Zdzisaw Gowacki

Konkursy chemiczne w gimnazjum

Zestawy zada z rozwizaniami

. o. o z . p S x el o p a Z e n z ci f a r G y d a k a Z ei k s u r o T : a w a r p o i k u r D

l p. u d e. r o t u t. w w w : a w o k y s y W ai n r a g i s K a w o t e n r e t n I r ot u T a z ci n w a d y W a n y cif O

66-804-66 )65( ,55-999-56 )65( xaf/.let uroT 001-78 ,2/41 akswazsraW .lu

r ot u T a z ci n w a d y W a n y cif O

i k c a w o G w a si z d Z ,i k s w o k d o G w a s ori M a k c a w o G ar d n a s k el A a k s w el ei n a D a n y zr at a K k al ei C a n o wI

z c z s e zr W air a M ,i k s b u z a K r e d n a s k el A t d i m z S at a zr o g a M ] u e. o r p - c r. w w w [ O R P C R ,i k s w o n a h c ei C t r e b o R

: ej z n e c e r i a n z c y r ot y r e m at k e r o K : a n z ci n h c et aj c k a d e R

ISBN 978-8389563-50-7

I ei n a d y W .r 0 1 0 2 ur o T

:i k d a k o t k ej o r P

:ecd a ko an k enu sy R : e c i s k w i k n u s y R : at k e r o K

Zestawy zada z rozwizaniami

Konkursy chemiczne w gimnazjum

Zdzisaw Gowacki

8 4 2 ................................................................... 4 12 2 02 1 91 9 71 8 61 7 51 6 51

wktsaiwreip ywoserko dakU

.................................................................................................. i z d ei w o p d O ...................................................................................................... . 5 w at s e Z ...................................................................................................... . 4 w at s e Z ...................................................................................................... . 3 w at s e Z ...................................................................................................... . 2 w at s e Z ...................................................................................................... . 1 w at s e Z ................................................ hcywosruknok adaz ywatseZ .II ZC

2 0 1 ............................................................................ a d a z o d i z d ei w o p d O . 0 1 5 9 ....................................................................... ? a ki n r ei p o d 2 2 3 E a m o C . 9 8 8 ...................................................................................... e w o n o z o y r ui z D . 8 2 8 ........................................... w k t s ai w r ei p ai n a w o p t s y w ei n a w o ci n r Z . 7 5 7 ................................................... ai n e t s i y r ut a r e p m et d o i c o n el a z w ) I V( o g e w o kr ai s u s a w k w r o wt z o r h c y n d o w i c o t s g y n ai m Z . 6 ...................... h c a r u t a r e p m et h c y n r w i l o s i c o n l a z c z s u p z o r y s e r k y W . 5 ................................... h c y n z ci m e h c e z c il b o y w at s d o p ai rt e m o i h c et S . 4 .................................................................................. e n z ci m e h c ej c k a e R . 3 ............................................................................ y n i n a z s ei m i y r o w t z o R . 2 .............................................. e n z ci m e h c e j c n at s b u s i i k z c et s z c , y m ot A . 1 ............................. ainezciw i ainadaZ .akytkelaid anzcimehC .I ZC 96 94 83 82 31 21 6 ................................................................................................................. golorP 5 ......................................................................................... ywomdezrp tsaimaZ 4 .................................................................................................................. ptsW

Spis treci

. a z i w z o r h c y n a d o p y zil a n a o d y m a c h c a z h c y nr o p o a , ai n a d a z e n a d o p a w y z i w z or ei nl ei z d o m a s c h c e z y zr t k , m y t ij c k af s y t a s y m y z c y . ar o t u a o g e m as

o g et z e zr p a n a d y w i a n a w o t o g y zr p a k i s k w t sil a e cil i w t sil a j z a n mi g w k y z cji p m il o a l d ii m e h c z a i n ei n d a g a z i a i n a d a Z . ai m e h c a n z ci g a M t s ej ij c a k il b u p j et j c a u n yt n o K .il o b ei n a w o g u k t y b y zr p d o el a m u j z a n m i g m ar g o r p d a n o p j a z c ar k y w y m el b o r p er t k ei N .ii m e h c z h c y w o k n u h c ar a d a z i c o z s k i w ai n a z i w z o r o d e n b e zrt o p ej c a mr of n i e z s j ei n a wj a n m i n w ar b e z r o t u A . y t s il aj z a n m i g- a k i m e h c m u k e m e d a w i s o z al a n z e c i s k w u d o w o p o g et Z .i c o n j a d y w h ci i h c y n z ci m e h c w s e c or p iirt e m o i h c et s , n i n a z s ei m u d a k s , w r o wt z or

e t s m ei n a z cil b o z h c y n a z i w z w m el b o r p ot y z c y t o D .ii m e h c z e w oi n e z cil b o ai n a d a z s w t n e d u t s e k at a , w t sil a e cil , w t sil aj z a n m i g y z s e zr j e n m or g o k z c l o b z s k i wj a N . e n b e zrt o p il i w h c j e n a d w m a n t s ej o c , o g et ai n ar ei b y w o g e g i c o d s a n a z s u m z ij c a m r of n i k ot a n y n c e b o , a w o mj e zr p i m i n i s y el a n ei n u m el b or p ai n a z i w z o r o d e n z c ei n o k s ei n er t k , e n a d e w o k t a d o d i s j ai w aj o p h c ai n a d a z h c y r t k ei n W . a d a z ai n a z i w z or o d at s y zr o k y w y el a n er t k , ej c a mr of ni e c j ar ei w a z y s er k y w , el e b at , yt s k et i s j ai w aj o p e zr oi b z w

o g et al D . ej c a m r of ni e n b e zrt o p , a w o s o t s i a wi k u z s y w ei m u n ei n i w o p , h c y z ci n d or y zr p k si w aj z ai n ai n aj b o o d z d ei w n a w or g et ni z a w o s ot s n ei n i w o p e z c u h c y nj y c a n i m a z g e a g a m y w i m a dr a d n at s e z ei n d o g Z .j e z ci n d o r y zr p- o n z c yt a m et a m i c z c w m y n l aj z a n m i g e in i m azge an bu l h c y w o sr u k n o k h c a w at s e z w i s i w a j o p g o m j ei k aj w ,i c at s o p

j ei k at W .i m ai n ei n d a g a z i m y n n i z ui n a z i w o p w a , h c y nj y c k el w t a m et h c y n l g e z c z s o p do ui n a wr e d o z w e n z ci m e h c w y m el b or p i w at s d e zr p ai c h c r ot u A . m u jzan m ig w u air et a m

ii m e h c

hcas ruk n ok

ai z d u

h c y c r o i b

w k i nt s e z c u

y c j u z i w o b o

s er k a z k y t a m et j o w s h c y c j u m j e b o a d a z ur o i b z ei n a si p a n o y b ar o t u a m er ai m a Z . e w o i c o li i k aj , e w oi c o k aj y n ai m z h c y c j ai w at s d e zr p h c yt o n w r a z , h c y n z ci m e h c w m el b or p ai n a w y z i w z or a k ut z s ot a k yt k el ai d a n z ci m e h C . ai n a w o t u k s y d b u l ai n a w o m u z o r b s o p s , a k ut z s o t a w o s o g et ei n e z c a n z e nt y or at s , e n t o wr ei P ? a k y t k el ai d o g e z c al d

a k yt k el a i d a n z ci m e h C
a d ai w o p d o z C

. ai n a z i w z or o n oi w at s d e zr p ul ei w al d a ,i z d ei w o p d o j a d a i s o p ai n a d a z ei k t s y z s W . w t s il aj z a n m i g al d h c y n z ci m e h c w sr u k n o k e i p ot s h ci k z d w ej o w h c y w o a nif w p at e i p yb z m o w at s e z g ur d i c o n d urt

hcy r tk z

, h c y w osr u k n o k dez rp

w w at s e z m ei g ni n ert ad az

i w o n at s am

.i m y z sj ei n d urt . ei n z c yt a m et .t p

i m ai n a d a z

i m ai n a g a m z

ei n a w y z i w z or

h cI

h c y n a w o p ur g o p

h c y w o i n e z ci w

y w at s e z

i s

j u dj a n z

a k yt k el a i d a n z ci m e h C

i c z c j e z s wr ei p W .i c z c h c w d z i s a c j a d a k s o g ei k c a w o G a w a si z d Z ar d a wt sr ot u a a k i s k o t

i m a i n a z i w z o r z a d a z y w a t s e Z . m uj z a n m i g w e n z ci m e h c y s r u k n o K

Wstp

uinuroT w KMU iimehC ikytkadyD inwocarP kinworeik iksbuzaK rednaskelA rd

. h c y n z ci m e h c w s r u k n o k m o k i n t s e z c u m i k t s y z s w r i b z n et m a c el o p o c r o G .ii m e h c i c o si c o w i n z c u ej u n o k e zr p o c , a d a z u l ei w u i n a w y z i w z or y zr p j e n z c y t a m et a m y z d ei w a i n a w yt s y zr o k y w o n z c ei n o k ; w cr o i b d o z d ei w j a zr e z s o p er t k ,ii m e h c z ei n d a g a z h c y n a n z j ei n m h c y c z c y t o d a d a z h c a w at s e z y zr p , h c y n z c yt er o et w p t s w h ci kt r k o n c e b o ;ii m e h c ai n a w o s ot s a z e n z c y t k ar p m o i n z c u ai w a s y m z u o c ,i m y n z c ytil a n a i m ai c o n n y z c i m y w o w at s d o p d b m y n n ei z d o c m ei c y z a d a z u l ei w ei n a z i w o p ; h c y w o i n e z ci w a d a z h c y w o p y t m e w at s e z m y nj e l o k o k l yt ei n a , h c y w o m el b or p a d a z m er oi b z i s ej a t s r i b z e , ai w ar p s ar t k , a d a z i c o z s k i w o n l a ni g yr o : el a n a d a z u r oi b z o g et t el a z ai n el er k d o p h c y n d o g o d ei w il pt w ei N . y ei z d o m j e n o i n l o d z u al d e nj y c k el a z o p ai c j a z h c y c z d a w o r p y z c h c y n z ci m e h c w sr u k n o k o d w i n z c u h c y c j u w o t o g y zr p il ei c y z c u a n al d a d a z h c y w o p y t ei n o d r e n n e c e k a t i w o n at S . h c y z ci n d or y zr p- o n z c y t a m et a m w t o i m d e zr p z o g e n l aj z a n m i g u n i m a z g e o d i s h c y c j u w o t o g y zr p w i n z c u a l d y w o i n e z ci w air et a m yr b o d o z dr a b o k aj a n a w y t s y zr o k y w ei n w r a n o y b e o m ui n p o t s m y u d W . h c y n z ci m e h c h c a sr u k n o k e w o t ai w o e z d a w z e zr p h c y n a w o zi n a gr o w a i z d u h c y c r oi b w t sil aj z a n mi g al d m i k t s y z s w e d e zr p a d a z m er o i b z ai n e c el o p m y n d o g t s ej m uj z a n mi g w e n z ci m e h c y s r u k n o K o g ei k c a w o G a w a si z d Z ar d a k i s K

Zamiast przedmowy

PROLOG
Od alchemii do wspczesnych nauk chemicznych

Prolog
Od alchemii do wspczesnych nauk chemicznych
Sowo alchemia pochodzi od arabskiego al-chimija, utworzonego od przedrostka ali prawdopodobnie od greckiego sowa chymeia czy, stapia. Alchemicy ju w czasach staroytnych stawiali przed sob ambitne cele. Poszukiwali kamienia filozoficznego, za pomoc ktrego mogliby przemienia w zoto wszystkie inne substancje, w swoich mrocznych laboratoriach chcieli otrzyma panaceum uniwersalny lek na wszelkie choroby i wierzyli, e uda im si wytworzy eliksir niemiertelnoci. W staroytnym Egipcie rozwj alchemii by zwizany z balsamowaniem zmarych. Szczegln rol alchemia odgrywaa w czasach Ptolemeusza II Philadelphosa (III w. p.n.e), w Aleksandrii. Za jego panowania rozwiny si idee alchemiczne, w tym idea kamienia filozoficznego i eliksiru ycia. Faraon by sabego zdrowia i lekarze z jego otoczenia przecigali si w preparowaniu mikstur zapewniajcych zdrowie, siy i dugie ycie. Kilka wiekw pniej w Aleksandrii dziaaa jedna z niewielu kobiet parajcych si nauk, alchemiczka Maria Prorokini, zwana te Mari ydwk. Pniejsi alchemicy przypisuj jej wynalezienie ani laboratoryjnej oraz aparatu do destylacji. W staroytnoci udoskonaliy si umiejtnoci praktyczne uczonych. Opracowano lepsze metody otrzymywania metali z rud oraz wyrobw ze szka. Wypalane byo wapno i cegy i nauczono si wyodrbnia poszczeglne sole. Wyrabiane byy rwnie farby, lekarstwa i barwniki. Wykorzystywano take procesy fermentacji. Alchemia przyczynia si do rozwoju wielu technik dowiadczalnych (ekstrakcji, destylacji, krystalizacji). Otrzymywano wiele substancji, na przykad kwasy mineralne i ich sole. Najwikszym alchemikiem arabskim by Dabir Ibn Hajjan (VIII w. n.e.), znany pod imieniem Geber. Zawdziczamy mu opis wasnoci chlorku amonu i sposoby otrzymywania bieli oowianej. W wyniku procesu destylacji otrzyma kwas octowy z octu; potrafi wyprodukowa roztwr kwasu azotowego(V). Ustali, e rt jest metalem, mimo i jest cieka w temperaturze pokojowej. Opierajc si na tym kolorze siarki i waciwociach rtci, wysnu wniosek, e siarka i rt poczone w odpowiednich proporcjach dadz zoto. Badania Gebera rozwija alchemik perski Al-Razi, znany w Europie jako Rhazes. Przypisuje mu si, e jako pierwszy stosowa gips przy zamaniach. W swoich pra7

Prolog

cach pozostawi najstarsze znane opisy ospy i odry. Jego zainteresowania w zakresie medycyny zostay przejte przez Ibn Sina (9791037), znanego jako Awicenna, filozofa a take najsynniejszego lekarza a do czasw nowoytnych. Jego zalecenia czstego mycia zbw do dnia dzisiejszego nie straciy na aktualnoci. Pierwsi najbardziej znani alchemicy europejscy to Agricola i Paracelsus. Niemiec Georg Bauer (14941555), znany jako Agricola by autorem dziea kompendium wiedzy o metalach ktre stao si wzorem wykadu o hutnictwie i grnictwie niemal do czasw wspczesnych. W tych samych latach Paracelsus zajmowa si poszukiwaniem sposobw zamiany jednych substancji w drugie oraz wytwarzaniem lekw na okrelone choroby. Powszechnie znana jest sentencja Paracelsusa: Wszystko jest trucizn, decyduje tylko dawka. Najwikszym z wczesnych polskich uczonych alchemikw, znajcym Paracelsusa, by Micha Sdziwj (15661636). Dziaa on na dworach krla Zygmunta III i cesarza Rudolfa II w Pradze. W 1604 roku Sdziwj ogosi drukiem w Pradze swe pierwsze synne dzieo alchemiczne pt. Novum Lumen Chymicum (Nowe wiato Chemiczne). Praca ta staa si znana w Europie Zachodniej midzy 1604 r. a 1778 r. miaa 53 wydania w jzykach: niemieckim, francuskim, angielskim, rosyjskim, holenderskim, czeskim i polskim. Dziea Sdziwoja znajdyway si w bibliotekach wielkich uczonych takich jak: Newton i Lavoisier. Sdziwj by wszechstronnie wyksztaconym uczonym, jego teorie przyczyniy si do zrozumienia procesw spalania i oddychania. Dzieem o charakterze encyklopedii chemii pozbawionym mistycyzmu, a przez to bardziej zrozumiaym i racjonalnym, bya Alchemia wydana w 1597 przez niemieckiego uczonego zwanego Libaviusem. Autor opisa w niej m.in. sposoby otrzymywania kwasu solnego, chlorku cyny(IV), siarczanu(VI) amonu. U niego po raz pierwszy pojawi si opis wody krlewskiej oraz sposoby rozpoznawania mineraw na podstawie krysztaw uzyskanych po odparowaniu roztworu. Libavius, jak wikszo alchemikw, wierzy w moliwoci przemiany jednych pierwiastkw w drugie na drodze chemicznej. Wiek XVII mona traktowa jako zmierzch alchemii. Paradoksalnie jednym z ostatnich proponowanych eliksirw ycia bya otrzymana przez Glauberta (16041668) sl cudowna sal mirabile siarczan(VI) sodu majca dziaanie przeczyszczajce. Czsto przyjmuje si, e historia chemii jako nauki rozpoczyna si wraz z wydaniem w 1661 roku przez Roberta Boylea dziea The Skeptical Chymist (Sceptyczny che8

Od alchemii do wspczesnych nauk chemicznych

mik), w ktrym wyranie rozgraniczy on chemi jako nauk od przednaukowych bada alchemicznych. Przedstawi w niej definicj pierwiastka, jako substancji, ktrej nie mona rozoy metodami chemicznymi oraz wyranie oddziela opis rezultatw prowadzonych bada i wynikajcych z tych bada bezporednich wnioskw od ich mistycznych objanie. Mimo znacznego rozwoju metod naukowych interpretacje zjawisk w oparciu o byty niefizyczne o tajemniczym magicznym charakterze, wywodzce si z alchemii takie jak np. teoria flogistonu (cieplika) czy siy witalnej, byy akceptowane wrd chemikw jeszcze w XIX wieku.
Teoria flogistonu teoria procesu spalania, ktra uksztatowaa si w XVII w. a wywodzia si z wczeniejszych koncepcji alchemicznych. Zakadaa wystpowanie w ciaach palnych substancji zwanej flogistonem (cieplikiem). W 1669 r. niemiecki chemik Becher przedstawi pogld, i ciaa stae skadaj si z trzech rodzajw ziemi jeden z nich mia powodowa zjawisko spalania. Kontynuatorem tej teorii by niemiecki chemik i fizyk Georg E. Stahl, ktry czynnik odpowiedzialny za palenie nazwa flogistonem od greckiego sowa phlogists (palny). Twierdzi on, e substancje palne s bogate we flogiston, ktry trac w procesie spalania. Stahl uwaa, i flogiston zawarty jest nie tylko w materiaach palnych, jak drewno, lecz take w metalach. Te, ktre rdzewiej, zawieraj flogiston, a metale szlachetne s flogistonu pozbawione.

Za pocztki wspczesnej chemii uwaa si ostateczne odrzucenie teorii flogistonu przez Antoinea Lavoisiera. Jego dzieo, wydane w roku 1789, Trait lmentaire de Chimie (Elementarne zagadnienia chemii) jest uwaane za pierwszy nowoczesny podrcznik chemii. Zawiera ono podgldy Lavoisiera na teorie chemiczne, formuuje prawo zachowania masy i zaprzecza istnieniu flogistonu. Lavoisier sprecyzowa take pojcie pierwiastka, definiujc go jako substancj prost, ktra nie moe

Teoria siy yciowej (ac. vis vitalis, witalna sia) wprowadzona w XVI wieku przez Jana Baptist van Helmonta take wywodzia si z wczeniejszych koncepcji alchemicznych. Miaa to by zagadkowa sia, istniejca rzekomo w ustrojach ywych, warunkujca zdolno do syntezy chemicznych zwizkw organicznych. Popularno teorii siy yciowej wynikaa w duej mierze z faktu, e zaczto zdawa sobie spraw z chemicznej zoonoci procesw yciowych i jednoczenie nie potrafiono jeszcze otrzymywa adnych zwizkw organicznych, wychodzc z nieorganicznych substratw.

Prolog

by rozbita na skadniki adn metod analizy chemicznej. Sformuowa teori o czeniu si pierwiastkw w zwizki chemiczne. Podrcznik zawiera list takich pierwiastkw jak na przykad: tlen, wodr, azot, fosfor, rt, cynk i siarka, ale obok nich wymienia take wiato i ciepo, ktre Lavoisier take uwaa za substancje. Teoria siy witalnej (yciowej) zostaa odrzucona przez due grono chemikw po otrzymaniu zwizku naturalnego mocznika z nieorganicznego izocyjanianu amonu przez Friedricha Whlera w 1828 r. Syntez mocznika w laboratorium uwaa si obecnie za pocztek rozwoju chemii organicznej. Wczeniej sdzono, e otrzymanie jakichkolwiek zwizkw wytwarzanych przez yjce organizmy na drodze przemian chemicznych nieorganicznych substratw jest niemoliwe, gdy do ich utworzenia jest niezbdna mistyczna sia witalna. Miay j zawiera w sobie tylko wszystkie ywe organizmy. W myl tej teorii siy witalnej nie posiadaa materia nieoywiona. Teoria atomistyczna postulowana przez Johna Daltona w pracach opublikowanych w latach 18041808 staa si nowym mocnym fundamentem wspczesnej chemii. Na jego cze jednostk masy atomowej nazwano daltonem. Dalton powszechnie znany jest z tego, i opisa swoj wad wzroku nazwan pniej daltonizmem. Teoria atomistyczna nie zostaa jednak przyjta od razu. Niemal przez cay XIX w. rodowisko chemikw byo podzielone na zwolennikw i przeciwnikw atomw. Do najbardziej znanych przeciwnikw teorii atomistycznej zaliczali si: Wilhelm Ostwald i Ernst Mach, ktrzy rozwijali teori cigej struktury materii i bardzo energicznie zwalczali nienaukow wiar w istnienie atomw. Koncepcja ukadu okresowego pierwiastkw zostaa zaproponowania rwnolegle przez Dmitrija Mendelejewa i Lothara Meyera w roku 1870, bya kolejnym kluczowym elementem rozwoju nauk chemicznych. Ukad ten pozwoli Mendelejewowi przewidzie wasnoci nieodkrytych dotd pierwiastkw chemicznych takich jak np. german, gal i skand. Odkryto je jeszcze za ycia rosyjskiego uczonego, potwierdzajc suszno jego przewidywa. W pierwszej poowie XX w. poznano subteln struktur budowy atomu Ernest Rutherford w 1911 roku odkry istnienie jdra atomu. Henry Moseley w 1913 roku stwierdzi zaleno midzy liczb atomow a struktur powok elektronowych. Ostatecznie wyjanio to, dlaczego wasnoci chemiczne pierwiastkw zale od miejsca zajmowanego w ukadzie okresowym. W rok pniej w oparciu o teori kwantw Niels Bohr zaproponowa pierwszy model orbitalnej struktury atomu wodoru.

10

Rozwj wspczesnych dziaw chemii

Dalsze badania i odkrycia pozwoliy na zrozumienie natury wasnoci chemicznych pierwiastkw i ich zdolnoci do tworzenia wiza chemicznych. Do teorii atomistycznej wprowadzono takie pojcia jak: zasada nieoznaczonoci Wernera Heisenberga (1927), zakaz Pauliego (1924) oraz rwnanie Schrdingera (1927). Rozwinito teori orbitali atomowych, a pniej czsteczkowych, ktre w lepszym stopniu wyjaniay mechanizm powstawania i natur wiza chemicznych.

Rozwj wspczesnych dziaw chemii

Po zakoczeniu II wojny wiatowej rozpocz si proces powstawania nowych, interdyscyplinarnych gazi czcych wszystkie nauki przyrodnicze. Oprcz takich tradycyjnych dziaw jak chemia organiczna, chemia nieorganiczna, chemia fizyczna i chemia analityczna zaczy powstawa kierunki bada czce dokonania chemii z innymi naukami przyrodniczymi. Dziay nauk chemicznych, ktre w ostatnich dekadach s niezwykle intensywnie rozwijane, to: biochemia, chemia polimerw, chemia supramolekularna i nanotechnologie, stereochemia i synteza asymetryczna, technologie z zastosowaniem katalizatorw, zwaszcza metaloorganicznych, teoretyczna chemia kwantowa. Obok chemii, na bazie jej potrzeb, rewolucyjnie wrcz rozwina si szeroka gama technik analitycznych wykorzystywanych do analizy jakociowej i ilociowej, do badania budowy i dynamiki czsteczek prostych i makromoleku oraz do ledzenia przebiegu przemian chemicznych.

11

Chemia wiczenia dla ambitnych uczniw

Zdzisaw Gowacki
Zeszyt 2b chemia organiczna zakres podstawowy i rozszerzony 1. Alkany 2. Wglowodory nienasycone (alkeny, alkiny, dieny i cykloalkeny) 3. Wglowodory aromatyczne i zwizki heterocykliczne 4. Fluorowcopochodne (halogenopochodne) wglowodorw 5. Alkohole i fenole 6. Aldehydy i ketony 7. Kwasy karboksylowe, estry i tuszcze 8. Zwizki organiczne zawierajce azot 9. Cukry 10. Chemia na co dzie wiczenia z chemii dla licealistw s wykorzystywane na kkach chemicznych w gimnazjach i w liceach jako zestawy zada treningowych dla uczniw przygotowujcych si do udziau w konkursach chemicznych.

Chemia
wiczenia dla licealistw Seria wicze zostaa opracowana w oparciu o standardy wymaga egzaminacyjnych. Zawarte w nich zadania mog by pomocne podczas realizacji dowolnego programu nauczania chemii. Ich forma i zrnicowanie dostosowane s do wymogw nowego programu nauczania chemii. Spora cz zada posiada treci interdyscyplinarne problemy typowo chemiczne poczone s z fizyk, biologi czy z matematyk. Zamieszczone rnorodne zadania i wiczenia maj uczy rozwizywania problemw chemicznych, krtkiego definiowania stosowanych poj, wyszukiwania informacji, opracowywania i graficznego przedstawiania danych, wycigania wnioskw z opisw przemian chemicznych, analizowania tekstw popularnonaukowych itp. Treci zada tak zostay opracowane, eby jednoczenie rozszerzy i uzupeni zakres wiedzy, ktry zawarty jest w podrcznikach. Stopie trudnoci wicze jest zrnicowany nauczyciel bdzie mg je wykorzystywa rwnie w pracy z uczniami uzdolnionymi. Do kadego zeszytu wicze zostay opracowane poradniki zawierajce odpowiedzi, rozwizania i wskazwki metodyczne.

Zdzisaw Gowacki

Chemia zestawy zada egzaminacyjnych przygotowujcych do nowej matury

Ksika zawiera propozycje prbnych arkuszy egzaminacyjnych do egzaminu maturalnego z chemii wraz z rozwizaniami i modelami oceniania. Do kadego zeszytu wicze zostay opracowane poradniki metodyczne dla nauczycieli zawieraj uwagi metodyczne dotyczce rozwizywania zada, bibliografi wskazan do pogbienia danego zagadnienia, rda informacji wykorzystywanych w zadaniach.

Treci zestawu wicze

Zeszyt 1a zakres podstawowy i rozszerzony 1. Budowa atomu 2. Ukad okresowy pierwiastkw chemicznych 3. Mol, masa molowa i objto molowa gazw Zeszyt 1b zakres podstawowy i rozszerzony 4. Wizania chemiczne 5. Waciwoci wybranych metali i niemetali 6. Systematyka zwizkw nieorganicznych 7. Chemia w Internecie Zeszyt 2a zakres podstawowy i rozszerzony 1. Reakcje chemiczne 2. Podstawy oblicze chemicznych 3. Roztwory i mieszaniny 4. Reakcje w roztworach wodnych elektrolitw

Informacja o autorze:
Zdzisaw Gowacki jest doktorem nauk chemicznych, absolwentem Politechniki Gdaskiej. Studiowa fizyk i chemi, w latach 19821993 pracowa w Katedrze Chemii Organicznej PG. By nauczycielem i wykadowc w Medycznym Studium Zawodowym oraz adiunktem na Wydziale Chemii UMK w Toruniu. Jest autorem kilkunastu prac naukowych z zakresu zastosowa NMR do oznaczania skadu enancjomerycznego zwizkw organicznych. Od 1991 roku jest dyrektorem, nauczycielem i wydawc w Studium Owiatowym Tutor w Toruniu m.in. prowadzi zajcia dla licealistw przygotowujcych si do egzaminw na studia medyczne.

Zestaw 2.

Zadanie 2.1.

Zaznacz krzyykiem P, jeeli stwierdzenie jest prawdziwe lub F, jeeli jest faszywe. 1. 2. 3. 4. Mog istnie atomy rnych pierwiastkw o tej samej liczbie atomowej. Mog istnie atomy rnych pierwiastkw o tej samej liczbie masowej. Mog istnie atomy rnych pierwiastkwo tej samej liczbie atomowej i masowej. Mog istnie atomy o liczbie masowej dwukrotnie wyszej od liczby atomowej. P P P P F F F F

Zadanie 2.2.

Pewien pierwiastek jest mieszanin dwch izotopw. Lejszy izotop (zawiera 44 neutrony w jdrze) stanowi 54,8% masy pierwiastka. Liczba masowa drugiego z izotopw jest o 2 u wysza od liczby masowej lejszego izotopu. Masa atomowa tego pierwiastka jest rwna 79,9 u. Wyznacz liczb atomow tego pierwiastka, podaj jego symbol i przedstaw obliczenia.

Zadanie 2.3.

a) Czsteczki NaCl cakowicie dysocjuj w roztworach wodnych. Zapisz rwnanie dysocjacji tej soli.

www.szkolna.pl

Zestaw 2.

169

b) Narysuj wzr elektronowy dla czsteczki NaCl.

Zadanie 2.4.

Nawz azotowy saletrzak zwyky zawiera 80% NH4NO3, reszt stanowi CaCO3. Oblicz, jaka jest zawarto procentowa azotu w tym nawozie.

Zadanie 2.5.

Podaj, jak zmienia si moc kwasw beztlenowych tworzonych przez pierwiastki nalece do siedemnastej grupy ukadu okresowego: HF, HCl, HBr, HI. Wyjanij, jakie czynniki decyduj o mocy kwasw beztlenowych.

Zadanie 2.6.

Napisz za pomoc wzorw pstrukturalnych rwnanie reakcji glicerolu (propano-1,2,3-triolu) z kwasem azotowym(V). Podaj nazw systematyczn i zwyczajow oraz odpowiedz, do jakiej grupy zwizkw naley produkt tej reakcji.

www.szkolna.pl

170

Zestawy zada konkursowych

Zadanie 2.7.

Podaj, w ktrej odpowiedzi zebrano tylko te sole, ktrych wodne roztwory wykazuj odczyn zasadowy.

I
A. B. C. D.

II
NaCl K2SO4 NaClO4 NaNO2

III
CuSO4 AgNO3 KNO3 Na2SO3

IV
NH4Cl KNO2 AgNO3 HCOOLi
2

ZnCl2 CH3COONa FeCl2 K2S

Zadanie 2.8.

Do roztworu zawierajcego 0,2 mola AgNO3 dodano 0,2 mola NaCl. Jak mas AgCl otrzymano, jeeli po odsczeniu, przemyciu i wysuszeniu osadu stwierdzono, e wydajno tego procesu wyniosa 80%?
0,2 mola NaCl

0,2 mola AgNO3

www.szkolna.pl