WSTP

Ochrona praw czowieka jest to zagadnienie badane przez wieku, wykorzystywane w rnych systemach filozoficznych i religijnych. Kwestia wolnoci, prawa do wyraania swoich pogldw i przekona, powszechna akceptacja rasy oraz uwarunkowa spoecznych z ktrych si wywodzimy, bya badana przez wielu wybitnych mylicieli i filozofw. Na caym wiecie organizowane s ruchy i stowarzyszenia, powstaj organy przy Organizacji Narodw Zjednoczonych oraz organizacje pozarzdowe, ktrym celem jest stanie na stray przestrzegania uniwersalnych wartoci i praw czowieka. Celem mojej pracy jest opisanie i zbadanie dziaalnoci, mechanizmw oraz metod, ktre wykorzystuje w swoich kampaniach wiatowa organizacja pozarzdowa Amnesty International. Pierwszy rozdzia mojej pracy dotyczy powstania Amnesty International, kierunkw jej dziaalnoci i rozwoju, a take misji, ktra determinuje charakter podejmowanych przez organizacj dziaa. Postaram si rwnie przedstawi wpyw lobbingu stosowanego przez przedstawicieli Amnesty International na rozwizania problemw, ktre dotycz spoecznoci midzynarodowej jak na przykad handel broni czy stosowanie tortur. Rozdzia drugi chciaabym powici na prb zdefiniowania spoeczestwa obywatelskiego, nieposuszestwa obywatelskiego oraz filozofii non violence. Ponadto przeprowadz analiz wykorzystywanych metod nieposuszestwa obywatelskiego takich jak petycja, bojkot czy manifestacja oraz odnios je do dziaalnoci Amnesty International. Chc rwnie poruszy kwesti edukacji praw czowieka jako jeden z priorytetw dziaalnoci Amnesty International oraz sposb budowania spoeczestwa obywatelskiego. Rozdzia trzeci dotyczy Winiw Sumienia oraz Pilnych Akcji, ktre s podstaw dziaalnoci Amnesty International. Co wicej chciaabym przybliy dziaalno polskiego oddziau Amnesty International i jego dziaalnoci w ramach Pilnych Akcji. Amnesty International jest postrzegana na arenie midzynarodowej jako wiarygodna organizacja, ktrej osignicia s niekwestionowane. Misja, ewolucja i metody dziaania organizacji s bardzo wane przede wszystkim z perspektywy obrony ofiar amania praw czowieka, ale rwnie stabilnoci na arenie midzynarodowej oraz budowy midzynarodowego spoeczestwa obywatelskiego.

str. 1

Rozdzia I Dziaalno Amnesty International

Prawa czowieka to koncepcja, ktra towarzyszy myli filozoficznej od wiekw. Ju w staroytnoci, myliciele kadli nacisk na uwzgldnianie niezbywalnoci praw ludzkich w odniesieniu do pojcia wadzy i ycia w spoeczestwie. Na przestrzeni wiekw koncepcja praw czowieka ewoluowaa i zaczto j kodyfikowa. Jednym z pierwszych dokumentw, w ktrych swoje miejsce znalaza kwestia ochrony praw czowieka bya Deklaracja Niepodlegoci Stanw Zjednoczonych z 1776 roku. Dokument ten zawiera stwierdzenie: "wszyscy ludzie zostali stworzeni rwni, zostali wyposaeni przez Stwrc w pewne niezbywalne prawa, w skad tych praw wchodzi: ycie, wolno i swoboda ubiegania si o szczcie"1. Kamieniem milowym w historii, wpywajcym bezporednio na ksztatowanie si idei praw czowieka na wiecie bya rewolucja francuska, ktra doprowadzia do uchwalenia Deklaracji Praw Czowieka i Obywatela w 1789 roku. Przypieszenie rozwoju praw czowieka nastpio po II wojnie wiatowej, kiedy to zostaa uchwalona Karta Narodw Zjednoczonych w 1945 roku. Wiek XX jest okresem, ktry mona uzna za faktyczn ewolucj praw czowieka. Tworzenie instytucji pastwowych, midzynarodowych, a take organizacji pozarzdowych zajmujcych si tym aspektem spowodowao rozpowszechnienie idei praw czowieka na skal wiatow. Jedn z najbardziej znanych midzynarodowych organizacji pozarzdowych jest Amnesty International. Organizacja powstaa w 1961 roku z inicjatywy brytyjskiego prawnika Petera Benensona, po opublikowaniu artykuu w gazecie The Observer zatytuowanego Zapomnieni winiowie. W artykule tym zawar Apel o amnesti, wzywajcy rzdy po wschodniej i zachodniej stronie elaznej Kurtyny do zwolnienia winiw przetrzymywanych czsto bez procesw ze wzgldu na ich pogldy polityczne. Zachca take do przyczenia si do pokojowej akcji protestacyjnej polegajcej na wysyaniu listw przez zwykych obywateli do przedstawicieli rzdw z apelami o uwolnienie. Wydarzeniem,
1

A. Bartnicki, K. Michaek, I. Rusinowa, Encyklopedia Historii Stanw Zjednoczonych Ameryki, Wydawnictwo Egras Morex Warszawa 1992, s.67

str. 2

ktre byo impulsem do napisania tego artykuu byo skazanie na siedem lat pozbawienia wolnoci dwch portugalskich studentek wznoszcych toasty za wolno. Benenson wraz z grup londyskich prawnikw, publicystw i pisarzy stworzy kampani, ktrej mottem przewodnim byy sowa Woltera: Pogardzam Twoimi pogldami, ale gotowy jestem umrze za Twoje prawo do ich wyraania.2 Wraz ze wzrostem zainteresowania po artykule, utworzyli oni biuro zajmujce si prowadzeniem analiz, statystyk oraz zbieraniem informacji na temat osb bezprawnie przetrzymywanych, jak rwnie warunkw w jakich si znajduj. Osoby kryjce si za tymi statystykami okrelali Winiami sumienia. Termin ten Benenson w swoim artykule definiuje jako: Kada osoba, ktra jest fizycznie ograniczana (poprzez uwizienie lub w jakikolwiek inny sposb) w wyraaniu swoich opinii (w kadej formie, uywajc sw lub znakw), w ktrych suszno wierzy. Kolejn czci kampanii prowadzonej przez Benensona byo opublikowanie specjalnego dodatku o tytule Przeladowania 1961. Dodatek zawiera dziewi historii przedstawiajcych los kobiet i mczyzn z rnych stron wiata. Kada historia dotyczya typowego amania praw czowieka bezpodstawne uwizienia za wyraanie swoich pogldw politycznych oraz przekona religijnych. Sposb prowadzenia kampanii by nowatorski, przyblia obraz, fakty i historie konkretnych osb, a nie samego zjawiska. Benenson skupia si na kwestii humanitarnej - w jakich warunkach s przetrzymywani ludzie, lecz nie prezentowa ich przesa politycznych. Dziki temu apel Benensona nie podzieli losu innych akcji amnestacyjnych, ktre pojawiay si, lecz nie prowadziy do doranej poprawy losu uwizionych. Artyku opublikowany w The Observer wzbudzi bardzo due zainteresowanie w spoeczestwie brytyjskim, w cigu kilku tygodni tysice osb wyrazio ch pomocy i zaangaowania w akcj prowadzon przez grup z Benensonem na czele. Doprowadzio to rwnie do przekazywania informacji Amnesty International o innych bezprawnie uwizionych osobach. W cigu zaledwie p roku organizacja zaja si sprawami 210 osb oraz wysaa delegacje do czterech krajw, aby interweniowa w sprawie winiw sumienia. Inicjatywa rozwoju organizacji bya tak wielka, e w krtkim czasie powstao siedem biur na terenie innych krajw. Nie tylko kwestie organizacyjne w postaci zwikszania lokalnych oddziaw ulegy zmianie, ale rwnie rozszerzy si zakres zainteresowania organizacji: oprcz dziaalnoci na rzecz winiw sumienia zaczto ka nacisk w kampaniach na inne przypadki amania praw czowieka takich jak tortury oraz kara mierci. Przypiecztowaniem
2

P. Benenson, Zapomniani Winiowie, The Observer Sunday 28 May 1961

str. 3

sukcesw i stara organizacji byo przyznanie Pokojowej Nagrody Nobla w 1977 roku oraz Nagrody Praw Czowieka w 1978 przez Organizacj Narodw Zjednoczonych. Dzisiaj dziaalno Amnesty International znana jest na caym wiecie. W kadym kraju znajduj si dziaacze, ktrzy niestrudzenie walcz o zainteresowanie spoeczestwa oraz wadz losem Winiw Sumienia z wikszym lub mniejszym skutkiem. Przedstawiciele na szczeblu centralnym uczestnicz w debatach poruszajcych kwestie praw czowieka z reprezentantami rzdw, jak rwnie bior udzia w delegacjach oraz wsppracuj z ONZ i innymi organizacjami midzynarodowymi.3

1. Misja Amnesty International. Amnesty International jest ruchem dobrowolnie zrzeszajcych si ludzi na caym wiecie w celu ochrony praw czowieka. Wizj tego stowarzyszenia jest propagowanie i zaszczepianie w spoeczestwie wiatowym poszanowania dla praw jednostki ludzkiej, zapewnienie rodowiska, w ktrym realizowane s postanowienia Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka i innych midzynarodowych dokumentw normujcych kwestie praw czowieka. Organizacja prowadzi badania i dziaania, ktre maj na celu rejestrowanie zjawisk amania praw czowieka oraz kampanie zmierzajce do zaniechania i cakowitego usunicia tych zjawisk z ycia spoecznego. Amnesty International w swoich dziaaniach kieruje si ponadczasowymi wartociami oraz zasadami: bezstronnoci i obiektywizmem, niezalenoci w przeprowadzaniu bada, solidarnoci oraz poszanowaniem indywidualnych praw. Stowarzyszenie zawsze wykazuje zainteresowanie losem kadej osoby, ktra pada ofiar naruszenia praw czowieka. W myl Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka okrelajcej zasady, ktre s nieodzowne dla prawidowego rozwoju czowieka oraz dla ochrony jego godnoci kada osoba ma prawa: ekonomiczne prawo do podejmowania pracy oraz do odpowiedniego standardu ycia, obywatelskie powszechna rwno wszystkich wobec prawa oraz prawo do zawarcia zwizku maeskiego, spoeczne prawo do ksztacenia si oraz angaowania si w dziaalno kulturaln, oraz przede wszystkim polityczne: prawo do wolnoci sowa, przekona, zgromadze. Misj Amnesty International jest wywieranie naciskw na rzdy wszystkich pastw na wiecie, aby respektoway i gwarantoway te prawa kadej jednostce na
3

Jak powstaa Amnesty International?, Amnesty International, http://amnesty.org.pl/poznaj-nas/oamnesty/jak-powstala-amnesty-international.html data odczytu: 04.02.2012

str. 4

terenie kraju niezalenie od jej przekona. Stowarzyszenie w swojej dziaalnoci skupia si w szczeglnym stopniu na obronie prawa integralnoci, ktre gwarantowane jest na dwch paszczyznach: fizycznym i psychicznym. Ponadto sprzeciwia si wszelkim przejawom dyskryminacji oraz walczy o respektowanie wolnoci sowa i sumienia. Fundamentalnym zaoeniem, ktre determinuje wszystkie akcje Amnesty International jest doprowadzenie do cakowitej rezygnacji ze stosowania tortur oraz kary mierci, zwolnienie winiw sumienia, zagwarantowanie uczciwych i obiektywnych procesw sdowych, walka z egzekucjami, ktre odbywaj si bez wyrokw sdowych poprzedzonych rzetelnym ledztwem oraz niezwoczne pocignicie do odpowiedzialnoci ludzi odpowiedzialnych za amanie praw czowieka. Ponadto Amnesty International coraz czciej interweniuje nie tylko w przypadku amania praw czowieka przez przedstawicieli pastw, ale rwnie przez struktury pozarzdowe lub osoby prywatne. Prowadzi badania podczas konfliktw zbrojnych, rejestrujc i prowadzc akcje na rzecz ludnoci cywilnej, ktrej prawa nie s respektowane podczas walk. Ponadto w przypadku braku skutecznych dziaa prowadzonych przez struktury pastwowe w spoecznociach lokalnych lub miejscach prywatnych. Staje w obronie wszystkich mniejszoci w spoeczestwie oraz grup naraonych na dyskryminacj, midzy innymi dziaa aktywnie na rzecz poszanowania godnoci kobiet, zapobiega procederom handlu kobietami lub ich okaleczeniom, prowadzi do wyeliminowania zjawiska przemocy w stosunku do osb z rn orientacj seksualn w szczeglnoci gdy spotyka si to z przyzwoleniem wadz pastwa. Polski oddzia Amnesty International rwnie realizuje wyej wymienione cele, przenoszc je na grunt lokalny oraz prowadzc kampanie, ktre przybliaj Polakom w znaczcy sposb zjawisko amania praw czowieka w innych krajach. Pierwsze akcje polskiego Stowarzyszenia miay miejsce jeszcze gdy Polska bya w bezporedni sposb zalena od Zwizku Radzieckiego i tego typu dziaania byy zabronione przez wadze. Oficjalnie Stowarzyszenie zaczo istnie od 1990 roku, kiedy zostao zarejestrowane w gdaskim sdzie. Obecnie polskie biuro Amnesty International ma siedzib w Warszawie i jako organizacja zrzesza ponad 8 tysicy czonkw i sympatykw. W bezporednie akcje angauj si stali pracownicy, wsppracownicy jak rwnie wolontariusze. W wielu miastach na terenie Polski tworzone s grupy lokalne, obecnie jest ich 14 midzy innymi w Krakowie, Lublinie, Gdasku, odzi, Poznaniu, Wrocawiu. Akcje polskiej grupy s odzwierciedleniem globalnych kampanii realizowanych przez Amnesty International. W ramach zasad wyznawanych przez czonkw Stowarzyszenia prowadzone s interwencje na terenie caego kraju. W 2011 roku podczas polskiej prezydencji w Radzie Unii Europejskiej, Amnesty International zaapelowao o zawarcie kwestii praw czowieka

str. 5

podczas omawiania spraw priorytetowych. Miao dotyczy to przede wszystkim praw kobiet, praw mniejszoci, praw uchodcw oraz zapalnej kwestii wielokrotnych przypadkw amania praw czowieka na Biaorusi. Od oficjalnego rozpoczcia dziaalnoci, Amnesty International staa si jedn z najbardziej rozpoznawalnych organizacji pozarzdowych, ktra ma oglnowiatowy zasig. Znana jest przede wszystkim z niezalenoci od rzdw, wszelkich ideologii politycznych, religii oraz grup interesu. Logo organizacji4 zaprojektowane przez plastyczk Diane Redhouse, stao si synnym symbolem walki z amaniem praw czowieka. Przedstawia ono wiec okolon drutem kolczastym, ktra symbolizuje nadzieje dla ludzi, ktrzy s przetrzymywani niesprawiedliwie w imi swoich przekona. Inspiracj dla stworzenia logo byo przysowie chiskie ktre mwi, e lepiej zapali wiec ni przeklina ciemno. Z biegiem czasu na sukces organizacji zaczy pracowa osoby publiczne i celebryci, sygnujc dziaalno organizacji swoim nazwiskiem. Midzy innymi Amnesty International wspieraj: Sting, Bruce Springsteen, Nicolas Cage, John Cleese, Eric Clapton. W Polsce: Jzef Pinior, Mirosaw Chojecki, Tadeusz Mazowiecki, Katarzyna Figura, Agata Buzek, Grzegorz Miecugow.5 Zdjcie: Logo Amnesty International

rdo: http://amnesty.org.pl/uploads/pics/logo_02.jpg

Nasz znak, Amnesty International, http://amnesty.org.pl/poznaj-nas/o-amnesty/nasz-znak.html data odczytu: 06.02.2012 5 Misja i wizja Amnesty International, Amnesty International, http://amnesty.org.pl/poznaj-nas/oamnesty/misja-i-wizja-amnesty-international.html data odczytu: 06.02.2012

str. 6

2. Pojcie lobbingu w odniesieniu do dziaalnoci Amnesty International. Lobbying jest to pojcie, ktre miao pocztek w tradycji angielskiej. Wywodzi si od sowa lobby oznaczajcego kuluary. Pocztki lobbingu przypadaj na pocztek XIX wieku. W Anglii od sowa lobby zaczo tworzy si pojcie, ktre odbiegao od dosownego, pierwotnego znaczenia kuluarw a przechodzio w tzw. dyplomacj kuluarow. Dotyczyo to relacji pomidzy ludmi dcymi do zdobycia dostpu do reprezentantw wadzy, a samymi przedstawicielami wadzy. Rozmowy toczone w kuluarach Izby Gmin pomidzy parlamentarzystami a publicznoci, zostay okrelane jako lobbing. Termin ten z czasem definiowa grupy nacisku, ktrych intencj byo wywieranie wpywu na okrelonych reprezentantw Izby Gmin oraz Izby Lordw. W yciu politycznym Stanw Zjednoczonych termin lobbing we wspczesnym znaczeniu pojawi si w latach 20 XIX wieku. Podczas okresu prezydentury Jacksona, uywano okrelenia lobby-agents, ktre dotyczyo osb pojawiajcych si w kuluarach, wywierajcych nacisk na czonkw legislatury. Pocztkowo osoby zajmujce si lobbingiem wywieray nacisk na szczeblu stanowym, jednak rozwj organizacji interesw grupowych oraz organizacji gospodarczych doprowadziy do przeniesienia dziaalnoci lobbingowej do Kongresu. W Stanach Zjednoczonych z czasem zaczto opisywa wpyw grup nacisku na procesy legislacyjne w Kongresie jak i w legislaturach stanowych. Wspczenie dziaalno lobbingowa bardzo ewoluowaa. W przeszoci lobbyci skupiali si na dotarciu przede wszystkim do organw wadzy publicznej: do przedstawicieli rzdu, administracji pastwowej i do parlamentarzystw. Obecnie wysiki grup nacisku koncentruj si nie tylko na dziaalnoci wewntrz pastwowej, ale rwnie wykraczaj poza granice konkretnych pastw. Proces globalizacji doprowadzi do pomniejszenia znaczenia granic pastwowych, a take spowodowa rozproszenie i podzielenie orodkw wadzy. Wielkie korporacje, organizacje midzynarodowe oraz pozarzdowe maj uatwione zadanie, jeeli chodzi o zrzeszanie zwolennikw, jak rwnie na wpywanie i inicjowanie wiatowych zmian. Poprzez powszechny dostp do technologii, nauki i informacji o kwestiach zwizanych z prawami czowieka oraz ochron rodowiska, niezalene grupy nacisku doprowadzaj do zmian na arenie midzynarodowej, ktre zaprzeczaj tradycyjnemu podziaowi na zagadnienia wewntrz pastwowe i midzynarodowe.6

K. Jasiecki, M. Molda-Zdziech, U. Kurczewska Lobbing. Sztuka skutecznego wywierania wpywu, Wolters Kluwer Polska, Krakw 2000, s. 14-16

str. 7

Celem lobbingu w dziaalnoci Amnesty International jest wpywanie na proces decyzyjny organw wadzy pastwowej w celu zaprzestania amania praw czowieka, a take doprowadzenia do ratyfikacji rnego rodzaju konwencji, ktre zabezpieczaj prawnie obywateli przed okrelonymi dziaaniami wadz jak np. konwencja przeciwko torturom. Adresatami dziaalnoci lobbingowej s przede wszystkim decydenci a take ich wsppracownicy tacy jak: wani urzdnicy pastwowi, szefowie instytucji, eksperci i liderzy mogcy mie wpyw na podejmowanie decyzji. Amnesty International korzysta z narzdzi oraz metod public relations jak rwnie stosuje dziaania specyficzne dla tego typu organizacji. Jest to midzy innymi wiadome wywieranie zgodnego z prawem wpywu na osoby podejmujce decyzje, co skutkuje zorganizowaniem oraz hierarchizacj dziaa w wybranych instytucjach, w okrelonym czasie. Organizacja prowadzi dziaalno lobbingow bezporedni i poredni. Bezporednia dziaalno lobbystyczna przynosi najbardziej wymierne korzyci, jest to najskuteczniejsza forma wywierania wpywu, poniewa polega na bezporednim dostpie do decydentw. W wielu przypadkach dopiero indywidualne spotkanie z osob decydujc prowadzi do skutecznego wywierania wpywu. Podczas spotkania twarz w twarz z ustawodawc przedstawiciele organizacji przekazuj informacje, dostarczaj badania i opracowania eksperckie, ktre najdokadniej przedstawiaj sytuacj amania praw czowieka. Lobbing poredni stosowany przez Amnesty International polega na ksztatowaniu opinii w spoeczestwie w celu pozyskania poparcia dla organizacji. Dziaania te maj wzbudzi zainteresowanie opinii publicznej konkretnym problemem. Spoeczestwo samo angauje si w rozwizanie sprawy, ktr pilotuje organizacja. Poparcie spoeczestwa dla idei propagowanej przez organizacj jest widoczne w akcjach takich jak masowe wysyanie listw, zbieranie podpisw pod petycjami czy organizowanie manifestacji. W wiele akcji angaowane s autorytety lub osoby rozpoznawalne, aby nada kampanii rozgos lub pozyska wiksz ilo zwolennikw. Zamieszczanie informacji oraz propagowanie kampanii w mediach masowych ma na celu wytworzenie pozytywnego wydwiku treci zawartych w kampanii. Zwiksza to rwnie zainteresowanie osb, ktre na co dzie nie maj do czynienia z kwesti ochrony praw czowieka. Amnesty International prowadzi rwnie strategi reklamow, ktr jest zamieszczanie spotw reklamowych w telewizji oraz Internecie dotyczcych obecnych dziaa organizacji takich jak na przykad Maratonie Pisania Listw. Obecnie Amnesty International koncentruje swoj dziaalno lobbingow na przyjciu Traktatu o Handlu Broni. Alberto Esteves, koordynator lobbingu w sprawie

str. 8

traktatu uczestniczy w spotkaniach przygotowawczych ONZ. Na blogu organizacji swj wpis tytuuje: Dyplomatyczne randki. Z dziennika lobbysty. Opisuje tam dziaania 20 osobowej grupy, ktrej zadaniem jest dostanie si do dyplomatw i przekonanie przedstawicieli pastw do gosowania za traktatem normujcym handel broni. Jak sam okrela: Lobbing jest sowem kojarzonym bardzo negatywnie nieczysta sztuka zwizana z korporacjami i wielkimi instytucjami, nie prowadzca do niczego dobrego. W tym tygodniu jednak jest to sia prowadzca do zmiany na lepsze. Kada osoba z naszego zespou uzbrojona jest w list pastw, z ktrymi chcemy porozmawia. Kady kraj jest na naszej licie od tych najwikszych, do tych najmniejszych - bo koniec kocw w lipcu, kady z tych krajw bdzie mia jeden gos.7Amnesty International dziki wsparciu finansowym i organizacyjnym biura w Londynie oraz poprzez posiadanie picioosobowego biura w Brukseli moe prowadzi niezalenie od innych organizacji kampanie lobbingowe rwnie w instytucjach Unii Europejskiej. Przykadowymi dziaaniami lobbingowymi Amnesty International oraz osigniciami w tej dziedzinie s: uchwalenie Konwencji przeciwko torturom, powstanie Midzynarodowego Trybunau Karnego, prace i konsultacje nad Traktatem o Handlu Broni, dziaania na rzecz zniesienia kary mierci.

2.1 Konwencja przeciwko torturom. W 1972 roku Amnesty International podjo kroki zmierzajce do powstania oglnowiatowej kampanii przeciwko torturom. Lobbing oraz dziaalno informacyjna doprowadziy do przyjcia w 1973 roku przez Zgromadzenie Oglne Organizacji Narodw Zjednoczonych rezolucji, ktra potpiaa wszelk form stosowania tortur. Apelowaa do przedstawicieli pastw aby przyczyli si do organizacji midzynarodowych, ktre powstay w celu zwalczania tego zjawiska. Dokument ten nie mia jednak mocy prawnie wicej. Celem Amnesty International bya interwencja, majca na celu doprowadzenie do wypracowania oraz podpisania traktatu, uzupeniajcego w sposb znaczcy prawo midzynarodowe o dokument, ktry w sposb formalny zakazywaby stosowania tortur. Dziaania Amnesty International znalazy czciowo odzwierciedlenie w kolejnym dokumencie bez mocy prawnej Deklaracja Przeciwko Torturom, ktry zosta podpisany
7

Blog Amnety International http://amnesty.org.pl/amnesty_blog/, Dyplomatyczne randki. Z dziennika lobbysty, data odczytu: 21.03.2012

str. 9

przez Narody Zjednoczony w 1975 roku. Druga oglnowiatowa kampania Amnesty International po raz kolejny dotyczya powszechnego zakazu stosowania tortur i ruszya w 1984 roku. Miaa ona bezporedni wpyw na podpisanie Konwencji. Pod pen nazw Konwencja w sprawie zakazu stosowania tortur oraz innego okrutnego, nieludzkiego lub poniajcego traktowania albo karania zostaa przyjta przez Zgromadzenie Oglne ONZ w Dzie Praw Czowieka 10 grudnia 1984 roku. 146 pastw w tym Polska (w 1989 roku) ratyfikowao konwencj. Powoany zosta rwnie organ kontrolny Komitet Przeciwko Torturom. Wedug Konwencji tortura definiowana jest w artykule 1 1. jako kade dziaanie, ktrym jakiejkolwiek osobie umylnie zadaje si ostry bl lub cierpienie, fizyczne bd psychiczne, w celu uzyskania od niej lub od osoby trzeciej informacji lub wyznania, w celu ukarania jej za czyn popeniony przez ni lub osob trzeci albo o ktrego dokonanie jest ona podejrzana, a take w celu zastraszenia lub wywarcia nacisku na ni lub trzeci osob albo w jakimkolwiek innym celu wynikajcym z wszelkiej formy dyskryminacji, gdy taki bl lub cierpienie powodowane s przez funkcjonariusza pastwowego lub inn osob wystpujc w charakterze urzdowym lub z ich polecenia albo za wyran lub milczc zgod. Okrelenie to nie obejmuje blu lub cierpienia wynikajcych jedynie ze zgodnych z prawem sankcji, nieodcznie zwizanych z tymi sankcjami lub wywoanych przez nie przypadkowo."8 Od czasu uchwalenia Konwencji przeciwko torturom Amnesty International nadal prowadzi akcje, ktre zbieraj aktualne dane i informuj o nieprzestrzeganiu oraz racym amaniu zasad konwencji. W Dzie Midzynarodowego Wspierania Ofiar Tortur 26 czerwca 2005 roku organizacja ogosia walk z coraz czciej zdarzajcymi si przypadkami tortur stosowanych w wojnie z terroryzmem. Denise Searle dyrektorka Amnesty International do spraw kampanii w komunikacie apelowaa: Prby usprawiedliwiania i stosowania okrutnego, nieludzkiego i poniajcego traktowania w wojnie z terroryzmem zagraa oglnowiatowemu zakazowi wymierzania tortur i zncania si, podczas gdy pastwa znane z tortur czerpi rado z dziaa i retoryki swoich byych krytykw. Musimy stawi czoo torturom i zncaniu si w ramach wojny z terroryzmem, jeli chcemy umocni globalny zakaz tych praktyk.9 W dniu Midzynarodowego Wspierania Ofiar Tortur Amnesty International apelowao do przedstawicieli pastw na caym wiecie o zaprzestanie stosowania tortur oraz do przeprowadzenia dochodzenia w sprawie trybu zatrzyma oraz
8

Oficjalny tekst konwencji, Komitet Przeciwko Torturom http://www2.ohchr.org/english/law/cat.htm, data odczytu:01.03.2012 9 Komunikaty Amnesty International, Kara mierci, tortury 24.06.2005

str. 10

metod stosowanych podczas przesucha osb podejrzanych. Przewodnictwo nad tym ledztwem miay obj Stany Zjednoczone. Ponadto organizacja wysaa seri listw do prezydenta Stanw Zjednoczonych Georga W. Busha i amerykaskich ambasad, zorganizowaa manifestacje milczenia oraz zbirk wyrazw poparcia oraz podpisw pod apelem.

2.2 Midzynarodowy Trybuna Karny Amnesty International walczy z bezkarnoci, ktra skutkuje kolejnymi przejawami amania praw osb, ktre s bezporednio lub porednio zaangaowane w konflikt zbrojny. Organizacja sprzeciwia si rwnie biernoci narodowych sdw i od lat angaowaa si wraz z ponad 800 innymi organizacjami pozarzdowymi w utworzenie niezalenego, rzetelnego, ponadnarodowego Trybunau, ktry bdzie rozpatrywa sprawy takie jak ludobjstwo, zbrodnie wojenne oraz zbrodnie przeciwko ludzkoci. Wynikiem tych wysikw w lipcu 1998 roku w Rzymie, na konferencji ONZ przyjto Statut Rzymski. 120 pastw gosowao za przyjciem. Zgodnie ze Statutem w chwili ratyfikacji przez 60 pastw zostanie powoany Midzynarodowy Trybuna Karny. Odtd Amnesty International koncentrowao swoje wysiki na apelowaniu do pastw o jak najszybsze ratyfikowanie Statutu Rzymskiego oraz o jak najlepsz wspprac z Trybunaem po jego powstaniu. Koncepcja utworzenia niezalenego mechanizmu ponadpastwowego, ktrego jurysdykcja obejmowaaby sprawy ludobjstwa, zbrodni wojennych oraz zbrodni przeciwko ludzkoci, nie powstaa w latach 90 dwudziestego wieku, kiedy to uchwalono Statut Rzymski. W przeszoci powoywano trybunay do rozpatrywania konkretnych przypadkw: Midzynarodowy Trybuna Wojskowy w Norymberdze osdzajcy nazistowskich zbrodniarzy, Midzynarodowy Trybuna Wojskowy dla Dalekiego Wschodu, ktry zajmowa si spraw zbrodni Japonii podczas II Wojny wiatowej. W latach 90 dwudziestego wieku zostaj powoane dwa trybunay: Midzynarodowy Trybuna Karny dla byej Jugosawii (1993) oraz Midzynarodowy Trybuna Karny dla Rwandy (1994). Dowiadczenia oraz badania prowadzone podczas pracy Trybunaw umoliwiy w znaczcy sposb przyspieszenie powstania staego trybunau, ktry rozpatrywaby tego typu sprawy. Spoeczno midzynarodowa miaa wiadomo, e powstanie staego trybunau jest nieodzowne w utrzymaniu midzynarodowego pokoju oraz przestrzeganiu praw czowieka. Projekt statutu zosta przyjty w 1994 roku przez ONZ. W 1995 roku organizacje

str. 11

pozarzdowe utworzyy Koalicj na rzecz Midzynarodowego Trybunau Karnego i w znaczcy sposb wspieray prace politykw oraz dyplomatw. Koalicja prowadzia rwnie szeroko zakrojone kampanie informacyjne aby dotrze do opinii publicznej oraz lobbowaa za przyjciem, a pniej ratyfikowaniem statutu przez poszczeglne pastwa. Liczb 60 pastw, ktre ratyfikoway statut udao si osign dopiero w 2002 roku. Od tej chwili Midzynarodowy Trybuna Karny oficjalnie rozpocz dziaalno. Trybuna sdzi przestpstwa, ktre miay miejsce po 1 lipca 2002 roku z chwil wejcia Statutu Rzymskiego w ycie, lub po przyjciu Statutu przez pastwo, ktre wczeniej nie podjo decyzji o ratyfikacji. Oskarony staje przez Midzynarodowym Trybunaem tylko w przypadku gdy nie moe by ukarany przez sdy krajowe. Przestpstwa rozpatrywane s w dwch przypadkach: organy w pastwie, w ktrym doszo do popenienia przestpstwa nie wykazuj woli cigania osoby podejrzanej o ludobjstwo, zbrodnie wojenne, zbrodnie przeciwko ludzkoci, lub nie s w stanie prowadzi postpowania sdowego i osdzi oskaronego. Sprawy rozpatrywane s przez skad sdziowski, ktry liczy 18 sdziw specjalizujcych si w sprawach karnych. Ponadto posiadaj duy zakres kompetencji w prawie midzynarodowym, humanitarnym oraz w prawach czowieka. Prawie poowa spoecznoci wiatowej 96 pastw ratyfikowao Status Rzymski zobowizujc si do przeprowadzenia dochodze w sprawie osb oskaronych o zbrodnie i podania ich do sdw pastwowych. W razie nie kompetencji organw jurysdykcj przejmuje Midzynarodowy Trybuna Karny. Od czasu wprowadzenia postanowie Statusu Rzymskiego w ycie na arenie midzynarodowej dochodzi do kontrowersyjnych decyzji i ukadw, ktre ami zasady zawarte w tym dokumencie. Amnesty International jako niezalena organizacja monitoruje i komentuje wydarzenia, ktre w jednoznaczny sposb stoj w sprzecznoci z postanowieniami zawartymi w Statucie Rzymskim. Najwicej kontrowersji wzbudza postawa administracji Stanw Zjednoczonych, ktra od 2003 roku w sposb konsekwentny podwaa instytucj Trybunau. Rada Bezpieczestwa ONZ odrzucia projekt rezolucji, w ktrym USA chciay zapewni nietykalno obywatelom pastw, ktre nie ratyfikoway Statutu Rzymskiego w czasie gdy obywatele tych pastw byli oskareni o przestpstwa zwizane z operacjami autoryzowanymi i ustalonymi przez ONZ. Stany Zjednoczone doprowadziy do podpisania z przedstawicielami pastw (rwnie z niektrymi z tych, ktre ratyfikoway Statut Rzymski) porozumie. Pastwa te zostay zobligowane w nich do nieprzekazywania Midzynarodowemu Trybunaowi Karnemu obywateli amerykaskich, oskaronych o zbrodnie wojenne, przeciwko ludzkoci i ludobjstwa.

str. 12

Wikszo porozumie zostaa zawarta z krajami, ktre s zalene od polityki Waszyngtonu. Wedug doniesie Amnesty International w wielu przypadkach groono wycofaniem amerykaskiej pomocy militarnej w razie nie podpisania porozumienia. Wrd pastw, ktre zawary porozumienie ze Stanami Zjednoczonymi s midzy innymi: Izrael, Afganistan, Dominikana, Rumunia, Uzbekistan, Tadykistan. Czynnikiem osabiajcym Trybuna na arenie midzynarodowej jest rwnie zwoka pastw w ratyfikowaniu Statusu Rzymskiego oraz brak zmian w prawodawstwie krajowym po ratyfikacji. Poprawki w prawie miayby dokadnie okrela wspprac pomidzy sdownictwem w kraju a Midzynarodowym Trybunaem Karnym, organy pastwowe zobowizane byyby do zbadania sprawy w kraju lub do przekazania jej do Trybunau. Zgodnie z prawem midzynarodowym pierwszestwo oraz odpowiedzialno za prowadzone dochodzenie oraz przekazywanie spraw o zbrodnie wojenne, przeciwko ludzkoci i ludobjstwa do sdw lub Trybunau ponosi prokuratura oraz sdy pastwowe. Amnesty International apeluje do spoecznoci midzynarodowej o akceptowanie umw midzynarodowych, jak rwnie o zbadanie istniejcych dotychczas aktw prawnych, ktre reguluj wspprac organw pastwowych z instytucjami midzynarodowymi. Dotyczy to przede wszystkim ekstradycji, pomocy prawnej oraz zasobw ludzkich o wystarczajcych kompetencjach do wsppracy z organami midzynarodowymi.

2.3 Traktat o Handlu Broni. Zdjcie: Plakat kampanii Bro pod kontol

rdo: http://a3.sphotos.ak.fbcdn.net/hphotos-akash4/295101_10150699815715890_57544755889_9391967_113960318_n.jpg

str. 13

Miliony ludzi na caym wiecie cierpi w wyniku konfliktw zbrojnych. Wiele osb zostaje zamordowanych, rannych, czsto musz opuszcza swoje domy i szuka schronienia w innych miejscach. Handel broni jest procederem, ktry ma bezporedni wpyw na rozszerzanie si przemocy oraz amanie praw czowieka. Midzynarodowe prawo nie zabezpiecza i nie monitoruje w sposb zadowalajcy przepywu broni do innych pastw, w tym ogarnitych wojn. W wielu przypadkach bro trafia do osb, ktre nie respektuj praw czowieka oraz w racy sposb ami midzynarodowe prawo humanitarne. W ostatnich latach przepyw broni do krajw arabskich wyranie uwypukli niedostosowanie i luki w prawie midzynarodowym. Wysyano bro oraz sprzt wojskowy do tego regionu, pomimo wysokiego ryzyka uycia jej do amania praw czowieka. Ta niepokojca sytuacja na arenie midzynarodowej oraz coraz czstsze sygnay o naruszaniu praw czowieka, spowodoway powstanie inicjatywy, ktrej celem byo stworzenie midzynarodowego prawa zabezpieczajcego i rejestrujcego handel broni. W 1995 roku laureaci Pokojowej Nagrody Nobla midzy innymi organizacja Amnesty International oraz byy prezydent Kostaryki Oscar Arias rozpoczli projekt wsplnej inicjatywy. W 2003 roku koalicja grup: Amnesty International, Oxfam International oraz International Action Network on Small Arms (IANSA) rozpoczy kampani Bro Kontrolowana. Celem kampanii jest doprowadzenie do ograniczenia rozpowszechniania broni oraz do przyjcia midzynarodowego Traktatu o Handlu Broni. Koalicja organizacji oraz kampania zostaa poparta przez takie autorytety jak: Dalai Lama Tenzin Gyatso, Lech Wasa, Oscar Arias, Desmond Tutu, Eliezer Wiesel, Aung San Suu Kyi. Dodatkiem do kampanii bya petycja Miliona Twarzy. Ponad milion osb wyrazio poparcie i udostpnio swj wizerunek do petycji. Organizacja Oxfam International opierajc si na badaniach przeprowadzonych przez Project Ploughshares oraz Saferworld oprocowaa raport Bro czy rozwj?,10 ktry sta si czci serii raportw Oxfam International oraz Amnesty International do kampanii Bro kontrolowana. W raporcie Bro czy rozwj? przedstawiana jest sytuacja siedemnastu pastw, ktre s eksporterami broni. Warto zaznaczy, e te pastwa zobowizay si do zbadania wpywu umw odnoszcych si do eksportu broni na poziom ubstwa. Porozumienia te byy zawarte w ramach umw z Uni Europejsk lub Organizacji Bezpieczestwa i Wsppracy w Europie. Sygnatariuszami porozumie s: Francja, Holandia, Niemcy, Stany Zjednoczone, Argentyna, Czechy, Polska, Kanada, Bugaria, Belgia, Wielka

10

Oryginalny tekst raportu Broo czy rozwj? oraz szczegy kampanii znajduj si na stronie: http://www.controlarms.org/home, data odczytu: 25.04.2012

str. 14

Brytania, Rosja, Turcja, Rumunia, Szwecja, Ukraina, Sowacja. Pomimo podpisanych porozumie jedynie Holandia i Wielka Brytania posiadaj system, ktrego zadaniem byoby ocenianie wpywu handlu broni na tak zwany zrwnowaony rozwj. Idea zrwnowaonego rozwoju to: Na obecnym poziomie cywilizacyjnym moliwy jest rozwj zrwnowaony, to jest taki rozwj, w ktrym potrzeby obecnego pokolenia mog by zaspokajane bez umniejszania szans przyszych pokole na ich zaspokojenie.11 Jedynie Holandia, Wielka Brytania, Szwecja oraz Bugaria odmwiy zawarcia umw na handel broni ze wzgldu na naruszenie zasad zrwnowaonego rozwoju. Przeprowadzone badania ukazay paradoks: tylko dziesi pastw z siedemnastu, pomimo podpisania porozumienia rozwayoby zerwanie umowy dotyczcej eksportu broni, ze wzgldu na zrwnowaony rozwj (Niemcy, Czechy, Bugaria, Holandia, Kanada, Szwecja, Stany Zjednoczone, Rumunia, Wielka Brytania, Turcja). Raport opublikowany przez organizacje w jednoznaczny sposb ukazuj skal problemu jakim jest wpyw handlu broni na poziom biedy. Pastwa rozwijajce si takie jak Pakistan, Oman, Birma, Syria, Burundi przeznaczaj wicej rodkw na bro ni cznie na rozwj owiaty oraz suby zdrowia. Pakistan w roku 2002 przeznaczy na obron warto rwn poowie produktu narodowego brutto. Kraje w Ameryce aciskiej, Afryce, Azji oraz na rodkowym Wschodzie przeznaczaj rednio 22 miliardy dolarw rocznie na uzbrojenie. Wedug prognoz ta suma umoliwiaby posanie wszystkich dzieci z tych krajw do szk oraz mogaby doprowadzi do obnienia miertelnoci wrd dzieci do 2015 roku. W kocu lat dziewidziesitych w Afryce w okolicach Sahary wydatki na bro wzrosy o 47%, w czasie gdy przecitna dugo ycia obniya si do 46 lat.12 Historyczn chwil byo gosowanie Zgromadzenia Oglnego ONZ w 2006 roku, podczas ktrego 153 pastwa wyraziy zgod na rozpoczcie prac nad dokumentem ograniczajcym do minimum midzynarodowy transfer broni, powodujcy konflikty zbrojne, wysoki poziom ubstwa oraz amanie praw czowieka. 24 kraje wstrzymay si od gosu, natomiast Stany Zjednoczone jako jedyne pastwo gosowao przeciw. Gosowanie Zgromadzenia Oglnego ONZ byo uwieczeniem wysikw kampanii Bro Kontrolowana, ktra przez 3 lata do 2006 roku prowadzia nieprzerwanie dziaania majce na celu poruszenia kwestii handlu broni na arenie midzynarodowej. Rwnie w 2006 roku Komisja Europejska nadaa moc obowizujc rozporzdzeniu z 2005 roku, odnoszcemu si do handlu towarami,
11

Raport wiatowej Komisji do Spraw rodowiska i Rozwoju pod kierunkiem G. H. Brundtland, Nasza wsplna przyszod, PWE, Warszawa 1991 12 Artyku o raporcie Rzdy powicaj rozwj na rzecz eksportu broni opublikowany 22.06.2004: http://amnesty.org.pl/no_cache/archiwum/aktualnosci-strona-artykulu/article/1618/224, data odczytu: 25.04.2012

str. 15

ktre mogyby by uywane do wykonywania egzekucji, przeprowadzania tortur lub innego nieludzkiego i sprzecznego z prawem midzynarodowym traktowania. Unia Europejska jako pierwsza na wiecie wprowadzia w ycie przepisy, ktre ograniczayby transfer broni. Prawo wprowadzone przez Uni Europejsk nie byo jednak na tyle silne i nie uwzgldniao wszystkich aspektw tego typu dziaalnoci. W konsekwencji handel broni nadal funkcjonowa dziki wykorzystywaniu luk prawnych. Amnesty International wiele razy apelowaa do przedstawicieli Unii Europejskiej o uzupenienie prawa o bardziej restrykcyjne przepisy, ktre uniemoliwiyby transfer broni. Kolejny przeom w kwestii Traktatu o Handlu Broni nastpi w 2009 roku. 153 kraje uzgodniy ksztat projektu Traktatu i postanowiy wcieli go w ycie. Pastwa takie jak Wielka Brytania, Francja i Niemcy, ktre s jednymi z najwikszych eksporterw broni, popieraj proces przyjcia Traktatu. Zmienia si rwnie postawa administracji Stanw Zjednoczonych - w 2009 roku USA rwnie gosowao za. 19 krajw wstrzymao si od gosu, jedynie Zimbabwe gosowao przeciw. Amnesty International podczas kadego gosowania wyraao swoje poparcie dla idei Traktatu, jak rwnie wskazywaa na problem zastosowania wikszej przejrzystoci w raportowaniu transferw broni przez pastwa. Wedug Amnesty International wikszo broni pochodzi z legalnego rda, ktra jest pniej przekazywana na handel na czarnym rynku. Jednake w konsekwencji braku odpowiednich raportw i rejestrw przepywu broni prowadzonych przez pastwa, bardzo trudno dotrze do rda nielegalnej broni.13 2012 rok jest bardzo wanym etapem w drodze do przyjcia Traktatu o Handlu Broni. W lipcu tego roku pastwa czonkowskie Organizacji Narodw Zjednoczonych bd prowadzi negocjacje, ktre maj na celu zagwarantowanie jak najwyszych standardw w dziedzinie eksportu i importu broni, jak rwnie maj prowadzi do ochrony praw czowieka oraz midzynarodowego prawa humanitarnego. Amnesty International prowadzi kampani, w ktrej pomimo zabiegania o zminimalizowanie transferu broni, uwzgldnia przypadki legalnego posiadania przez pastwa broni do samoobrony oraz do zapewnienia bezpieczestwa i porzdku publicznego. Koalicja organizacji utworzona na rzecz lobbingu w sprawie przyjcia Traktatu o Handlu Broni, wyraa nadziej, e w lipcu 2012 roku przedstawiciele pastw dojd do kompromisu i powstanie pierwszy oglnowiatowy dokument prawny, ktry w jasny sposb bdzie regulowa kwestie przepywu broni. Szczeglnie dotyczy to miejsc ogarnitych wojn oraz miejsc w ktrych bro uywana jest do amania praw czowieka.

13

Alaphia Zoyab Handel broni: kraje kochaj sekrety, ale my chcemy faktw, http://amnesty.org.pl/amnesty_blog/?p=334, data odczytu: 30.04.2012

str. 16

2.4 Zniesienie Kary mierci. Kara mierci jest to kwestia kontrowersyjna i wieloaspektowa. W niektrych rodowiskach i spoeczestwach jest powszechnie akceptowana, w innych pitnowana. Jest to w wielu przypadkach powracajcy dylemat, w ktrym naley rozway przede wszystkim aspekt moralny stosowania kary mierci. Bardzo czsto sdy okrelajce stanowisko za lub przeciwko karze mierci wydawane s pod wpywem biecych wydarze. Tradycja stosowania kary mierci bya powszechna jeszcze w czasach, gdy prawo nie byo skodyfikowane i opierao si przede wszystkim na prawie zwyczajowym. Egzekucje za popenione przestpstwa byy obecne w historii ludzkoci na przestrzeni wiekw. Ateski prawodawca Drakon (621 p.n.e.) uznawa kar mierci jako wyrok za wikszo wykrocze. Po raz pierwszy w historii kara mierci zostaa zniesiona przez Wielkiego Ksicia Toskanii Leopolda Habsburga w 1786 roku, jednak tendencja wiatowa do znoszenia wyrokw egzekucji pojawia si dopiero w XX wieku. Kara mierci zostaa zniesiona w wikszoci demokratycznych pastw, jednake takie pastwa jak Stany Zjednoczone czy Japonia nadal stosuj wyroki mierci. Na utrzymywanie stosowania kary mierci maj wpyw rwnie czynniki religijne oraz kulturowe. Obecnie metod wykonywania wyrokw na wiecie jest midzy innymi: cicie, miertelny zastrzyk, krzeso elektryczne, powieszenie, strza z bliskiej odlegoci w ty gowy lub w serce. W pocztkach dwudziestego stulecia jedynie trzy pastwa zniosy kar mierci niezalenie od przestpstwa. Wspczenie ponad 130 pastw nie stosuje wyroku kary mierci w praktyce oraz posiada przepisy prawne, ktre w sposb jednoznaczny zabraniaj stosowania tej praktyki jako kary za popenione przestpstwa. Obecnie rednio trzy pastwa rocznie ogaszaj moratoria oraz cakowicie znosz wykonywanie kary mierci. Amnesty International w swoich postulatach sprzeciwia si kategorycznie wszystkim przypadkom stosowania kary mierci, niezalenie od okolicznoci. Stanowi to pogwacenie zapisu Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka o niepodwaalnym prawie kadego czowieka do ycia. Podczas rozpoczcia dziaalnoci Amnesty International na rzecz zniesienia kary mierci, nie istniay adne procedury midzynarodowe, ktre by w jednoznaczny sposb wzyway do zaprzestania stosowania kary mierci. Dziki dziaalnoci organizacji powstay dotychczas trzy traktaty midzynarodowe, ktre dotycz zniesienia kary mierci:

str. 17

- Przyjty przez Rad Europy w 1983 roku, Protok Dodatkowy nr 6 o ochronie praw czowieka i podstawowych wolnoci, dotyczcy zniesienia kary mierci; - Przyjty przez Zgromadzenie Oglne Organizacji Narodw Zjednoczonych w 1989 roku, Drugi Protok Fakultatywny do Midzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, ktrego celem jest zniesienie kary mierci; - Przyjty przez Zgromadzenie Oglne Organizacji Pastw Amerykaskich w 1990 roku, Protok Dodatkowy do Amerykaskiej Konwencji Praw Czowieka o Zniesieniu Kary mierci. W 2011 roku grupa pastw, ktre zniosy stosowanie kary mierci obejmowaa ca Europ oraz pastwa byego Zwizku Radzieckiego z wyjtkiem Biaorusi. Kara mierci zostaa zniesiona rwnie w Ameryce Poudniowej i Pnocnej z wyjtkiem Stanw Zjednoczonych, oraz w rejonie Pacyfiku wyczajc Papu Now Gwine. W skali globalnej w ubiegym roku zostao straconych 676 osb, a minimum 18750 zostao skazanych na mier. Dane te nie uwzgldniaj danych z Chin, poniewa informacje publikowane przez chiskie wadze nie s w adnym stopniu wiarygodne i nie podaj prawdziwej liczby przeprowadzanych tam egzekucji. Rwnie informacje na temat stosowania kary mierci w Iranie nie s potwierdzone wic liczba wykonanych na wiecie egzekucji moe by duo wysza. Obecnie kar mierci oprcz Chin i Iranu stosuj rwnie takie kraje jak: Irak, Arabia Saudyjska, USA, Jemen, Korea Pnocna, Somalia i Biaoru. W niektrych z wyej wymienionych krajw procesy poprzedzajce egzekucje s przeprowadzane w sposb budzcy wtpliwoci. Oskareni nie maj szansy na sprawiedliwe rozpatrzenie sprawy a w wielu przypadkach zeznania obciajce oskaronego czy przyznanie si do winy s konsekwencj stosowania tortur na oskaronym. Wyroki skazujce niekiedy s narzdziem do usuwania niewygodnych dla aparatu rzdzcego osb. Do tego typu uchybie podczas procesw, w ktrych wyrokiem bya kara mierci dochodzio midzy innymi w takich pastwach jak: Biaoru, Irak, Chiny, Arabia Saudyjska, Iran oraz Korea Pnocna.14 Od 2010 roku na Bliskim Wschodzie liczba egzekucji, ktre zostay potwierdzone przez wadze wzrosa o ponad 50 procent. W 2011 roku w Iranie zostay wykonane egzekucje za cudzostwo oraz sodomi, za przestpstwa religijne w tym za apostazj. W Pakistanie zastosowano kar mierci za blunierstwo, natomiast w Arabii Saudyjskiej za stosowanie
14

Kara mierci 2011: Fakty i liczby, Blog Amnesty International, http://amnesty.org.pl/amnesty_blog/?p=414 data odczytu: 07.04.2012

str. 18

czarw. Absurdalno i wysoka czstotliwo wyrokw w niektrych krajach, mobilizuje takie organizacje jak Amnesty International do szczegowego monitorowania i rejestrowania tego typu zdarze. Szczeglnie oburzajcym pogwaceniem prawa midzynarodowego jest stosowanie kary mierci na osobach niepenoletnich oraz na obcokrajowcach, ktrzy w wielu przypadkach w swojej ojczynie zostaliby poddani sprawiedliwemu postpowaniu sdowemu z uwzgldnieniem wszelkich midzynarodowych norm prawnych. Amnesty International w swoim raporcie publikuje rwnie dane o legalnych publicznych egzekucjach, ktre zostay zarejestrowane midzy innymi w Iranie, Arabii Saudyjskiej i Korei Pnocnej. Dziwi moe obecno takiego pastwa jak Stany Zjednoczone na mapie krajw, ktre wci stosuj kar mierci. USA jako jedyne pastwo z grupy G8 nie zaniechao do tej pory egzekucji. W 2011 roku liczba egzekucji w Stanach Zjednoczonych spada do 43 (porwnujc w 2010 roku 46 egzekucji, w 2002 roku 71). Rwnie wydane wyroki kary mierci znaczco si zmniejszyy, w poprzednim roku byo to 78, porwnujc w latach 80 i 90 poprzedniego stulecia rednia liczba wyrokw rocznie wynosia 280. W Europie jedynie Biaoru stosuje wyroki mierci, niestety liczba wykonanych wyrokw nie jest podawana do wiadomoci publicznej. W wielu przypadkach prawnicy oraz rodziny osb skazanych nie s informowane o terminie wykonania wyroku, wadze odmawiaj wydania ciaa skazanych czy wskazania miejsca pochwku. otwa podja kroki aby znie cakowicie kar mierci za wszelkie popenione przestpstwa i jest obecnie 97 krajem na wiecie, ktry to zrobi. W 1977 roku organizacja Amnesty International rozpocza kampani przeciwko stosowaniu kary mierci. W pocztkach kampanii 16 pastw na wiecie nie stosowao kary mierci, obecnie blisko 100 pastw zaprzestao cakowicie wykonywania egzekucji bez wzgldu na popenione przestpstwo. Amnesty International co roku publikuje raport Wyroki mierci i Egzekucje, aby na bieco monitorowa i rejestrowa przypadki stosowania wyrokw mierci. Prowadzenie tych bada pomaga okreli tendencj wiatow oraz sprawdza wiarygodno publikowanych przez pastwa danych. wiatowa opinia publiczna ma dostp do raportw, przez co organizowane kampanie maj wikszy wydwik. Osigniciem organizacji jest rwnie to, e coraz wicej pastw czonkowskich ONZ gosuje za ratyfikowaniem midzynarodowego moratorium w kwestii kary mierci. Amnesty International jest przeciwna stosowaniu kary mierci niezalenie od popenionego przestpstwa, kraju gdzie wykonywane s wyroki, narodowoci skazanego oraz metody, ktr si stosuje do wykonywania egzekucji. Bez wzgldu na uwarunkowania spoeczne i kulturowe organizacja stawia sobie za cel dotarcie do obywateli oraz przedstawicieli wadz

str. 19

pastw, w ktrych nadal stosuje si wyroki mierci. Oglnowiatowy trend, ktry sprzeciwia si takim praktykom, globalizacja wzorcw i postaw spoecznych ma rwnie pozytywny wpyw na osignicie midzynarodowego kompromisu w tej sprawie.

Zdjcie: Plakat kampanii wiat wolny od kary mierci

rdo: http://ailublin.files.wordpress.com/2011/10/7cfe6697bc6e343fmed.jpg?w=510

str. 20

Rozdzia II Aktywne spoeczestwo obywatelskie.

W ostatnich latach XX wieku rozpocza si szeroka dyskusja nad zagadnieniem spoeczestwa obywatelskiego. Zaangaowani w ni byli przede wszyscy teoretycy, dziaacze polityczni oraz myliciele. Pojcie, ktre posiada wieloletni i niezwykle urozmaicona tradycj filozoficzn stao si na nowo obiektem zainteresowania teorii i filozofii politycznej. Jak w przypadku wielu teorii, myliciele podzieli si na dwie grupy. Pierwsz z nich tworzyli krytycy, natomiast drug, osoby widzce potencja koncepcji lub utosamiajce j ze spoecznym ideaem. Renesans spoeczestwa obywatelskiego w XX wieku spowodowany by pojawieniem si opozycji demokratycznej oraz upadkiem komunizmu w krajach Europy rodkowo Wschodniej. W pniejszym okresie, w latach 80 XX wieku, pojcie spoeczestwa obywatelskiego zaczto odnosi lub utosamia z grupami spoecznymi lub instytucjami, ktre organizuj wasne inicjatywy, niezalenie od organw pastwowych. Obecnie idea spoeczestwa obywatelskiego jest bardzo popularna nie tylko na terenie Europy, ale rwnie na caym wiecie. Andrew Arato wspczesny teoretyk tej koncepcji, wyjania przyczyny popularnoci: Spoeczestwo obywatelskie nie tylko pomaga opisa przynajmniej niektre rodzaje transformacji od systemu sowieckiego do demokracji, lecz take zapewnia perspektyw podjcia immamentnej krytyki, ktrej celem jest wskazanie moliwoci dostpnych w procesie kreowania i rozwijania nowych demokratycznych i liberalnych instytucji15. Koncepcja spoeczestwa obywatelskiego, jest popularna przede wszystkim wrd mylicieli zachodu, natomiast w krajach Europy rodkowo Wschodniej proces ksztatowania si inicjatywy obywatelskiej dopiero si rozwija. Zmiana w ustroju pastw oraz w gospodarce, pocigna za sob rwnie zmiany w spoeczestwie. Jako idea jest postrzegane spoeczestwo obywatelskie, ktre prnie si rozwija.16 Spory w pojmowaniu i postrzeganiu spoeczestwa obywatelskiego zwizane s przede wszystkim z dwoma tradycjami republikask i liberaln. Republikaska koncepcja spoeczestwa obywatelskiego opieraa si na wartociach dobra wsplnego, natomiast nowoytna, liberalna koncepcja odchodzi od tego sposobu postrzegania. Poprzez rozwinicie
15 16

A. Arato, Revolution, Civil Society, and Democracy, Praxis International 1990, Vol. 10, Nos. 1/2, s.25 D. Pietrzyk Reeves Idea Spoeczeostwa obywatelskiego. Wspczesna debata i jej rda., Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2004, s. 10-12

str. 21

si filozofii liberalnej jak rwnie ekonomii politycznej, w spoeczestwie nastpuje przejcie do indywidualizmu. Spoeczestwo obywatelskie, za ktrym nie stoi pastwo, to spoeczestwo indywidualistyczne. Jednostki z wasnej woli i inicjatywy cz si w grupy by realizowa jaki cel. Obywatele posiadaj uprawnienia oraz wolno obywatelsk dziki ktrej wspdziaaj i aktywnie uczestnicz w yciu spoeczestwa oraz pastwa. Tradycja liberalna rni si od tradycji klasycznej republikaskiej tym, e najwaniejsze dla wspczesnego spoeczestwa obywatelskiego jest patrzenie przez pryzmat dobra dla jednostki i jej uprawnie. W tradycji klasycznej natomiast podstaw jest wsplnota i jej dobro. Podstawowym wymiarem wspczesnego spoeczestwa obywatelskiego jest oddzielenie i niezaleno od pastwa. Powinno by sfer, ktra jest opozycyjna w stosunku do pastwa. Zadaniem pastwa jest tylko zapewnienie ram prawnych oraz ochrony prawnej. Spoeczestwo obywatelskie jest wyrazem wolnej i niezalenej samoorganizacji obywateli. Do bycia wiadomym obywatelem mona doj poprzez zaangaowanie si w ycie stowarzysze, edukacj, w rozmowy o kwestiach wsplnoty publicznej oraz wykazywanie si odpowiedzialnoci obywatelsk. Odpowiedzialny obywatel to osoba, ktr mona identyfikowa z takimi cechami jak: bezinteresowno, uczciwo, troska o innych, patriotyzm. Co wicej, osoba ta wyrnia si chci dziaania dla dobra wsplnego oraz gotowoci do negocjacji, dialogu i kompromisu. Obywatele mog uczestniczy w yciu lokalnych samorzdw oraz dostpnych organizacji spoeczestwa obywatelskiego. Spoeczestwo obywatelskie jest utosamiane z wolnoci, jest dziedzin dobrowolnego uczestniczenia ludzi w projektach obywatelskich. Wspczenie koncepcja spoeczestwa obywatelskiego jest przedstawiana w trzech ujciach: Spoeczestwo obywatelskie jako termin uywany przez ruchy spoeczne oraz haso partii politycznych. Spoeczestwo obywatelskie jako kategoria analityczna, ktr najczciej posuguj si socjologowie aby opisa lub wyjani zjawiska spoeczne. Spoeczestwo obywatelskie jako normatywna koncepcja filozoficzna, dotyczca ideau etycznego, ktry jest wyobraeniem tego jak ma wyglda porzdek spoeczny.17 Angaowanie si w projekty obywatelskie, wstpowanie lub popierania organizacji pozarzdowych, ktre swoje dziaania opieraj o dobro wsplne, jest pewnego rodzaju

17

Ibidem., s.309-313

str. 22

sprawdzianem dla spoeczestwa. Organizacje takie jak Amnesty International istniej tylko dziki inicjatywie obywateli z rnych krajw. W jej dziaalnoci znajdziemy rnego rodzaju projekty edukacyjne, ktre maj na celu podniesienie stopnia wiadomoci obywatelskiej i pobudzenie do aktywnoci. W odpowiedzi na amanie praw czowieka, oraz zasady wolnoci w ramach spoeczestwa obywatelskiego Amnesty International organizuje akcje, ktrych staem elementem jest posugiwanie si metodami nieposuszestwa obywatelskiego i filozofii non violence.

1. Przyczyny i cele nieposuszestwa obywatelskiego. Zagadnienie nieposuszestwa obywatelskiego istnieje od samego pocztku naszej cywilizacji i jest nieodczn czci wadzy. Odnosi si do sprzeciwu obywateli wobec niesprawiedliwoci wadzy, nie ma jednak na celu rewolucji, obalenia instytucji pastwowych. politycznych. Spoeczestwo Angaowanie si moe wykorzystywa jest metody nieposuszestwa wiernoci obywatelskiego do dialogu i pokojowej walki z niesprawiedliwoci prawa i instytucji obywateli wyrazem dochowania reprezentowanym przez nich wartociom i przekonaniom. Takie ujcie nieposuszestwa obywatelskiego zaproponowa Henry David Thoreau, dziewitnastowieczny myliciel pochodzcy z Ameryki, ktry kad nacisk na niezaleno jednostki i moraln integralno. Thoreau sprzeciwia si wobec polityki prowadzonej przez rzd Stanw Zjednoczonych. Odmwi pacenia podatkw, wybra wizienie ni uregulowanie nalenoci, aby zaznaczy swj sprzeciw finansowania instytucji, ktra nie rezygnuje z niewolnictwa oraz prowadzi wojn z Meksykiem. W 1849 roku opublikowa esej pod tytuem Resistance to Civil Government (pniej wydany pod tytuem Civil Disobedience- Obywatelskie nieposuszestwo), w ktrym wyjania motywy swojego postpowania. Thoreau w swojej pracy porusza wan kwesti jak jest sumienie obywatela, oraz tego czy nawet w najmniejszym stopniu powinien poddawa si woli prawodawcy, bez wzgldu na wasne pogldy czy reprezentowane wartoci. Wedug Thoreau czowiek pozbawia si autonomii moralnej w chwili, gdy decyduje si postpowa wbrew swojemu sumieniu. Dla autora jest to rwnoznaczne z utrat czowieczestwa. Przez organy wadzy posuszny obywatel jest stawiany jako wzr, jednak bezmylne wykonywanie polece i podporzdkowywanie si czyni z ludzi bezwolne maszyny. Thoreau okrela dobrego obywatela, jako tego, ktry kieruje si przede wszystkim swoim sumieniem, kultywuje sprawiedliwo. W przypadku

str. 23

namawiania obywateli przez rzd do niegodziwoci, spoeczestwo powinno wycofa poparcie dla wadzy. Autor jednak nie widzi rozwizania w rewolucji, rozpoczynaniu wojny z rzdem, lecz wierzy w pokojowe rozwizania: w odmow posuszestwa, wyraenia swojego sprzeciwu oraz w pogodzeniu si z moliwoci uwizienia przez wadz. Jest to wyraz wiary w si prawdy i sprawiedliwoci.18 Pogldy Thoreau nie cieszyy si duym zainteresowaniem w XIX wieku, jednak na pocztku XX wieku Mahatma Gandhi powrci do tej koncepcji. Jest on autorem filozofii niestosowania przemocy (non violence). Obejmuj ona zagadnienia oglnej antropologii filozoficznej oraz filozofii politycznej. Gandhi by w swojej wieloletniej dziaalnoci politycznej przedstawicielem myli obywatelskiego nieposuszestwa oraz zwolennikiem pokojowych rozwiza, nie zgadza si ze stosowaniem przemocy. Swoj filozofi opiera na koncepcji Thoreau, jak rwnie czerpa pogldy z hinduskiej tradycji. Gandhi wyznaczy drog prawdy (satyagraha), ktr kady czowiek powinien si kierowa w swoim yciu. Polega ona na sprawiedliwoci, dobroci i wyrzeczeniach. Droga prawdy opiera si na zasadzie ahimsa niewyrzdzania nikomu za, powstrzymywania si od zadawania ran cielesnych lub zabijania. Celem jest kierowanie si powszechn yczliwoci, ktra dotyczy wszelkich yjcych istot. Wedug Gandhiego ahimsa to aktywna walka z niesprawiedliwoci i zem. Osoba podajca drog prawdy musi by wytrwaa i odwana, przenosi walk ze zem na wszystkie dziedziny ycia, rwnie na polityk. Ahimsa przewiduje metody walki ze zem i osobami, ktre powoduj niesprawiedliwo czy cierpienie. Wedug koncepcji Gandhiego naley si przede wszystkim wyzby nienawici do przeciwnika. Celem walki z przeciwnikiem nie jest pokonanie go, lecz nawrcenie tak, aby zyska sprzymierzeca i cieszy si z sukcesu osignitego przez obie strony. Walka nie powinna by wypeniona chci zemsty, pragnieniem zadania blu czy nienawici. Najskuteczniejszym sposobem walki jest wasne cierpienie, ktre redukuje nienawi i ch odwetu w przeciwniku. Wedug Gandhiego przemoc nie jest rozwizaniem konfliktw i prowokuje tylko zemst i uniemoliwia dialog pomidzy stronami. Uycie siy jest przeciwne zaoeniom obywatelskiego nieposuszestwa. Gandhi zastosowa zasady obywatelskiego nieposuszestwa przede wszystkim do walki o niepodlego Indii.19 Filozofia stworzona przez Gandhiego miaa wpyw na wielu wybitnych mylicieli Zachodu, w szczeglnoci na Martina L. Kinga dziaacza na rzecz emancypacji
18 19

A. Szutta Obywatelskie nieposuszeostwo, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2011, s. 9 Ibidem, s. 69-71

str. 24

czarnoskrych obywateli, ktry w 1964 roku otrzyma Pokojow Nagrod Nobla. W spoecznoci wiatowej dyskusja nad zjawiskiem nieposuszestwa obywatelskiego pojawia si w latach pidziesitych i szedziesitych dwudziestego wieku. W Stanach Zjednoczonych w tym okresie czarnoskrzy Amerykanie protestowali przeciwko przejawom dyskryminacji oraz segregacji rasowej. Wydarzenie, ktre miao miejsce 1 grudnia 1955 roku, tak zwane Montgomery bus boycott zapocztkowao fal strajkw. Rosa Parks, czarnoskra kobieta zostaa aresztowana w miejscowoci Montgomery, za sprzeciwienie si biaemu czowiekowi, ktry chcia eby ustpia mu miejsce siedzce. Nastpstwem tego wydarzenia byy protesty i bojkot autobusw przez czarnoskrych, nie tylko w Montgomery ale rwnie w innych miastach. Protesty doprowadziy do rozpatrzenia sprawy przez Sd Najwyszy. 1 grudnia 1956 roku zostao wydane orzeczenie, ktre stwierdzao segregacj rasow w rodkach komunikacji za niezgodn z Konstytucj Stanw Zjednoczonych. Sukces przeprowadzonych protestw przyczyni si do zwikszenia akcji i kampanii nieposuszestwa obywatelskiego na przeomie lat 50 i 60 XX wieku. Organizacje, ktre inicjoway protesty to midzy innymi: Congress of Racial Equality (CORE) James Farmer zaoyciel organizacji by pod wielkim wraeniem osigni filozofii non violence Gandhiego. W latach 40 XX wieku zaoy organizacj, w ktrej angaowali si przede wszystkim biali obywatele z pnocnych stanw USA. Student Nonviolent Coordinating Committee (SNCC) organizacja skupiajca czarnoskr modzie. Southern Christian Leadership Conference (SCLC) wspzaoycielem by Martin L. King Jr., organizacja powstaa po sukcesach protestw i bojkotw autobusw. Jedn z najbardziej znanych kampanii, w ktr by zaangaowany Martin Luther King to kampania w miecie Birmingham w 1963 roku. Podczas pokojowej akcji przeciwko segregacji rasowej, policja w bardzo brutalny sposb pobia protestujcych. Amerykaskie i wiatowe media transmitujc to zajcie, naday rozgos sprawie. Spoeczestwo amerykaskie pocztkowo bardzo negatywnie nastawione do protestw czarnoskrych obywateli, po obejrzeniu relacji z Birmingham, poczuo wspczucie i zrozumienie dla argumentw osb zaangaowanych w akcj. Po protestach w 1964 roku prezydent Kennedy dooy stara, aby zostaa przyjta ustawa Civil Rights Act, ktra cakowicie znosia segregacj rasow. Martin Luther King, ktry do dzisiaj jest symbolem walki z dyskryminacj czarnoskrych osb zosta zastrzelony 4 kwietnia 1968. Oprcz zaangaowania w

str. 25

emancypacj czarnoskrej mniejszoci Martin L. King jest autorem wielu pism, ktrych tematem jest obywatelskie nieposuszestwo. Najczciej komentowanymi dziaami autora s: Letter from Birmingham Jail oraz Stride Toward Freedom o wydarzeniach z Montgomery. Wielki wpyw na twrczoci i pogldy Martina L. Kinga mieli przede wszystkim Mahatma Gandhi oraz Henry David Thoreau. Esej dotyczcy obywatelskiego nieposuszestwa Thoreau, King uwaa za swj pierwszy kontakt intelektualny z teori oporu bez uywania aktw przemocy.20 King tak jak wczeniej Thoreau i Gandhi uwaa strategi nie uciekania si do przemocy, jako naczelny punkt koncepcji walki politycznej. Dla Kinga nie stosowanie przemocy byo rodkiem do pokonania przeciwnika, uwaa, e nie jest to bierna postawa, lecz prowadzi do zdobycia przychylnoci wroga, doprowadzenia do dialogu. W pniejszych latach uzupeni swj pogld, twierdzi, e akcja protestacyjna moe mie te na celu wywoanie kryzysu, aby doprowadzi do sytuacji w ktrej oponenci s zmuszeni do rokowa. King wielokrotnie podkrela, e podczas walki trzeba przygotowa si na moliwo stosowania przemocy ze strony przeciwnikw, jednak nie mona odpowiada przemoc na przemoc. Przyj takie samo stanowisko jak Gandhi, uwaa, e nie mona czu nienawici do przeciwnikw politycznych, wedug niego kwintesencj nieposuszestwa obywatelskiego jest nie tylko zaprzestanie uywania siy fizycznej, ale przede wszystkim odnoszenie si ze zrozumieniem i mioci oraz przejawianie dobrej woli w dialogu ze wszystkimi, nawet z osobami zadajcymi bl. Koncepcja obywatelskiego nieposuszestwa, uywana w latach 50 i 60 XX wieku zostaa uznana na caym wiecie jako bardzo efektywna strategia prowadzca do zmian spoecznych. Metody stosowane przez protestujcych w Stanach Zjednoczonych w znaczcy sposb doprowadziy do przyspieszenia zmiany amerykaskiego systemu prawnego.21 Nieposuszestwo obywatelskie okazao si by najmniej krwawym sposobem walki z dyskryminacj czarnoskrych obywateli. Koncepcja obywatelskiego nieposuszestwa bya wykorzystywana nie tylko

w odniesieniu do walki z segregacj rasow. Rwnie w akcjach organizowanych w USA przeciwko wojnie w Wietnamie, oraz w Europie w angielskich protestach przeciwko broni nuklearnej. W dziaalnoci wielu ruchw obywatelskich w Bloku Wschodnim na przykad w polskiej organizacji Solidarno mona doszuka si uywania strategii obywatelskiego nieposuszestwa. Coraz czstsze stosowanie takich form protestu zainteresowao spoeczno

20 21

M. L. King Stride Toward Freedom, Harper & Brothers Publishers, Nowy Jork 1960, s.72 A. Szutta, Obywatelskie nieposuszeostwo, op. cit., s. 10-13

str. 26

naukow, ktra podzielia si na zwolennikw i przeciwnikw tego typu rozwiza. W 1961 roku Amerykaskie Towarzystwo Filozoficzne zorganizowao sympozjum naukowe Political Obligation and Civil Disobedience, ktre stao si pierwsz oficjaln okazj do poruszenia zagadnienia obywatelskiego nieposuszestwa przez spoeczno akademick. Od czasu sympozjum do poowy lat osiemdziesitych opublikowano wiele ksiek, artykuw oraz antologii dotyczcych tego tematu. Najwybitniejsi autorzy publikacji z zakresu obywatelskiego nieposuszestwa to midzy innymi: Hugo A. Bedau, John Rawls, Abe Fortas, Ronald Dworkin, Peter Singer.

2. Metody nieposuszestwa obywatelskiego w kampaniach Amnesty International. Amnesty International w swoich dziaaniach koncentruje si przede wszystkim na dialogu oraz na uyciu pokojowych form rozwizywania sytuacji, w ktrych dochodzi do amania praw czowieka. Od ponad 50 lat organizacja przygotowuje projekty i akcje, ktrych baz i metodami s przejawy obywatelskiego nieposuszestwa. Udzia w kampaniach jest sprzeciwem obywateli z caego wiata wobec przypadkw nie przestrzegania praw czowieka. Najczciej stosowanymi przez Amnesty International metodami nieposuszestwa obywatelskiego w ich kampaniach s: bojkot, petycja oraz manifestacja. Poprzez zastosowanie tych rodkw maj moliwo wpyn na przedstawicieli rzdw, opini publiczn oraz media.

2.1 Bojkot Zjawisko bojkotu powstao okoo 1880 roku, termin ten pochodzi od nazwiska Charlesa Cunninghama Boycotta, ktry by brytyjskim kapitanem oraz powszechnie nielubianym zarzdc majtkw ziemskich w Irlandii. W skutek presji, ktr wywiera, osoby dzierawice ziemi zrezygnoway z utrzymywania kontaktw towarzyskich jak rwnie ekonomicznych z Boycottem oraz jego rodzin. Dziaania te spotkay si z aprobat Ligii Irlandzkiej oraz zyskay duy rozgos. Termin bojkot zosta wprowadzony do powszechnego uytku przez Jamesa Redpatha amerykaskiego dziennikarza oraz Johna OMalleya irlandzkiego pastora. Sownik jzyka polskiego definiuje bojkot jako: czciowe lub

str. 27

zupene zerwanie stosunkw (np. politycznych, handlowych, towarzyskich) z okrelon organizacj, pastwem czy osob w celu wywarcia nacisku lub wyraenia protestu22. Powszechno stosowania zjawiska jakim jest bojkot przypad dopiero na okres, w ktrym w gospodarce wyksztaciy si w peny sposb zasady kapitalistycznego rynku. Bojkot jest jedyn skuteczn metod walki o grupowe interesy, w systemie gospodarczym, ktrego jednym z gwnych celw jest masowa konsumpcja dbr oraz usug. Metoda ta jest skuteczna poniewa w wielu przypadkach powoduje straty finansowe. Bojkot ekonomiczny ma rne rodzaje midzy innymi: strajk czyli odmowa wsppracy. Pojawia si w stosunkach pomidzy pracodawcami i pracownikami, jak rwnie w polityce, powodujc zawieszenie wsppracy dyplomatycznej, kulturalnej oraz stosunkw gospodarczych z jakim pastwem. Przykadem skutecznej formy bojkotu pastwowego jest dziaalno Mahatmy Gandhiego oraz ruchu narodowo wyzwoleczego w Indiach. Indyjski Kongres Narodowy przyj rezolucj, ktra doprowadzia do bezporedniego bojkotu brytyjskiej kultury, szk, collegew a przede wszystkim brytyjskich towarw. 23 Bojkot jako walka bez uycia przemocy jest zagadnieniem rozwaanym przez socjologi polityki. Publikacje socjologiczne wczaj bojkot do akcji bezporednich obok pikiet, strajkw oraz wiecw. Akcja bezporednia definiowana jest jako bezporednie dziaanie, ingerencja w zaistnia sytuacj, poprzez stosowanie bojkotu, strajkw czy wiecw. Nie stosuje si negocjacji, dziaa na drodze sdowej lub systemu przedstawicielskiego. Dziaania bezporednie odwouj si do odmowy posuszestwa. Gene Sharp okreli metody bojkotu, w ktrych nie uywa si przemocy i podzieli je na trzy kategorie: Metody protestu i perswazji Metody nonkooperacji Metody interwencji

Pierwsza kategoria metod zawiera: listy otwarte, publiczne przemwienia, petycje, publikacje, pochody, ulotki, hasa, wiece oraz inne symboliczne akcje protestacyjne. Dziaania te musz by czynnym protestem, okrelonym zachowaniem w sytuacji konfliktowej, a nie tylko wyraeniem pogldw czy reakcj sown. Druga kategoria prowadzi do celowego zerwania ustalonej lub przyjtej formy wsppracy ze stron skonfliktowan. Sharp do tej kategorii zalicza bojkot i strajk, opisuje w swojej publikacji 106 sposobw stosowania metod
22 23

Sownik jzyka polskiego, t. I, red. M. Szymczak, Warszawa 1993. K. Jasiecki, M. Molda-Zdziech, U. Kurczewska, Lobbing, op. cit., s. 174

str. 28

nonkooperacji. Autor wyrnia trzy techniki: nonkooperacje ekonomiczn, spoeczn oraz polityczn. Pierwszy z wyrnionych sposobw odnosi si do odrzucenia podejmowania lub kontynuowania stosunkw ekonomicznych takich jak na przykad sprzeda i kupno, odmowa uregulowania nalenoci oraz wycofanie depozytw bankowych. Kategoria ta obejmuje rwnie strajki ekonomiczne. Nonkooperacja spoeczna moe przejawia si jako ostracyzm czyli zaprzestanie kontaktw z osobami lub grupami wadzy osb, odmowa czy udziau w uroczystociach lub bojkot pewnych instytucji. Nonkooperacja polityczna prowadzi do bojkotu instytucji wadzy, organw wyborw. Kategoria trzecia czyli metody interwencji definiowane s przez autora jako techniki prowadzce do zaburzenia wzorw zachowa oraz istniejcych stosunkw. Sharp okrela 41 sposobw interwencji, jednak dwie z nich s najbardziej znane poprzez dziaalno ruchu na rzecz emancypacji mniejszoci w Stanach Zjednoczonych: Sit-in czyli protest poprzez zajmowanie okrelonych miejsc uytecznoci publicznej i pozostawanie tam pomimo interwencji sub publicznych. Stall-in akcja protestacyjna polegajca na przeduaniu dziaa przez klientw w instytucjach, w ktrych prowadzony jest protest. Bojkot umieszczony jest w kategorii nonkooperacji jednak w obywatelskim

nieposuszestwie wykorzystywane s rwnie takie metody jak midzy innymi: protest, interwencja lub perswazja. Metody nie uywania przemocy s stosowanie zarwno w ruchach spoecznych jak i w stosunkach wewntrz pastwowych jak np. walka midzy partiami politycznymi. Strategia, ktra jest podejmowana w dziaaniach bezporednich (zawierajcych bojkot) opiera si przede wszystkim na odmowie posuszestwa i wsppracy. Odmowa wsppracy bardzo czsto ma wyraz sprzeciwu moralnego. Bojkot i strajk maj na celu postawienie strony, z ktr prowadzony jest konflikt w sytuacji przymusu (np. ekonomicznego). Gene Sharp wykazuje zwizek pomidzy stosowaniem przez wadz przemocy czy represji wobec dobrze zorganizowanej akcji protestacyjnej, a wzrostem popularnoci lub akceptacji protestujcych pord opinii publicznej. Okrela to terminem politycznego diu-ditsu. Represje, ktre mog by przez spoeczestwo postrzegane jako niesprawiedliwe nie prowadz do zaamania akcji protestacyjnej, lecz bardzo czsto prowadz do zmian na korzy represjonowanych. W teoretycznym ujciu metody politycznego diu-

str. 29

ditsu dziaania mog spowodowa delegitymizacj wadzy, ktra stosowaa represj, oraz zwiksza zasig obywatelskiego nieposuszestwa. 24 Organizacje stosujce metody obywatelskiego nieposuszestwa i lobbingu takie jak Amnesty International wykorzystuj bojkot w swoich dziaaniach. Do okrelenia tego typu sytuacji wykorzystywany jest termin lobbing konsumencki. Amnesty International zastosowaa t metod do walki z produkcj wyrobw prowadzon w chiskich obozach pracy przymusowej. Przedstawiciele organizacji apelowali do spoecznoci wiatowej o zaprzestanie kupowania towarw, ktre produkowane s w ten sposb. O sytuacji w chiskich obozach pracy informoway raporty publikowane przez orodek zajmujcy si badaniem warunkw pracy w Azji Asia Monitor Ressource Centre. Stwierdzono midzy innymi nieludzkie warunki pracy w prowincji Guandong w Chinach. Kobiety zajmujce si produkcj pracoway 14 godzin dziennie w ciemnych pomieszczeniach. Midzy innymi organizacja Amnesty International wezwaa do bojkotu takich marek jak Adidas, Nike, Reebok. Osoby reklamujce produkty tych firm jak sportowcy Michael Jordan i Andre Agassi otrzymali listy protestacyjne, w ktrych apelowano o zrezygnowanie z wspierania racych narusze warunkw pracy.

2.2 Petycja Jedn z najstarszych technik wykorzystywanych w nieposuszestwie obywatelskim jest petycja. Polega ona na zebraniu jak najwikszej iloci podpisw zwolennikw pod jakim projektem lub apelem. Wymaga konsekwencji w realizacji oraz dobrej organizacji w zbieraniu podpisw. Petycje wykorzystywane s do rozmaitych celw spoecznych. Jest to bardzo popularne narzdzie wykorzystywane przez zwolennikw jak i przeciwnikw projektu. Przykadem wykorzystywania petycji jako popularnego ora bya wiosna 1989 roku podczas prac nad ustaw antyaborcyjn w Polsce. Pomidzy styczniow a majow debat w Sejmie w 1991 r., odbyway si konsultacje spoeczne, w ramach ktrych przesyano petycje i listy, wyraajce poparcie dla stanowiska pro life (na rzecz ycia) bd pro choice (na rzecz wyboru)25.

24 25

Ibidem., s. 175-176 R. Siemieoska, Kobiety: nowe wyzwania. Starcie przeszoci z teraniejszoci, IS UW, Warszawa 1999, s. 112

str. 30

Wspczesn form petycji s masowe kampanie listowe (mailing). Celem mailingu jest dotarcie do jak najwikszej grupy osb i uzyskanie ich poparcia dla sprawy lub projektu. Istniej warunki, ktre musz zosta spenione aby mailing by efektywny: Masowe kampanie listowe powinny mie jak najszerszy zasig, jednak masowe wysyanie listw jest stosunkowo kosztowne. Aby zwikszy masowo kampanii, mona wykorzysta Internet, co rwnie w znaczcy sposb obniy koszty. Ta formua bardzo czsto wykorzystywana jest w dziaalnoci organizacji takich jak na przykad Amnesty International. Powszechna dostpno Internetu umoliwia szybk reakcj na zjawisko amania praw czowieka, jak rwnie umoliwia przyczenie si do petycji nieograniczonej liczby osb. W mailingu warto bra pod uwag i wykorzystywa sieci stowarzysze oraz ich oddziay lokalne. Amnesty International, wykorzystuje oddziay lokalne midzy innymi do koordynowania corocznej akcji pisania listw. W kampaniach listowych powinno si przede wszystkim zwraca do osb zainteresowanych konkretnym problemem lub kwesti. Zwiksza to prawdopodobiestwo poparcia dla projektu. Powinno si rwnie jak najbardziej uatwi zadanie osobom zainteresowanym danym problemem. Umieszcza gotowe wzory listw, na ktrych umieszczone s adresy i znaczki. Amnesty International publikuje wzory listw w prasie oraz zamieszcza na stronie internetowej gotowe petycje, pod ktrymi wystarczy si podpisa. 26 Amnesty International bardzo czsto wykorzystuje t metod do osigania celw i zaprzestania amania praw czowieka. Najpopularniejsz akcj organizacji w ktrej wykorzystuje si masowe wysyanie listw i petycji to Maraton Pisania Listw 27. Co roku w dniach 10 -11 grudnia na terenie caej Polski tysice ludzi spotyka si w organizowanych przez Amnesty International miejscach i bierze udzia w masowym pisaniu listw w obronie osb, ktrych prawa zostay zamane. Podczas maratonu, ktry trwa 24 godziny pisane s rcznie listy, apelujce do organw pastwowych o uwolnienie kilkunastu konkretnych osb. Do akcji przyczy si moe kady, kto tylko czuje ch zmiany rzeczywistoci, kto chce pomc osobom bezprawnie przetrzymywanym. Data 10 grudnia nie jest przypadkowa, jest to rocznica uchwalenia Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka. Warszawski oddzia Amnesty
26 27

K. Jasiecki, M. Molda-Zdziech, U. Kurczewska, Lobbing, op. cit., s. 177-179 Strona Internetowa Maratonu Pisania Listw, http://amnesty.org.pl/maraton2011/ data odczytu: 22.05.2012

str. 31

International jest inicjatorem tej akcji, ktr z czasem zaczto organizowa na caym wiecie, midzy innymi w: Austrii, Algierii, Bangladeszu, Belgii, Boliwii, Burkina Faso, Chorwacji, Danii, Ekwadorze, Egipcie, Finlandii, Francji, Grecji, Hiszpanii, Islandii, Indiach, Izraelu, Japonii, Jemenie, Kanadzie, Luksemburgu, Mali, Niemczech, Norwegii, Nowej Zelandii, Peru, Portugalii, Rosji, Sowacji, Szwajcarii, USA, Wielkiej Brytanii.28 Wedug danych zamieszczonych na strony internetowej Maratonu Pisania Listw: W 2008 roku w Polsce powstao niemal 80000 listw, za na caym wiecie ok. 295000. W 2009 roku napisalimy w Polsce ju ponad 108000 listw, natomiast w 2010 roku na wiecie zostao napisanych ponad 636000 listw, w tym w Polsce 145895 listw. Z roku na rok jest coraz wicej listw, wicej osb angauje si w dziaania na rzecz praw czowieka, a sia naszego dziaania jest coraz wiksza.29 W efekcie organizowania Maratonu Pisania Listw co roku kilka lub kilkanacie osb zostaje uwolnionych lub ochronionych przed dalszymi przejawami amania ich praw. Skuteczno wysyania listw przez zwykych obywateli, jest bardzo wysoka. Niektre osoby, ktre uczestnicz w Maratonie, dostaj odpowied lub otrzymuj podzikowania od osb uwolnionych dziki listom. Amnesty International oprcz organizowania Maratonu, w cigu caego roku dziaa poprzez Pilne Akcje. Publikowanie historii osb, ktre stay si ofiarami amania praw czowieka, prowadzi do podpisywania i wysyania petycji przez cay rok. Dziki tego typu akcjom ludzie z caego wiata maj okazj realnie wpyn na los winiw sumienia. Co roku do promowania Maratonu i Pilnych Akcji przyczaj si autorytety polityczne, aktorzy, muzycy oraz dziennikarze.

2.3 Manifestacja Dobrze zorganizowana manifestacja jest metod najbardziej zwracajc uwag nie tylko mediw lecz rwnie potencjalnych zwolennikw. W najwikszym stopniu suy nagonieniu idei, szczegowe informacje nie s przedstawiane podczas manifestacji. Opinia publiczna zajmuje stanowisko pozytywne lub negatywne w zalenoci od sympatii lub antypatii jak darz aktorw manifestacji. Naczelnym celem jest uzyskanie jak najwikszego rozwoju, osigane jest to poprzez zaangaowanie jak najwikszej liczby osb lub

28

Maraton Pisania Listw na wiecie, http://amnesty.org.pl/maraton2011/index.php/o-maratonie/maratonpisania-listow-na-swiecie/ data odczytu: 22.05.2012 29 Dane zamieszczone w zakadce O Maratonie http://amnesty.org.pl/maraton2011/index.php/o-maratonie/ data odczytu:22.05.2012

str. 32

wykorzystanie nietypowych, zwracajcych uwag pomysw podczas przeprowadzania manifestacji. Negatywnymi aspektami organizowania manifestacji s: Organizacja manifestacji jest kosztowna (czynnik ten nie jest brany pod uwag, gdy np. protestujcy przyjedaj na miejsce manifestacji na swj koszt). Manifestacja moe przekroczy granice legalnoci, protestujcy mog zachowywa si agresywnie, moe doj do szkd materialnych lub powanych utrudnie komunikacyjnych. Manifestacja jest efektywnym sposobem na dotarcie do opinii publicznej, jednak organizowane s zwykle, gdy proces decyzyjny jest w zaawansowanej fazie, co moe skutkowa zmniejszeniem jej skutecznoci. Manifestacja zazwyczaj jest stosowana jako ostateczna metoda dziaania, ktr stosuje si po wykorzystaniu wszystkich innych rodkw. Wanym warunkiem udanej manifestacji jest sia grupy i dobra organizacja. Tylko takie dziaania kocz si sukcesem. Brak organizacji w grupie prowadzi jedynie do utraty rodkw finansowych przeznaczonych na manifestacje. Technika ta powinna by odpowiednio kontrolowana i nadzorowana.30 Manifestacje organizowane przez organizacje, ktre broni praw czowieka czsto spotykaj si z ostr reakcj wadz pastwowych. Amnesty International ledzi los osb uwiezionych za uczestniczenie w pokojowych demonstracjach. W swojej dziaalnoci organizacja rwnie wykorzystuje manifestacje. Na terenie Polski wiele razy uywano tej metody w ramach obrony praw czowieka. W 2006 roku w Poznaniu zorganizowano manifestacj pod Konsulatem Rosyjskim w ramach hasa: Prawa zamiast kwiatw.31 Celem akcji byo zwrcenie uwagi na niepokojcy problem jakim jest przemoc wobec kobiet w Rosji. Prawo rosyjskie nie uznaje przemocy domowej za przestpstwo. Organizacja alarmowaa: Wedug raportu Amnesty International w 2003 roku z rk swoich byych lub obecnych partnerw stracio ycie 9 tysicy kobiet. Ofiary nie maj gdzie szuka pomocy, bo w caym kraju liczcym ponad 144 miliony mieszkacw, jest tylko kilka schronisk dla ofiar przemocy.32 Osoby uczestniczce w manifestacji, midzy innymi zbieray podpisy pod petycj do prezydenta Putina. W 2008 roku we Wrocawiu miaa miejsce manifestacja pod hasem: Wrocaw przeciwko przemocy w Tybecie. Podczas akcji zbierano podpisy pod
30 31

K. Jasiecki, M. Molda-Zdziech, U. Kurczewska, Lobbing, op. cit., s. 180-181 Poznao Prawa zamiast kwiatw, Amnesty International, http://amnesty.org.pl/no_cache/archiwum/aktualnosci-strona-artykulu/article/4614/224 data odczytu: 20.05.2012 32 Poznao Prawa op. cit.

str. 33

petycj do prezydenta Chiskiej Republiki Ludowej. Apelowano o zwolnienie z wizie tybetaskich demonstrantw, opublikowanie informacji o aresztowanych oraz umoliwienie dostpu do Tybetu dziennikarzom i niezalenym obserwatorom. Amnesty International wzywao rwnie rzd chiski o zapewnienie dostpu do prawnikw i opieki medycznej, jak rwnie o zaprzestanie stosowania tortur i udostpnienia wszystkich informacji o losie zatrzymanych Tybetaczykw.33 Kolejnym przykadem manifestacji zorganizowanej przez Amnesty International jest Dzie Milczenia w Trjmiecie, rwnie w 2008 roku. Akcja organizowana na caym wiecie, dotyczy sprzeciwu wobec zego traktowania osb o odmiennej orientacji seksualnej. Manifestacja zorganizowana w Gdasku pod pomnikiem Neptuna, wzbudzia due zainteresowanie przechodniw. Pochd powiecony by pamici Lawrencea Kinga, pitnastoletniego kalifornijskiego ucznia, ktry zosta zastrzelony przez swojego koleg z powodu odmiennej orientacji seksualnej.34 Amnesty International walczy z wszelkimi przejawami dyskryminacji, rwnie jeeli jest ona na tle orientacji seksualnej.

3. Projekty edukacyjne na rzecz praw czowieka Amnesty International. Podstawy praw czowieka zawarte s w przewaajcej wikszoci systemw filozoficznych i religijnych. Kada jednostka ma zagwarantowane prawo z tytuu czowieczestwa. Prawa czowieka przysuguj bez wzgldu na pe, pochodzenie, ras, pogldy polityczne czy orientacj seksualn. Respektowanie tych praw jest podstaw demokracji, wolnoci, sprawiedliwoci oraz rozwoju spoeczestwa obywatelskiego. Bardzo wan kwesti jest edukacja i rozwijanie wiadomoci w spoeczestwie odnonie praw czowieka. Amnesty International za jeden z priorytetw swojej dziaalnoci uwaa edukacj praw czowieka. Edukacja o prawach czowieka jest to mobilizacja do rnorodnych dziaa, ktre zmierzaj do rozwijania wiedzy na ten temat oraz do aktywizacji spoeczestwa w walce o poszanowanie praw czowieka. Edukacja w tym zakresie jest efektywna, zawiera nie tylko teoretyczne zagadnienia, ale przede wszystkim skupia si na dziaaniach. wiadomo obywatelska o prawach, ktre s zagwarantowane kadej jednostce prowadzi do
33

Wrocaw przeciwko przemocy w Tybecie, Amnesty International, http://amnesty.org.pl/no_cache/archiwum/aktualnosci-strona-artykulu/article/6041/224 data odczytu: 21.05.2012 34 Trjmiasto Dzieo Milczenia, Amnesty International, http://amnesty.org.pl/no_cache/archiwum/aktualnosci-strona-artykulu/article/6241/224 data odczytu: 21.05.2012

str. 34

zmiany zachowa oraz postaw. W perspektywie czasu skutkuje powszechnym wrd obywateli respektowaniem praw. Rozszerza rwnie horyzonty, uczy walki o swoje przekonania oraz prawa innych jednostek. Edukacja praw czowieka ma bardzo due znaczenie dla spoecznoci globalnej prowadzi do tworzenia bardziej sprawiedliwego wiata. Gwnymi wartociami, ktre prbuje si przekaza przez edukacj praw czowieka s: solidarno, rwno, wolno, sprawiedliwo, pokj, godno. Prowadzi do uksztatowania w spoeczestwie postaw: odpowiedzialnoci, uczciwoci, otwartoci na innych ludzi. Wojciech Chytrowski w swoim referacie pod tytuem Edukacja do praw i wolnoci czowieka w obliczu nowych wyzwa zaznacza: nauczanie praw czowieka to take ksztatowanie odwagi cywilnej i zachcanie do wystpowania przeciwko zym decyzjom wadzy pastwowej, owiatowej czy dyrekcji szkoy35. Amnesty International jest autorem wielu projektw edukacyjnych zarwno w skali globalnej jak i lokalnej.

3.1 Edukacja dla godnoci. Midzynarodowy projekt Amnesty International Edukacja dla godnoci, ktra opiera si na prowadzonej kampanii o tytule adamy godnoci36. Przedmiotem kampanii jest wskazanie, e ubstwo to nie tylko brak rodkw finansowych, ale przede wszystkim brak respektowania praw czowieka, brak bezpieczestwa i brak moliwoci podejmowania decyzji o swoim yciu. Organizacja wierzy w popraw ycia ludzi na caym wiecie, poprzez szanowanie podstawowych praw czowieka. Priorytetem jest uznanie przez wadze prawa gosu kadego czowieka, jak rwnie zapewnienie podstawowych rodkw do ycia jak wody, ywnoci, opieki medycznej, edukacji i miejsca zamieszkania. Wedug Amnesty International powszechne respektowanie praw czowieka doprowadzi do wyjcia milionw osb z ubstwa. Celem projektu Edukacja dla godnoci jest prowadzenie debaty wrd modych ludzi i ich nauczycieli na temat ubstwa jako braku rodkw do ycia, jak rwnie jako braku prawa gosu czy poczucia marginalizacji. Projekt przyblia modym ludziom sytuacj ludzi ubogich i mobilizuje ich do aktywnego szukania rozwiza tego problemu. Poprzez edukacj o ubstwie, dokadniej wida zagadnienie jakim s prawa czowieka. Brak
35

W. Chytrowski, Edukacja do praw i wolnoci czowieka w obliczu nowych wyzwao, [w:] Prawa i wolnoci czowieka w edukacji demokratycznego paostwa. Materiay I Oglnopolskiej Konferencji Naukowej, Siedlce 1999, s. 215-236 36 O kampanii damy godnoci, Amnesty International http://amnesty.org.pl/badzaktywny/kampanie/zadamy-godnosci.html data odczytu: 30.05.2012

str. 35

poszanowania podstawowych praw prowadzi do ubstwa. Amnesty International prowadzi akcje, ktre maj na celu uwiadamianie o uniwersalnoci i niepodzielnoci praw czowieka.37 Amnesty International zakada nastpujce rezultaty projektu: Modzi ludzie oraz ci, ktrzy z nimi pracuj (nauczyciele/ multiplikatorzy) w trzech pastwach biorcych udzia w projekcie, znacznie lepiej rozumiej zwizek midzy bied i prawami czowieka (dziki zapewnieniu odpowiednich narzdzi, rodkw, materiaw, dziki kontaktom i kooperacj z partnerami wymian, nauczycielami i uczniami z krajw rozwijajcych si). Grupa trenerw bdzie potrafi przeprowadzi interaktywne zajcia i korzysta z podejcia aktywnego uczestnictwa podczas pracy z modymi ludmi, ktrzy poznaj zwizek midzy ubstwem i prawami czowieka i ktrzy bd zachceni do przeoenia tej wiedzy na prawdziwe dziaania, majce na celu walk z ubstwem i pomagajce w lepszym zrozumieniu stosunku midzy krajami Globalnej Pnocy i Poudnia. Modzi ludzie zdaj sobie spraw z podjcia faktycznych dziaa popartych prawami czowieka, ktre prowadz do redukcji problemu ubstwa oraz s wyposaeni w wiedz i odpowiednie narzdzia by takowe dziaania podejmowa.38 Projekt bdzie przeprowadzany na terenie trzech krajw Polski, Sowenii oraz Woch. W cigu 3 lat od 2010 do 2013 roku, obejmie ponad 3 tysice nauczycieli, trenerw oraz dotrze do pod 47 tysicy modych ludzi.39

37

Cele projektu Edukacja dla godnoci, http://edukacjadlagodnosci.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1&Itemid=20&d6964af68b22 02e39dcdbcbb84764fde=84c902a6abefbf91f2eb31e80e93e93b data odczytu: 30.05.2012 38 Zakadane rezultaty projektu, Edukacja dla godnoci, http://edukacjadlagodnosci.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1&Itemid=20&d6964af68b22 02e39dcdbcbb84764fde=84c902a6abefbf91f2eb31e80e93e93b data odczytu: 30.05.2012 39 Dane liczbowe zamieszczone na stronie Amnesty International: http://amnesty.org.pl/badzaktywny/edukacja/nasze-projekty/edukacja-dla-godnosci.html data odczytu: 30.05.2012

str. 36

Zdjcie: Logo projektu Edukacja dla godnoci

rdo: http://amnesty.org.pl/typo3temp/pics/83ce0f81e5.jpg

3.2 Prawa Czowieka Edukacja Dziaanie. Polski oddzia Amnesty International o 2002 do 2009 roku partycypowa w projekcie Prawa Czowieka Edukacja Dziaanie, ktry by finansowany ze rodkw norweskiego oddziau Amnesty International. Partnerami w projekcie byy takie organizacje jak Centralny Orodek Doskonalenia Nauczycieli w Warszawie oraz Zwizek Harcerstwa Polskiego. Celem projektu bya walka dyskryminacj oraz nietolerancj, zjawiskiem agresji. Adresatami kampanii byli uczniowie, nauczyciele, dziennikarze i harcerze. Polski Rzecznik Praw Obywatelskich popiera projekt organizowany przez Amnesty International. Ide projektu byo prowadzenie szkole dla osb, ktrzy po ich zakoczeniu przekazywali zdobyt wiedz innym. Czonkowie Amnesty International promowali ide praw czowieka w rnych rodowiskach, docierajc do wielu grup. Organizacja opublikowaa materiay na potrzeby lokalnych grup. Projekt realizowany by nie tylko Polsce, obejmowa 10 pastw. Amnesty International na bieco informowaa o podjtych dziaaniach w ramach realizowanego projektu na terenie tych pastw. Przykadowo oddzia w Maroku adresowa dziaania do nauczycieli oraz organizacji pozarzdowych, ktre specjalizuj si w zakresie ochrony praw kobiet i dzieci. Co wicej podjto prac z wadzami wiziennymi. Amnesty International

str. 37

w Indiach prowadzio kampanie wrd studentw na temat praw kobiet i wrd urzdnikw pracujcych w Sdach w zakresie zapewnienia uczciwych procesw. W Republice Poudniowej Afryki skoncentrowano si na tematyce walki z ksenofobi, przyblieniu Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka oraz zapobieganiu rozprzestrzeniania si chorb takich jak HIV/AIDS. Program angaowa przede wszystkim modzie, organizacje pozarzdowe oraz rdzenne spoecznoci. W Tajlandii oraz Sowenii skupiano si na temacie Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka, kampania skierowana bya do modziey, studentw oraz w Sowenii rwnie do policjantw. Turecki oddzia Amnesty International szerzyli zasady praw czowieka w placwkach szkolnych oraz pord islamskich duchownych. Priorytetowym tematem bya walka z przejawami dyskryminacji, szczeglnie kobiet. Podczas realizowania projektu powstao 136 Grup Szkolnych Amnesty International, oraz zespoy edukacyjne zajmujce si edukacj praw czowieka w Polsce.40 Zdjcie: Logo projektu Prawa czowieka edukacja dziaanie

rdo: http://amnesty.org.pl/uploads/pics/REAP_02.jpg

40

Prawa Czowieka Edukacja Dziaanie, Amnesty International, http://amnesty.org.pl/badzaktywny/edukacja/nasze-projekty/prawa-czlowieka-edukacja-dzialanie-reap.html data odczytu:31.05.2012

str. 38

Rozdzia III Winiowie sumienia.

Amnesty International w swojej dziaalnoci bardzo aktywnie dziaa na rzecz uwolnienia winiw sumienia. Po raz pierwszy tego sformuowania uy Peter Benenson41 na okrelenie osoby uwizionej z powodu wyznawanych przez siebie wartoci, pogldw politycznych i religijnych. Co wicej uwiezienia, ktrych przyczyn jest pochodzenie, pe, kolor skry, tosamo narodowa czy orientacja seksualna. Amnesty International interweniuje w przypadkach, gdy osoba ukarana z wyej wymienionych powodw nie nawoywaa do stosowania przemocy lub jej nie stosowaa. W prowadzonych dziaaniach Amnesty International stosuje rozrnienie pomidzy winiami politycznymi a winiami sumienia. Wizie polityczny dla organizacji to osoba, ktrej dziaania s motywowane polityk, jego czyny lub motywacje polityczne staj si pretekstem do uwizienia przez wadze. Na caym wiecie winiowie polityczni przetrzymywani s latami w wizieniach bez procesw czy kontaktu z prawnikami. Jest to jawnym pogwaceniem prawa midzynarodowego, jednak takie sytuacje zdarzaj si w wielu krajach. Amnesty International jako organizacja dla ktrej priorytetem jest ochrona praw czowieka bez wzgldu na zaangaowanie aresztowanego w polityk, dziaa na rzecz przeprowadzenia rzetelnego procesu, ktry doprowadzi do uwolnienia lub skazania osoby wizionej. Spoeczno midzynarodowa musi by informowana na bieco o sytuacji prawnej aresztowanego, aby zapobiec ewentualnym uchybieniom. Termin wizie polityczny moe okrela tak zwanych winiw sumienia oraz osoby, ktre w swojej dziaalnoci nawoyway lub stosoway przemoc. Amnesty International apeluje o natychmiastowe uwolnienie jedynie winiw sumienia. Posugiwanie si przez organizacj terminem winiw politycznych nie prowadzi do zajcia przez Amnesty International stanowiska wobec pogldw politycznych aresztowanego lub do zmiany jego sytuacji. Przykady osb wobec ktrych organizacja zastosowaa termin winiw politycznych to midzy innymi: Faktyczny lub domniemany czonek zbrojnego ugrupowania politycznego oskarony o zdrad stanu lub usiowanie dokonania przewrotu;

41

P. Benenson, Zapomniani Winiowie, The Observer Sunday 28 May 1961

str. 39

Osoba oskarona lub skazana za przestpstwo pospolite popenione w ramach aktu politycznego, na przykad: na demonstracji zwizku zawodowego czy organizacji rolnikw;

Kobieta oskarona lub skazana za zamordowanie ma, ktry si nad ni znca, o ile proces odbywa si wedug dyskryminujcego prawa dotyczcego obrony koniecznej; Osoba oskarona lub skazana za przestpstwo pospolite, jak morderstwo czy rabunek, dokonane z motyww politycznych, albo za niezapacenie podatkw z przyczyn ideologicznych.42

Wiele pastw utrzymuje, e aresztuje osoby tylko ze wzgldu na moc prawa karnego. Amnesty International nie podwaa wyrokw sdw pastwowych jedynie apeluje o bezstronne osdzenie aresztowanych pomimo politycznego wymiaru sprawy i bezzwoczne uwolnienie osb, ktre s winiami sumienia. Amnesty International pomimo wielu stara nie zna dokadnej liczby winiw sumienia. Pastwa o rnych systemach politycznych, zbrojne ugrupowania, rzdy przetrzymuj mog przetrzymywa osoby o ktrych losie spoeczno midzynarodowa nigdy si nie dowie. Poprzez dziaania takich organizacji jak Amnesty International dowiadujemy si o osobach przetrzymywanych za swoje pogldy i przekonania, jednak za kadym ujawnionym nazwiskiem, kryje si wiele innych nieznanych winiw sumienia. Wrd osb aresztowanych za swj sprzeciw wobec ideologii lub za wyraanie swojej innoci s przede wszystkim zwykli ludzie, mczyni, kobiety, jak rwnie dzieci. Poddawani aresztowaniom s rwnie wybitni myliciele i dziaacze polityczni, osoby publiczne, artyci, prawnicy czy dziaacze zwizkowi, ktrzy walcz o swoje przekonania. Do aresztowa dochodzi przede wszystkim ze wzgldu na sprzeciw wobec wadzy. Najczstszymi powodami aresztowa winiw sumienia s: Zaangaowanie w dziaalno polityczn bez uycia przemocy, na przykad uczestnictwo w pracy spoecznej na poziomie lokalnym; Przynaleno do domagajcej si autonomii grupy etnicznej; Regularny udzia w praktykach religijnych nieakceptowanych przez pastwo; Udzia w dziaaniach zwizkowych, na przykad w strajkach lub demonstracjach;

42

Solidarni z Kub Winiowie polityczni, http://www.solidarnizkuba.pl/spoleczenstwo,wiezniowie data odczytu 29.05.2012

str. 40

Rzekome popenienie przestpstwa, podczas gdy czyn polega jedynie na krytyce wadz; Pisanie alarmistycznych artykuw prasowych o pogwaceniach praw czowieka we wasnym kraju; Odmowa odbycia suby wojskowej ze wzgldu na przekonania; Sprzeciw wobec obowizku posugiwania si jzykiem urzdowym danego kraju; Pokrewiestwo z dziaaczem opozycji; Bycie kobiet, gdy dochodzi do ograniczenia wolnoci wycznie ze wzgldu na pe; Rzeczywista lub domniemana tosamo seksualna lub zaangaowanie w zwizki bd kontakty z osobami tej samej pci.43

Organizacja Amnesty International od lat zajmuje si ledzeniem losw winiw sumienia i interweniuje by wadze pastwowe bezzwocznie uwolniy osoby przetrzymywane za swoje pogldy lub tosamo, a nie za faktycznie popenione przestpstwa. Prawo midzynarodowe okrela w sposb jasny warunki zatrzymywania lub wizienia osb podejrzanych o popenienie przestpstwa, ktre ma podstaw w kodeksie karnym. Amnesty International prowadzi rejestry i dokadnie monitoruje sytuacj osb, ktre s zatrzymywane przez wadz za wyznawane przekonania. Na podstawie zebranych informacji, organizacja przeprowadza wnikliw analiz i decyduj o przyznanie uwizionej osobie statusu winia sumienia. Decyzja jest podejmowana przez Midzynarodowy Sekretariat. W momencie uznania osoby za winia sumienia organizacja podejmuje wszelkie moliwe kroki i uruchamia procedury midzynarodowe, ktre maj doprowadzi do jak najszybszego uwolnienia osoby przetrzymywanej.

1. Pilne Akcje Amnesty International. Historia Pilnych Akcji siga 1972 roku, kiedy w Brazylii bya naduywana przemoc i stosowane tortury w stosunku do zatrzymanych osb przez przedstawicieli sub bezpieczestwa. W londyskim biurze Amnesty International powstaa idea Pilnych Akcji, ktra dotyczyaby szybkiego reagowania na przejawy stosowania tortur w Brazylii, a w pniejszych latach w innych krajach. 19 marca 1973 roku zostaa oficjalnie ogoszona
43

Solidarni z Kub Winiowie polityczni, http://www.solidarnizkuba.pl/spoleczenstwo,wiezniowie data odczytu 29.05.2012

str. 41

pierwsza Pilna Akcja w zwizku z zatrzymaniem profesora Luiza Rossiego z Sao Paulo. Po otrzymaniu pierwszej partii listw suby bezpieczestwa zagroziy onie profesora i zmusiy j do zaprzeczenia aresztowaniu ma. W pniejszym czasie nawizaa jednak kontakt z Amnesty International i potwierdzia sytuacje w ktrej znajduje si jej m. Po interwencji organizacji i kolejnej fali listw, suby bezpieczestwa wyraziy zgod na umoliwienie profesorowi Rossiemu widzenia z rodzin. Konsekwencja w wysyaniu listw do brazylijskich wadz przez Amnesty International doprowadzia do uwolnienia Rossiego w padzierniku 1973 roku. W 25 rocznice wydania pierwszej Pilnej Akcji Rossi wyraa wdziczno: Jestemy ogromnie wdziczni ogromnej liczbie osb za ich nieustajce zainteresowanie nasz sytuacj, za stawianie czoa przemocy, ktrej stalimy si ofiar.44 W 1974 roku Amnesty International wprowadzia Pilne Akcje do wykorzystywanych metod w swojej dziaalnoci. W pierwszym roku stosowania tej metody zareagowano na 11 przypadkw stosowania tortur: w Hiszpanii, Meksyku, Brazylii, Chile i Urugwaju. Z roku na rok liczba przeprowadzonych interwencji w ramach Pilnych Akcji ronie. W 2001 roku wydano 408 Pilnych Akcji w odpowiedzi na tortury, zaginicia, aresztowa bez przedstawienia zarzutw, braku dostpu do pomocy medycznej oraz w przypadkach wyrokw mierci. Fenomenem Pilnych Akcji jest szybko reagowania na amanie praw czowieka. Amnesty International stara si jak najszybciej mobilizowa siy i w niektrych przypadkach ju po 24 godzinach od zatrzymania kiedy moliwo uycia tortur jest najbardziej prawdopodobna, wadze pastw otrzymuj tysice listw z apelami o uwolnienie. Przypadki wydawania wyrokw mierci, kiedy organizacja otrzymuje informacje o wykonaniu wyroku w cigu kilku nadchodzcych dni, apele osb wspierajcych dziaania Amnesty International s czsto jedyn moliw pomoc dla skazanego. Bardzo wan cech Pilnych Akcji oprcz szybkoci reagowania jest rwnie zasig akcji. Listy i apele przychodz z rnych czci wiata, odmiennych kulturowo pastw wsplnym celem jest ochrona praw czowieka. Obecnie w ponad 100 pastwach organizowane s Pilne Akcje midzy innymi w: Polsce, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Urugwaju, Nigerii, Australii. Dziki mobilizacji oglnowiatowej wadze pastw, ktre dopuszczaj si amania praw czowieka, zostaj dosownie zasypywane telegramami, faksami, listami lotniczymi czy ekspresowymi przez osoby zwizane z Amnesty International lub przez sympatykw akcji. Przedstawiciele wadz zostaj poddani ogromnej presji spoecznoci wiatowej.

44

Amnesty International, Podrcznik Pilnych Akcji, Amnesty International 2002, s. 4

str. 42

Amnesty International na bieco zbiera informacje, monitoruje wiadomoci prasowe w rnych krajach oraz otrzymuje telefony, maile, faksy oraz listy, ktre staj si podstaw do uruchomienia procedur Pilnej Akcji. Zesp ekspertw, zajmujcy si Pilnymi Akcjami po otrzymaniu informacji o przypadku zamania praw czowieka konsultuje ze specjalistami z danego kraju spraw, nastpnie prowadzi drobiazgowy wywiad i po podjciu decyzji zamieszcza apel w dziale Pilnych Akcji. wiatowa sie Pilnych Akcji gdzie zamieszczane s apele weryfikuje ostatecznie informacje i przyznaje numer odwoawczy oraz numer Pilnej Akcji. Okrelenie skutecznoci i powodzenia Pilnych Akcji jest trudne do okrelenia i zalene od wielu czynnikw, tak jak inne kampanie Amnesty International. Po zweryfikowaniu informacji o zamaniu praw czowieka, Amnesty International polega nie tylko na swoich dziaaniach, ale rwnie liczy na pomoc innych organizacji midzynarodowych oraz lokalnych organizacji, ktre na bieco monitoruj sytuacje winiw sumienia. Pomimo wielu zalenoci i okolicznoci, ktre wpywaj bezporednio na sukces Pilnych Akcji, organizacja jest zadowolona z przebiegu dziaa. Pokojowe wywieranie presji na przedstawicieli wadzy czsto prowadzi do podanych skutkw czyli do zaprzestania amania praw czowieka. Wedug bada przeprowadzonych przez Amnesty International wikszo ni jedna trzecia Pilnych Akcji skutkuje popraw losu winiw sumienia. Konsekwencj Pilnych Akcji byo zagodzenie wyroku, zaprzestanie stosowania tortur, zwolnienie z aresztu, udostpnienie pomocy medycznej, udzielenie porady prawnej oraz umoliwienie kontaktu z rodzin.45 Przykadami skutecznych dziaa Amnesty International w ramach Pilnych Akcji s: Historia kobiety pochodzcej z Rwandy Immaculee Makamugema, ktra zostaa skazana na 10 lat wizienia i odbywaa kar w cakowicie pozbawionej owietlenia celi wizienia Ruhengeri w Rwandzie. Dodatkowym ograniczeniem dla kobiety by cakowity zakaz opuszczania celi. Konsekwencj przebywania w takich warunkach bya postpujca choroba psychiczna, jednake wadze wiezienia nie podjy decyzji lub stara aby udzieli pomocy medycznej winiarce. Midzynarodowy Sekretariat Amnesty International wyda decyzje o rozpoczciu Pilnej Akcji na rzecz polepszenia warunkw, w ktrych przebywa Makamugema oraz o umoliwienie jej kontaktu z lekarzami i rodzin. Pilna Akcja zakoczya si sukcesem 6 tygodni po rozpoczciu akcji Immaculee Makamugem odwiedzi Minister Zdrowia Rwandy,

45

Ibidem., s. 4-5

str. 43

zostaa przeniesiona do normalnej celi z owietleniem w wiezieniu dla kobiet w Kigali. Makamugema po wyjciu z wizienia podja decyzj o upuszczeniu Rwandy. Kolejnym przykadem Pilnej Akcji, ktra zmienia los winia sumienia to sprawa dotyczca Henriego Lemarque pochodzcego z Haiti. Lemarque po powrocie ze Stanw Zjednoczonych, gdzie przebywa u rodziny zosta aresztowany. Nie podano niestety adnych wyjanie ani powodw zatrzymania, jednak istniao wysokie prawdopodobiestwo stosowania tortur wobec niego. Amnesty International podjo decyzj o natychmiastowej interwencji. Ju po czterech dnia wiatowa sie Pilnych Akcji zajmowaa si rozsyaniem apeli o uwolnienie Lemarque lub przedstawienie mu konkretnych zarzutw. Akcja zakoczya si sukcesem po 52 dniach, kiedy Lemarque opuci cel, w ktrej przebywa w odosobnieniu. Po wyjciu z wizienia podj decyzje o wyjedzie do Stanw Zjednoczonych, skd zapewnia o swojej wdzicznoci dla Amnesty International za zaangaowanie w akcj i uwolnienie go. Amnesty International pomogo rwnie czeskiemu dziennikarzowi Karelowi Kyncl, ktry by sygnatariuszem ruchu opozycyjnego, ktry zajmowa si kwesti praw czowieka - Karta 77. Kyncl by wielokrotnie przeladowany i aresztowany przez czeskie wadze. Te incydenty cigny si ponad dwanacie lat. W pierwszych miesicach 1982 roku Amnesty International otrzymaa alarmujce wiadomoci o Kynclu, ktry przebywa w praskim wizieniu. Dziennikarz chorowa na chroniczne zapalenie nerek oraz skaz biakow. Wedug wiadomoci jakie organizacja otrzymaa, Kyncl zacz gwatownie traci mas ciaa. Po wydaniu decyzji o podjciu Pilnej Akcji, Amnesty International apelowaa o zwolnienie dziennikarza z wizienia i umoliwienia mu podjcia leczenia u wasnego lekarza. Absolutnym minimum, ktrego daa organizacja to przeniesienie Kyncla do wiziennego szpitala i udzielenie u pomocy medycznej. Po apelach organizacji dziennikarz opuci wizienie, jednak w dalszym cigu prowadzono przeciwko niemu postpowanie karne. Przeomowym momentem dla Czecha bya druga poowa 1982 roku, kiedy niestrudzeni zwolennicy i sympatycy Amnesty International dalej nadsyali listy z prob o zaprzestanie prowadzonego postpowania przeciwko Kynclowi. Efektem tych dziaa byo zezwolenie na emigracje dla czeskiego dziennikarza i jego ony. W 1983 roku opucili Czechy i wyjechali do Wielkiej Brytanii. Po odzyskaniu wolnoci

str. 44

i wycofaniu zarzutw Kyncl podkrela wielk rol Amnesty International oraz skuteczno prowadzonych przez ni akcji.46 Wikszo spraw, ktrych dotycz Pilne Akcje to warunki w jakich znajduj si winiowie, brak postawionych zarzutw lub pomocy prawnej a przede wszystkim stosowanie tortur. S to race przypadki amania midzynarodowego prawa. Amnesty International ujawnia naduycia i dy do poprawy losu winiw sumienia. Spoeczno midzynarodowa wykorzystuje warunki, ktre stwarza organizacja i bezporednio pomaga konkretnym osobom. Przedstawiciele rzdw rzadko ulegaj, jednak bdc pod wpywem opinii publicznej moe doj do zmiany ich stanowiska. Osoby, ktrym pomoga Amnesty International i ich rodziny od wielu lat wskazuj na skuteczno i wielk rol Pilnych Akcji. Historyk, zwolniony wizie dr Jan Mynarik tak wypowiada si na temat Pilnych Akcji: Byem zaskoczony ogromn iloci listw wysanych do gw pastw, parlamentw, wpywowych politykw i pozostaych osb mogcych skutecznie wstawi si w naszej obronie Chciabym wyrazi wam moje szczere podzikowania za wszystko, co zrobia dla mnie Amnesty International. Gdyby nie jej praca pozostabym w wizieniu jeszcze przez wiele miesicy. Poprzez t akcj Amnesty International ocalia mi ycie i daa mi szans rozpoczcia nowego, prawdziwie ludzkiego ycia.47 Amnesty International prbuje zachci do uczestniczenia w kampaniach i Pilnych Akcjach jak najwicej osb. Grupami celowymi do ktrych w szczeglny sposb zwraca si organizacja to osoby wykonujce zawody lub angaujce si w wolnym czasie w dziedziny zwizane z dziaalnoci organizacji. Przede wszystkim grupami celowymi s kobiety, nauczyciele, modzie, prawnicy, lekarze. Wykonywane zawody i dua wraliwo spoeczna, ktr mona wykorzysta na przykad w walce o prawie kobiet, s duym zapleczem dla dziaalnoci Amnesty International. Autorytet spoeczny, dziaalno w zwizkach zawodowych lub studenckich umoliwia dotarcie do duej iloci osb. Umiejtnoci i wiedza pracownikw takich zawodw jak lekarze czy prawnicy moe w znaczcy sposb pomc w pracach organizacji. Coraz to nowe inicjatywy s tworzone przez czonkw i sympatykw Pilnych Akcji. Tworzone s grupy, ktre w swoim gronie podejmuj si nowych zada i ulepszaj funkcjonowanie Pilnych Akcji. Przykadem jest grupa suby zdrowia z Wielkiej Brytanii. Wprowadzone przez nich inicjatywy to midzy innymi:
46 47

Ibidem., s.5 Ibidem., s.6

str. 45

zwikszanie liczby uczestnikw sieci; wydawanie wasnych publikacji - takich jak napisana przez pielgniarki ksika na temat traktowania pacjentw w Wielkiej Brytanii. Najwaniejsz z publikowanych pozycji jest jednak biuletyn. Jego przykadowa zawarto to: artykuy na temat przypadkw tortur w sprawach niepolitycznych, tortur w Turcji, dziaa przedstawicieli rodowiska medycznego jak rwnie recenzje ksiek dotyczcych problematyki praw czowieka czy fragmenty artykuw z innych gazet, w ktrych porusza si te zagadnienia;

dziaalno na rzecz wprowadzenia do kodeksu etyki zawodowej praw czowieka zawartych w Powszechnej Deklaracji Praw Czowieka. Szczeglny nacisk kadzie si na wspprac ze zwizkami zawodowymi oraz szkolnictwem medycznym;

dziaalno na rzecz uchwalania paktw, ktrych postanowienia chroni prawa czowieka; udzielanie fachowej pomocy z zakresu wiedzy medycznej przy pracy nad danym przypadkiem naruszenia praw czowieka; wsppraca z organizacjami pozarzdowymi.48

Rwnie przykadem poszerzania sieci Pilnych Akcji jest organizowanie w ramach grup wykadw lub konferencji. Niektre grupy cz kampani informacyjn z festiwalami lub wernisaami dotyczcymi praw czowieka.

2. Amnesty International w Polsce. Amnesty International dziaa w Polsce od ponad 20 lat, jednak swoj dziaalno prowadzia rwnie w PRL-u. W 1990 roku zostao zarejestrowane w gdaskim sdzie i od tego czasu organizacja dziaa na terenie naszego kraju zgodnie z obowizujcym prawem: W 1990 r. powoane zostao Stowarzyszenie Amnesty International, aktualnie wpisane do Krajowego Rejestru Sdowego pod nr KRS 0000110695 (data wpisu: 22 maja 2002 r.). Stowarzyszenie dziaa na podstawie przepisw prawa polskiego. cile wsppracuje Amnesty International bezporednio z takimi organami tej organizacji, jak Sekretariat, Rada i Midzynarodowy Komitet Wykonawczy. Na podstawie statutu mog by powoywane terenowe oddziay Stowarzyszenia, ktre mog posiada odrbn osobowo prawn.
48

Ibidem., s.6-7

str. 46

W chwili obecnej na terenie Rzeczypospolitej Polskiej dziaa kilka takich oddziaw oraz wiele grup i struktur porednich zoonych z czonkw Stowarzyszenia (moliwo organizowania si w takie grupy przewiduje statut). Organami Stowarzyszenia s Zarzd i Komisja Rewizyjna. Organem sprawujcym nadzr jest Prezydent Miasta Gdaska.49 Jedn z gwnych form realizacji zaoe znajdujcych si w statucie jest prowadzenie do aktywizacji. Aktywizacja dotyczy jednostek - podejmowania indywidualnych dziaa, grup lokalnych oraz dziaa edukacyjnych w spoecznociach. Pierwsza z akcji Amnesty International, ktra dotyczya amania praw czowieka w Polsce miaa miejsce w 1976 roku. Interwencja Amnesty International dotyczya represji wobec polskich robotnikw w Ursusie i Radomiu. Ponadto organizacja uznaa za winiw sumienia wielu polskich dziaaczy opozycji, czonkw Solidarnoci, dziennikarzy, politykw oraz osoby publiczne, ktrych prawa byy amane. Byli to midzy innymi: Seweryn Blumsztajn, Bogdan Borusewicz, Mirosaw Chojecki, Wadysaw Frasyniuk, Waldemar Fydrych, Bronisaw Geremek, Andrzej Gwiazda, Marian Jurczyk Jerzy Kropiwnicki, Jacek Kuro, Jan Jzef Lipski, Bogdan Lis, Jan Lityski, Antoni Macierewicz, Adam Michnik, Kazimierz Mijal, Andrzej Milczanowski, Leszek Moczulski, Karol Modzelewski, Kornel Morawiecki, Grzegorz Palka, Janusz Paubicki, Jzef Pinior, Zofia Romaszewska, Zbigniew Romaszewski, Jan Rulewski, Andrzej Sowik, Kazimierz wito, Romuald Szeremietiew, Anna Walentynowicz, Henryk Wujec.50 Obecnie dziaa 14 grup lokalnych na terenie kraju. Amnesty International bierze aktywny udzia w wiatowych kampaniach organizacji, przenoszc je na polski grunt. Tworzone s lokalne grupy w szkoach, gdzie wykorzystywane s projekty edukacyjne Amnesty International, eby zachci modych ludzi do aktywnej walki o prawa czowieka w swojej spoecznoci a w perspektywie do angaowania si w kampanie wiatowe. Sie Pilnych Akcji powstaa w Polsce w 1996 roku. W pierwszych latach naleay do niej tylko niektre grupy lokalne Amnesty International oraz indywidualni czonkowie. Obecnie w Pilnych Akcjach uczestnicz wszystkie polskie grupy lokalne, coraz wicej czonkw indywidualnych oraz ponad czterysta niezalenych osb wysya apele po ogoszeniu Pilnej Akcji. Zesp Pilnych Akcji w Polsce tworz wolontariusze, ktrzy zajmuj si rozwijaniem sieci na terenie naszego kraju. Ich zadaniem jest informowanie o Pilnych Akcjach zamieszczanych przez central wiatowej sieci oraz prba dotarcia do jak
49

Odpowied na interpelacj w sprawie statusu prawnego organizacji pozarzdowych dziaajcych w Rzeczypospolitej Polskiej, http://orka2.sejm.gov.pl/IZ5.nsf/main/672DF4DA data odczytu: 04.06.2012 50 Polacy bronieni przez Amnesty International, http://www.lo1.wroc.pl/patron/amnesty.htm, data odczytu:04.06.2012

str. 47

najwikszej liczby osb, aby przesa jak najszybciej apele do przedstawicieli wadz pastw, w ktrych dochodzi do amania praw czowieka. Praca wolontariuszy oraz indywidualnych czonkw, ktrzy wysyaj regularnie apele w sprawie winiw sumienia jest nieoceniona. Wysyanie apeli jest najprostsz drog do pomocy ofiarom amania praw czowieka. Aby wysya apele nie jest konieczne wstpowanie do Amnesty International. Chtne osoby musz tylko przesa swj adres do Zespou Pilnych Akcji i okreli jak czsto mog uczestniczy w akcji i wysya apele. Organizowanie i wspieranie Pilnych Akcji buduje w Polsce spoeczestwo obywatelskie i uwraliwia na losy mieszkacw innych czci wiata.

str. 48

ZAKOCZENIE
Celem pracy byo wykazanie kierunkw dziaalnoci Amnesty International oraz jej wpywu na spoeczno midzynarodow. Rozwj od londyskiego biura po rozpoznawaln na caym wiecie organizacj bronic praw czowieka, charakteryzuj dziaalno Amnesty International jako skuteczn i kreatywn. Wymienione w pierwszym rozdziale metody dziaania lobbingowego, nawizywanie stosunkw dyplomatycznych przez przedstawicieli organizacji wskazuje na dynamiczno i si wpywu Amnesty International w przypieszaniu negocjacji midzynarodowych czy doprowadzania do uchwalenia umw ponadnarodowych. Prowadzone przez organizacje raporty i zbierane informacje na temat Winiw Sumienia, handlu broni, wykonywania kary mierci stanowi due zaplecze polityczne, dziki ktremu organizacja moe wpywa na opini publiczn za porednictwem mediw oraz rozpoznawalnych dziaaczy. Amnesty International rysuje si na arenie midzynarodowej jako jeden z najwaniejszych graczy z pord organizacji pozarzdowych, ktry moe wywiera duy wpyw na decyzje politykw i dziaaczy midzynarodowych. Organizacja poprzez swoj dziaalno rozwija ide budowy midzynarodowego spoeczestwa obywatelskiego. W oparciu o filozofie non violence i metody nieposuszestwa obywatelskiego dy do celw i zaoe, ktre s fenomenem na skal wiatow. Sukcesy Amnesty International s namacalnym dowodem na powodzenie i prawidowo zaoe filozofii non violence. W drugim rozdziale omwiam techniki wykorzystywane w obywatelskim nieposuszestwie z odniesieniem do dziaalnoci Amnesty International. Historyczne przykady zastosowa technik zostay wykorzystane i przeniesione do wspczesnych warunkw midzynarodowej sceny politycznej przez przedstawicieli i pomysodawcw organizacji. Staraam si rwnie wykaza zaleno pomidzy edukacj praw czowieka a budow wiadomego spoeczestwa obywatelskiego, ktre swoje dziaania opiera na indywidualnej chci aktywizacji i zaangaowania si w kwesti praw czowieka.

str. 49

Podsumowaniem dziaalnoci organizacji Amnesty International s Pilne Akcje i dziaalno na rzecz Winiw Sumienia. W rozdziale trzecim zaprezentowaam przykady sukcesw odniesionych na polu poprawy losu ofiar amania praw czowieka. Opisaam mechanizmy jakie s stosowane podczas Pilnej Akcji, moliwoci reakcji zwykych obywateli na przejawy amania praw czowieka. Staraam si przybliy dziaalno polskiego oddziau Amnesty International i jego wkadu w sie Pilnych Akcji oraz budowy spoeczestwa obywatelskiego. Przygldajc si dziaalnoci Amnesty International mona dostrzec zaangaowanie wolontariuszy, czonkw organizacji oraz pracownikw. Na sukces organizacji skada si wiele czynnikw, jednak najwaniejszym jest ch pomocy i sprzeciw wobec nieludzkiego traktowania innej osoby. Kampanie i programy organizacji staj si inspiracj dla innych stowarzysze i ruchw. Osoby publiczne, politycy, muzycy, artyci, aktorzy wspieraj i tworz na rzecz Amnesty International. Przypiecztowaniem sukcesu organizacji jest Pokojowa Nagroda Nobla i kolejne uwolnienia winiw sumienia na caym wiecie.

str. 50

Bibliografia

1. K. Jasiecki, M. Molda Zdziech, U. Kurczewska, Lobbing. Sztuka skutecznego wywierania wpywu., Wolters Kluwers Polska, Krakw 2000 2. A. Szutta Obywatelskie nieposuszestwo., Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2011 3. D. Pietrzyk Reeves Idea spoeczestwa obywatelskiego. Wspczesna debata i jej rda., Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocawskiego, Wrocaw 2004 4. Zesp Pilnych Akcji Amnesty International Podrcznik Pilnych Akcji Amnesty International., Amnesty International 2002 5. J. Biaas, I. Podsiado Dacewicz, M. ojkowska, U. Maek, P. Skrzypczak Odkryj si praw czowieka., Wydawca Stowarzyszenie Amnesty International, Warszawa 2010 Artykuy prasowe: 1. P. Benenson, Zapomniani Winiowie, The Observer Sunday 28 May 1961 Netografia: 1. Polska strona internetowa Amnesty International: http://www.amnesty.org.pl/ 2. Midzynarodowa strona internetowa Amnesty International: http://www.amnesty.org/ 3. Blog Amnesty International: http://amnesty.org.pl/amnesty_blog/ 4. Oficjalna strona kampanii Bro kontrolowana: http://www.controlarms.org/home 5. Strona internetowa Maratonu Pisania Listw: http://amnesty.org.pl/maraton2011/

str. 51

6. Strona internetowa kampanii Edukacja dla godnoci: http://www.edukacjadlagodnosci.pl/ 7. Strona internetowa kampanii Prawa czowieka edukacja dziaanie: http://www.amnesty.org/en/human-rights-education/projects-initiatives/reap

Spis ilustracji:

Zdjcie 1: Logo Amnesty International. Zdjcie 2: Plakat kampanii Bro pod kontol. Zdjcie 3: Plakat kampanii wiat wolny od kary mierci. Zdjcie 4: Logo projektu Edukacja dla godnoci. Zdjcie 5: Logo projektu Prawa czowieka edukacja dziaanie.

str. 52