ELEMENTYPRAWA-SKRYPT (semestr 1) (literatura: W. Siuda Elementy prawa dla ekonomistw ,J. Lewandowski Elementy prawa, P.

Winczorek Wstp do prawoznawstwa) ROZDZIA PIERWSZY 1. Prawo jest to zesp norm wydanych lub usankcjonowanych przez pastwo, ktrych realizacja jest zagwarantowana przymusem pastwowym. Normy wydane s przez pastwo, czyli przez odpowiedni organ pastwowy (Ustawodawc). W Polsce - Sejm. Normy uznane przez pastwo, czyli normy zwyczajowe, ktre uzyskay rang norm prawnych. W pastwach wspczesnych o rozwinitym systemie prawnym, prawo powstaje niemal wycznie w drodze stanowienia norm (prawo stanowione). 2. Wzajemne uwarunkowanie pastwa i prawa polega przede wszystkim na tym, e prawo jest wyrazem woli pastwa, ktre poprzez swoje organy tworzy prawo i zabezpiecza jego realizacj za pomoc swojego przymusu. Zwizki prawa i pastwa (zwaszcza wspczesnego) mona najkrcej uj w nastpujcy sposb: - pastwo, dziaajc za porednictwem swych kompetentnych organw i w przewidzianych ustawowo formach jest gwnym czynnikiem procesu prawotwrstwa; - tworzc i stosujc prawo, pastwo realizuje swoje funkcje polityczne (wadcze) wobec wszystkich podmiotw, podlegych jego wadzy suwerennej; - prawo okrela kompetencje, struktur i tryb dziaania organw pastwa; legitymizuje (uzasadnia) normatywnie wadz pastwa; - prawo okrela status obywateli, ich uprawnienia i obowizki, zwaszcza w stosunkach z organami wadzy pastwowej. 3. wiadomo prawna to ocena obowizujcego prawa przez spoeczestwo i postulaty dotyczce zmiany prawa w podanym przez spoeczestwo kierunku. Prawo i wiadomo prawna wywieraj na siebie wzajemny wpyw. Niezgodno obowizujcego prawa ze wiadomoci prawn osabia dziaanie prawa. wiadomo prawna spoeczestwa moe wpywa na prawo m. in. w ten sposb, e organy pastwowe na skutek powszechnej dezaprobaty okrelonych przepisw, mog je zmienia lub uchyla. 4. Kultura prawna W znaczeniu wszym (sensu stricto) to wiedza spoeczestwa o obowizujcym prawie, stosunek do tego prawa (gotowo przestrzegania prawa lub jej brak), oceny prawa i postulaty co do jego zmian.

W znaczeniu szerszym (sensu largo) to stan prawa (jego tre i forma), doktryny prawne i nauka o prawie, instytucje polityczne zajmujce si tworzeniem i stanowieniem prawa oraz to wszystko, co wchodzi w skad pojcia kultura prawna sensu stricto. 5. Praworzdno jest to taki stan faktyczny, w ktrym podstawowe dziedziny stosunkw spoecznych s uregulowane przepisami prawnymi, a przepisy te s przez organy pastwowe cile przestrzegane. Przesankami praworzdnoci s: istnienie stosunkowo szerokiej regulacji prawnej, obejmujcej wszystkie istotne dziedziny ycia; przestrzeganie prawa przez wszystkie organy pastwowe. O jakim pastwie mwimy, e jest praworzdne lub niepraworzdne w zalenoci od tego, jak postpuj organy pastwowe. Przestrzeganie prawa przez obywateli ma bardzo istotne znaczenie z punktu widzenia adu spoecznego i jest wykadnikiem stopnia wiadomoci prawnej spoeczestwa, nie naley jednak do omawianego zagadnienia praworzdnoci. 6. Norma prawna jest to poparta przymusem pastwowym oglna regua postpowania, skierowana do abstrakcyjnego adresata, okrelajca jego postpowanie w przewidzianej przez t norm sytuacji. Norma prawna moe by regu nakazujc, zakazujc lub upowaniajc (zezwalajc) do okrelonego postpowania. Norma prawna ma charakter dwustronny: wynika z niej dla jednej osoby obowizek a dla drugiej prawo, bdce korelatem tego obowizku. Np. umowa poyczki, w ktrej dunik ma obowizek zwrci dug w umwionym terminie, za wierzyciel ma prawo domaga si zwrotu dugu w tym samym terminie. Norma prawna ma charakter oglny: nie indywidualizuje osoby, na ktrej ciy wynikajcy z niej obowizek. Oznacza to, e kady, kto znajdzie si w sytuacji opisanej przez norm, ma obowizek zachowa si tak, jak norma nakazuje. 7. Konstrukcja normy prawnej Norma prawna skada si z trzech czci: hipotezy, dyspozycji i sankcji. Hipoteza okrela krg adresatw, do ktrych norma si odnosi oraz okolicznoci, w jakich norma ma zastosowanie. Opisuje sytuacj, w ktrej norma znajduje zastosowanie. Dyspozycja wyznacza sposb postpowania w sytuacji, gdy spenione zostay warunki przewidziane w hipotezie, co naley w danej sytuacji zrobi lub co jest zabronione albo dozwolone. Sankcja okrela nastpstwa zachowania si w sposb niezgodny z dyspozycj. Sankcja przybiera posta kary w normach prawa karnego. Formy sankcji w innych gaziach prawa s rozmaite. Np. sankcj za naruszenie zasad sporzdzania testamentu jest jego niewano. To jest klasyczna, trjczonowa budowa normy prawnej, ktra ulega pewnym modyfikacjom. Np. art. 278 1 kk mwi: kto zabiera w celu przywaszczenia cudz rzecz ruchom podlega karze pozbawienia wolnoci od 3 miesicy do lat 5.

Hipoteza jest tu poczona z dyspozycj, kto zabiera w celu przywaszczenia cudz rzecz ruchom, sankcj jest podlega karze pozbawienia wolnoci od 3 miesicy do lat 5. Art. 415 kc mwi: kto z winy swej wyrzdzi drugiemu szkod, obowizany jest do jej naprawienia. Mamy tu wyranie zaznaczon hipotez i dyspozycj, ale nie ma sankcji. Sankcja polega tu na ujemnych konsekwencjach przewidzianych przez prawo (inne przepisy), gdyby adresat normy nie postpi zgodnie z dyspozycj, np. na zagroeniu egzekucj majtkow. 8. Rodzaje norm prawnych. bezwzgldnie obowizujce (imperatywne) wzgldnie obowizujce (dyspozytywne)

Przepisy bezwzgldnie obowizujce zawieraj dyspozycje, ktrych zastosowanie nie moe by wol stron ani wyczone ani ograniczone. Np. art. 119 kc mwi, e terminy przedawnienia nie mog by skracane ani przeduane przez czynno prawn (np. umow stron). Do norm bezwzgldnie obowizujcych nale normy prawa karnego. Przepisy wzgldnie obowizujce stosuje si tylko wtedy, gdy strony danego stosunku prawnego nie ureguloway tej kwestii inaczej, np. jeeli spadkodawca nie sporzdzi testamentu, nastpuje dziedziczenie ustawowe. Najwicej przepisw o charakterze dyspozytywnym zawiera ksiga trzecia kodeksu cywilnego zobowizania. I tak np. art. 642 1 kc stanowi; w braku odmiennej umowy przyjmujcemu zamwienie naley si wynagrodzenie w chwili oddania dziea. Strony mog si umwi inaczej, np. e zapata bdzie z gry, lub w okrelonym terminie po oddaniu dziea. A zatem norma prawna wzgldnie obowizujca ma zastosowanie, o ile strony danego stosunku prawnego nie umwiy si inaczej. 9. Przepis prawny Przepis prawny jest to zawarta w akcie normatywnym wypowied, wyodrbniona w pewn zamknit cao np. paragraf, artyku. Jest to elementarna cz aktu normatywnego np. ustawy. Przepis moe pokrywa si z norm prawn, moe obejmowa kilka norm prawnych, wreszcie moe obejmowa tylko niektre elementy normy prawnej, np. hipotez i dyspozycj, bez okrelenia sankcji, o czym bya mowa wyej. Przepis moe wreszcie zawiera tylko sankcj, a w zakresie pozostaych elementw normy odsya do innych przepisw; mamy wtedy do czynienia z tzw. przepisem blankietowym. A zatem nie naley utosamia normy prawnej z przepisem prawnym. To, co czytamy w kodeksie, ustawie to przepisy. Normy prawne s niejako zakodowane w przepisach, jedna norma moe by zawarta w kilku przepisach. Odkodowywanie norm naley do kategorii wykadni prawa.

Potocznie uywa si tych terminw zamiennie, ale nie jest to poprawne. 10. Stosunek prawny Stosunek prawny jest to stosunek spoeczny uregulowany przez normy prawne, ktrego uczestnicy wystpuj jako podmioty praw i obowizkw. W kadym stosunku prawnym mona wyrni nastpujce elementy: podmioty stosunku prawnego (ludzie czyli osoby fizyczne, organy, instytucje, osoby prawne np. spka akcyjna) przedmiot stosunku prawnego (to, o co w danym stosunku chodzi: rzeczy, okrelone zachowania uczestnikw stosunku prawnego) prawo (uprawnienie) polegajce na monoci domagania si przez uprawnionego okrelonego zachowania od drugiej strony stosunku prawnego obowizek drugiej strony, bdcy odpowiednikiem tego uprawnienia (korelatem). Np. umowa poyczki. A poyczy B 100 z. Powsta midzy nimi stosunek prawny. Jego podmiotami s A wierzyciel i B dunik. A ma prawo domaga si od B zwrotu pienidzy a B ma obowizek zwrci. A zatem A jest podmiotem prawa a B podmiotem obowizku. Przedmiotem stosunku prawnego jest to wszystko, do czego odnosz si prawa i obowizki, w tym przypadku zwrot kwoty 100 z. 11. Prawo podmiotowe, uprawnienie i roszczenie Termin prawo uywany jest w dwch znaczeniach: w znaczeniu przedmiotowym i podmiotowym. Definicja prawa podana na pocztku, czyli zespou norm prawnych okrela pojcie prawa przedmiotowego. Prawo podmiotowe to przyznana i zabezpieczona przez normy prawne, a wynikajca ze stosunku prawnego, mono postpowania w okrelony sposb. Jest to zesp uprawnie sucych podmiotom prawa w ich wzajemnych relacjach. I tak przepis prawa pracy, ktry mwi, e pracownikowi po 10 latach pracy przysuguje urlop wypoczynkowy w wymiarze 26 dni, to norma prawa w znaczeniu przedmiotowym. Natomiast to, e takiemu pracownikowi przysuguje taki wanie urlop to jego prawo podmiotowe. W tym znaczeniu terminem prawo posugujemy si wwczas, gdy mwimy: nabyem prawo do emerytury, prawa obywatelskie, prawo wasnoci. Wyrnia si dwa zasadnicze rodzaje praw podmiotowych: bezwzgldne skierowane przeciwko kadej osobie (erga omnes). Obowizek odpowiadajcy prawu podmiotowemu bezwzgldnemu ciy na wszystkich i polega na powstrzymywaniu si od wszelkich dziaa, ktre mogyby naruszy prawo podmiotowe uprawnionego. Charakter bezwzgldny ma np. prawo wasnoci. Ochrona prawa wasnoci dziaa przeciwko kademu, kto je narusza. Inny przykad: jeeli do ksigi wieczystej nieruchomoci zostaa wpisana hipoteka w zwizku z udzieleniem kredytu, to w przypadku niespacenia tego kredytu bank moe doprowadzi do

sprzeday nieruchomoci w postpowaniu egzekucyjnym nawet, gdyby w midzyczasie waciciel sprzeda nieruchomo innej osobie. wzgldne skierowane tylko wobec okrelonej osoby lub grupy osb (inter partes). Do tej grupy nale prawa o charakterze zobowizaniowym. Wracajc do umowy poyczki A moe da zwrotu pienidzy tylko od B, a nie od kadego. A wic jego prawo jest skuteczne wzgldem B. W ramach prawa podmiotowego moemy wyrni poszczeglne uprawnienia. Np. w ramach prawa wasnoci wyrniamy uprawnienie wadania rzecz, korzystania z niej, rozporzdzania ni. Np. waciciel samochodu moe nim jedzi, moe schowa go do garau, moe go sprzeda lub podarowa komu innemu. Ta wizka uprawnie skada si na prawo podmiotowe. Poszczeglnym uprawnieniom towarzysz okrelone roszczenia. Tak wic, jeeli samochd zostanie skradziony lub uszkodzony to wacicielowi bd przysugiway okrelone roszczenia do sprawcy: zwrotu samochodu lub jego rwnowartoci, naprawienia samochodu lub zapat rwnowartoci szkody. ROZDZIA DRUGI 1. Przestrzeganie i stosowanie prawa Przestrzeganie prawa to postpowanie zgodne z prawem, zarwno obywateli jak i organw pastwa. Jest to zachowanie adresata normy prawnej zgodne z treci dyspozycji tej normy. Nieprzestrzeganie prawa moe polega na: - zachowaniu sprzecznym z prawem (contra legem) czyli naruszeniem prawa, zamaniem prawa. Zachowania takie polegaj na dziaaniu lub zaniechaniu dziaania niezgodnym z dyspozycj normy bezwzgldnie obowizujcej (imperatywnej). - zachowaniu obok prawa (praeter legem) czyli omijaniem prawa, obejciem prawa. Omijanie prawa polega na osigniciu celu zabronionego przez jedn norm w wyniku takiego zachowania, ktre pozornie stanowi przypadek zastosowania innej normy, ni norma obchodzona. Np. obywatel polski wchodzi w miejsce cudzoziemca przy nabywaniu przez cudzoziemca nieruchomoci na terenie RP, aby unikn koniecznoci uzyskania odpowiedniego zezwolenia. Dc do omijania prawa ludzie sigaj zwykle po zwajc lub rozszerzajc wykadni prawa, wykorzystuj niejasnoci jzyka prawnego, luki w prawie. Art. 58 1 kc: czynno prawna sprzeczna z ustaw albo majca na celu obejcie ustawy jest niewana, chyba, e waciwy przepis przewiduje inny skutek, w szczeglnoci ten, i na miejsce niewanych postanowie czynnoci prawnej wchodz odpowiednie przepisy ustawy. Do tej grupy naley take zachowanie bdce naduyciem prawa podmiotowego. Jest to dziaanie najczciej zgodne z brzmieniem przepisu prawa, ale sprzeczne z zasadami wspycia spoecznego lub spoeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa. Np. waciciel nieruchomoci prowadzcy na swej posesji dziaalno gospodarcz zwizan z emisj przykrych zapachw nie moe powoywa si na swoje prawo wasnoci w myl zasady wolno Tomku w swoim domku. Taki przypadek jest uznawany przez art. 5 kc za naruszenie prawa. Art. 5 kc: nie mona czyni ze swego prawa uytku, ktry byby sprzeczny ze spoecznogospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami wspycia spoecznego. Takie

dziaanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uwaane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. Stosowanie prawa jest to sformalizowane dziaanie kompetentnych organw wadzy publicznej polegajce na podejmowaniu i realizacji decyzji wadczych indywidualnych i konkretnych. Kompetencja organw wynika z przepisw. Procedura postpowania tych organw jest cile uregulowana poprzez przepisy tak zwane proceduralne (kpa, kpc, kpk). Decyzje s indywidualne, czyli dotycz konkretnych podmiotw (osb fizycznych, prawnych itp.). Zawieraj wskazanie (nakaz, zakaz, zezwolenie) okrelonego zachowania si, czyli s konkretne. Stosowanie prawa jest procesem decyzyjnym, w ktrym mona wyodrbni nastpujce etapy: ustalenie stanu faktycznego poprzez udowodnienie ustalenie norm obowizujcych jakie prawo obowizuje w danym miejscu i czasie subsumcja (podcignicie faktu pod norm), zwana te kwalifikacj prawn i podjcie decyzji wykonanie decyzji. 2. Wykadnia prawa (interpretacja prawa) oznacza proces ustalania waciwego znaczenia przepisw prawnych. Przedmiotem wykadni nie s normy prawne lecz przepisy prawne. Potrzeba przeprowadzania wykadni prawa wynika z: naturalnych i nieuniknionych niejednoznacznoci jzyka naturalnego i jzyka prawnego, bdw popenionych przez ustawodawc, ktry nie zawsze w sposb precyzyjny posuguje si jzykiem prawnym a nawet naturalnym, zamierzonych i wiadomie wprowadzonych przez ustawodawc niejednoznacznoci i nieostroci sformuowa np. w celu pozostawienia organom stosujcym prawo wikszego luzu decyzyjnego albo obywatelom wikszej swobody zachowa, ze starzenia si regulacji prawnych, gdy pojawia si rozbieno pomidzy regulacj prawn a rzeczywistoci. Rodzaje wykadni prawa I. ze wzgldu na podmiot, ktry jej dokonuje

wykadnia autentyczna dokonywana jest przez ten sam podmiot, ktry ustanowi przepis. np. w rozporzdzeniu Ministra Finansw z 16.12.2000 r. w sprawie prowadzenia podatkowej ksigi przychodw i rozchodw zamieszczone w formie zacznika objanienia, co naley wpisywa w poszczeglnych kolumnach ksigi. wykadnia legalna dokonywana jest przez upowaniony do tego organ pastwa. W Polsce w latach 1989-1997 takim organem by Trybuna Konstytucyjny. Niektre uchway Trybunau zawierajce wykadni miay charakter prawotwrczy, byy ostateczne i powszechnie obowizujce, w odrnieniu od orzecze dotyczcych konstytucyjnoci ustaw. Konstytucja RP z 2.04.1997 r. zniosa instytucje powszechnie obowizujcej, oglnej,

legalnej wykadni ustaw dokonywanej przez Trybuna i nie upowania innego organu do dokonywania takiej wykadni, a dawniejsze uchway wykadnicze TK utraciy moc powszechnie obowizujc. Obecnie nie ma wic w Polsce organu, ktry mgby dokonywa takiej wykadni. wykadnia praktyczna (operatywna) dokonywana jest przez organy stosujce prawo. Jest ona wica dla organu, ktry jej dokona i podmiotw, ktrych dotyczy. Np. wykadnia sdowa dokonywana jest przez sdy wszystkich instancji, ktre rozstrzygaj konkretne sprawy. Szczeglne znaczenie ma wykadnia Sdu Najwyszego. Dokonuje jej w formie: wyrokw wydanych w wyniku uwzgldnienia kasacji, zwykle w skadzie trzyosobowym. Sd, ktremu sprawa zostanie przekazana do ponownego rozpoznania jest zwizany ta wykadni. Natomiast inne sdy nie s zwizane, jednake wykadnia taka oddziauje porednio na orzecznictwo sdw, bowiem wyroki SN s publikowane i sdy w praktyce korzystaj z interpretacji zawartej w wyrokach SN. uchwa SN podejmowanych na wniosek okrelonego organu np. Rzecznika Praw Obywatelskich, Ministra Sprawiedliwoci. Nie s to uchway dotyczce bezporednio konkretnych spraw. Uchway te zawieraj odpowiedzi na pytania prawne tych organw i maj na celu wyjanienie przepisw prawnych budzcych wtpliwoci w praktyce, lub ktrych stosowanie wywoao rozbieno w orzecznictwie. Uchway zapadaj w skadzie siedmiu sdziw (7SN), w skadzie caej Izby SN, poczonych Izb SN lub penym skadzie SN. Uchway w skadzie siedmioosobowym, tzw. sidemki nie wi bezporednio nikogo, ale wpywaj porednio na orzecznictwo podobnie jak wyroki omwione wyej. uchway SN podejmowane w nastpstwie przedstawienia mu do rozstrzygnicia tzw. zagadnienia prawnego, budzcego powane wtpliwoci w konkretnej sprawie. Uchway takie s podejmowane w skadzie siedmioosobowym i wikszych. Wi one sd, ktry zagadnienie przedstawi. Inne podmioty nie s zwizane. uchway siedmioosobowych skadw SN, bdce zarwno odpowiedziami na pytania prawne, jak i rozstrzygajce zagadnienia prawne mog uzyska moc zasad prawnych, jeeli siedmioosobowy skad tak postanowi. Natomiast uchway caej izby, izb poczonych i penego skadu Sdu Najwyszego uzyskuj moc zasad prawnych z chwil ich podjcia. Taka uchwaa wie wszystkie skady orzekajce SN. wykadnia doktrynalna dokonywana jest przez prawnikw (naukowcw, wybitnych praktykw). Tak wykadni moemy spotka najczciej w komentarzach do rnych aktw prawnych, np. kodeksw, ale nie w dziennikach promulgacyjnych (Dziennikach Ustaw) tylko w wydawnictwach np. ksikowych. II. ze wzgldu na sposb dokonywania wykadni

wykadnia jzykowa polega na dokonywaniu interpretacji przepisw prawnych przy wykorzystywaniu regu znaczeniowych (semantycznych) i konstrukcyjnych (syntaktycznych, stylistycznych) jzyka prawnego i naturalnego, a take na zastosowaniu regu poprawnego mylenia logiki formalnej oraz regu logiki prawniczej.

Z uchway Sdu Najwyszego z 18.09.1980 r. (VI KZP 10/82; OSPIKA 1983, poz. 229) Zgodnie z art. 32 ust. 1 ustawy o powszechnym zaopatrzeniu emerytalnym z 23.01.1968 r., prawo do renty rodzinnej maj dzieci przed ukoczeniem 24 lat pod warunkiem uczszczania do szkoy. Przepis ustawy nie zawiera ustawowego okrelenia, co naley rozumie przez uczszczanie do szkoy. Uczszczanie to tyle, co branie w czym udziau, dlatego brak jest podstaw do ograniczenia tego okrelenia tylko do szk stacjonarnych wykadnia systemowa polega na ustaleniu rzeczywistego znaczenia przepisu ze wzgldu na jego usytuowanie w systematyce wewntrznej aktu normatywnego. Dokonujc takiej wykadni naley mie m.in. na wzgldzie to, e w systemie prawa nie powinno by norm sprzecznych oraz to, e umieszczenie danego przepisu wanie w tym miejscu byo wiadom decyzj ustawodawcy, zostao podyktowane racjonalnymi wzgldami. Art. 36 Ustawy z 2.07.1994 r. o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach mieszkaniowych: Sd, biorc pod uwag dotychczasowy sposb korzystania z lokalu przez najemc, jego szczegln sytuacj materialn i rodzinn, moe w wyroku nakazujcym oprnienie lokalu orzec o uprawnieniu najemcy do otrzymania lokalu socjalnego. W takim wypadku gmina jest obowizana zapewni lokal socjalny. Uchwaa SN z 27.06.2001 r. (III CZP 35/01, MoP z 2001 r. Nr 18, poz. 933): dosowne brzmienie przepisu nie moe wycznie decydowa o jego znaczeniu. Przy jego tumaczeniu naley uwzgldnia take wykadni systemow. Oceniajc art. 36 ustawy o najmie lokali () z tego punktu widzenia, trzeba zwrci uwag, e zamieszczony jest w rozdziale 5 ustawy, ktry reguluje ustanie stosunku najmu. Ju tylko z tego wzgldu nie mona jego stosowania odnosi do osb, ktre nie byy najemcami lokalu objtego daniem oprnienia. wykadnia funkcjonalna (celowociowa, teleologiczna) polega na ustalaniu znaczenia przepisu zgodnie z celem, jaki chcia osign ustawodawca uchwalajc ten przepis czyli ratio legis. Art. 12 Ustawy z 14.02.1991 r. prawo o notariacie: Wymagania (odbycia aplikacji notarialnej i zoenia egzaminu notarialnego) nie dotycz: () 2) sdziw, prokuratorw, adwokatw i radcw prawnych, ktrzy wykonywali ten zawd co najmniej 3 lata. Wyrok NSA z 9.04.1999 r. II S.A. 333/99 niepublikowany: W sytuacji, gdy wykadnia jzykowa nie pozwala na jednoznaczne rozstrzygnicie spornej kwestii wynikajcej ze stosowania art. 12 pkt 2 Prawa o notariacie, naleaoby sign do innych sposobw wykadni prawa, a w tym do wykadni celowociowej i systemowej. Kady rodzaj wykadni prawa jest rwnouprawniony, gdy nie obowizuje w tej dziedzinie hierarchia wanoci sposobw interpretacji przepisw prawa. Zarwno wykadnia celowociowa, jak i rwnie wykadnia systemowa przepisu art. 12 pkt 2 Prawa o notariacie pozwala na stwierdzenie, e nie ma adnych przeszkd prawnych do kumulowania okresw wykonywania zawodw sdziego i prokuratora jako w peni rwnorzdnych w celu spenienia warunku do powoania na stanowisko notariusza. Nielogicznym z punktu widzenia wymogw art. 12 pkt 2 Prawa o notariacie byoby, aby osoba, ktra bya prokuratorem przez bez maa trzy lata, a nastpnie sdzi rwnie przez okres poniej trzech lat (w sumie np. przez okres ponad piciu lat) bya w gorszej sytuacji ni osoba, ktra bya trzy lata prokuratorem lub sdzi. Wydaje si, e wykadnia celowociowa omawianego przepisu art. 12 pkt 2 Prawa o notariacie wskazuje na moliwo czenia

okresw wykonywania zawodw rwnorzdnych pod wzgldem kwalifikacji, jakimi s zawody sdziego i prokuratora, gdy wymaganie okresu wykonywania zawodu sdziego i prokuratora co najmniej trzech lat uzasadnione jest posiadaniem odpowiednich kwalifikacji zawodowych, dowiadczenia zawodowego i profesjonalizmu przez kandydata na stanowisko notariusza. wykadnia porwnawcza polega na ustaleniu znaczenia przepisu przez porwnanie go z innym, podobnym przepisem o ustalonym znaczeniu. III. ze wzgldu na zakres wykadni

wykadnia literalna (dosowna) polega na tym, e spord rnych znacze przepisu, uzyskanych za pomoc odmiennych wykadni wybieramy to, ktre zostao ustalone dziki zastosowaniu regu znaczeniowych i konstrukcyjnych jzyka. Np. nie naley interpretowa rozszerzajco wyjtkw od zasady. Wyrok NSA w Poznaniu z 13.01.1994r. S.A./Po 1598/93, Monitor Podatkowy 1994/10/313): Zwolnienia i ulgi podatkowe s odstpstwem od zasady sprawiedliwoci podatkowej (powszechnoci i rwnoci opodatkowania); ich stosowanie nie moe by wynikiem wykadni rozszerzajcej systemowej lub celowociowej. wykadnia rozszerzajca polega na porwnaniu wyniku wykadni jzykowej oraz wykadni systemowej lub celowociowej i przyjciu szerszego znaczenia przepisu, ni wynikaoby to z interpretacji jzykowej. Wyrok NSA w Warszawie z 7.04.2000 r. (II SA 2253/99, Prawo Pracy 2000/9/42): Zakaz czenia funkcji radnego powiatu z zatrudnieniem na stanowisku kierownika powiatowej jednostki organizacyjnej obejmuje rwnie zatrudnienie na innej podstawie ni stosunek pracy (np. na podstawie kontraktu menederskiego). - wykadnia zwajca - na podstawie porwnania wykadni literalnej z systemow lub celowociow przyjmuje wsze rozumienie przepisu, ni wynikaoby to z wykadni literalnej. Uchwaa SN z 18.12.1985 r. (III UZP 46/85, OSNCP 7-8/86): Przy ustalaniu okresu pracy grniczej pod ziemi okrelonego w art. 10 ust.1 pkt 1 ustawy z 1.02.1983 r. o zaopatrzeniu emerytalnym grnikw i ich rodzin uwzgldnia si tylko tak prac grnicz pod ziemi (art. 5 ust 1 ustawy), ktra bya wykonywana stale i w penym wymiarze czasu pracy. ROZDZIA TRZECI 1. System prawa System prawa to caoksztat obowizujcych w pastwie przepisw, opartych na wsplnych, podstawowych zasadach, usystematyzowanych wedug przyjtych kryteriw. W naszym systemie prawa usystematyzowanie polega przede wszystkim na podziale caego prawa na gazie. Kryterium podziau prawa na gazie jest rodzaj stosunkw spoecznych, jakimi dana ga prawa si zajmuje. Odrbne gazie prawa reguluj wic stosunki pracy, rodzinne, majtkowe,

stosunki powstajce na tle popenianych przestpstw, stosunki administracyjne, ustrj pastwa. Tak wic mamy np. prawo pracy, prawo cywilne, prawo rodzinne, prawo karne, administracyjne, finansowe, pastwowe itd. System prawa w szerokim znaczeniu to bardziej oglnie pojmowane zespoy instytucji prawnych i zasad, ktre wystpuj rwnoczenie w kilku krajach. W tym znaczeniu mwimy o systemie prawa kontynentalnego (system krajw Europy kontynentalnej) i systemie common law (system prawa anglosaskiego: angielskiego, amerykaskiego). System prawa kontynentalnego ma swj rodowd w prawie rzymskim (m. in. Francja, Niemcy, Szwajcaria, Holandia, Wochy, kraje skandynawskie, Polska) opiera si o nastpujce fundamentalne zaoenia: - zasad wycznoci prawa stanowionego jako rda prawa; - zakaz tworzenia prawa przez sdy, ktre zajmuj si wycznie stosowaniem prawa oraz jego interpretacj (wykadni); - prawo jest systemem tworzonym racjonalnie i przez to powinno by systemem niesprzecznym wewntrznie i pozbawionym luk; - najbardziej doskona form ustanowionego prawa jest kodeks, czyli ustawa, ktra w sposb caociowy i wyczerpujcy reguluje okrelon dziedzin ycia spoecznego. System common law to mozaika rnych typw prawa: stanowionego, sdziowskiego (zwanego te precedensowym case law), zwyczajowego (zwanego prawem powszechnym common law w cisym znaczeniu), prawa susznoci (equity). Prawu stanowionemu przysuguje wic prymat ale nie wyczno. Istotn rol odgrywaj sdy, ktre w swoich orzeczeniach formuuj oglne i abstrakcyjne reguy postpowania, mogce by podstawa dalszych orzecze. Taki system prawa nie jest w peni racjonalny, spjny i pozbawiony luk. Dlatego znacznie wiksz rol odgrywaj prywatne umowy (kontrakty), zastpujce regulacje kodeksowe. W ramach obu systemw istniej w poszczeglnych krajach liczne odmiennoci i rnice, np. pomidzy prawem, angielskim a amerykaskim, francuskim a niemieckim. Systemy prawne w Azji, w krajach islamskich a dawniej systemy pastw socjalistycznych nie mieszcz si w przedstawionym dwuelementowym modelu. W ramach poszczeglnych gazi prawa wyrnia si instytucje prawne, czyli zesp norm regulujcych okrelony stosunek spoeczny. Mwi si wic o instytucji najmu, sprzeday, testamentu, maestwa rozumiejc przez to odpowiednie grupy norm prawnych. Gazie prawa 1. prawo pastwowe (konstytucyjne) reguluje podstawowe zasady ustroju politycznego, gospodarczego i spoecznego. Okrela struktur i kompetencje naczelnych organw pastwa, podstawowe prawa i obowizki obywateli oraz zasady prawa wyborczego. Gwnym rdem prawa pastwowego jest Konstytucja. Prawo konstytucyjne jest podstawow gazi prawa i obejmuje swoim dziaaniem caoksztat stosunkw w pastwie, ale z natury rzeczy robi to w sposb bardzo oglny. Jednym z wanych zada prawa konstytucyjnego jest wytyczanie oglnych kierunkw rozwoju pozostaym gaziom prawa. Oglna zasada sformuowana w jednym artykule

10

konstytucji doznaje rozwinicia i konkretnego uregulowania w przepisach prawa administracyjnego czy prawa pracy. 2. prawo administracyjne to zesp norm regulujcych struktur organw administracji oraz stosunki prawne powstajce w toku dziaalnoci tych organw. Organy administracji pastwowej na bieco reguluj ycie pastwa. Prawo administracyjne to wszystkie przepisy odnoszce si do dziaalnoci tych organw. Pastwo poprzez swoje organy zarzdza poszczeglnymi dziedzinami ycia i dlatego mwi si o administracji owiaty, zdrowia, kultury itp. Cechy stosunku administracyjno-prawnego: stosunki administracyjno-prawne powstaj najczciej przez wydanie decyzji administracyjnej przez organ administracji pastwowej. Decyzje te maj indywidualny i konkretny charakter: dotycz konkretnych spraw i konkretnych podmiotw, np. decyzja o pozwoleniu na budow wydana jest w sprawie budowy konkretnego obiektu przez konkretny podmiot. nierwnorzdno podmiotw stosunku administracyjno-prawnego: z jednej strony jest zawsze organ administracji wyposaony w uprawnienia wadcze (imperium) za z drugiej strony obywatel lub inny podmiot np. przedsibiorstwo, ktrzy takich uprawnie nie posiadaj. Oczywicie nie oznacza to wadzy nieograniczonej organu administracji. Obywatelom su rodki odwoawcze od decyzji organw administracji. przedmiotem stosunku administracyjno - prawnego s jedynie sprawy nalece do kompetencji organw administracji. Prawo administracyjne materialne nie jest skodyfikowane. rdem tego prawa s bardzo liczne akty normatywne rnej rangi. Natomiast skodyfikowana jest procedura administracyjna (prawo formalne, procesowe) w kodeksie postpowania administracyjnego, w oparciu o ktry dziaaj organy administracji. 3. prawo finansowe zesp norm regulujcych gromadzenie rodkw pieninych przez pastwo (np. z tytuu podatkw) oraz ich rozdzia i wydatkowanie, a take okrelajcych struktur oraz tryb dziaania organw i instytucji finansowych. Do prawa finansowego zalicza si m. in. prawo budetowe plan dochodw i wydatkw pastwa w danym roku, prawo bankowe, ktre reguluje organizacj bankw. Prawo finansowe jest cile zwizane z prawem administracyjnym. Nie jest skodyfikowane, podobnie, jak prawo administracyjne, jego rdem s liczne akty prawne. 4. prawo cywilne zesp norm regulujcych stosunki majtkowe niektre stosunki osobiste ( dominujce w prawie rodzinnym) pomidzy podmiotami rwnorzdnymi. Jest skodyfikowane podstawowa regulacja to kodeks cywilny z 1964 r. Skodyfikowana jest te procedura cywilna (prawo cywilne procesowe) w postaci kodeksu postpowania cywilnego z 1964 r.. 5. prawo rodzinne to zesp norm regulujcych majtkowe i osobiste stosunki wynikajce z zawarcia maestwa, stosunki powstajce pomidzy rodzicami a dziemi oraz stosunki wynikajce z przysposobienia (adopcji), opieki i kurateli. Prawo

11

rodzinne materialne jest skodyfikowane. Gwnym jego rdem jest kodeks rodzinny i opiekuczy z 1964 r. Natomiast postpowanie w sprawach z zakresu prawa rodzinnego odbywa si w oparciu o kodeks postpowania cywilnego. 6. prawo pracy to zesp norm regulujcych stosunki pomidzy pracodawc a pracownikiem na tle wiadczonej pracy, a take stosunki bezporednio zwizane z prac. W zakres prawa pracy wchodz wic normy regulujce powstanie i ustanie stosunku pracy, prawa i obowizki pracownika i pracodawcy, czas pracy, urlopy, bezpieczestwo i higien pracy i in. Podstawowym rdem prawa pracy jest kodeks pracy z 1974 r., ale oprcz tego istnieje wiele ustaw regulujcych stosunki pracy lub z nimi zwizane, np. ustawa dotyczca wypadkw przy pracy, zwolnie grupowych i in. Postpowanie w sprawach z zakresu prawa pracy odbywa si w oparciu o kodeks postpowania cywilnego. 7. prawo karne to zesp norm okrelajcych oglne zasady odpowiedzialnoci karnej, mwicych, jakie czyny s przestpstwami oraz ustalajcych kary za te przestpstwa. Prawo karne zajmuje szczeglne miejsce w ramach systemu prawa i odgrywa inn rol ni pozostae gazie prawa; za pomoc przepisw prawa karnego pastwo ochrania istniejcy porzdek. Stosowane rodki represyjne niekiedy bardzo daleko wkraczaj w sfer interesw jednostki. Dlatego przepisy prawa karnego maj zawsze rang ustaw. Prawo karne jest skodyfikowane. Obowizuje kodeks karny z 1997 r., ponadto kodeks wykrocze z 1971 r., kodeks karny skarbowy. Postpowanie w sprawach karnych odbywa si w oparciu o kodeks postpowania karnego, kodeks karny skarbowy, kodeks postpowania w sprawach o wykroczenia. Wykonywanie za orzecze w sprawach karnych odbywa si na podstawie kodeksu karnego wykonawczego. Omawiajc poszczeglne gazie prawa bya mowa o prawie materialnym i procesowym. Prawo materialne to normy prawne, ktre w swej treci reguluj merytorycznie prawa i obowizki podmiotw (kodeks cywilny, karny, pracy). Prawo procesowe natomiast reguluje sposb postpowania organw (wymiaru sprawiedliwoci, administracyjnych) oraz osb przed nimi wystpujcych (kodeks postpowania cywilnego, kodeks postpowania karnego, kodeks postpowania administracyjnego). Kolizje i luki w prawie Idealnie skonstruowany system prawa powinien by niesprzeczny (czyli nie zawiera sprzecznych norm) oraz zupeny (regulowa wszystkie zagadnienia). W rzeczywistoci nie ma systemw prawnych pozbawionych wewntrznych sprzecznoci oraz regulujcych wszystkie dziedziny ycia. Naley zatem dy w praktyce do wyeliminowania sprzecznoci i luk. Dlatego nauka i praktyka wypracoway sposoby pozwalajce na usuwanie sprzecznoci norm oraz likwidacj luk. O kolizji mwimy wtedy, gdy dany stosunek prawny reguluj dwa lub wicej przepisw, ktre wzajemnie si wykluczaj. Sposoby pozwalajce na usuwanie sprzecznoci to reguy kolizyjne.

12

regua hierarchiczna (lex superior derogat legi inferiori), w myl ktrej norma wyszego rzdu uchyla norm niszego rzdu, np. norma zawarta w ustawie uchyla sprzeczn z ni norm zawart w rozporzdzeniu Rady Ministrw, ktre jest aktem niszej rangi. regua chronologiczna (lex posteriori derogat legi priori) norma pniejsza (decyduje data wejcia w ycie) uchyla norm wczeniejsz, ale pod warunkiem, e norma pniejsza nie jest niszego rzdu. I tak pniejsza norma ustawowa uchyla sprzeczn z ni wczeniejsz norm ustawow, ale pniejsza norma zawarta w przepisach rozporzdzenia Rady Ministrw nie uchyla wczeniejszej normy ustawowej. Rozstrzyganie kolizji norm w czasie odbywa si te na zasadzie lex retro non agit - prawo nie dziaa wstecz. Oznacza ona, e dany akt normatywny odnosi si tylko do tych stosunkw, ktre powstay po dniu wejcia w ycie tego aktu, czyli pod rzdami tego aktu. Dlatego bardzo wane jest okrelenie daty wejcia w ycie danego aktu normatywnego. Ma to doniose znaczenie zwaszcza w dziedzinie prawa karnego w zwizku z obowizujc zasad nullum crimen nulla poena sine lege nie ma przestpstwa bez ustawy. Oznacza to, e jeeli w dacie popenienia dany czyn nie by przestpstwem, a nastpnie nastpia zmiana ustawy, w wyniku ktrej nastpia penalizacja tego czynu (sta si przestpstwem), to nie mona sprawcy za to ukara. Np. art. 157a kk kto powoduje uszkodzenie ciaa dziecka pocztego podlega karze wszed w ycie w 1999 r. A zatem czyny popenione wczeniej nie s penalizowane, nie ponosi si za nie odpowiedzialnoci karnej. regua merytoryczna (lex specialis derogat legi generali) norma szczeglna uchyla norm ogln pod warunkiem, e nie jest norm niszego rzdu. Analogicznie dotyczy to te przepisw prawnych. Przepisy oglne reguluj szeroki zakres spraw, obejmuj szeroki katalog adresatw, ustanawiaj oglne reguy zachowania. Przepisy szczeglne ustanawiaj wyjtki od tych zasad, odrbne uregulowania w stosunku do przepisw oglnych. Np. art. 118 kc: jeeli przepis szczeglny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesi, a dla roszcze o wiadczenia okresowe oraz roszcze zwizanych z prowadzeniem dziaalnoci gospodarczej trzy lata. Przepisem szczeglnym dla powyszego jest art. 646 kc: roszczenia wynikajce z umowy o dzieo przedawniaj si z upywem dwch lat od dnia oddania dziea, a jeeli dzieo nie zostao oddane od dnia, w ktrym zgodnie z treci umowy miao by oddane. Reguy kolizyjne znajduj zastosowanie wwczas, gdy same akty normatywne (ustawy, rozporzdzenia) nie zawieraj tzw. przepisw derogacyjnych, czyli przepisw okrelajcych, ktre z poprzednio obowizujcych ulegaj uchyleniu. Np. w kocowej czci nowej ustawy, ktra zastpuje dotychczas obowizujc zawarty jest rozdzia, w ktrym mwi si: traci moc ustawa z dnia . Oprcz kolizji przepisw prawnych w czasie dochodzi te do kolizji przepisw prawnych w przestrzeni, np. pomidzy ustawodawstwem poszczeglnych pastw. Kade pastwo ustanawia wasne przepisy kolizyjne, np. w Polsce prawo prywatne midzynarodowe. Jest

13

to wbrew pozorom prawo wewntrzne kadego kraju. Rozstrzyga ono, w jakim przypadku i w jakim zakresie prawo obce moe by w danym kraju stosowane: Np. art. 14 Ustawy z 1965 r. Prawo prywatne midzynarodowe: o monoci zawarcia maestwa rozstrzyga w stosunku do kadej ze stron jej prawo ojczyste. Art. 15 teje Ustawy: forma zawarcia maestwa podlega prawu pastwa, w ktrym jest ono zawierane. Na marginesie w tym miejscu naley wspomnie o prawie unijnym. Od kilkudziesiciu lat ksztatowao si te prawo wsplnot europejskich (np. Europejskiej Wsplnoty Gospodarczej) a nastpnie Unii Europejskiej. Dotyczy ono gownie stosunkw gospodarczych, powstaje w wyniku dziaania instytucji europejskich i wie w stosunkach wewntrznych czonkw Unii. O luce w prawie mwimy wtedy, gdy dane zagadnienie nie jest uregulowane przez prawo, czyli brak jest norm regulujcych dany stosunek spoeczny. Chodzi tu przy tym o taki brak regulacji, ktry nie jest przez ustawodawc zamierzony. Luki w prawie powstaj chociaby z tego powodu, e stosunki spoeczne ulgaj staej przemianie, rozwija si technika, zmieniaj obyczaje. Prawo za nieustannie pozostaje w tyle za tymi przemianami, cho prbuje je dogania. Ponadto ustawodawca tworzc prawo nie jest w stanie przewidzie wszystkich ewentualnoci. W rezultacie dochodzi do sytuacji, ktrych obowizujce prawo nie reguluje, czyli luk w prawie. Luki w prawie doranie wypenia si za pomoc analogii, czyli wnioskowania z podobiestwa. Stosowane s dwa rodzaje analogii: analogia z ustawy (analogia legis) nie tworzymy adnej nowej normy, ale odnosimy wyinterpretowan ju norm do danego stanu faktycznego, ktry jest podobny analogia z prawa (analogia iuris)- gdy stany faktyczne nie s podobne i nie da si zastosowa analogii z ustawy. W takim przypadku sd tworzy now norm, wyprowadzajc j z oglnych zasad ustawodawstwa lub zasad okrelonej gazi prawa. Stworzona norma jest przeznaczona na uytek danej sprawy. Wydane orzeczenie nie staje si czci obowizujcego prawa i ma tylko znaczenie precedensu sdowego. Prawo polskie nie dopuszcza stosowania analogii iuris. Analogia legis jako sposb wypeniania luk ma najwiksze znaczenie w prawie cywilnym, mniejsze w prawie administracyjnym, prawie pracy. Natomiast nie jest dopuszczalna w prawie karnym, gdzie ma zastosowania zasada nullum crimen sine lege. ROZDZIA CZWARTY 1. rda prawa akty normatywne, zwane take prawotwrczymi, ktre zawieraj przepisy, dajce podstaw do konstruowania norm danej gazi prawa. Akty normatywne akty prawne, w ktrych zawarte s normy prawne. W naszym systemie s one podstawowymi rdami prawa. Okrela si je mianem prawa stanowionego. Obok nich pewn rol jako rdo prawa odgrywa take prawo zwyczajowe.

14

Zwyczaj powstaje w drodze dugotrwaego, faktycznego postpowania w okrelony sposb. Reguy postpowania powstaj spontanicznie. Z czasem wytworzone zwyczaje mog zosta uznane przez organy pastwa i poparte przymusem pastwowym; staj si wtedy prawem zwyczajowym. W pastwach przebudowujcych szybko sw gospodark, jak np. w Polsce, rola zwyczaju nie jest dua. Obserwuje si jednak ksztatowanie si zwyczajw np. kupieckich czy giedowych. Obecnie prawo zwyczajowe ma pewne znaczenie jako rdo prawa midzynarodowego, pastwowego, gdzie ksztatuje si praktyka konstytucyjna, a take w prawie cywilnym, gdy kodeks cywilny stanowi, e czynnoci prawne wywouj skutki prawne nie tylko w nich wyraone, ale take skutki wynikajce z ustalonych zwyczajw. Hierarchia aktw normatywnych Poszczeglne rda prawa rni si od siebie tym, e wydawane s przez rne organy pastwowe, w rnym trybie i reguluj rny zakres stosunkw. O miejscu w hierarchii wanoci poszczeglnych rde prawa decyduje to, od jakiego organu pochodzi oraz zakres i ranga spraw, jakie reguluje. W Polsce rdem prawa zajmujcym naczelne miejsce w tej hierarchii jest ustawa, pochodzi bowiem od Sejmu i reguluje sprawy o najwikszej doniosoci. System rde prawa polskiego okrelony jest w oglnych zarysach w Konstytucji RP. Konstytucja w rozdziale III okrela, jakie akty normatywne, w jakiej formie i w jakim zakresie mog by wydawane przez poszczeglne organy, a take okrela wzajemny stosunek rde prawa czyli ich hierarchi. Rozdzia III RDA PRAWA Art. 87. 1. rdami powszechnie obowizujcego prawa Rzeczypospolitej Polskiej s: Konstytucja, ustawy, ratyfikowane umowy midzynarodowe oraz rozporzdzenia. 2. rdami powszechnie obowizujcego prawa Rzeczypospolitej Polskiej s na obszarze dziaania organw, ktre je ustanowiy, akty prawa miejscowego. Art. 88. 1. Warunkiem wejcia w ycie ustaw, rozporzdze oraz aktw prawa miejscowego jest ich ogoszenie. 2. Zasady i tryb ogaszania aktw normatywnych okrela ustawa. 3. Umowy midzynarodowe ratyfikowane za uprzedni zgod wyraon w ustawie s ogaszane w trybie wymaganym dla ustaw. Zasady ogaszania innych umw midzynarodowych okrela ustawa. Art. 89. 1. Ratyfikacja przez Rzeczpospolit Polsk umowy midzynarodowej i wypowiedzenie wymaga uprzedniej zgody wyraonej w ustawie, jeeli umowa dotyczy: 1) pokoju, sojuszy, ukadw politycznych lub ukadw wojskowych, jej

15

wolnoci, praw lub obowizkw obywatelskich okrelonych w Konstytucji, czonkostwa Rzeczypospolitej Polskiej w organizacji midzynarodowej, znacznego obcienia pastwa pod wzgldem finansowym, spraw uregulowanych w ustawie lub w ktrych Konstytucja wymaga ustawy. 2. O zamiarze przedoenia Prezydentowi Rzeczypospolitej do ratyfikacji umw midzynarodowych, ktrych ratyfikacja nie wymaga zgody wyraonej w ustawie, Prezes Rady Ministrw zawiadamia Sejm. 3. Zasady oraz tryb zawierania, ratyfikowania i wypowiadania umw midzynarodowych okrela ustawa. Art. 90. 1. Rzeczpospolita Polska moe na podstawie umowy midzynarodowej przekaza organizacji midzynarodowej lub organowi midzynarodowemu kompetencje organw wadzy pastwowej w niektrych sprawach. 2. Ustawa wyraajca zgod na ratyfikacj umowy midzynarodowej, o ktrej mowa w ust. 1, jest uchwalana przez Sejm wikszoci 2/3 gosw w obecnoci co najmniej poowy ustawowej liczby posw oraz przez Senat wikszoci 2/3 gosw w obecnoci co najmniej poowy ustawowej liczby senatorw. 3. Wyraenie zgody na ratyfikacj takiej umowy moe by uchwalone w referendum oglnokrajowym zgodnie z przepisem art. 125. 4. Uchwa w sprawie wyboru trybu wyraenia zgody na ratyfikacj podejmuje Sejm bezwzgldn wikszoci gosw w obecnoci co najmniej poowy ustawowej liczby posw. Art. 91. 1. Ratyfikowana umowa midzynarodowa, po jej ogoszeniu w Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, stanowi cz krajowego porzdku prawnego i jest bezporednio stosowana, chyba e jej stosowanie jest uzalenione od wydania ustawy. 2. Umowa midzynarodowa ratyfikowana za uprzedni zgod wyraon w ustawie ma pierwszestwo przed ustaw, jeeli ustawy tej nie da si pogodzi z umow. 3. Jeeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolit Polsk umowy konstytuujcej organizacj midzynarodow, prawo przez ni stanowione jest stosowane bezporednio, majc pierwszestwo w przypadku kolizji z ustawami. Art. 92. 1. Rozporzdzenia s wydawane przez organy wskazane w Konstytucji, na podstawie szczegowego upowanienia zawartego w ustawie i w celu jej wykonania. Upowanienie powinno okrela organ waciwy do wydania rozporzdzenia i zakres spraw przekazanych do uregulowania oraz wytyczne dotyczce treci aktu. 2. Organ upowaniony do wydania rozporzdzenia nie moe przekaza swoich kompetencji, o ktrych mowa w ust. 1, innemu organowi. Art. 93. 1. (2) Uchway Rady Ministrw oraz zarzdzenia Prezesa Rady Ministrw i ministrw maj charakter wewntrzny i obowizuj tylko jednostki organizacyjnie podlege organowi wydajcemu te akty. 2. Zarzdzenia s wydawane tylko na podstawie ustawy. Nie mog one stanowi podstawy decyzji wobec obywateli, osb prawnych oraz innych podmiotw.

2) 3) 4) 5)

16

3. Uchway i zarzdzenia podlegaj kontroli co do ich zgodnoci z powszechnie obowizujcym prawem. Art. 94. Organy samorzdu terytorialnego oraz terenowe organy administracji rzdowej, na podstawie i w granicach upowanie zawartych w ustawie, ustanawiaj akty prawa miejscowego obowizujce na obszarze dziaania tych organw. Zasady i tryb wydawania aktw prawa miejscowego okrela ustawa. I. Konstytucja jest ustaw zasadnicz. Jest tylko jeden akt normatywny o tej nazwie i randze w pastwie, chyba e mamy do czynienia z pastwem federacyjnym, w ktrym obok oglnopastwowej, obowizuj konstytucje stanowe (np. USA) czy republikaskie (Federacja Rosyjska). W Polsce Konstytucj uchwala Zgromadzenie Narodowe czyli poczone Izby Sejmu i Senatu. Przyjmuje j Nard w drodze referendum konstytucyjnego. Konstytucja reguluje podstawy ustroju politycznego i spoeczno-gospodarczego, struktur i zakres dziaania naczelnych organw pastwowych oraz podstawowe prawa i obowizki obywateli. Konstytucja jest aktem o najwyszej mocy obowizywania, fundamentem normatywnym caego systemu prawa. aden akt normatywny nie moe by sprzeczny z Konstytucj. Do zmiany Konstytucji wymagana jest kwalifikowana wikszo 2/3 gosw w obecnoci co najmniej poowy oglnej liczby posw. II. Ustawa jest uchwalana przez Parlament. W drodze ustaw regulowane s wszystkie kwestie nie bdce przedmiotem regulacji konstytucyjnej. Niektre kwestie, jak budet, prawa i wolnoci obywatelskie musz by regulowane ustaw (tzw. materia ustawowa). Z ustaw musz by zgodne wszystkie nisze ni ustawa akty normatywne (tzw. akty podustawowe). Uchwalanie ustaw odbywa si w trybie przewidzianym w Konstytucji oraz Regulaminach Sejmu i Senatu. III. Akty normatywne o randze ustawy na mocy tzw. noweli sierpniowej z 1926 r. do Konstytucji z 1921 r., gdy Sejm i Senat byy rozwizane, Prezydent RP mg w razie zwizanej z tym koniecznoci pastwowej, na podstawie ustawowego upowanienia wydawa rozporzdzenia z moc ustawy. Podlegay one nastpnie zatwierdzeniu przez Sejm. Do dzisiaj obowizuj w Polsce niektre takie rozporzdzenia, np.: prawo upadociowe, prawo o postpowaniu ukadowym z 1934 r. Do 1989 r. Rada Pastwa moga wydawa midzy sesjami Sejmu (obecnie Sejm i Senat dziaaj w permanencji) dekrety z moc ustawy. Podlegay one zatwierdzeniu przez Sejm. Do dzi obowizuje np., chocia tylko w odniesieniu do pieczci pastwowych, dekret z 1955 r. o godle i barwie PRL oraz pieczciach pastwowych. IV. Ratyfikowane umowy midzynarodowe Konstytucje pastw demokratycznych (w tym Konstytucja RP art. 91 ust 2) uznaj ratyfikowane umowy midzynarodowe za cze krajowego porzdku prawnego.

17

Ratyfikacja umowy midzynarodowej jest istotn prawnie czynnoci konwencjonaln dokonywan prze uprawniony konstytucyjnie organ ( w Polsce przez Prezydenta RP), moc ktrej podpisan umow uznaje si za ostatecznie wic dane pastwo. V. Rozporzdzenie wykonawcze Wydawane s przez Rad Ministrw, Prezesa Rady Ministrw, poszczeglnych ministrw kierujcych administracj rzdow, Prezydenta RP oraz Krajow Rad Radiofonii i Telewizji. Jest to akt normatywny wykonawczy. Wydany jest na podstawie szczegowego upowanienia ustawowego przez uprawniony konstytucyjnie organ pastwa i w celu wykonania ustawy. W wydanym rozporzdzeniu musi znale si odwoanie do przepisu ustawy zawierajcego kompetencj prawotwrcz. Poza katalogiem aktw prawa powszechnie obowizujcego (art. 87 Konstytucji) znajduj si uchway normatywne Sejmu i Senatu, np. regulaminy obu izb parlamentu. Akty prawa miejscowego s rdami powszechnie obowizujcego prawa Rzeczypospolitej Polskiej na obszarze dziaania organw, ktre je ustanowiy. S to akty prawne wydawane przez wojewod i obowizujce na terenie wojewdztwa lub jego czci. Wojewoda moe wydawa na podstawie ustaw rozporzdzenia a ponadto moe wydawa bez upowanienia ustawowego, w ramach swoich kompetencji, rozporzdzenia porzdkowe np. w celu zapewnienia porzdku publicznego na okrelonym terenie. Przepisy gminne s to akty normatywne wydawane przez organy samorzdu terytorialnego. Na podstawie upowanie ustawowych, gminie przysuguje prawo stanowienia przepisw powszechnie obowizujcych na obszarze gminy. Na podstawie przepisw ustawy o samorzdzie terytorialnym organy gminy mog wydawa przepisy dotyczce wewntrznego ustroju gminy, organizacji urzdw i instytucji gminnych, zasad zarzdu mieniem gminy oraz zasad i trybu korzystania z gminnych obiektw i urzdze uytecznoci publicznej. Przepisy gminne ustanawia Rada Gminy w formie uchway. Rada Gminy moe wydawa przepisy porzdkowe. W wypadkach nie cierpicych zwoki, przepisy porzdkowe moe wydawa Zarzd Gminy w formie zarzdzenia, ktre podlega nastpnie zatwierdzeniu przez Rad Gminy. 2. Stanowienie prawa jest zadaniem i dzieem ustawodawcy, czyli organu, ktry na podstawie obowizujcych przepisw posiada kompetencje prawodawcze. W pastwach demokratycznych przyjte s powszechnie fundamentalne zasady stanowienia prawa: okrelenie w konstytucji katalogu i hierarchii rde prawa, przyznanie kompetencji do stanowienia prawa o najwyszym usytuowaniu w hierarchii i najwikszej mocy prawnej organom parlamentarnym (organom wadzy ustawodawczej), ustalenie trybu ustawodawczego, ustalenie, e organy wadzy wykonawczej (rzd, ministrowie) mog stanowi prawo za zgod parlamentu, na podstawie uchwalonych przez niego aktw normatywnych, w granicach przyznanych upowanie oraz w celu ich wykonania (akty normatywne wykonawcze),

18

wszelkie akty normatywne s podawane w sposb urzdowy do publicznej wiadomoci, istnieje system kontroli konstytucyjnoci aktw normatywnych niszych ni konstytucja. Kontrol t zajmuj si bd sdy (USA) bd specjalne trybunay konstytucyjne (RFN, Hiszpania, Polska). Jakkolwiek projekty ustaw mog powstawa poza sfer dziaania organw pastwa (wywodzi si ze rodowisk naukowych, prawniczych, zwizkw zawodowych itd.), to ich skuteczne wniesienie pod obrady parlamentu musi wiza si z wykonaniem tzw. inicjatywy ustawodawczej. Prawo inicjatywy ustawodawczej to uprawnienie do wniesienia projektu ustawy pod obrady parlamentu. Inicjatywa ustawodawcza przysuguje z reguy czonkom parlamentu, rzdowi, niekiedy gowie pastwa. W Polsce inicjatyw ustawodawcza posiadaj: posowie w liczbie co najmniej 15 oraz komisje sejmowe, Senat, Rada Ministrw, obywatele w liczbie co najmniej 100 tysicy osb, Prezydent. Parlament po otrzymaniu projektu ustawy (okrela si to mianem wpynicia projektu do laski marszakowskiej) uruchamia procedur legislacyjn. Obejmuje ona: czytanie projektu czyli debat nad jego treci. Obecnie w Polsce odbywaj si trzy czytania, pierwsze w komisjach, chyba, e dotyczy ustaw o najwaniejszym znaczeniu wtedy wszystkie czytania odbywaj si na posiedzeniu plenarnym prace nad projektem w ramach staych lub specjalnie powoanych do tego celu komisjach parlamentarnych. Komisje mog zaproponowa wniesienie poprawek, sugerowa jego przyjcie lub odrzucenie. Kolejne czytania projektu s poprzedzone pracami komisji gosowanie nad projektem. Odbywa si w ramach komisji, ale nie ma wtedy charakteru ostatecznego. Taki charakter ma gosowanie na posiedzeniu plenarnym. Gosowanie plenarne decyduje o przyjciu lub odrzuceniu projektu oraz o ostatecznej treci ustawy. Ustaw w Polsce uznaje si za przyjt, gdy Sejm uchwali j wikszoci gosw (za przyjciem pado wicej gosw ni przeciw), w obecnoci co najmniej poowy ustawowej liczby posw (quorum), w pastwach, w ktrych Parlament jest dwuizbowy (Polska, Francja, Wochy, USA, RFN) w uchwalaniu ustaw bierze udzia take druga izba. W Polsce Senat wcza si ju po uchwaleniu ustawy przez Sejm. Senat moe zaaprobowa ustaw bez zmian, uchwali poprawki do ustawy lub j odrzuci. W przypadku odrzucenia ustawy lub uchwalenia poprawek, ustawa wraca do Sejmu. Sejm moe decyzj Senatu odrzuci, ale wymagana jest bezwzgldna wikszo gosw (wicej ni poowa gosujcych w obecnoci co najmniej poowy ustawowej liczby posw). Jeeli nie ma takiej wikszoci uchwala si ustaw w wersji zaproponowanej przez Senat albo te odrzuca gdy Senat zaproponowa takie wanie rozstrzygnicie. podpis Prezydenta (gowy pastwa). W niektrych krajach np. w USA veto Prezydenta ma charakter bezwzgldny odmowa podpisu uniemoliwia wejcie ustawy w ycie. W Polsce veto ma charakter zawieszajcy. Moe by odrzucone poprzez ponowne uchwalenie tej ustawy wikszoci 3/5 gosw w obecnoci co najmniej poowy ustawowej liczby posw.

19

podpisana przez gow pastwa ustawa podlega ogoszeniu tzw.. urzdowym dzienniku promulgacyjnym. Promulgacja jest to podpisanie i ogoszenie aktu normatywnego. w wielu krajach ustawy i inne akty normatywne podlegaj kontroli pod wzgldem ich konstytucyjnoci czyli zgodnoci z konstytucj pastwa. W Polsce orzekaniem o zgodnoci ustaw z Konstytucj oraz niszych ni ustawa aktw normatywnych z Konstytucj i ustawami zajmuje si Trybuna Konstytucyjny. ROZDZIA PITY 1. Ogaszanie aktw normatywnych Warunkiem wejcia w ycie Konstytucji, ustaw, rozporzdze i aktw normatywnych prawa miejscowego jest ich ogoszenie. Zasady i tryb ogaszania aktw normatywnych i niektrych innych aktw prawnych (np. wyrokw Trybunau Konstytucyjnego) okrela Ustawa z dnia 20 lipca 2000 r. o ogaszaniu aktw normatywnych i niektrych innych aktw prawnych. Dz.U. z 2000 r. Nr 62, poz. 718 USTAWA z dnia 20 lipca 2000 r. o ogaszaniu aktw normatywnych i niektrych innych aktw prawnych Art.1 1. Ustawa okrela zasady i tryb ogaszania aktw normatywnych i niektrych innych aktw prawnych oraz zasady i tryb wydawania dziennikw urzdowych. 2. Zasady i tryb ogaszania umw midzynarodowych, a take ukadw zbiorowych pracy okrelaj odrbne ustawy. Art.2 1. Ogoszenie aktu normatywnego w dzienniku urzdowym jest obowizkowe. () Art.4 1. Akty normatywne, zawierajce przepisy powszechnie obowizujce, ogaszane w dziennikach urzdowych wchodz w ycie po upywie czternastu dni od dnia ich ogoszenia, chyba e dany akt normatywny okreli termin duszy.() Art.5 Przepisy art. 4 nie wyczaj moliwoci nadania aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowizujcej, jeeli zasady demokratycznego pastwa prawnego nie stoj temu na przeszkodzie. Art.8 Dziennikami urzdowymi w rozumieniu ustawy s: Dziennik Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, Dziennik Urzdowy Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski,() dzienniki urzdowe ministrw kierujcych dziaami administracji rzdowej, dzienniki urzdowe urzdw centralnych oraz wojewdzkie dzienniki urzdowe. Art.9 1. W Dzienniku Ustaw Rzeczypospolitej Polskiej, zwanym dalej Dziennikiem

20

Ustaw, ogasza si: 1) Konstytucj, 2) ustawy, 3) rozporzdzenia z moc ustawy wydane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, 4) rozporzdzenia wydane przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej,Rad Ministrw, Prezesa Rady Ministrw, ministrw kierujcych dziaami administracji rzdowej () oraz Krajow Rad Radiofonii i Telewizji, () 6) orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego dotyczce aktw normatywnych ogoszonych w Dzienniku Ustaw,() 2. W Dzienniku Ustaw ogasza si rwnie akty prawne dotyczce: 1) stanu wojny i zawarcia pokoju, 2) referendum zatwierdzajcego zmian Konstytucji i referendum oglnokrajowego, 3) wyborw do Sejmu i Senatu, 4) wyborw Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej, 5) powszechnej lub czciowej mobilizacji i uycia Si Zbrojnych do obrony Rzeczypospolitej Polskiej, 6) stanu wojennego, 7) stanu wyjtkowego,() 3. W Dzienniku Ustaw ogasza si ponadto inne akty prawne, jeeli odrbne ustawy tak stanowi. Art.10 1. W Dzienniku Urzdowym Rzeczypospolitej Polskiej Monitor Polski, zwanym dalej Monitorem Polskim, ogasza si: 1) zarzdzenia Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej wydane na podstawie ustawy, 2) uchway Rady Ministrw i zarzdzenia Prezesa Rady Ministrw, wydane na podstawie ustawy,() 4) orzeczenia Trybunau Konstytucyjnego dotyczce aktw normatywnych ogoszonych w Monitorze Polskim lub aktw normatywnych, ktre nie byy ogoszone. 2. W Monitorze Polskim ogasza si rwnie: ) 2) uchway Sejmu dotyczce: a) regulaminu Sejmu, b) skrcenia kadencji Sejmu, c) uchwalenia wotum zaufania Radzie Ministrw oraz absolutorium dla Rady Ministrw, d) uchwalenia wotum nieufnoci Radzie Ministrw lub ministrowi, e) pocignicia do odpowiedzialnoci przed Trybunaem Stanu,() i) powoywania sdziw, j) nadawania tytuu naukowego profesora, k) mianowania na stopie generaa i rwnorzdny,() Powoujc si na jaki przepis prawny naley poda rdo, w ktrym opublikowany zosta akt normatywny, numer kolejny i pozycj np. art. 9 Ustawy a dnia 20 lipca 2000 r. o ogaszaniu aktw normatywnych i niektrych innych aktw prawnych (Dz. U. z 2000 r., Nr 62, poz. 718).

21

Ogaszanie aktw prawa miejscowego przybiera obecnie rne postacie np. w dziennikach urzdowych wojewdztw ale take poprzez rozplakatowanie lub wywieszenie na tablicy ogosze np. w siedzibie wadz Gminy. Szczegln pozycj wrd aktw normatywnych zajmuj kodeksy (cywilny, karny, pracy itd.) S to ustawy publikowane w Dziennikach Ustaw. Np. Kodeks karny jest ustaw z dnia 6 czerwca 1997 r. (Dz.U. Nr 88, poz. 553). Kodeksy reguluj kompleksowo cao lub zasadnicz cz zagadnie skadajcych si na dan sfer ycia publicznego. Naleycie ogoszony w odpowiednim organie promulgacyjnym tekst aktu normatywnego uznaje si za jego tekst autentyczny. Taki tekst jest ostatecznie wicy. Gdyby zatem pomidzy testem kodeksu wydanego w formie ksikowej lub elektronicznej na CD, w Internecie itp. a tekstem ogoszonym w Dzienniku Ustaw zachodzia jaka rnica, znaczenie rozstrzygajce ma tekst z Dziennika Ustaw. Ustawy s niejednokrotnie zmieniane (nowelizowane). Zmiany do ustawy moe wprowadzi tylko inna ustawa ustawa o zmianie ustawy. W przypadku licznych zmian trudno si nieraz w praktyce tak ustaw posugiwa. Dlatego te ustawodawca upowania odpowiednie organy (np. ministra, Marszaka Sejmu) do opublikowania ponownie pierwotnego tekstu ustawy ale z uwzgldnieniem wszystkich zmian (nowelizacji). Taki tekst, ogoszony w postaci obwieszczenia w odpowiednim dzienniku promulgacyjnym nosi nazw tekstu jednolitego. Np. obowizuje ustawa o opatach w sprawach karnych z 23 czerwca 1973 r. tekst jednolity z 8 sierpnia 1983 r. (Dz.U. z 1983 r., Nr 49, poz. 223 z pniejszymi zmianami). 2. Budowa aktu normatywnego Elementy budowy aktu normatywnego: nazwa rodzajowa (ustawa, rozporzdzenie) data uchwalenia tytu okrelajcy jego zakres przedmiotowy (o szkolnictwie wyszym, o samorzdzie terytorialnym, albo Kodeks cywilny, Prawo bankowe) preambua czyli uroczysty wstp, w ktrym ustawodawca przedstawia motywy wydania aktu normatywnego. Mona z niej odczyta ratio legis aktu normatywnego. Preambua jest wyodrbniona przed pierwszymi przepisami aktu. Nie jest koniecznym elementem aktu normatywnego, wystpuje sporadycznie, najczciej w Konstytucji. KONSTYTUCJA RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. z dnia 16 lipca 1997 r.) W trosce o byt i przyszo naszej Ojczyzny, odzyskawszy w 1989 roku moliwo suwerennego i demokratycznego stanowienia o Jej losie, 22

my, Nard Polski - wszyscy obywatele Rzeczypospolitej, zarwno wierzcy w Boga bdcego rdem prawdy, sprawiedliwoci, dobra i pikna, jak i nie podzielajcy tej wiary, a te uniwersalne wartoci wywodzcy z innych rde, rwni w prawach i w powinnociach wobec dobra wsplnego - Polski, wdziczni naszym przodkom za ich prac, za walk o niepodlego okupion ogromnymi ofiarami, za kultur zakorzenion w chrzecijaskim dziedzictwie Narodu i oglnoludzkich wartociach, nawizujc do najlepszych tradycji Pierwszej i Drugiej Rzeczypospolitej, zobowizani, by przekaza przyszym pokoleniom wszystko, co cenne z ponad tysicletniego dorobku, zczeni wizami wsplnoty z naszymi rodakami rozsianymi po wiecie, wiadomi potrzeby wsppracy ze wszystkimi krajami dla dobra Rodziny Ludzkiej, pomni gorzkich dowiadcze z czasw, gdy podstawowe wolnoci i prawa czowieka byy w naszej Ojczynie amane, pragnc na zawsze zagwarantowa prawa obywatelskie, a dziaaniu instytucji publicznych zapewni rzetelno i sprawno, w poczuciu odpowiedzialnoci przed Bogiem lub przed wasnym sumieniem, ustanawiamy Konstytucj Rzeczypospolitej Polskiej jako prawa podstawowe dla pastwa oparte na poszanowaniu wolnoci i sprawiedliwoci, wspdziaaniu wadz, dialogu spoecznym oraz na zasadzie pomocniczoci umacniajcej uprawnienia obywateli i ich wsplnot. Wszystkich, ktrzy dla dobra Trzeciej Rzeczypospolitej t Konstytucj bd stosowali, wzywamy, aby czynili to, dbajc o zachowanie przyrodzonej godnoci czowieka, jego prawa do wolnoci i obowizku solidarnoci z innymi, a poszanowanie tych zasad mieli za niewzruszon podstaw Rzeczypospolitej Polskiej. cz oglna obejmujca przepisy, ktre zawieraj elementy wsplne dla norm zawartych w treci przepisw szczegowych a take definicje legalne, ktre wyjaniaj znaczenie poj uywanych w danym akcie lub nawet gazi prawa

23

Np. art. 4 1 KSH: uyte w ustawie okrelenia oznaczaj: 1) 1) spka osobowa spk jawn, spk partnersk, spk komandytow i spk komandytowo-akcyjn, 2) 2) spka kapitaowa - spk z ograniczon odpowiedzialnoci i spk akcyjn itd. cz szczeglna- zawierajca zasadnicz materi aktu normatywnego

przepisy przejciowe i kocowe derogacyjne (uchylajce poprzednio obowizujce) lub okrelajce termin wejcia w ycie aktu normatywnego. Przykad przepisu derogacyjnego: art. 99 ustawy z 1999 r. Prawo dziaalnoci gospodarczej: Art. 99. Trac moc: 1. dekret z dnia 2 sierpnia 1951 r. o targach i targowiskach 2. ustawa z dnia 23 grudnia 1988 r. o dziaalnoci gospodarczej Odnonie przepisw okrelajcych termin wejcia w ycie aktu normatywnego: Zasad jest termin 14 dniowy. Poszczeglne akty normatywne mog ten termin okrela inaczej. Czas dzielcy dwie daty: opublikowania i wejcia w ycie aktu normatywnego okrela si mianem vacatio legis (spoczynku prawa). Jest on przeznaczony na zapoznanie si z nowym prawem i na przygotowanie si (np. w sensie techniczno-organizacyjnym) do jego przestrzegania i stosowania. Art. 243 Konstytucji RP: Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej wchodzi w ycie po upywie 3 miesicy od dnia jej ogoszenia. Niekiedy ustawa okrela brak vacatio legis. Np. art. 2 ustawy z 18 lipca 1997 r. o zmianie ustawy o stanie wyjtkowym: Ustawa wchodzi w ycie z dniem ogoszenia. Niekiedy ustawodawca wprowadza tak zwane przepisy retroaktywne. Moliwo tak dopuszcza art. 5 ustawy z 2000 r. o ogaszaniu aktw normatywnych: Art.4 1. Akty normatywne, zawierajce przepisy powszechnie obowizujce, ogaszane w dziennikach urzdowych wchodz w ycie po upywie czternastu dni od dnia ich ogoszenia, chyba e dany akt normatywny okreli termin duszy.() Art.5 Przepisy art. 4 nie wyczaj moliwoci nadania aktowi normatywnemu wstecznej mocy obowizujcej, jeeli zasady demokratycznego pastwa prawnego nie stoj temu na przeszkodzie. Powinno by to jednak dziaanie zupenie wyjtkowe, gdy jedn z fundamentalnych zasad systemu prawa jest zasada lex retro non agit (prawo nie dziaa wstecz), czyli zasada nieretroakcji.

24

Przykad przepisu retroaktywnego art. 4 1 kk: Jeeli w czasie orzekania obowizuje ustawa inna ni w czasie popenienia przestpstwa, stosuje si ustaw now, jednake naley stosowa ustaw obowizujc poprzednio, jeeli jest wzgldniejsza dla sprawcy. Zwykle akty normatywne nie przewiduj z gry momentu kocowego obowizywania norm prawnych, ale s wyjtki : Art. 2 ustawy z 1985 r. o zmianie ustawy o zasadach odpatnoci za leki i artykuy sanitarne: Ustawa wchodzi w ycie z dniem ogoszenia i obowizuje do dnia 31 padziernika 1997 r. I ostatni element, jeli chodzi o budow aktu normatywnego podpis (w przypadku ustaw Prezydenta).

Materia zawarta w akcie normatywnym jest usystematyzowana mwimy wic o systematyce aktu normatywnego. W zalenoci od jego obszernoci i zakresu regulacji systematyka ta jest mniej lub bardziej skomplikowana. Np. Kodeks karny dzieli si na cz ogln, szczegln i wojskow a kada z czci dzieli si na rozdziay. Kodeks cywilny dzieli si na ksigi, ksigi na tytuy, tytuy na dziay, dziay na rozdziay, rozdziay na oddziay. 3. Klauzule generalne - s to przepisy prawne, w ktrych nie s dokadnie sprecyzowane wszystkie elementy skadajce si na hipotez czy dyspozycj normy prawnej, a ocena konkretnego stanu faktycznego jest pozostawiona organom stosujcym prawo. Zwykle wyraaj one najbardziej podstawowe zasady danego systemu prawnego, zapewniaj normom prawnym dostateczny stopie elastycznoci, co z jednej strony uatwia ich stosowanie, z drugiej za zapobiega szybkiemu procesowi starzenia si norm prawnych, ktre mog by, dziki klauzulom generalnym, bez formalnej zmiany nadal stosowane. Poszczeglne klauzule generalne odwouj si np. do zasad wspycia spoecznego, spoeczno gospodarczego przeznaczenia prawa, wzgldw susznoci, dobrej wiary, naleytej starannoci i in. Art. 5 kc: nie mona czyni ze swojego prawa uytku, ktry byby sprzeczny ze spoecznogospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami wspycia spoecznego. Takie dziaanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uwaane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony. - Zasady wspycia spoecznego S to normy spoeczne, reguy postpowania ludzkiego, ktrych przestrzeganie jest obowizkiem obywatelskim i ktre maj znaczenie oglne dla wszystkich rodzajw stosunkw spoecznych. Uzupeniaj one istniejcy porzdek prawny, gdy normy prawne czsto odwouj si do tych zasad. Przepisy prawa nie okrelaj samych zasad wspycia spoecznego. Rozstrzygnicie, czy w danym wypadku postpiono zgodnie z tymi zasadami, czy te je naruszono naley do organw stosujcych prawo.

25

Niekiedy naruszenie zasad wspycia spoecznego powoduje ujemne skutki prawne. Np. art. 58 2 kc mwi, e czynno prawna sprzeczna z zasadami wspycia spoecznego jest niewana. Niekiedy przepisy korzystaj z zasad wspycia spoecznego jako kryterium sucego do bliszego sprecyzowania treci stosunku prawnego. Np. art. 65 1 kc: owiadczenie woli naley tak tumaczy, jak tego wymagaj ze wzgldu na okolicznoci, w ktrych zostao zoone, zasady wspycia spoecznego oraz ustalone zwyczaje. Zasady wspycia spoecznego s tutaj jednym z kryteriw wykadni owiadczenia woli. Spoeczno gospodarcze przeznaczenie prawa

Ma ogromne znaczenie np. w zakresie wykonywania prawa wasnoci. Art. 140 kc: w granicach okrelonych przez ustawy i zasady wspycia spoecznego waciciel moe, z wyczeniem innych osb, korzysta z rzeczy zgodnie ze spoecznogospodarczym przeznaczeniem swego prawa (). Art. 143 kc: w granicach okrelonych przez spoeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu wasno gruntu rozciga si na przestrze nad i pod jego powierzchni (). Art. 211 kc: kady ze wspwacicieli moe da, aeby zniesienie wspwasnoci nastpio przez podzia rzeczy wsplnej, chyba e podzia byby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze spoeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy.

26