RESIDENT HOOYER OVER KWESTIE SITANALA, 1927

10. RESIDENT VAN AMBON (HOOYER) AAN GOUVERNEUR DER MOLUKKEN (VAN SANDICK), 23 september 1927. No. 223. Geheim, eigenhandig. Afschrift. Mr. I464x/I927.

Ten vervolge op dezerzijdsch schrijven van 20 dezer No. 213, 1 1 heb ik de eer UHoogEdelGestrenge beleefd het volgende mede te delen, aangaande de gedragingen, meer in 't bijzonder op politiek gebied, van den Gouvemements arts J.B. Sitanala. Over het uit een ambtelijk oogpunt zeer laakbaar gedrag van genoemden arts is reeds door den fd Inspecteur van den Dienst der Volksgezondheid uitvoerig gerapporteerd in diens bij mijn bovenaangehaalden brief aangeboden schrijven aan het Hoofd van den Dienst der Volksgezondheid. 2 2 Sitanala's {53] ambtelijk en politiek gedrag staan ten nauwste met elkaar in verband. Hij heeft zich n.l. niet ontzien om verschillende kwesties tusschen hem en zijn chef, den fd Inspecteur van den Dienst der Volksgezondheid alhier gerezen, - - politiek uit te buiten, door deze kwesties en de grieven, die hij tegen genoemden Inspecteur heeft, door zijn politieke vrienden en geestverwanten in den Ambonraad en den Gemeenteraad ter sprake te doen brengen en door den stoot te geven tot de oprichting van het 'Comit Kesehatan Maloekoe' en van het 'Comit Keperloean Ambon'.3 3 Reeds kort na zijn aankomst te Amboina, in Juni jl., toonde de Heer Sitanala zich bijzonder aangetrokken tot enkele in de Ambonsche wereld op den voorgrond tredende politieke figuren, die de kern vormen van hetgeen sedert de verbanning van den propagandist der Sarikat-Ambon Patty, nog van die vereeniging is overgebleven en welke personen in de extremistische actie van de S.A. van eenige jaren geleden, minder of meer leidende rollen vervulden. Dit zijn vnl. de S.A. propagandist D, Ajawaila, het S.A. lid Wattimena (die zitting heeft in de Gemeente- en Ambonraad), en de zaakwaarnemer van den Broeke, een ongunstig bekend staand, aan lager wal geraakt Europeaan. Sitanala's grootste vriend is de gewezen hoofdcommies Hetharia, lid van den Gemeenteraad alhier, een politiek geestverwant van de genoemde S.A. leden, die in genoemden raad en daarbuiten voortdurend actie voert tegen het binnenlandsch bestuur en wiens streven gericht is op het verkrijgen van het volksraadlidmaatschap; iemand die meer en meer toont extremistisch getinte neigingen te bezitten. Op instigatie van dokter Sitanala en Hetharia vd. werden in Juli het 'Comit Kesehatan Maloekoe' gevormd, in Augustus het 'Comit Keperloean Ambon'. 4 4 Het eerstgenoemde comit moest vnl. dienen om Sitanala's persoonlijke grieven tegen zijn dienstchef uit te spelen in den Ambonraad en den gemeenteraad; het tweede om de politieke aspiraties van den Heer Hetharia te verwezenlijken en om de antigezagsactie van den Sarikat-Ambon - in minder in 't oog loopenden vorm - te doen herleven. Het 'Comit Keperloean Ambon' (voortaan C.K.A. te noemen) heeft zich trachten op te werpen als vertegenwoordigende het Ambonsch Volk en heeft den volke middels circulaires en door het houden eener openbare vergadering op 31 Augustus jl.** kond gedaan, dat het zich met wenschen en grieven tot het comit kon wenden, teneinde die door een deputatie van dat comit bij Zijne Excellentie den Gouverneur-Generaal bij diens komst te Amboina, te doen voorbrengen. Het comit

11 22 33 44

Niet aangetroffen. No. 9.

Comit Kesehatan Maloekoe: Comit voor de gezondheid in de Molukken; Comit Keperloean Maloekoe: Comit voor de noden in de Molukken. Volgens het niet opgenomen politieverslag van J.I. Pattinasarany van 1 september 1927 (mr. 1464x/1927) bestond het bestuur van het Comit Keperloean Maloekoe uit drie personen: dr. J.B. Sitanala, J.M.M. Hetharia en M. Alamudi.

* * Des middags om 2 uur, met het kennelijk doel Europeesch publiek zoo veel mogelijk te weren.

RESIDENT HOOYER OVER KWESTIE SITANALA, 1927

trachtte zich hiermede in de plaats te stellen van de wettige vertegenwoordigers en van het volk (hoofden en raden), met het kennelijk doel den invloed van het wettig gezag te verzwakken ten eigen faveure. Dokter Sitanala verleende hiertoe volledige medewerking, door op de vergadering van genoemde comit's op 31 Augustus als spreker op te treden over het {54] lepravraagstuk en daardoor honderden menschen te trekken, aangezien het lepravraagstuk in de volle belangstelling staat van het volk. Doel der vergadering toch, was in de eerste plaats een soort vertrouwensmotie van het volk in het C.K. A. en haren Voorzitter den Heer Hetharia te doen aannemen, om zich daarop te kunnen beroepen indien beweerd mocht worden, dat genoemd Comit niet de tolk van het volk was. Na afloop van de lezing van dokter Sitanala werd met eenige bombast door enkele voormannen van de S.A. beweging een motie ingeleid, die door de vergadering zoogenaamd bij acclamatie werd aangenomen en waarin het vertrouwen in het comit en haar leider Hetharia werd uitgesproken. (Zie over deze vergadering bijgaande politieverslagen van den mantri politie 1e kl. Pattinasarany van 27 Augustus en 1 September jl).5 5 Hoe de bevolking en de Ambonraad op dit doorzichtige spel reageerden, blijkt uit de schriftelijke mededeelingen aan het Europeesch bestuur van eenige bonden, n.l. den Politiebond en Inlandsch Leeraarsbond, dat zij in geenerlei connectie wilden staan met de C.K.A. en eventueele wenschen en verlangens zelfstandig ter audintie zouden voorbrengen. De bond van oud-strijders had zich tevoren reeds geheel afzijdig verklaard. De Ambonraad nam met overgroote meerderheid de motie Rehatta aan op 5 dezer, waarin aan de vrees voor verstoring van rust en orde door de actie van het comit uiting wordt gegeven en waarin het Europeesch bestuur verzocht wordt de bevolking te wijzen op het verderfelijke van de actie van meergenoemd comit en haar vertrouwen uitsluitend te stellen in de wettige overheden. - - De Assistent-Resident van Amboina6 6 heeft den Heer Sitanala in een particulier gesprek het verderfelijke van zijn actie onder het Ambonsche volk voorgehouden en hem in overweging gegeven zich uitsluitend bij de hem opgedragen werkzaamheden, de leprabestrijding, te houden. Deze waarschuwing is door den Heer Sitanala in den wind geslagen, hij gaat steeds voort, alles wat te Ambon tot de onrustige en extremistische elementen moet worden gerekend, om zijn persoon te groepeeren en te organiseeren. Het volksraadslid de Heer Apituley getuigde tegenover genoemden Assistent-Resident - zeer voorzichtig zich uitlatende - dat de Heer Sitanala behoorde tot de uiterste linksche fractie der nationalisten. De Heer Apituley erkende, dat de Heer Sitanala 'rood emaneert'. Van een tourne naar het Saparoeasche maakte de Heer Sitanala gebruik om zich ook aldaar direct in verbinding te stellen met de S.A. propagandist Ajawaila, die circulaires verspreidde van het C.K.A. Voldoende is gebleken, dat de Heer Sitanala verzamelen blaast voor alles wat in de Ambonsche kwartieren voorheen onder Patty van gezagsondermijning een broodwinning maakte. Zijn actie ligt in de lijn van de opdracht, indertijd door de leden der Radicale Concentratie aan Patty gegeven, n.l. het verwekken van onrust en politieke agitatie onder het Ambonsche volk om op deze wijze de trouw van het volk aan het gezag te ondermijnen en het Ambonsche element in het leger ontevreden te maken en vatbaar voor anti-gezagspropaganda. {55] Dat ook de regenten volkomen overtuigd zijn van de fatale actie van den Heer Sitanala, blijkt hieruit, dat de regenten van Ambon zich bij het Hoofd van plaatselijk bestuur vervoegd hebben met de mededeeling, dat zij van plan waren deze ontevredenheid zaaiende en door allerlei onbegrepen leuzen en theorie het eenvoudige volk uit zijn evenwicht brengende arts, uit hunne negorijen te weren. De handhaving van dezen Gouvernements arts te Amboina zal ons in de naaste

5 5 Beide politieverslagen van J.l. Pattinasarany in mr. 1464x/1927; niet opgenomen. 6 6 H.J. Jansen.

RESIDENT HOOVER OVER KWESTIE SITANALA, 1927

toekomst voor de groote moeilijkheid plaatsen, dat de medewerking van het bestuur, hem in zijn medische arbeid verleend, in de oogen van de hoofden en volk verkeerdelijk gestempeld zou worden tot steunverleening aan gezagsaantasting van de wettige overheden des volks. M.b.i. dient het postvatten van dergelijke funeste gedachten bij de pijlers van ons gezag, de volkshoofden, tot eiken prijs voorkomen te worden en moet de kans op een systematisch zaaien van onrust onder het voor het overgroote deel getrouwe Ambonsche volk, vooral in deze tijden, zoo mogelijk geheel gelimineerd worden. Op grond van het bovenvermelde, is het naar mijn overtuiging, noodzakelijk den Gouvernements arts Sitanala zoo spoedig mogelijk over te plaatsen en geef ik UHoogEdelGestrenge beleefd in overweging, daartoe ter bevoegder plaatse wel stappen te willen doen. {56]