Zachodniopomorski Uniwersytet Technologiczny w Szczecinie

Katedra Technicznego Zabezpieczenia Okrtw

Instrukcja do wicze lab. z przedmiotu: Nauka o materiaach

wiczenie Oznaczenia eliwa i stali

Szczecin 2010 r.

1. Wprowadzenie

ELIWA s to stopy elaza z wglem i innymi pierwiastkami, o zawartoci wgla powyej 2% (zazwyczaj w zakresie 2-5%), przeznaczone na odlewy. Otrzymuje si je przez stopienie w eliwniaku surwki wielkopiecowej z dodatkami zomu eliwnego lub stalowego oraz elazostopw. Ze wzgldu na skad chemiczny eliwa dzieli si na niestopowe i stopowe. eliwa stopowe maj celowo wprowadzone dodatki stopowe: Ni, Cr, Si i inne dla nadania specjalnych waciwoci (odporno na korozj, cieranie, aroodporno.) W zalenoci od skadu chemicznego i szybkoci chodzenia eliwo moe krzepn w ukadzie trwaym (stabilnym) lub nietrwaym. Przy powolnym krzepniciu oraz duej zawartoci wgla i krzemu (C+Si>4,5%) eliwo krystalizuje w ukadzie stabilnym i wgiel wydziela si gwnie w postaci grafitu (eliwo szare, sferoidalne, cigliwe). W innych warunkach chodzenia eliwo krzepnie w ukadzie metastabilnym (nietrwaym) i wgiel wydziela si w postaci cementytu (Fe3C) (eliwo biae). Istnieje jeszcze eliwo poowiczne (pstre) cz wgla wydziela si w postaci grafitu a cz cementytu. eliwa biae Posiadaj matowobia barw przeomu. Zastosowanie eliw biaych ogranicza si do budowy elementw konstrukcyjnych. Ze wzgldu na du zawarto cementytu s materiaem kruchym i twardym, wykluczajcym praktycznie stosowanie obrbki skrawaniem. Waciwoci odlewnicze s rwnie ze, tote s one jedynie materiaem wyjciowym do wytwarzania eliwa cigliwego. Wysoka twardo eliwa biaego jest wykorzystywana do wyrobu urzdze wymagajcych powierzchniowej odpornoci na cieranie (walce hutnicze, bbny mynw, zgniatacze). S to odlewy z eliwa zabielanego, majce na powierzchni struktur eliwa biaego, a wewntrz szarego. Strefa przejciowa ma struktur, w ktrej wgiel wystpuje zarwno w postaci cementytu jak i grafitu. Czynnikiem powodujcym powstawanie zabiele powierzchni odlewu jest dua szybko stygnicia oraz obecno manganu i siarki w surwce. eliwa z grafitem Posiadaj w przeomie barw szar wskutek obecnoci wolnego wgla (grafitu). W eliwach tych rozrnia si nastpujce skadniki strukturalne: osnow metaliczn, grafit, fazy zawierajce fosfor i siark. W zalenoci od osnowy metalicznej eliwa dzieli si na: -ferryczne (osnowa metaliczna-ferryt, prawie cay wgiel zawarty w stopie jest pod postaci grafitu)

- ferryczno-perlityczne (struktura skada si z ferrytu i perlitu oraz wydziele grafitu) - perlityczne o najwyszych wasnociach wytrzymaociowych (perlit z wydzieleniami grafitu). Osnowa metaliczna eliwa z grafitem podobna jest do struktur spotykanych w stalach, z tym e w eliwie wystpuj wydzielenia grafitu, co powoduje rnic we wasnociach pomidzy tymi stopami. Grafit moe wystpowa w eliwach w trzech gwnych postaciach jako: - grafit patkowy (eliwa szare) oznaczony symbolem L, - grafit sferoidalny o ksztacie kulistym (eliwa sferoidalne) oznaczony symbolem S - grafit kaczkowy (zwarty), zwany wglem arzenia (eliwa cige) oznaczony symbolem M

eliwa szare Podstaw ich podziau na rne gatunki jest wytrzymao na rozciganie. Znak gatunku skada si z symbolu dla eliwa (GJ), postaci grafitu oraz trzycyfrowej liczby od 150 do 350 oznaczajcej minimaln wytrzymao na rozciganie (Rmmin w MPa) (wedug PNEN 1561). eliwa szare zawieraj grafit w postaci patkowej w osnowie metalicznej perlitycznej. ferrytycznej, ferrytyczno-perlicznej lub

Struktura eliwa szarego w powikszeniu 50x

Podwyszone wasnoci wytrzymaociowe eliwa szarego mona uzyska na drodze modyfikacji (wprowadzenie przed odlaniem do ciekego metalumodyfikatorw-elazokrzemu lub wapniokrzemu w iloci 0,1-0,5%). Modyfikator powoduje rozdrobnienie struktury (zwaszcza grafitu) i umoliwia otrzymanie jednorodnej struktury odlewu). eliwa szare stanowi 85% produkcji odleww ze stopw elaza i s najpopularniejszymi stopami odlewniczymi z uwagi na nastpujce wasnoci: - korzystne wasnoci odlewnicze (may skurcz, dobra lejno), - dobre tumienie wibracji i drga (zwizane jest to z obecnoci grafitu patkowego), - dobr skrawalno dziki obecnoci grafitu (gdy zwiksza on amliwo wira),

- dobre waciwoci lizgowe (dziki obecnoci grafitu, ktry wchania smar), - du odporno na cieranie i na dziaanie czynnikw chemicznych. Z eliw ferrytycznych i ferrytyczno-perlitycznych gatunku 100 i 150 wykonuje si odlewy handlowe takie jak: rury kanalizacyjne, proste i mao obcione czci maszyn oraz odlewy cienkocienne. eliwa perlityczno-ferlityczne gatunku 200 i 250 s wykorzystywane na takie czci maszyn jak cylindry, tuleje cylindrowe, toki, oa obrabiarek, koa zbate, korpusy przekadni, obudowy. Z eliw perlitycznych gatunku 300 i 350 wykonuje si silnie obcione czci maszyn o duych wymaganiach: korpusy turbin, silnikw i obrabiarek oraz koa zbate.

eliwa sferoidalne Produktem wyjciowym do ich wytworzenia jest eliwo o skadzie odpowiadajcym eliwu szaremu, z tym e musi by ono dobrze odsiarczone, aby zmniejszy zuycie modyfikatora na reakcj z siark. Po dodaniu stopu magnezu zwykle przeprowadza si jeszcze dodatkow modyfikacj elazokrzemem. W wynik tego po skrzepniciu otrzymuje si eliwo o osnowie ferrytycznej lub perlitycznej z kulistymi wydzieleniami grafitu.

Kulista posta grafitu powoduje najmniejsze, w porwnaniu z innymi formami wystpowania grafitu, pogorszenie wasnoci mechanicznych (dlatego eliwo to ma dobre wasnoci mechaniczne oraz wykazuje wasnoci plastyczne).

Struktura eliwa sferoidalnego w powikszeniu 50x

eliwa sferoidalne cz dobre wasnoci wytrzymaociowe z minimalnie tylko gorszymi od eliw szarych wasnociami odlewniczymi. Mog by poddane obrbce skrawaniem, s odporne na cieranie i posiadaj dobr odporno na korozj. Symbol eliwa sferoidalnego (wg PN-EN 1563) skada si z symbolu dla eliwa (GJ) i dla postaci grafitu (S), a take liczby trzycyfrowej, ktra oznacza minimaln wytrzymao na rozciganie (w MPa) oraz oddzielonej od niej pauz liczby okrelajcej minimalne wyduenie A5 [%; w granicach 2-22%]. Z eliw sferoidalnych wykonuje si elementy, od ktrych wymagana jest wysoka wytrzymao i granica plastycznoci (korpusy, obudowy), dua wytrzymao zmczeniowa

(way korbowe, czci silnikw okrtowych, czci sprarek, pomp, ruby okrtowe) oraz dua odporno na cieranie (tuleje, koa zbate).

eliwa cigliwe Otrzymuje si je przez odpowiedni obrbk ciepln (grafityzacj) lub cieplnochemiczn (grafityzacja i odwglanie) gotowych odleww z eliwa biaego, w czasie ktrej cementyt ulega rozpadowi z wydzieleniem wolnego wgla (grafitu), zwanego wglem arzenia. Osnowa metaliczna eliwa cigliwego zbliona jest do stali, a wgiel arzenia (symbol M) wystpuje w postaci postrzpionych skupie. eliwo cigliwe wykazuje dobre wasnoci mechaniczne oraz dobr plastyczno w porwnaniu z innymi eliwami. W zalenoci od sposobu wyarzania (grafityzacji) oraz od zastosowanej atmosfery wyarzania odleww z eliwa biaego mona wyrni: - eliwo cigliwe czarne, oznaczone symbolem B, - eliwo cigliwe biae symbol W. Oprcz symbolu kady gatunek oznaczony jest liczb dwucyfrow (wg PN-EN 1562), ktra oznacza minimaln wytrzymao na rozciganie, oraz oddzielonej od niej pauz liczby okrelajcej minimalne wyduenie A3 [%]. eliwa cigliwe czarne otrzymuje si przez wyarzanie grafityzujce odleww z eliwa biaego w atmosferze obojtnej. Otrzymane eliwo ma struktur ferrytyczn z zaokrglonymi wydzieleniami wgla arzenia. eliwo cigliwe o osnowie perlitycznej otrzymuje si przez wyarzanie odleww z eliwa biaego w atmosferze obojtnej, przy czym proces grafityzacji nie jest doprowadzony do koca. Cementyt zawarty w perlicie nie ulega grafityzacji i osnow metaliczn tego rodzaju eliwa stanowi perlit. Struktura eliwa skada si z wgla arzenia na tle osnowy perlitycznej (ma ono wysok wytrzymao i dobr odporno na cieranie). eliwa cigliwe biae otrzymuje si przez wyarzanie odleww z eliwa biaego w atmosferze odwglajcej. Prowadzi to do grafityzacji cementytu, a nastpnie do odwglenia powierzchniowej warstwy odlewu o gruboci ok. 5 mm. Struktura jest wic zrnicowana na przekroju odlewu-w zewntrznej warstwie wystpuje czysty ferryt, gbiej ferryt z wglem arzenia, a w rdzeniu perlit z wglem arzenia. Ze wzgldu na niekorzystn niejednorodn struktur stosowanie tego rodzaju eliwa ogranicza si do drobnych elementw nie podlegajcych wikszym obcieniom.

eliwa stopowe eliwami stopowymi nazywa si eliwa zawierajce dodatkowo pierwiastki takie jak nikiel, chrom, molibden, aluminium, tytan, wanad, mied, wolfram, bor lub zwikszone iloci krzemu i manganu. Dobr ww. skadnikw oraz ich wzajemne stosunki ilociowe decyduj o wasnociach wytrzymaociowych eliw stopowych, ich odpornoci na cieranie i dziaanie rodowisk korozyjnych oraz na oddziaywane utleniajcych atmosfer w wysokich temperaturach. Polska Norma PN-88/H-83144 podaje 48 gatunkw eliw stopowych dzielcych si, w zalenoci od wasnoci i zastosowania, na 3 grupy: aroodporne, odporne na korozj i odporne na cieranie. eliwo stopowe oznacza si znakiem gatunku, ktry zawiera: litery Zl dla eliwa stopowego szarego i poowicznego, litery Zb dla eliwa stopowego biaego, litery Zs dla eliwa stopowego sferoidalnego, symbole chemiczne pierwiastkw stopowych wg malejcej procentowej zawartoci skadnika, oraz liczby okrelajce redni procentow zawarto pierwiastka stopowego, jeeli jest ona rwna lub wiksza od 0,8%. eliwa stopowe aroodporne. Jest to grupa eliw wykazujcych odporno na korozyjne dziaanie gazw utleniajcych w wysokich temperaturach dziki zawartoci takich dodatkw stopowych, jak krzem (do 6%), chrom (do 34%) i aluminium (do 8%). Graniczna temperatura pracy tych eliw zaley od zawartoci i wzajemnego stosunku ilociowego ww. dodatkw stopowych i w zalenoci od gatunku eliwa wynosi 550 1100C. Oprcz aroodpornoci, ta grupa eliw charakteryzuje si rwnie dobr odpornoci na cieranie i twardoci, a take odpornoci na korozyjne oddziaywanie rnych rodowisk chemicznych. eliwa stopowe odporne na korozj. eliwa wglowe zwyke s stosunkowo mao odporne na dziaanie czynnikw chemicznych. Wprowadzenie do tych eliw dodatkw stopowych, takich jak krzem, nikiel, chrom i mied znakomicie podwysza ich odporno na korozyjne i erozyjne oddziaywanie rnorodnych rodowisk chemicznych.. eliwa stopowe odporne na cieranie. Jest to najliczniejsza grupa eliw stopowych. Skad chemiczny tych eliw jest tak dobrany, e wykazuj dobre wasnoci przeciwcierne oraz wytrzymaociowe przy zadowalajcej odpornoci korozyjnej w okrelonych orodkach chemicznych; niektre gatunki zachowuj te wasnoci rwnie w podwyszonych temperaturach. STALE to stopy elaza z wglem zawierajce mniej ni 2,0% wgla.

Jednym z kryteriw podziau stali jest kryterium uwzgldniajce jako, rodzaj produktw oraz ich zastosowanie, a take zasady podziau podane w normach, szczeglnie PN-EN, w zwizku z dostosowaniem naszych krajowych norm do systemu europejskiego. Zgodnie z norm PN-EN 10020:2003 stale dzieli si na nastpujce klasy: stale niestopowe - zawierajce pierwiastki stopowe w steniu mniejszym od przyjtych wartoci granicznych, stale nierdzewne - zawierajce 10,5% Cr i 1,2% C, inne stale stopowe nie odpowiadajce definicji stali nierdzewnych, zawierajce co najmniej jeden z pierwiastkw stopowych w steniu od przyjtych wartoci granicznych (Tab. 1). Tabela 1. Stenia graniczne pierwiastkw stopowych w stalach Pierwiastek chemiczny Mangan Stenie graniczne masowe, % 1,65 lub 1,8 - jeeli wymagania dotyczce manganu obejmuj wycznie stenie maksymalne 0,6 0,4 0,3 0,1 0,08 0,06 0,05 0,0008

Krzem Mied, ow Aluminium, chrom, kobalt, nikiel, wolfram Bizmut, lantanowiec, selen, tellur, wanad, inne nie wymienione z wyjtkiem wgla, fosforu, siarki i azotu Molibden Niob Cyrkon, tytan Bor

W zalenoci od sumarycznego stenia pierwiastkw ( pierwiastkw) stale stopowe podzielono na nisko-, rednio- i wysokostopowe (Tab. 2). Tabela 2. Podzia stali stopowych na grupy Grupa stali Niskostopowe Sumaryczne stenie pierwiastkw Stenie jednego pierwiastka (z wyjtkiem C) 2%, pierwiastkw 3,5% redniostopowe Stenie jednego pierwiastka (z wyjtkiem C) > 2% ale 8% lub pierwiastkw 12% Wysokostopowe Stenie jednego pierwiastka > 8% a pierwiastkw 55% W zalenoci od udziau gwnych dodatkw stopowych stale podzielono umownie na nastpujce podgrupy: 7

manganowe, krzemowe, manganowo-krzemowe, niklowe, chromowe, chromowo-niklowe, chromowo-molibdenowe, chromowo manganowo - krzemowe, chromowo niklowo - molibdenowe i inne.

Stale stopowe i niestopowe mog by podzielone ze wzgldu na klasy jakoci (uwzgldniajce takie wasnoci np. jak: cigliwo, podatno na obrbk plastyczn, wielko ziarna, wasnoci magnetyczne, stopie czystoci, wtrcenia niemetaliczne, wytrzymao, hartowno, spawalno) na stale jakociowe (Rys. 1) i specjalne (Rys. 2). Wrd stali stopowych odrbn klas stanowi stale nierdzewne, dla ktrych gwnym kryterium podziau jest zawarto niklu.

Stale stopowe na szyny, grodzice, ksztatowniki na obudowy grnicze z dodatkami stopowymi podwyszajcymi wasnoci uytkowe.

S ta l e ko n str uk c y jn e drobnoziarniste spawalne przeznaczone na zbiorniki i ru ro ci g i p ra c u j c e pod cinieniem.

STALE STOPOWE JAKOCIOWE

Stale stopowe na produkty paskie walcowane na zimno lub na gorco przeznaczone do dalszej obrbki plastycznej na zimno, zawierajce pierwiastki rozdrabniajce ziarno (B, Nb, Ti, V i/lub Zr).

Stale elektrochemiczne zawierajce jako dodatki stopowe jedynie Si i Al, o ograniczonej stratnoci magnetycznej i/lub okrelonej indukcji magnetycznej albo polaryzacji lub przenikalnoci m a g n e t y c z n e j .

Stale stopowe z miedzi - dodatek stopowy tylko Cu.

Rys. 1 Podzia stali stopowych jakociowych na grupy. Za kryterium klasyfikacji stali przyjmuje si rwnie stopie jej odtlenienia. W zalenoci od gwatownoci reakcji wgla z tlenem przy krzepniciu stali we wlewnicy stal podzielono na: nieuspokojon (tlenek wgla burzliwie uchodzi z ciekej stali), puspokojon i uspokojon. Odmian stali uspokojonej jest stal uspokojona niestarzejca si.

Rys. 2. Podzia stali stopowych specjalnych na podklasy

10

OZNACZANIE STALI Za kryterium klasyfikacji stali mona przyj: skad chemiczny, podstawowe zastosowanie, jako, sposb wytwarzania, sposb odtleniania, rodzaje produktw, posta, stan kwalifikacyjny. Kady gatunek stali ma nadany znak i numer jednoznacznie identyfikujcy tylko jeden materia. Symbole s dobrane w sposb wskazujcy na gwne cechy stali (np. zastosowanie, wasnoci fizyczne lub mechaniczne, czy skad chemiczny) uatwia to orientacyjn identyfikacj gatunku stali. Zgodnie z normami europejskimi obowizuj dwa systemy oznaczania stali, wg norm: PN-EN 10027-1:2007 (symbole literowo-cyfrowe) i PN-EN 10027-2:1994 (symbole cyfrowe).

Skadajcy si jedynie z 5 cyfr numer stali jest atwiejszy w uyciu w przypadku elektronicznego przetwarzania danych. W identyfikacji metali elaznych pomocna jest znajomo norm PN-EN ISO 10020:2003 (Definicja i klasyfikacja gatunkw stali.) PN-EN 10027-1:2007 (Systemy oznaczania stali. Znaki stali, symbole gwne.) oraz PN-EN 10027-2:1994 (Systemy oznaczania stali. System cyfrowy.). Kady gatunek stali ma nadany znak i numer, ktry jednoznacznie identyfikuje tylko jeden materia. W przypadku systemu literowo-cyfrowego symbole literowe s odpowiednio dobrane tak, e wskazuj na gwne cechy stali np. zastosowanie, wasnoci mechaniczne, skad chemiczny (Tab.3). Umoliwia to identyfikacj poszczeglnych gatunkw stali. W przypadku oznaczania stali w systemie cyfrowym kady gatunek stali ma nadany numer skadajcy si z piciu cyfr, ktry mona stosowa zamiast znaku stali. Numer gatunku stali nadaje Europejskie Biuro Rejestracyjne. Tabela 3. Oznakowanie zastosowania oraz wasnoci stali znaczenie symboli
Symbol S235 E295 P460 L360 B500 Y1770 R0900 M43050D Zastosowanie i wasnoci mechaniczne lub chemiczne stali Stal konstrukcyjna, o minimalnej granicy plastycznoci 235 MPa Stal maszynowa, o minimalnej granicy plastycznoci 295 MPa Stal na urzdzenia cinieniowe, o minimalnej granicy plastycznoci 460MPa Stal na rury przewodowe, o minimalnej granicy plastycznoci 360Mpa Stal do zbrojenia betonu, o minimalnej granicy plastycznoci 500Mpa Stal do betonu spronego, o minimalnej wytrzymaoci na rozciganie 1770 MPa Stal na szyny, o minimalnej wytrzymaoci na rozciganie 900 MPa Stal elektrotechniczna, o 100-krotnej maksymalnej stratnoci 430W/kg oraz 100-krotnej gruboci produktu 50mm , produkt paski, stal mikka przeznaczona do ksztatowania na zimno

11

Oznakowanie literowo-cyfrowe stali zawiera bardzo istotne informacje. Symbole literowe stali oznaczaj odpowiednio: S - stale konstrukcyjne, P - stale pracujce pod cinieniem, L - stale na rury przewodowe, E - stale maszynowe, za umieszczone za nimi liczby minimaln granic plastycznoci podan w MPa; B - stale do zbrojenia betonu, nastpujce po nich liczby charakterystyczn granic plastycznoci; Y - stale do betonu spronego, R - stale na szyny lub w postaci szyn, liczby wymagan minimaln wytrzymaoci na rozciganie; H - wyroby paskie walcowane na zimno, ze stali o podwyszone wytrzymaoci przeznaczone do ksztatowania na zimno, za liczby wymagan minimaln granic plastycznoci (jeeli jest wymagana jest jedynie wytrzymao na rozciganie, wtedy umieszcza si liter T, za ktr podaje si wymagan minimaln wytrzymao na rozciganie); D - wyroby paskie ze stali mikkich przeznaczonych do ksztatowania na zimno, i odpowiedni symbol literowy: C - dla wyrobw walcowanych na zimno, D - dla wyrobw walcowanych na gorco przeznaczonych do ksztatowania na zimno, X - dla wyrobw bez charakterystyki walcowania (na zimno lub na gorco); oraz dwa symbole cyfrowe lub literowe charakteryzujce stal; T - wyroby walcowni blachy ocynowanej, za ktrym umieszcza si: dla wyrobw o jednokrotnie redukowanej gruboci - liter H, za ktr podaje si liczb bdc wymagan nominaln twardoci wg HR 30Tm; dla wyrobw o dwukrotnie redukowanej gruboci - liczb bdc wymagan nominaln granic plastycznoci; M - stale elektrotechniczne, za symbolem literowym umieszcza si: liczb bdc 100-krotn wymagan maksymaln stratnoci w Wkg-1, liczb bdc 100-krotn nominaln gruboci wyrobu w mm, liter oznaczajc rodzaj blachy lub tamy elektrotechnicznej:

A - o niezorientowanym ziarnie,

12

D - ze stali niestopowych, nie wyarzonych kocowo, E - ze stali stopowych, nie wyarzonych kocowo, N - o normalnie zorientowanym ziarnie, S - o zorientowanym ziarnie i zmniejszonej stratnoci, P - o zorientowanym ziarnie i duej przenikalnoci magnetycznej. W tabeli 4 przedstawiono oznakowanie skadu chemicznego stali. Tabela 4. Oznakowanie skadu chemicznego stali znaczenie symboli
Symbol C35 Skad chemiczny Stal niestopowa (bez stali automatowej), o rednim steniu Mn <1% i rednim steniu wgla 0,35%. Stal stopowa (nie szybkotnca) o steniu Mn 1%, kadego innego pierwiastka 33MnCrB5-2* stopowego < 5%, o rednim steniu C 0,33%, Mn 1,25% i Cr 0,5%. Stal stopowa (nie szybkotnca) o rednim steniu C 0,08%, Cr 15 %, Ni 7 % i Mo 2 X8CrNiMoAl15-7-2 %. Stal szybkotnca o rednim steniu W 2 %, Mo 9 %, V 1 % i Co 8 % HS2-9-1-8 * - rednie stenie gwnych pierwiastkw stopowych (w %) podawane jest po pomnoeniu przez odpowiedni wspczynnik wynoszcy odpowiednio: 4 dla Cr, Co, Mn, Ni, Si, W; 10 dla Al., Be, Cu, Mo, Nb, Pb, Ta, Ti, V, Zr; 100 dla Ce, N, P, S i 1000 dla B.

W tabelach poniej zestawiono podzia stali wg podstawowych kryteriw Tabela 5. Rodzaj stali (kryterium - rodzaj i udzia skadnikw stopowych) Stopowa Wglowa Niskowglowa Niskostopowa redniowglowa Wysokostopowa Wysokowglowa Tabela 6. Rodzaj stali (kryterium - zastosowanie)
Konstrukcyjna Narzdziowa Specjalna

Oglnego przeznaczenia Niskostopowa Wyszej jakoci Automatowa oyskowa Sprynowa Do azotowania Do ulepszania cieplnego

Wglowa
Stopowa (do pracy na zimno, do pracy na gorco, szybkotnca)

Nierdzewna Kwasoodporna Magnetyczna Odporna na zuycie Transformatorowa Zaworowa aroodporna arowytrzymaa

Tabela 7. Rodzaj stali (kryterium - struktura wewntrzna i zawarto wgla) Podeutektoidalna Eutektoidalna Nadeutektoidalna C < 0,8% 0,8% C C > 0,8% Ferryt Struktura ziarnistego perlitu Twardo (ferryt i cementyt) Perlit Cigliwo Ziarna ferrytu oddzielone Ziarna cementytu oddzielone obszarami perlitu obszarami perlitu

13

Tabela 8. Stale konstrukcyjne niestopowe Stal zwykej jakoci Stal wyszej jakoci Do utwardzania St0 - C 0,22% powierzchniowego St3 - C 0,23% Zastosowanie: cigna, St4 - C 0,24% zcza. St5 - C 0,35% St6 - C 0,45%
St7 - C 0,55% Zastosowanie: St0 St4 konstrukcje spawane, St5-St7 proste elementy maszyn i proste narzdzia o podwyszonej wytrzymaoci i odpornoci na cieranie

Stal narzdziowa 1. Pytkohartujce

Gbokohartujce Zastosowanie: narzdzia pomiarowe, gwintowniki, przebijaki, przecinaki.

Do normalizowania i ulepszania cieplnego Zastosowanie: elementy sprynujce i proste narzdzia, zcza, blachy paskie

2. Przebieg wiczenia W ramach wiczenia naley zapozna si ze sposobami oznaczania stali i eliwa - naley zidentyfikowa i opisa przykadowe oznaczenia.

3. Zagadnienia eliwa, rodzaje Stal, rodzaje stali Podstawowe oznaczenia stali Literatura: 1. Cicholska M., Czechowski M.: Materiaoznawstwo Okrtowe, Wyd. Akademii Morskiej w Gdyni, 2005 2. M. El Fray, B. Schmidt, M. Swarcewicz, Z. Jwiak, wiczenia laboratoryjne z Towaroznawstwa Artykuw Przemysowych, Materiay dydaktyczne Politechniki Szczeciskiej, Szczecin 2008 3. Polskie Normy: PN-EN 10027-1:2007 PN-EN 10027-2:1994

14