eliwo to stop elaza z wglem o zawartoci wgla wikszej ni 2,11% (najczciej 3,0-3,8%).

Podzia eliwa
1. Podzia ze wzgldu na skad chemiczny eliwo niestopowe eliwo stopowe- dodatki stopowe polepszaj wasnoci eliw: zwikszaj odpornod na cieranie, polepszaj odpornod na korozj w gazach (eliwa aroodporne) i w cieczach (eliwa nierdzewne i kwasoodporne) uzyskuje si specjalne wasnoci, np. dua rezystywnod 2. Podzia ze wzgldu na form wystpowania wgla Wgiel w eliwie moe wystpowad w postaci zwizanej, tj. cementytu Fe3C, jak i wolnej-grafitu.

Ccak=Czw.+Cgraf. eliwo szare- wgiel wystpuje w postaci zwizanej w osnowie metalowej, a do stenia eutektoidalnego, jak i wolniej, tworzc wydzielenia grafitu. eliwo biae- wgiel wystpuje tylko w postaci zwizanej, a w ich strukturze obecny jest ledeburyt przemieniony. eliwo poowiczne (pstre)- wgiel wystpuje w postaci wolnej (grafitu) i zwizanej (cementytu), a zawartod wgla, poza iloci wystpujc w postaci grafitu, przekracza stenie eutektoidalne.

3. Podzia ze wzgldu na struktur W zalenoci od rodzaju osnowy rozrniamy eliwo: ferrytyczne ferrytyczno-perlityczne perlityczno- ferrytyczne perlityczne Mog wystpid jeszcze inne osnowy, tj.: sferoidyt, bainit, martenzyt odpuszczania, bdce konsekwencj zastosowania okrelonej obrbki cieplnej. 4. Podzia ze wzgldu na ksztat wydzieleo grafitu niemodyfikowane- z ostro zakooczonymi, wyduonymi patkami grafitu modyfikowane- ze stpionymi krtkimi patkami grafitu podwjnie modyfikowane, sferoidalne- z grafitem kulkowym cigliwe- z kaczkowymi wydzieleniami grafitu.

eliwo szare z osnow ferrytyczn- maa wytrzymaod, maa odpornod na cieranie, dobra skrawalnod. Wasnoci eliw szarych zale od struktury osnowy metalicznej (ferrytyczne) i od postaci grafitu. Twardod i wytrzymaod zwiksza si przy zwikszaniu udziau perlitu. eliwo biae i poowiczne- bardzo twarde i zarazem kruche. Nie mona obrabiad mechanicznie przez skrawanie, lecz jedynie szlifowad. eliwo biae jest stosowane jako pprodukt do wytwarzania eliwa cigliwego oraz stanowi materia wyjciowy (surwka) do otrzymywania stali, staliwa i eliwa szarego. Najlepsze parametry wytrzymaociowe, jak i plastyczne wykazuje eliwo, w ktrym po podwjnym modyfikowaniu wydzielenia grafitu maj ksztat kulisty, czyli eliwo sferoidalne.

Wpyw zawartoci domieszek na struktur eliwa Wgiel w eliwach szarych wynosi zwykle od 2,5-3,6%. Jego zawartod moe byd mniejsza (eliwa cigliwe) lub wiksza (eliwa sferoidalne). Ze wzrostem zawartoci wgla polepsza si lejnod eliw, tj. zdolnod do wypeniania form i maleje skurcz. Zwiksza si skonnod do wydzielania si wgla w postaci grafitu. Polepsza si skrawalnod, zwikszaj si wasnoci lizgowe i zdolnod do tumienia drgao. Krzem moe wystpowad od 0,5- 5%, najczciej jednak ma 1-3,5%. Sprzyja grafityzacji. Z wykresu wynika, e im wicej jest wgla i krzemu w eliwie, tym wicej bdzie w strukturze grafitu, a mniej cementytu.

(wykres Maurera) I eliwo biae II- eliwo poowiczne III- eliwo szare perlityczne IV- eliwo szare ferrytyczno- perlityczne V- eliwo szare ferrytyczne

Siarka- domieszka szkodliwa (jak w stalach), jej usunicie jest nieopacalne lub niemoliwe. Pogarsza wasnoci odlewnicze, przez zmniejszenie rzadkopynnoci i zwikszenie skonnoci do tworzenia si pcherzy gazowych. Mangan- 0,4-1,4%- wykazuje wiksze powinowactwo do wgla, ni elazo, tworzy bardziej trwae ni cementyt wgliki. Zapobiega grafityzacji, czyli zabiela eliwo. atwo wie si z siark, usuwajc jej niekorzystny wpyw w eliwie. Fosfor- 0,2-1,8%- nie wpywa istotnie na grafityzacj, tworzy nowy skadnik strukturyeutektyk fosforow. Eutektyka ta krzepnie w 950oC, wypenia przestrzenie pomidzy uksztatowanymi ju ziarnami, tworzc wydzielenia z wklsymi granicami ziaren i piegowate. Jest bardzo twarda.

Wpyw szybkoci chodzenia na struktur eliwa Szybkod chodzenia eliwa po odlaniu do formy wpywa na grafityzacj.

I eliwo biae II- eliwo poowiczne III- eliwo szare perlityczne IV- eliwo szare ferrytyczno- perlityczne V- eliwo szare ferrytyczne
Przy szybkim chodzeniu wystpuje dua skonnod do zabielania, podczas gdy to samo eliwo odlane do formy piaskowej moe byd szare. Miar szybkoci chodzenia jest grubod cianki odlewu. Im wiksza, tym wolniejsze chodzenie. Z wykresu wynika, e istnieje szeroka moliwod regulacji struktury eliwa od biaego do szarego ferrytycznego przez dobr odpowiedniego skadu eliwa w zalenoci od gruboci odlewu.

Postacie grafitu (postad alotropowa wgla) w eliwach:

1) patkowy grafit niemodyfikowany najbardziej niekorzystne ze wzgldu na waciwoci mechaniczne ostre zakooczenia- strukturalne karby (koncentratory napreo) pogarsza waciwoci wytrzymaociowe eliwa na rozciganie, zginanie i skracanie [tak, tak skracanie, nie skrcanie ;P], a wyduenie jest rwne prawie zero.

2) patkowy grafit modyfikowany (drobny) Modyfikowanie- wprowadzanie do ciekego eliwa elazokrzemu, elazokrzemu z aluminium, krzemu z wapniem. modyfikatory tworz podkadki krystalizacji (niejednorodnej) i steruj procesem krystalizacji grafitu grafit jest drobny, rwnomiernie rozmieszczony, o tpo zakooczonych krawdziach 3) wgiel arzenia (grafit kaczkowy)- wystpuje w eliwie cigliwym eliwo cigliwe- eliwo z wglem arzenia (z kaczkowymi wydzieleniami grafitu), otrzymuje si po dugotrwaym procesie wyarzania (tzw. wyarzanie grafityzujce-950oC). Produktem wyjciowym jest eliwo biae. Grafit powstaje dopiero podczas wyarzania grafityzujcego, jest to tzw. grafityzacja wtrna, czyli rozpad powstaego ju cementytu (z eliwa biaego). Wydzielenia grafitu kaczkowego s skupione, w niewielkim stopniu wpywaj na osabienie przekroju materiau, nie wywouj duej koncentracji napreo. 4) grafit podwjnie modyfikowany- sferoidalny (kulkowy) najlepsze waciwoci mechaniczne (podobne do stali) modyfikowanie polega na wprowadzeniu zaprawy krzemowej, magnezowej lub cerowej. grafit jest rozdrobniony, rwnomiernie rozmieszczony o duym napiciu powierzchniowymwydzielenia kuliste

5) wermikularny (poredni pomidzy patkowym, a sferoidalnym)