Professional Documents
Culture Documents
Wydział Zarządzania UW
MSD-MSW, rok IV
© Krzysztof Klincewicz
Cele zajęć
Zapoznanie z technikami rozwiązywania
złożonych problemów,
Przygotowanie do samodzielnego
definiowania oraz poprawnego
metodologicznie rozwiązywania problemów
w biznesie i nauce,
Przegląd terminologii i podstawowych
metod badawczych,
Omówienie technik interpretacji i
prezentowania danych.
© Krzysztof Klincewicz
Warunki zaliczenia
przygotowanie do zajęć
aktywność,
prace cząstkowe (w tym projekt
badawczy) przekazywane w ustalonych
terminach
© Krzysztof Klincewicz
Literatura obowiązkowa
Senge, Peter M. (1998), Piąta Dyscyplina.
Teoria i praktyka organizacji uczących się,
Dom Wydawniczy ABC, Warszawa
− dostępne także wydanie II: Senge (2003),
~, Oficyna Ekonomiczna. Kraków
− książka w Bibliotece WZ UW, BUW,
Bibliotece Narodowej i księgarniach
© Krzysztof Klincewicz
Lektura obowiązkowa
© Krzysztof Klincewicz
Literatura uzupełniająca
Babbie, E. (2007) Badania społeczne w praktyce.
PWN, Warszawa
Kostera M. (2005) Antropologia organizacji. PWN,
Warszawa
Shively W.P. (2001) Sztuka prowadzenia badań
2) Podstawy metodologii nauk
społecznych
− Elementy filozofii nauk, zwłaszcza nauk
społecznych i teorii organizacji.
Ograniczenia perspektyw badawczych.
© Krzysztof Klincewicz
Program zajęć
3) Projektowanie badań
− Konstrukty i mapa pojęciowa w badaniach.
Warianty badawcze. Dobór badanej próby.
4) Myślenie systemowe
− Istota dynamiki systemów. Opis zależności
w systemie społecznym i jego przydatnośc
w projektach badawczych. “Prawa” dynamiki
systemów i archetypy systemowe.
© Krzysztof Klincewicz
Program zajęć
5) Badania jakościowe
− Przegląd orientacji badawczych –
etnografia, teoria ugruntowana,
historiografia. Techniki badawcze –
obserwacja, wywiad, analiza tekstu i
dokumentacji. Komputerowe wsparcie dla
badań jakościowych.
6) Badania ilościowe
− Przegląd technik badawczych –
psychometria, socjometria, bibliometria,
analiza i modelowanie ekonomiczne,
badania ankietowe i eksperymentalne.
Zasady budowy kwestionariuszy. Pomiar
postaw. Skale Likerta i semantyczna.
© Krzysztof Klincewicz
Program zajęć
7) Interpretacja i prezentacja danych
− Techniki porządkowania, analizy i
interpretacji danych jakościowych i
ilościowych. Metoda reprezentacyjna.
Zmienna zależna i niezależna. Analiza
korelacji, regresji i skupień.
Kategoryzacja i typologia. Analiza
czynnikowa i eksploracja danych (data
mining).
© Krzysztof Klincewicz
Tematyka zajęć
Rozwiązywanie problemów – a nie tylko
prowadzenie badan naukowych
− poprawność metodologiczna!!!
Od definiowania problemu badawczego i
podstaw metodologicznych – do specyficznych
technik i metod analizy danych
Badania jako podstawa działalności firm
doradczych i rekrutacyjnych, a także
wdrażania programów zarządzania zmianą
Zaprojektowanie badań ważniejsze od
przeprowadzenia („biegania z
kwestionariuszami”)
© Krzysztof Klincewicz
Pytania i zagadki
Sprawdzające wiedzę (szczególnie
specjalistyczną)
Stymulujące kreatywność (brain teasers)
Wymagające analizy i planowego działania
© Krzysztof Klincewicz
Pytania i zagadki w procesie
rekrutacji
William Poundstone
(2003) How would you
move Mount Fuji?
Little, Brown and
Company, New York
− sekrety rekrutacji
pracowników
intelektualnych
− praktyki stosowane
m.in. w branży
doradczej
© Krzysztof Klincewicz
Pytanie 1
“Co chodzi rano na 4 nogach, w południe na
2, a wieczorem na 3?” (Edyp i Sfinks)
− Odpowiedź wymaga oryginalnej
KONCEPTUALIZACJI problemu, kreatywności
© Krzysztof Klincewicz
Pytanie 2
“Dlaczego lustro odwraca lewo i prawo
zamiast górę i dół?”
− Odpowiedź wymaga wiedzy... a może tylko
chwili zastanowienia?
© Krzysztof Klincewicz
Pytanie 3
“Dlaczego puszki piwa są zaokrąglone na
górze?”
− Odpowiedź wymaga wiedzy
− ale jeśli jej nie posiadamy, można
próbować zgadnąć!
© Krzysztof Klincewicz
Pytanie 4
“Jak zważyć samolot?”
− Bez korzystania z dokumentacji
technicznej i Internetu – ani cięcia na
kawałki
− Odpowiedź wymaga kreatywności – i
planowanego działania
© Krzysztof Klincewicz
Pytanie 5
“Ilu jest stroicieli fortepianów w Polsce?”
− Pytania Fermi’ego - ćwiczenia dla
studentów z szacowania dużych liczb
Noblisty z fizyki Enrico Fermi
− Nie muszę znać danych statystycznych
− Szacuję istotne wartości
© Krzysztof Klincewicz
“Ilu jest stroicieli
fortepianów w Polsce?”
Liczba powiązana z liczbą pianin i
częstotliwością stro1jenia
Fortepiany w szkołach, salach koncertowych,
barach, studiach nagrań, muzeach...
Pianina w domach
− drogie i duże – tylko wyższa klasa
− ~15 mln gospodarstw domowych w Polsce
− załóżmy, że 0.5% ma pianino
− 75.000 fortepianów i pianin?
© Krzysztof Klincewicz
“Ilu jest stroicieli
fortepianów w Polsce?”
Stroiciel pracuje 40 godzin w tygodniu,
dojeżdza do klientów
Jedno strojenie: 60 minut pracy, 60 minut
dojazdu
20 nastrojonych instrumentów w tygodniu
50 tygodni w roku -> 1.000 pianin w roku
© Krzysztof Klincewicz
“Ilu jest stroicieli
fortepianów w Polsce?”
Jak często stroi się instrumenty?
− średnio raz w roku? (wiele nieużywanych)
− 75.000 strojeń w roku
− a jeden stroiciel może rocznie obsłużyć
1.000 instrumentów
− -> 75 stroicieli?
© Krzysztof Klincewicz
Pytanie 6
“Zdawałeś ważny egzamin – ale nie wiesz,
czy go zdałeś. Pojawia się niesamowita
okazja taniego wyjazdu do Egiptu – decyzję
trzeba podjąć do jutra. Nie znasz oceny z
egzaminu – czy wykupisz wyjazd?”
© Krzysztof Klincewicz
Pytanie 7
“Jak zaprojektowałbyś półkę na przyprawy?”
− To nie jest prośba o konkretne
rozwiązanie
− Potrzebny dialog: dla kogo, ja używana,
itp. - ciąg wyborów
− WAŻNE: wyjaśnienie, jakie przyjmuje się
założenia
© Krzysztof Klincewicz
Brain teasers w procesach
rekrutacji
Często stosowane – ale też często
powtarzane
− Nie stosować pytań, które są już znane
− Nie stosować pytań, bazujących na
specjalistycznej wiedzy
− Najlepsze – pytania BEZ jednej poprawnej
odpowiedzi
Wymagają myślenia
Nie można znaleźć podpowiedzi w Internecie i
innych źródłach danych
© Krzysztof Klincewicz
Ćwiczenie zespołowe
Ile piłeczek ping-pongowych
zmieści się w sali zajęciowej?
Ile jest stacji benzynowych w
Polsce?
© Krzysztof Klincewicz
Rodzaje pytań badawczych
Jedna poprawna odpowiedź, trzeba do niej
dotrzeć
− “prawda” (np. prawa fizyki i inne
weryfikowalne zjawiska)
Sposób uzyskania odpowiedzi, choć brak
pewności, że odpowiedź jest poprawna
− najlepsza odpowiedź dopóki ktoś nie
znajdzie lepszej (nauki społeczne)
Opinie, postawy, orientacje poznawcze
− odpowiedź mówi o BADAJĄCYM, jego
wartościach, podejściu do świata
(antropologia)
© Krzysztof Klincewicz
Badania w codziennej pracy
Procedury rekrutacji i selekcji
Analiza dokumentów
Badania rynku pracy i oczekiwań kandydatów
Badania rynku, konkurentów i oczekiwań
klientów
Rozumienie rzeczywistości organizacyjnej i
wprowadzanie zmian – badania pracowników
Przykład problemów rekrutacyjnych firmy
Hitachi i „rynku pracownika” w Polsce
© Krzysztof Klincewicz
Przykład: badamy rynek pracy
Jedna poprawna odpowiedź
− “Ilu jest absolwentów szkół wyższych?”
− “Ilu kandydatów złożyło do nas podania?”
− “Ilu kandydatów złożyło podania do
naszego konkurenta?” (problem etyczny!)
Wynik: niekwestionowane dane liczbowe
− FAKTY
© Krzysztof Klincewicz
Przykład: badamy rynek pracy
Ważny sposób uzyskania odpowiedzi
− “Ilu potrzebujemy nowych pracowników?”
− “Ile osób powinniśmy rekrutować w x
przyszłych latach?
Wynik: szacunki, zależności między
zjawiskami, uzasadnione postulaty
− ZAŁOŻENIA I ZALEŻNOŚCI
© Krzysztof Klincewicz
Przykład: badamy rynek pracy
Opinie, postawy i orientacje poznawcze
− “Dlaczego mamy mniej kandydatów niż
konkurent?”
− “Jaki jest profil osób zainteresowanych
pracą dla nas?”
− “Kto nie chce u nas pracować?”
− “Jak jesteśmy postrzegani przez
kandydatów?”
Wynik: wiele różnych OPINII, POSTAW
Uwaga: kandydaci mogą mieć określone opinie o
firmie niezależnie od faktów!
© Krzysztof Klincewicz
Ćwiczenie
Jesteś pracownikiem urzędu skarbowego
– jak sprawdzisz, czy agencja
pośrednictwa pracy nie oszukuje przy
opłacaniu podatków?
© Krzysztof Klincewicz
Pytania badawcze a problem
badawczy
Dotychczas – pytania badawcze: ktoś już je
dla nas sformułował
− Ustrukturalizowany problem
− Musimy tylko wybrać metodę, sposób
rozwiązania
Większość sytuacji: problem
nieustrukturalizowany, niezdefiniowany
(“nie wiemy, gdzie boli”)
Analogia: diagnoza i analiza
© Krzysztof Klincewicz
Problem badawczy
Określenie problemu badawczego to
NAJWIĘKSZE WYZWANIE przy planowaniu badań
− brak jasno postawionych pytań: np. Wiemy
że „coś jest nie tak” z rekrutacją
− stawianie pytań jest UMIEJĘTNOŚCIĄ
często są niewłaściwie określone,
nieprecyzyjne
wtedy również odpowiedzi nie będą
satysfakcjonowały
© Krzysztof Klincewicz
Poprawność metodologiczna
badań
Różnica między badaniami naukowymi a
typowymi badaniami firm doradczych,
przygotowujących raporty dla klienta
Przykład autorstwa Eero Eloranty (Helsinki
University of Technology):
− “Miliony much nie mogą się mylić –
X jest smaczne!”
© Krzysztof Klincewicz
Typowy raport firmy doradczej
Zapoznanie się ze zjawiskiem “jedzenia X”
Sprawdzenie, czy inne firmy doradcze
postulują “jedzenie X”
Sprawdzenie, czy największe firmy
międzynarodowe “jedzą X”
Zaproponowanie “jedzenia X” jako
doskonałego rozwiązania
por. teoria mód w zarządzaniu
ale wiele dobrych firm doradczych odrzuca
argumentację typu: “bo inni to stosują”!
© Krzysztof Klincewicz
Badania naukowe
Sprawdzenie, czy napisano już coś o
“jedzeniu X”
Powiązanie “jedzenia X” z dotychczasowymi
pokrewnymi badaniami
Sprawdzenie, czy są przykłady osób
“jedzących X”
Pomiar, czy “jedzenie X” przynosi korzyści
Gromadzenie danych o “jedzeniu X” - w
jakich okolicznościach, w jaki sposób
Analiza relacji przyczynowo-skutkowych: co
powoduje “jedzenie X”, co z niego wynika
Wyjaśnienie i udokumentowanie
Wnioski praktyczne © Krzysztof Klincewicz
Poprawność metodologiczna
Badania poprawne metodologicznie postępują
zgodnie z zasadami naukowymi
− Oparcie na danych empirycznych
− Umiejętność przekonującego uzasadnienia
wniosków
− Pogłębianie wiedzy
Praca magisterska – jak badanie naukowe czy
jak raport firmy doradczej? :-)
© Krzysztof Klincewicz
Tekst popularny czy tekst
naukowy?
„Zarządzanie konfliktem jest integralną
częścią skutecznego zarządzania. Badania
pokazują, że przeciętny menedżer poświęca
dziennie 20% swojego czasu próbując
zaradzić konfliktom. Chociaż konflikty są
czymś normalnym w środowisku pracy, ważne
jest aby szybko rozpoznawać ich źródła i
poszukiwać rozwiązań, które na stałe
wyeliminują przyczyny. Ważne jest, aby
szybko wyłapać i pokonać szkodliwy aspekt
konfliktu, co więcej, spróbować wyszukać
korzyści jakie mogą pojawić się w tej
trudnej sytuacji. […]” © Krzysztof Klincewicz
Tekst popularny czy tekst
naukowy?
Cytowany artykuł opublikowano na
portalu Bankier.pl, 14.09.2007
http://www.bankier.pl/wiadomosc/Zarzadzanie-konflikte
Tekst popularny
− Brak bibliografii
− Brak problemu badawczego, tezy lub pytań
− Brak dowodów przy stwierdzeniach
normatywnych („menedżer powinien…”,
„ważne jest…” – a dlaczego?)
© Krzysztof Klincewicz
Problem badawczy
Jedno lub dwa zdania, na które nie można po
prostu odpowiedzieć “tak” lub “nie”
Oparty o przegląd literatury tematu
Rozpisany później na szczegółowe tezy
(twierdzenia) lub hipotezy
Punkt wyjścia do określenia konstruktów
teoretycznych (tego, co jest mierzone i
analizowane)
Przy definiowaniu problemu badawczego ważne
jest postrzeganie problemu
© Krzysztof Klincewicz
Uczenie się w organizacjach
Uczenie się na własnych błędach, refleksja
nad złożonością podejmowanych decyzji,
ciągłe doskonalenie organizacji
Pojęcie wglądu w psychologii – przemyślenie
sytuacji zamiast powtarzania
dotychczasowych działań
Pojedyncza i podwójna pętla uczenia się
(single and double loop learning) – Argyris
i Schön
− powtarzanie działań z niewielkimi
modyfikacjami
− czy poszukiwanie ukrytych przyczyn
problemów, radykalne zmiana podejścia?
© Krzysztof Klincewicz
Pojedyncza i podwójna pętla
uczenia się
działanie pojedyncza
pętla
uczenia się
konsekwencje
podwójna
pętla
uczenia się
ukryte
przyczyny
problemów
© Krzysztof Klincewicz
Pojedyncza i podwójna pętla
uczenia się
Przykład: problemy ze sprzedażą produktu
Pojedyncza pętla uczenia się
− Redukcja ceny
− Poszukiwanie nowych kanałów dystrybucji
− Intensyfikacja działań promocyjnych
Podwójna pętla uczenia się
− Identyfikacja przyczyn niewielkiego
zainteresowania klientów
Niedostosowanie produktu do potrzeb?
Tańszy odpowiednik od konkurencji?
Zacofany technologicznie? Często się psuje?
Złe postrzeganie firmy na rynku?© Krzysztof
... Klincewicz
Pojedyncza i podwójna pętla
uczenia się
Przykład: masowe odejście pracowników z
lokalnego oddziału firmy
Pojedyncza pętla uczenia się
− Podwyższenie pensji
− Zastosowanie motywacji pozafinansowej
Podwójna pętla uczenia się
− Analiza przyczyn odejść
Kultura firmy, promująca rywalizację?
Rozczarowanie porażkami firmy?
Nowy atrakcyjny pracodawca w mieście? ...
© Krzysztof Klincewicz
Pojedyncza i podwójna pętla
uczenia się
Przykład: korzystanie z pomocy konsultantów
przy wprowadzaniu zmian w organizacji
Pojedyncza pętla uczenia się
− Konsultanci wykonują pracę, nie ucząc firmy,
jak samemu wprowadzić podobne zmiany
− Jeśli analogiczny problem wystąpi w
przyszłości – znowu trzeba ich zatrudnić
Podwójna pętla uczenia się
− Pracownicy firmy angażują się w projekt
wspólnie z konsultantami
− Firma jest przygotowana do samodzielnych
interwencji w podobnych przypadkach
© Krzysztof Klincewicz
Konstrukty teoretyczne
To, co podlega pomiarowi w badaniach
− np. opinie o firmie, poziomy wynagrodzeń,
zakresy obowiązków zatrudnianych
pracowników
Przy wielu konstruktach – trzeba dowieść,
że nie pokrywają się, nie są zależne
− np. poziom płacy podstawowej i premii –
mogą być współzależne, lepiej: “poziom
wynagrodzeń”
Konstruktry służą do interpretacji zjawisk:
− np. “sukces rekrutacji zależy od a, b, c”
Później weryfikuję twierdzenia przez
gromadzenie danych © Krzysztof Klincewicz
Ćwiczenie
Młoda polska firma biotechnologiczna ABC ma
problemy z rekrutacją. Polskie uczelnie
wypuszczają co roku kilkakrotnie więcej
absolwentów kierunku biotechnologia niż
ofert pracy na rynku krajowym. Mimo
wszystko firma ABC nie może znaleźć nowych
pracowników.
Zdefiniuj problem badawczy
© Krzysztof Klincewicz
Problem badawczy
Co skłania absolwentów do podejmowania
pracy dla firmy ABC?
a może: co zniechęca?
Dwa różne problemy badawcze – w zależności
od przyjętego problemu, różne rozwiązania i
różne rekomendacje
− dwuczynnikowa teoria motywacji Herzberga
Uwaga: brak zainteresowania nie musi
wynikać z czynników związanych z pracą i
firmą – ale też np. z form promocji i
poszukiwania kandydatów! © Krzysztof Klincewicz
Ćwiczenie
Wydział Zarządzania UW planuje
uruchomienie nowego kierunku studiów
podyplomowych, związanego z
zarządzaniem potencjałem społecznym.
Samorząd Studentów WZ UW chce
udoskonalić portal internetowy
Szturmowa.com
Dla każdego przypadku, zaproponuj 5
możliwych (i odmiennych) problemów
badawczych.
© Krzysztof Klincewicz
Prawda w filozofii
Tradycyjne nurty filozofii – słowa
odzwierciedlają świat zewnętrzny
Filozofia analityczna – relacje między
słowami
− Tarski: poziomy języka (por. paradoks
kłamcy)
− Wittgenstein: gry językowe (konwencje)
Postmodernizm – prawdy nie da się poznać
(albo nie istnieje?)
− Rorty – prawda tworzona
intersubiektywnie, przez wspólnoty
ludzkie; filozofia jako lustro
− Derrida - podważanie “obiektywizmu”
© Krzysztof Klincewicz
Pozytywizm i funkcjonalizm
Pozytywizm – związany z przekonaniem o
możliwości zgłębienia prawdy
− Poszukiwanie uniwersalnych praw
rządzących światem
− Typowy dla XIX-wiecznych nauk ścisłych
Funkcjonalizm – w socjologii i w teorii
organizacji
− powiązany z pozytywizmem – również
poszukuje uniwersalnych zależności
− „zwiększenie o 10% pensji w określonych
warunkach zwiększa średnio wydajność
pracy o 5%”
© Krzysztof Klincewicz
Problemy funkcjonalizmu
Rzeczywistość społeczna różni się od
przedmiotu badań nauk ścisłych
− wola ludzka i świadome decyzje
− nie tylko akcja i reakcja (jak w
behawioryzmie)
W naukach ścisłych też zwątpiono w metodę
pozytywistyczną
− skąd pewność? może nie uwzględniam
wszystkich zmiennych? może inni widzą to
inaczej?
− Karl Popper, Thomas Kuhn – podstawy
współczesnej filozofii nauk
© Krzysztof Klincewicz
Hipotezy i rozwój wiedzy
(Karl Popper)
Wiedzę gromadzimy przez falsyfikację
kolejnych hipotez
− dziecko i kuchenka gazowa
− dopóki nie udowodnię, że “~X”, mogę
twierdzić że “X”
Nauka zajmuje się falsyfikacją hipotez
− wierzenia religijne nie mogą być
weryfikowane, więc nie są nauką
Wnioski następców Poppera: nie ma
ostatecznej prawdy, a jedynie stan
konsensusu do czasu nowych odkryć, nowych
sposobów falsyfikacji
© Krzysztof Klincewicz
Rozwój wiedzy
przez badania naukowe
Wiele badań ma na celu uszczegółowienie
wyników wcześniejszych studiów
− por. rozwój teorii motywacji
− np. zależności psychologiczne mogą być
różne w różnych warunkach kulturowych
− ważna jest też weryfikacja wyników
(koreańskie badania chemiczne, klonowanie
prof. Hwanga)
Często badania wydają się mało oryginalne –
ale tak tworzona jest nauka!
Oryginalna tematyka badawcza – wizjonerzy,
którzy muszą przekonać innych do swojego
sposobu widzenia świata
© Krzysztof Klincewicz
Teoria paradygmatów
(Thomas Kuhn)
Rewolucja naukowa = przełom intelektualny,
jak za czasów Kopernika i Einsteina
Nowa teoria tworzy nowy paradygmat –
wzorzec do naśladowania dla innych badaczy,
sposób myślenia o badanych zjawiskach
Okres zamętu intelektualnego
− zwolennicy i przeciwnicy
− emocjonalne decyzje, utrata wartości dorobku
naukowego
Stopniowe upowszechnienie się nowego
paradygmatu i wymieranie zwolenników
starego
Postęp naukowy? Czy tylko zmiana?
© Krzysztof Klincewicz
Przykład zmiany paradygmatu
Niedojrzała Dojrzała
Zmiany naukowe
dyscyplina dyscyplina
naukowa naukowa Problemy Rozwią- Problemy
nie rozwiązane zania nie rozwiązane
przez przez
paradygmat 1 paradygmat 2
Teoria A
termninologia
metody
założenia
Teoria B Paradygmat 1 Paradygmat 2
terminologia
metody
założenia terminologia terminologia
Teoria C metody metody
terminologia teorie teorie
metody
założenia założenia założenia
Dynamika społeczna
badacze akceptują specjalizacja badacze akceptują specjalizacja
wspólny paradygmat badaczy wspólny paradygmat badaczy
(“rozwiązywanie (“rozwiązywanie
zagadek”) krytyka dawnego zagadek”)
paradygmatu © Krzysztof Klincewicz
Paradygmaty w nauce
Kuhn: każda dyscyplina nauk ścisłych opiera
się na określonym paradygmacie, który w
przyszłości może się zmienić
Nauki społeczne – równocześnie wiele
różnych paradygmatów, których nie da się
porównywać: każdy opisuje inny aspekt
rzeczywistości społecznej
Burrell, Morgan - paradygmaty w teorii
organizacji
− Funkcjonalizm – poszukiwanie reguł,
przewidywanie i zmiana rzeczywistości
− Interpretatywizm – poszukiwanie znaczeń,
rozumienie rzeczywistości
© Krzysztof Klincewicz
Funkcjonalizm i
interpretatywizm
Funkcjonalizm
− Przykład: klasyczne teorie motywacji
− Wiedza ma bezpośrednie zastosowanie, jest
“narzędziem”
− cel: PRZEWIDYWANIE
Interpretatywizm
− Przykład: teorie kultury organizacyjnej
(rozumienie kultury i świadomość, że nie
da się jej tak łatwo zmienić)
− Wiedza nie ma bezpośredniego zastosowania
- ale może się przydać, dostarcza wglądu
− cel: WYJAŚNIANIE
© Krzysztof Klincewicz
Podejście nomotetyczne i
idiograficzne
Podejście nomotetyczne – poszukiwanie
ogólnych praw w dużych populacjach
Podejście idiograficzne – opis unikalnych
jednostek, zwłaszcza studia przypadku, w
których wnioski nie mogą być generalizowane
dla większych populacji
© Krzysztof Klincewicz
Wnioski dla nauk o zarządzaniu
Nie da się znaleźć ogólnych “praw”
zarządzania
Ale można poszukiwać “lokalnych teorii”,
dotyczących efektywnego działania firm
danej branży lub kraju (funkcjonalizm),
Albo opisywać pojedyncze firmy dla lepszego
zrozumienia rzeczywistości organizacyjnej
(interpretatywizm)
© Krzysztof Klincewicz
Pytanie
Odwołując się do wiedzy z zakresu
filozofii nauki, wyjaśnij dlaczego
przy obecnym stanie wiedzy astrologia
nie może być uważana za naukę.
W jakich okolicznościach mogłoby to
się zmienić?
© Krzysztof Klincewicz
Praca do domu (grupowa)
Odwołując się do wiedzy z zakresu
filozofii nauki, wyjaśnij dlaczego
przy obecnym stanie wiedzy homeopatia
nie może być uważana za naukę.
W jakich okolicznościach mogłoby to
się zmienić?
© Krzysztof Klincewicz
Testowanie hipotez
(statystyka + filozofia Poppera)
Hipoteza zerowa
− brak związku między X a Y
Hipoteza alternatywna
− (statystycznie istotny) związek
Odrzucenie hipotezy zerowej = przyjęcie
hipotezy alternatywnej
− H0: wykładowca nie obrazi się, jeśli
spóźnię się na zajęcia
− Ha: wykładowca obrazi się, jeśli spóźnię
się na zajęcia
− testuję H0...
© Krzysztof Klincewicz
Błędy w testowaniu hipotez
Błąd typu 1
− Błędny wniosek, że istnieje związek
− przyjąłem pracownika sądząc, że posiada
cechy, które sprawią że sprawdzi się na
stanowisku – a nie sprawdził się (KOSZTY)
Błąd typu 2
− Wniosek, że nie istnieje związek, podczas
gdy istnieje („błąd producenta filmowego”)
− nie przyjąłem pracownika, który mógł się
sprawdzić na stanowisku (UTRACONE
KORZYŚCI)
© Krzysztof Klincewicz
Współzależność i przyczynowość
Korelacja – dwa zjawiska występują
równocześnie, ale nie muszą być przyczyną i
skutkiem
Przyczynowość – jedno zjawisko wywołuje
drugie w określonych okolicznościach
Typowe badania zmiennych – tylko korelacje,
brak dowodu wpływu jednej zmiennej na drugą
− sprzedaż lodów i deszcz; ankiety, dane
ekonomiczne
− Wnioski w pracach magisterskich – zwykle
nadużywa się relacji przyczynowo-
skutkowych
© Krzysztof Klincewicz
Korelacja nie oznacza
współzależności
© Krzysztof Klincewicz
Badania eksperymentalne
“Silne” dowody przyczynowości w sztucznie
wytworzonej sytuacji
− grupa eksperymentalna, na którą
oddziałuje analizowany czynnik
− grupa kontrolna, bez wpływu czynnika
Problem: badań eksperymentalnych nie da się
zwykle prowadzić dla zjawisk
organizacyjnych
− a nawet jeśli – warunki eksperymentu
różnią się od rzeczywistych, wiele
istotnych zmiennych nie będzie
uwzględnionych
© Krzysztof Klincewicz
Metodologia(e?)
Poprawne określenia w języku polskim:
− Metoda badawcza i technika badawcza
− Metodyka (ang. methodology) – powtarzalne
podejście do rozwiązywania podobnych
problemów (np. metodyka wdrażania systemów IT,
metodyka zarządzania projektami, metodyka
wprowadzania zmian)
− Metodologia (ang. methodology) – nauka o
metodach badawczych i metodykach
© Krzysztof Klincewicz
Strukturalizowanie problemów
Struktura niezwykle ważna przy
rozwiązywaniu problemów
− rama pojęciowa – w badaniach naukowych
− model (framework) – w doradztwie
Dobrze sformułowany problem warto rozpisać
na “czynniki pierwsze”
© Krzysztof Klincewicz
Model w zarządzaniu a teoria
W zarządzaniu funkcjonuje wiele modeli i
schematów decyzyjnych (framework)
− np. model łańcucha wartości Portera,
macierz BCG, model kultury Scheina
− to nie teorie – a sposoby uporządkowania
danych, ułatwiające ich gromadzenie
− nie zawierają twierdzeń ani wniosków
Zamęt pojęciowy – bo w niektórych
dyscyplinach nauk społecznych pojęcie
„model” jest stosowane w inny sposób
© Krzysztof Klincewicz
Przykład –
diagram „ości ryby” Ishikawy
Źródło: http://www.ibspan.waw.pl/~sikorski/tqm/wyk_3.htm
© Krzysztof Klincewicz
Przykład –
diagram “ości ryby” Ishikawy
Źródło: http://www.ibspan.waw.pl/~sikorski/tqm/wyk_3.htm
© Krzysztof Klincewicz
Przykład – sieć sprzężeń
zwrotnych
Źródło: http://www.vensim.com
© Krzysztof Klincewicz
Tworzenie ramy pojęciowej
Stworzenie RAMY POJĘCIOWEJ
− Określa badane zjawisko
− Identyfikuje aktorów
− Wskazuje co mnie interesuje, a co nie
− Wskazuje badaną próbę
W ten sposób opisuję PROBLEM BADAWCZY
− Rama uwzględnia konstrukty teoretyczne i
graficznie symbolizuje zależności między
nimi
− Te zależności BĘDĄ WERYFIKOWANE w
badaniach, na razie są tylko POSTULOWANE
© Krzysztof Klincewicz
Przygotowywanie ram
pojęciowych - przykład
Interesuje mnie zjawisko plagiatów
− bardzo obszerny temat – chcę wybrać tylko
niektóre zagadnienia
− rama pojęciowa prezentuje zagadnienia w
sposób graficzny i ułatwia decyzję
© Krzysztof Klincewicz
Przygotowywanie ram
pojęciowych - przykład
prac zaliczeniowych kopiowanie
z Internetu
prac dyplomowych
plagiat kompilacje
literatury popularnej książek
© Krzysztof Klincewicz
Przygotowywanie ram
pojęciowych - przykład
prac zaliczeniowych kopiowanie
z Internetu
prac dyplomowych
plagiat kompilacje
literatury popularnej książek
© Krzysztof Klincewicz
Rama pojęciowa
Strony www
Listy dyskusyjne
Źródła
kontaktu Ogłoszenia
Plagiat Sposoby Marketing
pracy wykrywania szeptany
dyplomowej
Analiza Technologie
zawartości
Instytucje
Analiza
procesu
tworzenia Interakcje
© Krzysztof Klincewicz
Zakres ramy pojęciowej
Strony www
Listy dyskusyjne
Źródła
kontaktu Ogłoszenia
Plagiat Sposoby Marketing
pracy wykrywania szeptany
dyplomowej
Analiza Technologie
zawartości
Instytucje
Analiza
procesu
tworzenia Interakcje
© Krzysztof Klincewicz
Aktorzy
“Usługodawca"
Student
Uczelnia
Plagiat
pracy
dyplomowej
Promotor Prokuratura i
organy ścigania
Recenzent Inni:
np. serwis Plagiat.pl,
specjalistyczne firmy
© Krzysztof Klincewicz
Wybór aktorów
“Usługodawca"
Student
Uczelnia
Plagiat
pracy
dyplomowej
Promotor Prokuratura i
organy ścigania
Recenzent Inni:
np. serwis Plagiat.pl,
specjalistyczne firmy
© Krzysztof Klincewicz
Dobór próby badawczej
Student
Uczelnia
Plagiat
pracy
dyplomowej
Promotor
na przykładzie
Wydziału
Zarządzania
Uniwersytetu
Recenzent Warszawskiego
© Krzysztof Klincewicz
Wybór aktorów społecznych a
dobór próby
Aktorzy społeczni – osoby, które interesują
nas w badaniu
Próba badawcza – osoby (organizacje itp.),
które zostały wybrane jako źródła danych
np. w badaniach plagiatów, informacje o
recenzentach mogą być uzyskane na podstawie
wywiadów z promotorami i pracownikami
dziekanatów
− recenzenci są aktorami społecznymi
− recenzenci nie należą do próby badawczej
© Krzysztof Klincewicz
Populacja badana a próba
badawcza
Populacja badana – skończona zbiorowość, o
której gromadzimy dane
− każda zbiorowość jest skończona – nawet
jeśli nie możemy dotrzeć do wszystkich
jej uczestników
Ważne jest ustalenie liczebności populacji
− sporządzenie wykazu jednostek
− estymacja (por. pytania Fermiego)
Próba badawcza to część populacji badanej,
wybrana w określony sposób
© Krzysztof Klincewicz
Dobór próby
Dobór losowy – przypadek decyduje o tym,
która jednostka będzie wybrana
− losowanie bezpośrednie
− losowanie systematyczne
− losowanie kwotowe/warstwowe
Uwaga: musimy znać relacje w populacji
badanej i stratyfikację
Dobór celowy – świadoma decyzja badacza o
zaliczeniu lub nie do próby
podejście idiograficzne – bez generalizacji
dla całej populacji
przypadek typowy, przypadki skrajne, dwa
przeciwstawne przypadki, metoda łańcuchowa
© Krzysztof Klincewicz
(kuli śnieżnej)
Reprezentatywność
Niewłaściwy dobór próby
− błędne wnioski o występowaniu zjawisk
− brak podstaw do generalizacji dla całej
populacji badanej
Wzory statystyczne, wyznaczające pożądaną
liczebność próby badawczej w doborze
losowym
− przy założonym poziomie ufności i znanych
niektórych parametrach populacji badanej
Metoda reprezentacyjna jako dziedzina
statystyki
© Krzysztof Klincewicz
Przykład: klienci banku są
niezadowoleni z obsługi
Problem badawczy: Co wywołuje
niezadowolenie klientów?
Buduję ramę pojęciową – rozpisuję obszary,
które mogą wpływać na niezadowolenie
© Krzysztof Klincewicz
Przykład: klienci banku są
niezadowoleni z obsługi
Umiejętności interpersonalne Szkolenia
Pracownicy banku Znajomość oferty banku
Wiedza o rynkach finansowychWynagrodzenia
Zaangażowanie i entuzjazm System
motywacyjny
Czas oczekiwania Atmosfera
Czas obsługi pracy
Niezadowolenie Procedury Potrzebne dokumenty
klientów Papier a inne kanały dostępu
Liczba oddziałów
Oferta banku Koszty
Portfolio produktów
Usługi konkurencji
Oczekiwania klientów
(fragment ramy pojęciowej)
© Krzysztof Klincewicz
Przykład: klienci banku są
niezadowoleni z obsługi
Pytania badawcze odnoszą się do
poszczególnych elementów ramy pojęciowej:
− Jakie są oczekiwania klientów?
− Jaki jest przeciętny czas obsługi
klienta?
− Czy pracownicy obsługi klienta znają
ofertę banku?
− Czy wymagana od klientów dokumentacja
odpowiada wymaganiom banków X i Y?
itp.
© Krzysztof Klincewicz
Ćwiczenie –
dla opisanej dalej sytuacji:
Określ problem badawczy
Narysuj ramę pojęciową
Określ pytania badawcze
Określ aktorów społecznych i próbę badawczą
© Krzysztof Klincewicz
Wybierz JEDNĄ z sytuacji:
Masowe odejścia z oddziału firmy w Łomży
Firma planuje wprowadzenie nowego systemu
premiowego
Spadła znacząco sprzedaż produktów firmy,
choć oferta nie uległa zmianom
© Krzysztof Klincewicz
Wyciąganie wniosków z własnych
doświadczeń
Nadawanie sensu (sense making) – Weick
podsumowanie doświadczeń z projektu (lessons
learned)
lektura biografii znanych menedżerów, studia
przypadków
Psychologia błędów w procesie podejmowania
decyzji (stupidologia)
Kluczowe nieustępliwości (core rigidities)
jako przeciwieństwo kluczowych kompetencji
(core competences) – Leonard-Barton
− firmy powinny “nauczyć się zapominać“ -
Hamel i Prahalad
© Krzysztof Klincewicz
“Piąta Dyscyplina“ - Peter
Senge
Jeden z największych bestsellerów
menedżerskich lat 90-tych XX wieku
Piąta dyscyplina zarządzania = budowa
uczących się organizacji
“Sztuka widzenia i całego lasu, i
pojedynczych drzew“
− zrozumienie zależności w organizacji i
otoczeniu tak, by uczyć się na własnych
sukcesach i porażkach
gotowana żaba a japońskie firmy motoryzacyjne
mądry Polak po szkodzie
© Krzysztof Klincewicz
“Piąta Dyscyplina“ - Peter
Senge
“Najwięcej uczymy się z doświadczenia, ale
często nie doświadczamy bezpośrednio
konsekwencji wielu naszych najważniejszych
decyzji“
− efekt motyla – Edward Lorenz
− odroczone w czasie efekty szkolenia,
wydatków na promocję lub przejęcia firmy
− zakresy odpowiedzialności pracowników –
komercyjne skutki decyzji o rozwoju
nowego produktu poznamy po wielu latach,
będą interesowały dział marketingu a nie
B&R
© Krzysztof Klincewicz
“Piąta Dyscyplina“ - Peter
Senge
Sposób analizy złożonych zależności w
organizacji – dynamika systemów (systems
dynamics)
− stworzona przez Jaya W. Forrestera z MIT
w latach 60-tych XX wieku
− Wykorzystywana do modelowania systemów
społecznych – np. Raport Klubu
Rzymskiego, prognozujący wyczerpanie
zasobów naturalnych planety
− Wykorzystana przez Sengego do analizy
organizacji i wzbogacona o tzw. archetypy
systemowe
© Krzysztof Klincewicz
Dynamika systemów
Jay W. Forrester – MIT, lata 60-te XX wieku
− Sformalizowany proces modelowania
− Uwzględnianie sprzężeń zwrotnych
− Matematyczna strona modelu – pozwala na
symulacje
Peter Senge – MIT, lata 90-te XX wieku
− Modelowanie ”konceptualne”
− Identyfikacja zależności w organizacjach
− Odkrywanie nieintuicyjnych skutków decyzji
− Analiza jakościowa, nie ilościowa
(psychologia a nie ekonomia) © Krzysztof Klincewicz
“Piąta Dyscyplina“ - Peter
Senge
Archetyp systemowy – typowa zależność,
występująca w życiu codziennym i
organizacyjnym (problemem jest jej
zauważenie!)
− Formalne nazwy w książce Sengego
− Odpowiadają mądrościom ludowym i
przysłowiom – np.:
Miłe złego początki, a koniec żałosny
Ziarnko do ziarnka a zbierze się miarka
Póty dzban wodę nosi, póki się ucho nie urwie
Wyjdziesz na tym jak Zabłocki na mydle ...
© Krzysztof Klincewicz
”Prawa Piątej Dyscypliny”
(Senge)
Dzisiejsze problemy wynikają z wczorajszych
”rozwiązań”
Im mocniej naciskasz, tym mocniejszy jest
opór systemu
Sprawy idą lepiej, zanim zaczną iść gorzej
Proste wyjścia z sytuacji prowadzą zwykle
tam, skąd właśnie chcemy wyjść
Kuracja może być gorsza niż choroba
Szybciej znaczy wolniej
© Krzysztof Klincewicz
”Prawa Piątej Dyscypliny”
(Senge) cd.
Przyczyna i skutek są rozdzielone w czasie
i w przestrzeni
Niewielkie zmiany mogą powodować znaczące
rezultaty, ale sposoby uzyskania
największego wzmocnienia są zwykle najmniej
oczywiste
Możesz i zjeść ciastko, i mieć je, ale nie
w tym samym momencie
Podzielenie słonia na pół nie daje dwóch
małych słoni
Winnych nie ma
© Krzysztof Klincewicz
Granice wzrostu – przykład
inwestycji w B&R
+ liczba pracowników +
tworzących wiedzę
+ wydatki na wielkość
tworzenie wiedzy organizacji
sprzedaż
+
firmy + złożoność
zarządzania
+ nowe +
produkty czas rozwoju obciążenie
nowych doświadczonych
- + pracowników
produktów
© Krzysztof Klincewicz
Przerzucanie brzemienia –
przykład odejść pracowników
PROBLEM
odejścia pracowników
© Krzysztof Klincewicz
Istota dynamiki systemów
Identyfikacja nieintuicyjnych zależności
− wydaje mi się, że oczywistym następstwem
działania X będzie efekt Y
− W rzeczywistości są też inne czynniki,
które wpływają na Y
− W skrajnym przypadku: im więcej X, tym
mniej Y!
Przykład: motywacja finansowa pracowników
kreatywnych – a poszukiwanie nowych wyzwań
i interesującej pracy
© Krzysztof Klincewicz
”Duży” model w dynamice
systemów – przykład
zarządzania ludźmi P ro d u c tiv ity
< D e sire d
- P r o d u c tio n S ta r t
V acancy E x p e c te d R a te >
C a n c e lla tio n M a x im u m - P r o d u c tiv ity
T im e V a ca ncy
A v e ra g e M a x im u m
C a n c e lla tio n L a y o ff R a te S ta n d a rd
R a te L a y o ff T im e W o rk w e e k
+ +
+ +
-
V aca ncy +
+ L a y o ff R a te + D e sire d
C a n c e lla tio n
R a te + Labor -
Labor
V a c a n c ie s
Q u it R a te
V aca ncy H irin g R a te -
V acancy
C re a tio n +
C lo su re R a te -
D e sire d R a te
+ + A v e ra g e
V a ca ncy + A v e ra g e
C a n c e lla tio n T im e to F ill D u r a tio n o f
R a te E x p e c te d V a c a n c ie s E m p lo y m e n t
B T im e to F ill
+ V a c a n c ie s
Vacancy - -
Labor
C r e a tio n A d ju s tm e n t A d ju s tm e n t
- T im e
+ fo r L a b o r
+ +
A d ju s tm e n t fo r
D e sire d V a c a n c ie s D e sire d
+ +
V a ca ncy V a c a n c ie s B E x p e c te d
- D e sire d
C r e a tio n R a te A ttr itio n
Labor R a te L a y O ff
+
+ A d j u s tm e n t R a te
V aca ncy
A d ju s tm e n t +
+
T im e +
D e sire d
+
H irin g R a te W illin g n e ss
to L a y O ff
Źródło: John
© Krzysztof D. Sterman 2004
Klincewicz
Modelowanie na komputerze
Program Vensim, www.vensim.com
− Vensim PLE (Personal Learning Edition)
dostępny za darmo dla celów
niekomercyjnych
Możliwości
− graficzny opis zjawisk
− identyfikacja pętli przyczynowych
− opis matematyczny i symulacja
Uwaga. Zwykle Vensim wykorzystywany jest
przez ekonomistów do zaawansowanych symulacji
i analiz ilościowych, dla naszych potrzeb
wystarcza ~5% możliwości programu
© Krzysztof Klincewicz
Analiza przyczyn, skutków i
pętli zależności
Drzewo przyczyn
(causes tree)
Drzewo skutków
(uses tree)
Pętle
(loops)
Wybrana zmienna
(podświetlona)
© Krzysztof Klincewicz
Drzewo przyczyn (causes tree)
dla wybranej zmiennej
© Krzysztof Klincewicz
Drzewo skutków (uses tree) dla
wybranej zmiennej
© Krzysztof Klincewicz
Pętle (loops) dla wybranej
zmiennej
Uwaga: może ich być bardzo wiele!
Loop Number 13 of length 9
Vacancies
− Hiring Rate
− Labor
− Adjustment for Labor
− Desired Hiring Rate
− Desired Vacancies
− Adjustment for Vacancies
− Desired Vacancy Creation Rate
− Desired Vacancy Cancellation Rate
− Vacancy Cancellation Rate
© Krzysztof Klincewicz
Projekt zespołowy
Przeprowadź diagnozę wskazanego dla Twojego
zespołu problemu-podstawy do badań
− stwórz model-ramę pojęciową jako sieć sprzężeń
zwrotnych
− opisz zależności w oparciu o podejście dynamiki
systemów (uwzględnij archetypy systemowe)
− wyodrębnij najważniejsze drzewa przyczyn, drzewa
skutków i pętle (na odrębnych schematach)
− zaznacz wybrany fragment modelu-ramy pojęciowej,
który będzie punktem wyjścia do badań
− na kolejnych zajęciach – ciąg dalszy...
© Krzysztof Klincewicz
Badania wtórne i pierwotne
Badania wtórne, gabinetowe (desk research)
− analiza danych zebranych wcześniej do
innych celów
dane statystyczne dostępne w firmie (o
rekrutacji, pracownikach, finansowo-księgowe)
dane GUS, zrzeszeń przedsiębiorstw
wyniki badań naukowych, rządowych i firm
doradczych
bazy danych – np. firma Kompass
− analiza danych wtórnych to uprawniona
metoda badawcza, nie jest gorsza od badań
pierwotnych, terenowych (field research)
© Krzysztof Klincewicz
Wyzwanie badań wtórnych
Dane wtórne mogą zawierać zafałszowania
− np. artykuł X opiera się na rządowym
raporcie Y, który z kolei sięga do badań
naukowych prowadzonych przez uczelnię Z,
która część danych otrzymała od firmy
doradczej W – błędy i pominięcia?
− dane wtórne najlepiej weryfikować
porównywać kilka różnych (niezależnych)
źródeł danych wtórnych
uzupełniać danymi pierwotnymi – zwłaszcza,
jeśli mają służyć podjęciu krytycznej decyzji
biznesowej
© Krzysztof Klincewicz
Badania pierwotne
Badania pierwotne, terenowe – gromadzenie
danych, których nikt dotąd nie zebrał
− nie tylko typowe ankiety, wywiady,
obserwacje
− także wywiad gospodarczy i benchmarking
© Krzysztof Klincewicz
Wymiar czasu w badaniach
Badania przeszłości
− Historiografia
− Analizy trendów
− Studia przekrojowe, ciągłe (zmian w
czasie)
− Badania syndykatowe (powtarzalny panel)
Badania momentu obecnego
− Studia wycinkowe
− Analizy nie uwzględniające wymiaru czasu
(np. etnografia)
© Krzysztof Klincewicz
Pomiar w badaniach
Pomiar czyli zbieranie danych jako sposób
weryfikacji hipotez lub udzielania
odpowiedzi na pytania badawcze
− np. administrowanie kwestionariusza
− np. prowadzenie wywiadu
− np. obserwacja
Pojęcie pomiar nie dotyczy wyłącznie badań
ilościowych i zjawisk mierzalnych
Błąd pomiaru to sytuacja, gdy sposób
zbierania danych prowadzi do niewłaściwych
interpretacji
© Krzysztof Klincewicz
Instrument badawczy
„Narzędzie” pozwalające na pomiar
− np. kwestionariusz
− np. scenariusz wywiadu
− np. schemat obserwacji
Nie każdy instrument nadaje się do
określonych badań – przydatnośc zależy od
problemu badawczego i pytań badawczych
Poszczególne instrumenty mają swoje
ograniczenia, warunki wykorzystywania i
sposoby weryfikacji poprawnego zastosowania
− o tym więcej na dalszych zajęciach,
omawiających szczegółowe techniki
© Krzysztof Klincewicz
Problemy pomiaru - rzetelność
Rzetelność - czy wynik badań będzie
powtarzalny
plastikowa linijka zmienia się pod wpływem
temperatury
nieprecyzyjne pytanie („Czy jesteś
żonaty?”/”Czy masz żonę?”)
zmienność odpowiedzi (opinie zależą od
nastroju)
© Krzysztof Klincewicz
Problemy pomiaru - trafność
Trafność – czy pomiar odzwierciedla
mierzony konstrukt
− pytanie nie odnosi się do pożądanego
problemu – błąd w ramie pojęciowej i
konstruktach
zadowolenie pracowników mierzone wskaźnikami
rotacji i retencji
wiedza i kompetencje mierzone poziomem
wykształcenia
− uogólnianie wniosków dla całej populacji,
choć próba nie była reprezentatywna
opinie o firmie tylko z rozmów z kandydatami
typowe sondaże gazetowe
© Krzysztof Klincewicz
Rzetelność i trafność pomiaru
Badania trzeba zaprojektować tak, by
zagwarantować trafność i rzetelność
− jeśli decydujemy się na dobór celowy –
musimy być świadomi ograniczeń w
generalizacji wniosków z badań
− narzędzie badawcze musi być opracowane
przy świadomości obu wymogów
© Krzysztof Klincewicz
Typowe błędy w badaniach
Błąd określenia problemu badawczego
Błąd wyboru populacji
Błąd wykazu członków populacji
Błąd doboru próby
Błąd budowy narzędzia badawczego
Błędy zbierania danych
Błędy na etapie agregacji, analizy,
interpretacji i prezentacji danych
© Krzysztof Klincewicz
Projekt zespołowy – część 1
(z poprzednich zajęć)
Przeprowadź diagnozę problemu ...
− stwórz model-ramę pojęciową jako sieć sprzężeń
zwrotnych
− opisz zależności w oparciu o podejście dynamiki
systemów (uwzględnij archetypy systemowe)
− wyodrębnij najważniejsze drzewa przyczyn, drzewa
skutków i pętle (na odrębnych schematach)
− zaznacz wybrany fragment modelu-ramy pojęciowej,
który będzie punktem wyjścia do badań
− na kolejnych zajęciach – ciąg dalszy...
© Krzysztof Klincewicz
Projekt zespołowy – część 1
Wstępna diagnoza problemu (rama pojęciowa
jako sieć sprzężeń zwrotnych, drzewa i
pętle, wybrany do szczegółowych analiz
fragment modelu) do przekazania w formie
pliku PDF i wydruku komputerowego
(praca do przygotowania w zespołach, będzie
podstawą kolejnych zadań)
© Krzysztof Klincewicz
Projekt zespołowy – część 2
Dla wybranego fragmentu ramy pojęciowej
określ:
− problem badawczy i pytania badawcze
− aktorów społecznych i próbę badawczą
− sposoby gromadzenia danych (techniki
badawcze, szczegółową procedurę i
instrumenty pomiaru)
− metodę doboru próby badawczej
− sposoby zagwarantowania trafności i
rzetelności pomiaru
© Krzysztof Klincewicz
Projekt zespołowy – część 2
Zarys planu badań (w podziale na podane
wcześniej punkty) do przekazania w formie
pliku PDF i wydruku komputerowego
(praca do przygotowania w zespołach, będzie
podstawą kolejnych zadań)
UWAGA: Kolejne zajęcia – w tym omówienie
poszczególnych metod badawczych – mogą być
przydatne przy przygotowaniu tej części
pracy
© Krzysztof Klincewicz
Program zajęć
1) Wprowadzenie do zajęć
2) Podstawy metodologii nauk
społecznych
3) Projektowanie badań
4) Badania jakościowe
5) Badania ilościowe
6) Interpretacja i prezentacja danych
7) Test końcowy
© Krzysztof Klincewicz
Techniki badań jakościowych
Obserwacja
− Nieuczestnicząca
− Uczestnicząca
Wywiad Lektura:
− Standaryzowany, ustrukturalizowany
Kostera
− Swobodny/antropologiczny
rozdział 3
Analiza tekstu “Metody
− Krytyczna analiza kultury
badawcze”
− Analiza retoryczna i semiotyczna
Historiografia
© Krzysztof Klincewicz
Obserwacja
Często w połączeniu z innymi technikami -
“tło” dla wywiadów, wstępna orientacja
Znaczenie indywidualnych doświadczeń
badacza → wady i zalety
Obserwacja nieuczestnicząca – jasno
określona rola badacza, brak udziału w
badanej sytuacji społecznej
Obserwacja uczestnicząca – badacz
uczestnikiem badanej organizacji
Shadowing (bycie cieniem) – udział w życiu
innej osoby (por. London Business School MBA)
© Krzysztof Klincewicz
Wyzwania obserwacji
Orientacja antropologiczna
− opis a ocenianie i interpretacja
− ciekawość świata a pospieszne wnioski
− tabula rasa czy ekspert
− dystans wobec sytuacji badanej -
“przybysz z kosmosu” - lub jego brak
− insider czy outsider
Psychologia - zaburzenia percepcji
Etyka - “szpiegowanie”
Praktyka prowadzenia notatek
© Krzysztof Klincewicz
Wywiad
Wywiad – ukierunkowana rozmowa
Standaryzacja – zadawanie respondentom tych
samych pytań w podobnej kolejności
− “Co sądzisz o polityku XXX?”, “Czy astrologia
może być uważana za naukę?”
Strukturalizacja – zadawanie pytań tak, by
uzyskać określoną strukturę odpowiedzi
− pytanie ustrukturalizowane: “Ile razy
dziennie myjesz zęby” → “3 razy”
− pytanie nieustrukturalizowane: “Jak często
myjesz zęby?” → “po każdym posiłku”, “3 razy
dziennie”, “14 razy w tygodniu” © Krzysztof Klincewicz
Wywiady w badaniach
ilościowych i jakościowych
Strukturalizacja i standaryzacja –
pozwalają wykorzystać wywiad do badań
ilościowych, jak przy badaniach ankietowych
(weryfikacja hipotez)
Wywiad antropologiczny – swobodny,
nieustrukturalizowany i niestandaryzowany
(poszukiwanie nowych treści)
− Wywiady swobodne często stosowane także w
badaniach pilotażowych dla lepszego zrozumienia
zagadnienia przed przygotowaniem kwestionariusza
− Dobry badacz potrafi w swobodnej rozmowie zdobyć
wszystkie dane potrzebne także do badań
ilościowych © Krzysztof Klincewicz
Wywiad antropologiczny
Celem uzyskanie jak najwięcej informacji
− “gęsty opis” (thick description – Geertz)
Nawiązanie kontaktu z rozmówcą
− nie wszystkie pytania są bezpośrednio przydatne
do późniejszych analiz
− zainteresowanie różnymi aspektami życia, nie
tylko bezpośrednim tematem
Świadomość zainteresowań badawczych
− ale bez gotowej listy pytań
− “proszę mi o tym więcej opowiedzieć”
− gotowość do zmiany tematu
© Krzysztof Klincewicz
− poszukiwanie narracji
Wyzwania wywiadów
Czas rozmówcy
Wzajemne korzyści (opowieść a docenienie)
Problem anonimowości respondentów
Problem nagrywania wywiadu i
przygotowywania transkryptów
Nawiązanie kontaktu
Ujawnianie lub nie przedmiotu badań
„Przełamywanie lodów”
Cisza w rozmowie
Odchodzenie od tematu (czy to problem?)
© Krzysztof Klincewicz
Analiza tekstu
Tekst już istnieje, nie trzeba gromadzić
nowych danych → badania wtórne
− te same techniki stosowane też do analizy
transkryptów wywiadów
Wiele różnych podejść
− antropologiczne (krytyczna analiza
kultury, analiza retoryczna i
semiotyczna)
− historyczne (historiografia)
− inne (np. matematyczna analiza
zawartości, psychoanalityczne metody
projekcyjne, dekonstrukcja) © Krzysztof Klincewicz
Krytyczna analiza kultury
Dotyczy badań środków przekazu
− Poszukiwanie w tekście realiów
kulturowych
− Założenie wpływu mediów na kulturę
Przykłady: analiza romansów Harlequin,
telenowel, prasy w trakcie kampanii wyborczej,
magazynów dla menedżerów, raportów rocznych spółek
giełdowych, wewnętrznych dokumentów danej firmy
− Jaki obraz świata społecznego jest
kształtowany przez analizowane teksty?
− Jakie są wspólne cechy uczestników danej
kultury? © Krzysztof Klincewicz
Analiza retoryczna i
semiotyczna
Analiza retoryczna
− poszukiwanie figur retorycznych obecnych w
tekście
Analiza semiotyczna
− interpretacja relacji między autorem i
czytelnikiem, wzajemnych oczekiwań i założeń;
− interpretacja znaków nie tylko w tekstach
pisanych
W obu przypadkach:
− szczególne zainteresowanie formą i strukturą
przekazu, a nie tylko przekazywaną treścią
© Krzysztof Klincewicz
Historiografia
Praca z tekstem jako dokumentem archiwalnym
− umiejscowienie w czasie i realiach
kulturowych
− konieczność kontrastowania z innymi
źródłami i weryfikacji wartości
dokumentalnej (ludzka omylność, niewiedza
lub zła wola)
− dążenie do zgromadzenia jak największej
liczby dokumentów z różnych źródeł dla
zagwarantowania poprawności wniosków
© Krzysztof Klincewicz
Historiografia w zarządzaniu
Nie jest metodą antropologiczną - znaczenie
następstwa zdarzeń, zależności czasowych
− „historia jako bumerang”, źródło wiedzy która
może się przydać w przyszłości
Stosowana w teorii organizacji i
zarządzania
− „co się wydarzyło” - studia przypadków, historie
firm i samego zarządzania
− zwykle nie używa się określenia “historia”
− specyficzne techniki – np. mikrostoria
(poszukiwanie alternatywnych interpretacji
znanych wydarzeń)
© Krzysztof Klincewicz
Wyzwania historiografii
(Topolski)
“Mit postępu” - założenie, że upływowi czasu
towarzyszy poprawa warunków
“Mit rewolucji” - założenie, że warunki w dwóch
różnych okresach radykalnie się różnią
“Mit spójności” - dążenie do udzielenia pełnego
wyjaśnienia mimo braku danych, dla przedstawienia
pełnego obrazu zdarzeń
“Mit aktywizmu” - przecenianie roli jednostek a
nie czynników sytuacyjnych
„Mit wzniosłości” - tendencja do gloryfikacji
przeszłych wydarzeń, tworzenia “wielkiej historii”
© Krzysztof Klincewicz
Studia przypadków
© Krzysztof Klincewicz
Przygotowywanie typowego
studium przypadku
• Definiuję problem badawczy, ramę pojęciową
i szczegółowe pytania
• Wybieram firmę A
• Gromadzę dane ze źródeł ogólnodostępnych w
oparciu o ramę pojęciową
• Piszę wstępną “historię”
• Znajduję luki i problemy
• Przygotowuję pytania
• Przeprowadzam wywiady
• Piszę studium przypadku
© Krzysztof Klincewicz
Rodzaje studiów przypadków
• Historyczne
• Wydarzenia
• Istotna kolejność wydarzeń
• “Jak to było naprawdę"
• Problemowe
• Postawy, opinie, złożone procesy
• Istotne zależności
• "Co Pan sądzi", "Z czego to wynika"
© Krzysztof Klincewicz
Triangulacja
1
Triangulacja =
korzystanie z różnych,
wzajemnie uzupełniających
się źródeł danych, podejść,
badaczy, ...
2 3
© Krzysztof Klincewicz
Triangulacja danych
1
Artykuły prasowe o firmie
(pisane przez dziennikarzy -
- albo przez firmę!)
Opinie
konkurentów,
Wywiady w firmie akta sądowe,
("oficjalne" dyskusje
stanowisko) internetowe...
2 3
© Krzysztof Klincewicz
Triangulacja technik
1
Analiza dokumentacji
Analiza
statystyczna,
Obserwacja,
Inne
Wywiady
2 3
© Krzysztof Klincewicz
Triangulacja w pracach
badawczych
• Gwarantuje poprawność analiz, interpretacji
i wniosków
• Niezbędna: triangulacja danych
• np. nie wierzę naiwnie we wszystko, co
opowiedzą mi pracownicy firmy
• np. nie rozmawiam tylko z dyrektorem, ale
też jego podwładnymi i kolegami
• Zalecana: triangulacja technik badawczych
© Krzysztof Klincewicz
Teoria ugruntowana
(Glaser, Strauss)
Nie „teoria” (naukowa) a „technika teorii
ugruntowanej“!!!
Punkt wyjścia badania: tabula rasa
− pytam o wszystko od początku (nie zawsze mam
sprecyzowany problem badawczy!)
− zdobywając wiedzę, dokonuję stopniowych
podsumowań, uogólnień i wniosków
− potem dalej je weryfikuję i uszczegóławiam (krok
po kroku)
− stopniowo “gruntuję” moje wnioski aż do momentu,
kiedy każda kolejna sytuacja je potwierdza i nie
mam żadnych wątpliwości
© Krzysztof Klincewicz
− W ten sposób tworzę „teorie”
Kodowanie w badaniach
jakościowych
Dotyczy tekstu wywiadów, dokumentów lub
notatek
Wybór istotnych fragmentów i przypisanie im
kodów, odpowiadających poszczególnym
tematom
− kolorowe podkreślenia i klamry na
marginesie strony
− zaznaczanie w programach komputerowych
(np. NVivo, ATLAS.ti, EdEt)
© Krzysztof Klincewicz
Przykład kodowania
NBP
Balce-
rowicz konflikt
deficyt
konflikt
Włoszczowa
PKP
© Krzysztof Klincewicz
Kodowanie
Dalsze analizy dla poszczególnych kodów -
łatwość odnalezienia fragmentu, zestawienia
− przydatność programów komputerowych
Czasem też strukturalizacja tekstu –
przekształcanie w odpowiednik
kwestionariusza
− występowanie kodu w wywiadzie – jak określona
odpowiedź w kwestionariuszu
Wyzwanie: przygotowanie książki kodów
− jednoznaczne określenie, kiedy należy zastosować
dany kod, a kiedy nie
− doskonalona w trakcie kodowania
© Krzysztof Klincewicz
Przykład książki kodów
„Balcerowicz” - wypowiedzi odnoszące się do
prezesa NBP Leszka Balcerowicza
„konflikt” - rozbieżność opinii na tematy
polityczne lub gospodarcze
“oskarżenie” - wypowiedż zarzucająca osobie
lub instytucji nieprawidłowe działanie
“łagodzenie rozbieżności” - wypowiedź
sugerująca, że nie istnieje w
rzeczywistości (znacząca) rozbieżność
między opiniami
itd.
© Krzysztof Klincewicz
Rzetelność kodowania
Sędziowie kompetentni – osoby niezależnie
kodujące tekst
− dla eliminacji błędów pominięcia i
niewłaściwej klasyfikacji
− dla zapewnienia intersubiektywnych
interpretacji
Współczynniki rzetelności kodowania
•
Darmowy program CDC EZ-Text: kodowanie
wywiadów standaryzowanych, porównanie
dwóch niezależnych procesów kodowania,
współczynniki rzetelności i dalsze
analizy © Krzysztof Klincewicz
Badania ankietowe
Budowa kwestionariusza
− typowe błędy
Skale pomiarowe
− odwzorowania zjawisk i relacji pomiędzy
nimi
Pomiar postaw
− skale semantyczna i Likerta
© Krzysztof Klincewicz
Kwestionariusz
Zbiór pytań przygotowanych w celu uzyskania
pożądanych odpowiedzi
− wypełniany przez respondenta –
kwestionariusz ankietowy
− wypełniany przez ankietera –
kwestionariusz wywiadu
© Krzysztof Klincewicz
Dobór treści pytań
Czy pytanie jest niezbędne?
− związek z problemem badawczym i pytaniami
badawczymi
Czy respondent będzie potrafił udzielić
odpowiedzi?
− “W którym roku uzyskał Pan prawo jazdy?”
− “Jakie obroty osiągnięła w ubiegłym roku Pana
firma?”
Czy respondent będzie chciał udzielić
odpowiedzi?
− “Jak często czyta Pan pisma erotyczne?”
− “Czy kiedykolwiek zdarzyło się Panu coś ukraść w
firmie?”
© Krzysztof Klincewicz
Przedmiot zainteresowań
Czy badana cecha nie jest tymczasowa,
niestała?
− wyniki mogą być zaburzone przez: stan
emocjonalny, samopoczucie, problemy z pamięcią,
nastawienie do badacza
Czy występowanie cechy nie jest wynikiem
określonej sytuacji?
− por. mit aktywizmu omawiany przy analizie
dokumentów; podstawowy błąd atrybucji w
psychologii społecznej
Czy cecha nie występuje pod wpływem
pomiaru?
− por. efekt facylitacji, badania Eltona Mayo
© Krzysztof Klincewicz
Sposób formułowania pytań
Dobór słownictwa
− niektóre pojęcia mogą nie być zrozumiałe
Sugestie i zabarwienie emocjonalne
− “Większość biologów jest przekonanych o
słuszności teorii ewolucji, czy Pan też?”
− “Co sądzi Pan o łamaniu prawa przez podejmowanie
strajku?”
− “Kto jest największym bohaterem ludzkości i
dlaczego Włodzimierz Ilicz Lenin?”
Pytania pośrednie
− nie dotyczą bezpośredniego przedmiotu badania,
aby ukryć jego cel i ujawnić określone cechy
respondenta – ale nie zawsze pozwalają na
wyciąganie wniosków!
© Krzysztof Klincewicz
Pytania otwarte
Nie zawsze pozwalają na porównania i
analizy statystyczne
− “Co sądzisz o studiach na WZ UW?”
− “Wymień swoje zainteresowania”
Należy stosować je wtedy, gdy chce się
uzyskać pogłębione odpowiedzi
− “proszę to wyjaśnić”, “dlaczego”
Mogą zniechęcać respondentów – lepiej
nadają się do wywiadów niż do badań
ankietowych (wymagają interakcji)
© Krzysztof Klincewicz
Skale pomiarowe
Skala nominalna – jednoznaczna klasyfikacja
− “Czy ma Pan dzieci?” - TAK/NIE (0/1)
− “Ile ma Pan dzieci?” - 1/2/3/4/5/6
− “Na jakiej uczelni zdobył Pan tytuł magistra?” -
UW/UJ/WSPiZ/SGH/INNA (podaj jaka)
Skala porządkowa – różnice między cechami
− “Jak ważna jest dla Pana motywacja finansowa?” -
Bardzo ważna/Ważna/Średnia/Mało ważna/Nieistotna
(lub: 1-5, 1: bardzo ważna, 5: nieistotna)
Skala przedziałowa – jednostka miary
− “Ilu pracowników zatrudnia Pana firma?” - 1-5/6-
10/11-24/25-49/powyżej 50
© Krzysztof Klincewicz
Pomiar postaw
Postawa
− komponent poznawczy, afektywny i
behawioralny
− zawiera negatywną lub pozytywną ocenę
− wyjaśnia przyczyny zachowania
Problem rozbieżności deklaracji i działań
Psychologiczna kategoria, stosowana w
odniesieniu do zjawisk, określanych w
potocznym języku jako 'opinie'
− częsty przedmiot badań ankietowych
− np. satysfakcja, lubienie, ważność, chęć
zrobienia, stosunek do
© Krzysztof Klincewicz
Skale wykorzystywane do oceny
postaw
Bardzo dobry / dobry / średni / niedobry /
bardzo niedobry
2 / 1 / 0 / -1 / -2
5 / 4 / 3 / 2 / 1
itd.
Problem interpretacji odpowiedzi 'nie wiem'
Nieprzemyślana skala uniemożliwia
interpretację i zastosowanie technik
statystycznych
Gotowe wzorce skalowania: m.in. skala
semantyczna i skala Likerta
© Krzysztof Klincewicz
Skala semantyczna
Przykład: Zaznacz swoje opinie o firmie X
(każda skala reprezentuje jedną cechę o
pięciostopniowej intensywności)
Skala przeciwstawia dwa określenia
© Krzysztof Klincewicz
Skala Likerta
Przykład: Zaznacz swoje opinie o firmie X
_ 5 4 3 2 1
_ ┌─┐ ┌─┐ ┌─┐ ┌─┐ ┌─┐
Duża └─┘ └─┘ └─┘ └─┘ └─┘
_ 5 4 3 2 1
_ ┌─┐ ┌─┐ ┌─┐ ┌─┐ ┌─┐
Nowoczesna └─┘ └─┘ └─┘ └─┘ └─┘
5 – całkowicie się zgadzam
4 – zgadzam się
4 – ani się zgadzam, ani się nie zgadzam
3 – nie zgadzam się
2 – całkowicie się nie zgadzam
© Krzysztof Klincewicz
Skala Likerta
Skala złożona z wielu pozycji (zwykle 5)
Każda pozycja wyraża określoną postawę
Pozycje różnią się intensywnością, która
zmienia się proporcjonalnie
Każdej pozycji jest przyporządkowany numer
(np. od 1 do 5)
Na etapie analiz numery zaznaczonych
odpowiedzi są zliczane
− standaryzacja odpowiedzi ułatwia obliczenia
− łatwo dostrzec pozytywną lub negatywną postawę
− metody statystyczne pozwalają wybrać pozycje
najsilniej różnicujące respondentów o postawach
negatywnej i pozytywnej
© Krzysztof Klincewicz
Przykłady błędów w
kwestionariuszach
Problemy prac magisterskich i ankiet
prowadzonych przez firmy
Na błędach cierpi trafność i rzetelność
wyników
− mierzymy nie to, co byśmy chcieli
zmierzyć
− albo nie mierzymy tak naprawdę niczego
Dalsze przykłady pochodzą z prac
studenckich – fikcyjnych kwestionariuszy
© Krzysztof Klincewicz
Pytania na które respondent
może nie potrafić odpowiedzieć
Przykład ankiety dla klientów banku
− Jak ocenia Pan/Pani czas oczekiwania na
połączenie z konsultantem infolinii?
− Jak ocenia Pan przebieg rozpatrywania reklamacji
złożonych przez klientów?
− Jak ocenia Pan przystosowanie infrastruktury
banku dla niepełnosprawnych klientów?
− Jak ocenia Pan poziom znajomości języków obcych
przez personel banku?
Te pytania mają sens tylko gdy klient
korzysta z określonych usług
© Krzysztof Klincewicz
Pytania na które respondent
może nie potrafić odpowiedzieć
Przykład ankiety dla klientów banku
− Jak ocenia Pan/Pani bezpieczeństwo przesyłanych
dokumentów?
− Jak ocenia Pan(i) poziom obsługi klienta w
konkurencyjnych firmach?
− Czy Pana zdaniem przynależność do stowarzyszeń
banków przynosi korzyści dla działalności firmy?
Uwaga: mimo wszystko dostaniemy od klienta
odpowiedź na zadanej skali!
Dodatkowy problem: klient może zacząć
myśleć o tych zagadnieniach... (zjawisko
primingu w psychologii) © Krzysztof Klincewicz
Pytania sugerujące
[klient banku] Denerwuje mnie fakt obsługi przez
personel dopiero co uczący się
[spadek sprzedaży] W ostatnim czasie
zaobserwowałem zmiany w jakości produktu. Uważam,
że jakość: znacznie się pogorszyła, pogorszyła
się, bez zmian, poprawiła się, znacznie się
poprawiła
[spadek sprzedaży] Czy odpowiada Panu/Pani obecny
system rabatowy naszej firmy?
[odejścia z firmy] Co skłoniłoby Pana do
pozostania w firmie?
[odejścia z firmy] Czy uważa Pan, że przejście do
konkurencyjnej firmy byłoby dla Pana
korzystniejsze? © Krzysztof Klincewicz
Pytania niekoniecznie mierzące
to, co chcemy zmierzyć
[klient banku] Denerwuje mnie fakt obsługi
przez personel dopiero co uczący się
[klient banku] Czy logo banku jest
rozpoznawalne?
[pracownik banku] Jaka jest według Pana
efektywność systemu motywacyjnego
stosowanego przez kierownictwo banku?
[pracownik banku] Jak ocenia Pan
skuteczność prowadzonych przez bank
kampanii reklamowych i innych działań
marketingowych?
© Krzysztof Klincewicz
Pytania na które respondent
może nie chcieć odpowiedzieć
[klient] Czy posiada Pan rachunek bankowy w
Naszym Banku? Tak / Nie, ponieważ ...
[klient] Co najbardziej podobało się Panu w
naszej ostatniej kampanii reklamowej?
[odejścia z firmy] Czy ww. sytuacja miałaby
miejsce, jeżeli płace wahałyby się w
granicach średniej krajowej?
© Krzysztof Klincewicz
Pytania o fakty a nie postawy
(nie nadają się do skalowania)
W firmie istnieje system szkoleń
− Lepiej: Uważam, że system szkoleń w firmie jest
dopasowany do specyfiki pracy/oczekiwań
pracowników
W firmie są możliwości awansu
− Lepiej: Mam możliwości awansu
Czy w Pana firmie pozostaje się po
godzinach?
− Lepiej: Czy Pan? Czy inni?
Czy w Łomży powstała nowa konkurencyjna
firma?
© Krzysztof Klincewicz
Pytania wieloznaczne
Jaki stopień ważności przypisze Pan/Pani
następującym elementom: jakość obsługi,
jakość produktów, zróżnicowanie produktów
− ważność czy zadowolenie z tego banku?
Na jakim poziomie kształtuje się przepływ
informacji w Twoim dziale?
Otrzymuję od mojego przełożonego
odpowiednią ilość informacji zwrotnej
W firmie są przestrzegane europejskie
standardy zarządzania potencjałem firmy
Czy odświeżasz wiedzę z zakresu obsługi
klienta? © Krzysztof Klincewicz
Pytania wieloznaczne
Jak oceniasz relację między wynikami Twojej
pracy a otrzymywaną premią?
Niezadowalająca ----- Zadowalająca
− czy chodzi o to, że dobrze pracuję, czy że
dobrze mi płacą?
Jak postrzegasz istotę funkcjonowania
systemów premiowych w firmie?
Czy jeżeli pojawiłaby się możliwość wyjazdu
za granicę rozwiązałby Pan obecną umowę o
pracę w trybie natychmiastowym?
− delegacja zagraniczna czy emigracja?
− a z dotrzymaniem terminów umownych?
© Krzysztof Klincewicz
Problemy ze skalowaniem
Skala zawierająca po środku wartość “trudno
powiedzieć“
− ryzyko braku jednoznacznych odpowiedzi!
Skala nierozłączna, bez proporcji
− Jak wpływają na Pana warunki panujące w
firmie? Bardzo / średnio / w ogóle nie
mają wpływu na moją pracę / wywołują u
mnie duży stres
© Krzysztof Klincewicz
Problemy braku skali
Jak długo jest Pan obsługiwany?
− od 2 lat / długo / średnio 5 minut
Jak długo jest czynna telefoniczna obsługa
klienta?
− długo / w godz. 8-16 / od 2 lat
Jakie jest oprocentowanie kredytów?
− zależy od rodzaju kredytu
Jak bank reklamuje się na rynku?
− aktywnie
© Krzysztof Klincewicz
Zbyt obszerne pytania
Dwa pytania w jednym
− W jaki sposób firma robi cięcia
budżetowe? Jakie jest Pana zdanie na ten
temat?
Brak konkretu
− Jakie zmiany należałoby wprowadzić w
firmie?
© Krzysztof Klincewicz
Pytania inwazyjne
Stan cywilny: żonaty/zamężna; mieszkający z
partnerem/partnerką; kawaler/panna;
rozwiedziony/rozwiedziona; wdowiec/wdowa
− a może ile osób liczy Pana/Pani gospodarstwo
domowe?
Szczegółowe pytania o zarobki i wiek
− lepsze pytania pośrednio uzyskujące te
informacje
− ale czy ta wiedza jest istotna dla odpowiedzi na
konkretne pytania badawcze???
© Krzysztof Klincewicz
Błędy merytoryczne
Jak obecny system premiowy wpływa na Twoje
zadowolenie z pracy?
− postawy związane z pracą (satysfakcja z pracy,
zaangażowanie organizacyjne) oraz motywacja do
pracy
− problem badawczy dotyczy w rzeczywistości
zaangażowania organizacyjnego a nie zadowolenia
z pracy
pomiar nie tego, co jest istotne: niewłaściwe
konstrukty teoretyczne!
© Krzysztof Klincewicz
Czasem najprostsze pytania są
najlepsze
[odejścia z oddziału firmy] Dlaczego Pan
odszedł?
[klient] Jeśli nie kupuje Pan produktu X,
dlaczego?
[klient] Czy ostatnio Pana sytuacja
finansowa uległa: poprawie / pogorszeniu /
nie zmieniła się
− zmiana sytuacji ekonomicznej klientów może
lepiej wyjaśnić spadek sprzedaży niż ich poziom
zamożności
© Krzysztof Klincewicz
Pytanie o znaczenie dla
respondenta
[pracownik] Czy firma oferuje swoim
pracownikom preferencyjne warunki
korzystania z...
+ Jak ważne jest dla Pana(i) korzystanie z
tych warunków?
− w ten sposób wyodrębnimy np. te elementy systemu
motywacyjnego które są jednocześnie korzystne i
istotne dla pracownika
− zamiast 1000 możliwych elementów, wybierzemy 10
potencjalnie najefektywniejszych
© Krzysztof Klincewicz
Badania pilotażowe
Mają na celu weryfikację poprawności
instrumentu badawczego (kwestionariusza)
− Czy respondenci rozumieją pytania?
wątpliwości w czasie wypełniania
− Czy respondenci potrafią lub chcą odpowiadać na
pytania?
brak odpowiedzi
− Statystyczna eliminacja pytań
gdy odpowiedzi nie są zróżnicowane
gdy wysoka korelacja między odpowiedziami na
dwa pytania
− Ewentualne sugestie nowych pytań od respondentów
© Krzysztof Klincewicz
Techniki badań ilościowych
Badania ankietowe
Badania eksperymentalne
Psychometria – testy psychologiczne
Socjometria – analiza sieci społecznych
Bibliometria – dane bibliograficzne
Analiza ekonomiczna
Kontrolowany eksperyment
− porównanie dla grupy badanej i kontrolnej
− badanie uproszczonej rzeczywistości
społecznej – nadaje się do badań
psychologicznych, trudne do wykorzystania
w badaniach organizacji
Oferuje silne dowody na istnienie zjawisk i
zależności przyczynowo-skutkowych
− lepsze od analizy korelacji
− uproszczona rzeczywistość może nie
zawierać istotnych elementów (zmiennych)
© Krzysztof Klincewicz
Psychometria
Pomiar psychologiczny, oparty o standardowe
testy
− podstawą teorie psychologiczne
1 − poprawność metodologiczna
− adaptacja kulturowa
− normy i klucze
− uprawnienia do wykorzystywania
− ograniczenia
Psychometria często mylona z
„psychotestami” lub nadużywana – nie
powinny z niej samodzielnie korzystać osoby
bez wykształcenia psychologicznego
© Krzysztof Klincewicz
Socjometria
Analiza sieci społecznych – powiązań między
jednostkami i organizacjami
− poszukiwanie “ulubieńców” grupy
− poszukiwanie sposobów przekazywania
informacji i dyfuzji innowacji
teoria słabych więzi (Granovetter 1972)
marketing szeptany (word of mouth)
dyfuzja wirusów
− analiza zależności między firmami
sieci aliansów
mechanizmy powstawania klastrów w gospodarce
© Krzysztof Klincewicz
Przykład – „kto komu
powiedział?”
Wistron
Fujitsu
Dell Apple
Asustek
IBM
Compal
Quanta Sony
Gateway
Toshiba
HP
NEC Compaq
Inventec
First International Computer
Arima
© Krzysztof Klincewicz
Typowe zależności w
socjometrii
Powiązania między jednostkami
− słabe i silne więzi (Granovetter)
− wzorce komunikacji
Centralność w sieci
− wyraz sympatii lub strategii działania
− liczba połączeń w sieci
Ścieżki łączące poszczególne jednostki
− hipoteza małego świata (Milgram)
© Krzysztof Klincewicz
Bibliometria
Ilościowa analiza danych bibliograficznych
− publikacje naukowe i patenty
− autorzy, afiliacje, słowa kluczowe,
występowanie określonych terminów w
streszczeniach
− cytowalność
Dane gromadzone w oparciu o reprezentatywną
bazę artykułów – np. EBSCO, ProQuest,
Compendex, INSPEC, Factiva
Metody analityczne często odwołują się do
technik analizy sieci (socjometrii)
© Krzysztof Klincewicz
Możliwe zastosowania
bibliometrii
Analiza rozwoju i wzrostu popularności
nowych dyscyplin naukowych lub podejść
Porównanie znaczenia krajów, regionów,
ośrodków badawczych i magazynów w wybranej
dziedzinie nauki
Ocena dorobku naukowego wybranego badacza
(impact factor)
Poszukiwania najbardziej kompetentnych
badaczy w danej dziedzinie (dylemat firmy
wchodzącej na nowy rynek)
© Krzysztof Klincewicz
Przykłady – zmiany
popularności
500
“Knowledge management”
400
300
Article count
200
Article count
of articles
presenting solutions
100
0
1985 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002
Year
© Krzysztof Klincewicz
Przykład – porównanie krajów
© Krzysztof Klincewicz
Przykład – ranking badaczy
Współpraca pomiędzy
badaczami z UW
(2000-2004)
informatyka
artykuły z bazy INSPEC
© Krzysztof Klincewicz
Analiza ekonomiczna
Badania wtórne danych ekonomicznych
− dane gromadzone przez urząd statystyczny
− dane wewnętrzne firmy
Możliwe scenariusze
− analiza wskaźnikowa (ocena zjawisk)
− modelowanie ekonomiczne (opis zależności
przyczynowo-skutkowych i prognozowanie)
ekonometria
dynamika systemów
© Krzysztof Klincewicz
Przykład analizy wskaźnikowej
– wycena kapitału ludzkiego
© Krzysztof Klincewicz
Modelowanie ekonomiczne
© Krzysztof Klincewicz
Wykres dla danych nie
poddanych obróbce
© Krzysztof Klincewicz
Wykres dla danych
posortowanych
© Krzysztof Klincewicz
Podstawowe statystyki –
przykład kalkulacji
Średnia = 8,11 =AVERAGE(B2:B155)
Mediana = 8,75 =MEDIAN(B2:B155)
Dominanta = 11,51 =MODE(B2:B155)
Odchylenie stnd. = 3,32 =STDEV(B2:B155)
3 kwartyl = 10,5 =QUARTILE(B2:B155;3)
90 centyl = 11,93 =PERCENTILE(B2:B155;0.90)
[dla danych zebranych w komórkach od B2 do B155]
© Krzysztof Klincewicz
Problem częstości pomiaru
zmian w czasie
Źródło:
www.money.pl
© Krzysztof Klincewicz
Problem częstości pomiaru
zmian w czasie
Źródło:
www.money.pl
© Krzysztof Klincewicz
Problem częstości pomiaru
zmian w czasie
Źródło:
www.money.pl
© Krzysztof Klincewicz
Wnioskowanie statystyczne –
metoda reprezentacyjna
Wykorzystanie rachunku prawdopodobieństwa i
statystyki opisowej
Sposób na zdobycie informacji o populacji
generalnej, której całej nie możemy
przebadać
− pobieramy reprezentatywną próbę losową
− analizujemy jej statystyki opisowe
− wyciągamy wnioski o parametrach całej populacji
− oszacowane (estymowane) wartości parametrów
populacji są prawdopodobne, nie pewne
© Krzysztof Klincewicz
Metoda reprezentacyjna
nieznane parametry
populacji
generalnej
populacja
generalna
szacowane (estymowane)
parametry populacji
(1) dobór
(3) estymacja
losowy
próba statystyki dla próby
bada (np. średnia, mediana)
wcza
(2) pomiar
© Krzysztof Klincewicz
Wymogi metody
reprezentacyjnej
Próba musi być dobrana losowo
statystyczna weryfikacji losowości doboru
Próba musi składać się z odpowiedniej
liczby jednostek
wzory na minimalną wielkość próby
Wnioskowanie statystyczne musi opierać się
na odpowiednim teście/wzorze
poszczególne techniki są przeznaczone dla
różnych przypadków – w zależności od cech
populacji i próby oraz dostępnych danych
najczęstszy błąd: wybór niewłaściwego testu –
poprawne wzory i obliczenia, ale nie dające
się poprawnie zinterpretować © Krzysztof Klincewicz
Problemy przy nielosowym
doborze próby
Analiza wybranego zjawiska (np. natężenie
określonej cechy, mierzone w skali 0-10)
− Populacja wszystkich 154 jednostek
− Próba A: 50 pierwszych jednostek
− Próba B: co 5 jednostka
© Krzysztof Klincewicz
Zmienna zależna i niezależna
zmienna niezależna
zmienna zależna
y = a*x + b
Wartość zmiennej zależnej (y) zmienia się w
wyniku zmian wartości zmiennej niezależnej
(x)
− moja waga (y) rośnie wraz z konsumpcją (x)
− satysfakcja z pracy (y) rośnie
proporcjonalnie do wynagrodzenia (x)
− umiejętności (y) rosną w wyniku procesu
szkolenia (x)
© Krzysztof Klincewicz
Zmienna zależna i niezależna
Badania mają wyjaśniać
− co wpływa na zmiany zmiennej zależnej (y)
− jak matematycznie wyrazić związek między
zmienną zależną (y) i niezależnymi (x)
− jaka jest siła tego związku
zależność funkcyjna – zawsze gdy x ulega
zmianom, y zmienia się proporcjonalnie
korelacja – istnieje prawdopodobieństwo, że
zmiana x wywoła zmianę y
W analogiczny sposób projektuje się badania
eksperymentalne
© Krzysztof Klincewicz
Graficzna analiza korelacji
Diagram rozproszeń
(scatterplot)
− zestawienie
wyników dwóch
zmiennych dla
każdej badanej
jednostki
− wskazuje, czy
istnieją korelacje
i możliwe
zależności
© Krzysztof Klincewicz
Zależność funkcyjna
© Krzysztof Klincewicz
Wysoki współczynnik korelacji
© Krzysztof Klincewicz
Brak korelacji
© Krzysztof Klincewicz
Współczynnik korelacji
Obliczany w arkuszach kalkulacyjnych dla
dwóch zmiennych
Wzór do wprowadzenia w arkuszu:
=CORREL(B2:B155;C2:C155)
[dla par danych w komórkach B2:B155 i C2:C155]
Interpretacja:
1.00: zależność funkcyjna
0.50-0.99: silna korelacja
wartość dodatnia: wzrost x i wzrost y
wartość ujemna: wzrost x i spadek y
© Krzysztof Klincewicz
Korelacja nie oznacza
współzależności
© Krzysztof Klincewicz
Analiza skupień
Grupowanie jednostek w skupienia (cluster)
w oparciu o podobieństwo cech
− proste grupowanie w tabelach, w oparciu o
wybrane kryteria
np. przypisanie produktów do pól macierzy BCG
problem: brak pewności, czy grupowanie jest
poprawne i czy nie przeoczono innych
istotnych kryteriów
− analizy statystyczne, identyfikujące
źródła podobieństw i znaczących
statystycznie różnic
długotrwałe analizy komputerowe
wiele wymiarów, graficzna prezentacja wyników
© Krzysztof Klincewicz
Analiza skupień
© Krzysztof Klincewicz
Kategoryzacja
jednoznaczne
C kryterium podziału
podział rozłączny
B X
X
XX X X XX
obejmuje wszystkie
X X X
XX jednostki w
X populacji
X X X
XXXX D
rzadko stosowana w
A XX X naukach
społecznych – brak
pewności, łatwość
krytyki
© Krzysztof Klincewicz
Typologia
wybór grup typowych
e jednostek i ich
nazwanie
X X
X c X dX
typy nie muszą być
b XX X XX
XX
X
rozłączne
X nie musi obejmować
X
X X
XXXX wszystkich jednostek
a XX X
często stosowana w
naukach społecznych
wiele konkurencyjnych
typologii dla tych
samych zjawisk
© Krzysztof Klincewicz
Graficzna identyfikacja typów
teoretycy
opóźnieni
© Krzysztof Klincewicz
Analiza czynnikowa
Ograniczanie liczby zmiennych,
wyodrębnianie najważniejszych czynników
− psychologia: czynnik g Spearmana jako miara
inteligencji ogólnej
Kalkulacje w programach komputerowych
(równania wielomianowe dla najwyżej skorelowanych
zmiennych)
Czynniki często nie mają interpretacji –
ale możemy podzielić w oparciu o nie
populację badaną
− badania rynku, pracowników i widzów
− zamiast odpowiedzi na 50 pytań mamy tylko 4
© Krzysztof Klincewicz
czynniki, które wyjaśniają zmienność
Data mining – eksploracja
danych
Zaawansowana statystyczna analiza danych,
oparta m.in. na analizie czynnikowej
− Prowadzona dla baz danych – o zakupach w
sklepie, transakcjach bankowych, wizytach na
stronach internetowych, wynikach sondaży
− Specjalistyczne narzędzia informatyczne
(systemy data mining, CRM) lub usługi
zlecane zewnętrznym firmom
Poszukiwanie podobnych grup (segmentów) i
ich cech charakterystycznych (profilu)
Poszukiwanie zależności: klienci kupujący piwo
często kupują też pieluszki © Krzysztof Klincewicz
Wizualizacja danych
Oddzielna dyscyplina badawcza w informatyce
− wykresy, sieci, mapy – też wielowymiarowe
Najprostsze rozwiązanie – arkusz
kalkulacyjny
− nie każdy rodzaj wykresu nadaje się do
określonego rodzaju danych (np.
proporcje, wartości skumulowane)
− wybór serii danych, decyzja o tym, czy są
porządkowane w kolumnach czy wierszach i
skalowanie osi to najczęstsze błędy
© Krzysztof Klincewicz
Wykresy słupkowe i kolumnowe
(prezentacja wartości)
wartości
© Krzysztofskumulowane
Klincewicz
Wykresy kołowe i warstwowe
(prezentacja proporcji)
moment w czasie
zmiany
© Krzysztof Klincewicz
Wykres bąbelkowy (3 serie
danych: X, Y i średnica bąbla)
© Krzysztof Klincewicz
Wykres radarowy
100
60
wyraźnie widać
50 50 różnice między
dwoma seriami
53
38 30 30 danych –
0
wzrosty i
36 spadki
60
62 65
2005
2006
© Krzysztof Klincewicz
Skala nominalna na wykresie
Polska 10 100
USA 15000 15000
15500 USA
Japonia 14500 12000
Niemcy 14000 13000 13500 Niemcy
Rosja 30 50 11500
Japonia
Czechy 15 120
Litwa 5 80 9500
7500
•
Nie widać różnic między
badanymi jednostkami:
5500
Czechy 15 120
Litwa 5 80
1000
Czechy
Polska
Pozwala dostrzec znaczące różnice 100 Litwa
Rosja
© Krzysztof Klincewicz
Internet w badaniach
Możliwe problemy metodologiczne
− Badania jakościowe - problem wiarygodności
dokumentów (konieczna weryfikacja źródła,
triangulacja)
− Badania ankietowe – ograniczenia populacji
badanej i możliwości generalizacji wniosków
'Bezpieczne' scenariusze badań
− Wykorzystanie Internetu jako kanału kontaktu w
badaniach – kwestionariusz wysłany mailem
− Specjalistyczne badania – np. analizy zawartości
list dyskusyjnych i blogów
© Krzysztof Klincewicz
Internet i badania
literaturowe
Internet może być cennym źródłem artykułów
naukowych lub informacji o nich (głównie w
języku angielskim)
Różnica rzetelności
− artykuły z recenzowanych (peer-reviewed)
pism akademickich
− white papers (teksty naukowe, które nie
przeszły przez recenzję)
− publikacje nieakademickie
− podręczniki
© Krzysztof Klincewicz
Jak szukać artykułów
akademickich?
www.google.com: “motivation filetype:pdf“
− cały Internet, teksty akademickie i inne
scholar.google.com: “motivation“
− recenzowane teksty naukowe, często tylko
nazwa i streszczenie
na podstawie tekstów cytowanych w jednym
artykule, poszukuję kolejnych pozycji
literaturowych (“metoda kuli śnieżnej“)
© Krzysztof Klincewicz
Pisma akademickie związane z
zarządzaniem
Administrative Science Quarterly
Strategic Management Journal
Academy of Management Journal
Organization Science
Organization Studies
Research Policy
California Management Review
Journal of Marketing
American Journal of Sociology
Information Systems Review
Uwaga: Harvard Business Review, McKinsey
Quarterly, MIT Sloan Management Review nie są
typowymi pismami akademickimi
© Krzysztof Klincewicz
Pisma akademickie związane z
zarządzaniem
Polskie magazyny
− Organizacja i Kierowanie
− Problemy Organizacji
− Zarządzanie Zasobami Ludzkimi
− Problemy Zarządzania (WZ UW)
− Studia i Materiały (WZ UW)
− MBA (WSPiZ)
Mało polskich pism, artykułów i recenzentów
– różnice w stosunku do pism zagranicznych
− Nie powinny być podstawowym źródłem wiedzy
− Przydają się przy sprawdzaniu, czy coś na dany
temat pisano w Polsce
© Krzysztof Klincewicz
Bazy artykułów akademickich
Uniwersytet Warszawski płaci za dostęp do
baz artykułów akademickich -
“elektronicznych bibliotek“ z artykułami w
formacie PDF www.buw.uw.edu.pl
-> Zasoby -> E-zasoby -> Bazy artykułów
− dostęp do baz z komputerów na uczelni – lub z
domu (po zarejestrowaniu się w BUW)
-> Zasoby -> E-zasoby -> AtoZ
− lista czasopism, które są dostępne w
poszczególnych bazach na UW
− jeśli znam nazwę czasopisma, AtoZ przełączy
mnie do właściwej bazy
© Krzysztof Klincewicz
Przykład – EBSCO: wyszukiwanie
artykułów
© Krzysztof Klincewicz
Przykład – EBSCO: wyszukiwanie
zaawansowane
© Krzysztof Klincewicz
Przykład – EBSCO: wyniki i
podzbiory artykułów
© Krzysztof Klincewicz
Przykład – EBSCO: bibliografia
cytowana w konkretnym artykule
© Krzysztof Klincewicz
Gromadzenie literatury metodą
„kuli śnieżnej”
Znajduję artykuł na interesujący mnie temat
− pomoc promotora?
− tekst opisywany w podręcznikach?
Sięgam do jego „cited references” i zbieram
kolejne publikacje
Sięgam po artykuły które cytują ten tekst
Buduję drzewo cytatów i zależności
© Krzysztof Klincewicz
W jakich bazach szukać?
Dwie podstawowe bazy artykułów
− ABI/Inform (ProQuest)
− Business Source Complete (EBSCO)
Czasopisma wydawnictwa Elsevier
− Elsevier ScienceDirect
Baza notatek prasowych i informacji o
firmach
− Factiva
Kilkadziesiąt innych, specjalistycznych baz
dostępnych przez strony BUW
© Krzysztof Klincewicz
Lektura artykułu naukowego
© Krzysztof Klincewicz
Pytania do analizy artykułu
© Krzysztof Klincewicz
Pytania do analizy artykułu
© Krzysztof Klincewicz
Pytania do analizy artykułu
© Krzysztof Klincewicz
Pytania do analizy artykułu
© Krzysztof Klincewicz
Pytania do analizy artykułu
© Krzysztof Klincewicz