R

Krzyowiec XX wieku Plinio Corra de Oliveira

Krzyowiec XX wieku
Plinio Corra de Oliveira

przekad: Jerzy Wolak

Instytut im. Ks. Piotra Skargi Krakw

Biblioteka Kontrrewolucji

Tytu oryginau Il crociato del secolo XX. Plinio Corra de Oliveira

Robert de Ma ei

copyright for the polish edition by Fundacja Instytut Edukacji Spoecznej i Relignej im. Ks. Piotra Skargi

redakcja przekadu Roman Mazurkiewicz redakcja merytoryczna Leonard Przybysz, Sawomir Skiba redakcja techniczna Piotr Derre, Arkadiusz Stelmach, Agnieszka Stelmach opracowanie graczne, skad i druk AWR FINE www.ne.pl

ISBN 83-89591-06-5

Fundacja Instytut Edukacji Spoecznej i Relignej im. Ks. Piotra Skargi Krakw ul. Jzetw / www.piotrskarga.pl

Spis treci

Przedmowa Aposto Kontrrewolucji Wstp Rozdzia I Ju jako mody chopiec Rozdzia II Legionrio narodzi si, by walczy Rozdzia III W obronie Akcji Katolickiej Rozdzia IV Rewolucja i Kontrrewolucja Rozdzia V Tradycja, Rodzina, Wasno Rozdzia VI Mka Chrystusa mk Kocioa Rozdzia VII Ku Krlestwu Maryi Zakoczenie Indeks

VIII XI XV

Wykaz skrtw
AAS BSS Acta Apostolicae Sedis, Vatican Press, Watykan Miasto-Rzym, . Bibliotheca Sanctorum, Istituto Giovanni XXIII, Rzym , tomw.

CATHOLICISME Catholicisme hier, anjourdhui, demain, wydane przez G. Jacquemet, Letouzey et An, Pary . DB DDC DHBB Dictionnaire de la Bible, wyd. przez F. Vigouroux, Letouzey et An, Pary , tomw. Dictionnaire de Droit canonique, Letouzey et An, Pary , tomw.

Dicionrio Histrico Biogrco Brasileiro wyd. przez Fundao Getlio Vargas, Forense-Unitersitria-Finep, Rio de Janeiro

tomy. .

DM DENZ-H DHGE DIP

Dizionario di Teologia Morale, pod red. kardynaw Francesco Roberti e Pietro Palazzini,Studium, Rzym Heinrich Denzinger, Enchiridion, wyd. przez Peter Hunermann, EDB, Bolonia .

Dictionaire dHistoire et de Gographie Ecclsiastiques, Letouzey et An, Pary . Dizionario degli Istituti di Perfezione, pod red. Guerriero Pelliccia i Giancarlo Rocca, Edizione Paoline, Rzym . Pius XII, Discorsi e Radiomessaggi, Tipograa Vaticana, Watykan , tomw. Dictionnaire de Spiritualit, Beauchesne, Pary , tomw. Dictionnaire de Thologie Catholique, Letouzey t An, Pary , tomy.

DR DSp DTC

EB EC ER GAF GER HKG IP LTK NDB PG

Encyclopaedia Britannica, H. Hemingway Benton Publisher, Chicago , tomw. Enciclopedia Ca olica, Sansoni, Florencja , tomw. Enciclopedia delle Relligioni, Vallecchi, Florencja , tomy. .

Grande Antologia Filosoca, wyd. przez Umberto Antonio Padovani, Marzorati, Mediolan Gran Enciclopedia Rialp, Ediciones Rialp, Madryt , tomy. Handbuch der Kirchengeschichte, Herder, Freiburg im Bresgau , tomw.; Insegnamenti Pontici, wyd. przez mnichw z Solesmes. Tame Paoline, Alba, , Lexikon fr Theologie und Kirche, Verlag Herder, Freiburg , tomw. tomw.

Neue Deutsche Bigraphie, Duncker & Humblat, Berlin . Patrologiae Cursus Completus, Series Latina, wyd. przez Jaques-Paul Migne, Pary , tomy. Patrologiae Cursus Completus, Series Latina, wyd. przez Jaques-Paul Migne, Migne, Pary , tomw. Theologische Realenzyklopdie, de Gruyter, Berlin-Nowy Jork .

PL

TRE

P J A E M K .K S *

W czasach kryzysu i zamtu jake czsto powtarzajcych si w dziejach biograe wybitnych postaci niejednokrotnie znacznie lepiej odsaniaj i wskazuj waciw drog postpowania, anieli tomy abstrakcyjnej nauki o moralnoci czy lozoi. W istocie bowiem jednostki musz w konkretny sposb urzeczywistnia zasady w praktyce. Std, o ile burzliwe czasy mniej sprzyjaj historycznej realizacji zasad, o tyle konieczniejszym staje si docenianie tych, ktrzy owe zasady umiecili w centrum wasnego ycia. W naszym stuleciu stao si to udziaem Plinia Corri de Oliveira, wielkiego brazylskiego myliciela i czowieka czynu, zmarego w Sao Paulo padziernika roku, ktrego pierwsz w Europie biogra napisa wanie profesor Roberto de Ma ei. Caoci swego autentycznie katolickiego ycia Plinio Corra de Oliveira potwierdza nieustajc yzno Kocioa. Trudnoci, jakie napotykaj w dzisiejszych czasach prawdziwi katolicy, stanowi w rzeczy samej okazj do wpywania na histori poprzez goszenie wiecznych zasad Chrystusowych. To wanie czyni wybitny brazylski myliciel, odwanie w epoce wszelkiej maci totalitaryzmw goszc niezachwian wiar w fundamentalne nauczanie oraz instytucje Kocioa. Oprcz wiernoci papiestwu, charakterystycznym rysem
* Kardyna Alfons Maria Stickler, salezjanin, urodzi si w roku w austriackiej miejscowoci Neuenkirchen. Szczeglne powoanie do studiw prawniczych doprowadzio go do katedry na Papieskim Uniwersytecie Salezjaskim, gdzie pocztkowo zajmowa stanowisko dziekana wydziau prawa kanonicznego, pniej za, w latach , rektora. Oddawszy swe wybitne talenty akademickie na sub Stolicy Apostolskiej, pocztkowo kierowa Papieskim Instytutem Wyszych Studiw aciskich, pniej mianowany zosta prefektem Biblioteki Watykaskiej. W roku papie Jan Pawe II podnis go do godnoci biskupiej, a w dalszej kolejnoci kardynalskiej, z kocioem tytularnym San Giorgio w Velabro, by w kocu uczyni go Bibliotekarzem i Archiwist witego Kocioa Rzymskiego. Kardyna Stickler jest autorem wakich studiw teologicznych i kanonicznych, przetumaczonych na wiele jzykw (nota wydawcy).

VIII

P jego duchowoci co z przyjemnoci wspominam byo rzucajce si w oczy naboestwo do Maryi, Wspomoenia Wiernych, Krlowej Raca witego, Zwyciczyni spod Lepanto, ktrej cze oddawa w salezjaskim kociele Najwitszego Serca Pana Jezusa w Sao Paulo. Wci zachowuj w radosnej pamici wasne przewodniczenie rzymskiej uroczystoci z okazji wydania znakomitej pracy Plinia Corri de Oliveira, zatytuowanej Szlachta i analogiczne elity tradycyjne w ordziach Piusa XII; ksiki, ktra wraz z Rewolucj i Kontrrewolucj stanowi w moim przekonaniu jeden z najwyszych wzlotw geniuszu brazylskiego myliciela. Krtko mwic, gratuluj profesorowi Roberto de Ma ei, z ktrym czy mnie przyja i zgodno ideaw, wymienitego sposobu, w jaki udao mu si przypomnie sylwetk i dokonania Plinia Corri de Oliveira, ktrego jest w Europie godnym uczniem. Wszyscy zaoyciele, jak rwnie inni, ktrzy w jakikolwiek sposb wyrnili si w dziejach Kocioa, musieli znosi kalumnie i niezrozumienie. Nie powinno zatem dziwi, i Plinio Corra de Oliveira by i dalej bdzie celem oszczerczych kampanii, zrcznie aranowanych przez rodowiska wrogie jego ideaowi rechrystianizacji spoeczestwa. W naszym stuleciu takie zniesawiajce kampanie dotykay take innych stowarzysze katolickich, demonizowanych i oskaranych o sekciarstwo. Co ciekawe, kampanie tego rodzaju charakteryzuje tym silniejsza agresywno, o ile gortsz wierno Kocioowi katolickiemu deklaruj atakowane stowarzyszenia. Wynika z tego jasno, i prawdziwym obiektem owych oskare i faszerstw jest sam Koci, oraz e organizuje si je po to, by zanegowa jego rol jako nauczyciela prawdy, rol potwierdzon niedawno przez Ojca witego Jana Pawa II w encyklice Veritaits splendor. Niepokojce jest to, e tego typu oszczercze kampanie, organizowane przez wrogw Kocioa, spotykaj si czsto z poparciem katolikw, ktrzy mieni si prawowiernymi. Mam nadziej, e niniejsza biograa Plinia Corri de Oliveira przyczyni si do rozproszenia krytycyzmu i niezrozumienia, oraz e stanie si wzorcowym punktem odniesienia dla wszystkich, ktrzy wspaniaomylnie zechc oarowa sw energi Kocioowi, suc jemu i cywilizacji chrzecaskiej. Wysiek ukierunkowany na suenie Kocioowi wymaga nie tylko rzetelnoci doktrynalnej, lecz rwnie osobistego praktykowania autentycznego ycia wewntrznego, ktremu towarzyszy duch pokuty i powicenia proporcjonalny do powagi naszych czasw.

IX

XX

Plinio Corra de Oliveira przez swoje ycie i dzieo dostarcza nam w tym wzgldzie wyrazistego przykadu. Zapewniam o modlitwie i bogosawi wszystkim, ktrzy podaj drog naladowania i propagowania takiego wanie, autentycznie katolickiego ducha oraz katolickiej wizji wiata. Alfons Maria Kardyna Stickler Rzym, lipca roku w wito Nawiedzenia NMP

Aposto Kontrrewolucji
Plinio Corra de Oliveira nie jest dziki Bogu postaci zupenie nieznan w naszej ojczynie. Przed kilku laty krakowskie Arcana wyday jego opus magnum Rewolucj i Kontrrewolucj, a w miesiczniku pod tym samym tytuem opublikowano jego Autobiogra lozoczn. Mamy take piknie wydan przez Stowarzyszenie Kultury Chrzecaskiej im. Ks. Piotra Skargi Drog Krzyow. Rwnie w innych czasopismach (Pro Fide Rege et Lege, Punkt Widzenia) i opracowaniach (Encyklopedia Biaych Plam) czytelnik polski znale moe fragmenty rnych prac Doktora Plinio, zwaszcza niedocenionej subtelnoci wykady z cyklu rodowiska Zwyczaje Cywilizacje, tudzie przyczynki mu powicone. Jednakowo ukazanie si pracy profesora Roberta de Ma ei wytwarza zupenie now jako w polskiej recepcji dziea brazylskiego bojownika sprawy Chrystusowej. Przede wszystkim dlatego, e jest to bez wtpienia najlepsza i najpeniejsza, jak dotd, monograa, jak o Plinio Corri de Oliveira napisano lecz nie tylko dlatego. Mamy tu bowiem do czynienia z czym znacznie wikszym, ni tylko speniajc wszelkie standardy warsztatowe rozpraw naukow, albo z innego punktu widzenia zajmujc vie romance. Ksika profesora de Ma ei istotnie angauje czytelnika, ale nie zaspokajaniem prnej ciekawoci tyczcej sawnego czowieka, lub choby podniet intelektualnych. Przenika ona chciaoby si rzec: przewietla delikatnym i czuym, a jednoczenie niezwykle precyzyjnym aparatem poznawczym i empatycznym niezmierzone bogactwo myli, czynu i duchowoci czowieka, ktry y na tym wiecie, ale by nie z tego wiata; ktry y tak, jak by ju mieszka w domu Ojca swego. Swoj opowie o krzyowcu XX wieku prowadzi de Ma ei w dopeniajcych si i systematycznie rozwajcych, lecz ogniskujcych wok staego jdra osobowoci bohatera, koncentrycznych krgach tematycznych. W kolejnych rozdziaach poznajemy rodowisko spoeczne i kulturowe arystokracji So Paulo, a take burzliwe to polityczne Brazylii dawniejszej i wspczesnej; wzrastanie oraz dojrzewanie modego Plinia do rozpoznania sensu i specyki

XI

XX

swojego powoania, zwieczonego w pierwszym etapie sub publiczn w parlamencie oraz redagowaniem Legionrio; jego dramatyczn walk o uratowanie Akcji Katolickiej przed zeliniciem si w lewicowy progresywizm; olniewajco precyzyjn teori rewolucji i kontrrewolucji; wypracowanie dynamicznej i nowatorskiej formy wspczesnego ruchu krucjatowego w postaci Stowarzyszenia Tradycja Rodzina Wasno; heroiczne zmagania o zachowanie wytyczonego przez Boskiego Zaoyciela kursu odzi Piotrowej, podmywanej zdradzieckimi prdami podczas i po Soborze Watykaskim II; wreszcie lozo i teologi dziejw Corri de Oliveira zarazem wasn i oryginaln oraz zakorzenion mocno w caej Tradycji katolickiej, a w szczeglnoci w wizji zmagajcych si do kresu dziejw Dwch Miast w. Augustyna i Hexameronu w. Bonawentury. Trzeba podkreli, e gdyby nawet ksika de Ma ei skadaa si tylko z pierwszych trzech rozdziaw, ju stanowiaby bezkonkurencyjne na naszym rynku wydawniczym kompendium wiedzy o Brazylii, jej historii, kulturze, yciu relignym oraz oczywicie o samym bohaterze tego dziea. Jake bowiem nike miejsce w polskiej samowiedzy zajmuje ten najwikszy przecie katolicki kraj na wiecie! C my wiemy o Brazylii, prcz kilku banalnych, szkolnych skojarze o ziemi trzciny cukrowej i kawy, albo co gorsza folderowych widokwek z orgiastycznego karnawau w Rio, kiczowatej telenoweli o niewolnicy Izaurze lub gazetowej, lewackiej politgramoty o zych obszarnikach, ndzarzach z podmiejskich faveli i ekoterrorystycznych wrzaskw o niszczeniu puszczy Amazonii? A czy lepszy jest stan wiadomoci nawet katolickich elit w naszym kraju, ktrym Koci brazylski kojarzy si na pewno nie z Doktorem Plinio czy biskupem de Castro Mayerem, lecz z nie-witej pamici czerwonym purpuratem Dom Helderem Cmar ulubiecem postpowych mediw, ktre z powodu jego prokomunistycznych sympatii wybaczaj mu atwo nawet wczeniejsz sabo do faszyzmu? Ilu ludzi w Polsce zna i pojmuje wiatopogldowy sens obalenia Cesarstwa w roku przez ludzi wyznajcych antychrzecask ideologi pozytywizmu? Kto zna, ju nie twrczo, lecz choby nazwisko, brazylskiego Veuillota, konwertyty Jacksona de Figuereidy? Kto u nas prbowa przeprowadzi spokojny i uczciwy examen critique natrtnie wtaczanej tezy jakoby rdem biedy czci Brazylczykw a przeto moralnym usprawiedliwieniem tzw. reformy rolnej, w istocie wywaszczenia i kolektywizacji bya rzekoma

XII

nieproduktywno latyfundiw, w kraju, w ktrym ponad procent areau ziemi i lasw zawsze naleaa do pastwa! Na te, i wiele innych pyta Czytelnik znajdzie wyczerpujc odpowied w ksice profesora de Ma ei. Bdzie te mia rado odkrywania bogatej, subtelnej, wytwornej kultury sanpauliskiej belle epoque, tego brazylskiego Parya, w ktrym arystokratyczny rytua uprzejmoci, traktowanej jak liturgia, nie wykoleja si w zmysowo, lecz przeciwnie: by szczeblem umoliwiajcym otwarcie si duszy na dar aski i jej wspicie si ku nadprzyrodzonoci. Nie przypadkiem Woch de Ma ei, a wic reprezentant innego, wspaniaego odgazienia cywilizacji aciskiej, tak plastycznie umie odtworzy ten cudowny fenomen wiata romaskiego, ktrego Plinio Corra de Oliveira arystokrata i wrg egalitaryzmu oraz pokorny niewolnik Chrystusa i Maryi zarazem by niepowtarzalnym uosobieniem, a ktry polega na szczeglnej harmonii natury i nadnatury, woli i aski; harmonii przejawiajcej si w tym, e nadprzyrodzono nigdy nie pognbia natury, tylko j podnosi, a natura nigdy nie usiuje zajmowa miejsca transcendencji, lecz suy jej ozdabiajc j piknem zmysowym i zakorzeniajc j w doczesnoci. Przecie jednak wspomniane zalety stanowi zaledwie przedsmak treci zawartych w ksice, ktrych radoci poznawania nie bdziemy odbiera Czytelnikowi. Napomknmy jedynie, czego moe si spodziewa, i dziki temu wzbogaci i odrodzi kto wie? nie tylko wasny intelekt, lecz take wasn duchowo. To na przykad wiedza o tym, dlaczego autentyczny katolik moe by tylko na prawicy, ale nie byle jakiej, lecz tylko na prawicy Boga, prawicy Boskiego ordo i Boskiej caritas. To dogbne rozpoznanie natury, warstw, faz i psychologicznego podoa (nieuporzdkowanych namitnoci i pychy) szataskiej rewolucji, a dziki temu uzbrojenie si w niezniszczalny pancerz wiary, dogmatu i doktryny kontrrewolucji. To odkrycie, w jaki sposb mdrociowa estetyka miary, wagi i liczby, podug ktrych Bg stworzy wiat, staje si drog czowieka do Boga Pikna Absolutnego. To pouczenie jak przetrwa ten straszliwy Wielki Pitek Kocioa, sprowadzony na przez faszywych prorokw, co otworzyli okno, przez ktre wlizn si dym szatana w absolutnym posuszestwie Bogu, bdcemu ca Prawd, a jednoczenie w niezachwianym, lecz autentycznym posuszestwie widzialnej hierarchii; autentycznym to znaczy takim, ktre nigdy nie moe przeczy Prawdzie i dobru najwyszemu, czyli zbawieniu dusz.

XIII

XX

To uprzytomnienie sobie zowrogiej puapki faszywego ekumenizmu, jak jest prowadzenie niekonkluzywnego dialogu, opartego o relatywistyczn dialektyk rwnowartociowoci czstkowych prawd. To wreszcie przeniknicie opatrznociowego wymiaru dziejw historia salutis i wyprostowanie bdnych cieek nazbyt doczesnego millenaryzmu (ktry zwid nawet wielu witobliwych chrzecan, jak Joachim de Fiore), a odsonicie prawdziwie ortodoksyjnej apokaliptyki, w ktrej odrodzona Christianitas redniowieczna, zapowiedziane w Fatimie Krlestwo Maryi, nie bdzie, bo nie moe by, identyczne z Paruzj Chrystusa i Krlestwem Boym, lecz tylko jego wspania zapowiedzi i przygotowaniem, po ktrej jeszcze nastpi czas ostatniej i najwikszej prby panowania Antychrysta. Historia kontrrewolucji stajcej do walki z niepoliczalnymi hufcami Mordoru, z zastpami ziemskich sug Ksicia Ciemnoci, ma wielu bohaterw. Zwamy jednak, e zazwyczaj dziaali oni na rnych polach, i bardzo czsto niestety czyny ich kamay sowom, albo przynajmniej im nie dorwnyway. Kontrrewolucja ma swoich wielkich doktorw od de Maistre`a i Bonalda po Maurrasa (szczeglnie jaskrawy przypadek dramatu duszy, nazbyt moe surowo przez Corr i jego biografa potraktowany). Ma swoich dzielnych onierzy i wodzw od wonicy z Andegawenii po generaa Franco. Ma wreszcie natchnionych kapanw i mistrzw ycia duchowego od ojca de Clorivire`a po ojca Pio. Nie znam jednak w caej historii kontrrewolucji osoby, w ktrej te trzy wymiary: wyborny intelekt, niezmordowany czyn i podniosa, mistyczna wrcz duchowo, spotkayby si i zczyy w tak doskonaej harmonii, jak w Doktorze Plinio. To by czowiek kompletny, aposto kontrrewolucji, w ktrego duszy bya powaga Piotra, mdro Pawa, i wizjonerstwo Jana; intelekt Doktora Anielskiego, sodycz Doktora Serackiego i mistyczny ar Doktora Miodoustego. I na tym wanie polega wyjtkowo tego niezwykego bojownika Ecclesia Militans, ktra nas sabych i bdzcych moe tylko w najwyszym stopniu zawstydza. Take jako wyzwanie do podniesienia si z duchowej ndzy i brudu, w ktrych tkwimy, i odwagi pjcia t sam drog. Jacek Bartyzel

Wstp
Kady z nas, czy mu si to podoba czy nie, pisze wasn biogra. W dzie sdu ksiga ta zostanie otwarta i odczytana.

Ponisze stronice napisano w celu przyblienia europejskiemu czytelnikowi postaci Plinia Corri de Oliveira wybitnego myliciela i czowieka czynu, ktry pozostanie w naszej pamici jako wielka posta koczcego si stulecia.1 Pomimo faktu, i dzieo Plinia Corri de Oliveira znane jest dzi w dwudziestu szeciu krajach na piciu kontynentach, a jego pisma przetumaczono na wiele jzykw, w wielkich encyklopediach czy pracach naukowych trudno znale jakkolwiek o nim wzmiank; nie rozprawiaj te na jego temat ani media, ani intelektualici. To niezbity dowd, jak obcy by on kulturalnym modom naszych czasw, a zarazem zasadnicza przyczyna, dla ktrej podjem si napisania i opublikowania niniejszej ksiki. Nie roszcz sobie pretensji do zaprezentowania kompletnej biograi Plinia Corri de Oliveira; biograi, ktra aby wyczerpa temat
1 Niniejsza praca, utrzymana w duchu naukowego obiektywizmu, powstaa jako rezultat skrupulatnego przestudiowania materiaw rdowych, na ktre zoyo si m.in. dziewitnacie ksiek napisanych przez Plinia Corr de Oliveira oraz ponad artykuw i esejw opublikowanych w tygodniku O Legionrio ( - ), w miesiczniku Catolicismo ( - ) oraz w dzienniku Folha de So Paulo ( - ). Wstpny ogld jego podstawowej dziaalnoci znale mona w pracach: Tradition, Family, Property: Half a Century of Epic Anticommunism, The Foundation for a Christian Civilization, Inc., Mount Kisco, New York ; Um Homem, uma Gesta. Homenagem das TFPs a Plinio Corra de Oliveira, Edioes Brasil de Amanha, So Paulo bdw. Wan pozycj jest take: Joo S. Cl Dias, Dona Lucilia, Artpress, So Paulo , praca powicona Lucilii Ribeiro dos Santos, matce naszego bohatera. Na specjaln uwag zasuguje pogbiona analitycznie praca doktorska Lizaniasa de Souzy Limy pt. Plinio Corra de Oliveira, Um cruzado do sculo XX, Faculdade de Filosoa, Letras e Cincias Humanas, So Paulo . Rzecz jasna, wielk wag posiadaj rwnie rda nie wydane drukiem za ycia autora, m.in. Autoportret lozoczny, opublikowany pomiertnie na amach Catolicismo (nr , maj ), jak rwnie liczne wiadectwa tych, ktrzy mieli okazj i zaszczyt osobicie zna Plinio Corr de Oliveira.

XV

XX

musiaaby przyj form monumentalnej syntezy. Nie usiuj te wykada jego dorobku doktrynalnego, ktry nadal przecie jest publikowany. Co wicej, nie zamierzam tu take pisa historii, rwnie bogatej i wci dynamicznej, Stowarzysze Obrony Tradycji, Rodziny i Wasnoci (TFP), zakadanych z jego inspiracji na caym wiecie i do dzi prnie dziaajcych. Brak na to wszystko i czasu, i si. Proponuj po prostu Czytelnikowi wprowadzenie do myli i dziea Plinia Corri de Oliveira; wprowadzenie, ktre pozwoli mu sformuowa wasny sd na temat tej wielkiej postaci, z rwn pasj kochanej, co zwalczanej, najczciej jednak nieznanej lub celowo ignorowanej. To jedynie wstpna zachta do bliszego poznania czowieka; kwesti szczegowej analizy wszystkich aspektw jego osobowoci niewiarygodnie wszechstronnej i bogatej pozostawiam innym autorom. Kady z nas, czy mu si to podoba czy nie napisa kiedy Plinio Corra de Oliveira pisze wasn biogra. W dzie sdu ksiga ta zostanie otwarta i odczytana.2 Kady z nas musi stara si nadawa sens ksidze swego ywota, ktrej pierwszym prawdziwym autorem jest Bg. Nasze istnienie ma znaczenie o tyle, o ile koresponduje z tajemniczym planem zarysowanym dla nas w wiecznoci. Poytek pyncy z literatury biogracznej przejawia si w pomocy, jakiej moe nam ona dostarczy na naszej trudnej drodze, oferujc ywy przykad tych, ktrzy podali t drog przed nami. Verba movent, exempla trahunt:3 wzorcowe przykady ludzi piszcych swe biograe ywym chrzecastwem wasnego istnienia mog take oddziaywa na ukierunkowanie naszego ycia i naszej przyszoci. Mam nadziej, i to wanie okae si gwnym owocem lektury mojej ksiki powiconej Plinio Corri de Oliveira. Pragn z caego serca podzikowa wszystkim, ktrzy przyczynili si do opublikowania tej pracy. Za nieocenion pomoc i szczodrze oarowane sugestie zechc przyj szczeglne podzikowania Armando Alexandre dos Santos, Julio Loredo, Jos Messias Lins Brando, Juan Miguel Montes, Stefano Nitoglia, Francisco Javier Tost Tores, Jos Antonio Ureta oraz Guido Vignelli. W zwizku z wydaniem angielskim specjalne podzikowania kieruj pod adresem Barbary Donovan za trud tumaczenia, Mario Navarro da Costa
2 3

Plinio Corra de Oliveira, Seriedade, Catolicismo, nr , maj . Adolfo Tanquerey, Compendio di Teologia Ascetica e Mistica, tumaczenie woskie, Descle, Roma , s. .

XVI

W oraz Filipa Morana za ich recenzj, a take Brytyjskiego Biura TFP, bez ktrego wsparcia angielska wersja ksiki nie ujrzaaby wiata dziennego. Za dar Opatrznoci uwaam liczne osobiste spotkania z Plinio Corra de Oliveira w latach . Bez tej bezporedniej z nim znajomoci powstanie niniejszej ksiki nie byoby moliwe. Roberto de Ma ei

Rozdzia I J
Ju jako mody chopiec z podziwem patrzyem na ruiny chrzecaskiego wiata, im oddaem swoje serce, odwrciem si od wszystkiego, czego mgbym oczekiwa i z tej penej bogosawiestw przeszoci uczyniem m przyszo.

. Ostatnie promienie sodyczy ycia

Zdanie Talleyranda, zgodnie z ktrym ten, kto nie y przed rokiem , nie dowiadczy sodyczy ycia, mona z powodzeniem zastosowa do belle epoque okresu bezporednio poprzedzajcego pierwsz wojn wiatow.1 Czowiekowi dwudziestego wieku trudno poj zarwno znaczenie, jak i wag tego synnego stwierdzenia. W rzeczy samej bowiem nasz wiek upyn pod znakiem goryczy ycia, ktrej najbardziej oczywisty wyraz znajdujemy dzi w nowej chorobie spoecznej zwanej depresj oraz w koszmarnym rozpowszechnieniu samobjstw, nawet wrd ludzi bardzo modych. Dla nowoczesnego czowieka zanurzonego w hedonimie i niezdolnego do odczuwania autentycznej radoci duchowej wyraenie sodycz ycia niesie znaczenie stricte materialne i ogranicza si do gorzkiej satysfakcji zrodzonej z komsumeryzmu i czysto zycznego uycia.
1

Do synnego zdania Talleyranda odwouje si m. in. francuski historyk Guizot w swych wspomnieniach. Franois Guizot, Mmoires pour servir lhistoire de mon temps, t. I-VIII, M. Lvy, Paris - , t. I, s. . Ju u schyku siedemnastego stulecia, jak zauwaa Paul Hazard, Francja jest w penym tego sowa znaczeniu ojczyzn wytwornych manier, dobrego wychowania i intelektualnego wyranowania, a take sztuki ycia, kurtuazji i kultury oraz wszelakich cnt spoecznych., P. Hazard, The European Mind, , Penguin, Harmondsworth , s. .

XX

Sodycz ycia w rozumieniu Talleyranda posiada znaczenie gbsze i bardziej duchowe. Mona j interpretowa jako atmosfer, ktra przesycaa spoeczestwo od Wiekw rednich. Korzenie owej sodyczy ycia sigaj redniowiecznej cywilizacji chrzecaskiej, a opieraj si o chrzecask koncepcj bytu, w sposb nierozerwalny czc szczcie czowieka z chwa Boga. Doktryna katolicka oraz codzienne dowiadczenie ucz, jak dramatyczne jest ludzkie ycie. A jednak wysiek, cierpienie, powicenie i walka s w stanie przynie wewntrzn rado zdoln wypeni sodycz ten pad ez, jakim jest nasze istnienie. Poza Krzyem prawdziwe szczcie i sodycz staj si niemoliwe jest tam tylko pogo za lep przyjemnoci, ktra z racji swego nieuporzdkowania nieuchronnie wiedzie do goryczy i rozpaczy. O radoci rzec mona to samo, co wity Bernard powiedzia o chwale e jest jak cie. Jeeli j gonimy ucieka; jeli za przed ni uciekamy poda za nami. Nigdzie nie znajdziemy prawdziwej radoci, jedynie w Panu naszym Jezusie Chrystusie, czyli w cieniu Krzya. Im wicej czowiek si umartwia, tym jest szczliwszy. Im wicej za szuka przyjemnoci, tym jest smutniejszy. Dlatego w wiekach, w ktrych rozwj cywilizacji chrzecaskiej osign swj punkt szczytowy, czowiek by szczliwy: wystarczy odwoa si do redniowiecza. Im bardziej za oddala si od katolickiej wiary, tym smutniejszy si stawa. Proces ten nasila si z pokolenia na pokolenie. Na przykad czowiek dziewitnastego stulecia nie by ju w stanie dowiadcza tak zachwycajcego douceur de vivre, jak jego przodek z wieku osiemnastego, z drugiej jednak strony, o ile wikszym spokojem wewntrznym i dobrym samopoczuciem cieszy si w porwnaniu z czowiekiem naszych czasw!2 Sodycz ycia nie oznaczaa nieograniczonego uycia czy czego na ksztat wspczesnego luzu. Bya ona odbiciem Boej Mioci w spoeczestwie, promieniem nadprzyrodzonego wiata rozjaniajcym i wypeniajcym duchow radoci spoeczestwo wci oddane Bogu, przynajmniej w swej zewntrznej strukturze. Atmosfera sodyczy ycia, ktra zdaniem Talleyranda zamara wraz z wybuchem rewolucji francuskiej, dalej unosia si nad Europ a do wybuchu pierwszej wojny wiatowej.
2

P. Corra de Oliveira, Ambientes, Costumes, Civilizaes, Catolicismo, nr

, maj

Belle epoque oznaczaa optymizm i euforyczn wiar w mity Rozumu i Postpu symbolizowane przez choreogra baletu Excelsior.3 Ale belle epoque to rwnie arystokratyczny, uporzdkowany styl ycia, ktry nawet u progu dwudziestego wieku odzwierciedla sposb ycia ancien rgime. Belle epoque to sen o konstruowaniu nowoczesnej cywilizacji, ale zarazem cigle ywe spoeczestwo patriarchalne, ktrego gasnce promienie odbaa monarchia austro-wgierska, spadkobierczyni korony witego Cesarstwa Rzymskiego. U zarania wieku dwudziestego obok Europy pozytywistycznej istniaa Europa katolicka i monarchiczna, wci obejmujca cztery imperia i pitnacie wielkich monarchii.4 Atmosfer owych lat odba intensywne wiato malarstwa impresjonistw oraz psychologiczne powieci Paula Bourgeta. Podstawowe narzdzie tamtego kosmopolitycznego spoeczestwa stanowia rozmowa sztuka wymagajca taktu, uprzejmoci, dyplomacji, sztuka wyraajca autentyczny savoir-vivre.5 Symbolem owej ery jest Pary, Ville-Lumire, uznany za stolic wiata rozcigajcego swe granice daleko poza Francj, a nawet poza Europ. Gdziekolwiek siga wpyw cywilizacji europejskiej, tam prymat w dziedzinie jzyka, kultury i mody dziery Francja. Pord tych rozsianych po wiecie francuskich wysp, na pocztku dwudziestego stulecia jedna lnia janiej ni pozostae: So Paulo w Brazylii, jedno z tych miast, ktre wiedziay najlepiej, jak poczy wartoci wasnej tradycji z wartociami francuskiej kultury. Wszystko, co najlepsze w belle epoque dobry smak, wyranowane maniery i elegancja nie majca nic wsplnego z dandyzmem kwito wwczas na drugiej pkuli, pod zwrotnikiem. Na tle horyzontu rozwietlonego Krzyem Poudnia ostatnie przebyski ancien rgime rozjaniay serca, ktre z prostot matk wszelkich cnt zachowyway
Excelsior to tytu naiwnej opery alegorycznej autorstwa Luigi Menzo iego ( ), z muzyk Romualdo Marenco ( ) zachwycajcej publiczno, nie tylko wosk, przez z gr dwie dekady od swej mediolaskiej premiery w roku . Pord tanecznych piruetw celebruje ona budow Kanau Sueskiego i tunelu pod Mont Cenis oraz Pokj Narodw jako wywyszenie i apoteoz Postpu. 4 Zob. Roberto de Ma ei, . Due sogni si succedono: la construzione, la distruzione, Edizioni Fiducia, Roma , s. - . 5 Ksie de Lvis-Mirepoix, hrabia Flix de Voge, La politesse. Son rle, ses usages, Les Editions de France, Paris , s. . Zob. te Verena von der Heyden-Rynsch, Europische Salons, Artemis & Winkler Verlag, Mnchen , s. ; oraz ujcie bardziej oglnie: Camille Pernot, La politesse et sa philosophie, PUF, Paris .
3

XX

pen saudade (nostalgii) wierno cywilizacji chrzecaskiej, nioscej wiato ich ojczynie i caemu wiatu. Sowo saudade wyraa co wicej ni nostalgi. Oznacza zarazem wspomnienie i upragnienie rzeczy nieobecnej. To sentyment nie dajcy si wyrazi, a przy tym owiany melancholi charakterystyczn dla kontemplacyjnej i intuicyjnej duszy Portugalczykw i Brazylczykw.6 Dokadnie wtedy, gdy Stany Zjednoczone zaczynay dowiadcza kuszcego zewu nowoczesnoci, Paulista (mieszkaniec stanu So Paulo) odczuwa saudade za Brazyli chrzecask i europejsk; saudade wobec starych obyczajw oraz poczucie wiernoci dawnym zasadom, ktrych ostatnie, gasnce odbicie zdawaa si oarowa mu Europa.

. Brazylia: powoanie do wielkoci

Stefan Zweig zwiedzajcy Brazyli w latach trzydziestych XX w., zdumiewa si krajem, ktry jak przewidywa odegra jedn z najistotniejszych rl w przyszym rozwoju wiata.7 Pierwsze wraenie, jakie wywouje Brazylia, zwizane jest z jej ogromem. Kraj rozcigajcy si na kilometrw kwadratowych zajmuje ponad poow cakowitej powierzchni Ameryki Poudniowej. Potne gry opadajce urwiskami do morza, puszcze pene bujnej rolinnoci oraz burzliwa Amazonka, ktra wraz z dorzeczem zajmujcym ponad pi milionw kilometrw kwadratowych tworzy najrozleglejszy na wiecie system rzeczny ewokuj obraz kraju, ktry wszystkiego posiada w nadmiarze: przyrody, wiata, barw; do tego stopnia, i mylimy o nim zgodnie z wizerunkiem, ktry przekaza Sebastiao da Rocha Pita jako o prawdziwym ziemskim raju.8

Zob. haso Saudade w: Grande Enciclopdia Portuguesa e Brasileira, Editorial Enciclopdia, Lisba-Rio de Janeiro , t. , s. - . Portugalski lolog, Carolina Michaelis de Vasconcelos ( ) podkrela pen zgodno pomidzy portugalskim terminem saudade a niemieckim Sehnsucht. Zob. A Saudade portuguesa, Renascena portuguesa, Porto . 7 Stefan Zweig, Brazil. Land of the Future, Cassell, London , s. . Zob. te Ernani Silva Bruno, Historia e Tradioes da Cidade de So Paulo, t. - , Livraria Jos Olympio Editora, Rio de Janeiro ; Aonso A. de Freitas, Tradioes e reminiscencias paulistanas, wyd. , Governo do Estado de So Paulo, So Paulo ; Luiz Gonzaga Cabral SJ, Inuencia dos Jesuitas na colonizaao do Brasil, w: Jesuitas no Brasil, Companhia Melchoramentos de S. Paulo, So Paulo , t. . 8 Sebastiao da Rocha Pita ( ), Histria da Amrica Portuguesa, w: E. Verneck, Antologia Brasileira, Livreria Francisco Alves, Rio de Janeiro , s. .
6

W adnym innym regionie niebo nie jest tak pogodne ani ranek tak piknie nie wschodzi; na adnej innej pkuli promienie soneczne nie s tak zote a blask ksiyca tak olniewajcy; zawsze szczliwe gwiazdy lni tutaj najdelikatniej; widnokrg czy to o wicie, czy o zachodzie jest niezmiennie przejrzysty, a woda czy to z wiejskiego strumyka, czy te z miejskiego wodocigu krystalicznie czysta. Krtko mwic: Brazylia to na nowo odkryty ziemski raj.9 Niezmierzony kontynent brazylski sprawia wraenie nieustannie skpanego w socu niby poyskujcy diament w cieniu Nieskoczonoci. () Jego blask otwiera w ciszy przestrzeni nieugaszon, pow, agodn, gorejc lub blad przejrzysto. Wszystko nieustannie janieje. Wraz z falami olepiajcego wiata soce zsya na ziemi gboki spokj. wiato zalewa wszystko i wszystko pochania. Owo wiato, ktre rozsiewa swe nieugaszone promienie jakby po to, by utrzymywa ziemi w atmosferze przejmujcego spokoju, nadaje niezmierzonym przestrzeniom tajemniczy wymiar duchowy. Mona odnie wraenie, i wietlista szeroko widnokrgu przygotowuje dusz do wielkiego i gbokiego powoania. Data narodzin Brazylii przypada na kwietnia roku, kiedy to u wybrzey nieznanego ldu pojawiy si biae agle portugalskiej eskadry dowodzonej przez Pedra Alvaresa Cabrala. Pierwszym gestem descobridores (odkrywcw) byo wzniesienie na play krzya oraz celebracja na nowym ldzie bezkrwawej oary Kalwarii. Odtd Brazylia stanie si Terra de Santa Cruz.10 Konstelacja Krzya Poudnia niejako przypiecztowaa t scen na niebie; scen, ktra na wieczno pozostanie odcinita na brazylskiej duszy. Krzy Poudnia, godo kraju ojcw, swym sodkim nocnym blaskiem nieprzerwanie przypomina o cigoci zawartego przymierza. Mwi o niemiertelnej
Jos Pereira da Graa Aranha ( ), A esthetica da vida, Livraria Garnier, Rio de Janeiro-Paris , s. . 10 Brazylia narodzia si jako chrzecaska. Jej pierwszy dziejopis, a zarazem jeden z jej odkrywcw nazwa j Wysp Prawdziwego Krzya. O. Seram Leite SJ, Pginas de Histria do Brasil, Companhia Editora Nacional, So Paulo , s. . Kronikarz ekspedycji, Pero Vaz de Caminha pisa do krla: Nie moemy stwierdzi, czy jest tu zoto, srebro, elazo czy inne metale; nie widzielimy ich. Ale sama ziemia jest bogata. () Jednak najlepszym owocem tego kraju moe by, jak sdzimy, oarowanie jego mieszkacom zbawienia dusz. Cyt. za: Roger Bastide, Brasil terra de Contrastes, tumaczenie woskie Il Brasile, Garzanti, Milano , s. . Tekst listu Pera Vaz de Caminha w: Jaime Corteso, A expedio de Pedro Alvares Cabral, Livrarias Ailland e Bertrand, Lisba , s. - .
9

XX

nadziei narodu chrzecaskiego, ktry ronie na ziemi Krzya witego.11 Odtd jak zauway pewien woski dyplomata wo chrzecastwa rozprzestrzenia si na kady zaktek brazylskiej ziemi, niczym perfumy rozpylone raz na zawsze.12 Krzy przypomina ojciec Leite stanowi symbol i obietnic, jednak nie by jeszcze ziarnem. Miao si ono pojawi, w wielkiej obtoci i rnorodnoci, dopiero p wieku pniej, w roku , wraz z powoaniem gubernatora generalnego i przybyciem jezuitw.13 W tym wanie roku w lad za gubernatorem Tom de Souza, wysanym przez krla portugalskiego Jana III w celu ewangelizacji nowych terytoriw,14 przypyno szeciu misjonarzy z zaoonego niedawno przez w. Ignacego Loyol Towarzystwa Jezusowego. Oni to zgodnie z obserwacj Stefana Zweiga przywieli ze sob rzecz najcenniejsz i najbardziej konieczn dla istnienia narodu i kraju: ide. Konkretnie ide Brazylii.15 Jezuici nadali dusz temu, co, cho bogate w potencja, dotychczas pozostawao bezksztatne. Ta ziemia to nasze zadanie16 zapowiedzia ojciec Manuel da Nbrega17, ktrego wraz z ojcem Jos

11 Yves de la Brire, Le rgne de Dieu sous la Croix du Sud, Descle de Brouwer & C. Bruges-Paris , s. . 12 Roberto Cantalupo, Brasile euro-americano, Instituto per gli Studi di Politica Internazionale, Milano , s. . 13 S. Leite SJ, Pginas de Histria do Brasil, s. - . Nie lekcewac roli odegranej przez innych, mona bez obawy pokusi si o nastpujce stwierdzenie: historia jezuitw w szesnastowiecznej Brazylii to historia tworzenia samej Brazylii, w katechetycznym, moralnym, duchowym, edukacyjnym oraz w ogromnej mierze kolonialnym aspekcie zagadnienia. Wkad innych czynnikw relignych jedynie nieznacznie zmienia powyszy obraz (s. ). 14 W Regimento z grudnia r., w ktrym krl portugalski Jan III przedstawi gubernatorowi Tom de Souza reguy rzdzenia, do ktrych ten winien si stosowa w Brazylii, czytamy: Gwnym powodem, dla ktrego wysyam ludzi, by zasiedlili wspomniane ziemie Brazylii, jest nawrcenie krajowcw na nasz wit Wiar Katolick. Regimento de Tom de Souza, Biblioteca Nacional de Lisba, Arquivo da Marinha, liv. de ocios, de a . Zob. te o. Armando Cardoso SJ, O ano de na historia do Brasil e da Companhia de Jesus, Verbum nr , , s. - . 15 S. Zweig, Brazil, s. . Zob. Carlos Sodr Lanna, Genese da civilizao crist no Brasil, Catolicismo nr , marzec , s. - ; Idem, A epopia missionria na formao da Cristandade luso-brasileira, Catolicismo nr , maj , s. - . 16 Cyt. za: Antonio de Queiroz Filho, A vida herica de Jos de Anchieta, Edies Loyola, So Paulo , s. . 17 Ojciec Manuel da Nbrega urodzi si padziernika r. w Entre-Douro-e-Minho w Portugalii, a zmar padziernika r. w Rio de Janeiro. Doktor prawa kanonicznego i lozoi na uniwersytecie w Coimbrze, w roku wstpi do Towarzystwa Jezusowego, aw zosta wysany przez w. Ignacego do Brazylii, gdzie zosta pierwszym przeoonym misji jezuickiej, pniej za prowincjaem. Misj sw kontynuowa przez wiele lat, a do mierci.

de Anchiet18 uwaa naley za zaoyciela Brazylii. Od descobrimento (odkrycia) a do czasw dzisiejszych misjonarze podejmowali dzieo nie majce sobie rwnych w historii19, dzieo chrystianizowania i jednoczenie cywilizowania brazylskiej ziemi. Jezuici katechizowali tubylcw gromadzc ich w specjalnie zakadanych wioskach (Aldeias), otwierali pierwsze szkoy, wznosili uniwersyteckie kolegia i kocioy, budowali drogi i miasta.20 Kiedy hugenoci usiowali przej koloni, ojcowie Nbrega i Anchieta nadzorowali (jako orientadores) operacje militarne przeciwko francuskim protestantom, ktrzy dokonali desantu w Zatoce Guanabara.21 W centrum ukowato wygitej linii brzegowej tej piknej zatoki, odbitej Francuzom,22 zaoono niewielkie miasto, ktre w przyszoci miao sta si stolic: Rio de Janeiro. W miejscu tym wszystkie naturalne uroki Brazylii gry i pagrki, puszcza, wyspy i przesmyki zdaway si splata w niepowtarzaln syntez.23 Pocztkowo miastem stoecznym portugalskiej kolonii by Salvador da Bahia, jedna z komrek

18 Urodzony marca r. w La Laguna (Wyspy Kanaryjskie) b. Jos de Anchieta zmar w Reritiba (obecnie Anchieta) czerwca r. W roku wstpi do Towarzystwa Jezusowego, by dwa lata pniej uda si do Brazylii z grup misjonarzy towarzyszcych portugalskiemu gubernatorowi, Duarte da Costa. Wywicony w r. uczestniczy w zaoeniu So Paulo ( ) i Rio de Janeiro ( ), a w roku zosta prowincjaem Brazylii. Niezmordowana dziaalno apostolska przyniosa mu tytu Apstolo do Novo Mundo. Zosta beatykowany przez Jana Pawa II w r. Zob. Alvares do Amaral, O Padre Jos Anchieta e a fundao da So Paulo, Conselho Estadual da Cultura, So Paulo . 19 Seram Leite SJ, Historia da Companhia de Jesus no Brasil, Livraria Portugal, Lisboa , t. I. 20 Rwnolegle do jezuitw wasny apostolat rozwali benedyktyni (od ), karmelici (od ), kapucyni (od ) oraz inne zakony. Jezuici wypdzeni w roku przez markiza Pombal powrcili do Brazylii w r. Na temat mczennikw jezuickich z roku zob. Mauricio Gomes dos Santos SJ, Beatos Ignacio de Azevedo e companheiros martires, Didaskalia, nr , , s. - ; - (tumaczenie rozprawy dla biura historycznego Kongregacji ds. Kanonizacyjnych). 21 Doradc ojcw Nbregi i Anchiety by Giuseppe Adorno, woski arystokrata z rodu genueskich dow, ktry wygnany z rodzinnego miasta odda wasn fortun i ycie na sub nowemu krajowi luzytaskiemu. W XVI stuleciu, podobnie jak rodzina Adorno, do Brazylii przeniosy si cakowicie rody Acciaiuoli (Accioly), Doria, Fergoso i Cavalcanti (Cavalcanti dAlbuquerque). 22 Carlos Sodr Lanna, A expulsao dos franceses d Rio de Janeiro, Catolicismo, nr , maj , ss. - . 23 Panorama dziejw Rio de Janeiro pozwala postrzega to miasto w kategoriach syntezy caej Brazylii. Serce Brazylii nie przestaje bi wanie tam, pomimo ocjalnego przeniesienia stolicy do Braslii. Tam uwidacznia si tajemnicza synteza caego kraju, zaproszenie do przyszoci penej tajemniczych obietnic. P. Corra de Oliveira, Meditando sobre as grandezas do Brasil, Catolicismo, nr , padziernik .

XX

rozrodczych24 Brazylii, podobnie jak So Paulo, Rio, Pernambuco i Maranho. Olbrzymie terytorium zostao podzielone na dwanacie dziedzicznych capitanias, z ktrych z biegiem czasu wyksztaciy si stany tworzce brazylsk federacj.25 Gubernatorzy obdarzeni bogatymi prerogatywami i hojnymi nadaniami byli wybierani przez krla Portugalii spord najlepszych: byych eglarzy, weteranw, osobistoci dworu.26 Brazylia pozostawaa integraln czci Krlestwa Portugalii nawet w okresie pomidzy rokiem a , kiedy to koron portugalsk wizaa unia personalna z koron hiszpask. Brazylska wiadomo narodowa umacniaa si w zmaganiach z Holendrami, ktrzy zdoali uchwyci przyczek w Bahii ( ), czy 27 W momencie kapitulacji Recina nieco duej ( ) w Recife. fe, ostatniego holenderskiego bastionu, istnia ju zjednoczony nard brazylski. Wojny holenderskie przyniosy korzy w postaci nieznanej wczeniej konsolidacji rozmaitych elementw kolonizacji w jeden jej typ.28 Pierwszy typ brazylskiej arystokracji stanowili senhores de engenho, czyli plantatorzy trzciny cukrowej podstawowej uprawy
Joo Ribeiro, wybitny historyk zajmujcy si Brazyli, niezwykle trafnie okrela mianem komrek rozrodczych brazylskiej tkanki nastpujce miejscowoci: Bahia, Pernambuco, So Paulo, Rio i Maranhao. Z owej pitki dwie () stanowi owoc wycznej inicjatywy jezuitw: So Paulo, ktre zaoyli wasnymi rkami, oraz Rio de Janeiro, ktre zdoali zaoy wbrew wszelkim przeciwnociom. Pozostae trzy: Bahia, Pernambuco i Maranhao take zawdziczaj swj rozwj jezuitom. L. G. Cabral SJ, Jesuitas no Brasil (sculo XVI), Companhia Melhoramentos de So Paulo, So Paulo , s. . 25 Homero Barradas, As capitanias hereditrias. Primeiro ensaio de um Brasil orgnico, Catolicismo, nr , listopad . 26 Pedro Calmon, Histria do Brasil, Livraria Jos Olympio Editora, Rio de Janeiro , t. I, s. . 27 Zob. Lucio Mendes, Calvinistas holandeses invadem cristandade luso-americana, Catolicismo, nr , lipiec , s. - ; Idem, Martrio e heroismo na resistncia ao herege invasor, Catolicismo, nr , wrzesie , s. - ; Diego Lopes Santiago, Historia da Guerra de Prnambuco, Fundao do Patrimonio Histrico e Artstico de Pernambuco, Recife . Do Brazylii przybyo wwczas wielu ocerw woskich, gwnie neapolitaskich (zob. Gino Doria, I soldati napoletani nelle guerre del Brasile contro gli olandesi ( ), Ricardo Ricciardi Editore, Napoli ). Kiedy w roku holenderska Kompania Zachodnioindyjska zaja Bahi, Filip IV wysal ot, w ktrej znalaz si kontyngent z Neapolu dowodzony przez Carla Andre Caracciolo, markiza Torrecuso. W roku inny neapolitaski dowdca, Gian Vincenzo Sanfelice, hrabia Bagnoli, skutecznie broni Bahii przed holenderskimi kalwinistami usiujcymi utworzy protestanckie pastwo w Ameryce Poudniowej. Brazyli czya z Krlestwem Neapolu staa, owocna wsppraca. Zob. np. Paolo Scarano, Rapporti politici, economici e sociali tra il Regno delle Due Sicilie e il Brasile ( ), Societa Napoletana di Storia Patria, Napoli . 28 P. Calmon, Storia della Civilt brasiliana, tum. woskie, Industria Tipograca Italiana, Rio de Janeiro , s. .
24

brazylskiej, wszechobecnej w obrazie feudalnej capitanii przez cay okres kolonialny.29 Plantacje trzciny cukrowej, myny i mae ranerie obsugiwane przez niewolnikw, budowane nieopodal cigw wodnych, tworzyy pierwociny brazylskiej cywilizacji rolniczej. Wielki Dom (Casa-grande), dwr waciciela plantacji, przypomina fortec; 30 wszak to wanie senhores byli si odpierajc inwazje Holendrw, Francuzw i Anglikw, nieprzyjaci Wiary i Krla.31 Uprawa i przetwarzanie trzciny cukrowej wyczerpyway aktywno rolniczo-przemysow w cigu dwch pierwszych stuleci ycia narodowego Brazylii. W wieku osiemnastym, po nieoczekiwanym odkryciu zota w stanie Minas Gerais, stao si ono gwnym produktem brazylskiej gospodarki. Okres dominacji zota i szlachetnych kamieni wysun na pierwszy plan grup bandeirantes (zbrojnych poszukiwaczy), 32 z odwagi i niespokojnego ducha przygody bezporednich spadkobiercw tradycji descobridores. Konno, z opoczc ag na przedzie, niczym jedcy fortuny przekraczali koryta rzek, zdobywali grskie szczyty, zapuszczali si daleko w gb ldu w poszukiwaniu drogocennego kruszcu. Na poow XVIII w. przypada pocztek trzeciego z socjo-ekonomicznych cyklw rozwoju kraju: okres wielkiej cywilizacji kawy, ktra a do roku stanowia gwne rdo bogactwa Brazylii.

Trzcin cukrow, idealny produkt dla kraju w pocztkowym okresie rozwoju, uprawiano na pnocy i na poudniu Brazylii do koca szesnastego stulecia. Gwny obszar upraw stanowi stan Pernambuco, ktrego port Recife w siedemnastym wieku przeksztaci si w najwikszy na wiecie orodek handlu kaw. Zob. P. Calmon, Storia della Civilta brasiliana, s. . Zob. te Plinio Corra de Oliveira, Powstanie, rozwj i zmierzch szlachty ziemskiej w kolonialnej, imperialnej i republikaskiej Brazylii, apendix do amerykaskiego wydania Szlachty i analogicznych elit tradycyjnych w ordziach Piusa XII, Hamilton Press, York , ss. - . 30 Gilberto Freyre, Casa-Grande & Senzala, wyd. , Editora Jos Olympio, So Paulo , t. I, s. . 31 Podbj nowych ziem czy si wszake z apektem militarnym. Kade zaorane pole, kada zaludniona sesmaria, kade wzniesione ogrodzenie, kada zbudowana przetwrnia cukru w sposb nieunikniony wymagaa dziaa wojskowych. Od pnocy po poudnie nowe gospodarstwa rolne i pastwiska zakadao si z mieczem w doni. Francisco Jos Oliveira Vianna, O Povo Brasileiro e a sua Evoluo, Ministrio da Agricultura, Indstria e Comrcio, Rio de Janeiro , s. . 32 Na temat bandeirantes zob. imponujc, jedenastotomow prac Aonso de Taunay, Histria Geral das Bandeiras Paulistas, So Paulo , streszczon w Histria das Bandeiras Paulistas, t. - , Edices Melhoramentos, So Paulo ; zob. te J. Cortesao, Raposo Tavares e a formao territorial do Brasil, Ministrio da Educao e Cultura, Rio de Janeiro ; Ricardo Roman Blanco, Las bandeiras, Universidade de Brasilia, Brasilia .
29

XX

W wieku dziewitnastym Brazylia uzyskaa niepodlego, w odmienny jednake sposb ni inne kraje latynoamerykaskie, mianowicie nie na drodze walki zbrojnej, a poprzez utworzenie cesarstwa, ktrego tron obj syn krla Portugalii, Dom Pedro I Braganza ( ). wrzenia w So Paulo cesarz Pedro I proklamowa niepodlego Brazylii. Dwa lata pniej nada jej pierwsz konstytucj. Sukcesj przekaza synowi, Pedro II,33 wadcy-lantropowi, ktrego dugie i spokojne panowanie zakoczya rewolucja republikaska wybucha po zniesieniu niewolnictwa.34 Cesarstwo utracio poparcie arystokracji ziemskiej, uwaajcej uwolnienie niewolnikw za posunicie bdne i przedwczesne. Po bezkrwawym zamachu stanu, listopada ogoszono powstanie republiki. Historyk Gugliemo Ferrero pisa: Brazylczycy ujrzeli, jak ich monarchia agodnie i bez najmniejszego rozlewu krwi upada; jak zmierzcha na ksztat licznego letniego dnia, w peni spokoju i blasku.35 W roku Cesarstwo Brazylii przeksztacio si w Federacyjn Republik Brazylii. Na nowej adze znalazo si pozytywistyczDom Pedro II ( - ) polubi w roku ksiniczk Teres Cristin, siostr Ferdynanda II, krla Obojga Sycylii. Jej najstarsza crka Isabella ( ) wysza za m za ksicia Gastona Orlans dEu, z ktrego to zwizku przyszli na wiat trzej synowie: Pedro de Alcntara, Luiz i Antnio. Kiedy pierwszy z nich zrzek si prawa sukcesji dla siebie i swego potomstwa, nastpc tronu zosta jego brat, ksi Luiz Orleans-Braganza ( ). Polubi on ksiniczk Mari Pia z Burbonw sycylskich (zob. Armando Alexandre dos Santos, A legitimidade Monrquica no Brasil, Artpress, So Paulo ). Na temat Dom Pedra II zob. Heitor Lyra, Historia de Dom Pedro II: , Editora Nacional, So Paulo . Dom Pedro by monarch wspaniaomylnym, szczodrym i sprawiedliwym, wzorem patriotyzmu i kultury, zapau i prawoci, tolerancji i prostoty. Syn z mdroci i lantropii. By czonkiem Akademii Francuskiej oraz wielu zagranicznych towarzystw naukowych i literackich, mecenasem sztuki, nauki i literatury. Wspiera nansowo ksztacenie wielu wybitnych Brazylczykw, nie szczdzc na ten cel wasnych rodkw. S. Rangel de Castro, Quelques aspects de la civilisation brsilienne, Les Presses Universitaires de France, Paris b.d.w., s. - . Zob. te Leopoldo Bibiano Xavier, Dom Pedro e a gratido nacional, Catolicismo nr , grudzie . 34 W r. tzw. prawo wolnego ona nadawao wolno osobom powyej roku ycia urodzonym z matek-niewolnic. W r. weszo w ycie prawo szedziesiciolatkw, uwalniajce niewolnikw powyej roku ycia. maja r. pod wpywem konserwatywnego ministra Joo Alfredo Corri de Oliveira ksiniczka Isabella dEu, regentka cesarstwa, na czas nieobecnoci podrujcego po Europie ojca, ratykowaa ostateczne zniesienie niewolnictwa. W wczesnej czternastomilionowej populacji Brazylii liczba niewolnikw przekraczaa . Zjawisko niewolnictwa wygasao ju wtedy samorzutnie. Na temat zniesienia niewolnictwa zob. P. Corra de Oliveira, A margem do de maio, O Legionrio nr , V . Zob. te Robert Conrad, Os ltimos anos da escravatura na Brasil, , wyd. , Civilizao Brasileira, Rio de Janeiro ; Emilia Vio i da Costa, A abolio, Global, So Paulo . 35 Cyt. za: S. Rangel de Castro, Quelques aspects de la civilisation brsilienne, s. .
33

ne mo o: Porzdek i Postp.36 Brazylia staje wwczas u progu czasu, kiedy to zacznie celowa w prbach uczynienia Postpu bogiem, a Nauki bogini dla swych intelektualnych elit.37 Republik tworzya federacja niezalenych stanw, z ktrych kady posiada odrbny parlament i rzd. Nastpi rozdzia Kocioa od pastwa, zadekretowano maestwa cywilne i przeksztacono polityk gospodarcz kraju. Pierwsze dziesiciolecie XX wieku upyno w Brazylii w klimacie euforii i optymizmu wywoanego nadziejami zrodzonymi przez reformy instytucjonalne oraz gospodarczy i spoeczny rozwj kraju.38 By to zoty okres Pierwszej Republiki.39

. So Paulo: europejska wyspa na amerykaskim kontynencie

Centrum brazylskiego ycia ekonomicznego, politycznego i spoecznego u pocztku dwudziestego stulecia znajduje si w So Paulo. Miasto rozcigajce si na paskowyu, osiemset metrw nad poziomem morza, zwielokrotnio sw populacj z okoo pidziesiciu tysicy w roku do ponad trzystu pidziesiciu tysicy w roku .40 Z jednej strony okala je szeroka, leniwie pynca rzeka Tiet, pasmo grskie Serra da Cantareira za dostarcza mu yciodajnej wody. Domy s tu jednopitrowe i cile ze sob ssiaduj. Jednake ulice ju poszerzono, przeksztacajc je w trjpasmowe aleje, a w miejsce domw w stylu kolonialnym coraz czciej pojawiaj si wille i inne nowoczesne budowle. Oto europejskie miasto porodku tropikw, majce przed sob wielk przyszo.
Gugliemo Ferrero opowiada o swej wizycie w wityni ludzkoci, mieszczcej si przy ulicy Beniamina Constanta w Rio de Janeiro, gdzie dyskutowao si mio o wielu rzeczach z najwyszym kapanem, panem Texteir Mendesem. G. Ferrero, Fra i due mondi, Fratelli Treves Editori, Milano , s. . 37 G. Freyre, Ordem e Progresso, wyd. , t. - , Livraria Jos Olympio Editora, Rio de Janeiro , t. I, s. . Bardziej oglnie: Ronald M. Schneider, Order and Progress. A political History of Brazil, Westview Press, Boulder (Colorado) . 38 Kolejnymi gowami pastwa byli: Prudente de Morais ( - ), Campos Sales ( ), Rodrigues Alves ( - ), Afonso Pena ( - ), Nilo Peanha ( - ), Hermes da Fonseca ( - ), brazylsk polityk zagraniczn kierowa za w owym okresie nieprzerwanie baron Rio Branco ( ). 39 Gdybymy mieli wzorem dawnych historykw nadawa nazwy epokom, czas Pierwszej Republiki byby okresem zotym. Plinio Doyle, Brasil , Biblioteca Nacional, Rio de Janeiro , t. I, s. . Na przeomie wiekw Brazylia liczya mieszkacw, z czego ponad procent zamieszkiwao tereny wiejskie. 40 Ibidem, s. .
36

XX

Uywajcy pseudonimu Italicus autor listu wysanego z So Paulo w lipcu roku, opisuje to miasto jako yjce w erze poprzedzajcej okres wielkiej pomylnoci, do ktrej si przygotowuje.41 So Paulo rozroso si w cigu dwch dekad z icie pnocnoamerykask gwatownoci. Kiedy znane byo niemal wycznie dziki uniwersyteckiemu wydziaowi prawa. Caym jego yciem byli studenci i wszystko toczyo si powanym i spokojnym rytmem prowincjonalnego miasta. () Teraz jest to miasto rozedrgane i rozbrzmiewajce prac. W cigu kilku miesicy pojawiy si tu wielkie interesy i powane gazie przemysu, banki zbaj ogromny kapita, dziennikarstwo, ktre w cigu piciu lat przeszo ogromne przeobraenia, moe konkurowa z europejskim.42 W rozpalonym gorczk pracy i inicjatywy miecie transport tramwajowy, ktrego pierwsz elektryczn lini otwarto w roku , ju w roku szczyci si niewiarygodn liczb trzydziestu milionw pasaerw. Miasto huczy gorczkow krztanin, niezmierzony tum faluje na ksztat rzeki, a grujce nad wszystkim kominy, z ktrych buchaj ogromne kby dymu, kalaj bkit nieba.43 Przyczyn owego nadzwyczajnego wzrostu stanowiy zdaniem Stefana Zweiga te same uwarunkowania geopolityczno-klimatyczne, ktre czterysta lat wczeniej skoniy ojca Nobreg do uznania tego wanie miejsca za najlepszy punkt wyjcia dla dalszej ekspansji w gb Brazylii.44 Ju od siedemnastego wieku, Paulistas wykazywali znacznie wicej energii i zdolnoci ni pozostali Brazylczycy. Paulistas, prawdziwi depozytariusze narodowej energii, semper novarum rerum cupidi (nieustannie dni nowoci), zdobyli i odkryli ten kraj; ich pragnienie ryzyka, postpu i ekspansji przenioso si w nastpnych stuleciach na handel i przemys.45

Italicus, Dove vive un milione di Italiani. Lo stato di So Paulo in Brasile, LIllustrazione italiana nr , sierpnia , s. - . Czasopismo to powica obszerny artyku stanowi So Paulo, w jednej trzeciej zamieszkiwanemu przez Wochw. W r. populacja woska liczya okoo miliona, z czego szeset tysicy pracowao w fazendas lub innych przedsibiorstwach rolnych, sto trzydzieci tysicy mieszkao w stolicy, reszta za zamieszkiwaa miasta w gbi kraju (s. ). 42 Ibidem. 43 Batista Cepelos, O fundador de S. Paulo, w: E. Werneck, Antologia Brasileira, s. . 44 S. Zweig, Brazil, s. - . 45 Ibidem, s. .
41

So Paulo, miasto fazendeiros (farmerw), ludzi, ktrzy bardziej szczycili si swymi gospodarstwami ni swoim miastem, a jeeli ju o miecie wspominali, to mieli na myli jedno z miast europejskich, konkretnie Pary,46 posiada wygld zewntrzny i dusz wielkiej metropolii, w ktrej rozmaite nurty europejskiej kultury i rne style ycia splataj si w jedno. U podstawy tego femomenu ley charakterystyczna portugalska dobro i duch uniwersalizmu, umoliwiajcy czenie i stapianie si ze sob tak wielu odmiennych elementw. Rozwj ekonomiczny zawdzicza So Paulo gwnie emigracji woskiej,47 natomiast kultur, maniery i ycie towarzyskie francuskiej.48 Przy ulicy de Novembro, najbardziej reprezentacyjnej z tak zwanego Trjkta, znajdujemy sklepy o nazwach wykluczajcych wszelk wtpliwo: Au Printemps, Au Louvre, Au Palais Royal. Ksigarnia Garraux, jedno z ulubionych miejsc spotka eleganckiego So Paulo, importuje z Europy nie tylko ksiki, ale take francuskiego szampana, wina z doliny Renu, szwajcarskie czekoladki. Najbardziej arystokratyczna cz miasta nazywa si Champs Elyses.49 Georges Clemenceau tak relacjonuje jeden z epizodw swej podry po Ameryce aciskiej w roku : Miasto So Paulo jest w niektrych aspektach tak zadziwiajco francuskie, e ani raz w cigu caego tygodnia pobytu nie dowiadczyem uczucia przebywania w obcym kraju. () Spoeczestwo So Paulo wykazuje dwojak tendencj: wiadomie
E. Silva Bruno, Histriae Tradies da Cidade da So Paulo, t. III, s. . Emigracja ta zbiega si w czasie z kocem niewolnictwa. Ogromna wikszo imigrantw woskich przybyych do Brazylii osiada w So Paulo. Niemal wszyscy robotnicy zatrudnieni w rozwajcym si w miecie zaludniali tumnie dzielnic Brs, ktrej gwna ulica nosia miano Caetano Pinto. W roku do Brazylii zawita wraz z on Filomen i dwjk dzieci dwudziestosiedmioletni Francesco Matarazzo. W roku by on wacicielem najwikszego w Ameryce Poudniowej koncernu przemysowego, Indstrias Reunidas F. Matarazzo. Zob. Vincenzo Grossi, Storia della colonizzazione europea nel Brasile e della emigrazione italiana nello Stato di So Paulo, Societa Editrice Dante Alighieri, Milano ; Angelo Trento, L dov la raccolta del ca. Lemigrazione italiana in Brasile, , Antenore, Padua ; A presena italiana no Brasil, wyd. Rovlio Costa i Luis Alberto de Boni, wyd. woskie A. Trento, Fondazione Giovanni Agnelli, Torino . 48 Hrabia de Gobineau opowiada o swej rozmowie z cesarzem, podczas ktrej ten zapyta: C wic pan myli o Brazylczykach? Hrabia odpar: No c, Brazylczyk to kto, kto arliwie pragnie mieszka w Paryu (list do Madame de Gobineau z czerwca r., w: Georges Raeders, Le comte de Gobineau au Brsil, Nouvelles Editions Latines, Paris , s. ). Wydaje si, i nie ma Brazylczyka, ktry by nie mwi po francusku zauwaa ze zdumieniem Ina von Binzer, niemiecka guwernantka rodziny Prado. Os Meus Romanos. Alegrias e Tristezas de uma educadora alem no Brasil, Editora Paz e Terra, So Paulo , s. . 49 Zob. Paulo Cursino de Moura, So Paulo de outrora, Editora Itatiaia Limitada, Belo Horizonte , s. .
46 47

XX

kierujc si francuskim duchem, rwnolegle rozwa wszystkie aspekty brazylskiej indywidualnoci, ktre okrelaj jego charakter. Paulista bez wtpienia pozostaje w gbi duszy Paulist, czy to w Brazylii, czy we Francji, czy te gdziekolwiek indziej. Nie znajdziemy Francuza o bardziej dwornych manierach, przyjemniejszego w rozmowie i obdarzonego bardziej arystokratyczn delikatnoci ducha, ktry zarazem jest czowiekiem interesu, rozwanym acz miaym, a do tego znajcym si na kawie.50 Wandejczyk z pochodzenia i charakteru, ale zarazem protestant i republikanin, Clemenceau dostrzeg paradoksy wasnej duszy oraz sprzecznoci belle epoque odzwierciedlone w Brazylii: arystokratycznego ducha i naiwny pozytywizm; ufno w niemiertelne pryncypia rewolucji francuskiej i nostalgi za cywilizacj oraz stylem ancien rgime. W takiej atmosferze zoonej ze splendoru i etykiety, stonowanej szlachetn, radosn nut francuskoci wielowiekowy, lecz wci ywy aromat moralnoci chrzecaskiej pozostawa najwaniejszym czynnikiem ycia spoecznego. Byo to dziedzictwo przekazane nam przez Portugali, kraj, z ktrym Brazylia niedawno jeszcze tworzya jedno krlestwo. Naznaczona takimi cechami arystokracja So Paulo harmonnie poczya kilka charakterystycznych dla siebie elementw: wiar, ycie towarzyskie oraz zasad doboru.51 Pierwsz dekad dwudziestego wieku So Paulo rozpoczo wydarzeniem spoecznym piecztujcym sojusz dwch dynastii, ktre u koca majcego stulecia stanowiy ywy symbol ekonomiczno-spoecznej elity miasta, a mianowicie lubem piknej Eglantiny, crki
Georges Clemenceau, Notes da Voyage dans lAmrique du Sud ( ), Utz, Paris , s. - . W ksice autorstwa barona dAnthouard, opublikowanej rwnie w roku pt. Le progrs brsilien. La participation de la France (Plon-Nourrit, Paris ), autor zauwaa, i Brazylia () do gbi swej istoty przylgna do francuskiej myli (ibidem, s. ). Brazylczyk intensywnie odczuwa niezrwnan atrakcyjno kultury francuskiej, z najywsz sympati poda ladami naszego ruchu intelektualnego; czyta i zna wszystkich naszych autorw; wraliwy jest na nasz twrczo artystyczn. Francja jest krajem jego marze, jest dla krain dobrobytu i przyjemnoci, elegancji i luksusu, nowoci i wielkich odkry, krain mdrcw, artystw i lozofw (ibidem, s. ). 51 J. S. Cl Dias, Dona Lucilia, t. I, s. . Ribeirw dos Santos wspomina si tu jako jedn z rodzin zauwaanych na przyjciach paulistowskiej arystokracji. Podczas tych uroczystoci, pomimo parady bogato zdobionych mundurw, ogromnych krzyy, diamentw i innych klejnotw, panuje icie rodzinna atmosfera. Wanderley Pinho, Sales e Damas do Segundo Reinado, wyd. , Livraria Martins, So Paulo , s. .
50

hrabiego Antnia Alvaresa Penteado, z modym Antniem Prado, synem rajcy miejskiego, Antnia Prado, ktry w okresie dziesiciu zotych lat So Paulo ( ) sprawowa urzd burmistrza. Mniej wiatowym i bardziej prywatnym wydarzeniem by inny lub, ktry odby si kilka lat pniej. Dwie stare brazylskie rodziny poczyo wwczas maestwo Joo Paulo Corri de Oliveira oraz Lucilii Ribeiro dos Santos. Ceremonii w kaplicy Seminarium Duchownego w So Paulo lipca roku przewodniczy monsignore 52 Francisco de Paula Rodrigues. Rodzina zostaa wkrtce pobogosawiona dwjk dzieci, Rose i Plinio, ktre matka oarowaa Bogu zanim jeszcze przyszy na wiat.53

. Pobogosawiona koyska
Plinio Corra de Oliveira urodzi si w niedziel, grudnia roku, przy akompaniamencie dzwonw kocioa w. Cecylii, ktrych radosny dwik zdawa si uwietnia to wydarzenie. W tyme kociele zosta ochrzczony czerwca roku .54 Jego rodzice, Joo Paulo Corra de Oliveira i Lucilia Ribeiro dos Santos, pochodzili z zasiedziaych rodzin arystokracji ziemskiej, ktra w sposb naturalny uksztatowaa si w Brazylii ju w szesnastym stuleciu, a ktr zarwno pod wzgldem statusu spoecznego, jak i wykwintnych manier porwna by mona ze szlacht europejsk analogicznego okresu. Rodzina Corra de Oliveira wywodzia si z warstwy plantatorw trzciny cukrowej, pierwszych kolonizatorw Brazylii, dobrze

52 J. S. Cl Dias, Dona Lucilia, t. III, s. - . Wrd goci obecnych na lubie znaleli si: hrabia Antnio Alvares Penteado z on Ann Paulin Lacerda; Manoel Antonio Duarte de Azevedo ( ), przewodniczcy Senatu oraz Instituto Histrico e Geogrco de So Paulo; historyk Aonso dEscragnolle Taunay ( ), przyszy prezes Instituto Histrico e Geogrco, zajmujcy si histori Bandeiras. Jedn z wybitnych osobistoci paulistowskiego ycia relignego na przeomie stuleci by Msgr Francisco da Paula Rodrigues urodzony lipca r., zmary czerwca r. Piastowa stanowisko kanonika katedry w So Paulo ( ), archidiakona ( ), pniej za wikariusza generalnego diecezji, ktr kierowa ad interim po mierci biskupa Jos de Camargo Barros ( ). 53 J. S. Cl Dias, Dona Lucilia, t. II, s. . Siostra Plinia, Rosenda Corra de Oliveira, zwana Rose, ktra urodzia si lipca r., a zmara w r., wysza za m za farmera z Minas, Antnia Castro Magalhes. 54 Koci w. Cecylii zbudowany zosta w roku .W r. Joaquim Arcoverde, wczesny biskup So Paulo, utworzy para w. Cecylii i skierowa do pracy w niej ks. Duarte Leopoldo e Silv (swego przyszego nastpc na stolicy biskupiej), ktrego w roku zastpi ks. Benedito de Souza.

XX

urodzonych, arystokratw swego wieku.55 Joo Alfredo Corra de Oliveira,56 stryjeczny dziadek Plinia, opisuje niezapomniany prol tych silnych pokole kochajcych kraj, w ktrym ujrzay zoty blask wolnoci i niezalenoci, i z ktrego zbieray niwo bogactwa i cnoty. () Dla pokole owych odziedziczona ziemia stanowia deicommissum ich rodw, herb za skarb droszy nad ycie, podobnie jak honor.57 Urodzony grudnia roku Joo Alfredo, obdarzony niezwyk inteligencj, zosta profesorem prawa na uczelni w Recife; jego udziaem staa si rwnie znakomita kariera polityczna: by czonkiem kongresu przez kilka kadencji, w wieku trzydziestu piciu lat zosta ministrem cesarstwa w konserwatywnym gabinecie Rio Branco, pniej doywotnim senatorem cesarstwa, czonkiem rady stanu i wreszcie prezesem rady ministrw. Podczas penienia tej funkcji, maja roku wraz z ksiniczk Izabel, regentk cesarstwa, zoy podpis pod synnym Zotym Prawem, znoszcym w Brazylii niewolnictwo. Po ogoszeniu republiki zosta eminentnym czonkiem Brazylskiego Dyrektoriatu Monarchicznego oraz prezesem Banku Brazylii. Zmar marca roku w Rio de Janeiro, w wieku osiemdziesiciu siedmiu lat. Ribeirowie dos Santos, rodzina matki Plinia, wywodz swe tradycje z klasy czterystuletnich Paulistas,58 zaoycieli miasta So Paulo, owych bandeirantes walczcych z holenderskimi heretykami. Wana posta rodu to pradziadek Plinia, Gabriel Jos Rodrigues dos Santos, profesor prawa i czonek parlamentu, zaliczany do jego najwspanialszych mwcw, ekspert w dziedzinie prawa publicznego swoich czasw.59
55 Fernando de Azevedo, Canaviais e Engenhos na vida politica do Brasil, w: Obras Completas, wyd. , Edies Melhoramentos, So Paulo b.d.w., t. XI, s. . 56 P. Corra de Oliveira, Joo Alfredo Corra de Oliveira, Dirio de So Paulo, grudnia , take w: J. S. Cl Dias, Dona Lucilia, t. III, s. - . W artykule tym mody bratanek z ogromn przenikliwoci psychologiczn opisuje intelektualn ewolucj swego stryjecznego dziadka od pozycji stricte liberalnych do szczerze praktykowanego katolicyzmu. 57 Joo Alfredo Corra de Oliveira, O Baro de Goiana e sua Epoca Genealgica, w: Minha Meninice & outros ensaios, Editora Massangana, Recife , s. . 58 Czterystuletni Paulistas s czym wicej ni szlacht, prawdziwymi gentlemenami czy arystokracj. S depozytariuszmi i szafarzami brazylskoci. wiat powsta dla nich czterysta lat temu, kiedy to pierwsi Portugalczycy i ich rodziny, od ktrych si wywodz, wyldowali na brazylskiej ziemi. Czterystuletni Paulista to czowiek miy, uprzejmy i dumny. Posiada silnie zakorzenione poczucie przynalenoci do rodu i jest nieprzystpny; stanowic siedemdziesit procent politycznej klasy rzdzcej krajem wszelkimi sposobami broni si przed spoeczestwem. Corrado Pizzinelli, Il Brasile nasce oggi, Eli, Milano , s. . 59 Na temat Gabriela Jos Rodriguesa dos Santos ( ), zob. J. S. Cl Dias, Dona Lucilia, t. I, s. ; t. II, s. - . Najbardziej kompletn prac na temat tej postaci jest: Paulo do Valle, Biographia do Dr. Gabriel Jos Rodrigues dos Santos (biograa opublikowana wraz z mowami parlamentarnymi Rodriguesa dos Santos, oprac. A.J. Ribas), Tip. Paula Brito, Rio de Janeiro .

Jego crka, Dona Gabriela Ribeiro dos Santos, matka Lucilii, naleaa do staych bywalczy synnego salonu Dony Veridiany, jednej z najbardziej wpywowych postaci paulistowskiej sosjety.60 Na pocztku dwudziestego wieku chcara Dony Veridiany, may renesansowy paacyk pooony w dzielnicy Higienpolis, stanowi centrum ycia towarzysko-intelektualnego So Paulo, podobnie jak pobliska Villa Penteado, niewielki paacyk wzniesiony w stylu art nouveau na polecenie hrabiego Antnia Alvaresa Penteado wedug projektu Carlosa Ekmana.

. Z serc matczynych do serc dzieci: Dona Lucilia Ribeiro dos Santos

Lucilia Ribeiro dos Santos, 61 matka Plinia, urodzia si kwietnia roku w Pirassununga w stanie So Paulo, jako druga z pitki dzieci. Dziecistwo spdzia w spokojnym, arystokratycznym otoczeniu, pod wpywem rodzicw: Antnia ( ), jednego z najwybitniejszych wczesnych prawnikw So Paulo, i Gabrieli ( ). W roku rodzina przeniosa si do miasta So Paulo, gdzie zamieszkaa w ekskluzywnej willi dzielnicy Campos Eliseos. Tam w wieku lat trzydziestu Lucilia poznaa i polubia prawnika, Joo Paulo Corr de Oliveira, 62 ktry przyby do So Paulo ze stanu Pernambuco lecego na pnocnym wschodzie Brazylii, prawdopodobnie za rad swego stryja, Joo Alfredo. Oczekujc narodzin Plinia, Dona Lucilia usyszaa od swego lekarza, i pord niesie ze sob wysokie ryzyko, ktre moe spowodowa
60 Veridiana Valeria Prado ( ), crka Antnia, barona Iguape, polubia Martinho da Silva Prado ( ), z ktrym miaa czworo dzieci, majcych w przyszoci odegra istotn rol w yciu Brazylii. Byli to: Antnio ( ), Martinico ( ), Caio ( - ) i Eduardo ( ). Zmara w roku w wieku lat jako uosobienie matriarchy rodu. Zob. Darrell E. Levi, A Famlia Prado, Cultura , So Paulo , s. , orygina angielski: The Prados of So Paulo: An Elite Brazilian Family in a Changing Society, . Rodzina Prado wraz z rodzin Penteado symbolizoway ycie ekonomiczno-przemysowe So Paulo czasw Pierwszej Republiki (ibidem, s. ). 61 Wiadomoci na temat tej nadzwyczajnej postaci czerpiemy z biograi autorstwa J. S. Cl Dias pt. Dona Lucilia, ze wstpem o. Antonio Royo Marna OP. Jest to pisze on autentyczny i najpeniejszy ywot Dony Lucilii, mogcy rwna si z publikowanymi na caym wiecie ywotami witych (ibidem, s. ). 62 Joo Paulo Corra de Oliveira urodzi si w roku , zmar stycznia r. w So Paulo. O ile Dona Lucilia znajdowaa yciowy wzr w swym ojcu, Antnio Ribeiro dos Santos, Plinio Corra de Oliveira czerpa wzr z matki nie za z ojca, cho z ojcem czyy go czue wizy dugiego, wsplnego ycia.

XX

mier jej lub dziecka. Na pytanie lekarza, czy wobec tego nie powinna zdecydowa si na aborcj, Dona Lucilia odpowiedziaa spokojnie i stanowczo: Doktorze, takiego pytania nie zadaje si matce! Nie powinno ono nawet przyj panu do gowy.63 Oto akt heroizmu ukazujcy jej yciow cnot. Kanonik Trochu notuje: Cnota atwo przechodzi z serc matczynych do serc ich dzieci.64 Ojciec Lacordaire pisze za o wasnej matce: wychowaa mnie dzielna i silna chrzecaska matka, a religia przepyna z jej serca do mego, jak mleko nieskaone i pozbawione goryczy.65 W ten sam sposb Plinio Corra de Oliveira wspomina, i wanie matce zawdzicza duchowe znami, ktre od dziecistwa naznaczyo jego ycie: Moja matka nauczya mnie kocha naszego Pana Jezusa Chrystusa, nauczya mnie kocha wity Koci Katolicki.66 Od niej otrzymaem co, co naleao bra z najgbsz powag, mianowicie rzymskokatolick, apostolsk wiar, naboestwo do Najwitszego Serca Pana Jezusa oraz do Najwitszej Maryi Panny.67

J. S. Cl Dias, Dona Lucilia, t. I, s. . Franois Trochu, Le Cur DArs, Libraire Catholique Emmanuel Vi e, Lyon-Paris , s. . Od w. Augustyna po w. Bernarda, w. Ludwika Francuskiego, w. Jana Bosco i w. Teresy z Lisieux wielka jest rzesza witych, ktrzy wywodz wasne cnoty z cnt swoich matek. U pocztku drogi ku witoci stoi czsto jak zauwaa Msgr Delassus cnotliwa matka. Zob. Msgr Henri Delassus, Le problme de lheure prsente, t. - , Descle de Brouwer, Lille , t. II, s. - . 65 P. Baron, La jeunesse de Lacordaire, Cerf, Paris , s. . Zob. te Genevive Gabbois, Vous tes presque la seule consolation delEglise, w: Jean Delumeau (red.), La religion de ma mre. Le rle des femmes dans la transmission de la foi, Cerf, Paris , s. - . 66 P. Corra de Oliveira, Un uomo, unideale, unepopea, Tradizione, Famiglia, Propriet nr , , s. . 67 J. S. Cl Dias, Dona Lucilia, t. III, s. . Jedna z cech mojej matki szczeglnie mi si podobaa, to mianowicie, i w kadej sytuacji bya pani domu, w penym tego sowa znaczeniu. W stosunku do dzieci przejawiaa matczyn zwierzchno, ktra skaniaa mnie do reeksji, jak niewaciwym byoby wykroczenie przeciw jej autorytetowi. A take, jakim smutkiem napeniaby j podobna postawa z mojej strony, gdy byaby zarazem zym zachowaniem i zym uczynkiem. Bya prawdziw pani domu, poniewa zapewniaa porzdek w kadej sferze ycia. Autorytet jej cechowaa agodno. Niekiedy nas karaa, ale nawet podczas wymierzania kary czy udzielania reprymendy jej agodno pozostawaa tak widoczna, e stanowia dla nas pocieszenie. Analogiczne zasady matka stosowaa wobec Rose, chocia jako wobec dziewczynki z wiksz delikatnoci. Karcenie jednakowo nie wykluczao yczliwoci. Matka bya zawsze gotowa wysucha dziecicego usprawiedliwienia. Tak wic, dobro stanowia istot jej wadzy. Innymi sowy, byo to zwierzchnictwo sprawowane z mioci do hierarchicznego porzdku rzeczy, ale bezstronne i czue w stosunku do osoby, ktrej dotyczyo (ibidem, t. II, s. - ).
63 64

Naboestwo do Najwitszego Serca charakteryzujce ycie Dony Lucilii byo naboestwem par excellence nowoczesnym68; wszak to wwczas papie Leon XIII nawoywa, by w Sercu Jezusowym ca nadziej pokada, od niego zbawienia baga i oczekiwa.69 Niedaleko domu Ribeiro dos Santos znajdowa si koci pod wezwaniem Najwitszego Serca Jezusowego.70 Zwyczajem modej matki byo zachodzi tam codziennie wraz z Plinio i Rose. Tam wanie, kiedy syn obserwowa matk zatopion w modlitwie, w typowej dla dawnych wity nadprzyrodzonej atmosferze, w jego duszy ksztatowa si obraz Kocioa, ktry mia pniej odcisn na nim gbokie pitno. Jak wspomina: spostrzegem, e cay sposb jej bycia wypywa z przywizania do Najwitszego Serca Jezusowego przez wstawiennictwo Maryi.71 Dona Lucilia pozostaa niezmiennie wierna naboestwu swej modoci. W ostatnich latach ycia, kiedy nie miaa ju siy uda si do kocioa, spdzaa dugie godziny, a do pnej nocy, na modlitwie przed alabastrow gur Najwitszego Serca stojc w gwnym hallu jej rezydencji.72
68 Naboestwo do Najwitszego Serca ilustruj trzy papieskie encykliki: Annum Sacrum ( ) Leona XIII, Miserentissimus Redemptor ( ) Piusa XI i Haurietis Aquas ( ) Piusa XII. Wielkim apostoem tego naboestwa by w dziewitnastym wieku francuski jezuita, Henri Ramire ( ), ktry kierowa rozwajcym si na caym wiecie Apostolstwem Modlitwy. W Brazylii naboestwo do Najwitszego Serca Jezusowego znalazo swego gorcego ordownika w osobie ojca Bartolomeo Taddei. Urodzony listopada r. we woskiej miejscowoci San Giovanni Valle Roveto, wicenia kapaskie przyj kwietnia r., a listopada tego samego roku wstpi do nowicjatu Towarzystwa Jezusowego. Wysany do Szkoy w. Ludwika Gonzagi w It, w Brazylii, zaoy tam Apostolstwo Modlitwy i pocz rozpowszechnia kult Najwitszego Serca, ktry uczyni centrum swego ycia. W chwili jego mierci, czerwca r., liczba orodkw Apostolstwa Modlitwy, ktre powoa do ycia, sigaa . Skupiay one ok. czonkw i stowarzyszonych. Zob. Luigi Roumanie SS, Il P. Bartolomeo Taddei della compagnia di Ges apostolo del S. Cuore in Brasile, Messaggero del Sacro Cuore, Roma ; Aristide Grve SJ, Padre Bartolomeu Taddei, Editora Vozes, Petropolis . Na temat naboestwa do Najwitszego Serca zob. klasyczn prac Augusta Hamona, Histoire de la dvotion au Sacr-Coeur, t. - , Beauchesne, Paris , a spord publikacji najnowszych: Francesca Marie i, Il Cuore di Ges. Culto, devozione, spiritualit, Editrice Ancora, Milano . 69 Leon XIII, encyklika Annum Sacrum z maja r., w: Encykliki Leona XIII, WSP, Supsk , t. II, s. . Powicenie rodzaju ludzkiego Najwitszemu Sercu Jezusowemu, zapowiedziane przez papiea w tej encyklice, odbyo si czerwca r. 70 Koci pod wezwaniem Najwitszego Serca Jezusowego pooony na terenach Campos Eliseos zosta zbudowany w latach i powierzony salezjanom. Wieloletnim, zasuonym rektorem sanktuarium by O. Gaetano Falcone. W tej wanie wityni, gdzie w gbi prawej nawy staa pikna gura Maryi Wspomoenia Wiernych, rosa cze modego Plinia dla Matki Boej spod Lepanto, Krlowej Raca witego, Auxilium Christianorum. 71 J. S. Cl Dias, Dona Lucilia, t. I, s. . 72 Ibidem, t. III, s. - . Dona Lucilia zwykle upraszaa aski Boej odmawiajc Psalm oraz nieustajc nowenn do Najwitszego Serca Jezusowego (ibidem, s. - ).

XX

Dusz Dony Lucilii przepeniay pobono i miosierdzie. Pena bya niezmierzonej mioci, dobroci i matczynych uczu, ktre nie koncentroway si wycznie na dwjce dzieci otrzymanych z aski Opatrznoci, ale rozleway si o wiele szerzej. Plinio niejednokrotnie powtarza, i: W najwyszym stopniu posiadaa ona ogromny zasb czuoci: bya najczulsz crk, najczulsz siostr, najczulsz on, najczulsz matk, najczulsz babk, a nawet prababk. Ale mam wraenie, e byo w niej co, co dodawao gbi tym wszystkim uczuciom, a mianowicie to, e bya nade wszystko matk! Przepeniaa j mio nie tylko do dwjki dzieci, ktre posiadaa, lecz rwnie do dzieci, ktrych nie miaa. Mona powiedzie, i bya stworzona do posiadania miliona dzieci; jej serce bio rytmem pragnienia, by je pozna.73 Ci, ktrym nie dane byo osobicie pozna Dony Lucilii, mog sobie odtworzy jej wizerunek moralny za porednictwem kilku, penych wyrazu fotograi oraz wiadectw ludzi, ktrzy zapamitali j w podeszym wieku.74 Odzwierciedlaa model kobiety idealnej, ktra zachwyciaby witego Franciszka Salezego poszukujcego Filotei.75 Moemy sobie wyobrazi, i Dona Lucilia wychowywaa Plinia sowami witego Franciszka Ksawerego, wypowiedzianymi przeze pewnego wieczoru do brata, w drodze na przyjcie: Soyons distingus (miejmy maniery) ad majorem Dei gloriam. Doskonao manier jest owocem ascezy, osiganym jedynie za pomoc starannie destylowanego przez stulecia wyksztacenia oraz poprzez szlachetny wysiek, co czsto obserwowa mona w zakonach kontemplacyjnych obdarowujcych modych nowicjuszy icie ksic edukacj. Czowiek wszak skada si z duszy i ciaa. ycie duchowe winno uzewntrznia si przez ciao, a mio ma si wyraa zewntrznymi aktami uprzejmoci. Uprzejmo jest spoecznym ryIbidem, t. III, s. . Jedn z jej cech bya wiadomo nieprzejednanej opozycji midzy dobrem i zem. Jak wspomina jej siostrzeniec, Adolpho Lindenberg: Polaryzacj t wzniosa na wysoki poziom: jaki czyn jest bardzo dobry, inny jest bardzo zy. Warto wspomnie jej gbok obaw przed grzechem. Jako dziecku czy modziecowi, bardziej ni ta czy inna cnota, rzucao mi si w oczy jej przekonanie, i naley zachwyca si dobrem i jemu si powica, a take przekonanie, i zo jest okropne i naley go nienawidzi i pogardza nim. J. S. Cl Dias, Dona Lucilia, t. II, s. .
73 74

tuaem oywianym chrzecask mioci i skierowanym ku chwale Boej. Uprzejmo jest dla mioci tym, czym liturgia dla modlitwy: rytuaem, ktry j wyraa, dziaaniem, ktre j ucielenia, pedagogi, ktra j pobudza. Uprzejmo jest liturgi braterskiej mioci.76 Lucilia Ribeiro dos Santos ucieleniaa wszystkie najlepsze cechy ducha starej arystokracji So Paulo. W staromodnej uprzejmoci swej matki mody Plinio dostrzega mio do porzdku chrzecaskiego doprowadzon do ostatecznych konsekwencji oraz podobnie radykalne odrzucenie nowoczesnego, rewolucyjnego wiata. Od tamtych czasw jego yciu niezmiennie towarzyszyy: arystokratyczna postawa oraz uprzejme maniery. Plinio Corra de Oliveira, ktry w sposobie bycia przypomina kardynaa Merry del Val, wielkiego watykaskiego sekretarza stanu w czasach w. Piusa X, syncego ze swej duchowej pokory i doskonaoci manier, by znakomicie przygotowany do ycia towarzyskiego. Jego zachowanie byo wzorowe, a konwersacja z nim fascynujca i niewyczerpana w swym bogactwie. Opatrzno chciaa, by codzienne obcowanie oywiao i wci odnawiao te wsplne cechy a do roku , kiedy to Dona Lucilia zmara w wieku dziewidziesiciu dwch lat.

. Pierwsze spojrzenie ku Europie

Znaczcy element formacji kulturalnej brazylskich elit pocztku dwudziestego wieku stanowiy podre do Europy. Dla Plinia i jego rodziny okazja po temu nadarzya si, kiedy Dona Lucilia zmuszona bya przej powan operacj z powodu kamieni ciowych. Chora dowiedziaa si, i niemiecki autorytet w dziedzinie medycyny, profesor August Bier,77 osobisty lekarz kajzera, dokonuje tego typu zabiegw now, opracowan przez siebie technik.
wity z Sabaudii na kartach swego synnego dziea uczy, w jaki sposb dusza moe y na wiecie nie przyjmujc ducha tego wiata: Bg twierdzi on nakazuje chrzecanom, ywym rolinom Kocioa, by kady z nich wydawa owoce pobonoci wedug swego stanu i powoania. w. Franciszek Salezy, Filotea, czyli droga do ycia pobonego, prze. ks. Aleksander Jeowicki, Ocyna Wydawnicza Viator, Warszawa , s. . 76 Roger Dupuis SJ, Paul Celier, Courtoisie chrtienne et dignit humaine, Mame, Paris , s. . 77 August Bier ( ), profesor chirurgii w Kilonii, Greifswaldzie, Bonn i Berlinie zasyn w historii medycyny wprowadzeniem specjalnej techniki terapeutycznej, zwanej bierterapi, szczeglnie polecanej w przypadkach ostrych i przewlekych stanw zapalnych. Zob. Martin Mller, sub voce, w: NDB, t. II ( ), s. - . Dona Lucilia utrzymywaa z doktorem Bierem przyjacielsk korespondencj a do jego mierci w r. . J. Cl Dias, Dona Lucilia, t. II, s. - .
75

XX

W czerwcu roku Lucilia Corra de Oliveira wsiada na statek w porcie Santos. Towarzyszyli jej nie tylko m Joo Paulo oraz dzieci: Plinio i Rose, ale take jej matka Gabriela, bracia z onami oraz ich dzieci. Przez dziesi kolejnych miesicy caa ta rodzinna spoeczno oddawaa si zwiedzaniu gwnych miast europejskich. W Berlinie na pocztku lipca moda matka przesza operacj wykonan przez profesora Biera; okres rekonwalescencji spdzia na ciepych kpielach w Binz na wyspie Rgen, po czym udaa si do Wiesbaden i Kolonii. Lato roku upyno caej rodzinie w kwitncych przedwojennych Niemczech, do ktrych ksi von Blow w swoich pamitnikach odnis sowa Schillera: Rado bya w Ilionie, nim wielkie mury runy.78 Tego lata panowaa zimna, za pogoda; w Paryu spad nawet nieg. Kwestia wschodnia i toczca si na Bakanach wojna bezustannie powracay na pierwsze strony gazet. Na pocztku wrzenia, kiedy kazjer uda si z ocjaln wizyt do Szwajcarii, w Wiedniu, w obecnoci cesarza Franciszka Jzefa i caego dworu, odby si wielki Kongres Eucharystyczny. Europ, zdominowan wwczas przez postacie dwch wielkich wadcw, Franciszka Jzefa i Wilhelma II, czya mocna sie wizw dynastycznych. W grudniu roku w Monachium zebrao si liczne grono panujcych, by uczci mier dziewidziesiciodwuletniego regenta Luitpolda z Bawarii, znanego jako patriarcha panujcych monarchw, a maja roku nastpnego by wzi udzia w Berlinie we wspaniaym lubie ksiniczki Wiktorii Luizy z domu Hohenzollernw, crki cesarza Wilhelma II, z Ernestem Augustem hanowerskim z Brunszwiku Lnebergu, ksiciem Cumberland. Dona Lucilia wraz z rodzin spdzia zim w Paryu, gdzie a do koca marca roku zatrzymali si w Hotel Royal przy Avenue Friedland. Stamtd udali si do Genui z zamiarem dalszej podry do Rzymu, aby zoy hod papieowi Piusowi X, jednak wieci o panujcej w Wiecznym Miecie epidemii zmusiy ich do zmiany planw. Rodzina wyruszya wic w drog powrotn i kwietnia roku przybya do brazylskiego portu Santos.

78 Bernhard von Blow, Memorie, t. III, tumaczenie woskie, Guerra mondiale e catastrofe, A. Mondadori, Milano , s. (s to dwa pierwsze wersy Kasandry Fryderyka Schillera, prze. Kazimierz Brodziski, w: Fryderyk Schiller, Dziea wybrane, PIW, Warszawa , t. I, s. ).

Podr po Europie wrya si gboko w pami czteroletniego Plinia. Wizyta w koloskiej katedrze z jej wyniosymi wieami, ktra przez siedem stuleci strzega relikwii Trzech Krli, stanowia pierwsze jego spotkanie z cudami sztuki gotyckiej. Bieg Renu usiany zamkami, Alpy pokryte niegiem, wspaniaoci Notre Dame i Wersalu, wybrzee Ligurii, niczym malowniczy balkon zwisajcy ponad Morzem rdziemnym odcisny gboki lad na duszy chopca. O kadym pomniku cywilizacji chrzecaskiej, ktry oglda podrujc wwczas z rodzin, mg powiedzie, mutatis mutandi, to samo, co napisa po zwiedzeniu katedry w Kolonii. Oto jego sowa: Co tajemniczego pociga ca m dusz do pozostawania w zgodnoci z tymi cudownymi dzieami Kocioa katolickiego! To szkoa mylenia, woli i odczuwania. Std wywodzi si sposb ycia, do ktrego jak czuj zostaem zrodzony. To co wikszego ode mnie, co, co nastao dugo przede mn. Kiedy mnie jeszcze nie byo, to wszystko trwao ju od stuleci. Zrodzio si z katolickiej mentalnoci ludzi, ktrzy yli przede mn i ktrzy rwnie, w gbi swoich dusz, nosili to samo pragnienie niewyobraalnego. Oni wymylili to, czego ja nie wymyliem i stworzyli to, czego ja nie stworzyem. Ich pragnienie byo tak wzniose, tak uniwersalne, tak doskonale odpowiadajce gbokiej tsknocie tak wielu ludzi, e stworzyo pomnik, ktry pozosta na zawsze: katedr w Kolonii!79 Upynie czterdzieci lat, zanim Plinio powrci do Europy, ale stary kontynent ju teraz zdy zapuci korzenie w jego sercu. Tymczasem jednak zbliaa si pierwsza wojna wiatowa.

. Zmierzch belle epoque

W styczniu roku w Sali Lustrzanej paacu wersalskiego odbya si konferencja pokojowa80 kadca kres wojnie bez precedensu w historii, zarwno jeli chodzi o straty ludzkie, przekraczajce osiem milionw zabitych, jak rwnie o zasig jej polityczno-spoecznych reperkusji.

P. Corra de Oliveira, O inimaginvel e o sonhado, Catolicismo nr , marzec , s. . Na temat konferencji pokojowej w Wersalu zob.: Pierre Renouvin, Le trait de Versailles, Flammarion, Paris ; Michel Launay, Versailles, une paix bcle, Complexe, Bruxelles ; Pierre Milza, De Versailles Berlin - , Armand Colin, Paris .
79 80

XX

Niemcy zostay upokorzone i przeobraone materialnie i moralnie, jednak najwikszym przegranym w tej wojnie okazao si cesarstwo austro-wgierskie.81 Poprzez zniszczenie cesarstwa osignity zosta cel wskiego krgu politykw zwizanych z masoneri. Tym celem bya republikanizacja Europy,82 stanowica na scenie narodowej i midzynarodowej zwieczenie dziea rewolucji francuskiej. Pierwsza wojna wiatowa, rozpoczta jak klasyczny konikt zbrojny, zakoczya si zgodnie z opini wgierskiego historyka, Franoisa Fejt jako wojna ideologiczna, ktrej celem byo rozczonkowanie Austro-Wgier.83 Traktaty z lat narzucajce bd promujce transformacj monarchii niemieckiej i austro-wgierskiej w republiki parlamentarne, oznaczaj dla Europy bardziej rewolucj ni pokj.84 Mapa polityczna Europy naszkicowana podczas kongresu wiedeskiego zostaje przerysowana zgodnie z nowymi kryteriami samostanowienia narodw, sformuowanymi przez amerykaskiego prezydenta Wilsona. Podczas gdy Niemcy zaczynaj rozwa si w jedyn potg rodkowej Europy, na ruinach cesarstwa austriackiego wyrastaj nowe, wielonarodowe pastwa, takie jak Republika Czechosowacka czy Krlestwo Serbw, Chorwatw i Sowecw pniejsza Jugosawia.
Niemcy s upokorzone, okaleczone, ale yj. Cesarstwo austro-wgierskie zostao rozdarte na strzpy jedyne, co z niego zostao, to niemiecka Austria, ktra ledwo dyszy. P. Corra de Oliveira, A conjurao dos Cesares e do Synhedrio, O Legionrio nr , III . 82 Franois Fejt, Requiem pour un empire dfunt, Lieu Commun, Paris , s. , . Wzniosym celem przedkadanym onierzom w okopach przez elity polityczne i intelektualne byo oczyszczenie Europy z resztek klerykalizmu i monarchizmu (s. ). Na temat roli masonerii, zob. ibidem, s. - . 83 Zob. F. Fejt, Requiem pour un empire dfunt, s. - . Na temat pierwszej wojny wiatowej zob. Leo Valiani, La dissoluzione delAustria-Ungheria, Il Saggiatore, Milano ; Gian Enrico Rusconi, Il rischio . Come si decide la guerra, Il Mulino, Bologna ; P. Renouvin, La prima guerra mondiale, Lucarini, Roma . Wedug Franois Fureta, rokiem, w ktrym wojna zaczynaa przybiera form ideologiczn by rok . Franois Furet, Przeszo pewnego zudzenia: esej o idei komunistycznej w XX w., prze. Joanna Grnicka-Kalinowska i Maria Ochab, Volumen, Warszawa , s. . Rewolucja lutowa prowadzca do abdykacji cara Mikoaja II, pniej za padziernikowa, wynoszca do wadzy Lenina, przekrelaj wieki istnienia imperium carw i toruj drog nowej Rosji, zrywajcej wszelkie wizy z przeszoci. W kwietniu prezydent Wilson wciga do wojny Ameryk ogaszajc demokratyczn krucjat przeciw autokratyzmowi. stycznia r. tene sam Wilson publikuje czternacie punktw, w ktrych, midzy innymi, zapowiada utworzenie Ligi Narodw w celu zapewnienia wiatowego pokoju. 84 Franois Furet, Przeszo pewnego zudzenia: esej o idei komunistycznej w XX w., s. . Na temat zmierzchu imperium habsburskiego zob. Zybnek A. B. Zeman, The Break-up of the Hapsburg Empire , Oxford University Press, London-New York ; Edward Crankshaw, The Fall of the House of Habsburg, Cardinal, London ; Adam Wandruszka, Das Haus Habsburg, Herder, Wien ( ).
81

Plinio Corra de Oliveira zdawa sobie spraw, w jaki sposb koniec dynastii Habsburgw naznaczy koniec starej cywilizacji europejskiej. Austria Habsburgw symbolizowaa dla niego redniowieczn ide witego Cesarstwa Rzymskiego, program Rekonkwisty skierowanej przeciwko Maurom, kontrreformacj, wszystko to, co byo przeciwiestwem wiata zrodzonego z rewolucji francuskiej. Katolicyzmu jak stwierdzi Leon XIII z pozycji swego suwerennego i rozstrzygajcego autorytetu nie mona identykowa z adn z form rzdw; moe on istnie i rozkwita zarwno w monarchii, arystokracji czy demokracji, jak i w ramach formy mieszanej, zawierajcej elementy obu ustrojw. Przeznaczenie katolicyzmu nie byo wic zwizane z europejskimi monarchiami. Niemniej jednak niezaprzeczalnym pozostaje fakt, i te wanie monarchie, przynajmniej w swym fundamentalnym aspekcie, zostay uformowane zgodnie z doktryn katolick. Liberalizm chcia je obali i zastpi innym porzdkiem rzeczy. Przeksztaci on arystokratyczne monarchie pochodzce z katolickiej inspiracji w buruazyjno-liberalne republiki o antykatolickim duchu i mentalnoci.85 O ile nie dziwi nas francuskie korzenie kulturalne Plinia Corri de Oliveira, powizane z intelektualno-towarzyskim yciem So Paulo owych czasw, to zdumienie wywouje prawdziwa namitno, jak wykazywa on ju wtedy w stosunku do Austrii Habsburgw. Mio modego Brazylczyka do imperium austriackiego zakorzeniona bya w tym, co nadprzyrodzone. Austria spadkobierczyni karoliskiego witego Cesarstwa Rzymskiego stanowia w jego oczach historyczn manifestacj cywilizacji chrzecaskiej par excellence. Pomidzy szesnastym a osiemnastym stuleciem, w obliczu szalejcego w pnocnej Europie protestantyzmu oraz formowania si wieckiej, przedowieceniowej kultury, imperium Habsburgw reprezentowao symbol wiernoci Kocioowi. W epoce, kiedy wartoci dynastyczne dominoway nad pastwowymi, imi Habsburgw symbolizowao ideay katolickiej kontrreformacji. Iberyjscy konkwistadorzy zapuszczajcy si w gb kontynentu poudniowoamerykaskiego i rycerze bronicy granic chrzecaskiego imperium na murach Budapesztu i Wiednia walczyli pod tym samym sztandarem.
85

P. Corra de Oliveira, Terceiro acto, O Legionrio, nr

, X

XX

To w stolicy Austrii w roku odby si kongres, ktrego zadaniem byo zatwierdzi przywrcenie w Europie porzdku zakconego przez rewolucj francusk i Napoleona. A do swego upadku w roku imperium Habsburgw stanowio gwny cel antychrzecijaskiej nienawici tajnych stowarzysze i si rewolucyjnych. Plinio Corra de Oliveira nieustannie broni jego niezastpionej roli historycznej; zaraz po zakoczeniu drugiej wojny wiatowej pisa: Wiede powinien by stolic wielkiego imperium niemieckiego albo monarchii austro-wgierskiej. Jakakolwiek inna sytuacja przyniesie nieodwracalne asko katolickich wpyww nad Dunajem.86

. wit amerykaskiego mitu

Historycy podkrelaj powane konsekwencje geopolityczne rozpadu cesarstwa austro-wgierskiego. Nikt jednak do tej pory nie odsoni konsekwencji tego wydarzenia w dziedzinie mentalnoci i obyczajw. A przecie to, co si stao, byo niejako stumieniem yciodajnego oddechu Europy! Charakterystyczna dla belle epoque atmosfera stabilizacji i bezpieczestwa, o ktrej wspomina Stefan Zweig,87 szybko znikna. Wiatr niepewnoci i nerwowoci wia przez stary kontynent. Do roku Europa cieszya si niekwestionowan wyszoci. Po wojnie zwtpia w siebie, w prawowito swej dominacji, w wyszo wasnej cywilizacji oraz we wasn przyszo.88 Prace noszce tytuy niegdy niewyobraalne, np. Zmierzch Europy geografa Alberta Demangeona czy Zmierzch Zachodu niemieckiego pisarza Oswalda Spenglera, stay si prawdziwymi bestsellerami.
P. Corra de Oliveira, dias em revista, O Legionrio, nr , VII . W tym sensie, koniecznie naley wykaza si szczegln si i rozwag. Si, by zniszczy zarwno w Niemczech, jak i poza nimi wszystko co na zniszczenie zasuguje. Rozwag za, by nie zniszczy, czego niszczy nie naley, by nie naruszy tego, co powinno trwa. Nie wolno powtrzy bdw Wersalu. Nigdy, przenigdy wicej centrum wiata niemieckiego nie powinny stanowi Prusy i Berlin. Waciw rzecz byoby przesunicie owego centrum do Wiednia. To tu, bardziej ni gdzie indziej, ley klucz do lwiej czci problemu. P. Corra de Oliveira, dias em revista, O Legionrio, nr , IX . 87 Kiedy usiuj znale proste okrelenie dla okresu, w ktrym dorastaem, okresu poprzedzajcego pierwsz wojn wiatow, wydaje mi si, i najpeniej oddam prawd o nim nazywajc go Zotym Wiekiem Bezpieczestwa. () Nikt nie myla wwczas o wojnach, o rewolucjach, o przewrotach. Wszelki radykalizm, wszelka przemoc wydaway si niemoliwe w owym wieku rozumu i rozsdku. S. Zweig, The World of Yesterday, Cassell, London , s. - . 88 Ren Rmond, Introduction lhistoire de notre temps, Editions du Seuil, Paris , t. III: Le XX sicle de nos jours, s. . Zob. te Carlo Curcio, Europa, storia di unidea, t. - , Vallecchi, Firenze , t. II, s. ; Jean Guian, Histoire de lEurope au XX sicle, , Editions Complexe, Brussels .
86

W wiecie poczyna ugruntowywa si amerykaski mit.89 Kiedy Europa zdawaa si ton w chaosie, Ameryka znalaza si u szczytu wilsonowskiej wietnoci. Stany Zjednoczone osigay apogeum swego rozkwitu.90 Ameryka reprezentowaa nowy styl ycia, ktrego lnicym i sztucznym modelem stao si Hollywood siedziba nowego imperium kina. W latach dwudziestych, les annes folles, (szalonych latach dwudziestych) Europa przesza seri transformacji spoecznych, ktre do gbi zmieniy obyczaje jej mieszkacw. Jej amerykanizacja zostaa narzucona przede wszystkim przez kino,91 ktre stao si najpopularniejsz form rozrywki, zaraz po lansowanych przez pras i radio sportach masowych w rodzaju piki nonej czy boksu. Nowy styl ycia, bdcy antytez ducha belle epoque, przenikn nie tylko do wyszych sfer, ale rozcign si rwnie na klas redni i w ogromnej mierze na klas robotnicz. Jego symbolem staa si emancypacja kobiet, w wielu krajach, np. we Francji czy Woszech, wci nie posiadajcych prawa wyborczego. Emancypacja oferowaa nowoczesny, agresywny wizerunek kobiety, zupenie odmienny od tradycyjnego: typ kobiety, ktra cia wosy la garonne, ktra skrcia spdnic i rkawy, ktra prowadzi samochd i chodzi na pla. Z kolei typ pci przeciwnej to mczyzna praktyczny, dynamiczny, gonicy za sukcesem, w rodzaju amerykaskiego self-made man. Spoeczestwo bezlitonie inltrowa mit pienidzy, poczony
89 Zob. Appendix I w drugiej czci ksiki P. Corra de Oliveira, Nobility and Analogous Traditional Elites in the Allocutions of Pius XII, The United States: An Aristocratic Nation Within a Democratic State, s. - . Zob. te Frederick Mark, Manifest Destiny and Mission in American History, Alfred A. Knopf, New York ; Ernest Lee Tuveson, Redeemer Nation: The Idea of Americas Millenial Role, University of Chicago Press, Chicago . W drugiej poowie dwudziestego stulecia, wraz z postpem Rewolucji, Stany Zjednoczone odgryway rol podobn do roli Europy z wieku poprzedniego. Plinio Corra de Oliveira jak wspomina jeden z jego uczniw porwnywa t rol do roli Austrii w wieku dziewitnastym. Podobnie jak imperium Habsburgw stanowio gwny cel wczesnego midzynarodowego liberalizmu, imperium amerykaskie stao si czarn besti dla midzynarodowego progresywizmu, ktry widzia w nim symbol konserwatyzmu i antykomunizmu. W tej nowej sytuacji Plinio Corra zacz wspiera amerykaskie postawy antykomunistyczne, jak rwnie naciski wywierane przez pewne grupy wewntrz kraju na rzd, by ten utrzymywa tward polityk skierowan przeciwko ekspansjonizmowi chiskiemu i sowieckiemu. Postawa ta w adnym wypadku nie oznaczaa akceptacji amerykaskiego stylu ycia czy te liberalizujcych wpyww amerykanizmu. Byo to po prostu obiektywne uznanie faktu, i w chwili obecnej Stany Zjednoczone stanowi si, bez ktrej nie mona nawet sobie wyobrazi powstrzymania politycznej i militarnej ekspansji midzynarodowego komunizmu. (Julio Loredo, list do autora). 90 P. Corra de Oliveira, A dynamite de Christo, O Legionrio, nr , XI . 91 Bohaterami kina lat dwudziestych byli Charlie Chaplin, Buster Keaton, Douglas Fairbanks, Rudolf Valentino, Gloria Swanson czy Mary Pickford.

XX

z nieokieznanym poszukiwaniem przyjemnoci. Kady aspekt ycia podlega silnemu procesowi demokratyzacji: stosunki spoeczne, moda, jzyk. W latach dwudziestych zmiana smaku daa si odczu nawet w Brazylii. Plinio Corra de Oliveira wspomina: Dekada ta bya dla nas czasem lenistwa, bajecznych wydatkw, wysokich cen ziarna kawowego, nieustannych podry do Europy, orgii i beztroskiego ycia () Stagnacja umysowa Brazylczykw bya zupena. Synny zesp jazzowy, rozkoysany taniec, kino i sporty monopolizoway kad dusz.92 Amerykanizm za deniuje on jako podwiadomy stan ducha, czasem jedynie przenikajcy do wiadomoci, ktry ycie przyjemnociami czyni dla czowieka wartoci nadrzdn oraz usiuje postrzega wszechwiat i organizowa egzystencj w sposb z natury rzeczy rozkoszny.93 W centrum So Paulo na wyszych pitrach domw towarowych Mappin wystawiano angielskie meble, bardziej nowoczesne i higieniczne ni ich francuskie odpowiedniki. Wrd modych ludzi uznanie zacza zdobywa pika nona, za nowy, hedonistyczny pogld na ycie znalaz swj symbol w Rio, miecie pla i karnawau. Tydzie Sztuki Nowoczesnej zorganizowany w So Paulo w roku pod patronatem miejscowej elity towarzyskiej94 zapowiada rewolucj na polu architektury, rewolucj ucielenion przez Oscara Niemeyera, architekta-komunist, ktremu powierzone zostanie zaprojektowanie Braslii. W tym samym roku w So Paulo wzniesiono drapacz chmur Martinellego, najwyszy w Ameryce Poudniowej; rosyjski architekt Grigor Warszawczik zainaugurowa styl midzynarodowy, ktry zniweczy wszystkie cechy charakterystyczne centrum brazylskiego miasta,95 a Le Corbusier sta si wzorem dla nowych architektw latynoamerykaskich. Radykalne przeobraenie miasta w przecigu
P. Corra de Oliveira, A dynamite de Christo. P. Corra de Oliveira, O corao do sabio est onde h tristeza, Catolicismo, nr , stycze , s. . 94 Jos de Azeredo Santos, Semana de arte moderna: precursora dos hippies, Catolicismo, nr , kwiecie , s. . 95 W roku Warszawczik opublikowa w Corrio da Manha z Rio artyku pt. Acerca da Arquitetura maderna, w ktrym przedstawi Brazylczykom Le Corbusiera. To on zbudowa pierwszy w Brazylii modernistyczny dom: w So Paulo przy ulicy Santa Cruz.
92 93

mniej ni dwudziestu lat odba podobnie gbok przemian obyczaju i sposobu mylenia.96 Jednake rodzina Corra de Oliveira, w ktrej pod przemonym wpywem matki dokonywaa si formacja modego Plinia, stanowia cigle malek wysepk ancien regime, opierajc si potnemu zalewowi nowoczesnoci.

. Wojujca koncepcja ycia duchowego

W lutym roku, majc dziesi lat, Plinio Corra de Oliveira rozpocz nauk w jezuickiej szkole So Luiz, ksztaccej tradycyjn klas rzdzc So Paulo.97 Edukacj matczyn i szkoln czyy tak jak czy powinny relacje cigoci i rozwoju. W sposobie jezuickiego nauczania Plinio na nowo odkry upodobanie do metody, zaszczepionej mu wczeniej przez niemieck guwernantk, Mathilde Heldmann,98 a nade wszystko wojujc koncepcj ycia duchowego, ktra w sposb szczeglny pocigaa jego dusz.99 Szkoa bya dla niego pierwszym starciem si ze wiatem, jego pierwszym polem walki. To tam mody Plinio odkry dwa miasta witego Augustyna, przemieszane ze sob jak ziarno i chwast z Ewangelii,100 i uwiadomi sobie, i ycie czowieka jest twardym zmaganiem, w ktrym wieniec otrzymuje tylko ten, kto walczy.101 Vita militia est.102 Postrzeganie ycia duchowego chrzecanina jako walki jest w Nowym Testamencie, zwaszcza w listach witego Pawa,
96 Planowanie urbanistyczne So Paulo zmienio si za kadencji burmistrza Fabio Prado ( - ), i jeszcze bardziej w latach - oraz - , kiedy urzd w peni urbanista Francisco Prestes Maia ( ). Jego lozo urbanistyczn odkrywaj prace: So Paulo, metrpole do sculo XX ( ) i O plano urbanstico da cidade deSo Paulo ( ). 97 Szkoa So Luiz zostaa zaoona w roku w It, skd zostaa przeniesiona do So Paulo, do imponujcego budynku przy Avenida Paulista . Rektorem jej by wwczas ojciec Joo Baptista du Drneuf ( ). Zob. A. Grve SJ, Fundao do Colgio So Luiz. Seu centnario, , A.S.I.A., nr , , s. - . Wrd profesorw modego Plinia znalaz si ojciec Castro e Costa, pniejszy jego sojusznik w obronie Akcji Katolickiej, z ktrym ponownie spotka si w Rzymie w latach pidziesitych. Zob. J. S. Cl Dias, Dona Lucilia, t. II, s. . 98 Pochodzca z Regensburga Mathilde Heldmann bya guwernantk w kilku europejskich domach arystokratycznych. Plinio Corra de Oliveira wspomina: jedn z najwikszych przysug, jakie oddaa nam matka, byo zatrudnienie Frulein. Zob. J. S. Cl Dias, Dona Lucilia, t. I, s. . 99 Na temat wojujcej koncepcji duchowoci chrzecaskiej zob. Pierre Bourguignon, Francis Wenner, Combat Spirituel, w: DSp, t. II, ( ), kol. ; Umile Bonzi da Genova, Comba imento spirituale, w: EC, t. IV ( ), kol. - ; Johann Auer, Militia Christi, w: Dsp, t. X ( ), kol. . 100 Mt , . 101 Zob. Tm , . 102 Hi , .

XX

jedn z najmocniej akcentowanych idei. Chrzecanie s stworzeni do walki103 stwierdza papie Leon XIII. Istot i zasad caego ycia chrzecaskiego jest nie poddawanie si obyczajom wieku, lecz stae przeciwstawianie si i walka.104 Od w. Ignacego Loyoli Plinio nauczy si, e dusza kadego czowieka jest polem walki, na ktrym dobro zmaga si ze zem.105 W wyniku grzechu pierworodnego wszyscy podlegamy nieuporzdkowanym skonnociom popychajcym nas do grzechu; szatan usiuje je spotgowa, aska Boa za pomaga nam je zwalczy i przeksztaci w okazje do uwicenia. Wolna wola czowieka stanowi czynnik decydujcy w zmaganiu si, ktre prowadz go ku dobru lub ku zu.106 Mody Plinio jawi si nam jako jedno z tych paulistowskich dzieci swego pokolenia, ktre ojciec Burnichon podczas swej wizyty w szkole So Luiz w roku charakteryzowa w nastpujcych sowach: powane, reeksyjne. Ich twarze rzadko rozbyskuj, umiech wydaje si by im niezbyt znany; z drugiej strony jak mnie tu zapewniaj dzieci te s w stanie wytrzyma w ciszy cae pi godzin suchajc akademickich wykadw; od czasu do czasu to si zdarza. Krtko mwic, z powodu klimatu ludzie tutaj dojrzewaj wczenie, co ma swoje dobre i ze strony, cechuje ich jednak naturalny spokj, nie wykluczajcy ywych wrae czy gwatownych wybuchw.107 W So Luiz mody Plinio odczu radykalny kontrast pomidzy yciem wasnej rodziny a yciem swych szkolnych kolegw, przepojonych ju zoliwoci i niemoralnoci. Jak to si czsto zdarza w szkoach, modzi ludzie narzucajcy sw wol innym s najbardziej przesiknici duchem tego wiata. W So Luiz pogardzano czystoci i wymiewano j, za objaw mskoci i sukcesu poczytujc wulgaryzm i nieprzyzwoito. Plinio z ca moc przeciwstawia si takiej sytuacji. Rozumia, i nie jest ona dzieem przypadku, lecz stanowi owoc mentalnoci przeciwnej do tej, ktra charakteryzowaa jego rodzin. Zgoda na tak mentalno prowadziaby go do utraty czystoci
Leon XIII, Encyklika Sapientiae christianae z stycznia r., w: Encykliki Leona XIII, WSP, Supsk , t. I, s. . 104 Leon XIII, Encyklika Exeunte iam anno z grudnia r., w: Encykliki Leona XIII, WSP, Supsk , t. I, s. . 105 P. Corra de Oliveira, Lutar varonilmentee lutar a t o m, Catolicismo, nr , lipiec , s. . 106 Ibidem. 107 Joseph Burnichon, Le Brsil daujourdhui, Perrin, Paris, , s. .
103

i ideaw rodzcych si w jego sercu. Rozumia te, e u fundamentw wszystkiego co kocha, ley religia, dlatego wybra mierteln walk w obronie tej koncepcji ycia, w jakiej zosta uformowany. Narodzio si w nim wwczas przekonanie, ktre wraz z upywem lat znajdowao coraz silniejsze racjonalne podstawy. Bya to kontrrewolucyjna koncepcja religii jako siy przeladowanej, nauczajcej nas wiecznych prawd, zbawiajcej nasze dusze, prowadzcej nas do nieba i naznaczajcej nasze ycie jedynym stylem, ktry sprawia, i ycie to staje si wartociowe. Std myl, e kiedy osign wiek mski, musz podj walk w celu obalenia porzdku rzeczy, ktry uwaam za rewolucyjny i zy, oraz w celu ustanowienia porzdku katolickiego.108 W roku , majc zaledwie siedemnacie lat, Plinio przed czasem ukoczy redni stopie edukacji. Pniej, wspominajc wewntrzny niepokj i izolacj tamtych lat, zatrzyma si na analizie fenomenu kryzysu wieku dojrzewania, ktry to kryzys by jednym z najwaniejszych zjawisk historycznych dziewitnastego stulecia i jedn z przyczyn jego gbokiej niespjnoci. Postawa wieku dziewitnastego wobec religii i moralnoci naznaczona bya sprzecznociami. () Religii i moralnoci nie uznawano za niezbdne i obowizujce dla kadej istoty ludzkiej w caym jej yciu. Przeciwnie, w odniesieniu do kadej pci, kadego wieku, kadej klasy spoecznej funkcjonoway sytuacje religne oraz zachowania moralne przeciwstawne tym, ktre wiek dziewitnasty zaleca odmiennym pciom oraz rnym grupom wiekowym i klasom spoecznym. Dziewitnaste stulecie podziwiao wiar prostaczka za jej prostot i czysto, ale wymiewao wiar naukowca jako nieuwiadomiony przesd. Akceptowao wiar u dzieci, ale potpiao j u modziey i dorosych. Co najwyej, tolerowao j w wieku starczym. dao czystoci od kobiety, a zarazem nieczystoci od mczyzny. dao dyscypliny od robotnika, ale oklaskiwao rewolucyjnego ducha u lozofa.109 Z tej samej okazji Plinio zwrci si do swych modszych kolegw z ywym wezwaniem do walki i heroizmu.
P. Corra de Oliveira, Memrias (tekst niepublikowany). P. Corra de Oliveira, przemwienie wygoszone na zakoczenie roku archidiecezjalnym w So Paulo, Echos nr , , s. - .
108 109

w kolegium

XX

Dla nas ycie nie ma by zabaw, lecz walk. Naszym przeznaczeniem jest zosta bohaterami, nie sybarytami. Ta prawda, ktr dzi wam powtarzam, ju tysice razy bya przedmiotem rozwaa (). Umiecie Chrystusa w centrum waszego ycia. Niech w Nim skupi si wszystkie wasze ideay. W obliczu wielkiego zmagania, ktre jest najszlachetniejszym powoaniem waszego pokolenia, powtarzajcie synne sowa Zbawiciela: Domine, non recuso laborem.110 W roku Plinio Corra de Oliveira zgodnie z rodzinn tradycj wstpi na wydzia prawa Uniwersytetu w So Paulo. Jako modzieniec o duszy kontemplacyjnej, a przy tym zapalony czytelnik, obok studiw prawniczych kontynuowa pogbianie swej kultury lozoczno-moralnej i duchowej. Pomidzy dzieami, ktre gboko w owym czasie na oddziayway, znajdujemy Traktat o prawie naturalnym autorstwa o. Luigi Taparelli dAzeglio111 oraz ycie wewntrzne dusz apostolstwa112 pira Dom Jean-Baptiste Chautarda. Ta ostatnia, bdca jedn z ulubionych ksiek Plinia przez cae jego ycie, stanowia nieocenione antidotum na poczynajc si wwczas
Ibidem. Na temat jezuity, ojca Luigiego Taparellego dAzeglio ( ), autora synnego Saggio teoretico di diri o naturale, La Civilt Ca olica, Roma , t. - ( ), w ktrym szczegowej analizie przez pryzmat doktryny katolickiej poddane zostay relacje midzy prawem, moralnoci i polityk, zob. Robert Jacquin, Taparelli, Lethielleux, Paris ; zob. te haso Pietro Pirri SJ w: EC, t. XI ( ), kol. . 112 O. Jean-Baptiste Chautard OCist, ycie wewntrzne dusz apostolstwa, Te Deum, Warszawa . Nie da si czyta tych zachwycajcych kart, ktrych wznioso przypomina niekiedy Naladowanie Chrystusa, bez oczarowania ogromem skarbw ukrytych w jego wielkiej duszy. P. Corra de Oliveira, Almas delicadas sem fraqueza e fortes sem brutalidade, Catolicismo, nr , kwiecie . Dom Jean-Baptiste Chautard urodzi si w Brianon marca r. Jako cysterski mnich wybrany zosta w r. opatem klasztoru trapistw w Chambaraud (Grenoble), a w roku klasztoru Sept-Fons (Moulins). Podczas dugiego okresu penienia swej funkcji zmuszony zosta do zajmowania si doczesnymi problemami zakonu, ktrego broni musia przed antyrelign polityk owych czasw. Znakomitym przykadem czenia przez niego ycia kontemplacyjnego i aktywnego, jakie opisa w The Soul of the Apostolate, jest choby to, e poprzez sw osobowo i autorytet zdoa wymc na ministrze Clemenceau zagodzenie jego wrogiego stosunku do zakonw kontemplacyjnych. Zmar w Sept-Fons wrzenia r. 113 Herezja czynu rozumiana jako wizja wiata aktywistycznego i naturalistycznego, ktry zaprzecza decydujcej roli aski w yciu czowieka, stanowia jedn z charakterystycznych cech katolickiego amerykanizmu koca dziewitnastego stulecia, potpionego przez Leona XIII w encyklice Testem Benevolentiae z stycznia r. (w: Encykliki Leona XIII, t. II, s. - ). Zob. Emanuele Chie ini, Americanismo, w: EC, t. I ( ), kol. ; G. Perrefeu, Amricanisme, w: DSp, t. I ( ), kol. - ; H. Delassus, Lamricanisme et la conjuration antichrtienne, Descle de Brouwer, Lille ; Thomas McAvoy, The Americanist Heresy in Roman Catholicism, , University of Notre Dame Press, Notre Dame (Indiana) ; Robert Cross, The Emergence of Liberal Catholicism in America, Harvard University Press, Harvard ; Ornella Confessore, Lamericanismo ca olico in Italia, Studium, Roma .
110 111

rozprzestrzenia herezj czynu.113 Dom Chautard przeciwstawia jej ycie wewntrzne deniowane jako stan czynny duszy, ktra dziaa, by uporzdkowa swoje przyrodzone skonnoci i stara si wyrobi w sobie nawyknienie sdzenia i kierowania si we wszystkim wedug wiata Ewangelii i przykadu Zbawicielowego.114 Plinio Corra de Oliveira ukocha t duchowo i od lat modzieczych gboko j przeywa. Cho postanowi powici si apostolatowi w yciu publicznym, nigdy nie zapomnia o rozwaniu ycia duchowego poprzez sumienne i stae wiczenie przymiotw duszy. W chaotycznej rzeczywistoci lat dwudziestych, ktre byy wiadkiem narodzin i rozprzestrzenienia si komunizmu i faszyzmu oraz ugruntowania si radykalnie antytradycyjnego amerykaskiego stylu ycia, idea odnowy cywilizacji chrzecaskiej wskazany przez w. Piusa X wydawa si odlegy. Jednak w duszy modego brazylskiego studenta przez wszystkie te lata uformowaa si wiadomo powoania.115 W tajemniczy i opatrznociowy sposb czyo si ono z niespenion misj wielkiego papiea, ktry w swej pierwszej encyklice E supremi Apostolatus z padziernika roku przyj mo o Instaurare omnia in Christo (Ef , ), zarwno jako program swojego pontykatu, jak i cel dopiero co rozpocztego dwudziestego stulecia. Wraz z Piusem X pragn Plinio odnowi w Chrystusie nie tylko to, co bezporednio wie si ze wit misj Kocioa, to jest prowadzeniem dusz do Boga, ale rwnie to, co () z owej misji wypywa, czyli cywilizacj chrzecask w kadym z tworzcych j elementw.116 Pewnego dnia Plinio Corra de Oliveira sam opisze swe powoanie w takich oto sowach:

J.-B. Chautard, ycie wewntrzne dusz apostolstwa, s. . Illos quos Deus as aliquid eligit, ita praeparat et disponit ut id ad eliguntur, inveniantur idonei [Bg przygotowuje ludzi powoanych do jakiego dziea i kieruje nimi w ten sposb, by stali si zdolni do jego wykonania]. w. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna III, qu. , art. , prze. ks. St. Piotrowicz, Veritas, London , s. . Powoanie stanowi specyczn form, w ktrej Bg pragnie widzie rozwj swych wybranych. Wybranych, a zatem przygotowanych, chtnych i nadajcych si do celu przeznaczonego im przez wiecznego Boga. 116 w. Pius X, Encyklika Il fermo proposito z czerwca , w: IP, t. IV, Il laicato, , s. .
114 115

XX

Ju jako mody chopiec z podziwem patrzyem na ruiny chrzecaskiego wiata, im oddaem swoje serce, odwrciem si od wszystkiego, czego mgbym oczekiwa, i z tej penej bogosawiestw przeszoci uczyniem m przyszo.117

117 Te sowa Plinia Corri de Oliveiry, zapisane wasnorcznie, pojawiaj si jako epigraf w ksice Tradition, Family, Property: Half a Century of Epic Anticommunism.

Rozdzia II L
Jaki by od samego pocztku idea Legionrio? Nie mielimy adnych wtpliwoci. By nim katolicyzm, penia wszelkiej prawdy i szlachetnych ideaw.

. Znaczenie Kocioa katolickiego w yciu Brazylii

Religny klimat Brazylii lat dwudziestych wci przenikao gbokie i dobroczynne dziaanie pontykatu w. Piusa X.1 Wojna wypowiedziana przeze modernizmowi przyniosa przynajmniej na zewntrz wewntrzny pokj Kocioowi katolickiemu, ktry jawi si wci jako wielka potga zjednoczona wok papiea i biskupw. grudnia roku w. Pius X nominowa pierwszego latynoamerykaskiego kardynaa w osobie brazylskiego arcybiskupa Joaquima Arcoverde de Albuquerque Cavalcanti.2 Kardyna Arcoverde, pozostajcy od roku biskupem Rio de Janeiro, usilnie dy do nadania katolicyzmowi w swym kraju nowej energii. Jednake po r.
Za pontykatu Piusa X ycie religne w Brazylii ulego wyranemu oywieniu. Podczas tego pontykatu liczba diecezji wzrosa z dwch do siedmiu, powstay te cztery praatury nullius i trzy prefektury apostolskie. Zob. Manoel Alvarenga, O Episcopado Brasileiro, A. Campos, So Paulo , s. , - . 2 Joaquim Arcoverde de Albuquerque Cavalcanti urodzi si stycznia r. w Pernambuco, wicenia kapaskie przyj kwietnia r. W roku zosta mianowany biskupem Gois i konsekrowany w Rzymie. Biskupem So Paulo by w latach , po biskupie Lino Deodato de Carvalho. Pniej, a do swej mierci kwietnia r. pozostawa arcybiskupem Rio de Janeiro. Ten ksi Kocioa, pierwszy brazylski i latynoamerykaski kardyna mia w sobie krew indiask (Arcoverde) oraz portugalsk krew rodu Albuquerque, a take krew wosk, w rzeczy samej bardzo wosk, w kulturowym znaczeniu tego sowa, krew szesnastowiecznej rodziny Cavalcanti. G. Freyre, Casa-Grande & Senzala. Formao da Familia Brasileira sob o Regime de Economia Patriarcal, Rio de Janeiro, Livraria Jos Olympio, Rio de Janeiro ; tumaczenie woskie: Padroni e schiavi. La formazione della famiglia brasiliana in regime di economia patriarcale, Giulio Einaudi, Torino , s. XIII.
1

XX

podupad powanie na zdrowiu, wskutek czego coraz czciej zastpowa go biskup pomocniczy, Sebastiao Leme da Silveira Cintra.3 On te po mierci ordynariusza przej diecezj, zostajc jednym z najmodszych czonkw witego Kolegium. Na pocztku lat dwudziestych pojawi si w Brazylii ruch reakcji przeciwko dominujcemu tu pozytywizmowi. Jego spektakularnym przejawem stao si nawrcenie na katolicyzm Jacksona de Figuereido.4 w mody intelektualista zaoy w roku w Rio de Janeiro, przy wparciu biskupa Leme, czasopismo zatytuowane A Ordem, za w roku Centrum im. Dom Vitala. Sam wybr imienia biskupa Vitala Marii Gonalvesa de Oliveira (Dom Vital) 5,
Sebastiao Leme da Silveira Cintra urodzi si w Esprito Santo do Pinhal, w stanie So Paulo stycznia r. Ukoczywszy studia w Rzymie w kolegium latynoamerykaskim oraz na Uniwersytecie Gregoriaskim, zosta w Wiecznym Miecie wywicony padziernika r. Po przeniesieniu do parai w. Cecylii w So Paulo powoano go na stanowisko redaktora pisma Boletim Eclesistico. By on rwnie wybitn postaci Confederao Catlica, ciaa koordynujcego dziaanie wszystkich stowarzysze Akcji Katolickiej w diecezji. stycznia r., dokadnie w tej samej kaplicy, w ktrej przyj wicenia kapaskie, otrzyma sakr biskupa Ortsii i przyj godno biskupa pomocniczego w jego diecezji Rio de Janeiro. Wskutek sugestii kardynaa Arcoverde w kwietniu r. zosta przeniesiony do diecezji Olinda, ktra dwa lata pniej staa si archidiecezj Olindy i Recife. W roku , z powodu zego stanu zdrowia kardynaa Arcoverde, zosta mianowany koadiutorem diecezji Rio de Janeiro z prawem sukcesji. Po mierci kardynaa Arcoverde w kwietniu r. podniesiony zosta do godnoci arcybiskupa, pniej za kardynaa. Zmar padziernika r. w Rio de Janeiro. Zarys jego biograi napisaa Irm Maria Regina do Santo Rosario OCD, O cardinal Leme ( ), Livraria Jos Olympio, Rio de Janeiro . 4 Na temat Jacksona de Fuguereido ( ) zob. Francisco Iglesias, Estudo sobre o pensamento reacionrio: Jackson de Figuereido, w: Historia e Ideologia, Perspectiva, So Paulo , s. - ; Cla de Figuereido Fernandes, Jackson de Figuereido, uma trajetria apaixonada, Editoria Forense Universitria, Rio de Janeiro b.d.w.; Antonio Carlos Villaa w swej pracy O pensamento catlico no Brasil (Zahar Editores, Rio de Janeiro ) nazywa go ideowym agitatorem (s. ), ktry ucieleni w Brazylii myl Josepha de Maistre (s. ). Z okazji dziesitej rocznicy mierci Jacksona de Figuereido na amach O Legionrio (nr , XI ) ukaza si artyku Plinia Corri de Oliveira zatytuowany A Dynamite de Christo, oraz caa szpalta autorstwa ojca Ascanio Brando i Alceu Amoroso Limy. Na temat katolickiego ultramontanizmu w Brazylii zob. te Riolando Azzi, O altar unido ao trono. Um projeto conservador, Edies Paulinas, So Paulo ; Tiago Ado Lara, Tradicionalismo catlico em Pernambuco, Edies Massangana, Recife . 5 Vital Maria Gonalves de Oliveira urodzi si litopada r. w Pedras de Fogo (Pernambuco). Studiowa w seminariach w Olinda oraz w paryskim Saint-Sulpice. lipca r. wstpi do zakonu kapucynw pod imieniem brata Vitala Marii de Pernambuco. sierpnia tego samego roku otrzyma wicenia kapaskie w Paryu, a w listopadzie powrci do Brazylii, gdzie wykada lozo w seminarium w So Paulo. marca roku, zgodnie z sugesti cesarza Pedra II, zosta konsekrowany na biskupa Olindy w katedrze w So Paulo. Wskutek brutalnej, oszczerczej kampanii prowadzonej przez loe masoskie zosta w roku aresztowany i skazany na uwizienie przez rzd wicehrabiego Rio Branco. Uaskawiony rok pniej uda si do Rzymu w celu wyjanienia swej sprawy Piusowi IX, do ktrego dotaro wiele pomwie. Zmar w Paryu lipca r. w tajemniczych
3

zwanego brazylskim Atanazym,6 wymownie wiadczy o pogldach Jacksona, otwarcie zreszt okrelajcego si mianem reakcjonisty i ultramontanina. Charakterystyczn cech jego apostolatu byo jak zauway Plinio Corra de Oliveira jasne przewiadczenie, i wielkim zadaniem relignym Brazylii jest nade wszystko walka z oglnie panujcym indyferentyzmem.7 Wspomina on, e Brazylia nigdy nie zaznaa atmosfery bardziej duszcej (zarwno z duchowego i moralnego, jak rwnie z intelektualnego punktu widzenia) ni w cigu dugich lat stagnacji poprzedzajcej dziaalno apostolsk Jacksona. () W takich wanie okolicznociach pojawi si Jackson. A pojawi si z opatrznociow misj wysadzenia w powietrze szarej, bezksztatnej skay obojtnoci otoczenia. W miercionony, haniebny bezruch Brazylii owych czasw rzuci ziarno zaangaowania i walki. () W sytuacji amorzmu wczesnego spoeczestwa Jackson odegra rol gonego i penego ekspresji obrocy praw Kocioa. () Dziaalno apostolska Jacksona odbia si szerokim echem w Brazylii, a od pnocy po krace poudniowe, od gbokiego interioru po wybrzee Atlantyku niezliczone legiony dusz poday, by gromadzi si pod autentycznie katolickim sztandarem, wzniesionym przez tego wielkiego paladyna.8 W latach ruch katolicki w Brazylii obejmowa rozmaite grupy i stowarzyszenia religne rozsiane po caym kraju, pord wszystkich klas spoecznych. Jego owocem by niezwyky impuls skaniajcy liczne rzesze modziey do rozwania ycia wewntrznego
okolicznociach wskazujcych na otrucie. W roku szcztki jego przeniesiono do Brazylii i zoono w bazylice Penha w Recife. Proces beatykacyjny rozpoczty w roku podjto na nowo w roku wskutek nihil obstat Stolicy Apostolskiej. Zob. Antonio Manoel dos Reis, O Bispo de Olinda D. Frei Vital Maria Gonalves de Oliveira perante a Histria, Typographia da Gazeta de Noticias, Rio de Janeiro ; F. Luis de Gonzague OMC, Une page de lhistoire du Brsil, Monseigneur Vital, Libraire Saint-Franois, Paris ; Fr. Felix de Olivola, Um grande brasileiro. D. Frei Vital Maria Gonalves de Oliveira, Bispo de Olinda, wyd. , Imprensa Industrial, Recife ; Ramos de Oliveira, O conito Manico-Religioso de , Editora Vozes, Petropolis . W sierpniu i wrzeniu r. Plinio Corra de Oliveira powici Dom Vitalowi seri piciu artykuw w O Legionrio. Imi Dom Vitala byo jakby potnym promieniem wiata w relignym yciu narodu brazylskiego. Symbolizowa on nieustraszon wiar, apostolsk odwag, niezom jedno ycia i nauczania, myli i dziaania w subie witej Matce, Kocioowi. P. Corra de Oliveira, dias em revista, O Legionrio nr , XI . 6 A. M. dos Reis, O Bispo de Olinda, s. IV. 7 P. Corra de Oliveira, Mais um anniversario, O Legionrio, nr , XI . 8 P. Corra de Oliveira, A Dynamite de Christo.

XX

i prowadzenia dziaalnoci apostolskiej. Krgosupem za tego owocnego ruchu stay si sodalicje mariaskie.9 Na pocztku lat trzydziestych ruch mariaski stanowi ju znaczc si, zarwno pod wzgldem zasigu swego wpywu, jak i skali entuzjazmu. Oprcz kardynaa Leme wspieraa go inna wybitna osobisto owych czasw: Duarte Leopoldo e Silva,10 arcybiskup metropolita So Paulo, od trzydziestu lat kierujcy diecezj gura powana i surowa. Ktrego dnia mody Plinio z okien tramwaju przejedajcego przez centrum miasta zauway ogoszenie o kongresie modziey katolickiej majcym si odby w So Paulo w dniach - wrzenia roku. Byo to dla odkrycie wiata, ktrego istnienia nawet sobie nie wyobraa. Kongres przebieg w atmosferze wielkiego entuzjazmu,
Sodalicje mariaskie zostay stworzone i byy wspierane przez Towarzystwo Jezusowe w celu formowania wybranych chrzecan bez wzgldu na ich stan i typ duchowoci. W zotej ksidze sodalicji znajdujemy witych, jak np. Franciszek Salezy, Alfons de Liguori, Ludwik Maria Grignion de Montfort, jak rwnie mnych obrocw cywilizacji chrzecaskiej, jak np. Jan Austriacki, Jan Sobieski, Gabriel Garcia Moreno. Pierwsz sodalicj w Brazylii, po powrocie tam jezuitw, zaoono maja r. Midzy rokiem a powstao ponad sodalicji. Pod koniec roku w So Paulo utworzona zostaa pierwsza Federacja Diecezjalna, majca na celu koordynowanie i kierowanie sodalicjami mariaskimi. W roku na jej czele stan ks. Irineu Cursino de Moura. Zob. Pedro Amrico Maia SJ, Histria das Congregaes Marianas no Brasil, Edies Loyola, So Paulo . Zob. te Clemente Espinosa SJ, Magisterio Ponticio sobre las Congregaciones Marianas, wyd. , El Mensajero del Corazn de Jess, Bilbao . 10 Arcybiskup Duarte Leopoldo e Silva urodzi si w Taubat, w stanie So Paulo, kwietnia r. W padzierniku r. otrzyma wicenia kapaskie, a w roku zosta proboszczem parai w. Cecylii w So Paulo. W maju r. w Rzymie przyj sakr biskupi z rk Piusa X, za w padzierniku tego roku obj biskupstwo Kurytyby. W grudniu r. przeniesiony zosta do diecezji So Paulo, gdzie zastpi zmarego tragicznie biskupa Jos de Camargo Barrosa. Po utworzeniu archidiecezji So Paulo zosta czerwca r. jej arcybiskupem. W uznaniu zasug otrzyma od Stolicy Apostolskiej tytu ksicia rzymskiego, przybocznego tronu papieskiego i praata Jego witobliwoci. Archidiecezj kierowa do mierci, listopada r. Od samego pocztku swego biskupiego posugiwania pragn, aby jego misja wrd powierzonych mu Paulistas zyskaa trway wyraz symboliczny. Zrealizowa to pragnienie wznoszc w So Paulo now katedr, ktra miaa si sta szko sztuki oraz bodcem dla najszlachetniejszych i najwzniolejszych myli, () wspania katedr, ktra przez wiadectwo naszego doczesnego bogactwa, stanie si hymnem dzikczynnym dla Boga, naszego Pana. Arruda Dantas, Dom Duarte Leopoldo, Sociedade Impressora Pannartz, So Paulo , s. . Now katedr w So Paulo oddano do uytku dopiero w roku . Zob. Sonia Dias, Srgio Flaksman, Duarte Leopoldo e Silva, w: DHBB, t. IV, s. . Zob. te tom zawierajcy jego pisma i mowy pastoralne: Escolas Prossionaes do Lyceu Salesiano S. Coracao de Jesus, So Paulo , oraz esej biograczny: Jlio Rodrigues, D. Duarte Leopoldo e Silva, arcebispo de So Paulo. Homenagem do Clro e dos Catholicos da Archidiocse, por occasio do Jubileu de sua Sagrao Episcopal, Instituto D. Anna Rosa, So Paulo . Zob. te P. Corra de Oliveira, Um bispo providencial, O Legionrio nr , XI ; O grande Dom Duarte, O Legionrio nr , XI ; Dom Duarte, O Legionrio nr , XI oraz wspomnienie pt. Junto sepultura do nosso grande Cardeal, zamieszczone w O Legionrio nr , X .
9

w historycznym kociele klasztornym So Bento, przy udziale nowego nuncjusza apostolskiego, arcybiskupa Bennede a Aloisi Maselli.11 Plinio, nalecy do sodalicji ju w szkole So Luiz wstpi wwczas do dziaajcego przy parai w. Cecylii Legionu witego Piotra, odnajdujc tu idea powicenia, do ktrego zawsze tak gboko dy. Liczca stu czonkw kongregacja p.w. Zwiastowania Najwitszej Maryi Panny, zaoona grudnia roku przez tamtejszego proboszcza, Msgr Marcondes Pedros12, wydawaa gazetk zatytuowan O Legionrio. Pocztek publicznej dziaalnoci Plinia Corri de Oliveira przypada na okres, kiedy na wydziale prawa Uniwersytetu w So Paulo, wczesnym centrum sekularyzmu oraz prawnego i politycznego pozytywizmu, zaoy on wraz z grup modych czonkw sodalicji mariaskiej Uniwersyteck Akcj Katolick. Z okazji ceremonii wrczenia dyplomw Plinio poway si na posunicie bezprecedensowe w caej historii pastwowego szkolnictwa wyszego w Brazylii. Msz wit, ktr tradycyjnie koczy si wyszy kurs studiw, zorganizowa on nie w kociele w. Franciszka pooonym obok uniwersytetu, ale na terenie samego uniwersytetu, na wewntrznym jego dziedzicu. Odprawi j wikariusz generalny diecezji, Msgr Gasto Liberal Pinto, kazanie za wygosi ojciec Leonel Franca z Towarzystwa Jezusowego.13
Benede o Aloisi Masella urodzi si czerwca r., w Pontecorvo, w rodzinie szlacheckiej, ktra ju wczeniej oarowaa Kocioowi jednego kardynaa. Zmar w Rzymie padziernika r. Wywicony w roku , po ukoczeniu studiw w Papieskiej Akademii Eklezjologicznej zosta sekretarzem i regentem nuncjatury w Lizbonie ( ), nuncjuszem apostolskim w Chile ( ) i w Brazylii ( ), po czym otrzyma kapelusz kardynalski. Peni funkcj prefekta witej Kongregacji Sakramentw, dziekana bazyliki lateraskiej, kamerlinga witego Kocioa Rzymskiego w okresie wakatw na Stolicy Apostolskiej po mierci Piusa XII i Jana XXIII. Aktywnie uczestniczy w przygotowaniach do Soboru Watykaskiego II; zosta rwnie mianowany papieskim legatem na uroczysto koronacji Matki Boej w Fatimie w roku . 12 Paulo Marcondes Pedrosa urodzi si w So Bento do Sapuci (SP) listopada r., zmar w So Paulo kwietnia r. Kapan od roku , by koadiutorem, nastpnie proboszczem parai w. Cecylii do roku . kwietnia r. zosta praatem i papieskim szambelanem. kwietnia r. wstpi do zakonu benedyktynw, ktrego zosta przeorem. 13 Na temat Leonela Franca SJ ( ), uwaanego przez wielu za ojca duchowego brazylskiej inteligencji tamtych czasw, zob. Luis Gonzaga da Silveira dElboux SJ, O Padre Leonel Franca SJ, Livraria Agir Editora, Rio de Janeiro , s. ; Heliodoro Pires, Leonel Franca, apstolo do Brasil moderno, Revista Eclesiastica Brasileira, , t. , s. - . Zob. rwnie A.C. Villaa, O pensamento catolico no Brasil, s. - . Ojciec Franca, ktrego Obras completas zebrane zostay w pitnastu tomach, jest rwnie autorem esejw: A Igreja, a Reforma e a Civilizao ( ) oraz A crise do mundo moderno ( ), stanowicych oryginaln reeksj na temat kryzysu naszych czasw w wietle doktryny katolickiej. Ojciec Franca zaoy w Rio pierwszy w Brazylii katolicki uniwersytet i przez osiem lat nim kierowa. Pedagog, apologeta, kierownik duchowy powici swe ycie historii lozoi i lozoi historii. A. C. Villaa, O pensamento catlico no Brasil, op. cit. s. .
11

XX

Kiedy grudnia roku Plinio Corra de Oliveira uzyska dyplom wydziau prawa, jego nazwisko byo ju dobrze znane i podziwiane przez modych brazylskich katolikw.14 Od tej pory w gronie przyjaci znany bdzie jako Doktor Plinio.15

. Historyczny punkt zwrotny roku

Rewolucja lat trzydziestych bya dla Brazylii tym samym, co pierwsza wojna wiatowa dla Europy historyczn cezur dzielc dwie epoki. Dobieg koca okres Starej Republiki16 ( ), a zacza si era Getlia Vargasa. Do owego momentu wadza spoczywaa w rkach osi So Paulo Minas Gerais, to jest sojuszu dwch stanw skupiajcych wikszo brazylskiej produkcji.17 Ich dominacja, zawierajca si w formule kawa z mlekiem (w Minas Gerais kwita hodowla byda), zapewniaa rotacj urzdu prezydenta republiki pomidzy reprezentantami So Paulo i Minas Gerais. System ten funkcjonowa bez wikszych zmian a do roku , kiedy to odchodzcy prezydent Washington Luiz wskaza jako swego nastpc Julia Orestesa de Albuquerque, kandydata z So Paulo zamiast polityka z Minas. Stan Minas Gerais zwiza si wwczas sojuszem ze stanem Rio Grande do Sul, pod przewodnictwem sprawujcego tam od stycznia roku urzd prezydencki Getlia Vargasa.18

O Legionrio nr , XII . Tytuu tego czsto uywa si w Brazylii, podobnie jak w niektrych krajach europejskich, gdzie tytu doktora przyznaje si tym, ktrzy uzyskali stopie naukowy. Plinio Corra de Oliveira rozpocz dziaalno publiczn zaraz po uzyskaniu dyplomu doktorskiego, zanim jeszcze zosta posem i profesorem uniwersytetu. By odtd znany jako Doktor Plinio, ktry to tytu, zgodnie z brazylskim zwyczajem, sta si czci jego nazwiska. 16 Repblica Velha, zob. Jos Maria Bello, Histria da Repblica: , wyd. Compania Editora Nacional, So Paulo . Ciekawym, cho nie do docenianym esejem jest: Charles Moraz, Les trois ges du Brsil, A. Colin, Paris . Dogbn krytyk Repblica Velha przeprowadzi po rewolucji roku monarchista Jos Maria dos Santos: A poltica geral do Brasil, J. Magalhes, So Paulo . Dwa inne studia natury oglnej zawierajce cenne informacje to: Sertrio de Castro, A Repblica que a revoluo destruiu, F. Bastos, Rio de Janeiro ; Dormund Martins, Da Repblica ditadura, Typ. So Bento, Rio de Janeiro . 17 Od roku wan rol pocz odgrywa rwnie Rio Grande do Sul, ktrego gospodarka nie charakteryzowaa si jednorodnym rodzajem produkcji. Pozostae siedemnacie stanw federacji liczyo si znacznie mniej. Zob. Joseph Love, Rio Grande do Sul and Brazilian Regionalism , University Press, Stanford ; Idem, A locomotiva. So Paulo na Federao brasileira , Paz e Terra, Rio de Janeiro ; John D. Wirth, O el da balana. Minas Gerais na Ferderao brasileira , Paz e Terra, Rio de Janeiro .
14 15

Klimat politycznej konfrontacji pogbi si wskutek krachu na nowojorskiej giedzie i jego reperkusji na polu gospodarki brazylskiej. Synny czarny czwartek na Wall Street padziernika roku odegra rol detonatora wiatowego krysysu, ktrego pierwszym efektem okazaa si znika cen brazylskiej kawy na caym wiecie: dochd dewizowy spad z milionw funtw szterlingw w roku do milionw w roku .19 Rezerwy zota we wrzeniu roku wynoszce milionw funtw szterlingw, w sierpniu zmniejszyy si do milionw, a do grudnia tego roku praktycznie przestay istnie.20 W takiej to sytuacji kryzysowej wybory prezydenckie marca roku wygra Jlio Prestes. Jednake kraj znajdowa si w stanie powszechnego niepokoju, ktry w padzierniku eksplodowa rewolt wojskow. Zainicjowana w Porto Alegre, Belo Horizonte i Recife wkrtce ogarna cay kraj. W cigu niecaego miesica rzd zosta zmuszony do dymisji. Prezydenta Washingtona Luiza wygnano z kraju; na pocztku listopada na czele rzdu tymczasowego stan Getlio Vargas. Dojcie Vargasa do wadzy stanowio prawdziwe zerwanie z przeszoci. Przynioso fundamentaln zmian roli pastwa, ktre od tej chwili objo kontrol nad gospodark kraju.21 Arystokracja ziemska, od stuleci zajmujca w spoeczestwie brazylskim pozycj dominujc, utracia wpyw polityczny na nard i zastpiona zostaa przez nowe sfery przemysowo-nansowe.22 Ustanowienie republiki w roku byo polityczn rewolucj, ktra jednak nie

18 Urodzony w roku w Rio Grande Do Sul, Getlio Vargas by kongresmenem i ministrem federalnym, pniej za prezydentem stanu Rio Grande ( - ). Wadz, do ktrej doszed w roku , sprawowa w sposb dyktatorski do padziernika r., kiedy to obali go bezkrwawy zamach stanu. Po wojnie Vargas pozosta aktywny politycznie. By senatorem, w roku zaoy Parti Robotnicz, a w roku zosta wybrany prezydentem republiki. Cztery lata pniej przyparty do muru przez opozycj postanowi popeni samobjstwo. Kariera polityczna Vargasa, ktra osigna swj szczyt w utworzeniu Estado Nuovo ( ), wykazuje liczne analogie z karier Juana Domingo Perna z Argentyny ( ). Na temat Vargasa zob. m. in. Thomas E. Skidmore, Brasil: de Getlio Vargas a Castelo Branco ( ), Paz e Terra, Rio de Janeiro ; Paulo Brandi, Dora Flaksman, haso Vargas w: DHBB, t. IV, s. . 19 A. Trento, Le origini dello Stato populista. Societ e politica in Brasile , Franco Angeli, Milano , s. - . 20 Nelson Werneck Sodr, Histria da burguesia brasileira, Vozes, Petrpolis , s. . 21 A. Trento, Le origini dello Stato populista, s. . 22 Robert J. Havinghurst, J. Roberto Moreira, Society and Education in Brazil, University of Pi sburgh Press, Pi sburgh , s. .

XX niosa

naruszya systemu spoecznego Brazylii. Rewolucja roku konsekwencje daleko powaniejsze.23

. Katolicka Liga Wyborcza

Po utworzeniu rzdu tymczasowego Vargasa nowy kardyna Rio, Sebastio Leme, rozpocz akcj promowania ruchu wieckich, majc na celu umoliwienie katolikom publicznego wypowiadania si na temat konstruowania nowego systemu politycznego w Brazylii. maja roku wizerunek Matki Boej z Aparecida zosta triumfalnie przeniesiony z jej sanktuarium do Rio de Janeiro.24 Nastpnego dnia milionowy tum towarzyszy mu w drodze do Esplanada de Castelo, gdzie oczekiway na najwysze wadze cywilne i wojskowe z szefem pastwa, Getliem Vargasem, na czele. Wizerunek umieszczono na otarzu, a kardyna Leme ocjalnie proklamowa Madonn z Aparecida Patronk Brazylii. Imi Boe krystalizuje si w duszy Brazylczykw powiedzia kardyna Leme. Albo pastwo odrzuci ateizm i agnostycyzm oraz uzna Boga swego narodu, albo nard nie uzna pastwa.25 Tymczasem lipca roku w So Paulo wybucha rewolta konstytucjonalistw, ktra jednakowo, wobec braku wsparcia ze strony innych regionw, po kilku miesicach upada.26 Mimo to buntownicy zdoali zmusi rzd do rozpisania wyborw do Zgromadzenia Konstytucyjnego na nadchodzcy rok. Plinio Corra de Oliveira, ktry nie uczestniczy w rewolcie, dostrzega jednak wag zwoania Zgromadzenia Konstytucyjnego, co

23 Rewolucja roku zostaa przygotowana przez tzw. tenentismo, ruch modszych ocerw (porucznikw), ktrzy od wczesnych lat dwudziestych a do roku wzniecali niepokoje spoeczne i bunty. Kulminacyjnym epizodem owego okresu sta si bunt wojskowych zwanych od nazwiska ich dowdcy, Lusa Carlosa Prestesa kolumn Prestesa. Okoo tysicosobowa grupa zbrojna przemierzya ponad tys. km, prowadzc dziaania partyzanckie w kilku stanach Brazylii, po czym, z kocem lutego r. wycofaa si do Boliwii. 24 Gustavo Antonio Solimeo, . Rainha e Padroeira do Brasil, Catolicismo nr , padziernik ; Hamilton dAvila, Trs episodios na histria da Padroeira nacional, Catolicismo nr , padziernik , s. - . Zob. te Jlio Brestoloni CSSR, A Senhora Conceiao Aparecida, Editora Santuario, Aparecida-So Paulo . 25 Palavra de S. Eminenza, O Legionrio, nr , XI . 26 Na temat paulistowskiej rewolucji zob. m. in. Hlio Silva, : a guerra paulista, Civ. Brasileira, Rio de Janeiro ; Stanley E. Hilton, A guerra civil brasileira, Nova Fronteira, Rio de Janeiro .

stwarzao okazj dla powoania do ycia nie tyle partii, ile katolickiego ruchu ponad partiami.27 W padzierniku roku Plinio zasugerowa arcybiskupowi So Paulo, by w Brazylii stworzy co podobnego do tego, co we Francji uczyni genera de Castelnau28, a mianowicie utworzy stowarzyszenie elektorw majce na celu koordynacj ich gosowania na kandydatw respektujcych program katolicki. Arcybiskup Duarte chtnie przysta na t propozycj i poprosi modego sodalisa, by ten nada sprawie bieg, poczynajc od omwienia jej z kardynaem Leme. W nastpnym miesicu Doktor Plinio uda si do Rio, gdzie przeprowadzi rozmow z dwoma modymi dziaaczami ruchu katolickiego, Heitorem da Silva Costa i Alceu Amoroso Lima, ktrzy z kolei przedstawili pomys kardynaowi. Ten uzna go za znakomity i poprosi modych ludzi o przygotowanie statutu nowego stowarzyszenia. W ten sposb powoana zostaa do istnienia Katolicka Liga Wyborcza (Liga Eleitorial Catlica LEC),29 za cel stawiajca sobie skupienie gosw krgw katolickich w wyborach do Narodowego Zgromadzenia Konstytucyjnego. Miaa ona zapozna kandydatw rozmaitych partii z minimum wymaga, czyli ze spisem warunkw zobowizujcych ich do dziaania na forum parlamentu w duchu katolickim. Na stanowisko przewodniczcego LEC powoany zosta Pandi Calgeras, funkcj za sekretarza generalnego obj Alceu Amoroso Lima. listopada LEC zostaa ocjalnie zaoona rwnie w So Paulo; przewodniczcym tutejszego oddziau zosta dr Estevo Emmerich de Souza Rezende, sekretarzem natomiast Plinio Corra de Oliveira.
27 P. Corra de Oliveira, Liga eleitoral catlica, O Legionrio nr , I . Albo przy urnach wyborczych zwyciy katolicyzm i skieruje kraj ku rozsdnej reformie relignej, albo w Brazylii zapanuje skrajny socjalizm, ktry uczyni z niej oar rnej maci Callesw i Leninw toczcych si za kulisami naszej polityki, marzcych o meksykanizacji i sowietyzacji Ziemi Krzya witego. Ibidem. 28 Genera Edouard de Curires de Castelnau ( ) jeden z dowdcw armii francuskiej w czasie pierwszej wojny wiatowej, w ktrej utraci troje dzieci. W latach kongresman z Aveyron, od roku powici si pracy w Fderation Nationale Catholique (ktrej prezesem pozosta a do mierci), aby wspiera dziaania obywatelskie w interesie religii katolickiej, rodziny, spoeczestwa i dziedzictwa narodowego. Z powodu otwarcie katolickich przekona odmwiono mu buawy marszakowskiej. Zob. Yves Gras, Castelnau ou lart de commander, , Denol, Paris . 29 Statut ( ) i program ( ) LEC zob. w: Oscar de Figuereido Lustosa OP, Igreja e Politica no Brasil. Do Partido catlico a L. E. C. ( ), Edies Loyola, So Paulo , s. - . Zob. te Mnica Kornis, D. Flaksman, Liga Eleitorial Catlica, w: DHBB, t. III, s. ; Raul Silva, Inuncia politica da Igreja Catlica na Assemblea Constituinte de / . Dissertao de mestrado, Universidade de Braslia, Braslia .

XX

Kardyna Leme zachca arcybiskupw, biskupw i administratorw apostolskich do niezwocznego tworzenia miejscowych oddziaw organizacji. W ten sposb na pocztku roku kada diecezja posiadaa ju wasny oddzia LEC, za sama organizacja bya w stanie stworzy program i wyoni kandydatw do parlamentu. Kiedy pod koniec marca lista kandydatw katolickich z So Paulo bya ju uoona, arcybiskup Duarte desygnowa Plinia Corr de Oliveira jako jednego z czterech kandydatw do Chapa nica (wsplnego bloku) z So Paulo.30 maja roku odbyy si powszechne wybory. Ku oglnemu zdumieniu posem, ktry zdoby najwiksz ilo gosw w caej Brazylii okaza si Plinio Corra de Oliveira, czonek sodalicji mariaskiej, ktry dopiero co skoczy studia. 31 Byo to prawdziwe zwycistwo mariaskie, jak brzmia tytu artykuu wstpnego w najbliszym numerze Legionrio: Centraln postaci tej piknej stronicy dziejw sodalicji w So Paulo jest Plinio Corra de Oliveira, pobony syn Maryi, przywdca Katolickiej Ligi Wyborczej, mariaski kandydat do Zgromadzenia Konstytucyjnego.32 listopada roku trzecie Narodowe Zgromadzenie Konstytucyjne Brazylii uroczycie rozpoczo obrady w paacu Tiradentesa w Rio de Janeiro. Instrukcje kardynaa Leme dla deputowanych z ramienia LEC byy niezwykle precyzyjne. Zabraniay one tworzenia jakiegokolwiek wyranego bloku skupiajcego posw katolickich; aden z nich rwnie nie powinien w Zgromadzeniu pretendowa do roli katolickiego lidera. Co wicej, adnemu z posw nie wolno byo otwarcie wystpowa w kwestiach da katolickich, poniewa zbyt
Wsplny blok dla zjednoczonego So Paulo wynika z poczenia wszystkich si ycia polityczno-spoecznego wczesnego So Paulo. Dwie spord nich miay charakter typowo partyjny: Partido Democrtico, reprezentujca przede wszystkim miejsk inteligencj i rodzce si ugrupowania lewicowe, oraz starsza od niej, konserwatywna PRP (Partido Repblicano Paulista). Charakter ruchw spoecznych miay: Federao dos Voluntrios reprezentacja pokolenia sprzeciwiajcego si polityce Vargasa, a take Associao Comercial i Liga Eleitorial Catlica. 31 P. Corra de Oliveira otrzyma gosw, co stanowio , % ogu oddanych wanych gosw. Liczba ta, wystarczajca do wybrania dwch posw, dwukrotnie przewyszaa ilo gosw uzyskanych przez prawnika Alcntar Machado, jego byego profesora, ktry wszed do Zgromadzenia na pozycji drugiej. Wrd innych posw wybranych z ramienia Katolickiej Ligi Wyborczej znaleli si np. Andrade Furtado z Ceary, Msgr Arruda Cmara i Barreto Campelo z Pernambuco, Lacerda de Almeida z Parany, Aldroaldo Mesquita da Costa z Rio Grande do Sul. 32 Uma vitoria mariana, O Legionrio, nr , V .
30

otwarta konfrontacja twarz w twarz mogaby zaszkodzi realizacji gwnego celu LEC: modykacji laickiego oblicza brazylskiego pastwa. Obrana strategia zmierzaa do osignicia tego rezultatu rodkami porednimi i rozproszonymi. Plinio Corra de Oliveira stosowa si do owych zalece, ale najwikszymi obrocami propozycji LEC okazali si liderzy bloku paulistowskiego.33 W imieniu posw katolickich z So Paulo Plinio Corra de Oliveira wystosowa prob do Zgromadzenia o uczczenie postaci ojca Anchiety, ktrego czterechsetna rocznica urodzin przypadaa na marca roku.34 Na sali obrad broni rwnie wolnoci nauczania oraz prawa gosu dla duchowiestwa, wskazujc na nieocenion rol Towarzystwa Jezusowego w Brazylii.35 To wystarczyo, by w trakcie debaty zaatakowany zosta jako sekciarz. Odrzek wwczas: Swoj wiar ceni wyej od jakichkolwiek innych przywiza. Zdecydowana akcja LEC nie pozostaa bez rezultatu. Zgromadzenie nie tylko uchwalio minimum da Ligi nierozerwalno ) zwizku maeskiego (art. ), nauk religii w szkoach (art. oraz posug relign w siach zbrojnych i wizieniach (art. , par. ) 36, ale rwnie liczne inne jej postulaty, takie jak inwokacja Imienia Boego w preambule konstytucji,37 pomoc pastwa dla rodzin wielodzietnych (art. d ), prawo wyborcze dla duchowiestwa (art. ), prawo do niedzielnego wypoczynku (art. ),
Zob. M. Kornis, D. Flaksman, Liga Eleitorial Catlica. Gdybymy w celu ukazania znaczenia osoby ojca Anchiety w naszej historii mieli si uciec do potocznego porwnania pisa wwczas stwierdzilibymy, i jest on dla Brazylii tym, czym Likurg dla Sparty czy Romulus dla Rzymu. Innymi sowy, jest on jednym z tych legendarnych bohaterw, ktrych znajdujemy u pocztkw wielkich narodw, ktrzy wznosili pierwsze mury, stawiali pierwsze gmachy, organizowali pierwsze instytucje. P. Corra de Oliveira, A nota da Semana, O Seculo, IX . 35 Zob. O Legionrio nr , V . 36 Na amach magazynu A Ordem, w artykule zatytuowanym O sentido da nossa vitria, Alceu Amoroso Lima powita maja r. jako dat o kapitalnym znaczeniu w historii brazylskiego katolicyzmu, stwierdzajc, i po konstytucji masoskiej z roku , pozytywistycznej z roku i sekularystycznej z roku , wraz z czwart brazylsk konstytucj w peni zatriumfowa program katolicki (Tristo de Athayde, O sentido da nossa vitria, A Ordem nr , czerwiec , s. , (s. - ). 37 Nowa konstytucja wesza w ycie lipca r. zastpujc konstytucje z roku i . Zob. Themistocles Brandao Cavalcanti, Las constituciones de los Estados Unidos del Brasil, Instituto de Estudios Politicos, Madrid , s. - . gosami przeciwko kongresmeni uchwalili nastpujc preambu: My, przedstawiciele narodu brazylskiego, zebrani w Narodowym Zgromadzeniu Konstytucyjnym w celu ustanowienia systemu demokratycznego, ktry bdzie strzeg jednoci narodu, wolnoci, sprawiedliwoci oraz dobrobytu spoeczno-ekonomicznego, pokadajc nasz ufno w Bogu, zarzdzamy i ogaszamy nastpujca konstytucj, Plinio Corra de Oliveira, Deus e a Constituio, O Legionrio nr , II .
33 34

XX

uznanie cmentarzy katolickich (art. ), suba wojskowa klerykw odbywana w formie posugi duchowej lub pracy w szpitalu (art. ), wolno i pluralizm zwizkw pracowniczych (art. ) czy prawo przeciwdziaajce wywrotowej propagandzie (art. ). Konstytucja z roku stanowia ukoronowanie dziaalnoci ruchu katolickiego, a sukces LEC pozosta w historii kraju jedynym w swoim rodzaju. Jak si wyrazi jeden z byych ministrw brazylskiego rzdu, Paulo Brossard: W historii Brazylii adna niezalena organizacja polityczna nie cieszya si wikszymi wpywami ni Katolicka Liga Wyborcza.38 W roku w Brazylii pojawia si moliwo otwierania prywatnych wyszych uczelni. W So Paulo funkcjonowaa ju Wolna Szkoa Filozoi, Nauk cisych i Humanistycznych w. Benedykta. Uczelnia ta zaoona zostaa w roku przez benedyktynw, za wrd jej wykadowcw byli wybitni przedstawiciele wiata nauki, np. profesorowie Alexandre Correia czy Leonard van Hacker. Teraz zostaa ona uznana przez rzd, podobnie jak eska Szkoa Filozoi, Nauk cisych i Humanistycznych Instytutu Sedes Sapientiae prowadzonego przez kanoniczki regularne w. Augustyna. Obydwie szkoy, z ktrych w przyszoci mia powsta Papieski Uniwersytet Katolicki w So Paulo, poprosiy Plinia Corr de Oliveira o objcie katedry historii.39 Plinio dostrzeg w tym fakcie zesan przez Opatrzno znakomit okazj do nawizania bezporedniego kontaktu z modzie. Przyj wic oferowane stanowisko wraz z katedr historii cywilizacji na uniwersyteckim wydziale prawa, w ten sposb rozpoczynajc dziaalno nauczycielsk, ktra obok praktyki adwokackiej przez wiele lat bdzie jego gwnym zajciem zawodowym.

. Wydawca Legionrio
Legionrio, ocjalny gos sodalicji mariaskiej parai w. Cecylii, kierowany przez Msgr Marcondesa Pedros, by w momencie swego zaistnienia, maja roku, czterostronicowym miesicznikiem.
Jornal de Minas, Belo Horizonte, VII . Na temat roli LEC, zwaszcza za na temat artykuu konstytucji oddajcego pastwo pod opiek Boga zob. te Thales de Azevedo, A religio civil brasileira. Um instrumento poltico, Editora Vozes, Petropolis , s. - . 39 W roku obie instytucje poczyy si w Katolicki Uniwersytet w So Paulo, ktrego wielkim kanclerzem zosta arcybiskup Vasconcellos Mo a, rektorem za Paulo de Tarso Campos, biskup Campinas. Rok nastpny przynis kanoniczne ustanowienie uniwersytetu i obdarzenie go tytuem papieski. Zob. AAS ( ), t. , s. n.
38

Tematy podejmowane przez pismo koncentroway si wok obrony tradycyjnych wartoci, w tym rodzinnych, zabezpieczenia praw Kocioa, formacji nowych elit katolickich oraz walki z inltracj komunistyczn. Pierwszy artyku autorstwa Plinia Corri de Oliveira na temat katolickiego uniwersytetu ukaza si w numerze z wrzenia roku. Drugi, opublikowany w listopadzie roku pod tytuem Watykan i Kreml40, pozwala ju dostrzec jedno z fundamentalnych zaoe myli jego autora: niemoliwo jakiegokolwiek porozumienia pomidzy Kocioem katolickim a komunizmem. W artykule zatytuowanym Nasze dania polityczne, zamieszczonym w numerze z lutego roku, Plinio Corra de Oliveira nakania katolikw do domagania si od nowego rzdu obrony praw Kocioa. Mody czonek mariaskiej sodalicji, swym zwizym stylem, zdolnociami polemicznymi i umiowaniem prawdy nawizujcy do postaci tak wielkich publicystw katolickich, jak Francus Louis Veuillot41 czy jego brazylski odpowiednik, Carlos de Laet,42 znakomicie odpowiada modelowi dziennikarza wskazanemu przez Piusa XI w encyklice Rerum omnium z stycznia roku. Na jej stronicach Ojciec wity uczyni w. Franciszka Salezego patronem wszystkich tych katolikw, ktrzy poprzez publikacj gazet oraz innych pism ilustruj i promuj doktryn chrzecask, jak rwnie staj w jej obronie.43 Z myl o dziennikarzach katolickich papie dodawa: Przede wszystkim musz oni sumiennie studiowa i w miar swoich moliwoci poznawa doktryn katolick; musz wystrzega si zaniedba w goszeniu prawdy, czy te pod pozorem troski o to, by nie urazi adwersarzy jej umniejszania lub zatajania.44 sierpnia roku Plinio Corra de Oliveira zosta powoany do kierowania Legionrio, ktry w tym samym miesicu sta si
P. Corra de Oliveira, O Vaticano e o Krmlin, O Lgionario nr , XI . Zob. te A Igreja e o problema religioso na Russia, O Lgionario nr , III . 41 Na temat Louisa Veuillot ( ), odwanego dyrektora dziennika LUnivers zob. Oeuvres Compltes, t., Lethielleux, Paris . Zob. te Eugne i Franois Veuillot, Veuillot, t. - , Lethielleux, Paris . Rozumia on pisa w. Pius X do Franois Veuillot e spoeczestwo odnajduje sw potg w penym i cakowitym uznaniu wadzy naszego Pana Jezusa Chrystusa oraz w bezwarunkowej akceptacji doktrynalnej zwierzchnoci Kocioa. List Cest avec z padziernika , w: IP, t. VI, La pace interna delle nazioni ( ), s. . 42 Carlos Maximiano Pimenta de Laet ( ) znakomity dziennikarz, profesor synnej Szkoy redniej im. Pedra II oraz czonek Academia Brasileira de Letras otrzyma od w. Piusa X tytu hrabiowski za zasugi dla sprawy katolickiej. 43 AAS ( ), t. , s. . 44 Ibidem.
40

XX

nieocjalnym organem archidiecezji So Paulo. Pismo miao by kierowane nie do szerokich krgw czytelniczych, lecz do rodowisk katolickich, w celu formowania ich myli i dziaa. Wkrtce w tych wanie rodowiskach, od pnocy po poudnie kraju, tygodnik zdoby sobie ogromne wpywy. Wszystkim, ktrzy zarzucali Doktorowi Plinio niedostatek miosierdzia dla wrogw, odpowiada on, i postawa Legionrio, to owszem, postawa walki, ale walki obronnej, nie za ofensywnej. Gwnym celem Legionrio jest formowanie opinii tych, ktrzy ju s katolikami.45 Plinio pisa artykuy wstpne, by rwnie autorem ukazujcej si regularnie rubryki margem dos factos, nazwanego pniej dias em revista (Siedem dni w retrospektywie). Zgromadzi wok siebie zesp zdolnych wsppracownikw,46 pomidzy ktrymi znalazo si dwch modych ksiy majcych w przyszoci zosta wiodcymi postaciami brazylskiego duchowiestwa: Antnio de Castro Mayer,47 asystent kocielny pisma oraz kapan ze Zgromadzenia Sowa Boego, Geraldo de Proena Sigaud.48 Spord byskotliwych
45 P. Corra de Oliveira, Oensiva?, O Legionrio, nr , IV r. A gdyby wolno nam byo wybra mo o dla naszej walki, sformuowalibymy je nastpujco: dla katolikw miosierdzie i jedno; dla niekatolikw miosierdzie w celu osignicia jednoci (ibidem). 46 Oprcz Doktora Plinio zesp redakcyjny Lgionario tworzyli: Fernando Furquim de Almeida, Jos Carlos Castilho de Andrade, Jos de Azeredo Santos, Adolpho Lindenberg, Jos Fernando de Camargo, Jos Gonzaga de Arruda i Paulo Barros de Ulha Cintra. Tradition, Family, Property: Half a Century of Epic Anticommunism, s. - . 47 Antnio de Castro Mayer urodzi si czerwca r. w Campinas, w stanie So Paulo. Ukoczy studia teologiczne na Uniwersytecie Gregoriaskim w Rzymie ( ), tam te padziernika r. przyj wicenia kapaskie. Asystent Generalny Akcji Katolickiej So Paulo ( ), pniej wikariusz generalny archidiecezji ( ), maja r. otrzyma sakr biskupi i zosta mianowany koadiutorem biskupa Campos z prawem sukcesji po nim. Jako biskup kierowa diecezj do roku . W grudniu r. biskup de Castro Mayer publicznie zerwa z Pliniem Corr de Oliveira i TFP. Fakt w, o ktrym wkrtce stao si gono (Folha de Tarde, IV ; Jornal do Brasil, VIII ), wiza naley z jego postpujcym zblianiem si do stanowiska arcybiskupa Marcela Lefbvrea, czego szczytowym punktem stao si uczestnictwo byego biskupa Campos w konsekracji biskupiej dokonanej w Ecne czerwca r. Zdarzenie to sprowadzio na ekskomunik latae sententiae. Biskup de Castro Mayer zmar w Campos, kwietnia r. 48 Geraldo de Poena Sigaud urodzi si w Belo Horizonte wrzenia r. Czonek Zgromadzenia Sowa Boego, studiowa teologi w Rzymie ( ), tam te marca r. przyj wicenia kapaskie. maja r. zosta biskupem Jacarezinho ( ), pniej sprawowa funkcj arcybiskupa metropolity Diamantiny ( ). Wsppraca Plinia Corri de Oliveira z arcybiskupem Sigaudem trwaa okoo trzydziestu lat, a rozpocza si w roku podczas rekolekcji w seminarium w stanie Espirito Santo. Przyja nasza pisa Doktor Plinio w roku trwa od dziesiciu lat, w czasie ktrych obaj znalelimy si w najrniejszych sytuacjach: cierpienia i radoci, nadziei i zniechcenia, niepewnoci i determinacji. Wsplnie zbieralimy pochway, wsplnie znosilimy krytyk; wobec wszystkich wspczesnych wypadkw nasze serca biy unisono; przeszlimy przez

wieckich wsppracownikw wyrnia si Jos de Azeredo Santos, mody czonek sodalicji z Minas Gerais, ktry przyjecha z Rio, by w So Paulo pracowa jako inynier.49 Zesp redakcyjny liczcy od piciu do omiu czonkw spotyka si regularnie, by w wietle nauki Kocioa bada artykuy prasowe i wiadomoci z caego wiata. Doktor Plinio wspomina: Z zespou redakcyjnego tygodnika stopniowo tworzya si grupa przyjaci, podobnie jak ja czonkw sodalicji mariaskiej, oddanych dusz i ciaem katolickiemu dziennikarstwu.50 W roku pod kierownictwem dynamicznego redaktora pismo przeksztacio si z dwutygodnika liczcego zaledwie dwie stronice w tygodnik omiostronicowy, ze zwykej gazetki paraalnej staa si gosem katolickim uwanie suchanym w caym kraju. Tematyka podejmowana na amach tygodnika w roku charakteryzowaa si znaczn rnorodnoci: przeladowania religne w Niemczech, rewolucja w Hiszpanii, socjalistyczne pouse we Francji, kryzys dynastyczny w Anglii, wybory prezydenckie w Stanach Zjednoczonych, asko Ligi Narodw, intensykacja komunistycznej propagandy na wiecie oto problemy bdce przedmiotem niezmiennie gbokich analiz i komentarzy inspirowanych przez Magisterium Kocioa. Naszym niezmiennym celem byo odtruwanie czytelnikw skaonych owocami prasy neutralnej i dostarczanie im prawdziwie katolickiej informacji obywatelskiej.51
wszystko, co moe ludzi poczy i podzieli. P. Corra de Oliveira, Padre Sigaud, O Legionrio nr , III . Zaczli si od siebie oddala prawdopodobnie ju w poowie lat szedziesitych, a zerwanie stosunkw ogosi ocjalnie sam arcybiskup Diamantiny padziernika r., kiedy to po powrocie z audiencji u prezydenta republiki, Emlio Garrastazu Medici, owiadczy, i TFP zdystansowao si wobec niego z powodu jego poparcia dla propagowanej przez rzd reformy rolnej oraz dla reformy liturgicznej Pawa VI. TFP natychmiast odpowiedziao obszern publikacj prasow, wskazujc na kontrast pomidzy konsekwencj wasnej postawy a chwiejnoci postaw arcybiskupa Sigaud, jak rwnie akcentujc uczciwo swej postawy wobec prawa cywilnego i kocielnego (Arcebispo Geralo Sigaud e a TFP, Catolicismo nr , XI ). Zob. te P. Corra de Oliveira, Dentro e fora do Brasil, Folha de S. Paulo, X . 49 By gbokim, ywym, byskotliwym dziennikarzem, polemist w penym tego sowa znaczeniu. Swoje nazwisko zapisa w naszych annaach zotymi zgoskami (). Jeeli historia Brazylii zostanie pewnego dnia spisana z cakowit bezstronnoci, jego imi znajdzie si pord najwybitniejszych. P. Corra de Oliveira, O premio demasiadamente grande, Folha de So Paulo, VII . Ich przyja i wsppraca twaa niemal czterdzieci lat, a do dnia, w ktrym Plinio Corra de Oliveira, klczc przy ku umierajcego przyjaciela w Szpitalu Samarytaskim w So Paulo, odmawia w jego imieniu akt zawierzenia w. Ludwika Marii Grignion de Montfort. Jos de Azeredo Santosowi zawdziczamy wnikliwe artykuy na temat maritainizmu, polityki wycignitej rki, sztuki nowoczesnej oraz gnozy, publikowane na amach O Legionrio, a pniej take w Catolicismo. 50 P. Corra de Oliveira, Kamikaze, Folha de S. Paulo, II . 51 P. Corra de Oliveira, Um ano de luta e de viglia, O Legionrio nr , I .

XX

W styczniu roku Legionrio przeprowadzi si z pokoiku przy parai w. Cecylii do centrum miasta, sta si bowiem najbardziej wpywowym katolickim tygodnikiem w Brazylii, wydawanym w nakadzie przekraczajcym tys. egzemplarzy.

. Europejska wojna domowa

Wedug francuskiego historyka, Franoisa Fureta, w dynamice idei politycznych XX wieku tkwi jaka tajemnica za.52 Narodziny Kominternu po rewolucji sowieckiej roku przyczyniy si do wiatowej ekspansji nowej doktryny bolszewickiej. Prby rozptania na wiecie krwawej rewolucji komunistycznej, rozpocztej tzw. czerwonym dwuleciem ( ), wywoay jednakowo zdecydowan reakcj antykomunistyczn. To wanie na fali owej reakcji powstay i umocniy si ruchy faszystowskie. Bolszewizm i faszyzm wkroczyy na scen niemal rwnoczenie. Dynamika dziejw Europy i wiata w latach bya determinowana wedle Ernsta Nolte wielk europejsk wojn domow pomidzy komunizmem i narodowym socjalizmem, czyli midzy III Rzesz a Zwizkiem Sowieckim.53 Furet pisze: Nieunikniona staje si wic analiza porwnawcza; nie tylko dlatego, e bolszewizm i faszyzm pojawiy si w tym samym czasie i jednoczenie przemkny przez histori niczym meteory. Take dlatego, e byy od siebie nawzajem zalene.54 Plinio Corra de Oliveira rozumia ow relacj cisego pokrewiestwa ktr historiograa dopiero dzisiaj powoli zaczyna przyjmowa do wiadomoci i zachowujc absolutn wierno chrzecaskiemu modelowi spoecznemu, zdecydowanie wyklucza moliwo opowiedzenia si po stronie ktregokolwiek z okupujcych ideologiczn scen przeciwnikw. W komunizmie dostrzega ide diametralnie przeciwstawn katolicyzmowi, nazizm za uwaa za alternatyw faszyw i rwnie niebezpieczn. Pisa o tym nastpujco:
Franois Furet, Przeszo pewnego zudzenia, s. . Ernst Nolte, Der europaeische Brgerkrieg . Nationalsozializmus und Bolschewismus, Propylen Verlag, Berlin . Zob. te Stuart J. Woolf (red.), European Fascism, Weidenfeld and Nicolson, London ; George L. Mosse, Masses and Man. Nationalist and Fascist Perception of Reality, Howard Ferty Inc., New York . 54 Franois Furet, Przeszo pewnego zudzenia, s. .
52 53

Nie sposb zaprzeczy, e komunizm stanowi antytez katolicyzmu. Z kolei nazizm jest inn antytez doktryny katolickiej i podobnie jak komunizm jest o wiele bliszy komunizmowi, anieli katolicyzmowi.55 Niezgoda na ywot buruja w imi mistyczno-heroicznej koncepcji bytu oraz odwoanie si do rycerskiej tradycji zarwno Niemiec, jak i caej Europy, mogy si sta i w istocie si stay atrakcyjnym wyzwaniem dla wielu modych ludzi, niezdolnych do rozpoznania zowieszczego aspektu ideologii przesiknitej socjalizmem i pogastwem. Plinio Corra de Oliveira zrozumia, i najlepszym sposobem przestrzeenia modych rodakw przed nazistowskim pseudomistycyzmem, jak rwnie zdemaskowania jego bdw, bdzie ukazanie heroicznej i nadprzyrodzonej wizji katolicyzmu. Takim wanie sztandarem, wzniesionym wysoko przeciwko nazizmowi i komunizmowi, sta si w Brazylii Legionrio.

. Demaskowanie narodowosocjalistycznego pogastwa

stycznia roku Adolf Hitler przyj z rk prezydenta Hindenburga funkcj kanclerza Rzeszy. 56 Po wyborach do Reichstagu, przeprowadzonych marca w klimacie wyranego zastraszenia, marca penia wadzy przesza legalnie w rce narodowosocjalistycznego gabinetu. Tej samej wiosny Fhrer zaproponowa podpisanie konkordatu pomidzy Stolic Apostolsk a nowym rzdem. Porozumienie zostao sygnowane w Watykanie lipca roku.57 Stolica Apostolska zastrzega jednakowo, i konkordat z III Rzesz
P. Corra de Oliveira, margem da crise, O Legionrio nr , IX . Po mierci Hindenburga sierpnia r. wadza prezydenta Rzeszy poczona z wadz kanclerza znalaza si w rkach Hitlera. Tak rozpocza si gwatowna transformacja spoeczestwa w duchu totalitaryzmu. Na temat tego procesu zob. m. in. Karl Dietrich Bracher, Die deutsche Diktatur, Kiepenheuer und Witsch, Kln ; Martin Broszat, Der Staat Hitlers, Deutschen Taschenburg Verlag, Mnchen ; Hans-Ulrich Thamer, Il terzo Reich la Germania dal al , tum. woskie, Mulino, Bologna . 57 Penomocnikami Piusa XI i Hitlera negocjujcymi konkordat byli odpowiednio: kardyna Eugenio Pacelli, watykaski sekretarz stanu, oraz wicekanclerz Rzeszy, Franz von Papen. Na temat konkordatu z roku oraz stosunkw midzy Stolic Apostolsk a narodowym socjalizmem zob. Michele Maccarrone, Il Nazionalsocialismo e la Santa Sede, Studium, Roma ; Friedrich Engel-Janosi, Il Vaticano fra fascismo e nazismo, Le Monnier, Florence ; Anthony Rhodes, The Vatican in the Age of Dictators , Hodder and Stoughton, London ; Robert Graham, Il Vaticano e il nazismo, Cinque Lune, Roma ; Giacomo Martina, Storia della chiesa, t. IV, Let contemporanea, Morcelliana, Brescia , s. - .
55 56

XX

nie moe w aden sposb by odczytywany jako aprobata dla doktryny i orientacji narodowego socjalizmu.58 Osob odpowiedzialn za nadzr nad ideologiczn edukacj partii i wszystkich jej satelickich zwizkw Hitler mianowa Alfreda Rosenberga, czowieka stanowicego kwintesencj wszelkich obecnych w NSDAP si wrogich Kocioowi i chrzecastwu.59 Dziesiciolecie od roku do upadku reimu naznaczone byo przybierajc na sile walk z religi, przejawiajc si w konsekwentnie postpujcej likwidacji katolickiego szkolnictwa, katolickich instytucji i katolickiej prasy, jak rwnie w ustawicznym szkalowaniu nauki i instytucji Kocioa. marca roku opublikowana zostaa encyklika Ojca witego Piusa XI Mit brennender Sorge. Przepeniony pragnieniem, by wiara w Boga, pierwsza i nieodzowna podstawa wszelkiej religii, pozostaa czysta i nieskalana w krajach niemieckich, papie potpi w niej bdy narodowego socjalizmu, stwierdzajc ponadto, i: Kto wynosi ponad skal wartoci ziemskich ras albo nard, albo pastwo, albo ustrj pastwa, przedstawicieli wadzy pastwowej albo inne podstawowe wartoci ludzkiej spoecznoci, ktre w porzdku doczesnym zajmuj istotne i czcigodne miejsce, i czyni z nich najwysz norm wszelkich wartoci, take relignych, i oddaje im cze bawochwalcz, ten przewraca i faszuje porzdek rzeczy stworzony i ustanowiony przez Boga-Czowieka, i daleki jest od prawdziwej wiary w Boga i od wiatopogldu odpowiadajcego takiej wierze.60
Zob. LOsservatore Romano z lipca . Mona oczywicie podnosi kwesti, czy zawarcie konkordatu z Rzesz faktycznie przyczynio si jak pniej wielokrotnie twierdzono do nazistowskiego Machtbefestigung (wzmocnienia wadzy), kiedy nazici ju t wadz zdobyli. Pewne natomiast jest to, e konkordat, podpisany przez Pacellego nie bez rozterek, da wadzom Kocioa bezdyskusyjne prawo, a zarazem realn moliwo konsekwentnego formuowania krytyki pod adresem niemieckiego rzdu za naduycia i gwacenie praw czowieka. Bukhart Schneider, Pius XII. Friede, das Werk der Gerechtigkeit, Mnsterschmidt, G ingen-Zrich-Frankfurt, tum. woskie: Pius XII. Pace, opera della giustizia, Edizioni Paoline, Rome , s. . 59 H.-U. Thamer, Il terzo Reich, s. . W dwch broszurach, zatytuowanych Do obskurantw naszego wieku ( ) oraz Protestanccy pielgrzymi Rzymu ( ), Rosenberg otwarcie gosi wzajemn nieprzystawalno narodowego socjalizmu i chrzecastwa. 60 Pius XI, Encyklika Mit brennender Sorge z marca r., w: Znak, nr - , lipiec-wrzesie , s. - . Tekst encykliki zosta w tajemnicy przesany do setek niemieckich miast i wsi, gdzie natychmiast zosta wydrukowany i rozpowszechniony w diecezjach. W celu nadania wydarzeniu wikszej rangi, marca r. niemieccy biskupi osobicie odczytali publicznie encyklik Piusa XI. Na temat encykliki zob. Heinz-Albert Raem, Pius XI und der Nationalsozialismus. Die Enzyklika Mit brennender Sorge vom marz , Schningh, Paderborn .
58

Mit brennender Sorge, poprzez sw klarowno oraz zawarte w niej odwoanie do prawd wiary chrzecaskiej i przeciwstawienie si nazistowskiemu neopogastwu, poprzez potpienie rasizmu i pastwa totalitarnego, bya gwatownym wstrzsem zarwno dla niemieckiej, jak i midzynarodowej opinii publicznej. Hitlera wprawia w zdumienie, ktre znalazo swe ujcie w wybuchu spazmatycznego gniewu. Zabrzmiaa wszake jak wyrane ostrzeenie.61 Jak przypomnia Pius XII odkrya ona przed wiatem, czym narodowy socjalizm by w istocie: pen pychy apostazj od Jezusa Chrystusa, negacj Jego nauki i Jego odkupieczego dziea, kultem siy, ubstwieniem rasy i krwi, uciemieniem ludzkiej wolnoci i godnoci.62 W krgach opozycji antynazistowskiej w Niemczech szczeglnie widoczni byli dwaj wysocy rang duchowni: biskup Berlina, Konrad von Preysing63 oraz biskup Mnsteru, Clemens von Galen.64 Obaj ze swych tronw biskupich interweniowali w obronie chrzecijaskiej koncepcji osoby ludzkiej i uznania najwyszej wadzy Boga nad spoeczestwem i rodzin. W kazaniu wygoszonym lipca roku w mnsterskim kociele w. Lamberta biskup von Galen mwi:

Jean Chlini, LEglise sous Pie XII. La tourmente ( ), Fayard, Paris , s. . Pius XII, przemwienie z czerwca r., w: DR, t. VI, s. . W przemwieniu tym Pius XII szkicuje obraz walki toczonej z Kocioem w Niemczech oraz oporu stawianego zarwno przez Stolic Apostolsk, jak i przez samych Niemcw. 63 Hrabia Konrad von Preysing urodzi si sierpnia r. w Kronwinckel, zmar za grudnia r. w Berlinie. Nalea do katolickiej arystokracji pozostajcej od zawsze w subie Kocioa. wicenia kapaskie przyj w roku . W Monachium pozna nuncjusza Pacellego, ktry zostawszy sekretarzem stanu spowodowa wybr von Preysinga na biskupa Eichsta w roku , pniej za lipca r. Berlina. Od roku hierarcha ten by trwaym punktem oparcia dla niezomnych przeciwnikw narodowego socjalizmu, w odrnieniu od mikkiej linii kardynaa Adolfa Bertrama, przewodniczcego konferencji episkopatu. lutego r. biskup von Preysing zosta mianowany kardynaem. 64 Hrabia Clemens August von Galen urodzi si marca r. w zamku Dinkloge, w starej katolickiej rodzinie Oldenburgw. Wywicony w roku , zosta najpierw wysany do Berlina, pniej za jako proboszcz do parai w. Lamberta w Mnsterze, ktrego biskupem zosta w roku . Od tego momentu a do roku prowadzi nieugit walk przeciwko nazizmowi, ktra zyskaa mu przydomek lwa z Mnsteru. Mianowany kardynaem na konsystorzu lutego r., zmar zaraz po powrocie z Rzymu do Mnster marca r. Diecezja mnsterska wszcza jego proces beatykacyjny. Zob. Rosario F. Esposito (red.), Clemens August Graf von Galen. Un vescovo indesiderabile. Le grandi prediche di sda al nazismo, Edizioni Messaggero, Padua ; Aa. Vv., Il leone di Mnster e Hitler. Clemens August cardinale von Galen, Msgr Reinhard Le mann i Msgr Heinrich Mussingho, Herder, Roma-Freiburg-Vien .
61 62

XX

Zabieram gos jako Niemiec, jako szanowany obywatel, jako suga religii katolickiej, jako katolicki biskup i woam: damy sprawiedliwoci! Jeeli ten krzyk pozostanie nie usyszany, nigdy ju nie bdzie moliwe odtworzenie panowania suwerennej sprawiedliwoci. W ten sposb nasz nard i nasza ojczyzna, pomimo heroizmu naszych onierzy, ktrzy odnosz chwalebne zwycistwa, upadn z powodu wewntrznego zepsucia!65 Postawa i ton niemieckich biskupw budziy podziw Plinia Corri de Oliveira, stojcego, podobnie jak oni, w szeregu nieugitych obrocw wiary. W latach na ogln liczb opublikowanych w Legionrio artykuw skierowanych przeciw nazizmowi i faszyzmowi, a byo autorstwa Plinia Corri de Oliveira. Naley podkreli, i znaczca liczba owych tekstw ukazaa si nie tylko przed wybuchem wojny, ale take przed publikacj encykliki Mit brennender Sorge, a wic w czasie, kiedy w kwestii nazizmu wci panoway liczne niejasnoci. Doktor Plinio nie odbiera nazistowskich przeladowa relignych jako zjawiska przypadkowego czy te nie nalecego do istoty III Rzeszy aspektu jej polityki, lecz jako logiczn konsekwencj wiatopogldu przeciwstawnego wiatopogldowi katolickiemu. Chodzi o to, e antyreligna polityka III Rzeszy jest jedn z jej podstawowych waciwoci, fundamentalnym aspektem jej ideologii, w rzeczy samej jest ona gbokim sensem i uzasadnieniem bytu nazimu.66 Plinio Corra de Oliveira odtworzy jak sam to okreli genealogi potworw idc po ladach ideologicznych przodkw narodowych socjalistw od Lutra do Hitlera. Protestantyzm zapocztkowa w Niemczech proces ewolucji koncepcji lozocznych i faktw socjo-politycznych, ktry wesp z liberalizmem, cho pozornie w konikcie z nim, z elazn logik (ktra byaby prawdziwa, gdyby nie jej faszywe przesanki) doprowadzi do nazizmu () Nazizm to rezultat gbokiej ewolucji; jego antyreligna polityka stanowi integraln cz jego myli, a myl owa jest tak dogbnie antyreligna, e mniej by mnie zdumiaa przemiana masonerii w pobone stowarzyszenie
65 66

Cyt. za Clemens August Graf von Galen. Un vescovo indesiderabile, s. P. Corra de Oliveira, Falsicao, O Legionrio nr , IV .

ni przemiana partii narodowosocjalistycznej w przedmurze katolickich ideaw we wschodniej Europie.67 Plinio Corra de Oliveira nie omieszka te ukaza prawdy o nazistowskim antysemityzmie, ukazujc jego fundamentaln odmienno od ostronych dziaa, podejmowanych na przestrzeni dziejw przez Koci w stosunku do narodu ydowskiego. Roztropna ostrono w podejciu do ydw jest uprawniona, a nawet konieczna w sytuacji, gdy pozostaj oni gusi na wezwania do nawrcenia, albo te kiedy nawracaj si ewidentnie na pokaz. Jednak ostrono tego rodzaju odnosi si wycznie do bdw doktrynalnych, nie jest za skierowana przeciwko rasie narodowi, w ktrym Sowo stao si Ciaem. Szczerze nawrcony yd natychmiast staje si umiowanym synem Kocioa.68 Wobec tego Koci stanowi z nieugit energi, i nie wolno ustawa w mioci ku staremu ludowi Boemu. Nazizm przeciwnie traktuje ydw z okruciestwem rwnie brutalnym, co bezuytecznym.69 Niemcy potrzebuj jakiego nowego w. Bernarda, aby wzbudzi on w stosunku do ludu Izraela t lito, ktrej nie odmwia mu nawet jego najwiksza Oara.70
67 P. Corra de Oliveira, Genealogia de monstros, O Legionrio nr , VI . Autor dodaje: W oglnej panoramie niemieckoci protestantyzm zaszczepi jeszcze jeden prcz liberalizmu wirus, mianowicie: ide mocy. Idea owa (wykazujca niezwyke podobiestwo do demokratycznej idei zwycistwa wikszoci) przyniosa cay brutalny militaryzm polityki zagranicznej Fryderyka II i innych Hohenzollernw. W pniejszym okresie zaowocowaa ona Bismarckowskim imperializmem, niemieckim zamiowaniem do militaryzmu, niemieckimi szkoami lozocznymi dziewitnastego wieku i wreszcie hitleryzmem, jako archetypicznym wytworem lozoi Nietzschego (ibidem). Na temat kulturowych korzeni narodowego socjalizmu zob. Edmond Vermeil, Les doctrinaires de la Rvolution allemande, Nouvelles Editions Latines, Paris ; Peter Viereck, Metapolitics. The Roots of the Nazi Mind, Capricorn Books, New York ( ); G. L. Mosse, The Crisis of German Ideology, Grasset & Dunlap, New York ; Nicholas Goodrick-Clarke, The Occult Roots of Nazism, The Aquarian Press, Wellingborough ; Luciano Pellicani, La societ dei giusti. Parabola storica dello gnosticismo rivoluzionario, Etaslibri, Milano , s. - . 68 P. Corra de Oliveira, Uma velha ambio dos Judeus, O Legionrio nr , VIII . 69 P. Corra de Oliveira, dias em revista, O Legionrio nr , II . 70 P. Corra de Oliveira, dias em revista, O Legionrio nr , X . W innych artykuach autor ukazuje, w jaki sposb antysemityzm Hitlera przyczyni si nie wprost, ale jednak w ogromej mierze do realizacji marze syjonistw. To, czego nie byli w stanie osign animatorzy syjonizmu, spenio si dziki antysemickiej kampanii Hitlera, ktra zaludnia Tel-Awiw, nowe hebrajskie miasto w Palestynie, obecnie bardzo nowoczesne i komfortowe. Hitler speni marzenie ydw o stworzeniu domu narodu. Idem, dias em revista, O Legionrio nr , I .

XX

. Wierno Kocioowi i niezaleno intelektualna

marca roku, trzy dni po ogoszeniu encykliki Mit brennender Sorge, Pius XI rwnie uroczycie w encyklice Divini Redemptoris potpi komunizm. Obok narodowego socjalizmu by on drugim potnym wrogiem, ktremu powicano wiele miejsca na amach Legionrio, zwaszcza od czasu, kiedy wojna domowa w Hiszpanii71 ukazaa wiatu jego prawdziwe oblicze pomienia nienawici wzniecajcego bestialskie przeladowania.72 W Hiszpanii trwa zmaganie o to, czy wiatem bdzie rzdzi Jezus Chrystus czy Karol Marks. Jeeli zwyciy komunizm, caa cywilizacja katolicka, wszystkie zasady moralnoci, tradycje i instytucje drogie Zachodowi nieodwracalnie znikn.73 Nadejdzie dzie, kiedy stojc na ruinach hitleryzmu, komunizmu, meksykaskiego obregonizmu, zapytamy z triumfem: Callesie, Hitlerze, Leninie, Stalinie, unaczarski, gdzie jestecie? I odpowie nam jedynie grobowe milczenie.74 Krytyka totalitaryzmu przez Plinia Corr de Oliveira diametralnie rnia si od krytyki indywidualistyczno-liberalnej, ktra sama grzeszya potpianymi przez siebie bdami. Chylcy si ku upadkowi liberalizm nie mg stanowi autentycznej alternatywy dla nazizmu czy komunizmu. Zarwno liberalny bd przyznawania takiej samej wolnoci zu, jak i dobru, jak te totalitarny bd jednakowego przeladowania i dobra, i za, s tak samo niewybaczalne i wyrastaj z jednego korzenia. W obliczu Prawdy, ktr jest Koci, zarwno pastwo liberalne, jak i totalitarne przyjmuje postaw Piata, stawiajc pytanie: quid est veritas c to jest prawda? Agnostycyzm, indyferentyzm s jednako obojtne w stosunku do prawdy i bdu, dobra

Na temat wojny domowej w Hiszpanii zob. Lon de Poncins, Histoire secrte de la Rvolution espagnole, G. Beauchesne, Paris ; Jos M. Sanchez, The Spanish Civil War as a Religious Tragedy, University of Notre Dame Press, Notre Dame (Indiana) ; Mario Tedeschi (red.), Chiesa Ca olica e guerra civile in Spagna, Guida, Naples ; Javier Tusell, Genoveva Garcia, Queipo de Llano, El catolicismo mundial y la guerra de Espaa, BAC, Madrid . 72 Pius XI, Przemwienie do uchodcw hiszpaskich z wrzenia r., w: IP, t. V ( ), La pace internazionale, s. . 73 P. Corra de Oliveira, Reexes em torno da Revoluo Hespanhola, O Legionrio nr , XII . 74 P. Corra de Oliveira, margem dos factos, O Legionrio nr , XII .
71

i za, stajc si zawsze rdem niesprawiedliwoci. Katolik nie moe zatem doj do porozumienia ani z jednym ani z drugim.75 Kady, kto przecenia rol pastwa, nieuchronnie staje si socjalist, bez wzgldu na mask, ktr usiuje przywdzia. A na dnie socjalistycznej rwni pochyej ley komunizm. Kady, kto przecenia prawa jednostki czy grupy, nieuchronnie staje si indywidualist; a na dnie tej pochyoci ley anarchia. Powinnimy wyzwoli si z cakowitej anarchii (nihilizmu), jak rwnie z anarchii zorganizowanej, jak jest totalitaryzm, poprzez uformowanie w sobie mocnego i energicznego sumienia katolickiego, nie pozostawiajcego miejsca na pen samozadowolenia pobaliwo dla wszelkiego rodzaju bdw.76 Katolicy powinni by antykomunistami, antynazistami, antyliberaami, antysocjalistami, antymasonami etc. po prostu dlatego, e s katolikami.77 W roku w Brazylii zacz si rozwa ruch integralistw stworzony przez Plinia Salgado,78 ktrego zielone koszule naladoway formacje europejskiego faszyzmu. Opierajc si na zaoeniu, e duch ludzki rozwa si w rytmie rewolucji, lider ruchu okrela wasn koncepcj jako integraln rewolucj totaln79 i proponowa przeksztacenie Brazylii w pastwo zwizkowo-korporacjonistyczne, na wzr pastwa Mussoliniego. Integralizm, okrelajcy si mianem ruchu antykomunistycznego i antyliberalnego, z liberalizmem dzieli fundamentalny agnostyP. Corra de Oliveira, A liberdade da Igreja no dia de amanh, O Legionrio nr , II . 76 P. Corra de Oliveira, Comunismo, O Legionrio nr , III . 77 P. Corra de Oliveira, Pela grandeza e libertade da Ao Catlica, O Legionrio nr , I . 78 Plinio Salgado ( ), po modzieczej fascynacji materializmem historycznym oraz Bismarckowskim modelem pastwa, w latach dwudziestych uczestniczy w modernistycznej rewolucji estetycznej, rozsawiajc swe imi jako powieciopisarz i publicysta o skonnociach nacjonalistycznych. Wybrany kongresmenem ze stanu So Paulo ( ), w roku popar Julio Prestesa przeciwko Getlio Vargasowi. Po opublikowaniu Manifesto da Legio Revolucionria ( ) zaoy na pocztku roku Sociedade de Estudos Politicos (SEP), za w padzierniku tego roku brazylski ruch integralistyczny (AIB), ktrego krajowym przywdc pozostawa a do jego rozwizania przez Vargasa grudnia r. Lata spdzi na emigracji w Portugalii, by po powrocie do Brazylii powrci rwnie do ycia politycznego, w ktrym jednak nie odegra ju waniejszej roli. Zob. Paulo Brandi, Leda Soares, haso Salgado w: DHBB, t. IV, s. . Na temat integralizmu zob. te Helgio Trindade, Integralismo. O fascismo brasileiro na dcada de , wyd. , Difel, So Paulo ; Idem, La tentative fasciste au Brsil dans les annes trente, Editions da la Maison des Sciences de lHomme, Paris ; Idem, haso Integralismo, w: DHBB, t. II, s. . 79 H. Trindade, haso Integralismo, s. .
75

XX

cyzm.80 Integralizm nie jest zatem ani katolicki, ani antykatolicki. Jest teistyczny i wszystkie religie postrzega przez pryzmat rzekomej neutralnoci.81 Stajc wobec tego zjawiska, ktre nazywa faszyw prawic, Plinio Corra de Oliveira powtarza, i jedynym rozwizaniem pozostaje autentyczny katolicyzm.82 Podobnie negatywny osd wyraa w stosunku do faszyzmu, ktry ju wtedy znalaz w Brazylii licznych sympatykw, rwnie pomidzy katolikami, a nawet w szeregach duchowiestwa. Mimo i w roku Pius XI podpisa pakt lateraski z Mussolinim, ju dwa lata pniej, w datowanej na czerwca r. encyklice Non abbiamo bisogno83 papie otwarcie skrytykowa tendencje totalitarne woskiego ustroju, a przysig na wierno Duce oraz faszystowskiej rewolucji potpi jako bezprawn. W krytyce formuowanej przez Plinia Corr de Oliveir84 mona dostrzec wyrane podobiestwa do papieskiej krytyki totalitarnej doktryny ustroju faszystowskiego. Oliveira zauwaa jednake, i od swej doktryny Mussolini niejeden raz odchodzi85 i e jedna z jego wielkich zasug86 polega wanie na owym odchodzeniu, ktre zaowocowao podpisaniem ukadu lateraskiego.87
80 P. Corra de Oliveira, E porque no o Catolicismo?, O Legionrio nr , I ; Idem, A margem de uma crtica, O Legionrio nr , IX . W odrnieniu od pastwa liberalnego pastwo integralistyczne armuje ducha. Niemniej jednak nie omiela si ono cakowicie zerwa z najgorszym z liberalnych zaoe, tj. z ocjalnym agnostycyzmem (ibidem.). Zob. te Trs rumos, O Legionrio nr , X ; Extremismos, O Legionrio nr , XII . 81 P. Corra de Oliveira, Na expectativa, O Legionrio nr , VIII . 82 P. Corra de Oliveira, E porque no o Catolicismo? 83 Pius XI, Encyklika Non abbiamo bisogno z czerwca r., w: I. Giordani, Le encicliche sociali dei Papi, s. - . Zob. te Pietro Scoppola, La Chiesa e il fascismo. Documenti e interpretazioni, Laterza, Bari , s. - ; Gianni Vannoni, Massoneria, Fascismo e Chiesa ca olica, Laterza, Roma-Bari . 84 P. Corra de Oliveira, Mussolini, O Legionrio nr , IV ; Mussolini e o nazismo, O Legionrio nr , V . 85 P. Corra de Oliveira, Mussolini. Sposb, w jaki P. Corra de Oliveira dokonywa rozrnienia midzy doktryn a praktyk faszyzmu zawiera w sobie analogi do przeprowadzonego przez historyka Renzo De Felice rozrnienia faszyzmu jako ustroju i faszyzmu jako ruchu. Faszyzm jako ustrj zawar konkordat z Kocioem, natomiast faszyzm jako ruch charakteryzowa si antyklerykalizmem i wyraa sprzeciw wobec najistotniejszych wartoci chrzecaskich. R. De Felice, Fascism. An informal introduction to its theory and practice, red. Michael A. Ledeen, Transaction, New Brunswick (N.J) , s. . Poza tym z dzie De Felice zob. monumentaln biogra Mussoliniego, zwaszcza tomy powicone Mussoliniemu jako il Duce (Einaudi, Torino - ), oraz Interpretations of Fascism, Harvard University Press, London . 86 P. Corra de Oliveira, Mussolini. 87 Na temat paktw lateraskich zob. P. Corra de Oliveira, Fides Intrepida, O Legionrio nr , I ; Date a Cesare nr , II ; No X. anniversario do tratado de Latro, O Legionrio nr , II . Faszyzm by bardzo zym ustrojem. Rezultaty traktatu lateraskiego okazay si nieocenione dla Kocioa i dla Woch. P. Corra de Oliveira, A Questo romana, O Legionrio nr , II .

Ju od roku ze wzrastajcym niepokojem obserwowa Plinio Corra de Oliveira postpujc radykalizacj faszyzmu i jego skanianie si ku nazizmowi,88 ograniczane dotychczas obecnoci we Woszech monarchii i nade wszystko papiestwa. Sowa krytyki pyncej spod pira Doktora Plinio wywoay reakcj ze strony yjcych w Brazylii katolikw pochodzenia woskiego, ktrzy odbierali jego artykuy jako atak na sw ojczyzn.89 Skierowana do nich odpowied brzmiaa nastpujco: Legionrio zawsze bdzie stao po stronie papiea. Z tego powodu nigdy si te nie zwrci przeciwko Wochom. Albowiem istoty prawdziwej Italii Woch Dantego, w. Franciszka z Asyu, w. Tomasza nie da si oddzieli od papiestwa.90 Nieatwo dzi poj wag niezalenoci intelektualnej Plinia Corri de Oliveira porwnujc j choby z konformizmem tych, ktrych Jean-Louis Loubet del Bayle w jednej ze swych ksiek okreli mianem nonkonformistw lat trzydziestych,91 owej dekady, w ktrej inteligencja europejska pozwalaa si uwodzi czerwonej gwiedzie Kremla lub niezmierzonemu czerwonemu faszyzmowi opiewanemu przez Roberta Brasillacha.92 Na lewicy chwa sowieckiego humanizmu opiewali zarwno Francuzi (Romain Rolland, Louis Aragon, Andr Malraux, Andr Gide), jak i Niemcy (Heinrich Mann, Bertold Brecht) czy Anglicy (Aldous Huxley, E. M. Forster).93 Inni wybitni intelektualici, jak Giovanni Gentile, Ezra Pound, Pierre Drieu-La Rochelle, Carl Schmi czy Martin Heideger, stanli po stronie faszyzmu i nazizmu.

. Wybra pan hab, bdzie pan mia wojn

Rok stanowi szczytowy moment europejskiego kryzysu. marca ujrza niemieck aneksj Austrii wydarzenie zapisane
P. Corra de Oliveira, A Italia em via de ser nazicada?, O Legionrio nr , VII ; Para onde caminha o fascismo?, O Legionrio nr , VIII ; Ainda o fascismo, O Legionrio nr , I . 89 stycznia r. zmar w So Paulo hrabia Rodolfo Crespi. Przed mierci zayczy sobie, aby pochowano go w czarnej koszuli, Mussoliniemu za zostawi w spadku cruzeiros. 90 P. Corra de Oliveira, O exemplo dos russos brancos, O Legionrio nr , I . 91 Jean-Louis Loubet del Bayle, Les non-conformistes des annes , Editions du Seuil, Paris . Zob. te R. Rmond, Les catholiques dans la France des annes , Editions Cana, Paris . 92 Bernard George, Brasillach, Editions Universitaires, Paris , s. - . 93 Franois Furet, Przeszo pewnego zudzenia, s. - .
88

XX

w historii pod nazw Anschlussu pierwsz akcj drugiej wojny wiatowej.94 Anschluss praktycznie wymaza pastwo austriackie z europejskich map.95 Z oburzeniem w duszy i krwawicym sercem Plinio Corra de Oliveira w obszernym, zamieszczonym na tytuowej stronie artykule potpi dramatyczne zniknicie katolickiej Austrii z mapy Europy.96 Mussolini, zmieniajc sw postaw z roku , kiedy to w celu uniknicia niemieckiej aneksji Austrii wysa swe alpejskie dywizje na graniczn przecz Brenner, tym razem zaaprobowa poczynania Hitlera. witujc przyja wosko-niemieck Fhrer zoy midzy a maja roku ocjaln wizyt we Woszech. Z tego powodu papie Pius XI usun si wwczas do Castel Gandolfo, aby, jak sam to okreli, nie oglda w dniu Krzya witego triumfu innego krzya, ktry nie jest Krzyem Chrystusa.97 Numer Legionrio z marca roku zamieszcza na stronie tytuowej zdjcie Koloseum wraz z informacj o jego iluminacji na cze bawicego w Rzymie Hitlera. Podpis pod fotogra brzmi: Koloseum wielowiekowy wiadek mczestwa pierwszych chrzecan oraz nienasyconego okruciestwa pogastwa zostaZob. Gordon Brook Shepherd, Anschluss. The rape of Austria, Macmillan & Co., London ; Andreas Hillgruber, Die Zerstrung Europas. Beitrage zur Weltkriegsepoche bis , Propylen Verlag, Berlin , tum. woskie: La distruzione dellEuropa, Il Mulino, Bologna , s. - . Kluczow dla Anschlussu rol odegra niemiecki ambasador w Wiedniu, Franz von Papen ( ), ktry ju w roku otworzy Hitlerowi drog do wadzy poprzez presj wywieran na Hindenburga. Plinio Corra de Oliveira okreli Papena deklarujcego si jako katolik mianem najwikszego zdrajcy Kocioa naszych czasw. P. Corra de Oliveira, dias em revista, O Legionrio nr , VIII . Opini t potwierdza historyk, Richard W. Rolfs, The Scorcerers Apprentice: the Life of Franz von Papen, Lanham, London-New York . 95 Biedna Austria, na wieki wyszydzona Austria, ktrej jedynym bdem byo wyraanie sprzeciwu wobec dominacji ducha wielkich Prus oraz zachowywanie, a do samego koca, pamici starego, rzymsko-niemieckiego witego Cesarstwa zanotowa marca w swym dzienniku hrabia Friedrich Reck-Mallenczewen. Tagesbuch eines Verzweifelten, Henry Goverts Verlag, Stu gart , tum. woskie: Il tempo dellodio e della vergogna, Rusconi, Milano ,s . 96 P. Corra de Oliveira, A conjurao dos Cesares e do synhedrio, O Legionrio nr , III . Plinio Corra de Oliveira w taki sposb wyraa swj podziw dla cesarzowej Zyty ( ), maonki ostatniego cesarza austriackiego, Karola: Wiedziaa, jak przysuy si sprawie Monarchii w Europie, ktrej oddana bya z czystego idealizmu, nie za z pospolitego interesu; oddana znacznie bardziej ni niezliczona rzesza krlw, byych krlw i pretendentw caego wiata. W obecnym wieku ordynarnego materializmu jej pena energii i idealizmu osoba zasuguje na najwyszy szacunek. P. Corra de Oliveira, O destino trgico de duas grandes dynastas, O Legionrio nr , VI . Na temat cesarzowej Zyty zob. G. Shepherd, The Last Empress, Harper Collins Publishers, London . 97 M. Maccarrone, Il Nazionalsocialismo e la Santa Sede, s. - .
94

nie iluminowane na cze przeladowcy chrzecan w naszych dniach oraz odtwrcy pogastwa w Niemczech Zaponie na czerwono! wrzenia roku, po aneksji Austrii przysza kolej na Sudety. W celu uniknicia najgorszego, brytyjski premier Neville Chamberlain osobicie uda si do Berchtesgaden, by uzyska porozumienie z Fhrerem. Plinio Corra de Oliveira nie ywi najmniejszych iluzji. Pisa: wojna jest kwesti dni lub miesicy, ale niestety wybuchnie... dopki Hitler pozostaje u wadzy, jest nieunikniona.98 Aby powstrzyma bieg wydarze Mussolini zaproponowa, in extremis, konferencj czterech, ktra odbya si w Monachium w dniach - wrzenia roku.99 Zachodnie demokracje, reprezentowane przez premierw: Anglii, Chamberlaina, i Francji, Daladiera, w ponnej nadziei uniknicia wojny za wszelk cen szukay kompromisu z nazistowskimi Niemcami.100 Do historii przeszy zdecydowane sowa, ktre Churchill, przywdca konserwatywnej opozycji w Wielkiej Brytanii, skierowa nastpnego dnia po podpisaniu ukadu pod adresem Chamberlaina: Musia pan wybiera pomidzy hab a wojn; wybra pan hab, a wojn i tak pan bdzie mia. Do tamtych dni powrci Plinio Corra de Oliveira we wspaniaym artykule z lat siedemdziesitych na temat odprenia, wspominajc owo wydarzenie: Monachium stanowio nie tylko wielki epizod tego stulecia. To wydarzenie symboliczne dla caej historii: gdziekolwiek i kiedykolwiek dochodzi do dyplomatycznej konfrontacji obkanych podegaczy wojennych z obkanymi pacystami, do pierwszych umiecha si szczcie, drugich spotyka zawd. I jeli znajdzie si kto rozumny, obwini on przyszych Chamberlainw i Daladierw

P. Corra de Oliveira, O verdadeiro sentido do vo de Chamberlain, O Legionrio nr , IX . 99 Na temat konferencji w Monachium oraz polityki uspokajania zob. Martin Gilbert, The Roots of the Appeasement, Weidenfeld and Nicolson, London ; Charles Loch Mowat, Britain between the Wars, , Methuen & Co. Ltd, London ; Telford Taylor, Munich, the Price of Peace, Hodder and Stoughton, London ; R. A. C. Parker, Chamberlain and Appeasement, St. Martins Press, New York . 100 Francja i Anglia nie mogy zosta bardziej upokorzone. Wypiy kielich goryczy do ostatniej kropli. A gdy im powiedziano, e jeli wyp jeszcze kilka kropel, uzyskaj pokj, zapakay z radoci. P. Corra de Oliveira, Os fructos ideolgicos da paz, O Legionrio nr , X .
98

XX

sowami Churchilla: Musielicie wybiera pomidzy hab a wojn; wybralicie hab, a wojn i tak mie bdziecie.101 Niespena sze miesicy pniej, marca roku, amic zawarte porozumienie Hitler najecha Czechosowacj i wczy do Rzeszy tereny Czech i Moraw, dla ktrych ustanowiono protektorat. W ten sposb Republika Czechosowacka, jeden z tworw traktatu wersalskiego, rwnie znikna z map Europy. Miesic wczeniej zmar ciko chory Pius XI. marca roku kardyna Camillo Caccia Dominioni ogosi z balkonu bazyliki witego Piotra wybr nowego papiea, kardynaa Eugenio Pacellego, ktry przyj imi Piusa XII.102 W pierwszym numerze Legionrio z roku Plinio Corra de Oliveira opublikowa zdumiewajc prognoz: Wytycza si ju pola bitew przyszej konfrontacji, podczas gdy w istocie zachodzi coraz wyraniej widoczny proces doktrynalnej fuzji nazizmu i komunizmu. Naszym zdaniem, rok ujrzy tej fuzji urzeczywistnienie.103 Kilka miesicy pniej, w sierpniu roku, ogoszenie paktu Ribbentrop-Mootow wywoao wstrzsajcy efekt w Europie zdumionej tym nagym porozumieniem pomidzy krajami reprezentujcymi dwie dotychczas najbardziej wrogie sobie ideologie.104 Sowiecko-niemiecki traktat o nieagresji oznacza najbardziej nieoczekiwane w naszych czasach odwrcenie sojuszy. Jak pisze niemiecki historyk, Andreas Hillgruber: Nikt, kto wiadomie przey to dowiadczenie, nie moe zapomnie zdziwienia, oszoomienia, wreszcie szoku, jaki spowodowao krtkie owiadczenie Niemieckiego Biura Propagandy podane pnym wieczorem sierpnia, a potwierdzone nazajutrz
P. Corra de Oliveira, Churchill, o avestuz e a America do Sul, Folha de S. Paulo, I . Na temat zwizku Piusa XII ( ) z omawianymi zagadnieniami zob. kard. Domenico Tardini, Pio XII, Tipograa Poliglo a Vaticana, Vaticano ; B. Schneider, Pio XII. Pace, opera della giustizia; A. Rhodes, The Vatican in the Age of Dictators; J. Chlini, LEglise sous Pie XII; G. Martina, Storia della Chiesa, t. IV, Let contemporanea, s. - ; Giorgio Angelozzi Gariboldi, Pio XII, Hitler e Mussolini. Il Vaticano fra le di ature, Mursia, Milano . Kardyna Eugenio Pacelli by w latach nuncjuszem w Niemczech, pniej, zanim zasiad na tronie papieskim, peni funkcj Sekretarza Stanu ( ). 103 P. Corra de Oliveira, Entre o passadoe o futuro, O Legionrio nr , I . Nazizm pisa wczeniej z midzynarodowego punktu widzenia mona niemale porwna do komunizmu. A nawet owo niemale jest wysoce problematyczne, Idem, Legitima defesa, O Legionrio nr , V . 104 J. Guian, Histoire de lEurope, s. .
101 102

przez Agencj TASS: Rzd Rzeszy i rzd sowiecki zdecydoway si podpisa pakt o wzajemnej nieagresji. Minister spraw zagranicznych Ribbentrop przybdzie do Moskwy w rod sierpnia celem przeprowadzenia ostatecznych negocjacji.105

. Najbardziej zagadkowa wojna tego stulecia

Ju w roku Plinio Corra de Oliveira napisa: Jedynie lepy moe kwestionowa przewidywanie, i wkrtce nastpi potop na skal midzynarodow: wojna wiatowa puka do bram zachodniej cywilizacji.106 Na pocztku roku na amach Legionrio naszkicowa dramatyczny obraz przyszych wydarze. Po tym gniewnym morzu egluje mistyczna Barka witego Piotra. Wzbieraj przeciw niej tajemnicze fale. Wkrtce przeksztac si one w potny sztorm.107 wrzenia roku, po odmowie przez Polsk oddania Hitlerowi gdaskiego korytarza, niemiecka armia najechaa na ten kraj. W swej Nota internacional z wrzenia Plinio Corra de Oliveira skomentowa to wydarzenie nastpujcymi sowy: Wszystko prowadzi do przekonania, i o wojnie zdecydowa nie zwyky pakt o nieagresji, ale tajne porozumienie pomidzy Rosj a Rzesz, z ktrego prawdopodobnie wyniknie rozbir Polski. Tak wic, obie strony wydaj si samookrela w sposb, w jaki zawsze postrzegali je ci, ktrzy potrali patrze: w kategoriach bliskiego pokrewiestwa ideologicznego midzy nazizmem i komunizmem, przekadajcego si na pewny sojusz wojskowy skierowany przeciwko cywilizacji i pokojowi. Zaczyna si wojna, z nieuchronnym pasmem mierci, nieszczcia i cierpienia; wojna, majca na celu narzucenie Europie wadcy bdcego

105 A. Hillgruber, La distruzione dellEuropa, s. . Ukad o nieagresji zawarty na okres dziesiciu lat nakazywa obu stronom powstrzymanie si od jakiejkolwiek wzajemnej napaci. Dodatkowo zawiera on tajny protok dajcy Hitlerowi woln rk w ataku na Polsk oraz pozostawiajcy w stree wpyww ZSRR trzy pastwa batyckie: Finlandi, cz Polski, Estoni, otw, Litw i Besarabi. Zob. Walther Hofer, Die Entfesselung des Zweiten Weltkrieges, S. Fischer, Frankfurt a. Main , s. n; Gerhard L. Weinberg, Germany and the Soviet Union, , Brill, Leiden ; Arturo Peregalli, Il Pa o Hitler-Stalin e la spartizione della Polonia, Erre Emme Edizioni, Roma ; Juan Gonzalo Larrain Campbell, : o Pacto Ribbentrop-Molotov conrmou as denncias do Legionrio, Catolicismo nr , kwiecie , s. - . 106 P. Corra de Oliveira, Unidade nacional, O Legionrio nr , XI . 107 P. Corra de Oliveira, Nota internacional, O Legionrio nr , I .

XX

przeciwiestwem cywilizacji katolickiej, wytworem kilkuwiekowej serii bdw, ucielenieniem bdu przeciwko Prawdzie.108 Tego samego dnia, wrzenia r., Wielka Brytania i Francja wypowiedziay Niemcom wojn. Rozpocza si druga wojna wiatowa, ktr Plinio Corra de Oliveira w jednym z obszernych artykuw w Legionrio nazwa najbardziej zagadkow wojn naszego stulecia.109 Zagadk stanowia zasona pozornych sprzecznoci, ktr ciemne siy za110 okryway swe manewry nakierowane na zniszczenie tego, co jeszcze pozostao z cywilizacji chrzecaskiej. Plinio Corra de Oliveira nie ustawa w wysiku obnaania z ca ostroci spojrzenia mysterium iniquitatis ukrytego w pltaninie historii jego czasw. Pierwsze miesice koniktu zbrojnego przyniosy piorunujce sukcesy Niemcw, ktrzy opanowali Polsk, Dani, Norwegi, Holandi, Belgi i Francj. czerwca roku, w przeddzie wkroczenia wojsk niemieckich do Parya i zawieszenia broni pomidzy Hitlerem i Ptainem,111 Mussolini przystpi do wojny po stronie Rzeszy. Tymczasem w Anglii, maja roku Chamberlain poda si do dymisji i zosta zastpiony na stanowisku premiera przez Winstona Churchilla. Nowy szef rzdu przemawiajc w Izbie Gmin obieca Brytyjczykom krew, znj, pot i zy a do ostatecznego zwycistwa: Powiem tutaj to, co powiedziaem tym, ktrzy weszli do rzdu: Nie mam nic innego do obiecania jak krew, znj, pot i zy. () Pytacie mnie o polityk. Odpowiadam: prowadzi wojn na morzu, ldzie i w powietrzu z ca moc i si, jak moe obdarowa nas Bg; prowadzi wojn przeciw potwornej tyranii, ktrej mrocznej, tragicznej listy zbrodni nic nie przewyszy. Oto nasza
108 P. Corra de Oliveira, Nota internacional, O Legionrio nr , IX . Zob. te Idem, Ao celebrarmos o advento da Paz, no nos esquesamos da lio que encerra esta guerra, O Legionrio nr , V . 109 P. Corra de Oliveira, A guerra mas enigmtica de nosso seculo, O Legionrio nr , XII . Na temat II wojny wiatowej zob. klasyczne dzieo Winstona S. Churchilla, The Second World War, t. - , Cassell, London ; Alan John P. Taylor, The Origins of the Second World War, Hamish Hamilton, London . 110 Pius XII, Przemwienie do witego Kolegium z grudnia r., w: IP, La pace internazionale, s. . 111 Nie pojmujemy, jak kto moe pragn Krlestwa Chrystusowego we Francji, wspierajc jednoczenie z bratersk troskliwoci tych, ktrzy obraaj, oczerniaj i przeladuj naszego Pana Jezusa Chrystusa w Niemczech. Nie mona zarazem by przyjacielem w. Piotra i Heroda. P. Corra de Oliveira, As mscaras cairam, O Legionrio nr , V .

polityka. Pytacie mnie o cel. Mog odpowiedzie jednym sowem: zwycistwo zwycistwo za wszelk cen, zwycistwo mimo terroru, zwycistwo, choby droga do niego bya duga i cika bo bez zwycistwa nie ma przetrwania.112 Plinio Corra de Oliveira zawsze podziwia u Churchilla, mimo tego, e by protestantem, jego si charakteru i stanowczo w pogldach, podczas gdy powszechn cech politykw katolickich tamtych czasw wydawao si pragnienie kompromisu i kolaboracji z wrogiem.113 Pod koniec czerwca roku, odrzuciwszy wszystkie propozycje pokojowe, Churchill zmuszony zosta do stoczenia bitwy o Angli, rozpocztej przez Fhrera z zamiarem zamania narodu angielskiego. Jednak ju w padzierniku zacieko brytyjskiego oporu zmusia Hitlera do porzucenia swego planu.114 Niemiecka nadzieja na triumfalne zakoczenie blitzkriegu rozwiaa si tak szybko, jak szybko si zrodzia. Jednak Europa wci pozostawaa pod cakowit kontrol Fhrera, goszcego ustanowienie tysicletniego nowego adu. Mapa Europy z roku zdawaa si realizacj tego projektu potwierdza: wikszo europejskich krajw znalaza si w formie terytoriw anektowanych, protektoratw, pastw kolaboranckich bd te satelickich w orbicie Trzeciej Rzeszy. Koci katolicki stan w obliczu sytuacji radykalnie nowej, posiadajcej jak kto zauway jedyny precedens w ekspansji napoleoskiej.115 Mwio si o moliwoci inwazji nazistowskiej na Watykan i deportacji papiea.116 Milczenie na temat nazizmu, o ktre oskarany bywa Pius XII, nie zrodzio si jednak ze strachu, lecz z obawy, by ocjalny protest z jego strony nie spowodowa reakcji jeszcze
112 Cyt. za Winston Churchill, Krew, znj, pot i zy. Sawne mowy, prze. Maria Zborowska, Zysk i S-ka, Pozna , s. . 113 Zob. np. P. Corra de Oliveira, Quisling, Mosley & C., O Legionrio nr , IV , gdzie autor poddaje krytyce wielkie midzynarodowe konsorcjum: Quisling, Mosley, Degrelle, Seyss-Inquart i Spka. 114 Podczas wojny stwierdzi Pius XII Anglicy znieli wicej ni, po ludzku mylc, byo to moliwe. Pius XII, Adres do nowego premiera Wielkiej Brytanii z czerwca r., w: DR, t. IX, s. . 115 J. Chlini, LEglise sous Pie XII, s. - . 116 Zob. G. Angelozzi Gariboldi, Pio XII, Hitler e Mussolini, s. - . W momencie przystpienia Woch do wojny mwio si o dobrowolnej emigracji Piusa XII do ktrego z krajw neutralnych w celu zabezpieczenia niezalenoci misji Gowy Kocioa. Arcybiskup Nowego Jorku, Francis Joseph Spellman, zasugerowa nawet, by papie poszuka schronienia w Ameryce aciskiej i wedug Giorgia Angellozzi Gariboldiego wymieniano take nazw Brazylii. Ibidem, s. .

XX

okrutniejszej w stosunku do katolikw i ydw.117 Papie odwoywa si do wynikajcej z jego duchowego magisterium roli sdziego moralnoci. Pakt lateraski, ktry w artykule gwarantowa neutralno i nienaruszalno Watykanu, dawa Piusowi XII wolno dziaania, ktr nie mg cieszy si aden z jego bezporednich poprzednikw. Po czyjej stronie stoi papie? Plinio Corra de Oliveira na amach Legionrio udziela odpowiedzi na to, jake czsto wwczas zadawane pytanie. Papie jest Namiestnikiem naszego Pana Jezusa Chrystusa, nieomylnym nauczycielem Prawdy, suwerennym wadc duchowego, niezniszczalnego krlestwa: Jako najwyszy hierarcha caego wszechwiata Ojciec wity reprezentuje wszystko co wite, nadprzyrodzone, niezmienne, wieczne.118 Dlatego papie nie ma ani sojusznikw ani wrogw. Papie nie stoi ani po stronie Hitlera ani Stalina. Papie stoi po stronie Jezusa Chrystusa, po stronie nieskazitelnoci, po stronie wiecznoci. I to papie zwyciy.119 Przez cay czas wojny Plinio Corra de Oliveira z przejciem pisa o bombardowaniach Wiecznego Miasta, stolicy Wikariusza Chrystusowego,120 jak rwnie nie ustawa w manifestowaniu solidarnoci z papieem i Stolic Apostolsk. Jeeli papie cierpi, powinnimy cierpie wraz z nim, powinnimy walczy dla niego, powinnimy si za niego modli. Na progu roku podejmmy zobowizanie, by mocniej ni kiedykolwiek janie penym entuzjazmu, synowskim oddaniem Najwyszej Gowie Kocioa.121

G. Angelozzi Gariboldi, op. cit., s. - ; A. Rhodes, Il Vaticano e le di ature, s. - . P. Corra de Oliveira, Com quem est o Papa?, O Legionrio nr , XI . Zob. te Idem, Pastor Angelicus, O Legionrio nr , VI . Nasze stanowisko wobec dwu zmagajcych si potg stwierdza Pius XII w boonarodzeniowym ordziu radiowym z grudnia dalekie jest od wszelkich wzgldw natury doczesnej. Z Chrystusem czy przeciw Niemu oto istota rzeczy. Pius XII, w: DR, t. IX, s. . 119 P. Corra de Oliveira, Com quem est o Papa?, O Legionrio. Zob. te Idem, dias em revista, O Legionrio nr , XII . 120 P. Corra de Oliveira, O bombardamento de Roma, O Legionrio nr , VII ; Idem, dias em revista, O Legionrio nr , I . W kilku numerach wydanych w okresie Boe Narodzenia r. ukazaa si seria artykuw komentujcych papieskie ordzie witeczne. P. Corra de Oliveira, A mensagem de Natal, O Legionrio nr , XII ; nr , I ; nr , I ; nr , I . 121 P. Corra de Oliveira, dias em revista, O Legionrio nr , I .
117 118

. Tajemnicze wspdziaanie nazizmu z komunizmem

Dzie po zawarciu trafnie przewidzianego przez Plinia Corr de Oliveira paktu Ribbentrop-Mootow brazylski myliciel wysun kolejn niepokojc prognoz: sojusz rosyjsko-niemiecki to twr pokraczny. Moliwe, e w krtkim czasie Hitler i Stalin powrc do stanu wzajemnej wrogoci na pokaz, aby zmyli opini publiczn.122 Przewidywanie to powtrzy maja roku: Jak wszyscy widzimy, wsppraca rosyjsko-niemiecka osiga swj punkt szczytowy w rezultacie aktywnego zaangaowania Rosji obok Niemiec w polityce azjatyckiej. Legionrio ju jaki czas temu przewidzia to, co si dzieje obecnie. Ale wanie teraz, kiedy ta wsppraca wydaje si dochodzi do zenitu, omielamy si doda co, co z pewnoci zdziwi naszych czytelnikw: moliwe jest, e owe relacje przetrwaj w aktualnej formule jeszcze przez dugi czas, ale rwnie moliwe jest to, e Niemcy nagle zaatakuj Rosj, co miaoby przeczy prawdziwoci nazistowsko-komunistycznej symbiozy. Poyjemy, zobaczymy.123 Miesic pniej, czerwca roku Hitler wszcz operacj Barbarossa niespodziewan ofensyw przeciwko Rosji Sowieckiej w przekonaniu, i zniszczy j w cigu kilku tygodni, by potem rzuci wszystkie swe siy przeciwko Anglii. grudnia roku Stany Zjednoczone przeyy byskawiczny japoski atak na Pearl Harbour. Wojna staa si koniktem wiatowym w sierpniu roku przystpia do niej rwnie Brazylia, opowiadajc si po stronie aliantw.124 Plinio Corra de Oliveira pisa wwczas o najbardziej istotnym znaczeniu, jakie mg mie udzia jego kraju w wojnie: Brazylia wygra, jeeli walczy bdzie z krzyem w doni. To znak, pod ktrym zwyciymy. () Nie walczmy, by zaba: wszak walczymy i zabamy, po to, by y. A po to, by y, musimy wytrwa w nieustannym zmaganiu ze wszystkim, co Brazylii moe przynie dechrystianizacj.125 Brazylia tylko wtedy bdzie prawdziwie chrzecaska, jeeli bdzie rzymska, katolicka, apostolska.
P. Corra de Oliveira, Anti Komintern!, O Legionrio nr , VIII . P. Corra de Oliveira, dias em revista, O Legionrio nr , V . 124 Brazylia bya jedynym krajem latynoamerykaskim (poza Meksykiem zaangaowanym w operacje powietrzne), ktry wzi bezporedni udzia w wojnie wysyajc do Woch kontyngent - tysicy onierzy, wchodzcy w skad Pitej Armii USA. 125 P. Corra de Oliveira, Guerra!, O Legionrio nr , VIII .
122 123

XX

Dlatego te nasza cywilizacja jedynie wwczas pozostanie chrzecaska, gdy Brazylia pozostanie wewntrz owczarni, w onie witej Matki Kocioa.126 Anglo-amerykaski desant na wybrzeu Maroka i Algierii w roku by wanym sukcesem Churchilla, ktry mimo naciskw Stalina sprzeciwia si otwarciu drugiego frontu w Europie.127 Siy wosko-niemieckie zostay zmuszone do kapitulacji w Tunisie, co pozwolio aliantom przygotowa kolejny desant na Sycyli, w wyniku ktrego lipca roku nastpi upadek faszyzmu. Wochy, ktre po zawieszeniu broni wrzenia stay si polem walki, rozpady si na dwie poowy. Do pokonania Niemiec potrzeba byo nowej ofensywy ldowej. Tym razem jednak nie wzito pod uwag stanowiska nieufnego wobec Rosjan Churchilla, ktry domaga si desantu na Bakanach. czerwca roku siy alianckie wyldoway na wybrzeu Normandii. W rozwoju dziaa wojennych Plinio Corra de Oliveira dostrzeg potwierdzenie swej dawnej tezy goszonej na amach Legionrio, a dotyczcej niejasnego zwizku pomidzy wrogami-brami: narodowosocjalistycznymi Niemcami i komunistyczn Rosj. W relacji owej dostrzega powizania daleko wykraczajce poza zbieno interesw politycznych czy dyplomatycznych, powizania dotykajce samego sedna najwaniejszej kwestii dwudziestego stulecia, mianowicie moralnej walki Kocioa katolickiego z jego wrogami, oywianymi mierteln nienawici ku cywilizacji chrzecaskiej. Istnieje tylko jeden wybr: Chrystusa Krla lub Antychrysta. Dla nas nazizm jest Antychrystem w tej samej mierze co komunizm.128 Kiedy na pocztku roku w Rosji, na Bakanach i we Woszech siy niemieckie zostaj zmuszone do odwrotu, a klska Hitlera wydaje si ju przesdzona, Plinio Corra de Oliveira zwraca uwag na to, e Hitler, stanwszy wobec niemoliwoci odniesienia zwycistwa, woli otworzy drog raczej Sowietom ni zachodnim aliantom: Ten paladyn antykomunizmu przedkada ekspansj rosyjsk nad anglo-amerykask w obliczu nau wojny, ktrej nie jest ju w stanie wygra. Utrata niezmierzonych terytoriw w Rosji i zagada caych armii odpowiada mu bardziej ni przemieszczenie
126 127 128

P. Corra de Oliveira, Civilisao Crist, O Legionrio nr J. Guian, Histoire de lEurope, s. . P. Corra de Oliveira, dias em revista, O Legionrio, nr

, ,

I VIII

. .

na wschd oddziaw unieruchomionych w Europie w oczekiwaniu na atak z zachodu. Owo unieruchomienie niemieckich dywizji w Europie Zachodniej, majce na celu opnienie utworzenia drugiego frontu, przyczynia si porednio do utraty kadej pidzi ziemi w Rosji. Innymi sowy, stajc w obliczu dwch przeciwnikw, Hitler staje przed wyborem, ktremu z nich pozwoli na ofensyw. Zezwala na ofensyw komunizmu i cakowicie w ten sposb panujc na spokojnym froncie zachodnim, wschodniego broni jedynie w miar moliwoci. Pynie z tego nastpujcy wniosek: Hitler woli ekspansj Rosji ni ekspansj koalicji anglo-amerykaskiej. Pokonany, pragnie wywrze wpyw na przyszy ksztat wiata. To jego zbrodnia ostateczna.129 Podczas przeduajcej si wojny lewicowa propaganda na caym wiecie usiowaa eksponowa antynazistowsk rol Stalina, by przedstawi Rosj Sowieck jako wyzwolicielk Europy Zachodniej. Plinio Corra de Oliveira zauway, i podczas gdy alianci ugrzli we Woszech, Zwizek Sowiecki rozcigajc front wschodni ogarnia swym wpywem ca rodkow Europ. Nazici bronili kadej pidzi woskiej ziemi, oddajc jednoczenie ogromne obszary centralnej Europy Rosjanom. Nazizm popenia najwysz zdrad przekazujc stopniowo Europ w rce bolszewikw.130 Kiedy w grudniu roku Armia Czerwona zbliaa si do Zatoki Ryskiej i granicy Prus Wschodnich, Hitler rozpocz skierowan na Zachd ofensyw w Ardenach.131 Nie zwaajc na osabienie frontu wschodniego, wszystkie dostpne rezerwy skierowano do Eifel. stycznia roku sowiecka machina wojenna rozgromia wojska niemieckie na obszarze pomidzy Kajped a Karpatami, a w trzy tygodnie pniej dotara do Odry.132 Obserwujc postpujc klsk nazizmu notuje Plinio Corra de Oliveira zauwaamy istotny aspekt operacji militarnych. Nazici, do koca wierni swej sympatii dla komunizmu, broni frontu wschodniego znacznie sabiej ni zachodniego i poudnioP. Corra de Oliveira, O santo do diabo, O Legionrio, nr , II . P. Corra de Oliveira, O discurso do Churchill, O Legionrio nr , VI . 131 Kiedy genera Guderian informowa Hitlera o sowieckich przygotowaniach nad Wis, Fhrer stanowczo odrzuci sugesti wstrzymania kontrataku na Zachodzie. Basil H. Liddel Hart, Storia militare della seconda guerra mondiale, tum. woskie, Mondadori, Milano , s. . 132 Ibidem, s. - .
129 130

XX

wego. Przynosi to seri triumfalnych zwycistw wzmacniajcych w oczach obserwatorw sowiecki presti, podczas gdy dzielni onierze angielscy i amerykascy napotykaj wcieky ogie karabinw maszynowych w pnocnej Francji i w rodkowych Woszech.133 W lutym roku Stalin, Roosevelt i Churchill spotkali si w Jacie. Atakowana z dwch stron Trzecia Rzesza skapitulowaa z na maja, a Hitler w swym berliskim bunkrze popeni samobjstwo. Japonia, wyczerpawszy swe zasoby militarne, skapitulowaa po tym, jak w sierpniu dwie bomby atomowe spady na Hiroszim i Nagasaki. Druga wojna wiatowa trwaa dokadnie sze lat od niemieckiej inwazji na Polsk wrzenia roku do kapitulacji Japonii wrzenia roku. W tym czasie walki toczyy si na ldzie, morzu i w powietrzu na wszystkich kontynentach. Podobnie jak pierwsza wojna wiatowa, bya ona rwnie wojn ideologiczn i rewolucyjn, za ostateczny cel majc jak to przewidzia Plinio Corra de Oliveira brutalny atak na wartoci i instytucje chrzecaskie. maja roku brazylski myliciel stwierdzi dobitnie na amach Legionrio: Ta wojna bya ponadto walk ideologiczn, w ktrej katolicka opinia zostaa pochwycona w kleszcze koszmarnego dylematu: albo nazizm, albo komunizm. Matka Boa, ktra kruszy wszystkie herezje wiata, zechciaa, aby jedna ze szczk zostaa zdruzgotana w miesicu Maryjnym: nazizm bowiem upad w maju. Powinnimy J teraz prosi, by skruszya take t drug szczk komunizm.134 Antyfaszyzm Plinia Corri de Oliveira nie mia nic wsplnego z progresywistycznym antyfaszyzmem zyskujcym popularno w pocztkowej fazie formowania si armii wyzwoleczych.135 W obliczu upadku nazizmu spoglda on ju ku nastpnemu przeciwnikowi, ze strony ktrego spodziewa si powanego zagroenia dla Zachodu. Walka z komunizmem, rozpoczta w latach trzydziestych, stanie si odtd dominujcym rysem apostolatu Plinia Corri de Oliveira.
P. Corra de Oliveira, dias em revista, O Legionrio nr , VII . P. Corra de Oliveira, Regina Pacis, O Legionrio nr , V . 135 Na temat cigoci pomidzy faszyzmem i progresywistycznym antyfaszyzmem zob. Augusto Del Noce, Fascismo e antifascismo. Errori della cultura, Leonardo, Milano . Rezultatem tej antyfaszystowskiej jednoci pisa Del Noce w roku moe by jedynie faszyzm odwrcony, faszyzm oddzielony od kwestii narodowej. Stanlibymy wwczas w obliczu peni faszyzmu jako totalnego rozkadu (ibidem, s. ).
133 134

Kiedy sowieckie armie zbliay si do Berlina, pisa: Skoro zniszczona zostaa nienawistna plaga nazizmu, celem staje si eliminacja komunizmu. Celowi temu powici naley absolutnie wszystko, co tylko z punktu widzenia logiki i sprawiedliwoci powici wolno.136 Walka z komunizmem dodaje marca roku powinna sta si bardziej nieustpliwa, wyrazistsza i wytrwalsza ni kiedykolwiek.137 Socjalizm dzisiaj stwierdzi kilka miesicy pniej podobnie jak wczoraj nazizm, a wczeniej liberalizm, ma tysic twarzy. Jedna umiecha si do Kocioa, inna go straszy, jeszcze inna wiedzie z nim spr. Wobec tego nowego socjalizmu, podobnie jak wobec liberalizmu za dawnych lat, jedyn postaw katolikw caego wiata, szczeglnie za Europy, winna by zdecydowana, szczera, nieugita i nieustraszona walka. Socjalizm nie jest dzik besti, ktr da si okiezna czy oswoi. To apokaliptyczny potwr czcy w sobie zdradliwo lisa z wciekoci tygrysa. Nie wolno nam o tym zapomina, gdy w przeciwnym razie dalszy rozwj wypadkw bdzie dla nas niezwykle bolesn lekcj...138 Podobnie jak Pius XII, brazylski myliciel fundamentu dla odbudowy wiata upatruje w powrocie do naturalnego porzdku chrzecaskiego zwalczanego przez nowoczesny totalitaryzm.139 Europa jednak drog traktatw pokojowych powrcia do stanu wewntrznie sprzecznej rwnowagi pokrewnej porzdkowi wersalskiemu. Jak zauway Pius XII: Niezwykle rzadko w dziejach wiata miecz rysowa tak wyran lini podziau pomidzy zwycizcami a przegranymi.140 elazna kurtyna, jak to sformuowa Churchill, od tej pory przecia kontynent z pnocy na poudnie.
P. Corra de Oliveira, A grande misso, O Legionrio nr , II . P. Corra de Oliveira, O discurso do sr. Winston Churchill, O Legionrio nr , III . 138 P. Corra de Oliveira, A falsa alternativa, O Legionrio nr , VI . 139 Wedle Piusa XII prawdziwy pokj nie jest jedynie wynikiem rwnowagi si, lecz w ostatecznym i najgbszym tego znaczeniu, aktem moralno-prawnym (przemwienie radiowe z XII , w: IP, La pace internazionale, s. ), ktry osign mona jedynie za pomoc zasad i norm nakazanych przez Chrystusa i praktykowanych ze szczerym miosierdziem. Encyklika Summi maeroris z VII r., w: La pace internazionale, s. . 140 Pius XII, przemwienie do witego Kolegium z grudnia r., w: IP, La pace internazionale, s. .
136 137

XX

Rodzca si wwczas Europa obierze drog diametralnie rn od tej, na jak mieli nadziej papie i Koci rzymski.

. Katastroczna komedia ONZ

W roku , po konferencji w Jacie, z powszechn aprobat przyjto utworzenie Organizacji Narodw Zjednoczonych, nowej organizacji midzynarodowej, ktra miaa zastpi Lig Narodw. Plinio Corra de Oliveira od samego pocztku zapowiada jej bezuyteczno, z takich samych przyczyn, z jakich bezuyteczna okazaa si jej poprzedniczka Liga Narodw.141 Organizacja Narodw Zjednoczonych skazana jest na asko, gdy jest organizacj sekularystyczn. () Niczego nie da si dokona odwoujc si jedynie do idei Boga. Po pierwsze dlatego, e Bg nie jest dzieem wyobrani, lecz rzeczywistoci, Bytem absolutnym. Po drugie, poniewa od niepamitnych czasw ludzie wierzyli w Boga, albo przynajmniej w bogw. A wojny i tak wybuchay. Rozwizanie ley w chrzecastwie. Przez chrzecijastwo za rozumiemy katolicyzm. Gdyby ONZ zostaa zorganizowana pod skrzydami Stolicy Apostolskiej, pod przewodnictwem Wikariusza Chrystusowego i przez lud chrzecaski, wwczas powszechny ad nie byby jedynie chimer. Jednakowo nie wszystkie narody reprezentowane w ONZ s chrzecaskie, nie wszystkie chrzecaskie narody s katolickie, nie wszystkimi narodami katolickimi rzdz katolicy, za Wikariusz Chrystusa pozbawiony jest w tej sytuacji moliwoci skutecznego dziaania. W takich warunkach asko jest nieuniknione. Liga Narodw spoczywa na cmentarzu Historii. Tu obok znajduje si pusta, przygotowana ju kwatera dla ONZ.142
Na temat aska ONZ, zwaszcza w kwestii jej bezsilnoci wobec zbrodni wojennych i wspczesnego ludobjstwa, zob. Yves Ternon, L Etat criminel. Les Gnocides au XX sicle, Seuil, Paris , gdzie znajdujemy wstrzsajcy opis wielkich masowych eksterminacji naszego stulecia, od zagady ydw do rzezi Ormian, od zbrodni reimu sowieckiego do zbrodni reimu w Kambody. 142 P. Corra de Oliveira, dias em revista, O Legionrio nr , III . ONZ P. Correa de Oliveira, dias em revista, O Legionrio nr , III . ONZ po prostu cakowicie zignorowaa istnienie papiestwa, odrzucajc tym samym jedyny lar, na ktrym w normalnych warunkach powinna si wspiera organizacja prawa midzynarodowego. I poniosa klsk, podobnie jak jej poprzedniczka, Liga Narodw. Idem, Um ano em revista. A consolidacao das institucoes democraticas. A paz no mundo, O Legionrio nr , I . Na temat ONZ zob. te Idem, A comedia da O. N. U., O Legionrio nr , II .
141

. Islam podbe Europ?

Warto przytoczy jeszcze jedno przewidywanie Plinia Corri de Oliveira, aktualne zwaszcza w obecnym momencie dziejw, kiedy nad Europ zowieszczo nadciga cie islamu.143 Narastajca masowo imigracja muzumaska koca dwudziestego stulecia ma znaczenie zarwno religne, jak i polityczne, a to z uwagi na cise zwizki czce w religii Mahometa te dwa aspekty. Ta totalitarna perspektywa jawi si jako tym groniejsza, e islam jest religi bez dogmatw czy magisterium, bez Kocioa i hierarchii, przez co z atwoci i na kady sposb przystosowuje si do warunkw spoecznych, w jakich si rozwa. Ju w latach czterdziestych, na amach Legionrio Plinio Corra de Oliveira przewidywa moliwo zaistnienia niebezpieczestwa, ktre dzi objawia si w caej swej istocie. Kiedy uwaga obserwatorw politycznych koncentrowaa si na wydarzeniach europejskich, on zwraca oczy ku Wschodowi, gdzie dostrzega pocztki tworzenia si kolejnego, potnego polityczno-ideologicznego bloku antykatolickiego.144 Niebezpieczestwo ze strony islamu jest ogromne145 pisa w roku , a w rok pniej dodawa: problem muzumaski stanowi bdzie po wojnie jedn z najpowaniejszych kwestii relignych naszych czasw.146 wiat muzumaski posiada zasoby naturalne niezbdne do zaopatrywania Europy. Bdzie mia do dyspozycji rodki konieczne do zaburzenia lub sparaliowania w dowolnym momencie caego obiegu europejskiej gospodarki.147 Podczas gdy wielki i wspaniay kraj katolicki, jakim s Wochy, cierpi z powodu krcej w jego wntrzu komunistycznej trucizny, muzumanie coraz sprawniej si organizuj. Kilka dni temu mieli czelno przedstawi wiatu zachodniemu pomys
143 Zob. Felice Dasseto Albert Bastenier, Europa: nuova frontiera dellIslam?, Edizioni Lavoro, Roma . Na temat ideologicznego charakteru islamu zob. Stefano Nitoglia, Islam. Anatomia di una se a, Eediee, Milano . 144 P. Corra de Oliveira, Neopaganismo, O Legionrio nr , VIII . 145 P. Corra de Oliveira, A Questo Libanesa, O Legionrio nr , XII . Dzi wszystkiego da si dokona, jeli posiada si ludzi, bro i pienidze. wiat muzumaski posiada mnstwo pienidzy i ludzi. Nabycie broni nie nastrcza trudnoci... i w ten sposb na Wschodzie narodzi si ogromna potga. Bdzie ona aktywna, wojownicza, wiadoma wasnych tradycji, wroga Zachodowi i nie gorzej ode uzbrojona, a za jaki czas rwnie wpywowa jak wiat azjatycki (ibidem). 146 P. Corra de Oliveira, dias em revista, O Legionrio nr , III . 147 P. Corra de Oliveira, dias em revista, O Legionrio nr , X .

XX

powoania emigracyjnego rzdu palestyskiego, ktry dziaaby w Kairze. Oto prawdziwie dyplomatyczne wypowiedzenie wojny Zachodowi.148 Liga Arabska, niezwykle szeroka konfederacja ludw muzumaskich, obejmuje dzi cay mahometaski wiat. Jest ona dokadnym przeciwiestwem tego, czym w redniowieczu bya wsplnota chrzecaska. Na oczach pastw niearabskich Liga Arabska dziaa jako potny blok, podegajc do powstania ca pnocn Afryk.149

. Legionrio narodzi si, by walczy

Legionrio narodzi si, by walczy.150 Od roku do odwany i czsto osamotniony gos tygodnika kierowanego przez Plinia Corr de Oliveira wznosi wysoko sztandar Kocioa i cywilizacji chrzecaskiej przeciwko nowoczesnemu totalitaryzmowi we wszystkich jego formach i sposobach wyraania. Oto jak pokrtce przedstawia stanowisko czasopisma jego redaktor naczelny: Nade wszystko, zawsze kochamy Biskupa Rzymu. Ani jednego papieskiego sowa nie pozostawilimy bez publikacji, bez wyjanienia czy bez obrony. Ani jednego prawa Stolicy Apostolskiej nie zaniedbalimy broni z najwiksz arliwoci, na jak tylko sta ludzk natur. W naszych sowach, dziki Bogu, ani jedno pojcie, ani nawet jego odcie, nigdy choby o jot nie odbiegay od Piotrowego magisterium. Bylimy zawsze wierni hierarchii Kocioa; jej prerogatyw zawzicie bronilimy przed doktrynami zmierzajcymi do pozbawienia episkopatu i duchowiestwa sprawowania kierownictwa nad katolickim laikatem. Nikt nie znajdzie pomyki, nieporozumienia czy zawahania, ktre mogo by rzuci najlejszy cie na nasz postaw w tej kwestii. Cakowicie powicilimy si obronie ducha hierarchii, formacji duchowej, umartwieniu i zrywaniu z bezecestwami naszego wieku. Walczylimy o doktryn Kocioa przeciwko ponurym ekscesom nacjonalizmu adorujcego pastwo, ktry zdominowa Europ;
P. Corra de Oliveira, dias em revista, O Legionrio nr , VII . P. Corra de Oliveira, Mahom renasce, O Legionrio nr , VI . O problemie islamskim zob. te J. G. Larrain Campbell, Uma coisa ter vista, outra viso, Catolicismo nr , padziernik , s. - ; Idem, Vinte milhes de Maometanos invadem a Europa, Catolicismo nr , sierpie , s. - . 150 P. Corra de Oliveira, dias em revista, O Legionrio nr , I .
148 149

przeciwko nazizmowi i faszyzmowi we wszystkich ich postaciach; przeciwko liberalizmowi, socjalizmowi, komunizmowi i synnej polityce wycignietej rki. adne wystpienie przeciwko Kocioowi Boemu nie obyo si bez protestu ze strony Legionrio. Podobnie te, nigdy nie stracilimy z oczu obowizku pobudzania w kady moliwy sposb naboestwa do Matki Boej i do Najwitszego Sakramentu. Nie zaistniao adne autentycznie katolickie przedsiwzicie, ktre by nie otrzymao od nas entuzjastycznego wsparcia. Nigdy nasze drzwi nie zamykay si dla tego, kto za jedyny cel postawi sobie chwa Bo; nigdy nie odmawialimy mu yczliwego, przyjacielskiego wsparcia. Jest w tym yciu dobra walka, ktr warto stoczy. Jestemy wyczerpani, a cae nasze ciao krwawi. To walka i rany w niej odniesione tak nas wycieczyy. W zamian omielamy si jedynie prosi o wybaczenie wszystkiego, co w naszej pracy powiconej bez reszty Bogu i tylko Bogu, w sposb nieunikniony okazao si omylne i ludzkie.151 Na dziesi lat przed wybuchem wojny Plinio Corra de Oliveira napisa w licie do przyjaciela: Narasta we mnie wraenie, i stoimy w przedsionku ery penej cierpienia i walki. Wszdzie wzmaga si cierpienie Kocioa, a walka si przyblia. Mam wraenie, e chmury zasnuwajce polityczny horyzont gstniej. Nie upynie wiele czasu zanim rozpta si burza, do ktrej wojna wiatowa bdzie tylko wstpem. Ale wojna ta rozprzestrzeni po wiecie taki zamt, e wszdzie wybuchn rewolucje, a rozkad naszego nieszczsnego dwudziestego stulecia osignie swe apogeum. Wtedy powstan owe siy za, ktre jak robaki pojawiaj si tylko w chwilach ostatecznego rozkadu. Wypynie na powierzchni cay szlam i zgnilizna moralna leca na dnie obecnego spoeczestwa, a Koci wszdzie dozna przeladowa. Ale et ego dico tibi quia tu es Petrus, et super hanc petram aedicabo Ecclesiam meam, et portae inferi non praevalebunt adversus Eam. Skutkiem tego bdzie albo nastanie Nowego redniowiecza, albo nadejdzie koniec wiata.152

151 152

P. Corra de Oliveira, anos, O Legionrio nr Cyt. za J. S. Cl Dias, Dona Lucilia, t. II, s. .

Rozdzia III W A K

Oto nasz cel, nasz wielki idea. Zmierzamy ku cywilizacji katolickiej, ktra ma powsta na ruinach dzisiejszego wiata, podobnie jak cywilizacja redniowiecza zrodzia si na ruinach wiata rzymskiego.

. Pius XI i Akcja Katolicka

Pocztki Akcji Katolickiej sigaj w szerokim tego sowa znaczeniu burzliwych lat dzielcych rewolucj francusk od restauracji monarchii, kiedy to wobec narastajcej liczby atakw na Koci i cywilizacj chrzecask palc potrzeb staa si jaka forma organizacji laikatu katolickiego. Byy jezuita, Nikolaus Albert von Diesbach1 wraz ze swym woskim uczniem, Pio Brunone Lanterim 2 zaoyli wwczas Amicizia Cristiana, pniej za Amicizia Ca olica, poprzedniczk wielkiego ruchu apostolatu katolickiego XIX i XX wieku.3

1 Na temat ojca Nikolausa Alberta Josepha von Diesbacha ( ), jak i na temat Amicizie zob. Candido Bona IMC, Le Amicizie, societ segrete e rinascita religiosa ( ), Deputazione Subalpina di Storia Patria, Torino ; R. de Ma ei, Idealit e do rine delle Amicizie, Biblioteca Romana, Roma . 2 Na temat Pio Brunone Lanteriego ( ), w roku ogoszonego Sug Boym, jak rwnie na temat prac wspomnianych w poprzednim przypisie, zob. R. de Ma ei, Wstp do P. B. Lanteri, Dire orio e altri scri i, Cantagalli, Siena ; Paolo Calliari OMV, Servire la Chiesa. Il venerabile Pio Brunone Lanteri ( ), Lanteriana-Krinon, Caltanise a . Msgr Francesco Oglia i nazywa Pio Brunone Lanteriego jednym z najwymowniejszych symboli apostolatu w ogle, w szczeglnoci za Akcji Katolickiej. Wstp do: Icilio Felici, Una bandiera mai ripiegata. Pio Brunone Lanteri, fondatore dei Padri Oblati di Maria Vergine, precursore dellAzione Ca olica, Tip. Alzani, Pinerolo , s. . Na amach Catolicismo seri artykuw na temat Amicizie Diesbacha i Lanteriego opublikowa prof. Fernando Furquim de Almeida. 3 Opis wieckiego apostolatu tamtego stulecia znajdujemy w: Silvio Tramontin, Un secolo di storia della Chiesa. Da Leone XIII al Concilio Vaticano II, Studium, Roma , t. II, s. - .

XX

Za pontykatu Piusa IX tworzono rozmaite formy stowarzysze wieckich majce na celu zahamowanie procesu dechrystianizacji spoeczestwa, na przykad Piusverein w Szwajcarii, Katolischenverein w Niemczech, Asociacin de Laicos w Hiszpanii, Union Catholique w Belgii, Ligue Catholique pour la Dfense lEglise we Francji, the Catholic Union w Anglii czy Opera dei Congressi we Woszech. Wielkim promotorem Akcji Katolickiej by wity Pius X4, ktry w encyklice Il fermo proposito5 oraz licie pasterskim Notre Charge Apostolique6 wyranie wskaza jej zasady i cele, potpiajc modernizm polityczno-spoeczny, reprezentowany we Francji przez ruch Sillon Marca Sangniera,7 we Woszech za przez chrzecask demokracj Romolo Murriego.8 Po krtkim pontykacie Benedykta XV, lutego roku papieem wybrano kardynaa Achille Ra iego, byego prefekta Biblioteki Watykaskiej, dopiero co mianowanego arcybiskupem Mediolanu. To wanie nowy papie, ktry przyj imi Piusa XI, nada Akcji Katolickiej jej prawne oblicze i publiczny status w Kociele. Od swej pierwszej encykliki, Ubi arcano Dei, pragn Pius XI zachci do witego boju grup ruchw, organizacji i dzie wystpujcych pod nazw Akcji Katolickiej.9 W encyklice Quas primas10
W ten sposb okreli go Pius XII w kazaniu beatykacyjnym z czerwca r., zob. DR, t. XIII, s. . 5 w. Pius X, Encyklika Il fermo proposito z czerwca r. 6 w. Pius X, List pasterski Notre Charge Apostolique z sierpnia r., w: IP, t. VI, La pace interna delle nazioni, s. oraz Lepanto nr - , marzec-kwiecie . 7 Na temat ruchu Sillon Marca Sangniera ( ) zob. Abb Emmanuel Barbier, Les dmocrates chrtiens et la modernisme, Lethielleux, Paris , s. - ; Idem, Le devoir politique des catholiques, Jouve, Paris . 8 Na temat Romola Murriego ( ) zob. Maurilio Guasco, Romolo Murri. Tra la Cultura Sociale e il Domani dItalia ( ), Studium, Roma ; Benede o Marcucci, Romolo Murri. La scelta radicale, Marsilio, Venezia . 9 Powiedzcie waszym wiernym braciom wieckim pisa papie i kiedy zjednoczeni ze swymi pasterzami i biskupami uczestnicz, zarwno indywidualnie, jak i zbiorowo, w dziele apostolatu, ktrego ostatecznym celem jest lepsze poznanie i umiowanie Jezusa Chrystusa, staj si jeszcze bardziej wybranym pokoleniem, krlewskim kapastwem, narodem, witym, ludem odkupionym, o ktrym tak pochwalnymi sowy mwi w. Piotr. Pius XI, Encyklika Ubi arcano z grudnia r. w: IP, Il laicato ( ), t. IV, s. . Spord licznych pism Piusa XI dotyczcych Akcji Katolickiej wymiemy listy: do arcybiskupa Wrocawia, kardynaa Bertrama ( ), do prymasa Hiszpanii ( ), do arcybiskupa Malines ( ), do episkopatu Meksyku ( ). Z bibliograi zob. dwie rozprawy: Walter Scheier, Laientum und Hierarchie, ihre theologischen Beziehungen unter besonderer Bercksichtigung des Lehramtes unter Pius XI. und Pius XII., Ponticium Atheneum Internationale Angelicum, Freiburg im Breisgau ; Jean-Guy Dubuc, Les relations entre hirarchie et lacat dans lapostolat chez Pie XI et Pie XII, Ponticia Universita Gregoriana, Roma . 10 Pius XI, Encyklika Quas Primas z grudnia r., w: IP, t. VI, La pace interna delle nazioni, ss. - .
4

z grudnia roku papie wyoy biblne, liturgiczne i teologiczne fundamenty idei spoecznego panowania Jezusa Chrystusa, dodajc, i powanym bdem byoby twierdzenie, i Chrystus nie posiada adnej wadzy nad sprawami doczesnymi,11 albowiem jak to ju stwierdzi Leon XIII prawdziwie wszystek rodzaj ludzki zostaje pod wadz Jezusa Chrystusa.12 Ojciec wity potpi rwnie zaraz, jaka nawiedzia spoeczestwo ludzkie w postaci laicyzmu, jego bdw i niecnych de.13 Papieska wizja historii nie rnia si od wizji jego poprzednikw: Zbrodnia [laicyzmu] nie zaraz dojrzaa, lecz od dawna krya si wrd pastw. Zaczto bowiem od zaprzeczenia panowania Chrystusa nad wszystkimi narodami; odmwiono Kocioowi wadzy nauczania ludzi, ustanawiania praw, rzdzenia narodami, ktr to wadz otrzyma Koci od samego Chrystusa, by ludzi prowadzi do szczliwoci wiekuistej. Zaczto tedy powoli zrwnywa religi Chrystusow z innymi faszywymi i stawia j niegodziwie wprost w tym samym rzdzie, a nastpnie poddano j wadzy wieckiej i wydano j prawie na samowol panujcych i rzdw; dalej jeszcze poszli ci, ktrzy sdzili, i naley zastpi religi Bosk jak religi naturaln, naturalnym jakim poruszeniem duszy. Nie brako te pastw, ktre uwaay, e mog obej si bez Boga i e ich religia to bezbono i lekcewaenie Boga.14 Pius XI powierzy katolikom zadanie rechrystianizacji spoeczestwa poprzez rozszerzanie i umacnianie Krlestwa Chrystusowego; w tym te celu wprowadzi liturgiczne wito Chrystusa Krla, ktre odtd miao by co roku obchodzone w ostatni niedziel padziernika: Doroczne obchodzenie tego wita napomni take pastwa, e tak jednostki, jak i wadze i rzdzcy maj obowizek czci publicznie Chrystusa i Jego sucha.15

11 12

13 14 15

Ibidem., s. Leon XIII, Encyklika Annum Sacrum z , t. II, s. . Pius XI, Quas Primas, s. . Ibidem. Ibidem, s. .

maja

r., w: Encykliki Leona XIII, WSP, Supsk

XX

. Nowe chrzecastwo Jacquesa Maritaina

Opublikowana w roku ksika Jacquesa Maritaina16 pt. Hu17 stanowia manifest nowej lozoi historycznomanizm integralny -spoecznej, ktra stworzya podwaliny dla ewolucji Akcji Katolickiej w kierunku przeciwnym do programu zarysowanego przez Piusa XI w encyklice Quas primas. W rzeczywistoci Maritain pragn zastpi wit cywilizacj chrzecask konkretnym ideaem historycznym nowego wiata chrzecaskiego,18 wieck civitas humana rozumian jako porzdek doczesny lub okres cywilizacji, ktrej forma oywiajca byaby chrzecijaska i ktra odpowiadaaby klimatowi historycznemu czasw, w ktre wchodzimy.19 U rde jego lozoi dziejw, poszukujcej hipotetycznej trzeciej drogi pomidzy ideaem redniowiecznym a liberalnym,20 ley deterministyczna teza o nieodwracalnoci wiata nowoczesnego oraz marksistowski postulat dziejowej roli proletariatu.21 W istocie Humanizm integralny wspbrzmi z potpionymi przez Magisterium Kocioa pryncypiami rewolucji francuskiej, ktrych
Jacques Maritain urodzi si w Paryu w roku , zmar w Tuluzie w roku . Ucze Bergsona, nawrci si na katolicyzm w r. wraz z on Raiss, rosyjsk ydwk. Pocztkowo blisko zwizany z Action Franaise, zerwa z Maurrasem stajc si nowym matre a penser wiata katolickiego. Spdziwszy lata wojny w Ameryce, zosta mianowany ambasadorem Francji przy Stolicy Apostolskiej ( ), po czym wrci do Ameryki jako profesor Uniwersytetu w Princeton. To na rce Maritaina skierowa Pawe VI pod koniec Soboru Watykaskiego II przesanie do intelektualistw. 17 Jacques Maritain, Humanisme intgral. Problmes temporels et spirituels dune nouvelle chrtient, Aubier-Montaigne, Paris (wydanie polskie: Humanizm integralny. Zagadnienia doczesne i duchowe nowego wiata chrzecaskiego, Katolicki Orodek Wydawniczy Veritas, Londyn ); take w: Jacques i Raissa Maritain, Oeuvres compltes, Editions Universitaires, Fribourg , t. VI, s. . Ksika powstaa w oparciu o cykl wykadw wygoszonych w sierpniu r. na uniwersytecie w Santander. Louis Salleron w Revue Hebdomadaire z sierpnia r. (Aprs Humanisme intgral? M. Jacques Maritain, marxiste chrtien, LOrdre Franais nr , grudzie , s. - ) otwarcie zdemaskowa dialektyk Maritaina od jako czysto marksistowsk (ibidem, s. ). Spord licznych artykuw Plinia Corri de Oliveira na temat Maritaina zob. Maritain e o dogma de sua infalibilidade, O Legionrio nr , XI . Odnonie krytycznej analizy myli francuskiego lozofa zob. te Julio Meinvielle, De Lammenais Maritain, Theoria, Buenos Aires ( ); Leopoldo Palacios, El mito de la nueva cristiandad, Speiro, Madrid ; Rafael Gambra, Maritain y Teilhard de Chardin, Speiro, Madrid ; ponadto wane artykuy na amach Civilt Ca olica autorstwa Antonia Massineo SJ: Evoluzione storica e messaggio cristiano, nr , , s. - ; Laicismo politico e do rina ca olica, nr , , s. - ; Luomo e lo stato, nr , , s. ; Umanesimo integrale, nr , , s. - ; cykl ten przetumaczony i zamieszczony zosta pod tytuem O humanismo integral take w Catolicismo nr , (marzec ), nr (kwiecie ), nr (maj ). 18 Jacques Maritain, Humanisme intgral, s. - . 19 Ibidem, s. . 20 Ibidem, s. . 21 Ibidem, s. - .
16

celem od samego pocztku bya inltracja coraz szerszych krgw katolickich na korzy socjalizmu i progresywizmu. Praca francuskiego lozofa, jak zauwaa Antonio Carlos Villaa, wywoaa kolosalne reperkusje w myli katolickiej w Brazylii. Przyniosa gboki podzia i spowodowaa straszliwe rozbienoci. Od tej pory Brazylia podzielia si na dwa stronnictwa: maritainistw i antymaritainistw.22 Pomimo deklarowanej przez Maritaina aprobaty dla zasad tomizmu, jego lozoa dziejw, jak te jego socjologia, wspbrzmiay z neomodernizmem pojawiajcym si wrd modego duchowiestwa jezuickiego i dominikaskiego. Duchowni ci, jak np. dominikanin Yves Congar, byli ju wwczas przekonani, e ich pokolenie powinno wyzyska i wnie do dziedzictwa Kocioa kady wartociowy element, jaki moe wynikn ze zblienia do modernizmu.23 Akcja Katolicka wraz z ruchem liturgicznym stanowiy ulubion sfer inltracji dla polityczno-spoecznego modernizmu,24 ktry po okresie ukrytej inkubacji pojawi si na pocztku lat trzydziestych.

. Ruch liturgiczny
Ruch liturgiczny dwudziestego stulecia jawi si raczej jako wypaczenie, a nie kolejne stadium rozwoju ruchu promowanego w wieku poprzednim przez opata z Solesmes, Dom Prospera

A. C. Villaa, O pensamento catlico no Brasil, s. . Aidan Nichols, Yves Congar, Cassel Publishers Limited, London , tum. woskie: Yves Congar, Edizioni Paoline, Cinisello Balsamo , s. . Dominikanin Yves Congar ( ), ucze ojca Marie-Dominique Chenu, by jednym z gwnych rzecznikw Nouvelle Thologie. Nazywany ojcem i inspiratorem Soboru Watykaskiego II (Bruno Forte, Avvenire, VI ), otrzyma w listopadzie kardynalsk purpur z rk Jana Pawa II. Zob. Marie Dominique Chenu, Une cole de thologie. La Saulchoir, Editions du Cerf, Paris (I wyd. Tournai ). 24 Na temat modernizmu zob. Cornelio Fabro, haso Modernismo, w: EC, t. VIII ( ), kol. ; Ramon Garca de Haro, Historia teolgica del modernismo, Universidad de Navarra, Pamplona . Z pozycji popierajcych ten ruch zob. Emile Poulat, Histoire, dogme et critique dans la crise moderniste, Casterman, Paris ; Bernard M. G. Reardon, Roman Catholic Modernism, Stanford University Press, London ; Thomas Leslie Loome, Liberal Catholicism, Reform Catholicism, Modernism. A Contribution to a New Orientation on Modernist Research, Ma hias Grnewald Verlag, Mainz ; Gabriel Daly OSA, Transcendence and Immanence. A Study in Catholic Modernism and Integralism, Clarendon Press, Oxford .
22 23

XX

Gurangera, 2 5 ktry odnow ycia monastycznego pojmowa w kategoriach powrotu po spustoszeniu jakiego dokona protestantyzm, a wewntrz Kocioa gallikanizm i jansenizm do tradycyjnej liturgii rzymskiej. Tymczasem ruch liturgiczny,26 ktry narodzi si w Belgii,27 za za gwne swe centrum obra niemieckie opactwo Maria Laach,28 by ekspansj laikatu w sferze aktywnego uczestnictwa w yciu Kocioa.29 Reformatorzy dyli do likwidacji podstawowej rnicy pomidzy sakramentalnym kapastwem ksiy a powszechnym kapastwem wieckich, lansujc egalitarn i demokratyczn wizj Kocioa. Sugerowali ide koncelebracji kapana z ludem,30 utrzymywali, i powinno istnie aktywne wspuczestnictwo we Mszy witej realizowane poprzez dialog z kapanem i wykluczajce kad inn form uprawnionej obecnoci przy Oerze, jak na przykad medytacja, raniec czy inne modlitwy prywatne. Opowiadali si za zredukowaniem otarza do stou, natomiast komuni extra Missam, nawiedzanie Najwitszego Sakramentu i nieustann adoracj uwaali za pozaliturgiczne formy pobonoci. Wykazywali niewielkie
Na temat Dom Prospera Gurangera ( ), odnowiciela ycia monastycznego we Francji, zob. Dom Paul Dela e OSB, Dom Guranger, Abb de Solesmes, t. - , Plon-Nouri , Paris . Z ostatnio opublikowanych prac zob. Cuthbert Johnson OSB, Prosper Guranger ( ): a Liturgical Theologian, Ponticio Ateneo S. Anselmo, Roma . Zob. te F. Furquim de Almeida, D. Guranger, um douto ne Lei Divina, Catolicismo nr , czerwiec oraz hasa autorstwa B. Heurtebize w: DTC, t. VI ( ), kol. i Jacquesa Hourliera w: Dsp, t. VI ( ), kol. . 26 Na temat ruchu liturgicznego zob. Olivier Rousseau, Histoire du mouvement liturgique, Ed. du Cerf, Paris ; Didier Bonneterre, Le Mouvement liturgique, Editions Fideliter, Escurolles ; B. Neunheuser, Movimento liturgico, w: D. Sartore, A. M. Triacca (red.), Nuovo Dizionario di liturgia, Edizioni Paoline, Roma ; Franco Brovelli (red.), Liturgia: temi e autori. Saggi di studio sul movimento liturgico, Edizioni Liturgiche, Roma . Kamieniami wgielnymi ruchu liturgicznego stay si takie prace, jak: Dom Odo Casel, Das christliche Kultmysterium ( ); Romano Guardini, Vom Geist der Liturgie ( ); idem, Liturgische Bildung ( ); idem, Die Sinne und die religise Erkenntis ( ); Dietrich von Hildebrand, Liturgie und Personlichkeit ( ). 27 Podczas kongresu stowarzysze katolickich w Malines w roku , zainaugurowanego przez kardynaa Merciera, Dom Lambert Beauduin ( ), benedyktyn z Mont Csar, jako pierwszy popar nowy, horyzontalistyczny i wsplnotowy sposb postrzegania liturgii. Zob. B. Fischer, Das Mechelner Ereignis vom . . , Liturgisches Jahrbuch , , s. - . Dom Beauduin by rwnie jednym z pionierw ruchu ekumenicznego. 28 W Maria Laach opat J. Herwegen, wraz z dwoma swymi wspbrami, K. Mohlbergiem i O. Caselem, z modym ksidzem pochodzenia wosko-niemieckiego, R. Guardinim, jak rwnie z profesorami J. Dlgerem i A. Baumstarkiem inicjowali w roku powstanie trzech serii wydawniczych: Ecclesia Orans, Liturgiegeschichtliche Quellen oraz Liturgiegeschichtliche Forschungen. 29 Erwin Iserloch, Il Movimento liturgico, w: HGK, tum. woskie, Milano , t. X/ , s. . 30 Ide t, potpion na Soborze Trydenckim (sesja , r. , w: Denz.-H. nr ), ponownie odrzuci Pius XII w encyklice Mediator Dei (w: AAS, t. , s. ).
25

poszanowanie dla naboestwa do Najwitszego Serca Jezusowego, Matki Boej i witych oraz, oglniej rzecz ujmujc, dla duchowoci ignacjaskiej i doktryny moralnej w. Alfonsa Liguori. Sowem, bya to reinterpretacja doktryny i struktury Kocioa w celu przystosowania go do ducha nowoczesnoci. Ojciec Jos Ariovaldo da Silva, autor udokumentowanej historii ruchu liturgicznego w Brazylii, ustali dat jego ocjalnych narodzin na rok .31 Wwczas to benedyktyn Dom Martin Michler, przybyy z Niemiec32 z zadaniem poprowadzenia kursu liturgicznego w Instituto Catlico de Estudos Superiores, wywoa swymi wykadami entuzjazm niektrych brazylskich studentw.33 W ramach Uniwersyteckiej Akcji Katolickiej (AUC) stworzono Centro de Liturgia (Centrum Liturgiczne), ktre dziaalno sw zainaugurowao rekolekcjami dla grupy szesnastu modych ludzi, przeprowadzonymi przez niemieckiego benedyktyna na pewnej farmie w stanie Rio. Tam wanie, lipca roku, po raz pierwszy w Brazylii zostaa odprawiona Msza wita dialogowa i versus populum.34 Pniej Dom Michler ju co tydzie odprawia tak Msz dla studentw uniwersytetu w klasztorze w. Benedykta w Rio. Brazylski ruch liturgiczny rozpocz sw dziaalno.35
Jos Ariovaldo da Silva OFM, O Movimento litrgico no Brasil, Editora Vozes, Petrpolis . Zob. te bp Clemente Isnard OSB, Reminiscncias para a Histria do Movimento Litrgico no Brasil, apendix w: B. Bo e OSB, O Movimento Litrgico. Testemunho e recordaes, Edies Paulinas, So Paulo , s. - . 32 Dom Martin Michler ( ), benedyktyn zwizany z klasztorami Neusheim, Maria Laach oraz rzymskim klasztorem w. Anzelma, pozostajcy, podobnie jak Romano Guardini, pod wpywem Dom Beauduina i Odo Casela. Zob. C. Isnard OSB, O papel de Dom Martinho Michler no Movimento Catlico Brasileiro, A Ordem nr , grudzie , s. - . 33 Alceu Amoroso Lima, przyznajcy, i wiele zawdzicza wpywowi Michlera (A. Amoroso Lima, Memrias improvisadas, Ed. Vozes, Petrpolis , s. ), widzia w tym wspaniae wiato dla wszystkich (Idem, Hitler e Guardini, A Ordem nr , grudzie , s. ). Pod wpywem Michlera pozostawa rwnie inny brazylski intelektualista katolicki, Gustavo Coro. W swej autobiograi pt. A Discoberta do Outro ( ) jak pisze ojciec da Silva podkrela, e myl Dom Martina Michlera wywara na wyrany wpyw. J. Ariovaldo da Silva OFM, O Movimento litrgico no Brasil, s. . Zob. te A. C. Villaa, O pensamento catlico no Brasil, s. - . 34 J. Ariovaldo da Silva OFM, O Movimento litrgico no Brasil, s. - . C. Isnard OSB, O papel, s. - . Ten ostatni wspomina: w salonie urzdzi otarz, przy ktrym miaa zosta odprawiona Msza w. Ale ku naszemu najwyszemu zaskoczeniu, zamiast ustawi st przy cianie, umieci go porodku pokoju i otoczy pkolicie krzesami, wyjaniajc, i odprawi Msz zwrcony twarz ku nam. Bya to pierwsza w Brazylii Msza w. odprawiona twarz do ludu! (Reminiscncias, s. ). Dom Martinho czyni to z wielk naturalnoci, nie baczc, i w istocie dokonuje w nas rewolucji. Przeama tabu i skoni nas do naladowania kolejnych jego krokw na drodze, ktr on sam wybra. (ibidem). 35 J. A. da Silva OFM, O Movimento litrgico no Brasil, s. .
31

XX

. Akcja Katolicka na rozdrou

W licie z padziernika roku, skierowanym do kardynaa Leme i pozostaych biskupw Brazylii, papie Pius XI wyrazi nadziej, e rwnie tam powoana zostanie Akcja Katolicka.36 Powstaa jeszcze tego samego roku w apostolskim celu rozpowszechniania i pielgnowania zasad katolickich w yciu indywidualnym, rodzinnym i spoecznym.37 Zadaniem Akcji miaa by koordynacja dziaajcych ju w kraju katolickich stowarzysze i dzie w celu ich podporzdkowania jednolitym wytycznym. Zgodnie ze swym statutem Akcja miaa zosta bezporednio podporzdkowana hierarchii kocielnej i prowadzi dziaalno poza strukturami wszelkich organizacji partyjnych. kwietnia roku uroczycie zainaugurowana zostaa dziaalno Akcji Katolickiej w archidiecezji Rio de Janeiro; jej kierownictwo powierzono picioosobowej komisji biskupiej, za jej pierwszym krajowym prezesem zosta Alceu Amoroso Lima, znany lepiej pod pseudonimem Tristo de Athayde.38 Brazylska Akcja Katolicka (ACB), zorganizowana w oparciu o model woski, dzielia si na obdarzone znaczn autonomi ogniwa diecezjalne, grupujce czonkw wedug pci i wieku.39 W owym czasie ruch katolicki w Brazylii by ju solidnie zorganizowany, a wspiera si w gwnej mierze na sodalicjach mariaskich
Zob. A Ordem XVI, stycze , s. - . Monica Kornis, Dora Flaksman, Ao catlica Brasileira, (ACB), w: DHBB, t. I, s. . 38 Alceu Amoroso Lima, znany take pod literackim pseudonimem Tristo de Athayde, urodzi si grudnia r. w Rio de Janeiro, a zmar sierpnia w Petrpolis. Kluczow rol w jego formacji intelektualnej odegra ewolucjonizm Silvia Romero, idealizm Benede o Croce oraz witalizm Henri Bergsona, na ktrego wykady uczszcza w roku w Paryu. W roku nawrci si na katolicyzm pod wpywem katolickiego dziaacza Jacksona de Figuereido, a po jego mierci zastpi go na stanowisku dyrektora Centro Dom Vital oraz czasopisma A Ordem. W ten sposb rozpocz nowy okres w swym yciu okres bliskiej wsppracy z kardynaem Leme. Zosta sekretarzem generalnym Katolickiej Ligi Wyborczej ( ) i pierwszym prezesem Brazylskiej Akcji Katolickiej ( ). Pozostajc pod wpywem Maritaina Amoroso Lima zacz jednak stopniowo rewidowa swe przekonania lozoczne i polityczne, co na powrt doprowadzio go do wiatopogldu liberalnego, ktrego wyznawc by jeszcze przed swym nawrceniem. W tej perspektywie ideologicznej zainicjowa powstanie Partido Democrata Cristo (PDC), ktrej manifest sam przygotowa. W roku uczestniczy w tak zwanym Ruchu Montevideo, zmierzajcym ku organizowaniu si chadecji w caej Ameryce aciskiej. Sobr Watykaski II przywita entuzjastycznie, zwracajc baczn uwag na znaczc rol, jak odegray na nim nowe tendencje progresywizmu katolickiego. Analizy pogmatwanej i penej sprzecznoci drogi intelektualnej Amoroso Limy dostarcza praca Cunha Alvarenga (Jos de Azeredo Santos), Histria das variaes do sr. Tristo de Athayde, Catolicismo nr , lipiec . 39 Wymagania stawiane czonkom w statucie Akcji Katolickiej brzmiay nastpujco: prowadzi wzorowe ycie, przystpowa do sakramentw oraz stosowa si do programw ACB i macierzystej organizacji.
36 37

oraz ich naturalnym przywdcy, Pliniu Corri de Oliveira. Utworzenie Akcji Katolickiej nie obyo si bez trudnoci, jako e niektre sfery organizacyjne obu rodowisk w naturalny sposb si pokryway. Pojawiy si tendencje niezgodne zreszt z intencjami papieskimi zmierzajce do wchonicia wszystkich istniejcych wczeniej organizacji przez now struktur. Problemy wynikay jednak nie tylko z powodu rnic organizacyjnych: powodowaa je obawa, by ruchy o dugoletniej tradycji i niekwestionowanych korzeniach, jak na przykad sodalicje mariaskie, nie utraciy swej specycznej tosamoci, bd te, aby nie ulega ona osabieniu. Co wicej, Akcja Katolicka w Brazylii, podobnie zreszt jak w wikszoci krajw, w ktrych zostaa powoana do istnienia, okazaa si bardzo podatna na nowe, progresywistyczne wpywy. Kiedy tworzono Akcj Katolick, sodalicje osigny w Brazylii szczytowy punkt swego rozwoju. U progu roku w kraju dziaao tysic grup sodalicyjnych skupiajcych czonkw, z czego w So Paulo.40 Ojciec Irineu Cursino de Moura ogosi wspczesn krucjat zastpw Maryi dla odbudowy relignych pamitek naszej chwalebnej przeszoci, wskazujc jako jej przywdcw wspczesnych apostow ziemi Krzya witego () Tristo de Athayde, kongresmena Mrio Ramosa, Plinia Corr de Oliveira oraz wielu innych, ktrzy walcz niczym lwy, by konstytucja nasza zostaa ostatecznie ustanowiona w imi Boga Wszechmogcego.41 Tristo de Athayde i Plinio Corra de Oliveira wyroli w latach trzydziestych na niekwestionowanych przywdcw katolickich Brazylii. 42 Pierwszy jako prezes nowo powstaej Akcji Katolickiej w Rio, drugi jako dusza sodalicji mariaskich w So Paulo. Jednak ycie i dziaalno apostolska obu tych ludzi potoczy si

P. A. Maia SJ, Histria das congregaes marianas, s. . Ibidem, s. . 42 W okresie tym, podobnie jak Plinio Corra de Oliveira w So Paulo, Athayde zwany jest wielkim luminarzem brazylskiej myli katolickiej, koordynatorem si duchowych narodu. Zgodnie uwaano go za czowieka, ktrego spokojne, rozwane i owocne dziaanie przynioso wpaniae zwycistwo postulatw katolickich LEC w Narodowym Zgromadzeniu Konstytucyjnym. S. Maria Ancilla ONeil MA, Tristo de Athayde and the Catholic Social Movement in Brazil, The Catholic University of America Press, Washington , s. . Osobista znajomo Plinia Corri de Oliveira z Alceu Amorosem Lim siga roku , jak sam Lima wspomina na amach Legionrio. Zob. Tristo de Athayde, Bello exemplo, O Legionrio nr , V .
40 41

XX

miay odmiennymi drogami, by w kocu poprowadzi ich w cakiem przeciwnych kierunkach. Za spraw Amorosa Limy brazylska Akcja Katolicka stana na pozycjach otwarcie maritainowskich.43 Byy ucze Bergsona na Sorbonie, nawrcony pniej na katolicyzm, Athayde przeszed proces ewolucji charakterystyczny dla wczesnych intelektualistw: od postawy pro-tradycyjonalistycznej do progresywizmu Maritaina i Teilharda de Chardin; ich to prace pogodziy go z ewolucjonizmem, ktry by waciwy spontanicznej naturze jego myli.44 O ile jak kto zauway biskup Vital ucielenia postaw odrzucenia eklektyzmu i ducha nieokrelonoci,45 o tyle eklektyczna marszruta Amorosa Limy reprezentowaa w Brazylii antytez katolickiej konsekwencji biskupa Vitala,46 ktrego prawowitym spadkobierc jawi si Plinio Corra de Oliveira. Podczas gdy Rio de Janeiro, skupione wok Amorosa Limy, sytuowao si na progresywistycznym biegunie ycia relignego kraju, So Paulo reprezentowao biegun tradycyjny; jego wieckie kierownictwo spoczywao jak wspomina ojciec da Silva w rkach Plinia Corri de Oliveira.47 Postawa ideowa przywdcy z So Paulo wedle sw tego samego autora doskonale streszczaa si w powiedzeniu: Chcemy Brazylii na wskro brazylskiej? Uczymy j wic na wskro katolick. Chcemy zabi dusz Brazylii? Pozwlmy wic wydrze sobie wiar.48
43 Zob. Jos Perdomo Garcia, El Maritenismo en Hispanoamrica, Estudios Americanos (Seville) nr ( ), s. - . A. Amoroso Lima, Maritain et lAmrique Latine, Revue Thomiste, t. ( ), s. - ; Eduardo Seran de Oliveira, A inuncia de Maritain no Pensamento de Alceu Amoroso Lima, A Ordem nr ( ). Gwnie za przyczyn Amorosa Limy zauwaa Villaa Maritain wywiera gboki i zdecydowany wpyw na kulturow odnow brazylskiego katolicyzmu. (O pensamento catlico no Brasil, s. ). 44 Marieta de Morais Ferreira, Leda Soares, Lima, Alceu Amoroso, w: DHBB, t. III, s. . 45 A. C. Villaa, O pensamento catlico no Brasil, s. . 46 Amoroso Lima usiowa przedstawia zaoyciela Centro Dom Vital, Jacksona de Figuereido, jako bezwiednego rewolucjonist. Nazywajc Jacksona rewolucjonist, jestemy o wiele blisi prawdy, ni gdy go nazywamy reakcjonist, co zreszt jego samego napawao dum. Tristo de Athayde, Foi a anos, Dirio de Belo Horizonte, XI - XII . W rzeczywistoci Jackson jak zauwaa w Catolicismo Jos de Azeredo Santos by kopotliwym ciarem dla tych, ktrzy porzucili jego sztandar i zamienili Dom Vitala i Veuillota na nieszczsnego Dom La Cerd i Maritaina. Cunha Alvarenga (Jos de Azeredo Santos), Jackson, um fardo icmodo, Catolicismo nr , stycze , s. . Antonio Carlos Villaa okrelajcy Amorosa Lim mianem na wskro liberalnego zauwaa: jeli Jackson rzeczywicie gboko naznaczy dusz Alceu, nie zmieni na pewno jego liberalnych skonnoci, ktre pozostay nietknite. O pensamento catlico no Brasil, s. . 47 J. A. da Silva OFM, O movimento litrgico no Brasil, s. . 48 P. Corra de Oliveira, O Concilio, O Legionrio, VII , s. ; J. A. da Silva OFM, O movimento litrgico no Brasil, s. .

. Apogeum Legionrio
maja roku, w obecnoci arcybiskupa Duarte Leopoldo e Silvy oraz kocielnej, intelektualnej i spoecznej elity So Paulo, powicona zostaa nowa drukarnia Legionrio. Pismo cieszyo si licznym gronem prenumeratorw i sympatykw, ktrzy nie mogc osobicie uczestniczy w tej uroczystoci, z najdalszych zaktkw Brazylii przysyali sowa uznania i zachty. Warto zacytowa w penym brzmieniu jeden z owych listw, pira arcybiskupa Campos, Octaviano Pereiry de Albuquerque, zaliczanego do najwietniejszych osobistoci brazylskiego duchowiestwa. Zawiera on wymowne wiadectwo szacunku i podziwu otaczajcego Legionrio w owym okresie. List datowany na kwietnia roku zaadresowany zosta bezporednio do Plinia Corri de Oliveira:
49

Regularnie zaszczycany przez Pana numerem Paskiego tygodnika Legionrio, ktry mi Pan askawie przysya, a ktrego lektur przedkadam ponad inne pisma, czuj si zobowizany szczerze Panu pogratulowa caego dobra czynionego dla spoeczestwa. Przy znakomitym wykorzystaniu swych moliwoci intelektualnych ujawnia Pan wyjtkow edukacj relign pobieran od najmodszych lat. Wiedzia Pan, w jaki sposb da si prowadzi sprawdzonym przewodnikom dopomogli oni Panu sta si naczelnym redaktorem katolickiego pisma, wypenionego poytecznymi i konkretnymi treciami dotyczcymi istotnych spraw religii oraz problemw spoecznych naszych czasw, bez wikania si w sprawy banalne czy maej wagi. Co wicej, rzuca mi si w oczy powaga, z jak poruszane s zagadnienia polityczne: nie zmieniaj one waszych ideaw, Pan za wrogw nie traktuje zjadliwie, unikajc jaowych sporw przynoszcych skutek odwrotny do zamierzonego i powodujcych osobiste animozje. yczc Panu szczliwych wit Wielkiej Nocy, prosz Boga, by nieustannie Panu bogosawi. Niech zawsze obdarza On Pana odwag do sans peur et sans reproche

Z caego biskupiego serca i z caej mej duszy przybyem tu owiadczy arcybiskup by pobogosawi nie tylko maszyny rozpoczynajce dzi prac dla naszego pisma, ale przede wszystkim wasze powicenie i waszego ducha wiary. Zob. O Legionrio nr , V .
49

XX

walki o wit spraw naszej czcigodnej religii. Paski oddany przyjaciel i entuzjasta.50 Z tym samym rokiem wie si rwnie inne znaczce wydarzenie. W lecie roku do Brazylii przyby synny dominikanin, ojciec Rginald Garrigou-Lagrange.51 Wzi udzia w pierwszym tygodniu konferencji tomistycznej odbywajcej si w Rio pod przewodnictwem nuncjusza papieskiego Aloisi Maselli, po czym uda si do So Paulo na spotkanie z zespoem redakcyjnym Legionrio.52 W numerze datowanym na wrzenia roku znajduje si fotograa ukazujca Plinia Corr de Oliveira u boku francuskiego dominikanina, ktry na prob Legionrio o komentarz do stwierdzenia, i Koci nie jest ani na prawicy ani na lewicy, odpowiada: Jestem czowiekiem prawicy i nie widz powodu, dla ktrego miabym ten fakt ukrywa. Jestem przekonany, e wielu z tych, ktrzy uywaj cytowanego zdania, wypowiada je w celu porzucenia prawicy i przeliznicia si na lewic. Starajc si unika przesady w jedn stron, przesadzaj w drug, jak to si ostatnimi laty zdarzao we Francji. Uwaam rwnie, e nie powinnimy myli prawdziwej prawicy z rozmaitymi pseudo-prawicami, ktre broni faszywego, a nie prawdziwego adu. Prawdziwa za prawica broni adu ufundowanego na sprawiedliwoci i wydaje si odzwierciedla to, co Pismo wite nazywa prawic Boga gdy gosi, i Chrystus zasiada po prawicy Ojca, a wybrani stan po prawicy Najwyszego.53

Cyt. za O Legionrio nr , V . Rwnie wymowne, specjalne bogosawiestwo apostolskie Piusa XII dla Legionrio zostao przekazane nastpnego roku Doktorowi Plinio przez kardynaa Leme uczestniczcego w Rzymie w koronacji nowego papiea. Oto tekst listu datowanego na kwietnia r.: Mj Drogi Doktorze Plinio. Z caego serca dzikuj za miy telegram, ktry przysa mi Pan do Bahii. Z radoci przekazuj specjalne bogosawiestwo, ktrego Ojciec wity udzieli naszemu nieustraszonemu Legionrio oraz jego wielce zasuonemu redaktorowi, prawdziwej ozdobie katolickiej prasy, katolickiego edytorstwa i czytelnictwa. O Legionrio nr , IV . 51 Ojciec Reginald Garrigou-Lagrange urodzi si w r. w Auch niedaleko Tarbes, zmar w Rzymie w roku . Ucze dominikanw, Cormiera, Gardeila i Arintero, by jednym z najwybitniejszych teologw dwudziestego stulecia. Zob. ogromn bibliogra w Angelicum nr , , s. - . Zob. te Innocenzo Colosio OP, Il P. Maestro Reginald Garrigou-Lagrange. Ricordi personali di un discepolo, Rivista de Ascetica e Mistica nr , , s. ; Benot Lavaud, Garrigou-Lagrange, w: Dsp, t. VI ( ), kol. - . 52 Zob. O Legionrio nr , VIII oraz nr , VIII . 53 Cyt za: O Legionrio nr , IX .
50

. Diecezjalny prezes Akcji Katolickiej

Kilka miesicy pniej zmar arcybiskup So Paulo, a jego nastpca, arcybiskup Jos Gaspar de Aonseca e Silva54 okaza si zupenie innym typem czowieka. Charakter arcybiskupa Leopoldo e Silvy znamionowa czowieka niezachwianego, wzbudzajcego respekt czy nawet strach, arcybiskup Jos Caspar by natomiast czowiekiem o naturze uprzejmej i ujmujcej. Nie zawsze atwo byo zrozumie jego prawdziwe zamysy i interpretowa jego wybory, czsto inspirowane silnym zmysem polityczno-dyplomatycznym. Jego pierwsze poczynania byy zaskakujce. marca roku powierzy on Plinio Corri de Oliveira funkcj niezwykle zaszczytn: prezesa diecezjalnej rady Akcji Katolickiej w So Paulo. W tym samym czasie ksidz de Castro Mayer zosta mianowany generalnym asystentem Akcji Katolickiej w So Paulo, a ksidza de Proena Sigauda powoano na stanowisko archidiecezjalnego asystenta Modziey Akademickiej. Plinio Corra de Oliveira obj caociowe kierownictwo katolickiego laikatu So Paulo, w ktrego skad wchodziy organizacje studenckie, Akcja Katolicka oraz stowarzyszenia pomocnicze, tj. grupy pobonociowe, zakony tercjarskie i sodalicje mariaskie.55 Nie musiao to wcale oznacza, e nowy arcybiskup oraz mianowany przez niego zarzd Akcji Katolickiej podzielaj ten sam punkt widzenia. Strategia arcybiskupa Jos Caspara polegaa na zwizywaniu ze sob ludzi poprzez wspprac raczej ni przez konfrontacj twarz w twarz, szczeglnie w przypadku tak silnych osobowoci, jak Plinio Corra de Oliveira. Przedwczesna mier arcybiskupa

54 Jos Caspar de Aonseca e Silva, drugi arcybiskup So Paulo, urodzi si stycznia r. w Arax, w stanie Minas. wicenia kapaskie przyj sierpnia r. z rk arcybiskupa Duarte Leopoldo e Silvy. Po studiach w rzymskim Gregorianum otrzyma sakr biskupi, by kwietnia r. zosta biskupem pomocniczym archidiecezji So Paulo. Po mierci arcybiskupa Duarte Leopoldo e Silvy w sierpniu r. Jos Caspar przej arcybiskupstwo So Paulo. Zgin w katastroe lotniczej sierpnia r. Zob. In memoriam de Jos Caspar de Aonseca e Silva, Editora Ave Maria, So Paulo ; P. Corra de Oliveira, Probeza edicante, O Legionrio nr , IX . 55 Nasz program da si streci w sowach mo a, ktre przyjmujemy z entuzjazmem, poniewa dyktuje je sam porzdek rzeczy ustanowiony przez Opatrzno. Jest nim dewiza herbu arcybiskupiego: aby byli jedno. () Jedno katolikw polega na harmonnym zestawieniu ze sob rnorodnych elementw, na pokojowym wspdziaaniu osb zjednoczonych wsplnot myli, wsplnot ycia, wsplnot akcji. Jakiej myli? Jakiego ycia? Jakiej akcji? Myl ow jest myl Kocioa. yciem nadprzyrodzone ycie aski. Akcj Akcja Katolicka. P. Corra de Oliveira, Ut omnes unum sint, O Legionrio nr , III .

XX

uniemoliwia zgbienie prawdziwej natury relacji, panujcych midzy tymi dwoma osobistociami. Z pewnoci jednak dokonujc wyboru Doktora Plinio, arcybiskup Jos Caspar postawi na osob posiadajc dogbn i solidn wiedz na temat za, ktre zaczynao wwczas zaraa wielkie organizacje apostolatu wieckiego. Dziki nowej funkcji Plinio Corra de Oliveira, ktry od roku demaskowa przejawy owego za na amach Legionrio,56 uzyska moliwo szerokiego i wnikliwego spojrzenia na zoon rzeczywisto katolick w kraju. Mody prezes zarzdza stowarzyszeniem z ogromn energi, zwalczajc pojawiajce si bdy doktrynalne i prbujc zmieni nowoczesne trendy mylowe. Trzy lata jego dziaalnoci przyniosy wyrane rezultaty: Akcja Katolicka w So Paulo przeywaa okres bezprecedensowego rozwoju. Wspaniay Kongres Eucharystyczny, jaki odby si tam w roku , ukaza caej Ameryce aciskiej ogromny potencja brazylskiego ruchu katolickiego. Wygaszajc z tej okazji jako diecezjalny prezes Akcji Katolickiej ocjalne przemwienie przed milionowym audytorium, Doktor Plinio w nastpujcy sposb naszkicowa historyczn rol swej ojczyzny: Opatrznociowa misja Brazylii polega na wzrastaniu wewntrz wasnych granic ku dzieu rozwania wietnoci cywilizacji prawdziwie rzymskiej, katolickiej i apostolskiej, ku penemu mioci skpaniu caego wiata w tym potnym wietle, ktre bdzie prawdziwym lumen Christi promieniujcym z Kocioa. Nasz spokojny i gocinny charakter, mnogo ras wspyjcych w braterskiej harmonii, opatrznociowe wspdziaanie imigrantw, tak wspaniale wczajcych si w ycie narodu i, ponad wszystko, zasady witej Ewangelii, nigdy nie przeobra naszego denia do wielkoci w pretekst do ograniczonych jakobinizmw, tpych rasizmw, zbrodniczych imperializmw. Jeli Brazylia ktrego dnia bdzie wielka, to stanie si tak dla dobra caego wiata. Niech rzdzcy bd jako sudzy mwi Odkupiciel. Brazylia stanie si wielka nie przez podbj, lecz przez wiar. Bdzie bogata nie dobrami materialnymi, ale hojnoci. Zaprawd, jeeli dochowamy wiernoci Rzymowi papiey, nasze miasto moe si sta
56 P. Corra de Oliveira, Burocracia, O Legionrio nr , VIII , Idem, Sociologite, O Legionrio nr , VIII . Tytuy tych artykuw mwi same za siebie.

nowym Jeruzalem ku doskonaemu piknu, zaszczytowi, chwale i radoci caego wiata.57 Plinio Corra de Oliveira pragn wszake ujrze swe dzieo doprowadzone do koca. Dlatego te postanowi napisa ksik w obronie Akcji Katolickiej, stawiajc zarazem szczegow diagnoz dolegliwoci, na ktre Akcja cierpiaa. Dolegliwoci owe nie byy bynajmniej nieznane nuncjuszowi papieskiemu w Brazylii, arcybiskupowi Benede o Aloisi Maselli, ktry, cho osobicie nie zna Plinia Corri de Oliveira, od pewnego czasu z aprobat ledzi jego poczynania. Misj przygotowania bezporedniego spotkania arcybiskup powierzy swemu zaufanemu wsppracownikowi, woskiemu jezuicie Cesare Dainese,58 wczesnemu rektorowi Colgio Loyola w Belo Horizonte. Odbyo si ono w niedugi czas potem, w Rio de Janeiro. Szedziesicioletni nuncjusz, czowiek powcigliwy, o manierach doskonaego dyplomaty, wysucha w milczeniu opinii prezesa Akcji Katolickiej z So Paulo, obdarzy go sowami dyskretnej zachty i poleci ojcu Dainese pozostawa z nim w kontakcie. Wkrtce potem stanowisko wikariusza generalnego archidiecezji So Paulo obj ksidz Antnio de Castro Mayer. Stanowio to wyrany znak interwencji nuncjatury, a zarazem poparcia dla projektu Doktora Plinio, ktry pogry si we wnikliwym studiowaniu dokumentw, aby sw prac zakoczy moliwie jak najszybciej. Biskup de Castro Mayer wspomina, i by wiadkiem caego procesu powstawania ksiki i wysiku autora, aby okazaa si ona w stu procentach obiektywna.59 Niezbdna bya jednake pozytywna opinia arcybiskupa So Paulo, ktry po przeczytaniu brulionu wpad w zakopotanie z powodu stanowczej postawy autora. Ten z kolei, w obliczu waha arcybiskupa, zwrci si za porednictwem ojca Dainese
P. Corra de Oliveira, Saudao s autoridades civis e militares, O Legionrio nr , IX . 58 Cesare Dainese urodzi si w Luvigliano (Padwa) w roku . Do Towarzystwa Jezusowego wstpi w Brazylii, rozpoczynajc nowicjat w Vila Mariana (stan So Paulo) w roku . Po studiach lozocznych w Rzymie i teologicznych w Heythrop College w Anglii przyj wicenia kapaskie w roku ,aw powrci do Brazylii, gdzie piastowa stanowiska rektorskie kolejno w Colgio Anchieta w Nova Friburgo ( , ), Colgio Antnio Vieira w Salvador (Bahia), ktrego zosta prowincjaem ( ) oraz Colgio Santo Incio w Rio de Janeiro ( ). Zmar w roku . 59 Biskup de Castro Mayer wspomina np., e ksik Plinia Corri de Oliveira czyta wczesny przeor klasztoru w. Benedykta, Dom Paulo Pedrosa, oraz wspomniany wczeniej ojciec Cesare Dainese, dyrektor Narodowej Konfederacji Sodalicji Mariaskich. Antnio de Castro Mayer, Vinte anos depois, Catolicismo nr , lipiec .
57

XX

do nuncjusza, przedstawiajc trudnoci, na jakie napotyka jego ksika, a zarazem proszc go, by w celu przezwycienia impasu zechcia napisa do niej wstp. Przeczytawszy uwanie gotow prac i dostrzegajc jej wag, arcybiskup Aloisi Masella chtnie si na to zgodzi, skaniajc jednoczenie arcybiskupa So Paulo, aby ten duej nie odwleka jej publikacji. W tej sytuacji arcybiskup Jos Caspar przesa prac swemu wikariuszowi, ksidzu de Castro Mayerowi, w celu nadania jej dugo oczekiwanego imprimatur.

. W obronie Akcji Katolickiej

Em Defesa da Ao Catlica60, ze wstpem nuncjusza Benede a Aloisi Maselli, opatrzona imprimatur archidiecezji So Paulo, ukazaa si drukiem w czerwcu roku, sygnowana nazwiskiem prezesa archidiecezjalnej rady Akcji Katolickiej w So Paulo, Plinia Corri de Oliveira. Skadajca si z piciu czci praca stanowia pierwsz, szeroko zakrojon prb wytknicia bdw progresywizmu rozprzestrzeniajcych si wewntrz brazylskiej Akcji Katolickiej, ktre odbay si na caym spoeczestwie. Ksika Plinia Corri de Oliveira nie miaa by traktatem ukierunkowanym na prezentacj oglnych zaoe Akcji Katolickiej. Przede wszystkim pisa we wstpie autor praca ta ma pokaza czym Akcja Katolicka nie jest, czym by nie powinna, jak nie powinna dziaa.61 ) Pierwszy z podstawowych problemw, jakim zaj si autor, dotyczy natury Akcji Katolickiej. Jak uprzednio napisa w Legionrio: Jeeli chodzi o Akcj Katolick, nie ma waniejszej rzeczy ni jej natura prawna.62 Nowe teorie przypisuj Piusowi XI intencj obdarzenia laikatu zrzeszonego w Akcji Katolickiej nowatorskim mandatem w strukturze Kocioa. Plinio Corra de Oliveira podda analizie natur prawn stowarzyszenia po to, by wykaza, i papieski mandat dla Akcji Katolickiej ani o jot nie zmienia jej istoty prawnej, ktra pozostaje identyczna jak w przypadku innych licznych organizacji katolickich, ktre pojawiy si zarwno przed powstaniem Akcji, jak i po nim. Apel Piusa XI do laikatu, cho powany i uroczysty, nie rni si niczym od innych zaprosze do
P. Corra de Oliveira, Em Defesa da Ao Catlica, Ave Maria, So Paulo . Ibidem, s. . 62 P. Corra de Oliveira, Rumos de Ao Catlica sob o Ponticado de Pio XII, O Legionrio, nr , VI .
60 61

wsppracy kierowanych na przestrzeni dziejw Kocioa przez hierarchi do wieckich. wieccy podkrela Doktor Plinio od najwczeniejszych czasw niezmiennie wsppracowali z hierarchi. Ktry z historykw Kocioa odwayby si twierdzi, i by taki wiek, rok, miesic czy dzie, kiedy hierarchia Kocioa nie prosia i nie korzystaa ze wsppracy z laikatem? Nie wspominajc o krucjatach, typowym przykadzie militarnej akcji katolickiej, najuroczyciej zwoywanej przez papiey; nie wspominajc o zakonach rycerskich, ktrych rycerzy Koci wyposaa w szerokie uprawnienia i funkcje apostolskie; nie wspominajc o rzeszach wiernych, ktrzy pocignici przez Koci do rozmaitych stworzonych przeze stowarzysze apostolskich, podejmowali wspprac z hierarchi rozwamy przykady innych instytucji, ktre w sposb szczeglny uzasadniaj nasze rozumowanie. Wiadomo, i w Kociele istniej liczne zakony i zgromadzenia, ktre przyjmuj w swe szeregi jedynie osoby nie posiadajce wice kapaskich. Przede wszystkim znajdziemy midzy nimi zgromadzenia eskie, cho jest rwnie kilka mskich, na przykad bracia maryci. Po drugie, wielu duchownych nie jest kapanami speniaj oni tylko funkcje pomocnicze w mskich zgromadzeniach kapaskich. Zuchwaym byoby zaprzeczy temu, e oglnie rzecz ujmujc czonkowie owych zakonw czy zgromadze otrzymali powoanie od Ducha witego.63 ) Drugi, podobnej wagi problem dotyczy natury zwizku pomidzy laikatem a hierarchi kocieln. Na czym polega rnica pomidzy mandatem nadanym hierarchii przez Boga a dziaalnoci prowadzon przez wiernych? Czy mona mwi, i Akcja Katolicka, jako taka, otrzymaa swj prywatny mandat, podobny do mandatu hierarchii? Plinio Corra de Oliveira udziela nastpujcej odpowiedzi: a) Tak, jeeli przez ten mandat rozumiemy obowizek dziaalnoci apostolskiej nakazanej przez hierarchi. b) Nie, jeeli przez ten mandat rozumiemy, i Akcja Katolicka jest integralnym elementem hierarchii i w ten sposb uczestniczy w mandacie nadanym przez Pana bezporednio hierarchii.64
P. Corra de Oliveira, Em Defesa da Ao Catlica, s. Ibidem, s. . - .

63 64

XX

Jeeli poprzez mandat rozumie si kady nakaz w sposb legalny naoony przez wadz na podwadnego, to otrzymuje go zarwno hierarchia, jak i wieccy. Nie wyklucza to jednakowo istnienia fundamentalnej odmiennoci wadz przekazanych dwm rnym podmiotom. Hierarchia otrzymaa od Pana zadanie kierownicze. Laikat otrzymuje od hierarchii nie funkcje kierownicze, lecz zadania nalece zasadniczo do podwadnych.65 Doktor Plinio dotyka tu delikatnego problemu wspuczestnictwa laikatu w apostolskiej dziaalnoci hierarchii, zgodnie ze synn denicj Piusa XI. Formuuje powane ostrzeenie, i nowa koncepcja wspuczestnictwa oraz mandatu implikuje now teologi laikatu, ktra poprzez egalitaryzm prowadzi do destrukcji tradycyjnej struktury kierowania Kocioem. W tej kwestii Plinio Corra de Oliveira nie ywi najmniejszych wtpliwoci: wspuczestnictwo w sensie nadanym temu terminowi zarwno przez Piusa XI, jak i przez wczeniejsze wypowiedzi Magisterium Kocioa rwna si wsppracy. Mandat Akcji Katolickiej nie zosta dany wiernym bezporednio przez Boga, lecz za porednictwem hierarchii. To ona ma kierowa akcj wiernych, a zatem rwnie Akcj Katolick. Misja wiernych polega w istocie na wypenianiu w obrbie misji nadanej hierarchii instrumentalnej roli wsppracownikw. Innymi sowy, wierni uczestnicz w hierarchicznym apostolacie jako wsppracownicy instrumentalni.66 Potwierdzajc uczestnictwo Akcji Katolickiej w hierarchicznym apostolacie, Pius XI pragnie powiedzie, i jest ono niczym wicej jak czyst wspprac, dziaalnoci zasadniczo instrumentaln, ktrej natura wcale nie rni si od apostolskich zada wykonywanych przez organizacje spoza krgu Akcji Katolickiej organizacji podporzdkowanej, jak kada inna organizacja wiernych.67 ) Trzeci z poruszonych problemw, zajmujcy pozosta cz ksiki, dotyczy dewiacji wystpujcych wewntrz Akcji Katolickiej w zakresie liturgii, duchowoci oraz metod dziaalnoci apostolskiej.

65 66 67

Ibidem, s. Ibidem, s. Ibidem, s.

. - . .

Nie wchodzc w zagadnienie mszy dialogowej, wykraczajce poza temat ksiki, Plinio Corra de Oliveira wymienia te jej elementy doktrynalne, ktre wypaczaj tradycyjne nauczanie Kocioa. Z punktu widzenia ycia wewntrznego rozprzestrzeniajcy si liturgicyzm wydawa si zakada now ascez, poczon ze specjaln ask stanu przynaleenia do Akcji Katolickiej. Zgodnie z now teori, liturgia wywiera na wiernych wpyw mechaniczny czy te magiczny, zbytecznymi czynic wszelkie starania w sferze wsppracy pomidzy czowiekiem a Bogiem.68 Std najpowszechniejsze praktyki pobonociowe,69 jak rwnie kady wysiek woli, poczwszy od rachunku sumienia a skoczywszy na ignacjaskich wiczeniach duchowych, byy systematycznie deprecjonowane jako bezuyteczne lub przestarzae. Korzeni owych bdw naley wedug Plinia Corri de Oliveira dopatrywa si w duchu niezalenoci, jak rwnie w duchu poszukiwania przyjemnoci wyzwalajcym czowieka od ciaru wyrzecze, jakie nakada na zadanie uwicania si. Po wyeliminowaniu walki duchowej, ycie chrzecaskie jawi si im jako nieprzerwana seria duchowych przyjemnoci i pociesze.70 Plinio Corra de Oliveira przypomina zdanie Leona XIII, wedle ktrego doskonao chrzecaskiej cnoty polega na takim nastawieniu ducha, ktre dodaje odwagi wobec wszystkiego, co trudne i wymagajce.71 Doktor Plinio przywouje ponadto sowa Piusa XI z listu Magna Equidem z sierpnia roku: Niepohamowana dza przyjemnoci, osabiajc si duszy i psujc postaw moraln, stopniowo niszczy poczucie obowizku. W istocie ronie dzi liczba ludzi, ktrzy pocigani wiatowymi przyjemnociami do niczego nie czuj tak wielkiej odrazy ani te niczego tak bardzo nie unikaj, jak pojawiajcego si cierpienia czy dobrowolnego umartwienia ciaa lub duszy, i zachowuj si zazwyczaj wedle sw Apostoa jak wrogowie Chrystusowego
Ibidem s. . Praktyki te zauwaa kardyna Palazzini przynosz cenne korzyci (odpusty itp.) i specjalne aski natury duchowej, a nawet materialnej. Wszystkie one rodz owoce w dziedzinie moralnej i spoecznej warte najszczerszego zainteresowania. To przez te wanie praktyki, tak bezmylnie pogardzane i odrzucane przez dusze krtkowzroczne i lepe, wielcy i mali, modzi i starzy, uczeni i analfabeci uczyli si i ucz wznoszenia dusz ponad wulgarno i nikczemno tego wiata. Pietro Palazzini, haso Devozione, w: EC, , t. IV, col. . 70 P. Corra de Oliveira, Em Defesa da Ao Catlica, s. . 71 Leon XIII, Ecyklika Auspicato concessum z wrzenia r.
68 69

XX

Krzya. Ale nikt nie osignie wiecznej szczliwoci, jeeli nie zaprze si samego siebie, jeeli nie wemie swego krzya i nie pody za Jezusem Chrystusem.72 Wraz z duchem modlitwy zauwaa dalej Plinio Corra de Oliveira wymagany jest duch apostolski. Ten z kolei, zaczyna si od najbliszych i rozszerza koncentrycznymi krgami a do pozostajcych najdalej. Nie wahamy si twierdzi, i w pierwszym rzdzie naley pragn uwicenia i wytrwaoci dla dobrych; w dalszej kolejnoci uwicenia katolikw dalekich od praktyk relignych, na kocu za nawrcenia niekatolikw.73 Autor podkrela rwnie wag metod apostolskich. W czasie, gdy polityka wycignitej rki zacza przenika do krgw katolickich, podkrela on heroiczny i nadprzyrodzony charakter apostolatu katolickiego. Naley wyjani, i skoro jzyk apostolski przepojony z jednej strony mioci i agodnoci, z drugiej za napawajcy strachem i wibrujcy wit energi jednakowo jest usprawiedliwiony i w obu aspektach winien by uywany w kadej epoce, to z pewnoci w niektrych epokach lepiej podkreli jego aspekt surowszy, w innych natomiast agodniejszy. Jednakowo, tego typu troska nie powinna nigdy prowadzi do skrajnoci bdcej w istocie brakiem rwnowagi w stosowaniu tylko jednego z nich, przy odrzuceniu drugiego. Jak to si dzieje dzisiaj? Uszy wspczesnego czowieka przepenia przesadna sodycz, atwy sentymentalizm, frywolny duch poprzednich pokole. Wielkie masowe ruchy naszej epoki nie zrodziy si z mirau atwo osigalnych ideaw. Przeciwnie, to w imi najbardziej radykalnych zasad, odwoujcych si do najpeniejszego powicenia, wskazujcych najtrudniejsze i najbardziej strome cieki heroizmu, czoowi przywdcy polityczni wywoywali entuzjazm mas dochodzcy do delirium. Wielko naszych dni ley wanie w pragnieniu absolutu i heroizmu. Dlaczego nie nasyci tego chwalebnego pragnienia nieustraszonym
Cyt. za: P. Corra de Oliveira, Em Defesa da Ao Catlica, s. Ibidem, s. - . .

72 73

goszeniem absolutnej Prawdy i nadprzyrodzenie heroicznej moralnoci naszego Pana Jezusa Chrystusa?74 Postaw sentymentaln, przejawiajc si przede wszystkim w pewnym rodzaju ckliwej pobonoci przystrojonej w mask mioci bliniego, okrela Doktor Plinio mianem biaej herezji. Z mioci mwmy prawd, uczymy mio rodkiem dotarcia do prawdy; nie uywajmy za mioci dla jakiegokolwiek pomniejszania prawdy czy deformacji rzeczywistoci, lub te dla uzyskania poklasku czy uniknicia krytyki, ani te w prnym usiowaniu zadowolenia opinii wszystkich. W przeciwnym razie przez mio dotrzesz nie do prawdy, a do bdu.75 Inny bd polega na ukrywaniu lub systematycznym pomniejszaniu znaczenia za lecego w herezjach, w celu przekonania heretyka, i dystans dzielcy go od Kocioa jest niewielki. Tymczasem postpowanie takie prowadzi do ukrywania przed wiernymi za herezji, a przez to do znoszenia barier oddzielajcych ich od apostazji! A tak wanie si dzieje, gdy w gr wchodzi szerokie bd wyczne uycie powyszej metody.76 Prbowa znale wsplny mianownik? Istnieje ryzyko ugrznicia w niejednoznacznoci lub popierania tych, ktrzy chcieliby owi ryby w mtnej wodzie. Nie czymy zatem strategii odwrotu, ustawicznego uywania dwuznacznych terminw oraz nagminnego zwyczaju ukrywania wiary regu naszego postpowania, ktrego triumfem w ostatecznym rozrachunku miayby by ludzkie wzgldy.77 Koczc dug list wynaturze w doktrynie i mentalnoci pewnych krgw Akcji Katolickiej, Plinio Corra de Oliveira konkluduje: Wszystko to jest, mniej lub bardziej, zwizane z takimi zasadami, jak odrzucenie skutkw grzechu pierworodnego i wynikajce ze pojcie aski jako wycznego czynnika ycia duchowego, wreszcie tendencja do pomania autorytetu w nadziei, i ad wyniknie z wolnego, ywego, spontanicznego poczenia inteligencji i woli. Doktryna mandatu, wsparta dodatkowo przez autorw
74 75 76 77

Ibidem, s. Ibidem, s. Ibidem, s. Ibidem, s.

. . . .

XX

europejskich, spord ktrych wielu z rnych powodw zasuguje na uwag, znalaza w naszym rodowisku podatny grunt dla rodzenia owocw, jakich wielu z owych autorw sobie nie wyobraao.78 W na pozr zjednoczonym i homogenicznym rodowisku relignym ksika wywoaa efekt piorunujcy. Pomoga obudzi senn wikszo i przestrzec j przed nurtem progresywistycznym, ktrego podstpne manewry zostay zdemaskowane. Ta ksika napisa biskup Sigaud bya woaniem na alarm i napitnowaniem bdw. Woaniem na alarm, ktre powstrzymao tysice wiernych przed podeniem w dobrej wierze drog bdw i naduy ruchu liturgicznego, prcego naprzd niczym powodziowa fala.79 W dziejach Kocioa dodaje dalej ten sam hierarcha zdarzaj si ksiki ucieleniajce aski, ktrymi Bg obdarza swj lud. () S one nonikami aski, poniewa ich tre owieca umys nadzwyczajnym wiatem. S przejawem aski, poniewa omielaj ludzk wol do dziaania w taki sposb, by wypeni wol Bo. Wrd takich ksiek, obok Wyzna i O pastwie Boym w. Augustyna, obok O naladowaniu Chrystusa, obok wicze duchowych w. Ignacego Loyoli, obok Traktatu o prawdziwym naboestwie do Najwitszej Maryi Panny w. Ludwika Marii Grignion de Montfort, arcybiskup Sigaud wymieni, w dwudziest rocznic publikacji, prac Plinia Corri de Oliveira. W skali naszego narodu, zachowujc odpowiedni proporcj mona stwierdzi, i ksika W obronie Akcji Katolickiej to ksika-aska.80

. Akt kamikaze
Autorowi W obronie Akcji Katolickiej nie brako wiadomoci, i publikacja ksiki o takim charakterze rwna si aktowi kamikaze e okae si ona cikim ciosem w budzcy si progresywizm, ale w sposb rwnie nieunikniony wystawi grup zwizan z Legionrio na krytyk i odwet, naraajc na szwank jej wpywy w sferach katolickich. Tak te istotnie si stao.

Ibidem, s. . Arcybiskup Geraldo de Proena Sigaud, A Encclica Mediator Dei e um pouco de histria da Igreja no Brasil, O Legionrio nr , XII . 80 Arcybiskup Geraldo de Proena Sigaud, Um livro que foi uma graa para o Brasil, Catolicismo nr , czerwiec .
78 79

To by akt kamikaze. Wylecie w powietrze mia albo progresywizm, albo my. Pado na nas. W rodowisku katolickim ksika u jednych wywoaa aplauz, u innych wciek irytacj, u przytaczajcej wikszoci za gbokie oszoomienie. Ciemna noc ostracyzmu nie do zniesienia, cakowitego i zdajcego si nie mie koca, spada na tych z moich przyjaci, ktrzy pozostali wierni tej ksice. Zapomnienie ogarno nas w kwiecie naszej modoci to bya oara, ktrmy przewidzieli i przyjli. wit, jak si pniej okazao, mia nadej ju w roku . Natomiast dla rodzcego si progresywizmu ksika okazaa si takim ciosem, e do dnia dzisiejszego jeszcze si po nim nie otrzsn.81 Arcybiskup So Paulo, Jos Caspar de Aonseca e Silva, prywatnie nie kry zaniepokojenia ruchem kierowanym przez Plinia Corr de Oliveira, cieszcego si wyranym poparciem nuncjusza papieskiego.82 Jednak sierpnia roku arcybiskup niespodziewanie zgin w wypadku lotniczym w drodze do Rio de Janeiro. Jego nastpca, arcybiskup Carlos Carmelo de Vasconcellos Mo a,83 ju zreszt wczeniej zajmujcy stolec biskupi, zosta szczegowo poinformowany o sytuacji wrzenia w swej nowej stolicy.84 Arcybiskup Carlos Carmelo, czowiek o pogldach sprzecznych z tymi, jakie prezentowao O Legionrio, okaza si rwnie by osob odmiennego od poprzednika charakteru: nie zwyk swoich opinii owa w bawen, dziaa otwarcie i zdecydowanie. Zespoowi Legionrio narzuci zawieszenie broni,85 stanowice wyraz dezaprobaty dla jego kierownictwa. Plinio Corra de Oliveira utraci
P. Corra de Oliveira, Kamikaze, Folha de S. Paulo, II . C. Isnard OSB, Reminescncias, s. . 83 Carlos Carmelo de Vasconcellos Mo a urodzi si lipca w Bom Jesus do Amparo (Minas Gerais). wicenia kapaskie przyj czerwca r., sakr biskupa Diamantiny padziernika r. grudnia r. obj archidiecezj Sao Luiz do Maranho, ktr kierowa do sierpnia r., kiedy to zastpi Jos Gaspara de Aonseca e Silva na stolicy arcybiskupiej w So Paulo. Rzdy nad archidiecezj sprawowa do roku , kiedy po wybuchu Rewolucji Marca zosta przeniesiony do Aparecidy. W lutym r. papie Pius XII wynis go do godnoci kardynalskiej z kocioem tytularnym w. Pankracego. Zmar wrzenia r. w Aparecida do Norte. 84 Informatorem nowego arcybiskupa by, jak si wydaje, benedyktyn, Dom Paulo Marcondes Pedrosa, ktrego ju poznalimy jako zaoyciela sodalicji mariaskiej Santa Cecilia i O Legionrio. C. Isnard OSB, Reminescencias, s. . 85 Niech nastanie cakowite zawieszenie broni pomidzy toczcymi spr stronami! Instrukcja niniejsza nie ma charakteru ostatecznego, lecz wyjtkowy, na czas, kiedy wane tematy podlega bd osdowi komisji episkopalnej Akcji Katolickiej. Zob. Revista Eclesistica Brasileira nr , grudzie , s. . Zob. te Armistcio, O Legionrio nr , XI .
81 82

XX

stanowisko prezesa Akcji Katolickiej, ksidz Antnio de Castro Mayer, generalny wikariusz archidiecezji, zosta zdegradowany do pozycji wikarego ekonoma parai So Jos de Belm, a ksidz Geraldo de Proena Sigaud wysany do Hiszpanii.86 Rozpocza si burzliwa kampania oszczerstw, przed ktr Doktor Plinio wraz z towarzyszami nie by w stanie publicznie si broni z powodu wspomnianego zawieszenia broni narzuconego jego grupie przez arcybiskupa. W kocu, w grudniu roku, Plinio Corra de Oliveira zosta pozbawiony stanowiska redaktora naczelnego Legionrio. Numer z lutego roku otwiera wstpniak zatytuowany Legionrio em terceira fase (Legionrio w swej trzeciej fazie), w ktrym zapowiadano pocztek nowej fazy istnienia tygodnika. Kocowe mo o nie podpisanego artykuu mwio wszystko: Incipit vita nova.87 Ani sowa o Pliniu Corri de Oliveira, ktry z niezmierzon szczodroci powici tygodnikowi pitnacie lat ycia. W tym samym roku funkcj asystenta kocielnego brazylskiej Akcji Katolickiej obj Helder Cmara, przyszy biskup.88 Atmosfera ulega powanej zmianie. Ju wwczas progresywizm ujawnia podstawowe kierunki swej przyszej, konsekwentnie realizowanej strategii. Plinio Corra de Oliveira streci je w nastpujcych punktach: a) Ucieczka od debaty czy dialogu doktrynalnego. Przejawy krytyki w stosunku do mojej ksiki wyraone w tych czy innych publikacjach relignych byy mtne, ubogie w argumenty, za to bogate w emocje. Pojawiay si one rwnie nie wprost, lecz w formie zaowoalowanej w wypowiedziach niektrych osobistoci kocielnych; b) Oszczerstwa, a po nich cisza i ostracyzm. Pod wpywem oszczerczej kampanii czysto werbalnej waniejsi duchowni i wieccy, ktrzy uprzednio chwalili moj ksik, zostali stopniowo skonieni do milczenia, usunici z zajmowanych stanowisk
P. Corra de Oliveira, Padre Sigaud, O Legionrio nr , III . O Legionrio nr , II . 88 Biskup Helder Cmara czynnie uczestniczy w dziaalnoci Brazylskiej Akcji Integralistycznej (AIB), inspirowanej ideologi faszystowsk ruchu pod wodz Plinia Salgado, zostajc w roku czonkiem dwunastoosobowej rady najwyszej AIB. Kiedy w roku arcybiskup Rio, Jaime de Barros Cmara zdecydowa uczyni go biskupem pomocniczym, spotka si ze sprzeciwem ze strony Stolicy Apostolskiej, spowodowanym wanie integralistyczn przeszoci kandydata. Papie odrzuci t nominacj. Nadano j dopiero sze lat pniej, przez ktry to okres biskup Cmara zdy cakowicie przej z pozycji integralistycznych na progresywistyczne.
86 87

i poddani ostracyzmowi. Niektrym udao si w ostracyzm przeama jedynie za cen absolutnego milczenia na temat ksiki; c) Parcie dalej, jakby nic si nie stao. Po stumieniu opozycji, dcemu do innowacji prdowi pozostao tylko posuwa si wci dalej, dyskretnie acz stanowczo.89 May zesp Legionrio na przekr rozptanej wok niego burzy pozosta zwarty i lojalny: najstarszy spord jego dziewiciu czonkw mia trzydzieci dziewi lat, najmodszy dwadziecia dwa.90 Poczwszy od lutego roku grupa owa regularnie, co wieczr spotykaa si w biurze przy ulicy Martim Francisco (w dzielnicy Santa Ceclia) w celu analizowania pogarszajcej si sytuacji religno-politycznej zarwno w Brazylii, jak i na caym wiecie. Plinio Corra de Oliveira, intelektualny przewodnik grupy, podejmowa wszelkie wysiki, by wpoi jej czonkom potrzeb autentycznego i gbokiego ycia wewntrznego, w przekonaniu, i dziaanie i studiowanie winny si ywi u rde modlitwy i powicenia. Oto jak wyjania termin ycie wewntrzne: Czowiek musi dy do nieustannej samoanalizy. W kadej chwili powinien zna stan wasnej duszy: dlaczego postpuje tak czy inaczej; czy wolno mu postpi tak czy inaczej; czy takie lub inne odczucie w obliczu jakiego wydarzenia zgodne jest z moralnoci katolick. Wysiek ten nazywa si yciem, poniewa jest on tak intensywny (i powinien by do tego stopnia cigy), e stanowi dla czowieka jakby istnienie rozwajce si samoistnie na wyszej i gbszej paszczynie ni jego zewntrzna egzystencja. Oto co nazywa si yciem wewntrznym. A nazywa si tak wanie dlatego, i wymaga od czowieka nawyku nieprzerwanej samoanalizy i samokontroli, nieustannego dziaania i ycia wewntrz siebie.91 W studiach i w modlitwie, we wsplnym, braterskim yciu codziennym rosa jedno i solidarno grupy. Ten katakumbowy
89 P. Corra de Oliveira, A Igreja ante a escalada da ameaa comunista. Apelo aos Bispos Silenciosos, Editora Vera Cruz, So Paulo , s. - . 90 Omioma towarzyszami Doktora Plinio byli: Jos de Azeredo Santos, Paulo Barros de Ulha Cintra, Jos Fernando da Camargo, Jos Carlos Castilho de Andrade, Fernando Furquim de Almeida, Jos Gonzaga de Arruda, Adolpho Lindenberg, Jos Benedicto Pacheco Salles. 91 P. Corra de Oliveira, Pio XII, O Legionrio nr , III .

XX

okres, w przededniu nowych zmaga, trwa trzy lata.92 W owym czasie dawny zesp Legionrio nie zaprzesta walki z bdami zapuszczajcymi korzenie w katolickim wiecie. Jacques Maritain nie przestawa by jednym z gwnych jej celw; sta si on tematem krytycznych esejw autorstwa nie tylko Plinia Corri de Oliveira,93 ale take innych zapalonych polemistw, jak ojciec Arlindo Vieira94 czy Jos Azeredo Santos.95

Ponura niwiarka zabraa z naszych szczupych szeregw trzech bojownikw. Przede wszystkim wytwornego, nieustraszonego, szlachetnego syna Naszej Pani, niezapomnianego Jos Gustavo de Souz Queiroza. Z szacunkiem i nostalgi wspominam rwnie arliw, a jednoczenie cich i delikatn osobowo bojowej czonkini JOC (Katolickiej Modziey Robotniczej), pani Angeliki Ruiz. I wreszcie rwnie bojowa i znamienita posta wzorowej gowy rodziny, znakomitego chirurga, ktrego podziwiao cae Santos, wybitnego profesora uniwersyteckiego i ojca ubogich Antnia Ablasa Filho. P. Corra de Oliveira, Nasce a TFP, Folha de S. Paulo, II . Na temat Jos Gustavo de Souza Queiroza zob. Idem, Bemaventurados os puros, porque vero a Deus, O Legionrio nr , III . 93 lutego r. Plinio Corra de Oliveira opublikowa i opatrzy komentarzem na amach O Legionrio peny tekst listu autorstwa Jacquesa Maritaina przesanego do brazylskiej gazety O Diario w odpowiedzi na krytyczny artyku pira ojca Arlindo Vieiry, ktry ukaza si w O Legionrio padziernika . Zob. Os direitos humanos e O Legionrio, Legionrio nr i , i II . Zob. te Idem, Desfazendo exploraes maritainistas, Catolicismo nr , czerwiec , s. - ; Idem, A Comunidade dos Estados Segundo as normas de Pio XII, Catolicismo nr , lipiec , s. - ; Idem, Tolerar o mal em vista de um ben superior e mais vasto, Catolicismo nr , sierpie , s. . 94 W Rio de Janeiro gwnym oponentem Maritaina by kulturalny a dzielny jezuita, ojciec Arlindo Vieira (P. Corra de Oliveira, A Igreja ante a escalada da ameaa comunista, s. ). Arlindo Vieira SJ urodzi si lipca r. w Capo Bonito, w stanie So Paulo. Wstpiwszy w szeregi Towarzystwa Jezusowego ukoczy studia w Rzymie i Paray-le-Monial, po czym powrci do Brazylii, gdzie powici si pracy nauczycielskiej i misyjnej, w ktrej dociera do najbiedniejszych i najbardziej zaniedbanych czci kraju. Ostatni Msz wit odprawi w Diego Vasconcelos, w uroczysto patrona miasta, sierpnia r. Rozdawszy Komuni wit upad martwy na otarz, wywoujc wielkie poruszenie wrd obecnych. Przekonanie o jego witoci utrzymuje si do dnia dzisiejszego. Urzdzane przeze tygodnie eucharystyczne przynosz paraom duchow odnow. Proboszczowie b si o moliwo goszczenia go. Niemaa liczba biskupw korzysta z jego znakomitej posugi. Umie on bowiem dobroci ujmowa ludzkie serca. Urzeka darem wymowy jego sowa zdaj si nie prawdziwie nadprzyrodzone ordzie. A. Maia SJ, Crnica dos Jesuitas do Brasil centro-leste, Edies Loyola, So Paulo, s. . Na temat ojca Vieiry zob. Francisco Leme Lopoes SJ, A mensagem espiritual do P. Arlindo Vieira SJ ( ), Verbum nr , , s. - ; Id. O P. Arlindo Vieira S.J., constante evocao, Verbum nr , s. . 95 We wrzeniu r. wydawany w Petrpolis magazyn Vozes opublikowa artyku autorstwa Jos Azeredo Santosa zatytuowany O rlo compressor totalitrio e a responsabilidade dos catlicos, w ktrym krytyce poddana zostaa zarwno doktryna Maritaina, jak i jej obrona przeprowadzona przez Tristo de Athayde. Grudniowy numer Revista Eclesistica Brasileira przynis tekst wyjaniajcy wag i stosowno zagadnienia poruszonego z wyczuciem i przenikliwoci. Ju w marcu jednak pismo zostao zmuszone do publikacji noty kardynaa Vasconcellosa Mo y, w ktrej nie kry on swej dezaprobaty dla artykuu Azeredo Santosa.
92

W okresie izolacji i niezrozumienia pomidzy przyjacimi z grupy znajdujemy ojca Waltera Mariaux,96 wybitnego niemieckiego jezuit, ktrego Doktor Plinio charakteryzuje nastpujco: Bardzo wysoki blondyn, tryskajcy zdrowiem typ Herkulesa o szerokiej gestykulacji i apskach feldmarszaka, sprawia na pierwszy rzut oka wraenie czowieka krzepkiego i zdecydowanego; wraenie to jednak pogbia si z czasem o coraz to nowe rysy psychologiczne. Nie znaem wczeniej osobowoci bogatszej w przeciwiestwa, ktre jednakowo tak wietnie by ze sob harmonizoway.97 W roku przeoeni wezwali ojca Mariaux, kierownika duchowego sodalicji mariaskiej w szkole So Luiz, do Europy. Cz czonkw kierowanej przeze sodalicji zwrcia si wobec tego ku grupie spotykajcej si pod przewodnictwem Plinia Corri de Oliveira przy ulicy Martim Francisco. Tak narodzia si Grupo da Martim, w ktrej prym wiedli czterej bracia rodziny Vidigal Xavier da Silveira, dr Luiz Nazareno de Assumpo Filho, dr Eduardo de Barros Brotero, prof. Paulo Corra de Brito Filho i Jos Luiz Marinho Villac, przyszy rektor seminarium w Campos.98

96 Ojciec Walter Mariaux urodzi si grudnia w niemieckiej miejscowoci lzen; w roku wstpi do Towarzystwa Jezusowego, a w roku przyj wicenia kapaskie. Sodalicyjn dziaalno apostolsk rozpocz w Kolonii ( ), po czym prowadzi j w Mnsterze ( ). Na pocztku roku przenis si do Rzymu, do Centralnego Sekretariatu Sodalicji Mariaskich. Otwarta wrogo wobec narodowego socjalizmu zamkna mu drog powrotu do Niemiec. Tak wic, w roku ojciec Mariaux zosta wysany do Brazylii z poleceniem kontynuacji apostolstwa sodalicyjnego. Jeszcze tego samego roku doczy on do zespou O Legionrio. Do Niemiec powrci w roku , najpierw do Hanoweru, skd pniej uda si do Monachium, gdzie od roku kierowa Paulus-Kreis, synn sodalicj Maior Latina oraz krajowym sekretariatem sodalicji mariaskich. Miejscem prezentacji tej dziaalnoci by magazym Die Sendung. Ojciec Mariaux zmar kwietnia r. w Monachium. Pod pseudonimem Testis Fidelis opublikowa El Christianismo en el Tercer Reich (La Verdad, Buenos Aires ), znakomicie udokumentowan, pisan z nieprzejednanych pozycji analiz narodowosocjalistycznego antychrzecastwa. Na temat ojca Mariaux zob. Walter Fincke, P. Dr Walter Mariaux SJ, Sendung nr , , s. - ; Max von Gumppenberg SJ, Walter Mariaux SJ. Ein Leben im Dienste der Kongregation, Korrispondenz nr , , s. - ; Hja Gyula SJ, Father Walter Mariaux SJ ( ), Acies Ordinata, nr - , , s. - . 97 P. Corra de Oliveira, Em Itaic, O Legionrio nr , IV . 98 Kanonik Jos Luiz Villac wstpi do seminarium w roku (Doktor Plinio by jego dobrodziejem, przy przyjmowaniu wice kapaskich). Przez dziesi lat peni funkcj dyrektora seminarium w Jacarezinho, pniej w Campos. Przeprowadziwszy si do So Paulo zosta kapelanem TFP i mg posugiwa Pliniowi Corri de Oliveira w czasie jego choroby i w chwili mierci.

XX

. Gwiazda pord nocy

W styczniu roku nadesza naga a niespodziewana wiadomo o nominacji ksidza de Proena Sigaud na biskupa Jacarezinho.99 Kilka miesicy pniej ksidz Antnio de Castro Mayer zosta koadiutorem arcybiskupa Campos.100 Obaj duchowni, odsunici na boczny tor z powodu swego poparcia dla grupy zwizanej z tygodnikiem Legionrio oraz dla ksiki W obronie Akcji Katolickiej, zostali obdarzeni gestem zaufania ze strony Stolicy Apostolskiej, noszcym znami zadouczynienia. Oto jak w epizod wspomina Plinio Corra de Oliveira: Wci pamitam ten styczniowy dzie roku , kiedy przekazywaem moim przyjacioom wie, i, wedle sw z radia, Pius XII mianowa ksidza Sigaud biskupem Jacarezinho. Co? Jak to? Wielka bya nasza rado, ale jeszcze wiksze wtpliwoci. Zawierucha wygnaa ksidza Sigaud jako misjonarza do dalekiej Hiszpanii. Czy wic powrci? Tak, powrci. I rado nasza wzniosa si ku niebu niczym hymn. Pord nocy naszego wygnania, ponad wrakiem naszej odzi zapona gwiazda. Wbrew wszelkim oczekiwaniom rado po raz kolejny zawitaa do nas ju w nastpnym roku. Kiedy pewnego wieczoru, w marcu roku, przybyem do naszych katakumb, drzwi otworzy mi jeden z przyjaci, wielce rozradowany. Kanonik Mayer, ktry podczas zawieruchy zosta zdegradowany z wysokiego stanowiska wikariusza generalnego archidiecezji do roli paraalnego ksidza w odlegym, aczkolwiek ciekawym Belenzinho, wanie zakomunikowa nam sw nominacj na biskupa-koadiutora diecezji Campos. Nie musz dodawa, z jakim entuzjazmem niezwocznie pospieszylimy do z gratulacjami.101 listopada roku opublikowana zostaa encyklika Mediator Dei102 dotyczca witej liturgii. Celem jej byo skorygowanie wszelkich
99 Ksidz de Proena Sigaud przyj sakr biskupi maja r. z rk nuncjusza papieskiego. Plinio porwna go wwczas do wielkich postaci brazylskiego episkopatu, takich jak biskup Vital i arcybiskup Duarte Leopoldo a Silva, wzory mstwa i wytrwaoci, walecznoci i witej miaoci. Gdy idzie o prawdziw i niezomn wielko duszy, mona si po nim wiele spodziewa. P. Corra de Oliveira, Dominus conservet eum, O Legionrio nr , IV . 100 Po jego mierci w styczniu r. ksidz de Castro Mayer zosta biskupem tej wanej diecezji w stanie Rio de Janeiro. 101 P. Corra de Oliveira, Nasce a TFP, Folha de S. Paulo, II . 102 Pius XII, Encyklika Mediator Dei z listopada r., w: AAS ( ), t. , s. - . Zob. J. Froger, Lencyclique Mediator Dei, La Pense catholique, nr , , s. - .

dewiacji wystpujcych w ruchu liturgicznym. Bya ona kontynuacj papieskiego nauczania zapocztkowanego encyklik Mystici Corporis103. Legionrio powita encyklik z radoci, zamieszczajc pen wersj tego wanego dokumentu.104 W roku nastpnym, w konstytucji Bis saeculari105 Pius XII sformuowa denicj Akcji Katolickiej wykazujc wyrane analogie z postulatami Doktora Plinio. W roku Ojciec wity ogosi przestrog przed tendencj do zrwnywania rnorodnych form apostolatu w celu ograniczenia ich wycznie do Akcji Katolickiej. Przypomina, i we wspaniaym ruchu apostolstwa wieckich na caym wiecie () musimy unika bdu tych, ktrzy () usiuj rnorodne formy apostolstwa prowadzonego dla dobra dusz dostosowa do ujednoliconego wzorca.106 Taki sposb dziaania podkrela
Pius XII, Encyklika Mystici Corporis z czerwca r., w: AAS ( ), t. , s. ; wyd. polskie: TUM, Wrocaw . Zob. P. Corra de Oliveira, Mystici Corporis Christi, O Legionrio, nr , X ; o. Jos Fernandes Veloso, O liturgismo condenado pelo Santo Padre Pio XII, O Legionrio, nr , IV ; o. Ascanio Brando, Falsos profetas, O Legionrio, nr , V . 104 P. Corra de Oliveira, Notas e comentrios Encclica Mediator Dei, O Legionrio nr , XII . Publikacja encykliki Mediator Dei stanowi dla wszystkich powd do ywej i witej radoci (Idem, F, unio e disciplina, O Legionrio nr , XII ). Numer by ostatnim numerem O Legionrio wydanym pod redakcj Plinia Corri de Oliveira; publikacja komentarza na temat encykliki Mediator Dei staa si prawdopodobnie ostatecznym argumentem na rzecz dymisji Doktora Plinio i jego zespou. 105 Pius XII, Konstytucja apostolska Bis saeculari z wrzenia r. Zob. Ludger Brien SJ, La constitution Bis saeculari, texte et commentaire, wyd. , Secrtariat National des Congrgations Mariales, Montral ; bp A. de Castro Mayer, A Constituio Apostolica Bis saeculari Die. Repercusses jurdicas. Esclarecimentos doutrinrios (konferencja wygoszona w Piracicaba grudnia r.) w: Las Congregaciones Marianas. Documentos Ponticios, Zaragoza . Zob. Te Fr. Juan Bautista M. Ferre OC, Catolicismo o Capillismo, Emamevica, Madrid ; Idem, La Accin Catlica Piedra de escandalo, Emamevica, Madrid ; Arturo Alonso Lobo OP, Que es y que no es la Accin Catlica, Impr. de Aldecoa, Madrid ; Idem, Laicologa y Accin Catlica, Studium, Madrid-Buenos Aires ; Fr. Cyrillus B. Papali OCD, De apostolatu laicorum,wyd. . Teresianum, Roma . 106 Pius XII, Ordzie radiowe do Kongresu Sodalicji Mariaskich w Barcelonie grudnia r. Musimy unika bdu tych, ktrzy powodowani chwalebnym zapaem usiuj rnorodne formy apostolstwa prowadzonego dla dobra dusz dostosowa do ujednoliconego wzorca. Czyni to na skutek krtkowzrocznoci, zupenie obcej tradycji i duchowi Kocioa, bdcego spadkobierc nauki witego Pawa: Rne s dary aski, lecz ten sam Duch ( Kor , ). Podobnie jak to ma miejsce w wojsku, gdzie rozmaite oddziay i jednostki poprzez sam sw rnorodno zapewniaj harmonne wspdziaanie, ktre prowadzi do zwycistwa, Koci obok innych form gorliwoci, jakkolwiek byyby one wane i niezbdne yczy sobie i oywia istnienie organizacji apostolatu wieckich(...) Pragnie, by kwity one i rozway si zgodnie z wasn struktur organizacyjn i metodami pracy, dostarczajc w ten sposb jawnego dowodu, i w wojsku Chrystusowym istnieje owocna rnorodno katolickiego apostolatu, przejawiajca si w rozmaitych stowarzyszeniach i instytucjach, ktre oddaj si intensywnej pracy pod kierownictwem i opiek Najwyszej Gowy Kocioa. Ibidem; zob. IP, t. IV, Il Laicato, s. .
103

XX

Ojciec wity jest zupenie obcy duchowi Kocioa, ktry sprzyja pewnej formie jednoci w rnorodnoci takiego apostolatu, kierujc go do wsplnego celu przez bratersk wspprac i jednoczc wysiki wszystkich pod kierownictwem biskupw. Nie istnieje ani jeden tekst autorstwa Piusa XII, w ktrym mona byoby przeczyta, i Akcja Katolicka stanowi wspuczestnictwo w hierarchicznym apostolacie.107 Apostolat ten pozostaje zawsze apostolatem wieckich i nie staje si apostolatem hierarchicznym, nawet kiedy dziaa z upowanienia hierarchii.108 W celu uniknicia wszelkich nieporozumie i niejasnoci, papie zawsze uywa sowa wsppraca. Wypowiadajc si przeciwko rozumieniu apostolatu wieckiego w kategoriach emancypacji wobec witej hierarchii, papie Pius XII stwierdza: Bdem byoby widzie w Akcji Katolickiej () co zupenie nowego, jak zmian w strukturach Kocioa, now form apostolatu wieckich dziaajcych rami w rami z kapanami, nie za podporzdkowanych im. W apostolskim dziele Kocioa wieccy zawsze wsppracowali z hierarchi, jako podwadni biskupa czy tego, komu biskup powierzy odpowiedzialno za opiek nad duszami znajdujcymi si w jego jurysdykcji. Akcja Katolicka nadaa jedynie tej wsppracy now form organizacyjn, w celu uzyskania lepszego i bardziej efektywnego sposobu dziaania.109 Ostatnimi czasy pojawia si i w wielu miejscach rozprzestrzenia tak zwana teologia wiecka; wyrosa te nowa klasa wieckich teologw domagajca si niezalenoci. (...) Przeciwnie, podkreli naley, i nigdy nie byo, nie ma i nie bdzie w Kociele prawowitego urzdu nauczycielskiego wieckich, wyjtego przez Boga spod zwierzchnoci, kierownictwa i dozoru wadzy duchownej. W istocie wic sama odmowa podporzdkowania si dostarcza przekonujcego dowodu, i wieckimi, ktrzy w ten sposb wypowiadaj si i dziaaj, nie kieruje Duch Boy i Chrystusowy.110
J.-G. Dubuc, Les relations entre hirarchie et lacat, s. . Pius XII, Przemwienie podczas II wiatowego Kongresu apostolstwa wieckich padziernika r., w: IP, t. IV, Il Laicato, s. n. 109 Pius XII, Przemwienie do kierownikw woskiej Akcji Katolickiej z maja r., w: IP, t. IV, Il Laicato, s. . Zob. te Pius XII, Przemwienie na wiatowym kongresie apostolstwa wieckich padziernika r., w: IP, t. IV, Il Laicato, s. n. 110 Pius XII, Przemwienie do kardynaw i biskupw z okazji kanonizacji Piusa X, maja r., w: IP, t. IV, Il laicato, s. n.
107 108

W sprzeciwie wobec przyznawaniu wieckim wadzy skadania oary papie podkrela, i: Kapan-celebrans, uosabiajc Chrystusa, jako jedyny skada oar, nie czyni za tego lud ani klerycy, ani nawet ksia nabonie celebransowi asystujcy, nawet wtedy, gdy ci wszyscy mog uczestniczy i uczestnicz aktywnie w jaki sposb w Oerze. Wierni, mimo uczestnictwa w Oerze Eucharystycznej, nie posiadaj mocy kapaskiej, jak ju podkrelilimy to w encyklice o witej liturgii, Mediator Dei. () S tacy, ktrzy nie ustali w uzasadnianiu autentycznoci wadzy skadania oary przez wszystkich, nawet wieckich, ktrzy pobonie uczestnicz w oerze Mszy witej. (...) Naley stanowczo podkreli, i kapastwo powszechne wszystkich wiernych, jakkolwiek wane i wyjtkowe, rni si od kapastwa w penym i waciwym tego sowa znaczeniu nie tylko rang, ale rwnie sam istot, ktra ley we wadzy skadania oary samego Chrystusa.111 Symbolicznym zamkniciem okresu ostracyzmu by list z Sekretariatu Stanu datowany na lutego roku, podpisany przez wczesnego podsekretarza stanu, arcybiskupa Giovanniego Ba ist Montiniego, ktry przynis Plinio Corri de Oliveira ocjaln pochwa i bogosawiestwo papiea Piusa XII za ksik pt. W obronie Akcji Katolickiej.112 Ksika Plinia Corri de Oliveira okazaa si udzielon z wyprzedzeniem odpowiedzi na wiele bdnych i niebezpiecznych teorii majcych rozwin si w nastpnych latach. Dewiacje liturgiczne
Pius XII, Przemwienie do kardynaw i biskupw z listopada r., w: IP, t. IV, Il laicato, s. n. 112 Oto tre listu watykaskiego sekretariatu stanu adresowanego do Plinia Corri de Oliveira lutego r.: Czcigodny Panie, powodowany synowskim oddaniem i czci oarowa Pan Ojcu witemu sw ksik Em Defesa da Ao Catlica, w ktrej wykaza Pan wielk trosk i rzetelno. Jego witobliwo wyraa zadowolenie z Paskich wyjanie oraz z podjtego wysiku obrony Akcji Katolickiej na ktrej temat posiada Pan caociow wiedz i ktr darzy Pan ogromnym szacunkiem przeprowadzonych z tak wielk jasnoci i przenikliwoci, e dla wszystkich stao si jasne, jak wanym zadaniem jest badanie i rozpowszechnianie tej pomocniczej formy apostolatu hierarchicznego. Ojciec wity z caego serca wyraa nadziej, i Paska praca wyda bogaty i dojrzay plon, ktrego niwo okae si niemaym pocieszeniem. ywic pewno, e tak wanie si stanie, udziela Panu apostolskiego bogosawiestwa. Tymczasem pozostaj szczerze oddany, J. B. Montini. W roku arcybiskup Montini zosta wybrany papieem i przyj imi Pawa VI. Ksika uzyskaa ponadto aprobat szeciu arcybiskupw i pitnastu biskupw brazylskich. Zob. Em Defesa da Ao Catlica. Aprovaes e encomios de autoridades eclesisticas, So Paulo .
111

XX

i sekularystyczne zrodzone w onie Akcji Katolickiej wybuchy w kocu i na ksztat raka rozwiny si w okresie posoborowym, ukazujc now wizj samego Kocioa. Wszake ju w tamtych latach awangardowi teologowie w rodzaju Yvesa Congara113 czy Karla Rahnera114 podejmowali wysiki zmierzajce do sformuowania na bazie rozwoju Akcji Katolickiej nowej, egalitarnej teologii laikatu, ju wwczas zakadajcej kapastwo kobiet.115

. Nowy sztandar: Catolicismo

W styczniu roku biskup Antnio de Castro Mayer zaoy w Campos miesicznik kulturalny zatytuowany Catolicismo, ktrego zespoem redakcyjnym kierowa mia Jos Carlos Castilho de Andrade, byy sekretarz redakcji Legionrio. Spord dawnych wsppracownikw w skad zespou weszli rwnie: Fernando Furquim de Almeida odpowiedzialny za dzia historii Kocioa, Adolpho Lindenberg autor komentarzy na temat midzynarodowej polityki i ekonomii, oraz Jos de Azeredo Santos zajmujcy si lozo i socjologi w dziale Nova et Vetera. Plinio Corra de Oliveira otworzy pierwszy numer Catolicismo nie podpisanym artykuem majcym odegra rol manifestu katolickiej kontrrewolucji.116 Podkrelajc znaczenie wita Chrystusa Krla pisa on: To nade wszystko Krl Niebieski. Ale Krl, ktry wadz sprawuje ju na tym wiecie. Krl, ktry z denicji posiada wadz najwysz i pen. Krl ustanawia prawa, rzdzi i sdzi, a jego panowanie staje si efektywne, kiedy poddani uznaj jego uprawnienia i poddaj si jego prawom. Jezus Chrystus uprawniony jest panowa nad nami wszystkimi. On ustanowi prawa, On rzdzi i On bdzie nas sdzi. Naszym za obowizkiem jest uczyni krlewsk wadz Chrystusa efektywn poprzez posuszestwo jego prawom. Ta wadza jest faktem indywidualnym, gdy odnosi si do posuszeYves Congar, Jalons pour une thologie du lacat, Editions du Cerf, Paris . Karl Rahner SJ, Lapostolat des lacs, tum. francuskie, Nouvelle Revue Thologique, , , t. , s. - . 115 W kadym przypadku prawowitego i zwyczajowego posiadania czciowej choby mocy liturgicznej lub prawnej, wykraczajcej poza podstawowe uprawnienia kadej osoby ochrzczonej, nie jest si wieckim w zwykym sensie tego sowa, nie naley si ju do zwykego ludu Boego. () W sensie stricte teologicznym kobieta jak najbardziej moe nalee do stanu kapaskiego, chocia zakres mocy, jak moe uzyska, jest znacznie bardziej ograniczony ni w przypadku mczyzny. K. Rahner, op. cit. s. - . 116 P. Corra de Oliveira, A cruzada do sculo XX, Catolicismo nr , stycze .
113 114

stwa, ktre kada wierna dusza winna jest Panu naszemu Jezusowi Chrystusowi. W rzeczy samej krlewska wadza Chrystusa dotyczy dusz, i dlatego dusza kadego z nas jest czci terytorium objtego jurysdykcj Chrystusa Krla. Krlewska wadza Chrystusa stanie si faktem spoecznym, jeli swe posuszestwo oka Mu ludzkie spoecznoci. Mona zatem powiedzie, e krlewska wadza Chrystusa staje si efektywna na ziemi, zarwno w sensie indywidualnym, jak i spoecznym, kiedy ludzie w gbi swoich dusz i w swych dziaaniach podporzdkowuj si prawu Chrystusowemu, a spoeczestwa czyni to samo w swych instytucjach, prawach, zwyczajach, w wymiarze kulturalnym i artystycznym.117 W cyklu obszernych esejw publikowanych na amach Catolicismo w latach Plinio Corra de Oliveira pooy doktrynalne fundamenty pod swe przysze arcydzieo zatytuowane Rewolucja i Kontrrewolucja. Jego pogld na spoeczne panowanie Chrystusa stanowi antytez zdobywajcego popularno pogldu Maritaina, ktry brazylski myliciel poddawa nieustannej krytyce. Intelektualny wkad Doktora Plinio w tworzenie miesicznika wyraa si, poza artykuami wstpnymi, w tekstach publikowanych w dziale zatytuowanym rodowiska, Zwyczaje, Cywilizacje, w ktrych poprzez analiz obrazw, zdj, rysunkw czy typw mody autor podkrela wartoci cywilizacji chrzecaskiej oraz ukazywa postpujcy proces ich rozkadu, odsaniajc przy tym aspekty podejmowane przez pisarzy kontrrewolucyjnych rzadko lub zgoa nigdy.118 Tymczasem prowadzona przez Catolicismo batalia przeciwko katolickiemu progresywizmowi zacza rozprzestrzenia si szeroko poza granice diecezji Campos. Nowe pismo rnio si od Legionrio w jednej zasadniczej kwestii: tamto wydawnictwo byo zwyk gazet, nowe za przygotowywao si do roli organu ruchu. Plinio Corra de Oliveira i jego wsppracownicy rozpoczli podre do rozmaitych krajw Ameryki Poudniowej i Europy w celu nawizania kontaktu z krgami katolickimi i antykomunistycznymi na caym wiecie. Moemy sobie wyobrazi przejcie, z jakim Doktor Plinio po raz pierwszy przyby do Rzymu latem Roku Jubileuszowego . W Wiecznym Miecie spotka ksidza Castro e Costa, swego
117

118

Ibidem. Peny zbir Ambientes, Costumes e Civilizaes zawierajcy artykuw zosta opublikowany w So Paulo w roku przez Artpress Papis e Artes Grcas.

XX

dawnego profesora ze szkoy So Luiz, niezwykle ciepo przyj go arcybiskup Aloisi Masella, obecnie ju kardyna; spotyka si take z najwietniejsz arystokracj wosk. W kocu uzyska audiencj u Ojca witego i by przyjty przez substytuta sekretarza stanu, arcybiskupa Giovanniego Ba ist Montiniego. Ten, zwracajc si podczas audiencji do Doktora Plinio oraz towarzyszcego mu biskupa de Castro Mayera, powiedzia: Panie Profesorze, chciabym, aby Pan wiedzia, e list, ktry do Pana napisaem, nie wypywa ze zwykej uprzejmoci. Kade sowo zostao pilnie wywaone. Tu i teraz, w obecnoci biskupa Mayera mam przyjemno to potwierdzi.119 Doktor Plinio powtrnie odwiedzi Rzym (jak rwnie inne miasta Europy) w lecie roku . Zosta wwczas zaproszony na obiad przez O ona von Habsburga do jego paacu we francuskiej miejscowoci Clairfontaine.120 Syn rodzicw tak niezwykych, jak cesarz Karol i cesarzowa Zyta, jakkolwiek okaza si ksiciem obdarzonym wielkim czarem i inteligencj, zawid nadzieje wielu kontrrewolucjonistw, podporzdkowujc swe katolickie zaangaowanie karierze politycznej, ktrej szczytowym punktem sta si jego wybr do Parlamentu Europejskiego.121 Pokrewiestwo myli czyo za to Plinia Corr de Oliveira z ksiciem Pedrem Henriquem de Orlans-Braganza, gow brazylskiego domu cesarskiego.122 Podczas kadego ze swych pobytw
P. Corra de Oliveira, E sobre ti est edicada a Igreja, Catolicismo nr , lipiec . Zob. J. S. Cl Dias, Dona Lucilia, t. II, s. . 121 Zarys jego pogldw politycznych w: O o de Habsbourg-Lorraine, Lide impriale. Histoire et avenir dun ordre supranationale, wstp Pierre Chaunu, Presses Universitaires de Nancy, Nancy . Arcyksiciu O onowi, ktry w swej ksice krytykuje dugotrway sojusz tronu z otarzem (s. ) i zaprzecza istnieniu islamskiego zagroenia dla Europy (s. - ), pojcia cywilizacji chrzecaskiej i Rewolucji charakterystyczne dla kontrrewolucyjnej wizji wiata s cakowicie obce. 122 Jego Cesarsko-Krlewska Wysoko Pedro Henrique Orlans-Braganza ( ) oraz jego maonka, ksiniczka Maria Elbieta Bawarska, mieli dwanacioro dzieci. Pierworodny, ksi Luiz, urodzony czerwca r., jest obecnie gow brazylskiej rodziny cesarskiej, jak rwnie dziedzicem praw do korony. Na drugim miejscu wedug porzdku sukcesji stoi urodzony w roku ksi Bertrand, po nim za ksi Antonio, urodzony w r. Ten ostatni, onaty z ksiniczk Krystyn de Ligne, ma czworo dzieci, w dalszej kolejnoci dziedzicw tronu Brazylii: ksicia Pedra Luiza ( ), ksicia Rafaela ( ), ksiniczk Ameli ( ) i ksiniczk Mari Gabriel ( ). Zob. A. A. dos Santos, Qum qum na Familia Imperial, w: Parlamentarismo sim!, Artpress, So Paulo , s. . Biorc pod uwag ponur, wrcz przeraajc sytuacj, w jakiej znajduje si nasz kraj pisze Armando Alexandre dos Santos () ksi Luiz nie tylko ucielenia nostalgi za wspania przeszoci, co do ktrej wrd powanych wspczesnych historykw panuje cakowita zgoda, ale jest rwnie depozytariuszem lepszych dni, ktre jeszcze mog nadej (A Legitimidade monrquica no Brasil, s. ).
119 120

w So Paulo, Dom Pedro skada wizyt grupie Catolicismo, niezmiennie w towarzystwie jednego ze swych synw. Dwaj z nich: pierworodny Dom Luiz oraz modszy od niego Dom Bertrand, wczyli si w krg uczniw Doktora Plinio. Zarwno ciar gatunkowy ich nazwiska, jak rwnie pobono i przykadne ycie sprawiy, e obaj stali si wkrtce wyrniajcymi si czonkami grupy tworzcej Catolicismo i pniej TFP. Od roku grupa zwizana z Catolicismo organizowaa tygodnie studiw dla przyjaci i popularyzatorw pisma. Zebrano setki modych ludzi z rnych stanw Brazylii. W tym samym roku biskup de Castro Mayer wyda przygotowany we wsppracy z Doktorem Plinio list pasterski powicony problemom nowoczesnego apostolatu.123 Sta si on jednym z pierwszych tekstw formacyjnych dla modziey identykujcej si z prezentowanym w miesiczniku sposobem mylenia. W styczniu roku So Paulo obchodzio czterechsetlecie swego powstania. Miasto liczce , mln mieszkacw rozwao si w zawrotnym tempie. stycznia arcybiskup Carlos Carmelo de Vasconcellos Mo a powici now katedr w Praa da S, ktrej budow zapocztkowa cztery dekady wczeniej arcybiskup Leopoldo e Silva. W sierpniu tego samego roku prezydent Getlio Vargas popeni samobjstwo. Po tymczasowej prezydenturze Joo Caf Filho, urzd obj Juscelino Kubitschek, presidente bossa nova, ktry obieca narodowi pidziesit lat postpu w pi lat.124 Catolicismo usiowa rozwiewa atmosfer powierzchownego optymizmu poprzez demaskowanie narastajcych zarwno w Brazylii, jak i w caym wiecie, wpyww komunizmu oraz ekspansji niemoralnoci, ktrej najbardziej jaskrawy przejaw stanowia wiatowa epidemia rock and

123 Zob. bp Antnio de Castro Mayer, Carta pastoral sobre problemas do apostolado moderno, ktry zawiera prawdy katechizmowe odpowiadajce na wspczesne bdy, Ba Imprensa Ltda., Campos . 124 Zob. Maria Helma Simes Paes, A dcada de ., wyd. , Editora Atica, So Paulo , s. . Juscelino Kubitschek ( ), prezydent republiki w latach , zob. Silvia Pantoja i Dora Flaksman, haso w DHBB, t. II, s. . Zob. te Juscelino Kubitschek, Meu caminho para Brasilia: cinquenta anos em cinco, Bloch Editores, Rio de Janeiro ; Edgar Carone, A quarta Repblica, Difel, So Paulo . kwietnia r. Kubitschek wraz ze swym zastpc Joo Goulartem zainaugurowa funkcjonowanie nowej stolicy, Brasilii, ktrej budow rozpoczto w roku . Obecny na ceremonii arcybiskup Helder Cmara wychwala j jako speniony sen. J. Kubitschek, Por que construi Braslia, Bloch Editores, Rio de Janeiro , s. - .

XX

rolla.125 Podkrelajc ograniczenia liberalnego antykomunizmu126, Plinio Corra de Oliveira nie zaprzestawa ukazywania katolicyzmu jako jedynego rozwizania problemw wspczesnoci. Z okazji Boego Narodzenia roku pisa: Czym jest Catolicismo? Jakie jest jego miejsce w Domu Boym? Odpowiadajc na to pytanie, znajdziemy wasne miejsce przy boku Jezusa. Zadanie nasze mona porwna do roli mirry. Czasopismo tworzone dla praktykujcych i wojujcych katolikw... pragnie, by byli oni prawdziw sol, jasnym wiatem gorejcym na szczycie gry. Panie, tak chcemy czyni. Oto witeczny dar, ktry gromadzimy przez cay rok, by go oarowa Tobie. Inni zo Ci w oerze kadzido swych nieprzeliczonych dzie, mogcych przynie nieocenione dobro. My wpisujemy si w to wielkie dzieo spalajc w obcie w naszej ukochanej Brazylii surow, lecz wonn mirr naszych sw: tak, tak nie, nie.127 W roku wraz ze mierci Piusa XII dobiega koca pewna era. Catolicismo jednak nie zboczy z kursu cakowitej wiernoci tradycji katolickiej, ktrym poprzednio poda Legionrio. Naszym motywem przewodnim winna by konstatacja, i dla ziemskiego porzdku Zachodu nie ma zbawienia poza Kocioem. Powinnimy pragn cywilizacji cakowicie, absolutnie, w kadym calu rzymskiej, katolickiej i apostolskiej. Upadek wszelkich porednich ideaw politycznych, spoecznych czy kulturalnych jest oczywisty. W drodze do Boga nie mona si zatrzymywa. Zatrzymanie oznacza odwrt, powoduje zamt. Pragniemy tylko jednego: penego katolicyzmu.128 Wielki cel, wskazany przez Plinia Corr de Oliveira w pierwszym numerze pisma, rozjani horyzont nadchodzcych lat:

nr

P. Corra de Oliveira, Primeiro marco do ressurgimento contra-revolucionrio, Catolicismo , luty . 126 P. Corra de Oliveira, O anti-comunismo e o reino de Maria, Catolicismo nr , luty , s. - ; Idem, Covadonga, monumento de uma epopea nagativista?, Catolicismo nr , czerwiec , s. - . 127 P. Corra de Oliveira, Apparuit benignitas et humanitas salvatoris nostri Dei, Catolicismo nr , grudzie . 128 P. Corra de Oliveira, A grande experana de anos de luta, O Legionrio nr , V , pniej Catolicismo nr , maj .
125

Oto nasz cel, nasz wielki idea. Zmierzamy ku cywilizacji katolickiej, ktra ma powsta na ruinach dzisiejszego wiata, podobnie jak cywilizacja redniowiecza zrodzia si na ruinach wiata rzymskiego. Zmierzamy do realizacji naszego ideau z t sam odwag, z t sam wytrwaoci, z t sam wol przezwycienia wszystkich napotkanych przeszkd, z jak krzyowcy podali ku Jerozolimie. Bo skoro nasi przodkowie zdolni byli oddawa ycie dla odzyskania witego Grobu Chrystusa, jak moglibymy my synowie Kocioa, podobnie jak oni nie pragn walczy i gin dla odzyskania czego nieskoczenie bardziej wartociowego anieli najdroszy Grb Zbawcy, a mianowicie Jego krlowania nad duszami i narodami, ktre stworzy i zbawi, aby mogy Go kocha wiecznie?129

129

P. Corra de Oliveira, A cruzada do sculo XX.

Rozdzia IV R K
Jeli Rewolucja jest nieporzdkiem, Kontrrewolucja jest przywracaniem porzdku. A przez porzdek rozumiemy pokj Chrystusa pod panowaniem Chrystusa, a wic cywilizacj chrzecask, surow i hierarchiczn, sakraln od podstaw, antyegalitarn i antyliberaln.

. Doktor Kontrrewolucji
Rewolucja i Kontrrewolucja, dzieo nierozerwalnie zwizane z nazwiskiem Plinia Corri de Oliveira, ukazao si w kwietniu roku, przy okazji wydania sto pierwszego numeru miesicznika Catolicismo.1 Sowo rewolucja, pierwotnie oznaczajce ruch gwiazd, nowego znaczenia nabrao w wieku osiemnastym, szczeglnie po rewolucji francuskiej, ktra staa si archetypem wszystkich rewolucji nawet chronologicznie j poprzedzajcych. Studia nad rewolucjami stanowi podstaw wspczesnej myli politycznej.2 Sowo rewolucja stanowi klucz do zrozumienia naszej epoki3 stwierdza Augusto Del Noce za analiza idei rewolucji to gwne zagadnie1 Plinio Corra de Oliveira, Revoluo e Contra-Revoluo, Ba Imprensa Ltda., Campos . Ksika zostaa wydana w Brazylii czterokrotnie, miaa te liczne wydania w wiecie hiszpaskojzycznym, we Francji, Niemczech, Stanach Zjednoczonych, Kanadzie i Woszech. Bya rwnie rozpowszechniana w Australii, na Filipinach, w Irlandii, Republice Poudniowej Afryki oraz Wielkiej Brytanii. Wydanie polskie: Rewolucja i Kontrrewolucja, prze. Sawomir Olejniczak, Wydawnictwo Arcana, Krakw . 2 Zob. m. in. Charles Tilly, Rewolucje europejskie , prze. Elbieta elazna, Wydawnictwo Krg i Ocyna Wydawnicza Volumen, Warszawa ; Karl Grievank, Der neuzeitliche Revolutionsbegri, Entstehung und Encwiklung Europische Verlagsanstalt, Frankfurt a. Main ; Jean Baechler, Les phnomnes rvolutionnaires, PUF, Paris ; Roman Schnur, Revolution und Weltbrgerkrieg, Duncker u. Hamblot, Berlin ; Carlo Mongardini i Maria Maniscalco (red.), LEuropa moderna e lidea di Rivoluzione, Bulzoni, Roma . 3 A. Del Noce, Lezioni sul marxismo, Giur, Milano, , s. .

XX

nie lozoi.4 Jak zauwaa Hannah Arendt, oblicze dwudziestego stulecia zostao okrelone przez wojny i rewolucje.5 Ale o ile wojny nale do najdawniejszych fenomenw przeszoci, rewolucje we waciwym sensie sowa nie istniay przed epok nowoytn; znajdujemy je dopiero wrd doniosych politycznie faktw czasw najnowszych.6 To w okresie owiecenia termin rewolucja zmienia swe znaczenie poczynajc oznacza zjawisko epokowej natury, gboko warunkujce bieg historii. Voltaire czsto mwi o rewolucji dusz, rewolucji umysu, ktrej ziarno zasiewali myliciele i illuminici owieceniowi. W roku pisze: Trwa ona ju od pitnastu lat, a za nastpne pitnacie, po tak piknym poranku nadejdzie penia dnia.7 Taka koncepcja regeneracji czy palingenezy spoeczestwa nabiera nowoczesnego znaczenia dziki wydarzeniom z lat we Francji.8 Dla Plinia Corri de Oliveira Rewolucja nie oznacza odwrcenia jakiego ustalonego porzdku, podobnie jak Kontrrewolucja nie oznacza oglnie reakcyjnego stosunku do rzeczywistoci, przeciwko ktrej wystpuje. Plinio Corra de Oliveira pragnie nada obu terminom owo precyzyjne znaczenie, ktre od rewolucji francuskiej zyskay one w papieskim Magisterium oraz w inspirowanym przez nie, a czsto je nawet

A. Del Noce, Tramonto o eclissi dei valori tradizionali, Rusconi, Milano , s. . Hannah Arendt, O rewolucji, Wydawnictwo X i Dom Wydawniczy Totus, Krakw , s. . 6 Ibidem, s. 7 Franois Arouet de Voltaire, list z marca , w: Oeuvres, Socit Li eraire Typographique, Kehl , t. XLVI, s. . 8 Na temat rewolucji francuskiej, oprcz klasycznego dziea: Pierre Gaxo e, Wielka Rewolucja Francuska, tum. J. Furuhjelm, Trzaska, Evert, Michalski S.A., Warszawa b.d.w. (nowe wydanie: Arche, Gdask ), zob. reprinty prac Augustina Cochin ( ): La Rvolution et la libre pense, Copernic, Paris ( ) oraz Les socits de pense et la dmocratie moderne, Copernic, Paris ( ), ktre wpyny na historyczn rewizj Franois Fureta Penser la Rvolutjion franais, Gallimard, Paris ; F. Furet, Mona Ozouf (red.), Dictionnaire critique da la Rvolution franaise, Flammarion, Paris . Na temat kulturowych korzeni rewolucji francuskiej: P. Hazard, The European Mind; Idem, La pense europenne au XVIII sicle, de Montesquieu a Lessing, t. - , Boivin, Paris ; Daniel Mornet, Les origines intellectuelles de la Rvolution franaise, Colin, Paris ; Bernard Groethuysen, Philosophie de la Rvolution franaise, Gallimard, Paris . Na temat aspektu relignego zob. Jean de Viguerie, Christianisme et Rvolution, Nouvelles Editions Latines, Paris .
4 5

poprzedzajcym, owocnym nurcie myli katolickiej zwanym kontrrewolucyjnym.9 Najsynniejszym w tym gronie autorem jest hrabia Jzef de Maistre,10 myliciel z Sabaudii, ktremu zawdziczamy pierwsz reeksj na temat rewolucji roku . Ale ta szkoa myli obejmuje znacznie szerszy krg nazwisk. Jeszcze przed De Maistrem jezuita Pierre de Clorivire11 przeczu gbi rewolucji francuskiej i odmalowa zdumiewajcy jej obraz piszc w roku : Rewolucja, ktrej wybuchu bylimy wiadkami, wykazuje jak to zostao przepowiedziane w Pimie witym trzy gwne cechy charakterystyczne: bya naga, jest wielka, bdzie powszechna.12 Podajc tym samym nurtem napotykamy w wieku dziewitnastym takich autorw jak: Louis de Bonald,13 Juan

Brakuje gbokiej, organicznej wykadni katolickiej myli kontrrewolucyjnej; temat z rnorodnych pozycji rozwaali: Fernand Baldensperger, Le mouvement des ides dans lmigration franaise ( ), t. - , Plon, Paris ; Dominique Bagge, Les ides politiques en France sous la Restauration, P.U.F., Paris ; Jean-Jacques Oechslin, Les mouvement ultra-royaliste sous la Restauration: son idologie et son action politique ( ), Librairie gnrale de droit et de jurisprudence, Paris ; Jacques Godechot, La contre-rvolution, doctrine et action ( ), P.U.F., Paris ; R. Rmond, Les Droites en France, Aubier-Montaigne, Paris ; Stphane Rials, Rvolution et Contre-Rvolution au XIX sicle, Albatros, Paris ; E. Poulat, Antireligion et Contre-Rvolution, w: Idem, Lantimaonnisme catholique, Berg International, Paris . Wielk korzy przynie moe rwnie lektura serii artykuw autorstwa prof. F. Furquim de Almeidy, Os catlicos franceses no sculo XIX, Catolicismo numery - , stycze - sierpie . 10 Pisma hrabiego Josepha de Maistre ( ) zostay zebrane w: Oeuvres compltes contenant ses oeuvres posthumes et toute sa Corrspondance indite, t. - , wyd. ne varietur; ibidem , Vi e et Perrussell, Lyon . Pomimo obtoci bibliograi brakuje penego studium postaci de Maistrea. Jako wprowadzenie zob. Jack Lively, (red.), The works of Joseph de Maistre, Macmillan, New York . Zob. te E. D. Wa , The English Image of Joseph de Maistre, European Studies Review, , t. , s. ; Richard Lebrun, Joseph de Maistre: An Intellectual Militant, Mc Gill-Queens University Press, Kingston-Montreal . 11 Na temat Pierrea Josepha Picot de Clorivire ( ) zob. Etudes sur la Rvolution, w: Ren Bazin (wyd.), Pierre de Clorivire, contemporain et juge de la Rvolution, J. de Giford, Paris (powtrnie wydane jako: P. de Clorivire, Etudes sur la Rvolution, Fideliter, Escurolles ). Zob. te obszerne haso Pierrea Monier-Vinarda, Clorivire, w: DSp, t. II ( ), kol. . Clorivire by ostatnim jezuit, jaki zoy uroczyste luby we Francji przed likwidacj Towarzystwa Jezusowego, za po roku by jego odnowicielem. Zapocztkowany ju zosta jego proces beatykacyjny. 12 P. de Clorivire, Etudes sur la Rvolution, s. . 13 Na temat wicehrabiego Louis-Ambrois de Bonald ( ), ktrego trzytomow edycj Oeuvres Compltes wyda Migne, Paris , zob. klasyczny tom H. Moulini, De Bonald. La vie, la carrire politique, la doctrine, F. Alcan, Paris . Zob. te Mary Hall Quinlan, The Historical Thought of the Viscount de Bonald, Catholic University of America Press, Washington ; Robert Spaemann, Der Ursprung der Soziologie aus dem Geist der Restauration. Studien ber L. G. A. de Bonald, Ksel, Mnchen ; C. Constantin, sub voce, w: DTC, t. II, ( ), kol. - .
9

XX

Donoso Corts,14 Karl Ludwig von Haller,15 kardyna Edouard Pie16 czy biskup Charles Freppel,17 za na pocztku stulecia dwudziestego: Msgr Henri Delassus,18 wspaniay apologeta, dla ktrego Plinio Corra de Oliveira ywi szczeglny szacunek. Nie wolno take zapomina, i obok prac wspomnianych autorw istniao nauczanie papiey, zwaszcza b. Piusa IX oraz w. Piusa X, ktrego list pasterski Notre Charge Apostolique z roku , zawierajcy peni jego przemyle, nazwa mona zgodnie z okreleniem Dom Bessego Kontrrewolucj w akcji.19 W tym aspekcie myl kontrrewolucjonistw wykazuje pokrewiestwo z zapocztkowan przez Edmunda Burkea 20 myl kon14 Na temat Juana Donoso Cortsa, markiza Valdegamas ( ), zob. wstpne studium Carlosa Valverde w: Obras completas, BAC, Madrid , t. I, s. (wraz z bogat bibliogra). List Donoso Cortsa do kardynaa Fornari z czerwca mona uzna za jeden z najwyraniejszych manifestw Kontrrewolucji XIX stulecia. Jego tekst oryginalny w: J. Donoso Corts, Obras Completas, t. II, s. - . 15 Karl Ludwig von Haller ( ) jest autorem Restauration der Staats-Wissenscha , oder Theorie des natrlich geselligen Zustands; der Chimre des Kstlich-brgerlichen entgegensetzt, t. - , Steiner, Winterthur, . Na temat Hallera zob. Michel de Preux, Ludwig von Haller. Un lgitimiste Suisse, A la Carte, Sierre, . 16 Zob. Edouard-Louis Pie ( - ), Oeuvres de Monseigneur lEvque de Poitiers ( wyda, ostatnie w Paryu), t. - , J. Ledars . Zob. te Msgr Louis Baunard, Histoire du Cardinal Pie; Evque de Poitiers, t. - , Oudin, Poussielgue ; Etienne Ca a, La doctrine politique et sociale du Cardinal Pie, Nouvelles Editions Latines, Paris ; Theotime de Saint-Just, La royaut sociale de Notre-Seigneur Jsus Christ, daprs le cardinal Pie, Ed. Sainte Jeanne dArc, Chir en Montreuil . 17 Biskup Charles Freppel ( ) peni funkcj doradcy podczas Soboru Watykaskiego I, na ktrym wspiera kwesti nieomylnoci papieskiej. Od roku by biskupem Angers, gdzie w r. zaoy uniwersytet katolicki. Zob. jego Oeuvres polmiques, t. - , Palme, Paris oraz La Rvolution francaise ( ), Trident, Paris . 18 Msgr Henri Delassus ( ), wywicony w r., wykonywa posug kapask w Lille. Tam te w roku zaoy i regularnie wydawa Religny Tygodnik Diecezji Cambrai, z chwil utworzenia diecezji Lille przeksztacony w Religny Tygodnik Diecezji Lille. Pismo to uczyni jednym z bastionw walki z liberalizmem, modernizmem i wszelkimi formami antychrzecaskiego spisku w wiecie. E Poulat, Intgrisme et catholicisme intgral, Casterman, Tournai , s. - . By on czonkiem Sodalitium Pianum, a w roku w. Pius X podnis go do godnoci praata domowego, w protonotariusza apostolskiego, a w (przy okazji jubileuszu kapastwa) w uznaniu jego zasug w dziele obrony doktryny katolickiej dziekana kapituy katedralnej w Lille. Actes de Pie X, Maison de la Bonne Presse, Paris , t. VII, s. . Najwaniejsza praca Msgr Delassusa to Le problme de lheure prsente: antagonisme de deux civilisations, wydana pniej pt. La conjuration antichretinne: le temple maonnique voulant slever sur les ruines de lEglise catholique, t. (sowo wstpne kard. Rafael Merry del Val), Descle, Paris . 19 Dom Jean Martial Besse, LEglise et les liberts, Nouvelle Librairie Nationale, Paris , s. . 20 Zob. Pieter Viereck, Conservatism, w: EB, t. ( ), s. - ; Idem., Conservatism from John Adams to Churchill, Greenwood Press, Westport ; John Weiss, Conservatism in Europe, , Thames and Hudson, London ; Klaus Epstein, The Genesis of German Conservatism, Princeton University Press, Princeton ; Russel Kirk, The Conservative Mind: from Burke to Eliot, Regney, Gateway, Washington (DC) ( ).

serwatystw,21 cho zarazem jest od niej odmienna; zblia si raczej do myli dziewitnastowiecznych ultramontanw, przeciwnikw katolickiego liberalizmu i bezkompromisowych obrocw prymatu papieskiego. Znajdujemy wrd nich: we Francji Louisa Veuillota,22 w Hiszpanii w. Antoniego Mari Clareta,23 w Anglii wybitnych konwertytw: kardynaa Henry Edwarda Manninga24 i ojca Frederica Williama Fabera.25 Do powyszej listy intelektualistw doda naley nazwisko ma stanu symbolizujcego katolick Kontrrewolucj dziewitnastego stulecia, mianowicie prezydenta Ekwadoru, Gabriela Garc Moreno,26 ktrego posta pod wieloma wzgldami upodabnia si do osoby Plinia Corri de Oliveira. Rewolucja i Kontrrewolucja stanowi zatem element katolickiego nurtu posiadajcego w ramach historii nowoczesnej szczeglne miejsce i wasne oblicze. w sposb mylenia charakteryzuje si absolutn wiernoci wobec Magisterium papieskiego we wszystkich jego formach oraz gbokim przemyleniem historycznego procesu
Za dat ocjalnych narodzin midzynarodowego konserwatyzmu uznaje si rok , w ktrym ukazaa si ksika Edmunda Burkea ( ) Reections on the Revolution in France (tum. polskie: Rozwaania o rewolucji we Francji, prze. Dorota Lachowska, Znak, Krakw ). Na temat Burkea istnieje obta literatura, ograniczymy si zatem tylko do wspomnienia dwch prac Alfreda Cobbana, E. Burke and the Rewolt against the Eighteen Century, Allen and Unwin, London oraz The Debate on the French Revolution ( ), Adam and Charles Black, London , oraz dwch opracowa nowszych: Crawforda B Macphersona, Burke, Oxford University Press, New York i Michaela Freemana, Edmund Burke and the Critique of Political Radicalism, Basil Blackwell, Oxford . 22 Na temat Louisa Veuillot zob. przyp. do rozdz. II, spord jego dzie wymiemy Lillusion librale, w: Oeuvres, t. , s. - . 23 w. Antoni Maria Klaret ( ), zaoyciel zgromadzenia Misjonarzy Niepokalanego Serca Maryi, arcybiskup Kuby ( ), spowiednik krlowej Izabeli II w Madrycie. Jedna z czoowych gur Soboru Watykaskiego I, obroca prawdy o nieomylnoci papieskiej. Beatykowany przez Piusa XI w r., kanonizowany przez Piusa XII maja r. Zob. Escritos autobiogracos y espirituales, BAC, Madrid oraz haso autorstwa Giuseppe Marii Viasa w: BSS, t. II ( ), kol. - . 24 Na temat kardynaa Henry Edwarda Manninga ( ) zob. David Newsome, The convert cardinals: John Henry Newman and Henry Edward Manning. Murray, London . 25 Na temat oratorianina Fredericka Williama Fabera ( ) zob. Ronald Chapman, Father Faber, Burn and Oates, London . 26 Gabriel Garcia Moreno ( ) podpisa podczas swej prezydentury konkordat ze Stolic Apostolsk ( ), ktry sta si wzorem dla katolickich konkordatw XIX stulecia, oraz powici Republik Ekwadoru Najwitszemu Sercu Jezusowemu ( ). Jego ycie byo nieustann batali przeciwko siom politycznym dcym do dechrystianizacji; z tego powodu sta si obiektem gbokiej nienawici ze strony jego adwersarzy, nienawici prowadzcej a do morderstwa, ktrego oar pad u drzwi katedry w Quito. Silvio Furlani haso w: DTC, t. V ( ), kol. . Zob. te Alphonse Berthe CSSR, Garcia Moreno. Prsident de lEquateur, vengeur et martyre du droit chrtien, t. - , Tqui, Paris .
21

XX

rozwanego przez rewolucj francusk. Praca Plinia Corri de Oliveira nie jest jednak zwykym powtrzeniem sformuowanych wczeniej opinii kontrrewolucyjnych, lecz ich mistrzowskim przetworzeniem, czynicym autora prawdziwym dwudziestowiecznym doktorem tej szkoy, ktry z jednej strony dokona nadzwyczajnej syntezy dorobku poprzedzajcych go mylicieli, z drugiej za dorobek ten wzbogaci o nowe, niezbadane dotychczas aspekty.

. Cywilizacja chrzecaska w Magisterium papieskim

Rewolucja i Kontrrewolucja opiera si na przesankach historyczno-lozocznych pozostajcych w cakowitej harmonii z Magisterium Kocioa, zakadajcym konieczno podporzdkowania si prawu Chrystusowemu nie tylko ze strony jednostek, ale rwnie spoeczestw i pastw, nad ktrymi Odkupiciel roztacza swe wyczne panowanie. Owocem takiej pracy chrystianizacyjnej w yciu spoecznym jest cywilizacja katolicka.27 Cywilizacja katolicka jest dla Kocioa tym, czym woda i wiato dla swoich rde.28 Wedle brazylskiego myliciela ludy chrzecaskie tworz autentyczn rodzin, w najprawdziwszym tego sowa znaczeniu. Podobnie jak rodzin, wiat chrzecaski czy wsplnota ycia: nadprzyrodzonego ycia, ktre kadego wiernego czyni przybranym dzieckiem Chrystusa. Idea wiata chrzecaskiego stanowi projekcj wielkiej nadprzyrodzonej rzeczywistoci Mistycznego Ciaa naszego Pana Jezusa Chrystusa w sfer doczesnoci.29

Na temat redniowiecznego wiata chrzecaskiego i samej idei wiata chrzecaskiego zob.: Bernard Landry, Lide de chrtient chez les scholastiques du XIII sicle, Paris ; Alois Dempf, Sacrum Imperium, Oldenbourg, Mnchen-Berlin ; Christopher Dawson, Tworzenie si Europy, prze. Jolanta W. Zieliska, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa ; Jean Rupp, Lide de chrtient dans la pense Ponticale des origines a Innocent III, Les Presses Modernes, Paris ; Raoul Manselli, La christianitas medievale de fronte alleresia, [w:] Conce o, storia, miti e imagine del medioevo, Vi ore Branca, Sansoni, Florencja , s. - ; Luigi Prosdocimi, Cristianit medievale unit giuridica europea, w: praca zbiorowa, Storia dItalia. Dalla civilt latina alla nostra Repubblica, De Agostini, Novara , t. IV, s. (z obt bibliogra). Oglny ogld cywilizacji redniowiecznej przynosz prace: Hilaire Belloc, Europe and the Faith ( ), wstp Douglas Woodru, Burn and Oates, London ; Raaello Morghen, Medioevo cristiano, Laterza, Bari ; Giorgio Falco, La santa romana repubblica. Prolo storico del Medioevo, Ricciardi, Milano-Napoli ; Leopold Genicot, Le Moyen Age, wyd. , Casterman, Tournai . 28 P. Corra de Oliveira, O crime de Hitler, O Legionrio, nr , I . Zob. te Idem, Civilizao crist, O Legionrio, nr , I . 29 P. Corra de Oliveira, Cristandade, O Legionrio, nr , VIII .
27

W encyklice Il fermo proposito z czerwca roku w. Pius X podkrela, i cywilizacja wiata jest chrzecaska. Im bardziej ku peni chrzecastwa si zblia, tym staje si prawdziwsza i trwalsza, tym lepsze wydaje owoce.30 W licie apostolskim Notre Charge Apostolique z sierpnia roku ten sam papie przypomina: Cywilizacji nie trzeba dopiero zakada, tak jak nowego pastwa nie trzeba dopiero budowa gdzie w obokach. One istniay i istniej: to cywilizacja chrzecaska i spoeczestwo katolickie. Pozostaje tylko niezwocznie je odtworzy i na nowo ustanowi na fundamentach zarwno naturalnych, jak i Boskich, na przekr nieustannie ponawianym atakom nikczemnej utopii rewolucji i bezbonoci: Omnia instaurare in Christo (Ef , ).31 Z kolei Leon XIII naucza, i cywilizacja chrzecaska znalaza swj konkretny, historyczny wyraz w Europie redniowiecznej. Byy ongi czasy, kiedy lozoa Ewangelii sterowaa pastwami, kiedy Boa moc chrzecaskiej mdroci przenikaa ustrj, prawa, instytucje, obyczaje ludw, wszystkie warstwy i sprawy pastwa; kiedy religia przez Chrystusa ustanowiona, nalene sobie zajmujc stanowisko, cieszya si wszdzie przychylnoci panujcych i wadz opiek, kiedy midzy kapask a wieck zwierzchnoci kwita zgoda i przyjazna usug wymiana. W takim stanie rzeczy wiecka spoeczno bogie nadspodziewanie rodzia plony, ktrych pami yje i y bdzie tak licznymi dziejw stwierdzona pomnikami, e ich adne wymysy przeciwnikw nie zniszcz ani przygusz.32 Plinio Corra de Oliveira komentuje: Ta wietlista rzeczywisto porzdku i witej doskonaoci, nadprzyrodzonej i niebieskiej raczej ni naturalnej i ziemskiej, nazywaa si cywilizacj chrzecask, a wywodzia si z chrzecaskiej kultury, ktra z kolei sama jest dzieckiem Kocioa katolickiego.33 redniowieczny wiat chrzecaski stanowi zatem spoeczno ludzk, ktra w sposb najdoskonalszy w historii osigna katolicki idea. Na sowa Maritaina piszcego,
30 31 32

33

w. Pius X, Encyklika Il fermo proposito, w: AAS, , t. , s. . w. Pius X, List apostolski Notre Charge Apostolique z sierpnia r., s. . Leon XIII, Encyklika Imortale Dei z listopada r., w: Encykliki Leona XIII, WSP, Supsk , t. I, s. . P. Corra de Oliveira, A cruzada do sculo XX.

XX

i jest tylko jeden Koci katolicki ale mog istnie rne cywilizacje chrzecaskie, rne wiaty chrzecaskie,34 brazylski myliciel stanowczo odpowiada, i redniowieczne chrzecastwo nie byo jakim porzdkiem lub zwyczajnie jednym z wielu moliwych porzdkw. Bya to realizacja, w okolicznociach waciwych czasom i miejscom, jedynego autentycznego porzdku wrd ludzi, a mianowicie: cywilizacji chrzecaskiej.35 Pochodzenie terminu i samej koncepcji wiekw rednich36 wie si z historiograczn wizj, ktrej zamiarem byo przedstawienie tysica lat historii Zachodu jako dugiej nocy, jako mrocznego przerywnika rozdzielajcego wietlany wiat pogaski i odrodzenie ery nowoytnej. Do koncepcji tej, obecnej ju u Petrarki37 i we woskim humanizmie, nawi osiemnastowieczni myliciele owieceniowi. W ten sposb jak zauwaa Eugenio Garin kontrast midzy ciemnymi wiekami i owieconym odrodzeniem przez cztery stulecia, od wieku czternastego po osiemnasty, podsyca bdzie w rozdwik, idealnie w ten sposb czc humanizm z owieceniem.38 Czarna legenda redniowiecza, podjta na nowo przez historiogra marksistowsk, denitywnie ju upada; nie ma dzi powanego historyka, ktry uznawaby redniowiecze za przejciowy okres ciemnego barbarzystwa.39 Termin wieki rednie utraci wszelki
34 Jacques Maritain, Humanizm integralny, Katolicki Orodek Wydawniczy Veritas, Londyn , s. . 35 Plinio Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. 36 G. L. Burr, How the Middle Ages got their Names, American Historical Review, , t. , s. n; Etienne Gilson, Notes sur une frontire conteste, Archives dhistoire doctrinale et li eraire du moyen age, , t. , s. ; Ludovico Ga o, Viaggio intorno al conce o di Medioevo, Bulzoni, Roma ; Pietro Zerbi, Il Medioevo nella storiograa degli ultimi ventanni, Vita e Pensiero, Milano . 37 Rozrnienie antiqua, czyli epoki rzymskiej, oraz nova, czyli epoki nastpujcej po redniowieczu, jako pierwszy wprowadzi Francesco Petrarka. Zob. Epistolae de rebus familiaribus, VI, ; XX, etc. Wedle W.K. Fergusona by on pierwszym, ktry uy okrelenia ciemne wieki, majcego przez nastpne stulecia zdominowa interpretacj redniowiecza i dostarczy ciemnego ta dla rodzcego si wiata renesansu. Wallace K. Fergusson, Il Rinascimento nella critica storica, tum. woskie, Il Mulino, Bologna , s. - . Zob. te Theodor E. Mommsen, Petrarchs Conception of the Dark Ages, w: E. F. Rice Jr (red.), Medieval and Renaissance Studies, Cornell University Press, New York , s. ; Eugenio Garin, Rinascite e rivoluzioni. Movimenti culturali dal XIV al XVIII secolo, Laterza, Bari, , s. - . 38 E. Garin, Rinascite e rivoluzioni, s. . 39 Marco Tangheroni, La leggenda nera sul Medioevo, Cristianit nr - , luty-marzec , s. - ; Rgine Pernoud, The Glory of the Medieval World, D. Dobson, London , Idem, Inaczej o redniowieczu, prze. Krystyna Husarska, Wydawnictwo Marabut i Ocyna Wydawnicza Volumen, Gdask-Warszawa ; Raymond Delatouche, La chrtient mdivale, Tqui, Paris ; Jacques Heers, Le Moyen Age, une imposture. Vrits et lgendes, Perrin, Paris .

lad negatywnego znaczenia i zacz po prostu oznacza epok historyczn, w ktrej cae spoeczestwo ze swymi instytucjami, prawami, zwyczajami pozwalao si ksztatowa Kocioowi katolickiemu. Z tego powodu Benedykt XV deniuje Europ redniowieczn w kategoriach jednolitej cywilizacji kierowanej przez Koci,40 a Pius XII stwierdza, i susznym jest uwaa, e redniowiecze w swej mentalnoci nioso nut autentycznego katolicyzmu: bezdyskusyjn pewno, i religia i forma ycia spoecznego tworz nierozerwaln cao.41 Cao redniowiecznego spoeczestwa harmonnie dostosowywaa si do naturalnego porzdku ustalonego przez samego Boga w chwili stworzenia wszechwiata, jak rwnie do porzdku nadprzyrodzonego, zapocztkowanego przez Odkupienie i inspirowanego przez Koci. Bya to wielka cywilizacja, ktra powoli acz zdecydowanie wynurzaa si z chaosu ery barbarzyskiej pod wpywem zarwno przyrodzonej, jak i nadprzyrodzonej energii ludzi ochrzczonych i ukierunkowanych na Chrystusa. Oto co na ten temat pisze Plinio Corra de Oliveira: Nawrcenie ludw Zachodu nie byo zjawiskiem powierzchownym. Ziarno ycia nadprzyrodzonego wnikno w najgbsze pokady dusz, formujc stopniowo te niegdy nieokrzesane, lubiene i hodujce zabobonom plemiona na podobiestwo naszego Pana Jezusa Chrystusa. Spoeczno nadprzyrodzona Koci rozprzestrzeni w ten sposb model swej hierarchicznej struktury na ca Europ. W ten sposb, od spowitych mg ska Szkocji po stoki Wezuwiusza, rozkwity diecezje, opactwa, katedry, kocioy paraalne i klasztorne, wok nich za Chrystusowe owczarnie. () Z tych penych siy witalnej zasobw ludzkich oywianych ask zrodziy si krlestwa, szlacheckie rody, dworne zwyczaje i sprawiedliwe prawa; cechy i rycerstwo, scholastyka i uniwersytety, styl gotycki i piew minstreli.42
Benedykt XV, Encyklika Pacem Dei munus z maja r., w: AAS, , t. , s. . Z kolei Jan Pawe II stwierdza: Wci jeszcze jestemy dziedzicami dugich wiekw, na przestrzeni ktrych ksztatowaa si w Europie cywilizacja o inspiracji chrzecaskiej. () W epoce redniowiecza Europa zbudowaa podziwu godn, w znacznym stopniu spoist w skali caego kontynentu cywilizacj, ktrej wiele zdobyczy przetrwao po dzie dzisiejszy. Przemwienie w siedzibie EWG w Brukseli maja r., w: Jan Pawe II, Europa zjednoczona w Chrystusie, Biay Kruk, Krakw , s. - . 42 P. Corra de Oliveira, A grande experiencia de anos de luta.
40 41

XX

Co stao si przyczyn rozkadu cywilizacji redniowiecznej? W encyklice Immortale Dei Leon XIII pisze, i zgubna i opakana dza nowoci w szesnastym wieku wzniecona, zwichrzywszy naprzd religi chrzecask, wnet naturalnym biegiem do lozoi przesza, a od lozoi wszystkie warstwy rzeczypospolitej ogarna.43 Sfer relign, intelektualn i spoeczno-polityczn zaatakowa proces rozkadowy, ktry papie nazywa nowym prawem. Tego zdeklarowanego wroga Kocioa i chrzecastwa tak oto opisa Pius XII: Mona go znale wszdzie i wrd wszystkich; potra by gwatowny i przebiegy. Przez ostatnie stulecia usiowa dokona intelektualnego, moralnego i spoecznego rozkadu jednoci w mistycznym ciele Chrystusa. Pragn natury bez aski, rozumu bez wiary, wolnoci bez wadzy, a czasami wadzy bez wolnoci. Jest to wrg, ktry coraz bardziej si ujawnia nie majc jakichkolwiek skrupuw: Chrystus tak, Koci nie; nastpnie Bg tak; Chrystus nie; a w kocu bezbony okrzyk: Bg umar, a nawet, Bg nigdy nie istnia! A oto teraz prba budowania struktury wiata na fundamentach, ktrych nie wahamy si wskaza jak gwnych przyczyn zagroenia, jakie zawiso nad ludzkoci: gospodarka bez Boga, prawo bez Boga, polityka bez Boga.44 Przedstawiony przez papiea nieprzyjaciel stanie si obiektem szczegowych bada Plinia Corri de Oliveira. Ukazawszy natur i metody dziaania wroga, zaproponuje on skuteczny sposb reakcji majcej na celu pokonanie go i odtworzenie cywilizacji chrzecijaskiej. Ujmujc skrtowo niezmienny charakter antagonizmu pomidzy Kocioem a jego miertelnym wrogiem, pisze on: Ten straszliwy wrg ma imi: brzmi ono Rewolucja. Najgbsza jej przyczyna ley w eksplozji pychy i zmysowoci, ktre zainspiroway powstanie nie pojedynczego systemu, ale raczej caego acucha systemw ideologicznych. Powszechna ich akceptacja

43 Leon XIII, Encyklika Immortale Dei z listopada r., w: Encykliki Leona XIII, WSP, Supsk , t. I, s. . 44 Pius XII, Przemwienie do Zwizku Mczyzn Woskiej Akcji Katolickiej z padziernika , w Discorsi e Radiomessaggi di Sua Sanhita Pio XII, Watykan: Tipograa Poliglo a Vaticana, , t. XIV, s. , cyt. za P. Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, Acana, Krakw , s. .

daa pocztek trzem wielkim rewolucjom w dziejach Zachodu: pseudoreformacji, rewolucji francuskiej i komunizmowi.45

. Wielki kryzys chrzecaskiego Zachodu

Rewolucja i Kontrrewolucja oferuje przede wszystkim ogld naszej epoki dajcy si okreli sowem, ktre w dzisiejszym wiecie nabrao dramatycznej aktualnoci: kryzys.46 Kryzysy wstrzsajce dzi wiatem kryzys pastwa, rodziny, gospodarki, kultury itd. nie s niczym innym, jak tylko rnorakimi aspektami jednego fundamentalnego kryzysu, ktrego polem dziaania jest sam czowiek. Innymi sowy, te kryzysy maj swoje korzenie w najgbszych problemach duszy, skd rozcigaj si na ca osobowo wspczesnego czowieka i wszystkie jego dziaania.47 Tak wic, centralnym punktem dziea Doktora Plinio jest czowiek: istota rozumna skadajca si z ciaa i duszy, pogrona dzi w odmtach gbokiego kryzysu. Pomimo znacznego zrnicowania czynnikw wywoujcych w kryzys, niezmiennie posiada on pi podstawowych cech charakterystycznych: . Jest powszechny, albowiem nie ma dzi narodu, ktry nie dowiadczaby go w mniejszym lub wikszym stopniu. . Jest jednoci, gdy nie stanowi go seria autonomicznych, nie powizanych ze sob kryzysw, lecz jeden i ten sam kryzys, ktry dotyka dzi cao tego, co niegdy nazywano wiatem chrzecaskim. . Jest totalny, poniewa rozwa si na gbokim poziomie caego acucha problemw, co pozwala mu obejmowa wszystkie wadze duszy i wszystkie sfery ludzkiego dziaania.

45 Wstp do pierwszego wydania Rewolucji i Kontrrewolucji, ktrego brak w wydaniu polskim. Zob. P. Corra de Oliveira, Revolution and Counter-Revolution, The Foundation for a Christian Civilization, New Rochelle, New York, , s. - . 46 W dzisiejszych czasach stwierdzi Jan Pawe II w Santo Domingo padziernika roku da si zauway kryzys kulturowy o niespodziewanych rozmiarach. Zapewne dzisiejsze podoe kulturowe oferuje liczne wartoci pozytywne, z ktrych wiele to owoce ewangelizacji; z podoa tego jednake wyeliminowano jednoczenie fundamentalne wartoci religne i wprowadzono zwodnicze koncepcje, ktrych s nie do przyjcia z chrzecijaskiego punktu widzenia. Jan Pawe II, przemwienie Nueva Evangelizacin Promocin humana, Cultura cristiana. Jesucristo ayer, hoy y sempre z padziernika r., w: dodatek do LOsservatore Romano nr z padziernika roku, IV, s. - . 47 P. Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. .

XX

. Jest dominujcy, gdy przypomina wadc kontrolujcego siy i zdarzenia pozornie chaotyczne. . Jest procesem, czyli zrodzonym w najgbszych zaktkach duszy i kultury Zachodu dugim acuchem przyczynowo-skutkowym, ktry poczwszy od wieku pitnastego a do dnia dzisiejszego nie przestaje wywoywa nastpujcych po sobie konwulsji.

. Historyczne stadia Rewolucji

Historycznymi stadiami procesu cigncego si od kilku wiekw s trzy wielkie rewolucje w dziejach Zachodu: protestantyzm, rewolucja francuska i komunizm. Plinio Corra de Oliveira ujmuje rzecz nastpujco: ) Pseudoreformacja bya pierwsz rewolucj. Zasiaa ona, w rnym zakresie, ducha zwtpienia, relignego liberalizmu i eklezjalnego egalitaryzmu w rozmaitych, wyrosych z niej sektach.48 ) Nastpia po niej rewolucja francuska triumf egalitaryzmu na dwch paszczyznach. Na polu religii przybraa ona form ateizmu, okrelonego nccym mianem sekularyzmu. W sferze za politycznej przyniosa faszyw teori, i kada nierwno to niesprawiedliwo, kady autorytet stanowi zagroenie, a wolno jest najwyszym dobrem.49 ) Komunizm przenis powysze zasady na grunt spoeczno-ekonomiczny.50

48 Fundamentaln krytyk protestantyzmu zob. w Jaime Balmes, El protestantismo comparado con el catolicismo ( ), t. - , BAC, Madrid . Rozwj protestantyzmu naley przeledzi gwnie na przykadzie angielskich sekt siedemnastowiecznych oraz ruchu, ktry znalaz swe ujcie w rewolucji angielskiej. Wedle Plinia Corri de Oliveira rewolucja w Anglii XVII w. zajmuje wane miejsce w tragicznej historii kryzysu Zachodu. Wedug tego wzoru, przy uwzgldnieniu rnic pojawiajcych si zawsze, gdy historia si powtarza, Karol I stanowi prototyp Ludwika XVI, Cromwell jest prekursorem Robespierrea i Saint-Justa, rewolucja angielska za przedsmakiem rewolucji francuskiej. P. Corra de Oliveira, Figuras que encarnam concepes de vida, Catolicismo nr , maj . Oglnie na temat sekt protestanckich zob. R. de Ma ei, Alta ruet Babylon LEuropa se aria del cinquecento, IPL, Milano . Wielu wspczesnych autorw protestanckich otwarcie krytykuje rewolucj francusk. Zob. Aa. Vv., Rvolution et christianisme. Une apprciation chrtienne de la Rvolution franaise, LAge dHomme, Lausanne ; szczeglnie za: Jean Marc Berthoud, La Rvolution franaise et les Rvolutions, Rsister et Construire nr - , lipiec-listopad . 49 Oglna charakterystyka rewolucji francuskiej, jej istota i prawdziwe przyczyny ukazane przez pryzmat myli Plinia Corri de Oliveira zob. w J. S. Cl Dias (red.), Despreocupados... rumo Guilhotina. A autodemolio do Ancien Rgime, Edies Brasil de Amanh, So Paulo . 50 P. Corra de Oliveira, Revolution and Counter-Revolution, s. .

Pocztki owego procesu dostrzega Plinio Corra de Oliveira w wieku XIV, kiedy to w chrzecaskiej Europie rozpoczyna si przemiana mentalnoci, przybierajca na sile w stuleciu nastpnym. Pragnienie ziemskich przyjemnoci stao si palc dz. Rozrywki, coraz czstsze i coraz bardziej wystawne, zaprztay nieustannie umysy. W strojach, manierach, jzyku, literaturze i sztuce, narastajca tsknota za yciem wypenionym rozkoszami przyczyniaa si do postpujcego manifestowania zmysowoci i mikkoci. Krok za krokiem, powaga i surowo poprzednich czasw traciy na wartoci. Wszystko zmierzao ku wesooci, powabowi i witowaniu. Serca zaczy si odrywa od umiowania powicenia, autentycznej czci dla Krzya oraz denia do witoci i ycia wiecznego. Rycerstwo, poprzednio jedno z najwyszych uosobie chrzecaskiej surowoci, stao si kochliwe i sentymentalne. Literatura miosna zalaa wszystkie kraje, nadmierny przepych i wynikajca z niego dza zysku rozpowszechniaa si we wszystkich warstwach spoecznych.51 Taka atmosfera moralna zrodzia denie do porzdku rzeczy diametralnie odmiennego od porzdku redniowiecznego. Z tego wanie nastroju, z takich tendencji wywodz swe korzenie wielkie bdy doktrynalne oraz historyczny zamt kolejnych wiekw.

. Warstwy Rewolucji
Brazylski myliciel wyrnia trzy warstwy Rewolucji, ktre do pewnego stopnia, w porzdku chronologicznym, nakadaj si na siebie. Najgbsza z nich jest warstwa tendencji. Kiedy nieuporzdkowane tendencje ludzkie nie chc duej stosowa si do porzdku rzeczy, ktry winien nimi kierowa i korygowa je, zaczynaj one modykowa mentalno, sposb bycia, zwyczaje i artystyczne rodki wyrazu. Od tych gbokich warstw kryzys przechodzi na teren ideologiczny. To rewolucja w ideach. Doktor Plinio przywouje zdanie Paula Bourgeta z jego synnej ksiki Le dmon de midi: Musimy y tak, jak mylimy, pod grob, e prdzej czy pniej skoczymy, mylc tak, jak ylimy.52 Nowe doktryny powstaj inspirowane nieuporzdkoP. Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. - . Paul Bourget, Le dmon de midi, Librairie Plon, Paris , t. II, s. Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. .
51 52

; cyt. za P. Corra de

XX

waniem buntowniczych tendencji. Niekiedy, w pocztkowej fazie, szukaj jakiego modus vivendi z doktrynami dawnymi, wyraajc si w taki sposb, aby utrzyma pozory harmonii z nimi. Zazwyczaj jednak stosunek w przeksztaca si szybko w otwart wojn. Po rewolucji w ideach nastpuje rewolucja w faktach: za pomoc krwawych lub bezkrwawych rodkw przeksztaca ona instytucje, prawa, obyczaje zarwno w dziedzinie relignej, jak i w spoecznoci doczesnej.53

. Rola namitnoci w procesie rewolucyjnym

Proces rewolucyjny potraktowany caociowo, jak rwnie w swych gwnych epizodach, pojmuje brazylski myliciel w kategoriach rozwoju nieuporzdkowanych tendencji oraz bdw przez nie rodzonych. Rozwj ten dokonuje si w czowieku chrzecaskiego Zachodu etapami i poprzez cig metamorfoz. Najgbsz przyczyn owego procesu jest wedug Plinia Corri de Oliveira wybuch pychy i zmysowoci, ktry zapocztkowuje powstanie caego acucha systemw ideologicznych, a take ca seri dziaa z nich wypywajcych. Pycha prowadzi do nienawici w stosunku do kadej zwierzchnoci, a std do uznania, i nierwno jest zem samym w sobie, na kadej paszczynie, gwnie w sferze metazyki i religii. To egalitarny aspekt Rewolucji. Zmysowo, per se, skania si ku likwidacji wszelkich barier. Nie uznaje ogranicze i prowadzi do rewolty przeciwko wszelkiej wadzy oraz wszelkiemu prawu, czy to Boskiemu czy ludzkiemu, kocielnemu czy cywilnemu. To liberalny aspekt Rewolucji. Oba te aspekty, majce w ostatecznym rozumieniu charakter matazyczny, wydaj si w wielu miejscach sprzeczne. Jednake do ich pojednania dochodzi w marksistowskiej utopii anarchicznego raju, gdzie ludzko, osignwszy wysoki poziom ewolucji, wyemancypowana z wizw religii, ma y w totalnej wolnoci i w doskonaym porzdku bez politycznej wadzy. To za z kolei winno wykluczy wszelkie nierwnoci.54 Kontrrewolucjonici XIX stulecia, tacy jak de Maistre, de Bonald i Donoso Corts, do dobrze opisali Rewolucj w aspekcie rozwoju
53 54

P. Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, j.w. P. Corra de Oliveira, Revolution and Counter-Revolution, s.

jej bdw doktrynalnych. Prac Plinia Corri de Oliveira charakteryzuje raczej skupienie uwagi na namitnociach oraz ich wpywie na cile ideologiczny wymiar procesu rewolucyjnego.55 Kiedy trzymajc si terminologii rozmaitych autorw z dziedziny duchowoci Doktor Plinio mwi o namitnociach jako o czynniku sprawczym Rewolucji, ma na myli nieuporzdkowane namitnoci ludzkiej duszy.56 Trzymajc si za jzyka codziennego, zalicza do nieuporzdkowanych namitnoci wszelkie impulsy skierowane ku grzechowi, a istniejce w czowieku w nastpstwie grzechu pierworodnego oraz potrjnej podliwoci wskazanej w Ewangelii, a mianowicie podliwoci ciaa, oczu i pychy ywota.57 Rewolucja zatem znajduje swj pocztek i najpotniejsz si napdow w nieuporzdkowanych namitnociach. Niby tajfun czy inny rozszalay ywio posiada ona ogromn moc ukierunkowan na niszczenie.58

. Tempa Rewolucji
Proces rewolucyjny przybiera dwojakie tempo. Pierwsze gwatowne skazane jest, przynajmniej doranie, na niepowodzenie. Drugie o wiele wolniejsze zwykle wieczy sukces. Pierwsze tempo charakteryzuje najbardziej skrajne ruchy rewolucyjne: na przykad szesnastowiecznych anabaptystw, osiemnastowiecznych jakobinw czy przedstawicieli prdw anarchistycznych
55 H.-D. Noble, Passions, w: DTC, t. XI, ( ), kol. ; Aim Solignac, Passions et vie spirituelle, w: Dsp, t. XII, ( ), kol. - . Namitnoci mona pojmowa w sensie metazycznym (zob. w. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, I-IIae, q. , art - ) oraz w sensie psychologicznym. H.-D. Noble okrela namitno jako jedyny w swoim rodzaju akt zmysowego podania, z natury czcy czu skonno i reakcj psychologiczn (kol. ). Zob. te Grard Blais, Petit trait pratique des passions humaines, Editions Paulines, Sherbrooke (Canada) ; Antonio Eymieu ( ), Le gouvernement de soi-mme Essai de psychologie pratique, Perrin, Paris . Badajc zwizki pomidzy ideami, uczuciami i dziaaniami Eymieu ustala kilka wanych praw psychologii, przede wszystkim to, i idea kieruje si ku dziaaniu, ktrego jest obrazem. Druga zasada mwi, i dziaanie wzbudza uczucie, ktrego jest wyrazem. Trzecia: namitno wzrasta a do punktu szczytowego i uywa ludzkich si psychicznych dla wasnych celw. 56 [Nieuporzdkowane] tendencje wytwarzaj moralne kryzysy, bdne doktryny, a potem rewolucje. () Te ostatnie prowadz potem... do nowych kryzysw, nowych bdw i nowych rewolucji. () Dzieje si tak, gdy nieuporzdkowane namitnoci poruszajce si w crescendo analogicznym do przyspieszenia grawitacyjnego, zasilane wasnymi dokonaniami, prowadz do nastpstw, ktre z kolei rozwaj si z odpowiednio proporcjonalnym nasileniem. Por. P. Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. - . 57 Zob. J , ; P. Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . 58 Ibidem, s. .

XX

wieku dziewitnastego i dwudziestego. Tempem drugim poday umiarkowane prdy protestantyzmu i liberalizmu, ktre wydoskonalajc si poprzez kolejne etapy dynamizmu i inercji, sprzyjay stopniowemu skanianiu si Zachodu ku temu samemu punktowi docelowemu. Poraka ekstremistw jest jednak pozorna: dostarczaj oni trwaego i pocigajcego przykadu, ktry swym radykalizmem fascynuje umiarkowanych. W kocu spoeczestwo z wolna zaczyna kroczy drog wytyczon przez elementy najbardziej radykalne.

. Agenci Rewolucji: masoneria i sekty

Prosta dynamika namitnoci i ludzkich bdw nie wystarcza do wyjanienia zwyciskiego pochodu Rewolucji. Jej sukces wymaga bodca oraz koordynacji ze strony przebiegych i wiadomych agentw kierujcych procesem rewolucyjnym, z natury swej chaotycznym; funkcj t peni wszelkiego rodzaju sekty antychrzecaskie. Wszystkie owe sekty i tajne stowarzyszenia, ktrych celem jest zniszczenie Kocioa i cywilizacji chrzecaskiej uwaa naley za agentw Rewolucji. Nadrzdn wrd nich rol struktury macierzystej, wok ktrej organizuj si pozostae, stanowi masoneria.59 Jak wyranie wynika z dokumentw papieskich, zwaszcza z encykliki Humanum genus Leona XIII, kres wszelkich ich planw stanowi wywrcenie z gruntu wszelkiej karnoci relignej i pastwowej, jak wypielgnoway instytucje chrzecaskie, a postawienie

59 Pierwsze papieskie potpienie masonerii znajdujemy w konstytucji In eminenti Klemensa XII z kwietnia r. Ekskomunik potwierdzi i odnowi Benedykt XIV konstytucj Providas z maja r. oraz Pius VII konstytucj Ecclesiam a Iesu Christo z wrzenia r. Leon XII utrzyma w mocy dekrety swych poprzednikw konstytucj apostolsk Quo graviora z marca r. W tym samym tonie wypowiedzieli si: Pius VIII encyklik Traditi z maja r., Grzegorz XVI encyklik Mirari Vos z sierpnia oraz Pius IX, zarwno na kartach encykliki Qui pluribus z listopada r., jak i w wielu innych swych wystpieniach. Ostatni wielki dokument papieski dotyczcy masonerii to encyklika Humanum genus Leona XIII z kwietnia r. (AAS, , t. XVI, s. - ). Papieskie potpienie masonerii zawieray kanony , i Kodeksu Prawa Kanonicznego obowizujcego od roku do . Nowy Kodeks Prawa Kanonicznego obowizujcy od listopada r. nie wspomina o masonerii tak wyranie, jak poprzedni. Jednake wita Kongregacja Nauki Wiary w dokumencie datowanym na listopada r. potwierdza, i negatywne stanowisko Kocioa wobec stowarzysze masoskich pozostaje niezmienione, poniewa zasad owych stowarzysze nie da si pogodzi z nauczaniem Kocioa; dlatego wstpowanie do tego typu organizacji pozostaje zabronione. Wierni nalecy do stowarzysze masoskich s w stanie grzechu i nie mog przystpowa do Komunii witej (LOsservatore Romano, listopada ).

nowej, wedug swej myli, na zasadach i prawach wzitych z naturalizmu.60 Od roku Plinio Corra de Oliveira zajmowa si ukryt dziaalnoci masonerii i innych tajnych organizacji.61 Brazylski myliciel czsto wspomina o tajnych siach dziaajcych na przestrzeni dziejw, lecz wanie z powodu wagi przywizywanej do problemu nie chcia by utosamiany z plejad oderwanych od rzeczywistoci badaczy-fantastw, jake licznych w tak delikatnym sektorze zainteresowa. Podchodzi zawsze do tego problemu z powag i trzewoci, kroczc ladami szkoy skupiajcej tak wielkich autorw, jak ojciec Augustin Barruel,62 Jacques Crtinau-Joly,63 ojciec Nicolas Deschamps,64 Msgr Delassus, Msgr Ernest Jouin65 czy hrabia Lon de Poncins.66 Autorzy ci, a take wielu innych, udokumentowali w sposb niepodwaalny istnienie w dziejach podstpnego spisku antychrzecaskiego. Wytworzenie procesu tak spjnego i cigego, jakim jest Rewolucja, wrd tysicy zmiennych kolei losu, w cigu wiekw wypenionych niespodziankami wszelkiego rodzaju, wydaje si nam
60 Leon XIII, Encyklika Humanum genus z kwietnia r., w: Encykliki Leona XIII, WSP, Supsk , t. I, s. . 61 P. Corra de Oliveira, A Igreja e o Judaismo, A Ordem nr , stycze , s. - . 62 Augustin Barruel SJ ( ), Mmoires pour servir lhistoire du jacobinisme, t. - , Fauche, London . W tym samym roku wspomnienia Barruela ukazay si w jzyku angielskim w tumaczeniu Roberta Cliorda jako Memoirs illustrating the history of Jacobinism, t. - , London . 63 Jacques Crtinau-Joly ( ), badacz dziejw Wandei i Towarzystwa Jezusowego, wykorzystujc materiay rdowe Stolicy Apostolskiej naszkicowa w swym LEglise Romaine en face de la Rvolution (t. - , Plon, Paris ) obraz zmaga Kocioa katolickiego z Rewolucj w okresie od pontykatu Piusa VI do pocztkw pontykatu Piusa IX. Praca zostaa wydana jako reedycja przez Cercle de la Renaissance Franaise (t. - , Paris ). 64 Nicolas Deschamps SJ ( ), Les Socits Secrtes et la Socit ou philosophie de lhistoire contemporaine, t. - , Fr. Sguin an, Avignon (pniej wyd. Oudin, Paris , wzbogacone o trzeci tom dokumentw oraz Introduction sur laction des socits secrtes au XIX sicle autorstwa Claudea Janneta). 65 Ernest Jouin ( ), proboszcz parai w. Augustyna w Paryu, rozpocz w roku wydawanie Revue Internationale des Socits Secrtes, synnego RISS (ukazujcego si a do roku ), ktry ze wzgldu na wag zawartej w nim dokumentacji oraz kompetencje wsppracownikw stanowi narzdzie nieocenionej wartoci. Zob. Joseph Sauvtre, Un bon serviteur de lEglise, mgr. Jouin ( ), Casterman, Paris . 66 Lon de Poncins ( ), Les forces secrtes de la Rvolution, Bossard, Paris ; idem (wraz z Emmanuelem Malynskim), La guerre occulte, Beauchesne, Paris ; La Franc-maonnerie daprs ses documents secrets, Diusion da la Pense Franaise, Chir-en-Montreuil ; Christianisme et franc-maonnerie, Diusion de La Pense Franaise, Chir-en-Montreuiel, . W przekadzie angielskim: Freemasonry and the Vatican: a struggle for recognition, Britain Publishing, London .

XX

niemoliwe bez dziaania kolejnych pokole niezwykle inteligentnych i wpywowych konspiratorw. Mylenie, e Rewolucja mogaby osign swj obecny stan przy nieobecnoci takich konspiratorw, jest podobne do przekonania, e setki liter wyrzuconych przez okno mogyby si spontanicznie uoy na ziemi w jakikolwiek utwr literacki, na przykad, Od do szatana Carducciego.67 Wedug Plinia Corri de Oliveira prawdziwy problem stanowi nie tyle odkrycie tosamoci spiskowcw, lecz co jest o wiele waniejsze ukazanie w peni natury Rewolucji oraz mechanizmw umoliwiajcych jej postp: agenci mog si przecie zmienia, ale proces rewolucyjny, jego funkcjonowanie i antychrzecaska meta pozostaj niezmienne. Klasyczna dziaalno demaskatorska w stosunku do tajnych organizacji skupia si na poszukiwaniu kanaw inltracji i sprawowania kontroli nad spoecznoci, zwaszcza w sferze polityczno-nansowego systemu nerwowego nowoczesnych pastw. Praca Plinia Corri de Oliveira jak susznie zauwaa Fernando Gonzalo Elizondo wprowadza w tym zakresie cakowicie nowy wymiar: Jest to studium demaskujce masoskie techniki kierowania duszami, dogbnie wyjaniajce znajomo nieuporzdkowanych tendencji i manipulacj nimi, tworzenie rodowisk i rozprzestrzenianie czy to za pomoc mediw czy innych rodkw mentalnoci, ktra stajc si powszechna, gwarantuje zwyciski pochd rewolucyjnych idei i faktw.68

. Anarchiczny cel Rewolucji

Wrzenie nieuporzdkowanych namitnoci rozbudza z jednej strony nienawi do jakichkolwiek ogranicze i praw, z drugiej
67 P. Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . Znaczna cz pracy Despreocupados rumo Guilhotina powicona jest masonerii i tajnym stowarzyszeniom, s. - . 68 Fernando Gonzalo Elizondo, El deber cristiano de la militanca contrarevolucionaria, Verbo nr - , wrzesie-padziernik , s. , - . 69 P. Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . W tym spoeczestwie ktre yoby w zupenym porzdku pomimo nieposiadania rzdu produkcja ekonomiczna byaby zorganizowana i wysoko rozwinita, a rozrnienie na prac umysow i zyczn naleaoby do przeszoci. Jaki proces selekcji, jeszcze nie okrelony, zoyby kierowanie gospodark w rce najzdolniejszych, nie wywoujc przy tym formowania si klas. Byyby to jedyne i nieznaczne relikty nierwnoci. Ale poniewa to anarchiczne spoeczestwo komunistyczne nie jest ostatecznym kresem historii, to wydaje si suszne przypuszczenie, e te pozostaoci byyby zniesione w toku dalszej ewolucji. (ibidem, s. - ).

za wywouje nienawi do jakiejkolwiek nierwnoci. To wrzenie prowadzi do utopnej koncepcji marksistowskiego anarchizmu, wedug ktrej rozwinita ludzko, yjca w spoeczestwie bez klas lub rzdu, mogaby si cieszy doskonaym porzdkiem i wolnoci, z ktrej nie wyoniaby si adna nierwno. Jak mona zauway, jest to jednoczenie najbardziej egalitarny i najbardziej liberalny idea, jaki tylko mona sobie wyobrazi.69 Anarchiczna utopia marksizmu proklamuje rzeczywisto, w ktrej ludzka osobowo osignie tak wysoki poziom postpu, i bdzie moga swobodnie rozwa si w spoeczestwie nie znajcym pastwa ani rzdu. Rewolucja niszczy we wspczesnym czowieku pojcie grzechu i samo rozrnienie dobra i za. Ipso facto neguje ona Odkupienie dokonane przez Pana naszego Jezusa Chrystusa, gdy skoro nie istnieje grzech, Odkupienie staje si niezrozumiae i traci jakikolwiek logiczny zwizek z histori i yciem.70 Rewolucja pokadajc peni zaufania w jednostce, jak to ma miejsce w jej liberalnej fazie, czy te w masie, jak w przypadku fazy socjalistycznej ubstwia czowieka, wierzc w moliwo jego samoodkupienia na drodze radykalnych przemian spoecznych. Anarchiczny cel Rewolucji miesza si z utopi wszechwiatowej republiki, w ktrej wszystkie naturalne rnice pomidzy narodami, rodzinami i klasami spoecznymi rozpyn si w mtnej kipieli: Utopi, do ktrej Rewolucja nas prowadzi, jest wiat, w ktrym kraje poczone w jedn republik powszechn nie s niczym innym oprcz nazw geogracznych, wiat bez adnych spoecznych i ekonomicznych nierwnoci, sterowany przez nauk i technik, propagand i psychologi, aby osign bez udziau nadprzyrodzonoci ostateczne szczcie czowieka.71

. Metazyczne wartoci Rewolucji

Dwa pojcia rozumiane jako wartoci metazyczne wyraaj dobrze ducha Rewolucji: absolutna rwno i zupena wolno. Su im znakomicie dwie namitnoci: pycha i zmysowo. Wanie w tych pospnych gbiach znajduje si punkt styczny pomidzy
70 71

Ibidem, s. . Ibidem, s. - .

XX

tymi dwoma metazycznymi zasadami Rewolucji, a mianowicie rwnoci i wolnoci, ktre s wzajemnie sprzeczne z tak wielu punktw widzenia.72 danie, by myle, czu i czyni to wszystko, do czego skaniaj nas nieokieznane namitnoci stanowi esencj liberalizmu, ktry w istocie chroni jedynie wolno do za, w przeciwiestwie do cywilizacji katolickiej, ktra pen wolno i wsparcie przyznaje dobru i, o ile to tylko moliwe, ogranicza dziaanie za. Plinio Corra de Oliveira uwydatnia problem radykalnego egalitaryzmu ukazujc jego konsekwencje w sferze relignej, politycznej i spoecznej. Zaprzeczenie wszelkiej nierwnoci prowadzi na poziomie metazycznym do odrzucenia zasady tosamoci i niesprzecznoci. Skutkuje to egalitarnym panteizmem, poniewa, skoro rzeczywisto pozbawiona zostaje konkretnych nierwnoci i tosamoci, upada take rnica midzy ludmi a Bogiem i wszystko podlega bezadnemu ubstwieniu. W owym panteizmie kryje si gnostycki aspekt Rewolucji. Fundamentaln cech reeksji Plinia Corri de Oliveira jest co cakiem przeciwnego umiowanie konkretu, indywidualnoci, zrnicowania. Za wasn przyjmuje on podstawow zasad tomizmu, zgodnie z ktr konkretny obiekt ludzkiego dociekania nie stanowi bytu nieokrelonego, lecz quidditas rei sensibilis,73 konkretn tre rzeczywistoci. To poprzez bezporednie dowiadczenie konkretnych treci czowiek zdobywa wiedz o wszechwiecie, a nawet jest w stanie formuowa podstawowe zasady. Istota jak wyjania w. Tomasz w De ente et essentia jest obiektem denicji rzeczy,74 tym, czym dana rzecz faktycznie jest. Wszystko, co istnieje, ma swoj wasn istot, poniewa rni si od otaczajcej je rzeczywistoci i nie miesza si z otoczeniem. Istota bytu jest zatem specyczn jednoci, ktra wyrnia go spord wielorakoci rzeczywistoci.75 Podstawow waciwoci znanej nam rzeczywistoci jest jej tre, a co za tym idzie, nie jednorodno rzeczywistoci, lecz jej zrnicoIbidem, s. . Actus essendi, zbyt olepiajcy dla stworzonej inteligencji, nie moe stanowi gruntu dla lozocznych spekulacji czowieka, dla ktrego podstawowym obiektem poznania jest istota. Prymat actus essendi nad istot jest niezaprzeczalnym aksjomatem tomizmu. Jeli jednak podkrelanie owego prymatu prowadzi do przesadnej polemiki z rzekomym scholastycznym esencjalizmem, ryzykuje si jego degeneracj do poziomu postawy egzystencjalistycznej. Zob. C. Fabro CPS, Introduzione a San Tommaso, Ares, Milano , s. - . 74 w. Tomasz z Akwinu, De ente et essentia, r. II. 75 w. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, I, q. , a. .
72 73

wanie. Albo by rzecz uj precyzyjniej jedno poznajemy przez wielo. Jak stwierdza Plinio Corra de Oliveira: wity Tomasz z Akwinu naucza, i zrnicowanie stworze i ich hierarchiczna gradacja s dobre same w sobie, gdy w ten sposb doskonaoci Stwrcy lni janiej w stworzeniu.76 Powiada dalej, e Opatrzno ustanowia nierwno wrd aniow,77 jak rwnie wrd ludzi zarwno w ziemskim raju, jak i na tej ziemi wygnania.78 Z tego powodu wszechwiat zoony z rwnych stworze byby wiatem, w ktrym podobiestwo pomidzy stworzeniami a Stwrc zostaoby wyeliminowane w najwikszym moliwym stopniu. Nienawidzenie z zasady wszelkich nierwnoci jest wic metazycznym umiejscowieniem siebie w opozycji do najlepszych elementw podobiestwa pomidzy Stwrc a stworzeniem. Jest to nienawi do Boga.79

. Philosophia perennis Plinia Corri de Oliveira

Plinio Corra de Oliveira bez wahania okrela siebie mianem przekonanego tomisty, stosujc si tym samym do Magisterium Kocioa, ktry w minionym wieku, od Leona XIII80 do Jana Pawa II,81 nie przestawa wskazywa, i Doctor Communis Ecclesiae stanowi stay punkt odniesienia dla katolickich studiw lozocznych. W przeciwiestwie do wielu dwudziestowiecznych neotomistw, pragncych budowa pomosty pomidzy philosophia perennis a myl nowoczesn,82
Zob. w. Tomasz z Akwinu Summa contra gentiles, II, ; Suma teologiczna, I, q. , a. . Idem. Suma teologiczna, I, q. , a. . 78 Ibid., I, q. , a. i . 79 P. Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . 80 Leona XIII uwaa mona za promotora odrodzenia tomizmu w czasach nowoytnych. W encyklice Aeterni Patris z sierpnia r. ogosi on w. Tomasza z Akwinu jedynym ocjalnym nauczycielem dla szk katolickich na kadym poziomie. Na temat tego wanego dokumentu zob. prac zbiorow La ragioni del tomismo. Dopo il centenario dellenciclica Aeterni Patris, Edizioni Ares, Milano . 81 Jan Pawe II, Il Centenario dellAeterni Patris, przemwienie wygoszone w Angelicum listopada r., LOsservatore Romano, - XI . 82 Zob. np. Antonin-Dalmace Sertillanges OP, Saint Thomas dAquin, wyd. , Alcan Paris . Skrajny przypadek wypaczenia tomizmu poprzez przyjcie kantowskiego aprioryzmu i heideggerowskiego egzystencjalizmu, jaki znajdujemy u jezuity, Karla Rahnera (Geist im Welt, wyd. , Rauch, Innsbruck ) zosta dobitnie zdemaskowany przez ojca Cornelio Fabro w La svolta antropologica di Karl Rahner, Rusconi, Milano . Catolicismo opublikowa w roku artyku ojca Fabro za LOsservatore Romano, w ktrym autor podkrela niemoliwo zbudowania pomostu pomidzy lozo prawdziwie chrzecask, nie odrzucajc nigdy pojcia Boskiej transcendencji, a wspczesnymi szkoami lozocznymi ufundowanymi na zasadzie immanencji. C. Fabro CPS, Filosoa moderna e pensamento cristo, Catolicismo, nr , lipiec , s. .
76 77

XX

brazylski myliciel zawsze podkrela niemono pogodzenia lozoi bytu z nowoczesnymi kierunkami lozocznymi od Kartezjusza83 do Kanta, od egzystencjalizmu po nowoczesny nihilizm dostrzegajc w nich stopniowe denie inteligencji ludzkiej do metazycznego samobjstwa. Suma teologiczna, ktra ujmuje wedle okrelenia Piusa XII duchowy wszechwiat najwikszego geniusza redniowiecza, 84 zgodnie ze sowami Piusa XI ukazuje niebo widziane z ziemi.85 Plinio Corra de Oliveira na rwni ze w. Tomaszem, ktrego Sum zna i szeroko komentowa, stawia w. Bonawentur, 86 twrc lozoi okrelonej mianem najbardziej redniowiecznej lozoi redniowiecza.87 Brazylski myliciel pragn na nowo przerzuci uk sklepienia pomidzy larami nauczania tych dwch wielkich Doktorw Kocioa, usytuowanymi przez Sykstusa V na tym samym poziomie doktrynalnej witoci i autorytetu Magisterium: Hi enim sunt duae olivae et duo candelabra. (Ap , ).88 Mdrociowa wizja Plinia Corri de Oliveira czy si z gbokimi a zarazem lapidarnymi sentencjami w. Tomasza i w. Bonawentury na temat mdroci. Doktor Anielski stwierdza, i sapientia est ordinare et iudicare,89 za Doktor Seracki wtruje mu sowami: sapientia diusa est in omni re.90 Omnia in mensura et numero et pondere disposuisti,91 dodaje z kolei Pismo wite. Belgski lozof De Bruyne podkrela wyjtkow wag tego wersetu, gdy wanie na nim wspiera si mdrociowa

83 Na temat zarzucenia metazyki w myleniu nowoczesnym zob. C. Fabro CPS, Introduzione allateismo moderno, t. - , Studium, Roma ; Tomas Tyn OP, Metasica della sostanza. Partecipazione e analogia entis, Edizioni Studio Domenicano, Bologna , s. - . 84 Pius XII, przemwienie z wrzenia r., w: DR, t. XI, s. . 85 Pius XI, przemwienie w Angelicum z grudnia r., w: Xenia Thomistica, Roma , t. III, s. . 86 Na temat tego aspektu lozoi w. Bonawentury zob. J. M. Bissen OFM, Lexemplarisme divin selon Saint Bonaventure, Vrin, Paris ; E. Gilson, Le philosophie de Saint Bonaventure, Vrin, Paris ; Efrem Be oni OFM, San Bonaventura di Bagnoregio, Biblioteca Franciscana Milano ; Francesco Corvino, Bonaventura da Bagnoregio francescano e pensatore, Dedalo, Bari . 87 Jacques Guy Bougerol OFM na zakoczenie rzymskiego kongresu na temat w. Bonawentury, wrzenia r., cyt. za: Leonardo Piazza, Mediazione simbolica in San Bonaventura, Edizioni L.I.E.F., Vincenza , s. . 88 Sykstus V, bulla Triumphantis Jerusalem. 89 w. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, I, q. , a. , c; q. , a. , ad. . 90 w. Bonawentura, Hexameron, kol. , nr (V, a). 91 Ale Ty wszystko urzdzi ponad miar i liczb i wag (Mdr , ).

estetyka redniowiecza.92 Plinio Corra de Oliveira, jak wspomina jeden z jego uczniw: instynktownie y t mdrociow estetyk, od kiedy tylko zacz uwiadamia sobie rzeczy. Powoli je wyjania, a stay si kamieniami wgielnymi doktryny kontrrewolucyjnej tego, co wielokrotnie nazywa caociowym obrazem Kontrrewolucji.93 Doktor Plinio zachca swych uczniw do pogbiania wiedzy na temat pojcia analogia entis oraz teorii uczestnictwa, jak rwnie kognitywnej i metazycznej wartoci symbolu. Jego wizj wiata, zblion do redniowiecznej, mona by uj w sowach: wiat rozwa si niby gigantyczny zesp symboli, niczym wzniesiona z idei katedra. To najbardziej zrytmizowana koncepcja wiata, polifoniczny wyraz wiecznej harmonii.94 Dla czowieka redniowiecza nic nie istnieje bez znaczenia: nihil vacuum neque sine signo apud Deum95, a wszystko, co istnieje, uczynione jest w taki sposb, by budzi myl i pami o Bogu. Chwaa Boego wzoru obecna jest w kadym stworzeniu () Tak wic, kada istota to cieka wiodca do tego wzoru, to lad mdroci Boej.96 w. Bonawentura wskazuje nam drog duszy ku Bogu poprzez znaki zycznego wiata, ktre, cho odznaczaj si cechami trwale rnorodnymi i nierwnymi wzgldem siebie, przemawiaj do nas
92 Edgar de Bruyne, Lesthtique du Moyen Age, Editions de lInstitut Suprieur de Philosophie, Louvain , s. . Zob. te idem, Etudes desthtique mdivale, t. - , De Tempel, Brugge . Pod jakimkolwiek ktem bymy to rozwaali, w rzeczywistoci istnieje jedna tylko redniowieczna wizja wiata, czy to wyraona w dzieach sztuki, czy te ujta w ramy koncepcji lozocznych: ta mianowicie, ktr w. Augustyn naszkicowa mistrzowsko w swym De Trinitate, a ktra zarazem w bezporedni sposb odnosi si do sw Ksigi Mdroci ( , ): omnia in mensura, et, numero, et pondere disposuisti. E. Gilson, The Spirit of Mediaeval Philosophy, University of Notre Dame Press, Notre Dame-London , s. . 93 Miguel Beccar Varela, list do autora. 94 Johan Huizinga, Jesie redniowiecza, prze. Tadeusz Brzostowski, Pastwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa . Czowiek redniowiecza y w wiecie zaludnionym przez znaczenia, zwizki, nadprzyrodzone sensy, manifestacje Boga w rzeczach stworzonych; y w otoczeniu natury, ktra nieustannie przemawiaa w jzyku heraldycznym () poniewa bya znakiem nadrzdnej prawdy. () W takiej symbolicznej wizji natura, nawet w najbardziej przeraajcych swych aspektach, staje si alfabetem, za pomoc ktrego Stwrca mwi nam o porzdku wiata, o dobru nadprzyrodzonym, o krokach, ktre podj naley, aby w tym wiecie porusza si w sposb uporzdkowany, w nadziei na nagrod w niebie. () Wczesne chrzecastwo wyksztacio symboliczne tumaczenie zasad wiary. Umberto Eco, Arte e bellezza nellestetica medievale, Bompiani, Milano , ss. - . Fresk obrazujcy redniowieczny wszechwiat symboli szkicuje Marie-Madeleine Davy w Initiation a la symbolique romaine, Flammarion, Paris . 95 w. Ireneusz, Adversus haereses, V ks., IV, . 96 w. Bonawentura, Hexameron, kol. , nr - .

XX

w jeden, Boy sposb. Prawdziwo rzeczy polega na ukazywaniu prawdy najwyszej jako przyczyny wzorczej. To wanie owo podobiestwo pomidzy stworzeniem a Stwrc pozwala nam wznosi si od przedmiotw ku Bogu.97 Rozum ludzki zosta stworzony do stopniowego wspinania si jak po szczeblach drabiny ku najwyszej Zasadzie, ktr jest Bg.98 Wrd klasycznych dowodw na istnienie Boga, Plinio Corra de Oliveira szczeglnie ceni czwart drog,99 pojmujc j jednake raczej jako metod formacji oraz psychologiczny proces ksztatujcy ludzk dusz ni jako abstrakcyjny sylogizm lozoczny. W czwartej drodze, prowadzcej do Boga bytu najdoskonalszego poprzez doskonalenie, w ktrym w rozmaitym stopniu i za pomoc rnych rodkw uczestniczy cae stworzenie, dominuje aspekt platoski. Ukazuje ona Boga nie tylko jako przyczyn sprawcz i ostateczn, ale rwnie jako zasad wzorcow, kontemplujc przy tym porzdek stworzenia jako wszechwiat harmonii i pikna: odbicie niestworzonego Pikna Boskiego. Pikno Boga odba si w hierarchicznym i harmonnym ukadzie wszystkich tych bytw, tak, e w jakim sensie nie ma lepszego sposobu poznania nieskoczonego i niestworzonego Boego pikna ni poprzez analiz skoczonego i stworzonego pikna wszechwiata, dostrzeganego nie tyle w poszczeglnych bytach, co w ich zoeniu. Tym bardziej odbiciem Boga jest arcydzieo wysze i doskonalsze ni cay kosmos, mianowicie Mistyczne Ciao Chrystusa, nadprzyrodzona spoeczno, ktr czcimy pod nazw witego, Rzymskiego i Apostolskiego Kocioa Katolickiego. Sam w sobie tworzy on cay wszechwiat rnorodnych, zharmonizowanych aspektw, ktre odbaj i wypiewuj, kady na swj sposb, wite a niewysowione pikno Boga i Wcielonego Sowa. Kontemplujc
97 Podobiestwo owo jak zauwaa Etienne Gilson nie oznacza uczestnictwa rzeczy w istocie Boga. Prawdziwe podobiestwo istniejce midzy Stwrc a stworzeniem to podobiestwo wyrazu. Rzeczy s dla Boga tym, czym znaki dla treci, ktr wyraaj; s rodzajem jzyka, cay wszechwiat za jest ksig, na kadej karcie ktrej dostrzegamy obecno Trjcy. E. Gilson, La philosophie au Moyen Age, Payot, Paris , s. . 98 w. Bonawentura, Breviloqium, cz. , r. (V, a). 99 Quarta via sumitur ex gradibus qui in rebus inveniuntur. Ze wszystkich dowodw tomistycznych zauwaa Gilson wok czwartego narosa najwiksza liczba interpretacji. E. Gilson, Le thomisme, Vrin, Paris , s. . Zob. te C. Fabro CPS, Sviluppo, signicato e valore della IV via, Doctor Communis nr , , s. - ; Idem, Il fondamento metasico della quarta via, Doctor Communis nr , , s. - . Oba teksty w: Luomo e il rischio di Dio, Studium, Roma , s. - .

zatem z jednej strony wszechwiat, z drugiej za wit Matk Koci, moemy wznie si ku rozwaaniu witego, nieskoczonego i niestworzonego pikna Boga.100 Nowoczesna lozoa, poczynajc od Kanta, zredukowaa pikno do roli elementu czysto subiektywnego. Wedug philosophia perennis pikno stanowi jednake transcendentn waciwo bytu, to znaczy doskonao jako nieodrodn cech kadej bez wyjtku rzeczy samej w sobie. Jako waciwo bytu, pulchrum (pikno) czy si z transcendentnymi atrybutami prawdy, poniewa ma ono upodobanie we wszystkim, co daje si pozna za pomoc rozumu, oraz z atrybutami dobra, gdy przedmiot pikna zaspokaja potrzeby zmysw. Pikno jest promieniowaniem prawdy i dobra101, i w istocie stanowi sum prawdy i dobra.102 Pikno to rodzaj syntezy elementw transcendentalnych. W istocie wyraa ono doskona zrozumiao obiektu, ktrego czci, pozostajc we wspaniaej harmonii (jedno), fascynuj umys (prawda) i wywouj pragnienie (dobro).103 Pikno jak zapewnia w. Bonawentura obejmuje wszystkie te elementy i jest im wsplne. Chwaa Boga, ostateczny cel zarwno czowieka, jak historii, jest kontemplacj Jego Pikna; stanowi zarazem szczcie czowieka. Jeeli dusza znajca prawd dy ku nadprzyrodzonemu Dobru, czyni to z wikszym jeszcze entuzjazmem, kiedy dostrzega Boga w piknie stworzenia. Plinio Corra de Oliveira by gorliwym rzecznikiem pikna jako ora Kontrrewolucji XX stulecia. Skoro pulchrum jest synonimem verum i bonum, to zastpienie go przez horridum stanowi przejaw tym bardziej zdradziecki, im mniej zauwaalny charakterystycznego dla Rewolucji procesu niszczenia kadej waciwoci Bytu. Nienawi si Rewolucji wobec ludzkiego pikna, jako wizerunku pikna Boskiego, uwidacznia si wanie w upodobaniu do okropnoci. Rewolucja pragnie zniszczy wszelk
P. Corra de Oliveira, O Escapulrio, a Prosso e a Consagrao interior, przemwienie wygoszone podczas III Narodowego Kongresu Trzeciego Zakonu Karmelitaskiego (So Paulo, - listopada ), Mensageiro do Carmelo, wydanie specjalne z r. 101 Zob. Leo J. Elders, La metasica dellessere di San Tommaso dAquino in una prospe iva storica, tum. woskie Libreria Editrice Vaticana, Vatican ), t. I, s. . Na temat pulchrum u w. Tomasza zob. Suma teologiczna, I. q. , a. ; I, q. , a. ; I-IIae, q. , a. - . 102 Pikno w porzdku stworzenia to wspaniae poczenie wszystkich elementw transcendentnych: bytu, jednoci, prawdy i dobra; czy precyzyjniej: to blask harmonnej jednoci proporcji zintegrowanych czci (splendor, proportio, integritas, zob. I, q. , a. ). R. Garrigou-Lagrange OP, Perfections divines, Beauchesne, Paris , s. . 103 Franois -Joseph Thonnard AA, Prcis de Philosophie, Descle, Tournai , s. .
100

XX

form pulchrum w ludzkim yciu, aby czowiekowi utrudni lub zgoa uniemoliwi drog do Boga poprzez stworzenie.

. rodowiska, Zwyczaje, Cywilizacje

W Rewolucji i Kontrrewolucji Plinio Corra de Oliveira pisze: Biorc pod uwag fakt, i Bg ustanowi tajemnicze i godne podziwu relacje pomidzy z jednej strony pewnymi ksztatami, kolorami, dwikami i woniami a pewnymi stanami duszy z drugiej, jest oczywiste, e poprzez sztuk mona gboko wpywa na mentalno i nakania jednostki, rodziny i narody do uksztatowania gboko rewolucyjnego stanu ducha.104 Fragment ten jest nieodzowny dla zrozumienia szczeglnego wkadu Plinia Corri de Oliveira w tworzenie miesicznika Catolicismo poprzez redagowanie kolumny zatytuowanej rodowiska, Zwyczaje, Cywilizacje, ktrej nadzwyczajnej wagi nie wszyscy byli w stanie dostrzec. rodowisko oznacza harmoni wynikajc z pokrewiestwa rozmaitych jednostek zebranych w jednym miejscu i wywiera na ludzi gboki wpyw. Ludzie tworzyli rodowiska na swj wzr i podobiestwo, rodowiska odbajce ich zwyczaje i cywilizacje. Ale w ogromnej mierze prawdziwa jest rwnie sytuacja odwrotna: rodowiska tworzyy na wasny wzr i podobiestwo ludzi, zwyczaje i cywilizacje.105 Dowd na wano rodowiska dla zrwnowaonego rozwoju ycia przyrodzonego i nadprzyrodzonego zawiera si w mdroci, z jak Bg zorganizowa wielkie rodowisko zwane stworzeniem, zoone z otaczajcych nas ywych istot: rolin i zwierzt; rodowisko, w ktrym czowiek w peni jest zanurzony, a zarazem stoi na jego czele na wzr i podobiestwo Boga. W tym kontekcie interpretacje i komentarze Plinia Corri de Oliveira dotyczce wizerunkw wyjtkowych postaci, czy to
P. Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . P. Corra de Oliveira, Sde prudentes como as serpentes e simples como as pombas, Catolicismo, nr , stycze . 106 Plinio Corra de Oliveira, Indumentria, hierarquia e igualitarismo, Catolicismo, nr , stycze ; zob. te Idem, O hbito e o monge, Catolicismo, nr , luty .
104 105

witych czy rewolucjonistw, byy staym wtkiem jego reeksji. W rzeczy samej sposb bycia czowieka wyraa si w jego twarzy, rysach, zachowaniu, a nawet w sposobie ubierania, ktrego zmiana na przestrzeni dziejw wie si z przemian typw ludzkiej osobowoci.106 Spoeczestwo w jaki sposb stwierdza Pius XII przemawia ubiorem, w jaki si odziewa; poprzez strj ujawnia swe ukryte aspiracje, stroju uywa, przynajmniej po czci, do budowania lub burzenia przyszoci.107 Brazylski myliciel zauwaa z kolei: Jeeli strj ma pozostawa w zgodzie z jego uytkownikiem i okolicznociami, w jakich si go uywa, musi istnie harmonia pomidzy znamienitoci czowieka a znamienit pozycj, jak osign. Ale nie tylko znamienite osobistoci s dziemi Boga. Kada istota ludzka, bez wzgldu na to, jak skromnego jest stanu, posiada wrodzon, naturaln i niezbywaln godno. Tym bardziej, nieporwnanie bardziej, godno tak posiada najmniejszy nawet, najmniej zauwaalny syn Kocioa jako chrzecanin, tj. jako ten, ktry zosta ochrzczony i sta si czonkiem Mistycznego Ciaa naszego Pana Jezusa Chrystusa.108 To samo dotyczy sztuki, urbanistyki czy architektury, ktre stanowi efekt dziaania zespou idei, tendencji, aspiracji oraz postaw psychologicznych.109 Dawny, redniowieczny ad w gotyku odzwierciedlajcy harmoni lozoi scholastycznej,110 przeciwstawia autor wspczesnej wiey Babel: Ale charakterystyczne dwiki potnych wspczesnych wie Babel, huk maszyn, zgiek gosw tych, co trudz si pogoni za zotem i przyjemnociami; ktrzy nie umiej ju chodzi, tylko biegaj; ktrzy nie umiej ju pracowa nie dochodzc do stadium wyczerpania; ktrzy nie umiej ju zasypia bez rodkw uspokajajcych ani bawi si bez stymulatorw; ktrzy umiechaj si nerwowym, smutnym grymasem; ktrzy nie potra
Pius XII, Discorso di Gran Cuore z listopada r., w: DR, t. XIX, s. . P. Corra de Oliveira, Dignidade e distino para grandes e pequenos, Catolicismo, nr , wrzesie . 109 P. Corra de Oliveira, O esprito cristo e o esprito pago manifestados perla arquitetura, Catolicismo, nr , lipiec . 110 Zob. Erwin Panofsky, Gothic architecture and Scholasticism, Archabbey Press, Latrobe .
107 108

XX

ju doceni harmonii prawdziwej muzyki, lecz jedynie kakofoni jazzu; to wszystko wzbudza tylko niead w spoeczestwie, ktre tylko wtedy znajdzie prawdziwy spokj, kiedy na powrt odnajdzie prawdziwego Boga.111 Podobnie jak strj, rwnie jzyk, gestykulacja i ceremonia s elementami o wielkiej kulturalno-pedagogicznej wadze dla wsplnego dobra narodw.112 Stanowi one naturaln liturgi spoeczn, wyraajc si w porzdku i wystawnoci. Na rmamencie Kocioa istnieje harmonia pomidzy pozornie sprzecznymi skrajnociami, jak, z jednej strony, samotne powoanie mnicha, inspirowane cakowitym wyrzeczeniem si wiata, z drugiej za wspaniao ceremonii papieskich, wyraajcych si niegdy najwiksz wystawnoci, na jak sta byo wiat. Nie, nie zachodzi sprzeczno pomidzy jednym porzdkiem wartoci a drugim, chyba e w umysach egalitarystw sucych Rewolucji. Przeciwnie, Koci najwyraniej okazuje sw wito, kiedy z rwn doskonaoci, z tym samym nadprzyrodzonym geniuszem wie, jak organizowa i stymulowa praktykowanie zarwno tych cnt, ktre janiej w zakrytym przed wiatem yciu mnicha, jak i tych, ktrymi rozbyskuj majestatyczne ceremonie papieskie. Co wicej, jedno rwnoway drugie. Mona wrcz powiedzie, e jedna skrajno (w dobrym tego sowa znaczeniu) kompensuje drug i dochodzi midzy nimi do pojednania. Podstawa doktrynalna, u ktrej obydwie te skrajnoci spotykaj si w harmonii, jest nader wyrazista. Bg, nasz Pan, da nam stworzenie, aby byo dla nas rodkiem do zbliania si ku Niemu. Std kultura i sztuka inspirowane wiar podkrelaj pikno stworzenia oraz wspaniao talentu i cnoty ludzkiej duszy. Oto co nazywa si kultur i cywilizacj chrzecijask. Tym sposobem ludzie formuj si w prawdzie i w piknie, w umiowaniu wzniosoci, hierarchii i adu, odzwierciedlajcych we wszechwiecie doskonao Tego, ktry je stworzy. Tak wic,
P. Corra de Oliveira, Tranquilidade da ordem, excitao na desordem, Catolicismo, nr , luty . 112 P. Corra de Oliveira, Tm os simbolos, a pompa e a riqueza uma funo na vida humana?, Catolicismo nr , padziernik . Zob. te dwa teksty na temat papieskiego ceremoniau: As cerimonias da posse de Eisenhower luz da doutrina catlica, Catolicismo nr , marzec ; Por que o nosso mundo pobre e igualitrio se empolgou com o fausto e a magestade da coroao?, Catolicismo nr , lipiec .
111

w istocie stworzenie pomaga nam w deniu do zbawienia i przyczynia si do oddania Bogu nalenej Jemu chway. Ale z drugiej strony jest ono zalene i krtkotrwae. Tylko Bg jest absolutny i wieczny. Mamy obowizek o tym pamita. Dlatego wanie dobrze jest zachowa dystans wobec bytw stworzonych, aby majc je w pogardzie, skupi si wycznie na Panu. Jeden sposb dotarcia do Boga polega na rozwaaniu wszystkiego, czym jest stworzenie. Inny sposb polega na rozwaaniu, czym stworzenie nie jest. Koci zachca swe dzieci do obierania obu tych drg, tj. zarwno spektakularnego ceremoniau, jak i wyrzecze, ktre tylko Koci umie inspirowa i efektywnie wprowadza w ycie.113

. Kontrrewolucja i cywilizacja katolicka

W swym mistrzowskim dziele Plinio Corra de Oliveira nie ogranicza si do nieubaganego demaskowania za. Prbuje rwnie naszkicowa zarys jedynej terapii, za pomoc ktrej mona owo zo przezwyciy. Skoro esencj ducha rewolucyjnego stanowi metazyczna nienawi wobec wszelkiej nierwnoci i wszelkiego prawa, Kontrrewolucja znajdzie sw si nade wszystko w metazycznym umiowaniu prawdy, nierwnoci i prawa moralnego. Skoro Rewolucja jest nieporzdkiem, to Kontrrewolucja jest przywracaniem porzdku. A przez porzdek rozumiemy pokj Chrystusa pod panowaniem Chrystusa, a wic cywilizacj chrzecask, surow i hierarchiczn, sakraln od podstaw, antyegalitarn i antyliberaln.114 Kontrrewolucja nie jest powrotem do przeszoci ani te jak ogln reakcj, lecz zwalcza Rewolucj tak, jaka dzi konkretnie istnieje. Zatem musi ona zwalcza rewolucyjne namitnoci, jakie si dzi rozpalaj, rewolucyjne idee, jakie dzi s formuowane, rewolucyjne rodowiska, jakie si dzi ujawniaj.115 Kontrrewolucja, tak samo jak Rewolucja, jest procesem przechodzcym przez rne fazy i przebiegajcym w rozmaitym tempie. Jednakowo w wdrwce od bdu do prawdy niedopuszczalne s
113 P. Corra de Oliveira, Pobreza e fausto: extremos harmonicos no rmamento da Igreja, Catolicismo nr , grudzie . 114 P. Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . 115 Ibidem, s. .

XX

oszukacze metamorfozy Rewolucji. Rewolucja ukrywa swj ostateczny cel przed swymi zwolennikami, natomiast postp ku dobru osiga si poprzez jego ukazywanie i czynienie go coraz bardziej podanym. Kontrrewolucja jest konserwatywna tylko wwczas, jeeli oznacza zachowywanie z teraniejszoci wszystkiego, co w niej dobre i co zasuguje na przetrwanie. Jest ona tradycjonalistyczna, jednak nie ma nic wsplnego z faszywym tradycjonalizmem zachowujcym pewne style lub obyczaje jedynie dla archeologicznego umiowania rzeczy starych. Prawdziwy aposto Kontrrewolucji za swoje uzna powinien zasady ustanowione przez w. Piusa X, zgodnie z ktrymi katolikowi nie wolno zakrywa najwaniejszych przepisw Ewangelii z obawy, aby nie traciy one posuchu, a moe nawet nie zostay zupenie porzucone, jednake jak dodaje Ojciec wity roztropno moe pozwoli na dziaanie stopniowe, gdy bdzie szo o owiecanie ludzi wrogich naszym naukom i zupenie dalekich od Boga.116 Kontrrewolucjonist w stanie aktualnym konkluduje Plinio Corra de Oliveira jest ten, kto: zna Rewolucj, porzdek, i Kontrrewolucj, w ich duchu, doktrynach i metodach; miuje Kontrrewolucj i chrzecaski porzdek oraz nienawidzi Rewolucji i anty-porzdku; czyni z tej mioci i nienawici o, wok ktrej skupiaj si wszystkie jego ideay, preferencje i dziaania.117

. Sia napdowa Kontrrewolucji

Skoro najpotniejsza sia napdowa Rewolucji ley w dynamizmie ludzkich namitnoci rozptanych przez metazyczn nienawi do Boga, prawdy i dobra, to symetryczny trend kontrrewolucyjny polega na opanowaniu namitnoci poprzez podporzdkowanie ich woli i rozumowi. Si napdow Kontrrewolucji znajdziemy w duchowej mocy, ktra przychodzi do czowieka przez sam fakt, i Bg kieruje jego rozumem, rozum za panuje nad wol,
Encyklika Jucunda sane z marca r., prze. ks. A. Szaniawski, w: w. Grzegorz Wielki, Homilie na Ewangelie, Ocyna Wydawnicza VIATOR, Warszawa , s. . 117 P. Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . Autor odrnia kontrrewolucjonistw aktualnych, posiadajcych obraz caociowy, od kontrrewolucjonistw potencjalnych, ktrzy dostrzegaj istot rzeczy jedynie w niektrych jej aspektach. Ci ostatni musz dopiero zosta zdobyci dla peni Kontrrewolucji.
116

ktra z kolei panuje nad uczuciowoci. Czowiek jest Boym sug, ale dziki swemu rozumowi, jest take panem samego siebie. Takiej mocy duchowej nie da si poj bez wzicia pod uwag ycia nadprzyrodzonego, ktre wznosi czowieka ponad niedostatki upadej natury. W owej sile chrzecaskiej duszy tkwi zdaniem Plinia Corri de Oliveira najsilniejszy dynamizm Kontrrewolucji. Mona by spyta, jaka jest wielko tego dynamizmu. Odpowiadamy, e teoretycznie jest on nie do zmierzenia i na pewno przewysza dynamizm Rewolucji: Omnia possum in eo qui me confortat (Flp , ). Kiedy ludzie postanawiaj wsppracowa z ask Bo, wtedy dokonuj si cuda historii: nawrcenie Imperium Rzymskiego, powstanie redniowiecza, reconquista Hiszpanii, poczwszy od Covadonga; wszystkie wydarzenia wynikajce z wielkich zmartwychwsta duszy, do ktrych s rwnie zdolne narody. Te zmartwychwstania s niezwycione, poniewa nic nie moe pokona cnotliwego narodu, ktry prawdziwie kocha Boga.118

. Kontrrewolucja a Koci
Skoro Rewolucja jest procesem ukierunkowanym na zniszczenie caego doczesnego porzdku chrzecaskiego, w sposb oczywisty na jej celowniku znajduje si przede wszystkim Koci, Mistyczne Ciao Chrystusa, nieomylny nauczyciel Prawdy, stranik prawa naturalnego, a zatem ostateczna podstawa samego porzdku doczesnego.119 Rewolucja to wrg, ktry powsta przeciwko Kocioowi, aby mu uniemoliwi wypenienie jego misji zbawiania dusz nie tylko drog sprawowania bezporedniej wadzy duchowej, ale take drog poredniej wadzy doczesnej. Dlatego te, przeznaczeniem Kontrrewolucji, ktra staje w obronie Kocioa nie jest ocalenie Oblubienicy Chrystusa. Koci opierajc si na obietnicy swojego Zaoyciela nie potrzebuje ludzi, aby przetrwa. Przeciwnie, to Koci daje ycie Kontrrewolucji, ktra bez Niego nie jest ani wykonalna, ani wyobraalna.120
118 119 120

Ibidem, s. Ibidem, s. Ibidem, s.

. . -

XX

Kontrrewolucja wedle Plinia Corri de Oliveira nie jest celem samym w sobie, lecz posusznym narzdziem Kocioa. Z kolei Koci nie identykuje si z Kontrrewolucj, ani te nie potrzebuje by przez ni ratowany. Koci jest dusz Kontrrewolucji. Skoro Kontrrewolucja jest walk, aby stumi Rewolucj i zbudowa nowe chrzecastwo, janiejce wiar, pokorne duchem hierarchicznym i nieskazitelnie czyste, to jest oczywiste, e bdzie to osignite przede wszystkim przez gbokie dziaanie w sercach ludzi. To dziaanie jest waciwym zadaniem Kocioa, ktry naucza doktryny katolickiej oraz skania do jej umiowania i praktykowania. Zatem Koci jest sam dusz Kontrrewolucji.121 Ideaem Kontrrewolucji jest wywyszenie Kocioa. Skoro Rewolucja jest przeciwiestwem Kocioa, to niemoliwe jest nienawidzi Rewolucji (rozpatrywanej globalnie, a nie w jakim odrbnym aspekcie) i zwalcza j, nie majc ipso facto za idea wywyszenia Kocioa.122 Koci stanowi zatem si fundamentalnie kontrrewolucyjn, jednak nie utosamia si z Kontrrewolucj: prawdziwa jego moc ley w tym, e jest on Mistycznym Ciaem Pana naszego Jezusa Chrystusa. Niemniej, zasig Kontrrewolucji wykracza w pewnym sensie poza sfer kocieln, poniewa obejmuje ona reorganizacj od fundamentw caej spoecznoci doczesnej. Ta odbudowa spoeczestwa musi by z jednej strony cakowicie inspirowana przez nauczanie Kocioa, z drugiej jednak obejmuje niezliczone konkretne i praktyczne aspekty waciwe porzdkowi cywilnemu. I z tego tytuu Kontrrewolucja wykracza poza zakres Kocioa, bdc jednak zawsze blisko zwizan z Kocioem w tym, co dotyczy Magisterium i jego wadzy poredniej.123 Prac Plinia Corri de Oliveira kocz wyrazy synowskiego oddania i bezwzgldnego posuszestwa sodkiemu Chrystusowi na ziemi, larowi i nieomylnemu fundamentowi Prawdy, Jego
121 122 123

Ibidem, s. Ibidem. Ibidem, s.

. .

witobliwoci Papieowi Janowi XXIII,124 oraz synowskie powicenie jego dziea Najwitszej Maryi Pannie: To wanie Niepokalana Dziewica zmiadya gow wa, pierwszego, najwikszego i wiecznego rewolucjonisty, podegacza i czoowego inspiratora tej Rewolucji, jak wszystkich rewolucji przed ni i po niej. Maryja jest wic Patronk wszystkich tych, ktrzy walcz przeciw Rewolucji. Powszechne i wszechmocne porednictwo Matki Boej jest najwikszym rdem nadziei kontrrewolucjonistw. A w Fatimie, daa im ju Ona pewno zwycistwa, kiedy zapowiedziaa, e nawet po ewentualnym zalaniu wiata przez komunizm, w kocu jej Niepokalane Serce zatriumfuje! Bagamy wic, aby Najwitsza Dziewica przyja ten synowski hod, dar mioci i wyraz absolutnej ufnoci w Jej triumf.125

. Poza granicami Brazylii: szkoa myli i dziaania

Niektre z gwnych tematw zajmujcych Plinia Corr de Oliveira poruszali take inni wspczeni myliciele katoliccy, okrelani zbiorczym mianem tradycjonalistw. Wystarczy tu wspomnie nazwiska: belgskiego lozofa Marcela de Corte,126 Francuza Jeana Ousseta zaoyciela Cit Catholique,127 woskiego lozofa Augusta Del Noce,128 szwajcarskiego historyka Gonza-

W wydaniu woskim z roku i w kolejnych edycjach sowa zakoczenia pozostay niezmienione, jedynie imi Jana XXIII zastpiono imieniem panujcego wwczas Pawa VI. 125 P. Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. - . 126 Z prac Marcela de Corte ( ) zob. Philosophie des moeurs contemporaines, Editions Universitaires, Brussels ; Lhomme contre lui mme, Nouvelles Editions Latines, Paris . Na temat de Corte zob. Miguel Ayuso Torres, Danilo Castellano, Juan Vallet de Goytisolo, In memoriam Marcel de Corte, Verbo nr - , , s. . 127 Jean Ousset ( ), Pour quil rgne, Dominique Martin Morin, Paris . Prac Ousseta wielokrotnie wydawano we Francji i tumaczono na wiele jzykw. Zaoony przeze w roku ruch La Cit Catholique przeksztaci si w roku w Oce International des Oeuvres de Formation Civique et dAction Culturelle selon le Droit Naturel et Chrtien. Swj najwikszy rozwj intelektualny zanotowa w Hiszpanii za spraw magazynu Verbo kierowanego przez Juana Vallet de Goytisolo. Zob. Estanislao Cantero, A los treinta anos, Verbo, nr - , stycze-luty , s. - . 128 Na temat Augusto Del Noce ( ), poza wymienionymi tytuami autora: Lepoca della secolarizzazione, Giur, Milano oraz Il suicido della Rivoluzione, Rusconi, Milano , zob. Rocco Bu iglione, Augusto Del Noce. Biograa di un pensiero, Piemme, Casale Monferrato ; R. de Ma ei, Augusto Del Noce y el suicido de la Revolucin, Verbo nr - , , s. - .
124

XX

gue de Reynolda129 czy hiszpaskiego myliciela Francisco Elasa de Tejady.130 Rewolucja i Kontrrewolucja bya jednake nie tylko dzieem intelektualisty, ale rwnie ywym zarodkiem ruchu, ktry mia si rozwa i rozprzestrzenia po caym wiecie. Plinia Corr de Oliveira od wielu wspczesnych intelektualistw tradycjonalistycznych rni wanie rola przypisywana ywej myli, przenoszonej drog osobistej dziaalnoci i zorganizowanej w apostolacie podboju. Tego bezprecedensowego zwizku myli i dziaania nie rozumiay pewne rodowiska tradycjonalistyczne, przywyke do godzenia doktryny kontrrewolucyjnej z procedurami politycznymi inspirowanymi rozmaitymi teoriami. Miao to miejsce przede wszystkim we Francji, po dowiadczeniach z Akcj Francusk. Francja, najstarsza cra Kocioa, staa si ojczyzn katolickiej Kontrrewolucji, ktra tu wanie wydaa swe najprzenikliwsze umysy, poczwszy od ojca Pierrea de Clorivirea, a skoczywszy na monsignore Henrim Delassusie. Ale pomidzy kocem dziewitnastego a pocztkiem dwudziestego stulecia, pod wpywem Charlesa Maurrasa,131 wraz z powstaniem Action Franaise francuska myl tradycyjna dosza do punktu przeomowego, skaniajc si ku pozytywizmowi i naturalizmowi.132 Jeden z wyrazicieli nowego nurtu, Louis Dimier, w wykadach dla Instytutu Akcji Francuskiej w roku zaliczy w poczet mistrzw Kontrrewolucji takich autorw,

129 Z prac hrabiego Gonzague de Reynold ( ) zob. zwaszcza LEurope tragique, Spes, Paris i La formation de lEurope, t. - , Plon, Paris . 130 Z prac Francisco Eliasa de Tejady ( ) zob. La monarqua tradicional, Rialp, Madrid . Na temat samej postaci zob. niedawn rozpraw autorstwa M. Ayuso Torres, La losoa jurdica y poltica di Elas de Tejada, Fundacin Francisco Elas de Tejada, Madrid . 131 Charles Maurras ( ), zaoyciel gazety i ruchu pod nazw Action Franaise, wywar ogromny wpyw na szerokie krgi francuskich intelektualistw. Obszerny przegld jego prac zob. w: Eugen Weber, LAction Franaise, Stock, Paris . Zob. te Robert Havard de la Montagne, Histoire de lAction Franaise, Amiot-Dumont, Paris ; Colette Capitan Peter, Charles Maurras et lidologie dAction Franaise, Seuil, Paris ; Victor Nguyen, Aux origines de lAction Franaise. Intelligence et politique laube du XXe. sicle, Fayard, Paris . 132 Punkt przeomowy dobrze opisa Rafael Gambra Ciudad w La monarqua social y representativa en el pensamiento tradicional, Rialp, Madrid , s. - oraz w hale Tradicionalismo, w: GER, t. XXII, , s. . Gambra czyni rozrnienie pomidzy tradycjonalizmem prawicowym, katolickim i kontrrewolucyjnym a tradycjonalizmem lewicowym, ktry pod wpywem Comtea, poprzez Tainea i Renana prowadzi ku Action Franaise. Zob. te R. de Ma ei, Augustin Cochin e la storiograa contro-rivoluzionaria, Storia e Politica, t. , , s. - .

jak Sainte Beuve, Balzac, Taine, Renan, a nawet socjalista Proudhon.133 Dziao si to wwczas, gdy wewntrz Kocioa rozwa si spoeczny modernizm ruchu Sillon, potpiony przez w. Piusa X. Analogia pomidzy ruchem modernistycznym a Action Franaise nie usza uwagi takiego autora orientacji kontrrewolucyjnej, jak Augustin Cochin, ktry streci j w nastpujcych sowach: Konsekwentnie realizujc zaoenie ruchu, modernici pragn umieci Koci na miejscu Boga. Rwnie dzi s tacy, ktrzy stawiaj ciao przed duchem, a porzdek przed celem: Maurras broni ciaa dla porzdku, ktry ono przedstawia; Le Roy134 kompromituje ducha; to jedna i ta sama doktryna: intelektualna u Le Roya, materialistyczna u Maurrasa.135 Pocztkowo niektrzy katoliccy kontrrewolucjonici, jak np. ojciec de Pascal136 czy Dom Besse137 wsppracowali z Action Franaise, doceniajc jej dynamizm i skuteczno dziaania. Bya to jednak wsppraca czysto proceduralna, warunkowana wiernoci Kocioowi. Jednak w procesie ewolucji Action Franaise od ruchu politycznego do szkoy myli doktryna Maurrasa zdominowaa doktryn Kontrrewolucji.138
133 Louis Dimier, Les matres de la contre-rvolution au XIX sicle, Nouvelle Librairie Nationale, Paris , s. (Balzac), s. (Sainte-Beuve), s. (Taine), s. (Renan), s. (Renan). 134 Eduard Le Roy ( ), lozof, ucze Bergsona, usiowa wypracowa doktrynalny fundament dla modernizmu. Wiele prac ojca Garrigou-Lagrangea powstao wanie w celu obalenia jego fundamentalnego agnostycyzmu. 135 A. Cochin, Abstraction rvolutionnaire et ralisme catholique, Descle de Brouwer, Paris-Lille , s. - . Metodologia Action Franaise zauwaa Stphane Rials nie lekceway transcendencji, lecz za pomoc interpretacji pozytywistycznej traktuje j utylitarnie. Ludzko Comtea u Maurrasa staje si Narodem. Transcendencj sprowadza si do wymiaru poziomego, immanencj si ubstwia, Opatrznoci zaprzecza. (Rvolution et Contre-Rvolution au XIX sicle, s. - ). 136 Z prac ks. Georgesa de Pascal ( ) zob. m. in. Enseignement social, vues sociales dun homme de tradition, Rondelet, Paris ; Rvolution et Contre-Rvolution, le centenaire de et les conservateurs catholiques, avec une le re de M. le Marquis de La Tour du Pin, Impr. de Saudaux, Paris . Zob. A. de Lavale e Mobrun, La pre de Pascal, Jouve, Paris . 137 Jean-Martial Besse ( ), benedyktyski uczony, historyk, w roku otrzyma katedr Syllabus w Institut dAction Franaise. Z jego prac, oprcz LEglise et les liberts, zob. Eglise et Monarchie, Jouve, Paris , Le catholicisme libral, Descle, Paris ; Les religions laiques, Nouvelle Librairie Nationale, Paris . 138 Aspekt w zosta zauwaony przez Jeana Madirana: Pokolenie katolikw po katolicku uformowanych, ktrzy zostali czonkami Action Franaise na mocy kompromisu w dziaaniu, zostao zastpione pokoleniem, ktre odebrao formacj maurrasowsk i nie wykazywao ju wraliwoci na to, co w tej szkole mylenia mogo by dla chrzecanina dranice i w adnym wypadku nie do przyjcia. J. Madiran, LIntgrisme, histoire dune histoire, Nouvelles Editions Latines, Paris , s. .

XX

Rozwana postawa w. Piusa X, ujmujcego swj osd na temat pism Maurrasa w zdaniu: damnabiles non damnandos, stanowi nie dajcy si zignorowa punkt odniesienia.139 Pius X skania si ku potpieniu Maurrasa, lecz odkada jego publiczne ogoszenie uznajc, e byoby ono niefortunne w momencie otwartego koniktu z rzdem Francji. Zwolennicy Maurrasa akcentowali drugi czon papieskiego sformuowania, ktry jednake przedstawia osd warunkowy, natury dyplomatycznej; osd wskazujcy okolicznoci, nie ocen. W Piusowym damnabiles zawiera si caa istota jasnego osdu doktrynalnego, nie pozwalajcego adnemu prawdziwemu katolikowi traktowa Maurrasa jako wzoru godnego naladowania. Osd Plinia Corri de Oliveira na temat Action Franaise, wielokrotnie wyraany na amach Legionario, by zgodny z Magisterium Stolicy Apostolskiej.140 Oprcz pokrewiestwa czy zbienoci na poziomie cile politycznym, istniaa podstawowa niezgodno pogldw goszonych przez kierownictwo Action Franaise z doktryn Kocioa. Oprcz problemu Maurrasa,141 w niektrych krgach powojennej tradycjonalistycznej kultury francuskiej pojawiay si lady dawnych bdw, takich jak jansenizm czy gallikanizm. Bdy te przyjmoway wrog postaw w stosunku do rzymskokatolickiego ducha przejawia139 stycznia r. Kongregacja Indeksu orzeka, i pi ksiek autorstwa Maurrasa (Chemin de Paradis, Anthinea, Les amants de Venise, Trois ides politiques, Lavenir de lintelligence) oraz kierowany przeze magazyn LAction Franaise zasuguj na potpienie. w. Pius X uwaa za waciwe odwleka ogoszenie dekretu, ktry powsta stycznia r., ekskomunika jednak zostaa naoona przez Piusa XI w roku .W r., po podpisaniu przez kierownikw Action Franaise deklaracji podporzdkowania, sankcje dotyczce magazynu zostay odwoane przez Piusa XII (zob. dekret witego Ocjum z lipca r.; odpowied witego Penitencjarium z lipca tego samego roku), lecz potpienie pism Maurrasa umieszczonych na Indeksie pozostao w mocy. Zob. te Lucien Thomas, LAction Franaise devant lEglise. De Pie X Pie XII, Nouvelles Editions Latines, Paris ; Michael Su on, Nationalism, Positivism and Catholicism: the Politics of Maurras and French Catholics, Cambridge University Press, London ; Oscar L. Arnal, Ambivalent Alliance. The Catholic Church and the Action Franaise. , University of Pi sburgh Press, Pi sburgh ; Andr Laudouze, Dominicains franais et Action Franaise, Les Editions Ouvrieres, Paris . 140 Kiedy ekskomunika zostaa odwoana przez Piusa XII, zamkn on t kontrowersyjn spraw sowami: Nie ma wikszego za od roszczenia bycia bardziej katolickim od papiea. Rzym przemwi sprawa jest zamknita. Nie naley by bezwarunkowo entuzjastycznym ani te nadmiernie rygorystycznym. P. Corra de Oliveira, Action Franaise, O Legionrio nr , VII . Zob. te Idem, Action Franaise e a Liga das Naes, O Legionrio nr , XII ; Idem, Action Franaise, O Legionrio nr , V . 141 Zob. np. specjalne wydanie magazynu Itinraires (nr , kwiecie ) powicone Maurrasowi, w ktrym znalazy si artykuy takich autorw jak: Jean Madiran, Henri Charlier, Jean Ousset, Pierre Gaxo e, Roger Joseph, V. A. Berto, Henri Rambaud, Gustave Thibon, Jean-Baptiste Morvan, Jacques Vier, Louis Salleron, Georges Lay, Marcel de Corte.

jcego si w uniwersalizmie i zdolnoci pojmowania dobra, gdziekolwiek i w jakiejkolwiek formie si ono pojawia. Przede wszystkim jednak krgi owe charakteryzowaa mentalno defetystyczna, nie mogca pogodzi si z wojowniczymi i penymi nadziei teoriami Rewolucji i Kontrrewolucji.142 Jakkolwiek moe si to wydawa dziwne, najwikszy poza Pwyspem Iberyjskim wpyw w Europie Rewolucja i Kontrrewolucja wywara we Woszech, kraju pozbawionym kultury tradycjonalistycznej w cisym tego sowa znaczeniu. Europejska myl kontrrewolucyjna streszcza si w formule Tron i Otarz, czyli w wiernoci Kocioowi i dynastiom, ktre na przestrzeni dziejw ucieleniay katolick tradycj. Jednake we Woszech, po wyeliminowaniu dynastii sprzed zjednoczenia kraju przez dynasti sabaudzk z Piemontu, a nastpnie w wyniku inwazji Rzymu w roku , rozbrat zaistniay midzy papiestwem a domem sabaudzkim nie zostawi miejsca dla kontrrewolucyjnego legitymizmu. Nawet po upadku monarchii monarchici zajmowali pozycje liberalno-nacjonalistyczne, katolicy za zostali skierowani ku Partii Chrzecasko-Demokratycznej, odpowiedzialnej za przesunicie powojennego wiata katolickiego na lewo.143 W ten sposb w kraju wybranym przez Opatrzno na Stolic witego Piotra zabrako prawdziwie katolickiej inicjatywy politycznej, za to najsilniejsza i najlepiej zorganizowana partia komunistyczna na Zachodzie, podajc za nauk Antonio Gramsciego, zdoaa wypracowa strategi historycznego kompromisu, ktra w maju roku wyniosa neokomunistw do wadzy. Kiedy Wochy znalazy si w kleszczach politycznej agitacji, wok zasad Rewolucji i Kontrrewolucji, przetumaczonej i wydanej w Piacenzie przez Giovanniego Cantoniego144, zawizaa si grupa
Mentalno ow opisuje niewielka ksieczka La mano che estingue, la voce che addormenta, Ucio Tradizione, Famiglia, Proprieta, Roma . 143 Analizy tej ewolucji dostarczaj: R. de Ma ei, Il centro che ci port a sinistra, Fiducia, Roma oraz manifest Centro Culturale Lepanto zatytuowany Prodi il Kerensky italiano?, Il Tempo oraz Il Giornale z maja . Zob. te Giovanni Cantoni, La lezione italiana, Cristianit, Piacenza . 144 Pierwszy woski przekad ksiki (dla Edizioni dellAlbero) ukaza si w roku . Kolejny, ze wstpem G. Cantoniego pt. LItalia tra Rivoluzione e Contro-Rivoluzione, ukaza si w roku nakadem Cristianita. Trzeci, opatrzony posowiem Plinia Corri de Oliveira zatytuowanym Rivoluzione e Contro-Rivoluzione ventanni dopo, wydano w roku . Praca ta pisa we wstpie Giovanni Cantoni zawiera wszystkie elementy, ktre pozwalaj nam dostrzec w niej wyraz mylenia kontrrewolucyjnego w dobie kulturowej Rewolucji (s. ). Z prac G. Cantoniego zob. te Plinio Corra de Oliveira al servizio di un capitolo della do rina sociale della Chiesa: il commento del Magisterio alla parabola dei talenti, Cristianita nr , listopad .
142

XX

Alleanza Ca olica. W roku powstao czasopismo Cristianit, a nastpnie inne grupy i ruchy inspirowane Rewolucj i Kontrrewolucj, midzy innymi Centro Culturale Lepanto zaoone w roku w Rzymie.145

. Szlachta i analogiczne elity tradycyjne w obliczu IV Rewolucji

Za ideow kontynuacj i rozwinicie Rewolucji i Kontrrewolucji mona uwaa ksik Plinia Corri de Oliveira zatytuowan Szlachta i analogiczne elity tradycyjne.146 W eseju pt. Rewolucja i Kontrrewolucja dwadziecia lat pniej147 Plinio Corra de Oliveira opisuje pojawienie si ju po rewolucji komunistycznej IV Rewolucji, mniej ideologicznej, przejawiajcej si raczej w tendencjach; Rewolucji, ktra zakada likwidacj starego modelu mylenia, woli i wraliwoci w celu szybkiego osignicia ostatecznego, rewolucyjnego celu, a mianowicie ustanowienia na gruzach cywilizacji chrzecaskiej plemiennego i anarchicznego spoeczestwa posusznego Ksiciu Ciemnoci. Zdaniem brazylskiego myliciela, podstawowym antidotum na skrajny upadek spoeczestwa moe by powrt modelu prezentowanego przez elity tradycyjne. Skoro rewolucja na Sorbonie w roku staa si wybuchem o skali wiatowej, ktry zaktywizowa zarazki proletariatyzacji spoeczestwa, impuls do staego doskonalenia, charakterystyczny dla redniowiecza i nastpnych stuleci, mgby si dzi odrodzi wwczas, gdyby szlachta na nowo odnalaza w sobie sens swego historycznego posannictwa. Gdyby dwudziestowieczny szlachcic mia wiadomo tej misji i oywiany wiar oraz umiowaniem waciwie pojtej tradycji
Centro Culturale Lepanto, zaoone przez autora niniejszej ksiki w Rzymie w roku , zasyno we Woszech oraz w caej Europie z powodu doktrynalnych wystpie na takie tematy, jak: nowy konkordat ( ), traktat z Maastricht ( ), zagroenie ze strony islamu ( ), legalizacja zwizkw homoseksualnych ( ) czy wsppraca midzy katolikami a neokomunistami we Woszech ( ). 146 P. Corra de Oliveira, Nobreza e elites tradicionais anlogas. Tumaczenie angielskie: Nobility and Analogous Traditional Elites in the Allocutions of Pius XII, Amerykaskie Stowarzyszenie Obrony Tradycji, Rodziny i Wasnoci, York (PA) . Ksika zostaa przetumaczona rwnie na jzyk hiszpaski, woski i francuski. Zdobya uznanie rozmaitych osobistoci, jak kardynaowie Mario Luigi Ciappi, Silvio Oddi, Alfons Maria Stickler i Bernardino Echeverra, czy znamienici teologowie: ojciec Raimondo Spiazzi i ojciec Victorino Rodrguez. 147 Plinio Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja dwadziecia lat pniej, w: Rewolucja i Kontrrewolucja, s. (z czci III zaktualizowan przez samego autora).
145

czyni wszystko, by j wypeni, odnisby zwycistwo nie mniejsze ni to, ktre stao si udziaem jego przodkw odpierajcych barbarzycw, spychajcych islam za Morze rdziemne czy forsujcych bramy Jerozolimy pod wodz Gotfryda de Bouillon.148 W zakoczeniu swej ostatniej ksiki Plinio Corra de Oliveira tak oto przedstawia katastroczn wizj dugiego procesu rewolucyjnego: Proces ten postpuje bezustannie od schyku i upadku Wiekw rednich do pocztkw radosnego triumfu renesansu, do protestanckiej rewolucji relignej, ktra bya zalkiem i przygotowaniem rewolucji francuskiej, czy w dalszej perspektywie rewolucji rosyjskiej roku . Proces w jawi si, pomimo niezliczonych przeszkd, jako niezmiennie zwyciski, do tego stopnia, i jego si napdow mona by uzna za niezwycion, a jego rezultaty za denitywne. Te rezultaty istotnie wydaj si by denitywne, jeeli nie zwracamy uwagi na natur samego procesu. Na pierwszy rzut oka sprawia on wraenie wyjtkowo konstruktywnego, skoro udao mu si wznie trzy gmachy: protestanckiej pseudoreformacji, demoliberalnej republiki oraz Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Jednake prawdziwa natura owego procesu jest z gruntu niszczycielska. On sam jest czyst Destrukcj. Powali chwiejce si redniowiecze, zanikajcy ancien regime i apoplektyczny, oszalay, burzliwy wiat mieszczaski. Pod jego naciskiem leg w gruzach dawny Zwizek Sowiecki ponury, tajemniczy i przegniy niczym dawno spady z gazi owoc. Hinc et nunc, czy nieprawd jest, i kamieniami milowymi tego procesu s wycznie ruiny? Co za generuje ostatnia z owych ruin, jeli nie oglny zamt nieustannie grocy nadcigajcymi katastrofami, ktre nie dochodz do skutku, przynoszc w zamian perspektyw nowych katastrof, jeszcze bardziej nieuchronnych i paradoksalnych? Te z kolei take mog si rozwia po to tylko, by otworzy drog jeszcze innym potworom, albo te doprowadzi do przeraajcej rzeczywistoci, jak byaby migracja hord ze Wschodu na Zachd czy islamskich z Poudnia na Pnoc?
148

P. Corra de Oliveira, Nobility and Analogous Traditional Elites, s.

XX

Kt to wie, czy tak si stanie? Czy to bdzie wszystko, czy te wydarzy si co jeszcze gorszego? Taka wizja zniechciaby wszystkich, ktrym brak wiary. Jednake ci, ktrzy j posiadaj, sysz ju gos dobiegajcy spoza zmconego, ponurego widnokrgu. Gos ten, zdolny wzbudzi najtrwalsz ufno, mwi: W kocu jednak moje Niepokalane Serce zatriumfuje!149

. Opinia wybitnego teologa wspczesnego na temat Rewolucji i Kontrrewolucji

Wrd opinii formuowanych na temat Rewolucji i Kontrrewolucji szczegln uwag zwraca pogbiona, szczegowa analiza dokonana przez ojca Anastasio Gutirreza, wybitnego kanonist ze zgromadzenia klaretynw, konsultanta rozlicznych watykaskich dykasterii. Pisze on midzy innymi: Rewolucja i Kontrrewolucja stanowi mistrzowskie dzieo, ktrego nauki powinny by szeroko rozpowszechniane, tak, aby przenikny sumienia nie tylko tych, ktrzy uwaaj si za prawdziwych katolikw, lecz powiedziabym nawet wicej wszystkich ludzi dobrej woli. Ci ostatni powinni nauczy si z niego, e zbawienie mona znale jedynie w Jezusie Chrystusie i Jego Kociele; ci pierwsi powinni czu si utwierdzeni i umocnieni w swej wierze oraz psychologicznie i duchowo uodpornieni na ten przebiegy proces, ktry wykorzystuje wielu z nich jako naiwnych gupcw lub towarzyszy podry. Analiza procesu rewolucyjnego zawarta w tej ksice jest bardzo odkrywcza i robi ogromne wraenie dziki swojemu realizmowi i gbokiemu zrozumieniu historii, poczwszy od dekadencji w kocu redniowiecza, poprzez poganizujcy renesans i pseudo-reformacj, dalej straszliw rewolucj francusk, a do ateistycznego komunizmu. Autor nie ogranicza si jedynie do zewntrznej analizy historii. Ludzkie dziaania i reakcje, ktrych ta analiza dotyczy, s rwnie wyjaniane w wietle psychologii czowieka, zarwno psychologii indywidualnej, jak i psychologii zbiorowoci. Ostatecznie trzeba uzna, e istnieje kto, kto kieruje t gbok i systematyczn
149

Ibidem, s.

dechrystianizacj. Czowiek wprawdzie skania si ku zu - pycha i zmysowo - lecz gdyby nie byo kogo trzymajcego lejce tych nieuporzdkowanych tendencji i sprytnie je koordynujcego, to najprawdopodobniej nie skutkowayby one tak staym, sprawnym i systematycznym dziaaniem, ktre, konsekwentnie kontynuowane, korzysta nawet ze wzlotw i upadkw wywoanych oporem i naturaln reakcj si przeciwnych. Dzieo to przewiduje rwnie, chocia z wielk ostronoci w swych prognozach i w trybie hipotetycznym, dalsz moliw ewolucj dziaalnoci rewolucyjnej i, w dalszej kolejnoci, kontrrewolucyjnej. Zawiera ono wiele trafnych socjologicznych, politycznych, psychologicznych i perspektywicznych obserwacji, z ktrych wiele zasugiwaoby na antologi. Wiele z nich uwypukla inteligentne taktyki, ktre sprzyjaj Rewolucji, oraz te, ktre mogyby i powinny by stosowane w powszechnej strategii kontrrewolucyjnej. W sumie odwa si na stwierdzenie, e jest to prorocze dzieo, w najlepszym znaczeniu tego sowa. Powinno by ono wykadane w kocielnych orodkach wyszego ksztacenia, aby przynajmniej elity stay si w peni wiadome przygniatajcej rzeczywistoci, o ktrej jestem przekonany nie maj jasnego pojcia. () Ksika ta jest autentycznym wytworem chrzecaskiej mdroci.150

Anastasio Gutirrez CMF, list do Juana Miguela Montesa z P. Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. - .
150

wrzenia

, por.

Rozdzia V T ,R ,W

W idealizmie gorliwo. W manierach kurtuazja. W dziaaniu bezbrzene powicenie. W obliczu wroga roztropno. W walce duma i odwaga. A z odwag zwycistwo.

. Spjny, nierozerwalny blok

Osignwszy peni dojrzaoci Plinio Corra de Oliveira postanowi nada skupionej wok niego i podzielajcej jego ideay rodzinie duchowej form stowarzyszenia. lipca roku w So Paulo zaoone zostao Sociedade Brasileira de Defensa da Tradio, Familia e Propriedade,1 pierwsze z serii inspirowanych jego myl stowarzysze powstajcych stopniowo na piciu kontynentach.2 Trzy sowa: Tradycja, Rodzina, Wasno, tworzce nazw stowarzyszenia, streszczaj koncepcj wiata w ujciu Plinia Corri de Oliveira, ktra z kolei stanowi odbicie zaoe nauki spoecznej Kocioa.3
1

Pocztek publicznej dziaalnoci TFP datuje si na lipca r., kiedy stowarzyszenie ocjalnie przejo cao dziaa do tej pory kontrolowanych zarwno osobicie przez profesora Plinia Corr de Oliveira, jak i przez jego wsppracownikw z grupy zwizanej z Catolicismo. Plinio Corra de Oliveira do mierci pozosta prezesem brazylskiego TFP; wiceprezesem za, rwnie do mierci, by prof. Fernando Furquim de Almeida ( ). 2 Biura TFP czy te bliniacze instytucje powstay w Argentynie, Chile, Urugwaju ( ), Peru ( ), Kolumbii, Wenezueli, Hiszpanii ( ), Ekwadorze ( ), Stanach Zjednoczonych ( ), Boliwii, Francji, Portugalii ( ), Kanadzie ( ), we Woszech ( ), w Republice Poudniowej Afryki ( ), Niemczech, Australii ( ), Kostaryce ( ), Nowej Zelandii ( ), na Filipinach ( ), w Paragwaju ( ), Wielkiej Brytanii ( ), Indiach ( ), Polsce ( ), Japonii i Gwatemali ( ). 3 Jej podstawowe zaoenia stwierdza Pius XII od zawsze pozostaj niezmienne: rodzina i wasno jako fundament zabezpieczenia bytu; a w dalszej kolejnoci jako uzupeniajce si skadniki bezpieczestwa, lokalnych instytucji i zwizkw zawodowych, a w kocu pastwa. Pius XII, radiowe przemwienie na Boe Narodzenie, grudnia r., w: DR, t. XVII, s. - .

XX

Prawdziwa tradycja pisze brazylski myliciel zakada dwie zasady: a) kady autentyczny i ywy porzdek rzeczy posiada trway wewntrzny impuls ku poprawie i doskonaoci; b) z tego powodu prawdziwy postp nie jest niszczeniem ale dodawaniem, nie polega na zrywaniu powiza, lecz na ich utrwalaniu i kontynuowaniu w drodze ku grze. Krtko mwic, tradycja to suma przeszoci i spokrewnionej z ni teraniejszoci. Dzisiaj nie powinno by zaprzeczeniem wczoraj, lecz jego harmonn kontynuacj.4 Tradycja, od aciskiego tradere, nie oznacza zatem zwykego przywizania do przeszoci, lecz przekazywanie spucizny wartoci z pokolenia na pokolenie.5 Tradycja, ktr reprezentujemy, jest tradycj katolick. Jest tradycj w peni yw. Gorejc yciem przyrodzonym i nadprzyrodzonym.6 Wszystko, co yje, potrzebuje do rozwoju sprzyjajcego rodowiska. Naturalnym rodowiskiem dla przekazywania i rozwoju wartoci jest rodzina, ktra jak naucza Koci stanowi podstawow komrk i element skadowy spoecznoci pastwa.7 Rodzina z kolei do przetrwania i rozwoju potrzebuje materialnej bazy, ktra zagwarantuje jej ycie i wolno. Z tego powodu Pius XI w encyklice Quadragesimo anno stwierdza, i zawsze musi nietykalnym pozosta naturalne prawo do posiadania prywatnej wasnoci i do przekazywania jej drog spadku, a pastwo nie moe tego prawa niszczy.8

P. Corra de Oliveira, TFP. Tradio, Folha de S. Paulo, III . Zob. te Idem, Nobility and Analogous Traditional Elites, s. - . 5 Pius XII wyranie uczy, i prawdziwy postp nie istnieje w oderwaniu od tradycji. Samo sowo jest etymologicznie jednoznaczne z postpem czy te ruchem do przodu jednoznaczne, lecz nie identyczne. Podczas gdy postp oznacza jedynie posuwanie si naprzd, krok po kroku, ku niepewnej przyszoci, tradycja rwnie odnosi si do marszu naprzd, jednak marsz ten jest cigy, rwnie wawy, co spokojny, i przebiega zgodnie z prawami yciowymi (). Jak sama nazwa wskazuje, tradycja to dar przekazywany z pokolenia na pokolenie, pochodnia, ktr jeden uczestnik sztafety podaje drugiemu, bez zatrzymywania si czy zwalniania biegu. Tradycja i postp do tego stopnia harmonnie wzajemnie si uzupeniaj, i jak tradycja bez postpu stanowiaby pojciow sprzeczno, tak postp bez tradycji byby propozycj nierozwan, skokiem w ciemno. Przemwienie do rzymskiej szlachty i arystokracji z stycznia r., w: Szlachta i analogiczne elity tradycyjne, s. . 6 P. Corra de Oliveira, przemwienie z stycznia r., Catolicismo, nr , luty . 7 Pius XII, Przemwienie do francuskich ojcw rodzin z wrzenia r., w: DR, t. XIII, s. . 8 Pius XI, Encyklika Quadragesimo anno z maja r., w: Znak, nr - , lipiec-wrzesie , s. .
4

,R

,W

Max Delespese, synny belgski progresywista, w swej ksice pod znamiennym tytuem Tradition, Famille, Proprit. Jsus et la triple contestation (Tradycja, Rodzina, Wasno. Jezus i potrjna kontestacja), zauwaa: Niektrych powierzchownych obserwatorw zdumiewa moe trjmian tradycja-rodzina-wasno, jako e elementy owe zazwyczaj nie id ze sob w parze. W istocie jednak zwizek tych trzech terminw nie jest bynajmniej przypadkowy. () Tradycja, rodzina i wasno skadaj si na spjny blok, ktry mona jedynie przyj lub odrzuci, ale rozdzieli jego elementw skadowych si nie da.9 Najbardziej radykalne w naszych czasach odrzucenie owego bloku doktrynalnego dokonao si w socjalizmie i komunizmie, ktrych podstawowe zaoenia wedug rosyjskiego matematyka, Igora Szafarewicza10 daj si streci w nastpujcych punktach: a) zniesienie wasnoci prywatnej; b) likwidacja rodziny; c) zniszczenie religii; d) rwno, likwidacja spoecznej hierarchii. Formua TFP jak wskazuje Plinio Corra de Oliveira zawiera trzy wielkie zasady zanegowane przez wspczesny kolektywizm, ktry przeciwstawi im nie mniej znaczcy trjmian: umasowienie niewolnictwo gd.11

. Nowe metody apostolatu

Zarwno brazylskie TFP, jak i inne stowarzyszenia inspirowane myl Plinia Corri de Oliveira, charakteryzuje nie tylko spjno wizji wiata, ale take zaskakujco nowatorskie metody apostolatu. Od samego pocztku swej dziaalnoci TFP musiao zmaga si ze spiskiem milczenia ze strony mass-mediw wobec jego inicjatyw. W celu bezporedniego dotarcia do opinii publicznej Plinio Corra de Oliveira wymyli wielkie kampanie reklamowe, podczas ktrych modzi czonkowie TFP za pomoc megafonw, transparentw, hase i muzyki przycigali na ulicach uwag przechodniw. marca roku na Viaduto do Ch, najbardziej ruchliwej i zatoczonej arterii
Max Delespesse, Tradition, Famille, Proprit. Jsus et la triple contestation, Fleurus, Paris , s. - . 10 Igor Chafarewitch, Il socialismo come fenomeno storico mondiale, tum. woskie, La Casa di Matriona, Milan , s. . 11 P. Corra de Oliveira, Nobility and Analogous Traditional Elites, s. .
9

XX

So Paulo, po raz pierwszy pojawiy si wielkie czerwone sztandary, na ktrych pry si zoty lew, a w roku doszy do nich czerwone kapy, osobicie zaprojektowane przez Doktora Plinio. Te wanie sztandary i kapy stanowi na caym wiecie motyw wyrniajcy publiczn dziaalno apostolsk TFP. Plinio Corra de Oliveira nieustannie podkrela wag owego apostolatu ze sztandarem, ktry wywouje w opinii publicznej oywiajcy, zdrowy wstrzs symbolizujcy kontrofensyw dobra.12 W procesie nawrcenia istotn rol odgrywa nie tylko czynnik logiczny, ale take czynniki psychologiczne i nadprzyrodzone, poniewa to przede wszystkim aska Boa dziaa w duszy czowieka pocigajc go ku przylgniciu do prawdy i ku praktykowaniu cnt. To w rzeczy samej poprzez wstrzs aski dokonuje si przemiana czowieka dawnego w czowieka nowego, o ktrej pisze w swych listach w. Pawe.13 Dom Chautard poucza, w jaki sposb instytucj katolick, ktra chce by godna tej nazwy, musi przenika ycie wewntrzne warunek owocnego dziaania.14 Wielki rozwj aktywnoci zewntrznej zrodzi wrd czonkw TFP pragnienie posiadania obszarw szczeglnej ciszy, na ktrych mogliby oni wznosi duchowy wa ochronny zabezpieczajcy przed przesadn aktywnoci. W ten sposb, obok tradycyjnych centrw dziaalnoci powstay pustelnie,15 czyli miejsca przeznaczone do nauki i modlitwy, charakteryzujce si szerokim zastosowaniem medytacji oraz precyzyjn regu ycia. Powstanie owych oaz, wypenionych atmosfer powagi i duchem nadprzyrodzonoci, stanowio odpowied na nieustannie podkrelane przez Doktora Plinio wymaganie, by Rewolucj zwalcza nie tylko na polu idei, ale take na gbszym poziomie tendencji. W tym samym wymiarze mieci si wprowadzenie przeze w momencie rozprzestrzeniania si Rewolucji poprzez kontrkulturowe
P. Corra de Oliveira, Obstculo corrida para o caos, Catolicismo, nr , stycze . Zgodnie z dowiadczeniem historii pisze Plinio Corra de Oliveira wyglda na to, e wielkie nawrcenia zwykle zdarzaj si poprzez gwatowny wstrzs duszy, wywoany ask przy okazji jakiego zewntrznego lub wewntrznego wydarzenia. Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . 13 Ef , - . 14 Dom J.-B. Chautard, The Soul of Apostolate, s. - . 15 Okrelenie pustelnia wprowadzi Fabio Vidigal Xavier de Silveira, zmary w r. dyrektor brazylskiego TFP. Kiedy na kilka lat przed mierci zwiedza on synn pustelni delle Carceri w Asyu, ogarn go na widok panujcego tam ducha nadprzyrodzonoci taki entuzjazm, e zacz w termin stosowa w jzyku codziennym w odniesieniu do biura, w ktrym pracowa.
12

,R

,W

ruchy hippisw i punkw specjalnych strojw ceremonialnych ze szkaplerzem Matki Boej z Gry Karmel oraz z krzyem w. Jakuba, ktrych znaczenie symboliczne zblione byo do czerwonych kap uywanych podczas wystpie publicznych. Stroje te, z powodu oryginalnego stylu nie dajce si porwna ani do tradycyjnych szat duchownych, ani tym bardziej do wojskowych mundurw, nosi si przy specjalnych okazjach w celu okazania ducha rycerskiego sprzeciwiajcego si wspczesnej degeneracji moralnej. Oryginalnym sposobem propagowania idei bya wymylona przez Plinia Corr de Oliveira metoda karawan, w ktrych grupy modych ludzi podrujc z jednego koca ogromnego kraju na drugi realizoway apostolstwo objazdowe. Od padziernika r. do roku karawany przejechay w sumie kilometrw po caym obszarze Brazylii, przeprowadzajc kampanii w miastach wszystkich stanw i rozprowadzajc ksiek oraz broszur wydanych przez stowarzyszenie. Byo to cakowicie nowe narzdzie popularyzacji idei TFP, umoliwiajce kontakt z szerok publicznoci bez ltra narzucanego przez media. Nakad tych publikacji, tak olbrzymi w skali Ameryki Poudniowej, potwierdzi suszno inicjatywy Doktora Plinio. Przez wiele lat TFP regularnie prowadzio Tygodnie Studiw nad Formacj Antykomunistyczn (SEFAC), podczas ktrych dokonywano w formie konferencji przygotowanych za pomoc rodkw audiowizualnych precyzyjnej krytyki komunizmu, jasno zarazem wykadajc przeciwn mu nauk katolick. Owe kursy formacyjne, przeznaczone dla modziey zarwno brazylskiej, jak i pochodzcej z wielu innych czci wiata, stay si nieocenion okazj wzajemnego poznania, wymiany opinii i przeycia prawdziwie braterskiej atmosfery. Obok zaangaowania, w cisym sensie tego sowa, ze strony czonkw i wolontariuszy, w ostatnich latach podjta zostaa nowa forma apostolatu: Correspondentes e Esclarecedores (Wspierajcy i Przyjaciele).16
Plinio Corra de Oliveira w nastpujcy sposb okreli rol wspierajcych: Misj naszych wspierajcych jest walczy w wielkiej batalii o opini publiczn wasnym przykadem, zachowaniem i wszystkim, co emanuje z ich prawdziwie katolickiej postawy. Musi to czyni prawdziwy Kontrrewolucjonista w obliczu zatracenia, ku ktremu zmierza wspczesny wiat. My to czynimy. Musimy za kadym razem na nowo dawa dobry przykad, powtarza te same sowa, wiedzie, jak wyraa nasze ideay i wysoko wznosi nasze sztandary (spotkanie z wspierajcymi wrzenia r.). 17 Zob. M. Kornis, D. Flaksman, Conferencia Nacional dos Bispos do Brasil (CNBB), w: DHBB, t. II, s. . Arcybiskup Giovanni Montini, watykaski sekretarz stanu i przyszy papie Pawe VI, w sposb znaczcy wpyn na decyzj Piusa XII o udzieleniu aprobaty tej organizacji. (ibidem, s. ).
16

XX

Ci ostatni rozprzestrzeniaj dzieo Kontrrewolucji we wasnych rodzinach i rodowiskach zawodowych. Pod koniec lat osiemdziesitych, dziki nowoczesnej technice bezporedniego kontaktu drog pocztow, umoliwiajcej komunikacj z dziesitkami tysicy wspierajcych, TFP uzyskao nowe skuteczne narzdzia apostolskie. Niektre z kampanii urzdzanych przez stowarzyszenie zdoay nawet zainspirowa narodziny nowych nurtw mylowych i radykalnie zmieni sytuacj na rozmaitych polach.

. Ewolucja brazylskiego duchowiestwa w kierunku lewicy i narodziny CNBB

padziernika roku dwudziestu arcybiskupw spotkao si w Rio de Janeiro celem zaoenia Confrencia Nacional dos Bispos do Brasil (CNBB), ktrej zadaniem miao by koordynowanie i subsydiowanie dziaa ukierunkowanych relignie, jak rwnie dotyczcych miosierdzia, dobroczynnoci i pracy spoecznej na terytorium caego kraju.17 Pierwszym jej sekretarzem zosta biskup pomocniczy Rio de Janeiro, Helder Cmara, ktremu powierzono prace przygotowawcze nad projektem CNBB.18 Poczwszy od roku owa organizacja biskupw, zdobywszy dominacj w poszczeglnych diecezjach, staa si nieocjalnym gosem Kocioa w Brazylii.19 Wewntrz niej natomiast biskup Cmara20 jawi si jako posta predestynowana do objcia, przynajmniej czciowo, charyzmatycznej roli, jak uprzednio w procesie relignej odnowy lat trzydziestych odegra kardyna Leme. Jednak w drugiej poowie lat pidziesitych rozpocz si w brazylskim episkopacie zwrot na lewo m.in. za spraw nowego nuncjusza apostolskiego, Armando Lombardiego ( ), ktry faworyzowa w nominacjach biskupich ksiy o nastawieniu

18 Sergio Bernal, La Iglesia del Brasil y el compromiso social, Ponticia Universita Gregoriana, Roma , s. . 19 Jeden z jej dostojnikw, kardyna Aloisio Lorscheider, okreli j wrcz mianem nieocjalnego rzecznika Wikariusza Chrystusowego. Zob. O Povo z Fortaleza, lutego . 20 Biskup Helder Cmara (nieyjcy ju dzisiaj przyp. do wyd. pol.) odtd dziery faktycznie, cho nie ocjalnie, o wiele wiksz wadz od tej, jaka przysuguje biskupowi Rio kard. Jaime Cmarze, najwaniejszej postaci Kocioa brazylskiego. Richard Marin, Dom Helder Cmara. Les puissants et les pauvres, Les Editions de lAtelier, Paris , s. . W episkopalnym kalejdoskopie biskup Cmara jest tym, ktry dziery sztandar (). W jego osobie wyraa si caa ewolucja Kocioa zmierzajca do zerwania z tradycyjnym porzdkiem spoecznym. Charles Antoine, LEglise et le pouvoir au Brsil. Naissance du militarisme, Descle de Brouver, Paris , s. .

,R

,W

progresywistycznym, wsppracujcych z biskupem Helder Cmar w dziele przygotowania postpowych postaw spoecznych.21 W maju roku konferencja biskupw z pnocnego wschodu, zwoana przez biskupa Heldera Cmar do Campina Grande (Paraba), odbyta w obecnoci prezydenta republiki, Kubitschka, ktrego wystpienie przewidziano na zakoczenie obrad, odkrya szerzc si w kraju okropn niesprawiedliwo i ogosia, e biskupi stan po stronie uciskanych, aby wsppracowa z nimi w dziele awansu i odkupienia.22 Kwestia sprawiedliwoci spoecznej i reformy rolnej uczyniona zostaa mocnym punktem CNBB, szczeglnie od roku , czyli od pocztku pontykatu Jana XXIII. Po zaoeniu CNBB na dziaalno brazylskiej hierarchii wywary wpyw dwa wydarzenia wagi kontynentalnej: utworzenie w roku , z inicjatywy biskupa Cmary, Rady Episkopatw Ameryki aciskiej (CELAM) oraz rewolucja kubaska roku .23 Punkt wyjcia dla procesu wdzierania si polityki do serca instytucji kocielnych pisze Pierre Vayssire znajdujemy w CELAM, organie sucym poczeniu rnych episkopatw kontynentu, stworzonym w roku z inicjatywy biskupa Heldera Cmary.24 Pod koniec lat szedziesitych grupa teologw poudniowoamerykaskich
Przekonany o potrzebie odnowy miejscowego Kocioa, ktra mogaby si dokona za spraw CNBB, biskup Lombardi co tydzie spotyka si z biskupem Cmar oraz uczestniczy w kilku spotkaniach CNBB, podczas ktrych wspiera najbardziej awangardowe deklaracje socjalne. M. Kornis, D. Flaksman, Conferencia Nacional dos Bispos do Brasil (CNBB), s. . Wielki przyjaciel biskupa Heldera Cmary, z ktrym co tydzie jada obiad, wierny sojusznik propagatorw nowych strategii w brazylskim katolicyzmie, przewodniczy podczas swej nuncjatury utworzeniu diecezji, arcybiskupstw i praatur. W czasie owych dziesiciu lat sakr otrzymao biskupw i arcybiskupw, ktrzy tworz dzi wikszo miejscowego episkopatu. Marcio Moreira Alves, A Igreja e a poltica no Brasil, Editora Brasiliense, So Paulo , s. . Marcio Moreira Alves zauwaa, i wszystkie nominacje biskupw konserwatywnych miay miejsce przed rokiem , wyznaczajcym pocztek nuncjatury arcybiskupa Lombardiego; od tamtej pory, za wyjtkiem biskupa Jos Angelo Neto, nominowanego w roku , wszyscy biskupi charakteryzowali si pogldami jawnie progresywistycznymi (ibidem). 22 R. Marin, op. cit., s. . Ju podczas pierwszych swych zebra w Blem ( ) i Aparecida ( ) CNBB postulowaa reform roln. 23 Zob. Jos Oscar Beozzo, A Igreja no Brasil, w: A Igreja Latino-Americana s vsperas do Concilio, Edies Paulinas, So Paulo , s. - . zob. te J. F. Regis de Moras, Os bispos e a poltica no Brasil, Cortez Editora, So Paulo ; Thomas C. Bruneau, The Church in Brazil, University of Texas Press, Austin ; Paulo Jos Krischke, Sco Mainwaring (red.), A Igreja nas bases en tempo de transio ( ), L&PM Editores, Porto Allegre ; C. Antoine, Lpiscopat brsilien dans les dcennies du dvelopment, Etudes nr - , czerwiec-lipiec , s. - ; J. O. Beozzo, A Igreja do Brasil. De Joo XXIII a Joo Paulo II de Medellin a Santo Domingo, Vozes, Ptropolis . 24 Pierre Vayssire, Les rvolutions dAmrique Latine, Seuil, Paris , s. .
21

XX

rozpocza formuowanie teologii wyzwolenia,25 ktrej duch przenikn II Zgromadzenie Generalne CELAM obradujce w roku w Medellin, w obecnoci Pawa VI.26 Nowy prd teologiczny, wyraajcy pragnienie zastosowania dyrektyw Soboru Watykaskiego II w Ameryce aciskiej, przedstawia misj Jezusa Chrystusa przede wszystkim jako dzieo wyzwolenia spoecznego i politycznego. Jako narzdzia wyzwolenia klas uciskanych nurt w uywa nauk spoecznych, zwaszcza za metodologii marksistowskiej. W tej sytuacji teolog stawa si zgodnie z formu Gramsciego organicznym intelektualist proletariatu,27 z podstawow funkcj przybliania krlestwa sprawiedliwoci na ziemi.28 Ten sam okres by wiadkiem rewolucji kubaskiej, reprezentujcej w wyobrani latynoamerykaskiej paradygmat kadej przyszej rewolucji, a dziaajcej jak detonator zdolny wywoa gigantyczn eksplozj, ktrej fala wstrzsowa o zasigu kontynentalnym wywrci konserwatywne reimy, przynoszc Ameryce aciskiej drug niepodlego.29 Rewolucyjna partyzantka, zgodnie z planem Castro i Guevary, zdoaa obj okoo dwadziecia krajw Ameryki rodkowej i Poudniowej, doprowadzajc cay kontynent na krawd chaosu. W yciu religno-spoecznym Brazylii i caej Ameryki aciskiej lewicowe tendencje religne rozprzestrzeniy si gwatownie w procesie
Po raz pierwszy zostaa ona w sposb systematyczny sformuowana w roku przez peruwiaskiego teologa, Gustava Gutirreza (Teologia Della Liberazione, tumaczenie woskie, Queriniana, Brescia ). Urodzony w r., absolwent uniwersytetu w Louvain, ojciec Gutirrez przez wiele lat peni funkcj visiting professor Uniwersytetu Michigan wywierajc jak zauwaa Pierre Vayssire doniosy wpyw na wiat uniwersytecki Ameryki Pnocnej. Spord teologw, ktrzy pooyli fundamenty pod teologi wyzwolenia, przywouje si nazwiska jezuitw Jona Sobrino i Juana L. Segundo, franciszkanina Leonardo Boa, a take biskupa Heldera Cmary, ktry cho nie by zawodowym teologiem, ogromnie, sowem i dziaaniem, przyczyni si do rozwoju teologii wyzwolenia. Ba ista Mondin, I teologi della liberazione, Borla, Milano , s. . Oprcz biskupa Cmary merytoryczny i organizacyjny rozwj ruchu wsparli tacy biskupi, jak Leonidas Proao w Ekwadorze, Oscar Romero w Salwadorze, Sergio Mndez Arceo i Samuel Ruiz w Meksyku, Zambrano Camader w Kolumbii. Na temat teologii wyzwolenia zob. te Armando Bandera OP, La Iglesia ante el proceso di liberacin, BAC, Madrid ; ks. Micha Poradowski, El marxismo en la teologia, Speiro, Madrid ; Alfonso Lopez Trujillo, De Medellin a Puebla, Editorial Catolica, Madrid . 26 Zob. B. Mondin, I teologi della liberazione, s. . To podczas konferencji CELAM w Medellin teologia wyzwolenia uzyskaa prawa obywatelskie. R. Vidales, Acquisizioni e compiti della teologia latino-americana, Concilium nr , , s. . 27 Jos Francisco Gmez, El intelectual orgnico segn Gramsci y el teologo da la liberacin en Amrica Latina, Christianismo y Sociedad (Meksyk), nr , , s. - . 28 Alvaro Delgado, La clerg en rvolte, La Nouvelle Revue Internationale, nr , kwiecie , s. - , s. - . 29 P. Vayssire, Les rvolutions dAmrique Latine, s. , .
25

,R

,W

wspartym przez czonkw episkopatu oraz Akcji Katolickiej w rodowiskach robotniczych i uniwersyteckich, a uwidocznionym w powstaniu Podstawowych Wsplnot Kocielnych.30 Z pocztkiem roku w onie Juventude Universitaria Catlica (JUC) zaaprobowano dokument nazwany Estatuto Ideolgico (Statut Ideologiczny), ordujcy za socjalizmem i brazylsk rewolucj. Z dwch stowarzysze studenckich Akcji Katolickiej, JUC oraz JEC (Juventude Estudantil Catlica),31 zrodzia si nowa organizacja, Ao Popular,32 opowiadajca si za otwart akcj rewolucyjn, ukierunkowan na zburzenie fundamentw spoeczestwa brazylskiego.33 Zamierzaa ona stan rami w rami z nurtem socjalistycznym przeksztacajcym nowoczesn histori poprzez uznanie awangardowej roli rewolucji radzieckiej.34 Plinio Corra de Oliveira dostrzega w tym marszu, ktry zreszt wczeniej przewidzia, logiczn konsekwencj zwalczanego przez siebie w latach trzydziestych i czterdziestych progresywizmu. Miao mu si sprzeciwia TFP, uwaane przez swego zaoyciela za prawowit kontynuacj dawnego ruchu katolickiego i pozostajce w absolutnej wiernoci odwiecznemu Magisterium Kocioa. ycie religne Brazylii wedug wspczesnego historyka poczo oscylowa midzy dwoma biegunami: progresywistycznym oraz reprezentowanym przez TFP.35
Michael Sieviernich, Thologie de la Libration, w: DSp, t. XV, , s. . JUC i JEC stowarzyszenia studenckie dziaajce w ramach brazylskiej Akcji Katolickiej (ACB), zostay uznane przez hierarchi kocieln w roku , a wraz z kocem dziaalnoci ACB w roku zostay faktycznie rozwizane. 32 Zob. Haroldo Lima, Aldo Arantes, Historia da Ao Popular da JUC ao PC do B, Editora Alfa-Omega, So Paulo oraz Mnica Kornis, Dora Flaksman, haso Ao Popular (AP), w: DHBB, t. I, s. - . Pierwszym koordynatorem krajowym nowej organizacji zosta Herbert Jos de Souza, za jej gwnym ideologiem jezuita, Henrique de Lima Vaz. Dokument Podstawowy ze stycznia stanowi: Ao Popular optuje za polityk rewolucyjnego przygotowania. Prbuje mobilizowa lud poprzez rozwanie jego wiadomoci co do kapitalizmu (krajowego i midzynarodowego) oraz feudalizmu. Cyt. za: P. J. Krischke, A Igreja e as crises polticas no Brasil, Vozes, Petropolis , s. . Trudno wykaza rnic midzy tego typu postaw a ocjalnymi wytycznymi partii marksistowskich. Rnica jednak istnieje w fakcie, i postawa taka znajduje pocztek w sferach wywierajcych wpyw na lud za porednictwem rozlegej sieci instytucji kocielnych: parai, szk, placwek opieki spoecznej itp. (ibidem). 33 Zob. Aloizio Augusto Barbosa Torres, Ao Popular, Captulo deplorvel na historia do Brasil Catlico, Catolicismo nr , marzec . 34 H. Lima, A. Arantes, op. cit., s. . 35 Oscar de Figuereido Lustosa OP, Presencia de la Iglesia en la sociedad brasilea, w: Quintn Aldea, Eduardo Cardenas (red.), Manual de Historia de la Iglesia, Editorial Herder, Barcelona , t. X, s. . Pomidzy tymi dwoma grupami stoi wikszo spoeczestwa chrzecaskiego (biskupw, kapanw, wieckich), konserwatystw i liberaw, ktrzy przy rnych okazjach wahaj si pomidzy aprobat dla postaw reakcyjnych a poparciem dla postulatw progresywistycznych. Ibidem, s. .
30 31

XX

. Reforma rolna: kwestia sumienia

Od pocztku lat pidziesitych tendencyjna kampania zorganizowana przez inspirowane myleniem marksistowskim niektre media ukazywaa Brazyli jako kraj niesprawiedliwoci i braku spoecznej rwnowagi, kraj wielkich nieproduktywnych latyfundiw i ndznych favelas (slumsw) na obrzeach bogatych dzielnic wielkich miast. Reform roln przedstawiano jako jedyny sposb zaspokojenia elementarnych wymaga sprawiedliwoci stamszonej przez posiadaczy. Taki sposb prezentacji problemu opiera si na faszywych przesankach doktrynalnych i rwnie faszywej wizji socjo-ekonomicznej sytuacji Brazylii. W istocie najwikszy nieproduktywny obszar Brazylii i zarazem caego wiata skada si z niezmierzonego areau nalecego do pastwa. Okoo pidziesiciu procent terytorium Brazylii stanowi tereny nalece do wadz krajowych, bd to federalnych, bd stanowych czy municypalnych.36 Std te, trudno zrozumie (chyba e przez pryzmat ideologii marksistowskiej) reform roln, ktra domaga si nie parcelacji ziemi pastwowej, lecz konskaty majtkw prywatnych, ktre pomimo wszelkich trudnoci uczyniy Brazyli drugim po Stanach Zjednoczonych producentem ywnoci na wiecie. Ide reformy rolnej, ktrej od lat dwudziestych domagaa si partia komunistyczna, przyjto szczeglnie przychylnie w krgach lewicy katolickiej oraz w rodowiskach uniwersyteckich i inteligencji zwizanej z mediami oraz wysz nansjer.37 Sojusz tyche si w roku przynis zaproponowany przez reprezentujcego chrzecaskich demokratw gubernatora stanu So Paulo, Carvalho Pinto projekt rewizji ziemskiej. Zyska on poparcie CNBB. Lewicowa propaganda przedstawiaa sytuacj na wsi jako wybuchow z powodu niezadowolenia robotnikw rolnych. daa take wywaszczenia tak zwanych nieproduktywnych wacicieli ziemskich z latyfundiw w celu podziau ich ziemi pomidzy robotnikw rolnych. Celem akcji miaa by eliminacja wszelkiej formy wielkiej i redniej wasnoci wiejskiej oraz redukcja posiadanego areau do minimum, co w konsekwencji miao doprowadzi kraj do godu.
36 Na pocztku lat szedziesitych odsetek ziemi pozostajcej w rkach wadz by znacznie wikszy. 37 Zob. Gileno De Carli, Histria da Reforma Agraria, Grca Brasiliana, Braslia .

,R

,W

listopada roku obszerny manifest zamieszczony na pierwszych stronach najwaniejszych brazylskich gazet anonsowa publikacj ksiki Plinia Corri de Oliveira zatytuowanej Reforma Agraria Questo de Conscincia (Reforma rolna kwestia sumienia).38 Pierwsz jej cz napisa sam Doktor Plinio, a jego tekst przedoony zosta do recenzji z teologicznego punktu widzenia biskupowi Campos, Antnio de Castro Mayerowi, oraz biskupowi Jacarezinho, Geraldo de Proena Sigaudowi; mona zatem uzna ich za wspautorw. Autorem drugiej czci by ekonomista, Luiz Mendona de Freitas. Cz ta, o charakterze czysto technicznym, dowodzia, i Brazylia produkuje dobra w obtoci zapewniajcej nie tylko zaspokojenie potrzeb biecych, ale take rozwj kraju, za istnienie wielkiej wasnoci ziemskiej w aden sposb nie ogranicza moliwoci brazylskiej gospodarki. Klarowno wykadu, sawa jego autorw oraz szeroka dystrybucja natychmiast uczyniy ksik spraw narodow. Zasig dyskusji nad ni rozciga si od miejskich placw, poprzez pras, radio i telewizj, a do sal parlamentu. Ksika spowodowaa wstrzs nie tylko w Brazylii, ale take w wiatowej prasie. Sprowokowaa rwnie ostre reakcje ze strony brazylskiego episkopatu.39 Kiedy w sierpniu roku wadz obj czowiek lewicy, Joo Goulart40, zamierzajcy reform roln uczyni mocnym punktem swego programu politycznego, Helder Cmara, sekretarz generalny CNBB i biskup pomocniczy diecezji Rio, oznajmi, i projekt reformy to dokument inspirowany zasadami nauki spoecznej Kocioa.41 Brazylska opinia publiczna nie podya jednake ladem swych biskupw po tej
Zob. Reforma Agraria. Questo de Conscincia, praca zbiorowa, Editora Vera Cruz, So Paulo . Ksika miaa szereg wyda w Brazylii, Argentynie ( ), Hiszpanii ( ) i Kolumbii ( ). czny jej nakad wynis blisko egzemplarzy. Ci sami autorzy przygotowali wkrtce pozytywny program polityki rolnej zatytuowany Deklaracja Morro Alto, wydany dwukrotnie w Portugalii. 39 Jos Luis Gonzalez-Balado, Cmara, lvque rogue?, Editions Paulinas, Qubec , s. . 40 Na temat Joo Goularta ( ) zob. haso Mariety de Morais Ferreiry i Csara Benjamima w: DHBB, t. II, s. . W swym wystpieniu przed Kongresem w marcu r. Goulart da reform systemu bankowego, administracji publicznej, podatkw oraz reformy rolnej, wielkiej brazylskiej aspiracji, ktr okreli mianem idei porywajcej sw nieprzepart si (Przesanie do Kongresu Narodowego, Rio de Janeiro , s. XI-XII). Reformy rolnej nie sposb duej odkada () inne reformy s rwnie naglc kwesti (Folha de S. Paulo, V ). Reforma rolna stanowia podstawow jego trosk. y dla niej. To bya jego ide xe wspomina wdowa, Maria Teresa Goulart, Manchete, IV . 41 Tej treci dokument gwnej komisji CNBB opublikowano kwietnia. Zob. La Documentation Catholique, nr , lipiec , kol. .
38

XX

niebezpiecznej drodze, otwierajcej drzwi kraju programowi komunistycznemu. Reakcja narodu nie daa na siebie dugo czeka; swj na znalaza w wojskowym zamachu stanu, ktry w roku obali prezydenta Goularta.42 W przygotowaniu klimatu do przewrotu43 decydujc rol odegraa rozpowszechniana przez TFP ksika symbol sprzeciwu wobec reformy rolnej44. Upadek Goularta, zapobiegajcy triumfowi marksistowskiej rewolucji w Brazylii, wywoa w wiecie niemay wstrzs. Jego reperkusje wkrtce wykroczyy poza obszar polityki i dotary do sfer kocielnych. Rok przynis zmiany w kierownictwie CNBB: dotychczasowych przywdcw zastpili biskupi reprezentujcy postaw umiarkowan. W kwietniu ze stanowiska sekretarza CNBB ustpi Helder Cmara, ktry obj arcybiskupstwo Olindy i Recife (zastpi go Jos Gonalves, biskup pomocniczy kardynaa Jaime Cmary z Rio), za kardyna Vasconcellos Mo a zosta przeniesiony z archidiecezji So Paulo do Aparecidy, a jego miejsce zaj arcybiskup Agnelo Rossi z Ribeiro Preto, ktrego te wybrano przewodniczcym organizacji. Zamach stanu, ktry przynis Brazylii prezydentur Castelo Branco i rzdy wojskowe, znany jest pod nazw Rewolucji roku .45 Zdawia ona organizacje komunistyczne, okazaa si jednak niezdolna do stworzenia pozytywnego programu psychologicznej
42 marca r. wielki ruch zwany Marcha da Familia com Deus pela liberdade zgromadzi w So Paulo Brazylczykw. Jedenacie dni pniej interweniowao wojsko. Goulart zosta zmuszony do opuszczenia Brazylii, gdy kwietnia w Rio kolejna masowa demonstracja miliona Brazylczykw wyrazia poparcie dla nowej wadzy. 43 Thomas Niehaus, Brady Tyson, The Catholic Right in Contemporary Brazil: the Case of the Society for the Defense of Tradition, Family and Property, w: Lyle Brown, William Cooper, Markham Press Fund (red.), Religion in Latin America. Life and Literature, Markharm Press Fund, Waco (Texas) , s. . Wedug Georges-Andr Fiechtera, TFP odegrao istotn rol w mobilizacji spoeczestwa przeciwko Goulartowi w roku . Le rgime modernisateur du Brsil, . Etude sur les interactions politico-conomiques dans un rgime militaire contemporain, A. W. Stho, Leiden , s. . Zob. te Emanuel de Kadt, Catholic Radicals in Brazil, Oxford University Press, London , s. . 44 M. Moreira Alves, O Cristo do Povo, Ed. Sabia, Rio de Janeiro , s. . 45 W latach wadz w Brazylii sprawowali kolejno generaowie: Humberto Castelo Branco ( ), Arthur da Costa e Silva ( ), Emilio Garrastazu Medici ( ), Ernesto Geisel ( ), Joo Baptista Figuereido ( ). Ideologicznej bazy systemu powstaego w roku dostarczya doktryna bezpieczestwa narodowego wypracowana w Escola Superior de Guerra, powszechnie znanej pod nazw Sorbony. Doktryna bezpieczestwa narodowego rozwaa koncepcj wojny globalnej, toczonej na rozmaitych frontach (ekonomicznym, politycznym, psychologicznym), ktra miaa zapewni Brazylii rol mocarstwa. Zob. T. E. Skidmore, The Politics of Military Rule in Brazil , Oxford University Press, New York .

,R

,W

i kulturalnej rekonkwisty. Kiedy wic w krgach umiarkowanych szerzya si iluzja, jakoby komunistyczne zagroenie zostao ostatecznie zaegnane, lewica rozpocza akcj inltracji mediw oraz rodowisk nauczycielskich szkolnictwa redniego i wyszego. listopada roku marszaek Castelo Branco sygnowa Estatuto da Terra (Statut ziemski) nie rnicy si stylem ani duchem od reformy rolnej Goularta. Wprowadzanie dokumentu w ycie odbywao si jednakowo powoli i w sposb ustabilizowany, od momentu jego ogoszenia a do padziernika roku, kiedy rzd Sarneya wprowadzi Primeiro Plano Nacional de Reforma Agrria PNRA (Pierwszy Narodowy Plan Reformy Rolnej). A Plinio Corra de Oliveira ostro i niezmordowanie przez owe dwie dekady mu si przeciwstawia. W lutym roku generalne zgromadzenie CNBB, zebrane w Itaic, wydao dokument zatytuowany Igreja e problemas da terra (Koci a problem ziemi), opowiadajcy si za reform roln. Plinio Corra de Oliveira odpowiedzia na ksik Sou catlico: posso ser contra a Reforma Agrria? (Jestem katolikiem: czy mog by przeciw reformie rolnej?). W pracy tej ukaza sprzeczno pomidzy Magisterium Kocioa a dokumentem konferencji episkopatu, odsaniajc jego jawnie socjalistyczn, marksistowsk formu.46 Kolejna ksika brazylskiego myliciela, napisana z myl o obronie wasnoci prywatnej i wolnej przedsibiorczoci, pojawia si w roku ,47 kiedy kraj nawiedzia fala gwatownych demonstracji na wsi, podczas ktrych posuwano si do najedania i okupowania prywatnej ziemi.48 Owe przypadki okupacji prywatnej

46 P. Corra de Oliveira, Carlos Patricio del Campo, Sou catlico: posso ser contra a Reforma Agrria?, Editora Vera Cruz, So Paulo . Carlos Patricio del Campo urodzony w roku w chilskim Santiago, absolwent studiw rolniczych ze specjalizacj w Berkeley, wykadowca Katolickiego Uniwersytetu Chile, od roku wsppracuje z departamenterm nansowo-administracyjnym brazylskiego TFP. Cztery wydania pracy jego wspautorstwa o cznym nakadzie egzemplarzy rozpowszechniono wrd brazylskiej elity intelektualnej oraz, przede wszystkim, wrd wacicieli ziemskich. W tym czasie TFP rozprowadzao rwnie dwa numery Catolicismo (nr , czerwiec oraz nr - , padziernik-listopad ) powicone przebudzeniu z letargu brazylskiej opinii publicznej. 47 P. Corra de Oliveira, C. P. del Campo, A propriedade privada e a livre iniciativa, no tufo agro-reformista, Editora Vera Cruz, So Paulo . Zob. te C. P. del Campo, Is Brazil Sliding Toward the Extreme Le ? Notes on the Land Reform Program in South Americas largest and most populous country, ze wstpem P. Corri de Oliveira, The American Society for the Defense of Tradition, Family and Property, New York , gdzie autor udowadnia, i u korzeni reformy rolnej nie stoj adne wzgldy natury ekonomicznej, lecz sama tylko ideologia przesiknita duchem egalitaryzmu i socjalizmu. 48 P. Corra de Oliveira, Invases, reforma agrria e temas conexos, Folha de S. Paulo, IV .

XX

wasnoci49, rzadkie do roku , a coraz czstsze po wprowadzeniu PNRA, miay usprawiedliwia piln potrzeb reformy rolnej. Celem nowej ksiki byo dostarczenie wacicielom ziemi wiedzy na temat ich praw, przekonanie ich do koniecznoci energicznej a rozwanej samoobrony w celu uniknicia, raz jeszcze, realizacji zodziejskiej reformy rolnej.50 Nic nie obnaa jej socjalistycznej natury lepiej, anieli ekonomiczne sankcje, jakie spadaj na wywaszczanych: wadze wypacaj im czsto z ogromnym opnieniem i zdewaluowanym pienidzem odszkodowanie w wysokoci nieporwnanie niszej od ceny ziemi. Socjalistyczny duch reformy rolnej przeba rwnie z faktu, i robotnicy rolni otrzymujcy ziemi z wywaszcze nie staj si drobnymi posiadaczami, lecz czonkami pastwowej spdzielni, zatrzymujcej prawo wasnoci dla siebie. W istocie wic staj si pracownikami pastwowymi. Jak wida, obecne ustawodawstwo rolne krzywdzi w jednakowej mierze waciciela ziemi i robotnika rolnego. Wszelkie korzyci czerpie pastwo. A to wanie jest socjalizm.51 Batalia toczona przez Plinia Corr de Oliveira przeciwko reformie rolnej stanowi cz jego nieustannej obrony wasnoci prywatnej i wolnej przedsibiorczoci, ktra czyni brazylskiego myliciela najwikszym w naszym stuleciu apostoem spoecznej nauki Kocioa na tym polu. Istnieje dzi tendencja do zapominania o tym, e wasno prywatna stanowi fundamentalny element spoecznej nauki Kocioa. 52 Chrzecaskie sumienie powiadcza Pius XII nie moe
Wedle statystyk sporzdzonych przez brazylskie wadze, jak rwnie orodki badawcze, znaczn cz (czasami wrcz wikszo) dokonujcych okupacji prywatnej ziemi stanowili nie miejscowi biedni robotnicy rolni, lecz mieszkacy miast, a nawet drobni waciciele ziemscy. 50 W roku TFP opublikowao manifest Ao trmino de dcadas de luta cordial, alerta da TFP ao Centro (Folha de S. Paulo, IV ), ledzcy rezultaty trzech bez maa dekad walki z reform roln, w ktrym wspomina, i od samego pocztku przewidywao, e ruch zmierzajcy ku reformie rolnej zrodzi analogiczne ruchy w sektorze miejskim, jak rwnie w przemyle i handlu. Reforma agrria. Questo de conscintia, s. - . 51 P. Corra de Oliveira, Reforma Agrria: oportuno pronunciamento do Presidente da TFP, Catolicismo, nr , wrzesie . 52 Papiee: Leon XIII w encyklice Rerum Novarum z maja r., Pius XI w encyklice Quadragesimo Anno z maja r., Jan XXIII w encyklice Mater et Magistra z maja oraz Jan Pawe II w encyklice Centessimus Annus z maja r., nauczaj autorytatywnie, i wasno stanowi naturalne i niezbywalne prawo czowieka. w. Tomasz z Akwinu stwierdza: dozwolone jest czowiekowi posiadanie rzeczy zewntrznych na wasno, owszem, jest wrcz konieczne dla ludzkiego ycia. Wasno prywatna wypywa z prawa naturalnego, za spraw ludzkiego rozumu. Suma teologiczna, IIa-IIae, q. , a. , ad. .
49

,R

,W

uzna za sprawiedliwy takiego porzdku spoecznego, ktry odrzuca, w praktyce uniemoliwia lub czyni goosownym naturalne prawo wasnoci dbr zarwno konsumpcyjnych, jak i produkcyjnych.53 Plinio Corra de Oliveira zawsze podkrela wag tego elementu doktrynalnego, coraz mniej rozumianego we wspczesnym wiecie penym egalitaryzmu i egoizmu.54 Od lat trzydziestych pojmowa atak na wasno prywatn jako gboki wstrzs dla caego organizmu spoecznego, ktry otwiera drzwi wszelkim zarodkowym formom komunizmu.55 Naley przy tym zauway, e Plinio Corra de Oliveira nie by jak si moe wydawa wacicielem ziemskim. Cho wywodzi si z warstwy wielkich posiadaczy, jego rodzina ju w latach dwudziestych utracia bogactwo czerpane z ziemi. O szlachetnoci jego walki wiadczy cakowity brak osobistego interesu, szczeglnie istotny w momencie, gdy liczni wielcy brazylscy posiadacze walnie wspierali ugrupowania lewicowe.

. Ujawnienie komunistycznej inltracji wrd duchowiestwa

W pnych latach szedziesitych i na pocztku siedemdziesitych midzynarodowa lewica przypucia w Ameryce aciskiej wielk ofensyw, w ktrej zamierzaa wykorzysta progresywistycznie nastawione krgi katolickie duchowne i wieckie do podkopywania wci raczej konserwatywnych ustrojw politycznych. Na swej drodze jednake natkna si na powan przeszkod: by ni Plinio Corra de Oliveira i TFP.

Pius XII, Wystpienie radiowe z wrzenia , w: DR, t. VI, s. . P. Corra de Oliveira, Liberdade, trabalho ou propriedade, Folha de S. Paulo, X ; Propriedade privada, Folha de S. Paulo, V ; Papas e propriedade privada, Folha de S. Paulo, VI . Brazylski myliciel nie lekceway spoecznej roli wasnoci prywatnej: Wolna przedsibiorczo i wasno indywidualna s niezastpione dla wzrostu produkcji. To ich funkcja podstawowa. Czowiek daje z siebie wszystko, jeli wie, i owoce wasnej pracy moe gromadzi ku wasnej korzyci, a take przekaza je swym dzieciom. Jeli zabraknie tego bodca, jeli owoce caej jego pracy poza zapat powracaj do zbiorowoci, staje si on urzdnikiem pastwowym. Oto dlaczego decyt produkcyjny, a co za tym idzie gd, stanowi nieuchronne zo reimw kolektywistycznych. Idem, Funo social, O Jornal, IX . 55 P. Corra de Oliveira, A causa do comunismo, O Jornal, II .
53 54

XX

Kiedy w lipcu roku wiato dzienne ujrza niepokojcy dokument autorstwa belgskiego ksidza, Josepha Comblina, 56 profesora Instytutu Teologicznego w Recife, Plinio Corra de Oliveira zdecydowa, i nadszed czas wszcz otwarte dziaania przeciwko komunistycznej inltracji, szeroko rozprzestrzeniajcej si w szeregach duchowiestwa. Skierowa wic do arcybiskupa Cmary z Recife list, w ktrym informowa, i w dokumencie Comblina znalaz: nawoywanie do przewrotu w kraju, do rewolucji w Kociele, () oszczerstwa przeciwko wadzy pastwowej, hierarchii kocielnej, siom zbrojnym i aparatowi sdowniczemu, jak rwnie powanie zafaszowany obraz sytuacji panujcej w kraju.57 Ze wszystkich kampanii organizowanych przez ruch Tradycji, Rodziny i Wasnoci wedle sw ks. Antoinea najbardziej spektakularna bya niewtpliwie ta z lipca roku.58 W cigu dwch miesicy, lipca i sierpnia, dziaacze TFP zebrali na ulicach stu pidziesiciu omiu miast Brazylii ponad ptora miliona podpisw przeciwko komunistycznej inltracji Kocioa. Podpisy zoyo dziewitnastu arcybiskupw i biskupw, liczni ministrowie oraz parlamentarzyci i inni politycy. Ojciec Ren Laurentin, ktry podrowa wwczas po Brazylii, wspomina: Niezwykle ruchliwe grupy zbieray podpisy po prostu wszdzie: na dworcach kolejowych, na lotniskach i w innych miejscach publicznych. Autorzy tej inicjatywy bardzo uprzejmie zwrcili si do mnie w supermarkecie w Kurytybie. Trzymali sztandar

Joseph Comblin urodzi si w roku w Brukseli. Ukoczy studia w Louvain i Malines; wicenia kapaskie otrzyma w r. W roku zosta wysany do Ameryki aciskiej, gdzie wykada teologi i duszpasterstwo w licznych instytutach i uniwersytetach. Spord bardziej znanych jego prac, w ktrych czowieka okrela mianem zwierzcia rewolucyjnego, zob. Thologie de la Rvolution, Editions Universitaires, Paris . 57 Catolicismo, nr , lipiec . 58 C. Antoine, LEglise et le Pouvoir au Brsil, s. . Bezporednim powodem wybuchu akcji staa si publikacja zastrzeonego studium, sporzdzonego przez teologa Josepha Comblin na prob arcybiskupa Cmary. () Kampania rozpoczta ocjalnie lipca, zakoczya si wrzenia. W cigu owego okresu dziaacze TFP zebrali na ulicach miast Brazylii podpisw. Ibidem, s. - . Wedle Marcia Moreiry Alvesa najwiksza kampania podjta przez dziaaczy TFP przeciwko biskupowi Cmarze i jego przyjacioom przyniosa jak zapewniaj jej organizatorzy podpisw, m. in. arcybiskupw i biskupw, licznych ministrw, kongresmenw i innych politykw (A Igreja e la poltica no Brasil, s. ). Brazylia staa si centrum dziaalnoci krgw reakcyjnych Kocioa Ameryki aciskiej alarmowa ultraprogresywista, Alvaro Delgado. La clerg en rvolte, s. .
56

,R

,W

z czerwonego welwetu z prcym si na nim lwem. Poprosili, bym si podpisa przeciw komunizmowi.59 Petycja zostaa ocjalnie przedoona w Watykanie listopada roku. Odpowied ze Stolicy Apostolskiej nie nadesza, ale progresywizm w Brazylii zosta chwilowo powstrzymany, a ojcu Comblin nakazano opuci kraj. W styczniu roku, przy okazji konferencji urzdzonej dla studentw z uniwersytetu Harvarda, arcybiskup Cmara zaproponowa przystpienie komunistycznych Chin do ONZ i wczenie Kuby w system poudniowoamerykaski. TFP natychmiast zareagowao na t wypowied. Wspomina o tym Sebastiao A. Ferrarini w ksice La presse et larcheveque rouge: W wanym artykule opublikowanym w dzienniku O Estado de So Paulo przewodniczcy krajowej rady TFP () wyraa absolutn niezgod na niepokojce propozycje dostojnika kocielnego, ktry wedle jego opinii idzie ladem Marksa, w charakterystyczny sposb odwracajc wartoci poprzez przyznanie prymatu ekonomii.60 Po ukazaniu si drukiem wspomnianej analizy autorstwa Plinia Corri de Oliveira do Heldera Cmary przylgna zarwno w Brazylii, jak i w caym wiecie etykietka czerwonego arcybiskupa.61 W nastpstwie siedemdziesiciodniowej kampanii czterdzieci karawan zorganizowanych przez zwolennikw TFP odwiedzio miast i rozprowadzio tysicy egzemplarzy Catolicismo.

. W obliczu komunistycznego zagroenia Kocioa

We wrzeniu roku dziki wsppracy i przy wspudziale chrzecaskich demokratw oraz znacznej czci duchowiestwa wadz w Chile obj marksista, Salvador Allende. Znaczenie wypadkw chilskich rozcigao si szeroko poza granice kraju; by to
Ren Laurentin, LAmrique latine lheure de lenfantement, Seuil, Paris , s. . Sabastio Antonio Ferrarini, A Imprensa e o Arcebispo vermelho ( ), Edies Paulinas, So Paulo , s. . W wywiadzie udzielonym Orianie Fallaci w sierpniu r. Cmara obwieci, i zgadza si z analiz spoeczestwa kapitalistycznego dokonan przez Marksa, oraz pragnie spoeczestwa zbudowanego od samego pocztku na fundamentach socjalizmu bez przelewu krwi. O. Fallaci, Intervista con la storia, wyd. , Biblioteca Universale Rizzoli, Milano , s. , . 61 Wrd biskupw, ktrzy z tego powodu zdystansowali si wobec TFP, brazylska opinia publiczna ze zdumieniem ujrzaa biskupa Vincente Scherera i kardynaa Eugenio Salesa. Zob. Catolicismo nr - , sierpie-padzienik .
59 60

XX

precedens o wiatowej wadze. Ju w roku jeden z modszych dyrektorw TFP w Brazylii, Fabio Vidigal Xavier da Silveira ( ), w swej ksice zatytuowanej Frei, chilski Kiereski,62 ujawni rol odegran przez przywdc chrzecaskich demokratw, Eduarda Frei63 oraz jego zwolennikw w procesie komunizacji Chile. W Folha de So Paulo pojawia si seria wanych artykuw autorstwa Plinia Corri de Oliveira na ten temat, a w roku opublikowany zosta manifest chilskiego TFP rozwajcy tez, i komunizm nie doszedby w Chile do wadzy, gdyby katolicka opinia publiczna nie bya ideologicznie skaona i zdezorientowana. W roku chilskie TFP przedoyo Pliniowi Corri de Oliveira skrt ksiki ujawniajcej kolaboracj ogromnej czci chilskiego episkopatu i duchowiestwa z marksistowskim eksperymentem Salvadora Allende. Pierwsza cz owego studium, autorstwa Doktora Plinio, opublikowana pt. Koci w obliczu wzrastajcego zagroenia komunizmem. Apel do milczcych biskupw,64 prezentowaa analiz sprzyjajcej komunizmowi postawy brazylskiej hierarchii kocielnej. Praca myliciela z So Paulo dowodzia, i komunistyczna inltracja krgw katolickich rozpocza si czterdzieci lat wczeniej symptomem dramatycznej sytuacji bya m.in. skandalicznie prokomunistyczna poezja Pedra Casaldligi, biskupa So Felix de Araguaia. Ksika koczya si gorcym apelem do milczcych biskupw, by porzucili rezerw i przemwili. W rce Milczcych pisa Plinio Corra de Oliveira zoy Bg wszystkie rodki zaradzenia sytuacji: jest ich wielu i dzier wysokie a prestiowe stanowiska.65 I znowu jedyn, wymown odpowiedzi bya cisza!66 U schyku lat siedemdziesitych atmosfera polityczna w Brazylii znacznie si zmienia wskutek liberalizacji reimu tak zwanej AberFabio Vidigal Xavier da Silveira, Frei o Kerensky Chileno, Editora Vera Cruz, So Paulo . 63 Eduardo Frei ( ) paryski ucze Maritaina; usiowa w praktyce zastosowa polityczn utopi chrzecaskiej demokracji poprzez rewolucj w wolnoci wspart m. in. reform roln. Zob. Pierre Letamendia, Eduardo Frei, Beauchesne, Paris ; Fabio V. Xavier da Silveira, Frei o Kerensky Chileno. 64 Zob. P. Corra de Oliveira, A Igreja ante a escalada da ameaa comunista. Apelo aos Bispos Silenciosos, Editora Vera Cruz, So Paulo . Ksika doczekaa si czterech wyda w cznym nakadzie tys. egzemplarzy. 65 Ibidem, s. . 66 W tym samym czasie rzymski korespondent O Estado de S. Paulo, woski dziennikarz, Rocco Morabito donosi w jednym z artykuw, i na watykaskich stoach mona byo znale egzemplarze ksiki Plinia Corri de Oliveira. O Estado de S. Paulo, IV .
62

,R

,W

tura Politica.67 Proces w rozpocz si podczas prezydentury Ernestio Geisela, a zakoczy za rzdw generaa Joo Batista Figuereido. W tym czasie lewica katolicka pod przewodnictwem nowych osobistoci, wrd ktrych znaleli si kardyna-arcybiskup So Paulo, Paulo Evaristo Arns 68 oraz kardyna-arcybiskup Fortaleza, Alosio Lorscheider,69 ponowia prby zawadnicia spoeczestwem.

. Trybalistyczno-komunistyczna koncepcja misji

W roku , na kartach trzeciej dodanej po dwudziestu latach czci Rewolucji i Kontrrewolucji Plinio Corra de Oliveira wskazuje rodzce si trybalistyczne prdy w onie Kocioa katolickiego, ktre zamierzaj przeksztaci szlachetn, kocist i surow sztywno struktury kocielnej tak, jak ustanowi Pan nasz Jezus Chrystus i uksztatowao dwadziecia wiekw ycia relignego w chrzstkowat, mikk i bezksztatn tkank diecezji i parai bez okrelonych granic terytorialnych, zoonych z grup relignych, w ktrych silna wadza kanoniczna jest stopniowo zastpowana przez wynoszenie mniej lub bardziej charyzmatycznych
Prezydent Geisel odwoa ogoszony przez siebie Akt Instytucjonalny nr (AI- ), poddajcy parlament pod kontrol wojska. Znis kar mierci i cenzur w radio i telewizji oraz zezwoli niektrym emigrantom politycznym na powrt do kraju. Klarownej analizy czynnikw, ktre wywary wpyw na proces Abertura Politica dostarcza Plinio Corra de Oliveira w: Sou catlico: posso ser contra a Reforma Agraria?, s. - . Pniej prezydent Figuereido ogosi amnesti dla winiw politycznych oraz dekret o reorganizacji partii politycznych. 68 Kardyna Paulo Evaristo Arns, franciszkanin, zosta przez Pawa VI mianowany arcybiskupem So Paulo padziernika r., kardynaem za lutego r. W maju tego roku sprzeda paac biskupi w So Paulo i przenis si do zwykego domu w dzielnicy Sumar. Od pocztku posugi biskupiej sztandarem swym uczyni reform roln i walk o prawa czowieka. Uwaa legalizacj Brazylskiej Partii Komunistycznej za nieuniknion i propagowa utworzenie Partido dos Trabalhadores (PT), czcej przedstawicieli lewicowego ruchu zwizkowego. Nie ustawa w poparciu dla najbardziej postpowych teologw Brazylii i caej Ameryki aciskiej. Po publikacji padziernika r. Declarao de Itaic, episkopalnego dokumentu o jawnie komunistycznych tendencjach, TFP opublikowao prasowe przesanie zatytuowane No se iluda, Eminncia, w ktrym profesor Corra de Oliveira zwrci si do arcybiskupa So Paulo nastpujcymi sowy: Jednak niech si Wasza Eminencja nie udzi. Ludzie wci zapeniaj kocioy, wci przystpuj do sakramentw. () Postawy podobne do tych, jakie prezentuj sygnatariusze dokumentu z Itaic, otwieraj poszerzajc si przepa. Nie pomidzy religi a ludem, ale pomidzy ludem a biskupami So Paulo. Hierarchia Kocioa izoluje si od kontekstu narodowego dokadnie w takiej mierze, w jakiej zaniedbuje zwalczania dziaalnoci wywrotowej komunistw. Catolicismo, nr - , listopad-grudzie . 69 Biskup Alosio Lorscheider, franciszkanin, peni funkcj sekretarza generalnego ( ) i przewodniczcego ( ) CNBB. Mianowany przez Pawa VI arcybiskupem Fortalezy ( ) i kardynaem ( ), od roku przewodniczy zarwno CELAM, jak i CNBB.
67

XX

prorokw, odpowiedniki strukturalistyczno-trybalistycznych czarownikw. W kocu nie bdzie mona odrni tych prorokw od czarownikw.70 W tym samym roku, w ksice zatytuowanej Tubylczy trybalizm, komunistyczny idea misyjny dla Brazylii XXI stulecia71 Doktor Plinio podda analizie trzydzieci sze dokumentw nowej progresywistycznej misjologii, wskazujc ich przenikanie w obrb struktury Kocioa. Wywracajc tradycyjn koncepcj katolick wedle ktrej celem misji katolickich jest przynoszenie cywilizacji wraz z wiar nowy prd misjologiczny dostrzeg w trybalizmie szans na wprowadzenie w ycie utopnej wersji krlestwa Boego na ziemi. Proces trybalizacji jawi si jako naturalny rezultat zaamania cywilizacji chrzecaskiej, czego z nadziej oczekuje teologia progresywistyczna. W istocie jednak jak uczy w. Pius X poza chrzecastwem istnienie adnej prawdziwej cywilizacji nie jest moliwe; zaprzeczenie cywilizacyjnej misji Kocioa w sposb nieunikniony wiedzie ku powrotowi do plemiennego ycia dzikich. Doktor Plinio pisa na ten temat: Powinnimy podkrela, i najwikszy problem rodzcy si z owego delirium tkwi nie w samych misjonarzach ani te w Indianach. Problem sprowadza si do tego, w jaki sposb taka lozoa moga bezkarnie pojawi si w onie witej Matki Kocioa po to, by zatruwa seminaria, deformowa misjonarzy i wypacza misje. A wszystko przy silnym wsparciu licznych sfer kocielnych.72 Dwa lata pniej, kiedy w Nikaragui doszed do wadzy sandinizm, wydawao si, e wybia godzina zwycistwa teologii wyzwolenia. Wyzwoliciele jak wspomina kardyna Lpez Trujillo przeksztacili Nikaragu w polityczny poligon dowiadczalny, na ktrym z oddaniem i entuzjazmem dziaali. () Triumfujcy sandinizm sta si awangard Kocioa ludowego73 W Brazylii teologia
P. Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . Zob. P. Corra de Oliveira, Tribalismo indgena, ideal comuno-missionrio para o Brasil no sculo XXI, Editora Vera Cruz, So Paulo . Karawany TFP odwiedziy miasta rozprowadzajc tysicy egzemplarzy ksiki w siedmiu kolejnych jej wydaniach. Na temat nowoczesnej misjologii zob. te esej ks. Michaa Poradowskiego El marxismo en la teologia de missiones w: El marxismo en la teologia, oraz tego samego autora Tribalismo y pstoral missionera, Verbo, nr - , maj-czerwiec , s. - . 72 P. Corra de Oliveira, Tribalismo indgena, s. . 73 A. Lopez Trujillo, La Teologa de la Liberacin: datos para su historia, Sillar nr , stycze-marzec , s. .
70 71

,R

,W

wyzwolenia miaa swych liderw medialnych w osobach ojcw Leonarda i Clodoveo Bo, odpowiednio franciszkanina i serwity, protegowanych kardynaa z So Paulo, Paula Evarista Arnsa. Pod koniec lutego roku na przedmieciach So Paulo odby si Midzynarodowy Kongres Teologiczny zorganizowany przez Ekumeniczne Stowarzyszenie Teologw Trzeciego wiata. Skupi on teologw wyzwolenia z czterdziestu dwch krajw, w tym biskupw, ksiy i zakonnikw oraz zangaowanych wieckich. Honorowym przewodniczcym Kongresu, powiconego Eklezjologii Podstawowych Wsplnot, zosta kardyna Arns. Kocowa sesja tego spotkania przyniosa otwart apologi rewolucji sandinistowskiej w Nikaragui, ktra staa si stolic teologii wyzwolenia74. w hod sandinizmowi zoono w obecnoci komendanta Daniela Ortegi, pniejszego marksistowskiego prezydenta Nikaragui, kapelana rewolucji, ojca Uriela Moliny, jak rwnie Frei Be o, dominikanina syncego z cicych na oskare o terroryzm w auli uniwersytetu katolickiego. Atmosfera osigna prg surrealizmu, kiedy biskup Pedro Casaldliga, ubrany w sandinistowski mundur otrzymany w podarunku od delegacji z Nikaragui, owiadczy: Odziany w strj partyzanta czuj si, jakbym mia na sobie szat kapask. Pniej, wrd aplauzu, solennie zapewni, i bdzie si stara uczci ten sakrament wyzwolenia dzieem, a jeli przyjdzie potrzeba krwi. TFP rozprowadzio specjalne wydanie Catolicismo zawierajce raport na temat nocy sandinistowskiej oraz dalsze przykady komunistycznej inltracji krgw katolickich. Byo to pene, ilustrowane opracowanie na temat zaistniaej sytuacji, zawierajce kopie penych tekstw przemwie, zaopatrzone we wstpn analiz oraz klarowne komentarze autorstwa Plinia Corri de Oliveira.75

. Ujawnienie rewolucyjnego charakteru Podstawowych Wsplnot Kocielnych

W tym samym okresie teologia wyzwolenia, cho potpiona przez Ojca witego Jana Pawa II w Puebla, znalaza swj najsilniejszy wyraz w Podstawowych Wsplnotach Kocielnych (CEB),
74 Javier Urcelay Alonso, Sandinismo en Nicaragua: uma revolucin liberadora?, Verbo, nr - , padziernik-grudzie , s. . Zob te: Nicaragua. Les contradictions du sandinisme, red. P. Vayssire, Presses du CNRS, Paris . 75 Zob. Catolicismo, nr , lipiec-sierpie .

XX

ukazywanych przez media jako potna sia rodzca si w Brazylii. W imi Ewangelii czonkowie owych wsplnot ordowali za walk klas i noszcymi marksistowskie pitno przeksztaceniami spoecznymi w kraju. Najskuteczniejszym gosem ujawnienia rewolucyjnej dziaalnoci Podstawowych Wsplnot Kocielnych staa si ksika zatytuowana Podstawowe Wsplnoty: wielu o nich mwi, znaj je nieliczni TFP je opisuje, ktra ukazaa si w sierpniu roku i z miejsca zostaa roz76 Praca autorstwa braci Gustava Anpowszechniona w caym kraju. tnia i Luisa Srgia Solimeo zostaa poprzedzona napisanym przez Plinia Corr de Oliveira rozdziaem pt. Cele Podstawowych Wsplnot Kocielnych w kontekcie brazylskim, w ktrym prezes TFP ukazywa, w jaki sposb CNBB odgrywaa w Brazylii rol pitej wadzy, jako narzdziem posugujc si Podstawowymi Wsplnotami.77 W dalszej czci pracy, przy wykorzystaniu olbrzymiej dokumentacji, analizie poddana zostaa Geneza, organizacja, doktryna i dziaanie Podstawowych Wsplnot Kocielnych. Z analizy tej wynikaa bezsprzecznie wywrotowa natura owych wsplnot wszak propagoway one zajmowanie si posiadoci zarwno miejskich, jak i wiejskich, bunty w fabrykach, wszelkiego rodzaju zastraszanie i wzniecanie niepokojw w celu obalenia istniejcego systemu spoeczno-politycznego Brazylii. Plinio Corra de Oliveira zdeniowa wysiki Podstawowych Wsplnot jako krucjat bez krzya.78

76 P. Corra de Oliveira, Gustavo Antonio Solimeo, Luis Srgio Solimeo, As CEBs... das quais muito se fala, pouco se conhece. A TFP as descreve como so, Vera Cruz, So Paulo . Sze wyda ksiki przynioso w sumie tys. egzemplarzy oraz tys. ezgemplarzy w wydaniu obrazkowym. Zob. P. Corra de Oliveira, Suspeita estapafrdia e juzo temerrio, Folha de S. Paulo, IX . Zob. te Antonio Augusto Borelli Machado, Le comunit ecclesiali in Brasile: una crociata senza croce, Cristianita, nr , grudzie . 77 Plinio Corra de Oliveira utrzymuje, i nowoczesnym pastwem, zwaszcza Brazyli, rzdz nie tylko trzy tradycyjne wadze (wykonawcza, ustawodawcza i sdownicza), lecz rwnie dwie inne, rwnie nieformalne, co wpywowe. S to media i episkopat. W ostatniej ksice twierdziem, i Brazyli rzdz jedynie trzy wadze: wykonawcza, ustawodawcza i sdownicza. Dzi jednak istniej jeszcze dwie inne wadze, o wyranie wikszym wpywie na opini publiczn. Czwarta wadza to media, ktrych presti opiera si w znacznie wikszym stopniu na atwowiernoci naiwnych ni na aprobacie czytelnikw autentycznie wyksztaconych. Pit wadz jest CNBB, ktra z wyjtkiem rzadkich przypadkw czy chwalebnych wyjtkw rwnie wywiera znacznie wikszy wpyw na ludzi atwowiernych anieli na prawdziwych ludzi wiary. P. Corra de Oliveira, Prevenido para tonicar, Folha de S. Paulo, VII . Zob. te Idem, Ditatorialismo publicitrio centrista, Foha de S. Paulo, VIII . 78 P. Corra de Oliveira, As metas das CEBs, w: As CEBs , s. .

,R

,W

Zasadniczo Podstawowe Wsplnoty Kocielne prowadz polityczn krucjat () ktra nie wyklucza moliwoci odejcia od walki prowadzonej legalnymi metodami cywilnymi w kierunku uycia przemocy, jeli nie bdzie innego sposobu narzucenia zamierzonych reform.79 Hiszpaski historyk Ricardo de la Cierva w ksice pt. Jesutas, Iglesia y Marxismo w nastpujcy sposb przedstawia gwne aspekty przygotowanego przez TFP studium: Ideologiczny klucz do Podstawowych Wsplnot Kocielnych stanowi niemal zawsze teologia wyzwolenia. () Chocia w zamyle swych propagatorw wsplnoty funkcjonuj na zasadzie odosobnionych punktw, uczeni z TFP pokazuj, i w istocie tworz one doskonale skoordynowan sie, ktrej pocztek znajduje si na lewym skrzydle konferencji episkopatu. () Jeden z kluczy do Podstawowych Wsplnot ley w ich schizmatyckiej tendencji do tworzenia nowego Kocioa, stojcego w opozycji do Kocioa instytucjonalnego.80 Hiszpaski historyk wyraa zdumienie poparciem udzielanym zbuntowanym wsplnotom przez Koci instytucjonalny: Konferencja episkopatu Brazylii jest najliczniejszym tego typu ciaem na wiecie. Skada si ona z milczcej wikszoci zdominowanej przez lewicow, skaniajc si ku teologii wyzwolenia, mniejszo. Ta nie przekraczajca liczby szedziesiciu biskupw mniejszo skania zazwyczaj umiarkowanych do gosowania za swoimi decyzjami. () Ta sama lewica brazylskiego episkopatu kieruje ruchem Podstawowych Wsplnot Kocielnych, odpowiedzialnym za wprowadzenie do spoeczestwa brazylskiego cakowicie nowej formy uprawiania polityki, posunitej a do przeksztacania kocielnych wsplnot w doran si wyborcz.81 sierpnia roku wita Kongregacja Nauki Wiary wydaa instrukcj Libertatis Nuntio 82, nieodwoalnie potpiajc teologi wyzwolenia. marca roku ukaza si kolejny dokument dotyczcy
Ibidem, s. . Ricardo de la Cierva, Jesutas, Iglesia y Marxismo . La teologia de la liberacin desenmascarada, Plaza & Jans Editores, Madrid , s. - . 81 Ibidem, s. - . 82 Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Libertatis Nuntio z sierpnia r., w: AAS, t. , , s. ; Denz.-H, nr .
79 80

XX

chrzecaskiej wolnoci i wyzwolenia, Libertatis conscientia,83 przedstawiany jako pozytywne podejcie do tego samego tematu. Oba dokumenty, zatwierdzone przez Jana Pawa II, tworz jedno przesanie, ktre kadzie kres daniom nowego prdu teologicznego oraz ruchowi inspirowanych przeze Podstawowych Wsplnot Kocielnych. Zarwno doktrynalny, jak i praktyczny wkad TFP w walk z teologi wyzwolenia w Ameryce aciskiej jest niezaprzeczalny. Dziesi lat po zorganizowanej przez stowarzyszenie demaskatorskiej kampanii jeden z prekursorw teologii wyzwolenia, ojciec Joseph Comblin, wielokrotnie oskarany przez TFP, wyzna w jednym z wywiadw, e Podstawowe Wsplnoty Kocielne s wszdzie marginalizowane, likwidowane i wciekle krytykowane. Dzi stanowi one mniejszo pozbawion jakiegokolwiek wpywu na lokalne rodowiska kocielne.84

. TFP na wiecie: rozwj antykomunistycznej epopei

Do koca lat siedemdziesitych zasig dziaania TFP rozszerzy si na ca Ameryk acisk, stamtd za w jeszcze szybszym tempie na Stany Zjednoczone i Europ. Podstawow rol stowarzysze podajcych ladem Plinia Corri de Oliveira bya walka z komunizmem prowadzcym na wszystkich kontynentach psychologiczn wojn; walka toczona poprzez przeciwstawianie komunizmowi prawoci doktryny katolickiej. W grudniu roku, kiedy wiatowe media gosiy swe poparcie dla nowo wybranego prezydenta Francji, Mi eranda, TFP dziaajce wwczas w trzynastu krajach wiata, opublikowao skierowane do narodw Zachodu ordzie Plinia Corri de Oliveira zatytuowane Co oznacza samorzdny socjalizm dla komunizmu: barier czy pomost?85
83 Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Libertatis conscientia z marca r., w: AAS, t. , , s. - ; Denz.-H, nr . Instrukcj t poprzedzia nota Kongregacji Nauki Wiary (AAS, t. , , s. - ), w ktrej potpiono ksik teologa Leonarda Boa OFM, Church, Charism and Power, Crossroad, New York . 84 Cyt. za Expoente da teologia da libertao confessa o fracasso das comunidades eclesiais de base, Catolicismo, nr , stycze . 85 P. Corra de Oliveira, O socialismo autogestionrio: em vista do comunismo, barreira ou cabea-de-ponte? To szeciostronicowe przesanie ukazao si grudnia r. w The Washington Post i Frankfurter Allgemeine Zeitung, pniej za zostao przedrukowane w pismach, w krajach i w jzykach w cznym nakadzie egzemplarzy. W Wielkiej Brytanii peny tekst opublikowa The Observer, jednostronicowe streszczenie The Guardian, krtki za komunikat The Daily Telegraph. Zob. te P. Corra de Oliveira, Autogestion socialiste: les ttes tombent lenterpise, la maison, lcole, Tradition, Famille, Proprit, Paris .

,R

,W

Badajc program Mi eranda przez pryzmat kryteriw przedstawionych w Rewolucji i Kontrrewolucji brazylski myliciel dowid, i rewolucj francusk czy z samorzdnym socjalizmem caa genealogia rewolucji z lat i oraz rewolucji na Sorbonie z roku .86 Autor posania pokaza, i program samorzdnego socjalizmu zmierza do rozbicia spoeczestwa na autonomiczne komrki drog transformacji dokonywanej nie tylko w dziedzinie przemysu, handlu i rolnictwa, ale te w sferze rodziny, szkoy i funkcjonowania caego spoeczestwa, po to, by dokona przewrotu w prywatnym yciu kadej osoby. Znaczenie podstawowych tematw, zwizanych z tym dokumentem, poruszonych przez Plinia Corr de Oliveira nie ograniczao si bynajmniej do samej tylko Francji.87 Poprzez swe wystpienie, zakoczone historycznymi sowami w. Piusa X, penymi nadziei, i Francja na powrt zalni blaskiem pierwszej cry Kocioa, pragn on otworzy oczy opinii publicznej caego wiata. Trudno zmierzy efekty tego wakiego tekstu, ktry zosta rozpowszechniony w caym wiecie. W kadym razie po jego publikacji program Mi eranda gwatownie straci we Francji popularno, a francuski prezydent zosta zmuszony do czciowego przynajmniej zaniechania planowanych pierwotnie reform. Neosocjalizm Mi eranda czy historyczno-ideologiczna cigo z zapocztkowan w roku przez Gorbaczowa88 pieriestrojk. W obu przypadkach dostrzegamy prb uwolnienia si marksizmu od etatystycznego opakowania w celu podenia w kierunku spoeczestwa samorzdnego, opisanego przez Plinia Corr de Oliveira w trzeciej czci Rewolucji i Kontrrewolucji. Nowy kierunek procesu rewolucyjnego odnotowa swj pierwszy spektakularny sukces listopada roku upadek muru berliskiego. Kiedy Polska, Niemcy Wschodnie, Czechosowacja i Wgry
P. Corra de Oliveira, Autogesto, dedo e fuxico, Folha de S. Paulo, XII . Innym czowiekiem-symbolem socjalizmu pocztku lat osiemdziesitych by Hiszpan, Felipe Gonzalez. Hiszpaskie TFP podnioso ostrzegawczy alarm ksik pt. Espaa, anestesiada sin percibirlo, amordazada sin quererlo, extraviada sin saberlo. La obra del PSOE, Editorial Fernando III el Santo, Madrid . 88 Na temat liberalizacji przeprowadzanej pod hasem gastnosti ( ) i pieriestrojki ( ), stanowicych prawdopodobnie najwiksze przedsiwzicie propagandowe w dziejach komunizmu, zob. krytyczne uwagi Franoise Thom, Le moment Gorbatchev, Hache e, Paris ; Mario Furlan, I volti di Gorbaciov, Greco Editori, Milano ; Hubert Bassot, Du nouveau lEst? Niet, Pierre Tqui, Paris ; Hans Huyn, Tromperie sur les tique es, Documentation chrtienne, Lousanne .
86 87

XX

wyryway si z sowieckiego bloku, Plinio Corra de Oliveira rozpocz akcj zbierania podpisw na rzecz poparcia niepodlegoci Litwy, pozostawionej przez Zachd wasnemu losowi. Przeprowadzona w cigu niespena trzech miesicy kampania Pr Litunia livre przyniosa podpisw, zyskujc miejsce w Ksidze Rekordw Guinnessa jako najwiksza tego typu akcja w historii. Mikrolm z podpisami przekazano uroczycie litewskiemu parlamentowi grudnia roku.89 sierpnia roku niepodlego Litwy zostaa ostatecznie uznana przez kraje Zachodu, a wrzenia przez Zwizek Sowiecki. Niedugo potem to samo stao si rwnie udziaem pozostaych pastw batyckich. Upadek elaznej kurtyny i wydarzenia zachodzce w Europie Wschodniej przyniosy nowe pytania dotyczce dalszego cigu pieriestrojki, potwierdzajc jednoczenie w caej peni tragicznej oczywistoci klsk komunistycznej utopii.90 W artykule-manifecie pt. Komunizm i antykomunizm u progu ostatniej dekady tysiclecia, opublikowanym z pocztkiem marca roku na amach ponad pidziesiciu najwikszych wiatowych dziennikw, Plinio Corra de Oliveira zauwaa z charakterystyczn dla przenikliwoci: Cae obecne zamieszanie w geograi europejskiej objawia si tu i wdzie w rnorakich kontekstach i znaczeniach, zdominowanych jednakowo przez fenomen, ktry je przenika i czy niczym wielki wsplny impuls: jest nim Niezadowolenie. () Wcieky ogie rozprzestrzenia si po caym sowieckim imperium rozbajc je: oto pomienie gigantycznego niezadowolenia. Niezadowolenia tych, ktrzy na nic si nie zgadzaj, a ktrym zycznie przeszkadza si mwi, porusza si czy choby powsta, krtko mwic zademonstrowa jakkolwiek skuteczn rnic zapatrywa. () Prawdopodobnie jest to najpowszechniejsze i najbardziej totalne Niezadowolenie w caej historii. () Jeeli niezadowolenie
Delegacja zoona z jedenastu czonkw rnych oddziaw TFP pod przewodnictwem dra Caio V. Xaviera de Solveiry, dyrektora paryskiego biura TFP, dostarczya grudnia r. w Wilnie mikrolm z niebotyczn liczb podpisw do rk wasnych prezydenta Vytautasa Landsbergisa. 90 Sia komunizmu tkwi w jego nieograniczonej zdolnoci niszczenia, jego sabo za w niezdolnoci tworzenia. Jeli komunizm da si zdeniowa jako ruch, ktry w pierwszej fazie niszczy wszystko z wyjtkiem samego siebie, a w drugiej paraliuje spoeczestwo, to sdz, e w trzeciej fazie rozpocznie on proces samozniszczenia. Carlos Franqui, From Paralysis to Self-Destruction, w: Debates on the Future of Communism, red. Vladimir Tismaneanu i Judith Shapiro, Macmillan, London , s. .
89

,R

,W

w wiecie sowieckim rozwao si bdzie w ten sposb, nie natraajc po drodze na adn powaniejsz przeszkod, nawet niezbyt bystry obserwator wydarze politycznych dostrzee punkt nalny takiego ruchu: upadek wadzy sowieckiej w caym ogromnym imperium, do niedawna otoczonym elazn kurtyn, oraz narastanie z gbi powstaych w ten sposb ruin jednego, niezmierzonego, grzmicego krzyku oburzenia zniewolonych i przeladowanych.91 Dwa lata pniej, w wywiadzie udzielonym maja roku Dirio Las Amricas z Miami, Plinio Corra de Oliveira owiadcza: By moe niedaleki jest dzie, w ktrym dyskusyjna autentyczno odwrotu komunizmu okae si niczym wicej jak metamorfoz, a przepoczwarzona larwa pofrunie w postaci piknego motyla samorzdnoci... Wszak teoretycy komunizmu, podobnie jak jego czoowi przywdcy od Marksa i Engelsa a po Gorbaczowa ukazywali samorzdno jako ostateczn i najbardziej wyrazist form komunizmu, jako jego kwintesencj. () W ten sposb komunizm pozornie pokonany rozprzestrzeniby si na cay wiat, potwierdzajc ostrzeenie zawarte w proroctwie fatimskim: jeeli ludzie nie poprawi swego ycia, Rosja rozszerzy swe bdy po wiecie!92

. Rok

: oglny ogld wiata

Ostatni publiczny manifest autorstwa Plinia Corri de Oliveira ukaza si grudnia roku na amach dziennika Folha de So Paulo. Skierowany do uczestnikw amerykaskiego spotkania na szczycie odbywajcego si w Miami w dniach - grudnia owego roku, kreli wymowny obraz sytuacji midzynarodowej koca wieku. Sowa zamykajce to przesanie na nowo wyraaj ufno w zwycistwo
P. Corra de Oliveira, Communism and Anti-communism on the Threshold of the Millenniums Last Decade, The Wall Street Journal, II . Manifest opublikowano po raz pierwszy w Folha de So Paulo z II . W innym tekcie Doktor Plinio zastanawia si: Pytam zatem: Gorbaczow plus pieriestrojka, plus upadek elaznej kurtyny, plus wizyta rosyjskiej gowy pastwa u Jana Pawa II, plus spotkanie Gorbaczow-Bush nad cudownymi wodami Malty, w ktrych niegdy odbay si okrty krzyowcw, czy to wszystko nie jest kolosalnym manewrem wikajcym cay wiat w sida polityki konwergencji i samorzdnoci, ktra popchnie kady nard o dwa kroki ku komunizmowi? P. Corra de Oliveira, Um comentrio atual, uma antiga previso, Folha de So Paulo, II . 92 P. Corra de Oliveira, Wywiad dla Dirio Las Amricas, V . W innym wywiadzie Doktor Plinio stwierdzi: Gorbaczow nie pooy kresu reimowi komunistycznemu, lecz uratowa go od raka etatyzmu. Expreso (Ekwador), V .
91

XX

cywilizacji chrzecaskiej, ufno, ktra od pocztku stanowi dominujcy rys apostolskiego zaangaowania zarwno Plinia Corri de Oliveira, jak i TFP. Poniej prezentujemy peny tekst dokumentu, brzmicego niemal jak historyczny testament Doktora Plinio: TFP obu Ameryk . Wyraa swe zaniepokojenie odnonie: Poraajcej obojtnoci i biernoci zarwno rozmaitych sfer kocielnych, politycznych, intelektualnych i nansowych, jak rwnie mediw, wobec nieudolnego reimu komunistycznego w kraju zwanym niegdy Per Antyli, biernoci posuwajcej si wrcz do wspdziaania z jego sdziwym twrc i przywdc, Fidelem Castro. Penego niekonsekwencji, podwjnego standardu stosowanego przez instytucje i rzdy niektrych krajw amerykaskich, zakadajcego z jednej strony liberaln, wrcz pojednawcz, polityk wobec reimu kubaskiego, z drugiej za nieugit, nie cofajc si przed uyciem siy dyplomatycznej, postaw wobec byego reimu haitaskiego. Zrcznej metamorfozy niezliczonych osobistoci lewicy, ktre po upadku muru berliskiego, nie odrzucajc swej rewolucyjnej przeszoci ani nie wyrzekajc si swych egalitarnych celw, objy znaczce stanowiska polityczne dziki zwykej zmianie etykietek i przyjciu nowych metod dziaania. Sposobu, w jaki jednostki te wykorzystuj sw polityczn wadz dla promowania rewolucji kulturalnej, uderzajcej zdecydowanie w fundamentalne zasady cywilizacji chrzecaskiej, przez paraliowanie zdrowych reakcji opinii publicznej. Niszczycielskiego potencjau zapalnika socjoekonomicznego chaosu w rkach latynoamerykaskich terrorystw i grup partyzanckich wspieranych przez obce pastwa. Trwajcego kryzysu duchowego, ktry dotyka witego Rzymskiego Apostolskiego Kocioa Katolickiego, wraz z jego nieuniknionymi konsekwencjami dla spoeczestwa wieckiego, oraz rwnoczesnego postpu czynionego przez sekty, religie animistyczne, a nawet ruchy satanistyczne. . Wyraa ubolewanie z powodu: Arogancji, z jak bojownicy homoseksualizmu domagaj si w r-

,R

,W

nych krajach amerykaskich rzekomych praw, jawnie sprzeciwiajcych si prawom Boym i naturalnym. Niewypowiedzianej presji wywieranej przez instytucje midzynarodowe i organizacje spoeczne na kontynencie w kwestii aborcji, antykoncepcji (konferencja ONZ w Kairze), rozwodw, konkubinatu, eutanazji i innych rodzajw za ukierunkowanego na niszczenie rodziny. Eksperymentw przeprowadzanych na ludzkich embrionach oraz analogicznych dowiadcze genetycznych i eugenicznych, ktre w sposb bestialski ignoruj elementarne zasady religno-etyczne. Eskalacji handlu narkotykami, jak rwnie projektw legalizacji mierciononych naogw. Zowieszczej wsppracy mediw w zakresie rozprzestrzeniania trucizny wartoci antychrzecaskich, werajcych si w sam dusz cywilizacji. . Formuuje powane zastrzeenia wobec: Beztroskiego popiechu, z jakim niektre krgi polityczne pr ku globalnej integracji za pomoc metod zacierajcych granice pastw, tosamo kulturow, a nawet suwerenno narodow (o ile zupenie ich nie likwidujcych). Jawnego w tyche krgach braku zrozumienia wysoce dwuznacznych konsekwencji analogicznego przykadu inynierii spoecznej, jakim jest traktat z Maastricht, budzcy sprzeciw milionw Europejczykw. Podsycanej przez media irracjonalnej fascynacji rozwojem gospodarczym i pozbawionej umiaru ufnoci pokadanej w nim jako odpowiedzi na wszystkie nasze problemy, przy jednoczesnym odsuwaniu na dalszy plan wzrastajcego gbokiego kryzysu duchowego i moralnego caego kontynentu. Szaleczych nadziei, jakie niektrzy pokadaj w powstaniu cyber-cywilizacji, cakowitego lekcewaenia nieodcznie jej towarzyszcych zagroe oraz powanych szkd wynikajcych z przemian psychologicznych, moralnych i kulturowych, nieuchronnie przez ni powodowanych. Nieustannie rosncych wpyww politycznych, spoecznych i ekonomicznych organizacji pozarzdowych (NGO) z ktrych wiele posiada programy wyranie rewolucyjne (jak np. promocja powrotu do przeciwnego cywilizacji chrzecaskiej trybalizmu)

XX

uwidocznionych podczas Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro w roku , jak rwnie midzynarodowej hojnoci dla tego typu organizacji. Nakadania drakoskich ogranicze budetowych i innych na siy zbrojne, w iluzorycznym pojmowaniu nowej rzeczywistoci pastwowej i midzynarodowej. Ostrych gosw oskarajcych siy zbrojne o gwacenie praw czowieka komunistycznych partyzantw gosw, ktre w przedziwny sposb milkn w obliczu brutalnych zbrodni dokonywanych przez rewolucyjnych terrorystw na mieszkacach miast i wsi tak znaczcych krajw, jak Kolumbia czy Peru. . Publicznie wzywa przywdcw pkuli zachodniej zebranych w Miami do: Otwartej, gbokiej i szczegowej dyskusji na temat zarwno powyszych, jak te innych wakich problemw rzutujcych na przyszo Ameryk; konstruktywnej debaty, ktrej nie bdzie hamowa obawa przed brakiem porozumienia. Proponowania zdrowych rozwiza owych problemw, podejmowanych w penej zgodnoci z autentyczn tradycj chrzecask, ucieleniajc uprawnione aspiracje narodw obu Ameryk. Stosowania z ca rzetelnoci rodkw politycznych, ekonomicznych i edukacyjnych koniecznych dla natychmiastowej normalizacji sytuacji narodu kubaskiego. . Z nadziej spoglda na Jutrzenk zwiastujc zdrowe odrzucenie Rewolucji antychrzecijaskiej na wielu frontach i przez rosnc liczb narodw zachodniej pkuli, szczeglnie w rodowiskach ubogich i robotniczych. Przebudzenie opinii publicznej skierowane przeciw zalewowi programw telewizyjnych oraz produkcji innych mediw, ktre jako noniki niemoralnoci w sposb szczeglnie destrukcyjny wpywaj na dzieci i modzie. Odrzucenie przez wyborcw jawnie lewackich kandydatw do fotela prezydenckiego w Brazylii, Meksyku, Kolumbii, Peru, Argentynie i Salwadorze. Utrat twarzy przez teologi wyzwolenia oraz upadek jej Podstawowych Wsplnot, nawet wrd najbardziej dotknitych ndz odamw spoeczestwa.

,R

,W

Zanik w spoeczestwach Zachodu ideologicznej obsesji egalitaryzmu, tak sprzyjajcego socjalizmowi i komunizmowi. Znakomite perspektywy mocno oparte na trwaym fundamencie cywilizacji chrzecaskiej otwierajce si za spraw tych wydarze przed wspprac Ameryki aciskiej ze Stanami Zjednoczonymi i Kanad. Przeto TFP obu Ameryk: Podkrela swe gbokie i stae przekonanie, e kiedy ludzie decyduj si wsppracowa z ask Bo, rozwj historii przynosi cuda. Lekcji tej udziela nam redniowieczna Europa, ktra wychodzc od przesiknitego dekadentyzmem spoeczestwa staroytnego Rzymu i zalewajcych go barbarzyskich hord, osigna pod kadym wzgldem bezprecedensowy poziom religno-kulturalno-gospodarczy. Z niezachwian pewnoci gosi, i pomimo moralnych wstrzsw, materialnych kryzysw oraz wszelkiego rodzaju puapek przygotowywanych przez wrogw Kocioa i cywilizacji chrzecaskiej, Ameryki dowiadcz olniewajcego oywienia chrzecastwa, co w roku w Fatimie przepowiedziaa Matka Boa sowami obietnicy: W kocu jednak moje Niepokalane Serce zatriumfuje!93

. Plinio Corra de Oliveira jako Ojciec i Zaoyciel

W cigu trzydziestu piciu lat od zaoenia brazylskiego TFP a do mierci Plinio Corra de Oliveira osobicie napisa lub te bezporednio inspirowa powstanie setek manifestw, deklaracji, materiaw prasowych, listw otwartych oraz rnego rodzaju posa, zarwno we wasnym imieniu, jak i w imieniu oddziaw TFP na caym wiecie.94

P. Corra de Oliveira, As Americas rumo ao milnio: convices, apprenses e esperanas das TFP do continente, Catolicismo, nr , grudzie . Tumaczenie angielskie: The Americas on the Dawn of the Third Millenium: Convictions, Apprehensions and Hopes of the Hemispheric TFPs, The Washington Post, XII . 94 Do ostatnich chwil ycia prowadzi tygodniowo cztery konferencje dla wszystkich czonkw TFP w So Paulo; odbywa rwnie liczne spotkania formacyjno-naukowe. W sumie liczba konferencji przeprowadzonych przez Doktora Plinio dla czonkw TFP przekracza dwadziecia tysicy.
93

XX

U schyku ycia, wykazujc niewiarygodn aktywno, jawi si zarazem jako czowiek prowadzcy gbokie ycie wewntrzne, dostosowane do modelu zarysowanego przez w. Pawa: Teraz ju nie ja yj, lecz yje we mnie Chrystus.95 W przypadku Plinia Corri de Oliveira dziaanie zawsze stanowio zewntrzny wyraz ycia nadprzyrodzonego wypywajcego z modlitwy racowej, codziennej Komunii witej oraz, nade wszystko, staego czuwania nad wadzami duszy. Wsppracownikw Doktora Plinio uderzao charakterystyczne dla poczenie cnt pozornie sprzecznych, takich jak prostota i roztropno, ogromna waleczno i wielka uprzejmo, wrcz sodycz. Wok tej ojcowskiej postaci nieustannie narastaa mio i przywizanie uczniw uwielbiajcych nazywa siebie jego dziemi. Deklaracja TFP opublikowana listopada roku, miesic po mierci Plinia Corri de Oliveira, dostarcza poruszajcego wiadectwa: Pord burz nowoczesnoci, przykad jego ycia, niezachwiana wiara i gboka pobono byy i nieustannie s, rwnie teraz, kiedy Bg powoa go do siebie, duchowym wsparciem dla wszystkich czonkw brazylskiego TFP oraz innych bratnich stowarzysze w innych krajach. Wielu zawdzicza mu niezmiern ask wytrwania w wierze. Wielu innych niegdy wasajcych si po krtych, zwodniczych drogach wiata jego sowom, jego oddaniu, jego powiceniu zawdzicza powrt na prost ciek. Jego troska o kadego czonka TFP nie znaa granic; moemy stwierdzi, e nie ma ani jednego czonka czy te wsppracownika, ktry nie widziaby w nim prawdziwego ojca. Ta ojcowska opieka dochodzia do szczytu w momentach zagroenia dbr duchowych u tych, ktrych Opatrzno w jaki sposb mu powierzya. Nigdy nie zaniedbywa okazji zrobienia troskliwego gestu, udzielenia sowa porady czy zachty.96 Deklaracja TFP wspomina szczeglny dar Opatrznoci, ktrym uhonorowany zosta Plinio Corra de Oliveira. Bya to zdolno rozeznawania duchw (na temat rozeznawania duchw zobacz wiczenia duchowe w. Ignacego Loyoli - przyp. red.). Kapucyn, biskup

95 96

Ga , . Un homem de F, pensamento, luta e Ao, Catolicismo, nr .

, listopad-grudzie

,R

,W

Vital Maria Gonalves de Oliveira97 posta wrd brazylskiego duchowiestwa szczeglnie przez Plinia Corr de Oliveira ukochana twierdzi, i posiada odziedziczon po matce zdolno psychologicznej penetracji, pozwalajc rozpoznawa dobre i ze intencje osoby. Doktor Plinio posiada podobne uzdolnienie potra przenikn psychik i mentalno osoby, z ktr rozmawia, czy nawet na ktrej fotogra patrzy. Zdolno owa stanowia wynik zarwno naturalnego talentu, jak i szczeglnego wiata nadprzyrodzonego. Nie powinno to dziwi, wszak Koci uczy, i naturalne zdolnoci czowieka pn si w gr i udoskonalaj si poprzez praktykowanie cnt oraz dary Ducha witego, ktre s niezbdne jak mwi Leon XIII dla sprawiedliwego, prowadzcego ycie w asce.98

. Pomidzy niezrozumieniem a potwarz

Na przestrzeni swego dugiego ycia Plinio Corra de Oliveira mia wielkich admiratorw, szczeglnie w sferach kocielnych.99 Znaleli si w tym gronie tak znamienici obrocy wiary, jak kardyna Slipyj100 czy kardyna Mindszenty, jak kardynaowie Aloisi Masella, Pizzardo, Staa, Ciappi, Echeverra Ruiz, Stickler, Oddi, jak wiatowej sawy teologowie: ojcowie Anastasio Gutirrez, Victorino Rodrguez, Antonio Royo Marn. Wszystkich, ktrzy chc y zbonie w Chrystusie Jezusie ostrzega wity Pawe spotkaj przeladowania.101 Trudno znale zaoyciela jakiejkolwiek instytucji katolickiej, ktry by nie cierpia niezrozumienia czy przeladowa. Oczywistego przykadu dostarcza tu posta w. Ignacego Loyoli, ktremu zanim uzyska zgod
O biskupie Vitalu zob. rozdz. II, przypis . Leon XIII, Encyklika Divinum illud munus z maja r., w: Encykliki Leona XIII, WSP, Supsk , t. II, s. . 99 Dzieo Plinia Corra de Oliveira nie podlegao nigdy ocjalnej cenzurze kocielnej. Rwnie krytycznej noty Konferencji Eposkopatu Brazylii opublikowanej kwietnia r. w formie artykuu prasowego, a nie kocielnego dekretu, nie mona uzna za cenzur. Zob. odpowied TFP opublikowan w Folha de So Paulo i innych dziennikach kwietnia r.; zob. te G. A. Solimeo, L. S. Solimeo, Analyse par la TFP brsilienne dune prise de position da la CNBB sur la TFP et sa famille dmes, Socit Franaise pour la Dfense de la Tradition, Famille et Proprit, Paris ; zob. te The NCBB note on the Brazilian TFP: Unfounded statements, Biased and impassioned assesments, Tradition Family, Property Bureau for the United Kingdom, London . 100 Ukraiski kardyna Jozef Slipyj by gociem TFP w So Paulo wrzenia r. Plinio Corra de Oliveira wyda z tej okazji przyjcie na jego cze, w ktrym uczestniczyy wane postaci duchowiestwa, si zbrojnych i lokalnych wyszych sfer. Zob. Catolicismo, nr , listopad . 101 Tm , .
97 98

XX

na zaoenie zakonu zarzucano, i jest nawiedzony i omiokrotnie stawiano go przed sdem. Wicej, ju po zatwierdzeniu zgromadzenia przez Stolic Apostolsk, paryski wydzia teologiczny (ktry trzy wieki wczeniej potpi zakony ebrzce) krytykowa nowinki Towarzystwa Jezusowego, stawiajc mu zarzut, i powstao raczej w celu burzenia ni budowania, a jego dziaalno zakca pokj religny. To samo Towarzystwo Jezusowe zostao zlikwidowane przez Watykan w roku i nie istniao do roku , czyli przez cay tragiczny okres dojrzewania, wybuchu i rozprzestrzeniania si rewolucji francuskiej.102 Potwarz niegdy rozpowszechniana za pomoc sowa mwionego, pniej za spotgowana przez media stanowi odwieczn bro Rewolucji, uywan do podwaania wiarygodnoci jej oponentw. Kamcie, kamcie, zawsze co z tego zostanie brzmi znane powiedzenie przypisywane Wolterowi. W przypadku Plinia Corri de Oliveira niezrozumienie i potwarz dotykay bardziej jego dziaalnoci ni myli. Potwarz skierowana przeciwko samej osobie zaoyciela TFP zawieraa si w oskareniu o ch stworzenia kultu zarwno wasnej osoby, jak i osoby matki, Dony Lucilii103. Najistotniejsze natomiast przejawy niezrozumienia dotyczyy szczeglnego powoania, zarwno jego samego, jak te TFP: walki w celu przywrcenia chrzecaskiego adu spoecznego i w jego obronie, prowadzonej w zgodzie z nauk papieskiego Magisterium. Oskarenia pyny z najrniejszych sfer, gwnie jednak pochodziy z dwch przeciwstawnych sobie krgw: lewicy socjalistyczno-komunistycznej104 i niektrych rodowisk tradycjonalistycznej
102 Na temat kasaty Towarzystwa Jezusowego zob. Paul Dudon SJ, De la suppression de la Compagnie de Jsus ( ) w: Revue des questions historiques, t. , , s. (zawiera breve Klemensa XIV z lipca , Dominus ac Redemptor). Prawdziw przyczyn kasaty bya jak w r. napisa Henri de Bonald wrogo wobec wadzy relignej i monarchicznej, ktrych wanie ksztaccy modzie zakon by mocnym larem. H. de Bonald, Riposta a nuove oese contro una celebre Compagnia, tum. woskie, Tip. Galeati, Imola , s. . 103 Na temat oskarenia o niestosown cze dla profesora Plinia Corri de Oliveira zob. prac opublikowan przez TFP w jego obronie: A. A. Borelli Machado, A. Sinke Guimares, G. A.Solimeo, J. S. Cl Dias, Refutao da TFP a uma investida frustra, Sociedade Brasileira de Defesa da Tradio, Famlia e Propriedade, So Paulo , t. I, s. ; oraz dwa artykuy prasowe: A TFP arma sua posio doutrinria e interpela opositor, Folha de S. Paulo, sierpnia ; Voltando as costas a uma controvrsia, Folha de S. Paulo, VIII . 104 W lutym r., w czterech nastpujcych po sobie emisjach programu Escucha Chile, Radio Moskwa zaatakowao chilskie TFP w zwizku z wanie wydan przez nie ksik Koci milczenia w Chile. listopada r. dziennik Izwiestia, ocjalny organ prasowy rzdu sowieckiego, wyrazi sw cakowit solidarno z publicystycznym atakiem na oddzia TFP w Caracas oraz jego siostrzane stowarzyszenie w Wenezueli, Asociacin Civil Resistencia.

,R

,W

prawicy.105 Prawdziwy tajfun oszczerstw zosta zrcznie skanalizowany w tak zwanym ruchu antysekciarskim. W roku , we wstpie do studium na temat prania mzgw, Plinio Corra de Oliveira ujawni totalitarn i antychrzecask natur owego ruchu.106 Jeden z pierwszych, a zarazem najbardziej gwatownych przypadkw medialnej wrzawy107 mia miejsce w roku w Rio Grande do Sul, kiedy TFP zaangaowao si w rozpowszechnianie listu pasterskiego biskupa de Castro Mayera O nierozerwalnoci maestwa. Ten sam biskup otwarcie interwieniowa w obronie szkalowanego stowarzyszenia listem protestacyjnym, z ktrego zacytujemy wielce wymowny fragment: Kampania ta jest nonikiem tak wielkiej niesprawiedliwoci, e nie mog powstrzyma si od jej oprotestowania. Protest mj jest tym bardziej stanowczy, e zwaywszy na me zwizki z TFP, oszczercza kampania uderza take w moj godno biskupa witej Matki Kocioa. () Gdyby zatem TFP byo stowarzyszeniem wywrotowym, nazistowsko-faszystowskim, gdyby zakcao porzdek publiczny, gdyby wbrew naturalnemu adowi odrywao dzieci od rodzicw, to co naleaoby powiedzie o biskupie, ktry utrzymuje nieustanny kontakt z takim stowarzyszeniem, ktry zna wszelkie aspekty
105 Prof. Massimo Introvigne stawia hipotez, ktr sam okrela mianem niepokojcej czy wrcz zoliwej: W ostatnich latach, we Francji zwaszcza, cho nie tylko, rozmaite publikacje lefebvrystowskie i sedewakantystyczne prowadziy niezwykle zaarte kampanie przeciwko sektom. Nie dziwiyby one, gdyby chodzio tu tylko, czy gwnie, o obron tradycyjnej doktryny katolickiej. Jednak w rzeczy samej publicystyka tego rodzaju przyjmuje za swoje argumenty laickiego ruchu antysekciarskiego i chtnie atakuje takie elementy wiata katolickiego, jak TFP czy Opus Dei. Pojawia si zatem zasadne podejrzenie, i ruch antysekciarski uywa grup lefebvrystowskich i sedewakantystycznych w charakterze oddziaw szturmowych, ktre rzuca si do pierwszego ataku na bagnety, by, rzecz jasna, w odpowiednim momencie je powici, jako e przyjmujc kryteria ruchu antysekciarskiego grupy te da si atwo wpisa w kategori sekt, gdy tylko pojawi si taka potrzeba. M. Introvigne, Se e e dri o di persecuzione: le ragioni di una controversia, w: G. Cantoni, M. Introvigne, Libert Religiosa, Se e e Dri o di persecuzione, Cristianit, Piacenza , s. . 106 Studium to ukazao si w numerze (stycze ) Catolicismo pod tytuem Lavagem cerebral um mito ao servio da nova Inquisio teraputica. Zob. te David G. Bromley, The Brainwashing. Deprogramming Controversy: Sociological, Psychological, Legal and Historical Perspectives, The Edwin Mellen Press, New York-Toronto . W maju r. Stowarzyszenie Psychologw Amerykaskich ocenio uycie teorii prania mzgw w zastosowaniu do ruchw relignych jako nienaukowe. Zob. M. Introvigne, LOpus Dei e il movimento antise e, Cristianit, nr , maj . 107 Termin ten zosta ukuty przez samego Doktora Plinio w celu zwrcenia uwagi na zorganizowan, publiczn akcj oczerniania, rozptan przeciwko TFP.

XX

jego dziaalnoci i chtnie zgadza si na padajc ze strony stowarzyszenia propozycj rozpowszechniania listu pasterskiego sprzeciwiajcego si rozwodom i stajcego w obronie Boych praw w spoeczestwie? Biskup taki, jako pozostajcy z nim w zmowie, byby wspwinny.108 Najbardziej zjadliwe ataki na TFP przypuszczano we Francji ( )109, w Wenezueli ( )110, ponownie w Brazylii ( )111 i w Hiszpanii ( ). Ostatni z wymienionych przypadkw przeladowania, inspirowany przez wspomniany ju ruch antysekciarski, doprowadzi do porwania jednego z modych czonkw TFP, Santiago Canalsa Comy, ktrego zamierzano brutalnymi metodami odprogramowa w celu zwrcenia go rodzinie.112 Wydarzenie to skonio ojca Antonia Royo Marna, jednego z wielkich wspczesnych teologw, do publicznego wystpienia w obronie hiszpaskiego TFP: Wiele okazji pozwolio mi blisko pozna zarwno TFP, jak te kilku jej prominentnych czonkw z caego wiata. Poznaem organizacj, sposb zarzdzania ni, jej walk, jej rozwj i jej
108 List biskupa Antnio de Castro Mayera opublikowany w numerze Catolicismo z czerwca . Z kolei TFP zareagowao na oszczerstwa dokumentem zatytuowanym A TFP em legitima defesa, opublikowanym w specjalnym wydaniu miesicznika nr (czerwiec ) oraz w licznych dziennikach. 109 By to anonimowy paszkwil, rwnie oszczerczy, co powierzchowny i pozbawiony logiki, ktr szczyci si francuska inteligencja. TFP odpowiedziao na dwutomow prac zatytuowan Imbroglio, Dtraction, Dlire. Remarques sur un Rapport concernant les TFP, Association Franaise pour la Dfense, de la Tradition, de la Famille, de la Proprit, Paris . Pomimo to paszkwil ten, znany pod nazw raportu Joyeux, od nazwiska osoby, w ktrej pniej odkryto jego autora, by w dalszym cigu cytowany i rozpowszechniany w pjawnych publikacjach skierowanych przeciw TFP. 110 Atak ten doprowadzi za spraw dekretu rzdowego z listopada r. do rozwizania w Wenezueli Asociacin Civil Resistencia, stowarzyszenia autonomicznego, lecz powizanego z dziaajcym w krajach TFP. W roku , w celu uchronienia si przed dalszymi atakami TFP opublikowao prac Plinia Corri de Oliveira, Guerreiros da Virgem A rplica da Autenticidade, A TFP sem segredos, Editora Vera Cruz, So Paulo oraz ksik A. Sinke Guimaresa, Servitudo ex Caritate, Artpress, So Paulo . 111 TFP odpowiedziao artykuem pt. Usando o mesmo realejo, mais uma vez investe contra a TFP o tablide de Zero hora. A TFP se defende, ktry ukaza si w Correio do Povo z lutego . 112 Santiago Canals Coma, Renace la persecucin religiosa en Espaa? Historia de un secuestro, Editorial Ramiro el Monje, Zaragoza . W obliczu Boga owiadczam uroczycie zeznaje porwany e nigdy nie usyszaem sowa, ani nie byem wiadkiem gestu Profesora Plinia Corri de Oliveira, ktre nie zbliyyby mnie do Boga, naszego Pana, do Najwitszej Dziewicy, do Ojca witego czy ukochanej naszej Matki witego Rzymskiego, Apostolskiego Kocioa Katolickiego, ktrego niewidzialn gow jest Pan nasz Jezus Chrystus. Ibidem, s. .

,R

,W

zwycistwa. Wszyscy jej czonkowie to wzorowi praktykujcy katolicy. Codziennie uczszczaj na Msz wit i przyjmuj Komuni wit, codziennie odmawiaj pitnacie tajemnic Raca, by nie wspomina o innych pobonych praktykach istniejcych w tradycji i powszechnym zwyczaju witej Matki Kocioa. Nie odprawiaj oni adnych dziwacznych czy przestarzaych obrzdw, lecz pozostaj w cakowitej harmonii z najprawdziwszym duchem rzymskokatolickim. ywi ogromn cze dla Ojca witego, ktrego uwaaj za Wikariusza Chrystusowego i Jego najwyszego namiestnika na ziemi. Oddani s gboko Najwitszej Maryi Pannie, w przekonaniu, i na koniec Jej Niepokalane Serce zatriumfuje w caym wiecie, jak obiecaa w Fatimie.113 Gwnym motywem zarzutw wobec TFP byy obraliwe oskarenia o sekciarstwo. Bezpodstawno owych oskare wykazana zostaa w wielu pismach TFP,114 pord za znakomitych osobistoci, ktre podjy obron TFP przed tego typu oszczerstwami, podskrnie skierowanymi przeciw samemu Kocioowi katolickiemu, znajdujemy kardynaw Alfonsa Sticklera115 i Bernardina Echeverr Ruiza. Ten ostatni, w licie skierowanym do przewodniczcego francuskiego parlamentu, Philippea Sguina, wyrazi swe gbokie zaniepokojenie w obliczu tak krzywdzcego potoku oszczerstw wymierzonego w prawe stowarzyszenie, zoone z katolikw oywionych wielk mioci ku Bogu i blinim.116

. Kult waciwy i niewaciwy wedug Kocioa

Trudno zrozumie oskarenia o niestosown cze ywion dla Plinia i Dony Lucilii padajce z ust ateistw i progresywistw, jeszcze
113 Vehemente desmentido del Padre Royo Marn a la indigna campaa de calumnias contra TFP-Covadonga, La Vanguardia, VII . Ojciec Antonio Royo Marn OP, kaznodzieja generalny zakonu dominikanw, jest autorem prac z zakresu teologii i doktryny katolickiej. Za obron Kocioa i papiestwa zosta przez Ojca witego Jana Pawa II nagrodzony orderem Pro Ecclesia et Pontice. 114 Zob. wan ksik G. A. i L. S. Solimeo, La novelle inquisition athe et psychiatrique. Elle taxe de secte ceux quelle veut dtruire, Socit Franaise pour la Dfense de la Tradition, Famille et Proprite, Paris , oraz rwnie klarown prac B. Bemelmans, Le rapport Guyard la lumiere de la doctrine catholique et du droit franais, Socit Franaise pour la Dfense de la Tradition, Famille et Proprite, Paris . Praca ta w sposb dobitny zba zarzuty raportu na temat sekt we Francji, przedstawionego w Assemble Nationale (Zgromadzenie Narodowe) w grudniu r. 115 Zob. przedmow do niniejszej ksiki. 116 Tekst w: B. Bemelmans, Le Rapport Guyard, s. - .

XX

trudniej za jeeli pochodz one z krgw katolickich, szczeglnie za tradycjonalistycznych. Faktycznie, dwudzieste stulecie stao si er ubstwienia czowieka i umieszczenia go na otarzach powiconych kiedy Bogu. Politycy, sportowcy, piosenkarze stali si obiektami kultu, ktrego nie sposb okreli inaczej ni jako fanatyczny, gdy z powodu swego ekstrawaganckiego charakteru schodzi on na manowce idolatrii. Skoro jednak istnieje niewaciwa forma czci skierowanej ku czowiekowi, istniej rwnie formy waciwe, jak ta, zarezerwowana dla witych, czy te na poziomie naturalnym dla szczeglnie wybitnych osobistoci. Cze jest w swej najgbszej treci aktem szacunku, w szerszym za znaczeniu niczym wicej ni wyrazem wewntrznego przekonania o czyjej wielkoci.117 Wielko witych sprawia, i zasuguj oni na cze, ktrej form okrelamy terminem dulia, dla odrnienia od najwyszej formy kultu adoracyjnego zwanej latria, nalenej jedynie Trjcy Przenajwitszej i ludzkiej naturze Jezusa Chrystusa. Koci katolicki okrelajc precyzyjnie granice owej czci, potwierdza jej prawdziwo i zabezpiecza przed heretyck negacj kultu witych.118 Jedynie Koci moe orzeka w sposb nieomylny, kto jest witym, jak rwnie publicznie zaleca jego kult. Uprawnione jest jednakowo oddawanie zmarym w opinii witoci czci prywatnej, ktrej notabene wymagaj wadze kocielne dla wszczcia procesu beatykacyjnego czy kanonizacyjnego. Czcmy sugi orzeka Ojciec wity Jan XV w najstarszym dokumencie kanonizacyjnym Kocioa aby cze nasza powrcia do Pana, ktry powiedzia: Kto was przyjmuje, mnie przyjmuje (Mt , ).119 W konstytucji Lumen Gentium czytamy za: Wszelkie prawdziwe wiadectwo mioci, jakie okazujemy mieszkacom nieba, z natury swojej zmierza ostatecznie do Chrystusa, ktry jest koron wszystkich witych, a przez

Luigi Oldani, Culto, w: EC, t. IV, , kol. . Prawowito i uyteczno kultu witych okreli sobr Trydencki na XXV sesji. Zob. Denz.-H, nr . Zob. te P. Sejourn, Saints (culte des), w: DTC, t. XIV, , kol. ; Justo Collantes SJ, La fede della Chiesa ca olica, Libreria Editrice Vaticana, Vaticano , s. - . 119 Jan XV, Encyklika Cum conventus esset z lutego r. do biskupw i opatw Francji i Niemiec na temat kanonizacji biskupa Ulricha z Augusty, w: Denz.-H, nr .
117 118

,R

,W

niego do Boga, ktry jest przedziwny w witych swoich i w nich jest uwielbiony.120 Kult prywatny jest niczym innym jak demonstracj czci spontanicznie wypywajc z serc wiernych, zanim jeszcze Koci ocjalnie wypowie si w danej kwestii. Tego typu wyrazy uznanego przez Koci naboestwa nie rodz si nagle, zaraz po mierci danej osoby. Opinia witoci otacza przyszego witego jeszcze za ycia: dziao si tak w przypadku niemal wszystkich wielkich witych Kocioa, i dalej si tak dzieje w przypadku osb jeszcze nie kanonizowanych. Tak wanie byo w przypadku Ojca Pio, ktrego jeszcze za ycia otaczaa atmosfera entuzjastycznej czci, do tego stopnia gorcej, e niektrzy posuwali si do okrelania jej sowem fanatyzm.121 Przytoczmy jeszcze tylko jeden przykad, a mianowicie przypadek haaliwego entuzjazmu towarzyszcego w. Janowi Bosco podczas jego podry do Parya w roku . Oto jak podczas procesu beatykacyjnego przedstawi go b. Don Rua: Kiedy przychodzi do kocioa, by prowadzi tam konferencj, tum by tak wielki, e musiao mu towarzyszy trzech lub czterech ludzi torujcych drog do ambony; czsto trzeba byo stawia przed drzwiami stra w celu uniknicia ryzyka jakiego wypadku, o ktry nietrudno w cisku. Kiedy pojawia si na ulicy i zosta rozpoznany, zaraz otacza go niezmierzony tum, ludzie padali na kolana w penym wietle dnia, bagajc go o bogosawiestwo. Miejsce jego zamieszkania dowiadczao nieustannego zalewu tych, ktrzy od wczesnych godzin rannych za szczcie poczytywali sobie zobaczenie witego.122 Nie zamierzamy tu wywodzi witoci Plinia Corri de Oliveira z objaww podziwu i oddania jego uczniw, lecz podkreli jedynie cakowit zgodno owych form wyraania entuzjazmu z nauk i praktyk Kocioa.
Sobr Watykaski II, Konstytucja dogmatyczna Lumen gentium z listopada , w: Sobr Watykaski II: konstytucje, dekrety, deklaracje, Pallotinum, Pozna, s. . 121 Grupom Ojca Pio do dzi szeroko rozpowszechnionym i aktywnie dziaajcym przypinano etykietk fanatykw i oskarano o nieposuszestwo w stosunku do wadz kocielnych. Nie przeszkodzio to jednak w otwarciu, na prob episkopatu Polski, marca roku procesu beatykacyjnego kapucyna z Pietrelciny. Zob. Rino Cammilleri, Storia di Padre Pio, Piemme, Casale Monferrato , s. - . 122 Giovanni Ba ista Lemoyne, Vita de San Giovanni Bosco, Societ Editrice Internazionale, Torino , s. . Zob. te Francesco Traniello (wyd.), Don Bosco nella storia della cultura popolare, SEI, Torini .
120

XX

W tej perspektywie atwo zrozumie, oprcz hodu uczu skadanego Doktorowi Plinio za jego ycia, zrodzon w krgu TFP szczegln cze dla matki zaoyciela, Dony Lucilii, po jej mierci. Dona ucja Ribeiro dos Santos prowadzia ycie ukryte a do roku , kiedy po raz pierwszy, z powodu powanej choroby syna, liczna rzesza jego przyjaci wypenia jej dom. W tym trudnym okresie dziewidziesiciojednoletnia wwczas kobieta niezwykle ciepo przyja towarzyszy Plinia, okazujc im jak sam wspomina swe macierzyskie uczucie, chrzecaskie oddanie, niezmierzon serdeczno oraz fascynujc yczliwo, sigajc piknych czasw dawnego So Paulo.123 Modych ludzi oczarowaa jej osobowo, tak prosta i czua: W jej umiechu nieustannie lnio leciutkie wiateko zmierzchu i jutrzenki zarazem124 Kilka miesicy pniej, kwietnia roku Dona Lucilia odesza do Pana.125 Przez szedziesit lat suya swemu synowi przykadem codziennego praktykowania cnt, z ktrych czerpa on si. Pokazywaa, i w doskonaoci zwykego ycia ley sekret maej drogi zarysowanej przez wit Teres z Lisieux.126 Maa droga do witoci moliwa jest nawet w prostym domowym yciu; wedug wszystkich, ktrzy znali Don Lucili, swym dugim yciem dostarczya ona na to wyranego dowodu. Nie powinno nikogo dziwi porwnanie Lucilii Ribeiro dos Santos z karmelitank z Lisieux. Bez jej Dziejw duszy nikt nie byby w stanie nawet sobie wyobrazi wyyn witoci i mioci Boga, na jakie wspia si w zwykym zakonnym yciu zakonnica, zmara w wieku dwudziestu czterech lat. W przypadku Dony Lucilii to nie ksika ukazaa nam wspaniao jej duszy, lecz ycie jej syna zwierciado odbajce i rozwajce cnoty matki.

Zob. O Estado de S. Paulo, sierpnia . J. S. Cl Dias, Dona Lucilia, t. III, s. . 125 Dona Lucilia zmara kwietnia r. w wieku lat. Z szeroko otwartymi oczyma, pojmujc doskonale powag nadchodzcej chwili, uniosa si lekko, uczynia szeroki znak krzya i z cakowitym spokojem duszy i ufnoci w Boe miosierdzie zasna w Panu. J. S. Cl Dias, Dona Lucilia, t. III, s. . 126 Na mojej maej drodze jest miejsce tylko dla rzeczy zwykych. Wane jest to, e wszystko co czyni, czyni mog rwnie mae dusze. w. Teresa od Dziecitka Jezus, Gli scri i, Postulazione Generale dei Carmelitani Scalzi, Roma , nr , s. - . Na temat maej drogi zob. Andr Combes, Introduction la spiritualit de S. Thrse de lEnfant Jsus. Etudes de thologie et histoire de la spiritualit, Vrin, Paris .
123 124

,R

,W

Po mierci Dony Lucilii ktry z czonkw TFP zwrci si do niej o wstawiennictwo i w tene sposb spontanicznie a tajemniczo u jej grobu pocz si szerzy prywatny kult.127 Proba o wstawiennictwo skierowana do zmarego nie oznacza wcale ocjalnego uznania go witym. Jednakowo wielki wspczesny teolog i przewodnik duchowy, ojciec Royo Marn, zbadawszy wnikliwie biogra Dony Lucilii nie zawaha si orzec, i praca owa opisuje ycie osoby prawdziwie witej, w penym tego sowa znaczeniu.128

. Specyczne powoanie: consecratio mundi

W cigu caej swej historii TFP pod przewodnictwem Plinia Corri de Oliveira zmuszone byo odpiera niezliczon ilo zajadych atakw, co dostarczao mu znakomitych okazji do coraz precyzyjniejszego okrelania swego oblicza. Czym zatem jest TFP? Nade wszystko, szko mylenia obejmujc ogromne dziedzictwo intelektualne, bogat w zasady zarwno rozumowania, jak i dziaania.
127 Brazylskie TFP oskarono o usiowanie wprowadzenia niewaciwego kultu matki swego zaoyciela poprzez odmawianie skierowanych do niej litanii (wyczerpujce odparcie tych zarzutw zob. w: G. A. Solimeo, Un comentrio anti-TFP. Estudo acerca de um Parecer concernente a uma Ladainha, apendix do Refutao da TFP a uma investida frustra, s. - ). W istocie, przez jaki czas litania z wezwaniami do Dony Lucilii krya wrd grupy wsppracownikw stowarzyszenia. Uoyo j pod koniec roku dwch modych ludzi. Plinio Corra de Oliveira dowiedziawszy si o tej litanii, natychmiast zabroni jej odmawiania, wanie z powodu nieodpowiedniego jzyka i dziwacznej formy wyrazu, bdcej najpewniej rezultatem modego wieku i braku dowiadczenia autorw. Ojciec Vitorino Rodrigues zbadawszy tre litanii orzek: Cz wezwa jest raczej naiwna, inne zbyt ekstrawaganckie lub zbyt techniczne, jeszcze inne niejasne. Z tych wszystkich powodw stwierdzam, i Doktor Plinio postpi waciwie zabraniajc odmawiania litanii. Niemniej jednak, za przesad uwaam okrelanie niektrych wezwa mianem heterodoksyjnych czy blunierczych, bez zastanowienia nad wzgldnoci uytego w niej jzyka (Refutao da TFP a uma investida frustra, s. ). Co wicej, gdyby stowarzyszenie yczyo sobie sprawowa taki kult, uczynioby to w zupenie inny odpowiedni sposb. W kocu, c mona by pomyle o modej zakonnicy, ktra wesp z innymi siostrami recytowaa litanie do ich zmarego kierownika duchowego, w ktrych zwracajc si do: wity Klaudiuszu, nazyway go: zwierciadem wszelkich cnt, ywym obrazem doskonaoci, strumieniem Boego pocieszenia, polem rajskim Kocioa, lili wzrastajc z dziewiczej ziemi, wityni ask, tym, ktrego jzyk by niby gos Ducha witego, socem doskonaoci, nasieniem Ewangelii, gosem apostow, pochodni wiata, tarcz wiary katolickiej? Litanie te, autorstwa w. Magorzaty Marii Alacoque, cay klasztor za jej nakazem kierowa ku swemu niedawno zmaremu kierownikowi duchowemu, Klaudiuszowi de la Colombiere. Zakonnica zostaa wielk wit, a jej kierownik duchowy te dostpi kanonizacji wiele lat po powstaniu tyche litanii. Cenzorzy czuwajcy nad procesami beatykacyjnymi obu witych nie stwierdzili, i mogy one zaszkodzi kanonizacji. Wykazali przez to mdro Kocioa, ktrej jego dzieciom jake czsto brakuje, gdy ponosi je bardziej gorliwo ni prawdziwa mio i denie ku dobru.

XX

Co stanowi konieczny skadnik szkoy mylenia TFP? Przede wszystkim: cakowita i pena entuzjazmu wierno doktrynie witego Powszechnego Apostolskiego Kocioa, wyraanej zarwno w nauczaniu papiey, jak i w pozostaej czci Magisterium (traktujc kady dokument, zgodnie z jego charakterem, z najgbszym, okrelonym przez prawo kanoniczne szacunkiem). Dalej: wierno caemu szeregowi teoretycznych lub teoretyczno-praktycznych zasad, wywiedzionych z rygorystyczn skrupulatnoci logiki z doktryny katolickiej czy te z analizy rzeczywistoci wspczesnej bd historycznej zgodnie ze starannie wypracowanymi w TFP kryteriami oraz metodologi, ktrych podstawy w wikszoci znajduj si we wspomnianym wczeniej traktacie Rewolucja i Kontrrewolucja. W kocu: wierno licznym zasadom praktycznym rozwinitym w toku uwanej analizy kilkudziesicioletniej praktyki wsplnego dziaania. Zasady te rwnie znajduj swe podstawy w Rewolucji i Kontrrewolucji (cz II, rozdz. V-XI). Zbir powyszych pryncypiw tworzy fundamentalne dziedzictwo szkoy myli TFP.129 Termin szkoa myli nie oddaje w peni powoania TFP, ktre, cho powstae jako zwyke stowarzyszenie cywilne, w cigu trzydziestu lat istnienia coraz czciej i gbiej okrelane byo mianem rodziny dusz, nie pozbawionej podobiestwa do rodzin zakonnych. Stosunki ksztatujce si na przestrzeni lat pomidzy Doktorem Plinio a czonkami TFP przypominaj w istocie relacje zachodzce midzy zaoycielem wsplnoty zakonnej a jego uczniami. Jak natomiast przedstawia si obecna relacja tej rodziny dusz w stosunku do wadz kocielnych? Charakteryzuje si cakowit wolnoci, jak Koci oferuje rodzcym si stowarzyszeniom katolikw.130 Sobr Watykaski II ustali wolno stowarzysze w Kociele, podkrelajc, i wieccy maj prawo zakada stowarzyszenia i kierowa nimi.131
128 J. S. Cl Dias, Dona Lucilia, t. I, s. . Zasadnicze pytanie brzmi: czy Dona Lucilia bya wit w najpeniejszym tego sowa znaczeniu? Innymi sowy, czy jej cnoty chrzecaskie osigny stopie heroicznoci niezbdny do kocielnej beatykacji i kanonizacji? W obliczu cakowicie historycznych danych, w ktre obtuje ta biograa konkluduje ojciec Royo Marn miem dobitnie i bez wahania odpowiedzie: tak. Ibidem, t. I, s. . 129 P. Corra de Oliveira, A rplica da autenticidade, s. - . 130 A. Sinke Guimares, Servitudo ex caritate, s. . 131 Sobr Watykaski II, Dekret o apostolstwie wieckich Apostolicam actuositatem z listopada r., par. , w: Sobr Watykaski II: konstytucje, dekrety, deklaracje, Pallotinum, Pozna, s. .

,R

,W

Nie istnieje przyczyna komentuje ojciec Anastasio Gutirrez dla ktrej naleaoby im odmwi tej wolnoci; wolnoci nakierowanej na chrzecask doskonao i apostolsk dziaalno. W rzeczy samej wolno stowarzysze wyranie potwierdza oba te cele.132 W wietle prawa kanonicznego TFP jest prywatnym stowarzyszeniem osb wieckich podporzdkowanym in rebus dei et morum (w sprawach wiary i moralnoci) nadzorowi, jaki Koci roztacza nad wszystkimi swymi wiernymi, czy to indywidualnymi, czy te zrzeszonymi. Natura prawna tego typu stowarzysze cywilnych nie ulega zmianie z powodu wykonywania w nich praktyk relignych czy te przybierania przez ich czonkw stylu ycia przypominajcego ycie konsekrowane.133 W tym wzgldzie TFP i jego rodzina dusz posiadaj specyczn waciwo. Jako organizacja, TFP jest stowarzyszeniem wycznie cywilnym. Jego czonkom wolno indywidualnie wykonywa wszelkie praktyki katolickie. Tak wic TFP jawi si miejscem, w ktrym katolicy yj indywidualnie sw religi, zgodnie z powszechnymi praktykami od wiekw proponowanymi wiernym przez Koci.134 Naley zauway, e cech odrniajc prywatne stowarzyszenia katolikw wieckich od ustanowionych przez wadze kocielne nie s ich cele w obu przypadkach religne lecz fakt bycia, lub nie, strukturami eklezjalnymi. Cel TFP, wyraony w pierwszym artykule jego statutu, polega na pracy na rzecz przywrcenia fundamentalnych zasad adu naturalnego i chrzecaskiego. Cel ten nie rni si od misji odnowienia
A. Gutirrez CMF, haso Instituti di perfezione cristiana, w: DIP, t. V, , kol. , kol. - . 133 W ksice Refutao da TFP a uma investida frustra czytamy: TFP moe by uznane za confraternitas laicalis, czyli stowarzyszenie katolikw o celach relignych, nie zaoone i nie rzdzone przez wadze kocielne, ktrego czonkowie, dla teje przyczyny, kieruj nim w sposb wolny, zgodnie z jego statutami (t. I, s. - ). Zob te Comisso de Estudos da TFP, A TFP: uma voaco, TFP e famlias, TFP e famlias na crise spiritual e temporal do sculo XX, Artpress, So Paulo , t. I, s. - ; A. Sinke Guimaraes, Servitudo ex caritate, op. cit. s. - . Tak wic komentuje Doktor Plinio TFP daje si znakomicie deniowa jako stowarzyszenie cywilne, w obliczu prawa cywilnego, oraz jako confraternitas laicalis, wobec prawa kocielnego, przynajmniej dopki dogbne badania nowego Kodeksu Prawa Kanonicznego nie wska bardziej adekwatnej terminologii. P. Corra de Oliveira, A rplica da autenticidade, s. . Na temat natury TFP w odniesieniu do prawa kanonicznego zob. te G.A. i L.S. Solimeo, Analyse par la TFP brsilienne dune prise de position da la CNBB sur la TFP et sa famille dmes. 134 A. Sinke Guimares, Servitudo ex caritate, s. - .
132

XX

wszystkiego w Chrystusie135 i uwicania wiata136, o czym tak czsto wspominali papiee XX wieku, a co Sobr Watykaski II w dekrecie Apostolicam Actuositatem, nazywa instaurationem Ordinis temporalis (odnow porzdku wieckiego).137 Sam Jan Pawe II, cytujc dokument soborowy138, naucza, i zadaniem wieckich jest ksztatowa wedle prawdy Ewangelii rzeczywisto ycia spoecznego, ekonomicznego, politycznego i kulturalnego. Ich specyczne zadanie polega na uwicaniu wiata od wewntrz poprzez podejmowanie waciwej im dziaalnoci wieckiej.139 Sowami tymi papie potwierdza wczeniejsze ustalenia Soboru Watykaskiego II: Dziki swej kompetencji w umiejtnociach wieckich i przez sw dziaalno uwzniolon wewntrznie ask Chrystusow, wieccy winni wydatnie przyczynia si do tego, aby dobra stworzone doskonalone byy dziki ludzkiej pracy, technice i cywilizacji spoecznej zgodnie z przeznaczeniem, jakie im wyznaczy Stwrca.140 Plinia Corr de Oliveira, od lat trzydziestych XX w. wiodcego spr z progresywizmem na temat niewaciwej roli przypisywanej wieckim w odniesieniu do duchowiestwa, spotka paradoksalny zarzut wyolbrzymiania roli wieckich w posudze Kocioa kosztem duchowiestwa. Rzeczywisto wyglda jednak cakiem odwrotnie. Zgodnie z doktryn katolick, porzdek wiecki i duchowny stanowi rzeczywistoci odlege, ale nierozdzielne, o czym wiadczy zalecenie Pana naszego, by odda cezarowi to, co naley do cezara, Bogu za to, co naley do Boga.141 Jednak liberalna zasada rozdziau obu tych sfer przenikna po rewolucji francuskiej do krgw katolickich. W rezultacie w niektrych sferach politycznych zaczto uwaa, i mona dokona odnowy wiata bez udziau aski i nadprzyrodzonoci, natomiast w sferach kocielnych, przeciwnie, pojawia si tendencja do minimalizowania roli natury, rozumu i wolnoci wsppracy czowieka z ask Bo. Obydwa bdy naturalizmu i supernaturalizmu miay wybuchn po zakoczeniu pontykatu Piusa XII.
w. Pius X, List Notre Charge Apostolique. Zob. Pius XII, Przemwienie z padziernika do wiatowego Kongresu Apostolstwa wieckich, w: DR, t. XIX, s. - . 137 Zob. J. Collantes SJ, La fede della Chiesa ca olica, s. . 138 Sobr Watykaski II, Konstytucja Lumen gentium, IV, , w: Sobr Watykaski II: konstytucje, dekrety, deklaracje, Pallotinum, Pozna, s. . 139 Jan Pawe II, Przemwienie do Episkopatu Stanw Zjednoczonych z lipca r., w: LOsservatore Romano, VII . 140 Sobr Watykaski II, Konstytucja Lumen gentium, IV, . w: Sobr Watykaski II, s. . 141 Mt , ; Mk , ; k , .
135 136

,R

,W

Dwuznacznoci owe zaowocoway jednostronnym, arbitralnym wyolbrzymieniem roli laikatu oraz, per diametrum, duchowiestwa w spoeczestwie. Magisterium Kocioa, do ktrego zalece Plinio Corra de Oliveira nieustannie si stosowa, wskazuje drog do osignicia harmonnej rwnowagi. Dziaalno laikatu nie wywodzi si z naturalnej tendencji do dziaania, lecz z samej istoty sakremntw chrztu i bierzmowania, nakadajcych obowizek apostolatu,142 ktry jest niczym innym, jak praktykowaniem mioci chrzecaskiej, co stanowi powinno wszystkich ludzi.143 wieccy tworz lud wity, powicony Bogu przez chrzest i bierzmowanie, powoany do uczczenia Boga witoci wasnego ycia i wasnym udziaem w czci oddawanej Bogu przez Koci. Maj oni do wypenienia specjaln misj uwicania porzdku doczesnego dla Boga. Godno, powicenie, misja ktr Pismo wite i Tradycja streszczaj i wskazuj jednym sowem: krlewskie kapastwo wiernych.144 W tym punkcie wszystkie wypowiedzi Plinia Corri de Oliveira odbay echem gos Kocioa. Wspczesnej mentalnoci zauwaa wspczesny pisarz katolicki trudno zrozumie, jak w przeszoci laikat by w stanie odgrywa istotn rol na polu ducha, nie uraajc duchowiestwa.145 Przywouje on przykady w. Benedykta i w. Franciszka z Asyu, ktrzy zaoyli zakony i kierowali nimi nie sigajc po kapastwo. Podobnie i w. Ignacy Loyola ogasza wiczenia duchowe i zbiera swych pierwszych naladowcw na dugo zanim zosta ksidzem. Przykady mona mnoy, dodajmy tylko jeden: synnego barona de Renty,146 czowieka wieckiego, ojca rodziny, ktry kierowa duchowo kilkoma zakonami eskimi. Mnisi pierwszych wiekw chrzecastwa byli w wikszoci ludmi wieckimi, podobnie jak czonkowie redniowiecznych
Pius XI, List Ex ociosis li eris z listopada r., w: IP, Il laicato, s. . Pius XI, List Vos Argentinane Episcopos z grudnia , w: IP, Il laicato, s. . 144 P. G. Rambaldi SJ, Sacerdozio gerarchico e sacerdozio non gerarchico, Civilt Ca olica, t. , , nr II, s. - , s. - . 145 Daniel Raard de Brienne, LAction catholique, Renaissance Catholique, Paris , s. . 146 Na temat barona Gastona de Renty ( ), kilkukrotnego przeoonego Towarzystwa Najwitszego Sakramentu i promotora odrodzenia katolickiego w siedemnastowiecznej Francji, zob. Jean Baptiste Saint-Jure SJ, La vie de monsieur Renty, ou le modle dun parfait chrtien, Le Petit, Paris ; Yves Chiron, Gaston de Renty. Une gure spirituelle du XVIII sicle, Editions Rsiac, Montsrs ; Raymond Triboulet, Gaston de Renty, , Beauchesne, Paris ; Idem, haso w Dsp, t. XIII, , kol. .
142 143

XX

zakonw rycerskich czy instytucji nauczycielskich powstaych po siedemnastym wieku. Zgodnie z tradycyjnym nauczaniem Kocioa owiadcza Jan Pawe II ycie konsekrowane ze swej natury nie jest ani laickie, ani kleryckie147 i dlatego konsekracja laicka zarwno mczyzn, jak i kobiet stanowi w caej peni odrbny stan profesji rad ewangelicznych.148 Ma ono zatem dla poszczeglnych osb i dla Kocioa samoistn warto, niezalen od posugi wice.149 Std w TFP obok onatych czonkw i zwolennikw znaczna liczba tych, ktrzy wyrzekli si maestwa, wybierajc form ycia nie bdc ani kapastwem, ani stanem zakonnym. Doskonaa czysto jak uczy Pius XII w encyklice Sacra Virginitas nie zostaa zarezerwowana jedynie dla duchowiestwa, mona j zaleci rwnie wieckim mom i niewiastom.150 Koci nieustannie zaprasza do doskonaej czystoci jako wyboru stanu ycia nadrzdnego w stosunku do maestwa, a realizowanego w misjach miosierdzia, nauczania czy pracy apostolskiej.151 Jan Pawe II czsto podkrela wag wstrzemiliwoci i czystoci w yciu chrzecaskim. Chrzecanin yjcy Ewangeli musi trwa przy wysokich ideaach, nawet jeli stoi to w sprzecznoci z panujcymi opiniami. Jezus Chrystus () powiedzia, i wstrzemiliwo, o ktrej wiadczy On wasnym yciem, nie tylko istnieje i jest moliwa, ale jest szczeglnie wana w drodze do Krlestwa Niebieskiego. I ma tak by, skoro Jezus Chrystus wybra j dla samego siebie.152

Zob. Kodeks Prawa Kanonicznego, kan. , . Zob. Sobr Watykaski II, Dekret o przystosowanej odnowie ycia zakonnego Perfectae caritatis, . 149 Jan Pawe II, Adhortacja apostolska Vita Consecrata z marca r., w: Adhortacje Ojca witego Jana Pawa II, Wydawnictwo w. Stanisawa BM i Wydawnictwo M, Krakw, t. , s. . 150 Pius XII, Encyklika Sacra Virginitas z marca , s. . 151 W celu zachowania cnoty czystoci TFP zaleca wielk czujno. Szczeglnie przestrzega swych modych czonkw przed chodzeniem na plae, koedukacyjne baseny, dyskoteki czy do innych miejsc, w ktrych szerzy si rozwizo i rozpusta, gdzie ich czysto zostanie wystawiona na oczywiste ryzyko. Czujno owa, wyraz szczerze katolickiego ducha, jest jednym z elementw, ktre najbardziej irytuj tak zwany ruch antysekciarski, ideologicznie uzaleniony od freudowskiego panseksualizmu. 152 Jan Pawe II, Audiencja z marca r., w: Insegnamenti, t. I, , s. .
147 148

,R

,W

Specyczne powoanie TFP, powoanie wieckich do pracy na rzecz consecratio mundi, moe u kogo spowodowa pojciowy zamt z powodu swej nowoci i unikatowoci w Kociele. Ale, z drugiej strony, w. Antoni Pustelnik prawdopodobnie nie mia zbyt wielu prekursorw swego odejcia na pustyni jak pisze ojciec Henry, podkrelajc, i Duch wity potra wznieci co, co nie posiada w Kociele adnego precedensu.153 W rzeczy samej wedug teologw nie istnieje ani jedno dzieo miosierdzia, dla ktrego powstania nie zaoono by lub nie miano by zaoy zgromadzenia zakonnego.154 To dlatego w matczynym onie Kocioa yje tak zdumiewajca rozmaito zakonw, kongregacji, rodzin duchowych, rwnie wieckich, z ktrych kada, odpowiadajc na rozmaite wymogi czasw i potrzeby dusz, ukazuje rozmaite aspekty radykalizmu Ewangelii i ycia Kocioa.155 A wszystkie odwouj si do charyzmatu swych zaoycieli.156 Kanonizowani czy nie, zaoyciele dwigaj charyzmat umoliwiajcy im zaoenie duchowej rodziny, ktrej zadaniem jest rozpowszechnia istot ich witoci. Autentyczno owej witoci poznaje si zarwno po owocach zrodzonych z dzie, ktre zaoyli, jak te po przykadzie ich osobistego dowiadczenia.157 Na temat wielu zaoycieli powtarza si sowa opisujce relacje w. Pachomiusza i jego uczniw: Po Bogu, on by ich ojcem.158 Jak
A. M. Henry OP, Obissance commune et obissance religieuse, dodatek do La vie spirituelIX (powst. VI ), s. . 154 Paul Philippe, Les ns de la vie religieuse selon saint Thomas dAquin, Fraternit de la Trs-Sainte-Vierge Marie, Atenas , s. . 155 Pius XII w swym przesaniu do I wiatowego Kongresu Apostolstwa wieckich z padziernika r. (w: DR, t. XII, s. - ) podkrela wielk wolno, jak Koci daje wiernym w wyborze drogi najbardziej im odpowiadajcej. 156 Wyraenie charyzmat zaoycieli weszo do ocjalnego jzyka Magisterium wraz z Evangelica Testicatio nr ( ). Wskazuje ono na dary natury i aski dane zaoycielom rodzin duchowych w celu umoliwienia im wypenienia ich misji. Na temat zaoycieli zob. Juan Maria Lozano CMF, El fundador y su familia religiosa. Inspiracin y carisma, Publicaciones Claretianas, Madrid ; Fabio Ciardi, I fondatori uomini dello spirito. Per una teologia del carisma del fondator, Ci Nuova, Roma ; Idem, In acolto dello spirito. Ermeneutica del carisma dei fondatori, Ci Nuova, Roma ; A Sinke Guimaraes, Servitudo ex Caritate, s. - ; Elio Gambari SMM, J. M. Lozano CMF, Giancarlo Rocca SSP, haso Fondatore, w: DIP, t. IV, , kol. - ; Michel Olph-Galliard SJ, haso Fondatore, ibidem, kol. - ; G. Damizia, podhaso, w: EC, t. V, , s. ; J. F. Gilmont, Paternit et mditation du fondateur dOrdre, Revue dAsctique et de Mystique, t. , , s. , s. - ; Francisco Juberas CMF, La paternidad de los fundadores, Vida Religiosa, t. , , s. - . 157 M. Olph-Galliard SJ, haso Fondatore, kol. . 158 Ibidem, kol. .
153

le,

XX

znowu pisze ojciec Olph-Galliard: Naladowanie zaoyciela nie ma nic wsplnego z kultem jednostki wytworzonym przez pewne nowoczesne ideologie.159 Emanuje ono z zasady porednictwa, zgodnie z ktr wszelkie ojcostwo pochodzi od Boga.160 Nie da si zaprzeczy, e Plinio Corra de Oliveira posiada cechy charakterystyczne dla Zaoyciela. Nie dlatego, by sam pragn tej roli, lecz dlatego, e za takiego uznaj go spontanicznie tysice katolikw na caym wiecie: za Zaoyciela w szerokim znaczeniu, nie tyle konkretnego zakonu, co raczej szkoy duchowej i intelektualnej, za inicjatora stylu ycia powiconego otwartej walce z Rewolucj. Novum militiae genus ortum nupter auditur in terris161 Syszymy, e ostatnio nowy rodzaj rycerstwa pojawi si na ziemi te sowa w. Bernarda mog z powodzeniem zosta zastosowane do uczniw Plinia Corri de Oliveira, ktry sam w nastpujcy sposb streszcza wspczesn wersj dawnego stylu rycerskiego: W idealizmie gorliwo. W manierach kurtuazja. W dziaaniu bezbrzene powicenie. W obliczu wroga roztropno. W walce duma i odwaga. A z odwag zwycistwo.162

Ibidem. Ef , . 161 w. Bernard z Clairvaux, De laude novae militiae, w: Franco Cardini, I poweri cavalieri del Cristo, Cerchio, Rimini , s. . 162 P. Corra de Oliveira, Estilo, Folha de S. Paulo, IX .
159 160

Rozdzia VI M C K

Ilu jest takich, ktrzy w jednoci z Kocioem przeywaj ten moment w historii, tragiczny jak Mka Chrystusa; ten moment decydujcy, w ktrym caa ludzko opowiada si za Chrystusem lub przeciw Chrystusowi?

. Credo in unam sanctam, catholicam et apostolicam Ecclesiam

Credo in unam sanctam, catholicam et apostolicam Ecclesiam te sowa wyznania wiary z pewnoci najsilniej rozbrzmieway w sercu Plinia Corri de Oliveira w cigu jego ycia przypadajcego niemal na cay wiek XX. Sam wspomina, jak wzrastajce stopniowo od wczesnego dziecistwa umiowanie Kocioa i papiestwa nieustannie inspirowao jego zmagania w obronie cywilizacji chrzecaskiej. Wci pamitam lekcje katechizmu, na ktrych poznawaem papiestwo, jego Boskie pochodzenie, jego wadz i jego misj. Moje dziecice serce (miaem wwczas dziewi lat) wypeniao uwielbienie, uniesienie, entuzjazm znalazem oto idea, ktremu powic cae ycie. Od tamtych dni do dzisiaj moje umiowanie dla tego ideau jedynie wzroso; modl si do Najwitszej Panny, aby je we mnie wci umacniaa, a do ostatniego tchu. Pragn, by ostatni akt mego rozumu by aktem wiary w papiestwo, aby ostatni akt mojej mioci by aktem umiowania papiestwa. Abym umar w pokoju wybranych, w jednoci z Maryj, moj Matk, a za Jej przyczyn z Jezusem, moim Bogiem, moim Krlem i moim doskonaym Zbawc.1
P. Corra de Oliveira, A perfeita alegria, Folha de S. Paulo, czerca w: Il crepuscolo articiale del Cile ca olico, Cristianita, Piacenza , s. . , tum. woskie

XX

Trudno poj gbi tych sw w epoce charakteryzujcej si oglnym chodem i obojtnoci w stosunku do instytucji kocielnych. Zostay one napisane u pocztku lat siedemdziesitych, w czasie, kiedy kryzys Kocioa wydawa si siga zenitu. W dodanej po latach trzeciej czci Rewolucji i Kontrrewolucji jej autor zauwaa, i w roku , kiedy ksika zostaa po raz pierwszy wydana, Koci wci by uwaany za jedyn wielk si duchow, zdoln przeciwstawi si wiatowej ekspansji komunizmu. W nastpnych latach centrum zmaga Rewolucji z Kontrrewolucj przesuno si od spoecznoci wieckiej ku spoecznoci duchowej. Tym centrum pisa po soborze Plinio Corra de Oliveira jest teraz Koci, w ktrym z jednej strony progresici, kryptokomunici i prokomunici cieraj si z antyprogresistami i antykomunistami z drugiej.2 Wszystkim, ktrzy zadawali pytanie, po co walczy z bdami szerzcymi si wrd wiernych, skoro tyle ich jest na zewntrz katolicyzmu, Plinio Corra de Oliveira niezmiennie od pocztku lat pidziesitych odpowiada: Kiedy wrg szturmuje mury, wszyscy musz si zjednoczy. Jeeli jednak przenikn ju do wntrza twierdzy, nie wystarczy broni murw, naley walczy rwnie w ich obrbie.3

. Jubileusz roku

: triumf czy pocztek kryzysu?

Rok wity by ostatnim historycznym momentem, kiedy Koci ukaza si w peni mocy wywodzcej si z przysugujcej mu pozycji Tronu Prawdy. Gdy Europa z trudem dochodzia do siebie po wojennych zniszczeniach dokonanych zarwno w sferze moralnej, jak i materialnej, Jubileusz objawi niezwyky obraz Katolickiego Kocioa Wojujcego. Szczytowy punkt Roku witego wyznaczyo ogoszenie listopada dogmatu o Wniebowziciu Najwitszej Maryi Panny.
P. Corra de Oliveira, Rewolucja i Konrrewolucja, s. . P. Corra de Oliveira, Razes e contra-razes em torno de um tema efervescente, Catolicismo, nr , listopad ; Idem, Indulgentes para com o erro, severos para com a Igreja, Catolicismo, nr , grudzie ; Idem, No trabalha pela concordia seno quem luta contra o erro, Catolicismo, nr , stycze ; Cunha Alvarenga (= Jose de Azevedo Santos), Inltraes comunistas em ambientes catlicos, Catolicismo, nr , stycze . W tym samym tonie utrzymane s trzy artykuy na temat modernizmu, opublikowane w trzech kolejnych ( , , ) numerach Catolicismo (wrzesie, padziernik, listopad ) zatytuowanych odpowiednio: O cinquantenario da Pascendi; Por orgulho repelem toda sujeiao; Revivem nos modernistas o espirito e os metodos do Jansenismo.
2 3

,M

Naoczny wiadek opowiada, i od witu owego dnia pogrony zazwyczaj o tej porze w ciszy Plac witego Piotra zamieni si w gigantyczne, nieobjte morze, do ktrego nieprzerwanie wpadaa nie majca koca ludzka rzeka.4 Kady lud i kady nard mia sw reprezentacj w owym ogromnym, falujcym tumie, a rnojzyczne pieni i modlitwy harmonnie stapiay si ze sob. Poprzedzony bia procesj biskupw w kapach i mitrach pojawi si niesiony na tronie-lektyce papie. Zanisszy baganie o pomoc Ducha witego, Pius XII uroczycie ogosi jako dogmat objawiony przez Boga, e Niepokalana Matka Boga, Maryja zawsze Dziewica, po zakoczeniu ziemskiego ycia zostaa wzita z dusz i ciaem do chway niebieskiej. 5 Cay wiat poczony z wypenionym po brzegi placem za pomoc fal radiowych unis si triumfaln radoci. Cho wygldao to jak wizja, byo rzeczywistoci: do pnej nocy Pius XII udziela bogosawiestwa, gdy tum nie przestawa przywoywa go ju po zamkniciu okna w miejsce ludzi, ktrzy opucili plac, przybywaa masa nowych. Kady pragn otrzyma jeszcze jedno bogosawiestwo, zanim ten cudowny dzie dobiegnie koca.6 Nie brakowao jednakowo symptomw rodzcego si kryzysu. sierpnia tego samego roku papie wyda encyklik Humani Generis, w ktrej zdemaskowa zatrute owoce wyrose z nowoci na wszystkich prawie polach teologii.7 Encyklika potpia relatywizm tych, ktrzy utrzymuj, i mona wyrazi dogmat take za pomoc dzisiejszych lozocznych poj, zapoyczonych z immanentyzmu, idealizmu czy z egzystencjalizmu, lub z innego jakiego systemu.8 Relatywizm w, charakteryzujcy potpiony ju
Siostra Pascalina Lehnert, Pio XII. Il privilegio di servirlo, tum. woskie, Rusconi, Milan , s. . 5 Pius XII, Konstytucja apostolska Municentissimus Deus, cyt. za: Breviarium dei, Ksigarnia w. Wojciecha, Pozna , s. . 6 S. Pascalina Lehnert, Pio XII, s. . 7 Pius XII, Encyklika Humani generis z sierpnia r., Te Deum, Warszawa , s. . Na temat tego wanego dokumentu zob.: La encclica Humani Generis, praca zbiorowa, C.S.I.C., Madrid ; R. Garrigou-Lagrange OP, La stru ura dellenciclica Humani Generis, w: Idem., Sintesi tomistica, Queriniana, Brescia , s. - ; Pietro Parente, Stru ura e signicato storico e do rinale della enciclica Humani Generis, w: Idem, Dio e problemi delluomo, Belarde i, Roma , t. , s. - . Zob. te J. de Aldama, Pio XII y la Teologa nueva, Salmaticensis, nr , , s. - . 8 Pius XII, Humani generis, s. .
4

XX

wczeniej przez Piusa X modernizm, wzrasta w si pod paszczykiem nouvelle thologie (nowej teologii) 9 reprezentowanej przez pozostajcych pod wpywem Teilharda de Chardin znanych teologw jezuickich, takich jak Henri de Lubac i Jean Danilou, a take dominikanw proponujcych rewolucyjn interpretacj teologii (np. ojcowie Marie Dominique Chenu i Yves Congar). Wszyscy oni odegraj czoow rol w yciu relignym pniejszych lat, a nawet zostan wyniesieni do godnoci kardynalskich. Rodzcy si kryzys Kocioa odzwierciedla wczesna korespondencja dwch duchownych, obecnie beatykowanych: Don Giovanniego Calabrii, zaoyciela zgromadzenia Ubogich Sug Boej Opatrznoci oraz kardynaa Ildefonso Schustera, arcybiskupa Mediolanu. Od lat sysz w gbi mego serca pisze Don Calabria narastajcy lament Chrystusa: O, mj Kociele!10 Niech Bg zachowa Ojca witego Piusa XII odpowiada kardyna Schuster bo ju wspczuj jego nastpcy. Szaleje burza kto si omieli obj komend nad odzi?11

. Zwoanie Soboru Watykaskiego II

mier Piusa XII i wybr Jana XXIII w padzierniku roku stanowi punkt przeomowy. Pontykat nowego papiea rozpocz nowy styl rzdzenia, cakowicie niezwyky dla roli odgrywanej przez papiey na przestrzeni ostatnich dwch stuleci.12 Wrd pierwszych aktw pontykatu znalazo si rozszerzenie kolegium
To okrelenie Piusa XII uyte w dokumencie Quamvis inquieti z wrzenia r., w: DR, t. VIII, s. . Konieczno potpienia niegodziwego zarodka modernizmu, ktry odradza si na polu dogmatycznym, biblnym i spoecznym wypyna dziesi lat pniej w licznych gosach przedprzygotowawczych do soboru, przysyanych do Rzymu przez biskupw (zob. Acta et Documenta Concilio Oecumenico Vaticano II Apparando, Series I (Antepraeparatoria), Appendix Voluminis II, Pars I, Typis Polyglo is Vaticanis , s. - ). Thomas M. Loome komentuje: Pod lup sobr winien wzi Teilharda de Chardin, Congara i de Lubaca. Od jednego z biskupw wychodzi te lakoniczna sugestia: Doctrina J. Maritain damnetur (Doktryna J. Maritaina winna by potpiona przyp. do pol. wyd.) Liberal catholicism, s. . 10 List Don Giovanniego Calabrii do kardynaa Schustera z listopada r., w: Lepistolario Cardinal Schuster Don Calabria ( ), Angelo Majo i Luigi Piovan (red.), NED, Milano , s. . 11 List kardynaa Schustera do Don Calabrii z lipca r., w: op. cit., s. . Kiedy w roku Matka Boa zapakaa w Syracuse, kardyna skomentowa to wydarzenie nastpujco: Nawet Najwitsza Dziewica roni zy nad zem dziejcym si w Kociele i perspektyw chosty, ktra wisi nad wiatem (list kardynaa Schustera do Don Calabrii z padziernika r., w: op. cit., s. ). 12 Daniele Menozzi, La Chiesa ca olica e la secolarizzazione, Einaudi, Torino , s. .
9

,M

kardynalskiego, ktrego liczb czonkw siedemdziesiciu ustali jeszcze Sykstus V. Pewne zdumienie wywoaa obecno na pierwszym miejscu listy nowych kardynaw arcybiskupa Mediolanu, Giovanniego Ba isty Montiniego, ktrego usunicie z Rzymu interpretowano jako kar za znaczc rozbieno jego pogldw ze stanowiskiem Piusa XII.13 stycznia roku w bazylice w. Pawa za Murami Jan XXIII ogosi zebranym kardynaom i caemu wiatu swe pragnienie zwoania soboru ekumenicznego. Ogoszenie to zabrzmiao niczym fanfary wewntrz, a by moe jeszcze bardziej na zewntrz Kocioa.14 Nastpnego dnia, entuzjastycznie powita je kardyna Montini w przesaniu do diecezji w. Ambroego: Ten sobr bdzie najwikszym, jaki Koci kiedykolwiek przeywa w swej dwudziestowiecznej historii, zarwno pod wzgldem duchowym, jak i liczbowym, w cakowitej i pokojowej jednoci swej hierarchii; bdzie on najwikszy z powodu katolickoci swego zasigu, prawdziwie obejmujcy cay wiat geograczny i spoeczny. Przed naszymi oczyma historia rozwa sw niezmierzon i wieczn wizj.15

. Czy sobr potpi komunizm?

Gdy w Rzymie i w caej Europie tylko nieliczni mieli jakiekolwiek pojcie o nadcigajcym kryzysie, w Brazylii Plinio Corra de Oliveira komentujc w styczniu roku na amach Catolicismo zwoanie soboru wyrazi nadziej, i pooy on kres przeraajcemu zamtowi szerzcemu si wrd katolikw. Zamt stopniowo przybiera rozmiary prawdziwie apokaliptyczne, zarwno w Brazylii, jak i na caym wiecie, i stanowi w moim przekonaniu jedno z najwikszych nieszcz naszych czasw.16 Uwaga brazylskiego myliciela skupia si w tym wanym artykule na kwestii stosunku pomidzy katolicyzmem a komunizmem.
Silvio Tramontin, Un secolo di storia della Chiesa, Studium, Roma , t. II, s. . Mons. Hubert Jedin z kolei okrela mianem zdumiewajcej nominacj arcybiskupi Montiniego listopada r., jako nastpcy kardynaa Schustera w Mediolanie. Il Concilio Vaticano II, w: HKG, tum. woskie, t. X, , s. . 14 H. Jedin, Il Concilio Vaticano II, s. . 15 G. B. Montini, Discorsi e scri i sul Concilio ( ), oprac. A. Rimoldi, Quaderni dellIstituto Paolo VI, Brescia-Roma , s. . 16 P. Corra de Oliveira, Na perspectiva do proximo Concilio, Catolicismo, nr , stycze .
13

XX

Z powodu swej nieodcznie ateistycznej i materialistycznej natury komunizm dy do cakowitego zniszczenia Kocioa katolickiego, naturalnego stranika porzdku moralnego, ktrego nie mona sobie wyobrazi bez rodziny i wasnoci.17 Zgodnie ze swoimi przesankami, komunizmu nie mona ogranicza do jednego pastwa bd grupy pastw. To o wiele wicej ni partia polityczna. To lozoczna sekta posiadajca wasn wizj wszechwiata.18 Jej doktryna zakada wizj wiata przeciwn do katolickiej. Dlatego te kada prba wspistnienia skazana jest w opinii brazylskiego myliciela na asko. Zarwno wewntrz kadego kraju, jak i na scenie midzynarodowej komunizm trwa w stanie nieuniknionego, nieustannego, wieloaspektowego zmagania z Kocioem oraz z tymi pastwami, ktre wzbraniaj si przed ich pochoniciem przez marksistowsk sekt. Walka ta jest rwnie bezpardonowa, jak zmaganie Dziewicy i Wa. Dla niezniszczalnego Kocioa moe si ona zakoczy jedynie ostatecznym zmiadeniem sekty komunistycznej, nie tylko na Zachodzie, ale na caym wiecie, rwnie w jej najtajniejszych gniazdach w Moskwie, w Pekinie i wszdzie indziej. () Stwierdziwszy to, nie sposb przyj, i wspistnieniu pastw chrzecaskich i komunistycznych towarzyszy moe stabilizacja, spokj i zgoda waciwe prawu midzynarodowemu, ktre powinno kierowa krajami chrzecaskimi. Albowiem prawo midzynarodowe zakada prawe stosunki midzy narodami; prawo za zakada uznanie moralnoci. Moralno za w doktrynie komunistycznej jest tylko pust zasad buruazyjn.19 Z drugiej strony, misja nauczycielska Kocioa polega nie tylko na goszeniu prawdy, ale te na wskazywaniu i potpianiu bdw. Analiza i potpienie doktryny oraz praktyki komunizmu powinny wedug Plinia Corri de Oliveira sta si jednym z kluczowych punktw zbliajcego si Soboru Watykaskiego. Przekonanie to podzielay setki Ojcw Soborowych na caym wiecie. W okresie przedprzygotowawczym biskupw zgosio prob, by sobr zaj si nowoczesnym ateizmem, a zwaszcza komunizmem, wysuwajc wasne
17 18 19

Ibidem. Ibidem. Ibidem.

,M

propozycje stawienia czoa zagroeniu.20 Arcybiskup wietnamskiej diecezji Hu nazwa np. komunizm problemem nad problemami, najwaniejsz kwesti obecnej doby: dyskutowanie na temat innych zagadnie oznaczaoby pjcie w lady teologw z Konstantynopola zawzicie debatujcych nad pci aniow, podczas gdy armie islamu podchodziy pod same mury miasta.21 Wrd biskupw poproszonych przez Stolic Apostolsk o rady i propozycje znaleli si rwnie hierarchowie brazylscy: biskup de Castro Mayer i arcybiskup de Proena Sigaud. W logicznie spjnej odpowiedzi o szerokiej perspektywie udzielonej przez tego ostatniego atwo mona dostrzec wpyw Doktora Plinio, z ktrym czya go dugotrwaa blisko pogldw. Zauwaam, i zasady, doktryna i duch tak zwanej Rewolucji przenika szeregi duchowiestwa i ludu chrzecaskiego, podobnie jak kiedy zasady, doktryna, duch i umiowanie pogastwa przenikay redniowieczne spoeczestwo, przynoszc w efekcie pseudoreformacj. Wielu duchownych nie dostrzega ju bdw Rewolucji albo im si nie przeciwstawia. Inni, znani pord kleru, Rewolucj pokochali jako dobr spraw. Propaguj j i wsppracuj z ni. Przeladuj swych przeciwnikw blokujc i szkalujc ich prac apostolsk. Wikszo pasterzy milczy, wielu przesiko bdami i duchem Rewolucji i jawnie lub skrycie jej sprzyja, tak, jak miao to miejsce w czasach szerzenia si jansenizmu. Demaskujcych i odrzucajcych bdy przeladuj ich wani koledzy, przyklejajc im etykietk integrystw. Z seminariw samego Wiecznego Miasta wychodz alumni z gowami nabitymi ideologi rewolucyjn. Okrelaj si mianem maritainistw, zwolennikw Teilharda de Chardin, chrzecaskich socjalistw czy ewolucjonistw. Ksia zwalczajcy Rewolucj maj niewielkie szanse na wicenia biskupie, gdy tymczasem jej zwolennicy czsto zasiadaj w Episkopacie.22 Komunizm stworzy nauk Rewolucji. Gwn jej bro stanowi nieuporzdkowane i systematycznie podsycane ludzkie namitnoci. W charakterze si niszczcych spoeczestwo chrzecaskie
20 Vincenzo Carbone, Schemi e disussioni sullateismo e sul marxismo nel Concilio Vaticano. Documentazione, Rivista du Storia della Chiesa in Italia, t. XLIV, , s. - , - . 21 Acta et Documenta Concilio Oecumenico Vaticano II apparando, seria II, t. II, cz. III, Tipograa Poliglo a Vaticana, Roma , s. . 22 Acta et Documenta Concilio Oecumenico Vaticano II apparando, seria I, t. II, cz. VII, Tipograa Poliglo a Vaticana, Roma , s. - .

XX

i tworzcych spoeczestwo bezbone, Rewolucja wykorzystuje dwie ludzkie wady: zmysowo i pych. Jej przywdcy z rozmysem i elazn dyscyplin rozptuj owe nieuporzdkowane i gwatowne namitnoci w konkretnym celu: zniszczenia fundamentw Pastwa Boego i budowy Pastwa Czowieka. Przyjmuje si nawet totalitarn tyrani i toleruje ndz w celu budowania porzdku Antychrysta.23 Wzmianka o nieuporzdkowanych namitnociach wyranie odnosi si do fundamentalnej tezy Rewolucji i Kontrrewolucji. W obliczu procesu rewolucyjnego, ktry znajduje swj ostateczny wyraz w komunizmie, brazylski biskup nie waha si stwierdzi, i Koci powinien podj systematyczn walk z Rewolucj na caym wiecie.24

. Sobr Aggiornamento
Rankiem padziernika roku ponad Ojcw Soborowych zgromadzio si w bazylice w. Piotra.25 Dziki telewizji ceremoni obejrzay miliony ludzi na caym wiecie. W przepenionej bazylice, przy wtrze chru piewajcego Credo i Magnicat uroczycie
Ibidem, s. - . Ibidem, s. . Moim skromnym zdaniem pisze arcybiskup Sigaud Koci powinien podj systematyczn walk z Rewolucj na skal wiatow. Nie wiem, czy to si ju nie dzieje. Rewolucja za w ten wanie sposb postpuje. Przykadem takiej zorganizowanej i systematycznej dziaalnoci jest proces zuniformizowanego i jednoczesnego na caym powojennym wiecie tworzenia chrzecaskich demokracji. Ferment w przenika wszystkie kraje. Organizuje si kongresy, tworzy midzynarodwki, i wszdzie podnosi si haso: rbmy rewolucj, zanim inni j zrobi! T Rewolucj robi si za zgod katolikw. Moim skromnym zdaniem, jeli sobr pragnie wyda zdrowe owoce, musi przede wszystkim zastanowi si nad dzisiejszym stanem Kocioa, ktry podobnie jak Chrystus przeywa swj Wielki Pitek, wydany na pastw wrogw, jak to stwierdzi Pius XII w przemwieniu do modych Wochw. Musimy dostrzec bezwzgldn wojn wydan Kocioowi na wszystkich polach; musimy odkry, kto jest wrogiem, pozna jego logik, psychologi i dynamik, w celu podjcia niezawodnych decyzji co do poszczeglnych bitew tej wojny, w celu podjcia kontrofensywy i bezpiecznego jej przeprowadzenia. Ibid. 25 Na temat Soboru Watykaskiego II najnowsz i najpeniejsz publikacj ogln jest praca pod redakcj Giuseppe Alberiga, Storia del Concilio Vaticano II, Peeters-Il Mulino, Bologna , z ktrej dotychczas opublikowano tylko jeden tom. Z obtej bibliograi zob. te: Ren Laurentin, Lenjeu du Concile, t. - , Seuil, Paris ; Antoine Wenger A.A, Vatican II, t., Editions du Centurion, Paris ; Giovanni Caprile SJ, Il Concilio Vaticano II, t. - , Civilt Ca olica, Roma ; Gianfranco Svidercoschi, Storia del concilio, Ancora, Milano ; Henri Fesquet, Diario del Concilio, Mursia, Milano ; Ralph M. Wiltgen SVD, Ren wpada do Tybru: historia Soboru Watykaskiego II, prze. Aleksandra Sowik, Klub Ksiki Katolickiej, Pozna ; La Chiesa del Vaticano II ( ), w: Storia della Chiesa, rozpocztej przez Augustina Fliche i Victora Martin, pniej redagowana przez Jeana Baptiste Duroselle i E. Jarry, Edizioni San Paolo, Cinisello Balsamo , t. XXV/ (bogata bibliograa rde i opracowa).
23 24

,M

posuwaa si procesja Ojcw. Na jej czele szli przeoeni zakonw, generaowie i praaci, dalej biskupi, arcybiskupi, patriarchowie i kardynaowie, wreszcie na tronie-lektyce Jan XXIII. Niezrwnane pikno bazyliki w. Piotra oraz obecno Wikariusza Chrystusowego wraz z nastpcami Apostow uczyniy ceremoni spektaklem penym majestatu. Nigdy tak dobitnie jak wwczas nie zamanifestowa Koci swego powszechnego, hierarchicznego i antyegalitarnego charakteru. Otwarcie Drugiego Soboru Watykaskiego komentowa Plinio Corra de Oliveira daje nam okazj do szczeglnie uwanego rozwaenia dostrzeganej na co dzie prawdy, ktrej jednakowo wspczesny czowiek, syn Rewolucji, nie chce uzna. Sprawiedliwa i harmonna nierwno do tego stopnia stanowi jdro wielkich dzie Boych, e nasz Pan Jezus Chrystus zakadajc arcydzieo stworzenia, ktrym jest Jego Mistyczne Ciao, wity Koci Katolicki, uczyni je spoecznoci nierwnych. Spoeczno ta posiada w osobie papiea monarch sprawujcego cakowit i bezporedni jurysdykcj nad wszystkimi biskupami i wiernymi. Kada diecezja posiada duchowych ksit, ktrych obowizkiem jest rzdzi wiernymi w jednoci i komunii z papieem. I wreszcie mamy duchowiestwo zarzdzajce, pod kierunkiem biskupw, wiernymi w paraach.26 Papieska mowa inauguracyjna, wygoszona po acinie i transmitowana na ywo przez wiatowe media, stanowia jak zauwaa ojciec Wenger klucz do zrozumienia soboru.27 Mowa z padziernika odkrywaa prawdziwy charakter soboru. Okrelaa raczej jego ducha ni jego porzdek. Wskazywaa orientacj raczej ni program.28 Nowo leaa nie tyle w doktrynie, co w pewnym optymistycznym usposobieniu, w ktrym ustalone zostay relacje midzy Kocioem a wiatem: sympatia i otwarto. W swym przemwieniu Jan XXIII skrytykowa prorokw zaga29 i podkreli, e wynikiem zgromadzenia winno by nauczanie dy o charakterze gwnie duszpasterskim. Wedug papiea sobr mia sformuowa wieczn nauk Kocioa w jzyku dostosowanym do
26 P. Corra de Oliveira, O Concilio e o igualitarismo moderno, Catolicismo, nr nik , s. . 27 A. Wenger, Vatican II, t. I, s. . 28 Ibidem. s. . 29 Documentation Catholique, listopada , kol. .

, padzier-

XX

nowych czasw. Jego celem byo zgodnie z okreleniem, ktre miao wkrtce sta si modne aggiornamento (modernizacja).30 Jak Sobr Trydencki przeszed do historii jako sobr kontrreformacyjny, Sobr Watykaski II bdzie prawdopodobnie znany w przyszoci jako sobr aggiornamento.31 Pierwsza sesja soboru trwaa od padziernika do grudnia roku. Tu przed otwarciem obrad Plinio Corra de Oliveira przyby do Rzymu wraz z grup przyjaci i uczniw z brazylskiego TFP.32 Pozosta tam do grudnia, ledzc wszystkie prace sesji, ktra zakoczya si nie przynoszc adnych ustale. W odczuciach swych Doktor Plinio pozostawa daleki od powszechnie panujcego wwczas optymizmu. Podr ta pisa do matki jest owocem dugiej reeksji. () Pod adnym pozorem nie mgbym przesta suy Kocioowi, ktremu oddaem swe ycie, w chwili dziejowej tak smutnej, jak mier Pana.33 W tym samym licie Plinio stwierdza, i nigdy jeszcze oblenie Kocioa przez wrogw zewntrznych nie przyjo tak dramatycznego obrotu, nigdy te dziaania wrogw wewntrznych nie byy tak szeroko zakrojone, tak skoordynowane i tak zuchwae. Plinio Corra de Oliveira, dobrze obznajomiony z procesami rewolucyjnymi, wiedzia z jak atwoci zorganizowana mniejszo moe zdominowa zgromadzenie i narzuci wasne pogldy biernej i zagubionej wikszoci. Sytuacja taka miaa miejsce podczas rewolucji francuskiej, powtrzya si za podczas Soboru Watykaskiego II, nieprzypadkowo przez niektrych okrelanego mianem roku Kocioa. Od pocztku niewielka grupa biskupw z centralnej Europy, w ktrej znaleli si kardynaowie Lercaro, Linart, Frings, Koenig, Doepfner, Suenens i Alfrink wraz

Jan XXIII, mowy z IX i z VI r. Christopher Butler OSB, Laggiornamento del Concilio Vaticano II, w: La teologia dopo il Vaticano II, John M. Miller CSC (red.), Morcelliana, Brescia , s. , s. - . Aggiornamento wedug Dom Butlera nawet z punktu widzenia etymologii znaczy modernizacja: La chiesa doveva essere modernizzata (ibidem.). 32 Wrd przybyych do Rzymu znaleli si: prof. Fernando Furquim de Almeida, mody ksi Bertrand de Orlans-Braganza, Luiz Nazareno da Assumpo Filho, Paulo Corra de Brito Filho, Fabio Xavier da Silveira, Carlos Alberto Soares Corra, Sergio Antonio Brotero Lefebvre. Ten ostatni przypyn wczeniej statkiem, przywoc ze sob dwadziecia skrzy katolickich materiaw informacyjnych, midzy innymi rnojzyczne wydania Rewolucji i Kontrrewolucji Doktora Plinio oraz Problemw nowoczesnego apostolatu biskupa de Castro Mayera. 33 Cyt. za J. S. C. Dias, Dona Lucilia, t. III, s. .
30 31

,M

ze swymi ekspertami, 34 stworzya niezwykle sprawn struktur. 35 Podczas cotygodniowych spotka grupy w Domus Mariae wymieniano informacje lub koordynowano inicjatywy, pozwalajce w razie koniecznoci wywiera nacisk na zgromadzenie. 36 Dopiero w pniejszym okresie, gdy progresywistyczna mniejszo staa si w zgromadzeniu wikszoci, poczli organizowa si obrocy Tradycji. Brazylscy hierarchowie odgrywali w Rzymie istotn rol. Wrd liderw stronnictwa progresywistycznego wyrnia si arcybiskup Helder Cmara,37 po przeciwnej za stronie na pierwszej linii stali biskup Antnio de Castro Mayer oraz arcybiskup Geraldo de Proena Sigaud. Podczas trwania pierwszej sesji soboru Plinio Corra de Oliveira zaoy w Rzymie sekretariat, ktry pilnie ledzi przebieg pracy zgromadzenia i suy nieustann pomoc, zwaszcza najbliej z nim zwizanym dwom biskupom z Brazylii. Wkrtce utworzya si wok niego grupa biskupw i teologw o zapatrywaniach konserwatywnych, jak np. biskup Luigi Carli, arcybiskup Marcel Lefbvre czy wykadowcy Uniwersytetu Lateraskiego: Antonio Piolanti i arcybiskup Dino Staa. Spotykali si oni we wtorkowe wieczory w klasztorze augustianw celem studiowania z pomoc teologw schematw sporadycznie przedstawianych na zgromadzeniu. Pniej, padziernika roku, w instytucie relignym przy Via del S. Uzio odbyo si inauguracyjne spotkanie grupy nazwa-

34 Dziaalno Ojcw Soborowych wspierali eksperci, zarwno ocjalni, jak i periti, uczestniczcy w zgromadzeniach oglnych bez prawa gosu, a take prywatni doradcy wydelegowani przez niektrych biskupw. Wrd tych ostatnich znaleli si teologowie odgrywajcy niezwykle wpywow rol, tacy jak Chenu, Congar, Danilou, De Lubac, Hring, Kng, Rahner, Ratzinger, Schillebeeckx. Zob. J. F. Kobler, Were theologians the enginners of Vatican II?, Gregorianum, t. LXX, , s. - . 35 Rzeczywisto soboru wedug kardynaa Siri wyglda nastpujco: toczya si wwczas walka pomidzy Horatii a Curiatii. Trzech na trzech, a podczas soboru czterech na czterech. Po tamtej stronie: Frings, Linart, Suenens i Lercaro; po tej stronie: O aviani, Runi, Browne i ja. Benny Lai, Il Papa non ele o. Giuseppe Siri, cardinale di Santa Romana Chiesa, Laterza, Roma-Bari , s. . O pocztkach wiatowej Koalicji zob. R. Wiltgen, Ren wpada do Tybru, s. . Zob. te Dom Helder Cmara, Les conversions dun vque, s. - . 36 R. Aubert, Organizzazione e funzionamento dellassemblea, w: La Chiesa del Vaticano II, s. . 37 Czowiek ten wspomina kardyna Suenens odegra fundamentaln rol zakulisow, mg nawet nie przemawia podczas soborowych sesji. Lon J. Suenens, Ricordi e speranze, Edizioni Paoline, Cinisello Balsamo , s. .

XX

nej Coetus Internationalis Patrum.38 Okoo trzydziestu zebranych tu biskupw zdecydowao regularnie si spotyka. Mianowanemu sekretarzem arcybiskupowi Geraldowi de Proena Sigaudowi oddano do dyspozycji sprawnie dziaajcy sekretariat zorganizowany przez obecnych w Rzymie czonkw TFP. Plinio Corra de Oliveira, ktry po powrocie do So Paulo pilnie ledzi dalszy przebieg soboru, rozumia gbi dokonujcych si zmian, dajcych si zarwno odczyta w podtekstach jzyka teologicznego, jak rwnie dostrzec w znaczcych gestach, ktre miay wywrze na ludzi przemony wpyw. Sobr pragn by duszpasterski, nie dogmatyczny, ale w wieku herezji w dziaaniu dziaania praktyczne miay o wiele wiksze znaczenie rewolucyjne anieli idee. Jan XXIII zmar po czterech latach pontykatu, czerwca roku. Zaledwie osiemnacie dni pniej, czerwca, kardyna Giovanni Ba ista Montini, arcybiskup Mediolanu, zosta wybrany papieem i przyj imi Pawa VI. W swym pierwszym ordziu radiowym zapewni, i istotnym zadaniem jego pontykatu bdzie kontynuacja ekumenicznego Soboru Watykaskiego II. Jakkolwiek przejty obaw z powodu prawdopodobnego biegu zdarze, Plinio Corra de Oliveira pragn zademonstrowa na amach Catolicismo bezwarunkowe poparcie, bezgraniczn mio i cakowite posuszestwo nie tylko Stolicy Apostolskiej, ale take czcigodnym Osobom, ktre zasiaday na niej niegdy, oraz Osobie zasiadajcej tam dzisiaj. Nie omieszka przy tym wspomnie, e ostatni ze wspomnianych osb jest ten sam dostojnik, ktry w roku przesa mu list pochwalny w imieniu Piusa XII.39 czerwca , kiedy po Mszy Pontykalnej papie zdj mitr i zaoy tiar, po raz ostatni zabrzmiaa wypowiadana od wielu stuleci uroczysta formua: Przyjm t tiar ozdobion trzema koronami i wiedz, e jeste ojcem ksit i krlw, przywdc wiata, namiestnikiem naszego Zbawiciela Jezusa Chrystusa, ktremu cze i chwaa na wieki. Jedn z pierwszych decyzji Pawa VI bya likwidacja abelli, baldachimu, tronu-lektyki i wraz z tiar caej papieskiej ceremonii koronacyjnej.
38 Na temat Coetus Internationalis: R. M. Wiltgen, Ren wpada do Tybru, s. - . R. Laurentin, Bilan de la troisime session, w: Lenjeu du Concile, t. III, s. ; R. Aubert, Organizzazione e funzionamento dellassemblea, s. - ; V. A. Berto, Notre-Dame de joie. Correspondance de labb Berto, prtre. , Editions du Cdre, Paris , s. - ; Idem, Pour la Sainte Eglise Romaine. Textes et documents, Editions du Cdre, Paris . 39 P. Corra de Oliveira, ...E sobre ti est edicada a Igreja, Catolicismo, nr , lipiec .

,M

Druga sesja soboru, z wielu wzgldw najwaniejsza, rozpocza si wrzenia, a zakoczya grudnia zatwierdzeniem konstytucji o liturgii Sacrosanctum Concilium. Na pocztku teje sesji po raz pierwszy podjto w zgromadzeniu kwesti komunizmu.40

. Wolno Kocioa w pastwie komunistycznym

Pontykat Jana XXIII i otwarcie soboru wydawao si inaugurowa nowy klimat odwily midzy rzeczywistociami uznanymi ju przez Koci za przeciwstawne.41 marca roku Jan XXIII udzieli w Watykanie audiencji Aleksiejowi Adubejowi, ziciowi Chruszczowa i dyrektorowi Izwiestii.42 Encyklik Pacem in terris 43 z kwietnia roku przedstawiono opinii publicznej jako podstaw przyszej wsppracy midzy ruchami o inspiracji chrzecaskiej a ruchami o inspiracji socjalistycznej. Mieli si do niej odnosi liczni teoretycy konwergencji
Na temat soborowych relacji Koci komunizm zob. R. M. Wiltgen SVD, Council News Service, t. - , Divine World News Service, Rome ; Idem, Ren wpada do Tybru, s. - . A. Wenger, Vatican II, t. I, s. - , t. II s. - ; G. F. Svidercoschi, Storia del Concilio; Philippe Levillain, La mcanique politique de Vatican II, Beauchesne, Paris , s. - ; V. Carbone, Schemi e discussioni sullateismo e sul marxismo; Andrea Riccardi, Il Vaticano e Mosca , Laterza, Roma-Bari, , s. - . 41 Na temat Ostpolitik, ktrej przesanki sigaj lat dwudziestych, zob. A. Wenger, Rome et Moscou , Descle de Brouwer, Paris ; Giancarlo Zizola, Giovanni XXIII. La fede e la politica, Laterza, Roma-Bari , s. - ; A. Riccardi, Il Vaticano e Mosca, s. . W roku ojciec Alessio Ulisse Floridi, od pitnastu lat pracujcy w zespole redakcyjnym La Civilta Ca olica jako sowietolog, opublikowa ksik Mosca e il Vaticano (La Casa di Matriona, Milano ), w ktrej zanalizowa watykask Ostpolitik z niezwykego punktu widzenia, mianowicie z punktu widzenia sowieckiej dysydencji, unaoczniajc, w jaki sposb ci, ktrzy powinni skorzysta na polityce odprenia, w istocie okazuj si jej oarami. Pniej, wspominajc fakt uczestnictwa w obradach Soboru Watykaskiego II obserwatorw z patriarchatu moskiewskiego, ktrych bezporednia zaleno od Kremla bya powszechnie znana, zauwaa: Jest rzecz pewn, i ywotnym interesem Kremla byo niedopuszczenie do jakiejkolwiek prby ocjalnego potpienia komunizmu przez sobr. () Rosyjski Koci prawosawny porzuci swe zastrzeenia wobec soboru dopiero wtedy, gdy stao si jasne, i sobr nie potpi komunizmu. Na temat dysydencji i Ostpolitik zob. wywiad z ojcem Alessio U. Floridi przeprowadzony przez R. de Ma ei In tema di dessenso e di Ostpolitik w Cristianita nr , grudzie . Zob. te Dennis J. Dunn, Dtente and Papal-Communist relation , Westview Press, Boulder (Colorado) ; Mireille Maqua, Rome-Moscou. LOstpolitik du Vatican, Cabay, Louvain-la-Neuve . 42 Kilka dni pniej sekretarz Komunistycznej Partii Woch, Toglia i, w peni kampanii wyborczej ocjalnie zaproponowa wspprac katolicko-komunistyczn stwierdzajc, i religna utopia suy moe jako rewolucyjny impuls na drodze do socjalizmu (zob. Rinascita, marca ). kwietnia r. partia komunistyczna poprawia swj wyborczy wynik we Woszech o milion gosw pochodzcych przede wszystkim z krgw katolickich zwiedzionych dialogiem midzy Stolic Apostolsk i reimem sowieckim. 43 AAS, t. , , s. - .
40

XX

pomidzy katolikami a komunistami, od francuskiego lozofa, Rogera Garaudyego, po twrc woskiego historycznego kompromisu, Franco Rodano.44 W tym czasie Kreml sygnalizowa, e jeeli na posiedzeniach soboru podjta zostanie debata na temat komunizmu, kocielni obserwatorzy z grecko-schizmatyckiego Kocioa rosyjskiego opuszcz zgromadzenie. Groba ta przyczynia si do sparaliowania krgw kocielnych, dla ktrych ekumenizm stanowi biecy imperatyw. Postawa rzdw komunistycznych wobec Kocioa katolickiego, jak i wobec wszystkich innych religii ewoluowaa od otwartego przeladowania do ograniczonej tolerancji, zezwalajcej na rwnie ograniczon wolno kultu i sowa. Podczas pierwszej sesji soboru cz konserwatywnych dostojnikw, z ktrymi Plinio Corra de Oliveira utrzymywa kontakt, podzielaa jego przekonanie, e byoby rzecz niedopuszczaln zawarcie porozumienia midzy katolikami a reimem komunistycznym, nawet za cen koncesji na pewn wolno kultu. Zdawali sobie jednak spraw z tego, i zaprezentowanie takiego stanowiska nie bdzie atwe. Dlatego Doktor Plinio odda si pracy nad kolejnym studium, ktre w sierpniu roku ukazao si na amach Catolicismo pod tytuem Wolno Kocioa w pastwie komunistycznym.45 W pracy tej, powiconej kwestii pokojowej koegzystencji Kocioa z reimem komunistycznym, autor jednoznacznie wykazuje, i katolicy nie mog zadowoli si jakimkolwiek modus vivendi z komunizmem, ktry odrzuca prawo obrony wasnoci prywatnej zagwarantowanej przez sidme i dziesite przykazanie. Esej ten, przetumaczony na jzyk hiszpaski, francuski i woski, tra do Ojcw Soborowych i dziennikarzy z caego wiata obecnych w Rzymie, wywoujc rezonans, ktrego echo dotaro a za elazn

44 Na temat Rogera Garaudy (De lanathme au dialogue, Plon, Paris ) zob. P. Corra de Oliveira, Garaudy esboa nova aproximao i A manobra Garaudy, Folha de S. Paulo i III ; na temat Franco Rodano (Questione democristiana e compromesso storico, Editori Riuniti, Roma ) zob. A. Del Noce, Il ca olico comunista, Milan, Rusconi ; zob. te Gianfranco Morra, Marxismo e religione, Rusconi Milano . 45 Zob. Plinio Corra de Oliveira, A liberdade da Igreja no Estado comunista, Catolicismo, nr , maj-sierpie ; ibidem, nr , maj ; opublikowane pniej pod tytuem Acordo com o regime comunista: para a Igreja, esperana ou autodemolio?, Editora Vera Cruz, So Paulo . Wydanie polskie: Wolno Kocioa w pastwie komunistycznym, The Foundation for a Christian Civilization, New Rochelle (NY), b.d.w.

,M

kurtyn.46 stycznia pen wersj tekstu opublikowa rzymski dziennik Il Tempo, wzbudzajc zainteresowanie opinii publicznej Wiecznego Miasta. Ksika, wielokrotnie i w kilku jzykach wydawana na caym wiecie, doczekaa si listu pochwalnego sygnowanego przez kardynaa Giuseppe Pizzarda, prefekta witej Kongregacji Seminariw i Uniwersytetw, oraz arcybiskupa Dinno Sta, sekretarza teje samej kongregacji, pniejszego kardynaa. W licie tym zawarta zostaa nadzieja na jak najszersze rozpowszechnienie tak gbokiego dziea, bdcego wiernym echem wszystkich dokumentw Najwyszej Wadzy Kocioa. Motywem przewodnim caej pracy bya jake droga Pliniowi Corri de Oliveira myl Piusa XII: Dobro i zo w duszach, zaley od formy posiadanej przez spoeczno, od jej zgodnoci lub niezgodnoci z prawem Boskim. Zaley od tego, czy ludzie bez wyjtku powoani, by oywiaa ich aska Chrystusa oddychaj zdrowym i oywiajcym powietrzem prawdy i cnoty moralnej, czy zgubnymi, a niejednokrotnie mierciononymi bakcylami bdu i deprawacji.47 Porzdek wiecki moe zatem wywiera gboki wpyw formacyjny lub deformacyjny na dusz jednostki i narodu. Koci nie moe zrezygnowa z korygowania tego porzdku, nawet pod pretekstem celw duchowych. Zrezygnowa z nauczania dwch przykaza dekalogu bdcych podstaw wasnoci prywatnej byoby znieksztaceniem tej caoci i obrazu samego Boga. Skoro za dusze maj znieksztacony obraz Boga, bd si formowa wedug bdnego wzoru, co nie da si pogodzi z prawdziwym uwiceniem.48

Esej w zosta gwatownie zaatakowany w Polsce przez katolicko-komunistyczny ruch Pax na amach jego pism: Kierunki (nr , I ) oraz ycie i Myl (nr - , ). Rami w rami z Paxem gos zabra warszawski miesicznik Wi. We Francji znany katolicki dziennik paryski LHomme Nouveau ( III ) stan w obronie pracy atakowanej przez progresywistyczne pismo Tmoignage Chrtien (nr , ). Na temat polskiej anomalii, tj. unikatowego w dziejach modelu koegzystencji Kocioa katolickiego i pastwa komunistycznego w Polsce zob. Giovanni Barberini, Stato socialista e Chiesa ca olica in Polonia, CSEO, Bologna ; Norbert A. mewski, The Catholic-marxist ideological dialogue in Poland, , Darmouth Publishing Company, Aldershot (England) . 47 Pius XII, Ordzie radiowe La solennita della Pentecoste z czerwca r., w AAS. t. , , s. . 48 P. Corra de Oliveira, Wolno Kocioa w pastwie komunistycznym, s. .
46

XX

Magisterialn misj Kocioa jest nauczanie stanowice niepodzieln cao. Koci nie moe przyj poowicznego milczenia w swej funkcji nauczania, zgodzi si z puciskiem, by otrzyma poowiczn wolno. Byaby to zupena zdrada jego misji.49 Podczas zgromadzenia oglnego padziernika roku z inicjatywy grupy francuskich hierarchw wrczono Ojcom przesanie do ludzkoci przygotowane przez dominikanw, Chenu i Congara. W odpowiedzi na owo przesanie z sali obrad podniosy si liczne gosy krytyki, midzy innymi z powodu braku w nim wzmianki o Kociele milczcym. Najsilniej krytykowali je emigracyjni biskupi ukraiscy, ktrzy wkrtce sami przedoyli owiadczenie kierujce uwag wiata na nieobecno na soborze ich metropolity, Josefa Slipyja. Podczas gdy on przed ponad siedemnastu laty zesany zosta na Syberi i przebywa tam jeszcze podczas Soboru, w zgromadzeniu soborowym bierze udzia dwch obserwatorw z patriarchatu moskiewskiego, jako potulne i uyteczne narzdzia w rkach rzdu sowieckiego.50 Z rozpowszechnianiem Wolnoci Kocioa w pastwie komunistycznym wi si dwie inne wane inicjatywy: grudnia roku biskup Antnio de Castro Mayer wrczy sekretarzowi stanu, kardynaowi Amleto Cicognaniemu, ocjaln petycj podpisan przez Ojcw Soborowych narodowoci, zawierajc prob do Ojca witego, by zleci opracowanie i przedyskutowanie schematu konstytucji soborowej, w ktrej: . Z najwiksz klarownoci objania si nauczanie spoeczne Kocioa, a bdy marksizmu, socjalizmu i komunizmu ujawni z punktu widzenia lozoi, socjologii i ekonomii. . Bdy przygotowujce dusze katolikw na przyjcie socjalizmu i komunizmu oraz mentalno, ktra katolikw ku nim skania, powinny zosta wyrugowane. Wspomniane bdy i mentalno wedug autorw tekstu znajduj swj pocztek w rewolucji francuskiej.51 Wyranie kontrrewoluIbidem. G. F. Svidercoschi, Storia del Concilio, s. - . Dwa dni po publikacji dokumentu, listopada, podczas konferencji prasowej msgr Willebrands w imieniu sekretariatu d.s. unii chrzecan broni rosyjskich obserwatorw, ktrzy demonstrowali ducha szczerze relignego i ekumenicznego, wyraajc jednoczenie ubolewanie z powodu komunikatu biskupw ukraiskich. lutego nastpnego roku kardyna Slipyj zosta niespodziewanie zwolniony z wizienia i przyby do Rzymu; to samo spotkao we wczesnych miesicach roku arcybiskupa Pragi, Josefa Berana. 51 R. M. Wiltgen SVD, Council News Service, t. I, s. , zob. tekst petycji w: Catolicismo nr , stycze .
49 50

,M

cyjny styl petycji wskazuje, do jakiego stopnia dokument inspirowany by myl Plinia Corri de Oliveira.52 lutego roku biskup Geraldo de Proena Sigaud zoy na rce Pawa VI petycj podpisan przez hierarchw z krajw, w ktrej bagaj oni papiea, by w jednoci ze swymi biskupami powici wiat, a zwaszcza Rosj, Niepokalanemu Sercu Maryi.53 I znowu do powstania tego dokumentu przyczyni si w decydujcym stopniu Doktor Plinio. Petycje przekazane przez dwch brazylskich biskupw stanowiy wraz z ksik Plinia Corri de Oliveira co on sam podkreli na amach Catolicismo organiczn cao. Te trzy dokumenty stanowi zarwno w caoci, jak i kady z osobna trzy znaczce epizody w dziejach walki przeciwko najwikszemu wrogowi Ojca witego, Kocioa katolickiego i chrzecastwa.54

. Cisza na temat komunizmu: zmarnowany sobr?

Marksizm i komunizm znalazy si w centrum dyskusji nad schematem o Kociele w wiecie wspczesnym, podczas trzeciej sesji soboru rozpocztej wrzenia roku. W dyskusji du wag miaa opublikowana sierpnia encyklika Pawa VI Ecclesiam Suam. Papie bola w niej nad systemami ideologicznymi, ktre odrzucaj Boga i przeladuj w wiecie Koci, wyrazi jednak nadziej, i mog one kiedy nawiza z Kocioem owocniejszy ni obecnie dialog, co do ktrego moemy dzisiaj wyrazi jedynie nasze suszne ubolewanie i al.55 Po raz pierwszy zauwaa wspczesny historyk polityka dialogu z niewierzcymi i reimami socjalistycznymi traa do encykliki.56 W oglnej dyskusji nad schematem soborowym, omajcym wszelkie odniesienia do komunizmu, temat ten poruszyo wielu Ojcw, uwydatniajc rne jego aspekty. Kardyna Josef Frings w imieniu
Ojciec Wiltgen pisze, i na krtko przed przedoeniem tej petycji wszyscy Ojcowie Soboru otrzymali szesnastostronicowy artyku zatytuowany Koci w pastwie komunistycznym: niemoliwe wspistnienie autorstwa wieckiego katolika z Brazylii, profesora Plinia Corri de Oliveira. Artyku dostarcza doktrynalnych dowodw na poparcie tezy, i twierdzenie, e Koci moe istnie i cieszy si podstawow wolnoci w pastwie komunistycznym, stoi w sprzecznoci z zasadami wiary katolickiej. Council News Sevice, t. I, s. . 53 Tekst owego historycznego dokumentu w: Catolicismo, nr , marzec . 54 P. Corra de Oliveira, A margem de trs documentos providenciais, Catolicismo, nr , marzec , s. . 55 Pawe VI, Ecclesiam suam, Editions du Dialogue, Paris , s. . 56 A. Riccardi, Il Vaticano e Mosca, s. .
52

XX

biskupw niemieckich i skandynawskich prosi, by nie uywa sowa komunizm w celu uniknicia pozorw mieszania si do polityki oraz zwizkw z kapitalizmem.57 Z przeciwnej strony czcigodny Yu Pin, arcybiskup Nankinu, w imieniu siedemdziesiciu Ojcw Soborowych da dodania nowego rozdziau lub przynajmniej uroczystej deklaracji na temat komunizmu, w celu zaspokojenia oczekiwa ludw jczcych pod komunistycznym jarzmem.58 kwietnia roku, w czasie gdy dokonywano korekty schematu, Pawe VI powoa do istnienia Sekretariat ds. niewierzcych w celu krzewienia dialogu z nimi. Przewodnictwo nad owym ciaem powierzono austriackiemu kardynaowi Knigowi, dowiadczonemu w poredniczeniu midzy Stolic Apostolsk a rzdami komunistycznymi. wrzenia roku rozpocza si czwarta i ostatnia sesja soboru.59 wrzenia, po odczytaniu sprawozdania Msgr Garronea, otwarto debat nad projektem konstytucji pastoralnej dotyczcej relacji Kocioa i wiata. Tekst, ktry otrzymali Ojcowie, nie zawiera adnych wyranych odniesie do komunizmu; wedle redaktorw dokumentu, jego potpienie kontrastowaoby bowiem z duszpasterskim charakterem Soboru Watykaskiego II i stanowioby przeszkod w dialogu z reimami komunistycznymi. Libaski patriarcha Maximos IV Saigh stwierdzi, i aby uratowa ludzko od ateizmu, naley zamiast potpienia marksizmu ujawni przyczyny rodzce ateistyczny komunizm. Zaproponowa dynamiczny mistycyzm i energiczn moralno spoeczn oraz stwierdzi, e rdo robotniczego wysiku zmierzajcego ku prawdziwemu wyzwoleniu znajduje si w Chrystusie.60 Przeciwnikiem potpienia ateistycznego komunizmu okaza si jugosowiaski kardyna Seper, ktry oznajmi, i czciow odpowiedzialnoci za wspczesny ateizm obarczy naley chrzecan uparcie bronicych ustanowionego porzdku oraz immobilizmu struktur spoecznych. Ogaszamy zatem, e w sztywny konserwatyzm i immobilizm nieustannie przez niektrych przypisywane Kocioowi katolicActa Synodalia sacrosancti concilii oecumenici Vaticani II, Typis Poliglo is Vaticanis, , t. III, cz. V, s. . 58 Acta Synodalia, t. III, cz. V, s. . 59 Pawe VI ogosi dwie decyzje, ktre wywoay poruszenie: o ustanowieniu synodu biskupw, ktry regularnie suy bdzie papieowi rad i wspprac, oraz o przyjciu zaproszenia Organizacji Narodw Zjednoczonych z okazji dwudziestolecia jej zaoenia. R. Aubert, Il Concilio, s. . 60 Acta Synodalia, , t. IV, cz. II, s. .
57

,M

kiemu obce s duchowi prawdziwie ewangelicznemu.61 Jeszcze janiej wyrazi si kardyna Knig, zachcajc katolikw w pastwach komunistycznych do wiadczenia o ywym Bogu przez szczer wspprac z reimem w ekonomicznym i spoecznym postpie, aby zademonstrowa, i z religii wypywa energia potniejsza ni z ateizmu. Nie zabrako jednak take protestw ze strony arcybiskupa Geralda de Proena Sigauda,62 biskupa de Castro Mayera63 i innych hierarchw, jak woski kardyna Ermenegildo Florit czy biskup-jezuita z Czechosowacji, Pavel Hnilica, wywicony potajemnie i dopiero co przybyy na Zachd. O materializmie dialektycznym podkrela biskup Elko, ruski eparcha Pi sburga (Stany Zjednoczone) naley koniecznie mwi w kategoriach plagi gnbicej dzisiejsze spoeczestwo, jak rwnie zdecydowanie go potpi, aby przysze wieki nie pocigny nas do odpowiedzialnoci za lk i maoduszno, jeeli potraktujemy ten problem wymajco.64 Z kolei kardyna Antonio Bacci zauwaa: Za kadym razem, kiedy zbiera si sobr ekumeniczny, zawsze rozwizywa on wielkie problemy nurtujce wspczesno oraz potpia bdy swego czasu. Milczenie na ten temat byoby w moim przekonaniu niewybaczalnym zaniedbaniem, wicej zbiorowym grzechem. () Oto wielka, zarwno teoretyczna, jak i praktyczna herezja naszych czasw; jeeli sobr si ni nie zajmie, moe si okaza soborem zmarnowanym!65

. Nowe stosunki Kocioa ze wiatem

padziernika roku, po zakoczeniu dyskusji na temat ateizmu, Coetus Internationalis Patrum przedoy petycj z prob, by po paragrae schematu O Kociele w wiecie wspczesnym, zajmujcym

G. F. Svidercoschi, Storia del Concilio, s. - . Acta Synodalia, t. IV, cz. I, s. . 63 Acta Synodalia, t. IV, cz. I, s. - . P. Corra de Oliveira, Lucida e relevante interveno do bispo-diocesano no Concilio, Catolicismo, nr , listopad , s. . 64 Acta Synodalia, t. IV, cz. II, s. . 65 Acta Synodalia, t. IV, cz. II, s. - .
61 62

XX

si zagadnieniem ateizmu, dodany zosta odpowiedni paragraf wyranie poruszajcy problem komunizmu.66 Skoro Sobr Watykaski II ma charakter wybitnie duszpasterski, czy istnieje problem bardziej duszpasterski ni zapobieganie ateizacji wiernych przez komunizm? pytali w petycji biskupi. Jeeli sobr przemilczy problem takiej wagi, milczenie to, w umysach wiernych tosame bdzie z milczcym odwoaniem wszystkiego, co przeciwko komunizmowi powiedzieli i napisali ostatni papiee. Istnienie owiadcze tak wielu papiey nie stanowi powodu do ignorowania problemu, gdy wiksz si i efektywno nada kwestii uroczysta jednomylno caego soboru, za wiernym Kocioa milczcego nie przysporzy w przyszoci cierpie wikszych ni te, ktre znosz obecnie.67 Petycja zostaa przekazana sekretariatowi generalnemu przez arcybiskupw Geralda de Proena Sigauda i Marcela Lefbvrea. Otrzyma j Msgr Glorieux, ktry jednak nie przekaza jej komisji pracujcej nad schematem, pod pretekstem nie spowalniania tempa jej prac. Petycj podpisao hierarchw z krajw; w niedziel listopada na sali obrad ze zdumieniem odkryli oni, i w otrzymanym tekcie brak jakiejkolwiek wzmianki na temat ich proby. Tego samego dnia biskup Carli skierowa do przewodniczcych soborowi list protestacyjny ostro krytykujcy arbitralno komisji, ktra zignorowaa dokument tak wielkiej wagi. Mimo protestw, listopada Msgr Garrone oznajmi, i tryb postpowania komisji pozostaje w zgodzie z charakterem soboru, z wyartykuowanym pragnieniem Jana XXIII i Pawa VI oraz z zakresem debat toczonych na ten temat w sali obrad.68 Biskup Carli jednak podtrzyma swoje stanowisko, kiedy skandal wybuch na amach prasy.69
66 Na temat caej sprawy zob. A. Wenger, Vatican II. Chronique de la quatrime session, s. - ; R. Wiltgen, Ren wpada do Tybru, s. - ; V. Carbone, Schemi e discussioni, s. - . Tekst petycji w: Acta Synodalia, t. IV, cz. II, s. . Zob. te P. Levillain, La mcanique politique de Vatican II, s. - . 67 Tekst petycji znale mona w: Bp Luigi M. Carli, Il comunismo e il Concilio Vaticano II, w: Don Giovanni Scantamburlo, Perch il Concilio non ha condannato il comunismo? Storia di un discusso a egiamento, LAppennino, Roma , s. - . Zob. te F. Svidercoschi, Storia del Concilio, s. - . 68 Ibidem, s. . 69 Kontrowersja ta nie usza uwagi Pawa VI, ktry jednak nie uzna za konieczne interweniowa swym autorytetem w celu skorygowania powanych nieprawidowoci. listopada, w papieskim gabinecie na trzecim pitrze Paacu Apostolskiego, kardynaowie Tisserant i Cicognani spotkali si z monsignorami Garronem, Fellicim i DellAcqu. Przed rozpoczciem spotkania kardyna Tisserant dostarczy papieowi list, w ktrym stwier-

,M

grudnia Coetus Internationalis Patrum skierowa do Ojcw Soboru ostatni apel, aby gosowali przeciw caoci schematu, skoro niemoliwe jest wprowadzenie do czciowych poprawek. W rezultacie Ojcw gosowao przeciw czci traktujcej o ateizmie, za przeciw konstytucji duszpasterskiej o Kociele w wiecie wspczesnym (Gaudium et spes). Konstytucja ta, przez odwrcenie stanowiska Syllabusa jak zauway kardyna Ratzinger70 pragna stworzy absolutnie now denicj stosunkw midzy Kocioem a wiatem. grudnia odbyo si w obecnoci Pawa VI midzywyznaniowe spotkanie modlitewne; pierwsze, w ktrym uczestniczy Ojciec wity. Podczas spotkania przedstawiciele wszystkich obecnych tam wyzna recytowali fragmenty Pisma witego.71 W poniedziaek grudnia po poudniu LOsservatore Romano opublikowa dekret znoszcy Indeks ksig zakazanych i przeksztacajcy wite Ocjum w Kongregacj ds. Nauki Wiary. Poniewa mio bliniego wyklucza strach, lepsz obron wiary zapewni teraz promocja jej doktryny.72 Ucisk wymieniony publicznie przez Pawa VI i przybyego z Konstantynopola grecko-schizmatyckiego metropolit Heliopolis, Melitona, potwierdzi odwoanie przez Koci katolicki ekskomuniki naoonej na Cerkiew prawosawn w roku . Pawe VI przypomnia w homilii, i sobr przynis spotkanie religii czowieka z religi Boga, wywoujc tym stwierdzeniem zdumienie i skandal.73 grudnia odbya si ostatnia publiczna sesja Soboru Watykaskiego II. W obecnoci papiea sekretarz generalny soboru,
dza midzy innymi, i anatemy nikogo jeszcze nie nawrciy, i nawet jeeli byy skuteczne w dobie Soboru Trydenckiego, kiedy ksita potrali zmusi swych poddanych do przejcia na protestantyzm, s one bezuyteczne dzi, kiedy kady ma poczucie wasnej niezalenoci. Jak to ju mwiem Waszej witobliwoci, potpienie komunizmu przez sobr zostaoby przez wielu ludzi odebrane jako posunicie natury politycznej, co przyniosoby powane szkody autorytetowi soboru i samego Kocioa. Cyt. za: V. Carbone, Schemi e discussioni, s. . 70 Kardyna Ratzinger okrela Gaudium et spes mianem rewizji Syllabusa Piusa IX, rodzajem Kontrsyllabusa (), i to do tego stopnia, i wyraa on prb ocjalnego pojednania Kocioa ze wiatem po roku . Les principles de la Thologie catholique, Tqui, Paris , s. - . Konstytucj t komentuje z kolei Msgr Jedin powitano z entuzjazmem, jednak pniejsze jej dzieje pokazay, i znaczenie i waga dokumentu okazay si znacznie przecenione. Nie zrozumiano przy tym, jak gboko wiat, ktry yczono sobie zdoby dla Chrystusa wniknie do wewntrz Kocioa. Il Concilio Vaticano, s. . 71 Zob. G. Caprile, Il Concilio Vaticano II, t. V, s. - . 72 AAS, t. , , s. - . 73 A. Wenger, Les trois Rome, Paris , s. . Tekst homilii w Acta Synodalia, t. IV, cz. VII, s. ; tumaczenie woskie w: G. Caprile, Il Concilio Vaticano II, t. V, s. -

XX

Msgr Pericle Felici, przedoy do aprobaty Ojcw pierwsze cztery dokumenty: konstytucj duszpastersk Gaudium et spes, dekrety: o dziaalnoci misyjnej Kocioa Ad gentes i o posudze i yciu kapanw Presbyterorum ordinis oraz deklaracj o wolnoci relignej Dignitatis humanae. Sobr Watykaski II zakoczy si bez wyranego potpienia komunizmu. Waga tego faktu wydawaa si potwierdza pogosk o otwartym porozumieniu midzy patriarchatem moskiewskim a Stolic Apostolsk.74 W istocie milczenie soboru na temat komunizmu byo ze strony owego historycznego zgromadzenia dramatycznym zaniechaniem. Ceremonia zamknicia obrad soborowych odbya si grudnia roku. Jak z pewn gorycz wspomina w swych pamitnikach Msgr Hubert Jedin, nie odpowiadaa ona memu wyobraeniu o powadze stosownej dla Soboru Ekumenicznego. Bya to manifestacja i jako taka stanowia ustpstwo na rzecz ery mas i mediw.75 Moemy sobie wyobrazi niepokj Plinia Corri de Oliveira wobec ustale soboru i by moe rwnie jego zakopotanie faktem, i dwch bliskich mu brazylskich hierarchw, wraz z arcybiskupem Lefbvrem, podpisao dokumenty soboru cznie z tymi, przeciw ktrym wystpowali na sali obrad.76 Nie ulega wtpliwoci, i Doktor Plinio przyj postaw penego szacunku milczenia, oczekujc, by fakty potwierdziy jego przewidywania. Ekumeniczny Sobr Watykaski II pod przewodnictwem Jana XXIII i Pawa VI napisa w roku by najwikszy w dziejach Kocioa. Panowaa powszechna zgoda, i przedmiotem dyskusji stan si wszystkie najwaniejsze zagadnienia wspczesnoci dotyczce kwestii katolickiej. e umieszczenie pord tych tematw stosunku Kocioa do jego najpotniejszego
A. Riccardi, Il Vaticano e Mosca, s. . H. Jedin, Storia della mia vita, tum. woskie, Morcelliana, Brescia , s. . 76 Pocztkowo arcybiskup Lefbvre wydawa si zaprzecza, i podpisa te dokumenty (Itinraires, kwiecie , s. , ). Jego podpis jednake widnieje w Acta Synodalia, t. IV, cz. VII, s. , . Msgr Carbone, odpowiadajcy za archiwum historyczne Soboru Watykaskiego II, sprawdzi w tym wypadku obecno autentycznego podpisu na oryginaach dokumentw. Zob. D. Menozzi, La chiesa ca olica e la secolarizzazione, s. . Waga tego podpisu zostaa podkrelona przez magazyn Sedes Sapientiae nr , zima , s. - i nr , zima , oraz przez opata Georgesa de Nantes, Situation tragique de lEglise, La Contre-Rforme catholique au XXe. sicle, nr , lipiec oraz nry , , , luty-marzec, kwiecie, maj .
74 75

,M

wczenie przeciwnika byo niezbdne absolutnie niezbdne! W swej niemal dwutysicletniej historii Koci nigdy nie stan twarz w twarz z wrogiem tak potnym, tak brutalnym, tak przebiegym i tak cakowicie przeciwnym jego nauce. Debata o problemach wspczesnoci w aspekcie relignym, w ktrej poma si komunizm, to przedsiwzicie rwnie zawodne, jak wiatowa konferencja medyczna zwoana w celu zbadania najwaniejszych chorb dnia dzisiejszego, w ktrej poma si jakkolwiek wzmiank o AIDS Oto co watykaska Ostpolitik przyja od Kremla.77

. Sprzeciw wobec watykaskiej Ostpolitik

Watykaska Ostpolitik doczekaa si znacznej liczby krytykw na caym wiecie, poczynajc od tych, ktrzy powinni by jej benecjentami, a jednak okrelali si raczej jako jej oary, tj. od chrzecan w Europie Wschodniej. Najwaniejsz jednak publiczn demonstracj niezgody w wiecie katolickim bya bez wtpienia deklaracja sprzeciwu opublikowana w roku przez istniejce wwczas oddziay TFP w dziennikach rnych krajw caego wiata. Autorem i pierwszym sygnatariuszem tej historycznej deklaracji by profesor Plinio Corra de Oliveira. Rok dostarczy polityce odprenia ogromnego impulsu w postaci wizyt Nixona w Chinach i w Rosji.78 Midzynarodowa polityka amerykaskiego prezydenta i jego sekretarza stanu Kissingera oraz europejska polityka socjalistycznego kanclerza Niemiec Willyego Brandta zmierzay do jednego celu: konwergencji midzy blokami zachodnim i komunistycznym. Jedynym rezultatem owej polityki kolaboracji, opartej na uprzywilejowanej osi Waszyngton Moskwa, byo opnienie o dwadziecia lat, dziki pomocy gospodarczej, nieuchronnego rozpadu komunistycznego imperium, przy jednoczesnym narastaniu sowieckiej agresywnoci w stosunku wprost proporcjonalnym do pomocy otrzymywanej z Zachodu.

77 78

P. Corra de Oliveira, Komunizm i antykomunizm na progu ostatniej dekady millenium. Wedug Plinia Corri de Oliveira mona bez przesady stwierdzi, i od czasu bolszewizacji Rosji komunizm nie osign zwycistwa dorwnujcego tzw. odpreniu: nawet katastroczne ustpstwa poczynione w Jacie przez Roosevelta w szkodliwoci swej nie mog si rwna z najgbszymi rezultatami upadku barier ideologicznych spowodowanymi przez tandem Nixon-Kissinger. A crise louca, Folha de So Paulo, VIII .

XX

Na polu eklezjalnym arcybiskup Agostino Casaroli,79 minister spraw zagranicznych Pawa VI, poda drog porozumienia z komunizmem podobn do obranej przez Brandta i Kissingera. Jedn z najznamienitszych oar watykaskiej Ostpolitik zosta prymas Wgier, kardyna Mindszenty bohaterski antykomunista, ktry w roku zosta, w celu uatwienia zblienia midzy Stolic Apostolsk i wgierskim rzdem komunistycznym, usunity przez Pawa VI z diecezji w Esztergom i zesany do Rzymu.80 Na tle powszechnego spustoszenia pisa Plinio Corra de Oliveira wyrasta posta kardynaa Mindszentyego, wielkiego nonkonformisty, autora wielkiej midzynarodowej sprawy: niezomnego sprzeciwu ratujcego honor Kocioa i ludzkoci. Swoim przykadem dostojestwem nieskalanej rzymskiej purpury na krzepkich ramionach mnego i oddanego pasterza pokaza katolikom, i nie wolno im poda za masami padajcymi na klczki przed Belialem.81 Nieco pniej, kwietnia roku, Folha de S. Paulo zamiecia w formie ogoszenia obszern deklaracj brazylskiego TFP zatytuowan Polityka odprenia Watykanu wobec rzdw komunistycznych. Pytanie dla TFP: Zaniecha sprzeciwu czy stawi opr? Tego samego roku, w zwizku z podr na Kub arcybiskup Casaroli stwierdzi, i katolicy yjcy na Kubie s szczliwi pod rzdami komunistw oraz e katolicy i w ogle Kubaczycy nie odczuwaj
Urodzony w r. niedaleko Piacenzy Agostino Casaroli otrzyma wicenia kapaskie w roku ,aw r. wstpi do suby w sekretariacie stanu, z ktrym zwiza ca sw karier. W roku otrzyma od Jana XXIII polecenie wyjazdu do Budapesztu i Pragi w celu zbadania moliwoci nawizania kontaktw z tamtejszymi rzdami. Dao to pocztek dugiej serii podry do krajw komunistycznych, ktra doprowadzia do wypracowania, zwaszcza za pontykatu Pawa VI, polityki watykaskiej znanej pod nazw Ostpolitik. W roku papie Jan Pawe II obdarowa Agostina Casarolego kapeluszem kardynalskim i mianowa prefektem Rady ds. Publicznych Kocioa oraz sekretarzem stanu, ktre to stanowisko zajmowa do grudnia r. Zob. Alleste Santini, Casaroli, luomo del dialogo, Edizioni San Paolo, Cinisello Balsamo . 80 Na temat kard. Jzsefa Mindszentyego zob. Erinnerungen, Propylen, Ullstein und Berlin . Kiedy lutego r., podano do publicznej wiadomoci informacj o usuniciu kardynaa, ten wyda owiadczenie, i nigdy nie zrzek si swej roli arcybiskupa ani godnoci prymasa Wgier, podkrelajc, e decyzj podja wycznie Stolica Apostolska. Ibidem, s. . 81 P. Corra de Oliveira, Ao grande criador do caso imenso, Folha de S. Paulo, III . Zob. te: Idem, A glria, a alegria, a honra, Folha de S. Paulo, II ; Tenuras que arrancarian lgrimas, Folha de S. Paulo, X ; Conforme queira Budapest, Folha de S. Paulo, X .
79

,M

najmniejszych trudnoci ze strony rzdu socjalistycznego.82 Deklaracja TFP przypomina w epizod obok innych, nie mniej znaczcych, jak odbyta w roku podr Msgr Willebrandsa, przewodniczcego Sekretariatu ds. jednoci chrzecan, do Rosji, na spotkanie z prawosawnym biskupem Pimenem, zaufanym czowiekiem Kremla, czy jak poparcie udzielone przez kardynaa Silv Henrqueza, arcybiskupa Santiago de Chile, marksistowskiemu przywdcy, Salvadorowi Allende. W obliczu podobnych faktw Plinio Corra de Oliveira pisa w imieniu TFP jzykiem penym szacunku, lecz jednoczenie niezwykle twardym: Watykaska polityka odprenia w stosunku do reimw komunistycznych wytwarza sytuacj, ktra gboko porusza katolikw-antykomunistw, daleko mniej jednak jako antykomunistw ni jako katolikw. Albowiem w kadej chwili moe pa wobec nich zarzut w najwyszym stopniu kopotliwy: czy ich dziaania antykomunistyczne nie prowadz do celu jak najbardziej sprzecznego z celem, ku ktremu zmierza Wikariusz Chrystusowy? A czy mona za konsekwentnego uzna takiego katolika, ktry poda w kierunku odwrotnym ni Najwyszy Pasterz? Pytanie to nakazuje katolikom-antykomunistom rozway nastpujc alternatyw: zaprzesta walki czy wytumaczy wasn postaw? Zaprzesta walki nie moemy. A nie moemy jej zaprzesta z powodu obowizkw naszego katolickiego sumienia. Wszak skoro obowizkiem kadego katolika jest krzewienie dobra i zwalczanie za, sumienie nakada na nas odpowiedzialno za propagowanie tradycyjnej doktryny Kocioa i zwalczanie doktryny komunistycznej () Koci nie jest, Koci nigdy nie by, Koci nigdy nie bdzie wizieniem sumie. Wizw posuszestwa Nastpcy witego Piotra nigdy nie zerwiemy, wizy te do gbi duszy umiowalimy, wizom tym oddajemy ca nasz mio, wizy te caujemy w tej samej chwili, gdy przygnieceni smutkiem potwierdzamy
82

Zob. O Estado de S. Paulo, IV r. Podczas trwajcej od marca do kwietnia r. podry na zaproszenie episkopatu Kuby, arcybiskup Casaroli rozmawia z czonkami rzdu oraz z samym Fidelem Castro. W roku nastpnym odwiedzi Niemieck Republik Demokratyczn, a od lipca do sierpnia r. bra udzia, jako specjalny delegat Pawa VI, w konferencji bezpieczestwa w Helsinkach, gdzie w imieniu Stolicy Apostolskiej podpisa jej akt kocowy.

XX

nasze stanowisko. I na kolanach, ze czci spogldajc na osob Jego witobliwoci Papiea Pawa VI, wyraamy mu ca nasz wierno. W tym synowskim wystpieniu mwimy do Pasterza Pasterzy: Twoje s nasze dusze, Twoje jest nasze ycie. Rozkazuj nam wedug Twej woli. Ale nie wymagaj od nas bezczynnoci w obliczu atakujcego nas czerwonego wilka. Temu nasze sumienie si sprzeciwia.83 Posuszestwo hierarchii kocielnej, ktre nakada na nas katechizm i sama nasza wiara, nie jest bezwarunkowe; z pewnoci ma ono swoje granice, co potwierdzaj wszyscy teologowie. Dizionario di Teologia Morale pod redakcj kardynaw Robertiego i Palazziniego wyjania t kwesti nastpujco: Nie ulega wtpliwoci, i posuszestwo zwierzchnikowi wydajcemu polecenie sprzeczne z prawami Boskim lub kocielnymi nigdy nie jest waciwe; w takim przypadku naley powtrzy sowa w. Piotra: trzeba bardziej sucha Boga ni ludzi (Dz , ).84 Uprawnione nieposuszestwo wobec rozkazu niesprawiedliwego w kwestiach wiary i moralnoci mona w szczeglnych przypadkach rozcign nawet na sfer publicznego oporu wobec wadz kocielnych. Arnaldo V. Xavier da Silveira w rozprawie na temat publicznego oporu wobec decyzji wadzy kocielnej85 dowid na przykadzie witych, Doktorw Kocioa oraz znamienitych teologw i kanonistw, i w przypadku nieuchronnego zagroenia wiary86

83 P. Corra de Oliveira, The Vatican Policy of Distension Toward the Communist Governments, Crusade for a Christian Civilization, New York, t. , nr , wrzesie . Dokument zosta w caoci opublikowany w Catolicismo nr , kwiecie , oraz w brazylskich dziennikach, po czym przedrukowany przez inne gazety i czasopisma jedenastu krajw, nie wywoujc ani jednego gosu sprzeciwu wobec swej ortodoksji i poprawnoci kanonicznej. 84 D. Gregorio Manise OSB, haso Obbedienza, w: DTM, s. . 85 Arnaldo Vidigal Xavier da Silveira, La nouvelle Messe de Paul VI: quen penser?, Diusion de la Pense Francaise, Chir-en-Montreuil , s. - . 86 Wedle w. Tomasza z Akwinu w okrelonych sytuacjach uprawniony jest publiczny sprzeciw wobec decyzji Ojca witego. Doktor Anielski uczy, i w wypadku zagroenia dla wiary, podwadni powinni upomina przeoonych nawet publicznie. Tak wic w. Pawe, ktry by podwadnym w. Piotra, strofowa go publicznie w obliczu grocego Kocioowi zaburzenia w sprawach wiary. Jak to wyjania glosa w. Augustyna do Listu do Galatw ( , ): sam Piotr da przykad przeoonym, by w wypadku zejcia z prostej drogi nie oburzali si na upomnienia podwadnych. Suma Teologiczna, II-II, , , .

,M

(w. Tomasz z Akwinu) czy te agresji dusz87 (w. Robert Bellarmin) na polu doktrynalnym wierni uprawnieni s nawet do publicznego oporu wobec wadz kocielnych. Std suszno postawy sprzeciwu: Sprzeciw ten nie ma nic wsplnego z podziaem, rewolt, arogancj czy brakiem szacunku. Przeciwnie, wypywa z wiernoci, jednoci, mioci i poddania.88 Odwoujc si do postawy w. Pawa, ktry otwarcie sprzeciwi si89 w. Piotrowi, Plinio Corra de Oliveira pisze: W tej samej mierze, w jakiej w. Pawe sprzeciwi si w. Piotrowi, nasza postawa jest postaw sprzeciwu.90 Postaw tak wyraziy publicznie wszystkie istniejce wczenie zarwno w Ameryce, jak i w Europie Stowarzyszenia Obrony Tradycji, Rodziny i Wasnoci oraz pokrewne organizacje. Opublikowana dwadziecia lat po Soborze Watykaskim II przez wit Kongregacj Nauki Wiary Instrukcja na temat niektrych aspektw teologii wyzwolenia91, deniujca marksizm jako hab naszych czasw, wydaje si dowodzi susznoci postawy oporu wobec Ostpolitik ze strony zarwno TFP, jak i katolikw-antykomunistw caego wiata.92
87 Inny wielki teolog, w. Robert Bellarmin, kardyna, jezuita, wybitny obroca papiestwa w sporze z protestantyzmem, podkrela, i jak sprawiedliw jest rzecz sprzeciwia si papieowi, ktry atakuje ciao, tak samo sprawiedliwym jest sprzeciwianie mu si, kiedy atakuje dusz lub gdy zakca porzdek spoeczny, a nade wszystko gdyby podj prb zniszczenia Kocioa. Uwaam, i sprawiedliw jest rzecz sprzeciwianie mu si za pomoc niewykonywania jego rozkazw i przeszkadzania w wypenianiu jego woli. Nie jest jednakowo sprawiedliwym osdzanie go, karanie czy obalanie go, gdy tego rodzaju akty s zadaniem przeoonego. De Romano Pontece, II. . 88 P. Corra de Oliveira, The Vatican policy of distension. 89 Ga , . 90 P. Corra de Oliveira, The Vatican policy of distension. 91 Kongregacja Nauki Wiary, Instrukcja Libertatis nuntius. 92 Plinio Correa de Oliveira odebra t deklaracj jako dobroczynny strumie zimnej wody tryskajcy ze straackiego wa. Oto, co pisa na ten temat: Dla wszystkich strapionych owym spektaklem ju na obecnym etapie tragicznym, wkrtce za mogcym przybra wymiar apokaliptyczny deklaracja ciaa tak wanego jak wita Kongregacja Doktryny Wiary czarno na biaym ogaszajca nieprzystawalno nauki katolickiej i marksizmu bya niby dobroczynny strumie zimnej wody tryskajcy niespodziewanie ze straackiego wa dla kogo ogarnitego przez pomienie. A ja, ktry jako prezes krajowej rady brazylskiego TFP pierwszy podpisaem deklaracj sprzeciwu wobec watykaskiej Ostpolitik, musz w tej chwili wyrazi rado, wdziczno i nade wszystko nadziej, z ktr osoba ogarnita pomieniami wita tak ulg. Mam wiadomo, i s tacy bracia w wierze poza szeregami TFP, zwaszcza za poza granicami Brazylii ktrzy powstrzymuj si od wyraania podobnych uczu, gwnie dlatego, e uwaaj, i jeden straacki w nie wystarczy do ugaszenia poaru. Ja sam uwaam, e jednym wem takiego poaru ugasi si nie da. Nie powstrzymuje mnie to jednak od uznania pyncego ze strumienia za czynnik korzystny. Co wicej, brak dowodw na to, i dysponujemy tylko tym jednym wem. Czy instrukcja kardynaa Ratzingera nie pojawia si nieoczekiwanie? Czy jeden nieoczekiwany krok nie skania nas do oczekiwania innych, mniej lub bardziej nieoczekiwanych krokw w tym samym kierunku? P. Corra de Oliveira, Un primo ostacolo agli errori diusi dalla teologia della liberazione, Cristianit nr , stycze .

XX

. Modernistyczny dialog zdemaskowany

Kiedy po publikacji encykliki Ecclesiam suam sowo dialog znalazo si na ustach wszystkich, w grudniu roku Plinio Corra de Oliveira wyda kolejn wan rozpraw: Niedostrzegalna przemiana ideologiczna a dialog.93 Zdemaskowa w niej uywanie dialogu jako techniki perswazji, ktra w marksistowskiej strategii podboju zajmuje miejsce nie mniej istotne ni przemoc. Analiz przeprowadzon przez Doktora Plinio w nastpujcy sposb streci Silvio Vitale w przedmowie do woskiego wydania pracy: Drog dialogu komunizm uzyskuje sposobno nakonienia katolickiego rozmwcy do przyjcia heglowskiego relatywizmu: osoby, midzy ktrymi toczy si dialog, w konfrontacji tezy z antytez podwiadomie d do syntezy, ktra je obejmuje i przekracza. Postawa ta pozostaje w peni zgodna z komunizmem. () Z drugiej strony jednake tj. dla katolika jest fatalna, poniewa katolik, przyjmujc taki rodzaj dialogu w ostatecznoci zaprzecza istnieniu prawdy i dobra pojmowanych jako wartoci absolutne, niezmienne, transcendentne. () Nieostrony rozmwca rozpoczyna dialog przekonany, i moe dotrze do prawdy, a zatem i jednoci, poprzez wasn prb przekonania przeciwnika. Potem za najwaniejszy cel rozmowy zaczyna uwaa nie prawd, lecz jedno. W konsekwencji dochodzi do przekonania, i nie istniej obiektywne prawdy i bdy, zatem by osign jedno nie trzeba przeciwnika przekonywa. W istocie sam siebie przekonuje, e jedno moe skutecznie umacnia si i postpowa jedynie poprzez prawdy wzgldne i przypuszczenia. W tym momencie, cakowicie zapltanego w sida irenistycznej utopii, bez reszty pochania go osignicie za wszelk cen stanu koegzystencji z przeciwnikiem.94 Niewiele analiz heglowskiej dialektyki dorwnuje pracy brazylskiego myliciela, w ktrej metazycznej gbi towarzyszy znakomita

93 Plinio Corra de Oliveira, Baldeo ideologica inadvertida e dialogo, Editora Vera Cruz, So Paulo . Tum. angielskie: Unperceived Ideological Transhipment and Dialogue, Crusade for a Christian Civilization, t. , nr , padziernik-grudzie ; tum. woskie: Trasbordo ideologico inavvertito e dialogo, Edizione de LAlere, Napoli . 94 Silvio Vitale, Przedmowa do: P. Corra de Oliveira, Trasbordo ideologico, s. - .

,M

umiejtno analizy psychologicznej oraz lingwistycznej. Doktor Plinio przypomina, i wedug w. Tomasza z Akwinu jednym z powodw, dla ktrych Bg dopuszcza bdy i zo, jest tym wiksze uwydatnienie wspaniaoci prawdy i dobra.95 Jake inaczej mona dostrzec ten kontrast, ni poprzez otwarte i kategoryczne ujawnienie caego faszu i za, ktre owe godne napitnowania bdy zawieraj? Potpianie bdw wedle ewangelicznego nakazu tak, tak nie, nie wytwarza w duszy suchajcego zdrowy konikt, ktry eliminujc niejasnoci i niepewnoci prowadzi ku wiernoci prawdzie absolutnej. Plinio Corra de Oliveira wyraa absolutn niezgod wobec wszelkich tendencji irenistycznych: Komunizm nie toleruje wspistnienia z tym, kto w przeciwiestwie do niego wyznaje lozo opart na uznaniu prawdy i dobra za wartoci absolutne, niezmienne, transcendentne, w najdoskonalszy sposb istniejce w Boskiej istocie.96

. Prawdziwy i faszywy ekumenizm

Irenistyczna mentalno kompromisu z bdem stanowi cech charakterystyczn utopnego nastawienia psychologicznego, pragncego nastania epoki pozbawionej kontrastw i polemik. Plinio Corra de Oliveira ukazuje w pracy zatytuowanej Niedostrzegalna przemiana ideologiczna a dialog, e na poziomie relignym irenistyczny dialog sprzyja interkonfesyjnoci, przez co osabia wszystkie religie i prowadzi je ku stanowi cakowitego pomieszania. Naley wyrni dwie formy ekumenizmu. Jeden jego rodzaj pragnie w celu przywiedzenia dusz do jednej owczarni jednego Pasterza jak najbardziej zredukowa liczb jaowych sporw i polemik na rzecz dialogu z uyciem argumentw oraz rnych form dyskusji. Ekumenizm ten szczodrze wspieraj rozliczne dokumenty papieskie, szczeglnie Jana XXIII i Pawa VI. Drugi rodzaj ekumenizmu posuwa si jednak dalej, dajc wykorzenienia ze stosunku Religii Katolickiej do innych religii wszelkich form postawy walczcej. w ekstremalny ekumenizm jest wyranie oparty na relatywizmie czy te relignym

95 96

w. Tomasz z Akwinu, Contra Gentes, III, . P. Corra de Oliveira, Unperceived Ideological Transhipment, s.

XX

synkretyzmie, ktrych potpienie znajdujemy w dwch dokumentach w. Piusa X: w encyklice Pascendi przeciw modernizmowi oraz w licie pasterskim Notre Charge Apostolique przeciw ruchowi Sillon.97 Zgodnie z duchem takiej postawy wszystkie religie uznaje si za prawdy wzgldne i porzdkuje wedle schematu dialektyki heglowskiej. Ten rodzaj ekumenizmu prowadzi dusz ku jednej uniwersalnej religii, mianowicie ku sztucznej i faszywej religii Czowieka. Obserwujemy, i ekstremalny ekumenizm wytwarza tragiczny zamt zarwno wrd katolikw, jak i braci odczonych, czy to schizmatykw, heretykw, czy te innych. Zamt w z pewnoci naley do najbardziej tragicznych zjawisk w naszym, i tak cakowicie pogronym w zamcie stuleciu. W rzeczy samej nie istnieje dzisiaj wiksze niebezpieczestwo w sferze relignej ni relatywizm. Zagraa on wszystkim religiom, dlatego zarwno kady prawdziwy katolik, jak i brat odczony, ktry powanie traktuje wasn religi, powinien z nim walczy. Mona tego dokona jedynie przez wysiek ukierunkowany na obron naturalnej, prawidowej treci wasnej wiary przed deformujcymi i podkopujcymi j relatywistycznymi interpretacjami. W walce tej sojusznikiem prawdziwego katolika bdzie np. yd czy muzumanin, ktry nie pozwala sobie na najmniejsz wtpliwo w kwestii tego, co nas czy, a co dzieli. Taka postawa utrzymuje relatywizm z dala od sfer, w ktre chciaby si on wedrze. Co wicej, jedynie pod warunkiem przyjcia takiej postawy, rozmowa w caej rozmaitoci swych form, wcznie ze sporem i polemik moe suy zjednoczeniu dusz. Dobre rachunki sprzyjaj dobrym przyjaniom mwi przysowie. Podobnie, tylko klarowno myli, tylko jasno w ich wyraaniu prowadzi do prawdziwej jednoci. Przesadny ekumenizm, skaniajcy wszystkich do ukrywania lub niedoceniania rozbienoci z innymi, prowadzi za do powierzchownego makau, sprzyjajcego jedynie relatywizmowi najpotniejszemu wsplnemu wrogowi wszystkich religii.98

97

Ibidem, s.

,M

. Wybuch kryzysu posoborowego

Wydarzenia trzech dekad, jakie upyny od zakoczenia Soboru Watykaskiego II do mierci Plinia Corri de Oliveira padziernika roku, dostarczyy wielu okazji do reeksji na temat kursu Kocioa zwanego soborowym czy te posoborowym. Zagadnienie zostao celowo znieksztacone przez media po wybuchu tak zwanej sprawy Lefbvrea od nazwiska francuskiego arcybiskupa,99 ktry w roku wszed w otwarty konikt ze Stolic Apostolsk w kwestii nowej Mszy witej oraz reform soborowych.100 Jednake
Ibidem, s. . Kiedy pewnego dnia zostanie spisana jake mroczna i zagmatwana historia kryzysu relignego i koncepcji socjo-ekonomicznych wnoszcych poog do wiata katolickiego napisze brazylski myliciel dziesi lat pniej, z okazji wizyty Jana Pawa II w wityni luteraskiej w Rzymie wyjdzie na jaw zabjcze dziaanie ekumenizmu. Wielka jego ekspansywno wprawi w zakopotanie psychologw. Ekumeniczny mit wykazuje osobliw zdolno do zalepiania wszystkich, ktrzy pozwol mu si oczarowa. () Czy nie dostrzegaj oni czajcego si u koca tej drogi niebezpieczestwa: zbudowania na poziomie oglnowiatowym ponurego supermarketu z religiami i systemami lozocznymi, w ktrym prawda i fasz zostan wymieszane i bezadnie rozrzucone? Jedyn za rzecz, ktrej w takim wiecie zabraknie jeeli dotarcie do tego punktu w ogle jest moliwe bdzie prawda absolutna, czyli nieskalana i niezmieniona Wiara Rzymska, Katolicka i Apostolska. P. Correa de Oliveira, Lutero: no e poi no!, Lepanto nr , stycze . 99 Arcybiskup Marcel Lefbvre urodzi si listopada r. w Turcoing (Lille), zmar za marca w Martigny. Studiowa we francuskim seminarium duchownym w Rzymie; wicenia kapaskie przyj wrzenia r. z rk biskupa Lille, Linarta. W roku wstpi do Zgromadzenia Ducha witego prowadzcego gwnie prac apostolsk na misjach we francuskiej Afryce. Sakr biskupi otrzyma wrzenia r., po czym obj funkcj delegata apostolskiego na francuskojzyczn Afryk, a wrzenia r. zosta arcybiskupem Dakaru. Opuci t diecezj w roku przyjwszy tytu arcybiskupa-biskupa Tulle. W latach peni funkcj przeoonego generalnego swego zgromadzenia. W roku zaoy Bractwo Kapaskie w. Piusa X w szwajcarskiej diecezji Fryburg, za zgod tamtejszego ordynariusza, biskupa Charrire. Od roku trwaa jego wielki spr ze Stolic Apostolsk, ktra po udzielonych przeze czerwca r. wiceniach kapaskich doprowadzia do zawieszenia arcybiskupa a divinis, po dokonanej za przeze czerwca r. konsekracji biskupw do ekskomuniki latae sententiae. Zob. Il Regno documenti nr , IX , s. - . 100 Arcybiskup Marcel Lefbvre, jeden z wyrniajcych si podczas obrad soboru przedstawicieli skrzyda konserwatywnego, ostatecznie podpisa dokumenty soborowe, a w listach do czonkw Zgromadzenia Ducha witego, ktrego by przeoonym generalnym, soborowym reformom stawia oceny umiarkowanie pozytywne. W dokumentach tych arcybiskup Lefbvre nie tylko podkrela stosown por dla zamierzonej przez sobr liturgicznej odnowy, ale nawet wyraajc zastrzeenia nawoywa do przyjcia pozytywnych elementw soboru podkrelajc, i pracom soborowym towarzyszy szczeglna aska pomagajca wprowadzi w Kociele reformy i usprawnienia, ktrych jedynym celem jest doskonalsze uwicenie i oywienie na nowo najczystszego ducha ewangelicznego. Arcybiskup M. Lefbvre, Le res pastorales et crits, Fideliter, Escurolles , s. . W pniejszym okresie wyrazi sw krytyczn postaw w pracach: Un vque parle. Ecrits et allocutions, , Dominique Martin Morin, Paris ; Jaccuse le Concile, Editions Saint-Gabriel, Martigny ; Le re ouverte aux catholiques perplexes, Albin Michel, Paris ; Ils lont dcouronn, Editions Fideliter, Escurolles . Trudno wyjani zauwaa Danielle Menozzi przyczyny tej zmiany stanowiska na podstawie dostpnej dzi dokumentacji. D. Menozzi, La Chiesa ca olica e la secolarizzazione, s. .
98

XX

za pontykatu Pawa VI, na dugo przed zaistnieniem problemu arcybiskupa Lefbvrea, temat kryzysu Kocioa101 sta si centralnym punktem debaty zaprztajcej uwag najwybitniejszych teologw i lozofw wspczesnoci. Historyk Hubert Jedin, ktry podczas soboru wsppracowa w charakterze eksperta z kardynaem Fringsem, po okresie sprzeciwu wobec koncepcji kryzysu w Kociele poczu si zmuszony do jego uznania, co uczyni podczas synnej konferencji zatytuowanej Historia a kryzys Kocioa, opublikowanej w LOsservatore Romano.102 wrzenia roku bp Jedin przedoy Konferencji Episkopatu Niemiec memorandum, w ktrym zilustrowa pi zjawisk zwizanych z kryzysem wewntrz Kocioa. Byy to: . Narastajca niepewno w wierze, spowodowana swobodnym rozpowszechnianiem bdw teologicznych z katedr, na kartach ksiek i rozpraw. . Usiowanie przeniesienia do Kocioa form demokracji parlamentarnej, przez wprowadzenie prawa do wspuczestnictwa na wszystkich trzech poziomach ycia kocielnego: w Kociele powszechnym, w diecezji i w parai. . Desakralizacja kapastwa. . Dowolne konstruowanie obrzdw liturgicznych zamiast wypeniania Opus Dei. . Ekumenizm jako protestantyzacja.103

Bibliograa przedmiotu jest niezwykle obszerna. Na uwag zasuguj zwaszcza: kard. Joseph Ratzinger, Vi orio Messori, Raport o stanie wiary, Michalineum, Warszawa-Struga ; Romano Amerio, Iota unum. Studio delle variazioni della Chiesa ca olica nel secolo XX, Ricardo Ricciardi Editore, Milano-Napoli ; Msgr Rudolf Graber, Athanasius und die Kirche unserer Zeit, Verlag und Druck Joseph Kral, Abensber . Zob. te Dietrich von Hildebrand, Ko trojaski w miecie Boga, Biblioteka Frondy, prze. Jerzy Wocial, Warszawa ; Idem, Spustoszona winnica, prze. Tomasz G. Pszczkowski, Biblioteka Frondy, Warszawa ; opat Georges de Nantes, Liber Accusationis (dorczony Stolicy Apostolskiej kwietnia r.), tum. woskie, Arti Grache Pedanesi, Roma ; Cornelio Fabro CPS, Lavventura della teologia progressista, Rusconi Editore, Milano ; Bernardo Monseg CP, Posconcilio, t. - , Studium, Madrid ; Wiegand Siebel, Katolisch oder konziliar Die Krise der Kirche heute, A. Langen-G. Mller, Mnchen-Wien ; kard. Giuseppe Siri, Getsemani Riessioni sul Movimento Teologico contemporaneo, Fraternit della Santissima Vergine, Roma ; George May, Der Glauben in der nachkonziliaren Kirche, Mediatrix Verlag, Wien . 102 H. Jedin, Kiechengeschichte und Kirchenkrise, Aachener Kirchenzeitung, XII i I . Tum. woskie LOsservatore Romano, I . 103 H. Jedin, Storia della mia vita, s. - .
101

,M

W tym samym roku , w przemwieniu, ktre miao sta si punktem zwrotnym, Pawe VI stwierdzi: Koci znajduje si w okresie niepokoju. Niektrzy dokonuj samokrytyki, mona by nawet powiedzie samozniszczenia. Mamy do czynienia z czym w rodzaju ostrego i zoonego zaburzenia wewntrznego, ktrego po soborze nikt si nie spodziewa. () Koci raniony jest rwnie przez tych, ktrzy stanowi jego cz.104 Ojciec wity powrci do tematu oznajmiajc, i odnosi wraenie jakby dym szatana wlizn si do wityni Boga przez jak szczelin, a dokadnie przez okna, ktre powinny by otwarte na wiato.105 Mylelimy, e po soborze rozpoczn si soneczne dni w historii Kocioa. A zamiast tego nadszed dzie pochmurny, burzliwy i ciemny, peen pyta i niepewnoci.106 Przytoczmy rwnie kilka znaczcych wypowiedzi teologw i lozofw, nawet wywodzcych si z krgw progresywistycznych, ktrzy przyznaj i ujawniaj fakt rozprzestrzeniania si kryzysu. Kardyna Henri de Lubac, byy przedstawiciel nouvelle thologie: Pragn oni ustanowi nowy Koci, rny od Kocioa Chrystusowego; pragn oni stworzy spoeczestwo antropocentryczne, zagroone wpisan we immanentnie apostazj. Jestemy zdani na ask powszechnego ruchu potkni i kapitulacji, irenizmu i dostosowania.107 Rudolf Graber, biskup Ratyzbony: Wydarzenia sprzed tysica szeciuset lat (kryzys ariaski) powtarzaj si z kilkoma rnicami w dniu dzisiejszym. Dzi Aleksandria to cay Koci wstrzsany w posadach.
Pawe VI, przemwienie do Seminarium Lombardzkiego w Rzymie z grudnia r., w: Insegnamenti di Paolo VI, Tipograa Poliglo a Vaticana, Roma , t. VI, s. . Wikszo katolikw pisa Doktor Plinio pragnaby wiedzie co to za dym; co to za ideologiczne etykiety, co to za ludzkie narzdzia, ktrych szatan uywa do wypuszczania swego dymu? Na czym polega proces niszczenia i jak naley wyjani fakt, i owo niszczenie okazuje si dziwnym trafem by samozniszczeniem? P. Corra de Oliveira, Clareza, Folha de S. Paulo, VIII . 105 Pawe VI, Przemwienie z okazji dziewitej rocznicy jego koronacji papieskiej, czerwca r., w: Insegnamenti, t. X. s. - . 106 Ibidem. 107 Kardyna Henri de Lubac SJ, Przemwienie podczas Midzynarodowego Kongresu Teologicznego w Toronto, sierpie , cyt. za B. Monsegu, Posconsilio, t. III, s. .
104

XX

Dlaczego tak niewiele si robi dla wzmocnienia larw Kocioa, aby si nie zawaliy? Jeli kto wci ywi przekonanie, e wydarzenia dziejce si w onie Kocioa s kwestiami marginalnymi, znaczy to jedynie, i osoba taka naley do przypadkw nieuleczalnych. Wiksza jeszcze odpowiedzialno spoczywa na przywdcach Kocioa, ktrzy nie zajmuj si tymi problemami albo wierz, e potra zaradzi zu za pomoc jakiej prowizorki. Nie, tu gra idzie o wszystko; tu gra idzie o Koci. Mamy tu do czynienia z czym w rodzaju rewolucji kopernikaskiej, ktra wybucha w samym sercu Kocioa, gigantycznej rewolucji w Kociele.108 Kapan ze Zgromadzenia w. Stygmatw, ojciec Cornelio Fabro, doradca Kongregacji Nauki Wiary: Tak wic Koci co do decyzji Pasterzy, po kawaeczku osuwajc si w d wpad wreszcie w sytuacj braku przewodnictwa, ktra zarwno w sferze doktryny, jak i dyscypliny przynosi narastajc dezintegracj. () Straszliwe sowa Ewangelii byli jak owce nie majce pasterza w ogromnej mierze odpowiadaj wspczesnej sytuacji Kocioa.109 Pasjonista, ojciec Enrico Zooli, czonek Papieskiej Akademii witego Tomasza z Akwinu: Dzi Koci zmaga si z kryzysem najpowaniejszym chyba ze wszystkich dotychczasowych: sztorm rozptany z powodu modernizmu, po upywie niemal wieku wci szaleje. () Zamt wrd wiernych jest totalny i bolesny, a powszechna dezaprobata siga zenitu, kiedy syszc z ust ludzi Kocioa przemowy, uzyskujc rady, uczestniczc w obrzdach wierni dostrzegaj postawy tak dziwne i tak gorszce, e rodz wrcz podejrzenie, i chrzecastwo to gigantyczne oszustwo. Czy to wszystko, wraz z innymi jeszcze rzeczami, nie skania ich wrcz do ateizmu? Konsekwencje s katastrofalne. () Nie ma prawdy, ktra w jakim aspekcie nie zostaaby sfaszowana. Niektrym si zaprzecza, inne przemilcza, jeszcze inne wyszydza albo zmienia nie do poznania. 110
Msgr R. Graber, Athanasius und die Kirche unserer Zeit, tum. woskie SantAtanasio e la Ciesa del nostro tempo, Civilta, Brescia , s. , . 109 C. Fabro CPS, Lavventura della teologia progressista, s. - . 110 Enrico Zooli CP, Chiesa ed uomini di Chiesa, Il Segno, Udine, , s. - , .
108

,M

Stojcy w roku u progu mierci Msgr Josemara Escriv de Balaguer, beatykowany przez Jana Pawa II (kanonizowany .X. r. przyp. tumacza) stwierdzi: Kiedy zostaem ksidzem, Koci Boy wydawa si mocny jak skaa bez pknicia. W swym zewntrznym aspekcie wyraa absolutn jedno: by zdumiewajco masywnym blokiem. Dzi, ogldany ludzkimi oczyma, przypomina zrujnowany dom, osypujcy si piaskowy kopiec, tratowany, rozwiewany przez wiatr, zniszczony Papie mawia, e Koci sam siebie niszczy. Twarde sowa, przeraajce! Ale to nie moe nastpi, bo Jezus obieca, i Duch wity bdzie w nim zawsze obecny, a do koca czasu. Co za mamy czyni my? Modli si, modli...111 Jan Pawe II, nastpca Pawa VI na Stolicy Piotrowej po niezwykle krtkim pontykacie Jana Pawa I,112 od samego pocztku swego pontykatu jednoznacznie przyznawa fakt istnienia kryzysu: Trzeba by realist i uzna z gbokim i bolesnym odczuciem, e dua cz dzisiejszych chrzecan czuje si zagubiona, zmieszana, zakopotana, a nawet rozczarowana: idee sprzeciwiajce si objawionej i niezmiennej Prawdzie rozprzestrzeniaj si szeroko i daleko; otwarte herezje w dziedzinie dogmatw i moralnoci zostay rozpowszechnione wywoujc zwtpienie, zamt i bunt; nawet liturgia zostaa zmieniona. Zanurzeni w intelektualnym i moralnym relatywizmie a przez to w permisywizmie, chrzecanie s kuszeni przez ateizm, agnostycyzm, moralnie nieokrelony iluminizm, chrzecastwo socjologiczne bez zdeniowanych dogmatw i obiektywnej moralnoci.113 Jednake dokumentem, ktry wywoa najwiksze poruszenie, okaza si synny Raport o stanie wiary kardynaa Josepha Ratzingera, Prefekta Kongregacji Nauki Wiary:
Cyt. za Pilar Urbano, Josemara Escriv, romano, Leonardo, Milan , s. - . Podczas trwania konklawe w sierpniu r., przedstawiajc legend Wyszyskiego, Kunktatora, ktry grajc na czas z komunizmem miaby ratowa spraw Kocioa, Plinio Corra de Oliveira przepowiedzia moliwo wyboru prymasa Polski na Tron Piotrowy (Plinio Corra de Oliveira, O Cunctator, um maximalista?, Folha de S. Paulo, VIII ). Konklawe wybrao wwczas kardynaa Albino Lucianiego, patriarch Wenecji, jednak po miesicu musiao zebra si ponownie i tym razem wybr pad na arcybiskupa Krakowa, Karola Wojty, ktry przybra imi Jana Pawa II. 113 Jan Pawe II, Przemwienie z lutego r., LOsservatore Romano, II ; cyt. za Plinio Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. - .
111 112

XX

Bezsprzecznie ostatnie dwudziestolecie byo dla Kocioa katolickiego niefortunne. Skutki tego, co nastpio po soborze, s przeciwne oczekiwaniom wszystkich, take oczekiwaniom papiey Jana XXIII i Pawa VI. Chrzecanie na nowo s w mniejszoci i to bardziej jeszcze, ni byli u schyku staroytnoci. () Papiee i Ojcowie Soborowi oczekiwali nowego zjednoczenia katolikw, a tymczasem nastpia taka niezgoda, e wydaje si uywajc sw Pawa VI i autokrytyka przerodzia si w autodestrukcj. Oczekiwano przypywu entuzjazmu, a tymczasem nastpi dojmujcy upadek ducha i zniechcenie. Oczekiwano skoku w przd, a tymczasem nastpia dekadencja spod znaku rzekomego ducha soboru, natomiast jego prawdziwy duch zosta w ten sposb zdyskredytowany. () Kardyna Julius Dpfner powiedzia, e Koci po soborze przypomina wielki plac budowy. Kto zoliwie doda tak, ale na tym placu zgubiono projekt budowy i kady teraz j kontynuuje wedle swego upodobania.114 Stawiam diagnoz, i chodzi tu o prawdziwy kryzys, ktry mona leczy i wyleczy.115 Szkic przedstawiony przez kardynaa Ratzingera przyj wkrtce ksztat oceny sytuacji, ktrej nikt ju nie kwestionuje. Dwadziecia lat po zamkniciu obrad soboru, La Civilta Ca olica, ktra, gwnie za spraw ojca Caprile, z entuzjazmem, krok po kroku ledzia cae wydarzenie, napisaa: Nie da si zaprzeczy, i w cigu dwudziestoletniego okresu posoborowego przede wszystkim zaistnia kryzys wiary: cao chrzecaskiego Objawienia w swych fundamentalnych dogmatach: w istnieniu i poznawalnoci Boga i Trjcy, we Wcieleniu, Odkupieniu i Zmartwychwstaniu Jezusa, w yciu wiecznym, Kociele
Kard. Joseph Ratzinger, Vi orio Messori, Raport o stanie wiary, Michalineum, Warszawa-Struga , s. . Wydaje mi si, e w ostatniej dekadzie wysza na jaw interpretacja soboru, wedle ktrej jego teksty dogmatyczne stanowi zaledwie preludium do dojrzewajcego dopiero ducha soborowego; ktra postrzega je wszystkie jako wstp do Gaudium et spes, a ten z kolei dokument uwaa za punkt wyjcia dla dugiej i prostej linii rozwoju skierowanego ku jeszcze wspanialszej przyszoci. Interpretacja taka nie tylko stoi w sprzecznoci z intencjami i pragnieniami Ojcw Soboru, ale wskutek rozwoju wydarze stoi wrcz na granicy absurdu. Duch soboru obrci si przeciwko jego literze, po czym zosta zredukowany do postaci mtnego destylatu, rzekomo wypywajcego z konstytucji pastoralnej. Sta si widmem i prowadzi w pustk. Spustoszenie za spowodowane przez tak mentalno jest do tego stopnia oczywiste, i nie sposb wie o to powanego sporu. Kard. Joseph Ratzinger, Les principes de la Thologie catholique, Tqui, Paris , s. . 115 Kard. Joseph Ratzinger, Vi orio Messori, Raport o stanie wiary, s. .
114

,M

i Eucharystii zostaa zakwestionowana. Poczyniono te prb reinterpretacji Objawienia w kategoriach lozocznych i naukowych, ktre pozbawiy je autentycznej treci nadprzyrodzonej. () W odrnieniu od kryzysw minionych, obecny kryzys nosi charakter radykalny i globalny: radykalny z powodu swego ataku na same korzenie wiary i ycia chrzecaskiego; globalny za dlatego, e atakuje chrzecastwo we wszystkich jego aspektach.116 Plinio Corra de Oliveira od pierwszej swej pracy a do ostatniej, zatytuowanej Szlachta i analogiczne elity tradycyjne117, nie lekceway zaistniaego kryzysu, w szczeglny sposb uwydatniajc go w szerokiej wizji dziejowej zaprezentowanej na kartach Rewolucji i Kontrrewolucji. Przedstawia tam punkt widzenia nie teologa, lecz wieckiego lozofa, historyka i czowieka czynu. I wanie na rzeczywistoci faktw oraz ich historycznych konsekwencji, nie na teologicznym meritum dokumentw soborowych opiera on sw dezaprobat dla enigmatycznego, niezrozumiaego, zdumiewajcego i apokaliptycznie tragicznego milczenia Soboru Watykaskiego II na temat komunizmu.118 Sobr ten pragn by pastoralnym, a nie dogmatycznym. I rzeczywicie nie mia wymiaru dogmatycznego. Ponadto pominicie w nim kwestii komunizmu moe sprawi, e przejdzie do historii jako sobr apastoralny. () Dzieo tego soboru nie moe by zapisane jako skutecznie pastoralne zarwno w historii, jak i w Ksidze ycia. Mwienie tego jest bolesne; lecz w tym sensie wymowa faktw wskazuje na Sobr Watykaski II jako na jedn z najwikszych klsk, jeeli nie najwiksz, w historii Kocioa.119 Poczwszy od
Il Concilio causa della crisi nella Chiesa?, La Civilta Ca olica, nr , X . Zarwno dla Civilta Ca olica, jak i dla wielu innych autorw, kryzys Kocioa stanowi po prostu odbicie wikszego jeszcze kryzysu, ktry nawiedzi spoeczestwa Zachodu w latach szedziesitych i siedemdziesitych dwudziestego stulecia. Kryzys ten spowodowaa fala sekularyzmu, permisywizmu i hedonizmu, ktra w owych latach uderzya w wiat zachodni z tak si, e udao jej si obali wszystkie, zarwno moralne, jak i spoeczne umocnienia wznoszone w cigu licznych wiekw przez wiat chrzecaski (nawet jeeli bardziej z nazwy ni w rzeczywistoci) (ibidem). 117 W pracy tej brazylski myliciel uywa sformuowania: bezprecedensowy w swym ogromie kryzys, ktry dotyka Kocioa katolickiego fundamentu i laru moralnoci i porzdku spoecznego. P. Corra de Pliveira, Szlachta i analogiczne elity tradycyjne, s. . 118 Osd ten wyraony zosta w napisanej w roku trzeciej czci Rewolucji i Kontrrewolucji, s. . 119 Na temat niedoli Kocioa w jego fazie posoborowej, szczegln wymow ma historyczne owiadczenie zawarte w przemwieniu Resistite fortes in de Pawa VI z czerwca , ibidem s. (patrz przypis ).
116

XX

soboru przenikn do Kocioa w niewiarygodnych proporcjach dym szatana, ktry si coraz bardziej rozprzestrzenia.120 Ku zgorszeniu niezliczonych dusz, Mistyczne Ciao Chrystusa wkroczyo w ponury proces bdcy czym w rodzaju samozniszczenia. Historia opowiada niezliczone dramaty, ktre Koci przechodzi w cigu dwudziestu wiekw swojego istnienia. Opozycje, ktre rodziy si poza nim i prboway zniszczy go z zewntrz. Wrzody, ktre powstaway w nim, byy przez niego wycinane, a potem z zewntrz usioway go okrutnie niszczy. Kiedy jednak historia bya wczeniej wiadkiem takiej prby zniszczenia Kocioa jak ta obecna? Nie podejmowana ju duej przez wroga, zostaa okrelona mianem samozniszczenia121 w bardzo podniosym przemwieniu o wiatowym rozgosie.122 Uyty przez Plinia Corr de Oliveira na okrelenie kryzysu w Kociele termin samozniszczenie przywouje sowo wypowiedziane przez Pawa VI, ktremu brazylski myliciel skada w teje samej ksice wyrazy synowskiego oddania i bezwzgldnego posuszestwa w przekonaniu, i ubi Ecclesia ibi Christus, ubi Petrus ibi Ecclesia.123 Kad tez, nawet tak surow jak przytoczone powyej sowa na temat soboru, poddajemy pisze Doktor Plinio bez ogranicze osdowi Wikariusza Chrystusa i jestemy gotowi natychmiast odwoa jakkolwiek z nich, jeeli odbiega nawet w najmniejszym stopniu od nauczania Kocioa witego, naszej Matki, Arki Zbawienia i Bramy Niebios.124 Historyczny osd brazylskiego myliciela na temat Soboru Watykaskiego II zgadza si jak zauwaylimy z opini wielu wspczesnych autorytetw duchownych. Co wicej, na bazie kategorii intelektualnych zawartych w Rewolucji i Kontrrewolucji oferuje on klucz do interpretacji kryzysu Kocioa w ramach procesu rewolucyjnego, ktry zbada i opisa. Osd ten zrodzi si z bezgranicznego umiowania Kocioa i papiestwa, dlatego, z powodu swej konsekwencji, jawi si jako cakowicie odmienny od sprzecznych lub

120 121 122 123 124

Ibidem, s. . Pawe VI, Przemwienie z grudnia r., s. . P. Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. Ibidem, s. . Ibidem.

,M

ekscentrycznych postaw niektrych grup i przedstawicieli tradycjonalizmu. Dla Plinia Corri de Oliveira oraz wszystkich czerpicych nauk z jego dziea niezmienne punkty odniesienia stanowi: nauczanie papieskie, kanoniczne prawo Kocioa i odwieczne normy religii katolickiej.125

. Stary i nowy Ordo Missae

W licie apostolskim Ecclesia Dei z ogasza, i lipca roku Jan Pawe II

wszdzie naley uszanowa nastawienie tych, ktrzy czuj si zwizani z liturgiczn tradycj acisk, poprzez szerokie i wielkoduszne zastosowanie wydanych ju dawniej przez Stolic Apostolsk zalece co do posugiwania si Mszaem Rzymskim wedug typicznego wydania z roku .126 Ojciec wity prosi tam rwnie biskupw i wszystkich penicych w Kociele posug duszpastersk o zagwarantowanie szacunku dla susznych ycze tych wszystkich wiernych katolikw, ktrzy ywi przywizanie do niektrych form liturgii i dyscypliny tradycji aciskiej. Wany w dokument dotyka wydarze, ktre miay miejsce w Kociele po Soborze Watykaskim II: sprawa Lefbvrea i jej apogeum w postaci bezprawnych konsekracji biskupich czerwca roku to jedynie dokuczliwy symptom powszechnej choroby zaistniaej w nastpstwie reformy liturgicznej, a zwaszcza jej punktu kulminacyjnego

125 Wobec sytuacji zamieszania i dezorientacji, w ktrej znalaz si Koci, amerykaskie TFP w nastpujcy sposb zreasumowao swoj postaw: . Ogaszaj swe zakopotanie z powodu niektrych reform i wydarze, ktre miay miejsce w Kociele poczynajc od pontykatu Jana XXIII; . Zakopotanie to charakteryzuje si niezrozumieniem i zdumieniem; . Zakopotanie to nie oznacza stwierdzenia bdu we wspomnianych wydarzeniach i reformach, nie oznacza te jednak stwierdzenia braku bdu. Czonkowie TFP nale do wyksztaconych katolikw o znacznym poziomie kultury, nie s jednak specjalistami i nie posiadaj warunkw do rozwizania wszystkich, niezwykle zoonych problemw teologicznych, moralnych, kanonicznych i liturgicznych lecych u podstawy ich zakopotania. Let the Other Side Also Be Heard: the TFPs Defence against Fidelitys Onslaught, American Society for the Defense of Tradition, Family and Property, Pleasantville (NY) , s. . 126 Jan Pawe II, List apostolski Ecclesia Dei, w: Listy Pasterskie Ojca witego Jana Pawa II, Znak, Krakw , s. . Pozwolenie na odprawianie Mszy witej wedug aciskiego Mszau Rzymskiego otrzymay liczne zgromadzenia duchowne, m. in.: Bractwo witego Piotra, Bractwo witego Wincentego Ferreriusza, Opus Sacerdotale, opactwo benedyktyskie w. Magdaleny w Barroux, Instytut Chrystusa Krla Najwyszego Kapana z Gricigliano.

XX

Novus Ordo Missae z roku .127 Teologiczny urok Mszy Trydenckiej owiadczy kardyna Stickler rwna si teologicznym brakom Mszy wyonionej z Soboru Watykaskiego II.128 Efekt reformy liturgicznej wedle opinii samego kardynaa Ratzingera w konkretnie przyjtej formie () okaza si nie oywieniem, a spustoszeniem.129 Kiedy w roku wszed w ycie nowy Ordo Missae, ze strony czci wanych hierarchw oraz licznej grupy teologw i wieckich pojawiy si gosy zdecydowanej krytyki wobec nowej liturgii Mszy witej.130 W padzierniku tego roku kardynaowie O aviani i Bacci przedoyli Pawowi VI Krtkie studium krytyczne na temat Novus Ordo Missae autorstwa grupy teologw rozmaitych narodowoci. W licie skierowanym do Ojca witego pady sowa: Novus Ordo Missae () zarwno w caoci, jak i w szczegach stanowi znaczce odejcie od katolickiej teologii Mszy witej sformuowanej podczas dwudziestej drugiej sesji Soboru Trydenckiego, ktry przez ustanowienie precyzyjnych kanonw rytu wznis barier nie do pokonania przeciwko wszelkiej herezji zdolnej zaatakowa integralno misterium.131

kwietnia r. ukazaa si konstytucja apostolska Missale Romanum, zoona z dwch dokumentw: Institutio generalis missalis Romani oraz Novus Ordo tekstu nowej Mszy witej wraz z rubrykami. Jeden z gwnych jego autorw, Msgr Annibale Bugnini, sekretarz Consilium ad exsequendam Constitutionem de Sacra Liturgia, w ksice swego autorstwa zatytuowanej La riforma liturgica ( ) (Edizioni Liturgiche, Roma ) podkrela rol odegran przez Pawa VI, ktrego wskazuje jako prawdziwego realizatora reformy liturgicznej. Papie wszystko widzia pisze Bunigni wszystko rozumia, wszystko zbada i wszystko zatwierdzi (s. ). 128 Kardyna Alfons M. Stickler, La ra iva teologica della Messa Tridentina, konferencja wygoszona w maju r. w Nowym Jorku dla stowarzyszenia Christi deles. 129 Kardyna J. Ratzinger, Klaus Gamber. Lintrpidit dun vrai tmoin, przedmowa do: Msgr Klaus Gamber, La rforme liturgique en question, Editions Sainte-Madeleine, Le Barroux , s. . 130 Wrd licznych, w wikszoci wieckich, rozpraw krytycznych na temat Nowej Mszy i reformy liturgicznej wspomnmy: A. Vidigal Xavier da Silveira, La nouvelle Messe de Paul VI: quen penser?; Jean Vaqui, La Rvolution liturgique, Diusion de la Pense Franaise, Chir-en-Montreuil ; Louis Salleron, La nouvelle Messe, Nouvelles Editions Latines, Paris ( ); Wolfgang Waldstein, Hirtensorge und Liturgiereform, Lumen Gentium, Schaan ; Msgr K. Gamber, Die Reform der Rmischen Liturgie, F. Pustet, Regensburg (praca ta w wersji francuskiej opatrzona zostaa tekstami wstpnymi autorstwa kardynaw: Silvio Oddiego, Josepha Ratzingera i Alfonsa M. Sticklera); Michael Davies, Pope Pauls New Mass, The Angelus Press, Dickinson (Texas) . 131 Rozprawa ta, rozpowszechniana przez Una Voce-Italia zostaa ponownie opublikowana przez to samo stowarzyszenie wraz z prac jednego z francuskich teologw-liturgistw zatytuowan Nowe Krytyczne Spojrzenie na Novus Ordo Missae (Il Novus Ordo Missae: due esami critici, Una Voce supplement do nr - , stycze-lipiec ).
127

,M

Od owej chwili poczy mnoy si proby od wiernych wszystkich narodw o przywrcenie tradycyjnej Mszy witej, przynajmniej par condicio.132 Naley rwnie wspomnie o memorandum z roku , w ktrym z gr setka wanych osobistoci z caego wiata prosia Stolic wit, by rozwaya z najwiksz powag wielk odpowiedzialno, jak naoy na historia ducha ludzkiego, jeeli nie zezwoli na dalsze istnienie tradycyjnej Mszy.133 Plinio Corra de Oliveira uwanie ledzi poszczeglne etapy dysputy, ktra rozwina si na amach prasy i periodykw specjalistycznych, i na bieco informowa o sprawie swych rodakw.134 Problem dotyczy kadego katolika i jako jeden z nich brazylski myliciel, tak uwany i wraliwy na kad kwesti w jakikolwiek sposb tyczc Kocioa, nie mg pozosta wobec niego obojtnym. Analizowa ca spraw i z sympati odnosi si do pracy Arnalda V. Xaviera da Silveiry.135 Jednake, na prob pewnego wysoko postawionego kocielnego autorytetu, powstrzyma si od upublicznienia tematu ksiki
Odbyy si trzy midzynarodowe pielgrzymki do Rzymu w intencji potwierdzenia wiernoci dla tradycyjnej Mszy i katechizmu w. Piusa X. Zob. Gugliemo Rospigliosi, La manifestazione dei ca olici tradizionalisti riconfermano la fedelt al messale e al catechismo, Il Tempo, VI . Zbir petycji do roku w: et pulsanti aperietur (k , ), FI-Una Voce, Clarens . 133 Wrd sygnatariuszy znaleli si: Romano Amerio, Augusto Del Noce, Marius Schneider, Marcel Brion, Julien Green, Henri de Montherlant, Jorge Luis Borges, angielscy pisarze tacy jak: Agatha Christie, Robert Graves, Graham Greene, Malcolm Muggeridge, Bernard Wall, a take skrzypek Jehudi Menuhin. Tekst i lista sygnatariuszy w: Una Voce nr , lipiec . 134 Zob. np. O direito de saber, Folha de S. Paulo, I i Catolicismo nr , luty . Artyku ten informowa brazylsk opini publiczn o pierwszych przykadach oporu wobec Novus Ordo. Biskup de Castro Mayer ze swej strony opublikowa w Catolicismo (nr , listopad ) Carta Pastoral sbre o Santo Sacrcio da Missa. W roku ukaza si obszerny i dobrze udokumentowany artyku Gregoria Vivanco Lopeza Sbre a nova missa: repercusses que o pblico brasileiro ainda no conhece, Catolicismo nr , luty . 135 Wspomniana ju rozprawa Arnalda Xaviera da Silveiry dostarcza dogbnej analizy Novus Ordo, biorc pod uwag zoone teologiczne, kanoniczne i moralne problemy autorytetu. Ksika ukazaa si w roku w So Paulo w bardzo ograniczonym nakadzie, zanim w roku wydano j po francusku, pod tytuem La Nouvelle Messe de Paul VI: quen penser? Praca wesza w skad trzech rozpraw wydanych wczeniej po portugalsku: Consideraes sobre o Ordo Missae de Paulo VI (So Paulo, czerwiec ), Modicaes introduzidas no Ordo de (So Paulo, sierpie ), A infalibilidade das leis eclesisticas (So Paulo, stycze ). Ksika Arnalda V. Xaviera da Silveiry otwarcie potwierdza jego niezachwian wierno doktrynie i dyscyplinie Kocioa. Jeeli podejmuje pewne delikatne problemy teologii czy prawa kanonicznego, czyni to po uprzednim zapewnieniu swego cakowitego posuszestwa przewidzianego w prawie kanonicznym wobec decyzji Kocioa. TFP przyjmuje postaw identyczn. Dlatego sumienia nasze w kwestii naszej jednoci ze witym, Rzymskim Apostolskim Kocioem Katolickim pozostaj cakowicie spokojne. P. Corra de Oliveira, Sobre o decreto antiTFP de D. Isnard, Folha de S. Paulo, V ; Idem, The Vatican policy of distension.
132

XX

stanowicej wynik wspomnianych docieka.136 Konkluzje wypywajce z owej pracy zostay zgodnie przyjte przez czonkw rnych TFP, nie stay si jednak ocjalnym stanowiskiem stowarzysze,137 ktre nie wypowiadaj si w sprawach stricte teologicznych nie lecych w ich kompetencjach zwizanych z porzdkiem doczesnym. By moe dostrzeemy analogi midzy postaw przyjt przez Doktora Plinio wobec Ostpolitik Pawa VI i wobec jego Novus Ordo: w obu przypadkach demonstrowa sprzeciw wobec tego, co odczuwa jako szkodliwe dla wiary i zadajce gwat jego sumieniu.138 Jednak o ile postawa, ktr przyj w stosunku do Ostpolitik, bya postaw publiczn, gdy Ostpolitik dotyczya porzdku spoecznego, za ktrego tworzenie zgodnie z nauk Kocioa odpowiedzialno ponosz wieccy, jego stosunek wobec Mszy pozosta pozaocjalny, prywatny. Zachcony opiniami licznych biskupw i znamienitych teologw Plinio Corra de Oliveira pragn pozosta wierny liturgicznej tradycji, w ktrej si wychowa, przewiadczony, i problem stanowi cz szerzej zarysowanego kryzysu Kocioa posoborowego i e tylko w tym wietle da si go kiedy rozwiza.

. Mka Chrystusa mk Kocioa

Rzymu nie da si zburzy w jeden dzie pisa u pocztku XX wieku jeden z przywdcw modernizmu lecz naley mu pozwoli rozpa si w proch i py stopniowo i niepostrzeenie; wwczas

Zob. Sobre o decreto antiTFP de D. Isnard. Skoro postawa TFP jako stowarzyszenia zostaa okrelona, naley zauway, i jego czonkowie jako katolicy osobicie odczuwaj nastpstwa problemw wstrzsajcych Kocioem od czasu Soboru Watykaskiego II. Jest rzecz nieuniknion, i wanie z racji bycia katolikami wymieniaj oni opinie na powyszy temat. Owa wymiana opinii jednak nigdy nie daa powodu do odstpstwa. Przeciwnie wynikn z niej dojrzay i trway konsensus w kwestii podstawowych zagadnie zwizanych z tajemniczym procesem autodestrukcji Kocioa oraz dymem szataskim, ktry do przenikn. () Cakowicie osobista zgoda czonkw i wsppracownikw TFP w pewnych kwestiach, obcych sferze cywilnej, nie stanowi ocjalnej linii mylenia TFP. Zob. Imbroglio, Detraction, Delirium. Remarks on a Report about the TFPs, The American Society for the Defense of Tradition, Family and Property, Pleasantville (NY) , s. - . 138 Dominikanin Roger Thomas Calmel w artykule na temat problemu uczestnictwa w Nowej Mszy, ktry ukaza si w listopadzie r. na amach Itinraires, utrzymuje, i nie ma prawnego obowizku uczestniczenia w niej, pozosta natomiast istotny obowizek otwartego wyznawania wiary w Msz Katolick (Lassistance la Messe suivie delapologie pour le Canon Romain, Itinraires nr , listopad , s. ). Zob. te A Missa Nova: um caso de conscincia, zbir tekstw pod redakcj ksiy tradycjonalistw Diecezji Campos, Artpress, So Paulo .
136 137

,M

nastanie nowa religia i nowy Dekalog.139 Czy mona nie dostrzega w wydarzeniach ostatnich czasw prby realizacji tego zowieszczego proroctwa? Plinio Corra de Oliveira wyczuwa w Kociele w proces rozkadu, gboko nad nim bola i uywa caej swej energii, by mu si przeciwstawia, w gbokim przekonaniu, i poza jednoci z papiestwem nie ma zbawienia. Znakiem i warunkiem zdrowia duchowego jest sytuacja, kiedy wierni we wszystkim co dotyczy bezpieczestwa, chway i spokoju rzymskiego papiestwa zachowuj najwysz wraliwo i ywe wyczulenie. To wszak, po mioci Boga, najwysza mio, jakiej uczy nas religia. () Ubi Petrus, ibi Ecclesia gdzie w. Piotr, tam Koci. Koci katolicki do tego stopnia zwizany jest z Tronem Piotrowym, e gdzie nie ma papieskiej aprobaty, tam nie ma katolicyzmu. Prawdziwy wierny wie, i papie uosabia cay Koci katolicki. Zwizek w jest tak prawdziwy i tak nierozerwalny, e nawet gdyby, za spraw jakiego absurdu, wszyscy biskupi wiata, wszyscy ksia i wszyscy wierni opucili Ojca witego, to i tak prawdziwi katolicy zgromadziliby si wok niego. Albowiem caa wito, cay autorytet, caa nadprzyrodzona cnota i absolutnie wszystko, co Koci posiada, bezwarunkowo, bez wyjtku i bez ogranicze jest podporzdkowane, uwarunkowane i zalene od jednoci z Tronem Piotrowym. Najbardziej witobliwe instytucje, dziea godne najwikszej czci, najwitsze tradycje, najwybitniejsi ludzie wszystko co szczerze i wzniole wyraa katolicyzm i zdobi Koci Boy, wszystko to jest niewane, przeklte, jaowe oraz warte wiecznego ognia i gniewu Boego, jeeli odrywa si od Nastpcy witego Piotra.140 Plinio Corra de Oliveira do samego koca, nieustannie potwierdza swe umiowanie papiestwa: Dzi nie staj wobec Stolicy witej z entuzjazmem mej modoci, lecz z wikszym, o wiele wikszym entuzjazmem. W rzeczy samej, w miar jak yj, myl i nabieram dowiadczenia, coraz lepiej rozumiem i coraz mocniej miuj papiea i papiestwo.141
139 140 141

George Tyrrell, Le res a Henri Brmond, Aubier, Paris , s. . P. Corra de Oliveira, A guerra e o Corpo Mstico, O Legionrio, nr , IV P. Corra de Oliveira, Il crepuscolo articiale del Cile ca olico, Cristianita, Piacenza

. , s.

XX

Historia dwudziestego stulecia to historia postpujcego objawienia tragedii. W centrum dramatu znajduje si wity Koci Katolicki, pozornie zalewany falami straszliwego sztormu, cudownie jednak podtrzymywany przez nieomyln obietnic swego Boskiego Zaoyciela. Plinio Corra de Oliveira dostrzega w owej tragedii mk Kocioa, jako historycznego odzwierciedlenia Mki naszego Pana Jezusa Chrystusa. Ilu jest takich, ktrzy w jednoci z Kocioem przeywaj ten moment w historii, tragiczny jak Mka Chrystusa; ten moment decydujcy, w ktrym caa ludzko opowiada si za Chrystusem lub przeciw Chrystusowi?142 Doktor Plinio powici swe ycie Kocioowi,143 a uczyni to ze szczodroci Weroniki. Na chucie Boska Twarz przedstawiona zostaa jak na obrazie. W witym, Rzymskim i Apostolskim Kociele Katolickim odba si ona jak w zwierciadle. W swoich instytucjach, w swojej doktrynie, w swoich prawach, w swojej jednoci, w swojej uniwersalnoci, w swojej niezrwnanej katolickoci, Koci jest prawdziwym zwierciadem, w ktrym odba si nasz Boski Zbawiciel. Co wicej, Koci jest Mistycznym Ciaem Chrystusa. A my wszyscy mamy ask nalee do Kocioa, by ywymi kamieniami Kocioa! Jak bardzo powinnimy by wdziczni za t ask! Nie zapominajmy jednak, e noblesse oblige. Przynaleno do Kocioa jest czym bardzo szlachetnym, ale i bardzo trudnym. We wszystkich okolicznociach naszego ycia powinnimy myle tak, jak myli Koci, czu tak, jak czuje Koci, postpowa tak, jak Koci chce. Oznacza to prawdziwy zmys katolicki, autentyczn czysto obyczajw oraz gbok i szczer pobono. Innymi sowy, oznacza to powicenie caego naszego ycia. A jaka jest nagroda? Christianus alter Christus. Ja bd w sposb moliwie najdoskonalszy odzwierciedleniem samego Chrystusa. Wizerunek Chrystusa odbe si w mojej duszy w sposb ywy i wity.144
P. Corra de Oliveira, Via Sacra, Catolicismo, nr , marzec . Wydanie polskie: Droga krzyowa, prze. Anna i Bartomiej Walu, Stowarzyszenie Kultury Chrzecaskiej im. Ks. Piotra Skargi, Krakw , s. - (stacja VIII). 143 W nocy lutego r., podczas spotkania z czonkami TFP Plinio Corra de Oliveira heroicznie oarowa Maryi wasne cierpienie w imieniu TFP w intencji witej Matki, Kocioa. Dokadnie godzin pniej zosta ciko ranny w wypadku samochodowym niedaleko Jundia. Powane konsekwencje wypadku znosi do koca ycia: krzy w dwiga mnie i z determinacj przez dwadziecia lat. 144 P. Corra de Oliveira, Droga krzyowa, s. - (stacja VI).
142

Rozdzia VII K K M

Za wielce prawdopodobnym smutkiem i kar, ku ktrym zmierzamy, janieje wity blask jutrzenki Krlestwa Maryi.

. Chaos koca tysiclecia

Wiek dwudziesty rozpoczty w klimacie optymizmu i nadziei pokadanej w przyszoci dobiega [praca nad ksik zostaa zakoczona w roku przyp. red.] koca w atmosferze niepewnoci i zamieszania. Sowo chaos, uywane czsto przez Plinia Corra de Oliveir dla wskazania anarchicznego celu Rewolucji, weszo w latach dziewidziesitych do powszechnego uycia, zarwno w mediach, jak i nawet w zwykych rozmowach ludzi z ulicy, oznaczajc cakowity brak jasnoci i punktw odniesienia. W lad za eufori, z ktr Zachd przywita koniec zimnej wojny, wyzwolenie krajw Europy rodkowej i Wschodniej od komunizmu, zjednoczenie Niemiec, przyszo rosnce poczucie niepokoju i trwogi.1
1 Obecnie, wedug Ignacio Ramoneta, opisujc epok, ktr wiat aktualnie przeywa, mona w istocie mwi o geopolityce chaosu (La planete des dsordres w wydaniu powiconym geopolityce chaosu, Manire de Voir Le Monde Diplomatique, luty ). Ju w r. w Corriere della Sera pojawi si artyku wstpny znaczco zatytuowany wiatowy nieporzdek. Jego autor, Ugo Stille, pisa: Rok rozpocz si pod znakiem nadziei i optymizmu, rok za wydaje si by rokiem raczej trudnym, penym niewiadomych i rozmaitych zagroe ukazujcych si na tle zaburze i zamtu. Zob. U. Stille, Il disordine mondiale, Corriere della Sera, I . Z literatury tematu zob. Pierre Lellouche, Le nouveau monde. De lordre de Yalta au dsordre des nations, Grasset, Paris ; Gianni Statera, Roberto Gri i, Il nuovo disordine mondiale, Franco Angeli, Milano ; Alberto Cavallari, LAtlante del disordine. La crisi geopolitica di ne secolo, Garzanti, Milano . Nawet zupenie powierzchowny ogld sytuacji pisa w roku Plinio Corra de Oliveira pokazuje, i sowo chaos, ktre do niedawna ludzie uwaani za rozsdnych traktowali w kategoriach straszaka, stao si sowem modnym. P. Corra de Oliveira, Os dedos do caos e os dedos de Deus, Catolicismo nr , lipiec .

XX

Kryzys opisany z czterdziestoletnim wyprzedzeniem przez Plinia Corr de Oliveira w Rewolucji i Kontrrewolucji wydaje si wchodzi w faz ostatecznej dojrzaoci. Nigdy wczeniej w swej historii rodzaj ludzki nie znajdowa si tak daleko od idealnego modelu cywilizacji chrzecaskiej, ukazywanego przez Magisterium papieskie. Koczce si XX stulecie jak stwierdzi na pocztku swego pontykatu Jan Pawe II byo jak dotd stuleciem wielkich niedoli czowieka, wielkich zniszcze, nie tylko materialnych, ale i moralnych, moe nade wszystko wanie moralnych.2 W encyklice Evangelium Vitae papie potwierdzi ocen naszych czasw: Wiek XX zapisze si jako epoka masowych atakw na ycie, jako niekoczca si seria wojen i nieustanna masakra niewinnych istot ludzkich.3 Osd ten stanowi odwrcenie optymistycznych wypowiedzi witajcych wit wieku w rytmie baletu Excelsior. Lata XX stulecia nie zostan zapamitane jako era triumfujcego postpu, lecz jako epoka masowej oary ludzkiej i technologicznego barbarzystwa. Globalizacja wojen, narodziny wiata obozw koncentracyjnych, aborcja na wielk skal to wszystko rne lecz zbiene sposoby, przez jakie wyraa si wielki holokaust oarowany w dwudziestym wieku mitowi Nowoczesnoci.4 Sen o budowie nowego wiata dzi ju si rozwiewa, zastpowany snem o destrukcji atakujcej gmach nowoczesnoci w celu jego zburzenia poczynajc od fundamentw.5 Wraz z klsk nowego (pseudo)porzdku, na stray ktrego stay totalitarne reimy, wiat tonie w nowym nieporzdku, w ktrym marsz Rewolucji ku samozagadzie wydaje si znajdowa swj ostateczny kres. Chaos i postnowoczesno zbliaj si do siebie, by w kocu nawzajem si w sobie rozpyn.6 Wielkie lozoe historii zrodzone z rewolucji francuskiej heglizm, pozytywizm, marksizm obnaaj sw niezdolno do
Jan Pawe II, Encyklika Redemptor Hominis z marca r., nr . Jan Pawe II, Encyklika Evangelium Vitae z marca r., nr. . Sd ten powtarza opini wyraon wczeniej przez papiea w Denver sierpnia , podczas VIII wiatowego Dnia Modziey; AAS, t. , , s. . 4 Pierwszymi, ktrzy obalaj dzi w mit, s sami jego twrcy. Zob. np. prac sawnego angielskiego historyka marksistowskiego Erica Hobsbawma, Wiek skrajnoci: spojrzenie na krtkie dwudzieste stulecie, , prze. Julia Kalinowska-Krl i Marcin Krl, Warszawa . 5 R. de Ma ei, . Due sogni si succedono, s. - . Na temat nowej teorii chaosu zob. te James Gleick, Chaos, Heineman, London . 6 P. Corra de Oliveira, Os dedos do caos e os dedos de Deus.
2 3

K K

zrozumienia znaczenia wydarze i przewidywania kierunku ich rozwoju. Kryzys idei Postpu demaskuje oszustwo wieckiej lozoi dziejw, przeciwnej lozoi chrzecaskiej. Chrzecaska teologia historii fundament mylenia kontrrewolucyjnego powraca w caej swej aktualnoci i sile.

. Teologia dziejw Plinia Corri de Oliveira

Jeeli prawd jest, i jak utrzymuje kardyna Ratzinger teologia i lozoa dziejw rodz si przede wszystkim w okresach kryzysu historii ludzkiej,7 mona zrozumie jak bardzo reeksja Plinia Corri de Oliveira nad wasn epok jest adekwatna do wielkoci i gbi wspczesnego kryzysu. Reeksja ta, podobnie jak kada chrzecaska teologia dziejw, ksztatuje si w dwch wymiarach historycznych: naturalnym, opartym na wolnoci czowieka, oraz w nadprzyrodzonym, opartym na opatrznociowej interwencji w ludzkie sprawy. Zaprawd, z katolickiego punktu widzenia zauwaa Donoso Corts istnieje tylko jedna oglna przyczyna wszystkich ludzkich spraw, mianowicie: Boa Opatrzno.8 Dla wiata chrzecaskiego historia jest nie tylko magistra vitae, ale te historia salutis, jest histori wit i uniwersaln, obejmujc wszystkie wydarzenia caej ludzkoci.9 Jest wita, poniewa jej autorem jest sam Bg, za jej orodkiem jest Jezus Chrystus i jego Mistyczne Ciao czyli wity Koci Katolicki; trwa za nieprzerwanie w cigu zdarze, ktry rozpocz si stworzeniem, a zakoczy sdem u koca czasu. Pierwsz wielk chrzecask teologi dziejw bya jak stwierdza Leon XIII, teologia augustyska: Augustyn, wielki Doktor Kocioa jako pierwszy stworzy i wydoskonali lozo dziejw. Jego nastpcy, zasugujcy w tej
7 J. Ratzinger, La thologie de lhistoire de saint Bonaventure, tum. francuskie, Presses Universitaires de France, Paris, , s. . 8 J. Donoso Corts, Estudios sobre la Historia, w: Obras, t. II, s. . Prorsus divina Providentia regna constituuntur humana pisze w. Augustyn. w. Augustyn, De Civitate Dei, ks. V, rozdz. . W przekadzie polskim: Krtko mwic, pastwa ludzkie powstaj z Boej Opatrznoci. w. Augustyn, O Pastwie Boym. Przeciw poganom ksig XXII, prze. Wiktor Kornatowski, Warszawa , t. , s. . 9 Na temat chrzecaskiej teologii dziejw wci autorytatywny pozostaje wspaniay szkic biskupa Jacquesa-Bnignea Bossueta, Discours sur lhistoire universelle ( ), Flammarion, Paris ; zob. te C. Fabro CPS, La storiograa nel pensiero cristiano, w: GAF, t. V, , s. - ; R.-T. Calmel OP, Thologie de lhistoire, Dominique Martin Morin, Paris ( ).

XX

dziedzinie wiedzy na pami, uznali Augustyna za swego mentora i nauczyciela.10 W takiej perspektywie historia ludzkoci jawi si jako zmaganie pomidzy opisanymi w De civitate Dei Pastwem szatana a Pastwem Boym: Dwie mioci wic powoay dwa pastwa: mio wasna, posunita a do pogardy Boga, powoaa pastwo ziemskie, mio Boga za, posunita a do pogardzania sob, powoaa pastwo niebieskie.11 Mio Boga i mio wasna rwnie dla Plinia Corri de Oliveira s dwoma biegunami, ktre determinuj sposb odczytywania wydarze historycznych. Innymi sowy, albo wiat nawrci si i odtworzy wiernie augustysk wizj civitas Dei, w ktrym kady nard doprowadza mio Boga a do stanu odrzucenia wszystkiego, co rani inne narody; albo przeciwnie wiat bdzie pastwem diaba, w ktrym kady doprowadza mio wasn do stanu zapomnienia o Bogu.12 Teologia dziejw Plinia Corri de Oliveira, zanim jeszcze znalaza idealny punkt odniesienia w augustyskiej wizji dwch pastw, opieraa si na konkretnym dowiadczeniu ignacjaskich medytacji na temat dwch sztandarw, z ktrych jeden naley do Chrystusa, najwyszego Wodza i Pana, drugi za do Lucyfera, miertelnego wroga naszej ludzkiej natury.13 w. Ignacy susznie oczekiwa wielkich owocw swych medytacji na temat dwch sztandarw pisze Doktor Plinio. Niczym apologetyk ukazyway one krystalicznie jasn panoram wiata.14 Ta teologiczna wizja Plinia Corri de Oliveira wyrasta ze synnego i nie mniej gbokiego dziea, jakim jest Traktat o prawdziwym
Leon XIII, List pasterski Saepenumero considerantes z sierpnia r. w. Augustyn, O Pastwie Boym, t. , s. . Na temat augustyskiej koncepcji dwch pastw zob. Antonio Romeo, Lantitesi delle due Ci Spirituali di santAgostino, w: Sanctus Augustinus Vitae Spiritualis Magister, Analecta Augustiniana, Roma , t. I, s. - ; Michele F. Sciacca, Interpretazione del conce o di Storia in S. Agostino, Edizioni Agostiniane, Tolentino . 12 P. Corra de Oliveira, Um remdio que agravar o mal, O Legionrio, nr , II . 13 w. Ignacy Loyola, wiczenia duchowe, prze. Jan Og SJ, Klub Ksiki Katolickiej, Pozna , s. - . 14 P. Corra de Oliveira, Acto?, O Legionrio nr , wrzenia .
10 11

K K

naboestwie do Najwitszej Maryi Panny autorstwa wielkiego witego XVIII stulecia, Ludwika Marii Grignion de Montfort.15 Wychodzc od sw biblnej Ksigi Rodzaju: Poo nieprzyja midzy tob a niewiast, i midzy nasieniem twoim a nasieniem jej; ona zetrze twoj gow, a ty czyha bdziesz na pit jej, de Montfort naucza: Raz jeden tylko Bg pooy t nieprzyja, ale nieprzyja nieprzejednan, ktra trwa bdzie i wzrasta a do koca. To nieprzyja midzy Maryj, czcigodn Bogarodzic, a szatanem, midzy dziemi i sugami Najwitszej Panny a dziemi i wsplnikami Lucyfera.16 W przekonaniu Plinia Corri de Oliveira podobnie jak to jest u w. Ludwika Marii przeciwiestwo tych dwch rodzin duchowych bdzie dzieli rodzaj ludzki nieustannie, a po kres dziejw. Owa wojna to nic innego, jak historyczne przeduenie przeciwiestwa pomidzy Niewiast a wem, pomidzy duchowym potomstwem Maryi a duchowym potomstwem diaba. Zaprzestanie tej walki w celu ekumenicznego pojednania Niewiasty z wem oraz potomstwa Niewiasty z potomstwem wa zmierza ku powrotowi do penej pychy wiey Babel, ktr neopogastwo usiuje na wszelkie sposoby odbudowa.17 w. Ludwikowi de Montfort, podobnie jak w. Ignacemu Loyoli i w. Augustynowi chodzi o dualizm nie ontologiczny, lecz o moralny, zgodnie z ktrym historii nie da si tumaczy bez udziau za z piekieln strategi uywajcego wszelkich rodkw i angaujcego wszystkie siy do niszczenia wiary, moralnoci, Krlestwa Boego.18 Sam bowiem Bg uwaa, e gdy uczyni dobro take ze za, przejawi wiksz potg i dobro, ni gdyby nie pozwoli na istnienie adnego za.19 Na takim tle rozgrywa si wedle Plinia Corri de

w. Ludwik Maria Grignion de Montfort, Traktat o prawdziwym naboestwie do Najwitszej Maryi Panny, prze. Jan Rybat, Wydawnictwo Ksiy Marianw, Warszawa . Ksika ta, napisana w roku , przez ponad stulecie pozostawaa w rkopisie, osnuta ciemnoci i milczeniem na dnie skrzyni, jak to przewidzia jej autor. Odnaleziona w roku doczekaa si z gr trzystu wyda w okoo trzydziestu jzykach. 16 w. Ludwik Maria Grignion de Montfort, Traktat o prawdziwym naboestwie, s. . 17 P. Corra de Oliveira, Volta Torre de Babel?, Folha de S. Paulo, VIII . 18 Pius XII, Ordzie radiowe Bendito seja o senhor z maja r., w: DR, t. VIII, s. . 19 w. Augustyn, O Pastwie Boym, t. , s. - .
15

XX

Oliveira walka pomidzy Kocioem a Rewolucj, walka, ktra byaby mierteln, gdyby jeden z walczcych nie by niemiertelny.20

. wity Ludwik Maria Grignion de Montfort i Traktat o prawdziwym naboestwie do Najwitszej Maryi Panny
wity Ludwik Maria Grignion de Montfort urodzi si stycznia roku w Bretanii, a zmar wyczerpany prac apostolsk kwietnia roku w Wandei, w miejscowoci Saint-Laurent-sur21 ycie jego jak kto zauway22 niemal w stu procentach -Sevre. pokrywa si z chronologicznymi granicami okresu ( ) opisanego przez Paula Hazarda w klasycznej ju pracy na temat kryzysu wiadomoci europejskiej.23 Ludwik de Montfort zosta beatykowany przez Leona XIII stycznia roku, witym za ogosi go lipca roku Pius XII.24 By on mwi papie par excellence apostoem Poitou, Bretanii i Wandei. Wandejczycy, ktrzy chwycili za bro przeciwko rewolucyjnej bezbonoci, wywodzili si z wieniakw ustrzeonych dziki misjom ludowym prowadzonym przez wielkiego witego przed zalkami rewolucji, do tego stopnia, e jak stwierdza tene sam papie bez przesady napisano, i postawa Wandei w roku bya dzieem jego rk.25 Wielk podniet dla caej jego apostolskiej posugi, jego wielkiej tajemnicy przycigania dusz do Jezusa i oddawania Mu ich byo jego
P. Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . Spord licznych biograi w. Ludwika Marii Grignion de Montfort najlepszymi pozostaj najstarsze. Zob. zwaszcza P.-J. Picot de Clorivire, La vie de M. Louis-Marie Grignion de Montfort, Paris-St. Malo-Rennes . Gwne dziea witego to: Mio Mdroci Wiecznej ( - ), Listy ( ), Hymny ( - ), Prawdziwe naboestwo do Najwitszej Maryi Panny oraz Sekret Maryi ( ), Tajemnica raca ( ), Modlitwa za misjonarzy ( ), List do przyjaci Krzya ( ), Regua zaoycielska Crek Mdroci ( ), w: God Alone. The Collected Writings of St. Louis Marie Grignion de Montfort, Montfort Publications, New York . Do Ludwika de Montfort jako zaoyciela i duchowego inspiratora odwouj si Crki Mdroci, Misjonarze Towarzystwa Maryjnego oraz Bracia Ksztacenia Chrzecaskiego w. Gabriela. czerwca r. generaowie tych zgromadze zwrcili si do Jana Pawa II, by ogosi w. Ludwika Mari Grignon de Montfort Doktorem Kocioa w uznaniu jego wielkiej witoci, wagi jego nauczania oraz wielkiego wpywu, jakiego nie przestaje wywiera na Koci Powszechny (list prywatny do Ojca witego). 22 Marco Tangheroni, Wstp do: w. Ludwik Maria Grignion de Montfort, Il segreto ammirabile del Santo Rosario, tum. woskie Edizioni Cantagalli, Siena , s. - . 23 Paul Hazard, The European Mind. 24 Pius XII, Homilia na kanonizacj w. Ludwika Marii Grignion de Montfort z lipca r., w DR, t. IX, s. - . 25 Ibidem, s. .
20 21

K K

naboestwo do Maryi.26 Matka Boa, w swej roli Poredniczki pomidzy Chrystusem a czowiekiem, stanowia obiekt arliwej medytacji w. Ludwika de Montfort. Wok uniwersalnego Porednictwa Maryi francuski wity jak pisze Plinio Corra de Oliveira zbudowa ca mariologi, najwspanialszy w dziejach pomnik Dziewiczej Matki Boga.27 Plinio Corra de Oliveira i w. Ludwik Maria Grignion de Montfort w pewnym sensie w sposb nieunikniony musieli si nawzajem odnale. Naboestwo do Matki Boej stanowio fundament duchowoci Doktora Plinio. Jeszcze jako dziecko, podajc za przykadem wasnej matki, zacz je podziwia, zwaszcza w jednym aspekcie: Boego macierzystwa.28 Wedle sw brazylskiego myliciela Najwitsza Dziewica jest: najpeniejsz kwintesencj, najszersz syntez wszystkich matek, ktre kiedykolwiek istniay, istniej i bd istnie; wszystkich matczynych cnt moliwych do poznania przez ludzki intelekt i serce. Wicej tych wysokich stopni cnoty, ktre osign mog jedynie wici unoszcy si na skrzydach aski i heroizmu. Jest ona matk wszystkich dzieci i wszystkich matek. Jest matk wszystkich ludzi. Jest matk Czowieka Boga, ktry w dziewiczym onie teje Matki sta si czowiekiem dla zbawienia wszystkich ludzi. Jest ona Matk, ktr okreli mona jednym sowem morze (mare) z ktrego z kolei wywodzi si imi, niebiaskie imi: Maryja.29 Plinio Corra de Oliveira, przez cae ycie pozostajcy czonkiem sodalicji mariaskiej i tercjarzem karmelitaskim, zna, praktykowa i rozpowszechnia naboestwo do Matki Najwitszej: codziennie odmawia cay Raniec wity (trzy jego czci), jak rwnie Anio Paski i Godzinki o Niepokalanym Poczciu; nosi szkaplerz Najwitszej Maryi Panny z Gry Karmel oraz Cudowny Medalik objawiony w. Katarzynie Labour. Jednak spord wszystkich praktyk tego rodzaju za najdoskonalsz uwaa powicenie si na wzr w. Ludwika de Montfort Najwitszej Dziewicy, znane jako niewolnictwo mioci.
Ibidem, s. . P. Corra de Oliveira, Przedmowa do argentyskiego wydania Rewolucji i Kontrrewolucji, Tradicin, Familia, Propriedad, Buenos Aires , s. . 28 Na temat Boego macierzystwa Maryi, uroczycie ogoszonego w Efezie w r. zob. J. Collantes SJ, La fede nella Chiesa ca olica, s. - . 29 P. Corra de Oliveira, O servio uma alegria, Folha de S. Paulo, IX . Tum. woskie: Cristianita, nr , maj , s. .
26 27

XX

Ojciec Antonio Royo Marn podkrela, i adnego rodzaju pobonoci maryjnej nie da si porwna z naboestwem krzewionym przez w. Ludwika de Montfort w Traktacie o prawdziwym naboestwie do Najwitszej Maryi Panny,30 ktry jest ksig par excellence, zawierajc wznios doktryn.31 Z kolei ojciec Garrigou-Lagrange pisze: Traktacik ten to skarb Kocioa, podobnie jak jego streszczenie, ktre Bogosawiony przygotowa dla swej duchowej siostry pod tytuem Tajemnica Maryi.32 Mona powiedzie dodaje ojciec de Finance e powicenie osigno w nim wyraz doskonay.33 Wrd licznych wiadectw szczeglnie wymownie brzmi sowa samego Jana Pawa II, ktry w nastpujcy sposb opisuje rol Traktatu w procesie wasnej formacji duchowej: Lektura tej ksiki staa si dla mnie momentem przeomowym. Nazywam w tym wypadku momentem cay proces wewntrzny, ktry trwa do dugo, czy si on za z okresem konspiracyjnego przygotowania do kapastwa. Wtedy dotar do moich rk wanie w przedziwny Traktat: jedna z tych ksiek, ktrych nie wystarczyo tylko przeczyta. Pamitam, e chodziem z ni dugo, zabieraem j z sob nawet do pracy w fabryce sody (tak, e pikna okadka zostaa poplamiona wapnem) i z rnych stron wracaem do poszczeglnych jej fragmentw. Dostrzegem bowiem, e poza barokowym wystrojem stylu tej ksiki jest w niej co zasadniczego. I do tego wanie powracaem po kilka razy. Owocem takiej pracy nad Traktatem jest to, e na miejsce dawnego dziecicego (czy nawet modzieczego jeszcze) naboestwa do Matki Chrystusa uksztatowa si we mnie nowy do Niej stosunek, wynikajcy z najgbszych treci mojej wiary: jakby z samego serca rzeczywistoci Trynitarnej i Chrystologicznej.34

Antonio Royo Marn OP, La Virgen Maria, BAC, Madrid , s. . Ibidem, . 32 R. Garrigou-Lagrange OP, Vita spirituale, Ci Nuova, Roma , s. . 33 Joseph de Finance SJ, Conscration, w: Dsp, t. II, ( ), kol. (kol. ); Jean Weeger, Andr Derville, Esclave (spiritualit de l), w: Dsp, t. IV , ( ), kol. ; H. M. Gebhard, La devotion du Saint Esclavage du point de vue dogmatique, J. Poncet, Lyon . 34 Jan Pawe II, Nie lkajcie si. Rozmowy Andr Frossarda z Janem Pawem, prze. Anna Turowiczowa, Znak, Krakw , s. . Ojciec Ernesto Mura przypomina wpyw, jaki Traktat wywar na w. Piusa X i jego encyklik Ad diem illum z lutego r. Zob. Ernesto Mura, Il corpo mistico di Cristo, Paoline, Alba , t. II, s. - , - .
30 31

K K

Plinio Corra de Oliveira odkry Traktat i odda si w niewol Maryi w wieku dwudziestu dwch lat, po odprawieniu nowenny do w. Teresy z Lisieux, proszc o postp w yciu duchowym. Cae jego ycie i dziaalno mona rozpatrywa w kategoriach nieustannej medytacji nad dzieem w. Ludwika Marii Grignion de Montfort. Jeeli istnieje dzieo pozwalajce zrozumie wiato rozumu pene mioci, o ktrym mwi Dante, to jest nim dzieo w. Ludwika Grignion de Montfort.35 Wierz, i nie popeniam bdu twierdzc, e Traktat stanowi w swej istocie expos do dwch wielkich prawd nauczanych przez Koci; prawd, z ktrych Koci wyprowadza wszystkie niezbdne konsekwencje i w ktrych wietle badany jest kady przypadek ycia duchowego. Te prawdy to: duchowe macierzystwo Maryi w stosunku do rodzaju ludzkiego oraz uniwersalne porednictwo Najwitszej Dziewicy.36 Z Traktatu o prawdziwym naboestwie do Najwitszej Maryi Panny wywodzi si Rewolucja i Kontrrewolucja, ktrej autor sam nawietla gwne punkty styczne z arcydzieem w. Ludwika de Montfort.37 W przededniu kanonizacji Ludwika Marii Grignon de Monfort, kiedy nuklearny pomie trawi Hiroszim i Nagasaki, Plinio Corra de Oliveira nawiza do tego wydarzenia piszc o rozpowszechnieniu Prawdziwego Naboestwa w wiecie. Atomowa bomba katolicyzmu czeka w gotowoci od dwch stuleci. Kiedy wreszcie wybuchnie, wszyscy pojm pene znaczenie biblnych sw: non est qui se abscondat a calore ejus nic si nie schroni przed jego arem (Ps , ). Bomba ta nosi sodkie imi, gdy bomby Kocioa nale do Matki. Ta bomba nazywa si Traktat o prawdziwym naboestwie do Najwitszej Maryi Panny. Nieco ponad stustronicowa ksieczka. Kade jej sowo, kada w niej litera to skarb. To ksika nadchodzcych nowych czasw () Powtrzmy: Prawdziwe Naboestwo jest atomow bomb powsta nie po to, by zaba, lecz by prowadzi do zmartwych-

P. Corra de Oliveira, Grignion de Montfort, O Legionrio, nr , XI . P. Corra de Oliveira, Grignion de Montfort, O Legionrio, nr , XII . 37 P. Corra de Oliveira, Grignion de Montfort, jw.; Idem, Pro Maria ant maxima, O Legionrio, nr , XII ; Idem, Przedmowa do argentyskiego wydania Rewolucji i Kontrrewolucji.
35 36

XX

wstania, bomb dan przez Boga Kocioowi na to nieszczsne stulecie.38 Brazylski myliciel nieustannie podkrela profetyczny charakter myli w. Ludwika oraz jej aktualno w dwudziestym wieku: Gdyby kto poprosi mnie o wskazanie typu apostoa odpowiedniego dla naszych czasw, bez wahania wymienibym imi misjonarza... ktry zmar lat temu!39 w. Ludwik de Montfort jest nowoczesny, wci nowoczesny, podobnie jak prorok Eliasz byby dzi niezwykle nowoczesny w znaczeniu doskonaego odpowiadania naszym czasom i przystosowania do nich. Przystosowany w sensie waciwego uzdolnienia do czynienia dobra. Odpowiedni w sensie posiadania odpowiednich rodkw naprawy naszych czasw. I z tyche powodw na wskro nowoczesny. Albowiem bycie nowoczesnym nie musi oznacza upodobnienia do danych czasw. Czsto bywa wrcz odwrotnie. W przypadku apostoa bycie nowoczesnym to zdolno czynienia dobra dla wasnej epoki40

. Pobono maryjna i apostolat kontrrewolucyjny

Zmaganie Rewolucji z Kontrrewolucj pisze Plinio Corra de Oliveira to walka, w swej istocie, religna.41 Jak kade zagadnienie religne jest ona nierozerwalnie zwizana z ask, od ktrej zaley kada odnowa moralna. aska zaley od Boga, jednak Bg wolnym aktem swej woli yczy sobie, by rozdawanie ask zaleao od Maryi. Jest ona Powszechn Poredniczk, jest akweduktem aski. Dlatego jej pomoc jest niezbdnie potrzebna, by nie byo Rewolucji, albo eby zostaa ona pokonana przez Kontrrewolucj. () Dlatego naboestwo do Maryi stanowi warunek sine qua non dla stumienia Rewolucji i zwycistwa Kontrrewolucji.42
P. Corra de Oliveira, Grignon de Montfort, O Legionrio, nr , X . P. Corra de Oliveira, Doutor, Profeta e Apstolo na crise contempornea, Catolicismo, nr , maj , s. . Zob te Idem, O Reino de Maria, Realizao do mundo melhor, Catolicismo nr , lipiec ; Idem, Exsurge Domine! Quare obdormis?, Catolicismo nr , sierpie ; zob. te Cunha Alvarenga (Jos de Azeredo Santos), Servo de Maria, Amigo da Cruz e apstolo da Contra-Revoluo, Catolicismo, nr , kwiecie . 40 P. Corra de Oliveira, Doutor, Profeta e Apstolo na crise contempornea. 41 P. Corra de Oliveira, Przedmowa do argentyskiego wydania Rewolucji i Kontrrewolucji, s. - .
38 39

K K

Zagadnienie wkadu Maryi w apostolat kontrrewolucyjny nie ogranicza si jednakowo do aski. Nie naley zapomina o roli, jak w wybuchu i rozprzestrzenianiu Rewolucji odgrywa szatan. Logiczne wnioskowanie wskazuje, i wybuch nieuporzdkowanych namitnoci, tak wielki i powszechny, e spowodowa Rewolucj, nie mg nastpi bez dziaania nadnaturalnego.43 Jednake, rwnie i ta sia sprawcza Rewolucji zalena jest od wadzy i mocy Maryi, dla ktrej Bg zarezerwowa prawo zmiadenia gowy szatana. Stwierdzenie suwerennej wadzy Maryi pociga za sob ide Jej Krlewskoci, w czym wedle Plinia Corri de Oliveira nie naley upatrywa czysto dekoracyjnego tytuu, lecz osobicie sprawowan, jak najprawdziwsz wadz.44 Wiar katolikw w krlewski stan Maryi pisze znamienity mariolog mona uzna za rwnie star jak sam Koci.45 Prawd t zachwycajco streszcza encyklika Ad Caeli Reginam Piusa XII46, ogoszona z okazji ustanowienia liturgicznego wita Najwitszej Maryi Panny Krlowej na koniec Roku Maryjnego . Jezus jest Krlem wszechwiekw z natury i przez zawojowanie; przez Niego z Nim i w podlegoci Jemu krluje Maryja, przez ask, przez Boskie pokrewiestwo, przez zawojowanie i przez szczeglne wybranie. A Jej Krlestwo jest tak rozlege, jak Krlestwo Jej Syna, gdy nic nie zostao wyczone spod Jej panowania.47
42 Ibidem. Kwesti powszechnego porednictwa Maryi, nie uznanego jeszcze ocjalnie za dogmat, potwierdzaj encykliki: Leona XIII Octobri mense ( ), w. Piusa X Ad diem illum ( ), Piusa XII Mystici Corporis ( ). Zob. J. Collantes SJ, La fede nella Chiesa ca olica, s. - . 43 P. Corra de Oliveira, Przedmowa do argentyskiego wydania Rewolucji i Kontrrewolucji, s. - . 44 Ibidem, s. . 45 P. G. M. Roschini OSM, Maria Santissima nella storia della salvezza, Tipograa Editrice Pisani, Isola del Liri , t. II, s. . Wedle innego synnego mariologa panowanie Maryi, cho podporzdkowane Chrystusowi, rozciga si tak szeroko, jak panowanie samego Chrystusa, przed ktrym jak uczy w. Pawe zgina si kade kolano istot niebieskich i ziemskich, i podziemnych (Flp , ). Skoro zatem Maryja jest krlow wiata, jest krlow nieba, ziemi i czyca, Jej krlewsk wadz odczuwaj rwnie przebywajcy w czeluciach Avernu. Don Emilio Campana, Maria nel dogma ca olico, Marie i, Torino , s. . Na temat krlewskiego stanu Maryi zob. Thodore Kchler, Royaut de Marie, w: Dsp, t. XIII, , kol. ; G. M. Roschini OSM, Maria Santissima, t. II, s. - ; Tommaso M. Bartolomei OSM, Giusticazione dei titoli o fondamenti dommatici della Regalit di Maria, Ephemerides Mariologicae, t. XV, , s. - . 46 Pius XII, Encyklika Ad Caeli Reginam z X , w: AAS, t. , , s. - . 47 Pius XII, Przesanie radiowe Bendito seja o Senhor, s. - .

XX

Nasz Pan dowodzi Plinio Corra de Oliveira zapragn uczyni Maryj krlewskim narzdziem swej mioci,48 ustanawiajc J Krlow wszechwiata, aby nim rzdzia; aby rzdzia nade wszystko biednym, upadym i grzesznym rodzajem ludzkim. Dlatego te rzdy sprawowane nad wszechwiatem posiadaj ustrj prawdziwie maryjny.49 Maryja stoi, rzecz jasna, nieskoczenie niej od Boga, ktry jednak w swej hojnoci zechcia wyposay J we wadz. Rozdzielajc aski w wikszej lub mniejszej obtoci, powstrzymujc dziaanie szatana tak lub inaczej, Maryja sprawuje sw krlewsk wadz w kolei ziemskich wydarze. W tym sensie czas trwania Rewolucji i zwycistwo Kontrrewolucji od Niej zale.50

. Krlestwo Maryi w wizji w. Ludwika de Montfort

Przez Najwitsz Maryj Pann przyszed na wiat Jezus Chrystus i przez ni te chce On w wiecie panowa.51 Pocztkowe sowa Traktatu wspaniale streszczaj cae jego przesanie. Jakkolwiek dwuznaczno doskonale natychmiast likwiduje rozrnienie natur i rl Najwitszej Maryi Panny i Jezusa Chrystusa: Maryja jest rodkiem, Jezus Chrystus jedynym celem. Co wicej, autor ustala zwizek pomidzy dwoma rnymi, lecz blisko zwizanymi wydarzeniami: pierwsze to Wcielenie Sowa na wiecie i Jego Narodzenie, drugie, otoczone tajemnic, bo jeszcze nie ziszczone, to Krlestwo Boga Jezusa Chrystusa na ziemi. Jest to historyczne krlestwo, ktre jak wyranie wynika z Traktatu naley rozumie nie jako paruzj, lecz jako triumf Mistycznego Ciaa, tj. Kocioa. Bdzie ono wynikiem cudw sprawionych przez ponowny po Wcieleniu zwizek Ducha witego z Maryj Dziewic.52 Krlestwo to okrela wity mianem Krlestwa Maryi.
P. Corra de Oliveira, Przedmowa do argentyskiego wydania Rewolucji i Kontrrewolucji, . 49 Ibidem. 50 Ibidem. 51 w. Ludwik Maria Grignion de Montfort, Traktat o prawdziwym naboestwie, s. . 52 Zwizek midzy Niepokalan i Duchem witym jest tak niewyobraalny i doskonay, pisze w. Maksymilian Maria Kolbe e Duch wity dziaa wycznie poprzez Niepokaln, swoj Oblubienic. W konsekwencji Ona jest Poredniczk wszelkich ask pochodzcych od Ducha wietego (list do brata Salezego Mikoajczyka z lipca r.). Polski wity posuwa si do stwierdzenia, i Niepokalana jest w pewnym sensie wcieleniem Ducha witego. Zob. H. M. Manteau-Bonamy OP, Lo Spirito Santo e lImmacolata, tum. woskie, LEMI, Roma , s. .
48

s.

K K

Krlowanie waciwe przede wszystkim Bogu Ojcu trwao do Potopu pisze w. Ludwik de Montfort w Modlitwie za misjonarzy i zakoczyo si w strugach wody. Krlowanie Jezusa Chrystusa zakoczyo si w strugach krwi, ale Twoje krlowanie, Duchu Ojca i Syna, jeszcze si nie dobiego koca, ktry przyjdzie w strugach ognia, mioci i sprawiedliwoci.53 w. Ludwik de Montfort prorok ogaszajcy nadejcie Krlestwa Maryi prosi Pana o potop ognia czystej mioci, ktry oczyci ludzko i pon bdzie agodnie, lecz z moc, tak i porwie i nawrci wszystkie narody, w tym muzumanw, bawochwalcw, a nawet ydw.54 Kiedy nadejdzie w szczliwy czas, gdy boska Maryja ustanowiona zostanie Pani i Wadczyni serc, by je cakowicie podda wadzy swego wielkiego i jedynego Jezusa? () Czasy te nastan dopiero wwczas, gdy zostanie poznane i praktykowane naboestwo, ktre oto gosz: Ut adveniat regnum tuum, adveniat regnum Mariae: Aby przyszo krlestwo Twoje, Panie, niech przyjdzie krlestwo Maryi.55 w. Ludwik de Montfort utrzymuje, i Krlestwo Maryi bdzie czasem nieznanego w dziejach rozkwitu Kocioa. Stwierdza nawet, e aby taki okres zaistnia, Najwyszy wraz z Matk swoj musz stworzy sobie wielkich witych, ktrzy witoci przewysz innych witych, jak cedry Libanu przewyszaj karowate krzewy.56 Sposobem praktycznej realizacji tego szczeglnego zwizku Maryi z duszami jej apostow bdzie Prawdziwe Naboestwo, ktrego tajemnic odsania i wyjania w. Ludwik w swym Traktacie. Krlewski stan Maryi musi najpierw zaistnie we wntrzu dusz; stamtd dopiero owieca bdzie religne i wieckie ycie caego ludu. Krlestwo Maryi konkluduje Plinio Corra de Oliveira bdzie czasem, w ktrym zwizek dusz z Matk Bo osignie bezprecedensowe (za wyjtkiem, oczywicie, przypadkw indywidualnych) natenie w dziejach ludzkoci. Jak form w, z pewnoci
w. L. M. Grignion de Montfort, Modlitwa za misjonarzy, . Ibidem, . 55 w. Ludwik Maria Grignion de Montfort, Traktat o prawdziwym naboestwie, s. . 56 Ibidem, s. . Na temat apostow ostatnich dni zob. A. Lhoneau, La Vierge Marie et les aptres des des derniers temps daprs le B. Louis-Marie de Montfort, Mame, Tours ; H. Frehen, Le second avnement de Jesus-Christ et la methode de saint Louis-Marie de Montfort, Documentation Montfortaine, t. , , nr ; Stefano De Fiores SMM, La missione nellitinerario spirituale e apostolico di S. Luigi Maria di Montfort, w: La missione montfortana ieri ed oggi, materiay z II Midzynarodowej Konwencji Montfortaskiej ( ), Centro Intermonfortano di Documentazione, Roma .
53 54

XX

najdoskonalszy, zwizek przyjmie? Nie znam doskonalszego rodka osignicia i wyraenia takiego zwizku, ni wite niewolnictwo Maryi, ktrego uczy w. Ludwik Maria Grignion de Montfort w Traktacie o prawdziwym naboestwie do Najwitszej Maryi Panny.57

. Servitudo ex caritate: posuszestwo drog do wolnoci

Powicenie si Maryi w rozmaitych formach stanowi zasadniczy element charyzmatu nie tylko ksiy monfortian, ale rwnie marianistw, klaretynw i innych zgromadze duchownych.58 Wystpuje rwnie w licznych stowarzyszeniach, jak: Legion Maryi, Rycerstwo Niepokalanej, wiatowy Apostolat Fatimski, Stowarzyszenie Maryi Krlowej Serc, a take w sodalicjach mariaskich. Wraz z wyborem Jana Pawa II na Stolic Piotrow i ponawianymi przeze aktami powicenia poszczeglnych Kociow i narodw, Kocioa Powszechnego i caego wiata ( , , ) zauwaa monfortianin, ojciec Stefano De Fiores powicenie/ zawierzenie Maryi stao si tematem teologicznym bez granic.59 Powicenie Maryi cho od najdawniejszych czasw obecne w tradycji Kocioa jest jednak czsto przedmiotem najrniejszych nieporozumie. Przeciwko tego rodzaju powiceniu sprzymierzaj si dwa rodzaje krytyki: pierwszy dotyczy samego podmiotu, tj. Najwitszej Dziewicy, ktrej jakoby oddaje si nienalen form czci latria; 60 drugi odnosi si do metody, pojmowanej zgodnie z wizj w. Ludwika de Montfort jako niewolnictwo Maryi. Pierwszy zarzut odpiera sam w. Ludwik: powicenie w caoci musi kierowa si ku Chrystusowi, ktry winien by ostatecznym
P. Corra de Oliveira, Przedmowa do argentyskiego wydania Rewolucji i Kontrrewolucji, . 58 Na temat zwizku powicenia w. Ludwika Marii Grignion de Montfort i w. Maksymiliana Kolbe Matce Boej zob. Antonio M. Di Monda OFMConv., La consacrazione a Maria, Milizia dellImmacolata, Napoli . 59 Stefano De Fiores SMM, Maria nella teologia contemporanea, Centro Madre della Chiesa, Roma , s. - . Zob. te A. Rivera, Boletn bibliogrco de la consagracin a la Virgen, Ephemerides Mariologicae, t. , , s. - . 60 Powicenie w prawdziwym tego sowa znaczeniu protestuje np. progresywistyczny teolog Juan Alfaro skierowane moe by jedynie do Osoby Boskiej, poniewa powicenie stanowi akt latrii, ktrej ostatecznym celem moe by tylko Bg, J. Alfaro, Il cristocentrismo della consacrazione a Maria nella congregazione mariana, Stella Matutina, Roma , s. .
57

s.

K K

celem wszystkich naszych naboestw, inaczej bowiem byyby one bdne i zudne.61 To oczywiste wyjania i powicenie Maryi nie moe mie innego celu ni Chrystus. Jeli wic ugruntowujemy mocne naboestwo do Najwitszej Dziewicy, czynimy to li tylko w celu doskonaego ugruntowania naboestwa naszego do Chrystusa.62 Jest to zatem kwestia nie latrii, lecz hiperdulii uprawnionego rodzaju kultu. Teologia uczy, i Maryi powinnimy oddawa cze nie ograniczajc si do dulii, przysugujcej witym, lecz cze na poziomie hiperdulii, stojcej w hierarchii zaraz po latrii, zarezerwowanej dla Boga i witej Natury Ludzkiej naszego Zbawiciela.63 Nowoczesn wraliwo o wiele bardziej jednak razi druga kwestia, dotyczca pojcia niewolnictwa.64 Wyraa ona bowiem relacje zalenoci i poddania przeciwne idei wyzwolenia i samostanowienia leitmotivu mentalnoci progresywistycznej.65 Czowiekowi nowoczesnemu nie mieci si w gowie, e ktokolwiek mgby chcie odnale sw wolno w zalenoci od drugiego czowieka. Nikt ju wicej nie yczy sobie by niewolnikiem, nawet niewolnikiem mioci66 protestuje znany teolog progresywistyczny. A jednak wici i papiee od wieku dziewitego a do czasw obecnych przybierali w ocjalnych wystpieniach tytu servus servorum Dei,67 za zaszczyt poczytujc sobie powicenie si na ksztat niewolnikw Jezusowi Chrystusowi, Najwitszej Dziewicy i bliniemu swemu.68 Pan uczyni mnie niewolnikiem ludu Hippony pisze
w. Ludwik Maria Grignion de Montfort, Traktat o prawdziwym naboestwie, s. . Ibidem, s. . 63 R. Garrigou-Lagrange OP, Vita spirituale, s. . 64 Nauczanie Kocioa na temat niewolnictwa wyraaj sowa w. Pawa: Nie ma ju yda ani poganina, nie ma ju niewolnika ani czowieka wolnego, nie ma ju mczyzny ani kobiety, wszyscy bowiem jestecie jednym w Chrystusie Jezusie (Ga , ). Dom kadego czowieka dodaje w. Jan Chryzostom w Epistula ad Ephesios jest pastwem, w ktrym istnieje hierarchia: m posiada wadz nad on, ona nad niewolnikami, niewolnicy nad swymi onami, a mczyni i kobiety nad swymi dziemi, cyt za: Paul Allard, Les esclaves chrtiens depuis les premiers temps de lEglise jusqu la n de la domination romaine en Occident, Didier et C., Paris , s. . 65 Na temat niewolnictwa i moralnoci chrzecaskiej zob. Pietro Palazzini, haso Schiavit, w: EC, t. XI ( ), kol. ; Viktor Cathrein SJ, Filosoa morale, tum. woskie Libreria Editrice Fiorentina, Firenze , t. II, s. - . 66 Edward H. Schillebeeckx, Maria madre della Redenzione, tum. woskie, Edizioni Paoline, Catania , s. . 67 A. Pietro Frutaz, Servus Servorum Dei, w: EC, t. XI ( ), kol. - . w. Grzegorz Wielki by pierwszym papieem, ktry nagminnie uywa tego tytuu. Zob. Pawe Diakon, Vita S. Gregorii, w: PL, t. , s. . 68 w. L. M. Grignion de Montfort, Traktat o prawdziwym naboestwie, s. , a take O naladowaniu Chrystusa, ks. III, rozdz. X.
61 62

XX

w. Augustyn,69 a w. Jan Chryzostom stwierdza: Jeeli Ten, ktry jest obrazem Boga, poniy si przybrawszy posta niewolnika, by zbawi niewolnikw, czy mona si dziwi, e ja, ktry jestem niczym ponad niewolnika, czyni si niewolnikiem moich braci w niewolnictwie?70 Plinio Corra de Oliveira przedstawiajc ten problem w serii artykuw opublikowanych na amach Folha de So Paulo, z charakterystyczn dla siebie klarownoci przywrci pojciom niewolnictwo i wolno ich prawdziwe znaczenie:71 Czowieka wypeniajcego swe obowizki zwyko si okrela mianem niewolnika obowizku. Tymczasem czowiek taki stoi u szczytu wolnoci. Oto aktem w peni osobistym pozna drogi, ktrymi i naley, po msku zdecydowa nimi pj, odpar szturm nieuporzdkowanych namitnoci usiujcych go zalepi, zmikczy jego postanowienie i zatarasowa drog, ktr w sposb wolny wybra. Taki czowiek ktry, odnisszy to najwiksze zwycistwo, poda twardym krokiem prawidow drog jest wolny. Niewolnikiem przeciwnie jest ten, kto pozwala, by nieuporzdkowane namitnoci skaniay go ku temu, czego ani rozsdek nie aprobuje, ani wola nie wybiera. Owych naprawd przegranych nazywa si niewolnikami grzechu. Poprzez niewol grzechu wyzwolili si oni spod zdrowego zwierzchnictwa rozumu. () Powyszy sposb rozumowania by niegdy powszechny dzi niestety wszystko si odwrcio. Za wzr czowieka wolnego przyjmuje si bezdomnego hippisa, wczcego si bez celu z kwiatkiem w doni, albo te hippisa z bomb w doni siejcego terror. W przeciwiestwie do nich, osob posuszn prawom Boskim i ludzkim uznaje si za skrpowan czy pozbawion wolnoci.
P. Allard, Les esclaves chrtiens, s. . w. Jan Chryzostom, De mutatione nominum, Homilia II, , , cyt. za P. Allard, Les esclaves chrtiens, s. - . W opinii ojca Garrigou-Lagrangea cho istniej niewolnicy ludzkiego powaania, niewolnicy ambicji, pienidzy i innych skandalicznych namitnoci, na szczcie istniej te niewolnicy zoonych obietnic, niewolnicy sumienia i obowizku. Druga ze wspomnianych grup dostarcza przykadu witego niewolnictwa. Mamy tu do czynienia z yw metafor, stanowic przeciwiestwo niewolnictwu grzechu. O. R. Garrigou-Lagrange OP, La Mre du Sauveur et notre vie intrieure, Editions du Cerf, Paris , apendix IV. 71 Myl Plinia Corri de Oliveira odzwierciedla tu nauczanie Leona XIII zawarte w encyklice Libertas z czerwca r. (w: Encykliki Leona XIII, WSP, Supsk , t. I, s. ) i antycypuje nauczanie Jana Pawa II zawarte w encyklice Veritatis Splendor z sierpnia r.
69 70

K K

W obecnej rzeczywistoci wolny jest czowiek, ktrego prawo upowania do kupowania jakich chce narkotykw, do uywania ich jak tylko sobie yczy i wreszcie do... popadnicia w ich niewol. Prawo za, ktre zabrania czowiekowi zosta niewolnikiem narkotykw, odbiera si jako tyraskie, prowadzce do zniewolenia. I znowu, w tej skrzywionej perspektywie odwrconych wartoci za objaw zniewolenia uchodzi zakonny lub, przez ktry w peni wiadomie i w sposb wolny mnich powica siebie, bez moliwoci odwrotu, penej samozaparcia subie najwyszym ideaom chrzecastwa. By broni swej decyzji przed tyrani wasnej saboci, mnich podporzdkowuje si wadzy czujnych zwierzchnikw. Kto w ten sposb zwizuje si, aby si uwolni od zych namitnoci, najpewniej dzi okrelony zostanie mianem tchrzliwego niewolnika. Tak jakby zwierzchnik nakada na jarzmo ograniczajce jego wol, gdy tymczasem wrcz przeciwnie zwierzchnik suy przewodnictwem wzniosym duszom, ktre nie poddajc si gronemu lkowi wysokoci, wspinaj si w wolnoci i odwanie ku szczytowi drabiny najwyszych wartoci. Tak wic za wolnego uchodzi ten, kto z zamionym umysem i zaman wol, kierowany przez oszalae zmysy, rozpustnie zsuwa si po pochyoci zych nawykw, za niewolnika za ten, kto skania si przed rozumem, przezwycia namitnoci si woli i, posuszny prawom Boskim i ludzkim, kieruje si w praktyce adem. Nade wszystko jednak w takiej bdnej wizji niewolnikiem jest osoba, ktra w celu zapewnienia sobie peniejszej wolnoci, w nieskrpowany sposb wybiera podporzdkowanie wadzom mogcym ni pokierowa ku zamierzonemu przez ni celowi. Oto do tego prowadzi przesiknita freudyzmem opinia dzisiejszych czasw!72 W jakim sensie moemy czy mio z niewolnictwem, ktre pojmowane w kategoriach narzucania woli innym wydaje si dalece jej przeczy? W dobrej lozoi wyjania znw Plinio Corra de Oliveira mio jest aktem, przez ktry wola w sposb nieskrpowany czego pragnie. Std nawet w potocznym jzyku chcie
72

P. Corra de Oliveira, Oberceder para ser livre, Folha de S. Paulo,

IX

XX

i kocha s sowami, ktrych mona uy w jednakowym sensie. Niewolnictwo mioci oznacza szlachetn kulminacj aktu, przez ktry kto w sposb nieskrpowany oddaje si jakiemu ideaowi czy sprawie. Albo wie si z drug osob. Uwicona mio i obowizki stanu maeskiego maj w sobie co, co wie, czy i uszlachetnia. Po hiszpasku kajdanki nazywaj si esposas, czyli maonki. Taka przenonia wywouje umiech, cho zwolennikw rozwodw moe przyprawi o dreszcz. W istocie nawizuje ona do nierozerwalnoci. Po portugalsku i wosku o maestwie mwi si wizy. Mocniej od maestwa wie stan kapaski. A stan zakonny, w pewnym sensie, jeszcze mocniej. Im wyszy stan swobodnie wybieramy, tym nie tylko wizy s mocniejsze, ale i wolno prawdziwsza.73 Plinio Corra de Oliveira przypomina cudowny radykalizm powicenia w. Ludwika Marii Grignion de Montfort. Podlegaj mu nie tylko materialne dobra czowieka, ale te zasugi jego dobrych uczynkw i modlitw, jego ycie, jego ciao i dusza. Powicenie to nie ma granic, gdy niewolnik z denicji nie posiada nic wasnego, cay naley do swego pana. W zamian Maryja uzyskuje dla swego niewolnika mioci specjalne aski Boe, ktre owiecaj jego inteligencj i wzmacniaj jego wol. W zamian za to powicenie, Matka Boa w cudowny sposb dziaa w najgbszych zaktkach jestestwa swego niewolnika, tworzc z nim niezrwnan jedno. Owoce owej jednoci zostan dostrzeone w osobach Apostow Ostatnich Dni, ktrych prol moralny pomiennymi sowy szkicuje wity w swej synnej Modlitwie za Misjonarzy. Uywa w tym celu jzyka icie apokaliptycznego, w ktrym zdaje si oywa

73

P. Corra de Oliveira, ibidem. Wzywajc wszystkich ludzi ku szczytom wolnoci w niewolnictwie mioci, w. Ludwik de Montfort czyni to z niezwyk roztropnoci, pozostawiajc szerokie pole dla wanych niuansw. Jego niewolnictwo mioci, pene szczeglnego znaczenia dla ludzi zwizanych lubami zakonnymi, moe rwnie sta si udziaem duchowiestwa diecezjalnego oraz laikatu. W istocie, odwrotnie ni ma to miejsce w przypadku lubw zakonnych, wicych bd przez jaki okres czasu, bd doywotnio, niewolnik mioci w kadej chwili moe porzuci ten wzniosy stan nie popeniajc ipso facto grzechu. Co wicej, podczas gdy osoba zakonna grzeszy nieposuszestwem wedug reguy, niewolnik mioci nie popenia grzechu z powodu prostego faktu zaprzeczenia w jaki sposb absolutnej hojnoci zoonego daru. Tak wic osoba wiecka trwa w swym niewolniczym stanie za spraw aktu wolnej woli, otwarcie lub skrycie powtarzanego codziennie lub jeszcze lepiej co chwil (ibidem).

K K

cay ogie Jana Chrzciciela, caa moc kaznodziejska Jana Ewangelisty i caa gorliwo Pawa z Tarsu. Opisujc nadzwyczajnych ludzi walczcych z szatanem o Krlestwo Maryi, zmagajcych si z nim samym oraz ze wiatem i ciaem, w. Ludwik przedstawia ich jako wspaniae wzory, ktre ku doskonaemu niewolnictwu wobec Najwitszej Dziewicy pocigaj wszystkich walczcych w szeregach Kontrrewolucji w obecnych, ciemnych czasach.74

. Owoce zawierzenia: Nowe redniowiecze?

W jakim sensie i w jaki sposb cywilizacja chrzecaska jest owocem powicenia Maryi? Z samej denicji powicenie oznacza podporzdkowanie czowieka i spoeczestwa Bogu.75 Termin Krlestwo Maryi wyraa idea sakralizacji porzdku doczesnego przez porednictwo Maryi i jest niczym innym jak cywilizacj chrzecijask, zawsze wskazywan przez papiey jako cel do osignicia. W tym sensie cywilizacja chrzecaska podporzdkowana cakowicie Bogu i uznajca najwysz wadz krlewsk Jezusa Chrystusa i Maryi jest sakralna i hierarchiczna. Krlestwo Maryi bdzie cywilizacj sakraln, poniewa fundamentem jej adu jest Bg. Prawo kierujce relacjami z Bogiem, jak rwnie stosunkami midzyludzkimi bdzie prawem zalenoci, ktre znajduje swj szczytowy wyraz w niewolnictwie mioci do Najwitszej Panienki. Ludzki aspekt niewolnictwa Maryi wykazuje analogie ze redniowiecznymi stosunkami feudalnymi, odzwierciedlajcymi chrzecask ide zalenoci; stosunkami nie ograniczajcymi, lecz raczej zwikszajcymi wolno i odpowiedzialno poddanych. Spoeczno feudalna bya spoecznoci ludzi wolnych, opart na dwustronnej relacji wzajemnej lojalnoci.76 Niewolnictwo jest bez wtpienia niemoralne, jeeli zakada zupene podporzdkowanie
P. Corra de Oliveira, Przedmowa do argentyskiego wydania Rewolucji i Kontrrewolucji, - . 75 w. Augustyn, De Civitate Dei, ks. X, rozdz. ; zob. S. de Fiores SMM, haso Consacrare, w: Nuovo Dizionario di Mariologia, wyd. S. de Fiores e Salvatore Meo, Paolina, Milano , s. oraz J. de Finance Conscration. 76 Zob. Franois-Louis Ganshof, Quest-ce que la fodalit, Tallandier, Paris ; Robert Boutruche, Seigneurie et fodalit, Aubier, Paris ( ), Joseph Calme e, La socit feudale, wyd. , Colin, Paris , Marc Bloch, Spoeczestwo feudalne, prze. Eligia Bkowska, PIW, Warszawa .
74

s.

XX

jednego czowieka drugiemu, przy odebraniu mu naturalnych, niezbywalnych praw. Zaleno od drugiego czowieka nie jest niemoralna, jeeli prawa te zostaj uznane i jeeli zaleno ta pochodzi z wolnego wyboru, jak to si dzieje w zakonach i jak miao to miejsce w redniowiecznym wiecie chrzecaskim.77 redniowiecze wyraao powszechnie odczuwane przekonanie, e kady czowiek ma zwierzchnika. By nim jego pan, ktry z kolei mia swojego pana krla. Spoeczestwo to wedle znakomitego okrelenia Augustina Thierryego przedstawiao obraz wielkiego acucha powinnoci.78 W tym sensie Krlestwo Maryi przypomina bdzie redniowiecze, opok par excellence sakraln i chrzecask, zachowujc jednak w pamici bdy, ktre w przeszoci doprowadziy do jej rozkadu: Porzdek zrodzony z Kontrrewolucji bdzie musia lni jeszcze bardziej ni ten z czasw redniowiecza w trzech zasadniczych punktach, w ktrych ten ostatni zosta naruszony przez Rewolucj: . Gbokie poszanowanie praw Kocioa i papiestwa oraz sakralizacja w maksymalnie moliwym stopniu wartoci ycia doczesnego, wszystko to w opozycji do laicyzmu, interkonfesjonalizmu, ateizmu i panteizmu, jak rwnie ich nastpstw. . Duch hierarchii cechujcy wszystkie aspekty spoeczestwa i pastwa, kultury i ycia, w przeciwiestwie do egalitarnej metazyki Rewolucji. . Gorliwo w wykrywaniu i zwalczaniu za w jego zarodkowych lub utajonych formach, w gromieniu go poprzez potpianie i nadawanie mu pitna haby oraz w karaniu go z niezomn stanowczoci we wszelkich jego przejawach, a szczeglnie tych, ktre sprzeciwiaj si ortodoksji i czystoci obyczajw, w przeciwiestwie do liberalnej metazyki Rewolucji oraz jej deniom do swobodnego panowania za i jego ochrony.79

Zob. P. Allard, Les origines du servage en France, wyd. ., J. Gabalda, Paris ; Charles Verlinden, Lesclavage dans lEurope mdivale, t. - , De Tempel, Brugge Gent ; Francesco Michelini, Schiavit, religioni antiche e cristianesimo primitivo, Lacaita, Manduria . 78 Bertrand de Jouvenel, De la souverainet, Genin, Paris , s. . 79 P. Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. - .
77

K K

Czy Krlestwo Maryi bdzie powrotem do przeszoci, czy te otworzy drzwi absolutnie nowej i nie dajcej si przewidzie przyszoci? W przekonaniu Plinia Corri de Oliveira na oba te pytania odpowiedzie naley twierdzco. Natura ludzka rzdzi si staymi prawami, niezmiennymi niezalenie od miejsca i czasu podobnie te niezmienne pozostaj podstawowe zasady cywilizacji chrzecaskiej. Dlatego nowy ad, nowa cywilizacja chrzecaska bez wtpienia nosi bdzie w kluczowych zarysach gbokie podobiestwo do starej. Bdzie ona, daj Boe, w XXI wieku taka sama, jak w wieku trzynastym. Z drugiej jednak strony materialno-techniczne warunki ycia zmieniy si tak dalece, e byoby cakowicie sprzeczne z podejciem organicznym owe zmiany lekceway. W tej szczegowej kwestii nie naley zatem zbyt wiele planowa. Twrcy cywilizacji redniowiecznej w jej pocztkach nie zaplanowali sobie trzynastego stulecia tak, jak ono przebiego. Pragnli oni po prostu czyni wiat katolickim. Przeto kade z wczesnych pokole rozwizywao wasne problemy w oparciu o gbi katolickiego wiatopogldu, nie tracc czasu na bezproduktywne projektowanie. Czymy i my podobnie. W oglnych zarysach ju znamy cay szkielet z historii i Magisterium Kocioa. Jeeli za chodzi o szczegy, bdziemy posuwa si krok za krokiem, bez czysto teoretycznych, wypracowanych przy biurku planw: sucit diei malitia sua.80 Mionicy redniowiecza niewaciwie si wyraaj utrzymujc, i wiat osign wwczas szczyt swego rozwoju. Szlakiem wytyczonym przez cywilizacj redniowieczn mona byo pj dalej. Majestatyczny, subtelny czar wiekw rednich wypywa nie tyle z ich osigni, co z iskrzcej si prawdy i gbokiej harmonii zasad, z ktrych wyrosy. adna inna epoka nie posiadaa takiej peni wiedzy o naturalnym porzdku rzeczy; adna tak gboko nie odczuwaa niewystarczalnoci tego, co naturalne mimo osignicia peni jego rozwoju w istniejcych warunkach i niezbdnoci tego, co nadprzyrodzone; adna nie janiaa pod socem nadprzyrodzonego wpywu tak niewinnoci i wiksz jeszcze od niej szczeroci.81
80 P. Corra de Oliveira, A sociedade crist e organica e a sociedade mecanica e pag, Catolicismo, nr , listopad . Na ten temat zob. te Idem, A rplica da autenticidade, s. - . 81 P. Corra de Oliveira, A grande experiena de anos de luta.

XX

W rodzinie dusz uznajcej duchowe ojcostwo Plinia Corri de Oliveira, ufno w Krlestwo Maryi nie jest elementem drugorzdnym czy ubocznym. Sceptycyzm w stosunku do powyszej perspektywy charakteryzuje osoby negujce prawdziwy postp w yciu duchowym i spoecznym jednostek i caych narodw. W dziewitnastym stuleciu tego rodzaju podejrzliwo narastaa wok idei Krlestwa Chrystusa i zwizanego z ni wielkiego naboestwa do Najwitszego Serca. Nie mniej gboka wi czy dzi ide Krlestwa Maryi z naboestwem do Jej Niepokalanego Serca, potwierdzonym przez objawienia fatimskie.82 Idee Krlestwa Chrystusa i Krlestwa Maryi s ze sob powizane rwnie cile, jak powizane s ze sob naboestwa do Najwitszych Serc Jezusa i Maryi. Krlowanie Chrystusa w duszach i w spoeczestwie nie rni si od krlowania Maryi, za naboestwa do obu Najwitszych Serc przygotowuj na jeden i ten sam triumf. Dla wszystkich wiernych niewolnictwo mioci oznacza wic anielsk, najwysz wolno, z ktr Maryja oczekuje ich u progu dwudziestego pierwszego stulecia: umiechnita i pikna zaprasza do swego Krlestwa zgodnie z obietnic dan w Fatimie: W kocu moje Niepokalane Serce zatriumfuje!.83

. De Fatima numquam satis

W roku w Fatimie Maryja powierzya trzem portugalskim dzieciom ordzie otwierajce horyzonty tragedii, a jednoczenie sodkiej nadziei zawartej w obietnicy triumfu jej Niepokalanego Serca.84 Plinio Corra de Oliveira odkry fatimskie ordzie dopiero wiele lat pniej, znajdujc w nim echo gbokiego pragnienia bdcego w jego sercu od dawna: denia w. Ludwika Marii Grignion de
82 Pricles Capanema, Fatima e Paray-le Monial: uma visao de conjunto, Catolicismo, nr , czerwiec . Liturgiczne wito Niepokalanego Serca Maryi zapocztkowa w swoim zgromadzeniu w. Jan Eudes w roku . W roku Pius XII rozszerzy je na cay Koci. Sam Pius XII padziernika r. w odpowiedzi na usilne bagania episkopatu Portugalii uroczycie powici Koci i rodzaj ludzki Niepokalanemu Sercu Maryi. 83 P. Corra de Oliveira, Obedecer para ser livre, s. . 84 Szeciokrotne ukazanie si Matki Boej dziesicioletniej ucji dos Santos oraz jej kuzynom: dziewicioletniemu Franciszkowi i siedmioletniej Hiacyncie Marto miao miejsce midzy maja a padziernika r. W roku biskup Leiri, Jos Alves Correia uzna kult Matki Boej Fatimskiej. W roku kardyna Aloisi Masella uroczycie ukoronowa gur Matki Boej Fatimskiej w obecnoci pielgrzymw.

K K

Montfort, jak rwnie wszystkich tych dusz, ktre przez wieki yczyy sobie Krlestwa Maryi i przepowiaday je. W pierwszych dniach kwietnia roku, gdy druga wojna wiatowa zmierzaa ju do tragicznego epilogu, Doktor Plinio wznis na amach Legionrio oczy ku Maryi, dostrzegajc w objawieniach fatimskich najwaniejsze i najbardziej znaczce wydarzenie wieku. De Maria numquam satis (O Maryi nigdy dosy). Mona te powiedzie: De Fatima numquam satis. Fatima jest wydarzeniem nie tylko portugalskim, istotnym jedynie dla naszych czasw. Fatima to nowa cezura w dziejach Kocioa. Fatima stanowi czy to si komu podoba czy nie prawdziwy wit nowej ery, ktrej pierwszy blask zapon nad polami bitew85 Kiedy ziemia pogrya si w zamcie pisa w Catolicismo w roku otworzyy si niebiosa i w Fatimie objawia si Dziewica, aby powiedzie ludziom prawd. Surow prawd, pen napomnie i nawoywania do pokuty, ale zarazem pen obietnic zbawienia. Cud Fatimy powtrzy si tu przed kocem tego smutnego i skandalicznego roku zamtu, na oczach Wikariusza Chrystusowego, na wiadectwo, e Boa groba nieustannie wisi nad czowiekiem, ale Dziewicza Matka nigdy nie przestanie chroni Kocioa i swych wiernych dzieci.86 Czy triumf Niepokalanego Serca Maryi pisa ponownie w Catolicismo w roku moe by czym innym ni Krlestwem Najwitszej Dziewicy, ktre przepowiada w. Ludwik Maria Grignon de Montfort? A czy owo Krlestwo moe by czym innym ni er cnoty, kiedy to ludzko pojednana z Bogiem na onie Kocioa y bdzie na ziemi zgodnie z Prawem przygotowujc si do chway nieba?87 Ordzie fatimskie stanowi wedle sw siostry ucji jedn tajemnic podzielon na trzy rne czci.88 Dwie z nich ujawnia ona sama w roku . Pierwsza ukazuje potworn wizj pieka, do ktrego spadaj dusze grzesznikw; wizja ta kontrastuje z miosierdziem
85 P. Corra de Oliveira, Livros versus canhes, O Legionrio, nr , IV . Na temat Fatimy zob. te O Legionrio, nr , I , nr , I i nr , V . 86 P. Corra de Oliveira, Nolite timere pusillus grex, Catolicismo, nr stycze . 87 P. Corra de Oliveira, Hodie in terra canunt angeli, laentantur archangeli, hodie exsultant justi, Catolicismo, nr , grudzie . 88 Memorias e Cartas da Irm Lucia, wstp i przypisy o. Antonio Maria Martins SJ, Guimaraes, Porto , s. - .

XX

Niepokalanego Serca Maryi, najwspanialszym remedium oarowanym przez Boga rodzajowi ludzkiemu dla zbawienia dusz. Druga cz tajemnicy dotyczy dramatycznej alternatywy dziejowej naszych czasw: pokj, owoc nawrcenia wiata i wypenienia prb Matki Boej albo straszliwa kara, ktra spadnie na ludzko, jeli trwa bdzie w grzechu. Najwaniejszymi warunkami uniknicia kary przekazanymi przez Maryj s: powicenie Rosji Jej Niepokalanemu Sercu oraz praktyka wynagradzajcej Komunii witej w kad pierwsz sobot miesica. Ordzie implikuje konieczno nawrcenia rozumianego nade wszystko jako rechrystianizacja spoeczestwa i jego moralna odnowa. Jeeli ludzie me yczenia speni, Rosja nawrci si i zapanuje pokj, jeeli nie, Rosja rozszerzy swoje bdne nauki po wiecie, wywoujc wojny i przeladowania Kocioa. Sprawiedliwi bd mczeni, Ojciec wity bdzie bardzo cierpie, wiele narodw zostanie zniszczonych, na koniec zatriumfuje moje Niepokalane Serce. Ojciec wity powici mi Rosj, ktra si nawrci, a dla wiata nastanie okres pokoju.89 Odwoania do Fatimy charakteryzoway niemal kade publiczne wystpienie Plinia Corri de Oliveira. We wstpie do niewielkiej ksieczki autorstwa Antnia Augusta Borelleg Machado, tak oto ukaza Fatim w perspektywie oglnej: Zachodnie Cesarstwo Rzymskie zakoczyo swoje istnienie katastrof, opisan i wyjanion przez geniusz wielkiego Doktora Kocioa, jakim by w. Augustyn. Upadek redniowiecza zosta przewidziany przez wielkiego proroka, w. Wincentego Ferreriusza. Rewolucja francuska, ktra oznacza koniec epoki nowoytnej, bya przewidziana przez innego wielkiego proroka w. Ludwika Mari Grignion de Montfort. Epoka wspczesna, ktra wydaje si koczy nowym kryzysem, zostaa obdarzona wikszym przywilejem, gdy to sama Matka Boa przysza przemwi do ludzi. wity Augustyn mg tylko potomnoci wyjani przyczyny tragedii, ktrej sam by wiadkiem. w. Wincentemu Ferreriuszowi i w. Ludwikowi Grignion de Montfort nie udao si odsun burzy, gdy ludzie nie chcieli ich sucha. Z kolei Matka Boa wyjania przyczyny obecnego kryzysu i zarazem wskazuje rodki
89

Kongregacja Nauki Wiary, Ordzie Fatimskie, Pallotinum, Pozna

, s.

K K

zaradcze, przepowiadajc jednoczenie katastrof, jeli ludzie Jej nie posuchaj. Pod kadym wzgldem, zarwno z powodu swej treci, jak i godnoci objawiajcej si Osoby, ordzie fatimskie przewysza wic to wszystko, co Opatrzno przekazywaa ludziom w obliczu wielkich nawanic dziejowych. Z tego te powodu, mona kategorycznie stwierdzi bez najmniejszej obawy popadnicia w sprzeczno, e objawienia Matki Boej i Anioa Pokoju w Fatimie stanowi najwaniejsze i najbardziej zachwycajce wydarzenia dwudziestego wieku.90

. Trzecia tajemnica fatimska

Trzecia cz tajemnicy fatimskiej, zgodnie ze wskazaniem danym siostrze ucji przez Matk Bo, powinna bya zosta ujawniona najpniej w roku . Jan XXIII, pierwszy papie, ktry przeczyta tekst siostry ucji, odmwi jednake jego upublicznienia. lutego roku w zwizej notce prasowej Watykan poinformowa, i tajemnica fatimska nie zostanie ujawniona. Pawe VI, wybrany czerwca roku, przeczytawszy ordzie przyj w tej sprawie postaw swego poprzednika.91
90 P. Corra de Oliveira, Sowo wstpne do: A. A. Borelli Machado, As aparies e a mensagem de Ftima conforme os manuscritos da Irm Lucia; tumaczenie polskie: Dodatek w: Fatima ordzie tragedii czy nadziei?, Stowarzyszenie Kultury Chrzecaskiej im. Ks. Piotra Skargi , s. ; tumaczenie woskie Le apparizioni e il messagio di Fatima, Cristianit, Piacenza , s. . Praca ta, pierwotnie opublikowana w Catolicismo (nr , maj ) z okazji pidziesiciolecia objawie w Fatimie, poprawiona i rozszerzona na podstawie rkopisw siostry ucji ukazaa si ponownie w roku ; zostaa rwnie przedrukowana w Catolicismo (nr , lipiec ). Ksika doczekaa si ponad stu dwudziestu wyda w kilku milionach egzemplarzy, przetumaczona zostaa na kilkanacie jzykw. Tum. angielskie: Our Lady at Fatima: Prophesies of Tragedy or Hope?, The American Society for the Defense of Tradition, Family and Property, York (PA) ; tumaczenie polskie: Fatima ordzie tragedii czy nadziei?, Stowarzyszenie Kultury Chrzecaskiej im. Ks. Piotra Skargi, Krakw . W Polsce ksika rozprowadzona zostaa dotychczas w nakadzie ponad tys. egzemplarzy. 91 Jan Pawe II rwnie nie uzna za stosowne [a do roku Wielkiego Jubileuszu przyp. tumacza] ujawni ostatniej czci ordzia fatimskiego, ktre dziki temu, w dobie spoeczestwa otwartego wydawao si by najbardziej zazdronie strzeonym sekretem. (Na ten temat prof. Oliveira pisa na dugo przed ujawnieniem sekretu: Tajemnica to tajemnica. Logicznie rzecz biorc, dopki si jej nie pozna, nie da si z niej wyciga wnioskw. Nie od rzeczy jednakowo bdzie w tym miejscu wyrazi przypuszczenie. Nie wyjawiona dotd cz tajemnicy prawdopodobnie zawiera przeraajce szczegy na temat sposobu wykonania kary zapowiedzianej w Fatimie. Jest to w istocie jedyne wyjanienie trudnoci w jej publikacji. Okolicznoci ka nam wierzy, i gdyby niosa perspektyw odprenia, dawno zostaaby publicznie ogoszona. P. Corra de Oliveira, Wstp do A. A. Borelli Machado, Le apparizioni e il messagio di Fatima, s. . [Peny tekst tzw. trzeciej tajemnicy fatimskiej zosta ujawniony przez Kongregacj Doktryny Wiary w dniu czerwca r. przyp. tumacza].

XX

maja roku czonkowie i wolontariusze TFP powitali w swej siedzibie w So Paulo pielgrzymujc gur Matki Boej Fatimskiej, ktra w cudowny sposb pakaa w Nowym Orleanie w roku . Nawiedzenie to poprzedzio modlitewne czuwanie poczone z odnowieniem osobistego powicenia Matce Boej na wzr w. Ludwika Marii Grignion de Montfort. Z tej okazji Plinio Corra de Oliveira przekonany, e trzecia tajemnica zawiera stanowcze sowa przestrogi, przewodnictwa i pocieszenia skierowane do ludzkoci w krytycznym momencie wystosowa do siostry ucji, jedynej yjcej wizjonerki spord trjki fatimskich pastuszkw, przesanie proszce o przeamanie milczenia i ujawnienie nieznanej czci powierzonego jej niebieskiego ordzia w celu otwarcia oczu picym niczym Apostoowie w Ogrodzie Oliwnym. Przesanie uroczycie podpisao czonkw TFP zarwno z Brazylii, jak i z innych krajw, zebranych tego wieczoru w siedzibie gwnej stowarzyszenia w So Paulo.92 W sierpniu tego roku zaczto rozpowszechnia uaktualnion wersj broszury pt. As aparies e a Mensagem de Fatima conforme os manuscritos da Irm Lucia.93 Uporczywe milczenie wadz kocielnych w sprawie trzeciej tajemnicy wytworzyo wok niej apokaliptyczn otoczk. Opinia publiczna na og wierzy, i trzecia tajemnica dotyczy wojny nuklearnej, ktrej towarzysz katastrofy naturalne. Wikszo uczonych studiujcych ordzie fatimskie odrzuca jednak taki pogld. Fatimolodzy, jak np. hiszpaski klaretyn Joaqun Mara Alonso94, francuz brat Michel de la Sainte Trinit95 oraz Brazylczyk Augusto Borelli Machado96 uwaaj, i zasadnicza cz trzeciej tajemnicy dotyczy nie tyle katastrofy materialnej, co duchowej, ucielenionej przez wewntrzny kryzys Kocioa. Rzecz jasna, e zanim kryzys w sta
Zob. Um homem, uma obra, uma gesta, s. - . Praca uzyskaa aprobat ok. biskupw, wrd ktrych znaleli si arcybiskup Nowego Orleanu Philip M. Hannan, arcybiskup Guaiaquil kardyna Bernardino Echeverra Ruiz OFM, arcybiskup Bragi prymas Portugalii Eurico Dias Nogueira, kardyna Silvio Oddi, arcybiskup Barranquilla (Kolumbia) German Villa Gaviria. 94 Spord licznych dzie zmarego w r. ojca Alonso zob. Joaqun M. Alonso CMF, La Verdad Sobre el Secreto de Fatima, Centro Mariano, Madrid . 95 Brat Michel de la Sainte Trinit, Toute la Vrit sur Fatima, Editions Renaissance Catholique Contre-Rforme Catholique, Saint Parres-les-Vaudes ; streszczenie: Franois de Marie des Anges, Fatima. Joie intime vnement mondial, Editions la Contre-Rforme Catholique, Saint Parres-les-Vaudes , zob. zwaszcza t. III, Le Troisime Secret ( ). 96 A. A. Borelli Machado, As aparioes e a mensagem de Ftima conforme os manuscritos da Irma Lucia, tumaczenie woskie Le apparizioni e il messagio di Fatima, Cristianita, Piacenza , s. - .
92 93

K K

si oglnie znany pisze Antonio Borelli taka teza moga wprowadzi wraliwsze dusze w przeraenie. Ale od kiedy sta si on kwesti publiczn, nie ma powodu, by t prognoz ukrywa.97 Wrd potwierdzajcych powysz hipotez znalaz si kardyna Silvio Oddi, byy prefekt Kongregacji ds. Duchowiestwa, ktry zauwaa: Nie zdziwioby mnie, gdyby trzeci sekret odnosi si do ciemnych czasw Kocioa: powanego zamtu i wstrzsajcych apostazji wewntrz katolicyzmu. Jeeli przyjrzymy si powanemu kryzysowi, jakiego dowiadcza Koci od czasw soboru, dostrzeemy, i nie brakuje znakw urzeczywistniania si takiego proroctwa.98 Przyczyn decyzji o niepublikowaniu trzeciej tajemnicy, wedle sw przypisywanych przez kardynaa Oddi siostrze ucji, stanowia obawa, i mogyby one zosta bdnie odczytane. Uwaam dodaje kardyna e tajemnica fatimska niesie smutne proroctwo o Kociele i z tego powodu papie Jan jej nie wyjawi, podobnie jak Pawe VI i Jan Pawe II. Moim zdaniem tajemnica mwi mniej wicej o tym, e w roku papie zwoa sobr, ktry porednio, wbrew oczekiwaniom, przyniesie Kocioowi wiele trudnoci.99 W tym miejscu komentuje kardyna omiel si wysun hipotez, i trzecia tajemnica fatimska przepowiada co powanego, czego Koci si dopuci, rzecz jasna, mimowolnie. Z powodu bdnych interpretacji, aktw nieposuszestwa czy czego w tym rodzaju Koci przeywa bdzie trudny okres. () Ale jeeli o to naprawd chodzi, to tajemnica byaby ju znana, poniewa wszyscy widz kryzys w Kociele. Wszystkie wiate umysy s tego wiadome od lat.100

. Apokaliptyka i millenaryzm
Perspektyw fatimsk skoncentrowan na zagadnieniu kary dla ludzkoci, jak rwnie montfortowsk ide Krlestwa Maryi opart
Ibidem, s . Kardyna Silvio Oddi, wywiad dla Il Sabato z III , s. . 99 Kardyna S. Oddi, wywiad dla Giorni, nr , listopad , s. . 100 Giorni, nr , kwiecie , s. ; Fatima, una profezia ancora incompiuta, Lepanto nr - , marzec-kwiecie-maj .
97 98

XX

na pojciu triumfu Kocioa bdnie okrela si niekiedy jako apokaliptyczne czy millenarystyczne. Obecnie termin apokaliptyczny wykazuje tendencje do okrelania kadej perspektywy eschatologicznej, ktra przewiduje mniej lub bardziej nieuchronn katastrof dziejow; sowo millenaryzm za, w znaczeniu oglnym odnosi si do zapowiedzi przyszego zotego wieku ludzkoci. W tak szerokim rozumieniu oba te terminy obejmuj w istocie kad perspektyw zakoczenia dziejw ludzkoci i ustanowienia nowej cywilizacji, oglnie wskazujc psychologiczn postaw radykalnej zmiany i oczekiwania nowej ery.101 Niektrzy wysuwaj tego typu oskarenia w stosunku do teologii dziejw Plinia Corri de Oliveira, ktra ze szkoy fatimskiej oraz z myli w. Ludwika de Montfort wywodzi przewidywanie wielkiego triumfu Kocioa i cywilizacji chrzecaskiej po okresie kryzysu, w codziennym jzyku TFP zwanego metaforycznie bagarre (zamt). Naley zatem w wietle nauki Kocioa wyjani prawdziwe znaczenie tak niekompetentnie uywanych terminw: apokaliptyka i millenaryzm. Millenaryzm102 lub chiliazm naprawd oznacza doktryn eschatologiczn, zgodnie z ktr Jezus Chrystus ma wraz ze swymi wybranymi widzialnie panowa na ziemi przez tysic lat midzy pierwszym zmartwychwstaniem witych a drugim, powszechnym zmartwychwstaniem u koca wiata. Za t teori, opart na dosownej interpretacji Ksigi Apokalipsy,103 opowiadali si w pierwszych wiekach Kocioa tacy Ojcowie greccy i aciscy jak: w. Ireneusz,104 w. Justyn,105 Tertulian106 czy Laktancjusz.107
Zob. np. Jean Sguy, Millnarisme, Catholicisme, t. IX, , kol. - ; Idem, Sur lapocalyptique catholique, Archives da Sciences Sociales des Religions, nr , , s. - . 102 Na temat millenaryzmu: zob. hasa: H. Lesetre w DB, t. IV, , kol. ; Gustav Bardy w DTC, t. X, , kol. ; Antonio Piolanti w EC, t. VIII, , kol. , Maurilio Adriani w ER, t. IV, , kol. - . Zob te. Ted Daniels, Millenialism: An International Bibliography, Garland, New York-London ; Il Millenarismo. Testi dei secoli I-II, Carlo Nardi (red.), Nardini Editore, Fiesole . 103 Potem ujrzaem anioa zstpujcego z nieba, ktry mia klucz do Czeluci i wielki acuch w rce. I pochwyci smoka, Wa starodawnego, ktrym jest diabe i szatan, i zwiza go na tysic lat. I wtrci go do Czeluci, i zamkn, i piecz nad nim pooy, by ju nie zwodzi narodw, a tysic lat si dopeni. A potem ma by na krtki czas uwolniony (Ap , - ). 104 w. Ireneusz, Adversus haereses, V, - , w: PG, t. VII, kol. . 105 w. Justyn, Dialog z ydem Tryfonem, - , prze. ks. A. Lisiecki, Pozna . 106 Tertulian, Adversus haereses, , , . 107 Laktancjusz, De Divinis institutionibus, VII, , w: PL, t. VI, kol. .
101

K K

w. Augustyn przyznajc si do uprzedniej fascynacji millenaryzmem zdecydowanie odrzuca w system w Pastwie Boym;108 podobnie czyni w. Tomasz w Sumie teologicznej.109 Cho chiliazmu nie zakwalikowano jako herezji stwierdza ojciec Allo w powszechnym odczuciu teologw wszystkich szk jest on doktryn bdn, ktra pocigaa niektrych wczesnych Ojcw z powodu okrelonych uwarunkowa pierwszych wiekw chrzecastwa.110 Dekret witego Ocjum z - lipca roku potwierdza, i millenaryzmu, nawet w wersji zagodzonej, rozumianego jako system, wedle ktrego Chrystus Pan przyjdzie w widzialnej postaci, by panowa na ziemi przed Sdem Powszechnym, czy to poprzedzajcym zmartwychwstanie wikszoci sprawiedliwych, czy te nie, () nie mona naucza nie powodujc zagroenia (tuto doceri non posset).111 Kady katolik w minimalnym choby zakresie obeznany z histori doktryny Kocioa z atwoci zrozumie, i millenaryzm stanowi precyzyjnie sformuowan doktryn, zupenie odmienn od ordzia fatimskiego i tezy zarwno w. Ludwika Marii Grignion de Montfort, jak i Plinia Corri de Oliveira. Mona jednak w sposb uprawniony mwi o katolickiej apokaliptyce, o ile rozumie si przez to teologiczne rozwaanie Ksigi Apokalipsy, ktr kady chrzecanin odbiera winien jako natchnione, profetyczne zamknicie Nowego Testamentu.112 Opisuje ona, w cznoci z teraniejszoci, histori zdarze przyszych, obejmujcych nieustanny konikt pomidzy Jezusem Chrystusem a odwiecznym Jego przeciwnikiem, a do czasu, kiedy przyjdzie w okresie zagroenia przez sd ostateczny ostatnie ju przeladowanie, ktre dotknie Koci wity na caym wiecie. Innymi sowy, cae pastwo Chrystusowe cierpie bdzie od caego pastwa diabelskiego.113

108 109

w. Augustyn, O Pastwie Boym, ks. XX, rozdz. . w. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, III, q. , art , ad . 110 E. B. Allo OP, Saint Jean, Lapocalypse, wyd. , J. Gabalda et C., Paris , s. . 111 AAS, t. , , s. ; Denz-H, nr . Dekret stwierdza zatem, i millenaryzmu (lub chiliazmu), nawet zagodzonego bd te duchowego, wedle ktrego Chrystus powrci w widzialnej postaci na ziemi, by na niej panowa przed sdem ostatecznym, poprzedzonym lub nie przez zmartwychwstanie pewnej liczby sprawiedliwych, nie mona naucza, bez popadnicia w nieroztropno w kwestii wiary. Zob. G. Gilleman SJ, Condamnation du millnarisme mitig, Nouvelle Revue Thologique, t. , maj-czerwiec , s. . 112 A. Romeo, Apocalisse, w: EC, t. I, , kol. . 113 w. Augustyn, O Pastwie Boym, t. , s. .

XX

Bdzie bowiem wwczas wielki ucisk, jakiego nie byo od pocztku wiata a dotd i nigdy nie bdzie. Gdyby w czas nie zosta skrcony, nikt by nie ocala. Lecz z powodu wybranych, w czas zostanie skrcony.114 Dzieje ludzkoci nie zakocz si apoteoz wynikajc z procesu nieodwracalnego rozwoju, ale katastrof, powszechn tyrani za. Od dawna w zachodnim myleniu o historii zauwaa wspczesny lozof katolicki koca czasw nie mona w aden sposb scharakteryzowa poprzez zwycistwo rozumu czy sprawiedliwoci (), lecz raczej przez co () co najtrafniej mona by nazwa panowaniem Antychrysta.115 Antychryst w przekonaniu ks. Antonina Romea to gwny wrg Chrystusa, ktry u koca czasw zwiedzie wielu chrzecan szataskimi sztuczkami i przebiegoci zanim zostanie zniszczony przez Chrystusa w paruzji.116 ycie chrzecanina jest w tym wymiarze inwokacj i oczekiwaniem opisanej w Apokalipsie paruzji,117 czyli powtrnego przyjcia Pana z wielk moc i chwa,118 kiedy to pokonawszy Antychrysta i ustanowiwszy niebiaskie Jeruzalem zici On swe Mesjaskie Krlestwo. Liturgia Adwentu, podobnie jak liturgia Wielkiej Nocy, wyraa bagalne oczekiwanie Jego przyjcia, zalecajc chrzecanom pozostawa zawsze w gotowoci.119 W rzeczy samej komentuje kardyna Billot wystarczy po prostu otworzy Ewangeli, by uzna, i paruzja zaprawd jest alf i omeg, pocztkiem i kocem, pierwszym i ostatnim sowem nauczania Jezusa, ktry z kolei jest do niej kluczem i rozwizaniem, jest jej wyjanieniem i przyczyn sprawcz, jej potwierdzeniem:

Mt , - . Josef Pieper, O sztuce niepopadania w zwtpienie. Rozwaania na temat koca historii, w: Idem, O trudnociach wiary dzisiaj, prze. T. Kononowicz, P. Waszczenko, Instytut Wydawniczy Pax, Warszawa , s. . Wedle Piepera u kresu historii rysuje si wizja utrzymywania pseudoporzdku poprzez przemoc. wiatowe pastwo Antychrysta bdzie pastwem skrajnie totalitarnym. 116 A. Romeo, Anticristo, w: EC, t. I, , kol. . Zob. te A. Arrighini, L anticristo, la venuta e il regno del vicario di Satana, Fratelli Melita, Milano . Najnowsze ujcie przedmiotu: zob. kard. Giaccomo Bi, A enti allAnticristo! Lammonimento profetico di V. S. Solovv, Casale Monferrato, Piemme . 117 J. Chaine, Parousie, w: DTC, t. XI, , kol. ; A. Romeo, Parusia, w: EC, t. IX, , kol. - . 118 Mt , . 119 w. Bernard de Clairvaux, In adventu Domini sermones VII, w: PL, t. , kol. - .
114 115

K K

sowem, i paruzja jest wydarzeniem najwyszej wagi; wydarzeniem, ku ktremu wszystko si zwraca, bez ktrego wszystko upada i przepada.120 Katolicka apokaliptyka, wci goszona przez Koci, nie ma nic wsplnego ani ze staroytnym millenaryzmem, ani te z jego nowoczesn wersj, ktrej pocztkw wedle niektrych uczonych szuka naley w myli Joachima z Fiore lub jej wypaczeniach. Wiele ju powiedziano na temat do dzi owianej tajemnic postaci opata z Kalabrii.121 Stworzy on teologi dziejw, w ktrej wychodzc od modelu trynitarnego wyrnia er Ojca rozpoczt wraz z Adamem, er Syna wypenion przez Chrystusa oraz trzeci er Ducha witego, ogoszon przez w. Benedykta. Jednak to nie trynitarny podzia historii i oczekiwanie nowej ery stanowi o heterodoksji nauczania zarwno jego, jak i jego potomnoci,122 lecz zaprzeczenie (o ile w ogle miao ono miejsce) Boskiej jednoci Osb, wiecznoci Chrystusowej Ewangelii i zbawczej misji Kocioa w trzeciej erze. W opinii niektrych uczonych Joachim mia zapocztkowa proces immanentyzacji eschatologii chrzecaskiej, ktry w efekcie stymulowa nowoczesn utopi samoodkupienia czowieka.123 Pewne jest to, i wiek XIV by wiadkiem narodzin apokaliptyki stanowicej antytez chrzecaskiej teologii dziejw. Nowoczesny
Kard. Louis Billot SJ, La Parousie, Beauchesne, Paris , s. . Bibliograa dotyczca zarwno Joachima di Fiore ( ), jak i joachimizmu jest bardzo obta. Zob. liczne studia powicone kalabryjskiemu opatowi autorstwa Msgr Giovanni di Napoli: La teologia trinitaria di Gioacchino da Fiore, Divinitas, nr , padziernik ; Idem, Lecclesiologia di Gioacchino da Fiore, Doctor Communis, nr , wrzesie-grudzie ; Idem, Teologia e storia in Gioacchino, w: Storia e messagio in Gioacchino da Fiore, materiay z Midzynarodowego Kongresu Studiw Joachimiaskich, - wrzenia , Centro di Studi Gioachimiti, S. Giovanni in Fiore , s. - . Zob. te Marjorie Reeves, Beatrice Hirsch-Reich, The Figure of Joachim of Fiore, Clarendon Press, Oxford ; Delno C. West i Sandra Zimdars-Swartz, Joachim of Fiore: a Study in Perception and History, Indiana University Press, Bloomington ; Bernard McGinn, Labate calabrese. Gioacchino da Fiore nella storia del pensiero occidentale, tumaczenie woskie, Marie i, Genoa . 122 Naley koniecznie uczyni rozrnienie midzy opatem z Kalabrii a jego potomnoci, ktrej lozoczne i literackie cieki wiod a do naszych czasw. Ojciec de Lubac, ledzcy dzieje joachimizmu na przestrzeni stuleci stwierdza, i dzieje duchowego dziedzictwa Joachima s rwnie, i to w wikszoci, dziejami zdrady jego myli. Henri de Lubac SJ, La postrit spirituelle de Joachim de Fiore, Dessain et Tobra, Paris , t. I, s. . Zob. te Marjorie Reeves-Warwick Gould, Joachim of Fiore and the Myth of Eternal Evangel in the Nineteen Century, Clarendon Press, Oxford . 123 Zob. np. Eric Voegelin, Nowa nauka polityki, prze. P. piewak, Biblioteka Aletheia, Warszawa ; Idem, Il Mito del mondo nuovo. Saggio sui movimenti rivoluzionari del nostro tempo, tumaczenie woskie, Rusconi, Milano .
120 121

XX

millenaryzm rozwin si na lewym skrzydle rewolucji protestanckiej (Tomasz Mntzer i anabaptyci), proponujc ziemsk rewolucj skierowan ku ustanowieniu Krlestwa Boego w porzdku czysto ziemskim. Zarwno humanistyczna idea Odrodzenia,124 jak i protestancka idea Reformacji,125 wyraaj eschatologiczne oczekiwanie nowej ery, ktr charakteryzuje koniec Kocioa katolickiego i papiestwa, czsto identykowanego z Antychrystem. Chodzi tu nie tyle o millenaryzm, ile raczej o mesjanizm typowy dla sekt wyrosych ze rodowisk anglosaskich i niemieckich, przenikajcy pocztki nowoczesnej lozoi i skutkujcy rewolucj francusk.126 Dziewitnastowieczny mit postpu, marksistowski mit spoeczestwa bezklasowego, narodowosocjalistyczne spoeczestwo Trzeciej Rzeszy i ekologiczne spoeczestwo Zielonych127 stanowi pochodne wieckiego mesjanizmu, ktry z gry odrzuca grzech pierworodny i misj Kocioa, zakadajc samoodkupienie ludzkoci w historii i poprzez histori.128 Trudno o wyraniejszy kontrast: chrzecaska eschatologia pragnie uwica spoeczestwo i histori przez skierowanie ich ku Bogu, wiecki mesjanizm za pragnie ubstwi czowieka

Zob. Harry Levin, The Myth of the Golden Age in the Renaissance, Faber & Faber, London ; Gustavo Costa, La leggenda dei secoli doro nella le eratura italiana, Laterza, Bari . 125 Na temat protestanckiej apokaliptyki, zrodzonej zwaszcza w rodowiskach siedemnastowiecznych sekt angielskich, zob. Bernard S. Capp, Fi h Monarchy Men: a Study in Seventeenth Century English Millenialism, Bowman and Li leeld, Totowa ; Eric Russel Chamberlin, Anti-Christ and the Millenium, Saturday Review Press, New York ; William B. Ball, A Great Expectation: Eschatological Thought in English Protestantism, E. J. Brill, Leiden ; Paul Christianson, Reformers in Babylon: English Apocalyptic Visions from the Reformation to the Eve of the Civil War, University of Toronto Press, Toronto ; Catherine Firth, The Apocalyptic Tradition in Reformation Britain , Oxford Univerity Press, New York ; Robin Bruce Barnes, Propecy and Gnosis: Apocalypticism in the Wake of the Lutheran Reformation, Stanford University Press, Stanford . 126 Zob. Renzo De Felice, Note e ricerche sugli Illuminati e il misticismo rivoluzionario ( ), Storia e Le eratura, Roma ; Clarke Garre , Respectable Folly Millenarians and the French Revolution in France and England, John Hopkins University Press, London ; na temat tej pracy zob. D. Menozzi, Millenarismo e rivoluzione francese, Critica Storica, t. , , s. - . 127 Zob. Romolo Gobbi, Figli dellApocalisse, Rizzoli, Milano , s. - . 128 Na temat nowoczesnej utopii zob. Walter Nigg, Das ewige Reich, Artemis, Zrich ; E. Gilson, Les mtamorphoses de la cit de Dieu, Vrin, Paris ; T. Molnar, Utopia. The perennial heresy; Bronisaw Baczko, Lutopia, tum. woskie, Einaudi, Torino . Zob. te Alexander Cioranescu, Lavenir du pass. Utopie et li rature, Gallimard, Paris ; Massimo Baldini, La storia delle utopie, Armando, Roma .
124

K K

i struktury spoeczne w celu osignicia Krlestwa Boego na ziemi w absolutnej jego doskonaoci.129 Idea epoki dziejowej, w ktrej katolicyzm osiga sw peni przez wprowadzenie w ycie penej nadziei dewizy zarwno w. Pawa, jak i wielkich papiey dwudziestego wieku: Instaurare omnia in Christo,130 nie ma nic wsplnego z millenaryzmem.

. Wizje przyszoci u papiey i witych

Pocztki idei historycznej epoki triumfu Kocioa i cywilizacji chrzecaskiej sigaj na dugo przed w. Ludwikiem Mari Grignion de Montfort i Pliniem Corr de Oliveira do czasw takich witych jak w. Bonawentura. W dwudziestym za stuleciu jej ordownikiem by te inny wielki aposto Maryjny, w. Maksymilan Kolbe. Ta perspektywa triumfu Kocioa nie ma absolutnie nic wsplnego z adn form potpionego przez Koci millenaryzmu. W istocie chodzi tu o historyczny okres, ktry poprzedzi nie tylko paruzj, ale te rzeczywiste panowanie Antychrysta, bez zakadania istnienia jakiego rodzaju widzialnego Krlestwa Chrystusa na ziemi. Widzialna obecno Jezusa Chrystusa czyniaby misj Kocioa bezuyteczn, tymczasem teza Plinia Corri de Oliveira zakada, i Krlestwo Maryi bdzie epok, w ktrej Koci Mistyczne Ciao Chrystusa cieszy si bdzie nieznanymi dotd w dziejach wpywami i rol. Nawet jeli wemiemy tu pod uwag enigmatyczny fragment Ksigi Apokalipsy w odniesieniu do spoecznego panowania Jezusa Chrystusa i Maryi, oczekiwanego z nadziej przez Plinia Corr de Oliveira, nie wyklucza ono obecnoci grzechu pierworodnego i dziaania szatana. Nie ma wic nic wsplnego z millenaryzmem. Chocia ziemska rzeczywisto Krlestwa Chrystusowego jest konkretna, oczywista i namacalna jak na przykad miao to
129 Zob. Reginald Grgoire, Rapporti tra apocali ica medievale e messianismi laici odierni, w: Storia e messagio in Gioacchino da Fiore, s. . wiecki mesjanizm zauwaa ojciec Grgoire stwarza uczucie satysfakcji, podziwu dla czowieka zdolnego do kreowania wasnego szczcia w obrbie samego tylko jego czowieczestwa. Absolut przestaje mie jakiekolwiek znaczenie. Oto apogeum naturalizmu (ibidem, s. ). Naturalizm w znajduje swj wyraz nie tylko w marksistowskim czy nazistowskim ateizmie politycznym, ale rwnie w teologii wyzwolenia poszukujcej czysto historycznej realizacji Krlestwa Boego. Na temat postredniowiecznego millenaryzmu zob. te Richard Bauckham, haso Chiliasmus IV, w: TRE, t. , , s. - .

XX

miejsce w trzynastym wieku nie wolno zapomina, e krlestwo to stanowi jedynie przygotowanie i wprowadzenie. W swej peni Krlestwo Boe zaistnieje w niebie: Krlestwo moje nie jest z tego wiata (J , ).131 Koci uczy, e ten wiat jest miejscem wygnania, padoem ez i polem bitwy, a nie ogrodem rozkoszy. () Zatem wyobraanie sobie wiata bez zmagania i wrogoci, to jak wyobraanie sobie wiata bez Jezusa Chrystusa.132 Oczekiwanie przedstawionej powyej bogosawionej epoki stawia brazylskiego myliciela w towarzystwie licznych witych oraz teologw zarwno dawnych, jak i wspczesnych. Jeden z nich, kardyna Ratzinger, przeprowadzi paralel midzy Pastwem Boym w. Augustyna, powstaym podczas kryzysu w Cesarstwie Rzymskim, a szczytowym momentem w dziejach myli chrzecaskiej,133 ktry reprezentuje Collationes in Hexameron w. Bonawentury.134 W swym dziele w. Bonawentura prbuje czego, co udao si w. Augustynowi w Pastwie Boym, mianowicie: wychodzc od przeszoci Kocioa zrozumia uczyni jego teraniejszo i przyszo.135 Chwaa sidmej epoki, o ktrej Doktor Seracki mwi w Hexameronie, odnosi si do doczesnego triumfu Kocioa w wiecie i w historii.136 Teologia historii w. Bonawentury znajduje swj punkt kulminacyjny w nadziei na dziejow epok szabatowego spokoju oarowanego przez Boga. () Nie chodzi tu o niekoczcy si pokj w wiecznoci Boga, ktry nastanie po kocu wiata, lecz o taki
Ef , . P. Corra de Oliveira, A cruzada do sculo XX. 132 P. Corra de Oliveira, A utopia e a mensagem, Folha de S. Paulo, VII . 133 J. Ratzinger, La thologie de lhistoire de saint Bonaventure, s. . 134 w. Bonawentura, Collationes in Hexaemeron, seu Illuminationes Ecclesiae, w: S. Bonaventurae opera omnia (Quaracchi, Collegium S. Bonaventurae ), t. V, s. - , tum. hiszpaskie: Hexameron, BAC, Madrid . Konferencje te zostay wygoszone przed szerok publicznoci zakonn w Paryu, pomidzy Wielkanoc a Dniem Pidziesitnicy roku . Alois Dempf widzi w nich najwikszy i ostatni w redniowieczu przejaw lozoi dziejw. Zob. A. Dempf, Sacrum Imperium, s. . Kardyna Ratzinger za dostrzega u w. Bonawentury silne wpywy Joachima z Fiore (La thologie de lhistoire de saint Bonaventure, s. - ); w. Bonawentur postrzega jako prekursora nowego pojmowania historii, ktre dzi wydaje si nam tak oczywicie chrzecaskie, i trudno uwierzy, e kiedy byo inaczej (ibidem, s. ). 135 J. Ratzinger, La thologie de lhistoire de saint Bonaventure, s. . 136 Ibidem, s. - . Zob. te Miguel Beccar Varela, So Bonaventura, Doutor para o Reino de Maria, Catolicismo nr , sierpie .
130 131

K K

pokj, ktry Bg ustanowi na ziemi skpanej w morzu krwi i ez jak gdyby w pragnieniu pokazania w ostatniej chwili, jak moga i powinna wyglda rzeczywisto zgodna z Jego planem.137 Stwierdzenia kardynaa Ratzingera na temat teologii dziejw w. Bonawentury doskonale daj si poj w wietle myli w. Tomasza. Jeeli w istocie, jak naucza Doktor Anielski, czowiek jest z natury stworzeniem spoecznym,138 to, rzecz jasna, zosta on powoany nie tylko do osobistego uwicenia, ale te do uwicenia spoecznoci; jeeli wic historia ludzkoci nie osignie tego szczytu spoecznej doskonaoci, uszczerbku dozna chwaa Boa, stanowica ostateczny cel stworzenia. Na takich wanie fundamentach teologiczno-lozocznych zbudowana jest eschatologiczna wizja wielu witych dwudziestego stulecia. Nadchodzi wielka epoka gosi b. Ludwik Orione bdziemy mieli novos coelos et novam terram. Spoeczestwo odnowione w Chrystusie objawi si modszym i bardziej janiejcym, ukae si na nowo oywione, odnowione i prowadzone przez Koci. Katolicyzm peen Boskiej prawdy, mioci, modoci i nadprzyrodzonej siy podniesie si w wiecie i stanie na czele rodzcego si stulecia, by je prowadzi ku uczciwoci, wierze, szczciu i zbawieniu.139 yjemy w epoce pisze z kolei w. Maksymilian Maria Kolbe ktra mogaby by nazwan pocztkiem epoki Niepokalanej.140

J. Ratzinger, op. cit., s. , . w. Tomasz z Akwinu, O wadzy (De regno), w: Idem, Dziea wybrane, prze. J. Sal OP, De Agostini-Altaya, Warszawa , s. . Teori w. Tomasza podj Leon XIII w encyklice Libertas i Pius XI w Quadragesimo anno. Zob. Josephus Goenaga SJ, Philosophia socialis, C.I.S.I.C., Roma , s. - . 139 B. Ludwik Orione, List z lipca r., w: Le ere, wyd. rozszerz., Postulazione, Roma , t. II, s. - . Na temat b. Ludwika Orione ( ), zaoyciela Piccola opera Boskiej Opatrznoci, zob. Carlo Sterpi, Lo spirito di don Orione, Libreria Emiliana Editrice, Venezia ; Giorgio Papasogli, Vita di don Orione, z przedmow Jego Eminencji kardynaa Giuseppe Siri, Gribaudi, Torino . 140 w. Maksymilian Kolbe OFMConv ( ), La difesa della Chiesa so o il vessillo dellImmacolata: la fondazione della Milizia dellImmacolata e i suoi primi sviluppi, Rycerstwo Niepokalanej, lipiec-wrzesie , w: Gli Scri i di Massimiliano Kolbe, Edizioni Ci di Vita, Florencja - , tom. III, s. . O polskim witym por. Antonio Ricciardi OFMConv, Padre Massimiliano Kolbe, Postulat Generalny, Roma . Maria Winowska, Le secret de Maximilien Kolbe, Ed. Saint Paul, Paris-Fribourg ; La mariologia di S. Massimiliano Kolbe, Dokumenty Midzynarodowego Kongresu w Rzymie ( - padziernika ), F. S. Pancheri, Miscellanea Fracescana, Rome .
137 138

XX

...Pod Jej sztandarem zostanie stoczona wielka bitwa i zatkniemy Jej agi na twierdzy ksicia ciemnoci. A Niepokalana bdzie Krlow caego wiata i kadej duszy z osobna, jak to przepowiedziaa bogosawiona Katarzyna Laboure.141 Znikn wtedy walki klas, a ludzko zbliy si o ile to jest na tym wiecie moliwe, do szczcia, przedsmaku tego, do czego naturalnie ju kady z nas dy, tj. do szczcia bez granic w Bogu, w niebie.142 Rzeczywicie, kiedy to si wydarzy, ziemia stanie si rajem. Prawdziwy pokj i szczcie przyjd do rodzin, miast, wiosek i narodw caej ludzkiej spoecznoci, poniewa tam, gdzie Ona bdzie panowa, aski nawrcenia i uwicenia oraz szczcie si pojawi.143 Sam Pius XII ustanawiajc wito Najwitszej Maryi Panny Krlowej i nakazujc, by co roku owego dnia odnawia powicenie ludzkoci Niepokalanemu Sercu Maryi, w gecie tym zawar nadziej, i rozpocznie si nowa era radujca si Chrystusowym pokojem i triumfem religii.144 Oznajmi te, e wzywanie Krlestwa Maryi () jest gosem chrzecaskiej wiary i nadziei,145 a w jednym ze swych ostatnich wystpie potwierdzi pewno, i odbudowa Krlestwa Chrystusowego przez Maryj nie moe si nie powie.146

. Ku wiekowi niezmierzonego triumfu

Teologia dziejw Plinia Corri de Oliveira mieci si wobec tego w sferze jak najbardziej ortodoksyjnej doktryny Kocioa, ze szczeglnym naciskiem pooonym na duchowo monfortiask. Wypywa z gbokich rozwaa teologicznych i jeszcze gbszej pobonoci Maryjnej prowadzcej do gorcego pragnienia, a zarazem proroczego przeczucia Krlestwa Maryi, ktrego wzywa Ludwik de Montfort, a Najwitsza Panienka sama przepowiedziaa w Fatimie. Przez Krlestwo owo rozumie naley dziejow epok wiary i cnoty, zapocztkowan spektakularnym zwycistwem Maryi nad Rewolucj,
141 w. Maksymilian Kolbe OFMConv, List do o. Floriana Koziury z maja , w: Gli Scriti, tom I, s. 142 w. Maksymilian Kolbe OFMConv, Krlowa Polski w: Rycerz Niepokalanej, nr , Rok IV, maj , s. - . 143 w. Maksymilian Kolbe OFMConv, Kalendarz do Rycerza Niepokalnej na rok , w: Gli Scri i, tom. III, s. . 144 Pius XII, encyklika Ad Caeli Reginam. 145 Pius XII, Przemwienie z listopada r., w: DR, t. XVI, s. . 146 Pius XII, Ordzie radiowe z wrzenia r. z okazji Kongresu Maryjnego w Lourdes, w: DR, t. XX, s. .

K K

epok, kiedy szatan zostanie precz odrzucony i powrci do piekielnych czeluci, a Matka Boa krlowa bdzie rodzajowi ludzkiemu w instytucjach, ktre sama do tego celu wybierze.147 Do ostatnich chwil ycia Doktor Plinio pragn zaszczepia w swych uczniach arliw mio do Maryi, jak rwnie ufno w Jej triumf. U progu dwudziestego pierwszego wieku, pierwszego wieku trzeciego tysiclecia, ruiny wiata chrzecaskiego, ktrym powici cae swe ycie, jawiy mu si jako rozwietlone i przemienione. Za wielce prawdopodobnym smutkiem i kar, ku ktrym zmierzamy, janieje wity blask jutrzenki Krlestwa Maryi. W kocu moje Niepokalane Serce zatriumfuje. To wielka perspektywa wszechwiatowego zwycistwa krlewskiego i matczynego Serca Najwitszej Dziewicy. To uspokajajca, upragniona i, nade wszystko, krlewska obietnica.148 Posta Plinia Corri de Oliveira myliciela i czowieka czynu znakomicie opisuj sowa uyte przez wspczesnego mariologa w odniesieniu do w. Ludwika Grignion de Montfort: Skoro najpewniejszym kryterium werykacji proroka jest urzeczywistnienie proroctwa czyli, innymi sowy, wyrok historii (W. Vogels), jestemy zmuszeni stwierdzi, i historia poda w kierunku przepowiedzianym przez Ludwika de Montfort.149 U schyku dwudziestego stulecia sowa, ktrymi Plinio Corra de Oliveira w jednym ze swych najsynniejszych artykuw streci wasn wizj przyszoci, rozwietlaj dziejowy przeom trzeciego milenium wiatem dramatyzmu, przesyconego jednakowo nadprzyrodzon nadziej: Wojna, mier i grzech na nowo gotuj si do zniszczenia wiata, tym razem jednak na skal wiksz ni kiedykolwiek wczeniej.
P. Corra de Oliveira, Przedmowa do argentyskiego wydania Rewolucji i Kontrrewolucji, . 148 P. Corra de Oliveira, Fatima in una visione dinsieme, przedmowa do A. A. Borelli Machado, Le apparizioni e il messagio di Fatima, s. . 149 S. de Fiores SMM, Le Saint-Esprit et Marie dans les derniers temps selon Grignion de Montfort, Etudes Mariales, , wydanie monograczne powicone tematowi Marie et la n des temps, t. III, Approche historico-thologique, s. (s. - ). Montfort jawi si jako czowiek otwarty na szerokie horyzonty historii zbawienia i zwrcony ku przyszoci. Na podstawie () prywatnych objawie, Pisma witego oraz osobistego charyzmatu teologiczno-profetycznego postrzega on obecne czasy jako krlestwo Ducha, Ojca i Syna, i jako pierwszy w tradycji katolickiej umieszcza naboestwo Maryjne w perspektywie powtrnego przyjcia Jezusa Chrystusa (ibidem, s. ).
147

s.

XX

W roku , za spraw niezrwnanego talentu Drera, przybray one posta rycerza w penej zbroi, wyruszajcego na wojn w towarzystwie mierci i grzechu wyobraonego w gurze jednoroca. Europa ju wwczas wstrzsana niepokojami poprzedzajcymi pseudoreform zmierzaa ku tragicznemu wiekowi wojen wyrastajcych z podoa relignego, politycznego i spoecznego, ktre rozpta protestantyzm. Nastpna wojna, cho nie bdzie wyranie i bezporednio koniktem relignym, w tak powanym stopniu dotknie spraw Kocioa, e prawdziwemu katolikowi trudno bdzie nie postrzega jej gwnie w aspekcie relignym. A spustoszenie, jakiego dokona, bdzie z pewnoci nieporwnanie wiksze ni wszelkie szkody poczynione w ubiegych wiekach. Kto zwyciy? Czy Koci? Kbice si przed nami chmury nie wygldaj rowo. Ale oywiaj nas one niezmoon pewnoci, i nie tylko co jest oczywiste, bo przez Boga obiecane Koci nie zginie, ale za naszych dni odniesie triumf wikszy ni pod Lepanto. Jak? Kiedy? Przyszo naley do Boga. Dostrzegamy wiele powodw do smutku i niepokoju, nawet spogldajc na niektrych naszych braci w wierze. W ogniu walki moliwe, a nawet prawdopodobne s liczne przypadki dezercji. Lecz pozostaje absolutna pewno, i Duch wity nieustannie tchnie w Koci cudown i nieujarzmion duchow energi wiary, czystoci, posuszestwa i powicenia, ktre we waciwym momencie znowu okryj chwa imi chrzecan. Dwudzieste stulecie bdzie nie tylko wiekiem wielkiej walki, lecz nade wszystko, wiekiem niezmierzonego triumfu.150

150 P. Corra de Oliveira, O sculo da guerra, da morte e do peccado, Catolicismo, nr , luty .

Zakoczenie
Jestem przekonany, i zasady, ktrym podporzdkowaem cae swoje ycie, pozostaj dzi tak samo aktualne jak zawsze, oraz e wskazuj one drog, ktr w nadchodzcych stuleciach pody wiat. Sceptycy bd si umiecha, ale umiechy sceptykw nigdy nie byy w stanie powstrzyma zwyciskiego marszu tych, ktrzy posiadaj wiar.

Plinio Corra de Oliveira zmar w wieku bez maa osiemdziesiciu siedmiu lat w So Paulo padziernika roku, w dzie powicony wedug starego kalendarza liturgicznego witej, do ktrej ywi szczeglne naboestwo: w. Teresie z Lisieux. ycie Kocioa, jak rwnie ycie duchowe kadego wiernego katolika pisa Plinio Corra de Oliveira w odniesieniu do w. Teresy to nieustanne zmaganie. Bg niekiedy daje duszom chwile wewntrznej i zewntrznej cudownej pociechy, a Kocioowi daje niekiedy dni wspaniaej, widzialnej i oczywistej wielkoci, jednake prawdziwa chwaa Kocioa i jego wiernych pochodzi z cierpienia i walki. Jest to walka prozaiczna, pozbawiona pikna i poezji. Ta walka prowadzi poprzez noc anonimowoci, boto obojtnoci lub niezrozumienia, poprzez burze rozptane przez poczone moce wiata, ciaa i szatana. Ale ta walka napenia anioy w Niebie podziwem i przynosi bogosawiestwo Boe.1 Powysze sowa znakomicie koresponduj z prob, ktr w. Ludwik Maria Grignion de Montfort zanosi do Matki Boej w zakoczeniu Sekretu Maryi: A co do mego ziemskiego bytowania, pragn jedynie mie udzia w Twoim, to jest mie prost wiar, ktra nie sprawdza i nie
1

P. Corra de Oliveira, A verdadeira gloria s nasce da dor, Catolicismo, nr .

, czerwiec

XX

prbuje, pragn cierpie radonie nie liczc na ludzk pociech, co dzie by gotowym na mier bez drenia, szlachetnie i bezinteresownie a do mierci pracowa dla Ciebie, jako najbardziej bezuyteczny z niewolnikw Twoich.2 ycie duchowe Plinia Corri de Oliveira nie stanowi gwnego tematu niniejszego studium, skoncentrowanego przede wszystkim na prezentacji publicznego aspektu jego myli i pracy. Nie ulega jednak wtpliwoci, i tylko poprzez gbi ycia wewntrznego Doktora Plinio moemy zrozumie tajemnic jego bezgranicznego umiowania cywilizacji chrzecaskiej, jak rwnie nieprzejednanej nienawici wobec atakujcej j Rewolucji. Z teje mioci i z tej nienawici uczyni on o, wok ktrej skupiay si jego ideay i dziaania,3 czynic w ten sposb samego siebie paradygmatem i znakiem sprzeciwu swoich czasw. Jego ycie jak napisa kardyna Bernardino Echeverra Ruiz pozwola nam poj, e im bardziej w jakiej epoce nasila si zo, tym bardziej wyjtkowe postaci Opatrzno powouje do stawienia mu czoa; Jej zamys zwalczania kryzysw przejawia si w powoywaniu pomiennych dusz.4 Plinio Corra de Oliveira by krzyowcem dwudziestego stulecia: twardo stawia czoa niszczycielskiemu marszowi antychrzecaskiej Rewolucji, zwalczajc jednoczenie pseudomistycyzm nazizmu, hedonistyczny amerykaski styl ycia, socjalistyczn i komunistyczn utopi egalitaryzmu, jak rwnie katolicki progresywizm usiujcy zniszczy Koci od wewntrz. Chrzecaska waleczno pisa oznacza moe jedynie uprawnion obron. W aden inny sposb waleczno uprawniona by nie moe. Chrzecanina skania do walki jedynie zniewaga spotykajca to, co umiowa. Im wiksza mio, w imi ktrej walczy, tym zawzitszy bdzie bj. Dlatego najwiksz waleczno przejawia katolik w obronie Kocioa swej witej Matki, gdy widzi j ponion, odrzucon, podeptan.5

w. Ludwik Maria Grignon de Montfort, Sekret Maryi, nr . Zob. P. Corra de Oliveira, Rewolucja i Kontrrewolucja, s. . 4 Bernardino Echeverra Ruiz OFM, Plinio Corra de Oliveira: distinguished apostle, ardent and intrepid polemist, Crusade, stycze-luty . 5 P. Corra de Oliveira, Passio Christi, conforta me, O Legionrio, nr , X .
2 3

Z W okresie walk i trudnoci drug obok mstwa cnot, ktr Plinio Corra de Oliveira praktykowa nade wszystko, bya nadzieja. ywi on bowiem przekonanie, i jak czytamy w licie do matki z roku Bg od tego, komu daje wiar, da nadziei.6 Najpeniejsz za syntez tych dwu cnt chrzecaskich stanowi ufno, przez w. Tomasza okrelona mianem: spes roborata, czyli nadzieja pokrzepiona gbokim przekonaniem.7 Rnica pomidzy nadziej a ufnoci komentuje z kolei ojciec Thomas de Saint-Laurent ley nie w ich naturze, lecz w stopniu natenia. Saby promyk jutrzenki i olepiajcy blask poudnia s czciami tego samego dnia. Tak samo nadzieja i ufno mieszcz si w tej samej cnocie; jedna cakowicie rozkwita w drugiej.8 Ufnoci w ostateczne zwycistwo katolickiej Kontrrewolucji oraz krlowanie Niepokalanego Serca Maryi Plinio Corra de Oliveira natchn swych licznych uczniw rozsianych po caym wiecie, rwnie spoza szeregw TFP. Ufno t pokrzepia nie tylko u zdroju fatimskiego, lecz rwnie poprzez szczeglnie mu drogie naboestwo do Matki Dobrej Rady z Genazzano, od ktrej w roku , w chwili powanej choroby i bolesnej prby duchowej, otrzyma wielk wewntrzn ask: nadprzyrodzon pewno, i nie umrze przed wypenieniem misji powierzonej mu przez Bosk Opatrzno.9 Misj t wypeni, powoanie w peni zrealizowa. Na koniec niniejszego studium mog stwierdzi z niezmcon pewnoci jako historyk i katolik i sowa w. Pawa, tak czsto stosowane do wielkich obrocw wiary, do niewielu postaci w dziejach Kocioa pasuj rwnie dobrze jak do Plinia Corri de Oliveira: Bonum certamen certavi W dobrych zawodach wystpiem, bieg ukoczyem, wiar ustrzegem.10 Orszak aobny, ktry padziernika roku pod wzniesionymi wysoko sztandarami TFP i z wielk powag towarzyszy Plinio

J. S. Cl Dias, Dona Lucilia, t. I, s. . w. Tomasz z Akwinu, Suma teologiczna, II-IIae, q. , art. , ad . 8 Raymond de Thomas de Saint Laurent, The Book of Condence, wyd. , The American Society for the Defense of Tradition, Family and Property, Pleasantville (NY) , s. - . To natchnione dzieo Plinio Corra de Oliveira szczeglnie kocha i propagowa. 9 Zob. wypowied Plinia Corri de Oliveira opublikowan w biuletynie Madre del Buon Consiglio, (lipiec-sierpie ), cytowan jako dokument rdowy w: J. S. Cl Dias, The Mother of Good Counsel of Genazzano. With a Foreword by Plinio Corra de Oliveira, Western Hemisphere Cultural Society, Sunbury (PA) , s. - . 10 Tm , .
6 7

XX

Corri de Oliveira w ostatniej jego ziemskiej drodze, kroczy ulicami So Paulo jake innego ni to, w ktrym si urodzi. Nie ma chyba na wiecie miasta, ktre doznaoby w przecigu jednego ludzkiego ycia podobnej dewastacji urbanistyczno-architektonicznej, adne te w tego rodzaju radykalnej transformacji nie odzwierciedla lepiej nihilistycznej marszruty dwudziestego wieku: od belle epoque do haaliwego chaosu poprzedzajcego przeom tysicleci. W epoce, w ktrej podobnie jak rodzinne miasto Doktora Plinio cay wiat dowiadcza zawrotnych zmian, nie wyczajc sfery wartoci i instytucji, brazylski myliciel pozosta niezachwiany w swych zasadach. Konsekwentnie dochowywa wiernoci ideaowi cywilizacji chrzecaskiej, w ktrej widzia nie tylko przeszo, ale i nieodwracaln przyszo dziejw czowieka, jeeli tylko odpowie on na Bo ask. Jestem przekonany pisa i zasady, ktrym podporzdkowaem cae swoje ycie pozostaj dzi tak samo aktualne jak zawsze, oraz e wskazuj one drog, ktr w nadchodzcych stuleciach pody wiat. Sceptycy bd si umiecha, ale umiechy sceptykw nigdy nie byy w stanie powstrzyma zwyciskiego marszu tych, ktrzy posiadaj wiar.11 Wanie w tej prostej i absolutnej konsekwencji zawiera si cay heroizm i caa wielko Plinia Corri de Oliveira. Jego duchowe wiadectwo, ktre tutaj, na zakoczenie niniejszej ksiki przytoczymy, wyjania tajemnic owej wielkoci lepiej ni jakiekolwiek inne sowa. W imi Przenajwitszej, Niepodzielnej Trjcy: Ojca i Syna i Ducha witego, oraz Najwitszej Maryi Panny, mojej Matki i Pani, ja, Plinio Corra de Oliveira, owiadczam, i yem i pragn umrze w witej, Apostolskiej Wierze Rzymsko-Katolickiej, przy ktrej trwam z caej siy duszy mojej. Nie potra znale odpowiednich sw, by podzikowa Matce Boej za przywilej ycia, od pierwszych dni a jak ufam do samej mierci, w witym Kociele. Jemu zawsze powicaem, wci powicam i do ostatniego tchu pragn powica ca bez reszty moj mio. Przez cae ycie kochaem wszystkie osoby, instytucje i doktryny; kochaem je i kocham za to, e pozostaway i pozostaj w zgodzie z Kocioem witym, i w takim stop11

P. Corra de Oliveira, Autoportret lozoczny.

Z niu, w jakim w zgodzie z Kocioem pozostaway lub pozostaj. Podobnie, nigdy nie przeciwstawiaem si adnym instytucjom, osobom i naukom, o ile one nie przeciwstawiay si witemu Kocioowi Katolickiemu. W ten sam sposb nie bdc w stanie znale waciwych sw skadam dziki naszej Pani za ask moliwoci przeczytania i rozpowszechniania Traktatu o prawdziwym naboestwie do Najwitszej Maryi Panny w. Ludwika Marii Grignion de Montfort oraz oddania si Jej w wieczyst niewol. Maryja bya zawsze wiatem mego ycia; przez wzgld na Jej askawo ywi nadziej, i pozostanie Ona moim wiatem i Wspomoeniem, a do ostatniego mego tchu. Po raz kolejny, z ogromnym uczuciem, dzikuj Boej Rodzicielce za to, e przyszedem na wiat z Dony Lucilii. Z caych mych si czciem j i kochaem, a po jej mierci nie byo dnia, w ktrym nie wspominabym jej z niewypowiedzian tsknot. Rwnie jej dusz upraszam, by w swej niewysowionej dobroci do koca mnie wspomagaa. Mam nadziej, e spotkam j w Niebie, pord wietlistego zastpu dusz szczeglnie miujcych Maryj. Jestem w peni wiadom, i wypeniem sw powinno zakadajc i kierujc mym drogim, wspaniaym TFP. W duchu cauj jego sztandar. Duchowa wi czca mnie z kadym z czonkw brazylskiego TFP, jak rwnie z czonkami innych TFP jest tak gboka, i niemoliwym okazuje si wspomnie kadego z nich z osobna, aby mu wyrazi moje przywizanie. Prosz, aby Matka Boa bogosawia im wszystkim i kademu z osobna. Po mierci mam nadziej sta blisko przy Maryi zanoszc za nich mody, by w ten sposb pomaga im skuteczniej, ni mogem to czyni za ziemskiego ycia. Z caej duszy przebaczam tym, ktrzy dali mi powd do skargi. Pragnbym, aby moja mier staa si przyczyn wielkich ask dla wszystkich. Nie zostawiam adnych wskazwek na okoliczno mej mierci; poniewa Matka Boa pokieruje wszystkim lepiej ni ja. Cokolwiek si stanie, z gbi duszy, na kolanach bagam wszystkich i kadego z osobna o cakowite powicenie naszej Pani wszystkich dni wasnego ywota.

Indeks

Ablas Filho Antnio 102 Acciaiuoli, rodzina 7 Adam (bibl.) 279 Ado Lara Tiago 36 Adorno Giuseppe 7 Adorno, rodzina 7 Adriani Maurilio 276 Adubej Aleksiej 217 Aonseca e Silva Jos Gaspar de 89, 99 Alberigo Giuseppe 212 Alcntara Antnio de 10 Alcntara Luiz de 10 Alcntara Machado 44 Alcntara Pedro de 10 Aldama J. de 207 Aldea Quintin 165 Alfaro Juan 262 Alfons de Liguori w. 38, 83 Alfrink Bernhard 214 Allard Paul 263-264, 268 Allende Salvador 173-174, 229 Allo E. B. 277 Almeida Lacerda de 44 Aloisi Masella Benede o 39, 88, 91-92, 110, 270 Alojzy Orione b. 256 Alonso Joaquin Maria 274 Alonso Lobo Arturo 105 Alvarenga Cunha zob. te Azeredo Santos 84, 86, 206, 258 Alvarenga Manoel 35 Alvares Cabral Pedro 5 Alvares Penteado Antnio 15, 17 Alvares Penteado Eglantina 15

Alves Correia Jos 270 Amaral Alvares do 7 Amerio Romano 236, 245 Amoroso Lima Alceu zob. te Athayde 36, 43, 45, 83-84, 86 Anchieta Jos de b. 6-7, 45 Angelozzi Gariboldi Giorgio 62, 65-66 Anthouard, baron d 14 Antoine Charles 162-163, 172 Antoni Maria Klaret w. 119 Antoni w. 203 Aragon Louis 59 Arantes Aldo 165 Arcoverde de Albuquerque Cavalcanti Joaquim 15, 35-35 Arendt Hannah 116 Arintero Juan 88 Ariovaldo da Silva Jos 83 Arnal Oscar L. 150 Arns Paulo Evaristo 175, 177 Arrighini A. 278 Arruda Cmara 44 Arruda Dantas 38 Arruda Jos Gonzaga de 48, 91 Assumpo Filho Luiz Nazareno de 103, 214 Atanazy w. 37 Athayde Tristo de zob. te Amoroso Lima 45, 84-86, 102 Aubert Roger 215-216, 222 Auer Johann 29 Augustyn w. 18, 29, 56, 98, 131, 137, 230, 251-253, 264, 267, 272, 277, 282 Avila Hamilton d 42

K
Ayuso Torres Miguel 147-148 Azeredo Santos Jos de zob. te Alvarenga Cunha 28, 48-49, 84, 86, 101-102, 108, 258 Azevedo Fernando de 16 Azevedo Thalles de 46 Azzi Riolando 36 Bacci Antonio 223, 244 Baczko Bronisaw 280 Baechler Jean 115 Bagge Dominique 117 Baldensperger Fernand 117 Baldini Massimo 280 Ball William B. 280 Balmes Jaime 126 Balzac Honoriusz de 149 Bandera Armando 164 Barberini Giovanni 219 Barbier Emmanuel 78 Barbosa Torres Aloizio Augusto 165 Bardy Gustave 276 Barnes Robin Bruce 280 Baron P. 18 Barradas Homero 8 Barros Cmara Jaime de 100 Barruel Augustin 131 Bartolomei Tommaso M. 259 Bassot Hubert 181 Bastenier Albert 73 Bastide Roger 5 Bauckham Richard 281 Baumstark A. 82 Baunard Louis 118 Bawarska Maria Elbieta 110 Beauduin Lambert 82-83 Beccar Varela Miguel 137, 282 Bello Jos Maria 40 Belloc Hilaire 120 Bemelmans Benot 193 Benedykt w. 46, 83, 91, 201, 279 Benedykt XIV 130 Benedykt XV 78, 123 Benjamim Csar 167

XX
Beozzo Jos Oscar 163 Beran Josef 220 Bergson Henri 80, 84, 86, 149 Bernal Sergio 162 Bernard z Clairvaux w. 203, 278, Berthe Alphonse 119 Berthoud Jean Marc 126 Berto V. A. 150, 216 Bertram Adolf 53, 78 Besse Jean Martial 118, 149 Be o Frei 177 Be oni Efrem 136 Bibiano Xavier Leopoldo 10 Bier August 21-22 Bi Giacomo 278 Billot Louis 278-279 Binzer Ina von 13 Bissen J. M. 136 Blais Grard 129 Bloch Marc 267 Bo Clodovis 177 Bo Leonardo 164, 180 Bona Candido 77 Bonald Henri de 190 Bonald Louis-Ambrois de 117 Bonawentura w. 136-139, 281-284 Boni Luis Alberto de 13 Bonneterre Didier 82 Bonzi da Genova Umile 26 Borelli Machado Antnio Augusto 178, 190, 272-274, 285 Borges Jorge Luis 245 Bossuet Jacques-Bnigne 251 Bo e B. 83 Bougerol Jacques Guy 136 Bouillon Godfryd de 153 Burbon Teresa Cristina 10 Burbon Maria Pia 10 Bourget Paul 3, 127 Bourguignon Pierre 29 Boutruche Robert 267 Bracher Dietrich 15 Brando Ascanio 36, 105 Brando Cavalcanti Themistocles 45

I
Brandi Paulo 41, 57 Brandt Willy 227-228 Brasillach Robert 59 Brecht Bertolt 59 Brestoloni Jlio 42 Brien Ludger 105 Brire Yves de la 6 Brion Marcel 245 Bromley David G. 191 Brook Shepherd Gordon 60 Brossard Paulo 46 Broszat Martin 51 Brotero Eduardo de Barros 103 Brotero Sergio 214 Brovelli Franco 82 Brown Lyle 168 Browne Michael 215 Bruneau Thomas C. 163 Bruyne Edgar de 136-137 Bugnini Annibale 244 Blow Bernard von 22 Burke Edmund 119 Burnichon Joseph 30 Burr G. L. 122 Bush George 183 Butler Christopher 214 Bu iglione Rocco 147 Cabral Luiz Gonzaga 4, 8 Caccia Dominioni Camillo 62 Caf Filho Joo 111 Calles Plutarco Elias 56 Calliari Paolo 77 Calmel Roger-Thomas 246, 251 Calme e Joseph 267 Calmon Pedro 8-9 Calgeras Pandi 43 Camader Zambiano 164 Cmara, Helder 100, 111, 162, 167-168, 173, 215 Camargo Barros Jos de 15, 38 Camargo Jos Fernando 48, 101 Cammilleri Rino 195 Campana Emilio 259 Campelo Barreto 44 Campos Paulo de Tarso 46 Campos Sales 11 Canals Coma Santiago 192 Cantalupo Roberto 6 Cantero Estanislao 147 Cantoni Giovanni 151, 191 Capanema Pricles 270 Capitan Peter Cole e 148 Capp Bernard S. 280 Caprile Giovanni 212, 225, 240 Caracciolo Carlo Andrea 8 Carbone Vincenzo 211, 217, 224-226 Cardenas Eduardo 165 Cardini Franco 204 Cardoso Armando 6 Carli Luigi M. 215, 224 Carone Edgar 111 Carvalho Pinto 166 Casaldliga Pedro 177 Casaroli Agostino 228-229 Casel Odo 82-83 Castellano Danilo 147 Castelnau Edouard de Curires de 43 Castelo Branco Humberto 168-169 Castilho de Andrade Jos Carlos 48, 101, 108 Castro e Costa 29, 109 Castro Fidel 184, 229 Castro Magalhes Antnio de 15 Castro Mayer Antnio 48, 89, 91-92, 104-105, 108-111, 167, 191-192, 214-215, 220, 223 Cathrein Viktor 263 Ca a Etienne 118 Cavalcanti (rodzina) 7 Cavallari Alberto 249 Celier Paul 21 Cepelos Batista 12 Chafarewitch Igor 159 Chaine J. 278 Chamberlain Arthur Neville 61 Chamberlin Eric Russel 280 Chaplin Charlie 27

K
Chapman Ronald 119 Charlier Henri 150 Charrire 235 Chaunu Pierre 110 Chautard Jean-Baptiste 32-33, 160 Chlini Jean 53, 62, 65 Chenu Marie-Dominique 81, 208, 215, 220 Chie ini Emanuele 32 Chiron Yves 201 Christianson Paul 253 Christie Agata 280 Chruszczow Nikita S. 217 Churchill Winston 61-62, 64-65, 68-71 Ciappi Mario Luigi 152, 189 Ciardi Fabio 203 Cicognani Ameleto 220, 224 Cierva Ricardo de la 179 Cioranescu Alexander 280 Cl Dias Joo S. xv, 14-21, 29, 75, 110, 126, 190, 196, 198, 289 Clemenceau Georges 13-14, 32 Cliord Robert 131 Cobban Alfred 119 Cochin Augustin 116, 148-149 Colin A. 36 Collantes Justo 194, 200, 255, 259 Colosio Innocenzo 88 Combes Andr 197 Comblin Joseph 172-173, 180 Comte August 148-149 Confessore Ornella 32 Congar Yves 81, 108, 215, 220 Conrad Robert 9 Constantin C. 117 Cooper William 168 Coro Gustavo 83 Cormier Hyacinthe-Marie 88 Corra de Brito Filho Paulo 93, 192 Corra de Oliveira Joo Alfredo 10, 16-17 Corra de Oliveira Joo Paulo 15, 17, 22 Corra de Oliveira Leodegario 15 Corra de Oliveira Rosenda (Rose) 15,

XX
18-19, 22 Correia Alepondre 46 Corteso Jaime 5, 9 Corvino Francesco 136 Costa Duarte da 7 Costa e Silva Arthur da 168 Costa Gustavo 296 Costa Rovilio 13 Crankshaw Edward 24 Crespi Rodolfo 59 Crtinau-Joly Jacques 131 Croce Benede o 84 Cromwell Oliver 126 Cross Robert 32 Curcio Carlo 26 Cursino de Moura Irineu 38, 85 Cursino de Moura Paulo 13 Dainese Cesare 91 Daladier Edouard 61 Daly Gabriel 81 Damizia G. 203 Danilou Jean 208, 215 Daniels Ted 276 Dante Alighieri 59, 257 Dasse o Felice 73 Davies Michael 244 Davy Marie-Madeleine 137 Dawson Christopher 120 De Carli Gileno 166 De Corte Marcel 147, 150 De Felice Renzo 58, 280 De Fiores Stefano 261-262 de Freitas Aonso A. 4 de Ma ei Roberto viii-ix, xi-xiii, 3, 77, 126, 147-148, 151, 217, 250 Degrelle Leon 65 del Campo Carlos Patricio 169 Del Noce Augusto 70, 115-116, 147, 218, 245 Delassus Henri 18, 32, 118, 131, 148 Delatouche Raymond 122 Dela e Paul 82 Delespesse Max 159

I
Delgado Alvaro 164, 172 DellAcqua 224 Delumeau Jean 18 Demangeon Albert 26 Dempf Alois 120, 182 Deodato de Carvalho Lino 35 Derville Andr 256 Deschamps Nicolas 131 Di Monda Antonio M. 262 Di Napoli Giovanni 279 Dias Sonia 38 Diesbach Nikolaus Albert Joseph von 77 Dimier Louis 148-149 Doepfner Julius Dlger J. 82 Donoso Corts Juan 118, 128, 251 Doria (rodzina) 7 Doria Gino 7 Doyle Plinio 11 Drneuf Joo Baptista du 29 Drieu-La Rochelle Pierre 59 Duarte de Azevedo Manoel Antnio 15 Dubuc Jean-Guy 78, 106 Dudon Paul 190 Dunn Dennis J. 217 Dupuis Roger 21 Duroselle Jean Baptiste 212 Echeverria Ruiz Bernardino 152, 193, 274, 288 Eco Umberto 137 Eisenhower Dwight D. 142 Ekman Carlos 17 Elders Leo J. 139 Eliasz, prorok 258 Elko Nikolas T. 223 Engel-Janosi Friedrich 51 Engels Fryderyk 183 Epstein Klaus 118 Escoto Miguel d Escragnolle Taunay Aonso d 15 Escriv de Balaguer Josemara w. 239 Espinosa Clemente 38 Esposito Rosario F. 33 Eymieu Antonio 129 Faber Frederick William 119 Fabro Cornelio 81, 134-136, 138, 236, 238, 251 Fairbanks Douglas 27 Falco Giorgio 120 Falcone Gaetano 19 Fallaci Oriana 173 Fejt Franois 24 Felici Icilio 77 Felici Pericle 226 Ferdynand II, krl Obojga Sycylii 10 Ferguson Wallace K. 122 Ferrarini Sebastio Antonio 173 Ferre Juan Bautista M. 105 Ferrero Guglielmo 10-11 Fesquet Henri 212 Fiechter Georges-Andr 186 Figuereido Fernandes Cla de 36 Figuereido Jackson de 36, 84, 86 Figuereido Joo Batista 168, 175 Figuereido Lustosa Oscar de 43, 165 Filip IV, krl Hiszpanii 8 Finance Joseph de 256, 267 Fincke Walter 103 Firth Catherine 280 Fischer B. 82 Flaksman Dora 41, 84, 111, 165 Flaksman Srgio 38 Fliche Augustine 212 Floridi Alessio Ulisse 217 Florit Ermenegildo 223 Fonseca Hermes da 11 Fornari 128 Forster E. M. 49 Forte Bruno 81 Franca Leonel 39 Franciszek Jzef, cesarz austriacki 22 Franciszek Ksawery w. 18, 20 Franciszek Salezy w. 20-21, 38, 47 Franciszek z Asyu w. 59, 201

K
Franqui Carlos 182 Freeman Michael 119 Fregoso (rodzina) 7 Frehen H. 261 Frei Eduardo 174 Freppel Charles 118 Freyre Gilberto 9, 19, 35 Frings Josef 215, 221, 236 Froger J. 104 Frossard Andr 256 Frutaz A. Pietro 263 Fryderyk II, krl pruski 55 Furet Franois 24, 50, 59, 116 Furlan Mario 181 Furlan Silvio 119 Furquim de Almeida Fernando 48, 77, 82, 101, 108, 117, 157, 214 Furtado Andrade 44 Gabbois Genevive 18 Galen Clemens August von 53-54 Gambari Elio 203 Gamber Klaus 244 Gambra Rafael 80,148 Ganshof Franois-Louis 267 Garaudy Roger 218 Garca de Haro Ramn 81 Garcia Moreno Gabriel 38, 119 Garcia Queipo de Llano Genoveva 56 Gardeil Ambroik 88 Garin Eugenio 122 Garrastazu Medici Emlio 49, 151 Garre Clarke 280 Garrigou-Lagrange Rginald 88, 139, 149, 207, 256, 263-264 Garrone Gabriel-Marie 200, 202 Ga o Ludovico 122 Gaxo e Pierre 116, 150 Gebhard H. M. 256 Geisel Ernesto 168, 175 Genicot Leopold 120 Gentile Giovanni 59 George Bernard 59 Gide Andr 59

XX
Gilbert Martin 61 Gilleman G. 277 Gilmont J. F. 203 Gilson Etienne 122, 136-138, 280 Giordani Igino 58 Glorieux Achille 224 Gobbi Romolo 280 Gobineau Joseph Arthur 13 Godechot Jacques 117 Goenaga Josephus 283 Gonalves de Oliveira Vital Maria 36-37, 189 Gonalves Jos 168 Gonzague F. Louis de 37 Gonzalez Felipe 181 Gonzalez-Balado Jos Luis 167 Gonzalo Elizondo Fernando 132 Goodrick-Clarke Nicholas 55 Gorbaczow Michai 181, 183 Goulart Joo 111, 167, 168-169 Goulart Maria Teresa 167 Gmez Jose Francisco 164 Graber Rudolf 236-238 Graa Aranha Jos Pereira da 5 Graham Robert 51 Gramsci Antonio 151, 164 Gras Yves 43 Graves Robert 245 Green Graham 245 Green Julien 245 Grgoire Reginald 281 Grve Aristide 29 Griewank Karl 117 Gri i Roberto 249 Groethuysen Bernard 116 Grossi Vincenzo 13 Grzegorz Wielki w. 144, 263 Grzegorz XVI 130 Guardini Romano 82-83 Guasco Maurilio 78 Guderian Heinz 69 Guranger Prosper 82 Guian Jean 26, 62, 68 Guimares A. Sinke 190, 192, 198-199

I
Guizot Franois 1 Gumppenberg Max von 103 Gutierrez Gustavo 164 Gutirrez P. Anastasio 154-155, 189, 199 Gyula Hja 103 Habsburg O o von 110 Haller Karl Ludwig von 118 Hamon Auguste 19 Hannan Philip M. 274 Hanover Ernest August 22 Hring Bernhard 215 Havard de la Montagne Robert 148 Havighurst Robert J. 41 Hazard Paul 1, 116, 254 Heers Jacques 122 Heidegger Martin 59 Heldmann Mathilde 29 Henry A. M. 203 Herwegen J. 82 Heurtebize B. 82 Heyden-Rynsch Verena von der 3 Hildebrand Dietrich von 82, 236 Hillgruber Andreas 60-63 Hilton Stanley E. 42 Hindenburg Paul Ludwig von 51, 60 Hirsch-Reich Beatrice 279 Hitler Adolf 52-56, 69-70 Hnilica Pavel 223 Hobsbawm Eric 250 Hofer Walther 63 Hohenzollern Victoria Louise of 22 Hohenzollernowie (dynastia) 55 Hourlier Jacques 82 Huizinga Johan 137 Huxley Aldous 59 Huyn Hans 181 Iglesias Francisco 36 Ignacy Loyola w. 6, 30, 98, 188-189, 201, 252 Iguap Antnio, baron 17 Introvigne Massimo 191 Ireneusz w. 137, 276 Iserloh Erwin 82 Isnard Clemente 83, 99 Izabela II, krlowa Hiszpanii 119 Jacquin Robert 32 Jan Austriacki 38 Jan Bosko w. 18, 195 Jan Chryzostom w. 263-264 Jan Chrzciciel w. 241 Jan III, krl portugalski 5 Jan Pawe I 267 Jan Pawe II viii, 7, 81, 123, 125, 135, 170, 177, 180, 183, 193, 200, 202, 228, 235, 239, 234, 250, 254, 256, 262, 264, 273, 275 Jan XV 194 Jan XXIII 39, 147, 163, 170, 208-209, 213-214, 217, 224, 226, 228, 233, 240, 243, 273 Jan Calabria w. 108 Jannet Claude 131 Jarry E. 212 Jedin Hubert 209, 225-226, 236 Joachim z Fiore 27 Jan Eudes w. 270 Johnson Cuthbert 82 Joseph Roger 150 Jouin Ernest 131 Jouvenel Bertrand de 268 Juberas Francisco 203 Justyn w. 276 Kadt Emanuel de 168 Kant Immanuel 135, 139 Karol I, cesarz austriacki, b. 60 Karol I, krl Szkocji i Anglii 126 Kartezjusz 121 Katarzyna Labour w. 255, 284 Keaton Buster 27 Kirk Russell 118 Kissinger Henry 227-228 Klaudiusz de la Colombire w. 197 Klemens XII 130 Klemens XIV 190 Kobler J. F. 215

K
Koenig Franz 214 Khler Thodore 259 Kornis Mnica 43, 45, 84, 161, 163, 165 Koziura Florian 284 Krischke Paulo Jos 163, 165 Kubitschek Juscelino 111 Kng Hans 215 La Cerda (Dom) 86 Lacerda Anna Paulina 15 Lacordaire Jean-Baptiste H. 18 Laktancjusz 276 Laet Carlos de 47 Lay Georges 150 Lai Benny 215 Landry Bernard 120 Landsbergis Vytautas 182 Lanna Carlos Sodr 6, 7 Lanteri Pio Brunone 77 Larrain Campbell Juan Gonzalo 63, 74 Laudouze Andr 150 Launay Michel 23 Laurentin Ren 172-173, 212, 216 Lavale e Mobrun A. de 149 Lavaud Benot 88 Le Corbusier (Charles Edouard Jeanneret) 28 Le Roy Edouard 149 Lebrun Richard 117 Ledeen Michael A. 58 Lee Tuveson Ernest 27 Lefbvre Marcel 48, 215, 224, 226, 235-236, 243 Lehnert Pascalina 207 Leite Seram 5-7 Lellouche Pierre 249 Leme da Silveira Cintra Sebastio 36, 38, 42-44, 84, 88, 102, 162, Leme Lopes Francisco 102 Lemoyne Giovanni Ba ista 195 Lenin (Wodzimierz I. Uljanow) 24, 56 Leon XII 130 Leon XIII 19, 25, 30, 79, 95, 121, 124, 130-131, 135, 147, 170, 189, 254, 259, 264, 283

XX
Leopoldo e Silva Duarte 15, 38, 43-44, 87, 89, 104, 111 Lercaro Giacomo 214-215 Lestre H. 276 Le mann Reinhard 53 Levi Darrell E. 17 Levillain Philippe 217, 224 Levin Harry 280 Lvis-Mirepoix, ksie 3 Lhouneau A. 261 Liberal Pinto Gasto 39 Liddell Hart Basil H. 69 Linart Achille 214-215, 235 Ligne Christine de 110 Likurg 45 Lima Haroldo 165 Lima Vaz Henrique de 165 Lindenberg Adolpho 20, 48, 101, 108 Lively Jack 117 Loch Mowat Charles 61 Lombardi Armando 162-163 Loome Thomas Leslie 81, 208 Lopes Santiago Diego 7 Lopez Trujillo Alfonso 164, 176 Loredo Julio 27 Lorscheider Alosio 162, 175 Loubet del Bayle Jean-Louis 59 Love Joseph 40 Lozano Juan Maria 203 Lubac Henri de 208, 215, 237, 279 Luciani Albino 239 Ludwik IX w. 18 Ludwik Maria Grignion de Montfort w. 38, 49, 98, 253-258, 260-263, 266, 271-272, 274, 276-277, 281, 284, 285, 287-288, 290 Luitpold z Bawarii 22 Lyra Heitor 10 unaczarski Anatol Vasilievicz 51 Maccarrone Michelle 52, 60 Macpherson Crawford B. 119 Madiran Jean 149-150

I
Mahomet 73 Maia Pedro Amrico 38, 85, 102 Mainwaring Sco 163 Maistre Jzef de xiv, 32, 104, 114 Majo Angelo 208 Maksymilian Maria Kolbe w. 260, 262, 283-284 Malraux Andr 59 Malynski Emmanuel 131 Magorzata Maria Alacoque w. 197 Maniscalco Maria Luisa 115 Manise Gregorio 230 Mann Heinrich 59 Manning Henry Edward 119 Manteau-Bonamy H. M. 260 Marcondes Pedrosa Paulo 39, 46, 99 Marcucci Benede o 78 Marenco Romualdo 3 Mariaux Walter 103 Marie des Anges Franois de 274 Marie i Francesca 19 Marin R. 162-163 Maritain Jacques 80-81, 84, 86, 102, 109, 121, 174 Maritain Raissa 80 Mark A. Frederick 27 Marks Karol 56, 173, 183 Martin Victor 212 Martina Giacomo 51, 62 Martins Antonio Maria 271 Martins Dormund 40 Marto Franciszek b. 270 Marto Hiacynta b. 270 Matarazzo Francesco 13 Maurras Charles 80, 148-150 McAvoy Thomas 32 McGinn Bernard 279 Meinvielle Julio 49, 168 Meliton z Heliopolis 225 Mendes Lucio 8 Mendez Arceo Sergio 164 Mendona de Freitas Luiz 167 Menozzi Daniele 208, 226, 235, 280 Menuhin Yehudi 245 Menzo i Luigi 3 Meo Salvatore 267 Mercier Dsir Joseph 82 Merry del Val Rafael 21, 118 Mesquita da Costa Aldroaldo 44 Michaelis de Vasconcelos Carolina 4 Michelini Francesco 268 Michler Martin 83 Mikoajczyk Salezy 260 Mikoaj II, car rosyjski 24 Miller John M. 214 Milza Pierre 23 Mindszenty Jozsef 189, 228 Mi erand Franois 180-181 Mohlberg K. 82 Molina Uriel 177 Molnar Thomas 280 Mootow (Skrjabin Wiaczesaw M.) 62, 67 Mommsen Theodor E. 122 Mondin Ba ista 164 Mongardini Carlo 115 Monier-Vinard Pierre 117 Monseg Bernardo 236 Montes Juan Miguel 155 Montherlant Henri de 245 Montini Giovanni Ba ista 107, 110, 161, 216 Morabito Rocco 174 Morais Ferreira Marieta de 86, 167 Morais Prudente de 11 Moraz Charles 40 Moreira Alves Marcio 163, 168, 172 Moreira J. Roberto 41 Morghen Rafaello 120 Mornet Daniel 116 Morra Gianfranco 218 Morvan Jean-Baptiste 150 Mosley Oswald 65 Mosse George L. 50, 55 Moulini H. 117 Muggeridge Malcolm 245 Mller Martin 21 Mntzer Thomas 280 Mura Ernesto 256

K
Murri Romolo 78 Mussingho Henrich 53 Mussolini Benito 57-62, 64-65 Nantes George de 226, 236 Neto Jos Angelo 163 Neunheuser B. 82 Newsome David 119 Nguyen Victor 148 Nichols Aidan 81 Niehaus Thomas 168 Niemeyer Oscar 28 Nigg Walter 280 Nitoglia Stefano 73 Nixon Richard 227 Noble H.-D. 129 Nbrega Manuel da 6-7 Nogueira Eurico Dias 274 Nolte Ernst 50 ONeil S. Maria Ancilla 85 Oddi Silvio 152, 189, 244, 274-275 Oechslin Jean-Jacques 117 Oldani Luigi 194 Oliveira Eduardo Seran de 86 Oliveira Vianna Francisco Jos 9 Olivola Felix de 37 Olph-Galliard Michel 203-204 Orlans Gaston de 10 Orleans-Braganza Amlia de 110 Orleans-Braganza Antnio de 110 Orleans-Braganza Bertrand de 110, 114 Orleans-Braganza Isabel de 10 Orleans-Braganza Luiz de 10, 100 Orleans-Braganza Maria Gabriela de 110 Orleans-Braganza Pedro Henrique de 110 Orleans-Braganza Pedro Luiz de 99 Orleans-Braganza Rafael de 110 Ortega Daniel 177 Ousset Jean 147, 150 Ozouf Mona 116

XX
Pacelli Eugenio 51, 62 Pacheco Salles Jos Benedicto 101 Palacios Leopoldo 80 Palazzini Pietro 95, 230, 263 Pancheri F.S. 283 Pachomiusz w. 203 Panofsky Erwin 141 Pantoja Silvia 111 Papali Cyrillus B. 105 Papasogli Giorgio 283 Papen Franz von 51, 60 Parente Pietro 207 Parker R. A. C. 61 Pascal Georges de 149 Pawe VI 80, 107, 161, 164, 175, 209, 216, 221-222, 224-226, 228-230, 233, 236-237, 239-242, 244, 246, 273, 275 Pawe Diakon 263 Pawe z Tarsu w. 267, 281, 289 Peanha Nilo 11 Pedro I 10 Pedro II 10, 36 Pedrosa Paulo 91 Pellicani Luciano 55 Pena Afonso 11 Perdomo Garcia Jos 86 Peregalli Arturo 63 Pereira de Albuquerque Octaviano 87 Pernoud Rgine 122 Pern Juan Domingo 41 Ptain Henri-Philippe-Omer 64 Petrarka Francesco 122 Philippe Paul 203 Piazza Leonardo 136 Pickford Mary 27 Picot de Clorivire Pierre Joseph 117, 254 Pie Edouard-Louis 118 Pieper Josef 278 Piat Poncjusz 51 Pimen 229 Pinho Wanderley 14 Pio z Pietrelciny w. 195 Piolanti Antonio 215, 276

I
Piotr w. 78, 230-231, 247 Piovan Luigi 208 Pires Heliodoro 39 Pirri Pietro 32 Pius VI 131 Pius VII 130 Pius VIII 130 Pius IX 36, 78, 118, 130-131 Pius X 21-22, 33, 35, 38, 47, 78, 106, 118, 121, 144, 149-150, 176, 181, 200, 234-235, 245, 256, 259 Pius XI 19, 47, 51-52, 56, 58, 60, 62, 77-80, 84, 92, 94-95, 119, 136, 150, 158, 170, 201, 283 Pius XII 9, 19, 39, 53, 62, 64-66, 71, 78, 82, 88, 99, 104-107, 112, 119, 123-124, 136, 141, 150, 157-158, 161, 170, 171, 200, 202-203, 207-209, 212, 216, 219, 225, 253-254, 259 Pizzardo Giuseppe 189 Pizzinelli Corrado 16 Poncins Lon de 56, 131 Poradowski Micha 164, 176 Poulat Emile 81, 117-118 Pound Ezra 59 Prado (rodzina) 13, 17 Prado Antnio Jr 15 Prado Fabio 29 Prado Veridiana Valeria 17 Prestes de Albuquerque Jlio 41, 57 Prestes Lus Carlos 42 Prestes Maia Francisco 29 Preux Michel de 118 Preysing Konrad von 53 Proao Leonidas 164 Prosdocimi Luigi 120 Proudhon Pierre-Paul 149 Queiroz Filho Antonio de 6 Quisling Vidkun 65 Raeders Georges 13 Raem Heinz-Albert 52 Raard de Brienne Daniel 201 Rahner Karl 108, 135, 215 Rambaldi P. G. 201 Rambaud Henri 150 Ramire Henri 19 Ramonet Ignacio 249 Ramos de Oliveira 37 Ramos Mrio 85 Rangel de Castro S. 10 Ra i Achille 78 Ratzinger Joseph 215, 225, 231, 236, 239, 240, 244, 251, 282-283 Reardon Bernard M. G. 81 Reck-Mallenczewen Friedrich 60 Reeves-Warwick Gould Marjorie 279 Regis de Morais J. F. 163 Reis Antonio Manoel dos 37 Rmond Ren 26, 59, 117 Renan Ernst 148-149 Renouvin Pierre 23, 24 Renty Gaston de 201 Reynold Gonzague de 148 Rhodes Anthony 51, 62, 66 Rials Stphane 117, 149 Ribas A. J. 16 Ribbentrop Joachim von 62-63, 67 Ribeiro dos Santos (rodzina) 14, 16-17 Ribeiro dos Santos Antonio 15, 17 Ribeiro dos Santos Gabriela 6-17 Ribeiro dos Santos Lucilia x, 15, 17-22, 193, 196-198, 291 Ribeiro Joo 7 Riccardi Andrea 217, 221, 226 Ricciardi Antonio 283 Rice Jr. E. F. 122 Rimoldi Antonio 188 Rio Branco 11,16,36 Rivera A. 262 Robert Bellarmin w. 231 Roberti Francesco vi, 230 Robespierre Maximilian 126 Rocca Giancarlo 203 Rocha Pita Sebastio da 4 Rodano Franco 218 Rodrigues Alves 11

K
Rodrigues dos Santos Gabriel Jos 16 Rodrigues Francisco de Paula 15 Rodrigues Julio 38 Rodrguez Victorino 152, 189, 197 Rolfs Richard W. 60 Rolland Romain 59 Roman Blanco Ricardo 8 Romeo Antonino 252, 277, 278 Romero Oscar 164 Romero Silvio 84 Roosevelt Franklin D. 70, 227 Roschini Gabriele Maria 259 Rosenberg Alfred 52 Rospigliosi Guglielmo 245 Rossi Agnelo 158 Roumanie Luigi 19 Rousseau Olivier 82 Royo Marn Antonio 17, 189, 192-193, 197-198, 256 Rua Michael b. 195 Runi Ernesto 215 Ruiz Angelica 102, 164 Ruiz Samuel 164 Rupp Jean 120 Rusconi Gian Enrico 24 Saigh Maximos IV 222 Sainte Trinit Michel de la 248 Sainte-Beuve Charles 133 Saint-Jure Jean Baptiste 180 Saint-Just Louis 126 Saint-Just Theotime de 118 Sales Eugenio 173 Salgado Plinio 57, 100 Salleron Louis 80, 150, 224 Sanchez Jos M. 56 Sanfelice Gian Vincenzo 8 Sangnier Marc 78 Santini Aceste 228 Santo Rosario Maria Regina do 36 Santos Armando Alexandre dos 10, 110 Santos Jos Maria dos 40 Santos ucia dos 270

XX
Santos Mauricio Gomes dos 7 Sartore D. 82 Sauvtre Joseph 131 Scantamburlo Giovanni 224 Scarano Paolo 8 Scheier Walter 78 Scherer Vicente 173 Schillebeeckx Edward 115, 263 Schmi Carl 59 Schneider Bukhart 52, 62 Schneider Marius 245 Schneider Ronald M. 11 Schnur Roman 115 Schuster Ildefonso b. 208-209 Sciacca Michele F. 252 Scoppola Pietro 58 Sguin Philippe 131, 193 Segundo Juan L. 164 Sguy Jean 276 Sejourn P. 194 Seper Franjo 222 Sertillanges Antonin-Dalmace 135 Sertrio de Castro 40 Seyss-Inquart Arthur 65 Shapiro Judith 182 Siebel Wiegand 236 Sievernich Michael 165 Sigaud Geraldo de Proena 48-49, 89, 98, 100, 104, 167, 211-212, 215-216, 221, 223-224 Silva Bruno Ernani 4, 13 Silva Costa Heitor da 43 Silva Duarte Leopoldo e 34, 38, 39, 78, 80, 93, 100 Silva Hlio 42 Silva Henrquez Ral 229 Silva J. A. da 83, 36 Silva Prado Antnio da 17 Silva Prado Caio da 17 Silva Prado Eduardo da 17 Silva Prado Martinho de 17 Silva Prado Martinico 17 Silva Raul 43 Silveira dElboux Luiz Gonzaga da 39

I
Simes Paes Maria Helma 111 Siri Giuseppe 215, 236, 283 Skidmore Thomas E. 41, 168 Slipyj Josef 189, 220 Soares Corra Carlos Alberto 214 Soares Leda 57, 86 Sobieski Jan III 38 Sobrino Jon 164 Solignac Aim 129 Solimeo Gustavo Antnio 42, 178, 189, 190, 197 Solimeo Luis Sergio 178, 189, 193, 199 Souza Herbert Jos de 165 Souza Lima Lizanias de Souza Queiroz Jos Gustavo de 102 Souza Rezende Estevo Emmerich de 43 Souza Tom de 6, 15 Spaemann Robert 117 Spellman Francis Joseph 65 Spengler Oswald 26 Spiazzi Raimondo 152 Staa Dino 189, 215, 219 Stalin Jzef 56, 63, 66, 67-70 Statera Gianni 249 Sterpi Carlo 283 Stickler Alfons Maria 152, 189, 193, 244 Stille Ugo 249 Suenens Lon J. 214-215 Su on Michael 150 Svidercoschi Gianfranco 212, 271, 220, 223-224 Swanson Gloria 27 Sykstus V 122, 187 Taddei Bartolomeo 19 Taine Hippolyte-Adolphe 148-149 Talleyrand-Perigord Charles-Maurice de 1, 2 Tangheroni Marco 122, 254 Tanquerey Adolfo Taparelli dAzeglio Luigi 62 Tardini Domenico 62 Taylor Alan John P. 64 Taylor Telford 61 Tedeschi Mario 56 Teilhard de Chardin Pierre 80, 86, 208, 211 Tejada Francisco Elas de 148 Teresa z Lisieux w. 18, 196, 257, 287 Ternon Yves 72 Tertulian 276 Thamer Hans-Ulrich 51-52 Thibon Gustave 150 Thierry Augustin 268 Thom Franoise 181 Thomas de Saint-Laurent Raymond de 289 Thomas Lucien 150 Thonnard Franois-Joseph 139 Tilly Charles 115 Tismaneanu Vladimir 182 Tisserant Eugne 224 Toglia i Palmito 217 Tomasz z Akwinu w. 33, 59, 129, 134-136, 139, 170, 230-231, 233, 236, 277, 280, 283, 289 Tramontin Silvio 77, 209 Traniello Francesco 195 Trento Angelo 13, 41 Triacca A. M. 82 Triboulet Raymond 201 Trindade Helgio 57 Trochu Franois 18 Tusell Javier 56 Tyn Tomas 136 Tyrrell George 247 Tyson Brady 168 Ulha Cintra Paulo Barros de 48, 101 Ulrich z Augusty 194 Urbano Pilar 239 Urcelay Alonso Javier 177 Valentino Rodolfo 27 Valiani Leo 24 Valle Paulo do 16 Vallet de Goytisolo Jean 147

K
Valverde Carlos 118 Van Hacker Leonard 46 Vannoni Gianni 58 Vaqui Jean 224 Vargas Getulio 40-42, 44, 57, 111 Vasconcellos Mo a Carlos Carmelo de 46, 99, 102, 111, 168 Vayssire Pierre 163-164, 177 Vaz de Caminha Pedro 5 Veloso Jos Fernandes 105 Verlinden Charles 268 Vermeil Edmond 55 Veuillot Eugne 47 Veuillot Franois 47 Veuillot Louis 47, 86, 119 Vidales R. 146 Vieira Arlindo 102 Vier Jacques 150 Viereck Peter 55, 118 Viguerie Jean de 116 Villa Gaviria German 274 Villac Jos Luiz Marinho 103 Villaa Antonio Carlos 36, 39, 81, 83, 86 Vias Giuseppe Maria 119 Vio i da Costa Emilia 10 Vitale Silvio 232 Vivanco Lopes Gregorio 245 Voegelin Eric 279 Vogels W. 285 Voge Count Flix de 3 Waldstein Wolfgang 244 Wall Bernard 245 Wandruszka Adam 24 Warszawczik Grigor 28 Washington Luiz 40-41 Wa E. D. 117 Weber Eugen 148 Weeger Jean 256 Weinberg Gerhard L. 63 Weiss John 118 Wenger Antoine 212-213, 217, 224-225 Wenner Francis 29 Werneck E. 4, 12

XX
Werneck Sodr Nelson 41 West Delno C. 279 Wilhelm II, cesarz niemiecki 22 Willebrands Johannes 220, 229 Wilson Thomas 24 Wiltgen Ralph M. 212, 215-217, 220-221, 224 Wincenty Ferreriusz w. 243, 272 Winowska Maria 283 Wirth John D. 40 Wojtya Karol 239 Wolter Franois Arouet de 116, 190 Woolf Stuart J. 50 Wyszyski Stefan 239 Xavier da Silveira Arnaldo Vidigal 230, 245 Xavier da Silveira Caio Vidigal 182 Xavier da Silveira Fabio 160, 174, 203, 214 Xavier da Silveira Vidigal, bracia 103 Yu Pin 222 Zeman Zybriek A. B. 24 Zerbi Pietro 112 Zimdars-Swartz Sandra 279 Zyta, cesarzowa austriacka 60, 110 Zizola Giancarlo 217 mewski Norbert A. 219 Zooli Enrico 238 Zweig Stefan 4, 6, 12, 26