Pchniciem prostym

Wyznaczanie zada w procesie zaprawy sportowej

Kto nie sporzdza planw, ten ... planuje porak RAINER MARTENS Trenerzy na og chc, aby zawodnicy utosamiali si z nimi, ale najlepiej jest, kiedy trener i zawodnicy utosamiaj si ze wsplnym celem JAMES COUNSILMAN

W zaprawie sportowej jednym z niezmiernie wanych czynnikw - czsto niedocenianym przez trenerw - jest okrelenie gwnego celu dziaalnoci sportowej w danym 1) etapie szkolenia oraz wyznaczanie kolejnych zada, bardziej szczegowych uatwiajcych osignicie zasadniczego celu. Wyrni mona: zadania szkoleniowe (podniesienie swoistych umiejtnoci wysikowych, zbornociowych, nauczanie i doskonalenie techniki i taktyki, ksztatowanie psychicznych procesw wykonawczych cile zwizanych z dziaalnoci ruchow); 2) 3) zadania wynikowe (osiganie odpowiednich wynikw w zawodach) oraz zadania spoeczno-wychowawcze (rozwijanie odpowiednich wymiarw osobowoci, oddziaywanie wychowawcze, ksztatowanie uporczywoci dziaania, odpornoci na sytuacje trudne, samozaufanie, czynna postawa, odpowiedni poziom i kierunek motywacji osigni etc.). Zadania - szkoleniowe, wynikowe i wychowawcze - oczywicie s zmienne i dostosowane do wieku, zdolnoci, poziomu wyszkolenia zawodnika i etapu szkolenia. W etapie pierwszym najwaniejsze s zadania szkoleniowe i wychowawcze, w kolejnych, nastpnych etapach szkolenia wzrasta znaczenie zada wynikowych. W etapie czwartym mistrzowskim, w sporcie wyczynowym - szczeglnie wanego znaczenia nabieraj zadania wynikowe, ale nie wolno pomija zada szkoleniowych i wychowawczych. Wyznaczajc kolejne zadania trener musi uwzgldnia liczne zasady treningu, w tym szczeglnie zasady swoistoci, dodatniego przenoszenia wprawy, stopniowania trudnoci, oraz indywidualizacji, zespoowoci i kierowniczej roli trenera. Wszystko to wydaje si

2 oczywiste, proste, logiczne - ale nie wszystko, co jest proste i oczywiste jest atwo dostrzegane i doceniane. W prowadzeniu treningu trener musi bra pod uwag wymiary osobowoci zawodnika, typ przyrodnoci (temperamentu), stao lub chwiejno uczuciow, typ ukadu mimowolnego (przewaga ukadu wspczulnego lub przywspczulnego), nastawienie do wybranej dziedziny sportu, wicze, walki, wspzawodnictwa, przeciwnikw, wynikw w zawodach, zapewniajc przy tym rado z uprawiania sportu. Pierwsz niezmiernie wan a najoglniejsz zasad wyznaczania kolejnych zada, zarwno szkoleniowych, jak i wynikowych jest wyznaczanie zada o odpowiednim stopniu trudnoci dla danego zawodnika, na danym etapie szkolenia. Jest to bowiem fakt znany, e zadania zbyt trudne prowadz do utraty wiary we wasne moliwoci i zniechcenia, za zadania zbyt atwe prowadz do nudy, braku zapau oraz do utraty zainteresowania wybran dziedzin sportu. Nastpn niezmiernie wan zasad wyznaczania zada jest dokadne ich okrelenie, podkrelenie wanoci i przydatnoci, przy czym zawodnikom w wieku modzieczym i dorosym (nie dzieciom) trener nie powinien narzuca zada, ale ustala je wsplnie z zawodnikiem. Wsplne omawianie i ustalanie zada, stosowane przez trenerw stosujcych wsppracujcy i przyjazny styl kierowania, jest daleko bardziej skuteczne i motywujce dodatnio. Stosowanie rozkazw, bez wyjanie, bez zasigania opinii zawodnika, znamienne dla trenerw o wadczym stylu kierowania, jest mniej skuteczne i nie rozwija samodzielnoci i czynnej postawy sportowca. Zadania nieswoiste (bieganie wok boiska szermierza, piciarza czy pikarza) nie zapewniaj - poza pierwszym etapem szkolenia - dodatniego przenoszenia wprawy. Rado z uprawiania sportu - niezmiernie wany czynnik zachcajcy i motywujcy - moe wynika z czynnikw zewntrzpochodnych zwizanych z osiganymi wynikami (uznania innych, nagrody, rodki przekazu); z czynnikw wewntrzpochodnych zwizanych z osigniciami (poczucia kompetencji, wasnej wartoci, mistrzostwa); z czynnikw zewntrzpochodnych niezwizanych z osigniciami (koleestwo, przyja, poznawanie ciekawych ludzi, zwiedzanie, etc.); z czynnikw wewntrzpochodnych niezwizanych z osigniciami (wyycie si ruchowe, przyjemne doznania w trakcie wicze i zawodw, dobre samopoczucie). Zawodnicy o rnych motywacjach osigni i rnym nastawieniu do sportu,

3 wicze, zawodw, wynikw rnie odczuwaj rado uprawiania sportu, przy czym trener stosujc rodki zachcajce i wyznaczajc kolejne zadania szkoleniowe i wynikowe moe umiejtnie wpywa na postawy i zachowania zawodnikw (patrz: poniej). Biorc pod uwag umiejtnoci taktyczne, ulubione zagrywki oraz styl prowadzenia walki mona wrd szermierzy wyrni wiele rnych typw psychotaktycznych, jak: szermierze o bogatym zasobie dziaa i szermierze o ubogim zasobie dziaa; szermierze czynni i szermierze bierni; szermierze dziaa przewidzianych i szermierze byskawicznej improwizacji; szermierze o przewadze dziaa zaczepnych i szermierze o przewadze dziaa obronnych; szermierze o taktyce przecinania i rozbijania; szermierze bardzo ruchliwi, ywi, czynni i szermierze, raczej powolni i mao ruchliwi etc. Rozpoznanie tych psychologiczno -taktycznych skonnoci zawodnikw jest niezmiernie wane przy wyznaczaniu zada szkoleniowych, doborze i sposobw prowadzenia wicze. I tak np. szermierza, ktry w walce polega gwnie na obronie (zasony i przeciwnatarcia) trzeba naucza rwnie stosowania od czasu do czasu zaskakujcych natar. Umiejtno stosowania zaskakujcego natarcia obnia pewno siebie przeciwnika w stosowaniu dziaa zaczepnych. I przeciwnie szermierza, ktry w walce stosuje natarcia, dziaania zaczepne ze swojej inicjatywy, naley nauczy koniecznie pewnej obrony. Paradoksalnie bowiem powodzenie zaczepnego stylu walki zaley w duym stopniu od umiejtnoci skutecznego dziaania obronnego w razie zaskakujcego natarcia ze strony przeciwnika. Szczeglnie wanym podziaem postaw, typw szermierzy jest wyrnienie oparte na stosunku zawodnika do wybranej dziedziny sportu, do wicze, zawodw, wspzawodnictwa, przeciwnikw, zwycistw i poraek, motywacji osigni, czyli zespou motyww wystpujcych w sytuacjach oceny, walki, wspzawodnictwa. Pod tym wzgldem wyrniem trzy gwne typy (s oczywicie i typy porednie). Wyrnienie tych bardzo odmiennych typw, uwaam za szczeglnie wane w indywidualizacji procesu zaprawy, a w tym oczywicie w zakresie wyznaczania kolejnych zada szkoleniowych i wynikowych. Wyrniem, ju przed wieloma laty typy: wojownika, technika i bojaliwego. A oto krtka charakterystyka wymienionych typw zawodnikw (opisane znacznie dokadniej w wielu moich ksikach i opracowaniach metodyczno-szkoleniowych).

4 1) Wojownik (nastawienie na JA ang. ego involvement). Dla wojownika szermierka jest przede wszystkim i prawie wycznie walk. Uprawia j po to, by walczy, trafia i zwycia, Wojownik raczej lekceway mudne wiczenia techniczne, nie interesuje go ani teoria szermierki i taktyka, ani pikno ruchw, ani zmylno zagrywek taktycznych. Jego celem, niemal obsesj jest trafienie przeciwnika za wszelk cen i w jakikolwiek sposb. Przeciwnik na planszy jest dla skrajnego wojownika wrogiem, ktrego naley pokona. Dla typowego wojownika nie jest wany sposb, a jedynie sam fakt zdobycia trafienia; dla typowego technika wane jest nie tylko zadanie trafienia, ale rwnie sposb jego zadania. Wojownik jest agresywny, pewny siebie dla niego celem jest wspzawodnictwo, porwnywanie si z innymi, zwycistwo oraz denie - poprzez dobre wyniki - do uzyskania wyszego statusu spoecznego oraz uznania innych. W walce wojownik jest ruchliwy, czynny, bezwzgldny, opiera swe dziaania na szybkoci, ruchliwoci i zaskoczeniu stosuje czsto taktyk przecinania i rozbijania, nie dba o poprawno ruchw, wiele energii powica na hasanie po planszy. Nie stara si o poprawienie i poszerzenie swego zasobu stosowanych w walce dziaa. 2) Technik (nastawienie na zadania, ang. task involvement) Dla technika szermierka jest bogat i zoon dziedzin sportu, ktra zawiera elementy sztuki, jest umiejtnoci nie tylko ruchow, ale i umysow, jest rozrywk i przyjemnoci, sprzyja wszechstronnemu rozwojowi osobowoci, wzbogaca j o nowe doznania i umiejtnoci, rozwija umysowo i daje wiele emocji. Uwaa on, e szermierk naley poznawa, studiowa i cieszy si jej zoonoci i piknem. szkolenia Technik jest zwolennikiem Stale dokadnego, dy do systematycznego techniczno-taktycznego.

podwyszenia swych umiejtnoci oraz swojej wiedzy. Interesuje go nie tylko to, co ma bezporednie zastosowanie w walce, ale wszystko to, co poszerza jego wiadomoci i horyzonty poznawcze (dzieje szermierki, dokadne nazewnictwo, pimiennictwo szermiercze, psychologiczne aspekty wicze i walki etc.). Walka dla technika to konfliktowa gra umysw, uczu oraz dokadnie wyuczonych, poprawnych ruchw broni oraz umiejtnoci taktycznych. Czsto zwraca uwag na pikno walki szermierczej, pikno ruchw i star.

5 3) Bojaliwy (nastawienie na unikanie niepowodzenia). Jest to zawodnik obawiajcy si poraki, z silnym motywem unikania niepowodzenia (w przeciwiestwie do wojownika, u ktrego wystpuje bardzo wysoki poziom motywu powodzenia). Typ bojaliwy stara ukry si swoje sabe strony. A teraz jeszcze kilka uwag i spostrzee na temat motywacji, postrzegania i sposobw wykonywania zada oraz wysiku woonego w wiczenia u zawodnikw rnych typw. Zawodnicy bojaliwi obawiaj si niepowodzenia, a taka nadmierna obawa przed porak niechybnie do niej prowadzi. Szermierze bojaliwi chtnie walcz ze sabszymi przeciwnikami, kiedy maj pewno odniesienia zwycistwa oraz ze znacznie lepszymi, poniewa poraka ze znanym, wybitnym zawodnikiem nie przynosi im ujmy i nie obnaa ich saboci. Zawodnicy typu technik maj gwnie motywacj wewntrzpochodn, podczas gdy wojownicy i bojaliwi - motywacj zewntrzpochodn. I to musi uwzgldnia trener wyznaczajc zadania szkoleniowe i wynikowe, baczc przy tym, by w motywacji zewntrzpochodnej podkrela jej funkcj informacyjn (pochway, wyrazy uznania, nagrody niejako informuj otoczenie, kolegw, dziennikarzy, widzw o zaletach zawodnika), a unikajc funkcji kontrolnej motywacji zewntrzpochodnej (musisz to robi, bo my ci za to pacimy!, musisz wykonywa zadania, bo ja ci ka! etc.). Ciekawe spostrzeenie: najwicej staego wysiku w wiczenia i w walki wkadaj technicy. Wojownicy daj z siebie tylko tyle wysiku, aby wystarczyo do uzyskania zwycistwa. Bojaliwi na og nie wysilaj si zbytnio, poniewa poraka mimo woonego w walk widocznego wysiku obnaaaby ich niski poziom mistrzostwa i niski poziom zdolnoci oraz umiejtnoci. I to znw stanowi trudne zadanie dla trenera, ktry powinien odpowiednio poucza, zachca, motywowa zawodnikw w trakcie wicze i w trakcie zawodw. Bojaliwi zawodnicy nie przeywaj stresu podczas zawodw, co powinno podwysza moliwoci osignicia dobrego wyniku, ale bardzo wysoki poziom obawy przed porak dziaa na nich poraajco. Jest wic nader wanym i bardzo trudnym obowizkiem trenera wyjanienie zawodnikowi ujemnych stron jego motywu obawy przed porak oraz wprowadzanie, stopniowo i ostronie, zada niezbyt trudnych, ktrych wykonanie moe wpyn dodatnio na ich motywacj i wiar w swoje moliwoci. Zawodnicy typu wojownik pocztkowo odnosz sukcesy w zawodach powyej swoich umiejtnoci. Braki w technice, zasobie stosowanych dziaa

6 i umiejtnociach taktycznych, nadrabiaj pewnoci siebie, zawadiack postaw, agresywnoci, odwag. Jednake w kolejnych etapach szkolenia, kiedy poziom przeciwnikw, ich wyszkolenie, umiejtnoci s coraz wysze, to nie wystarcza. I wwczas obowizkiem trenera jest przekonanie zawodnika, e jeeli chce zwycia to musi stale podwysza swoje umiejtnoci, zasb stosowanych dziaa, poziom taktyki, szybkoci i trafnoci postrzegania, wyborw dziaania, wyczucie zaskoczenia etc. Natomiast zawodnikowi typu technik trzeba wytumaczy, e uzyskane umiejtnoci techniczne i taktyczne, zdolnoci wysikowe i zbornociowe, mona i trzeba wykorzysta dla uzyskiwania coraz lepszych wynikw. Tak wic w stosunku do technikw, przy stale wysokim stopniu trudnoci zada szkoleniowych, naley ostronie i stopniowo, w kolejnych etapach szkolenia, dawa - uzgodnione z zawodnikami - coraz trudniejsze zadania wynikowe. Mona z pewnym uproszczeniem powiedzie, e najwysze i stae wyniki mog osiga i osigaj technicy, ktrzy doceniaj znaczenie wynikw oraz wojownicy, ktrzy nauczyli si docenia znaczenie umiejtnoci. Wszystko to musi znale odzwierciedlenie w sposobach podawania i w stopniu trudnoci oraz treci kolejnych zada szkoleniowych, wynikowych i wychowawczych. Kierujc procesem zaprawy i wyznaczajc kolejne zadania szkoleniowe i wynikowe, trener musi wzi pod uwag wymiary osobowoci, temperament i inne osobnicze cechy zawodnika. Na przykad do introwertyka naley si zwraca bardzo delikatnie, spokojnie, taktownie. Do ekstrawertyka mona i trzeba przemawia nieraz bardzo ostrym i zdecydowanym tonem. Temat wyznaczania zada, motywacji, stylu kierowania przez trenera jest niezmiernie zoony, bardzo wany i zwizany z wieloma aspektami dziaalnoci sportowej. W felietonie mogem tylko pokrtce poruszy najwaniejsze sprawy. By moe porusz jeszcze te sprawy dokadniej w postaci obszerniejszego opracowania, opartego nie tylko na moich obserwacjach, dowiadczeniach i pogldach, ale z wykorzystaniem bogatego pimiennictwa na ten temat. Niemniej, mam nadziej, e nawet tak pobienie poruszony temat pobudzi uwag trenerw i zawodnikw oraz wpynie na blisze zainteresowanie si tematem zada, sposobu ich wyznaczania oraz ich wpywem na postawy i wyniki zawodnikw rnych typw. Jak ju wspomniaem, pogldy przedstawione w niniejszym felietonie oparto na moich praktycznych dowiadczeniach, pilnych obserwacjach zawodw, prowadzeniu wicze, zapiskach, rozmowach z trenerami i zawodnikami. Ciekawa rzecz: ot w

7 cigu ostatnich kilkunastu lat w Stanach Zjednoczonych liczni zwolennicy psychologii uczu (emotional psychology) i koncepcji inteligencji uczuciowej (emotional intelligence) przeprowadzili dziesitki bada ze sportowcami rnych dziedzin sportu. Okazao si, e ogromna wikszo ich wnioskw, spostrzee i wskazwek jest zgodna z moimi spostrzeeniami i pogldami. PS. W nr 7-8 Sportu Wyczynowego, w felietonie Szermierka jest dobra na wszystko i dla wszystkich, wychwalaem pod niebiosa szermierk na wzkach, zawodniczki, zawodnikw i trenerw szermierki dla niepenosprawnych. W tym samym numerze, w artykule Kolejne wakacje kierowcy autobusowego - rok 2006 zwrciem uwag na szereg ujemnych zjawisk w naszym sporcie, jego organizacji, w naszej szermierce, w Polskim Zwizku Szermierczym. Wyniki Mistrzostw wiata w Turynie szermierzy niepenosprawnych - grad medali! potwierdziy trafno moich pochwa, uwag i spostrzee odnonie naszej szermierki na wzkach. Wyniki szermierzy penosprawnych - poniej wszelkich oczekiwa, najgorsze od wielu lat, bez jednego medalu NIESTETY, potwierdziy suszno moich obaw i ocen.