16.07.

2012

OLASILIK (HTMAL) TEORS

Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ 1

DENEY (experiment),SONU (outcome), OLAY (event)

DENEY:Bir aktivitenin gzlemlenmesi ve lm yapma ekilleridir. SONU:Deneylerin tamamlanmas ile elde edilen verilerdir. OLAY:Deneyler ile elde edilen sonularn toplamna olay denir. RNEN;bir zarn atlmas deneyinde elde edilen sonu 1,2,3,4,5,6 ve ift say gelmesi ya da 4'den byk say gelmesi vb. ise olay olarak gsterilebilir.
Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ 2

16.07.2012

OLASILIK (probability) KAVRAMI

Bir olayn gerekleme ihtimali veya ansnn llmesine olaslk denir.herhangi bir E olay iin bu olayn olmas olasl( elverili hal) P(E) ile, gereklememe olasl (elverisiz hal) ise P(~E)=1-P(E) ile gsterilir. Olaslk daima 0 ile 1 arasnda olmaldr. Yani; 0P(a)1 herzaman salanr.
Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ 3

Olaslk eitleri ...

Objektif olaslk
(tekrarlanabilen rasgele deneyler) # zar atlmas,rus ruletinin dndrmesi 1-Klasik olaslk 2-Nisbi frekans

Subjektif olaslk
(tekrar mmkn olmayan deneyler) #gemi verilere gre yarn kar yama ihtimali

Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ

16.07.2012

KLASK OLASILIK
Bir E olaynda mmkn olan tm halleri n ile ve E olay iin ortaya kabilecek halleri de a ile gsterirsek E olaynn mevcut durumda olmas ihtimali

Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ

rnein;
Bir parann kez atlmas deneyinde bir kez tura gelmesi,en az iki yaz gelmesi ve hi tura gelmemesi olaslklarn bulalm:

Deneyimiz iin tm olabilecek haller,{YYY,YYT,YTY,TYY,YTT,TYT,TTY,TTT} olduundan n=8 dir.

1)Bir kez tura gelebilecek haller {YYT,YTY,TYY} olduundan a=3dr. O halde P(E)=3/8 2)Enaz iki yaz gelebilecek haller {YYT,YTY,TYY,YYY} olduundan a=4dr. O halde P(E)=4/8=0.5 3)Hi tura gelmiyecek haller {YYY} olduundan a=1dir. O halde P(E)=1/8
Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ 6

16.07.2012

.......
Bir olay iin elverili durumlar a elverisiz durumlar b ile gsterilirse n=a+b yazlabilir. Elverisiz halin ortaya kmas olasl ise

rnein; yukardaki deneymiz iin kez yaz gelmemesi olasl P(~E)=1P(E)=1-1/8=7/8 dir.
Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ 7

NSB FREKANS OLARAK OLASILIK

Nisbi frekanslar iin bir olayn meydana gelme olasl gemite benzer olayn tekrarlanma saysnn toplam gzlem saysna oranlanmas eklinde bulunabilir.
rnein; bir parann ard arda 250 kez atlmas deneyi iin yaz gelme olaylarnn nisbi frekansn bulalm:

Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ

16.07.2012

OLASILIK HASAPLAMALARI N TEMEL KURALLAR

OLASILIKLARIN TOPLANMASI: Eer bileik bir olayn ortaya kma olasln aryorsak bu olaylarn ayr ayr gerekleme olasln bulup toplarz. Fakat

!!!!buradaki olaylarn ayn anda gereklemesi mmkn

deildir. Yani olayn birinin olmas dierinin olmasn engellemektedir. P(AB)=0

rnein A veya B olaynn meydana gelmesi olasl P(A veya B)=P(A)+P(B)

Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ 9

rnein;

ki zarn ayn anda bir kez atlmas deneyinde zarlarn

zerindeki rakamlarn toplamnn 7 ya da 10 olmas olasln bulunuz?

ki zar ayn anda atldnda olabilecek tm haller {(1-1),(1-2),.....,(6-5),(6-6)} olduundan n=36dr. Gelen saylarn toplamnn 7 olmas durumu {(1-6),(6-1),(2-5),(5-2),(3-4),(4-3)} olduundan a=6 ve toplamn 10 olmas durumu {(4-6),(64),(5-5)} olduundan a*=3 dr. O halde P( top. 7 veya 10)=6/36+3/36=0.25
Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ 10

16.07.2012

......
Eer bir deney iin A,B ve C olaylarnn olmas birbirlerini engellemiyorlar ise bu A ve B olaylarnn olasl P(AB)=hem A hem de B olaynn ayn anda olmas olasl olmak zere P(A ve B)=P(A)+P(B)-P(AB) A veya B veya C olaynn olmas olasl P(A veya B veya C)=P(A)+P(B)+P(C)-P(AB)P(AC)-P(BC)+P(ABC)
Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ 11

rnein;
52 kartlk bir desteden rasgele bir kart ekildiinde bu kartn ** birli ve karo olmas olasl ** birli veya karo olmas olasl A=birli olmas olasl B= karo olmas olasl *** P(AB)=1/52 *** P(A veya B)=4/52+13/52-1/52=4/13
Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ 12

16.07.2012

rnein;
200 turist ile yaplan anket sonucunda 120 kiinin Ayasofya'y,100 kiinin Efes'i, 60 kiinin ise her iki yeri de ziyaret ettii anlalmtr. Buna gre seilen bir turistin Ayasofya veya Efes'i ziyaret etme olasl nedir? P(A veya E)=P(A)+P(E)-P(AE) =120/200+100/200-60/200=0.8
Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ 13

KME TEORS VE OLASILIK TOPLANMASI

J. Venn yapt bir deneyin sonularn daha rahat grafikleyebilmek amacyla eitli geometrik ekiller kullanarak bu sonular diyagram haline getirdi. Bu diyagramlara venn diyagramlar denmektedir. Buna gre A,B,C birbirini engelleyen olaylar ise
A A B ~A C

P(A)+P(B)+P(C)=1 P(A)+P(~A)=1
Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ

14

16.07.2012

........
A B

~(A veya B)

P(A veya B)=P(A)+P(B)

P(A veya B)=P(A)+P(B)-P(AB)

Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ 15

OLASILIKLARIN ARPILMASI: Eer bir A olaynn olmas B olaynn olmasna bal ise, yani A olay Bolayndan sonra gerekleiyor ise buna koullu olaslk (conditional probabilility) denir. Bir A olaynn koullu olasl P(A\B) ile gsterilir. Bu ifade bize B olay gerekletii taktirde A olaynn olmas olasln verir. P(A\B)=P(AB) / P(B) Eer A ve B olaylar birbirine bal ise hem A hem de B olaynn ayn anda olmas olasl P(AB)=P(A)P(B\A) ya da P(AB)=P(B)P(A\B)
16

Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ

16.07.2012

rnein;
Bir kutuda 3 tanesi bozuk olmak zere toplam 10 tane film vardr. Bu kutudan srasyla birer tane olmak zere toplam 2 film ekersek bu iki filminde bozuk olmas olasl nedir? A: birinci filmin bozuk kmas olay B: ikinci filmin bozuk kmas olay P(A ve B)=P(A)P(B\A) =(3/10)(2/9)=1/15=0.0667
Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ 17

Eer A ve B olaylarndan birinin olmas dierini etkilemiyor yani bu olaylar bamsz ise ikisinin de ayn anda ortaya kmas olasl P(AB)=P(A)P(B) RNEN; bir parann ard arda iki kez atlmas

deneyini inceliyelim. A=ilk atta tura gelmesi olay ve B=ikinci atta tura gelmesi olasl olmak zere A ve B olaylar bamsz olaylar mdr? Yani P(AB)=P(A)P(B) salanr m? Tm durum {TT,TY,YT,YY} ve A={TT,TY} ve B={TT,YT} olduundan P(AB)=1/4, P(A)=2/4, P(B)=2/4 olup buradan eitlik saland iin A ve B nin bamsz olduklarn syleyebiliriz.
Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ 18

16.07.2012

BAYES KURALI
Bir olayn olumasnda birden fazla bamsz neden etkili ise bu nedenlerden herhangi birinin o olay oluturmu olmas ihtimalini bulmaya yarayan bir tekniktir. En genel haliyle u ekilde ifade edilebilir:

Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ

19

DEV :) :) :)
Birbirlerine bal olan A,B ve C olaylarnn ayn anda olmas olasln nasl hesaplayacamz gsteriniz.

Prof.Dr.A.KARACABEY Do.Dr.F.GKGZ

20

10