Komrka -podstawowa, strukturalna i funkcjonalna jednostka organizmw wykacujca cechy materii ywej, wymienia z ni substancje, syntetyzuje nowe -moe

by samodzielna lub czyc si w zespoy, tkanki i narzdy -rne ksztaty zwizane z pooeniem i wydajnoci pracy komrki Apoptoza zaprogramowana mier komrki, przebiegajca wg okrelonego schematu, nie wywouje stanu zapalnego, dotyczy pojedynczych komrek Znaczenie: -utrzymuje organizmy w homeostazie- cz. Komrek musi by zlikwidowana dla rwnowagi -usunicie nadmiaru komrek powstaych w yciu zarodkowym -usuwanie komrek mogcych zagraa organizmowi Enzymy markerowe -lizosom fosfataza kwana -mitochondrium (wewntrzna bona) dehydrogenaza bursztynianowa -aparat Golgiego pirofosfataza tiaminowa -peroksysomy- katalaza, peroksydaza Cykl yciowy komrki powtarzajca si sekwencja procesw biochemicznych i morfologicznych obejmujca przygotowanie komrki do podziau i jej podzia. Cykl umozliwia rozwj i wzrost organizmu oraz odnow tkanek i narzdw. Interfaza: G1, S, G2, G0 Faza G1 -bezporednio po mitozie -nasilenie procesw anabolicznych -synteza bon organelli -komrka podwaja mas -synteza biaek regulatorowych -komrki niezdolne do przejcia punktu restrykcyjnego wchodz w faz G0 Faza S -synteza DNA(replikacja) -ilo DNA wzrasta z 2c do 4c -w cytoplazmie synteza histonw -pod koniec replikacja centriol Faza G2 -synteza biaek wrzeciona podziaowego (tubulina) -synteza skadnikw bony komrkowej Faza G0 -komrki, ktre wypady z cyklu specjalizuj si, trac zdolno replikacji materiau genetycznego Np. osteoblasty, dojrzae neurony, limfocyty Mitoza proces podziau na 2 komrki potomne 1. kariokineza PROFAZA -kondensacja chromatyny -wyodrbnienie chromosomw (2 chromatydy poczone centromerem) -zanik jderka, siateczki rdplazmatycznej, aparatu Golgiego -zahamowanie transkrypcji, translacji -centriole rozsuwaj si PROMETAFAZA -skracanie chromosomw -rozpad otoczki jdrowej -formowanie wrzeciona podziaowego -mikrotubule kinetochorowe acz centrole z chromatydami -mikrotubule biegunowe cz 2 przeciwlege centriole -mikrotubule gwiadziste METAFAZA -kondensacja chromosomw -chromosomy tworz pytk metafazaln ANAFAZA -rozchodzenie chromosomw do biegunw komrki -dyneina przesuwa si wzdu mikrotubul pocigajc chromatydy w kierunku biegunw TELOFAZA -chromosomy przestaja si przemieszcza -rekonstrukcja jder komrkowych -dekondensacja chromosomow -odtwarzanie otoczki jdrowej i jderek -zanik struktury wrzeciona podziaowego 2.cytokineza -podzia cytoplazmy -powstaje piercie skurczowy zbudowany z aktyny -powstaje bruzda podziaowa na skutek interakcji aktyny z miozyn II -objtos komrki nie zmienia si, tylko zwiksza si tylko powierzchnia Mejoza MEJOZA I 4c2c PROFAZA I Leptoten stadium cienkich nici Zygoten- chromosomy homologiczne acz si w biwalenty

Pachyten crossing over wymiana odcinkw chromatyd midzy chromosomami homologicznymi Diploten biwalenty rozszczepiaj si, poczone jedynie w chiazmach Diakineza kondensacja chromosomw stadium tetrady 4 oddzielne chromatydy (Diktion zatrzymanie podziaw oocytw midzy profaz I a metafaz I) METAFAZA I ANAFAZA I TELOFAZA I MEJOZA II przebiega w podobny sposb jak mitoza, powstaj komeki 1c Rnice pomidzy mitoz, a mejoz -mitoza to 1 etap podziau, majoza to 2 etapy -w mejozie zachodzi crossing-over -po mejozie powstaj 4 komrki po mitozie 2 -mejoza ma charakter redukcyjny, mitoza zachowawczy Czynnoci komrki: Przyleganie Fagocytoza -odmiana endocytozy -do wntrza komrki transportowane s ciaa stae -bona komrkowa otacza pochaniane ciao tworzc fagosom -ciao obce jest trawione z udziaem lizosomw -proces wymagajcy energii Chemotaksja -ruch indukowany przez bodce chemiczne -polega na przegrupowaniu filamentw aktynowych -mikrotubule wyznaczaj kierunek przemieszczania cytoplazmy -chemotakcja dodatnia- w kierunku rda chemoatraktanta -chemotaksja ujemna w przeciwnym kierunku do rda chemoatraktanta -suzy np. do odnajdowania pokarmy, sprzyja czeniu si gamet Wydzielanie -proces produkcji, modyfikacji i usuwania substancji chemicznych z komrki, przy czym substancja nie jest zbdnym produktem przemiany materii

Organelle komrkowe Bona komrkowa -otacza komrke od zewntrz, jest barier -umoliwia kontakt cytoplazmy ze rodowiskiem zewntrznym -zoona z: *lipidw fosfolipidy i 33% cholesterolu -lipidy maj ukad dwuwarstwowy (biegun hydrofilowy i hydrofobowy) *bialek powierzchniowe i integralne *cukrw tworz warstw powierzchniow glikokaliks Funkcje bony: -odbiera i przekazuje bodce -udzia w wytwarzaniu pocze midzykomrkowych -uczestniczy w wykonywaniu ruchw midzykomrkowych -moe wytwarza struktury powierzchniowe jak np. mikrokosmki, rzski Siateczka rdplazmatyczna 1. gadka -tworzy system kanalikw i cystern -bogata w biaka receptorowe -wystpuje w komrkach wysoce wyspecjalizowanych -miejsce syntezy lipidw -segreguje i modyfikuje biaka dostarczane do siateczki szorstkiej -szczegln form jest siateczka sarkoplazmatyczna 2. szorstka -tworzy system cystern pokrytych rybosomami -w bony siateczki wbudowane biaka rozpoznajce rybosomy tworzce kompleks *biako dokujce *ryboforyny *enzymy modyfikujce -szczeglnie rozwinita w komrkach syntetyzujcych biaka na eksport np. trzustka Rybosomy -jednostki zbudowane rRNA i biaek -kdy zbudowany z 2 podjednostek: 40S i 60S -poczone nici mRNA tworz polirybosom FUNKCJE -uczestnicz w syntezie biaek

-rybosomy cytoplazmatyczne syntetyzuj biaka tylko na potrzeby wasne komrki -rybosomy zwizane z siateczk rdplazmatyczn wytwarzaj biaka przeznaczone do wydzielania, enzymy lizosomalne, bikowe skadniki bon pcherzykw Mitochondria -we wszystkich komrkach zawierajcych jdro -wytwarzaj i przeksztacaj energi potrzebn komrce do procesw metabolicznych -zbudowane: *bona wewntrzna -tworzy wpuklenia w macierz mitochondrialn, nieprzepuszczalna dla jonw -bon tworz biaka zaliczane do 3 grup: 1.trasportujcych metabolity przez bon 2.kompleks enzymw acucha oddechowego 3. kompleks biaek tworzcych syntetaz ATP *przestrze midzybonowa -tworzy wpuklenia w macierz mitochondrialn, nieprzepuszczalna dla jonw -wyrana w mitochondriach aktywnych metabolicznie *bona zewntrzna -peni rol sita atwo przepuszczajc mae czsteczki (jony, substraty oddechowe) -zawiera biaka transportowe i receptory dla biaek mitochondrialnych syntetyzowanych w cytoplazmie, transportowanych do mitochondriom *macierz -zawiera enzymy uczestniczce w beta-oksydacji kwasw tuszczowych i enzymy cyklu Krebsa -zawiera zogi fosforanw, wapnia, magnezu w postaci ziaren mitochondrialnych -zawira koliste DNA, rybosomy mitochondrialne Aparat Golgiego -boniasta struktura zlokalizowana w bezporednim ssiedztwie jdra komrkowego -zbudowana ze spaszczonych, uoonych rownolegle cystern i towarzyszcych im pcherzykw -diktiosom- cysterny i towarzyszce im pcherzyki -cysterny cis blisze jdra i cysterny porednie modyfikuj biaka i lipidy -cysterny tans dalej od jdra rozdzielaj zawartoc cystern do pcherzykw -pcherzyki transportujce -pcherzyki opaszczone nowo powstae pcherzyki transportujce, opaszczenie pochodzi od latryny(biaka) FUNKCJE: -modyfikacja struktury makroczsteczek(glikozylacja, fosforylacja) -przebudowywanie i recyrkulacja bon dziki wytwarzaniu pcherzykw transportujcych -sortowanie, pakowanie w pcherzyki produktw siateczki rdplazmatycznej -produkcja lizosomw Lizosomy -pcherzyki otoczone bon, gdzie przebiegaj procesy rozkadu zwizkw wielkoczsteczkowych przy udziale enzymw hydrolitycznych dziaajcych w kwanym pH -powstaj w aparacie Golgiego -bony posiadaj pomp protonow utrzymujc stale niskie pH -lizosomy wtrne- lizosomy trawice *heterolizosomy - trawi materia pozakomrkowy *autolizosomy -trawi materia wasny komrki *ciaa wielopcherzykowe trawice nadmiar bon komrkowych *ciaa resztkowe pozostaoci po lizosomach wtrnych FUNKCJE: -uczestnicz w trawieniu wewntrzkomrkowym -przebudowie struktur komrkowych -usuwaniu zuytych lub uszkodzonych organelli komrkowych -3 grupy enzymw trawicych: *esterazy *peptydazy *glikozydazy

Peroksysomy -kuliste pcherzyki zawierajce enzymy oksydacyjne (peroksydaza, katalaza) -powstaj przez podzia FUNKCJE: -rozkad przez katalaz nadtlenku wodoru -utlenianie szeregu substancji -beta-oksydacja kwasw tuszczowych -synteza niektrych lipidw -udzia w metabolizmie cholesterolu i kwasw ciowych Proteasomy -utworzone przez kompleks biaek proteaz -liczne w cytoplazmie i jdrze FUNKCJE: -pozalizosomowa hydroliza biaek o nieprawidowej konformacji -zapobiegaj gromadzeniu nieprawidowych bialek

-reguluj cykl komrkowy i rnicowanie komrek

Jdro -gromadzi niemal ca informacj genetyczn komrki w postaci DNA -w preparatach barwi si zasadow hematoksylin na fioletowo SKADNIKI JDRA 1. Chromatyna jdrowa a) DNA -tworzy genom komrki -powtarzalny DNA - wikszo jdrowego DNA -niepowtarzalny DNA pojedyncze sekwencje nukleotydw -satelitarny DNA zawiera geny podlegajce transkrypcji na rRNA i tRNA -DNA gwnej frakcji zawiera geny podlegajce transkrypcji na hnRNA b) histony -biaka zasadowe zwizane z DNA - H1, H2A, H2B, H3, H4 c) biaka niehistonowe -enzymatyczne udzia w syntezie i modyfikacji kw nukleinowych -regulatorowe wpywaj na ekspresj genw -strukturalne odpowiadaj za organizacj chromatyny(nukleonom, nukleofilament, solenoid, domena, chromatyda, chromosom) Euchromatyna luniejsza, umoliwia ekspresj DNA Heterochromatyna skondensowana *konstytutywna np. w ciaku Barra *fakultatywna tworzy si podczas rnicowania komrek 2.Jderko -kulista struktura jdra -moemy wrni: *chromatyn jaderkow *ziarna *wkienka *biaka jderka Funkcja jderka -wytwarzanie podjednostek rybosomw -transkrypcja rRNA -przetwarzanie niskoczsteczkowych kwasw rybonukleinowych 3.Macierz jdrowa(kariolimfa) -wypenia przestrzenie midzy skadnikami jdra -nukleoszkielet wkienka i ziarenka -w skad macierzy wchodz biaka strukturalne i funkcjonalne -w skad macierzy wchodzi: *perichromatyna zbudowana z wkienek i ziarenek *interchromatyna podjednostki rybosomw *ciaka jdrowe 4.Otoczka jdrowa: -bariera midzy nukleoplazm a cytoplazm -zbudowana z 2 bon, midzy nimi przestrze okoojdrowa *bona zewntrzna ma rybosomy, poczona z siateczk szorstk *bona wewntrzna wzmocniona blaszk jdrow czy chromatyn z otoczk, bierze udzia we fragmentacji i odbudowie otoczki, decyduje o pooeniu skadnikw porw *liczne pory jdrowe bony stykaj si, karioplazma czy si z cytoplazm, - otoczone ziarenkami biakowymi (regulacja transportu przez pory), - liczba porw zmienna, wzrasta w jdrach o intensywnej wymianie jdrowo-cytoplazmatycznej Cytoszkielet Elementy nadaj komrk ksztat i sztywno, rola w rozmieszczeniu organelli, odpowiedzialne za ruchy komrki i transport wewntrzkomrkowy: 1. mikrotubule -zbudowane z podjednostek tubuliny -centrum organizacji mikrotubul tworz centrosomy -towarzysz im biaka MAPs decyduj o stabilnoci mikrotubul np. biaka motoryczne -tworz sie odpowiedzialn za rozmieszczenie organelli boniastych -nadaj ksztat komrce -udzia w transporcie pcherzykw i organelli -tworz centriole -tworz wrzeciono podziaowe 2.mikrofilamenty -zbudowane z aktyny *niespolaryzowana G aktyna *spolaryzowana F aktyna -tworz szkielet podtrzymujcy bon komrkow, wchodz w skad pocze midzykomrkowych

-tworz warstw korow cytoplazmy ochrona mechaniczna -fragmentacja sieci filamentow aktynowych zwiksza pynno cytoplazmy 3.filamenty porednie -utworzone z bialek fibrylarnych a. filamenty keratynowe -w nabonkach b. filamenty wimetynowe i wimentynopodobne -wimetynowe tk czna -desminowe komrki miniowe -gliofilamenty- tk glejowa c. neurofilamenty tk nerwowa d. laminy jdrowe we wszystkich komrkach jdrzastych CENTRIOLE -zbudowane z centrosomu i otaczajcej go cytoplazmy -dookoa centrioli centrosfera -buduj j 9x3 mikrotubuli uoonych koncentrycznie i biaek je czcych -Funkcje: *organizacja biegunowej struktury wrzeciona podziaowego *polimeryzacja tabuli wrzeciona *jako kinetosomy u podstawy rzsek i witek