Wolf-Dieter Storl - Naturalne Leczenie Boreliozy

NATURALNE LECZENIE
Wolf-Dieter Storl Naturalne leczenie boreliozy
W oddechu znajdziesz dwa aski rodzaje, Gdy tchu zaczerpujesz i gdy go oddajesz, w napiera, ten chodu odwiea strumieniem, Tak cudownym by moe ycie poczeniem. Kiedy ci przyciska, ty Boga wychwalaj I dzikuj mu wtedy, kiedy ci wyzwala.
Johann Wolfgang Goethe
Wolf-Dieter Storl
Naturalne leczenie boreliozy

Wiedza etnomedyczna, terapia holistyczna i zabiegi praktyczne
P rzeoya A gata Janiszew ska
purana
WROCAW 2012
Informacja Zawarte w niniejszej ksice informacje zostay przedstawione wedug najlepszej wiedzy i sumienia oraz zweryfikowane z najwysz moliw starannoci. Poniewa nie m og one zastpi porady kompetentnego fachowca, lecz tylko j uzupeniaj zaleca si w kadym przypadku zwrcenie si do zaufanego lekarza bd bioterapeuty. Autor i wydawnictwo nie ponosz adnej odpowiedzialnoci za szkody wynikajce z niewaciwego wykorzystania przedstawionych tu informacji.
Tytu oryginau Wolf-Dieter Storl, Borreliose natiirlich heilen 2007 AT Verlag, Baden und Miinchen
Redakcja Magorzata Grochocka
Opracowanie typograficzne Alicja M. Lewiska
Fotografia na okadce: Biopix (kleszcz); Nikolaus Schwenn. Siegsdorf (Karde) Litografie: Vogt-Schild Druck, Derendingen
Copyright for the Polish edition by PURANA 2012
ISBN 978-83-60170-41-0
Wydawnictwo PURANA ul. Agrestowa 11 55-330 Lutynia tel.: 71/3592701, 603 402 482 e-mail: biuro@purana.com.pl www.purana.com.pl
SPIS TRECI
9 9 16 23 25 33 39 40 43 46 47 48 49 55 57 60 61 65 69 71 75 75 77 79 85 85
86 88
Przedmowa: upadek z wysokiego konia Medycyna etniczna Przewodnictwo duchowe nie zawsze jest przyjemne Spotkanie z demonem Koniec ery antybiotykw Zbiorowa dusza bakterii May stawong napdza wiatu stracha Zoczyca Choroby przenoszone przez kleszcze Naturalne rodki w przypadku podejrzenia o FSME
U kszenie p rze z kleszcza - rodki ostronoci
Inne moliwoci zakaenia Krtki boreliozy Nowa zaraza Dlaczego wyniki testw nie s miarodajne Stadia choroby Skd si nagle wzia borelioza? Samy i myszy: czynniki ekologiczne Choroba-alibi? Niezbdna notka na temat polio Strach przed przyrod Im bardziej odlega jest natura, tym wydaje si groniejsza
A m brozja bylicolistna
Modne choroby rodki medycyny naturalnej

Doksycyklinci
91 92 94 96
Dostatecznie duo snu wiee powietrze i promienie soca Ruch fizyczny

Chonka
Rozsdne odywianie si Rodzime zioa wzmacniajce odporno
98 99
Rado ycia, sens ycia Urlop: czas na zadum
103
104 107 107 110 113
Doktor z krwi i koci

Misja: uzdrowiciel Leczenie boreliozy przez Ortha
M ultiplasan
Liv-52
Trucizna dla nerww i tuste szcztki bakterii
121
122 126 130 131 134
Na kad chorob jest jakie ziele

Szukajcie, a znajdziecie Sarnia kia
P rzygotow anie nalew ki ze szczeci (wg M atthew Wooda)
Rytuay dewy szczeci Autoeksperymenty ze szczeci
139
Uzdrawiajca rolinna dewa: szcze
140 Inne nazwy szczeci 141 Przynaleno gatunkowa 142 Cechy botaniczne szczeci 143 Sygnatura 145 Substancje czynne 145 D la fachow cw : substancje czynne chiskiej szczeci 146 Przynaleno planetarna 147 Tradycyjne wskazania do leczenia 150 Sposoby przyrzdzania 152 Dawkowanie 153 Czas zaywania 153 Czas zbiorw 154 Bogosawiestwo przodkw
159
160 168 171 172 174 176
rodki terapeutyczne wspomagajce leczenie szczeci

Terapia przegrzaniem Waciwe odywianie si podczas kuracji Rozsdna zmiana stylu ycia Dowiadczenia z kuracji szczeci
R eakcja Jarischa-H erxheim era
Trdycyj na kuracj a korzenna
179 179 180 182 182 183 184 190 194 197 198 203 209 211 213 213 217 218 220 223 225 226 232 237 237 238 244 244 246 251
Inne koncepcje bioterapetyczne leczenia boreliozy Droga borelli R. Mullera Metoda Klinghardta Yilcacora Terapia Clark Terapia S/C: sl i witamina C Fitoterapia boreliozy metod Stephena H. Buhnera Rdestowiec ostrokoczysty Inne leki na borelioz Hahnemann i miazma syfilityczna Sia yciowa i teoria miazm Merkury i nowy syfilis Cud sowa Leki homeopatyczne w leczeniu boreliozy Kltwa boga soca Pod z gwiazd wite drzewo czy rt? Gwajakowiec Narodziny antybiozy chemicznej Przeom kulturowy spowodowany przez krtki King s Grace Oyntement Zmiana paradygmatu Powrt zi Aneks Roliny dziaajce na chonk i ledzion Wystpujce u nas roliny wzmacniajce odporno Zioa napotne i odtruwajce Zioa odtruwajce i oczyszczajce chonk Indiaskie zioa na syfilis Bibliografia
PRZEDMOWA: UPADEK Z WYSOKIEGO KONIA
W ksice jest mowa o nowej endemicznej chorobie, ktra zdaje si stopniowo przybiera rozmiary epidemii: o boreliozie. Borelioza jest modna. M no si publikacje na jej temat. Najcz ciej s to rozprawy medyczne, analizy zgodne ze wspczesn kul turow konstrukcj rzeczywistoci, niewykraczajce poza naukowe ramy obiektywizmu. Pokazuje si wektory - ukszenie kleszcza i nastpujce po nim zakaenie bakteriami Borrelia, stawia si dia gnoz, a na koniec oferuje akceptowane z punktu widzenia nauki rozwizanie. S nim antybiotyki. Niestety, owe cudowne rodki na borelioz niemal nie dziaaj. Te sprytne bakterie um iej sobie ra dzi z nasz najgroniejsz broni, antybiotykami. A moe te drobne yjtka wcale nie s tak nieinteligentne i prymitywne jak mylimy? Tam, gdzie pomaga niewiele, tam moe pomc wicej. Haso brzmi: wzmocnienie oddziaw. Jeszcze wiksze iloci i jeszcze dusze stosowanie bakteriobjczych substancji zdaje si jedynym rozwizaniem, jakie przychodzi do gowy klasycznej medycynie. Ciko jej przyzna, e borelioza moe by kolejnym znakiem tego, i dotarlimy do kresu epoki antybiotykw. Take medycyna kom plementarna ma trudnoci z zajciem stanowiska. Niczym Sancho Pansa wlecze si na swym alternatywnym ole za dumnym naukowo-medycznym Don Kichotem. Kierunek jest ten sam. W sa kwach wiezie oszaamiajce iloci naturalnych rodkw. Ale oba punkty widzenia: medycyny klasycznej i medycyny alternatywnej, nie m og si uwolni od oficjalnie usankcjonowanego naukowego obrazu wiata. Ta sytuacja to doskonaa poywka dla szarlatanw i oszustw oferujcych wszelkiego rodzaju cudowne rodki. Naj wyszy czas, by nastpi prawdziwy przeom.
Medycyna etniczna
Etnolodzy i antropolodzy kultury m aj wiadomo, e istniej rwnie inne modele wyjaniajce choroby i inne metody leczenia ni te, ktre oferuje klasyczna medycyna, zwana obecnie biom e dycyn. Dugi czas nikt nie wtpi w to, e nowoczesna zachd-
10
Przedmowa: upadek z wysokiego konia
nia medycyna klasyczna w swej metodologii jest obiektywna, wolna od metafizyki, niepodwaalna i w sposb niepozostawiajcy wtpliwoci udowodniona naukowo (Pfleiderer 1995: 45). W przeciwiestwie do niej metody leczenia ludw spoza zachod niej Europy - plemion tradycyjnych, aborygenw, dzikich - byy postrzegane jako oparte na zabobonie, niemoliwe do udo wodnienia w sposb empiryczno-naukowy i naznaczone irracjo nalnymi wyobraeniami i dziaaniami. Przy bliszym przyjrzeniu si pogld ten okazuje si jednak etnocentrycznym uprzedzeniem, kulturow pych karm ion niewiedz. Prowadzcy badania tere nowe etnolodzy wielokrotnie udowadniali, e nie tylko lekarze spoza zachodnich krgw kulturowych - tradycyjni uzdrawiacze chiscy lub hinduscy terapeuci ajurwedyjscy - pracuj skutecznie, stosujc metody niezrozumiae w zachodnim pojciu, lecz take zielarki, indiascy szamani, taczcy i bijcy w bbny afrykascy czarownicy, warzcy trujce napary i zaklinajcy duchy przodkw, poudniowoamerykascy curanderos eksperymentujcy z rolina mi zmieniajcymi wiadomo, ekstatyczni syberyjscy szamani i inni uzdrowiciele ludw niepimiennych m og si pochwali znaczcymi sukcesami w leczeniu. Obecnie uznaje jc take wia towa Organizacja Zdrowia (WHO) oraz UNESCO. Ju w 1976 roku UNESCO docenia istotn rol, jak tradycyjni uzdrawiacze odgrywaj w profilaktyce medycznej obejmujcej ponad poow ludnoci Ziemi (Foster/Johnson 2006: 10). Podczas konferen cji w Ama Acie (Kazachstan, 1978) WHO opowiedziaa si za wzrostem znaczenia medycyny tradycyjnej i zintegrowaniem jej ze w spczesn m edycyn (Heinrich 2001: 2). Z punktu widzenia etnomedycyny nauka uniwersytecka nie jest bowiem w zakresie leczenia i medycyny ostatni instancj. Nie ma monopolu na suszno, lecz stanowi tylko jeden z wielu punktw widzenia. Take ona podlega wpywom kultury, jest konstruktem kulturowym, produktem okrelonych procesw historycznych i spo ecznych. Nasze badania medyczne nie odkrywaj okrelonych, istniejcych obiektywnie faktw, lecz produkuj owe fakty w wy niku interakcji midzy badaczem i przedmiotem. Medycyna klasycz na niewiadomie opiera si a priori na podstawowych definicyjnych zaoeniach, ktre same nie podlegaj sprawdzeniu.
Szamascy uzdrowiciele
11
Zaliczaj si do nich na przykad: Zestawianie sprzecznoci: natura kontra kultura, ciao kontra duch, jednostka kontra spoeczestwo, pasja (uczucia) kontra roz sdek, zdrowie kontra choroba, naturalny kontra nadprzyrodzony, obiektywny kontra subiektywny. Zaoenie, e posugujc si logik i metodami naukowymi, mo na zrozumie procesy naturalne, takie jak przebieg choroby lub zdrowienia. Zaoenie, e za pom oc metod technologicznych mona zmani pulowa wiat naturalny i nad nim zapanowa, rwnie nad ciaem. Kryje si za tym wspczesne podejcie, zgodnie z ktrym czowiek jest waciwie maszyn - cho jest to inteligentna biomaszyna wy posaona w sie cybernetyczn ze swego rodzaju komputerem jako mzgiem, na ktrego twardym dysku zapamitywane s dane. Do takiej wizji pasuj take powiedzenia w rodzaju: skoczya mu si energia, by wyczerpanym czy wykoczonym, roz adowane akumulatory, zepsua si pompa, rury si zatkay.
12
Bioniczne humanoidy, jak Terminator grany przez Arnolda Schwarzeneggera, s tak samo czci tego obrazu wiata jak pomys, e osoby ze stwierdzon mierci m zgow albo klony mogyby su y jako magazyny czci zamiennych oraz e nerki i wtroby mo na wymienia tak samo jak ganik czy wiece w samochodzie. Zaoenie, e wiara w duchy przodkw i sprawy nadprzyrodzo ne jest zbdna i powinna zosta zarzucona, jeli chcemy zrozumie przebieg choroby. Jakiego ciaa potrzebuje spoeczestwo, pastwo? - pyta fran cuski filozof Michel Foucault. Za jego pytaniem kryje si stwierdze nie, i ciao nie jest czym, co zostao po prostu biologicznie zapro gramowane. Jest ono - podobnie jak leki, nazwy chorb, diagnozy i przebieg terapii - tworem kultury. Dotyczy to take pojmowania ciaa przez medycyn uniwersyteck ktra od czasw owiecenia oddzielaa ciao fizyczne od duszy i traktowaa je jako mechanizm. Dopiero w XX wieku sprbowano, w ramach psychiatrii i psychosomatyki, z powrotem zaklei pknicie midzy ciaem i dusz. Ale i w tych dziedzinach poszukuje si wci jeszcze rzeczywistych, to znaczy materialnych, organicznych przyczyn, przede wszystkim w mzgowej przemianie materii. Istnieje tak wiele modeli ciaa, jak wiele jest sposobw leczenia. Tradycyjne ludy nie wyobraaj sobie ciaa, wntrza organizmu i funkcjonowania narzdw w sposb mechaniczny. Nie redukuj rwnie rzeczywistoci do tego, co da si zmierzy i zway. Nie znaczy to, e starannie i uwanie nie obserwuj. Czsto postrzegaj zjawiska naturalne dokadniej ni my (Levi-Strauss 1977: rozdz. I). Ale z gry nie wykluczaj aspektw energetycznych, duchowych i umysowych jako nierealnych bd subiektywnych. Swj model mylenia czerpi nie z komputera czy mechanizmu zegaro wego, lecz z krajobrazu, klimatu, rytmu pr roku czy ruchu planet. Analogicznie do zmian pr roku, zgodnie z rytmem natury rozu m iej co dzieje si w ludzkim mikrokosmosie. Wielka przyroda, makrokosmos, sama w sobie jest oddychajcym, ywym ciaem. To Matka Ziemia, Pra-Olbrzym czy te pierwotna, pozbawio na pci istota, ktra sama zoya si w ofierze i staa si stworze niem. M a tak jak my koci (formacje skalne), yy i ttnice (rze ki, jeziora), serce (soce), mzg (ksiyc), skr (ziemia), wosy (lasy, trawy), wagin (rda, mokrada), piersi, koczyny, oddech (wiatr) i tak dalej. Dla wikszoci wspczesnych ludzi metafora ta
13 Drewno
przechodzi\ \ przez
Ziemia
Woda
powoduje kondensacj wody
Metal
Model chiski: jin-jang i pi elementw
jest mocno naiwna i prymitywna. Ale o tym, e takie metafory ua tw iaj mylenie i pom agaj zbudowa sensowne zwizki, wiad czy na przykad tradycyjna medycyna chiska. Krgi funkcjonalne i fazy przemiany cz ze sob pi elementw, pi pr roku, pi smakw, pi nastrojw duszy i pi czci ciaa: drewno (wtroba, , gniew, wiosna) ponie ogniem; ogie (serce, rado, lato) sta je si ziem i lub popioem; ziemia (ledziona, zmartwienie, pne lato) zmienia si w metal; metal (puca, smutek, jesie) topi si i przybiera posta pynn (woda); woda (nerki, boja, zima) z ko lei ywi drewno. Podobnym schematem posugiwali si uzdrowiciele w staroyt nej Grecji. Cztery pory roku z czterema rozmaitymi stopniami upau i wilgotnoci odpowiadaj czterem sokom ycia (krew, , czarna , luz), czterem elementom, czterem porom dnia, czterem fazom ycia, czterem typom osobowoci i innym zjawiskom. Posugujc si t m etafor leczono przez ponad tysic lat, a do schyku rene sansu.
Schemat humoralno-patologiczny
14
Boliwijscy Indianie Qollahuya przyrwnuj ciao do gry, z go w sercem (wiosk), odkiem, wntrznociami, piersiami, stopa mi i tak dalej. rda i strumienie to jego krew, zmieniajce si pory roku to rytm ycia. Wyrb i wydobycie naraaj na niebezpiecze stwo jego zdrowie; trzsienia ziemi, osuwiska, nage powodzie to choroby. Ludzkie patologie leczy si, odprawiajc rytuay na cze witej gry w pobliu wioski (Loc/Scheper-Houghes 1996: 57). Staroytni Egipcjanie porwnywali ludzkie ciao do zielonej doliny Nilu, otoczonej pylist pustyni. yciodajny Nil, nanoszc yzn gleb, pobudzajc wegetacj i odprowadzajc zgni zainfe kowan wod w kanaach nawadniajcych, by przyrwnywany do ukadu trawienia, sigajcego od ust do ujcia jelita grubego. Naley wprowadzi rwnowag midzy susz spitrzeniami wody, zmia nami, zaburzeniami i blokad kanaw. Dlatego w egipskiej sztuce medycznej wan rol odgryway przede wszystkim rodki prze czyszczajce i wymiotne, lewatywy i upuszczanie krwi. W Indiach za wzorzec posuyy trzy charakterystyczne pory roku: czy czowiek nie przeywa stanw gorca (pitta), przypomi najcych gorcy, suchy i pylisty okres przedmonsunowy? Czy nie doznaje stanw wilgotnych, gorcych, luzowatych, zaraliwych (,kapha), podobnych do pory monsunowej, i chodnych, wietrznych (waja/wata), jakich dowiadczamy w przyrodzie pn jesieni (Storl 2004a: 30)?
U niektrych ludw, take europejskich ery przedchrzecija skiej, przedstawiano ciao jako dom: ciepy piec porodku, paleni sko - to byo serce; znajdujca si w tym samym budynku stajnia ze wszystkimi zwierztami stanowia podbrzusze. Zgodnie z t wizj choroba bya nieczystoci niedostatkiem paszy lub drewna albo niepodan wizyt (duchw, demonw). W redniowieczu, a przede wszystkim w okresie renesansu, ludzkie ciao zostao wczone w kosmiczno-astrologiczno-energetyczn sie relacji. Uwaano je za mikrokosmiczne odbicie caego wszechwiata. Znajdoway si w nim wszystkie znaki zodiaku, od si Barana w gowie a po siy Ryb w stopach. Planety panoway nad narzdami i samopoczuciem; energetyczne tory planet przeci nay cae ciao. Lekarz musia by astrologiem, musia wiedzie, ja kie planety skutecznie oddziauj na narzdy oraz na lecznicze zioa i jak naley je ze sob czy. W tradycyjnej Afryce czowiek i jego ciao s czci ycia spoecznego. Choroba nie ogranicza si do jednostki. Choroby s spowodowane napiciami w obrbie plemienia czy w ssiedztwie, amaniem tabu, obraz przodkw itp. Zawi, nienawi, ze my li zakcaj harmoni spoeczn i s uznawane za czary. Diagno za choroby oznacza znalezienie rda zaburze, to za nie wynika z zakce funkcjonowania organizmu czy bakterii, lecz z zaburze stosunkw midzyludzkich. Rytuaem leczniczym obejmuje si spoeczestwo, ca wiosk.
15
Kozioroec
Strzelec ___ X*
Ryby X
Wschd i
Baran
Blinita
#Rak
Ludzki embrion w Zodiaku
16
Kolejne przykady mogyby wypeni ca ksik. Ale wystar czy. Nas interesuje to, i kady system medyczny, kady model my lenia ma swoj wano i moe wykaza skuteczne uzdrowienia. Dlatego w tej ksice nie bdziemy si ogranicza do ortodoksyj nych bada i tworw biomedycznych, lecz uwzgldnimy take r da etnomedyczne i etnobotaniczne.
Przewodnictwo duchowe nie zawsze jest przyjemne

Ksika ta nie zostaa napisana z prnego pdu do wiedzy czy naukowej ciekawoci, lecz w zwizku z niebezpieczn sytuacj zdrowotn, ktra miaa miejsce, kiedy sam zostaem zaatakowany przez borelioz. Jest to wic ksika bardzo osobista, opisujca du g pen przygd drog, ktra doprowadzia mnie do znalezienia waciwego leku i odpowiedniej dla mnie metody leczenia. Na tej drodze przydao mi si to, czego jako etnolog mogem si nauczy od rozmaitych ludw. Jednoczenie mogem czerpa z przekazy wanej od wiekw wiedzy i dowiadczenia zachodniego zielarstwa. Od czejeskich uzdrowicieli, hinduskich lekarzy i starego grnika Arthura Hermesa nauczyem si ufa swej intuicji. Nauczyem si, e znamy swoje ciao lepiej, ni chciaby to uzna nasz lkliwy ro zum. Dusza w akcie medytacji i wejrzenia w siebie moe lepiej zba da i wysondowa ciao ni najbardziej skomplikowane tomografy komputerowe, skanery i ultrasonografy. Nawet powierzchowny ro zum nie bardzo moe to poj, dusza wie, co nas drczy, a co nam sprzyja. Staraem si wic, prcz dokadnych obserwacji zewntrz nych objaww somatycznych, skierowa wiadomo do wewntrz. Od Indian nauczyem si zwraca uwag na obrazowe przesania snw. Pierwotni mieszkacy Ameryki s przekonani, e wiele wizji, snw, uzdrawiajcych inspiracji, ale rwnie wiele chorb jest nam przesyanych przez nasze wspstworzenia, naszych krewniakw - zwierzta, kamienie, chmury, gry i roliny - oraz przez przod kw, ktrzy w dosowny sposb przekazuj nam waciwe inspira cje. Przodkom zawdziczam to, e znalazem waciwy leczniczy korze przeciw boreliozie, szcze sukiennicz; tymi przodkami byli bowiem tkacze, oni za od wiekw mieli do czynienia z t rolin. Z biegiem czasu wie si rozniosa: coraz wicej chorych do wiadywao si o kuracji z zastosowaniem szczeci, docierao do mnie
Uprzedzajc dalszy cig: Nalewka ze szczeci sukienniczej, stosowana przez kilka tygodni, do tego codzienna terapia przegrzaniem (sauna, gorce kpiele, ania inipi, z temperatur ponad 42 stopnie Celsjusza) pozwala wyleczy borelioz (dokadne informacje na ten temat s. 150 nn. i 160 nn.).
17
coraz wicej zapyta za porednictwem poczty e-mail, listw czy telefonu. Stao si dla mnie jasne, e przyszed czas, by napisa na ten temat ksik. Ostatnio zgosi si do mnie biofizyk z Wetterau. Napisa, e sam cierpia na borelioz. Drczyy go chroniczne zmczenie, ble mini, drtwienie koczyn, zaniki pamici, a po stany przypominajce psychoz. Kiedy sprbowa kuracji z uy ciem szczeci, objawy zniky. Zasuy si Pan dla medycyny tym leczeniem - napisa i zaproponowa wypoyczenie mi w ramach podzikowania swojej dokumentacji z bada nad borelioz na tak dugo, jak dugo bd ich potrzebowa. Potem w skrzynce na listy znalaza si paczka z grubym segregatorem. Segregator zawiera wybr najnowszych raportw medycznych i literatury fachowej. Z zaciekawieniem przejrzaem teksty i natknem si na dungl pen ezoterycznego, medycznego argonu: cerfuroksyma, Huma Granolocytic Ehrlichiosis, Western Biot, lipopolisacharydy, cytokiny, a do tego wszdzie skrty: CPK1, ELISA2, ESR3, EMC4, JHR5, IgM i IgG6, PCR7 itp., ktre nie byy wyjaniane. O wity Pschyremblu8, pomocy! Potrzebowabym tygodni, eby przeora ten ugr. Ale nie byo mi to potrzebne. Poza tym musiaem jeszcze narba ca mas drewna, zaj si ogrodem przed zim przenie kompostownik, naprawi poty i wysprzta stajni. Odoyem segregator na bok i postanowiem wzi si do pracy fizycznej w domu i stajni, wieczorami pisa i zapomnie o tym segregatorze.
1 Kinaza fosfokreatynowa. 2 Chodzi tu nie o imi eskie, lecz o enzyme-linked immuni sorbent assay. 3 Wspczynnik sedymentacji erytrocytw, inaczej: reakcja Biernackiego. 4 Rumie wdrujcy. 5 Reakcja Jarischa-Herxheimera. 6 IgM i IgG to klasy immunoglobulin. 7 Reakcja acuchowa polimerazy. 8 Pschyrembel to liczca ponad sto lat encyklopedia medycyny klinicznej, ci gle aktualizowana; do tej pory ukazao si okoo 260 wyda - przyp. tum.
18
Nim usiadem do komputera, eby znowu zabra si do tego projektu, chcielimy jeszcze pojedzi konno. To by pikny so neczny dzie. Osiodalimy konie i ruszylimy w teren len drog midzy wierkami. Psy, dyszc, biegy za nami. Po chwili prze jadka przeksztacia si w wycigi. Najczciej przegrywam, ale tym razem zwietrzyem szans na to, by pierwszy dotrze do skrzyowania drg, ktre byo nasz met. Lecz nagle, w penym galopie, mj ko pod ostrym ktem skrci z drogi. Siodo zsu no si, a ja uderzyem gow w pie drzewa i spadem. Czuem si tak, jakby duch gr zdzieli mnie po twarzy pak. Na szcz cie uderzenie trafio poniej koci nosa, w przeciwnym razie za mabym nos. Miaem jednak naruszone przednie zby i przecite wargi. A potem, kiedy chciaem z powrotem wsi na konia, za uwayem, e co jest nie tak z m oj lew rk. Przegub napuch - by zamany. Indianie, ktrych poznaem w Montanie, zapytali by najpierw, jaki duch wstpi w mojego konia. Ale tu, w Europie, nikt nie pyta o takie rzeczy. Arthur Hermes, ktry zapozna mnie z bstwami i duchami natury, powiedziaby zapewne, e uderzenie przyszo z innego wymiaru, e miao co wsplnego z ducho wym przewodnictwem. I jako ilustracj wygrzebaby histori, jak to w styczniu 1945 roku zjeda na nartach po polu w swej zanie onej grskiej posiadoci w Szwarcwaldzie i przewrciwszy si, zama sobie nog. Byo dla niego zagadk jak to si mogo sta, by bowiem wprawnym narciarzem i zawsze jedzi ostronie. Gdy tego samego dnia powrci do domu, w skrzynce na listy czekao na niego powoanie do wojska. Wystawiano jednostk kawalerii na froncie wschodnim i potrzebowano ludzi, ktrzy umieli obchodzi si z komi. Hermes mia ju wtedy 55 lat, ale sytuacja bya po wana. Nim noga mu si zrosa, wojna zdya si skoczy. Oto duchowe przewodnictwo! Na pewno nie wrcibym yw do domu. Bogowie mieli co do mnie inne plany. Nie miaem ju co myle o rbaniu drewna, przekopywaniu ogrdka, sprztaniu stajni. Mogem te zapomnie o pisaniu na kla wiaturze komputera. Nawet nie mogem sobie obra pomaraczy, zaoy butw, otworzy soika z demem czy zapi kurtki. Abso lutnie nic, poza jedzeniem, spaniem i... czytaniem. Teraz miaem czas na czytanie, duo czasu. Wziem wic ten segregator naukow ca i zagbiem si w nim, a gowa zacza mi dymi. Stopniowo uwiadamiaem sobie, e bez tych wstpnych bada nie mgbym
napisa tej ksiki. To bya pouczajca lektura. Stao si dla mnie jasne, jak wiele sprzecznoci i niepotwierdzonych teorii kryje si za wszystkimi tymi cyframi i liczbami w raportach z bada i za tymi skomplikowanymi pojciami. Za fasad naukowoci odkryem wiele bezradnoci, zagubienia, ale take silnej potrzeby ukierunkowania. Przytoczone statystyki czsto byy ze sob sprzeczne. Na przykad: jaki jest procent zakaenia bakteri boreliozy wrd kleszczy? Ka dy z naukowcw podawa inne liczby. Jak szybko krtki rozprze strzeniaj si w organizmie? Czy trwa to kilka tygodni, jak utrzy m uj eksperci, czy zaledwie par godzin? Czy jest to lekka infekcja, ktr mona zwalczy trzytygodniow kuracj antybiotykow? Czy moe jest to modne schorzenie, po prostu zbyt czsto diagnozowa ne? Czy te chodzi o epidemi o zasigu wiatowym, ktra zatacza coraz szersze krgi i skrywa si za zmieniajcymi si nieustannie objawami? Jak twierdz niektrzy fachowcy, procent chorych na borelioz wyleczonych przez klasyczn medycyn wynosi 90, inni m wi o 25^15 procentach, niektrzy za podaj e jest to choroba nieuleczalna. Naukowcy spieraj si na temat wartoci bada krwi (diagnostyki serologicznej) i co jaki czas okazuje si, e te badania waciwie nie pozwalaj sformuowa miarodajnej opinii. Czy tylko kleszcze przenosz krtki, czy moe take koskie muchy, koma ry, roztocze i inne stawonogi, a moe zakaenie przenosi si nawet przez lin i inne pyny ustrojowe, przez nasienie (sperm) i mleko matki? A moe nawet przez preparaty krwiopochodne w szpitalach? Tego nie wiadomo. Ile jest nowych zachorowa? Oficjalne szacunki w USA m w io 18 000-1 800 000 rocznie. Czy jest to nowa choro ba, czy istniaa ona zawsze? Dlaczego wtedy, w 1907 roku, gdy Borrell, lekarz ze Strasburga, odkry bakterie w ksztacie korkocigu, nie stanowia problemu? He istnieje szczepw bakterii boreliozy? I czy to prawda, e w Ameryce u kleszczy i pacjentw znajduje si przede wszystkim Borrelia burgdorferi, w Europie za istniej take inne szczepy (B . afzelli, B. garinii, B. lusitanae, B. valaisiana)l Jak to moliwe? Czy bakterie nie wiedz jeszcze, e m og bez trudu przeby morza na pokadzie samolotu lub statku? Niezliczone pyta nia i niewiele jednoznacznych odpowiedzi. Im wicej czytaem, tym bardziej fascynujca stawaa si lektura. Zapewne to faktycznie przewodnictwo duchowe wyczyo mnie z gry, abym mg podej do sprawy powaniej. Duchowe przewodnictwo nie zawsze jest takie przyjemne i mie, jak utrzy-
19
20
m uj to moi przyjaciele z krgw New Age. Moe te da niele popali. Czasem angauje zoliwego grskiego skrzata z pak albo wysya chochlika do koskiego mzgu. Nawiasem mwic, zamane przedrami - ko promieniowa i okie - szybko si zroso. Gdy medytujc, pozwoliem memu du chowi wdrowa przez rk i zorientowaem si, e w zamaniu nie ma odamkw, a cigna pozostay cae, wiedziaem, e nie musz i do lekarza. Mogem sobie darowa przewietlenie, gips i tabletki przeciwblowe. Zaoyem na rk okad ze wieo startego ywokostu lekarskiego, ktry reguluje proces granulacji9 oraz tworzenie modzelu kostnego, a przy tym dziaa przeciwblowo, i piem due iloci wywaru ze skrzypu polnego. Zawarty w nim kwas krzemo wy take wspomaga proces budowania koci. Dodawaem do niego dziaajcy przeciwzapalnie napar z krwawnika. Szyny suce do unieruchomienia stawu moja ona zrobia z cienkich, elastycznych witek wierzbowych. atwo byo je zdejmowa do zabiegw z uy ciem zi leczniczych. Z gipsem byoby to niemoliwe i proces le czenia trwaby znacznie duej. Po upywie trzech tygodni mogem znowu zasi do komputera i pisa.
9 wienia.
Tworzenie si nowej, mikkiej, bogatej w komrki tkanki w procesie zdro
Przedmowa do wydania drugiego

Dzieo to zebrao nie tylko pochway, lecz take krytyk: nieostro noci jest utrzymywa, e antybiotyki nie pomagaj na borelioz, a dotknici ni ludzie, idc za tymi radami, wystawiaj si na ryzyko kalectwa. Nie mwi, e antybiotyki nie pom agaj lecz e czsto nie pomagaj. Napisaem t ksik midzy innymi dlatego, e otrzyma em kilkaset listw i e-maili od chorych, ktrzy mimo leczenia anty biotykami nie wyzdrowieli, a syszeli, e istniej inne moliwoci. W pocztkowym stadium zatrzymanie infekcji za pomoc antybio tykw jest bardziej prawdopodobne. Ale czasem mijaj trzy, a nawet sze tygodni, nim po zakaeniu wytworz si przeciwciaa, ktre mona wykry w badaniu krwi; czsto zakaeni nawet nie w iedz e zostali ukszeni przez kleszcza. Take rumie wdrujcy, jeden z pierwszy widocznych objaww, wystpuje tylko u okoo poowy zakaonych. W tej fazie jest za pno na doksycyklin, poniewa bak terie boreliozy zdyy si ju rozprzestrzeni w organizmie i skry w sabo ukrwionych tkankach (chrzstkach, bliznach, rdbonku). Poza tym jeli znajd si w sprzyjajcym rodowisku, mog si otorbi na okres nawet dziesiciu miesicy i dopiero pniej uaktywni. Ze wzgldu na te wszystkie trudnoci w leczeniu boreliozy za sadne wydao mi si uwzgldnienie etnomedycznych inspiracji spoza zachodniego krgu kulturowego oraz medycyny ludowej, od wiekw przekazywanej z pokolenia na pokolenie. Tak dotarem do szczeci i na wasnej skrze przekonaem si, e wydatnie pomoga mi w mojej boreliozie. Oczywicie lek ten naley podda dalszym badaniom, by mc obiektywnie oceni jego warto. Jako zagraajc yciu krytykowano rwnie terapi polegaj c na przegrzewaniu ciaa w temperaturze ponad 40 stopni Celsju sza, zainspirowan metodami stosowanymi na Karaibach. Istotnie, moe ona by niebezpieczna, ale tylko dla osb o wyjtkowo sabym zdrowiu, ze schorzeniami ukadu krenia lub epilepsj. Ale o tym pisz dalej. anie inipi czy normalne temperatury w dolinie Gange su w porze przedmonsunowej s przecie jeszcze wysze (45 stopni Celsjusza). Na koniec chciabym podkreli, e mimo okazjonalnych ostrzej szych sformuowa nie chodzi mi w adnym wypadku o naigrawanie si z lekarzy, nie prowadz te kampanii przeciw medycynie uniwersyteckiej. Zdaj sobie spraw ze stresu i obcienia, jakim poddawany jest lekarz. Niniejsza ksika ma zawiera nie dogmaty, lecz inspiracje.
21
22
Nie dopu, by doszo do tego, By pogodzi si z diagnoz, Gdy wtedy twj los zostanie przypiecztowany.
Clemens Kuby, Untwerwegs in die ndchste Dimension
Wiemy, e borelioza z Lyme je s t odporna na antybiotyki. Mwienie, e kto zosta wyleczony, dlatego e otrzyma okrelon ilo antybiotykw, nie ma sensu.
Willi Burgdorfer, odkrywca krtkw boreliozy, 2001
Terapia antybiotykowa moe wyrzdzi powane szkody pacjentom z objawami przewlekej choroby z Lyme oraz pacjentom z zespoem poboreiozowym.
Henry M. Feder et al. i Ad Hoc International Lyme Disease Group, New England Journal of Medicine 357 (14), 4 padziernika 2007
SPOTKANIE Z DEMONEM
W nocnym rytuale w ani inipi, w ktrym uczestniczyem przed dziesiciu laty, brakowao dobrego ducha. Po czci miao to zwi 23 zek ze mn: byem przemczony prac i niewyspany. Denerwowa o mnie siedzenie w kucki, zupenie nago, stoczony, ze spoconymi dugowosymi Indianami, ktrych waciwie nie znaem, w ciem nym brzuchu matki Ziemi. Rozgrzane do czerwonoci kamienie porodku okrgego, obwieszonego kocami i filcowymi matami wi klinowego szaasu promienioway przygniatajcym arem, z tyu natomiast przez szczeliny szaasu mocno wiao mi po plecach. Medytacja, uroczyste przywoanie boskiego ora, bizona i innych indiaskich bogw w zwierzcych postaciach przez Indianina pro wadzcego rytua niespecjalnie do mnie przemawiay. Bylimy w dolinie rzeki Neckar, gdzie midzy winnicami przesiknity mi chemikaliami i bezdrzewnymi polami uprawnymi w okolicach Heidelbergu, naleao wic raczej zaakcentowa boskie zwierzta i duchy tutejszej, otaczajcej nas bezporednio natury, a nie odwoy wa si do jakich abstrakcji. Chodzio o to, by poczy si z ziemi tutaj, z jej rolinami, zwierztami i duchami. Gdy wezwano kosmicz nego obuza, kojota Shawnodese, ktry panuje nad poudniem i przy nosi ciepe deszcze, prowadzcy ceremoni zwrci si do mnie. - Wolf, z pewnoci pamitasz tego oszusta, boskiego hultaja z czasu, ktry spdzie w Grach Skalistych. Wtedy odezwao si moje ego, ktre nastroszyo si i poszukao wanego tonu wiatego mdrca. - Tak, oczywicie, dobrze znam Shawnodese! - odpowiedziao. O witaniu, gdy rytua inipi dobieg koca, zaczem si tarza w trawie mokrej od rosy, aby si ochodzi. Wtedy w podbrzusze wgryz mi si kleszcz. Zauwayem to jednak dopiero dwa dni p niej. Pajczak dopad mnie w stanie obnionej odpornoci. Ale by moe to Shawnodese mnie dopad, odpacajc mi si za wycieczki mojego ego. Nie wolno wyzywa bogw i nie wolno igra ze witociami - czejescy czarownicy wci mi to powtarzali. Wkrtce od miejsca ukszenia zacz si tworzy czerwony, w drujcy krg, tak zwany Erythema migrans. Poza tym oglnie nie czuem si dobrze, byem zmczony i rozdraniony, bolaa mnie go-
24
Spotkanie z demonem
wa, le sypiaem, widziaem nieostro, a wzy chonne w pachwinie nieco nabrzmiay. Zaprzyjaniony lekarz, nawiasem mwic wielki zwolennik zioolecznictwa, zdiagnozowa borelioz i zacz prze mawia mi do rozsdku. Przy boreliozie kocz si zioa, tu pomog jedynie antybio tyki, i to duo! W dramatycznych wizjach odmalowa mi przebieg zakaenia bakteri Borrelia burgdorferi przenoszon przez kleszcze: jeli na tychmiast nie zostan wczone antybiotyki, to w drugim stadium zakaenia dochodzi do paraliu, zwyrodnienia staww, wdruj cego zapalenia staww, uszkodzenia minia sercowego i w kocu take do zaburze neurologicznych lub zapalenia opon mzgowych. W trzecim stadium czowiek lduje na wzku inwalidzkim, ponie wa stawy odmawiaj mu posuszestwa, moe rwnie doj do zaburze koordynacji ruchu (ataksji), uszkodzenia nerww czaszko wych, a nawet do cikiej psychozy. Bakteria ta to krtek spokrew niony z krtkiem bladym. I podobnie jak ta straszna choroba wene ryczna, tak i ta infekcja ma charakter nawrotowy, choroba przebiega falami; pacjent wierzy ju, e znajduje si na drodze do wyzdrowie nia, a wtedy objawy powracaj ze zdwojon si. C za diagnoza! We wszystkich innych przypadkach leczyem swoje choroby przede wszystkim naparami zioowymi, okada mi, termoforem, gorcymi kamieniami, ktre sobie przykadaem, i du iloci snu. Co jednak miaem zrobi w tym wypadku? Prze cie musiaem zapewni byt rodzinie. Przed laty w wyniku kuracji antybiotykowej doszo u mnie do nadkaenia, ktrego skutki daway o sobie zna jeszcze wiele lat. Poza tym miaem wiadomo, e an tybiotyki naley przyjmowa wycznie z zachowaniem najwyszej ostronoci, poniewa stanowi one gwatown ingerencj w nasz ukad immunologiczny: niszcz symbiotyczn flor jelitow bdc istotnym elementem systemu odpornociowego organizmu; wytwa rzaj w ciele warunki sprzyjajce grzybom, wzmacniajc dziaanie Candida albicans czy innych infekcji grzybicznych; m og wywoa reakcje alergiczne cznie z rzadko spotykanym, niebezpiecznym dla ycia wstrzsem anafilaktycznym. Zaburzony zostaje natural ny wewntrzny ekosystem, normalnie chronicy nasz organizm przed zakaeniami. Targay m n sprzeczne uczucia i robiem sobie wyrzuty. Czybym by optany paranoj wzbraniajc si przed przyjmowaniem antybio-
tykw? Czy naprawd na t chorob nie wyroso jeszcze adne ziele? Czuem na sobie presj czasu. Kadego dnia - tak to sobie wyobraa em - krtki rozprzestrzeniaj si w moim ciele, atakujc stawy, mzg i inne istotne dla ycia narzdy. Przeczytaem wszystko, co udao mi si znale na ten temat. W lekarskim podrczniku dotyczcym dia gnozy i terapii Consilium Cedip Practicum (1995) natknem si na statystyki, ktre mwiy, i 23,8 procent przebadanych robotnikw lenych w Niemczech wykazywao obecno przeciwcia boreliozy, nie wiedzc nawet, e zostali zainfekowani. Badania American Medica Association (AMA, 1995) wykazay, e jedynie poowa pacjen tw ze zdiagnozowanborelioz rzeczywicie odczua jej objawy. To natchno mnie nadziej. Jeli ukad odpornociowy faktycznie ma zdolno wytworzenia przeciwcia, naleaoby go w tym wesprze wszelkimi dostpnymi rodkami. Poniewa antybiotyki m og mie dziaanie immunosupresyjne, doszedem do wniosku, e nie stanowi niezbdnego i odpowiedniego rodka terapeutycznego.
25
Spotkanie z demonem
Koniec ery antybiotykw

Antybiotyki, podobnie jak kortyzon i sterydy, s - i tego jestem ca kowicie wiadomy - witymi krowami wspczesnej medycyny. Nie wolno ich ruszy. Take krytycy zawsze rozpoczynaj swoje dywagacje od przyznania, e ta najpotniejsza bro uznanej medy cyny uratowaa ycie milionw ludzi i e w koniecznych przypad kach antybiotyki s niezbdne. By moe. Czy to nie penicylina uratowaa ycie mojego ojca, gdy bdc w niewoli w Egipcie w cza sie wojny, omal nie umar na czerwonk? Tymczasem jednak uzasadnione stao si pytanie, czy kosz ty stosowania antybiotykw nie s wysze ni wynikajce z nich korzyci. A wszystko zaczo si tak optymistycznie. W 1928 roku bakteriolog Aleksander Fleming zauway, e zarodniki pleni z ga tunku Penicillinum, ktre przypadkowo dostay si do szalki Petriego z hodowl gronkowca, zahamoway rozwj tych bakterii. To byo genialne odkrycie: trujce grzyby zabijaj bakterie chorobotwrcze. Niedugo potem, w roku 1935, patolog Gerhard Domagk odkry antybakteryjne dziaanie sulfonamidw, skutecznych w walce z bakte riami gram-dodatnimi i gram-ujemnymi, a take z chlamydi i pier wotniakami.
26
Spotkanie z demonem
Koniec II wojny wiatowej to czas penego zwycistwa anty biotykw. Zdawao si, e plagi, ktre dotychczas dziesitkoway onierzy - infekcje ran, choroby weneryczne - na zawsze znikn z powierzchni Ziemi. Zapanowa nastrj euforii. Hitlerowcy zostali pokonani, a wkrtce pokonane zostan rwnie bakterie. Autoryte ty naukowe zapowiaday nawet koniec wszelkich chorb ludzkoci. Lekarz amerykaskiego sztabu generalnego William Steward pod koniec lat szedziesitych ubiegego wieku w wystpieniu przed Kongresem Stanw Zjednoczonych obwieci: Epoka chorb za kanych skoczya si raz na zawsze. Ospa i polio zostay wyelimi nowane; malaria i grulica s na najlepszej do tego drodze (Buhner 2002: 117). Dobrze pamitam, e dziki penicylinie na przeomie tysicleci w roku 2000 miao ju nie by chorb, a dziki energii atomowej miay znikn wszelkie problemy energetyczne. Nikt nie podawa w wtpliwo dogmatu, zgodnie z ktrym to bakterie wywouj choroby i zarazy. Oficjalny sposb mylenia tamtej epoki mia czysto darwinistyczn natur: w przyrodzie na wszystkich paszczyznach toczy si zaarta walka o przeycie i do minacj: ludzie walcz z bakteriami, szkodniki z rolinami, pasoy ty ze zwierztami uytkowymi. Walka ta bya walk manichejsk10, rywalizacj dobra ze zem. Bakterie stay bez wtpienia po stronie za, podobnie jak jadowite we, wilki czy wrogowie demokracji i postpu. W coraz bardziej zewiecczonej kulturze zachodniej owe niewidoczne dla ludzkiego oka drobnoustroje zajy miejsce szatana i orszaku jego demonw. Ten za, kto stoi po stronie dobra, nie idzie na ukad z szatanem! Takie mylenie zdobywao rwnie coraz wicej zwolennikw w zakresie zwalczania szkodnikw w rolnictwie: DDT, malathion, lindan i inne chemiczne trucizny miay chroni poyteczne uprawy, inne trucizny - herbicydy - miay niszczy chwasty. Taki model ro zumowania obowizywa take w polityce: w czasie I wojny wia towej obie strony uyway trujcych gazw do zwalczania szkod nikw, czyli przeciwnika, w II wojnie wiatowej do niszczenia
10 Manicheizm, nazwany tak od swego twrcy Maniego (Manesa, 216 277 n.e.), reprezentowa radykalny dualizm dobra i za, wiata i ciemnoci. Teo ria ta wywara wpyw na nauk w. Augustyna i do dzi pobrzmiewa w islamie, kalwinizmie oraz niektrych prdach filozoficznych. Zob. Storl, Shiva, rozdz. 9, KOHA-Yerlag, 2002.
Bakterie jako mae diabeki. Rycina wiktoriaska, Londyn 1858
27
Spotkanie z demonem
za suyy naloty dywanowe, obozy zagady i bomba atomowa. W czasie zimnej wojny unowoczeniano bro jdrow, biologiczn i chem iczn aby zlikwidowa zarazki kapitalizmu bd, zalenie od punktu widzenia, zarazki komunizmu. Dzi, podobnie jak bakte rie i wirusy w ciele, w globalnym wiecie zdradziecko, podstpnie i z ukrycia t nieuczciw nierwn wojn prowadz nieobliczalni terroryci. Zgodnie z takim modelem mylenia wojna antybiotykowa z mi kroorganizmami posuguje si niemal wycznie terminologi mili tarn: ostrzeliwuje si objawy, odbywa si inwazja zarazkw, ciao jest polem bitwy, zabjcze komrki atakuj obce komrki, fagocyty zajmuj si sprztaniem po udanej bitwie, a lekarze znajduj si na pierwszej linii frontu. Odbywaj si kontrataki i zwyciskie wypra wy; zarazki napromieniowuje si, bombarduje, niszczy, wzmacnia ukad odpornociowy, a przy dostatecznym wsparciu (finansowym) pewnego dnia uda si cakowicie wypleni choroby zakane. Rzekomy wrg, mikroorganizmy, to najwiksza grupa ywych organizmw na Ziemi, a take najstarsza. yj na tej planecie ju od
28
Spotkanie z demonem
3,5 miliarda lat. Nadzwyczaj dobrze si przystosowuj, s wszech stronne i wcale nie tak prymitywne, jak nam si wydaje. Dziki nim gleba pozostaje yzna i nie byoby bez nich ycia na Ziemi. S przod kami organizmw wielokomrkowych. S rwnie naszymi przod kami. Najprawdopodobniej chloroplasty, niewielkie czerwone ciaka zawarte w komrkach rolinnych, ktre potrafi wchania energi promieni sonecznych, take byy niegdy wolno yjcymi organi zmami. Rwnie mitochondria, odpowiedzialne w komrkach zwie rzcych i rolinnych za oddychanie tlenowe, oraz plazmidy, przekazu jce cz informacji genetycznej, byy pierwotnie bakteriami, ktre w pewnym momencie stay si czci komrek (Dixon 1998: 27). W szdzie na Ziemi bakterie i inne drobnoustroje trawi groma dzc si nieustannie biomas - okoo 400 miliardw ton rocznie - i uwalniaj zgromadzon w niej energi. Bez bakterii przetwa rzajcych celuloz w odkach bawoy, owce i bydo nie mogyby trawi pokarmu rolinnego. Drobnoustroje atakuj wszystko, co ob umiera i skd uchodz siy yciowe: jesienne licie, ajno, padlin, chore tkanki. To ich najwaniejsza rola w caej strukturze przyrody: dokonuj procesu rozpadu (Storl 2001: 203). Take czowiek nie uniknie tego nieuchronnego procesu; my rwnie jestem y czci naturalnego krwiobiegu ycia i mierci, budowania i rozpadu. Gdy pod wpywem niekorzystnych okolicznoci yciowych (wiek, ze odywianie, trucizny zawarte w otoczeniu, promieniowanie, dziaa nia uboczne lekw, stres czy - bo to rwnie zaburza prac ukadu odpornociowego - utrata radoci i sensu ycia) sabnie nasza sia yciowa, wtedy powstaje podatny grunt dla rozkadajcych bakterii, ktre pomagaj nam pozby si naszej inkamacji. Nasze ciao zamieszkuj biliony bakterii - wicej ni kiedykol wiek na Ziemi istniao i bdzie istnie ludzi. Na kad komrk ludzkiego organizmu przypada dziesi mikroorganizmw (Blech 2000: 23). Poniewa z reguy okazuj si spokojnymi i poyteczny mi wsplokatorami, nawet nie uwiadamiamy sobie ich obecnoci. Na ich konto idzie nawet kilogram masy ciaa. Ochoczo zasiedlaj skr, usta, gardo, ukad trawienny i pochw, gdzie tworz warstw zapobiegajc wnikniciu zarazkw chorobotwrczych. W XIX wieku w ramach rozwoju mikroskopii i pniej, pod wpywem owcw mikrobw, stwierdzono, e wikszo bakterii znajduje si w jelicie. mier czyha w jelicie - mawiano ww czas; lekarze diagnozowali u pacjentw zatrucie jelitowe, popu-
lam oci cieszyo si oczyszczanie jelit . Dzi wiemy, e bez dzie sitkw miliardw wygodniaych goci, bez okoo 500 gatunkw bakterii zasiedlajcych jelita w ogle nie moglibymy y. Bona luzowa jelit o cznej powierzchni okoo 200 metrw kwadrato wych to najwikszy narzd ukadu odpornociowego. Tu, w luzw ce jelit, organizm napotyka wiele rozmaitych bakterii: wchania nych, rozpoznawanych, ponownie wydalanych i zapamitywanych przez komrki odpornociowe - limfocyty B 11 i limfocyty T 12. W ten sposb nasi mikroskopijni przybysze wicz i pobudzaj nasz ukad odpornociowy. W ten sposb dochodzi do tworzenia naturalnych przeciwcia przekazywanych do ukadu krwiononego oraz limfatycznego i chronicych organizm (Blech 2000: 37). Flora bakteryjna jelit pomaga rwnie w trawieniu poywienia i dostar cza organizmowi istotnych substancji: witaminy K, wspomagajcej krzepnicie krwi, witaminy B (ryboflawiny), B6 (pirydoksyny) i B 12 (kobalaminy), biotyny, kwasu tuszczowego, kwasu pantotenowe go i innych. Dzi wiemy te, e korzystne rodowisko jelitowe, wspomagane przez bakterie kwasu mlekowego i probiotyki, chroni przed bakteriami chorobotwrczymi i namnaajcymi si zwyrod niaymi komrkami. Rwnie pochwa kobiety ma rnorodn flor. Kiedy dziecko rodzi si w sposb naturalny, przechodzc przez bra m ycia, wchania matczyne bakterie, ktre szybko si rozmnaa j. Cesarskie cicie niesie ze sob ryzyko osiedlenia si w jelitach dziecka bakterii chorobotwrczych (Cannon 1994: 169). Flora jeli towa niemowlcia jest przyswajana przez immunoglobuliny (IgA) w mleku matki i mikroorganizmy zasiedlajce sutki. Dziki temu rozwija si ukad odpornociowy niemowlcia. Bakterie towarzysz nam od setek milionw lat. W tym dugim czasie wyksztaciy si symbiozy, ktre dla obu stron m aj yciowe znaczenie. Wikszo bakterii zamieszkujcych nasze organizmy to nie zarazki chorobotwrcze, lecz, jak powiada Jrg Blech, zarazki zdrowotwrcze.
1 Limfocyty B (limfocyty szpikozalene) tworz wysoko wyspecjalizowane 1 przeciwciaa (immunoglobuliny) przeciw nieznanym intruzom (bakteriom, grzy bom, wirusom) i gromadz informacje (komrki pamici). 12 Limfocyty T (limfocyty grasicozalene) jako limfocyty-zabjcy niszcz ko mrki obce dla organizmu; mog te powstrzyma reakcj immunologiczn, gdy obrona okae si skuteczna albo, jako komrki pamici, gromadz cechy intru zw.
29
Spotkanie z demonem
30
Spotkanie z demonem
Zdrow flor jelitow zaburzaj i niszcz nastpujce czynniki: metale cikie, ekotoksyny, kortyzon, szczepienia, niewaciwe y wienie (nadmiar cukru i biaek, mieciowe poywienie), czynniki psychiczne (stres, depresja, tumiona zo) oraz antybiotyki. Antybiotyki, jak wynika z nazwy, s skierowane przeciw (anty) yciu (bio). Ich stosowanie oznacza wypowiedzenie wojny wiatu mikroorganizmw; zostay wynalezione, aby go zniszczy. Ponie wa jednak dzielimy rodowisko ycia z organizmami, ktre roz winy si razem z nami, takim atakiem przynosimy szkod samym sobie. Straty, jakie ponosimy, to midzy innymi: Powtarzajce si kuracje antybiotykowe szkodz niezwykle zoonej wewntrznej ekologii ludzkiego organizmu, powodu j tworzenie si procesw chorobowych, ktre m og skutkowa stwardnieniem rozsianym, cukrzyc lub nowotworami (McTaggart 2000: 217). Moliwe s reakcje alergiczne - od wysypki po miercionony wstrzs anafilaktyczny. Ekosystem flory jelitowej zostaje zaburzony, szczeglnie w wy padku stosowania antybiotykw o szerokim spektrum dziaania. Dziesitkuj one bakterie, ktre normalnie dominuj w zdrowych jelitach, i sprzyjaj bardziej niebezpiecznym mikroorganizmom, ktre take yj w jelitach, lecz w innych okolicznociach s utrzy mywane w ryzach. Czstym skutkiem jest tzw. zesp jelita wrali wego, wrzodziejce zapalenie jelita grubego i inne schorzenia jelit. Moe powsta nadkaenie. To znaczy, e wikszo symbiotycznych organizmw jednokomrkowych zostaje zniszczona, ustpu jc miejsca szczeglnie agresywnemu gatunkowi. Jest to przyczyna wielu trudnych w leczeniu infekcji drg moczowych. W cigu ostatnich pidziesiciu lat od wprowadzenia antybioty kw (i masowych szczepie) nastpi dramatyczny wzrost chorb autoimmunologicznych i alergii. S powody, by sdzi, e istnieje tu jaki zwizek. Podstaw wielu antybiotykw, takich jak penicylina, s trucizny, ktre wydzielaj grzyby, aby broni si przed bakteriami. Antybio tyki tworz korzystny dla grzybw klimat w organizmie, co z kolei sprzyja zakaeniu grzybami, na przykad Candida albicans. Zaywajc antybiotyki, stajemy si bardziej podatni na infekcje, poniewa leki te tworz w jelitach przestrze moliw do zasiedle nia przez zarazki, ktre wnikny z zewntrz (Cannon 1994: 156). Organizm jest rwnie sabiej chroniony przed wirusami.
Rzekoma cudowna bro od samego pocztku bya stosowana zbyt czsto i zbyt powszechnie. Wystarczyo tylko przyj do ga binetu, a lekarz ju zapisywa zastrzyki z penicyliny. Nowoczesne lekarstwo na kad chorob! Katar, nacignicie mini, ble brzu cha, stany zapalne - penicylina bya dobra na wszystko. W latach pidziesitych i szedziesitych cudowny rodek zapisywano wic bez adnych ogranicze nie tylko u nas, w Spencer, w stanie Ohio, lecz waciwie wszdzie. Aplikowano go przeciw grzybicom i chorobom wirusowym take wwczas, gdy infekcja znikaby sama z siebie i prawdopodobnie lepsze okazayby si proste domowe rodki, takie jak napar z zi czy leenie w ku. Ocenia si, e od 40 do 70 procent antybiotykw zapisywano niepotrzebnie. Dzi na caym wiecie produkuje si 50 milionw ton antybio tykw, przewanie syntetycznych (Cannon 1994: 15). Wikszo z nich trafia do masowych hodowli zwierzt. Krowy i winie dostaj trzydzieci razy wicej antybiotykw ni ludzie. Antybiotyki maj zapobiec mierci umczonych zwierzt przed osigniciem wy maganej masy rzenej. Dziki dodatkowi antybiotykw zwierzta szybciej przybieraj te na wadze. Tetracyklina uchodzi za skutecz ny rodek wspomagajcy przybr wagi. Poniewa wszystko to ska da si na obieg zamknity, takie dziaania nie s obojtne rwnie dla czowieka: tylko w samych Stanach Zjednoczonych 6,5 miliona przypadkw zatru jest powodowanych przez odporne bakterie sal monelli. Stosowanie antybiotykw jest opacalne wycznie dla przemy su. Drobne wytwrnie lekw przeksztaciy si w midzynarodo wych gigantw. Na Zachodzie na leki i cele medyczne wydaje si tyle samo, co na zbrojenia. Chodzi o setki miliardw dolarw. Jedno i drugie, wojny i choroby - to elementy przemysu strachu, strachem za mona doskonale manipulowa. Dzi obywatele USA w ydajna leki wicej ni na mieszkania i ywno razem wzite. Ale wcale nie s przez to zdrowsi. Na pocztku nikt nie wierzy, e mikroorganizmy potrafi si broni ani e m og wyksztaci nowe, odporne formy. Naukow cy nie dostrzegali adnego zagroenia, poniewa zgodnie z teori ewolucji Darwina zmiany kodu genetycznego zachodz nadzwy czaj rzadko. Obliczono, e czstotliwo przypadkowych mutacji wynosi jeden do miliarda na kade pokolenie. Bakterie rozmnaaj si bardzo szybko: jedna bakteria dziennie wydaje na wiat okoo 17 000 crek, kada z nich te ma 17 000 crek i tak dalej (bakterie
31
Spotkanie z demonem
32
Spotkanie z demonem
boreliozy rozmnaaj si znacznie wolniej). Ale take w tej byska wicznej zmianie pokole nie widziano zagroenia, poniewa wik szo owych mutacji genetycznych to zwyrodnienia; w aden spo sb nie zwikszaj one szans na przeycie, lecz kocz si mierci zmutowanego organizmu (Buhner 2002: 119). Rzeczywisto wygldaa jednak inaczej. Okazao si, e te mi kroskopijne organizmy nadzwyczaj szybko przystosowuj si do zmieniajcych si warunkw otoczenia. Antybiotyki oznaczaj dla nich ogromny stres rodowiskowy i presj selekcyjn. Ju rok po pierwszym komercyjnym zastosowaniu penicyliny 14 procent bak terii gronkowca zocistego (Staphyllococcus aureus) byo na ni od pornych. Obecnie w samych Stanach Zjednoczonych do szpitali trafia rocznie okoo trzech milionw pacjentw, ktrym antybiotyk ju nie pomaga. Dwa miliony Amerykanw zapadaj na trudne do wyle czenia infekcje szpitalne i mimo 14 000 oficjalnie zarejestrowanych substancji bakteriobjczych w wyniku takich infekcji umiera rocznie 100 000-150 000 ludzi (Garret 2001: 264). W Niemczech infekcje szpitalne dotykaj rocznie 450 000-900 000 osb (Blech 2000: 186). Infekcje znowu atakuj szerokim frontem. Jeden na siedem przy padkw grulicy nie reaguje na antybiotyki. Nowa rasa pneumokokw z poudniowej Afryki, ktra prcz zapalenia puc wywouje rwnie zakaenie ran, zapalenie uszu i zapalenie opon mzgo wych, jest odporna na leczenie antybiotykami. wiatowa Organiza cja Zdrowia mwi o omiu milionach nowych przypadkw grulicy: rocznie w wyniku zarazy uwaanej za ju dawno pokonan um ieraj trzy miliony ludzi. Rzeczka, kia, zapalenie opon mzgowych, za palenie puc i inne plagi znw przybieraj na sile. Przegralimy wojn z mikrobami. Zaarta walka, jak leka rze prowadz z zarazkami, zagraa poytecznym, chronicym nas bakteriom i sprawia, e jestemy bardziej podatni na schorzenia (Cannon 1994: 125). Nowe zarazki s bardziej niebezpieczne ni te z ery przedantybiotykowej: wyhodowalimy sobie superzarazki. Nieszkodliwi niegdy wspmieszkacy naszych cia staj si nagle zajadymi kilerami - tak jak Escherichia coli, naleca do prawido wej flory bakteryjnej i niestanowica problemu, ktra jednak zmuto waa do postaci E. coli 0157:H7. Rwnie grzyby z rodzaju Candida s waciwie nieszkodliwe i problemem staj si dopiero wtedy, gdy nastpuje osabienie si obronnych organizmu i gdy zakcona zo staje jego wewntrzna ekologiczna rwnowaga.
Zbiorowa dusza bakterii

To prawdziwie hiobowe wieci. Jak mogo do tego doj? Jak drob noustroje daj sobie z tym rad? Naukowcy stopniowo odkryw aj e mikroorganizmy te s wprawdzie pozbawione mzgu i nie posiadaj ukadu nerwowego, to jednak okazuj si sprytnymi mistrzami sztu ki przetrwania, rejestruj to, co si wok nich dzieje, nadzwyczaj inteligentnie reaguj na antybiotyki i s w stanie przekaza swoje dowiadczenia innym mikroorganizmom. Cytowany w Newsweeku mikrobiolog zdoby si nawet na nienaukowe stwierdzenie, jakoby owe germs byy clever little devils (maymi sprytnymi diabekami). Jak bakterie uodpamiaj si na antybiotyki? Gdy ich otoczenie zostaje zatrute toksynami, nie czekaj na przypadkowe mutacje, lecz podejmuj dziaania w postaci celowych mutacji dostosowa nych do warunkw otoczenia (Sheldrake 1993: 166). Lam arck13 si kania! Amerykascy naukowcy byli zdumieni, gdy stwierdzili, e do mutacji bakterii dochodzi czsto jeszcze, zanim zetkn si z no wym antybiotykiem, jakby w jaki sposb potrafiy to przewidzie (Buhner 2002: 123). Sheldrake tumaczy ten zaskakujcy fakt tym,
13 Jean-Baptiste de Lamarck, badacz przyrody, sformuowa tez, zgodnie z ktr gatunki ulegaj zmianom, poniewa reaguj na bezporednie bodce ze ro dowiska i owe reakcje maj wpyw na materia genetyczny. Ta ewolucyjna teoria zostaa uznana za przestarza i zastpiona teori Darwina.
Spotkanie z demonem
Wylgarnie zabjczych zarazkw znaj duj si wszdzie tam, gdzie antybiotyki napotykajna nienaturalnie mocno zagszczone skupiska ludzi i zwierzt: kurniki, tuczamie, fermy rybne, domy starcw, ob ki, wizienia, slumsy, schroniska dla zwierzt. Tu procent mutacji jest szczeglnie wysoki. W USA krowom mlecznym wstrzykuje si genetycznie zmieniony hormon wzrostu BGH (Bovine Growth Hormone), ktry ogromnie zwiksza produkcj mleka, ale jednoczenie powoduje wzrost liczby ropnych zakae, co z kolei wymaga zwik szenia dawek antybiotykw i w konsekwencji prowadzi do jeszcze wikszych mutacji bakterii. Odpady i cieki z takich wylgami prze dostaj si do gleby i wd, a poniewa wikszo antybiotykw roz kada si bardzo powoli lub prawie wcale, zabijaj tam poyteczne mikroorganizmy bd powoduj ich mutacj.
33
Choroba jako zakadnik boy Drzeworyt z Feldtbuch der Wundartzney H. v. Gersdorffa, 1530
34
Spotkanie z demonem
e mikroby s czci pl morfogenetycznych, a pola te wykraczaj poza granice przestrzeni i czasu. W obecnoci antybiotykw prdko wymiany informacji midzy drobnoustrojami wzrasta stokrotnie. Odporne bakterie wymieniaj si materiaem genetycznym (piercieniami kwasw nukleinowych, plazmidami) nie tylko w drodze kopulacji z innymi przedstawicie lami swego gatunku, lecz przekazuj informacj rwnie innym gatunkom bakterii. Przeskakujce bd przemieszczajce si geny (transpozony) s wydzielane do otoczenia i zbierane przez inne bak terie. Takie zjawisko wrd bardziej zoonych organizmw nie jest moliwe, chyba e zostanie wymuszone skomplikowan manipula cj genetyczn. Odporne na wankomycyn14 enterokoki przekazay
14 Wankomycyna, antybiotyk o dziaaniu bakteriobjczym wnikajcy do bon komrkowych bakterii gram-dodatnich; przez dugi czas by ostatni nadziej cho rych przeciw niebezpiecznym dla ycia infekcjom.
w ten sposb swoj odporno bakteriom paciorkowca i gronkowca (Garrett 2001: 266). Take wirusy atakujce bakterie przenosz in formacje dotyczce odpornoci na swych ywicieli. Niektre bakte rie nauczyy si w taki sposb zmienia swoj struktur zew ntrzn aby trudniej byo j zaatakowa, inne nauczyy si szybciej usuwa toksyny ze swego systemu, neutralizowa antybiotyki na drodze chemicznej czy wrcz wykorzystywa je jako poywienie. Przypisujc tym jednokomrkowym organizmom inteligencj, niebezpiecznie zbliamy si do starych, dawno ju nieaktualnych mistycznych wyobrae, na przykad myli Paracelsusa, ktry po strzega choroby jako byty duchowe, jako istoty pochodzce od gwiazd, od przyrody, od ducha czy nawet od Boga, ktrych nie da si zabi ani wypleni. To, co okrelamy mianem bakterii, zgodnie z tym punktem widzenia byoby si czy te bytem w obrbie fizy kalnego pola dziaania. Tak zwane patogeny oraz przebieg choroby zawsze m aj to duchowo-psychiczne. Szczepy bakterii - w rozumieniu Rudolfa Steinera - to niezwykle inteligentne istoty, zbiorowe ja czy te zbiorowa dusza. Jednak w odrnieniu od jednostki ludzkiej ich komrki nie buduj staych narzdw i nie tworz organizmu. Ich niezliczona liczba wiedzie amorficzny tryb ycia, s wolne i swo bodne. Mona powiedzie, e ich cielesno rozprzestrzenia si na cae regiony, kontynenty, a nawet na ca Ziemi. A mimo to kieruje nimi niewidzialna, typowa dla tego gatunku inteligencja, takie ja paciorkowca zocistego czy te ,j a bakterii boreliozy. Ich bezpostaciowo przemieszczajce si ciaa rozchodz si niczym obok czy te opary (miazma) i dokonuj dziea zniszczenia wycznie tam, gdzie znajd waciwy teren i odpowiedni poywk. Jeli zarazki wystpuj masowo w jakim narzdzie lub czci ciaa czowieka, naturalne jest, e wywouj wszelkiego rodzaju stany zapalne, tak jak kade ciao obce wywouje reakcj obronn(Steiner 1961: 329). Ale stany zapalne same w sobie nie s chorob lecz tylko dymem, ktry idzie od ognia (Paracelsus 1942: 78), w skazw k e na tym terenie dzieje si co niedobrego. Chrzecijanie m og interpreto wa to inteligentne czy wrcz rozumne zbiorowe ja bakterii jako boskich serafinw zemsty, demonw bd upade anioy, wysyane wtedy, gdy czowiek nie yje w zgodzie ze wszechwiatem. Te anioy, demony czy przynoszce chorob duchy bywaj do strzegane przez obdarzonych odpowiednimi zdolnociami ludzi w innych stanach wiadomoci - we nie, w przypadku utraty przy
35
c o
a ;
CL)
D
.S i C (O
4->
to
O
a
36
Spotkanie z demonem
tomnoci, w stanie psychodelii czy szamaskim transie. W czasie swej wdrwki przez Czechy do Wiednia Ryszard Wagner dostrzeg w pewnym gocicu ducha cholery i rozmawia z nim. Nastpnego ranka dowiedzia si, e noc wczeniej w tym samym ku inny go zmar na choler. On sam si nie zarazi. Z relacji szamanw syszelimy wielokrotnie, e wiadome rozpoznanie i pozbawiony lku kontakt z takimi nadprzyrodzonymi bytami czsto pozwala unikn cierpienia. Przeraajce czsto formy objawiania si tych astralno-eterycznych bytw nie s rezultatem dowolnych, subiektywnych fantazji. To faktyczne transcendentalne doznania. Uywajc piciu zmysw i sprztu technicznego, poszerzajcego i wzmacniajcego moliwo ci zmysw, czowiek postrzega wiat zewntrzny, empiryczny. Ale innymi zmysami - w proroczych snach, wizjach, w czasie szama skich podry - postrzegamy wewntrzn stron rzeczy, niemate rialny wiat astralny, wiat duszy, w ktrych znajduj si te dusze zbiorowe, archetypy rolin, zwierzt i mikroorganizmw. Pierwotne ludy na caym wiecie znaj owe stworzenia zaludniajce wewntrz n paszczyzn zjawisk. Opowiadaj o nich bajki i legendy, obrazowo przedstawiaj je rzebione maski - irokeskie faszywe twarze, tybe taskie maski demonw, afrykaskie maski wudu, alpejskie berchty. A poniewa choroby s bytami, tradycyjny szamaski uzdrowiciel umie z nimi postpowa, potrafi z nimi negocjowa - jak zrobi to Ryszard Wagner - i uwolni chorego z ich okoww. To do nich, a nie do ludzi bdcych obserwatorami - etnografw, strzelajcych fotki turystw czy ciekawskich dziennikarzy - skierowane s zaklcia, okadzanie, rytuay i modlitwy. Na tym wanie polega uzdrawianie przez szamana - na sporze z duchem, z chorob. Objawy s wpraw dzie dokadnie obserwowane, lecz maj drugorzdne znaczenie. Problem z tym jest taki - jak sformuowa to przed wieloma laty John Denton, mj profesor antropologii na Ohio State University e to wszystko wymaga rzadko spotykanych umiejtnoci, zdolnoci jasnowidzenia, ktr nie kady posiada. Tego nie da si sprawdzi naukowo. I w gruncie rzeczy jest to niedemokratyczne. Jeli jakie go twierdzenia nie da si sprawdzi albo, jak sformuowa to filozof Karl Popper, nie da si go sfalsyfikowa, jak w takim razie odrni prawdziwych wizjonerw od szarlatanw? Profesor Denton ma oczywicie racj. A jednak istniej ludzie, ktrzy widz rzeczy niedostpne dla innych, chyba e dopadnie ich
uzdrawiajcy szok, inicjujca choroba, jak na przykad borelioza, i potrznie nimi, wyrwie ich z codziennego otpienia, wyostrzy im zmysy i obdarzy wiksz wraliwoci To wanie ma by jeden z trwaych skutkw boreliozy. Choro ba ta, nawet jeli zostaa wyleczona, pozostawia u dotknitego ni czowieka podwyszon wraliwo. Staje si on Highly Sensitive Person (HSP), osob nader wraliw (Aron 1999). Do tego aspektu zespou poboreliozowego zaliczaj si take wiksza intuicja i wy czucie przyrody. Tacy ludzie nie znosz elektrosmogu emitowanego przez telefony bezprzewodowe, komrki i kuchenki mikrofalowe, nie cierpi te promieniowania niskiej czstotliwoci pochodzcego od telewizora, komputera czy gniazdka elektrycznego. Wykaczaj ich metale cikie i obcienia geopatyczne. Ceni natomiast spo kj, medytacj i pobyt w naturalnym otoczeniu. Kto wie, by moe zadaniem bytu boreliozy jest uwraliwienie wspczesnego czowieka?
37
Spotkanie z demonem
38
Przyroda zawsze ma racj, A bdy i pomyki s zawsze spraw czowieka.

Johann Wolfgang von Goethe
I kadego uczka, Kadego marnego uczka, Pozwl mi j e wszystkie mocno trzyma, Niech mi aden nie wypadnie, Niech moje dzieci znajd drog, Do cakowitego spenienia...
Pie zaklinacza deszczu z plemienia Zuni
MAY STAWONG NAPDZA WIATU STRACHA
Mae miasteczko Old Lyme, liczce siedem tysicy mieszkacw, ley nad cienin Long Island, oddzielajc stan Connecticut od Nowego Jorku. Miasteczko, pene eleganckich biaych drewnianych domkw i starych kociow z czasw kolonialnych, otaczaj pod moke ki i poronite lasami pagrki, ktre w czasie indian summer rozbyskuj jaskrawymi barwami. Pierwsi biali osadnicy poja wili si tu ju w 1665 roku - dla Ameryki jest to kawa historii. Ale saw temu miasteczku przynioso co zupenie innego. Na pocztku lata 1975 roku jedna z matek zacza si zastana wia, dlaczego miasteczko nawiedzia dziwna epidemia zapalenia staww. Dwanacioro dzieci zapado na reumatoidaln posta tej choroby. Jak to moliwe, skoro reumatyzm jest przede wszystkim chorob ludzi starszych? A przede wszystkim przecie reumatyzm nie jest chorob zakan! Poza tym atak wydarzy si na pocztku lata, a przecie koci i stawy bol raczej przede wszystkim w czasie chodnej jesiennej pluchy. Dokadne obserwacje wykazay, e cho roba zaczynaa si przewanie od czerwonej, poszerzajcej si pla my na skrze. Plama ta powstawaa po ukszeniu przez kleszcza15. Dziwna choroba otrzymaa nazw od nazwy miasteczka: mwiono teraz o chorobie z Lyme (Lyme disease). W lasach Nowej Anglii zdarzay si dotychczas ukszenia przez kleszcze, cho nie tak czsto jak w ostatnich latach. Ugryzienie czy raczej ukucie byo wprawdzie uciliwe, ale nigdy nie uwaano go za problem. Nieproszonego gocia pozbywano si, przypalajc go zapak lub smarujc odrobin lakieru do paznokci. Teraz jed nak okazao si, e kleszcz wcale nie jest taki niegrony. Spraw zaj si pochodzcy ze Szwajcarii Willy Burgdorfer, bakteriolog zatrudniony w Rocky Mountains Laboratories (Montana): przeba da stawonogi i odkry w ich odkach krtka, bakteri w ksztacie korkocigu, ktra od tej pory nosi jego imi: Borrelia burgdorferi. W marcu 1983 roku opublikowa w New England Journal o f Scien ce raport ze swych bada.
39
15 Kleszcz jeleni, Ixodes scapularis, dawniej: I. dammini.
Zoczyca
Kleszcze yj take u nas. Ich naukowa nazwa to Idoxes ricinus {ricinus nawizuje do nasion cudownego drzewa, rycynowca, przy pominajcych napczniaego dojrzaego kleszcza). Sowo kleszcz pochodzi od czeskiego klist kleszcz, ros. kle ts., sowe. kles chrzszcz jelonek < psow. *kle set kleszcz - nazwa wykonawcy czynnoci utworzona od psow. czasownika *klestiti ciska, zgnia ta, np. kleszczami (powiadczone w staropolszczynie kleci, kleni i nowszym kleszczy); podstaw *kleik' - ciska bolenie, uciska, zgniata, szczypa16. Niemieckie Zecke oraz angielskie tick m aj pochodzenie starogermaskie i oznaczaj szczypacz, szczypicy owad . Jako takie naleay to abskich uciliwcw, do robactwa sprowadzanego na ludzi i zwierzta domowe przez zoliwych czarownikw i jdze, powodujcych wszelkie moliwe choroby. Germanie uwaali, e robactwo tak samo jak ludzie i bydo eruje na drzewach; zoliwi czarownicy udawali si wic do lasu i strzsali je z drzew (Mannhardt 1875: 14). Kleszcz to pajczak dugoci 1-2 milimetrw, spokrewniony z roztoczami i wierzbowcem ludzkim. Na caym wiecie istnieje okoo 650 gatunkw kleszczy17. Wikszo gatunkw kleszczy po wykluciu si z jaja przechodzi trzy stadia: larwy, nimfy i dorosego osobnika. Drobniutkie larwy oraz mierzce od ptora do dwch mi limetrw nimfy maj sze odny, dorose osobniki - osiem. Klesz cze nie lubi bezporedniego wiata sonecznego; czaj si w wilgot nych, cienistych zarolach i czekaj na przechodzcy posiek. Mae wampirki nie wspinaj si jednak, jak si powszechnie uwaa, na drzewa i nie spadaj stamtd na swoje ofia ry. W zarolach wspinaj si na wysoko do ptora metra, co odpowiada przecitnej wysokoci ywicie la, i czekaj a pojawi si czowiek lub zwierz. S wprawdzie lepe, lecz dziki specjalnym narzdom na pierwszej parze koczyn rejestrujnajmniejsze zmiany otoczenia. Wyczuwaj najlejszy wstrzs spowodowa ny ruchem potencjalnego ywiciela, wyczuwaj jego oddech zawierajcy dwutlenek wgla, jego wyziewy,
16 rdo: Wikipedia - przyp. tum. 17 www.wikipedia.org./wiki/Zecken.
40
May stawong napdza wiatu stracha
wo potu (kwas mlekowy, kwas masowy, amoniak), rejestruj zmia ny owietlenia spowodowane jego cieniem; potrafi wyczu zmiany temperatury nieprzekraczajce kilku setnych stopnia, a potem szyb kim ruchem pezajcym udaj si w obiecujcym kierunku. Najbar dziej pocigaj je ludzie z kwanym potem, czyli zestresowani lub odywiajcy si nieracjonalnie, spoywajcy zbyt wiele misa i cu krw zakwaszajcych organizm. Drobniutkie larwy, nie wiksze od kropki na kocu zdania, ywi si krw i przede wszystkim drobnych ssakw, myszy, szczurw, jey, popielic, okazjonalnie take jaszczurek i ptakw. Jaja klesz czy nie zawieraj krtkw boreliozy. Kleszcze zaraaj si dopiero od tych drobnych stworze, przede wszystkim od gryzoni, stano wicych swego rodzaju rezerwuar bakterii boreliozy. Krtki yj ce w ciaach tych zwierzt natychmiast zauw aaj e do ciaa ich ywiciela przyssaa si larwa kleszcza. Zawarte w linie odurzajce substancje chemiczne o dziaaniu immunosupresyjnym i antyhistaminowym, ktre kleszcze wstrzykuj swemu ywicielowi, stano w i dla bakterii sygna do tego, by natychmiast pody w kierunku miejsca wkucia, niczym opiki elaza w stron magnesu. Stamtd zaraaj larw lub nimf kleszcza i opanowuj jej jelita. W ten sposb bakteriami boreliozy zaraonych zostaje okoo 1 procent larw. Wrd nimf, ktre rwnie wysysaj krew zwierzt (w Europie), zakaonych jest prawdopodobnie okoo 10 procent po pulacji. Niemal 20 procent dorosych kleszczy, ktre erujna wik szych ssakach - samach, jeleniach, koniach, psach, ludziach - jest zaraonych borelioz a okoo 1,5 procenta wirusem FSME (klesz czowego zapalenia mzgu). Te dane statystyczne naley jednake traktowa z wielk ostronoci poniewa stopie zaraenia rni si znaczco w zalenoci od regionu i badania nie s reprezentatyw ne. Wedug ostatnich szacunkw w Stanach Zjednoczonych wrd samych nimf, w zalenoci od regionu, zaraonych jest 30 do 100 procent populacji (Buhner 2005: 19). Cykl od larwy do osobnika dojrzaego pciowo trwa od dwch do trzech lat. Dorosa samica potrzebuje wiele krwi, aby okoo 3000 jaj, ktre zoy, mogo dojrze. Samce, ktre gin zaraz po zapodnie niu, spoywaj mniej krwi. Znalazszy ciepokrwistego ywiciela, kleszcz przestaje si spieszy. Nim znajdzie odpowiednie do wku cia miejsce, moe min kilka godzin. Zaprzyjaniony lekarz homeopata dr Roland Giinther przypuszcza, e wybr miejsca wkucia
Aparat kujcy kleszcza (w duym powikszeniu)
42
nie jest dzieem przypadku, lecz e miejsce, w ktre kleszcz wpija si w skr aparatem kujcym zaopatrzonym w skierowane prze ciwstawnie haczyki, jest punktem akupunkturowym. Jego zdaniem naley kleszczowi na to spokojnie pozwoli i odda mu par kropli krwi, traktujc to jako zabieg akupunkturowy. Pogld tego nieortodoksyjnego lekarza diametralnie rni si od bada, wedug ktrych niebezpieczestwo zakaenia ronie wraz z czasem, w ktrym may wampir wysysa krew. Wedug wynikw amerykaskich bada po dwunastu godzinach wysysania krwi nie ma niebezpieczestwa za kaenia, po 24 godzinach prawdopodobiestwo przeniesienia zaraz kw wynosi 30 procent, za po upywie 48-72 godzin siga niemal 100 procent (Lsch et al. 2006: 16). Kiedy ciepa krew z ukszonego ssaka lub czowieka wpywa do ciaa kleszcza, w jego brzuchu ronie temperatura i obnia si po ziom pH. Krtki natychmiast odbieraj to jako sygna: wiedz teraz, e m og zasiedli nowy organizm. Wykorzystujc informacj gene tyczn plazmidw, analizuj wsysan krew i rozpoznaj czy jest to krew myszy, psa, samy czy czowieka. W krtkim czasie dostosowuj swoj przemian materii i bony komrkowe do danego organizmu. Zalenie od ywiciela zmieniaj powierzchni powok biakowych, aby przechytrzy komrki jego ukadu odpornociowego. Potem, za maskowane i opancerzone, wdruj z jelita, gdzie przede wszystkim przebywaj do linianek kleszcza. To wymaga nieco czasu. A zatem to prawda: im duej kleszcz ssie krew, tym atakujca armia krtkw ma wiksz szans na zasiedlenie nowego organizmu. Ukszony najczciej nie zauwaa ukucia, poniewa lina klesz cza zawiera substancje przeciwblowe i obniajce krzepliwo
krwi. Dopiero gdy zadziaaj, kleszcz wprowadza swj aparat kuj cy, wyposaony w ustawione przeciwstawnie haczyki, w znieczulo n skr i dostaje si do drobnych naczy krwiononych. Przy uy ciu swego rodzaju kleju aparat gbowy zostaje przymocowany do skry. Kleszcz pije krew przez dwa, trzy dni, czasem duej. W tym czasie zwiksza mas swojego ciaa stu-, a nawet dwustukrotnie. Dopiero gdy jego rozcigliwy, skrzasty odwok cakowicie si na peni, odpada, skada jaja i obumiera. Kleszcze wytrzymuj temperatury ujemne. Ale aktywne staj si dopiero wtedy, gdy wiosn temperatury przekrocz dziesi stopni. rodek lata jest dla nich zbyt upalny, wtedy si skrywaj. Dlatego do wikszoci zakae borelioz a take kleszczowym zapaleniem mzgu (FSME) dochodzi na pocztku lata. Kleszcze m aj rwnie naturalnych wrogw: bardzo mrone zimy dziesitkuj ich szeregi. Mrwki i pajki zjadaj ich jaja i larwy Moe je zaatakowa kilka gatunkw larw mczniaka, a take nicienie. Istniej ptaki, dla kt rych kleszcz stanowi przysmak. S te drobniutkie pasoytnicze osy {Ixodiphagus hookeri), ktre skadaj jaja na kleszczach: wylge larwy os poeraj wtedy kleszcze od wewntrz.
43
Choroby przenoszone przez kleszcze

Prcz boreliozy (choroby z Lyme) kleszcze mog przenosi take cay szereg do nieprzyjemnych infekcji. Czasami, cho bardzo rzadko, wystpuj one rwnolegle z borelioz. Wedug szacunkw ekspertw istnieje od 120 do 800 chorb, ktre m og by przeno szone przez ukszenie kleszcza. S wrd nich: Gorczka powrotna (Febris recurrens), ktrej zarazki s rw nie krtkami. Objawy to nawracajce ataki gorczki, powikszo na ledziona, plackowate krwawienie skry i bon luzowych, ble mini i koczyn oraz rozmaite powikania; Babeszjoza (piroplazmoza), malariopodobna infekcja wywoy wana przez pierwotniaki, wystpujca przede wszystkim u zwierzt, czasami take u ludzi. W wyniku rozpadu komrek dochodzi do wy stpowania takich objaww, jak krwiomocz, anemia i taczka; Tyfus plamisty, dur plamisty, gorczka Q, gorczka okopowa, gorczka plamista to grupa schorze tyfusopodobnych (riketsjoz), wywoywanych przez bakterie o nazwie riketsja. Bakterie atakuj
44
wycik naczy krwiononych (rdbonek) i wywouj wysok gorczk, ble gowy i koczyn, wysypk plackow at m og take wywoa zapalenie opon mzgowych i omdlenie kardiogenne. Spo krewniona z nimi jest gorczka Gr Skalistych (Rocky Mountain Spottet Fever), mniej niebezpieczna gorczka piciodniowa i kilka innych infekcji; FSME (kleszczowe zapalenie mzgu), kolejna choroba przeno szona przez kleszcze, wywoana prawdopodobnie przez wirusa, we wstpnym stadium daje objawy podobne do grypy (ble gowy, ble koczyn, gorczka). W rzadkich przypadkach rozwija si z niego, szczeglnie u osb starszych, zapalenie opon mzgowych, ktre przenosi si na mzg. yjemy w czasach, w ktrych mzg i inteligencja s otaczane bawochwalcz czci. Wizja szkodliwego dla mzgu kleszczowego zapalenia wywouje wic niemal histeri. W Austrii zorganizowano kampani, w ramach ktrej zalecono mieszkacom obszarw ryzy ka18 niezwoczne przyjcie szczepionki wynalezionej przez pew nego wiedeskiego profesora. Rozklejone w caym kraju plakaty, przedstawiajce w groteskowym powikszeniu uzbrojon w chitynowy pancerzyk gow monstrualnego kleszcza wraz ze szczypca mi i zowrogo wycignitymi do przodu koczynami, nie reklamo way najnowszego thrillera rodem z Hollywood, lecz szczepionk przeciw kleszczom. Skutkiem kampanii byo zaszczepienie niemal 90 procent spoeczestwa w Austrii. W cigu ostatnich lat sprzedano 35 milionw dawek szczepionki, co z pewnoci cieszy udziaow cw producenta. Szczepionka markuje skuteczno w odniesieniu do wszystkich schorze przenoszonych przez kleszcze, ale dziaa jedynie na wirusa kleszczowego zapalenia mzgu. Nie uodparnia na borelioz. Na te sprytne krtki do tej pory nie wynaleziono szczepionki (podobno istnieje ju szczepionka przeciw boreliozie u psw. Przypuszczam jednak, e chodzi tu o szeroko zakrojony eksperyment bez informo wania o tym wacicieli czworonogw). W roku 1998 roku gigant farmaceutyczny GlaxoSmithKline obwieci, e dostpna jest bezpieczna szczepionka (LYMErix).
18 Za obszary ryzyka uwaa si regiony, w ktrych w latach 1985-2005 w ci gu jednego roku co najmniej dwie osoby albo w cigu piciu lat co najmniej pi osb zachorowao na FSME.
Szczepionka, opracowana na bazie jednego z bakteryjnych biaek powierzchniowych (OspA), miaaby skania ukad odpornociowy do produkcji przeciwcia. Jak si wkrtce potem okazao, LYMErix mia tak wiele katastrofalnych skutkw ubocznych, e ju w 2002 roku musiano wycofa preparat z rynku z powodu powodzi pozww o odszkodowanie. Wrd efektw szczepionki wymieniano wywo anie bd reaktywacj gwatownych objaww boreliozy. Wasne komrki odpornociowe organizmu (komrki T) warioway i zaczy nay atakowa chrzstki staww, jakby byy one wrog substancj. Kilka spord zaszczepionych osb wyldowao na wzku inwa lidzkim, u kobiet w ciy nastpiy poronienia19. W ramach szczepie przeciw kleszczowemu zapaleniu mzgu jako ochron podstawow zaleca si trzy zastrzyki w cigu roku, a nastpnie po trzech latach i potem co pi lat dawki przypomi najce. Prcz nieaktywnych, niezdolnych do rozmnaania wirusw FSME, wyhodowanych w tym celu w komrkach drobiu, szcze pionka zawiera wodorotlenek glinu, thiomersal, formaldehyd i, za lenie od producenta, ladowe iloci antybiotykw. Jak gosi rekla ma, szczepionka jest niezbdna dla lenikw i robotnikw lenych, rolnikw, urlopowiczw, biegaczy, piechurw, a nawet dla bawi cych si dzieci. Za rezerwuar wirusw uwaa si myszy, zwierzyn pow a take zakaone mleko kozie i owcze. W obliczu takiej mobilizacji mona byoby pomyle, e mamy do czynienia z prawdziw epidemi kleszczowego zapalenia m zgu. A jak jest w rzeczywistoci? Na tak zwanych obszarach ryzyka, takich jak Austria, pnocna Szwajcaria i niektre tereny na pou dniu Niemiec, znaleziono wirusa FSME u jednego na 900 kleszczy. U 60-70 procent zakaonych osb wirus nie wywoa adnych skut kw; przewanie nie wiedzieli nawet, e zostali ukszeni. U 2 0 30 procent skoczyo si na grypopodobnych objawach, jedynie u 5-10 procent wystpiy objawy neurologiczne, ktre - gwnie u dzieci - niemal zawsze ustpuj samoistnie20. Ryzyko trwaego uszkodzenia wynosi 1 do 78 000. Natomiast uszkodzenia ukadu nerwowego wystpuj u jednej na 32 000 zaszczepionych osb. S to wic uszkodzenia, ktrym waciwie szczepionka powinna bya
19 Pamela Weintraub, The bitter Feud over LYMErix, HMS BeagleL: The BioMedNet Magazine 106, 6 (2001), www.astralgia.com/magazine/bitterfeud.htm 20 www.impfschaden.info
45
46
zapobiec21. Ryzyka zwizanego ze szczepionk nie da si zatem uzasadni! W Niemczech, kraju zamieszkanym przez 82 miliony ludzi, w cigu roku odnotowuje si przecitnie 261 przypadkw klesz czowego zapalenia mzgu, w tym jeden ze skutkiem miertelnym. Oznacza to, e ryzyko mierci wynosi 1 do 82 milionw. W Szwaj carii (7 milionw mieszkacw) wedug szacunkw na FSME za pada 100 osb rocznie. W Austrii za (ponad 8 milionw mieszka cw) w okresie od 1999 do 2004 roku odnotowywano od 41 do 82 przypadkw rocznie. Mimo powszechnych szczepie w 2003 roku liczba ta wzrosa do 100, z trzema przypadkami miertelnymi. Epi demia? Ryzyko uderzenia pioruna jest wiksze! Naleaoby uwzgldni co jeszcze: krytycy szczepionki susznie zauw aaj e objawy zachorowania na FSME m og zosta przy porzdkowane wielu innym moliwym przyczynom, na przykad zatruciu pestycydami lub lekami. Badania wirusologiczne nie daj cakowitej pewnoci diagnozy FSME. W nikym stopniu uwzgld nia si take wyjciowy stan zdrowia pacjenta (www.impfkritik.de. stan 23 maja 2006).
Naturalne rodki w przypadku podejrzenia o FSME

Tak jak w przypadku kadej innej choroby wirusowej - grypy, prze zibienia, odry, opryszczki, gorczki Denga, winki czy ospy wietrz nej - aby wspomc proces zdrowienia, naley przede wszystkim y rozsdnie i wezwa na pomoc natur: przebywa na wieym po wietrzu i w promieniach soca, odywia si w sposb racjonalny i zbilansowany, je duo owocw i warzyw zawierajcych wita min C. Take czosnek i cebula wzmacniaj odporno organizmu. Do tego dochodz kuracje zioami leczniczymi i sokami o dziaaniu przeciwwirusowym (zob. take s. 244): Napar z kwiatw czarnego bzu (Sambucus niger) oraz sok z doj rzaych owocw czarnego bzu. Sok jest szczeglnie skuteczny w le czeniu takich chorb wirusowych jak ppasiec czy opryszczka. Napar z krwawnika pospolitego dziaa napotnie, moczopdnie, odtruwaj co oraz wzmacnia odporno organizmu.
21 www.imptkritik.de
W rd innych rolinnych rodkw wzmacniajcych odporno i dziaajcych przeciwwirusowo wymieni mona melis cytryno w w postaci naparu, nalewki czy zi do kpieli, dziurawiec zwy czajny w postaci naparu oraz jewk w postaci nalewki. Oczyszczajco i odtruwajco przy infekcjach wirusowych dziaa j napar z pokrzywy, nawoci pospolitej oraz saatki ze wieych wiosennych zi (Storl 200b: 15).
47
Ukszenie przez kleszcza - rodki ostronoci
Wybierajc si na ono przyrody: nasmarowa nogi olejkiem ce

drowym, olejkiem z godzikw, z drzewa herbacianego, mity pieprzo wej albo innym olejkiem eterycznym. Tak postpowali Indianie. Duy stopie ochrony osigniemy, mieszajc olejek z drzewa herbacianego, olejek z godzikw i olejek z geranium z innym olejkiem do skry. Szybko usun kleszcza: do tej pory najczciej uywano specjal nych szczypiec, ktrymi chwytano maego krwiopijc za kark i - jak to najczciej czytamy w instrukcjach - wycigano, krcc w stron prze ciwn do kierunku ruchu wskazwek zegara. Krci w lewo czy w pra wo - te dyskusje moemy spokojnie pozostawi politykom, gdy ani jedno, ani drugie nie jest prawidowe (Konz 2000: 1337). Kleszcze nie wkrcaj si w skr, lecz si w ni wbijaj. Dlatego najlepiej je po pro stu wycign. Dzi wiemy rwnie, e tamte specjalne szczypce byy zbyt due. Zgniatay kleszcza, skutkiem czego oprnia on zawarto swoich jelit do miejsca wkucia. Jeszcze gorsze skutki pocigao za sob praktykowane niegdy powszechnie smarowanie kleszcza lakierem do paznokci, oliw klejem czy te przypalanie zapak. Wikszo infekcji bya wanie konsekwencj takich prb pozbycia si kleszcza lub jego wyciskania. Drobniutkie larwy i nimfy najlepiej wyuska ostrym noem albo odci golark. Dorosego kleszcza mona chwyci pset i wycign zdecydowanym ruchem. Nastpnie naley zdezynfekowa miejsce ukucia olejkiem z drzewa herbacianego albo jakim innym olejkiem eterycznym (Borreliose SHG Kassel, marzec 2006). Mieszkacy regionw, gdzie wystpuje duo zakaonych kleszczy, na przykad okolic Jeziora Bodeskiego, mog profilaktycznie przez trzy dni zaywa po trzy dawki homeopatycznej nozody boreliozy D3022.
22 Nozody (od gr. nosus = choroba) to substancje przygotowane wedug pro cedur homeopatycznych, produkowane z chorego lub patologicznego materiau, takiego jak krew, ropa, zarazki chorobotwrcze, komrki nowotworowe, w tym za przypadku z zainfekowanych kleszczy.
Inne moliwoci zakaenia

Bakterie boreliozy znaleziono rwnie u innych kujcych i wysysa jcych krew owadw: pche, komarw, bkw; najprawdopodobniej one take m og przenosi borelioz. Cho s nosicielami krtkw, niebezpieczestwo zakaenia nie jest wysokie, poniewa nie do chodzi u nich do oprniania jelit. Jednak mwi si o udokumen towanych przypadkach - w Connecticut oraz w Niemczech - zaka enia przez pchy, a w Rosji przez roztocze. Kilku amerykaskich naukowcw wierzy nawet, e moliwe jest zakaenie wypasanych zwierzt, krw i koni przez mocz, poniewa okazao si, e krtki bez problemu przechodz przez pcherz moczowy i narzdy ukadu moczowego (Buhner 2005: 17). Poniewa jednak s one zdane na rodowisko wewntrzne organizmu, nie sdz, eby bakterie te mo gy przey na zewntrz, poza organizmem ywiciela. Pozostaje pytanie, czy borelioza, wbrew obiegowej opinii, moe si przenosi z czowieka na czowieka. Jest to z pewnoci moliwe w drodze transfuzji krwi, prawdopodobne jest rwnie przeniesie nie bakterii wraz z przeszczepianym narzdem bd z matki na em brion. Istniej badania dowodzce wystpowania krtkw boreliozy w wydzielinach pciowych, spermie, zach, moczu, a take w mleku matki. Niektrzy eksperci utrzymuj nawet, e istniej dowody na przenoszenie boreliozy drog pciow oraz e partnerzy osb zaka onych okazuj si w czasie badania rwnie seropozytywni (Harvey, W.T. i P. Salvato 2003: 746). Dr Lidia Mattmann, absolwentka uniwersytetu Yale i dyrektorka instytutu bada medycznych w Mi chigan, wierzy nawet, e wystarczy zwyky dotyk, aby przenie zarazki boreliozy: niebezpieczny moe by dugopis, ucisk rki czy dotknicie klamki - prawdopodobnie mamy w tym wypadku do czynienia z typow amerykask obsesj (Patricia Kane, Detoxifyin g Lyme, 2004, www.springboard4health.com). Raz jeszcze wi dzimy: duo spekulacji, mao wiedzy. Krtki mog zaatakowa take nasze zwierzta domowe: psy, koty, bydo, konie i krowy. Badania23 przeprowadzone w Szwajca rii wykazay, e u okoo jednej trzeciej badanych krw stwierdzono obecno przeciwcia boreliozy. Seropozytywne krowy nie miay jednak adnych objaww. Take mleko zawierao przeciwciaa. Std
23 Novartis Foundation, projekt 99A18.
48
pojawio si pytanie, czy borelioz mona si zarazi, spoywajc miso lub mleko? Wydaje si zatem, e w ostatnich latach borelie rozszerzyy krg swej aktywnoci z saren i gryzoni na kolejne gatunki ssakw. Bo relie istniej ju od dawna, od setek milionw lat. Dzi jednak pod wpywem presji selekcyjnej wydaj si znacznie szybciej mutowa i zasiedla kolejne organizmy ywicielskie.
49
Krtki boreliozy
Przyjrzyjmy si dokadnie temu drobnemu yjtku, przenoszonemu przez kleszcze na ludzi i ssaki. Wowata bakteria, nazwana od Willyego Burgdorfera Borrelia burgdorferi, to krtek spokrewniony z krtkiem bladym, wywoujcym ki (Treponema pallidum). Jego nazwa gatunkowa Borrelia pochodzi od strasburskiego bakteriologa Amedee Borrelia, ktry odkry go w roku 1905. Borelie24, tworzce na caym wiecie okoo 300 szczepw, sta nowi biologiczny cud. S bardziej zoone od swych kuzynw: krtkw bladych, krtkw pinty25 oraz krtkw frambezji26. To prawdziwi partyzanci, ktrzy z punktu widzenia Pentagonu medy cyny klasycznej prowadz z nami nierwn walk terrorystyczn. Oto kilka zaskakujcych, typowych dla nich cech: W cianie komrkowej borelii znajduje si 21 plazmidw, nie wielkich owalnych tworw wyposaonych we wasne geny i potra ficych przekaza bakterii informacje o ukadzie odpornociowym ywiciela oraz - w coraz wikszym stopniu - odporno na anty biotyki. Tak duej iloci plazmidw nie znajdziemy w adnej innej bakterii. Borelie s wysoko wyspecjalizowane, w zasadzie nie da si ich wyhodowa w warunkach laboratoryjnych, dlatego tak ciko je zbada.
24 http://www.wikipedia.org/wiki/Lyme_disease (04.12.2006; s. 5), 25 Pinta, endemiczna choroba tropikalnych rejonw Ameryki, wywoywana przez krtki (Treponema), pod wzgldem serologicznym niernica si od syfilisu. 26 Frambezja, zwana te malinic albo jagodzic (ang. yaws, buba) to wywo ywana przez krtki tropikalna infekcja o przebiegu przypominajcym syfilis, ale nieprzenoszona drog pciow. Pod wzgldem serologicznym niernica si od syfilisu.
50
Borelia: wykowaty krtek (zdjcie: M.A. Pabst, Graz)
Krtki borelii potrafi si wkrci w kad tkank ciaa (zdjcie: M.A. Pabst, Graz)
M aj trzy powoki, przy czym zewntrzna ciana komrkowa, podobnie jak u innych gatunkw bakterii, skada si ze luzowatej warstwy biaek powierzchniowych (lipoproteiny bakteryjne BLP). Ten luzowy paszcz chroni je przed limfocytami T ukadu odpor nociowego. Paszcz spenia rol czapki niewidki: przeciwciaa i fagocyty nie rozpoznaj ich jako ciaa obcego (antygenu). U zwykych bakterii gram-ujemnych27 te biaka powierzchniowe s zakodowa ne tylko w trzech genach, u borelii za uczestniczy w tym 150 ge nw28. Geny te pozwalaj im nieustannie i byskawicznie zmienia ich cechy rozpoznawcze, antygeny. Tych 150 genw sprawia take, e borelie potrafi si przystosowa do rozmaitych uwarunkowa otoczenia (np. rnicy temperatur, waha poziomu pH, rodowiska wewntrznego rnych organizmw, ktre zasiedlaj). Zalenie od warunkw otoczenia borelie mog przybiera rozma ite ksztaty. Obok normalnego ksztatu korkocigu potrafi jeli ich otoczenie jest skaone antybiotykami, odrzuci ciany komrkowe i przybra ksztat kulisty. Forma kulista (zwana take form L) nie jest rozpoznawana przez komrki ukadu odpornociowego; mona powiedzie, e krtki trac w ten sposb cechy rozpoznawcze, nie maj antygenw, po ktrych mona by je byo pozna. Potrafi si te w cigu jednej minuty otorbi. W postaci takiej torbieli czy zarodka (icystic form ) m og przetrwa niczym pica Krlewna, czekajc na bardziej sprzyjajce warunki. Otorbione borelie, bez przemiany ma terii i podziau, mog przetrwa co najmniej dziesi miesicy Borelie m og si przyczepi do komrek ciaa, a take do komrek odpornociowych (limfocytw B), za pom oc enzymw wydry otwr w ich cianach komrkowych, umierci jdro, a nastpnie uy powoki komrkowej jako przebrania albo maski . W ten sposb owym maym terrorystom Al Kaidy mikrowiata udaje si unikn rozpoznania przez komrki ukadu odpornociowego29. Borelie kopiuj (replikuj) fragmenty swych genw, wbudowujje potem w cian komrkow i wysyaj te odamki, tzw. blebs, w po dr po organizmie ywiciela. W ten sposb wprowadzaj w bd komrki ukadu odpornociowego ywiciela i odwracaj ich uwag.
27 Gram-ujemne, gram-dodatnie: klasyfikacja bakterii wedug metody barwie nia Grama (Hans Gram, 1853-1938), bakterie gram-ujemne zabarwiaj si na czer wono, gram-dodatnie natomiast na ciemnoniebiesko. 28 Dr Scott Taylor (2004), www.autoimmunityresearch.org/lyme-disease. 29 www.angelfire.com/me2/StarShar/Spiros.html
51
52
Posiadaj zatem umiejtno oszukiwania ukadu odpornocio wego na rne sposoby i wykorzystywania go do swoich celw. W przypadku borelii pewn rol odgrywa przypuszczalnie mimikra czsteczkowa. To znaczy, e borelie w taki sposb zmieniaj czsteczki na swej powierzchni, e przypominaj one czsteczki wasne organizmu, maskujc je przed komrkami ukadu odporno ciowego. Jeli mimo to organizm rozpozna je jako antygeny, reak cja immunologiczna moe si zwrci nie tylko przeciw zarazkom, lecz take przeciw tkankom organizmu ywiciela. Skutkiem s cho roby autoimmunologiczne: to znaczy, e komrki ukadu odporno ciowego atakuj komrki wasnego ciaa, na przykad chrzstki lub osonki mielinowe. Steruj i manipuluj swoim ywicielem, wydzielajc peptydy oraz produkty przemiany materii i tworzc korzystne dla siebie ro dowisko. W ten sposb oddziauj rwnie na uczucia i nastrj swe go ywiciela; by moe m og nawet wpywa na jego myli i de cyzje. Znamy to zjawisko z grzybw (Candida), ktre w ludzkim organizmie m og wywoywa wilczy gd na sodycze. Potrafi si wprawdzie ukry take w komrkach, lecz ich prze strze yciowa znajduje si przede wszystkim midzy komrkami. W koloidalnych, galaretowatych substancjach (chrzstce, pynach oka, komrkach rdbonka30, mielinowych osonkach nerww, tkance bliznowej) czuj si lepiej ni w rzadkiej krwi czy limfie. Mimo wic e s obecne, czsto nie stwierdza si ich wystpowania w osoczu. S bardzo ruchliwe. Za pom oc biczykw i rozcigliwego wk na osiowego wwiercaj si niczym korkocig w tkank ciaa i za siedlaj pyny ustrojowe. W ten sposb w cigu kilku dni potrafi przewdrowa przez cae ciao i wnikn do gbiej pooonych tka nek, gdzie nie dotr do nich antybiotyki. Krtki mog przenikn do wszystkich tkanek, oczu, wtroby, ledziony, staww, pcherza moczowego, naczy wosowatych itd. W cigu dziesiciu dni od zakaenia przekraczaj barier krew-mzg, co nie udaje si nawet biaym ciakom krwi (Grier 2000). Aby przey, potrzebuj niewiele tlenu. M og si ukry przed ko mrkami ukadu odpornociowego w chrzstce, tkance bliznowej,
30 rdbonek: warstwa komrek wycielajca naczynia krwionone i limfa tyczne, serce, ebra i otrzewn.
wknach nerwowych, rodbonkowej wycice naczy krwiono nych i innych sabo ukrwionych, ubogich w tlen tkankach. W przeciwiestwie do wikszoci innych bakterii, takich jak bak terie gronkowca czy paciorkowca, ktre dziel si raz na 20 minut, borelie rozmnaaj si niezwykle powoli. Dziel si raz na 12-14 godzin. Dziki temu s mniej podatne na antybiotyki, poniewa wikszo antybiotykw atakuje tworzce si ciany komrko we w trakcie fazy dzielenia i namnaania. Jeli rodowisko im nie sprzyja, borelie potrafi take przetrwa duszy czas w stanie spo czynku, nie dzielc si. Oglnie biorc, cykl rozmnaania nastpuje u nich w rytmie ksiycowym, raz na 28 dni. Bakterie, ktre dziel si co dwadziecia minut, mona zwalczy antybiotykami w cigu tygodnia lub dwch; aby uzyska ten sam efekt w przypadku borelii, trzeba byoby zaywa antybiotyk codziennie nawet przez ptora roku (Grier 2000). M aj wysok wraliwo chemotaktyczn. Posiadaj zdolno bardzo szybkiego wydalania toksyn antybiotykowych ze swych or ganizmw. M og znie temperatury do -5C . Borelie wystpuj nawet w Oceanie Arktycznym i zaraaj yjce tam ssaki morskie. Nie wytrzymuj natomiast temperatur powyej 42 stopni Celsjusza. C mona na to powiedzie? To naprawd godne podziwu. Mamy do czynienia z prawdziwym nadmikroorganizmem.
53
Maty stawong napdza wiatu stracha
Borelioza - czy w ogle istnieje?
54
Medical Times, 16.4.2000
Nowicjusza w leczeniu boreliozy mona pozna po tym, e uparcie przepisuje antybiotyki, ktre oglnie dziaaj jedynie krtkoterminowo i przynosz niewiele dugofalowych korzyci. Zaobserwowalimy powane i trwae skutki uboczne [na skutek duszego zaywania antybiotykw], na przykad zaamanie nerwowe, szumy w uszach, osabienie ukadu odpornociowego i inne.
Dr med. D. Klinghardt, specjalista od boreliozy, 2005
Wyniki trzykrotnych bada prowadzonych metod randomizowan podwjnie lepej prby z placebo wykazay, e dodatkowe kuracje antybiotykowe u pacjentw z utrzymujcymi si dugo objawami subiektywnymi - p o odbytej odpowiedniej terapii w pocztkowym stadium boreliozy - wi si z istotnym ryzykiem i niewielkimi bd adnymi korzyciami.
New England Journal of Medicine 357 (14), 4 padziernika 2007
NOWA ZARAZA
Chyba adna inna choroba nie wodzi lekarzy za nos tak bardzo jak borelioza. Czsto pozostaje nierozpoznana. Wikszo uksze nie wywouje adnych skutkw, nawet jeli kleszcz by zaraony krtkiem. Sprawnie funkcjonujcy ukad odpornociowy we wczesnym stadium szybko radzi sobie z intruzem. Czasem jednak powstaje stan zapalny. Czerwony, owalny rumie rozszerza si odrodkowo od miejsca ukszenia i po kilku dniach lub tygodniach znika. w ru mie wdrujcy jest uwaany za najwaniejsz diagnostyczn ozna k zaraenia krtkiem, lecz nie wystpuje on w kadym przypadku. Nastpujce po nim schorzenia, objawiajce si setkami rozmaitych symptomw, najczciej s przez lekarzy bdnie diagnozowane. Waciwie nie istniej objawy gwne. Borelioza jest mistrzem ka muflau i potrafi naladowa niemal kad chorob: moe wywoa wdrujce ble staww, mini i cigien, szumy w uszach, ble gowy, problemy z oczami, drtwienie koczyn, zmczenie, zabu rzenia rytmu serca, parali mini twarzy, gorczk, sztywnienie karku, zaburzenia autonomicznego ukadu nerwowego, ble od ka i jelit, drenie koczyn, ble w klatce piersiowej i wiele innych zaburze. Moe rwnie doj do zaamania nerwowego, zaburze pamici krtkotrwaej, przygnbienia, lkw i napadw agresji. Jak lekarz ma sobie poradzi z tak wieloci moliwych objaww? Diagnozuje fibromialgi, CFIDS (zesp chronicznego zmczenia), stwardnienie rozsiane, tocze, chorob Parkinsona, chorob Alzhei mera, reumatoidalne zapalenie staww, stwardnienie supw bocz nych zanikowe, stan minimalnej wiadomoci (MCS) albo zabu rzenia psychiczne i leczy je odpowiednio wedug przyjtych metod i rodkw. Mylne diagnozy prowadz jednak do bdnego leczenia, co do datkowo komplikuje spraw. Pacjent, ktry zgasza si do gabinetu z blem staww, jest leczony preparatami zawierajcymi kortyzon, dziaajcymi przeciwblowo i przeciwzapalnie (glukokortykosterydami). Problem z tymi cudownymi lekami polega jednak na tym, e jednoczenie zmniejszaj odporno organizmu, uatwiajc dziaa nie krtkom. Stosujc przez duszy czas preparaty kortyzonu, nale y si spodziewa rwnie innych, nadzwyczaj niepodanych skut
55
56
Nowa zaraza
kw ubocznych: zaniku mini i koci, zaburze przemiany materii, ksiycowej twarzy w wyniku odkadania si tuszczu i wody na twarzy, podwyszonego cinienia krwi, zwikszonego ryzyka zakrzepicy, cieczenia skry (zapalenia zanikowego skry), depresji, zaburze snu, u kobiet zaburze cyklu miesiczkowego. Niedawne badania wykazay, e u 60 procent pacjentw, u ktrych zdiagnozowano stwardnienie rozsiane, stwierdzono obecno krtka boreliozy (Klinghardt 2005), zatem to krtki lub ich toksyny uszkodziy mielin, czyli oson wkien nerwowych. Czsto pacjenci, u ktrych choroba zaatakowaa mzg i ukad nerwowy, s kierowani na lecze nie psychiatryczne. Wacicielka sklepu papierniczego w naszym miecie, mia, spokojna kobieta, roztrzaskaa w drobny mak szaf. Sama siebie nie poznawaam - powiedziaa. S to zjawiska typo we dla neuroboreliozy. Jeli jednak u pacjenta wystpi rumie wdrujcy, Erythema migrans, zorientowany w tematyce lekarz najczciej zleca wykona nie bada serologicznych krwi. Najpierw testu pod nazw ELISA (Enzyme Linked Immune Sera Assay), a jeli wypadnie on dodat nio, przeprowadza si dokadniejszy test Western Biot. Jeli ten test nie wykae u pacjenta obecnoci przeciwcia boreliozy, pacjent jest w dalszym cigu leczony objawowo metodami konwencjonalnymi. Jeli jednak wynik testu jest dodatni albo surowica zawiera przeciw ciaa, wtedy z reguy na kilka tygodni wczane s antybiotyki. Jeli, co si czsto zdarza, owa kuracja antybiotykowa przy uyciu rutwki nie przynosi rezultatu, nie pozostaje najczciej nic innego, jak poda jeszcze wicej antybiotykw. Jest wielu pacjentw, ktrzy otrzymywali antybiotyki przez wiele miesicy, take doylnie. Gdy po przeprowadzonej (rzekomo skutecznej) kuracji antybio tykowej objawy pojawi si ponownie, mwimy o zespole poboreliozowym (Post-Lyme-Syndrome, PLS) albo pacjent usyszy zarzut, e jest symulantem lub hipochondrykiem, ktry tylko wmawia sobie chorob. Zanim borelioza zostanie zdiagnozowana, upywaj prze citnie 22 miesice, a pacjent odwiedza siedmiu lekarzy31.
31 www.reimerhbo.com/lyme_dis.htm
Dlaczego wyniki testw nie s miarodajne

Wielu lekarzy wierzy, e ELISA i Western Biot dostarczaj konkret nych, pewnych danych. Ale kiedy zweryfikowano te testy, okazao si, e ilo bdnych wynikw sigaa 55 procent32 - byy to wyni ki bdnie ujemne (osoby niezaraone uznano za zaraone) lub bd nie dodatnie (osoby zaraone uznano za niezaraone). Testy te nie s wic miarodajne. Poza tym z rnych laboratoriw przychodziy rne wyniki, czasem nawet identyczne prbki krwi byy interpreto wane w odmienny sposb. Skoro sprawa tak si przedstawia, rwnie dobrze lekarz, aby si dowiedzie, czy pacjent jest zaraony, mgby rzuci m o n et - orze czy reszka? Lekarz zajmujcy si t tematyk stwierdzi, e najlep szym testem jest zapytanie pacjenta, jak si czuje. Jak to moliwe, e wyniki s tak rozbiene? Badania surowicy, na przykad ELISA czy Western Biot, okrela j jedynie miano przeciwcia33. Przeciwciaa IgM rozwijaj si do piero w trzecim tygodniu po ukszeniu kleszcza, maksymaln war to osigaj midzy czwartym a szstym tygodniem, zanikaj za po upywie omiu tygodni. Jeli wic test zostanie wykonany zbyt wczenie, wynik jest przewanie ujemny, mimo e organizm zosta zaatakowany. Take zbyt wczesne zastosowanie antybiotykw moe zmniejszy immunologiczn odpowied organizmu. Z drugiej strony przeciwciaa IgG, ktre rozwijaj si pniej, po zostaj we krwi przez wiele lat; nawet gdy pacjent jest ju dawno wyleczony i w jego organimie nie ma krtka boreliozy, wynik testu jest dodatni. Bdne reakcje dodatnie mog wystpi rwnie przy schorze niach autoimmunologicznych, infekcjach bakteryjnych (zwaszcza kile) i niektrych infekcjach wirusowych, takich jak opryszczka czy zakaenie wirusem Epsteina-Barr34.
32 Porwnanie wynikw bada diagnostycznych w kierunku boreliozy w 516 laboratoriach (uczestnicy Wisconsin State Laboratory of Hygiene/College of Ame rican Pathologists Proficiency Testing Program) w Journal of Clinical Microbiology 1997, 35 (3): 537-543. 33 Lyme-Borreliose. Merkblatt fiir Arzte, B g W i RKI, Koln 1996. 34 Przy miareczkowaniu (titracji) okrelenie iloci przeciwcia lub antygenw, ktre w rozcieczeniu powoduj mierzaln pozytywn reakcj.
57
Nowa zaraza
58
Nowa zaraza
Kolejnym problemem diagnostycznym jest wielo szczepw i rodzajw borelii o odmiennych wzorcach serologicznych. Jak widzielimy w poprzednim rozdziale, borelie s mistrzami kamuflau i manipulacji. Chowaj si w komrkach ludzkich oraz sabo ukrwionych tkankach i maskuj swoje antygeny, w zwizku z czym przeciwciaa czasem w ogle si nie wytwarzaj. Gdy przeciwciaa przylgn do antygenu bakterii, aby zneutrali zowa nieproszonego gocia, nie mona ju ich zidentyfikowa jako przeciwcia. S teraz czci kompleksu przeciwciao/antygen. Wspczesne metody badawcze nie umoliwiaj jednake analizy takich kompleksw. To znaczy, e jeli istnieje wiele antygenw, ilo przeciwcia moe si zmniejszy: wprawdzie byy, ale teraz, jako element akcji obronnej organizmu, s zwizane z antygenami. Moe si wic zdarzy, e pacjenci z najwikszymi zakaeniami m aj w testach niskie miano przeciwcia. W ogle miano przeciwcia nieustannie si zmienia i w rozmaitych stadiach choroby moe by niskie bd nie wystpowa w ogle. Nikt nie potrafi powiedzie, czy infekcja jest jeszcze aktywna, czy zostaa ju wyleczona. Prcz testw ELISA i Western Biot istniej jeszcze inne testy, jed nak s one rwnie problematyczne: Badanie pynu mzgowo-rdzeniowego polegajce na wkuciu igy do punkcji w krgosup nie tylko daje 30 procent bdnych wy nikw, ale take jest bolesne i ryzykowne. Test acuchowej reakcji polimerazy (PCR) wykrywa sekwen cje genetyczne, drobne strzpki DNA krtka we krwi, skrze, moczu lub pynie stawowym i pomnaa je wiele milionw razy. Wykazuje jednak podobne saboci co Western Biot i ELISA. Tak zwany LTT-Borelioza (test transformacji limfocytw) ma na celu okrelenie aktywnoci zarazkw, ale i on jest niewystarczajcy. Opracowany przez dr Jo Anne W hitaker (Bowen Research Institure, Floryda) test RIBb (Rapid Identification o f Borrelia burgdorferi) jest badaniem fluorescencyjnym na obecno przeciwcia-antygenw w pynach ustrojowych. Od roku 1999, jak donosi badaczka, wszyst kie testy maj wynik dodatni, ani jeden nie by negatywny. Dosza do wniosku, e problem nie tylko nie jest endemiczny, lecz obecnie osign rozmiary epidemii (Whitaker 2003: 11).
Poniewa uzyskanie miarodajnych wynikw bada nastrcza tyle trudnoci, nikt nie wie dokadnie, ile jest przypadkw zakae bo relioz. Szacunki ekspertw znacznie si od siebie rni. Ile przy padkw jest bdnie diagnozowanych albo wrcz niezgaszanych? A moe lekarze diagnozujborelioz zbyt czsto? Szwajcarski Fede ralny Urzd Zdrowia (BAG) informuje o 3000 nowych przypadkw boreliozy w Szwajcarii rocznie, twierdzc jednoczenie, e s one atwe do wyleczenia35. Amerykaska instytucja Center for Disease Control (CDC, Atlanta, Georgia) podaje szacunkowo dla Stanw Zjednoczonych 20 000 zachorowa rocznie; badania prowadzone na Harvardzie mwi natomiast o 200 000 nowych zakae (Buhner 2005: 4). CDC szacuje ogln liczb zakaonych w samych Stanach Zjednoczonych na 1,8 miliona. Dr Kinderlehrer (2002) zakada na wet 18 milionw. Wedug statystyk Borreliose Bund w Niemczech, Nationales Referenz-Zentrum Borrelien (Monachium) i Instytutu im. Roberta Kocha (Monachium) co roku odnotowuje si w Niemczech 60 000-100 000 nowych przypadkw boreliozy. Tym samym bore lioza jest drug po salmonellozie najczstsz chorob zakan w tym kraju (Stephan Grisch, Echo Online, Darmstadt, 22.3.2006). Eksperci od boreliozy, dr Harvey i dr Sarvati (Diversified Medical Practices, Houston, Texas) oceniaj, e 15,5 procent ludnoci wiata, a wic niemal miliard ludzi, jest zainfekowanych krtkiem. Lekarz Lee Clowden wierzy za, e poowa przewlekle chorych cierpi na borelioz z Lyme (Nutra News, padziernik 2003). Jak
35 Hans-Peter Zimmermann w Tagesanzeiger Zurych, 25.2.2007.
Nowa zaraza
Visual Contrast Sensivity Test (VCS) mierzy stopie zakaenia ukadu nerwowego, w szczeglnoci nerww wzrokowych, przy uyciu neurotoksyn lipofilowych. Zakada si, e rozpuszczalne w tuszczu toksyny bakteryjne przyczepiaj si do nerww wzroko wych, co prowadzi do tego, e zakaony czowiek sabiej odrnia odcienie szaroci. Leczenie polega na umierceniu najpierw borelii antybiotykami, a nastpnie usuniciu toksyn cholestyramin obni ajc zawarto tuszczu we krwi (zob. s. 114). Wyniki bada kon trolnych ka wtpi, czy zaburzenia postrzegania odcieni szaroci s w ogle typowe dla borelii.
59
ju powiedzielimy, te statystyki to tylko szacunki. Ci eksperci, kt rzy m aj do sprzedania jaki cudowny rodek albo now terapi, przewanie przedstawiaj wiksze liczby
60
Nowa zaraza
Stadia choroby 36
Podobnie jak w przypadku kiy, w przebiegu boreliozy mona wyr ni trzy stadia. Cho nie istniej miarodajne objawy gwne, podej muje si prby ich ustalenia. W pierwszym stadium byby to rumie wdrujcy (Erythrea migrans). W drugim stadium jest to parali twarzy - zamknita powieka, opadajcy kcik ust - oraz zesp Bannwartha (towarzyszce zapalenie opon mzgowych), a w trze cim stadium chroniczne zapalenie staww (artretyzm z Lyme) i za nikowe zapalenie skry (Akrodermatitis chronica atrophicans), skutkujce tak zwan pergaminow skr. Podobnie jak kia, take borelioza ma charakter nawrotowy. Po ustpieniu objaww i pozornym wyleczeniu moe wybuchn na nowo. Oto niektre objawy wraz z bliszym opisem: 1. Rumie wdrujcy, czerwonawy krg rozszerzajcy si od miejsca ukszenia, w rodku bledszy, przez wielu lekarzy jest uwaany za naj waniejsz wskazwk diagnostyczn wiadczc o zakaeniu borelio z. Ale wystpuje on u mniej ni poowy zakaonych. Rumie uchodzi za znak dziaajcego ukadu odpornociowego. Inne objawy tego sta dium to gorczka, wyczerpanie, sztywnienie plecw, ble gowy, ble koczyn, obrzmiae wzy chonne. 2. Po kilku tygodniach lub miesicach: nawrotowe ble staww (artre tyzm z Lyme, artralgia), czsto przechodzce ze stawu na staw, ble mini (mialgie), parali twarzy, zapalenie opon mzgowych (neuroborelioza), bl zbw, drenie, parali Bella. 3. Pne stadium przewleke: borelioza z Lyme, wielki naladowca wielu rnych chorb, moe w tym stadium zosta bdnie zdiagnozowana jako stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie staww, ze sp chronicznego zmczenia, pne stadium kiy, choroba Alzheimera, zesp jelita wraliwego, tocze, sklerodermia, fibromialgia itp.
36 disease.
Taylor Scott, Lyme Disease 2004, www.autoimmunityresearch.org/lyme-
Najczstszymi objawami s: Zapalenie staww, najczciej kolanowych, przy czym u 11 procent chorych dochodzi do zniszczenia chrzstki. Zanikowe zapalenie skry (Akrodermatitis chronica atrophicans), ktre rwnie dobrze moe zosta zinterpretowane jako efekt dugotrwa ego stosowania kortyzonu: skra jest cienka jak bibuka od papierosw, o niebieskawym zabarwieniu, pomarszczona, z obrzkami lub zanikiem podskrnej tkanki tuszczowej. Zapalenie minia sercowego (karditis) Parali, zaburzenia psychiczne (neuroborelioza) Zesp chronicznego zmczenia CFIDS (Chronifatigue immime dysfunction syndrom) Psychoza Mimo waciwego leczenia biomedycznego (kuracji antybiotyko wej) 50 procent chorych uskara si na pne powikania.
61
Nowa zaraza
Skd si nagle wzia borelioza?

Borelioza z Lyme to nowa choroba. Odkryto j w maym miastecz ku Lyme dopiero w 1975 roku. W literaturze medycznej pojawia si po raz pierwszy w 1982 roku. Wprawdzie w poowie XX wieku odnotowano sporadyczne relacje dotyczce na przykad rumienia wdrujcego, rozprzestrzeniajcego si wok miejsca ukszenia przez kleszcza; w 1902 roku niemieccy lekarze Herxheimer i Hartmann opisali odbarwion, pomarszczon bibukow skr (Akro dermatitis chronica atrophicans) w postaci obserwowanej dzi jako jeden z podstawowych objaww boreliozy. W 1930 roku pewien szwedzki lekarz zaobserwowa, jak rumie skrny przeksztaci si w chroniczne zapalenie opon mzgowo-rdzeniowych. Poza takimi pojedynczymi przypadkami nawracajca choroba wielonarzdowa wywoywana przez ten gatunek krtka bya nieznana. Jak powstaa i skd si nagle wzia? Istnieje wiele przypuszcze. Przyjrzyjmy si krtko kilku najbardziej rozpowszechnionym teo riom: Czy borelioza jest star chorob, ktrej istnienia sobie po prostu nie uwiadamiano?
62
Nowa zaraza
Brytyjskie czasopismo medyczne Lancet (padziernik 1995) opublikowao informacj o wyschnitych kleszczach na lisach, kt re wypchano w Austrii w 1854 roku i przechowywano w muzeum. Dwa spord zakonserwowanych kleszczy zawieray lady DNA borelii. W uszach zakonserwowanych myszakw z Massachussetts, pochodzcych z roku 1894 roku, take znaleziono genetyczne lady tych krtkw. Czy w tamtym czasie bakterie te nie byy a tak zja dliwe? A moe poszczeglne objawy byy po prostu interpretowane jako rne choroby? Czy jest to mutacja, ktra poszerzya krg ewentualnych ywi cieli? Midzy innymi take o ludzi? Czy jest to mutacja, kontrofensywa owych bakterii i mikrosko pijnych yjtek, ktrym wypowiedzielimy zmasowan wojn an tybiotykow? Czy te drobne yjtka nie dysponuj inteligentnym, wszech stronnym duchem, mszczcym si za gwat zadany naturze? Czy to Gaja, matka Ziemia, przywoujca do porzdku rozhukan ludz ko, ktra wyrwaa si spod kontroli? Czy moe chodzi wrcz o organizm, ktry wydosta si z pracowni genetycznej lub laboratorium jakiego producenta broni biologicz nej? W USA szerzy si pogoska, e borelioza zostaa stworzona przez nazistw jako bro biologiczna. Podobnie jak konstruktorzy rakiet (np. pionier podry kosmicznych Werner von Braun) oraz sa molotw odrzutowych, rwnie eksperci od broni biologicznej mieli zosta uprowadzeni do Ameryki w ramach tajnego przedsiwzicia Operation Paperclip. Podobno Pentagon zleci im dalsze prowadze nie dowiadcze na bakteriach i wirusach na wyspie Plumb Island, oddalonej od Lyme o dziewi mil. W latach pidziesitych mieli eksperymentowa z zaraonymi kleszczami, ktre potem miay zo sta zrzucone z samolotw na Rosjan albo rzdzon przed Fidela Castro Kub. Niestety, zdarzay si awarie i przecieki. Co jaki czas obserwowano, e w czasie odpywu na wysp prze pywaj z Connecticut samy i si tam pas. Czyby zaraziy si od zmodyfikowanych genetycznie kleszczy? Ptaki wdrowne regular nie odpoczyway na Plumb Island. I tak w roku 1967 z wyspy wy sza prawdopodobnie tak zwana Dutch Duck Plague, pomr dzikie go ptactwa, ktry ujawni si najpierw na pooonej nieopodal Long Island. Mniej wicej w tym samym czasie prawdopodobnie rozprze strzeniy si boreliozowe mutanty, ktre tymczasem wymkny si spod kontroli.
Plumb Island nie jest ju dzi uywana, ale za to wybudowano nowe Centrum Badawcze Bioterroryzmu przy University o f Texas w San Antonio, w ktrym prowadzi si badania nad wglikiem, tularem i (gorczk zajcz), choler, borelioz z Lyme, Desert Valley Fever - wedug opinii ekspertw to wszystko potencjalna bro biologiczna - oraz innymi zarazami powodowanymi przez pasoyty i grzyby (Bionia, World War 4 Report, luty 2007)37. Takie zagma twane informacje, masowo krce w Internecie, m aj oczywicie wicej wsplnego z Hollywood ni z rzeczywistoci i s doskona poywk dla wszelkiego rodzaju paranoikw. Czy choroba spowodowana ugryzieniem przez kleszcza staa si problemem dopiero wskutek masowego zachwiania naturalnej rwnowagi w wyniku ingerencji czowieka w ekosystem? Dietrich Klinghardt, lekarz specjalizujcy si w boreliozie, przy puszcza, e z powodu wzrostu temperatury wskutek efektu cieplar nianego populacja owadw kujcych i pasoytw, dziaajcych jako wektory tej choroby, gwatownie ronie. W wyniku wyrbu lasw cinienie czstkowe tlenu na Ziemi w cigu ostatnich 150 lat spado z 30 do 19 procent. Jak przypuszcza Klinghardt, w atmosferze ubo szej w tlen organizmy beztlenowe rozwijaj si lepiej, za rozwj or ganizmw bardziej zoonych jest zaburzony (Klinghardt 2005: 10) (zob. take s. 65: Samy i myszy: czynniki ekologiczne). Czy moe krtek boreliozy nie powoduje zachorowania, lecz jest jedynie oportunistycznym mikroorganizmem, ktry pojawia si, gdy ukad odpornociowy tak czy inaczej cierpi na skutek przewlekego zatrucia - metale cikie, amalgamat, zatrucie lekami, elektrosmog, pne skutki szczepionek itp.? By moe w ten sposb mona wyjani, dlaczego wrd zwie rzt szczeglnie atakowane s psy, krowy i konie. Ukady odporno ciowe tych zwierzt s bowiem nieustannie osabiane przez cig dezynfekcj, szczepienia, odrobaczanie i stosowanie antybiotykw. A moe borelia jest wrcz symbiontem, ktry do tej pory spokojnie sobie y w naszych organizmach, a teraz obarcza si go odpowie dzialnoci za rozmaite schorzenia? A moe boreliozowa panika jest wrcz spiskiem monych po plecznikw establishmentu farmaceutyczno-medycznego? Cho niektrzy lekarze widz w boreliozie jedynie zwyk in fekcj bakteryjn, ktr stosunkowo atwo zwalczy antybiotykami,
37 www.ww4report.com.
63
Nowa zaraza
64
Nowa zaraza
inni eksperci z dziedziny medycyny m wi o nierozpoznanej pan demii, ktra dotkna ju setek milionw ludzi. Wykazuj, i borelie potrafi zmyli nie tylko ukad odpornociowy, lecz take lekarzy, markujc inne choroby i nie dajc si wykry w testach. 50 pro cent chorb - sarkoidoza, tocze, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona, stwardnienie zanikowe boczne (ALS), autyzm, zesp chronicznego zmczenia, fibromialgia, zesp chemicznej wrali woci (MCS), zwyrodnienie staww, obniona odporno, choroba Alzheimera, schizofrenia i wiele innych chorb psychicznych - to w rzeczywistoci zamaskowane boreliozy. Wedug opinii profeso ra L.H. Mattmanna u ponad 80 procent wszystkich Amerykanw stwierdza si w badaniu mikroskopowym obecno we krwi krt kw boreliozy (Klinghardt 2005: 2). Pandemia, ktrej w zasadzie nie da si jednoznacznie stwier dzi za pom oc dostpnych testw i ktra przywdziewa niezliczone maski, to potencjalny miliardowy interes. Rak, AIDS, SARS i inne przeraajce inscenizacje powoli trac efekt szoku. Nowiutka, pod stpna, niemal niewytumaczalna inwazja krtkw to wietna okazja, by napdzi ludziom stracha i wycign od nich troch pienidzy. Dziaacze pastwowej suby zdrowia i waciciele koncernw far maceutycznych zaznaczaj wanie teren, rozpoczyna si medialna propaganda skierowana przeciw tym obrzydliwym kleszczom i zej, podstpnej bakterii, cwani lekarze wskakuj do odjedajcego po cigu. A moe w przypadku tej nowej choroby chodzi wrcz o nieroz poznan inwazj przybyszy z kosmosu, na przykad z Marsa albo z Plutona, albo nawet z odlegej galaktyki, jak utrzymuje kilku mo ich odjechanych przyjaci, fantastw i technowirw. Niemal niewykrywalne obce cywilizacje wykorzystuj krtki jako pojazdy, aby dosta si do naszych cia oraz umysw i nimi si posuy. Potrafi przechytrzy ukad odpornociowy, przeprogramowuj przemian materii, co z kolei zmienia uczucia i emocje czowieka. Najedcy atakuj ludzki system informacyjny (ukad nerwowy) i w ten sposb niechybnie wpywaj na mylenie czo wieka. Ludzie, ktrzy zostali w ten sposb opanowani i nie m aj psychicznej i moralnej siy, by wytrwa i zmieni swoje ycie a po najgbiej pooone jdro, staj si instrumentami w rkach tych stworze - jak ci, ktrzy zostali ukszeni przez wampira i sami staj si wampirami.
Take Riidiger Dahlke, znany psychosom atyk leczcy godw k i terapeuta reinkarnacji, mwi w kontekcie zakaenia borelioz 0 M arsie i Plutonie, ale nie w znaczeniu odlegych wrogich planet, lecz w formie praobrazw bd prazasad, ktre dziaaj z gbi naszego psychosomatycznego jestestwa. W swoich ksikach, Krankheit ais Symbol (2007) i Aggression ais Chance (2006), mwi o wewntrznym wiecie, wewntrznej przestrzeni psychicz nej, w ktrej Mars reprezentuje msk, Pluton za esk zasad agresji. Kleszcze, owe podstpne mae wampiry, i krtki, cho tak odraajce i bezlitosne, daj nam szans, bymy we wasnym wntrzu stanli z ow agresj oko w oko. W zywaj nas, bymy skonfrontowali si z w asn podstpnoci i bezwzgldnoci. M amy sprawdzi, jak dalece siedzimy jak kleszcz w czyim fu trze lub pozwalamy innym przyssa si do kogo jak kleszcz. Jaka trucizna zmienia wtedy waciciela? W jakim zakresie przepywa, jaki zaburza? W jaki sposb cierpi na tym rwnie wasna ruchli wo?. Dla Dahlkego choroba ta peni wic w dzisiejszych czasach funk cj pedagogiczn i jest dla nas szans, bymy duchowo wznieli si ponad siebie samych. Aby to uczyni, musimy przywoa moc i od wag dzielnego Marsa, a take bezwzgldno Plutona.
65
Nowa zaraza
Sarny i myszy: czynniki ekologiczne

Zarazy i epidemie nie powstaj w pustej przestrzeni. Czynniki spo eczne i duchowe, gsto zaludnienia, higiena, yciowe nawyki 1 odywianie si odgrywaj istotn rol jako wektory chorb zaka nych. Do najistotniejszych powodw powstawania epidemii zali czane s jednak czynniki rodowiskowe. Kiedy w okresie neolitu ludzie zamknli zwierzta w zagrodach i zaczli wysiewa nasiona, powstay problemy, o jakich wdrujcy myliwi i zbieracze nie mie li nawet pojcia. Nowe zjawisko osadnictwa umoliwio dziesicioa nawet stukrotny wzrost liczby ludnoci. Nadwyki mona byo gromadzi w formie zapasw, nowe struktury wadzy reguloway ich rozdzia. Spichrze i magazyny przycigay jednak szczury i my szy, razem z przywleczonymi przez nie wszami, pchami i innym robactwem przenoszcym bakterie. Rosnca ilo odpadw i nie czystoci staa si wylgarni much, pleni i bakterii. Ju w czasach
66
Nowa zaraza
przedhistorycznych rolnicy z plemienia Bantu w rodkowej Afryce stworzyli idealne warunki komarom przenoszcym malari, wyci najc cz pierwotnych lasw. Do dzi nieczystoci wpywajce do strumieni, staww i kanaw nawadniajcych powoduj takie cho roby, jak wirusowe zapalenie wtroby, choler i - przede wszystkim w Egipcie, afrykaskich tropikach i poudniowej Afryce - bilharcjoz (schistosomatoz), ktra staa si drug po malarii najbardziej rozpowszechnion chorob tropikaln. limaki wodne ywice si nieczystociami s porednimi ywicielami przywr z rodzaju Schistosoma, ktre wpijaj si w skr kpicych si lub brodzcych w wodzie ludzi i przenikaj do narzdw wewntrznych, wtroby i mzgu. Od czasw neolitu udomowione zwierzta dziel bezporedni przestrze yciow z czowiekiem. Wiele mikrobw yjcych na zwierztach domowych przystosowao si do organizmu ludzkiego i znalazo w czowieku nowego ywiciela. Na przykad wirus za razy bydlcej przeksztaci si w wirus masowy i zagodzon tym czasem posta choroby Ospa i grulica wydaj si kolejnym pre zentem od byda. Gryp zawdziczamy prawdopodobnie kaczkom, brucelloz krowom, owcom i kozom, a nasz najlepszy przyjaciel, pies, podarowa nam krztusiec (Diamond 1999: 207). Dla organi zmu ssaki s potnym poligonem, jeli nie yj na wolnoci zgod nie z zasadami danego gatunku, lecz ciasno stoczone, le ywione i otoczone wasnymi nieczystociami. Ekolodzy s przekonani, e zmiany rodowiska naturalnego ode gray istotn rol w powstawaniu i rozprzestrzenianiu si boreliozy. Okoo roku 1990 uwiadomiono sobie, e choroba z Lyme, odkry ta w latach 1975-1976 najpierw w Nowej Anglii, rozprzestrzenia si jako epidemia na wszystkie stany USA, a take na Europ. 90 procent przypadkw boreliozy stwierdzono jednake w Nowej An glii, i to na terenach wiejskich, ktre wczeniej zostay cakowicie wykarczowane. W latach 1982-1990 podwoia si liczba zakae w tym regionie, pooonym na wybrzeu midzy Nowym Jorkiem a stanem Maine. Profesor Harvardu Art Spielman wraz z kolega mi zajli si tym zaskakujcym odkryciem; odpowiedzialnoci za now chorob obarczyli zdegradowane przez czowieka rodowisko naturalne (Garrett 1995: 554). Pod koniec XVIII wieku wykorzystywano lasy jako rdo ener gii dla przemysu metalowego i rezerwuar materiaw budowlanych.
W XIX wieku rozwj poszed tak daleko, e trzeba byo wprowadzi drewno opao we. Pierwotne puszcze zniky na zawsze, a wraz z nimi wil ki, kojoty i pumy. Stopniowo Myszak odrastay zarola, ktre nie daj tyle cienia. Ogoocone niegdy pagrki pokry rzadki strup klonw i brzz. Samy, oposy (dydelfy) i gryzonie, takie jak wiewirka szara, wiewirka ziemna, nornice i myszaki, ktre stay si nieomal plag, rozmnaay si, nie obawiajc si drapienikw. Wkrtce bez oporw wdary si do miast. Bambi i sodkie wiewireczki eroway teraz bez przeszkd na rozlegych, wypielgnowanych trawnikach, w ogrodach, na kach i polach golfowych przedmie rozrastajcych si w kierun ku wolnej niegdy przestrzeni. W tym samym biotopie szalej psy i koty, raczkuj dzieci, modzie gra w pik non i softball, a ro dziny urzdzaj niedzielne pikniki. Kleszcze jelenie (Ixodes dammini lub I. scapularis), wczepione w sarny i gryzonie, wdzieraj si w ten sposb w ludzk przestrze yciow. Nawet gdyby zamkn wszystkie samy, jak twierdzi profesor Spielman, nic by to nie dao, poniewa dugofalowym rezerwuarem borelii s myszaki, ktre su za rdo poywienia przede wszystkim larwom i nimfom klesz cza. Zniky nie tylko drapieniki, ktre niegdy trzymay te gryzonie w szachu, lecz take potne dby i modrzewie, ktre latem rzucay tak gboki cie, e kleszcze nie mogy si dobrze rozwin. Powan rol odegrao take masowe stosowanie od lat pidzie sitych tak zwanych rodkw ochrony rolin w ogrodach i na po lach. Rozpryskiwane bez umiaru insektycydy i pestycydy zabijay mrwki, pajki i osy, ale take ptaki ywice si jajami, larwami, nimfami i kleszczami w wieku rozrodczym. Choroba z Lyme nie ogranicza si ju do wiejskich terenw w N o wej Anglii. Od lat osiemdziesitych do zakae boreliozu ludzi do chodzi take w Kalifornii. Tam, nad Pacyfikiem, nie ma ani kleszczy jelenich, ani myszakw, ktre mogyby peni funkcj rezerwuaru krtkw, jest za to gatunek szczura drzewnego o ciemnych apkach, ktry suy jako ywiciel poredni dla dwch rnych gatunkw kleszcza. W Teksasie i na poudniowym wschodzie USA nosicielem krtka boreliozy jest natomiast kleszcz z gatunku Amblyomma ame-
67
Nowa zaraza
68
Nowa zaraza
ricanum (lone-star-tick). W Australii natomiast odpowiedzialnoci za wywoywanie objaww przypominajcych borelioz obarcza si innego ywiciela, inny gatunek kleszcza (/. holocyclus) oraz inny szczep bakterii. W Japonii jest to Borrelia japonica, B. tanukii, B. myamoto i B. turdae, w Chinach B. sinica. Wszystkie one s uwa ane za B. burgdorferi w szerszym rozumieniu (sensu lato). W Europie nosicielem boreliozy jest nie kleszcz jeleni, lecz, jak ju widzielimy, kleszcz pastwiskowy (Ixodes ricinus), a krtki nie koniecznie m usz nalee do gatunku Borrelia burgdorferi. M og to by take B. afzelii, B. garinii, B. spielmani, a w Portugalii B. lusitaniae. Rwnie w Europie istotn rol odgrywaj czynniki rodowi skowe. Wedug obiegowej teorii kleszcz pastwiskowy znosi wpraw dzie dobrze niskie temperatury, ale dugie, bardzo mrone zimy powoduj mier wikszoci osobnikw. Ocieplenie klimatu, ktre w ostatnich latach obdarza nas agodnymi zimami, prawdopodobnie przyczynio si do skokowego wzrostu populacji kleszczy. agod ny klimat przenosi dalej na pnoc zarazki chorobotwrcze, ktre wystpoway niegdy tylko na poudniu. Sztucznie utrzymywana zimowym dokarmianiem wysoka populacja saren i jeleni, ulubio nych ywicieli kleszczy w wieku rozrodczym, sprzyja rozmnaaniu si tych stawonogw. Prcz nadmiernej populacji dzikiej zwierzyny istotnym czynnikiem moe by take zdziesitkowanie populacji li sw, ywicych si przede wszystkim drobnymi gryzoniami. Przeciwko przytoczonej powyej teorii przemawiaj obserwacje kleszczowego papiea, dra Norberta Satza: w czasie ciepych zim kleszcze padaj z godu. Kleszcze potrzebuj zamarznitego pod oa, aby zapa w zimowe odrtwienie i zaoszczdzi energi. Po agodnych zimach byo faktycznie mniej kleszczy i mniej zgoszo nych przypadkw FSME (Neue Zurcher Zeitung 7 maja 2008). Co pewien czas sycha narzekania, e tak duo kleszczy jak dzi nie byo jeszcze nigdy. W okolicach Jeziora Bodeskiego nie mo na si ju beztrosko pooy na ce lub pod drzewem. Od jednego z lenikw syszaem, e widzia sarn, do ktrej przyczepionych byo kilkaset kleszczy.
Choroba-alibi?
Mimo to pewn zagadk jest, dlaczego choroba wywoywana przez kleszcze, przed rokiem 1980 waciwie nieznana, rozprzestrzenia si, przybierajc rozmiary epidemii jednoczenie w Europie, Ame ryce i Australii. M onika Falkenrath, sama ciko dowiadczona przez chorob, nie bardzo wierzy, e winne s jedynie czynniki rodowiskowe. W godnej polecenia ksice Volkskrankheit Borreliose (2003) bya nauczycielka opisuje swoj drog przez mk, ktra zaprowadzia j na przedwczesn emerytur. Pyta, kiedy i gdzie znaleziono cho je den niepodwaalny naukowo dowd, e krtki faktycznie wywouj wszystkie objawy przypisywane boreliozie (Falkenrath 2005: 34). Istniej ludzie, w ktrych organizmach stwierdzono obecno krtkw lub przeciwcia, a ktrzy jednak nigdy nie mieli adnych objaww boreliozy. Jednoczenie istniej pacjenci, ktrzy cierpi na parali, ble mini, problemy ze stawami, schorzenia neurolo giczne i cae spektrum innych dolegliwoci, u ktrych zdiagnozowano borelioz, cho wyniki testw na obecno krtka wcale nie s jednoznaczne. Z drugiej strony, jeli przy identycznych objawach stwierdzono nie krtki boreliozy, lecz inne bakterie lub wirusy, albo te nie stwierdzono adnej przyczyny schorzenia, mwiono 0 zespole chronicznego zmczenia, fibromialgii, MS, chorobie Epsteina-Barr albo erlichozie albo... albo... A jeli takie objawy wystpi u nauczyciela, nagle schorzenie zmienia si w syndrom wypalenia zawodowego (Falkenrath 2005:34). Autorka pyta dalej, jak w ogle wytumaczy nage pojawienie si tak wielu trudnych do zdiagnozowania nowych chorb i ich identycznych objaww? Kiedy w 1993 roku zgosia si do lekarza z czciowym paraliem, skurczami mini, blami staww oraz powanymi zaburzeniami pamici i koncentracji, zdiagnozowano u niej chorob Heinego-Medina. Rzeczywicie, miano polio prze kraczao u niej warto graniczn38. Jak to moliwe? Czy nie zo staa jako dziecko zaszczepiona przeciw paraliowi dziecicemu? 1 gdzie moga nabawi si tego wirusa? W zakaonej wodzie? Jak wiadomo, do 1998 roku w Niemczech szczepiono ywymi wirusami, ktre nastpnie, prawdopodobnie z kaem, trafiay do oczyszczalni
38 Zob. przypis 33.
69
Nowa zaraza
70
Nowa zaraza
ciekw, a stamtd do zbiornikw wodnych. Pniej jednak, mimo wysokiego miana wirusa polio u byej nauczycielki, omiu lekarzy, do ktrych udaa si na konsultacj, zdiagnozowao borelioz. Cho roby Heinego-Medina nie brali ju pod uwag. Wedug statystyk WHO w zachodnim wiecie dziki oszaamiajcemu sukcesowi m a sowych szczepie parali dziecicy nie wystpuje. Czy ogoszony sukces w walce z polio by w rzeczywistoci oszustwem? Nie dawao jej to spokoju. W Instytucie im. Roberta Kocha do wiedziaa si, e w 1998 roku zrezygnowano z doustnej szczepionki zawierajcej ywe bakterie, midzy innymi dlatego, e po dwudziestu-trzydziestu latach od zaszczepienia zbyt wiele osb zapadao na chorob Heinego-Medina. Kiedy to usyszaa, przemkno jej przez myl: w latach pidziesitych i szedziesitych - pod koniec lat pidziesitych w USA, na pocztku lat szedziesitych w Euro pie - dzieci w caym zachodnim wiecie otrzymyway szczepionki doustne. Teraz, po trzech czy piciu dekadach, a zatem od lat osiemdzie sitych, pojawiaj si choroby nowego rodzaju, takie jak borelioza, zesp chronicznego zmczenia, stwardnienie rozsiane, fibromialgia itp. Dotykaj one przede wszystkim osoby w wieku od czterdziestu do szedziesiciu lat, a wic wanie pokolenia, ktrym w wyniku masowej kampanii podano doustne szczepionki. Podobne objawy daje tak zwany zesp poporaenny (post-polio, PPS), ktry wy stpuje rwnie po upywie trzydziestu do pidziesiciu lat jako opniony skutek dawnego poraenia dziecicego: zmczenie, ble mini, osabienie i zanik mini, artrozy, ble staww, nietolerancja na zimno, przygnbienie, trudnoci ze snem i z oddychaniem oraz neuropatie39. Te same objawy wystpiy rwnie u wielu weteranw wojny w Zatoce Perskiej, cierpicych na tak zwany zesp chorobo wy Zatoki Perskiej (GulfW ar Syndrome). Przed wyjazdem na front onierze musieli si podda masowym szczepieniom. M onika Fal kenrath przypuszcza, e w rzeczywistoci oni wszyscy m og mie jeden obraz kliniczny choroby: zatrucie chemikaliami, szkody wy woane stosowaniem lekw i szczepionek, w szczeglnoci op nione skutki szczepionki przeciw polio. Gdyby udao si to udowodni, przemys farmaceutyczny zapew ne nie zdoaby si uratowa przed lawin pozww o odszkodowa
39 de.wikipedia.org/Post-Polio-Syndrom.
nie! A wic wpywowe lobby farmaceutyczne kieruje uwag opinii publicznej w inn stron: za pom oc ofensywy medialnej i kampa nii reklamowej skupia si uwag lekarzy i opinii publicznej na scho rzeniach wielonarzdowych, wywoanych przez rozmaite zarazki. To, o czym na pocztku wiedz tylko wtajemniczeni i specjalici, stopniowo si roznosi, a w kocu kady chory ze sw mnogoci wasnych, wielowarstwowych i zoonych dolegliwoci znajduje dla siebie odpowiedni szufladk: CFS, MS, fibromialgia albo borelioza. Winne s te ohydne kleszcze! Pokazuje si je ludziom do znudzenia i w najgorszym wietle, to zapada w wiadomo, napa wa lkiem, a sprytnie rozptana kleszczowa histeria powstrzymuje ludzi od kontaktu z natur i od mylenia (Falkenrath 2005: 37). By moe hipoteza Moniki Falkenrath jest suszna. By moe to zatrucie metalami cikimi, szkody wywoane zaywaniem lekw lub szczepionkami s odpowiedzialne za zoone objawy nowych schorze wieloukadowych, a nie te czy inne mikroorganizmy. By moe one po prostu s obecne, gdy ukad odpornociowy tak czy inaczej jest osabiony. Tak jak w brudnym pokoju jest wiele much, cho to nie one spowodoway ten baagan i brud.
71
Nowa zaraza
Niezbdna notka na temat polio

Osobicie dobrze pamitam masow kampani na rzecz szczepie, zdjcia dzieci o kulach, dzieci w elaznym pucu i strach wicy si z poraeniem dziecicym. W mojej klasie wszyscy pilnie ykali my szczepionk, a ja si cieszyem, e nie piecze i nie boli w prze ciwiestwie do innych szczepionek albo zastrzykw penicyliny. Dr Jonas Salk, ktry hodowa wirusy polio na siekanych ner kach map - wedug jego wasnych informacji zuy tylko w swoim laboratorium 17 000 rezusw - uchodzi za wybawc dzieci i bo hatera medycyny. Mniej znany by fakt, e liczba zachorowa na polio spada jeszcze przed wprowadzeniem doustnej szczepionki, i to o 46 procent w USA i 55 procent w Wielkiej Brytanii (Engelbrecht 2006: 57). Do XX wieku polio byo schorzeniem niegronym, przebiegaj cym we wszystkich przypadkach bez poraenia, ktre wzbudza tak wielki strach. W czasie I wojny wiatowej w pobliu Nowego Jorku rozpocza si masowa produkcja chlorobenzolu. Ta trujca substan
72
Nowa zaraza
cja stanowia podstaw kwasu pikrynowego, gazw trujcych uy wanych na froncie, a nastpnie rodkw do zwalczania chwastw, rodkw bakteriobjczych i owadobjczych w rolnictwie i gospo darstwach domowych. Naga, masowa produkcja trucizny dokadnie zbiega si w miejscu i czasie z epidemi, ktra zaatakowaa orod kowy ukad nerwowy wielu mieszkacw okolic Nowego Jorku40, przede wszystkim dzieci. W 1942 roku wybucha epidemia polio, znw po masowej produkcji chlorobenzolu jako podstawowego skadnika DDT. Nadwyki potnych iloci trucizny, ktre zosta y wyprodukowane z m yl o ewentualnym uyciu broni chemicz nej, po II wojnie wiatowej rzd przekaza rolnictwu do zwalczania szkodnikw, spryskiwania obr w walce z muchami, do komplek sowego zastosowania na bagnach i w zbiornikach wodnych w celu wytrzebienia widliszkw roznoszcych malari, a take na wolny rynek jako rozpylacz stosowany w domu do zwalczania prusakw, moli i much. Szczytowy okres stosowania DDT w Stanach Zjedno czonych w latach 1950-1955 pokrywa si ze szczytem zachorowa na polio. W tamtych latach uwaano DDT za cudowny rodek, za cz nie powstrzymanego postpu technicznego, ktry wprowadzi ludzko w zot er: kiedy caa nasza rodzina wybieraa si na cotygodniowe wiksze zakupy, zanim wyjechalimy z domu, zamykano wszystkie okna i rozpryskiwano DDT z rozpylacza we wszystkich pokojach. Gdy kilka godzin pniej wracalimy do domu, w pokojach unosia si wprawdzie nieprzyjemna chemiczna wo, ale wszystkie robaki i muchy byy martwe. Ssiedzi spowijali cae swoje ogrody m g z DDT, eby pozabija cae to pezajce dziadostwo, ktre podgry zao im owoce i warzywa. DDT uywano bez ogranicze i bezpo rednio: spryskiwano kodry i ubrania, spryskiwano nawet ludzi, aby uchroni ich przed wszami i komarami, psy, koty i zwierzta gospodarskie byy dokadnie obsypywane DDT, aby ochroni je przed pchami, bkami i innym robactwem, a wyglday tak, jakby byy pokryte cukrem pudrem. Z dzisiejszej perspektywy jest jasne, e przyczyn rozpowszech nienia si poraenia dziecicego po II wojnie wiatowej w wiecie zachodnim - krajw rozwijajcych to nie dotyczyo - byo masowe zatrucie. A przecie mona si byo tego domyla. W poowie lat
40 www.initiative.cc/Artikel/2004 08 23%20Polio%20und%20Pestizide.htm
czterdziestych amerykaski urzd do spraw zdrowia (National Institute of Health) wykaza, e DDT najwyraniej uszkadza t sam cz rdzenia krgowego u zwierzt, ktra ucierpiaa u dzieci z po raeniem dziecicym (Engelbrecht 2006: 63). W latach 1952-1953 opublikowano w USA i w Szwajcarii badania, ktre dowodz, e przyczyn paraliu cielt byo DDT zawarte w mleku. Stopniowo uwiadamiano sobie, e DDT jest toksyczne, zaczto ogranicza jego stosowanie, zastpujc je organofosforanami. Ale nie czono poraenia dziecicego z t trucizn: nie ustawano w poszukiwaniu zarazka tej choroby, wirusa, ktry mgby j powodowa. Pamitam podniecenie i ogln rado, jaka wybucha, gdy 12 kwietnia 1955 roku Jonas Salk ogosi wynalezienie szczepionki przeciw polio. Wynalazca otrzyma z rk samego prezydenta Eisen howera najwysze honorowe odznaczenie. Wojna z zaraz zostaa wygrana. Nie mino jednak wiele czasu, gdy wrd zaszczepionych dzieci nastpi dramatyczny wzrost zachorowa na polio. Doustna szczepionka polio nie bya waciwie niczym innym jak ciecz od filtrowan z posiekanych, zakaonych wirusem polio mapich nerek. Filtr by wystarczajco gsty, by wyapa bakterie, lecz nie na tyle, by oddzieli inne wirusy. Przez przeoczenie doszo do kontaminacji szczepionki doustnej z mapim wirusem (Simian Virus 40) (Buhner 2002: 133). W latach 1955-1963 setki milionw ludzi, wrd nich 98 milionw Amerykanw, otrzymao szczepionk zakaon SV40. U 30 milionw Amerykanw doszo do zakae i rozmaitych cho rb, midzy innymi nowotworw.
73
Nowa zaraza
Nie znajdziesz ksiki, gdzie bardziej mgby si zbliy do boskiej mdroci, ni gdyby poszed na zielenic si, kwitnc k, tam ujrzysz cudown moc Boga, powchasz j i posmakujesz.
Jakob Bhme
Borelioza musi by diagnozowana klinicznie, gdy obecnie nie istnieje choby jeden test, ktry mgby jednoznacznie dowie bd wykluczy infekcj tym patogenem albo odpowiedzie na pytanie, czy przyczyn objaww u pacjenta je s t infekcja.
Joseph J. Burrscano Jr. MD, 2000
STRACH PRZED PRZYROD
Wojna si skoczya, ale nienasycony gd pcha mieszczuchw na wie, po zapasy. My te jedzilimy podmiejskim pocigiem do rolnikw i uprawialimy handel wymienny: srebrne sztuce i suk no za mk, jaja i kiebas. Dobrze znalimy rodzin Dienertw. Mieli niewielkie, podupade gospodarstwo, kilka krw i kur, zboe z pola. A na weekend zawsze byo u nich saksoskie ciasto drodowe. Na pierwszy rzut oka nie byo najczciej wida, czy na blasze jest ciasto z kruszonk czy ze liwkami, a moe sernik, bo jego powierzchni pokrywaa warstwa much. Gdy kawa zboowa bya ju gotowa, gospodyni przeganiaa muchy, kroia ciasto na kawaki i rozdzielaa je. Smakowao wspaniale. Nie pamitam, eby muchy komukolwiek przeszkadzay. Dzieci tuky si wtedy czsto i w czasie takich dzikich zabaw czasami polaa si krew. Otarte kolano czy skaleczenia nie naleay do rzadkoci. Dzi zaraz w ruch poszedby zastrzyk przeciwtcowy i leki antyseptyczne, ale wtedy dzieci bray kilka lici tamujcej krwawienie babki lancetowatej, przeuway j i okaday ran ni czym plastrem. I tyle. Moe byy te wtedy kleszcze, ale nie pami tam, nie byoby to bowiem nic, co mogoby kogo zaniepokoi.
75
Im bardziej odlega jest natura, tym wydaje si groniejsza

Dzi jest inaczej. Dla wspczesnych ludzi natura w coraz wikszym stopniu oznacza zagroenie. Ostatnio byem z wizyt w Vorarlbergu. Gdy mj gospodarz zauway, e kleszcz wpi mu si w skr, pospiesznie wskoczy do auta i pojecha do miasta, do lekarza, na zastrzyk z antybiotyku. Jeden z koryfeuszy naszych czasw Carl Djerassi, ojciec piguki antykoncepcyjnej, twrca nowych procedur zwalczania szkodnikw i pionier bada nad kortyzonem, przed kilku laty powiedzia w wy wiadzie dla gazety, e nie potrafi zrozumie ludzi, ktrzy zachwycaj si przyrod czy te tak zwanym naturalnym stylem ycia. Przecie
76
Strach przed przyrod
nie ma nic bardziej niebezpiecznego od natury! Naley si przed ni chroni i trzeba uzyska nad ni absolutn kontrol. Niewiele osb ma odwag je pyszne owoce, jakie oferuje nam las: maliny, jeyny, jagody czy borwki. Gdy w trakcie spaceru po lesie z pewn kobiet i jej m a creczk dziecko, promieniejc ze szczcia, signo po dojrzae truskawki rosnce na skraju drogi, jej matka krzykna z panik w gosie: Zostaw to! Tasiemiec!. zy nie pomogy, maa musiaa zrezygnowa ze sodkich przysmakw. Biedne dziecko, pomylaem, zabiera mu si t pierwotn ufno, dajc w zamian zaburzony stosunek do natury. Przy tym prawdopo dobiestwo, e na czyj dom spadnie samolot jest wiksze ni to, e ten kto zarazi si tasiemcem. W caej Europie, ktr zamieszkuje okoo 700 milionw ludzi, rocznie zdarza si 28 przypadkw zaka enia tasiemcem. W latach 1982-2000 w caej Europie odnotowano 559 przypadkw. Nie udokumentowano ani jednego przypadku za raenia si przez czowieka bblowic (chorob przenoszon przez tasiemce) po zjedzeniu dzikich zi lub owocw. Las, w ktrego szumicych wierzchokach nasi przodkowie sy szeli szept bogw i dowiadczali wizji i inspiracji, sta si dla nas obcy. Nie zbiera si ju jagd i leczniczych zi, grzybw ju dawno nie, bo przecie s skaone od czasu katastrofy w Czarnobylu, praw da? A co jeli na drodze stanie nam wcieky lis? Od czasu histerii zwizanej z ptasi gryp, w trakcie ktrej zmaro prawdopodobnie 61 osb (ludno wiata liczya wwczas ponad sze miliardw), przede wszystkim we wschodniej Azji, i nie dao si w ich przypad ku jednoznacznie stwierdzi, czy na pewno bya to ptasia grypa, lu dzie stali si jeszcze ostroniejsi. Profilaktycznie zaywamy tamiflu i na spacerze nie podnosimy z ziemi pir zgubionych przez ptaki. Kiedy mass media rzuciy si na ten temat, wiele osb oddao koty do schronisk lub wrcz kazao je upi. Bo przecie koty jedz ptaki, te za mogy by zaraone wirusem H 5N 1. Przy tym wszystkim do dzi nie ma faktycznego dowodu na istnienie tego wirusa albo na jego chorobotwrcze dziaanie (Engelbrecht/Khnlein 2006: 190). Przyczyn chorb kaczek i kurczt jest raczej ich masowa hodow la. Wyoone trutki na gryzonie powoduj mier dzikich ptakw; a mimo ptasiej grypy miertelno abdzi i kaczek nie bya do tej pory wysza ni w poprzednich latach.
Ludzie upatruj te rosnce zagroenie ze strony rolin. Barszcz kaukaski czy mantegazyjski powoduje oparzenia. Gatunki inwazyj ne, takie jak niecierpek gruczoowaty czy rdestowiec ostrokoczysty, tamsz rpiejscow flor; nawo kanadyjska i ambrozja byli colistna wywouj katar sienny - takie wieci codziennie syszymy w mediach. W walce z tymi chwastami pomaga jedynie konsekwen cja w stosowaniu herbicydw i miotaczy ognia.
77
A m b ro z ja bylico listn a
(.Ambrosia artemisifolia, ang. ragweed) Ta szczeglnie mocno zwalczana rolina pochodzi z Ameryki Pnocnej. Czsto towarzyszya mi w dziecicych latach spdzo nych w Ohio. Dzi za rzd Bawarii, po udanej kampanii przeciw niedwiedziowi-szkodnikowi Brunonowi, wzywa, by przystpi do tpienia ambrozji bylicolistnej. Jej pyki uchodz za jedn
78
z podstawowych przyczyn kataru siennego. Dla ludzi zdrowych nie stanowi wprawdzie problemu, ale yjemy w czasach, w kt rych coraz wicej osb ma obnion odporno i cierpi na reakcje autoimmunologiczne - prawdopodobnie dlatego, e ze wzgldu na rozpowszechnienie masowych szczepionek i antybiotykw ludzki ukad odpornociowy przesta prawidowo dziaa. Dziko rosnca ambrozja wystpuje u nas w niektrych miejscach ju od okoo 2 0 0 lat i do tej pory nikt nie zwrci na ni szczeglnej uwagi. We wschodniej Europie, gdzie panuje klimat kontynental ny i zimy s chodne, a lata gorce, mona j spotka czciej ni w zachodniej Europie, gdzie przewaa wilgotny klimat atlantyc ki. Czsto widywaem ambrozj na Wgrzech i nie wydaje si, by stanowia tam jaki problem. To, e rolina ta rozpowszech nia si teraz w zachodniej Europie, jest zapewne oznak zmian klimatycznych. Nawiasem mwic, Indianie uwaaj j za ziele lecznicze: pierwotni mieszkacy prerii przyrzdzali z niej wywar stosowany przeciw skurczom odka i jelit oraz krwi w kale. Na problemy skrne, wrzody i czyraki stosowano okady ze sparzo nych lici.
To, e co roku pojawia si jaka szczeglnie tpiona rolina lub zwierz, zdaje si czci wspczesnej, wrogiej yciu strategii ma nipulacji wiadomoci ludzi w majestacie prawa. Przed ambrozj mielimy do czynienia z histeri wywoan przez starca jakubka (Senecio jacobea). To odcina ludzko od jej korzeni i od natury. Poczucie bezpieczestwa i pewnoci m ajnam dawa jedynie insty tucje pastwowe - ubezpieczenia, renty, policja, opieka spoeczna, urzdnicy, szkoy itp. - ale nie osadzenie si, zakorzenienie i zado mowienie w naturalnym otoczeniu, ktre nas ywi, i w gronie rodzi ny, ktra jest naszym oparciem. Jeli chodzi o nowe dzikie roliny, ktre darowuje nam Ziemia: chcc si dowiedzie, co m ajnam do powiedzenia, lepiej byoby usi i pomedytowa z nimi. Im bardziej odsuwamy si od natury, tym wydaje si nam gro niejsza. W szczeglnoci dotyczy to lasu. Dla wikszoci ludzi las jest ekranem projekcyjnym ich podwiadomych lkw. To, co dzi kie, nie podlega kontroli. To, co nie podlega kontroli, napawa stra chem. Zaufanie jest dobre, ale kontrola jest lepsza - czy nie tak
Modne choroby
Borelioza jest modna. Na temat nowej choroby zakanej byo w 2007 roku w Internecie 800 000 wpisw. Borelioza jest popu larnym tematem czatw internetowych - tu kady ma moliwo publicznego przedstawienia swojej boreliozy. Napisano ju cae stosy ksiek powanych i pseudonaukowych oraz uczonych ar tykuw. Lekarze coraz czciej diagnozuj t chorob. Niektrzy szczyc si przynalenoci do elity, jak stanowi znawcy bo reliozy41. W przeciwiestwie do zwykych, nieznajcych si na boreliozie kolegw uwaaj, e m aj uprzywilejowany dostp do zoonej wiedzy dotyczcej nowej choroby i potrafi rozpozna jej prawdziwe przyczyny w tej mnogoci objaww. Jednoczenie m no si oferty terapii, coraz wicej rodkw i lekw walczy o ni sz rynkow. Czy moe jest tak, e borelioza stanowi przede wszystkim modne zjawisko? Tak si przecie ju zdarzao, e jakie, najczciej nie jasno zdefiniowane choroby awansoway do miana modnych. Cho roba to nie tylko procesy biologiczne, lecz take zjawisko kulturowe. Medycyna etniczna co rusz styka si ze zjawiskiem polegajcym na tym, e schorzenia, ktre w jednym spoeczestwie leczy si jako powane choroby, w innych po prostu si ignoruje. Take w naszej
41 W literaturze amerykaskiej s oni okrelani jako Lyme Wise Medical Doctors, LWMD.
powiedzia niegdy naprawiacz ludzkoci Wodzimierz Lenin? W lesie czaj si wcieklizna, tasiemiec, napromieniowane grzyby, robactwo wszelkiej maci - a teraz atakuj nas kleszcze roznoszce borelioz. Przecie lepiej uciec w wirtualny wiat rozrywki. Jeszcze nigdy ludzie nie bali si tak bardzo przyrody jak dzi. Dlaczego? Dlatego e jeszcze nigdy tak bardzo si od niej nie odda lili. Czy podsycany obecnie lk przed boreliami i kleszczami nie jest przypadkiem nieco przesadzony? A moe to histeria? Moe kleszcze i bakterie dostarczaj nam dzi jedynie ogniskowej, na ktrej zawi saj liczne, rozproszone, inaczej niedefiniowalne, nieuwiadomione lki, ktre nkaj nas w niepewnych czasach? A moe znowu mrw ka staa si soniem?
79
80
kulturze pojawiaj si choroby, ktre osigaj, mona powiedzie, status kultowych, staj si modne, nowe zespoy objaww, ktre - jak otyo (adipositas), menopauza, uzalenienie od Internetu albo ze sp nadpobudliwoci ruchowej u dzieci w wieku szkolnym (ADHD) - zostaj zdefiniowane jako choroby wymagajce leczenia. Historia medycyny zna wiele takich modnych chorb i modnych diagnoz. W redniowieczu byo to optanie przez demony i ze soki, w XVII wieku dominujcy temat stanowiy grypa i choroby jelit, w XIX wieku hipochondria, histeria i neurastenia jako oglna sabo nerwowa kobiet. W XIX wieku, do wybuchu I wojny wia towej, w wyidealizowany sposb przedstawiano suchoty (grulic) jako chorob artystw, osb uduchowionych i wraliwych. Po suya ona Tomaszowi Mannowi za temat powieci Czarodziejska gra. Po I wojnie wiatowej, przede wszystkim w Ameryce, czsto diagnozowano anemi niedobarwliw (syderopeniczn). Kiedy bla dy, bardzo chudy pacjent zgasza si do lekarza, uskarajc si na chroniczne zmczenie, brak apetytu, napady mdoci, brak energii i nie towarzyszyy temu adne inne objawy kliniczne, przyczyn mg by jedynie niedobr elaza. Szczeglnie zagroone byy ko biety, poniewa w trakcie comiesicznej menstruacji traciy z krwi duo elaza. Take modzie ze wzgldu na czst masturbacj po trzebowaa elaza; rwnie ciarne kobiety, poniewa pody w ich brzuchach wysysay z nich elazo niczym mae wampirki. Pan doktor zawsze w takich przypadkach przepisywa preparaty elaza i naka zywa je duo szpinaku z puszki. Za elazowym i chlorofilowym szalestwem sta przemys hodowli rolin, ktry akurat zainwestowa setki milionw dolarw w nawadniane pola uprawne i fabryki kon serw. Muskularny marynarz Popeye42, czerpicy sw si z puszek ze szpinakiem, mia motywowa dzieci dojedzenia szpinaku. Jedno czenie zlecono laboratoriom wykonanie bada, ktre miay dowie, jak bardzo zdrowy jest szpinak. Pozytywne skutki stwierdzone na szczurach pasionych szpinakiem w laboratoriach nie day na siebie dugo czeka. Wiara w to, e szpinak zawiera duo elaza, wzia si z bdu w przepisywaniu, ktry sprawi, e przecinek przesun si o jedno miejsce w prawo, co spowodowao dziesiciokrotny wzrost
42 Bohater komiksu i posta z amerykaskiego filmu animowanego o tym sa mym tytule, znany w Polsce jako marynarz Kubu - przyp. tum.
Popeye - marynarz Kubu pochaniajcy szpinak
81
zawartoci elaza. W rzeczywistoci szpinak, ze wzgldu na wysok zawarto kwasu szczawiowego, niemal nie zawiera elaza w postaci przyswajalnej przez czowieka (Storl 2005c: 198). W latach pidziesitych modna diagnoza brzmiaa zakaenie ogniskowe czy te bardziej popularnie ognisko zapalne. Infek cja tlia si ukryta gdzie w ciele, najczciej pod zbami albo na migdakach, wydzielajc nieustannie toksyny bakteryjne, skutkiem czego czowiek stawa si osowiay, zmczony, blady i bez humoru, mia zimne donie i stopy i oglnie czu si niedobrze. Profilaktycz nie usuwano migdaki, wyrywano zby i aplikowano penicylin. Kiedy chodziem do liceum, magiczne sowo brzmiao: mononukleoza (choroba Pfeiffera, gorczka gruczoowa). Koszmar dla nastolatkw, poniewa przenosia si przez pocaunek. Choroba Pfeiffera - z naukowego punktu widzenia choroba zakana, ktr wywouje wirus Epsteina-Barr - sprawia, e czowiek jest pozba wiony energii i wiecznie zmczony. Przez pojcie przewlekego ze spou zmczenia (CFS, Chroni Fatigue Syndrom) choroba ta wci naley do ulubionych diagnoz, poniewa obecno wirusa mona stwierdzi u 90 procent ludzi (Blech 2000: 27). W latach osiem dziesitych i dziewidziesitych nastpia w medycynie prawdzi wa histeria cholesterolowa (Langbein et al. 2004: 651). Problemy z ukadem krenia - udar, zawa serca i schorzenia nerek wywoane nadcinieniem - s uwaane za gwn przyczyn mierci w krajach zachodnich, a odpowiedzialnoci za to obarcza si tuszcz we krwi (cholesterol). Aby zapobiec zwapnieniu naczy krwiononych, prbowano doprowadzi u ludzi starszych do zdrowego poziomu
82
cholesterolu, aplikujc im rutynowo lekki obniajce zawarto tuszczu we krwi - dla przemysu farmaceutycznego oznaczao to miliardowe zyski. Wiele z tych rodkw miao nieprzyjemne skutki uboczne, poczynajc od blu gowy i zaburze snu, przez problemy z miniami i stawami, po uszkodzenie wtroby i nerek (Langbein et al. 2004: 654). Nie tylko obniaj one poziom zego cholesterolu LDL43, lecz take dobrego, HDL, i wypukuj witaminy rozpusz czalne w tuszczu. Nowsze badania wykazay, e nie istnieje aden zwizek midzy cholesterolem i zawaem serca (Pollmer/Warmuth 2003: 83). Po twierdza to take zestawienie etnologiczne: Eskimosi jedz przede wszystkim tuste miso, a mimo to m aj niski poziom cholesterolu. Ogromne iloci tuszczw zwierzcych spoywaj rwnie wschodnioafrykaskie ludy pasterskie, lecz o ile trzym aj si swej tradycyj nej diety - nie m aj problemw z sercem i ukadem krenia. Ale to nie wszystko. Organizm potrzebuje cholesterolu i sam go produ kuje. Zadaniem tej tuszczopodobnej substancji jest stabilizowanie membrany komrkowej. Chroni czerwone ciaka krwi przez roz pyniciem si, jest potrzebna do budowy komrek ukadu odpor nociowego, utrzymuje warstw izolacyjn komrek nerwowych i jest istotnym skadnikiem mleka matki; cholesterol uczestniczy w produkcji wanych substancji: hormonw pciowych i hormonw stresu, witaminy D, ci wspomagajcej trawienie i lipoprotein transportujcych tuszcz we krwi (Pollmer/Warmuth 2003: 69). Nic dziwnego, e ludy pierwotne uwaaj tuszcz za najcenniejszy spo rd wszystkich rodzajw ywnoci. Zatem moe to nie cholesterol niszczy nasz ukad krenia, lecz przewleky stres, popiech w kr ccym si coraz szybciej koowrotku spoeczestwa konsumpcyjne go, ktry wybija nas z naturalnego rytmu?
43 LDL = Low density lipoproteins, lipoproteiny o niskiej gstoci.
Mona by przytoczy dalsze przykady modnych schorze i dia gnoz. Odkryta niedawno borelioza wietnie nadaje si do roli mod nej choroby. Jest niezwykle trudna do zdiagnozowania. Moe zosta stwierdzona waciwie jedynie w badaniach klinicznych przez spe cjalist od tej choroby. Nie istniej jednoznaczne testy, wiele wyni kw bada jest bdnych lub sprzecznych ze sob; krtek maskuje si i potrafi si objawia na nieskoczenie wiele sposobw. Moe faktycznie jest to modna choroba, ktr w kocu spotka los kadej mody - czyli popadnie w zapomnienie?
83
84
Antybiotyki rozczaroway jako monoterapia w leczeniu chronicznej boreliozy z Lyme. Antybiotyki nie pom og nam w poradzeniu sobie w walce z zarazami, ktre nadchodz.
Dr med. D. Klinghardt, specjalista od boreliozy, 2005
Niewskazane je s t powtarzanie terapii antybiotykowej w przypadku utrzymywania si objaww po boreliozie, cznie ze zwizanym z ni zmczeniem i dysfunkcj poznawcz.
L.B.Krupp et al., Study and treatment o f post Lyme disease, Neurology 60, 2003
Szukaj iskry, ktra rozpali Si uzdrowicielsk w tobie!

Paracelsus
RODKI MEDYCYNY NATURALNEJ
Dla mnie borelioza nie bya ani m odn chorob, ani urojeniem. Bya cakowicie realna. Miaem prawdziwe objawy. Wysypka przemiesz czaa si, poszerzajc si kolicie, po brzuchu i tuowiu. Czuem si le, jak przy grypie. Do tego doszy silne ble gowy; ja, ktry unikaem wszelkich nakry gowy, zaczem nosi wenian czapk. Mczyy mnie ble staww, zaburzenia widzenia i bezsenno. Co miaem robi? Wtedy niewiele jeszcze wiedziaem o tej chorobie zakanej. Nie wiedziaem na przykad, e - przynajmniej teoretycznie - istnie j due szanse na wyeliminowanie krtkw boreliozy, jeli zaraz, w cigu pierwszych dni, kiedy tylko pojawi si rumie wdrujcy, zayje si doksycyklin44.
Doksycyklina to antybiotyk z grupy tetracyklin, o szerokim spektrum dziaania. Tetracykliny maj dziaanie bakteriostatyczne. Nie atakuj cian komrkowych bakterii w trakcie fazy podziau, nie umiercaj take bakterii natychmiast, lecz hamuj produkcj biaek i bakterie nie mog si rozmnaa. Doksycyklina prze nika przez tkanki i pozostaje na dugo w organizmie (Maxen et al. 2000: 97). Wikszo ekspertw zakada, e w przypadku boreliozy nie wystarczy dwuczy trzytygodniowa kuracja, lecz e antybiotyk trzeba przyjmowa co najmniej przez dwa miesice. Terapia powinna si rozpocz zaraz po pojawieniu si ru mienia wdrujcego. Jako dawk skuteczn wymienia si do 600 mg dziennie. Tak jak inne antybiotyki, tetracykliny powoduj skutki uboczne w postaci grzybicy i biegunki - to znak, e symbiotyczna flora bakteryjna zostaa naru szona. Inne moliwe alergiczne reakcje na ten lek to gorczka oraz wysypka, a take nadwraliwo na wiato soneczne (wysypka na tych partiach ciaa, ktre s wystawione na dziaanie soca). Najczciej odpowiedzialnoci za te objawy obarcza si jednak krtki borelii. Dugotrwae zaywanie zalecane w ra zie choroby odkleszczowej prowadzi take do przebarwienia zbw. Szkliwo zbw zostaje uszkodzone, zby staj si bardziej podatne na prchnic. Dlate go tych antybiotykw nie powinno si podawa dzieciom poniej dwunastego roku ycia (Maxen et al. 2000: 98). U cierpicych na cukrzyc, leczonych tymi
85
44 W przypadku boreliozy skuteczna jest, oprcz doksycykliny, pono take minocyklina (atwo wnika w tkank tuszczow i dlatego stosuje si j w leczeniu trdziku) oraz amoksylina.
antybiotykami, pojawia si lekka hipoglikemia. U pacjentw z chorobami serca przyjmujcych preparaty z naparstnicy (Digitalis) tetracykliny powoduj pod wyszenie poziomu digoksyny we krwi. U kobiet w ciy i karmicych piersi dochodzi do uszkodzenia koci i zawizkw zbw nienarodzonego dziecka.
86
rodki medycyny naturalnej
Ale dla mnie antybiotyki nie wchodziy w rachub. Miaem ze dowiadczenia z tymi bakteriobjcami, mona powiedzie, e zd yem si na nich sparzy. W Indiach pewien lekarz wyksztacony wedug zachodnich standardw zaaplikowa mi na gorczk Denga chloramfenikol z takim skutkiem, e ponad dwa lata musiaem si zmaga z nadkaeniem (Storl 2003: 211). Zaufaem swojej intui cji i byem przekonany, e najlepsz kuracj bdzie maksymalne wzmocnienie si obronnych wasnego organizmu. Pomocne przy tym oka si z pewnoci wymienione niej zabiegi.
Dostatecznie duo snu

Sen to czowieka rolinny czas, Gdzie pokarm, wzrost krluj wraz, Ze nawet dusza dniem zmczona Jest ja k nowo narodzona.
Christoph Wilhelm Hufeland, Lebensregeln45
Sen regeneruje, buduje, pozwala zaczerpn si do ycia. Dlatego w czasie cikich chorb, gojenia si ran, w okresie rekonwalescen cji, po trudach, a take wysiku psychicznym i fizycznym potrzeba snu wzrasta. Dzieci, ktrych narzdy wewntrzne znajduj si w fa zie wzrostu i rozwoju, potrzebuj wicej snu ni doroli, mae dzieci i niemowlta jeszcze wicej, a embrion w onie matki najwicej. Sen to balsam dla duszy i ciaa, zmuszanie do bezsennoci to jedna z najokrutniejszych tortur.
45 Christoph Wilhelm Hufeland, Lebensregeln. Eine Makrobiotik in Merkversen, spisane na ou mierci w sierpniu 1836 roku (Kurth 1974: 188).
wiadomo na jawie, cige bombardowanie niezliczonymi bodcami zmysowymi wyczerpuje i nadszarpuje nasze siy. Take nieustanny proces mylowy towarzyszcy temu zalewowi bodcw trawi nas jak pomie wiec. Dusza musi przetworzy wraenia i przeycia, w przeciwnym razie zachoruje i nie bdzie w stanie utrzyma si w ciele. Jak mawia Paracelsus, to, co niestrawione, staje si trucizn. W czasie snu dusza odwraca si od wiata ze wntrznego, pogra si w wewntrznej otchani, opada do wiata snw, do wiata duchowego, wraca do prarde. Duchowy wiat wewntrzny staje si rodowiskiem duszy. Jak dziecko bezpieczne w onie matki, chronione przed wpywami zewntrznymi, czerpie now si do ycia. W tym czasie w organizmie zachodz rejestro wane w naukowo stwierdzony sposb procesy wegetatywne w po staci postpujcego rozlunienia mini, obnienia ciepoty ciaa, spowolnienia przepyww mzgowych, oddechu i rytmu pracy ser ca, zmiany pracy gruczow dokrewnych. Zmczona, chora tkanka regeneruje si. Trawestujc sowa Rudolfa Steinera: w nocy anioy pracuj nad eterycznym ciaem czowieka. We nie czowiek zapada w stan, w ktrym przypomina rolin. Tak jak rolina biernie przyjmuje odywcze wiato soca i ycio dajn moc ziemi, tak ludzki organizm przyjmuje wiato prawzorcw (bogw). Twrczo i uzdrawiajco owietla go take prawizerunek zdrowego archetypicznego ciaa. Z gbin wiata wewntrznego wiec mu gwiazdy mdroci. Rosyjskie przysowie mwi: ranek jest mdrzejszy od wieczora, to znaczy, e nie tylko ciao odnawia si i odpoczywa, lecz take dusza znajduje niezbdne wskazwki i rady. Rytm snu i czuwania harmonizuje z kosmicznym rytmem dnia i nocy, biegiem Soca i Ziemi. 1 cho w pewnym stopniu unieza lenilimy si od rytmu natury i stworzylimy sobie pewne pole ma newru, spanie noc i czuwanie dniem jest rozsdne i zdrowe. Naley tego przestrzega szczeglnie w okresie choroby. Najlepszy sen to ten przed pnoc - mawiaa moja babcia. Take popoudniowa drzemka, czyli sjesta, to naturalna reakcja psychofizyczna na ko smiczny rytm, zaznaczajca moment, w ktrym soce przechodzi przez swj dzienny zenit. Wyzdrowienie oznacza zawsze powrt do harmonii ze swymi korzeniami, ze snujcym si rytmem makrokosmosu.
87
wiee powietrze i promienie soca

Powietrze, czecze, ywio twj, Ty zawsze przy nim stj; Przeto codziennie id na dwr Najlepiej na wierzchoek gr.
Christoph Wilhelm Hufeland, Lebensregeln
88
Nazywam Soce porzdkujc rk ycia.

Hans Peter Diirr, fizyk w Instytucie im. Maxa Plancka
Bieg Soca decyduje o rytmie dnia i roku caej przyrody. Okrela i porzdkuje take nasze ycie biologiczne oraz kulturowe. Rytuay - codzienne i waciwe poszczeglnym porom roku - chwile zadu my czy modlitwy, posiki, wita s ustalane gwnie wedug biegu Soca. Nasza dzienna gwiazda nadaje takt, wprowadza porzdek. Nadaje rytm ycia nie tylko nam, lecz wszystkim stworzeniom. Rolinom daje si, by mogy si wyprostowa, liciom i kwiatom nadaje harmonijny, geometryczny ksztat. Wystarczy si przyjrze choby ziemniakom kiekujcym na wiosn w piwnicy: blade pdy wij si bezksztatnie (amorficznie), a natrafi na promie wia ta, wtedy natychmiast zieleniej, prostuj si i nabieraj ksztatu waciwego temu gatunkowi. Wikszo zwierzt yje w harmonii z dziennym i rocznym rytmem Soca. Trzymany w pomieszczeniu krlik, ktry nigdy nie widuje wiata sonecznego, umiera. Moc soca i jego twrcze oddziaywanie na ycie zasuguj na miano boskich. We wszystkich pierwotnych kulturach soce ota czano bosk czci. Celtowie mieli boga soca Bhela albo Belenosa, Skandynawowie - Baldura. Jest on towarzyszem bogini rolin: ka dej wiosny wywabia j z gbin, sprawia, e si zazielenia, kwitnie i ronie, budzi lecznicz moc w zioach. Jego wiato byo uwaane za zasad, ktra nadaa materialnemu chaosowi ksztat i form (Storl 2004b: 21). Rwnie Zbawiciel, ktry umierza wszelkie nasze cier pienie i wszelkie choroby i z ktrego imieniem na ustach zbierano w redniowieczu lecznicze roliny, pojawia si w ludowych wie rzeniach jako soce, ktre przepdza ciemno. U nawrconych ludw celtyckich i germaskich Chrystus przybiera posta sonecz nego cielca. Megalityczni rolnicy uwaali soce za kochajc mat k stworzenia.
Apollo, staroytny bg soca
89
wiato soneczne leczy. Ciao potrzebuje bezporedniego wia ta sonecznego w jego penym spektrum, nieprzefiltrowanego przez szyby w oknie, okulary przeciwsoneczne czy wielkomiejski smog. Przez oczy, bdce oknami duszy, wiato oddziauje na podwzg rze. Podwzgrze, czyli mzg w mzgu, to miejsce poczenia kory mzgu, odpowiedzialnej za zachowania wyuczone (kultura, czas, ego) i zmysy zewntrzne, oraz dawnego mzgu gadw, kontrolu jcego odruchy i instynkty (agresja, popd pciowy, gd, kontrola terytorialna). Podwzgrze czy wntrze z zewntrzem, koordynuje reakcje duchowe i cielesne. Reguluje temperatur ciaa, cinienie krwi, uczucie godu i pragnienia, popd, rytm snu i czuwania, steru je prac wegetatywnego ukadu nerwowego (wspczulnego/przywspczulnego) oraz przekazuje instrukcje do przysadki mzgowej, ktra z kolei kontroluje prac gruczow dokrewnych. Podwzgrze uczestniczy w produkcji neurohormonw, na przykad oksytocyny, wywoujcej midzy innymi eufori w czasie aktu pciowego, oraz w utrzymywaniu poziomu serotoniny (hormonu szczcia). Impulsy z siatkwki oka s przekazywane przez przysadk m zgow do szyszynki: wraz z zapadajc ciemnoci gruczo ten wydziela melantonin, ktra sprawia, e czujemy si zmczeni. Okoo trzeciej nad ranem - o tej porze wikszo umierajcych egna si z yciem - koncentracja melantoniny jest najwysza.
kora mzgowa ukad limbiczny ciao modzelowate pat czoowy hipokamp jdro migdaowate
podwzgrze
wzgrze pat potyliczny
90
przysadka mzgowa mdek szyszynka rdze przeduony jdro pnia mzgu most rdze krgowy
Podwzgrze i midzymzgowie
Zim, kiedy dni s krtkie, a noce dugie, dochodzi czsto do nad miaru melantoniny objawiajcego si zim ow depresj, zmczeniem i zaburzeniami snu. Tu take pomoe spacer w poudnie i ogrzanie si na socu. Mona te napi si naparu z dziurawca (Hypericum perforatum), poniewa ta rolina lecznicza poredniczy w przekazy waniu wiata sonecznego. Obficie kwitnie w rodku lata i zamie nia wchonite wiato soneczne w czerwony olejek, hiperycyn, zatrzymujc je w liciach. Krtko mwic, wiato soca daje ch do ycia. Soce dziaa zbawiennie nie tylko przez oczy, lecz take bez porednio na skr. Pobudza produkcj witaminy D, istotnej dla wchaniania wapnia wzmacniajcego koci i zby. Dlatego kpie le soneczne pomagaj zapobiega zamaniom koci, osteoporozie, grulicy i krzywicy. Promieniowanie ultrafioletowe wiata dzien nego sprzyja zdrowiu skry; dziaa antybakteryjnie, przeciwwirusowo i przeciwgrzybicznie; poprawia odporno, wzmacnia hor mony tkankowe i pobudza limfocyty. Badania wykazay: ten, kto pracuje na wieym powietrzu, jest mniej zagroony ni kto, kto cay czas siedzi w pomieszczeniu. wiato soneczne obnia poziom cholesterolu, cinienie krwi oraz poziom cukru we krwi, poprawia wytrzymao, pomnaa hormony pciowe i podnosi odporno na
infekcje wirusowe (Konz 2000: 726). Dlatego Franz Konz radzi, by jak najczciej przebywa nago na wieym powietrzu (sztuczne wiato solarium nie zastpi wiata naturalnego). Ale dzi lekarze raczej przed tym ostrzegaj. Podsyca si strach, jakoby wystawianie si na mocne promienie soneczne sprzyjao rozwojowi raka skry. Tak jest w istocie, ale tylko u ludzi, ktrzy nie odywiaj si wa ciwie, m aj zaburzony ukad odpornociowy albo takich, ktrzy na wakacjach od razu kad si na play na cay dzie, bez stopniowej aklimatyzacji. Substancje chemiczne zawarte w nowoczesnych kre mach do opalania (blokerach) s prawdopodobnie znacznie bardziej niebezpieczne ni samo soce. Chorob moemy pojmowa jako baagan, brak porzdku w funkcjonowaniu organizmu, zaburzenie rytmu ycia. Soce jest porzdkujc si w przyrodzie zewntrznej tak samo jak w naszym ciele i w naszej duszy. Ow porzdkujc si moemy wchania bezporednio przez skr i oczy: moemy j take przyjmowa wraz z pokarmem, ywic si warzywami i zboami z upraw ekolo gicznych. Moemy te porednio wchania wiato soca w czasie snu, sypiajc na somianych matach lub siennikach. Berneski le karz Jrg Reinhard powiada bowiem: soma to nic innego jak zote wiato soca, zote promienie soca (Reinhard 1992: 111).
91
Ruch fizyczny
Ciao twe codziennie ruchu potrzebuje, Kiedy odpoczywasz i kiedy pracujesz, Bagno z ciebie zrobi zbyt wiele bezruchu, Stpi twe ciao, ja k i twego ducha.
Ruch dobrze robi. Spacery, bieganie czy pywanie wzmacniaj i rozluniaj napite minie, koj nerwy, wzmacniaj serce i pu ca. Szczeglnie jednak ukad limfatyczny - grasica, ledziona, migdaki, wzy chonne i ukad naczy limfatycznych - tworzcy anatomiczn podstaw naszego ukadu odpornociowego, korzysta na aktywnoci fizycznej. Ukad limfatyczny, w przeciwiestwie do ukadu krwiononego, nie ma bowiem wasnej pompy. Przepy
wem chonki steruje nasza aktywno fizyczna. W przypadku bo reliozy ruch fizyczny, rbanie drewna, grabienie ogrodu, wdrwki i inna aktywno, podczas ktrej mona si porzdnie spoci, to prawdziwe bogosawiestwo. 92
Chonka
Pochodzcy od tuszczu jasny, tawy pyn limfatyczny (chon ka) wchania tuszcz i biaka z jelit i niestrawione resztki pokarmu z krwi. Transportuje substancje odpadowe, martwe mikroorgani zmy, uszkodzone komrki - na przykad nieywe krtki i trujce bakteryjne lipoproteiny, ktre przy boreliozie m og wywoy wa stany zapalne wszystkich narzdw - i je usuwa. Chonka zawiera limfocyty, komrki ukadu odpornociowego, rozpo znajce i wyszukujce antygeny, ktre wdary si do organizmu (zarazki chorobotwrcze, obce biaka mobilizujce do tworzenia antycia). M aj one pami immunologiczn, to znaczy pa mitaj nieproszonych goci. Potrafi rozrni ponad sto milio nw antygenw. Do limfocytw, bdcych elementem reakcji immunologicznych, nale: Limfocyty B (limfocyty szpikozalene): te biae ciaka krwi tworz przeciwciaa i na powierzchni maj immunoglobuliny. Funkcjonuj take jako immunologiczne komrki pamici. Roz poznaj przeciwnikw, tak jak klucz rozpoznaje odpowiedni zamek. Limfocyty T (limfocyty grasicozalene): te komrki odporno ciowe powstaj w szpiku kostnym i w grasicy s przygotowywa ne do wykonania swoich zada. Jako komrki-zabjcy (makrofagi), niektre z nich niszcz chore, zainfekowane wirusami czy bakteriami komrki, take komrki nowotworowe, ktre sponta nicznie powstaj w kadym ywym organizmie. M og jednak reagowa zbyt draliwie i nie rozrnia komrek wasnych i obcych: dochodzi wtedy do reakcji autoimmunologicznych, jak na przykad w przypadku reumatoidalnego zapale nia staww, gdzie ukad odpornociowy atakuje chrzstki i koci, albo w przypadku stwardnienia rozsianego, gdzie mielina jest po erana przez wasne komrki odpornociowe.
Borelioza czsto przypomina chorob autoimmunologiczn. Zdarza si rwnie, e zaburzony ukad odpornociowy nadmier nie wraliwie reaguje na nieszkodliwe substancje w pokarmie albo w powietrzu (na przykad na pyki kwiatw) i dochodzi do alergicznego kataru, kataru siennego, pokrzywki, wierzbiczki, wypryskw i alergii pokarmowych. W dzisiejszych czasach jedno i drugie - reakcje autoimmunologiczne i alergie, dramatycznie przybieraj na sile. Ukad odpornociowy wspczesnego czo wieka jest mocno zaburzony. Przyczyny s wielorakie: nienatu ralny tryb ycia, elektryfikacja, mikrofalwki, stres, szkodliwe substancje i dodatki do produktw ywnociowych, take anty biotyki i szczepionki, ktre czyni ukad odpornociowy bezro botnym. Limfocyty pomocnicze T kontroluj syntez przeciwcia, a tak e reakcje zapalne, na przykad wydzielanie cytokin, ktre steruj intensywnoci i dugoci trwania obrony immunologicznej. Tak zwane limfocyty T regulatorowe kocz obron immu nologiczn.
93
Do narzdw ukadu limfatycznego naley grasica. Jest ona m zgiem obrony immunologicznej. Podobno pobudza j bicie si w piersi, tak jak robi to goryle. Co ciekawe, woreczki z leczniczy mi zioami czy kamienne amulety nosimy czsto wanie na tym gruczole, pooonym za mostkiem. W zaawansowanym wieku, wskutek stresu, radioterapii czy chemioterapii grasica si kurczy. W latach pidziesitych, zanim poznano jej rol jako czci ukadu immunologicznego, kiedy sdzono jeszcze, e jest nieznaczcym re liktem ewolucji, u dzieci ze szczeglnie du grasic diagnozowano przerost grasicy i stosowano radioterapi, aby j zmniejszy. Bez adnych zahamowa usuwano rwnie dzieciom migdaki, co miao zapobiega stanom zapalnym. Z ukadem odpornociowym zwiza ne s ponadto: ledziona, wzy chonne i jelito grube. Przy zaburzeniach ukadu limfatycznego, a take jako wsparcie dla zestresowanego ukadu odpornociowego, na przykad w przy padku boreliozy, mona sign po rodki pochodzenia rolinnego oczyszczajce limf. Do najwaniejszych substancji o takim dzia aniu nale: jemioa, trdownik bulwiasty, przytulia waciwa,
94
ledziennica skrtolistna i jarzb po spolity (zob. Aneks I: Roliny dziaaj ce na chonk i ledzion). Pod pachami znajduje si wany orodek ukadu limfatycznego. Produkty chemiczne, takie jak dezodoranty, s tam atwo wchania ne przez ukad limfatyczny i wdruj do wszystkich miejsc ciaa, gdzie w po czeniu z biakami m og tworzy zespo y czsteczek, ktre z kolei m og do prowadzi do zatorw chonki i innych dolegliwoci. Chorzy powinni w ogle ostronie stosowa dezodoranty, spraye, makijae, lakiery do wosw itp. (Mauch 2007: 47).
Naczynia limfatyczne
Rozsdne odywianie si
Prostota na stole twym winna krlowa, Jado siy dostarcza i dobrze smakowa, Jedz bez popiechu i bez nadmiaru, By nigdy nie czu odka ciaru; Gdy z przyjemnoci zasidziesz Do stou, krew zdrow mie bdziesz.
Jedzenie ma sprawia przyjemno. St powinien by piknie na kryty, moe te by ozdobiony bukiecikiem kwiatw albo wiecz k. Jedzenie stanowi nawizanie kontaktu z kosmosem, to nie tyl ko tankowanie zbiornikw maszyny, jak jest ciao. Jedzenie jest brahmanem. Tylko ten, ktry wiadom jest, e spoywa Boga, ten je naprawd - czytamy w upaniszadzie Tajttirija. Waciwie jedzenie jest dla chorego jednym z najwaniejszych elementw leczenia. Istniej oczywicie powani dietetycy zaciekle bronicy ywie niowej ascezy. W wiosce terapeutycznej pod Genew, gdzie praco waem kiedy jako ogrodnik, przestrzegano cile tabel kalorycz nych i zasad ywienia. Mimo to ludzie cierpieli tam na zaburzenia
trawienia i wzdcia. Przyby tam kiedy z wizyt wiejski filozof Ar thur Hermes i si rozemia: na szczcie istniej jeszcze instynkty, ktre nam m w i co nam smakuje i czego potrzebujemy. Czasami brzuch jest mdrzejszy od rozumu. Dotyczy to take diety boreliozowej. Naley je, co komu sma kuje i co komu suy. Naturalnie trzeba zrezygnowa z gotowych potraw, fast foodw i da z mikrofalwki, z jedzenia przed telewi zorem, z designerskich potraw i pokarmw zawierajcych antybio tyki, pozostaoci rodkw owadobjczych, sztucznych aromatw i konserwantw, ywnoci modyfikowanej genetycznie i paszy reklamowanej w rodkach masowego przekazu46. Najlepiej zawsze wiedzie, skd pochodzi ywno, na przykad z wasnego ogrd ka i wasnego kurnika. Produkty ywnociowe zawieraj informa cje dla naszego ciaa i naszej duszy. Chore i sabe, naszprycowane nawozami sztucznymi i rodkami owadobjczymi warzywa, bulwy i zboa, albo takie, w ktrych w drodze manipulacji genetycznych wprowadzono chaos i znieksztacenia, przekazuj naszym narzdom faszywe, mylne informacje. Takie same skutki wywouje spoywa nie misa, mleka czy jaj drczonych i niekochanych zwierzt trzy manych w nienaturalnych warunkach. Informacja o ich cierpieniu przechodzi na nas. Ich cierpienie staje si nasz chorob. Naturalna ywno natomiast przekazuje nam uzdrawiajce in formacje: Spoywajc naturalne pokarmy, nawizujemy kontakt z kosmicznym porzdkiem - powiada Albert Popp, fizyk, ktremu udao si zmierzy kwanty wiata (fotony) w ywnoci (Popp 1999). Pene jasnej energii yciowej i niezafaszowanych informacji s dzi kie roliny i zioa. Hodowla nie pozbawia ich si witalnych. Zbierane i spoywane o odpowiedniej porze roku, w zgodzie z rytmem Soca i Ksiyca, pomagaj odzyska harmoni w relacjach z wszechogar niajc przyrod. Wszystkie jadalne dzikie zioa s zioami leczni czymi. Wiele ludw tradycyjnych nie rozrnia rolin leczniczych i jadalnych, poniewa wszystkie w jaki sposb oddziauj na nasze narzdy i samopoczucie (Storl 2005c: 10). Gdy porwnamy zawar to substancji odywczych i witalnych - witamin, w szczeglnoci witaminy C albo prowitaminy A, mineraw (wap, potas, magnez,
46 Wicej o tym: Hans-Ulrich Grimm, Die Suppe liigt (Rnaur 1999) oraz Ans Teufels Topf (Klett-Cotta 1999), Volker Angres et al., Futter fiirs Volk (Knaur
2002 ).
95
96
sd, elazo) i pierwiastkw ladowych - w rolinach hodowlanych i dzikich, dzikie roliny wypadn znacznie lepiej. Poza tym zawiera j take cenne garbniki pobudzajce przemian materii, stymulujce wydzielanie sokw odkowych, produkcj ci i funkcjonowanie wtroby, a take olejki eteryczne hamujce rozwj grzybw oraz bakterii i wspomagajce na rne sposoby procesy odbywajce si w ludzkim organizmie, jak rwnie bonnik zapewniajcy zdrowie jelitom. Dzikie zioa pobudzaj gruczoy i czyszcz krew (Fleischhauer 2004: 11). Wikszo chwastw ogrodowych i polnych jest jadalna; ludzie zbierali je i spoywali od wiekw. Dla chorych na borelioz wana jest przede wszystkim zbilanso wana dieta, zawierajca duo wieych owocw i warzyw, gwnie marchwi i burakw o wysokiej zawartoci karotenoidw, odgry wajcych istot rol w zwalczaniu infekcji, a take duo czosnku, czosnku niedwiedziego i cebuli zawierajcych olejek eteryczny pod nazw allicyna, dziaajcy bakteriobjczo, a jednoczenie sty mulujcy aktywno komrek-zabjcw. Naley zrezygnowa z po karmw wysoko przetworzonych i cukru.
Rodzime zioa wzmacniajce odporno

Twj duch i mj duch Razem moemy stworzy ducha uzdrowienia
Siowa uzdrowiciela z plemienia Odibwejw do roliny leczniczej
Gdy zachorowaem na borelioz, uznaem, e sensowne bdzie wzmocnienie ukadu odpornociowego przez zastosowanie kura cji zioowej z wykorzystaniem rolin poprawiajcych odporno. Znany amerykaski fitoterapeuta dr James A. Duke przepisuje prcz diety i odpowiednich rodkw medycyny naturalnej jako te rapi wspomagajc w pocztkowym stadium zakaenia borelioz trzytygodniow kuracj z zastosowaniem jewki (Echinacea). Dziennie naley przyjmowa do szeciu kapsuek zawierajcych po 450 mg sproszkowanego korzenia tej wzmacniajcej odporno roliny (Duke 1997: 90). Kuracja nie moe trwa duej ni trzy ty godnie, w przeciwnym razie dziaanie ulega odwrceniu i nastpuje osabienie odpornoci.
Odporno organizmu wzmacnia te gorzki napar z lici i ko rzeni rodzimego sadca konopiastego (Eupatorium cannabinum). Napar pobudza ukad odpornociowy, dziaa moczopdnie, napotnie i wspomaga produkcj ci. Poniewa ostatnio znaleziono w nim szkodzce wtrobie alkaloidy pirolizydynowe, komisja Federalnego Urzdu Zdrowia zajmujca si kontrol narkotykw pochodzenia ro linnego ostrzega przed jego stosowaniem. Tacy eksperci jak profe sor dr Rudolf Fritz WeiB uwaaj jednak, e w dawce terapeutycznej alkaloidy te w ogle nie stanowi problemu. Podobnie, ale znacz nie mocniej, dziaa pnocnoamerykaski krewniak europejskiego sadca konopiastego, sadziec przeronity (Eupatorium perfoliatum, ang. bonseset). Indianie stosowali gorzki napar z tej roliny do leczenia grypy i innych schorze poczonych z gorczk. Ja sam przy rnorodnych schorzeniach miaem z tym dziaajcym mocno napotnie, tonizujcym naparem zaskakujco dobre dowiadczenia. Za wspomagajce odporno dziaanie odpowiadaj prawdopodob nie polisacharydy (wielocukry); stymuluj one aktywno limfocy tw B i T i pobudzaj produkcj interferonu, substancji wytwarzanej przez wasne komrki ciaa, ktra blokuje rozmnaanie si wirusw, guzw, a take bakterii i pierwotniakw. Rwnie roliny lecznicze i dzikie owoce, takie jak dzika ra, dziki bez czarny, czarna porzeczka {Ribes nigrum) czy rokitnik zwyczajny (.Hippophae rhamnoides), zawierajce duo witaminy C, wspomagaj ukad odpornociowy. Rokitnik, nazywany multiwitam in z krzaka, wyapuje take wolne rodniki, wspomaga oddy chanie komrkowe i dziaa przeciwutleniajco (Buhring 2005: 204) (inne roliny wspomagajce odporno, zob. Aneks, s. 238). Moczopdne, oczyszczajce krew napary zioowe, odtruwa jce organizm i wypukujce toksyny, wydaj si rozsdn terapi wspomagajc. Na pierwszym miejscu znajduje si tu napar z po krzywy ( Urtica dioica). Take napar z krwawnika, wywar ze skrzy pu polnego czy napar z lici brzozy albo wycig z brzozy (Weleda) oddaj nieocenione usugi (zob. Aneks, s. 244).
97
Rado ycia, sens ycia

Najlepiej jest wtedy, gdy potrafisz przyj to, co si stao, z radoci w sercu jako dar od Boga. Przez modlitw osigniesz wszystko, modlitwa to uniwersalny lek.
Novalis, Im Eimerstandnis mit dem Geheimnis
98
Afirmacja ycia i rado ycia wpywaj pozytywnie na ukad od pornociowy. Pokazuj to nawet badania kliniczne. Ale radoci y cia nie da si przepisa czy wymusi; trzeba j wymodli. Spada na czowieka niczym aska Boga i trzeba j tylko do siebie dopuci. Najlepiej uda si na ono natury, poczu zapach kwiatw, wypu ci dusz, by pofruwaa z myszoowem po bkitnym niebie albo wrd biaych obokw, nastroi si na wiergot ptakw, symfoni wierszczy albo szemranie strumyka, przej si boso i poczu sto pami matk Ziemi. Nie spiesz si, nie pozwl odebra sobie czasu na ycie. Wrd tych wszystkich urokw przyrody dziaaj uzdra wiajce praobrazy, rozbrzmiewa piew bogw, harmonia stworze nia. Szczeglnie czowiek chory potrzebuje nastrojenia si na t harmoni bytu, by odnale w nim swoje miejsce. Aby wyzdrowie, niezbdna jest wola wyzdrowienia. Nie pom o g najlepszy lekarz ani najlepsze leki, jeli pacjent naprawd nie b dzie chcia wyzdrowie. Czsto choroba jest jzykiem, w ktrym niezadowolony czowiek czego si domaga lub si skary, sposo bem zademonstrowania frustracji, lku lub gniewu, jeli nie da si ich wyrazi w inny sposb. W ten sposb zaniedbywany wspma onek, samotna babcia, sfrustrowane, nierozumiane dziecko doma gaj si uwagi, ktrej inaczej nie otrzym aj W ten sposb choroba si opaca, staje si narzdziem nacisku, zyskuje znaczenie w spo eczestwie. Zachorowanie moe te by buntem, rebeli skierowan przeciw niegodnej, nudnej rutynie i bezsensownej pracy, przeciw presji. Jest sposobem odmowy. Ucze po prostu nie wstaje z ka, chcc w ten sposb unikn szkolnego stresu, kobieta przeywa zesp napi cia przedmiesiczkowego, gdy ycie wymyka si jej spod kontroli, ucieka, zapewne niewiadomie, w stan choroby przewlekej, takiej jak zanik mini, stwardnienie rozsiane, zesp chronicznego zm
czenia, problemy z krgosupem (ju nie mog tego wytrzyma) albo nie pozbywa si boreliozy, poniewa moe na niej skorzysta. Krtki s wtedy gotowe jej suy. Warunkiem wyzdrowienia jest sens ycia, powd, dla ktrego si yje, zadanie, prawdziwe powoanie. Nie zawsze atwo je znale. Szczeglnie w kulturze, ktra neguje istnienie metafizyki i zakada, e sensem ycia jest wycznie praca w celu gromadzenia pienidzy i zdobywania wadzy, posiadania dbr konsumpcyjnych oraz samej konsumpcji, zabawa, bycie sexy i cool - i to wszystko w wiecie, w ktrym wymieraj gatunki zwierzt i rolin, gdzie tocz si woj ny surowcowe, topniej lodowce, rosn podatki, lady chemiczne47 zakrywaj niebo, rozpadaj si rodziny, szerzy si bezrobocie, deka dencja trawi kultur. Jak tu nie chorowa? Kiedy czowiek otoczony jest obojtnoci i brakiem sensu, gdy przestaje kusi karnawa spoeczestwa konsumpcyjnego, wtedy z pom oc przychodzi choroba. Zmusza nas do zajrzenia w gb sie bie, do powrotu do korzeni, by w ciemnoci odnale gwiazd, ktra wskae nam drog, wasn dharm, ktra pozwoli dostrzec nasze yciowe prazadanie. W tym znaczeniu choroba jest uzdrawiajca. Borelioz mona wic rozumie jako apel duszy, by staa si wana, by na powrt odnale gbok bosk przyczyn. Jest wy konawc karmy i moe by dla zbkanych dusz niezrwnanym mi strzem, guru. Choroby s czasem nauki sztuki ycia i ksztatowa nia charakteru, powiada wiaty poeta Novalis (Novalis 1980: 98). y prawdziwym bytem - oto czym jest zdrowie.
99
Urlop: czas na zadum

Podre: jest z nich nieopisana korzy. Najzdrowiej i najsensowniej jest podrowa pieszo albo jeszcze lepiej konno.
Christoph Wilhelm Hufeland, Hausarzneimittel
47 lady chemiczne (ang. chemtrails) powstaj wskutek dodawania do paliwa lotniczego przede wszystkim pyu aluminium i baru. Drobne czsteczki unoszce si w powietrzu podobno odbijaj promienie soneczne i pomagaj w ten sposb ograniczy ocieplenie klimatu.
100
Poszedem za rozsdnym gosem bioterapii i trzymaem si jej za sad. Wprawdzie udawao mi si wypenia obowizki, lecz cigle byem wyczerpany i zmczony, bl niczym may diabeek przeska kiwa z jednego stawu na drugi i nieustannie wpadaem w gbokie, ciemne doliny depresji. Wtedy mj wewntrzny gos powiedzia mi: odpr si zupenie, daj sobie czas na zadum, jed na soneczne wakacje na play. Wewntrznego gosu naley zawsze sucha, poszukaem wic w Internecie lotu last-minute w stron poudniowych Indii - na In die mona sobie pozwoli; s niczym matka, a bogowie s tu blisko. Wkrtce znalazem si w skromnym pokoju u prostych chopw, pod palmami kokosowymi, bezporednio na gorcej play nad mo rzem z wysokimi turkusowymi falami, z dala od wszelkiego zgieku. Pierwszej nocy miaem intensywny sen. nio mi si, e do mojej skry przyczepiony jest niemal niewidoczny pasoyt o barwie skry. Tylko po jego konturach mogem dostrzec, e na mnie eruje. Prbo waem zdrapa go paznokciem, co mi si w kocu udao. Upad na pla i znikn w piasku. Pierwszy sen na nowym miejscu, w ktrym si nigdy przedtem nie byo, ma przewanie proroczy charakter. I tak te go zinterpretowaem. To, co mnie drczy, opuci mnie, niezale nie od tego, czym jest. Przyjazd tutaj to byo prawdziwe olnienie! Dzie po dniu, pocc si, leaem na gorcym piasku pod tro pikalnym socem. Poniewa dziki pracy w ogrodzie byem przy zwyczajony do wiata sonecznego, mogem si na to odway, nie ryzykujc poparzenia sonecznego i towarzyszcego mu schodzenia skry, ktre zwykle dotyka turystw. Dobroczynny gorc co dzie przenika moje ciao. Jak to powiedzia Franz Konz: nawet nie podejrzewamy, ile sonecznej energii zgromadziy ziarenka piasku w cigu tysicleci, jakie spdziy, lec na brzegu morza, i ile nam jej przekazuj. Zatem ruszajmy zay sonecznej kpieli! (Konz 2000: 727). Gdy upa stawa si nie do zniesienia, wskakiwaem do chodne go morza i peen ekstazy igraem z morskimi syrenami. Pywanie, unoszenie si na falach to masa caego ciaa, pieszczota. Wzmacnia serce, wspomaga krenie i poprawia obieg chonki. Sona, bogata w mineray morska woda oczyszcza i odywia skr. Morze jest m atk ycia. Zapodnione wiatem kosmosu, przeniknite fallicznymi promieniami soca, wydao na wiat wszystkie te niezliczone ywe stworzenia, bakterie, roliny i zwierzta, ktre dzi zasiedlaj
Ziemi. Do dzi stenie soli w morzu jest podobne do stenia soli we krwi. Nosimy morze w sobie, sami jestemy morzem, na ktre morze spoglda z zewntrz. Elementem morskiej kuracji bya take lekka, zdrowa dieta. y wiem si tylko mlekiem kokosowym, rybami, ryem i owocami. To rozsdny sposb odywiania si, bardzo podobny do diety, jak karaibscy Indianie stosuj w przypadku kiy, choroby powodowa nej rwnie przez krtki (zob. s. 168 nn., 218). Mleko kokosowe jest skuteczne w przypadku nadmiernego zakwaszenia tkanki ciaa, dziaa moczopdnie, podwysza napicie nerkowe, pobudza prze mian materii i - o czym wwczas nie wiedziaem - dziki zawar tym w nim polisacharydom (glikogenom) zwiksza odporno na grulic i inne zarazki bakteryjne. Wczesnoredniowieczni ojcowie Kocioa na leczenie ludzkich uomnoci zalecali przede wszystkim modlitw, komuni i pielgrzy mowanie. Jeli chodzi o zioa lecznicze, dugo zachowywali wstrze miliwo, poniewa uchodziy one za domen ich przeciwnikw, pogaskich kapanw i czarownic. W czasie synodu w Liftinae (743 r.) anglosaski misjonarz Winfried (w. Bonifacy) wrcz zaka za zbierania tradycyjnych zi leczniczych. Pniej mnisi w przy klasztornych ogrodach uprawiali rdziemnomorskie zioa bdce elementami innych biotopw. Ale powrt rodzimych zi - nie tylko tych wymienionych w Biblii - do zachodniej medycyny zawdzi czamy dopiero Hildegardzie z Bingen. W tamtych czasach, aby powrci do zdrowia, chodzono na piel grzymki. Te ptnicze podre prowadziy do miejsc aski, gdzie yli niegdy wici lub gdzie wydarzyy si cuda. Ju na dugo przed tym, nim wybudowano w tamtych miejscach kocioy, kaplice czy wrcz katedry, byy one miejscami witymi dla pogaskich Celtw i Germanw, a przed nimi budowniczych megalitw jako miejsca oddziaywania bstw. Chodzi tu mianowicie o miejsca mocy. W tych miejscach, w okolicach witych gr, jezior czy rde, dziaaj naj czciej siy geomantyczne, zwizane z magnetyzmem Ziemi, ktre dzi moemy zmierzy za pom oc przyrzdw i ktre energetyzujco oywczo bd uspokajajco oddziauj na nasz organizm, a take na ciao eteryczne (dusz, ciao astralne) i na nasz wiadomo. Take czowiek chory na borelioz moe w takich miejscach dozna wzmocnienia. Tak samo jak morze i wysokie gry, miejsca te maj zdolno wynoszenia nas poza nasze wasne granice.
101
102
To nie doktor w dugiej szacie, ktry poucza nas z wysokoci katedry; to czowiek, ktry wdruje, nadstawia ucha, dziwi si i przekazuje nam to w sposb peen pasji.
Johann Wolfgang von Goethe, Gesamtwerk, t. 16: 400
DOKTOR Z KRWI I KOCI
Podejmowane zabiegi z zakresu medycyny naturalnej byy rozsd ne i przyniosy popraw. A jednak nie czuem si jeszcze cakiem 103 w formie. Czego mi brakowao. Dlatego udaem si do mojego przyjaciela i ssiada, raczej nieortodoksyjnego, acz odnoszcego sukcesy lekarza medycyny naturalnej, dra rer. nat. Gerharda Ortha. Mieszka on w zagrodzie na skraju malekiego przysika w dolinie. Jego gabinet przypomina laboratorium doktora Fausta: Te zakop cone skro szpargay./ wdzie dziwaczne znw narzdzie./ I pradziadowski stary grat,/ Puszki i szklanki tylko wszdzie48. Ksiki, nabazgrane notatki, pczki leczniczych zi, przyrzdy wszelkiego rodzaju, probwki i mikroskopy pokryway w jego gabinecie sto y i pki. Wzi do rki biotensor dra Oberbacha i porusza nim nad moim ciaem. Ten biotensor to rodzaj nowoczesnej rd ki; nad yami wodnymi krci si w lewo, a nad wszelkimi innymi zaburzeniami w prawo. Doktor Orth uywa biotensora do poszu kiwania zakcajcych pl magnetycznych w otoczeniu ludzkim, w pomieszczeniach mieszkalnych i pracowniach. Poniewa jednak rwnie ludzkie ciao ma sabe pole elektromagnetyczne, uywa tego przyrzdu take do poszukiwania chorb i zaburze w narz dach. Nauka akademicka oczywicie sprzeciwia si diagnozom ra diestezyjnym. U mnie, jako etnologa, sceptycyzm ten by jednak nieco agodniejszy. Czy nie widziaem na wasne oczy indiaskich seansw uzdrawiajcych, podczas ktrych szaman, uywajc orle go skrzyda, bada ciao pacjenta, przywraca tym pirem i piewem porzdek w zaburzonych wzorcach i kad w ten sposb kres du gotrwaym cierpieniom? Poudniowoamerykascy curanderos wi dz takie zaburzone pola przy uyciu ayahuasca i innych substancji poszerzajcych wiadomo i potrafi zaprowadzi w nich porzdek piewem, dotykiem i ewentualnie waciwym zielem leczniczym. Dlaczego u nas miaoby to by niemoliwe? Tak - powiedzia, przepytawszy mnie i zbadawszy mnie biotensorem - jednoznacznie borelioza. Tu antybiotyki nie pomog. Miaem ju wielu pacjentw, ktrzy mimo duych dawek tetracykli48 W przekadzie Wadysawa Kocielskiego - przyp. tum.
ny, amoksycykliny, erytromycyny, cefalosporyny i czego tam jesz cze trafiali do mojego gabinetu na wzkach inwalidzkich. Niektrzy nawet dostawali antybiotyki doylnie! Kiedy spostrzeg, jak jestem wystraszony, doda: - Nie martw si, nie musi do tego doj. Pokonamy te bestie. 104
Misja: uzdrowiciel
Doktor Gerhard Orth nie jest lekarzem z wyksztacenia, lecz bio terapeut z powoania. Jego los, jego dharma, czy, jak sam mwi: pan Bg, powoa go do tego. Do pocztku lat osiemdziesitych pracowa w zakadach Siemens jako chemik na kierowniczym sta nowisku. Kierowa laboratorium i bada nowe produkty. Jako mio nik przyrody chtnie wdrowa i z pasj przemierza kajakiem dzi kie rzeki. I wanie ze wzgldu na ten zwizek z natur denerwowaa go wszechobecna dewastacja przyrody, zanieczyszczenie wd i ra bunkowe wydobycie sterowane przez gospodark, ktra wymkna si spod kontroli. Zaprzyjaniony z Herbertem Gruhlem, autorem przeomowej ksiki Ein Planet wird gepliindert (1978), przyczy si do ruchu Zielonych i zosta dziaaczem ekologicznym. Jako bo jownik ekologiczny wyrusza noc w przebraniu. Ale nie po to, by cina maszty energetyczne albo dopuszcza si aktw sabotau, lecz by pobiera prbki z jezior i rzek, ktre oficjalnie uznawano za czyste. Analizowa prbki wody w swoim laboratorium i publiko wa wyniki bada. Ale jego nocne wyprawy nie pozostay niezauwa one. Przecie wyniki bada mogy pochodzi jedynie z jego labo ratorium. W firmie dano mu do zrozumienia, e powinien zaniecha swoich dziaa niezwizanych z p rac gdy w przeciwnym razie zostanie skoniony do zoenia wypowiedzenia. Ale ekologiczny chemik dziaa dalej i nastpio to, co nastpi musiao. Straci prac i wskutek tego wpdzi swoj rodzin w kryzys, byli bowiem wtedy w trakcie zakupu domu na wsi, w Allgau, gdzie chcieli uprawia pozbawione toksyn zdrowe warzywa i owoce. Jak mwi przysowie, nieszczcia zwykle chodz parami. I tak te byo: pewnego dnia w lipcu 1983 roku poczu lekki bl go wy poczony z uciskiem w tylnej czci czaszki, ktry narasta, a sta si nie do wytrzymania. Nastpnego ranka, jak opowiada, czoga si wplepy, po pododze w swym pokoju, gdzie znalaz
go syn. Wezwany natychmiast lekarz pogotowia stwierdzi zapale nie opon mzgowych. Wkrtce znalaz si w szpitalu podczony do kroplwki z antybiotykiem. rodki przeciwblowe, ktrymi go nafaszerowano, nie przynosiy skutku. Choroba, niczym potna pi, wyciskaa ze mnie ycie - pisze w swej ksice Unheilbare Krankheiten (Orth 1996: 26). Dziesitego dnia opiekujcy si nim neurolog przyzna, e lekarze zrobili wszystko, co byo w ich mocy; wicej zrobi nie mog. Orthowi nie pozostao nic innego, jak poprosi pana Boga o rad. Wtedy nagle przypomniaa mu si ksika 5 x 2 0 Jahre leben, w kt rej wiejski lekarz dr D.C. Jarvis zapisa medycyn ludow swojego ojczystego Vermont (Nowa Anglia, USA)49. W tamtejszej ludowej medycynie i weterynarii centraln rol odgrywa ocet jabkowy. Pije si go i stosuje w kompresach przy blach staww, zanikach pa mici, wypadaniu wosw, egzemach, blach gowy, ylakach, blu odka, krwotokach z nosa, urazach, na plamy starcze, pocce si nogi, grzybic stp i wiele innych dolegliwoci; octu jabkowego uywa si do pukania garda w zapaleniu garda i stanach zapal nych dzise. Orth jako chemik bez trudu dostrzeg korzyci, jakie moe mu da ocet. To byo logiczne: zaywajc ocet jabkowy po wodujemy przesunicie wewntrznej rwnowagi kwasw i zasad. W naszym ciele kwasy organiczne rozpadaj si na dwutlenek w gla i zasadow reszt. W ten sposb nadajemy kwasom odczyn za sadowy (alkaliczny). Krew robi si sodka i zmienia si tym samym rodowisko dla bakterii. Drobnoustroje i grzyby w kwanej tkance rozwijaj si lepiej ni w zasadowej. Natychmiast wysa on, by kupia butelk octu jabkowego. Tego wieczora, do pna w nocy, my si octem jabkowym i pi razy wypi po jednym kubku ciepej wody z dwiema yeczkami octu jabkowego i odrobin miodu. Zauway przy tym, e w jego organizmie zachodz zmiany. W caym pokoju czu byo ocet win
49 Ksika ukazaa si w roku 1958 pod tytuem Folk Medicine i w cigu za ledwie roku osigna nakad p miliona egzemplarzy. W tamtych czasach bya to na rynku amerykaskim jedyna dostpna ksika na temat medycyny naturalnej. W czasach niewzruszonej wiary w postp medycyna ludowa, podobnie jak zioo lecznictwo, okrelane lekcewaco jako Indian medicine, uchodzia za przesta rzae, prymitywne medyczne przesdy. Bdc dnym wiedzy licealist, kupiem sobie natychmiast kieszonkowe wydanie tej ksiki, za ktre, nawiasem mwic, trzeba byo wwczas zapaci 50 centw.
105
106
ny, wszdzie wisiay ciereczki nasczone octem. Rano w drzwiach stany pielgniarki i lekarze, ktrzy gapili si na niego bez sowa. - Wychodz ze szpitala, nic mi nie jest! - oznajmi zaskoczonym lekarzom. Oczywicie mino par dni, zanim cakowicie wrciy mu siy. Razem z rodzin przeprowadzi si do kupionego wanie domu na wsi i rozpocz swoje ekouprawy. Gdy zostalimy jego ssiadami, swym starym jak wiat cigni kiem, z ktrego rury wydechowej wydobywa si czarny dym i kt ry bez przerwy si psu, pomg mi przeora gszcz pokrzyw rosn cych wok domu, abym mg zaoy ogrd na wasne potrzeby. - Pokaemy miejscowym, jak prawidowo i bez trucizn upra wia ogrd - owiadczy miao. Krtko potem przyszed ze wsi ssiad i obejrza mj planowany ogrd. - Tu na grze nic nie uro nie. Wiem to, jestem std. Lepiej kupujcie sobie warzywa w Aldi, s tasze i nie trzeba si narobi. Powtrzyem to Gerhardowi Orthowi. - Moje ziemniaki sprzedaj si jak ciepe bueczki. - A gdzie ty masz kartoflisko? - spytaem. - Jak to, nie widzisz? Stoimy na nim - odpar. Rozejrzaem si wok, ale wszdzie byy tylko chwasty. Wtedy wzi szpadel i wykopa kilka malutkich ziemniaczkw. Zamia si i dorzuci jeszcze dobr w swoim mniemaniu rad. - Tu, w tym klimacie i na tej wysokoci, nie da si wyy z ogrodu. Miejscowy mia racj. Gerhard Orth nie odnis wielkiego suk cesu ze sw ekologiczn upraw; w kocu stwierdzi, e musi sobie da spokj. Tym wiksze sukcesy odnosi jako uzdrowiciel. Jego dowiadczenie z ostrym zapaleniem opon mzgowych byo czym w rodzaju owiecenia. Byo to przeycie-iluminacja, jak to si cz sto zdarza u szamanw i uzdrowicieli u tradycyjnych ludw albo te u synnych bioterapeutw, jak Sebastian Kneipp, zielarka Maria Treben czy odkrywca esencji kwiatowych Edward Bach (Scheffer/ Storl 2007: 20). Bl, blisko mierci oczyszczaj i wypalaj z du szy to, co nieistotne, czyni czowieka wraliwym i otwieraj go na wiato inspiracji, na natchnienie poza granicami racjonalizmu. Wkrtce z bliskiego otoczenia, a potem rwnie z daleka zaczli przybywa do niego chorzy, pytali go o rad, a on im pomaga. Na koniec byli to przede wszystkim chorzy na AIDS i nowotwory, u kt rych zaprzestano terapii, ktrzy mieli za sob ca t gonitw zwiza-
n z chemioterapi, operacjami i antybiotykami i ktrym nie mona ju byo pomc. Zaj si nimi. Jego inicjacyjna choroba zdja z nie go lk przed piekem, chorob mierci i szatanem. Sam dotar na skraj ycia, mg wic wesprze swych pacjentw psychicznie i na tchn ich odwag. Nie ma chorb nieuleczalnych! Procesy patolo giczne mona odwrci! By o tym przekonany. To przekonanie byo zaraliwe, dziaao bardzo przekonujco. Swoim pacjentom zaleca radykaln zmian przyzwyczaje ywieniowych, przestawienie ek w miejsca wolne od promieniowania, kuracje wod i powietrzem w celu pobudzenia si uzdrawiajcych, przyjmowanie preparatw zioowych i naparw. Jego zioowe tabletki, stymulujce przemian materii w wtrobie i odtruwajce organizm, szczeglnie multiplasan, odniosy ogromny sukces. Wyprodukowany z wielu sproszkowanych i sprasowanych zi multiplasan by pierwotnie - mwi to tylko w tajemnicy - lekiem weterynaryjnym, sucym do leczenia zabu rze trawienia u koni. Poniewa byem sceptyczny, dokadnie przyj rzaem si skadowi owego koskiego leku. Tabletki skaday si niemal wycznie z rolin pobudzajcych przemian materii w w trobie i usuwajcych toksyny z krwi. Taka terapia z pewnoci ma sens: w przypadku infekcji naley wspomaga wtrob w jej funkcji odtruwajcej, wspomagajcej przemian materii. Orth zbudowa laboratorium, bada plazm i krew pod mikrosko pem w ciemnym polu, pracowa nad rozmaitymi preparatami natural nymi i stosowa biorezonans50. W ten sposb udao mu si przeduy ycie wielu ludzi, a yciu niektrych z nich nada nawet nowy sens.
107
Leczenie boreliozy przez Ortha

Kuracja Ortha obejmowaa nastpujce rodki: 1. Przyjmowa dwa raz dziennie po 5 tabletek multiplasanu H 33 i dwa razy dziennie po 5 tabletek multiplasanu G 117 z du iloci pynw. Midzy posikami duo pi - napar z nawoci, zioa wtrobowe lub czyst wod - poniewa zioa zawarte w tabletkach dziaaj silnie odwadniaj co.
50 Wicej o tym w ksice Gerharda Ortha, Lebenssaft reiner Blut - Vorbeugung von Ubersauerung und Yerpilzung, Ritterhude: Fit furs Leben Yerlag 1998.
108
Multiplasan H 33 (wypukujcy, odtruwajcy, pobudzajcy przemian materii) zawiera: Jaowiec (Juniperus communis): jagody dziaaj antyseptycznie, moczopdnie i odwadniaj co (Uwaga! M og podrania ner ki!). Wilyn ciernist (Ononis spinosa): korze dziaa moczopd nie (nie wypukujc elektrolitw), zastosowanie w przypadku dny moczanowej, dolegliwoci reumatycznych, chorb skry, ka mieni moczowych. Pokrzyw ( Urtica dioica): uywa si jej do przepukiwania i usuwania z organizmu zwizkw chloru i mocznika, w leczeniu dolegliwoci reumatycznych i chorb skry. Mit pieprzow (Mentha piperita): dziaa rozkurczowo, de zynfekujco, pobudza przepyw ci. Tatarak zwyczajny (Acorus calamus): korze dziaa uspokaja jco, napotnie, obnia gorczk i stymuluje prac trzustki. Biedrzeniec any {Pimpinella anisum): olejki eteryczne nasion dziaaj agodnie rozkurczowo, zapobiegaj wzdciom i reguluj prac gruczow, przede wszystkim pcherzyka ciowego. Kminek (Carum carvi): nasiona pobudzaj gruczoy trawien ne, dziaaj rozkurczowo i zapobiegaj wzdciom. Koper woski (Foeniculum vulgare): nasiona rozrzedzaj luz, dziaaj wykrztunie, rozkurczowo, agodz wzdcia, dzia aj agodnie moczopdnie i antybakteryjnie, stymuluj produk cj ci. Do tego dochodz zasadowe sole mineralne stabilizujce go spodark elektrolitow i pH krwi na poziomie 7,35 (Orth 1998: 107): Siarczan sodu: tak zwana sl glauberska w naturze wystpu je w wodzie morskiej oraz w leczniczych rdach w czeskich Karlovych Varach; stosowana wewntrznie dziaa przeczyszczajco. Wodorowglan sodu: soda oczyszczona, zawarta rwnie w proszku do pieczenia czy sproszkowanej lemoniadzie, to lek zobojtniajcy kwasy, przeciwdziaajcy nadmiernemu zakwa szeniu odka. Wglan magnezu: ten biay proszek neutralizuje kwasy i dzia a przeczyszczajco; pobudza oddawanie stolca. Chlorek sodu: sl kuchenna.
Multiplasan GL 17 (przeczyszcza, wspomaga prac trzustki, wtroby i woreczka ciowego), zawiera: Korze i na mniszka lekarskiego (Tarcaacum officinale): korze i na dziaaj sinie moczopdnie, pobudzaj trawienie, chroni wtrob, pobudzaj woreczek ciowy i trzustk. Rzpik pospolity (Agrimonia eupatoria): korze dziaa cigajco i przeciwzapalnie, jest tradycyjnie stosowany w schorze niach wtroby i pcherzyka ciowego; nazwa pochodzi od sta roytnego krla Pontu Eupatora, ktry uchodzi za znawc zi leczniczych. Ostropest plamisty (Silybum mariamim): nasiona uchodz za najlepszy lek przy zatruciu wtroby toksynami, w przewlekych stanach zapalnych wtroby, schorzeniach woreczka ciowego i marskoci wtroby. Drapacz lekarski (Cnicus benedictus): korze o gorzkim sma ku stymuluje produkcj ci, produkcj liny i sokw odko wych i jest uwaany za wietny rodek na schorzenia wtroby. Wieki temu powicono t rolin w. Benedyktowi, ktry rzeko mo chroni przed zatruciami (Storl 2005d: 14). Arcydzigiel litwor (Angelica archangelica, A. sylvestris): ko rze pobudza trawienie, dziaa rozkurczowo i wzmacnia odporno. Stosuje si go przy grypie, mononukleozie, stanach zapalnych jelit, odka, schorzeniach pcherzyka ciowego i wtroby, grzybicy jelitowej i problemach z trzustk (Storl 2005d: 55). Licie karczocha (Cynara scolymus): wycig z lici tej roliny dziaa silnie przeciwutleniajco na wtrob; doskonay rodek na zaburzenia pracy wtroby i pcherzyka ciowego, obnia po ziom cholesterolu i trj glicerydw (Schnfelder 2001: 276). Licie mity pieprzowej (por. wyej). Krwawnik pospolity (Achillea millefolium): kwiaty i na lecz zaburzenia wtroby, niedronoci ciowe, wrzody jelit, dystoni wegetatywn miednicy maej (zbyt skpe lub zbyt obfite mie siczki), dziaa moczopdnie, odtruwajco, hemostatycznie (przy urazach zewntrznych i wewntrznych), wzmacnia odporno i zwalcza wirusy (Storl 2005d: 1818). Glistnik jaskcze ziele (Chelidonium majus): najwaniejsze ziele synnego fitoterapeuty M auricea Messegue jest szczegl nym lekiem na wtrob. Leczy taczk, stany zapalne wtroby, skurcze i zaflegmienie drg ciowych (Messegue 1994: 265).
109
110
Koper woski (por. wyej) Napar z bobrka trj listkowego (Menyanthes trifolia): ten gorzki specyfik pobudza soki trawienne i stymuluje przemian materii w wtrobie. Kwiat rumianku (Matricaria recutita): kwiaty, stosowane ze wntrznie i wewntrznie, dziaaj przeciwzapalnie, przyspieszaj gojenie si ran, dziaaj antybakteryjnie i przeciwskurczowo. Na par dziaa szczeglnie skutecznie na odek i jelita. Korze goryczki tej (Gentiana lutea): ten goryczkowy spe cyfik pobudza prac caego ukadu trawiennego. Korze tataraku (zob. wyej) Kozek lekarski ( Yaleriana officinalis): korze dziaa uspo kajajco w stanach napicia nerwowego, w schorzeniach serca o podou nerwowym i skurczach odkowo-j elitowych. Cukier gronowy (glukoza). Dostpny obecnie take w Szwajcarii hinduski preparat ajurwedyjski Liv-52, wyprodukowany ze wspomagajcych prac wtroby zi pochodzcych z wyszych partii Himalajw, nadaje si moim zda niem rwnie dobrze co multiplasan. Take napar z krwawnika po spolitego (3 filianki dziennie), napar z mniszka lekarskiego, napar z odyg cykorii podrnika (Cichorium intybus) czy te preparaty ostropestu plamistego dobrze dziaaj na wtrob.
Liv-52, preparat ajurwedyjski Preparat ajurwedyjski (wedug receptury Himalaya Drug Co., Bangalore) uchodzi za tajnbro pijakw, poniewa zapobiega marskoci wtroby i wietnie dziaa w przypadku wirusowego za palenia wtroby. Zawiera on nastpujce zioa, kory i korzenie: 65 mg Capparis spp., kapar (hindi kanthari lub kapra) 65 mg Cichorium intybus, cykoria podrnik (hindi kasni): na siona, korzenie w postaci nalewki dziaajcej na wtrob 32 mg Solanum nigrum, psianka czarna (hindi makoi), wiey ekstrakt w marskoci wtroby 32 mg Terminalia arjuna, arjuna (hindi arjun), kora obnia ci nienie krwi, dziaa moczopdnie i reguluje prac wtroby
Raphanus sativus, Phillanthus emblica, Plumbago zeylandica, Embelia ribes, Terminalia chebula, Fumaria officinalis. Dokad ne iloci tych rolin leczniczych prawdopodobnie ze wzgldu na ochron tajemnicy producenta nie s ujawniane.
2. Oprcz tabletek wtrobowych pacjent powinien codziennie pi nawet 1 litr naparu z nawoci - najlepiej mieszanki nawoci euro pejskiej (Soldiago virgaurea) i nawoci kanadyjskiej (S. canadiensis albo S. gigantea). Preparat (1 yka na litr) zalewa si wrztkiem albo przed wypiciem pozostawia na osiem godzin w zimnej wodzie. Pobudza nerki i chroni tkank nerek przed podranieniami, ktre m og wywoa jagody jaowca zawarte w multiplasanie. 3. Rano 5 kropli mucokehl D5 Zgodnie z ide Claudea Bernarda, rywala Ludwika Pasteura, terapia ta zakada, e istotne jest przede wszystkim rodowisko wasne organizmu: Le microbe n est rien, le terrain est tout, i e wirusy, bakterie i grzyby atakuj ciao tylko wtedy, gdy odpowiada j im warunki rodowiskowe organizmu. Preparat ten opiera si na kontrowersyjnej dzi teorii, opubli kowanej w latach 1915-1916 przez profesora Gunthera Enderleina: odkry on pod mikroskopem w ciemnym polu drobniutkie rolinne endobionty, same w sobie nieszkodliwe, ktre jednak w sprzyjajcych warunkach otoczenia (obnienie pH krwi, toksy ny, niedotlenienie itp.), w poczeniu z niewaciwym odywianiem si, nadmiarem tuszczu i cukru oraz nienaturalnym trybem ycia, sklejaj si ze sob, mutuj, tworzc inne formy (bakterie, grzy by) i m og wywoywa choroby. Ale endobionty s take w stanie zneutralizowa patogenne, pasoytnicze mikroorganizmy, czc si
16 mg Cassia occidentalis, kasamarda (hindi kasondi): kora dziaajca na wtrob 16 mg Achillea millefolium , krwawnik pospolity (hindi gandana ); gorzkie substancje dziaajce na wtrob 16 mg Tamaris gallica, tamaryszek (hindi jhau) 33 mg Mandur bhasma, popi medyczny Skadniki te s poczone z Eclipta alba, Phyllanrus amarus, Boerhaevia diffusa, Tinospora cordifolia, Berberis aritata,
111
112
z nimi (kopulujc). Powstaj tak zwane chondryty, usuwane z or ganizmu z moczem i stolcem, a take wydzielane przez skr. Mucokehl zawiera prymitywne endobionty w postaci spreparowanej farmakologicznie, dziki ktrej patogenne mutanty s nieszkodliwe. Preparat, zawierajcy take kwas mlekowy, poprawia stan pynw ustrojowych oraz tkanki cznej i dziaa odtruwajco (Rosen 1993: 2). Mucokehl sprawdza si najlepiej wtedy, gdy terapii towarzyszy dieta wegetariaska (Rosen 1993: 2-5). 4. Trzy razy dziennie naciera ciao, przede wszystkim w zgiciach kolan i okci, aromatycznym olejkiem H-14. Preparat skada si w trzech czciach z oliwy z oliwek i w dwch czciach z olejkw eterycznych (jaowiec, mita pieprzowa, tata rak, any, rozmaryn, geranium, kminek, koper woski, eukaliptus, cytryna, melisa, szawia, citronella, tymianek, cynamon, godzi ki, lawenda). Doktor Orth stworzy ten olejek na podstawie bada francuskiego lekarza i pioniera aromaterapii dra Jeana Valneta. Wchaniane przez skr olejki eteryczne dziaajw organizmie bakteriostatycznie (hamuj rozwj mikroorganizmw) (Valnet 1992). Zatrzymuj rwnie namnaanie si borelii. Nawiasem mwic, olejek ten jest take dobrym rodkiem zapobiegajcym infekcjom u osb podrujcych do stref tropikalnych. 5. Dodatkowo dr Orth przepisuje 0,5 g sproszkowanego propolisu (ywicy pszczelej bogatej w kwasy benzoesowe i fenyloakrylowe, alkohole benzylowe i fenylowe, jak rwnie flawonoidy) z 0,5 g cy namonu, przyjmowane ze startym jabkiem albo wymieszane z jo gurtem. Rwnie ten rodek hamuje rozwj mikroorganizmw. Poszedem za radami dra Ortha i zauwayem, e mj stan wkrtce si poprawi. Dolegliwoci znikny. A jednak wci miaem wra enie, e krtki boreliozy przyczaiy si we mnie i tylko czekaj na waciwy moment, gdy moja odporno bdzie osabiona, by znowu si rozprzestrzeni. Ciao jest mdrzejsze od rozumu. Wie, czy co mu dolega i czy czai si w nim jeszcze demon choroby.
Trucizna dla nerww i tuste szcztki bakterii

Kiedy pniej dotarem do pouczajcej ksiki Moniki Falkenrath (por. s. 69) Yolkskrankheit Borreliose, w ktrej autorka opisuje swoje dowiadczenia zwizane z borelioz i jej naturalnym leczeniem, moje intuicyjne wtpliwoci wobec kuracji antybiotykowej potwierdziy si. Falkenrath cytuje amerykaskiego lekarza Richiego C. Shoemakera, ktry twierdzi, e to niekoniecznie borelie wywouj rozmaite objawy i dolegliwoci, lecz wydzielane przez nie produkty przemia ny materii, tak zwane bio- lub neurotoksyny. Neurotoksyny urucha m iaj nadmierne wydzielanie cytokin sprzyjajcych stanom zapal nym (protein, ktre steruj intensywnoci i czasem trwania obrony) (Shoemaker 2001: 3). Biotoksyny wchodz w organizmie w synergiczne reakcje z metalami cikimi i substancjami szkodliwymi dla rodowiska naturalnego i wywouj reakcje alergiczne (Klinghardt 2005: 5). Jeli to prawda, to terapie odtruwajce - rodki pochodzenia rolinnego pobudzajce przemian materii w wtrobie, takie jak mul tiplasan dra Ortha, Liv 52, a przede wszystkim szcze, do ktrej jesz cze wrcimy - byyby faktycznie bardzo rozsdn metod leczenia. Shoemaker pisze, e antybiotyki wprawdzie zwalczaj borelie, ale nie produkowane przez nie neurotoksyny. Dlatego wizja wyle czenia boreliozy w toku trzytygodniowej kuracji antybiotykowej nie ma wedug niego sensu (Shoemaker 2001: 10). Zakada on, e neurotoksyny gromadz si w tuszczu i uczestnicz w obiegu wtrobowo-jelitowym, to znaczy, e s resorbowane do jelita przez przemian tuszczu w pcherzyku ciowym (Klpfer 2006: 21). Innymi sowy, ciko jest si pozby neurotoksyn z organizmu: po prostu kr i kr w nim, wywoujc reakcje zapalne. Neurotoksyny skadaj si gwnie z biaek peryferyjnych (BLP), a gdy bakterie obumr - z ich szcztkw. Te rozpuszczalne w tuszczu toksyny wywouj kaskad reakcji immunologicznych i nadmiernie stymuluj wydzielanie cytokin, co z kolei powoduje zoone reakcje zapalne w tkankach i narzdach: ble mini i ko ci, jak rwnie deficyty neurologiczne, endokrynologiczne i im munologiczne51. S to przede wszystkim te lipoproteiny, ktre
51 BLP uaktywniaj toll-like receptors (TLR2) i powoduj syntez wywouj cej stan zapalny cytokiny pod nazw interleukina-lB (II-1B). Zob. www.autoimmunityresearch.org/lyme-disease.
113
114
odpowiadaj niemal za wszystkie objawy boreliozy (Scott Taylor, Lyme Disease, 2004)52. Toksyny te zaburzaj porzdek wrd neurotransmiterw, neurony s pobudzane, ale niedokadnie przekazuj komunikaty; powodowane przez nie stany zapalne m og blokowa naczynia wosowate, w tkankach moe wic doj do niedotlenie nia. Jeli wskutek dziaania antybiotykw lub pod wpywem innych rodkw wicej krtkw boreliozy zostanie umierconych, nastpu je wzmoone uwalnianie si toksycznych BLP; kr one we krwi, co z kolei prowadzi do dalszego zaostrzenia objaww. To pogor szenie nazywamy reakcj Jarischa-Herxheimera albo herksem (zob. s. 174). Jeli prawdziwa jest teoria, zgodnie z ktr za objawy te odpo wiadaj toksyny rozpuszczalne w tuszczu, to najlepsz terapi by oby usunicie zakaonych lipoprotein z organizmu w ramach zma sowanych dziaa oczyszczajcych. Do takiego wniosku doszed specjalista od boreliozy dr Richie Shoemaker. Zaproponowany przez niego i przez jego uczniw rodek to cholestyramina, ywica jonowymienna, ktra obnia poziom cholesterolu nawet o 20 pro cent. Wie ona kwasy ciowe w jelitach, wydziela za chlorek. Normalnie kwasy ciowe przenoszce czsteczki tuszczu (lipidy) s w 80-90 procentach ponownie wchaniane w jelitach. Przy zasto sowaniu cholestyraminy jednake wi si z ywic i zostaj wy dalone wraz ze stolcem. Skutkami ubocznymi tej terapii mog by wymioty, wzdcia, zaparcia, ble gowy i mini (Langbein et al. 2004: 655). Razem z nimi z organizmu wydalane s oczywicie tak e rozpuszczalne w tuszczu witaminy A, D, E i K, ktre trzeba uzu peni preparatami witaminowymi. Podobno efekty takiej terapii s zadowalajce. Poddani jej pacjenci osigali lepsze wyniki rwnie w tecie czuoci kontrastu wzrokowego (VCS). Uycie substancji obniajcych poziom tuszczu, ktre razem z lipoproteinami wypu kuj z organizmu - to brzmi genialnie. Obawiam si jednak, e czy si z niemoliwymi do przewidzenia skutkami i ryzykiem. Istniej oczywicie naturalne rodki o niewielkich skutkach ubocz nych i raczej te naley wybiera. Podobno do usunicia rozpuszczal nych w tuszczu bakteryjnych toksyn wystarczy multiplasan albo Liv-52.
52 Neurotransmitery, takie jak acetycholina, adrenalina, dopamina, serotonina, to substancje przewodzce bodce na styku neuronw.
Lepsz alternatyw dla syntetycznych statyn s nastpujce sub stancje naturalne: Substancje goryczkowe i bonnik. Gorycz zawarta na przykad w szczeci wspomaga wydzielanie kwasw ciowych (Buhring 2004: 397). Karczoch (Cyanara cardunculus, C. scolymus): ta stara rolina uprawna z rodziny ostw zawiera substancje goryczkowe, ktre nie tylko pobudzaj produkcj ci, lecz take reguluj gospodark li pidow. Obniaj poziom cholesterolu i trj glicerydw o 10 do 15 procent. Hamuj biosyntez cholesterolu w wtrobie. Poza tym kar czoch, dziki silnemu dziaaniu przeciwutleniajcemu, chroni w trob przed wolnymi rodnikami (Schnfelder 2004: 161). Ostropest plamisty (Siybum marianum): ta stara rolina leczni cza o biao ykowanych, usianych plamami liciach take naley do ostw. Dawniej wierzono, e te plamy to lady mleka, ktre skapywao z nieba z piersi Matki Boskiej, i przypisywano im szczegln moc uzdrawiajc. Stosuje si dojrzae nasiona, zmiadone w modzie rzu i zalane wrztkiem (1 yeczka na filiank, 3 x dziennie). Zestaw substancji czynnych sylimaryny chroni wtrob przed uszkodzeniem przez toksyny, zatruciem, lipotoksynami i szkodami spowodowany mi przez leki. Zastosowany odpowiednio szybko ostropest pomaga nawet w zatruciach muchomorem sromotnikowym. Tak jak kady oset, take ostropest plamisty reguluje przemian materii w wtrobie i funkcjonowanie woreczka ciowego.
115
116
Kurkuma (Curcuma longa): bez tego sproszkowanego korze nia tej indyjskiej roliny spokrewnionej z imbirem, wchodzcego na przykad w skad curry, trudno sobie wyobrazi kuchni hindu sk. Podobnie wszechobecna jest kurkuma w medycynie ludowej, w ktrej uchodzi za lek niemal uniwersalny. Rozgotowana na ma w sklarowanym male (ghee) byskawicznie leczy czyraki. Kurku m powicono toskrej, dosiadajcej lwa bogini Durdze, ktra swym mieczem cina gow kademu demonowi choroby, jaki tylko stanie na jej drodze. Kurkuma wspomaga prac pcherzyka cio wego i trawienie tuszczu, obnia poziom tuszczu we krwi i wyka zuje oglne waciwoci przeciwzapalne, wzmacniajce odporno i hamujce rozwj mikroorganizmw. Glistnik jaskcze ziele (Chelidonium majus): to nieco toksyczne ziele z rodzi ny makowatych jest najwaniejsz ro lin lecznicz M auricea Messegue. To zrozumiae, gdy wemiemy pod uwag, e Messegue pochodzi z Gaskonii, gdzie uprawia si winorol i gdzie mczyni pij gwnie winiak. Ju sama sygna tura wskazuje na lek wtrobowy: ty syrop ma posmak ci, licie, ktre przypom inaj mae patki wtroby, roz tarte w palcach, wydzielaj wo wtroby. Rzeczywicie, jest to jeden z najbardziej skutecznych rodkw odtruwajcych w trob. Poza tym dziaa przeciwskurczowo na drogi ciowe, tym syropem m o na te usuwa brodawki. opian wikszy (Arcticum lappa): Ger manie i Celtowie przypisywali tej rolinie o zakoczonych rzepami kwiatostanach szczegln moc. Miaa ona odstrasza de mony chorb. Nasion uywa si podobnie jak nasion ostropestu. Korze, w postaci sproszkowanej lub jako na par, przede wszystkim oczyszcza krew i chonk. opian wspomaga prac wtroby i pcherzyka ciowego. Jako rodek odtruwajcy, dziaajcy moczopdnie i napotnie, by stosowany w leczeniu kiy. wiey lub suszony korze, rozgnieciony i zastosowany jak plaster,
pomaga na ble staww, a take zapalenie staww w przebiegu boreliozy. Chlorella: te zielone jednokomrkowe glony, ktre mona kupi jako produkt spo ywczy, s dzi bardzo modne. W duych dawkach dziaaj przeciwutleniajco i ob niaj poziom cholesterolu. Wi tuszcze, take lipoproteiny bakteryjne oraz inne tok syny i usuwaj je z jelita. Niektrzy tw ierdz e glony te s zanieczyszczone metalami cikimi i toksynami. Franz Konz uwaa, e my, jako ssaki naczelne, nie jestemy zapro gramowani na spoywanie glonw w wik szych ilociach; poza tym glony zawieraj opian zbyt wiele jodu (Konz 2000: 483). Kolendra (Coriandrum sativum): ziele to, o nieco nieprzyjem nej woni pluskiew, pobudza przede wszystkim trawienie, stymulu je produkcj sokw odkowych i dziaa przeciwskurczowo przy wzdciach i kolkach. Wedug dra Klinghardta kolendra wykazuje rwnie - nieudowodnione jeszcze - dziaanie odtruwajce. Babka pesznik, babka rdziemnomorska, babka jajowa ta (Psyllium afrum, Plantago ovata, P. ispaghula): nasiona niemal wszystkich gatunkw babki, take naszej babki zwyczajnej, za wieraj luz, ktry pcznieje pod wpywem wilgoci. Dziki temu przyklejaj si do podeszew stp ludzi i zwierzt, zasiedlaj drogi i cieki. Najwicej pczniejcych substancji zawiera indyjska bab ka pesznik, dlatego jest ona najbardziej godna polecenia dla ludzi ze sab perystaltyk jelit. Papka z nasion dziaa rozmikczajco w razie zagroenia zaparciami i wie luny stolec przy czerwonce i rozwolnieniu. Jednoczenie obnia poziom tuszczu w organizmie. 15 procent kwasw ciowych i cholesteryny wie si ze luzem, wydalanym wraz ze stolcem i tym samym usuwanym z obiegu wtrobowo-jelitowego53 (Buhring 2005: 131). Chroni bon luzow wie bakterie i toksyny, przyczyniajc si do zachowania zdrowej flory bakteryjnej.
117
53 Obieg wtrobowo-jelitowy: wydzielanie i powtrne wchanianie kwasw ciowych i substancji tuszczowych w jelicie.
118
Owies zwyczajny (Avena sativa): otrby, produkt uboczny po wstajcy przy produkcji patkw owsianych, dziaa podobnie jak babka. Beta-gukan, rozpuszczalny skadnik bonnika, przerywa obieg wtrobowo-j elito wy, wic kwas ciowy. Jednoczenie wydalone zostaj take bakteryjne lipoproteiny (neurotoksyny) krtkw boreliozy (Buhring 2004: 4000). Czosnek (Allium sativum) i czosnek niedwiedzi (A. ursinum): oba gatunki czosnku o silnym zapachu od wiekw uwaano za oczyszczajce krew. Dziaaj nie tylko dezynfekujco i zabjczo na pasoyty, wspomagaj trawienie, lekko obniaj cinienie krwi, lecz take, jak dowiedziono, redukuj lipidy i dziaaj przeciwutleniajco. Topinambur, sonecznik bulwiasty (Helianthus tuberosus): ten gatunek sonecznika pochodzcy z pnocnoamerykaskich prerii nie tylko jest najbardziej odywcz rolin uprawn, lecz take ob nia poziom tuszczw. W jelicie topinambur wie kwas ciowy, cholesterol, trj glicerydy, fosfolipidy i inne wolne kwasy tuszczo we i usuwa je z organizmu. Co dla tych, ktrzy chcieliby schudn (Buhring 2005: 400). Korze zawiera sporo inuliny, cukru dobrze tolerowanego przez cukrzykw. Inulina jest rozkadana przez mi kroorganizmy yjce w jelitach, przy czym nastpuje namnaanie wasnych bifidobakterii organizmu, co z kolei przyczynia si do utrzymania waciwego stanu jelit (Schonfelder 2004: 228).
Topinambur
Vilcacora, koci pazur ( Uncaria tomentosa): to nowo odkryte po udniowoamerykaskie pncze podobno ma zdolno blokowania neurotoksyn (wicej o tym na s. 182). Chitosan: ten suplement diety zosta wyprodukowany nie z su rowcw rolinnych, lecz z odpadw rybackich, a dokadniej z chitynowych pancerzykw zwierzt morskich. Chitosan jest sprzeda wany w USA jako substancja blokujca tuszcz, jako magnes dla tuszczu, ktry daje tuszczowi bilet w jedn stron. Oczywicie, redukuje take ilo witamin rozpuszczalnych w tuszczu. Lecznicza ziemia, zielona ziemia lub mielona glina ze sklepu ze zdrow ywnoci to jedna z najlepszych statyn. Zielona glina wchania tuszcz w ilociach sigajcych 20 procent wasnej masy i przez jelita usuwa go z organizmu (Konz 2000: 485). Take elek trolity o adunku dodatnim w bentonicie, koloidalnej, pczniejcej glinie (krzemian aluminium) powoduj koagulacj lipidw.
119
120
Id do jody, jeli chcesz si dowiedzie czego o jodle, i do bambusowego kija, jeli chcesz si dowiedzie czego o bambusie.
Basho, japoski mistrz haiku
NA KAD CHOROB JEST JAKIE ZIELE
Nie da si y bez rolin. wiat rolin umoliwia nasz egzystencj i w kadym kulturowym kosmosie odgrywa centraln rol: roliny ywi nas i ubieraj s dla nas ozdob i domostwem, ogrzewaj nas i su nam do przyrzdzania posikw, ofiarowuj nam najlepsze leki. S wplecione w symbolik i jzyk. Ze wszystkich tych powo dw traktuje si je jak bstwa, jako anielskie wcielenia, jako dewy i matki o trzy wiaty starsze od bogw (Atharwaweda). W obliczu faktw z zakresu antropologii kultury nie dziwi, e wszdzie, prak tycznie u wszystkich ludw endogenicznych, istnieje przekonanie, e na kad chorob jest jakie ziele. Przekonany o tym by rwnie stary szaman z plemienia Czej enw, Bill Tallbull, z ktrym wdrowaem przez preri w poszukiwaniu zi, wzdu dolin rzek oraz przez gry Big Horn Mountains. Opowiedzia mi nastpujc legend, znan wrd wielu ludw indiaskich y jcych w lasach Ameryki Pnocnej, o pocztkach chorb i lekw: w pradawnych czasach ludzie i zwierzta yli razem w pokoju. M wili tym samym jzykiem. Ale z biegiem czasu dla dwunonych istot wykorzystywanie zwierzt stao si oczywistoci. Nie zwaajc na nic i bez sowa podziki, ludzie brali to, czego potrzebowali: miso, futra, pira, pazury, rogi. Czsto z zabitych zwierzt odcinali jedy nie najlepsze kawaki, reszt za pozostawiali. W kocu miarka si przebraa. Niedwied, przywdca zwierzt, zada przeprosin. Ale ludzie go nie posuchali. W odpowiedzi na to kady gatunek zwie rzt - poza psami, ktre zasmucone wymkny si ze zgromadzenia - oboy ludzi kltw i zesa na nich jedn okrelon chorob. Samy zesay reumatyzm i ble staww kolanowych, myszy - gorczk, we niy si ludziom w nocy i sprowadzay na nich choroby. Szcze glnie rozwcieczone byy mae stworzenia: robaki, komary i peza jce owady. Ludzie bezwzgldnie deptali je i rozgniatali. Im mniejsze byy to stworzenia, tym gorsze byy choroby zsyane przez nie na ludzi. Na pewno wszyscy ludzie pomarliby, gdyby caej tej sprawie nie przysuchiway si roliny. Zielony lud, sam nawiedzany przez zwierzta zjadajce licie, wysysajce soki, podgryzajce korzenie, wspczu czowiekowi. Duchy rolin objawiy si uzdrowicielom w snach i powiedziay im, e maj moc zdoln wyleczy kad cho
121
122
N kad chorob jest jakie ziele a
rob. Gdy zacznie si szerzy jaka zaraza, wystarczy do nich przyj i poprosi o ujawnienie uzdrowicielskiej mocy. Za kad chorob od powiadaa jedna rolina. Nie tylko wrd naszych pogaskich przodkw: Celtw, Ger manw, Sowian, Batw czy Latynw, panowao przekonanie, e na kad chorob jest jakie ziele. Podzielali je take uczeni i le karze epoki redniowiecza. Ze synnej szkoy lekarzy w Salerno w poudniowych Woszech, gdzie trafiali uczeni chrzecijascy, arabscy i ydowscy, pochodzi zbir Sentencje salerneskie. W je d nej z nich czytamy: Cur moriatur homo, cui salvia crescit in horto?. Najczciej tumaczy si to nastpujco: Dlaczego umrze ma czowiek, u ktrego szawia ronie w ogrodzie?. Jednak sza wia (ac. safous = zdrowy) niekoniecznie musiaa oznacza szawi ogrodow lecz oglnie roliny lecznicze. Dlaczego wic, pytali lekarze z Salerno, umrze ma czowiek, ktrego ogrd peen jest rolin leczniczych? Odpowied znajdujemy w nastpnym zdaniu. W rzeczy samej na kad chorob jest jakie ziele, lecz nie ma ziela na trucizn mierci54.
Szukajcie, a znajdziecie
Wiara w to, e Pan Bg na wszystko stworzy jakie ziele, zostaa zachwiana w zachodnim wiecie, gdy przywleczona przez Kolumba z Karaibw sekretna choroba, syfilis, zacza byskawicznie sze rzy si w Starym wiecie. Spustoszeniom poczynionym przez t straszliw zaraz nie potrafiy zaradzi ani zioa obeznanych w swo im fachu zielarek, ani zioa zakonnych braciszkw. Ani rozmikcza jce i agodzce roliny Wenus, takie jak malwa, paytnik, babka czy krwawnik, ani stosowane przeciwstawnie roliny Marsa, na przykad dziaajca cigajc kora dbu, narcyz czy oczyszczajca pokrzywa nie potrafiy powstrzyma choroby wenerycznej. W kocu signito po trujce preparaty rtciowe z arabskich pracowni alche micznych - i tak narodzia si medycyna chemiczna. Ta saraceska (muzumaska) ma, ktr pocztkowo zwalczano pasoyty i grzy bice skry, zdoaa przezwyciy syfilis, lecz jej skutki uboczne byy niemal tak straszliwe jak sama choroba (Storl 2005e: 147).
54 Contra vim mortis non est medicamen in hortis.
123
Kolumb i kpicy si Indianie. Drzeworyt z Geographiae errationes Ptolemeusza, Strasburg 1525
Nie byo jednak rzeczywistego powodu, by odrzuci terapie ro linne, bo Indianie karaibscy leczyli ki i spokrewnion z ni malinic, z powodzeniem stosujc poczenie: bardzo gorcych kpieli parowych intensywnego wysiku fizycznego, pobudzajcego obieg chonki i krenie krwi szczeglnie lekkiej diety wywaru z ywicy gwaj akowca lekarskiego (Guajacum officinale). W Wenezueli do tego samego celu uywano sarsaparilli (Smilax aristo loch iaefo lid). Badania wykazay, e kpiele parowe, podnoszce temperatur ciaa do 42 stopni Celsjusza, oraz picie duej iloci wywaru z ywi cy gwajakowca s w stanie umierci krtki kiy w organizmie czo wieka (Griggs 1997: 37)55. Cho Indianie karaibscy z takim powo dzeniem leczyli chorob wywoan przez krtki, w Europie kuracje najczciej pozostaway bezowocne. Powody byy nastpujce:
55 Barbara Griggs, historyk medycyny: It was shown in 1932 that raising the patienfs temperature to 42C was partially succesful in destroying the syphilis spirochaete.
124
Kuracja napotna Indian Rouguouyennes, wg Creveaux, Brunszwik 1881
anie parowe w Europie: z lewej miedzioryt, za: Blondel, Thermarum Auisgranensium et Porcetanamorum elucidatio, Akwizgran 1688. Z prawej oe potw dla chorych na syfilis, Amsterdam 1696. Interesujcy je st wizerunek krtkopodobnych wy na cianie
Leczenie przegrzewaniem w gorcych indiaskich aniach zast piono pobytem w gorcych, niewietrzonych pomieszczeniach. Intensywny wysiek fizyczny nie wydawa si specjalnie sensow n y Nie chciano te zrezygnowa zarwno z dobrego jedzenia, jak i z alkoholu oraz rozkoszy obcowania pciowego. Wprowadzone na rynek przez firm handlow rodziny Fuggerw drewno gwaj akowca nie zostao spreparowane waciwie pod k tem farmakologicznym i brakowao w nim zawierajcej substancje czynne zielonkawobrzowej, zioowogorzkiej ywicy. W ogle owe indiaskie metody leczenia wydaway si zbyt skomplikowane i za bardzo pogaskie. Nic wic dziwnego, e ostatecznie poegnano si z lekami pochodzenia rolinnego. Temat ten omwimy nieco dalej (zob. s. 213: Kltwa boga soca). Teoretycznie biorc, sposb, w jaki leczono ki, to znaczy za po m oc leku pochodzenia rolinnego, na przykad gwaj akowca, oraz wysokiej temperatury i lekkiej diety, mona byoby rwnie zasto sowa przy boreliozie, poniewa jest to podobna, nawracajca, spo wodowana przez krtki infekcja. Take krtki boreliozy, rozwijajce si najlepiej w temperaturze 36 stopni Celsjusza, staj si nieak tywne, gdy temperatura ciaa przekroczy 42 stopnie Celsjusza. Nie bez racji Amerykanie m wi o sarniej kile (deer syphilis). W zio olecznictwie stosuje si jeszcze czasem gwaj akowiec w reumaty zmie staww, dnie moczanowej i chorobach skry (dawkowanie: 1 g ywicy na 250 ml wody, pi yczkami, albo codziennie zaywa 20-30 kropli nalewki). ywica gwajakowca dobrej jakoci jest jed nak trudna do zdobycia. Zastanawiaem si, czy jest moe jaka inna rolina, ktra leczy t chorob, rolina spotykana u nas i atwiejsza w stosowaniu.
125
Sarnia kia
Znalazem j w fachowej ksice The Book ofH erbal Wisdom (1997) amerykaskiego zioolecznika Matthew Wooda. Wood jest paramedykiem, ktry rwnie dobrze zna si na zachodnim zioolecznic twie, jak i na homeopatii i tradycyjnej chiskiej fitoterapii. Dokona on odkrycia zwizanego z leczeniem sarniej kiy. Zauway, e w przypadku zespou objaww, ktre w duej mierze przypomina j obraz boreliozy, Chiczycy stosuj szcze (Dipsacus asperoides lub D. japonica). Przekazywana z pokolenia na pokolenie chiska wiedza zioolecznicza okrela t spokrewnion z driakwi rolin jako xu duan (przywrcenie tego, co si rozpado) i zaleca jej stosowanie na uszkodzone stawy i minie. Szcze uchodzi wic za jeden z najlepszych rodkw wzmacniajcych esencj nerek (jin) i krew wtrobow. W tradycyjnej medycynie chiskiej jin oznacza ilo pierwotnej energii yciowej, odziedziczony stan zdrowia, ktry otrzymalimy od naszych rodzicw. Siedzib jin jest nerka, korze ycia. Jin przez cae ycie wspomagane jest przez jako naszego ywienia, wody i powietrza, ktrym oddychamy. Dziaanie tej energii mona porwna do prdu z akumulatora samochodowego: jeli zbyt du go zostawimy wczone wiata albo radio, akumulator w kocu si wyczerpie. Tak samo nasza energia yciowa jest rozrzedzana przez stres, nierozsdny tryb ycia, przemczenie p rac niedoywienie, marnowanie nasienia (na przykad przez onanizm), wybujae nocne ycie i wszystko, co jeszcze nam moe zaszkodzi. W miar upywu lat czowiek ma do dyspozycji coraz mniejy7, energia zostaje zuytawosy siwiej i w ypadaj koci robi si amliwe, minie wiotczej plecy i kolana robi si sztywne i bo l energia seksualna maleje, ustaje miesiczka, zanika podno, zby staj si amliwe i wypada j pogarsza si such i zaczyna wiszcze w uszach (szumy uszne), siy mentalne sabn pogarsza si pami (Hicks 1997: 34). Wedug medycyny chiskiej wtroba spenia dwojak rol: sty muluje przepyw energii chi, a take gromadzi i rozprowadza krew. Jeli nie spenia tego zadania prawidowo albo jeli krew wtrobowa jest nieodpowiednia, minie, wizada i cigna nie s odywione, kurcz si, napinaj i staj si podatne na stany zapalne. Rwnie paznokcie robi si amliwe, pogarsza si take wzrok (Kaptchuk 2006: 74).
126
Zgodnie z chisk medycyn kia niszczy esencj nerek. To z kolei prowadzi do zniszczenia koci, staww i chrzstki. W sferze psychicznej powoduje utrat stabilnoci, czowiek zaamuje si, wystpuj problemy natury psychicznej. To samo dzieje si w przy padku postpujcej boreliozy, choroby spokrewnionej z ki. Wedug Matthew Wooda nawizujcego do teorii miazm Samu ela Hahnemanna borelioza z Lyme, nazywana przez Amerykanw rwnie deer syphilis, jest wspczesn postaci miazmy syfilitycznej (zob. s. 197: Hahnemann i miazma syfilityczna) - i tak te naley j leczy. Wedug Wooda krtki przenoszone przez klesz cze powoduj u kozw samy wzrost poroa, natomiast u czowie ka dziaaj jak zakaenie krtkami kiy: wywouj przewleky stan zapalny mini i staww (Wood 1997: 237). Gdy w chiskiej medycynie naturalnej jest mowa o nerkach, wtrobie czy innych narzdach, nie chodzi o stae struktury ana tomiczne, ktre w naszym krgu kulturowym okrela si mianem narzdw lub organw. Chodzi raczej o poczone ze sob fizycz ne, energetyczne, duchowe i emocjonalne obiegi funkcjonalne i re gulacyjne, ktrych centralny punkt znajduje si w danym narzdzie i ktre s poczone drogami przewodzcymi (meridianami). Korze karczocha hiszpaskiego wspomaga jang - aktywny, mski, zapadniajcy, jasny, ciepy, wypeniajcy aspekt uniwer salnej energii chi. Przez wzmocnienie obiegu funkcjonalnego nerek wzmacniane s koci i stawy, zapobiega si przedwczesnym po rodom; pobudzajc obieg funkcjonalny wtroby, lecznicza rolina wzmacnia take minie i krwiobieg (stojca krew jest obarczana odpowiedzialnoci za gwatowne ble). Karczoch hiszpaski (xu dua) ma nastpujce waciwoci empi ryczne: Temperatur (xing) do ciepy (wie wen), to znaczy, e przy spiesza przemian materii i pobudza energi chi. Smak (wei): uchodzi za gorzki (inferencyjny, odtruwajcy, prze ciwzapalny, wysuszajcy, w maych dawkach pobudzajcy trawie nie), sodki (tonizujcy, wyrwnujcy) i ostry (napotny, rozpraszaj cy i rozpuszczajcy blokady, stymulujcy chi i krew, tak by energia yciowa przepywaa na powierzchni, czyli do skry. Obiegi funkcjonalne: nerki, wtroba.
127
128
Ale w tradycyjnym zioolecznictwie chiskim rolin leczniczych rzadko uywa si pojedynczo, lecz niemal zawsze w kombinacji z innymi. Najczciej s to cztery komponenty: lek podstawowy (cesarz), lek uzupeniajcy (minister), lek pomocniczy (po mocnik) i lek informujcy (posaniec) (Suwanda/Tian 2005: 16). Na przykad w krwawieniach z macicy albo blach brzucha stoso
Medycyna chiska: mediany, krgi funkcjonalne, punkty akupunkturowe
wany jest karczoch hiszpaski w kombinacji z piounem (Artemisia argiji), krwicigiem (Sanguisorba), tragankiem (Astragalus) i dziglem (Angelica). Rwnie w medycynie wiata zachodniego, nawizujcej do nauki grecko-rzymskiego lekarza Galena (129-199) i kontynuowanej w postaci medycyny klasztornej oraz przez apte karzy, czsto stosowano leki, w ktrych mieszano rozmaite nasiona, 129 kory, korzenie, zioa i substancje. Powideka, teriak czy eliksiry y cia zawieray czasem nawet sto skadnikw. Ale w medycynie ludo wej byo inaczej: uczone zielarki, a potem Paracelsus preferowali stosowanie pojedynczych zi (specifica lub simplicia, ang. i hiszp. simples). Proste, niezoone rodki pozwalay dokadniej oceni ich specyficzne dziaanie. Kiedy opowiedziaem pewnej lekarce praktykujcej tradycyjn ludow medycyn chisk (TCM), e Matthew Wood uywa kar czocha hiszpaskiego w leczeniu boreliozy, zareagowaa do gwa townie. Po pierwsze, TCM nie leczy chorb, lecz wzorce: sabo nerek jang, wznoszc wtrob chi, wilgotny ar w dolnym podgrzewaczu itd., a po drugie w zasadzie nie stosuje monoterapii zioowych. Radix dipsaci56 tylko wzmacnia ja n g nerek i wtroby, a wic jedynie koci, minie oraz ukad odpornociowy, i pobudza zasta krew, odpowiedzialn za bl. Ale co z pozostaymi objawami, takimi jak stany zapalne narzdw wewntrznych albo wysypka skrna? Na te problemy potrzebne s przecie zupenie inne zioa! A poniewa kady czowiek wykazuje inne wzorce, kady potrzebuje te indywi dualnej recepty - wyjania mi i na koniec dodaa, i moe si nawet zdarzy, e terapeuta chiskiej medycyny ludowej nie zgodziby si na Radix dipsaci w terapii boreliozy, pki gwn rol odgrywaj wzorce gorca, czyli zapalenia, bo korze karczocha hiszpaskiego rwnie dziaa rozgrzewaj co! Zapewne miaa racj. Ale Matthew Woodowi bliej do tradycyj nego zachodniego zioolecznictwa z jego simplicia, pojedynczo sto sowanymi rolinami leczniczymi. Wood, zainspirowany medycyn chisk, przygotowa zawierajc alkohol nalewk z korzenia ro dzimej szczeci (Dipsacus sativa, D. fullonum, D. sylvestris) i zacz w swoim gabinecie leczy ni przypadki boreliozy.
56 Radix dipsaci = korze karczocha hiszpaskiego.
130
Przygotowanie nalewki ze szczeci (wg Matthew Wooda) Korze dwuletniej roliny naley zbiera pod koniec pierwsze go roku jesieni, zim lub w iosn nim wypuci pdy. Trzeba go oczyci, dokadnie rozdrobni, woy do soika i zala wdk. Po trzech tygodniach macerowania w ciepym miejscu wycig jest gotowy. Dawkowanie: trzy razy dziennie 3 krople57. Czas trwania kuracji: 3 do 4 tygodni Korzystnie jest kontynuowa przyjmowanie w cigu kolej nych 12 miesicy, przy czym wycig zaywa si raz w miesicu przez okres trzech dni (ma to zapobiec ewentualnemu miesicz nemu przyrostowi krtkw). Pierwszy przypadek, ktrym zaj si Wood, mia dramatyczny przebieg. Kobieta w rednim wieku, ktra pi lat po zakaeniu utra cia zdolno do pracy i staa si inw alidk po dwch tygodniach przyjmowania wycigu zareagowaa najpierw wysypk w okolicach genitalnych. Po upywie trzech i p tygodnia poczua si znacznie lepiej. Wszystkie kolejne badania krwi day wynik ujemny: innymi sowy, nie stwierdzono ju obecnoci krtkw. Pacjentka przypusz cza, e dziaanie szczeci uruchomio jej ukad odpornociowy. W drugim przypadku take chodzio o kobiet, ktra utracia zdolno do pracy. Miaa rozmaite objawy: od gwatownych blw miniowych po zapalenie pochwy i depresj. Rwnie w jej wy padku wycig wywoa najpierw wysypk, a potem nastpio wy zdrowienie. Trzecim przypadkiem bya kobieta, ktra zostaa zakaona sze lat wczeniej i miaa typowe objawy: ble mini i koczyn, prze wleke zmczenie i zanik jasnoci umysu. Zaywanie wycigu spowodowao najpierw zaostrzenie objaww, potem pojawia si gorczka, a nastpnie jej stan si poprawi. Kolejne leczone przez Matthew Wooda przypadki miay podobny przebieg.
57 Uwaga: podanie dawki trzy razy dziennie po trzy krople jest hipotetyczn Osobiste dowiadczenie pokazuje, e nie chodzi jedynie o informacj homeopa tyczn, lecz take o ilo. Mona j bez obawy zwikszy do jednej yki trzy razy dziennie.
Rytuay dewy szczeci

Raport Wooda zafascynowa mnie. Pnym latem 2001 roku w Szko le Naturalnej Medycyny Stosowanej w Zurychu prowadziem kurs zioolecznictwa na wgierskich obszarach wiejskich. Poniewa tam na sigajcych gboko, urodzajnych glebach lessowych ronie wie le mocnej szczeci, kazaem studentom j wykopywa i sporzdza w wycig. Nie pomijalimy przy tym drobnych spraw drugorzd nych. Wedug ajurwedy i innych tradycji uzdrawiajcych wane jest, by leki byy wytwarzane w dobrym nastroju, poczonym ze piewem i ofiarami. Dzikowalimy duchowi roliny i okadza limy j dymem starej szamaskiej roliny - bylicy. Taki rytua mona porwna z posikiem. Jedzenie skada si z okrelonych chemicznych substancji odywczych i z punktu widzenia fizjologii ywienia jest zupenie obojtne, czy spoywa si je bez specjalnej przyjemnoci z plastykowych talerzykw, gapic si przy tym w te lewizor, czy te piknie przyrzdzone, przy odwitnie nakrytym stole, w urokliwym otoczeniu. Nie jestemy przecie maszynami, ktrym trzeba tylko wla paliwo, lecz stworzeniami z duchem i du sz. Przyjmujemy nie tylko budulec materialny i paliwo. Posiek to wity rytua, komunia, ktra dostarcza rwnie pokarmu naszej duszy oraz umysowi i wpywa na stan naszego zdrowia. W sp czesnemu czowiekowi o typowo konsumpcyjnym nastawieniu ry tua zwizany z rolinami leczniczymi wydaje si w gruncie rzeczy pozbawiony sensu, niczym powrt do prymitywnych, dziecicych zabaw. Rwnie dobrze mona by pisa listy do witego Mikoaja albo w wielkanocny poranek wypatrywa zajczka. W najlepszym razie rytuaom mona przypisa pozytywne dziaanie psychologicz ne, swego rodzaju autosugestywny efekt placebo. Przy takim na stawieniu faktycznie pozostaje czowiekowi jedynie py, substancje chemiczne. To nie substancje nas lecz, lecz duch roliny - oznaj mi czejeski uzdrowiciel Tallbull. Dla szamanw i uzdrowicieli, ktrzy tak jak on widz i potrafi przemieszcza si wiadomie w trakcie snu, rytua jest oczywistoci. Jest to technika pozwalaj ca wezwa ducha roliny, aby poprosi go o pomoc. Taki rytua przebiega mniej wicej tak: usid obok roliny, z twarz zwrcon ku wschodzcemu socu, i popatrz na ni. Od suwajc na bok wszystkie zbdne myli, opu powszedni dzie i wejd do witej przestrzeni. Zapal przy tym wite ziele i wsu
131
chaj si gboko w jego istot. Jeli bdziesz przy tym dostatecznie cicho, we wasnej duszy usyszysz pie, ktr mona jej zapiewa i j tym uradowa. Na przykad co takiego: Kwiat kolczysty dobry i czysty, niecka bogini mioci, Mymy ubodzy, ty si masz, Swj sok, swj korze dzi nam dasz, Oczycisz kad nasz rzecz, Robaki pjd precz. Kiedy poczujesz, e poczye si z duchem roliny, moesz wyko pa korze i podzikowa, pozostawiajc duchowi roliny kawae czek korzenia, kolorowe pirko, nieco mki, monet lub co innego. Najlepsz por na zbieranie leczniczych rolin jest czas nowiu. Naj lepsza pora dnia to ta przed witem. W nocy wszystkie substancje, ktre w cigu dnia wytworzyy si w liciach, wzbogacaj korzenie (Wachsmuth 1945: rozdz. VI). N oc korze kipi yciow energi i nastpuje wzmoony podzia komrek. Zdaniem Rudolfa Steinera noc rolina wdycha kosmiczn energi, w dzie za j wydycha. Dla poszukiwacza korzeni wane jest zatem, aby wykopa korze, zanim odda swoj energi. Czsto rolina sama wyszukuje czowieka, ktremu chce si po kaza albo ktrego chce uy jako tuby. I tak szcze przywdrowaa do Heidi M., modej matki z Zurychu, po tym, jak odwiedzia ona starego mnicha zen we francuskiej Jurze i doznaa stanu ogromnej wraliwoci. Jej uwag przycigna kujca rolina, ktrej nazwy nawet nie znaa; poczua si poruszona. Kilka miesicy pniej odkrya kujc kwitnc rolin w swoim ogrodzie. Przyjaciel wyjani jej, e to szcze, z ktrej mona przyrzdzi nalewk na wypadek ukszenia przez kleszcza. Cho sama nie chorowaa na borelioz, bya przekonana, e powinna przyrzdzi t nalewk. Przestrzegaa przy tym wszelkich regu - okadzania, podzikowa, uwzgldnienia faz ksiyca - tak jak usyszaa od swego przyjaciela i jak jej samej wydawao si waciwe. Zanim wykopaa korze, do gowy przyszy jej nastpujce sowa: Szczeci pikna, szczeci mia, Obym twoj czci bya!
132
Tej nocy przynia jej si szcze. Intuicyjnie wiedziaa, e musi teraz zay naewk. Przygotowaa potencj homeopatyczn i zaywaa krople przez pi dni z rzdu. W licie do mnie napisaa: Efekt jest genialny. Zaywaam j przez pi dni z rzdu i wyranie odczuam jej dziaanie. Jestem bardziej zrelaksowana, radoniejsza, peniejsza energii. Kolce, ktre mam w rodku i ktre zwracaj si przeciw mnie, m og si rozpuci. T wewntrzn cierniow koron, jak w sobie nosiam, okreliabym mianem autoagresji. Jak twierdzi mj m, dziaanie (nalewki) byo wyranie widoczne take na ze wntrz (Heidi M., list z 29 wrzenia 2006). R. Muller, stolarz ze Szwabii, latem 2004 roku zosta ukszony przez kleszcza, ktrego sam usun. Poniewa jego lekarz by na wakacjach, mg uda si do gabinetu dopiero po trzech tygodniach. Wyniki prbki krwi nadeszy po tygodniu: dodatnie, we krwi znaj doway si przeciwciaa. Wtedy namwiono pana Mullera na szcze pionk. Jak opowiada, pierwsza szczepionka wywoaa gwatowny stan zapalny, ktry cofn si po tygodniu. W styczniu 2005 roku na stpio drugie szczepienie. Dwa tygodnie pniej dosta silnych b lw gowy, a w trzecim tygodniu zostaa sparaliowana prawa rka. Dosta wtedy doustnie tabletki Doxycyclin-Stada. Nie mino wiele czasu, a paraliem zostaa dotknita take lewa rka, ble objy obie strony miednicy, doln cz tuowia, okolice mostka, koci guzicznej oraz ebra i przeksztaciy jego ycie w pieko. Szczepionka, jak mu powiedziano, jest bezpieczna poza jednym przypadkiem na mi lion. Tak szybko zostaem milionerem - zauway lakonicznie. Czu si uwiziony w medycznym lepym zauku, ale si nie podda, koniecznie chcia wyzdrowie. Przypadkowo natkn si na artyku napisany przez dra Storla na temat szczeci i jej zastoso wania w leczeniu boreliozy. Natychmiast zacz poszukiwania tej leczniczej roliny i kiedy ju j znalaz, wykopa siedem korzeni. Nie chcia czeka trzech tygodni, a nalewka bdzie gotowa. Chcia wyzdrowie, i to natychmiast. Oczyci korzenie i razem z licio wymi rozetkami wrzuci je do miksera, wymiesza otrzyman pap k z picioma litrami wdki, nala sobie tego ca szklank i wy chyli jednym haustem. Teraz codziennie pi ju eliksir ze szczeci, przygotowywa sobie gorce okady z bota na stawy, naciera si sol him alajsk a potem oliw z oliwek, do ktrej doda uprzednio 103 dzikie zioa. I tak majstrowa przy swoim zdrowiu, e ju po pierwszym tygodniu dostrzeg znaczn popraw. Jak powiedzia,
133
czu si o 30 procent lepiej. Po czterech tygodniach czu si ju 90 procent lepiej. Na pocztku pitego tygodnia zrobi sobie badanie krwi i przesa mi wyniki, wykazujce jedynie nieliczne przeciwcia a. Wkrtce czu si ju doskonale. Dzikuj Bogu i kleszczowi, w ten sposb otworzyy si moje oczy i moje serce - napisa i od tej pory nazywa siebie przyjacielem borelii . Stworzy te dzik czynn modlitw dla duszy tej roliny:
h -i
0 najwitsza, mia szczeci, Ty jednoci je s t w mym wiecie, Twa kolczasta suknia m chorob utnie. Stwrc bd za to czci, Uprawiajc, dalej y. Obecnie pomaga innym chorym na borelioz oraz pilnie uprawia 1 rozmnaa rolin, ktra pospieszya mu z pomoc.
Autoeksperymenty ze szczeci
Wrciwszy do domu, daem nalewk ze szczeci tym znajomym i s siadom, ktrzy rwnie cierpieli na borelioz i pytali mnie, czy nie mogliby jej sprbowa. Pniej potwierdzili, e ich stan wyranie si poprawi. Przede wszystkim jednak wyprbowaem nalewk w ramach ajurwedyjskiego autoeksperymentu. W medycynie ajurwedyjskiej leku nie bada si na zwierztach, lecz na wasnym orga nizmie, przez bardzo dokadn autoobserwacj. Podobnie postpuj homeopaci testujcy swoje leki. Jeden z moich przyjaci, rwnie zakaony borelioz i cierpi cy na ble staww, przyczy si do eksperymentu. Poniewa jest mistrzem medytacji, szczegowa autoobserwacja przysza mu bez najmniejszego trudu. Przez tydzie jedlim y niewiele, codziennie za przyjmowalimy po yeczce bardzo gorzkiej nalewki wraz z nasczonymi wdk kawakami korzeni. W spokojnym miejscu, gdzie nikt nam nie przeszkadza, pogrylimy nasze dusze w me dytacyjnej obserwacji, kierujc przy tym wiadomo cakowicie na ciao oraz na reakcje psychosomatyczne i energetyczne. Kada rolina, ktr zaywamy, pozostawia bezporednie wra enia zmysowe. Jest zioowa, gorzka, sodka, luzowata, soczysta,
cigajca itp. Poza tym ma wymiar energetyczny albo, jak nazy wa to antropozofia, eteryczny58, ktry mona dostrzec, starannie wczuwajc si w ciao. Na przykad kiedy rozetrzemy kwiat bylicy i zaczniemy wdycha jego aromat albo gdy bdziemy zielem tym okadza, w kierunku sklepienia czaszki wystrzeliwuje wietlisty promie energii i otwiera gow - nawiasem mwic, jest to po wd, dla ktrego rolina ta wszdzie tam, gdzie ronie, jest uywa na do szamaskich okadza. Witania ospaa ( Withania somnifera) wysya mocny, trway strumie energii do narzdw rozrodczych. Przymiotno ostre (Erigeron acer), w ktrego wywarze kpano dzieci wybrane, a wic zaczarowane, ma palcy, pieprzny po smak: jego energia kry przez serce i jelita po caym ciele, oy wiajc je. Kada rolina ma charakterystyczny rodzaj energii: nie ktre s mocne, inne agodne, jeszcze inne jasne i przyjemne, inne ciemne i raczej niemie. Dla zioolecznictwa istotne byoby zbadanie nie tylko czsteczkowych substancji czynnych, lecz tak e ich ywej energii i ich oddziaywania na nasze ciao eterycz ne . Tego nie da si przeprowadzi w dowiadczenia na szczurach czy mapach, badacz musi to poczu na wasnej skrze. Najlepsze efekty przynosi praca w grupach wywiczonych w wiadomej me dytacyjnej autoobserwacji, ktre bd potem mogy midzy sob porwna wyniki. A oto rezultaty dowiadcze medytacyjnych ze szczeci: Wraenia fizyczne: Niezwykle gorzki smak odczuwany by jako szok pobudzajcy odruchowo gruczoy trawienne. Wraenia energetyczne: Na paszczynie energetycznej zdawao si jakby z centrum, od rodkowo rozchodzia si silna energia sigajca a po grn war stw skry. Jakby ostre energetyczne strzay zostay wystrzelone z ciaa we wszystkich kierunkach. Take mj towarzysz potwierdzi to wraenie na swym przykadzie. Wydawao si, jakby szkodliwe zarazki zostay dosownie wypchnite z ciaa. Nagle przypomnia
58 To, co Steiner okrela mianem ciaa eterycznego, odnosi si do energii bd siy ycia, witalizujcej i organizujcej substancje i bdcej tym samym pod staw procesw yciowych.
135
136
o mi si, jak wyglda szcze z zewntrz: odyga, spodnia strona yek liciowych, nawet kwiaty s usiane ostrymi, zrogowaciaymi wypustkami. Zdaniem botanikw-antropozofw kolce i ciernie s widom oznak zgromadzonych, promieniujcych na zewntrz eterycznych si: czasami owo ciao eteryczne w tworzcych si kolcach czy cierniach kurczy si i to, czego nie wpucio w two rzce si licie czy pdy, zachowuje w sobie w postaci wolnych si eterycznych. Leki z takich rolin m og wic silnie pobudza ludz k struktur eteryczn i dziki temu dziaaj witalizujco (Pelikan 1975: 222). Zdawao si, e tak to wanie przebiegao: medytujc i obser wujc samych siebie, dowiadczylimy, jak owa eteryczna energia uwolnia si w mikrokosmosie ciaa i - promieniujc na zewntrz wypchna z niego organizmy patogenne. Prawdopodobnie to owa wdrujca od rodka na zewntrz energia odpowiada za wspomnia n przez Wooda wysypk bdc zapowiedzi poprawy. Z dowiad cze chiskiego zioolecznictwa wynika, e u niektrych pacjen tw moe wystpi lekka wysypka lub swdzenie. Ale tak wcale nie musi by. R. Muller, przyjaciel borelii, opowiada, e wycig ze szczeci mia dla skry jeszcze jeden skutek uboczny, a mianowicie znikny z niej plamy starcze. Co ciekawe, w leczeniu boreliozy znajduj zastosowanie rw nie koci pazur, opian i rne gatunki ostw - wszystko to roliny o kolczastej fizjonomii. We wszystkich tych rolinach gromadz si siy eteryczne, ktre potem w ludzkim organizmie mog rozwin swoj moc. Znajomy, ktry chcia si pozby boreliozy za pomoc nalewki, ale nie wiedzia, jak wyglda szcze, przez nieuwag na zbiera korzeni ostu. Mia szczcie, bo wszystkie osty zawieraj yciodajne substancje goryczkowe i poprawiaj przemian materii w wtrobie. Po zayciu wasnorcznie przyrzdzonej nalewki z ostu faktycznie poczu si lepiej. Wraenie duchowe (astralne) Nie jest atwo wiadomie wej w kontakt z dusz roliny. Cz sto wymaga to dugiego postu i oderwania si od codziennych spraw. Dusza roliny yje po tamtej stronie, w wymiarze nie z tego wiata, do ktrego moe wej czowiek z jasnym duchem, w jasnym nie, w wizji lub w trakcie szamaskiej podry. Jest to jednak moliwe tylko wtedy, gdy istota roliny na to zezwoli. Takie
go kontaktu nie mona wymusi, a nie ma sensu kreowa go w wy obrani. Dusza roliny pojawia si w wybranym przez siebie czasie. Czsto trwa to, z ludzkiej perspektywy, bardzo dugo. Gdy objawia si naszej wiadomoci, moe przyjmowa waciwie niemal dowol ny ksztat. Czsto dusza roliny pojawia si w postaci zwierzcej, czasem w osobie zmarej lub jako duch przyrody i przekazuje nam swoje przesanie. Czsto czowiek w ogle nie zauwaa, e to, co mu si objawia, jest rolin. W przypadku szczeci w naszych ducho wych doznaniach w czasie eksperymentu nie byo niczego, o czym mona by opowiedzie, gdy tak daleko nie dotarlimy.
137
138
Szczeci pikna, szczeci mila, Obym twoj czci bya!

Heidi Mettler, Zurych
Poka teraz, drogie ziko, moc, ja k da ci Bg.

Powiedzenie zbieraczy zi wygaszane podczas wykopywania korzeni
UZDRAWIAJCA ROLINNA DEWA: SZCZE
Rolin, ktra pomoga mnie i wielu innym, jest szcze lena (Dipsacus syfoestris). Oglnie do grupy szczeciowatych naley dwana cie gatunkw. Najbardziej znana jest szcze pospolita (Dipsacus fullonum, D. sativus) i uywana dawniej do czesania weny upraw na szcze lena (D. syfoestris albo poudniowoeuropejska D. ferox). Kolejne szczeciowate to poronita woskami, kwitnca na biao szcze owosiona (D . pilosus), Dipsacus strugosus, wschodnioeu ropejska szcze wykrawana (D. laciniatus), ktrej biaawe kwiato stany s uywane na Kaukazie do filtrowania wina, oraz wschodnioazjatycka D. asperoides. Przypuszczam, e w przypadku boreliozy wszystkie gatunki szczeci m aj podobne dziaanie. W medycynie ludowej, opierajcej si na tysicletnim dowiadczeniu, zakada si, e roliny z tej samej grupy bardzo czsto dziaaj mniej czy bardziej podobnie. Take wrd rolin istniej swego rodzaju ro dzinne podobiestwa: wszystkie malwy zawieraj rozmikczajcy, ochronny luz, poszczeglne gatunki nawoci (Solidago) dziaaj moczopdnie i leczniczo na tkank nerek, wszystkie jasnotowate s
139
140
mistrzami olejkw eterycznych; wilczomlecze produkuj ostry sok mleczny; roliny goryczkowate dostarczaj substancji goryczko wych; wszystkie rowate zaw ieraj gwnie w korzeniach, sporo garbnikw itp. Mona powiedzie, e roliny m aj rodzinn dusz, a zatem kada rodzina specjalizuje si w swojej chemii, po dobnie iak kada wyksztaca w asn posta kwiatow (Jean-Marie Pelt 1983: 151).
Inne nazwy szczeci

Mdro ludowa powiada, e wadz nad stworzeniem zyskujemy, poznajc jego nazw. Nazwa jest nie tylko skadnikiem stworzenia, lecz - nomen est omen - mwi nam co o jego naturze. Rodzime ro liny czsto m aj wiele nazw. Poznajc je wszystkie, dowiadujemy si naprawd wiele na temat ich historii, ich leczniczego dziaania oraz roli, jak odgrywaj w yciu czowieka. Etnobotanik Heinrich Marzell przytacza rozmaite nazwy szczeci (Marzell 1972: 142). 1. Niem. Raukarde, Walkerdistel, Weberdistel, Strahl, Weberstrahl, Igelkopf Kratzkopf, Tuchkart, Kamme, Krempeltestel, Kaddatschendistel; ang. Teasel (od tease = czesa wen), brushes and combs; franc. chardon a foulon (oset sukiennika), peigne de loup (wilczy grzebie); w. cardo de lanajoli, scardinacciolr, ros. worsjanka (grzebie do weny); irl. lus an ueaire (ziele sukiennika). Wikszo tych nazw nawizuje do zastosowania suszonych kwia tostanw w dziewiarstwie. Naukowa nazwa gatunku uprawnego, fullonum , pochodzi od aciskiego fu llo = sukiennik (Brondegard 1985: 93). Kwiatostany szczeci uywane byy do wyczesywania weny i innych materiaw oraz grplowania, przede wszystkim jednak do szorstkowania (bruzdkowania) materiaw paszczowych i tweedw, ktre dziki temu staj si bardziej sfilcowane i cieplejsze. Rolin t uprawia si na polach w Europie od ponad tysica lat. Zielarz Hieronymus Bock w 1539 roku pisa, e tkacze uprawiaj szcze w swych ogrodach. W herbie angielskiego cechu sukienni kw widniej trzy skrzyowane szczeci. Na podstawie znalezisk archeologicznych mona wywnioskowa, e szcze bya uywana przez tkaczy i sukiennikw ju w epoce elaza (Hallstadt).
2. Yenusbecken, Frau Venus Bad, Immerdurst, Unserer lieben Frau Waschbecken. Ju staroytni Rzymianie znali t rolin jako lavacrum veneris (wann Wenus). Nazwy te nawizuj do faktu, e przeciwstawne, zronite parami przy ziemi licie odygowe tworz swego rodzaju nieck, w ktrej zbiera si woda deszczowa. 3. Mieszkacy Siedmiogrodu nazywali szcze Spraunzegekreidich, poniewa woda z owej wanny Wenus bya uywana do wybielania piegw (w dialekcie bawarskim Spranzl czy te Sprinzl to pieg). Au tor ksiek o zioolecznictwie Hieronymus Bock pisze o tym (1551): Woda, ktra znajduje si w liciach [...], zmywa take wszystkie brzowe plamy spod oczu, niektre kobiety dobrze um iej to wyko rzysta. 4. Ze wzgldu na kolce czsto jest zaliczana do ostw: Kardendistel, Kartetschendistel, Pferdedistel. Niemiecka nazwa Karde wy wodzi si faktycznie od aciskiego carduus (= oset). 5. Szcze lena (D. silvestris) bywa nazywana po niemiecku tak e Schuttkarde (Schutt = gruz), poniewa czsto jest znajdowana na gruzowiskach i ugorach. Inne nazwy to Wilde Chratzerli, Herrgottskamm, Wolfsstrahl, Biirste, Gutterebutzer, Glasbiirstli, ponie wa uywano jej do czyszczenia butelek; Spatzenkletten, Stieglitzenburste - Zim przyw izuje si do owocnikw ptle z koskiego wosia i chwyta w nie szczygy; nasiona s ulubionym przysma kiem szczygw (niem. Stieglitz, Distelfink) (Marzell 1972: 149). W Rudawach by to Ansprengdistel, w Luksemburgu za - Weihwassersehnert, poniewa kwiatostany przypominay kropido. Inna nazwa to Zeisel (od redniowysokoniemieckiego zeisen = skuba, rozrywa, spokrewnione z anglosaskim toesel, ang. teasle).
141
Przynaleno gatunkowa
Szcze naley do rodziny szczeciowatych (Dipsacaceaej. Jest spo krewniona ze wierzbnic (Knautia), czarciksem (Succisa) i driakwi (Scabiosa). Swierzbnic stosowano niegdy w leczeniu przewlekych chorb skry, grzybicy wapiennej i schorze dolnych drg oddechowych (Hiller/Melzig 2003: 451). Zielarz Nicolas Culpeper (1616-1654) pisze o wierzbnicy: Wywar z korzenia zaywany przez czterdzie
142
ci dni albo dram 5 9 sproszkowanego korzenia w serwatce przynosi - jak pisze Mattioli6 0 - cudown ulg tym, ktrych dotkn post pujcy wierzb, liszaj albo piercieniowata grzybica skry, nawet jeli wziy si one z francuskiej ospy (kiy). Doktor Withering, ktremu saw przyniosa zbawienna dla serca naparstnica, opisuje mocny odwar ze wierzbnicy jako empiryczny tajemny rodek na rzeczk (Coffey 1993: 236). Korze czarciksa (Morsus diaboli radix) w medycynie ludo wej by take uywany do oczyszczania krwi, jako rodek mo czopdny, odrobacz) cy, leczcy choroby puc, a take zewntrz nie w chorobach skry. Nazwa Scabiosa pochodzi od aciskiego scabies, wierzb, poniewa czarciksa uywano do zwalczania tej choroby. Szczeciowatym, wrd ktrych wszystkie zawieraj po dobne przeciwzapalne irydoidy, oglnie przypisuje si wic dziaa nie oczyszczajce.
Cechy botaniczne szczeci

Szcze, ktra wystpuje na gruzowiskach, nasypach kolejowych, na skraju drg, na kach, gliniastych glebach i w nasonecznionych zarolach jako rolina ruderalna mimo swych kolcw nie naley do ostw, jak sdz niektrzy. Jej krtkie kolce s te zupenie inne ni u ostw, nie tak szpiczaste i ostro zakoczone, lecz przypominaj raczej ostre zbki. Rodzima szcze jest rolin dw uletni w pierwszym roku ro zeta gromadzi energi, by w drugim osign wysoko jednego lub dwch metrw. Na odygach poronitych kolcami znajduj si uoone przeciwstawnie licie, zronite ze sob podstawami i two rzce w ten sposb nieck, w ktrej zbiera si deszczwka lub rosa. Gwna yka lici na spodniej stronie rwnie ma rzd maych rekinich zbkw. W lipcu i sierpniu w poowie wysokoci jajowato-walcowatego kwiatostanu pojawia si piercie z krtkich, rurkowatych, czerwonawoliliowych kwiatw zaopatrzonych w cztery roki. Piercie
59 Dram - aptekarska jednostka masy 3,888 g. 60 Pitro Andrea Mattioli (1500-1577), osobisty lekarz cesarza Maksymiliana, pisa komentarze do Dioskurydesa i innych dzie botanicznych.
Sygnatura
Szcze ma nastpujce cechy (sygnatury), ktre zdaj si doskonale pasowa do boreliozy:
Wdrujcy piercie kwiatw
dzieli si, kontynuujc kwitnienie w gr i w d. Gwka kwiato stanu, chtnie odwiedzana przez trzmiele, motyle i owady o dugich ryjkach, ma suche, dugie, zakrzywione haczykowato do przodu li cie wspierajce. Biologiczne znaczenie tych lici, ktre rolina za chowuje jeszcze dugo po zakoczeniu dojrzewania, polega na tym, e dotknite przez przechodzce obok zwierzta elastycznie spry nuj, a nasiona s przy tym wyrzucane z gwki kwiatu jak z katapulty na odlego kilku metrw. Std popularna niemiecka nazwa tej roliny Schleuderklette (niem. schleudern = ciska, miota). Jesieni i zim do kwiatostanw przylatuj szczygy. Nasiona szcze ci do zakiekowania wymagaj wiata - ogrodnik zamierzajcy j uprawia powinien uwzgldni ten fakt.
143
144
1. Niezwyky jest przebieg przekwitania niezliczonych maych, liliowoczerwonych kwiatw zoonej gwki kwiatu: w poo wie wysokoci jajowatej gwki tworzy si kwitnca strefa. Ten czerwonawy piercie dzieli si i w toku przekwitania wdruje rwnomiernie w gr i w d. Pokazuje si wyrana sygnatura, dokadne odbicie rumie nia wdrujcego, Erythema migrans, ktry jest pierwszym objawem boreliozy! 2. aciska nazwa gatunkowa Dipsacus nawizuje do greckiego dipsan = spra Niecka Wenus gniony, poniewa wypenione wod licie suyy ptakom za poido. Zebranej w nich wody, o ile nie zostaa zatruta przez utopione w niej owady, uywa no jako rodka upikszajcego, do przemywania twarzy, oczu, jako rodka na piegi i plamy starcze. Podobnie jak inni lekarze epoki re dniowiecza i renesansu Nicolas Culpeper wierzy w oczyszczajc jako {cleansing faculty) owej wody Wenus . Moim zdaniem t oczyszczajc jako naley raczej rozumie na paszczynie ener getycznej (eterycznej) ni mechaniczno-fizykalnej. Tak jak w przy padku esencji kwiatowych Bacha, woda otrzymuje adunek energe tyczny i dziki temu dziaa oczyszczajco na osobist emanacj. Matthew Wood widzi w niecce Wenus sygnatur nerki. Na rzd Wenus jest niezbdny do ycia, usuwa bowiem midzy innymi z organizmu niestrawione resztki pokarmu i toksyny. Ale jak ju mwilimy - wedug medycyny chiskiej nerki produkuj esencj nerkow, ktra tonizuje prac nerek i wtroby oraz odywia koci, tkank czn i chrzstn. Biolog zada zapewne pytanie, po co szcze tworzy taki swoisty pojemnik na wod. Przypuszcza si, e rolina uzupenia w ten spo sb zapas azotu albo zniechca owady, przede wszystkim mrwki, do wspinania si w gr odygi. 3. Rwnie subiektywne przeycia, jakie wystpuj w trakcie prby na samym sobie, mona interpretowa jako sygnatur. Po zayciu esencji ma si wraenie, jakby od rodka na zewntrz przebijay si ostre kolce. To medytacyjne dowiadczenie potwierdzaj rwnie inne osoby, ktre w ten sam sposb baday t rolin.
Substancje czynne
Substancje czynne szczeci nie zostay dobrze zbadane. Rolina za wiera irydoidy, saponiny, pochodne kwasu kawowego, sole potaso we, inulin, substancje goryczkowe oraz glukozyd Scabiosid. Scabiosid znajduje si take w innych rolinach z tej rodziny. Trudno byo mi znale blisze informacje na temat tego glukozydu, po niewa zbadano go przede wszystkim w Japonii i Chinach, a wyni ki bada albo s zaszyfrowane, albo dostpne jedynie po chisku. Kilku autorw amerykaskich wspomina o rzekomym alkaloidzie o nazwie lamina, ale na ten temat take nie udao mi si znale adnych danych (Tierra 1999: 307).
145
Dla fachowcw Substancje czynne chiskiej szczeci

(Dipsacus asteroides C. Y. Cheng et T.M.Aj) 61 1. [Hederagenina], saponina akebii D, [3-0-[4-0-acety l] -a lfa - L - a r a b in o p y r a n o z y l- h e d e r a g e n in a - 2 8 - 0 - b e ta D -glukopyranozyl-[l-> ]-beta-D -glukopyranozydy, [3-O-alfa-L-arabinopyranozyl-kwas oleanolowy 28-O-betaD - g l u c o p y r a n o z y l - l ( l -> 6 ) - b e t a - D - g l u k o p y r a n o z y d y ] , [3 -O-beta-D-glukopyranozyl (1-^3 -alfa-L-ramnopyranozy 1 (1-^2-) alfa-L-arabinopyranozol hederagenina28-0-betaglukopyranozylu], D-glukopyranozyl (1 -> 6 )-beta-D-estr [3-O-alpha-ramnopyranozyl (1 -> 3 )-bcta-D-glukopyranozy 1 (1 ->3)-alfa-L-ramnopyranozyl) (1 ->2)-alfa-L-rabinopyranozyl hedragenina28-I-beta-D-glukopyranozyl (1 -> 6 )-beta-D-estr glukopyranozylu], [3-0[beta-D-ksylopyranozyl (1 ->4)-beta-Dglukopyranozyl (l->4)-[alpha-L-ramnopyranozyl (l->3)-betaD-glukopyranozyl (1-^3)-alfa-L-ramnopyranozyl (1 ->2) alfaarabinopyranozyl-hederagenina], [28-O-beta-glukopyranozyl (1 ->6)-beta-D-estrglukopyranozylu,3-)-[beta-D-glukopyranozyl) l->4)] [alfa-ramnopyranozul (l->3)]-beta-D-glukopyranozyl (1-^3 )-alfa-L-ramnopyranozyl (1-^3)] -beta-D-glukopyranozyl
61 rdo: Joe Hing Kwok Chu, Complemetary and Altemative Healing University, Xu Duan, 18.1.2007. http://altemativehealing.org/su_duan.htm
146
(1 3 )-alfa-L-ramnopyranozy 1 (1 2) arabinopyranozyl-hederagenina], [28-O-beta-D-glukopyranozyl (l-^6)-beta-D -estr glukopyranozylu], [3-0-[beta-D-ksylopyranozyl (1 ->4)-bcta-Dglukopyranozyl (1 ~>4)] [alfa-L-ramnopyranozyl (1 ->3)]-betaD-glukopyranozyl (l-^3)-alfa-L-arabnopyranozyl (l->2-alfa-Lramnopyranozyl-kwas oleanolowy 28-O-beta-D-glukopyranozyl (1-6) beta-D-estr glukopyranozylu), (asperosaponina A,C, E, F, G, H ,, H2). 2. Propioniany etylu, 2-metyl-3propyl-transoksirany, tolu eny, eter izobutylowy, alfa-pineny, beta-pineny, 2,4-dimetyl-2, 3-heptadien-5-yne, fenol, 1, 3, 3, -trimetyl-2-oksabicyklo oktany, 1-metyl-4-(metyletemyl)-(S)-cyklohekseny,2-metylfenol, 3-metyl-fenol, 4-metyl-fenol, 1, 2-dimetoksyl-benzeny, 2-4-dimetyl-fenol, naftaleny, 4-m etyl-l-(l metyl-etyl)--3cyklheksen-l-ol, 4-etyl-l, 3-benzenediol, a, a, 4-trimetyl-3-cyklohekseny-1-metanol 14-decyl resorcinol,3-etyl-5-mety 1-phenol, 2, etyl-04-metyl-fenol,4etyl-2-metoxy-fenol, 4-allyl-2-metoxyfenol, 4-cyklpenteny-l,3-diony 4-(3-metyl-2-butenyl)-, bicyklo 2 2 oct -2-ene, 2 -hydroksy-4-metoksyaeetofenony, dibenzofuran, 2, 6-bis (1, 1-dimetyl etyl)-4-m4tyl-fenol, 2,4 6-tri-t-butyl-fenol, 9H-fluoreny, 3-etyl-tridekany, carvotanecaneton, heptadekany, fenantreny, 6,9-kwas eleostearynowy]; estr, 8, 13Epoxy-5beta, 8beta, 9beta, H,10alfa-labd-14-ene, 3, 7, ll-trim etyl-14-(l-m etyl etyl)-S-(E, A, E, E )-l, 3, 6, 10-cyklotertksadekatetreny, 1, 2, 3, 4, 4A, 9, 10, 10A-oktanhydro-l, 1, 4A-trimetyl-7-(l-metyl etyl)-, (4AS transe)-fenantreny, (Z, Z)-9, 12-kwas eleostearynowy,N-fenyl-2-naftalenaminy. 3. [Gencjany], [beta-sitosterol], [daukosterol].
Przynaleno planetarna
Kiedy mwimy tu o bstwach planet dominujcych w okrelonych rolinach, ma to niewiele wsplnego z ezoteryk. Przynaleno planetarna odnosi si do powszechnej w epoce redniowiecza takso nomii, ktra zaliczaa roliny i inne zjawiska przyrodnicze do jednej z siedmiu kategorii. U podstaw tego podziau leaa idea, zgodnie z ktr cae widzialne stworzenie istnieje wskutek dynamicznej in-
Wenus
Tradycyjne wskazania do leczenia

Korze ma dziaanie moczopdne i napotne, pobudza produkcj ci, dziaa oczyszczajco i pobudza trawienie. Jest stosowany tradycyjnie w leczeniu artretyzmu, dny moczanowej, reumatyzmu, puchliny, taczki, schorze pcherzyka ciowego, a ostatnio take boreliozy; poza tym w chorobach skry, takich jak dermatoza, czyraczno, trdzik i tym podobne, przede wszystkim wtedy, gdy schorzenia te s spowodowane nieprawidowym dziaaniem uka du trawiennego. Zewntrznie stosuje si szcze na przetoki, liszaje, brodawki i szczeliny okooodbytnicze. Ju grecki lekarz Dioskurydes (I w.), autor pierwszego podrcznika zielarstwa w Europie, powiada: korze rozgnieciony z winem lub octem, tak by nabra konsystencji woskowej maci, przyoony, leczy pknicia odbytu oraz przetoki. Hildegarda z Bingen pisze w swej Ksidze rolin {Li ber simplicis medicinae, rozdz. CCXVI): Cardo jest ciepa i sucha. Czowiek, ktry zjad ub wypi trucizn, niech sproszkuje gwk, licie i korzenie szczeci i niech zayje ten proszek albo w jakiej potrawie, albo w napoju. Wypdzi ona trucizn z jego ciaa. A jeli ma kto na ciele wysypk {urslech), niech wymiesza ten proszek ze wieym tuszczem i tym si natrze. Zostanie wyleczony . Leonhard Fuchs, jeden z ojcw botaniki, pisze w swoim New Kreiiterbuch (1543): Namoczony korze w winie, potem rozgnieciony a
terakcji, przecinania si i wzajemnego prze nikania siedmiu planetarnych wpyww mocy (Storl 2004a: 166). By to system ho listyczny, czcy aspekty botaniczne, lecz nicze, ekologiczne i astrologiczne. Zgodnie z t systematyk szcze z jej kolcami i czerwonawym piercieniem kwia tw zawiera wiele spord formatywnych mocy wojowniczego Marsa. Jednake, jak pisze genialny angielski zielarz i astrolog Nicolas Culpeper, w tej rolinie aktywna jest przede wszystkim Wenus. Siy Wenus daj urod, modo i czysto oraz agodz ognisty gniew Marsa.
147
ârtcii&iftel/ Dipfacus. ffap . 22.

fT S p frfe n b ifle l / cj!ft SSSetefatten / SBufcnfireel/ 9 y ^ ,S B e t | f e e l
/ G racS , A s f / a z o c , L a t i n i , L ab ru m V e n e r is , & C ard uu s V cncris ><n 6C!t 3(po* ( e t a V irga p a fto ris , utlt>V u lg C a rd o fu llo n u m , lal.
Cardencha.
Biffaco. Gall. Cardon a carder.
O n fetmjraetrlepe|t&[ee&</aMnnlfn unt> SJBeibKn. 8 aHaSinlin Jat cinen fangen fumm / soa om / tle
Szcze sukiennicza. Za: Lonicerus, Kreuterbuch, 1679
t e tg W t& e n b rm ta ffl /r< |M jf|u fa m m e n g e s o g e n /

aI|o M g fle aUtwg SegemMfTerin i(mn afcn / unb btn
a u . 3 m ipffliit ljaf eS Snapfita/bie fenf ftfearff uut> (angil<&</inbenfelbigt iM djfen Heine T O Jm llin . 5 aac $ ft gem tn fei(iem Unt. Daj ja ^ m e ^ a fja tfe fm m m e g tto f g e n t J J M Iin / isitb in Sclbem ja^rlic^^ g e | t e / u n b a u f < gicief. CMcSSBeilieebraucêntf Ju :ucj;farfnu anber tpt feine fol t fiidlin / tfj afcet fon|e f $ a t f / UW cott )1 af u ttaUimKiffen @ m b.
grantu.
jcit.
aispt. roeljf.
fi<jd)n>uf(
O rn fee* tcfitm .
jfrafft unb S B ird w ig . Oa Srauf gepteett uu6 mif grbfjrt ottmjffy/ (bpfrt fcieSJftp/fo (i<6 ju ciel eteigntn / at fonberfidj) bie gtjiber Stanco/ obetflbermiliige m orniftiefce SJiumt. OltfrtStaue gefotten / nnDaofMânpfjcltgf/ bemmutf M f if ig e cf^roetoben aufbem tym/fim miefcbie t(>mcrcnt>c$ 5)im$. Se r Bafft rat Sorfen in bie % e n geta(Jen/fbfef bie SBJintn barinnen/unb benimmt ((incit btn gluj. einW afltttsm itraufgem fl# / unbaufbenfatett SSagett gelegt / knimmf befielbigen efrotjuifi.
& (iopfftf ati bit g i f l g / tm bW uftnbe SB u n b en / fonberfi b tn $ [u 0 bet gtaU ert.

Sarfen in SBein gefMftn/ 6ami& geftofim/unb atein tflafletfcinbeit attfben 2(fF< fetntkgt/uetfm&fCit(3runben/urtt>bt rt glug beg SEKafftarmtf / barcon bie gag* Haffctn iba^fen/unb ntmmf auc bie *1krtscn Jmroeg. Ratfenblitter in Gffiggefefttlt/WttSerotigwimiff / unb aufbtn SSaue&gtlegf/ flcptff ben 5Utfjber5fu!ging. 2)aS SBiSrmlin / roelcfceiSrnan im Kopffbtt Sawenbiflel / inntKtibig im farcf f!n< bet/in ein gebetfie! grtân / uub angeêneff / *eKrerKbfit>ifrtgigeite[ / fcittitf Oicfcctibrt.
cfjcrfartm 'Baffer.
4,in ajfer ton bm SSBtfem tefliU fctf / i( gut fit Jdule im SWunb / benftlWant bflrmif geroafc&tn. Oiefe<SB3a(ftI obei@afft w n btmStauf in bitOJren g ân/fiibftf bie SBunn bfliin.
przybierze posta plastra, i pooony wprost na przetok albo pk nity odbyt, wyleczy go. Taki lek mona rwnie przechowywa przez rok w spiowej puszce. Niektrzy mwi, e lek ten prze pdza te brodawki. Woda, ktr znajduje si midzy limi/ jest dobra dla mtnych oczu. Rzeczona woda przepdza te wszystkie plamy spod oczu, gdy je ni umyjemy. Robaczki znalezione w mi szu tych szczeci dobre s na czterodniow gorczk62 w okadach noszonych na szyi lub rce, jak pisze Dioskurydes (Fuchs 1541: rozdz. LXXXII). Bardzo podobnie pisze Nicolas Culpeper: korzenie naley zagotowa z winem i okada tym brodawki i wrzody (yens) na dolnych szczelinach ciaa. Woda z niecki Wenus ma natomiast agodzi stany zapalne oczu (Culpeper 1999: 181, 223). Madaus pi sze: Dipsacus silvestris mona wyprbowa przy suchotach (gruli cy) (Madaus 1938: 1227).
62 Czterodniowa gorczka = malaria.
W dzisiejszych czasach szcze jako lek wspomniana jest jedy nie w dziele Die Grofie Enzyklopadie der Heilpflanzen (1992: 223): Korze o gorzkim smaku wspomaga trawienie, wydzielanie potu oraz wydzielanie moczu i odtruwa w ten sposb cae ciao. Ale ro lina pomaga take w artretyzmie, dnie moczanowej, reumatyzmie, puchlinie i otyoci. Poza tym przydaje si w chorobach skrnych, takich jak dermatoza, czyraczno, trdzik itd., ktre bior si ze zego funkcjonowania ukadu trawiennego. Zamiast korzenia mona te uy lici, ktre m aj takie samo dziaanie. Jeli chodzi o uytek wewntrzny, woska medycyna zna dekokt, wywar wspomagajcy wydzielanie moczu i oczyszczanie organi zmu: 2 g substancji korzeniowej (albo 2 g lici) zagotowuje si ze 100 ml wody. Kadego ranka naley wypi na pusty odek m a filiank wywaru. Austriacki ksidz-zielarz Hermann-Joseph Weidinger wspomi na o homeopatycznym leku Dipsacus Dr do D 6 , sporzdzonym ze wieej kwitncej roliny, stosowanym w leczeniu przewlekych chorb skry, grulicy i przetok odbytniczych. Jako domowy rodek na rany, odmroenia ust, na piegi i do wcierania w przypadku artretyzmu ksidz-zielarz zaleca natomiast nalewk alkoholow z rodza ju, jaki czsto napotykamy w medycynie klasztornej: rozdrobnione grne fragmenty kwitncej roliny naley wymiesza w proporcji 1:4 z dobr wdk owocow i postawi na socu na 14 dni. Nastp nie odcedzi, rozcieczy wod destylowan do 40 procent i prze chowywa w chodnym i ciemnym miejscu (Weidinger 1995: 175). Dla ojca Weidingera ju sam widok kwitncej szczeci by budujcy: dusza zaczerpnie niezmierzonej wartoci uzdrawiajcej. aknie bowiem nieprzemijajcej prawdy, aknie Boga! Jak widzielimy w poprzednim rozdziale, wspczesne zioo lecznictwo chiskie stosuje szcze (xu dun) w poczeniu z zioami uzupeniajcymi w senxu (stanie niedoboru esencji nerkowej) oraz w chorobie wtroby i krwi. W chiskiej medycynie przypisuje si szczeci nastpujce dziaanie : 63 zapobiega zanikowi koci i cofa jego skutki (osteoporoza) wspomaga proces zdrowienia uszkodzonych koci zapobiega poronieniom (agodzi skurcze macicy) poprawia stan ukadu immunologicznego
63 http://altemative healin.org/Xu_duan.htm
149
150
niszczy bakterie Diploccocus pneumoniae (Streptococcus pneumoniae) agodzi niedobr witaminy E umierca wiciowce Trichomonas urogenitalis atakujce narzdy rozrodcze wzmacnia macic Szcze wspomaga jang - aktywny, mski, zapadniajcy, ja sny, ciepy, wypeniajcy aspekt energii chi. Poniewa rolina ta wzmacnia jang, naley zachowa ostrono stosujc j w stanach niedoboru jin (yimcu) i niedostatecznego ognia.
Sposoby przyrzdzania
Napar: 1 yeczk rozdrobnionych wieych lub suszonych sprosz kowanych korzeni krtko zagotowa z filiank wody, pi na pusty odek 3 filianki dziennie. Napar nadaje si szczeglnie dla cho rych, ktrzy le znosz alkohol. Napar mona przyrzdza rwnie z lici rozet szczeci, samych lub wymieszanych z korzeniem. Nalewka: wieo wykopany korze szczeci naley oczyci, ale nie obiera, gdy w skrce korzenia zawarta jest wikszo substancji czynnych, a nastpnie starannie rozdrobni, woy do zakrcanego soika, mocno ugniatajc, a nastpnie zala wdk i odstawi do zmacerowania w ciepe miejsca. Po trzech tygodniach nalewka jest gotowa. Ten, kto nie chce czeka tak dugo, moe przyspieszy ten proces. W tym celu naley rozdrobni wiey korze w mikserze, a nastpnie zala alkoholem. W takiej postaci mona pi nalewk ju nastpnego dnia. Inn m oliw oci ktr wskazali mi terapeu ci, jest dodanie do naparu ze szczeci 3 kropli nalewki z korzeni na filiank. Proszek: dla maych dzieci cierpicych na borelioz nie nada je si ani gorzki napar, ani zawierajca alkohol nalewka. Jeden z moich przyjaci z powodzeniem leczy swoj trzyletni crk, u ktrej krtki, lubice chodne otoczenie, zadekoway si w pat kach usznych64, proszkiem z wysuszonego korzenia, ktry miesza z miodem i podawa dziecku.
64 Tzw. Lymphadenosis cutis benigna.
Woda z niecki Wenus: pewna lekarka z Wiednia opowiedziaa mi, e miaa kiedy maego pacjenta - wraliwe dziecko Indygo, ktre, jak opisywaa, chorowao na borelioz i nie reagowao ani na konwencjonalne, ani na alternatywne metody leczenia. Poniewa miaa ju dowiadczenie w stosowaniu esencji kwiatowych Bacha, wpada na pomys leczenia dziecka przy uyciu wody z niecki Wenus. Pozytywny skutek by widoczny, lekarka nazwaa go cu dem. Najlepiej jest, gdy chory sam przyrzdza napar, nalewk czy pro szek z korzenia albo te ma pewne rdo, z ktrego moe je naby. Niektrzy moi pacjenci pisali mi, e bardziej odpowiada im wywar ni nalewka. Zdaniem niektrych nalewka sprzedawana w aptekach jest zbyt saba, zawiera zbyt mao korzenia i za duo alkoholu. Istnieje wiele miejsc, gdzie mona naby preparaty ze szczeci, ale ich jako jest bardzo rna: dobrej, solidnej jakoci jest Kardenwurzel-Wiirze (37 procent alkoholu) Franza Machury (Physiologika Naturprodukte) jako su plement diety. Take dobrej jakoci s: Reichenhaller Kardenschnaps Nikolausa Schwenna (Landkaufhaus Mayer, Vachendorfer Str. 3, D-83313 Siegsdorf, te. 0049 (0) 88662 49340, fax (0) 8862 4934 30. Krauterelbder Kart (35% alkoholu) bioterapeuty Dietera Berweilera, Calendula Krautergarten, ze Stuttgartu-Mullhausen; Krauter Tropfle Elfenbad (50% alkoholu), wycig z korzeni i lici, wyprodukowany w najwyej pooonej gorzelni w Niemczech, na Michels Krauteralp, w Oberstaufen. Z pewnoci istniej jeszcze inni producenci dobrych suple mentw diety, nalewek i sproszkowanych korzeni, lecz nie znam ich z wasnego dowiadczenia. wiee roliny i nasiona mona ku pi w wielu gospodarstwach ekologicznych, na przykad Allgauer Krauergarten Artemisia (www.artemisia.de, info@artemisia.de) albo w Hof-Berggarten w Szwarcwaldzie (www.hof-berggarten.de, info@hof-berggarten. de).
151
Dawkowanie
Wikszo ludw nie zna zestandaryzowanego dawkowania lekw pochodzenia rolinnego. Istnieje ku temu dobry powd. Nie ma zestandaryzowanych ludzi, nie istniej zestandaryzowane infekcje. Dawkowanie powinno by dostosowane do usposobienia, stanu fi zycznego i psychicznego, wzrostu, wagi, wieku, wraliwoci i innych kryteriw (typowe jest dozowanie korzenia tataraku u Indian Odibwejw. Wielko kawaka korzenia, jaki naley poda choremu, od mierza si dugoci pierwszego czonu maego palca pacjenta). Dokadne dawkowanie przypuszczalnie nie jest a tak wane pisze H. Mettler z Zurychu, ktra ma szczeglny stosunek do szczeci i ktra wytwarza z niej homeopatyczn nalewk. Jej zaywanie, jak wskazuje dowiadczenie, napenia energi i osabia autoagresj. W tradycyjnej chiskiej medycynie ludowej znane jest nastpu jce dawkowanie substancji korzenia szczeci (Dipsaci rad.) w celu wzmocnienia obiegw funkcjonalnych wtroby i nerek: sproszko wany korze 10-20 g; jako skoncentrowany ekstrakt 0,5-2 g (Joe Hing Kwok Chu, 2007, www.altemativhealing.org/xu_duan.htm); 6-18 g (Suwanda/Tian 2005: 105) 10-15 g (Reid 1996: 149); 6-12 g (Tierra 1999: 307). Matthew Wood ze wzgldu na swoje homeopatyczne podejcie traktuje nalewk przede wszystkim jako informacj dla organi zmu. Jej dawkowanie jest odpowiednio niskie: trzy razy dziennie po 3 krople. Ta minimalna dawka jest prawdopodobnie optymalna dla osb wraliwych, o delikatnej konstrukcji. Krzepkim kowbojom i kowbojskim dziewczynom, drwalom i innym gruboskrnym twar dzielom, ktrzy od musli w ol raczej whiskey i befsztyk, taka daw ka pewnie nie wystarczy. Potrzebuj wikszej iloci. Moim zdaniem skuteczniejsza byaby wiksza dawka, czyli trzy razy dziennie po okoo 1 yki, zaywanej przed posikami na pusty odek. Zda niem R. Mullera osoby dorose dobrze znosz nawet trzy yki sto owe dziennie, zaywane przez trzy miesice; potem dawk mona dowolnie zmniejszy (Muller 2005). Pewien lekarz z Bremy zaleca rozpoczcie od niewielkiej dawki kilku kropli i stopniowe jej zwik szanie. W ten sposb prawdopodobnie da si ograniczy ewentualne reakcje Jarischa-Herxheimera (zob. s. 174). Indywidualn dawk mona ewentualnie przebada rwnie kinezjologicznie. Naley przy tym zapyta w pewnym sensie samego
152
ciaa lub podwiadomoci, jaka powinna by waciwa dawka: po lega to na tym, e kinezjolog uciska misie-indykator, najczciej biceps albo misie uda, i mierzy opr, podczas gdy pacjent trzyma specyfik w doni. To niekonwencjonalna metoda, ale istniej tera peuci, ktrzy s do niej przekonani. 153
Czas zaywania
Zaywanie leku trzy razy dziennie - rano, w poudnie i wieczorem - ma sens. Odbywa si w zgodzie z rytmem kosmicznym i chronobiologicznym, a take kulturowym polem morfogenicznym siga jcym czasw przedchrzecijaskich, celtycko-germaskich (Storl 2005a: 89).
Czas zbiorw
Korze dwuletniej roliny zbiera si w pierwszym roku pn jesieni, zim albo nastpnej wiosny, nim kwiat wystrzeli w gr. Gdy wyksztac si odygi i rolina zacznie rosn, zgromadzony potencja energetyczny roliny powdruje do gry i zostaje zuyty do kwitnienia i tworzenia nasion. Prawdopodobnie rwnie wtedy roliny posiadaj siy lecznicze, ale nie zostao to jeszcze zbadane. Fitolecznictwo jest wprawdzie prastar dziedzin ale wci jeszcze znajduje si w powijakach. Dla ogrodnikw: t pokan spokrewnion z driakwi rolin mona z powodzeniem hodowa w ogrodzie. Szcze dobrze ronie na przepuszczalnej, rednio urodzajnej glebie w socu lub pcie niu. Jest odporna na mrozy i szybko si rozprzestrzenia - przynaj mniej do momentu, a odkryj j zgodniae nornice. Wysiewa si j pn jesieni albo w iosn wprost do gruntu. Poniewa nasiona do wykiekowania potrzebuj wiata, nie nale y ich przysypywa, lecz tylko wcisn w w ilgotn gleb. Pniej zaleca si przerwa zbyt gsto rosnce kieki. Jeli kto chce to zrobi dokadnie wedug regu sztuki, niech wybierze zarwno na wysiew, jak i na zbiory dzie korzenny, to znaczy taki dzie, w ktrym Ksiyc znajdzie si w znaku Ziemi - Byka, Panny, Ko zioroca.
Bogosawiestwo przodkw
To, e trafiem na szcze, ma z pewnoci zwizek z moimi przod kami. Ludy przedchrzecijaskiej Europy wierzyy powszechnie, e czonkowie rodziny, ktrzy przeszli ju w zawiaty, w dalszym cigu troszcz si o swych potomkw i zsyaj im inspiracje i wska zwki. W dzieciach i dzieciach ich dzieci speniaj si ich marzenia i nadzieje. Tak jak u pozostaych ludw pierwotnych, wiedziano, e prcz ludzkich krewniakw istniej te krewni i powinowaci w po staci zwierzt i rolin; etnolodzy okrelaj ich mianem totemw. Owe totemy (z jzyka algonkiskiego ototeman - jego siostrzany krewny) towarzysz plemieniu z pokolenia na pokolenie, s czci rodzinnej karmy. Zwierzta i roliny totemiczne s otaczane czci, chronione, rozmnaane, uchodz za wite, za tabu: ich imionami nazywa si dzieci, zdobi herby i chorgwie. Gdy odkryem szcze jako lek, zorientowaem si, e bya ona swego rodzaju rolin totemiczn dla moich przodkw ze strony matki. Od kiedy sign pamici, byli oni tkaczami i sukiennikami. Mieszkali w Crimmitschau w Krlestwie Saksonii oraz w pooo nej nieopodal wiosce Manichswalde w Turyngii. Na targi w Lipsku adowali na rczne wzki bele sukna, owoce swej mudnej pracy, i wdrowali pieszo 50 km w d rzeki do miasta targowego. Na pew no jest we mnie troch z tkacza; jak inaczej mgbym wytrzyma caodzienne siedzenie nad maszyn do pisania czy komputerem? Przdza, ktr tkam, nie jest ju zrobiona z weny czy baweny, lecz skada si z niewidzialnych nitek myli. I nawet jeli nie jest widoczna w sensie fizycznym, to jednak nitki te m usz zosta sta rannie zgrplowane i utkane. Istnieje zwizek midzy tekstyliami a tekstem (od aciskiego texere = tka, ple, artystycznie czy ze sob). Te odziewaj ciao, tamte ducha. Tkaniny, ktre przd, peni rol duchowego paszcza dla duszy, paszcza, ktry ma ogrze wa take w chodniejszych czasach. Na pocztku XIX wieku, kiedy Napoleon podbi Europ, prze mys tkacki przeywa gwatowny rozwj. Blokada kontynental na uniemoliwiaa import tanich brytyjskich tkanin. W manufak turach pojawiy si maszyny parowe. Energii z wody dostarczaa spywajca z Rudaw rzeka Pleisse, wgiel kamienny wydobywano w pooonym nieopodal Zwickau. Cech rozkwit: mistrzowie tkac cy przeistoczyli si w fabrykantw, ciasne szwalnie zamieniy si
154
w ogromne hale fabryczne, skromne domy w wille otoczone parka mi. W 1843 roku mj prapradziadek Carl Moritz Schmidt zaoy fabryk wkiennicz, specjalizujc si w tkaninach na paszcze eksportowanych do wszystkich krajw wiata. Ale wszystko, co po wstaje, kiedy mija. Strajk pracownikw przemysu wkienniczego w Crimmitschau (1903-1904), ktry obj niemal 8000 robotnikw i trwa 2 1 tygodni, by pierwszym przymrozkiem dla kwiatw do brobytu. Potem nadesza wojna, wiatowy kryzys gospodarczy i in flacja, okupacja sowiecka i wreszcie centralistyczna niegospodar no systemu NRD. Mj dziadek kierowa firm a do jej fikcyjnej, zaaranowanej przez pastwo upadoci i wywaszczenia, ktre po niej nastpio. Gdy odwiedziem go w poowie lat osiemdziesitych, babcia ju nie ya. Straci wszystkie doczesne dobra, ale nie przywizywa si do rzeczy materialnych. - To wszystko wymys - powiedzia swobodnie, dokadnie tak, jak zrobiby to Schopenhauer - czy jest si bogatym czy biednym, powaanym czy lekcewaonym, nie naley sobie w zwizku z tym niczego wyobraa. Cho pozwolono mu zachowa trzy pokoje w willi, z ktrej go wywaszczono, mieszka w garderobie, poniewa bya ona tak maa, e mona j byo ogrza elektrycznym promiennikiem ciepa. Mieszka tam niczym pustelnik w jaskini, pali fajk i pogra si w gbokich medytacjach. Przy yciu utrzymywaa go minimalna renta i jedzenie z fabrycznej kuchni. Rozmawialimy o wkiennictwie i wyliczylimy, e w cigu owych stu lat w fabryce utkano tyle materiau, e starczyoby go na drog do Ksiyca i z powrotem. Kiedy pewnego dnia dziadek wy cign jakie pudeko i ostronie zdj wieczko, miaem wraenie, e musi si w nim znajdowa co zupenie szczeglnego, by moe ostatnie klejnoty rodzinne albo co podobnego. Ale to byy szorstkie i kujce suche kwiatostany: szcze. - Dla tkacza to bardzo szczeglna rolin - powiedzia, podno szc do gry palec poky od zatykania fajki. Potem opowiedzia, jak w dawnych czasach uywano do grplowania przepoowionych gwek kwiatw przymocowanych do desek. W przeciwiestwie do stalowych czy plastikowych zgrzebe mocne, ale elastyczne u ski nie dr wkien. Ich elastyczno jest podobno niedocigniona. Jeszcze niedawno w fabrycznych maszynach do apretury uywa
155
156
no takich szczotek przymocowanych do obracajcych si wakw. Suyy one do nadania tkaninom paszczowym, flaneli, materiaom mundurowym, lodenowi i filcowi bardziej szorstkiej powierzchni, a nastpnie wygadzania ich. Dziki temu tkaniny staway si cie plejsze. To, co opowiada, byo ciekawe, wczeniej uznabym bo wiem szcze najwyej za skadnik suchych bukietw. Stary sukiennik opowiedzia mi o pewnej rodzinnej tragedii, o ktrej nigdy przedtem nie mwi, a o ktrej bardzo wiele rozmyla. Mroczne tajemnice istniej w kadej rodzinie, s czci rodzinnej karmy. Powiedzia mi, e jego matka bya bardzo chorowita, ju we wczesnych latach swego maestwa cierpiaa na ostry reumatyzm. Nie moga niemal chodzi, spdzaa wiele czasu na kuracjach nad Batykiem i zgodnie z wczesn mod prbowaa zagodzi bl wi zytami u magnetyzera. W takich warunkach trudno byo oczywicie mwi o uciechach ycia maeskiego. Kto wie - docieka - by moe mj ojciec ktrego razu w cza sie wesoej, zakrapianej wyprawy na zielon trawk w dzie Wnie bowstpienia zosta trafiony zatrut strza Amora? W tym dniu zwyczajem byo bowiem, e mczyni w otwartych, wielomiejscowych powozach przystrojonych gazkami brzozy udawali si do pobliskich wiosek i przysikw. W jednej czy drugiej gospodzie wychylali szklaneczk i zabawiali si z dziewkami. Moe wtedy to si stao, moe zarazi si syfilisem? Wprawdzie nigdy si o tym nie rozmawiao, ale moja siostra co rusz dostawaa wrzodziejcej wysypki na gowie i w wieku jedenastu lat zmara na zapalenie wy rostka robaczkowego. By moe bya zaraona od urodzenia. Na wiasem mwic, kiedy umara, w naszym dziecinnym pokoju spad z hukiem obraz ze ciany. Ojciec co roku jedzi na kuracj do Bad Tlz, aby oczyci krew. To mi si wydaje podejrzane. Jaki to musia by dugi, trwajcy wiele lat lk, cierpienie i na dzieja, jeli przypuszczenia te miayby si rzeczywicie okaza prawdziwe? Wstydzono si tego, ale Albert Reibmayr w ksice Die Immunisierung der Familien bei erblichen Krankheiten pisze: W Europie z pewnoci nie ma ani jednego czowieka, wrd kt rego czterech tysicy przodkw, jakich mia w cigu czterech ostat nich stuleci, wielu nie walczyoby z t chorob niezalenie od tego, jak bardzo uczucia broni si przed tym nieprzyjemnym, cho nie wtpliwym faktem (Baumler 1997: 113).
Cierpienia przodkw nie przem ijaj wraz z nimi. Stanowi pole mocy, ktre u potomnych przyjmuje posta zada i odpowiadaj cych im zdolnoci umoliwiajcych zniesienie dawnej karmy. W ten sposb rwnie przodkowie zostaj uwolnieni od tego, co krpowa o ich za ycia. Kto wie, moe szcze, rolina zwizana od stuleci z przemysem wkienniczym, trafia do mnie wanie w zwizku z takimi dawnymi relacjami zwizanymi z rodzinn karm?
157
158
Celem je s t pokazanie choremu czowiekowi, ja k moe wzi chorob w swoje wasne rce, przekazanie mu wspodpowiedzialnoci i wspieranie go w jego drodze do wewntrznej i zewntrznej wolnoci.
Jurg Reinhard, Heilpflanzen und Goldtiichlein
Hipertermia systemowa obejmuje rozgrzanie caego ciaa w celach terapeutycznych [...] Celem systemowego przegrzania je s t naladowanie pozytywnych efektw gorczki. Zwykle powoduje si podniesienie w cigu od 1 do 2 godzin temperatury caego organizmu od 41 do 42 stopni Celsjusza lub alternatywnie 39-40 stopni Celscjusza w okresie 4-8 godzin.
R. Wanda Rowe-Horwege, University of Texas Medical School, 2006
RODKI TERAPEUTYCZNE WSPOMAGAJCE LECZENIE SZCZECI
Mamy skonno do uproszczonego mylenia: lubimy dzieli wiat na zy i dobry, na czarny i biay, ignorujc znajdujce si pomidzy odcienie. Take ludzkie mylenie upraszcza rzeczywisto: w przy padku roliny leczniczej szukamy danej substancji czynnej, zapomi najc przy tym atwo, e uzdrawiajc melodi odgrywa najczciej caa orkiestra wspdziaajcych ze sob elementw. Szukamy take zawsze jednej jedynej przyczyny choroby lub jednego zarazka, ktry zamierzamy zniszczy przy uyciu jednego leku, na przykad antybiotyku. Dzi kady ju powinien to wiedzie: choroba nigdy nie ma tylko jednej przyczyny, na przykad zakaenia jakim zarazkiem. Warun kiem powstania schorzenia, ktre dotyka czowieka, s zawsze wie lorakie zaburzenia. Nauki medyczne przesuny chorob w obszar odpowiedzialnoci biologii. To rwnie redukcjonistyczne uprosz czenie. Ograniczajc si do funkcji biologicznych, zamykamy oczy na fakt, e choroby powstaj w obszarze oddziaywania aspektw spoecznych, ekonomicznych i ekologicznych. Warunki pracy, ro dzaj i jako dostpnej ywnoci, substancje toksyczne w wodzie, powietrzu i poywieniu, higiena, styl ycia - baagan, niedostatek snu i ruchu - dugotrwae napicie (stres), problemy emocjonalne, konflikty wewntrzne, informacje z mediw obciajce psychik, strach, nienawi, zazdro i wiele innych przygotowuj grunt, na ktrym choroba moe si rozwin. Dlatego suszne jest podej mowanie prb przywrcenia porzdku i rwnowagi na wszystkich paszczyznach - fizycznej, spoecznej i duchowej. I tak jak nie istnieje ta jedna jedyna, monokauzalna przyczyna choroby, tak te nie istnieje czarodziejska kula, cudowny rodek, ktry za jednym zamachem wyeliminuje chorob. Kuracja nalewk czy naparem ze szczeci powinna by zatem wspierana innymi nie szkodliwymi rodkami medycyny naturalnej i kolejnymi zabiegami terapeutycznymi. Monika Falkenrath podkrela, e sensowne i po dane byoby poczenie jak najwikszej iloci rodkw terapeu tycznych. Naley je wdroy na wszystkich trzech paszczyznach:
159
ciaa, duszy i psychiki. Daj one, jak to nazywa, efekt synergii 6 5 (Falkenrath 2003: 230). Oto zaledwie kilka rodkw, za pom oc ktrych mona wspo maga kuracj szczeci u osb chorych na borelioz. Najwiksze znaczenie ma i nad wszystkimi gruje terapia przegrzaniem. 160
Terapia przegrzaniem
U wielu chorych na borelioz dobre efekty przynioso samo picie nalewki ze szczeci lub naparu. Znacznie lepiej jest jednak poczy kuracj szczeci z terapi przegrzaniem. Tak Indianie z rejonu Pa cyfiku leczyli ki i inne schorzenia wywoywane przez krtki, takie jak pinta czy frambezja (zob. s. 216-217). Dawno temu, p miliona lat przed nasz e r grecki filozof Parmenides sformuowa nastpujcteori: dajcie mi moc wywoywa nia gorczki, a ulecz kad chorob. Nasze babki, ktre troszczyy si o zdrowie domownikw i zwierzt gospodarskich, wiedziay to od zawsze. Znay zioa napotne, przede wszystkim kwiaty bzu czar nego i lipy, z pom oc ktrych wypdzay choroby z ciaa i czonkw (zob. Aneks, s. 244). Czsto chorych, zwaszcza na reumatyzm, go rczk, puchlin i wysypk, prowadzono do niewystygej jeszcze piekarni. Take blade, chorowite mae dzieci kadziono w ciepym popiele lub piasku pieca, aby je dopiec. Bya to kuracja napotna, tak jak indiaski rytua. Wierzono, e duchy choroby nie s w sta nie znie gorca. O tym, e zwyczaj ten jest bardzo stary take w naszym krgu kulturowym, wiadcz kocielne rozporzdzenia z okresu wczesnego redniowiecza uznajce go za zabobon i zaka zujce go (Bachtold-Staubli, t. I, 1987: 789). Dla pogaskich Ger manw piec by symbolem ciepego matczynego ona, wrotami do krlestwa matki Ziemi, pani piekie oraz duchw przodkw. Chory musia - w ramach regressus ad originem - powrci do ona matki, aby w pewnym sensie na nowo narodzi si zdrowy. Ta sama symbolika czy si take z indiaskim szaasem potw; szaas jest macic matki Ziemi. Chorzy i zdrowi siedz nago ni czym pody w jej brzuchu i wraz z potem oddaj cae zo. Potem,
65 Synergia (gr. syn = razem, ergon = dzieo), wspdziaanie.
oczyszczeni, ze wie energi yciow i obdarzeni nowymi wi zjami, wyczoguj si z powrotem na wiat. Indianie Lakota nazy waj swe szaasy potw oinikagapi, miejscem, gdzie odnawia si ycie. Gorce ono matki Ziemi jest miejscem witym; znajduje si poza czasem i przestrzeni w wiecznoci. Tu znika poczucie czasu. To miejsce modlitwy. Potni bogowie i duchy panujce nad uzdrawiajcymi siami wchodz tu i wychodz. Do wyzdrowienia przyczynia si nie tylko upa niemal nie do wytrzymania, lecz take zioa wysypywane na rozgrzane do czerwonoci kamienie: bylica trjzbowa (Artemisia tridentata, A. ludoviciana, prairie sage), turwka wonna (Hierochloe odorata, sweet gras), jaowiec (Juniperus ludoviciana, cedar) czy lubczyk ogrodowy (Ligusticum spp. Osha). Zioa te pomagaj otworzy dusz, poszerzy wiadomo i przey yciodajne wizje. Szaasy potw i kpiele parowe s spadkiem po kulturze myli wych i zbieraczy z epoki kamienia na pkuli pnocnej. Jedynie poudniowoamerykascy Indianie zachowali ich pierwotn form. Rosyjska ania parowa, skandynawska sauna czy gorce japoskie kpiele to wszystko pochodne paleolitycznego szaasu potw. Dla Aztekw dom pary, temazcal, by jednym z najwaniejszych obiek tw leczniczych. Powicono go Tonantzin, matce bogw i ludzi, pani rolin leczniczych i uzdrowicieli. Bya ona odpowiedzialna rwnie za wszystkie wydzieliny ciaa. Ogrzewane od zewntrz jaskiniopodobne pomieszczenie, do ktrego si wczogiwano, uwa ano za jej ono, w ktrym leczono takie choroby, jak dna mocza nowa, artretyzm, wypryski skrne, choroby pciowe i inne bolesne dolegliwoci. Jak dziaa sztuczna terapia przegrzewajca? Polega ona na nala dowaniu naturalnej gorczki, istotnej reakcji obronnej organizmu. Jej podstawowe aspekty to: Przegrzanie dziaa napotnie. Otwieraj si pory i toksyczne pro dukty przemiany materii wydostaj si na zewntrz; Przegrzanie poprawia ukrwienie. Minie i tkanki s lepiej ukrwione i lepiej natlenione, toksyny atwiej usuwane s z orga nizmu; Przegrzanie wpywa na odporno. Bakterie, grzyby i wirusy, przede wszystkim wirusy bakterii grypy i HI, nie s odporne na cie po. Najnowsze badania amerykaskie dow odz e w temperaturze
161
107 stopni Farenheita (42 stopnie Celsjusza) m og te obumiera komrki nowotworowe. Ocenia si, e chorzy na raka m aj 25-33 procent wicej szans na wyzdrowienie.
162
Uwaga! Sztuczna terapia przegrzewajca jest w najwyszym stop niu problematyczna dla ludzi z problemami sercowymi i ukadu krenia (zakrzepica, miadyca, wysokie cinienie krwi, a take grulica, epilepsja, cukrzyca), dlatego naley z niej zrezygnowa lub ograniczy do krtkich kpieli. W razie wtpliwoci naley zawsze skonsultowa si z lekarzem!
Julius Wagner von Jauregg (1857-1940), profesor psychiatrii i cho rb nerwowych w Wiedniu, wzi sobie do serca zacytowane wyej stwierdzenie Parmenidesa. W roku 1883 zauway, e napady go rczki zbawiennie oddziauj na pacjentw dotknitych paraliem. Zacz wic eksperymentowa na swoich pacjentach, wywoujc wysok temperatur. Szczepic ich zarazkami malarii, prbowa, mona by powiedzie, przepdzi diaba szatanem. U chorych na ki przynioso to zauwaalny efekt. Szczeglnie skuteczne okazao si wszczepienie malarii w przypadkach poraenia postpujcego, bdcego skutkiem kiy ukadu nerwowego. Jedna trzecia pacjen tw zostaa cakowicie wyleczona, u kolejnej jednej trzeciej doszo do dugotrwaych remisji, u jednej trzeciej natomiast nie wystpia poprawa. Aby potem wyleczy malari, sign po klasyczne lecze nie wycigiem z kory drzewa chinowego (chlorochina) (Baumler 1997: 233). Za swoje odkrycie profesor od gorczki otrzyma w 1927 roku Nagrod Nobla. W latach trzydziestych XIX wieku naukowcy odkryli, dlaczego malaria leczy ki. Nawracajce napady gorczki z temperatur si gajc 42 stopni Celsjusza zabijaj krtki. Poniewa borelioza rw nie jest chorob powodowan przez krtki, zastosowanie sztucz nej gorczki, to znaczy terapii przegrzaniem lub hipertermii, rwnie w tym przypadku jest rozsdnym rozwizaniem. Tempera tura kpieli powinna przy tym czasowo i stopniowo wzrasta do 42 stopni Celsjusza (kontrolowa za pom oc termometru).
Oczywicie rne osoby m aj rn tolerancj na wysokie tem peratury. Naley wic zaywa kpieli, przebywa w saunie czy szaasie potw w takiej temperaturze i w takim czasie, jakie jest si w stanie znie, a nie trzyma si kurczowo abstrakcyjnych zalece. Eksperci nie s zupenie zgodni co do krytycznej wysokoci ciepo ty ciaa, ale w temperaturze 42,5 stopni Celsjusza moe ju do do szoku termicznego66.
163
Procedury rozgrzewania caego ciaa: Szaas potw Indiaski szaas potw w rozumieniu historycznokulturowym zwizany jest ze starogermaskimi, sowiaskimi i syberyjskimi aniami parowymi. I tu, i tu, polewa si gorce kamienie wod i na zmian, zalenie od rodzaju choroby, odparowuje si na nich zioa. Indianie Gr Skalistych posypuj kamienie bylic stepow pysznogwk szkaratn jaowcem albo jewk; Indianie Potawatomi polewali kamienie w o d w ktrej moczyli uprzednio ga zki oczaru wirginijskiego (Hamamelis virginiana) agodzcego ble mini (Vogel 1982: 395), a Indianie Menominee leczyli gry p, sypic na kamienie igy choiny kanadyjskiej (Tsuga canadiensis). Aby zwikszy wytwarzanie potu, uczestnicy rytuau pili do datkowo wywary z zi: u Indian ze Wschodniego Wybrzea by to wywar z oczyszczajcych krew korzeni sasafrasu, u Irokezw z kwiatw czarnego bzu, u Indian z Prerii napar z pysznogwki (Monarda fistulosa). Zarwno w Nowym, jak i w Starym Swiecie nacierano ciaa zioami lub chostano wieymi (brzozowymi) witkami, aby przepdzi duchy nieczyste i pobudzi ukad kre nia. Po przegrzaniu ciao schadza si zim n w od lub niegiem; pozwala to pozamyka pory i powoduje dodatkowy szok immu nologiczny pozytywnie wpywajcy na zdrowie.
66 W przypadku cikich chorb nowotworowych temperatur t w warunkach klinicznych i pod nadzorem lekarza nawet stopniowo si przekracza (zob. http:// perutonectomy.com/content/defs/hyperthermia.html).
164
Szaasy potw Indian Nawaho i Indian karaibskich
Sauna Suche, gorce powietrze osiga temperatur od 60 do 90 stop ni Celsjusza, lecz suche ciepo nie jest tak skuteczne jak wilgotne. W pewnych odstpach czasu naley zaywa zimnej kpieli albo polewa si zimn wod i chosta brzozowymi witkami. Kpiele Marii Schlenz Wprowadzone przez poon Mari Schlenz kpiele caego ciaa trwajce okoo godziny rozpoczynaj si w temperaturze wody 35 stopni Celsjusza, ktra ronie stopniowo do 40, a nawet 45 stopni. Nad powierzchni wody wystaje jedynie gowa. Pa cjent czy pacjentka przed kpieli w jej trakcie powinni duo pi, aby nie doszo do napadu saboci. Aby pobudzi krenie, na ciera si skr szczotk. Kpiel na wszelki wypadek naley prze prowadza zawsze pod kontrol lekarza. Maria Schlenz kurowaa w ten sposb trudne do wyleczenia choroby, takie jak artretyzm, rak i tyfus, a take spokrewnion z borelioz gorczk powracaj c. Wane: kpieli Marii Schlenz nie przerywa si schadzaniem! Gorce rda lecznicze Od niepamitnych czasw gorcym rdom i kpielom ter malnym przypisuje si uzdrawiajc moc. Ju na dugo przed Rzymianami gorce rda w okolicach Akwizgranu, Orleanu, Yichy, Ourense (Galicja), Bath (Anglia), Baden (Aargau) cieszy-
y si saw miejsc leczcych najgroniejsze choroby. U Celtw termy uchodziy za kocio (macic) Wielkiej Bogini. Soce bg soca i zdrowia Belenos, po gaelicku Grannos, strzego tych rde; samo soce ogrzewao je w czasie swej nocnej wdrw ki z drugiej strony Ziemi67. Jednocz si tu praelementy ogie i woda, tak jak rozumieli je Celtowie. Kpiele w gorcym piasku Kpiele w piasku s odpowiednie take dla osb majcych problemy z sercem i ukadem krenia. Trudno zastosowa je na cae ciao, dlatego najczciej ogranicza si je do rk i stp. Piasek zostaje rozgrzany do temperatury 60 stopni Celsjusza, a nastp nie chory wkada do niego koczyny na 20-30 minut, poruszajc w tym czasie palcami (Seidenschwanz 1978: 97). Podobny skutek przynosi urlop spdzony na rozgrzanej tropikalnej play.
165
Kpiele doni i stp Kpiele doni i stp s oglnie korzystne. Maurice Messegue, zalecajc takie kpiele z uyciem leczniczych zi, osiga zna czce sukcesy. Podeszwy stp i wntrza doni s bardzo wra liwe i rejestruj bodce gbokie ze strony zi. Poza tym przez strefy poczone ze wszystkimi narzdami wewntrznymi ener getycznymi (eterycznymi) meridianami oddziauje si rwnie na te narzdy. Dodatkowo podeszwy stp i wntrza doni su do wydzielania potu i tym samym usuwania toksyn i produktw przemiany materii z organizmu. Kpiel z dodatkiem traw i zi Do kpieli mona doda nastpujce wywary - wywar z kwiatw traw (Graminis flos): zala gar kwiatw traw, pozostawi do nacignicia, a nastpnie doda do kpieli.
67 Bg soca Grannos pojawia si noc gboko w wodach podziemnych i do prowadza je do wrzenia. W takiej postaci bg soca jest kocherem. Grannos by czczony midzy innymi w Aque Grani, czyli dzisiejszym Akwizgranie (Aachen) (Storl 2005a: 84).
166
Silnie pobudza przemian materii, poprawia ukrwienie tkanek i dziaa uspokajajco (np. przy fibromialgii). Kwiatami traw okrelamy resztki pozostae na ziemi w stodole po nakarmieniu zwierzt sianem, zoone z wiech kwiatw, przede wszystkich pachncej marzank tomki wodnej (.Anlhoxanthum odoratum), kwiatw powoju i polnych kwiatw. Szczeglnie skuteczne jest siano z gr. - Krwawnik pospolity (Achillea millefolium). Krwawnik po spolity, stosowany wewntrznie i zewntrznie, jest substancj wzmacniajc. Wspomaga prac wtroby i pcherzyka ciowe go, dziaa rozkurczowo, wspomaga przepyw krwi ylnej, dziaa lekko moczopdnie i napotnie, wypukuje toksyny i dziaa prze ciwzapalnie. - Skrzyp polny (Euisetum arvense): gar skrzypu polnego gotowa przez 15 minut, pozostawi do nacignicia i doda do kpieli. Pomaga w stanach zapalnych staww, zapaleniu staww w przebiegu boreliozy, reumatyzmie i schorzeniach tkanki cz nej. Skrzyp zawiera midzy innymi kwas krzemowy przyswajany przez organizm, ktry wzmacnia tkank czn oraz buduje tkan k kostn i chrzstn. Pacjenci cierpicy na dotkliwe ble zako cze nerwowych m og zaywa kpieli caego ciaa z dodatkiem wywaru ze skrzypu, ktry agodzi bl. Czas i czstotliwo kpieli: okoo 15 minut, najlepiej codzien nie lub co dwa-trzy dni przez miesic.
Przy zapaleniu staww w przebiegu boreliozy pomaga rwnie roz grzewanie selektywne (hipertermia rdmiszowa) dotknitych schorzeniem staww gorcymi okadami, okadami z gorcej pap ki ziemniaczanej lub bota. Jeszcze lepsze s okady fango (fango to zwietrzaa skaa bazaltowa lub szlam mineralny pochodzenia wulkanicznego) albo okady z parafiny. Woda jest zbyt gorca ju w temperaturze 50 stopni Celsjusza, natomiast fango czy parafin, poniewa sabo przewodz ciepo, mona wytrzyma jeszcze w tem peraturze ponad 80 stopni Celsjusza. Po dwch-trzech kwadransach okad naley zdj i poczeka, a pot przestanie si wydziela.
W wielu przypadkach pomaga take gorcy, wilgotny okad z worka wypenionego traw, a nawet strumie gorcego powietrza (z suszarki). Dodatkowe rodki pomocnicze w leczeniu zapalenia staww to okady z rozgniecionych lici kapusty woskiej, kompresy z dodat kiem olejku Retterspitz, kpiele stp z dodatkiem wywaru ze skrzy pu polnego (Euisetum) oraz zasadowe kpiele stp dziaajce od kwaszajco. Na co zwrci uwag podczas kuracji potnych: Przed kpiel saun czy terapiprzegrzaniem dobrze jest przepro wadzi post albo przynajmniej oprni jelita i pcherz moczowy. Pocenie naley wspomc piciem naparu z kwiatu lipy, krwawni ka lub czarnego bzu. Naley pi duo, aby popyno sporo potu. Poniewa gwatowne i czste poty powoduj wypukiwanie z tka nek licznych soli mineralnych, naley koniecznie zwrci uwag na zachowanie waciwego poziomu elektrolitw. Naturalna sl - sl morska, sl kamienna (himalajska), sl krystaliczna - do ku pienia w sklepach z ywnoci ekologiczn jest lepsza ni zwyka jodowana sl kuchenna. Do soli kuchennej, w celu poprawienia jej sypkoci, dodaje si wodorotlenek aluminium: aluminium lubi si odkada w synapsach nerwowych w mzgu i moe mie zwizek z powstawaniem choroby Alzheimera. Sl naley przyjmowa rozpuszczon w sokach owocowych albo soku z cytryny. Ewentualnie mona dodatkowo spoywa sole dra Schiisslera. Nie trzeba si obawia, e spoycie soli w niebezpiecz ny sposb podwyszy cinienie krwi i zaszkodzi nerkom. Ostatnie
ania fiska. Drzeworyt z: Retzius, Sztokholm 1881
168
badania neguj zwizek midzy spoyciem soli a wysokim cinie niem krwi (Pollmer/Warmuth 2003: 262). Najlepsz por na kpiel rozgrzewajc jest wieczr. Potem mo na pooy si do ka, odpry i wypoci si pod kodr. Po wypoceniu si nastpuje krtki, ale mocny zimny bodziec, na przykad zimny prysznic albo krtkie zanurzenie si w zimnej wodzie, rzece lub stawie, albo, jak w saunie fiskiej, tarzanie si po niegu. Zamyka on pory i, wedug Kneippa, dobrze wpywa na na czynia krwionone, ktre zachowuj elastyczno. Nastpnie chory zawija si w kodr i kadzie do ka (Alexander/Zoubeck 1985: 71). Ale szok termiczny to co dla osb o solidniejszej konstrukcji. U niektrych bardziej osabionych pacjentw naley unika zim nych bodcw.
Waciwe odywianie si podczas kuracji

0 podstawach ywienia ju wspominalimy (zob. s. 94). Podkrel my to jeszcze raz: zgodnie z hasem kwane napawa ochot sod kie czyni kwanym dr Orth radzi nam, bymy utrzymywali krew na idealnym poziomie wartoci pH 7,25-7,35. Przez niewaciwie odywianie (produkty wysoko przetworzone, nadmiar biaka, cukier przemysowy) poziom pH obnia si i krew si zakwasza. Kwana krew nie tylko wabi kleszcze i komary, lecz take sprzyja mikroor ganizmom chorobotwrczym, grzybom i bakteriom. Niemal kada cika choroba czy si z nadmiernym zakwaszeniem krwi i tka nek, co odnosi si zarwno do chorb zakanych, jak i przewlekych chorb w rodzaju dny moczanowej, reumatyzmu, ale rwnie nowo tworw, biaaczki i AIDS (Orth 1998: 28). Aby utrzyma zasadowy odczyn krwi, zaleca si naturaln diet z du iloci surowych produktw, to znaczy duo owocw, warzyw, warzyw kwaszonych w mleku, chleba na zakwasie i co jaki czas octu jabkowego. Wedug Moniki Falkenrath, ktra by wyleczy si z boreliozy, take radykalnie zmienia sposb ywienia, nieodczn czci die ty jest ziemia krzemianowa (Falkenrath 2003: 120). Lecznicza zie mia zawierajca krzem, a jeszcze bardziej wywar ze skrzypu polne go o duej zawartoci kwasu krzemowego poprawiaj odporno ukadu odpornociowego, wzmacniaj skr, wosy, tkank czn 1 ciany naczy krwiononych, stabilizuj tkank kostn dziaaj
oczyszczajco na skr i narzdy zmysw, w szczeglnoci na oczy, pomagaj przy egzemach, liszaju i grzybicy. Skutki te wynikaj ze zdolnoci krzemu do przekazywania yjcym organizmom porzd kujcej kosmicznej mocy wiata i ciepa. W badaniach naukowych rolnictwa biodynamicznego znaleziono na to liczne dowody. M ona byoby jeszcze wiele mwi na temat moliwoci terapeu tycznych ywienia. Nas interesuje tutaj lekka dieta, jak karaibskie i poudniowoamerykaskie uzdrowicielki zalecay chorym na ki jako cz kuracji z uyciem drewna gwajakowca i codziennych se answ napotnych. Pacjenci mogli spoywa jedynie bia ywno - orzechy platanu, maniok, serca palmowe, orzechy kokosowe, bia e dynie i tym podobne. Pomijajc biae miso ryb, (krwawe) miso byo surowo zabronione. Rezygnowano rwnie z soli i przypraw. Jaki jest tego kontekst kulturowy? W Ameryce Poudniowej chory nie bierze, tak jak gdzie indziej, udziau w codziennym yciu. Kadzie si sam w szaasie. Gorczku jc i drzemic, czciowo znajduje si ju w tamtym wiecie, w wie cie duchw i zmarych. W sennej gorczce widzi istoty z tamtego wiata, ktre przechodz przed jego ciao, zostawiajc w nim lady. Przez to sam ju jest po czci kim z zawiatw, duchem. By moe umrze i ostatecznie przejdzie w zawiaty. Tak samo chory, ktry jest w stanie krytycznym (od greckiego krinein = rozdziela, rozcza, wybiera, decydowa) i czasowo yje w oddaleniu od spoecznoci, w takim szczeglnym stanie znajduj si modzi ludzie poddawa ni rytuaom inicjacji i przejcia (rites de passage). Umieraj jako dzieci, rodz si po transformacji jako doroli i powracaj do spo eczestwa. Midzy rytualn mierci i powtrnymi narodzinami i jedni, i drudzy, chorzy i inicjowani, yj niczym duchy, oddzieleni od spoecznoci, jedni i drudzy przechodz przez bolesne prby i, czsto pod wpywem rolin silnie zmieniajcych wiadomo, po znaj wiat bogw i duchw. W tym czasie cakowicie poszcz albo jedz tylko lekkie posiki zoone z biaych produktw. Jako duchy jedz pokarm duchw. Jest on biay, gdy biel jest kolorem duchw. Duchy nie m aj czerwonej krwi i nie m iesiczkuj czerwie bo wiem jest kolorem ycia. Rwnie poudniowoamerykascy adepci szamascy yj w od osobnieniu oraz ascezie i spoywaj jedynie biay pokarm a do momentu, gdy narodz si ponownie jako uzdrowiciele i ludzie o zdolnociach magicznych. Tak staj si specjalistami zorientowa
169
170
nymi w wiecie duchw. Potrafi odnale zaginion dusz chorego i wyrwa j ze wiata duchw. Indianami Kogi yjcymi w wyso kich partiach Sierra Nevada w Kolumbii rzdz kapani nazywani mamas. Mamas s wybierani do swej roli jeszcze przed narodzina mi. Matka takiego przyszego mama moe je wycznie biae po trawy, takie jak biaa fasola, biae ziemniaki i biae larwy. Dziecko wychowuje si w jaskini, z dala od spoecznoci, a kiedy w wieku czterech lat przestaje by karmione piersi, moe spoywa wycz nie bia ywno. W ten sposb dorastajcy chopiec znajduje si cigle blisko wiata duchw zwanego aluna. Mamas, ubrani w biae baweniane szaty, m ajniezw ykjasno widzenia, kom unikujsi bezporednio z bogami i przodkami, m aj te nieprzerwan pami, sigajc wieki w przeszo. Umarli s bladzi, biae s szcztki cia. Ale biae jest take m skie nasienie, kryjce w sobie ogie ycia, oraz mleko matki, kt rym pokrzepia si noworodek i narodzony na nowo. Biel jest zatem take symbolem transformacji i nowego pocztku. Zamoni Hisz panie, ktrzy mieli pienidze i czas, by popyn do Ameryki i wy leczy si tam z francy, czyli kiy, take byli poddawani rite de passage. Przez sze tygodni ub czterdzieci dni pocili si, lec na hamakach, w onie pramatki, pili wywar z drewna gwajakowca i jak kady inicjowany spoywali jedynie chude biae pokarmy. Nicolaus Poll, przyboczny lekarz cesarza Karola V, opowiada w 1517 roku, e w ten sposb leczono okoo trzech tysicy hiszpaskich syfilitykw. Spoywanie przez inicjowanych wycznie biaych potraw to wzorzec kulturowy przede wszystkim poudniowoamerykaski i karaibski. Mona go pojmowa tak jak wegetarianizm, jako rodzaj ascezy i szamaskiej techniki wywierania okrelonego wpywu na wiadomo za pom oc zasad kulinarnych, poczonych ze wstrze miliwoci seksualn, samotnoci i stosowaniem narkotykw rolinnych. W niektrych czciach Europy zim kadziono pod oknem dary dla Dzikiego owu, oddziaw zmarych i demonw. Jak potwier dzaj etnolodzy, na przykad Kurt Lussi z Lucerny, musiay to by biae potrawy: mka, mleko, jaja. Ale dla naszego leczenia to nie jest interesujce. Wane jest jedynie, by w czasie kuracji spoywa lekkie, zasadowe pokarmy.
Rozsdna zmiana stylu ycia

Do ju powiedzielimy oglnie o rozsdnej zmianie stylu ycia (zob. s. 8 6 ). Oto najwaniejsze punkty dotyczce postpowania w trakcie cztero- lub szeciotygodniowej kuracji szczeci i kuracji przegrzewajcej. Naley unika stresu. Dowiedziono, e nieustanne napicie pro wadzi do zakwaszenia krwi, to znaczy obnienia poziomu pH. Moe poza szklaneczk wina lub kieliszkiem wina do posiku na ley w tym czasie zrezygnowa z alkoholu. Naley unika wszystkiego, co zuywa energi yciow lub, w rozumieniu chiskim, zmniejsza jin nerek. Dotyczy to take cza sowej wstrzemiliwoci seksualnej. Podczas kuracji naley rwnie zrezygnowa z wszelkiego ro dzaju narkotykw. Wiele ludw uywa narkotykw, by poszerzy wiadomo albo wywoa sny czy wizje. We waciwym kontek cie spoeczno-kulturowym moe to by bogosawiestwem. Lecz energia, ktra umoliwia czowiekowi odlot, nie jest niczym in nym jak nasz wasn energi yciow; jest woskiem, dziki ktre mu pomie ponie. Podczas kuracji chodzi o to, by zebra siy, a nie by je wydatkowa. Rudolf Steiner powiedzia kiedy, e rytm zastpuje si. W cza sie kuracji trzeba y w zgodzie z naturalnym rytmem kosmosu, rytmem Soca i Ksiyca, to znaczy wczenie ka si spa, prze sypia noc i zalenie od tego, ile potrzebujemy snu, dostatecznie wczenie wstawa. Jeli akurat nie pocimy, posiki naley spoy wa w regularnym rytmie: rano, w poudnie i wieczorem. Ciao te ma swj chronobiologiczny rytm, ktrego naley przestrzega. Pewn rol m og odgrywa take czynniki geomantyczne. Ra diesteci i zwolennicy feng shui s przekonani o istnieniu zakca jcych pl elektromagnetycznych, spowodowanych na przykad yami wodnymi lub przewodami elektrycznymi. Terapeuci mwi o stresie geopatycznym. Doktor Orth w ramach diagnozy bada za wsze wahadekiem miejsca, gdzie pacjent pi i pracuje, stwierdzajc przy tym najczciej, e ka czy fotele, w ktrych spdza wicej czasu, powinny zosta przesunite (Orth 1996: 41).
171
Dowiadczenia z kuracji szczeci

Gdy chwal szcze, nie chodzi mi o to, by co sprzeda. Nie jestem ani lekarzem, ani bioterapeut, ani aptekarzem produkujcym na lewki, prcz ogrodu na wasne potrzeby nie mam te komercyjnych upraw szczeci ani innych zi. W moich artykuach na ten temat68, tak jak i w tej ksice, chodzi mi przede wszystkim o to, by poka za, jak bardzo ta niemal nieznana rolina lecznicza pomoga mi w zdiagnozowanej u mnie samego boreliozie. W czasach, gdy tak wiele osb cierpi na borelioz albo na lk przed borelioz chc si podzieli moimi dowiadczeniami. Istnieje wiele pozytywnych informacji zwrotnych na temat kura cji szczeci. Oto kilka przykadw: Pewien ogrodnik uprawiajcy szcze pisze (stycze 2007): W a nie dostaem maila od wsppracujcego ze m n w konspiracji ap tekarza. Sprzedaje preparat ze szczeci take bez bogosawiestwa cechu. Opowiada o zachwyconej pacjentce, u ktrej ustpiy ob jawy, a jej krew wyranie si poprawia. Patolog komrkowy, sam cierpicy na cik odmian boreliozy, pisze (grudzie 2006) o kanaach limfatycznych zatkanych przez makrofagi, ktre przy prbie zwalczenia czynnika infekcji maso wo obumieray. W szczeglnoci dotyczyo to kanaw wiodcych do skry gowy. Pezajce zatrucie wskutek zatkania naczy limfa tycznych wywoao liczne paskudne objawy: ble plecw, problemy jelitowe, infekcje drodakiem, zesp chronicznego zmczenia, problemy skrne, chwiejno em ocjonaln problemy ze suchem i wzrokiem, skurcze [...] Wanie te problemy przypisuje si w li teraturze boreliozie, a szczeglnie zespoowi poboreliozowemu po kuracji antybiotykowej. Poniewa odblokowanie naczy limfatycz nych prowadzcych do skry gowy nastpio dopiero po rozpocz ciu leczenia preparatem szczeci, cho blokada ta prawdopodobnie musiaa ju istnie znacznie wczeniej, przypisuj szczeci barwier skiej stymulujce dziaanie na limf, by moe w zwizku z wpy wem na ukad odpornociowy. Chciabym wiedzie, czy w zwizku
172
68 Kein Kraut gegen Borreliose?, [w:] Naturlich, Aarau, Szwajcaria, kwiecie 2004; Natiirliche Heilmglichkeiten der Lyme-Borreliose, [w:] Naturheilprcais, Monachium, Pflaum Yerlag, listopad 2005.
z dyskusj na temat dziaania szczeci rozmawiano ju o czym po dobnym. Pewna kobieta, D.S, pisze (sierpie 2006): Bardzo dokadnie przeczytaam w Paskiej ksice cz powicon leczeniu bore liozy, poniewa dwa lata temu zostaam ukszona przez kleszcza, ktrego zauwayam dopiero wtedy, gdy pojawia si u mnie wy sypka. W lipcu 2005 roku dostaam antybiotyk, a w czerwcu tego roku (2006) musiaam jeszcze raz wzi antybiotyki. Cigle czuam si jednak bardzo le. W czerwcu [2006] przeprowadziam zalecan przez Pana terapi. W pierwszym tygodniu kuracji czuam si bar dzo le. Dolegliwoci trway okoo 4 tygodni i byy bardzo rne. Dodatkowo prcz Paskiej terapii uprawiaam jog i wykonywaam wiczenia rozluniajce. Przedwczoraj dostaam od mojego lekarza prowadzcego wyniki bada krwi, mj organizm wyprodukowa przeciwciaa przeciw boreliozie. Nie ma ju bakterii. Dzikuj, bar dzo dzikuj69. Niemal wszystkie komunikaty zwrotne zawieraj pozytywne in formacje na temat zanikajcych bakterii. Niezwykle drobna cz komunikatw zwrotnych jest mniej optymistyczna. Jeden z pacjen tw pisze, e nie odczu absolutnie adnej poprawy. Gdy wypytaem go dokadniej, okazao si, e nalewk przyrzdzi z obumarego, zdrewniaego korzenia przekwitej ju szczeci. C wic si dziwi! Pewna kobieta powiedziaa, e w zasadzie nie odczua poprawy, ale przypuszczam, e jest to mniej zwizane ze szczeci ni z sytuacj yciow w jakiej si znajduje, a mianowicie w nieszczliwej rela cji podlegoci mowi, ktrym waciwie gardzi. Inni opowiadaj o pogorszeniu si objaww, jakie moe nastpi po zayciu nalewki. W licie z marca 2006 S.K. z Dolnej Saksonii pisze: Na Boe Narodzenie wpad mi w rce Paski artyku na te mat szczeci i boreliozy, a poniewa tu w okolicy ronie caa masa szczeci, a ja od lat cierpi na borelioz, wyprbowaem wszystko dokadnie tak, jak Pan to opisuje. Przy tym sam omal nie pozbawi em si ycia, a te dwie yki nalewki na alkoholu, ktre zayem prawie trzy tygodnie temu, wci jeszcze dziaaj (przyspieszone bicie serca, skurcz mini, stany lkowe, uczucie braku tlenu, dresz
69 Trzeba do tego doda, e trudno ostatecznie stwierdzi, czy krtki faktycz nie sjeszcze obecne, czy nie.
173
174
cze. W formie naparu dobrze znosiem korzenie szczeci. Od tamtego czasu nie robiem sobie testu na borelioz, nie wiem wic, skd bio r si ktre dolegliwoci. W kadym razie chciabym Pana prosi, aby doda Pan w swojej ksice, e nie kady dobrze znosi dawk, jak Pan zaleca. eby czasem kto nie umar! PS Czy mona gdzie kupi szcze o wysokiej potencji homeopatycznej?. Tego rodzaju reakcje na zaycie nalewki ze szczeci, o jakich opowiada S.K., nie zdarzaj si czsto. Ale m og wystpi, czasami w agodnej formie, czasami nieco mocniejszej. Pewna kobieta napi saa mi o swej 76-letniej matce, ktra sprbowaa tej terapii. U star szej pani wystpio najpierw gwatowne pogorszenie si objaww, ale po dwch tygodniach poczua si wietnie. Dzi nic j ju nie boli, moe porusza stawami i na nowo odkrya rado ycia. W przypadku tych objaww nie chodzi z pewnoci o reakcj na jak toksyczn substancj zawart w szczeci, lecz naley je trakto wa jako pewien rodzaj pierwszego pogorszenia, jak to si nazy wa w homeopatii. Prawdopodobnie chodzi o typow reakcj Jarischa-Herxsheimera, nazywan czasem po prostu herksem, ktr dr Orth okrela take jako zatrucie zwrotne.
Reakcja Jarischa-Herxheimera
Wiedeski fizjolog Adolf Jarisch i frankfurcki dermatolog Karl H. Herxheimer pierwsi opisali reakcj towarzyszc skuteczne mu leczeniu wczesnego stadium kiy. Wystpuje ona jako reakcja na toksyny uwolnione wskutek rozpadu krtkw kiy {Trepone ma pallidum) po pierwszym zastrzyku z antybiotyku. Reakcja Herxheimera obejmuje dreszcze i podwyszon temperatur, ze samopoczucie, pogorszenie si objaww albo wystpienie nie widocznych do tej pory zjawisk klinicznych (Pschyrembel 1994: 746). Podobne reakcje mog wystpi przy chemicznym leczeniu duru brzusznego (spowodowanego przez salmonell) i w lecze niu zakae krtkami, takich jak dur powrotny, leptospiroza czy pinta. Reakcja Herxheimera moe trwa od kilku dni do kilku tygo dni. W przypadku boreliozy wystpuje w zwizku z udan ku
- Czy reakcja Herxheimera wystpuje przy kadej kuracji szcze ci? - zapytaa mnie pewna kobieta z Wiednia, wygrzebujc z ziemi korzenie szczeci. - Nie, niekoniecznie. To zaley od oglnego poziomu odporno ci organizmu, od nawykw ywieniowych i wielu innych czynni kw - odpowiedziaem jej. - W takim razie lepiej nic ludziom nie powiem. Jeli wiesz, ocze kujesz tego: programuj swojpsychik na tak reakcj i przeywa j objawy, cho nie jest to konieczne. Ma racj, pomylaem. Moc wyobrani, sugestii, jest dzi rze czywicie niedoceniana. Zbyt mocno zapad nam w wiadomo ob raz ciaa jako mechanizmu, a mechanizmy nie reaguj na sugestie. Nasze ciao reaguje jednak na sugestie, zwaszcza jeli pochodz od autorytetu, na przykad lekarza. Nie tylko placebo, w ogle leczenie tak dziaa. Sowo terapeuty ma wielk moc magiczno-sugestywn! Nie bdc tego wiadomy, lekarz jest zawsze kim w rodzaju kapana-uzdrowiciela; jego postpowanie jest niezrozumiae dla laikw, jego mowa jest m ow w it a sowa s dla prostego czowieka wy
racj antybiotykow Dzi przypuszcza si, e chodzi nie tylko 0 reakcj organizmu na obumierajce krtki, lecz przede wszyst kim na endotoksyny, trujce proteiny powierzchniowe (Osp) i lipoproteiny, pozostawiane przez rozpadajce si bakterie we krwi 1 chonce. Intensywno przebiegu herksa u pacjenta jest zindywidu alizowana, zalenie od stanu wtroby i pcherzyka ciowego, oglnego stanu zdrowia, zatrucia metalami cikimi, stopnia zakwaszenia pynw tkankowych i tak dalej. Czsto reakcja Herxheimera w ogle nie wystpuje. W przypadku gwatownej reakcji Herxheimera pomaga picie sokw owocowych, wyrwnanie poziomu pH za pom oc elek trolitw, terapia czaszkowo-twarzowa, odtrucie nerek i wtroby wieymi, zielonymi zioami. Terapia czaszkowo-twarzowa pole ga na delikatnym dotyku w rytmie pulsowania pynu mzgowordzeniowego, powodujcym oglne rozlunienie na paszczynie fizyczno-energetycznej (Augustoni 2004).
175
176
rokami losu. Etnolodzy wielokrotnie znaleli potwierdzenie tego, e dziaa nie tylko samo leczenie, lecz take czary i wudu. W zwizku z reakcj Herxheimera pomylaem take o india skich szamanach, z ktrymi podrowaem. Nie wiedzieliby, co po cz z endotoksynami i obumierajcymi krtkami. Dla nich pierw sze pogorszenie byoby wyrazem buntu demona choroby, robaka, ktry prbuje broni si przed porzdkujc harmonizujc si leczniczej roliny.
Tradycyjna kuracja korzenna

Kolejn informacj zwrotn otrzymaem w czasie kursu zioolecz nictwa w Blumenschule w Schongau (Bawaria). Poniewa szcze sukiennicza rosa tam powszechnie jako chwast, opowiedziaem o bardzo obiecujcej nalewce z korzenia szczeci stosowanej w le czeniu boreliozy. Wtedy zgosia si krpa, starsza zielarka, mo na powiedzie, Bawarka z dziada pradziada. Powiedziaa, e zna to ju od dawna. Stosuje wysuszony korze do przyrzdzania naparu leczcego stany zapalne i reumatyzm staww. Z powodzeniem uy waa go take w leczeniu zapalenia staww krgosupa. Trzytygodniowa koska kuracja, jak ordynuje swoim pacjen tom, obejmuje tydzie postu (ewentualnie spoywanie jedynie su rowych produktw) i w czasie tego tygodnia pacjent ma yczkami popija ten niezwykle gorzki, oczyszczajcy napar (zala 1 yeczk filiank wody, odstawi do nacignicia, nie sodzi). Po upywie tygodnia pacjent moe znw zacz spoywa posiki, ale pije napar jeszcze przez nastpne dwa tygodnie. Jak stwierdzia, w przypadku boreliozy dobrze jest na wszelki wypadek co miesic urzdza sobie dwu- lub trzydniow kuracj korzenn nalewk. Post nie jest ju wtedy konieczny. Krtki dostosowuj si do rytmu Ksiyca, przejcia od nowiu do peni i dlatego roz m naaj si intensywnie raz na 28 dni. Rze czywicie, chorzy na borelioz opowiadaj o comiesicznych nawrotach choroby. Ta drastyczna kuracja jest prawdopodobZielarze, XVI wiek nie jedn z wielu procedur leczniczych, od
tysicy lat przekazywanych z ust do ust przez zielarki, babki i ciotki, o ktrych uczeni lekarze, mnisi i aptekarze nigdy nie syszeli. Praw dziwe lokalne zioolecznictwo. Zainspirowany sowami zielarki zaczem grzeba w rdach dotyczcych europejskiej medycyny naturalnej i dowiedziaem si, e korze szczeci jest stosowany ju od dawna w postaci nalewki albo wywaru jako rodek oczyszczajcy i odtruwajcy w przypadku artretyzmu, zapalenia staww, reumatyzmu, puchliny, dermatozy, czyrakw, schorze pcherzyka ciowego i wtroby oraz trdzika. Ju od dawna wiadomo, e stosowana wewntrznie szcze dzia a silnie moczo- i ciopdnie oraz napotnie, a take, e pobudza przemian materii w wtrobie. Komunikat zwrotny nieco innego rodzaju otrzymaem od pew nej mamy, ktrej dzieci miay brodawki na rkach: przeczytaam w Pana artykule, e w dawnych czasach leczono brodawki, zgrubie nia skry i tak dalej korzeniem szczeci. Wykopaam wic korzenie, zagotowaam je i przyoyam nastpnie jako kompres. I wie Pan co? Po trzech dniach brodawki znikny bez ladu.
177
178
Gdy choroby wyleczy si nie da, posmarowa nadziejj trzeba. Chory je s t ja k gbka, ja k huba, nowy lekarz zawsze dziaa cuda.
Johann Wolfgang von Goethe {Dziea, wyd. Beutler, t. 4, s. 161)
We z jakiego drzewa korze I z jakim sokiem go poe. Kto potem zayje to wymieszanie, A ty moesz by pewien, e co si stanie.
J. Hertel, Indische Gedichte
INNE KONCEPCJE BIOTERAPEUTYCZNE LECZENIA BORELIOZY
Ten rozdzia zawiera kilka innych propozycji leczenia boreliozy, z ktrych cz wydaje mi si sensowna, ale ktrych skutecznoci nie potrafi do koca oceni. Nie s to wic zalecenia, lecz jedynie przedstawienie czytelnikom i czytelniczkom przegldu innych kon cepcji z zakresu bioterapii.
179
Droga borelii" R. Mullera

Z R. Mullerem, ktry sam wyleczy si z cikiej boreliozy, a dzi cieszy si znakomitym zdrowiem, ju si spotkalimy (zob. s. 133 n.). Ozdrowienie skonio przyjaciela borelii, jak sam siebie nazy wa, do tego, by wskaza innym drog do zdrowia. Oto jego porady dla tych, ktrzy zechc pj za nim: 1. Nalewka z korzenia szczeci: 3 yki dziennie, pi przez 3 mie sice. 2. Przy nerwoblach wla do butelki zimny roztwr soli himalaj skiej z wod, potrzsn i uywa do wcierania (27 procent, maksy malne nasycenie). Nastpnie wciera od gowy do stp oliw z oli wek ze 130 rnymi olejkami z dzikich zi. 3. Gorce okady z torfu (okoo 50 stopni Celsjusza) stosowa co drugi dzie na miejsca zmienione chorobowo. Potem ponownie na ciera mieszank oliwy z oliwek z zioami. 4. W dolegliwociach odkowo-jelitowych przyjmowa olej z Haarlemu w kapsukach - w pierwszym tygodniu 3 kapsuki dziennie, w drugim tygodniu 2 dziennie i w trzecim tygodniu po 1 kapsuce dziennie. Olej z Harlem (Oleum terebinthiae sulfuratum), nazwany tak od holenderskiego miasta Haarlem, to siarkowany olej lniany zmieszany z trzema czciami terpentyny, uywany od stuleci w le czeniu dolegliwoci jelitowych, odkowych i nerkowych (uwaga! Zaywa tylko w kroplach i kapsukach! Wiksze dawki m og spo wodowa miertelne zatrucie). 5. W trakcie procesu zdrowienia je mniej i zdrowiej oraz pi duo wody (niegazowanej!).
6 . Jedynym skutkiem ubocznym, jaki zauway przyjaciel bore lii Muller, byo zniknicie plam starczych. Nawiasem mwic, ju w dawnych ksigach przypisuje si szczeci to dziaanie.
180
Inne koncepcje bioterapeutyczne
Metoda Klinghardta
Amerykaski lekarz niemieckiego pochodzenia dr Dietrich Kling hardt przedstawia kom pleksow holistyczn koncepcj terapeu tyczn w ktrej prbuje si dosownie wszystkiego. Terapia opiera si na czterech filarach: 1. Przesank choroby jest stres psychiczny, ktry wymaga zlikwi dowania i ktry leczy si za pom oc rodkw psychologicznych, na przykad psychokinezjologii. 2. Regulacja i harmonizacja ukadu odpornociowego. 3. Odtrucie i usunicie z organizmu toksyn i kwasw. 4. Zwalczanie wirusw, bakterii i innych zarazkw chorobotwr czych. Nie tylko neurotoksyny, lecz take metale cikie, substancje zatruwajce rodowisko i szkodliwe dla organizmu toksyny z wy penie korzeni zbowych m usz zosta wypukane bd zneutra lizowane. Osiga si to przez doylne podawanie substancji, takich jak antyoksydant 7 0 glutathion, fosfolipidy, DMPS71, EDTA-potas (wie jony metali) i witamina C, ktra transportuje substancje tok syczne z przestrzeni pozakomrkowej do narzdw wydalniczych. Do tego dochodz substancje wice toksyny, takie jak: wiee, niegotowane warzywa wkniste nalewka z kolendry glony chlorella pektyna z jabek chronica ciany jelit przez zakaeniem bakte ryjnym sproszkowany wierzbie waciwy, sproszkowana afrykaska fasola mucuna (Mucuna pruriens) o dziaaniu odrobaczajcym i przeciwtoksycznym
70 Antyoksydantami (przeciwutleniaczami) nazywamy utleniajce si atwo substancje, ktre chroni inne substancje przed utlenianiem (wolne rodniki). S one zawarte w nienasyconych tuszczach rolinnych, flawonoidach (rokitniku zwy czajnym, marchewce, burakach, beta-karotenie jako prowitaminie A) itd. 71 DMPS (Sodium 2,3-dimercaptopropan 1-sulfonat) sucy do usuwania tru jcych metali cikich, przede wszystkim amalgamatu rtciowego).
fosfolipidy sojowe, wyprodukowane z lecytyny soi esencjonalne fosfolipidy, ktre chroni wtrob i poprawiaj jej wydolno. Inne metody to drena limfatyczny i pukanie jelit, stosowanie mikroprdw wysokiej czstotliwoci, ktre m aj ogranicza roz mnaanie si i przyrastanie bony komrkowej mikroorganizmw; urynoterapia, izoterapia, w ktrej wasny mocz suy do stymulo wania reakcji obronnej; wycig z kasztanowca zwyczajnego popra wiajcy przepuszczalno tkanki cznej; dostarczanie organizmowi brakujcych mineraw, w tym litu dziaajcego stabilizujco na orodkowy ukad nerwowy, soli i witaminy C, ktre wywouj u pa soytw szok osmotyczny i zwikszaj skuteczno wasnego en zymu ciaa - elastazy - w zwalczaniu krtkw; ograniczenie stresu elektromagnetycznego (obcienie elektromagnetyczne w miejscu snu, w samochodzie itp.); podawanie heparyny rozrzedzajcej krew w celu rozpuszczenia patologicznych skrzepw naczyniowych; przestawienie diety na wysokobiakow i wysokotuszczow ale zawierajc niewiele cukru i wglowodanw. Do zwalczania zarazkw i pasoytw Klinghardt poleca zioa o dziaaniu antybiotycznym oraz substancje ortomolekulame (mi neray): Vilcacora (samento, savertero, cats claw, Uncaria tomentosa): dziaa przeciwzapalnie, antynowotworowo i antywirusowo (zob. ramka, s. 182). Morwa indyjska (noni, Morinda citrifolia), rolina z rodziny marzanowatych z pnocy Australii, obecnie uprawiana w poudniowej Azji i Ameryce rodkowej. Zawiera olejek eteryczny z kwasem okta nowym i heksanowym, ktry, nawiasem mwic, wystpuje rwnie w naszym rodzimym biedrzecu mniejszym. Stosowana tradycyjnie w leczeniu nowotworw, nadwagi, nadcinienia, chorb serca, impo tencji, dolegliwoci wieku starczego itp. Napoje zawierajce noni s w Niemczech dopuszczone do handlu (Schnfeder 2004: 299). Czosnek: wzmacnia siy obronne organizmu i zapobiega grzybi cy, czsto towarzyszcej tej chorobie. Nalewka na szczeci i micie pieprzowej: nalewka na szczeci su kienniczej z dodatkiem mity pieprzowej w celu poprawy walorw smakowych, zaywana w ramach kuracji 6 -tygodniowej na zmian z vilcacor Melityna: zastrzyki z peptydu o nazwie melityna dziaaj bakte riobjczo i podobno lecz nadwtlony ukad nerwowy. Niacyna (witamina B 3 ) zwalcza krtki jak antybiotyk.
181
Vilcacora
(Uncaria tomentosa) Ta tropikalna rolina pnca, zwana w ojczystej Ameryce Pou dniowej una de gato albo samento, jest spokrewniona z przy tuli i naley do rodziny marzanowatych (rodzaj Galium). Ma sierpowato zakrzywione kolce i kujce kwiaty. Vilcacora jest spokrewniona z chinowcem (Chinchona), ktrego substancja czynna, czyli chinina, zabija pierwotniaki malarii i inne paso yty. Podobnie jak nasze rodzime przytulie, przytulia waciwa 0 Galium verum), przytulia czepna (Galium aparinae), take vilcacora ma dziaanie oczyszczajce i poprawiajce waciwoci chonki. Poza tym dziaa stymulujco na ukad odpornociowy, przeciwzapalnie, przeciwutleniajco i odtruwajco. Pierwotni peruwiascy Indianie, na przykad Shipibo, stosowali j w le czeniu blu staww i koci, reumatyzmu, gbokich ran, stanw zapalnych, nowotworw i innych chorb. Zachodnie zioolecz nictwo, to znaczy bawarski imigrant w Peru, odkryo j dopiero w latach trzydziestych. Austriak Klaus Keplinger rozsawi vilcacor w latach osiemdziesitych, za w latach dziewidziesi tych narkotyk wyprodukowany z korzenia i wewntrznej czci kory tej roliny sta si swego rodzaju mod. Poniewa dziaanie vilcacory, pobudzajce ukad odpornociowy (uaktywniajce fagocytoz i limfocyty) zostao dowiedzione w licznych badaniach in vivo12 i in vitro, jest ona coraz szerzej stosowana w leczeniu raka, AIDS, zapalenia staww i boreliozy. Za jej dziaanie od powiadaj przede wszystkim alkaloidy typu oxindole: pentacykliczne i tetracykliczne.
182
Terapia Clark
Nieuznawana przez naukowcw terapia dr Huldy Regehr-Clark roz poczyna si od oczyszczenia rodowiska, podobnie jak u Klinghardta. Zgodnie z tez dr Clark wszelkie choroby powstaj w wyniku
72 In vivo = w organizmach ywych, in vitro = w probwce.
dziaania toksyn, substancji szkodliwych dla rodowiska i pasoy tw, takich jak robaki, przywry, grzyby czy bakterie. Jej zdaniem take nowotwory powodowane s przez przywry jelitowe. Jeli uda si wyeliminowa pasoyty czy trucizny, czowiek wyzdrowieje. Zaleca oczyszczenie jelit i zbw, oczyszczenie ywienia i miej sca zamieszkania. Gwny ciar leczenia spoczywa jednak na te rapii czstotliwociowej, czyli stosowaniu prdu o czstotliwoci 380 kHz na dotknit chorob tkank, raz do trzech razy dziennie po pi minut73, co powoduje umiercenie pasoytw. Do tego dochodz kolejne zabiegi, takie jak zastosowanie wie o ozonowanego olejku z l-cystein naturalnego aminokwasu wy stpujcego w organizmie, zawierajcego siark, ktry dziaa jako przeciwutleniacz i odtruwacz - rwnie w przypadku metali ci kich. Nalewka na naowocni pnocnoamerykaskiego orzecha czar nego (Juglans nigra), tradycyjna trucizna na pasoyty bylica pioun (.Artemisia absinthum) oraz godziki o silnym dziaaniu antybakteryjnym pono doskonale radz sobie z pasoytami. W USA istnieje jeszcze wiele innych terapii z zastosowaniem pulsujcych pl elektromagnetycznych, na przykad rife machin, dziaajca jak kuchenka mikrofalowa, ale pracujca na czstotli wociach nieszkodliwych dla ludzkiego organizmu, czy te Beck electrification, ktra za pom oc niskich napi pono zabija krtki, take te, ktre ukryy si w komrkach.
183
Terapia S/C: sl i witamina C

Opracowana w Ameryce terapia S/C obejmuje przyjmowanie soli naturalnej (sl morska, sl kamienna) oraz sproszkowanej wita miny C (kwasu askorbinowego) w bardzo duych ilociach. Daw ka pocztkowa wynosi od jednego do trzech gramw kadej z tych substancji dziennie. Docelowa dawka maksymalna to jeden gram na sze kilogramw ciaa. Osoba waca 75 kg poyka wic okoo 12 gramw soli i 12 gramw witaminy C. Oczywicie, w zaleno ci od indywidualnego samopoczucia lub przy bardzo silnych reak cjach dawk t mona zmniejszy. Kadego ranka naley rozpuci odpowiedni ilo soli i witaminy C w wodzie i popija yczkami
73 www.drclark-verein.de
184
przez cay dzie. Do roztworu dodajemy sok z jednej wieej cy tryny74. W kuracji tej wane jest picie duych iloci wody, aby wspomc wypukiwanie pobudzonych terapi toksyn lub martwych zarazkw. Aby zagodzi ewentualn reakcj Herxheimera i pomc organi zmowi, naley zwrci uwag na nastpujce aspekty i przyjmowa nastpujce substancje: dostatecznie duo soli mineralnych, w szczeglnoci orotatu ma gnezu wgiel aktywny lub lecznicz ziemi luvos, wic toksyny, martwe bakterie oraz zbdne kwasy zdrowe odywianie si, wiee warzywa, owoce, surwki, tusz cze nienasycone kpiele solankowe z dodatkiem siarczanu magnezu albo soli spoywanie alg (chlorella lub spirala), zawierajcych znaczne ilo ci mikrosubstancji odywczych, a take wicych metale cikie i toksyny. Terapi z uyciem soli i witaminy C mona z powodzeniem czy z terapi czstotliwociow, ktrej skuteczno wzrasta dziki pod wyszonej zawartoci elektrolitw w pynach ustrojowych. Podwyszona zawarto soli i witaminy C, jak si przypuszcza, powoduje u krtkw w kadej ich postaci: spiralnej, owalnej (L) i w postaci cysty szok osmotyczny. Sl wyciga wod z ich kom rek, wskutek czego wysychaj i obumieraj. Podobno tak samo dzieje si z mikroorganizmami powodujcymi okrelone koinfekcje, ale - jak twierdz zwolennicy - nie z poyteczn flor jelitow czy wasnymi komrkami organizmu.
Fitoterapia boreliozy metod Stephena H. Buhnera

Stephen Harrod Buhner jest znanym amerykaskim fitoterapeut i geomant z Vermont, w Nowej Anglii, gdzie borelioza ma cha rakter epidemiczny. Opracowa on kuracj opart na przebadanych klinicznie zioach. Jego metoda skada si z czterech punktw:
74 Wg Gtinthera Schusta, wiceprzewodniczcego Borreliose-Gesellschaft e.V stycze 2007. Zob. www.borreliose-gesellschaft.de
1. Eliminacja krtkw Umiercenie bakterii jest gwnym celem medycyny uniwersy teckiej. Nie da si jednak zaprzeczy, e co najmniej 35 procent zaraonych nie reaguje na antybiotyki lub po krtkim czasie ma na wroty choroby. Dlatego Buhner stosuje zioa, ktre s w stanie ogra niczy liczb krtkw lub cakowicie usun je z organizmu. 2. Immunomodulacja i odbudowa ukadu odpornociowego Buhner wyodrbni trzy klinicznie przebadane roliny lecznicze, ktre zmniejszaj ilo krtkw, poprawiajc jednoczenie funkcjo nowanie ukadu odpornociowego i agodzc objawy choroby. S to: Andrographis paniculata (w sanskrycie bhunimba, w hindi kriyat, ang. green chiretta). Ta kujca rolina z rodziny akantowatych ronie w Indiach i w medycynie ajurwedyjskiej jest uwaana za rodek wzmacniajcy i oczyszczajcy krew, poprawiajcy nastrj, przeciwzapalny, napotny, stymulujcy ukad odpornociowy, po budzajcy produkcj ci, przeciwpasoytniczy i schadzajcy. Wyniki najnowszych bada naukowych, skrztnie udokumento wane przez Buhnera (Buhner 2005: 81), wiadcz o jej krtkobjczym dziaaniu. W tradycyjnej medycynie uywa si tej roliny w leczeniu gorczki powrotnej, leptospirozy, kiy, a take innych chorb wywoanych przez krtki. Stosuje si j take w przypadku malarii i chronicznego zmczenia. Dawka dzienna wynosi od 400 do 1 2 0 0 mg suchego proszku i jest podzielona na trzy porcje. O skut kach ubocznych nic nie wiadomo; Rdestowiec ostrokoczysty. Jest to pochodzcy pierwotnie ze wschodniej Azji, teraz jednak plenicy si take u nas neofit z rzdu rdestowcw, przypominajcy pdy bambusa. O jego waciwociach i zastosowaniu piszemy dalej; Vilcacora (zob. powyej). Buhner zaleca 1-4 kapsuek 500 mg trzy razy dziennie, przez okres od 8 do 12 miesicy. Proponuje za cz od niewielkiej dawki; Oprcz tych trzech gwnych rolin leczniczych wspomagaj co dziaaj jeszcze dwie inne: Chiski traganek (Astragalus membranaeceous; chin. huang qi, ang. Astragalus). Ta rolina motylkowa z pnocnych Chin i Mon golii w tradycyjnej medycynie chiskiej uchodzi za do ciep
185
186
(pobudza chi oraz odprowadza zimno) i sodk (tonizujc). Dziaa w obszarze funkcjonalnym puc i ledziony (Suwanda/Tien 2005: 52). W leczeniu boreliozy wzmacnia si odpornociow (na stpuje wzrost poziomu interferonu gamma oraz interleukiny 2 ). Poza tym ma dziaanie antywirusowe, antybakteryjne, przeciwza palne, odtruwajce wtrob, wzmacniajce serce (Buhner 2005: 118-126). Traganek stosuje si we wczesnych, nie za w pnych stadiach boreliozy. Dawkowanie wynosi 1000 mg dwa razy dzien nie. W przypadku boreliozy z Lyme dawka ta moe by zwikszona do maksymalnie 4000 mg cztery razy dziennie. Kolcorol, sarsaparilla (Smilca glabra, S. aristociaefolia, S. spp., ang. smilcuc). rodkowo- i poudniowoamerykascy Indianie stoso wali kolcorol w leczeniu kiy. Rwnie Chiczycy we wschodniej Azji uywali rodzimych gatunkw do leczenia tej choroby. Kolco rol wie endotoksyny we krwi, dziaa antybakteryjnie, rwnie na krtki, przeciwzapalnie i przeciwutleniajco; chroni i wzmacnia wtrob oraz agodzi reakcj Herxheimera, wzmacnia reakcj uka-
du odpornociowego na krtki, chroni nerwy i zmniejsza zmczenie (Buhner 2005: 26-131). Dawkowanie wynosi 500 g sproszkowane go korzenia trzy razy dziennie.
3. Wspomaganie i odbudowa kolagenw Czym ywi si krtki? Energi czerpi z kolagenw, biaek za wartych w tkance cznej, cignach, powizi (elastycznej otoczce mini), wizadach, chrzstce, otoczce mielinowej, a take py nie mzgowo-rdzeniowym oraz cieczy wodnistej oka. Krtki wy korzystuj nawet reakcje immunologiczne ludzkiego ukadu od pornociowego, aby rozmikczy galaretowat tkank chrzstn i czerpa z niej substancje odywcze. Najprawdopodobniej robiy tak od zawsze, od wielu tysicleci, ale w zrwnowaonym rodowi sku wewntrznym nigdy nie zuyway ich wicej, ni ich odrastao albo mg ich odtworzy organizm. Mimo obecnoci tych mikro organizmw czowiek nie mia wic objaww i pozostawa zdrw. W przypadku nowej boreliozy przypuszczalnie zjadliwy zarazek, mutacja genetyczna, trafia na ludzi, ktrych ukad odpornociowy i zdolno regeneracji s osabione. Istotn czci terapii byoby w takim wypadku znalezienie zi i suplementw diety, ktre buduj chrzstk i galaretk. Pod uwag bierze si nastpujce substancje (Buhner 2005: 139): Witamina C: w procesie syntezy kolagenu witamina C dziaa jako esencjonalny koenzym. W gr wchodzi nie tylko witamina C w tabletkach (od 1000 do 3000 mg dziennie), lecz take rokitnik zwyczajny, owoce cytrusowe, jarzbina, dzika ra i inne owoce; Preparaty cynku i miedzi. Kwas krzemowy (silicium): koloidy krzemu pomagaj ustabili zowa struktur naczy, tkanki i koci. Siarczan glukozaminy: budulec uzyskiwany z pancerzykw ho marw, krewetek i krabw (chityna), chronicy i budujcy tkank chrzstn rodek na zwyrodnienie staww. Pregnenolon: prekursor wszystkich hormonw sterydowych w organizmie czowieka. Wedug bada klinicznych w suplement diety (dopuszczony do sprzeday w USA) agodzi stany zapalne staww, naprawia szkody wyrzdzone przez hormon stresu, chroni i naprawia uszkodzon osonk mielinow otaczajc wkna ner wowe.
187
188
DHEA (dehydroepiandrosteron): produkowany przez nadnercze hormon sterydowy i prekursor hormonw pciowych, sprzedawa ny w USA jako rodek przeciw starzeniu (anti-aging-hormon), w Niemczech niedopuszczony do sprzeday. kwas liponowy ALA dziaa antyoksydacyjnie selen witamina B-complex witamina E 4. Objawowe leczenie poszczeglnych dolegliwoci Poniewa borelioza moe przyj niemal kady obraz chorobo wy i zaatakowa niemal kady narzd, leczenie polega na terapii po szczeglnych dolegliwoci, pogrupowanych wedug objaww. Oto kilka przykadw (za Buhnerem). W czasie ostrego pierwszego stadium infekcji: esze syberyj ski (eleuterokok kolczasty, Eleutherococcus, chin. wie-jia). Ta ku jca rolina z rodziny araliowatych dziaa antydepresyjnie, agodzi stres i zwiksza ilo komrek odpornociowych. Przy poraeniu nerwu twarzowego (objaw Bella) i boreliozie ocznej: Stephania tetrandra, S. cepharantha, chin. hang-gang-ji). Ta wschodnioazjatycka rolina z rodziny miesicznikowatych ago dzi stany zapalne nerww i staww, redukuje puchliny i dziaa jak antybiotyk. Do usuwania neurotoksyn: rdestowiec ostrokoczysty (Fallopia japonica). Zawarty w korzeniu rdestowca resveratrol7 5 redukuje neurotoksyny i chroni ukad nerwowy przed wolnymi rodnikami. Jako suplementy zalecane s rwnie selen, cynk, mied i melato nina. Zapalenie staww: korze Stephania tetrandra, korze szczeci (Dipsacus), witamina A. Przeciwblowo: w przypadku oglnych objaww zapalenia sta ww: hakorol rozesana 7 6 (Harpagophytum procumbens), pokrzy
75 Polifenol resveratrol, przeciwutleniacz rozpuszczalny w wodzie, ktry chro ni licie i owoce rolin w czasie wilgotnych pr roku przed grzybami i pasoytami, a z drugiej strony przed silnym nasonecznieniem, jest zawarty w rdestowcu ostrokoczystym w duych ilociach. 76 Tej poudniowoamerykaskiej roliny z rodziny poapkowatych nie naley myli z naszym rodzimym czarcim pazurem, czyli zerw kosow (Phyteuma spicaturri).
wa (jako wiey sok, saatka lub napar), kapsaicyna (wycig z pie przu chili), kurkuma (Curcuma longa), o dziaaniu obniajcym po ziom tuszczu we krwi, przeciwutleniajcym, chronicym komrki, antybakteryjnym i przeciwzapalnym. Buhner wymienia te specjal ny napar, zoony z pokrzywy, skrzypu polnego, mniszka pospoli tego, mity pieprzowej, nasion selera, kurkumy, czarciego pazura i wizwki botnej. Przy zanikach pamici i zaburzeniach poznawczych: rdestowiec ostrokoczysty, Stephania tetrandra, wycig z widaka (Huperzia seratum lub Lycopodium clavatum). W gr wchodzi take bar winek pospolity ( Vinca minor, V major). Barwinek jest substancj . wzmacniajc mzg, powodujc lepsze jego dotlenienie i popra wiajc przemian glukozy w mzgu z takim skutkiem, e poprawia si pami, koncentracja i potoczysto mowy. Draliwo, zawroty gowy, ble gowy i szumy uszne po zayciu barwinka sabn po prawia si take ukrwienie siatkwki oka. Dusznica bolesna (.Angina pectoris) i inne dolegliwoci sercowe zwizane z borelioz. Rodzimy gg (Crataegus spp) oraz pocho dzcy z poudniowo-zachodniej Azji aminek zbodubka (A mmi na visnaga, ang. khella) poprawiaj ukrwienie naczy wiecowych. Problemy z oczami (pywajce punkty, niewyrane widzenie): Stephania tetrandra, barwinek pospolity, witamina C, cynk. wid i skurcze mini: magnez i witamina B-complex. Opuchnite wzy chonne, zatory chonki: prusznik (Ceanothus americanus, ang. New Jersey tea, red root) jako nalewka, dzia a na opuchlizny i ble w obszarze ledziony i wtroby. Dodatkowo drena limfatyczny. Osabienie mini i oglne stany osabienia: nalewki na pykach sosny, amerykaskim e-szeniu i aralii bezbronnej {Aralia nudicaulis). Do odtworzenia flory bakteryjnej jelit po kuracji antybioty kowej : probiotyk acidofil w kapsukach. Chroniczne zmczenie: korze traganka (Andrographispaninculata), esze syberyjski (eleuterokok, Eleuterococcus). Ble gowy: rdestowiec ostrokoczysty, Stephania tetrandra, A n drographis, preparaty z barwinka.
189
Rdestowiec ostrokoczysty
(Fallopia japonica, synonimy Polygonum cuspidatum, Reynoutria japonica)
190
Inne nazwy: rdest ostrokoczysty. Pochodzcy z pnocnych Chin i pnocnej Japonii rdestowiec japoski (Reynoutria japoni ca) jest z nim blisko spokrewniony i ma podobne waciwoci. Pochodzcy ze wschodniej Azji rdestowiec przywdrowa do Europy w 1823 roku jako egzotyczna rolina ozdobna. M oc no rozkrzewiajca si, osigajca wysoko nawet trzech m e trw rolina, rosnca 10-30 cm dziennie i wysuwajca pdy we wszystkie strony, miaa take suy jako pasza dla zwierzt do mowych i lenych. Niestety, ani bydo pastwiskowe, ani zwie rzyna powa nie chciay jej je. Rdestowiec zapewnia natomiast ochron i rdo poywienia maym gryzoniom i ptakom. Lubi go take pszczoy: z nektaru z kwiatw rdestowca produkuj do bry mid przypominajcy mid gryczany, lecz nieco agodniej szy w smaku. Tymczasem rdestowiec japoski, niezagroony przez zwierz ta ani konkurujce z nim roliny, mocno si rozprzestrzeni i g sto porasta doliny rzek, pobocza drg i skraje lasw. Osign to bez nasion, uywajc jedynie kczy, poniewa wszystkie wpro wadzone roliny byy rolinami eskimi; brakuje im mskiego partnera, ktry mgby je zapyli. Mona powiedzie, e to taka rolinna armia amazonek. Rdestowiec rozprzestrzenia si, kiedy gryzonie roznosz kcza, gdy kcza zostaj porwane przez wod i opanowuj nowe siedliska na brzegu rzeki czy strumienia albo jeli s gdzie skadowane jako odpady ogrodnicze. Przyrodni czy puryci, nieznoszcy zmian w rodowisku naturalnym, trak tuj przybysza jako agresywny neofit, wypierajcy rodzim flor i niepoddajcy si adnej akcji wytrzebiania. Mimo zastosowania rodkw chwastobjczych bambusowate roliny rozprzestrzenia j si dalej. Nawet ucite i potraktowane herbicydami kawaeczki korzeni wypuszczaj pdy. W NRD roliny tej uywano do zazieleniania had kopalnia nych w kopalniach wgla brunatnego oraz do umacniania waw
i wydm. Naukowcy z uniwersytetu w Oldenburgu odkryli tym czasem, e rdest sachaliski, porastajcy nadmiernie nawoone bonia, jest w stanie oczyci gleby zatrute toksynami i metala mi cikimi. Szybko rosnce rdestowce wchaniaj ow, kadm i cynk z gleby, nastpnie zostaj zebrane i zutylizowane. Ekoogrodnicy uywaj wycigu z rdestowca profilaktycznie przeciw mczniakowi prawdziwemu, grzybicy lici i zarazie ogniowej. Stosuje si go rwnie w zwalczaniu zarazy ziemniaka u pomi dorw i pleni szarej u papryki (Kowarik 2003: 215). Kuchnia chiska i japoska znaj wiele przepisw wykorzystu jcych bardzo mode pdy o kwanym posmaku: rolina nie jest bowiem trujca. Przed spoyciem naley obra mode, jdrne pdy z zewntrznej skry. Mode odygi w smaku przypominaj rabarbar - rdestowiec jest z nim przecie spokrewniony. Dzieci w Chinach i Japonii rwnie chtnie jedz obrane ze skry mode pdy jak na sze dzieci szczaw. Mode pdy gotuje si rwnie jako dodatek do misa, a take bejcuje i kisi jak kapust z dodatkiem soli. Skrka korzeni dostarcza tego barwnika sucego do far bowania tkanin. O tym wszystkim wiedziaem, ale e rdestowiec moe by wanym lekiem rolinnym w terapii boreliozy, do wiedziaem si dopiero z ksiki Stephena H. Buhnersa Healing Lyme (2005). W tradycyjnym chiskim zioolecznictwie rolina ta jest znana jako chaun qui, han zhang, suan zhang, huangyao zi albo chaun ju n long. Uchodzcy za lekko gorzkawy korze jest stosowany w obszarze funkcjonalnym wtroby i ledziony77. W Chinach przypisuje mu si dziaanie: przeciwwirusowe zwalczajce leptospirozy grzybobjcze rozkurczajce oskrzela, rozpuszczajce luz, przeciwkaszlowe (take w astmie) obniajce cinienie krwi i poziom tuszczu we krwi hemostatyczne i cigajce
191
77 www.altemativehealing.org/hu_zhang_chinese.htm
192
przeciwblowe, przeciwzapalne (w zapaleniach staww, reu matyzmie i bakteryjnych stanach zapalnych) antybiotykowe na Pseudomonas aeruginosa, Staphylococcus aureus, Moraxella catarrhalis, Streptococcus, Escherischia coli oczyszczajce krew, odtruwajce i antyreumatyczne Zdaniem Buhnera rdestowiec ostrokoczysty jest jednym z najwaniejszych lekw w leczeniu boreliozy. Korze rdestowca pomaga naprawi szkody wyrzdzone przez krtki. Takie sub stancje czynne jak resveratol i transresveratol rozszerzaj naczy nia krwionone i przekraczaj barier mzg-krew. Substancja po prawia dopyw krwi do oczu, do serca, do skry i staww, chroni tkank nerwow przed uszkodzeniami oksydacyjnymi i endotoksynami bakteryjnymi, agodzi reakcje Herxheimera, chroni komrki rdbonka wycielajce naczynia krwionone, hamu je koinfekcje, obnia poziom tuszczw LDL, redukuje reakcje autoimmunologiczne i wiele wicej (Buhner 2005: 108-118). Resveratol jest rwnie fitoestrogenem, hormonem pochodze nia rolinnego, przypominajcym eski hormon pciowy. Nie ktrzy sdz e by moe bdzie go mona zastosowa w walce z dolegliwociami menstruacyjnymi, menopauzalnymi, a nawet rakiem piersi78. Zbiory Zastosowanie znajduje korze wykopywany pn jesieni lub w iosn nastpnie suszony i cierany na proszek. Cay narko tyk czy te sproszkowany korze dziaa synergicznie i sprawdza si lepiej ni izolowane substancje czynne. Dawkowanie Buhner proponuje, zalenie od masy ciaa i kondycji, dawk od 9 do 30 g dziennie. Proszek zalewa si wod i gotuje na wol nym ogniu 20 minut, nastpnie odcedza i dzieli wywar na cztery porcje spoywane w cigu caego dnia. Skutki uboczne s mao prawdopodobne, moe z wyjtkiem dolegliwoci odkowo-jelitowych. Na wszelki wypadek nie po
78 http://de.wikipedia.org/wiki/Japanischer_Staudenkn0terich
winny po rdestowiec siga kobiety w ciy. Nie wolno zaywa rdestowca jednoczenie ze rodkami rozrzedzajcymi krew. Dla osoby wacej 75 kg dawka toksyczna wynosi 75 g na dob. 193
To, e ta nowa, agresywnie inwazyjna rolina, ktra w mgnieniu oka zasiedlia wielkie poacie ziemi, okazuje si skuteczna w wal ce z rozprzestrzeniajc si rwnie szybko now chorob, jest dla tradycyjnych znawcw zi ciekawym zjawiskiem. Paracelsus po wiedzia kiedy, e te same astra - wpywy gwiazd albo wpywy du chowe, ktre wywouj w czowieku chorob, sprawiaj, e w jego otoczeniu pojawia si i rozprzestrzenia odpowiednia rolina lecz nicza. I jeszcze jedno skojarzenie: rdestowiec odtruwa gleb, ktra zostaa zatruta kadmem i innymi metalami cikimi: podobnie ta rolina lecznicza odtruwa ludzki organizm. Zalecenia K. Buhnera dotyczce leczenia koinfekcji79 Babeszjoz albo piroplazmoz, przeno szon przez kleszcze, wywoywan przez chorobotwrcze pierwotniaki babeszjozy, przypominajc malari chorob leczy si piounem (bylica roczna, Artemisia annua), stosowanym przez fitoterapeutw take w leczeniu malarii, dodatkowo z prusznikiem (Ceanothus) jako rodkiem oczyszczajcym i stymulujcym chonk. Sadziec przerosmty c ,. , . J J J J T W przypadku gorczki i dreszczy w gr wchodzi napotny, pobudzajcy ukad immunologiczny napar z sadca przeronitego (Eupatorium perfoliatum). W przypadku koinfekcji z durem (durem plamistym, riketsjoz, erichoz) Buhner zaleca nalewk z zimowita jesiennego (uwaga: bardzo toksyczna! Absolutnie nie poleca si laikom. Oficjalnie sto sowany jako lek na artretyzm) oraz z traganka. W przypadku wspzakaenia bartonelloz zaleca si sproszko wany korze rdestowca, napar z Eupatorium perfoliatum i nalewk z krusznika.
79 Koinfekcje s niezwykle rzadkie.
Inne leki na borelioz

Wraz z rosncym strachem przed borelioz przybiera na sile zalew lekw i terapii. Oto niektre najczciej zalecane rodki: Laurycydyna lub monolauryna. Te monoglicerydy kwasu laurynowego dziaaj antybakteryjnie i antywirusowo, atakuj bonki lipidowe lub biaka powierzchniowe bakterii. M onolauryna jest podobno rwnie zawarta w mleku matki i dziki temu zapewnia niemowlciu dodatkow ochron immunologiczn80. Due iloci monolauryny znajduj si rwnie w mleku kokosowym (jak pa mitamy, orzechy kokosowe s istotnym skadnikiem biaej yw noci, bdcej czci leczenia kiy przez Indian karaibskich, zob. s. 123, 169 nn.). Srebro koloidalne: przez pojcie srebra koloidalnego rozumiemy czsteczki srebra o adunku elektrycznym, unoszce si w wodzie destylowanej. Stosowane wewntrznie srebro koloidalne dziaa jak antybiotyk o szerokim spektrum dziaania, blokujc enzym, ktrego mikroorganizmy, grzyby i bakterie potrzebuj do przemiany materii. Z tego powodu dawniej kobiety wkaday srebrn monet do dzban ka z mlekiem, aby mleko zachowao duej wieo i nie kiso. Jak si wydaje, mikroorganizmy nie s na to odporne. Skutki uboczne prawdopodobnie nie wystpuj. Artemeter (peroksyd laktonu seskwiterpeny) to substancja czynna bylicy rocznej (Artem isia annua), roliny, ktra pocho dzi z umiarkowanych stref Azji i zostaa przywieziona do nas jako neofit, wystpujcy a po ab. M ona j atwo wyhodowa w ogrodzie. Sproszkowany artemeter skutecznie zwalcza m ala ri. Dziaanie tej substancji okrela si jako przeciwpasoytnicze i bakteriobjcze. Artemeter ma niewiele skutkw ubocznych. Gorzknik kanadyjski (Golden Seal, Hydrastis canadensis): ta amerykaska rolina lena jest lekiem uniwersalnym (ze wzgldu na przeciwskurczowe dziaanie na macic nie powinna by stosowany przez kobiety w ciy).
194
80 http://groups.google.com.gi/group/sci.med.diseases.lyme/tree/browse_frt month200 (13.10.2006).
Ekstrakt z lici drzewa oliwnego: wycig z lici witego drze wa oliwnego dziaa bakteriobjczo i wzmacnia reakcj immunolo giczn organizmu. Dawkowanie: 3 razy dziennie 5 do 10 ml nierozcieczonego ekstraktu81. Krople z jemioy: udowodniono ju, e wycig z jemioy hamuje przyrost komrek nowotworowych, a take wspomaga ukad odpor nociowy organizmu. Jemioa pobudza prac limfocytw, pomaga uwolni limfokiny i interferony. Ju Hipokrates zaleca jemio na tak zwan melancholi (zaburzenia limfatyczne, obrzk ledziony). Preparaty z jem ioy znaj duj rwnie zastosowanie w leczeniu prze wlekych stanw zapalnych staww (Kaufhold 2002: 538). Terapia rizoem wg dra Gerharda Steindla: olej rizol skada si z olejw ozonowanych (oleje o dugich acuchach, natlenio ne). Ozonek jako nonik tlenu zostaje wymieszany z oliw z oliwek i olejkiem rycynowym, z dodatkiem 10 procent olejku eterycznego Oleum absinthii, 1,8 procent oleju z orzechw woskich, 3 procent oleju z bylicy, 5 procent oleju z czarnego kminku i 0,9 procent oleju majerankowego. Borelie i inne bakterie beztlenowe nie znosz tle nu, dla nich jest on trucizn. M aj niewiele mechanizmw odtruwa jcych chronicych przed tlenem. Nienasycone kwasy tuszczowe znajdujce si w oleju z nasion ogrecznika lekarskiego, oleju z nasion konopi, oleju z wiesio ka, a take oleju z ososia bogatego w kwasy tuszczowe Omega 3 agodz stany zapalne i wzmacniaj ukad odpornociowy. Czystek (Cistus incanus): niewielki, ywiczny krzew obszaru rdziemnomorskiego w grupach skupiajcych chorych na borelioz uchodzi za cudowny lek. Zawarte w tej rolinie polifenole podobno neutralizuj wolne rodniki i wzmacniaj siy odpornociowe organi zmu. Czystek, przyrzdzony i stosowany jako napar lub wywar, ma rwnie zapobiega ukszeniom przez kleszcze i komary.
195
81 www.natuerlich-quintessence.de;www.sinoplasan.com albo www.o-leafintemational.com
196
Choroby nienazwane Szybciej znikaj.

Clemens Kuby, Unterwegs in die nachste Dimension
Homeopatyk reguluje w czowieku zawsze ten sam proces co w przyrodzie. Zarwno w czowieku, ja k i w przyrodzie reguator pozostaje niewidoczny. Dotyczy to rwnie lekw.
Jurg Reinhard, Sanfte Heilprcais
Miazmy to nic innego ja k stany wiadomoci [...] Wywouj odpowiedni zaraz albo odpowiedni chorob u poszczeglnych pacjentw. Stwierdziam, e kryj take w sobie odpowiednie rozwizanie, bo nigdy nie skadaj si jedynie z ciemnych stron.
Dr Rosina Sonnenschmidt, homeopatka
HAHNEMANN I M IA ZM A SYFILITYCZNA
Kady z nas sysza ju o homeopatii. Ucho dzi ona za agodny, delikatny, peen wy czucia sposb leczenia. Jej twrca, Samuel Hahnemann, ktry urodzi si w 1755 roku w Mini, zmar za w 1843 w Paryu, jako lekarz sprzeciwia si wczesnym praktykom medycznym - upuszczaniu krwi, plastrom dranicym skr, rozarzonemu elazu, sil nym substancjom wymiotnym i przeczysz czajcym, wysoce toksycznym pigukom, wywarom, maciom i kroplom zawierajcym zwizki rtci, arsenu, siarki i metali cikich, Samuel Hahnemann czsto jeszcze bardziej osabiajcym pacjen tw i pogbiajcym ich chorob. Nastpujce zasady homeopatii s znane rwnie wikszoci la ikw: Lek podawany choremu to substancja, ktra u zdrowego czo wieka wywouje takie same objawy jak dana choroba. Homeopatia hoduje zasadzie zwalczania podobnego podobnym, a nie, jak zaka da to uniwersytecka medycyna alopatyczna82, zwalczania choroby trujcymi rodkami o przeciwnym dziaaniu. Preparaty homeopa tyczne pobudzaj organizm do reakcji przeciwnej: to znaczy mobi lizuj energi yciow i wzmacniaj siy odpornociowe organizmu. Hahnemann odkry zasad podobiestwa, kiedy na wasnej skrze wyprbowa kor drzewa chinowego w leczeniu malarii. Dostrzeg, e w niewielkiej dawce wywouje u osb zdrowych objawy przy pominajce objawy malarii, takie jak zimne stopy, poty, koatanie serca, wyczerpanie, mdoci itp.
197
82 Jako alopati Hahnemann okrela procedury medycyny uniwersyteckiej, zgodnie z ktrymi w walce z chorob stosuje si rodki, ktre wywouj odwrotny skutek do jej objaww, na przykad leki przeciwgorczkowe przeciw wysokiej tem peraturze. W przeciwiestwie do tego homeopatia posuguje si takimi lekami, ktre wywouj objawy przypominajce objawy danego schorzenia.
198
Hahnemann i miazma syfilityczna
Dawka leku powinna by jak najmniejsza. Nie chodzi o fizyczne iloci, lecz o informacj dla organizmu. Substancje stosowane jako lek, w surowej postaci czsto trujce, s rozcieczane w od i po trzsane albo rozcierane z laktoz. S one rozcieczane stopniowo i potrzsane a do podanego stenia. Na koniec, od potencji 20, w pynie nie ma ju pierwotnej substancji, jest tylko wyodrbniona informacja przekazywana organizmowi przez nonik, jakim jest woda albo laktoza. Im wiksze rozcieczenie, tym silniejszy ma by skutek. To rozcieczanie czy te potencjowanie zawsze byo przez zatwardziaych materialistw uwaane za czary-mary, ktrych nie naley bra powanie. Tymczasem w toku starannie prowadzonych bada laboratoryjnych, na przykad w laboratorium ISERM pod kie runkiem Jacquesa Benvenistea, wykazano, e faktycznie istnieje co takiego jak pami wody i e homeopatyczne roztwory (D25) IgE (immunoglobuliny E) s skuteczne w porwnaniu z placebo (Schiff 1999: 49). Theodor Schwenk i inni hydrolodzy-antropozofowie pokazali na przykadzie metody obrazu kropli czuo wody w postaci wraliwego chaosu (Honauer 1998: 92). Dla mieszkacw wschodniej Azji oczywiste jest, e woda przyjmuje i przechowuje informacje: woda to czysty jin , a jin jest zawsze pamitliwy, wraliwy, biernie przyjmujcy. Masaru Emoto sprbowa to zobrazowa, fotografujc delikatne krysztay zamar znitej wody z rozmaitych rde. Okazao si, e krysztay wody pochodzcej z miejskich wodocigw czy te skaonych rzek byy pozbawione harmonii, niepene lub znieksztacone; krysztay wody z leczniczych rde lub wody, nad ktr piewano mantry bd wy powiadano dobre sowa, miay pikne, rwnomierne formy krysta liczne, podobnie jak woda, ktra zetkna si z kwiatami lub zioami leczniczymi (Emoto 2002).
Sia yciowa i teoria miazm

Mniej znane od zasady podobiestw czy reguy potencjowania jest filozoficzne to teorii doktora Hahnemanna. Wszystkie ywe stwo rzenia dysponuj swego rodzaju si yciow inaczej dynamis, kt ra cakowicie przenika ciao i - podobnie jak ciao eteryczne czy ciao ycia Rudolfa Steinera - wprawia procesy yciowe w ruch.
Gdy owa witalna zasada opuszcza ciao, czowiek umiera. Hahnemann pisze: W stanie zdrowia duchowa sia yciowa czowieka, jako dynamis oywiajca ciao, dziaa w sposb nieograniczony i utrzymuje wszystkie jego czci w godnym podziwu harmonijnym ruchu yciowym w uczuciach i czynnociach, tak e nasz wewntrz ny, rozumny duch moe si swobodnie posugiwa ywym, zdro wym narzdziem do wyszych celw naszego bytu (Hahnemann, Organon, 9). W pniejszych latach Hahnemann zaj si chorobami, kt re zostay zwycione, ale potem powrciy w zmienionej postaci i z nowymi objawami. To tak, jakby sia yciowa przenikajca cae ciao zostaa zaburzona przez jaki czynnik chorobotwrczy. To za burzenie objawia si rozmaitymi symptomami choroby. Namacal nych oznak choroby nie naley jednak myli z ich przyczyn, z cho rob lec u ich podoa. rdo choroby ley gbiej i waciwie jest niematerialne. Hahnemann zarzuca swoim kolegom lekarzom, alopatom, jak ich nazywa, e zatrzymuj si na objawach. Prbujje usun skal pelem, upuszczaniem krwi i trujcymi substancjami chemicznymi, a kiedy im si uda, m wi o udanym wyleczeniu, podczas gdy tylko - wbrew naturze - wepchnli chorob gbiej, ze skry w minie i koci albo, o ile odnieli szczeglny sukces, a w narzdy we wntrzne i ukad nerwowy. Naturalny przebieg zdrowienia odbywa si natomiast zawsze od wewntrz na zewntrz, od wanych dla y cia narzdw w kierunku powierzchni, a uka si one na skrze w postaci widocznej wysypki, pryszczy, wrzodw, plam, brodawek itp. Lekarze, zwalczajc objawy przy uyciu trucizn i bolesnych metod, w rzeczywistoci osabiaj si yciow (dynamis) pacjen ta. Prawdziwa medycyna powinna jednak zwraca uwag na to, by zachowa si yciow albo na powrt j wzmocni. Dlatego wane jest, aby czowiek zwraca uwag na to, co pije i je, na to, by y w zdrowym miejscu (nie w piwnicy, zawilgoconych warsztatach czy zamknitych mieszkaniach), mia do wieego powietrza i ruchu fizycznego, unika zgryzoty i cierpienia, ale take bezcelowych tera pii medycznych (Hahnemann, Organon, 77, 79). Po wielu latach praktycznych dowiadcze Hahnemann doszed do przekonania, e zaburzenie siy yciowej wyraajce si w prze wlekych chorobach polega w gruncie rzeczy na trzech rnych miazmach (miazma, z gr. plama, zabrudzenie, wyziewy powodujce
199
200
choroby) (Hahnemann 1828). Te trzy pierwotne zaburzenia czy te pierwotne za, ktre m og si manifestowa w wielu dolegliwo ciach klinicznych, nazwa psora, sykosis i syphilis. Te - jak sam przyznaje - raczej dowolnie wybrane terminy nawizuj do pierw szych objaww pierwotnego za widocznych na skrze: liszajowatej wysypki, wenerycznego owrzodzenia lub kalafiorowatych naroli i brodawek pciowych. Psora Grecki termin psora znaczy wierzb i wywodzi si przypusz czalnie od hebrajskiego tsorat, czyli trdowaty. Psoriasis to w j zyku medycyny uniwersyteckiej liszaj, wierzb albo nuyca. Dla Hahnemanna psora jest natomiast tysicgowym skupiskiem cho rb o przernych formach i objawach oraz rdem wielu dugo trwaych dolegliwoci. Cierpicy na ni pacjent w dosownym tego sowa znaczeniu le si czuje w swojej skrze. Odczuwa wid, nadwraliwo i nerwowo; towarzysz temu objawy natury psy chicznej, takie jak rozdranienie, przygnbienie, zazdro, lkliwo i napicie. Zwizane z tym choroby m og przybiera posta neura stenii, histerii, hipochondrii, melancholii, padaczki i skurczw, roz mikczenia koci, skrofuw83, skoliozy, kifozy (skrzywienia krgo supa), prchnicy koci, raka, naczyniaka krwiononego, artretyzmu i wielu innych (Hahnemann, Organon, 81). U kadej jednostki i w kadym nowym pokoleniu owa prastara zakana zgorzelina przyjmuje inn form. Z biegiem czasu, po kilkuset pokoleniach, w swej wdrwce przez wiele milionw organizmw ludzkich osi ga rnorodn posta (Hahnemann, Organon, 81). Hahnemann wierzy, e wikszo ludzi jest skrycie zaraonych psor. Siedem smych chorb przewlekych, jak ocenia, opiera si na miazmie psory. Jako gwny rodek na stany psoryczne homeopatia wymienia siark.
83 Skrofuy, skrofuloza lub zozy to historyczne okrelenie osabienia immuno logicznego, przejawiajcego si w chorobach skry i wzw chonnych ze skon noci do przewlekych stanw zapalnych i nieytw.
Syphilis Syfilis, czyli kia, w postaci klinicznej ma trzy stadia. Po zakae niu pojawia si najpierw wrzd (szankier), najczciej na narzdach pciowych, ale take na palcach, wargach czy w innych miejscach ciaa. Jednoczenie nabrzmiewaj wzy chonne. Po upywie jedne go lub dwch miesicy pacjent czuje si chory, ma gorczk, cierpi na ble gowy i koczyn, czsto poczone z wysypk i cuchncy mi, jtrzcymi si wrzodami. Zaatakowana zostaje skra, luzwka, a take narzdy wewntrzne. Objawy nastpuj i ustpuj w rzu tach. Jako mistrz kamuflau choroba ta moe z biegiem czasu naladowa wiele innych chorb. W ostatnim stadium kia niszczy koci, stawy, atakuje nerki, wtrob i tkank nerwow. Twarde guz ki (kilaki) tworz si gwnie na sklepieniu czaszki, koci nosowej, koci piszczelowej czy mostku i rozpuszczaj tkank. Zaatakowane i zniszczone zostaj take mzg i opony mzgowe (Kster-Lsche 1989: 53). Gdy Hahnemann mwi o miazmie syfilitycznej, moe chodzi nie tylko o opisan wanie francusk chorob, lecz szereg scho rze, ktrych objawy charakteryzuje degeneracja i destrukcja tkan ki, zaburzenia pracy narzdw, wrzody i kurcze, osteoporoza, zanik mini, chorob Alzheimera, chorob Parkinsona czy AIDS. Nale do nich take zaburzenia wrodzone, znieksztacenia, uszkodzenia okooporodowe, rozszczepienie krgosupa i skonnoci do nao gw85. Miazma syfilityczna wrcz poera si yciow albo te, jak
84 http://homepage.sunrise.ch/homepage/jaegger/miasma.htm 85 http://homepage.sunrise.ch/chomepage/jaegger/miasma.htm
Sykosis Syko to greckie okrelenie figi. Sykoz nazywamy chorob bro dawek figowych. Take to pierwotne schorzenie objawia si na bardzo wiele rwnych sposobw - cigliw skp wydzielin jak rzeczka, stanami zapalnymi, guzkami, tuszczakami, polipami, brodawkami, grzybic - i zalenie od okolicznoci moe wywoy wa rwnie zaburzenia psychiczne lub mentalne - rezygnacj, lki, obsesje, neurozy, kompleks niszoci84. Jako gwny rodek na stany sykotyczne Hahnemann wymienia tuj (Thuja occidentalis, ywotnik zachodni).
201
202
formuuje to tradycyjna medycyna chi ska, niszczy jin nerek, yciow si odziedziczon po rodzicach, ktra jest podstaw naszego rozmnaania i ktr moemy zachowa do pnej staroci, prowadzc rozsdny tryb ycia i waci wie si odywiajc. Na paszczynie psychicznej miazma syfilityczna objawia si perwersjami, skonnoci do przemocy, naogami, zachowaniami agresywnymi i destruk cyjnymi dla otoczenia i samego siebie SyfiUtyk. (autoagresja, skonnoci samobjcze). Sztych francuski, XVI wiek W tym kontekcie ciekawe jest odkrycie Heidi M., ktra sama produkowaa wy cig ze szczeci i wyprbowujc j na sobie, stwierdzia, e pomaga w przypadku zachowa autoagresywnych (zob. s. 133 n.). Jako gwny rodek w leczeniu stanw syfilitycznych Hahne mann wymieni rt (Mercurius), oczywicie w bezpiecznej homeo patycznej potencji. Wedug homeopaty S. Ortegi psora moe by okrelona jako niedoczynno, reakcja na niedobr i defekt, sykosis jako stan nad czynnoci, nadmiernej reakcji, natomiast syphilis jako reakcja de strukcyjna i zaburzenie (Pschyrembel 1998: 197). Syphilis prowadzi do zaamania i destrukcji ciaa oraz psychiki. Wspczesna medycyna uznaa teori miazm Hahnemanna za przestarza i odoya ad acta. Z punktu widzenia historii medycy ny teoria miazm uchodzi jedynie za prekursora nauki o infekcji za porednictwem mikroorganizmw. Hahnemann nie mg przecie nic wiedzie o bakteriach, bakcylach, mikroskopijnych grzybach, wirusach i innych drobnoustrojach bdcych faktycznymi kata lizatorami chorb. Klasyczni homeopaci widz to jednak inaczej. Miazmy s zakane i przenosz si z jednego organizmu na drugi nie tylko w zwizku z drobnoustrojami chorobotwrczymi. Owe zaraliwe wyziewy i zabrudzenia naley rozumie raczej meta fizycznie i archetypicznie. Zanieczyszczenie moralne, kltwa nio sca chorob, skutki nienawici, zazdroci, braku uczu itp. oddzia ujce rwnie na paszczynie fizyczno-somatycznej spraw iaj e ludzie staj si podatni na miazmy wywoujce choroby. Nieprzy
Merkury i nowy syfilis

Zgodnie ze wiatopogldem klasycznych homeopatw choroby miay w dawnych czasach natur raczej psoryczn albo psykotyczn dzi w coraz wikszym stopniu okrela je miazma syfilityczna. yjemy w syfilitycznej epoce, w stanie rosncej syfilizacji . Wielka epidemia kiy, ktra wybucha w XVI wieku, najpierw zostaa stumiona przy uyciu rtci, nastpnie salversanu - prepa ratu zawierajcego arsen, na kocu za pe nicyliny. Teraz choroba ta powraca do nas w postaci AIDS, raka i chorb autoimmunologicznych. Ale rwnie na paszczynie patologii spoecznych panuje destrukcyj na miazma: terror, zamachy samobjcze, narkomania: crack, speed i heroina, rozsz czepienie atomu, technologia genetyczna, rozpadajca si materia i rosncy chaos w substancji Ziemi, wywoane przez neurosyfilityczne mzgi, rozpad osobowoci i inne dekadenckie zjawiska. Klasyczni homeopaci interpretuj bo relioz jako najnowsz posta francy czy kiy. Nie jest przecie dzieem przypadku, e obie te choroby s czone z krtkami, malekimi nitkowatymi bakteriami. Tak jak syfilis szalejcy w XVI wieku, tak i bo Duch syfilisu. F. Rops, X IX wiek relioza przebiega w trzech stadiach:
jazny dotyk rki, pozbawiony uczu seks lub spojrzenie sterowane zymi intencjami m og przenosi chorob. Ze oczy zaraaj przez spojrzenie, tak jak zy oddech przez tchnienie, szczeglnie wtedy, gdy si cz ze z wol - czytamy w Magisches Handbuch der Sympathie z roku 1857 (Kremp 1996: 263). atwo to zrozumie z szamaskiego punktu widzenia. Bardziej nowoczesne spojrzenie polega na traktowaniu miazm jako powracajcych wzorcw infor macyjnych, jako czci pl informacyjnych dziaajcych na prze strzeni wielu pokole i wielu epok.
203
204
1. Tu po zakaeniu pokazuje si pierwszy objaw na skrze: rumie wdrujcy w boreliozie, szankier jako wrzd pierwotny w kile. Oba te objawy skrne znikaj po krtkim czasie bez leczenia. 2. Po okresie utajenia w drugim stadium choroby zaatakowane zo staj minie, stawy i koci. Podobnie jak kia, take borelioza jest mistrzem kamuflau i potrafi, jak widzielimy, naladowa obja wy wielu rnych chorb, co czsto prowadzi do bdnej diagnozy. 3. W trzecim stadium dochodzi do zaburze neurologicznych, a do psychozy, schizofrenii, apatii i obkania. Dla wspczesnego sposobu mylenia przypuszczenie, e bore lioza miaaby by nowym wyrazem starej syfilitycznej miazmy, jest trudne do zaakceptowania. Przyznajemy, e jedne i drugie krtki, Borrelia i Treponema, nale do spokrewnionych gatunkw i wywo uj zblione objawy. Jaki jeszcze moe by midzy nimi zwizek? Ale czy nie mona by pomyle, e jest to swego rodzaju morficzny rezonans, jak sformuowa to biolog i filozof przyrody Rupert Sheldrake? Znamy pojcie rezonansu z muzyki (ac. re = ponownie, sonare = brzmie). Kiedy uderzymy w jeden kamerton, drugi bdzie drga i dwicza z t sam czstotliwoci. Wedug Sheldrakea do wiadczenia i nawyki poprzednich pokole pobrzmiewaj razem z dowiadczeniami i nawykami nowego pokolenia, i to niezalenie od miejsca i czasu. Rezonans morficzny nie sabnie wraz z rosn c odlegoci i moe oddziaywa z przeszoci na teraniejszo. Przy tym przenoszona jest nie energia, lecz informacja (Sheldrake 1993: 131). Ta wypowied jest znaczca, poniewa Sheldrake nie by mtnie argumentujcym mistykiem, lecz uznanym naukowcem eksperymentatorem. Hipoteza, jak sam przyznaje, jest wci kontro wersyjna, ale w kadym razie mona j sprawdzi dowiadczalnie. Jak wnioskuje, yjce organizmy dziedzicz nie tylko geny, lecz take pola morfogenetyczne. Geny s przekazywane w postaci materialnej i umoliwiaj potomstwu syntez okrelonych rodza jw czsteczek biakowych. Pola morfogenetyczne s dziedziczone na drodze niematerialnej, i to nie tylko po rodzicach przez dzieci, lecz w gruncie rzeczy po wszystkich osobnikach przez cae kolejne pokolenie (Sheldrake 1993: 133). Epidemia syfilisu, ktra nawie dzaa ludzko przez wieki ze sabnc intensywnoci jest czci naszego zbiorowego dowiadczenia. Moe wic jest co na rzeczy, kiedy homeopaci stwierdzaj w boreliozie morficzny rezonans z sy
Merkury, duch rtci. Baro Urbigerus, Besondere Chymische Schriften, Hamburg 1705
filisem. Hahnemann wzywa, by podobne leczy podobnym. Jako gwny rodek na rozkad siy yciowej wskutek miazmy syfilitycznej wymienia rt. Nie w uywany przez lekarzy medycyny kla sycznej wysoce toksyczny chlorek rtci (kalomel, Hg 2 Cl 2 ), lecz rt w wysoko potencjowanej, uduchowionej formie. Poyskujcy pynny metal naley, zgodnie z dawn teori bstw-planet, do Merkurego, boga o uskrzydlonych pitach. Na niebie, jako widoczna planeta, Merkury wyprzedza pozostae planety: w cigu 88 dni, zawsze w pobliu Soca, pokonuje zodiak w syderycznym obiegu. Mars na przejcie wszystkich gwiazdozbiorw zodiaku potrzebuje dwch lat, Jowisz dwunastu, a stary, powolny Saturn a trzydziestu. Merkury, u Grekw nazywany Hermesem,
205
206
jest posacem bogw, ambasadorem, mistrzem mowy i rozsdku. W pradawnych czasach to on nauczy ludzi myle i mwi, ale tak e kama i udawa. Jest bogiem szamaskim, stpajcym po kra wdzi, ktry potrafi pokona wszystkie bariery, take te dzielce go od krlestwa umarych. To wanie on uwolni niegdy Persefon, bosk kwiaciareczk, z zawiatw, i to on przeprowadza zmarych przez prg Hadesu. Jako bg pogranicza, jest patronem uzdrowicieli i lekarzy, kupcw, ale take hultajw, zodziei, kamcw, szpiegw i aktorw. Uchodzi za mistrza kamuflau. Przywdziewa wiele ma sek. Wszdzie dociera nierozpoznany. Symbolem Merkurego jest w. Jego znakiem jest rdka z owinitym na niej wem, rdka Eskulapa albo kaduceusz, b dcy symbolem cechu medykw i aptekarzy: wiedza o trucinie i antidotum w postaci dwch zwrconych do siebie mij utrzymuj cych si wzajemnie w rwnowadze. W gruncie rzeczy, jest to laska szamaska, czarodziejska rdka. Poniewa Merkury jest rwnie symbolem handlu zagranicznego i ruchu midzynarodowego, prze pywu pienidzy i walut, rwnie kupcy posuguj si znakiem laski z wem - to znak dolara ($). W ciele czowieka Merkury odpowiada za puca, ktrych wpy wajcy i wypywajcy oddech czy wiat wewntrzny ze wiatem zewntrznym, dusz czowieka z dusz wiata. Zgodnie ze sta rym pogldem humoralno-patologicznym nadaje take ruch py nom ustrojowym, chonce. Merkury/Hermes jest transseksualny, hermafrodytyczny, z atwoci przekracza rwnie granice pci. I granice przyzwoitoci, to on jest bowiem tym gadu tym obiecujcym gruszki na wierzbie politykiem wystpujcym w talk show, kutym na cztery nogi spryciarzem i nadwornym baznem na dworze krla bogw Jowisza. Ten bezczelny szelma jest jedynym, ktry moe powiedzie krlo wi rzeczy, jakich nikt inny nie odway by si powiedzie - czasami take gorzk prawd. Hermes-Merkury Na podstawie tego archetypu szybko z wow rdk. wnioskujemy, e Merkury jest rwnie pa Stolzenberg, Frankfurt 1624 nem naszego ducha czasu. Obj panowa-
Merkury w postaci wa przenika i zapadnia wiat. Za: J.C. Barchusen,

E lem enta chem icae,
Lejda 1718
nie, gdy wraz z Kolumbem pky granice redniowiecznego obrazu wiata i rozpocza si epoka oglnowiatowej komercji. Jako bg rozumu i wiatowego handlu, obwieci pocztek ery zegarw i me chaniki. Rozpocza si epoka nauki i maszyn. Zwolennicy starej, zabobonnej wiedzy musieli odej. Objcie tronu przez Merkure go zaznacza rwnie epidemia kiy, zwanej dawniej po niemiecku serpentinische Krankheit (ac. serpens = w), ktra rozprzestrze nia si z prdkoci byskawicy. Czy to przypadek, e krtki s ywymi, szybko przemierzaj cymi ciao drobniutkimi wami? Take krtki boreliozy przy pom inaj malekie we. Take one s bardzo oywione, liskie, nieuchwytne, jak pynny metal: rt. Jak widzielimy, zmieniaj si nieustannie, porzucaj ksztat wa i przeobraaj si w kulki, sta j si praktycznie niewidoczne, otorbiaj si, potem za przyjmu j znowu posta wijcych si, spiralnych wykw. Ani testy, ani badania laboratoryjnie nie daj pewnoci co do ich wykrycia. Tak-
207
208
e one poruszaj si po krawdzi: bez problemu pokonuj barier krew-mzg, bez problemu przechodz z jednego gatunku na drugi, z kleszczy na myszy, samy, ludzi, jaszczurki, komary, muchy i tak dalej. Nikt tak naprawd nie wie, ilu jest chorych na borelioz i ile jest nowych zachorowa rocznie, ale jeli szacunki ekspertw s prawdziwe - wier miliona w USA, 100 000 w Niemczech; liczb infekcji mona nazwa prawdziwie merkuriask . Z tego punktu widzenia krtki boreliozy, owo najnowsze wyda nie zarazy Treponema, s czci ery merkuriaskiej, zbliajcej si z prdkoci orkanu do swego apogeum. Kupcy, biznesmeni, poli tycy, rzesze turystw z ponaddwikow prdkoci przemierzaj wiat, ktry sta si swego rodzaju globalnym one world. Upa daj granice: granice krajw, granice pci, granice przyzwoitoci, przez satelity, Internet i fale radiowe przelewa si powd danych, obrazw, informacji, ktrych nikt nie jest ju w stanie przetrawi. Przez giedy, niczym elektroniczne fale po globusie, przepywaj codziennie biliony wirtualnych dolarw, euro czy jenw. Modne narkotyki, substancje psychoaktywne pozwalaj przekroczy - tak si przynajmniej sdzi - granice metafizyczne, z ktrymi niegdy radzili sobie jedynie szamani poddajcy si cisej ascezie. Ale ju nic nie siga istoty rzeczy, poniewa poyskujcemu bogu rtci brak mdroci Jowisza i ciaru Saturna. Aktorzy i komedianci, ktrych w dawnych czasach zaliczano do ebrakw i wdrownych kup cw jarmarcznych, dzi zostaj gowami pastw i gubernatorami. Fanatykw prdkoci, takich jak Michael Schumacher, otacza si pbosk czci. Elektroniczne liczydo - komputer, jest otarzem, na ktrym codziennie celebruje si komuni z bogiem rtci, za talk-show to jego msza.
Cud sowa
Trzy gwne za czy te miazmy ujaw niaj si w bardzo rny sposb i w postaci tysicy rnych objaww. Dla lekarzy m edy cyny uniwersyteckiej s to zawsze oddzielne, pojedyncze choro by. Zgodnie z modelem biologicznym kada choroba przypomina w ich pojciu gatunek lub rodzaj zwierzcia. owcy mikrobw, tacy jak Robert Koch, Emil von Behrling czy Ludwik Pasteur, byli przekonani, e kady pojedynczy objaw chorobowy mona przy porzdkowa okrelonemu rodzajowi mikroorganizmw patogen nych. Dla Hahnemanna natomiast wszystkie objawy chorobowe byy symptomami sigajcego gbiej osabienia siy yciowej. Take jego pniejsi zwolennicy nie uwaali mikroorganizmw za przy czyn chorb. Zasiedlaj one po prostu osabion tkank, podob nie jak komiki opanowuj wierki, osabione wczeniej przez elektrosmog, promieniowanie masztw telefonii komrkowej, kwane deszcze czy wichury. Hahnemann ostrzega przed fascynacj nazwami i okreleniami chorb. Zalenie od warunkw ycia, miejsca zamieszkania, zych i dobrych nawykw, czynnikw dziedzicznych i kondycji objawy wtrne (pierwotnej, podstawowej miazmy) przybieraj rn po sta. Owe zaburzenia i dolegliwoci s potem bdnie wymienia ne pod wieloma wasnymi nazwami jako choroby autonomiczne (Hahnemann 1999: 167): ile jest bezprawnych, wieloznacznych nazw, przez ktre rozumiemy stany chorobowe podobne do siebie
209
Robert Koch jako owca mikrobw
210
tylko w jednym jedynym objawie: febra, taczka, puchlina wod na, suchoty, upawy, hemoroidy, reumatyzm, apopleksja, skurcze, histeria, hipochondria, melancholia, mania, zapalenie jam y ustnej, parali itp., ktre nadajemy niezmiennym, staym chorobom i le czymy wedug zwykych utartych torw!. Innymi sowy, wedug Hahnemanna choroba nie jest zjawiskiem podlegajcym klasyfika cji, lecz zmiennym procesem, wywodzcym si od duchowej prazasady, od danej miazmy. Bezuyteczne i nieuzasadnione nazwy chorb nie m og mie wpywu na sztuk leczenia prawdziwego mi strza uzdrawiania (Hahnemann 1999: 168). Lekarz, jak pisze dalej, ma leczy nie nazw, lecz jak najdokadniej zjawiska, indywidualny obraz choroby. Zgodnie z tym punktem widzenia nie istnieje AIDS, nie istniej rak ani borelioza albo, jak powiedzia kiedy Rudolf Steiner: nie ma w ogle adnych chorb, s tylko chorzy ludzie (Steiner 1961: 79). Take lekarz Edward Bach, wietnie wyczuwajcy eterycz n energi oddziaujc w tle zjawisk materialnych, dostrzeg, e sprawy wiata zjawisk nie s ustalone raz na zawsze, a ju najmniej dotyczy do chorb. Mimo e terminologia medyczna sprawia wra enie, jakby chodzio o sprawy namacalne, s to wci zmieniajce si zjawiska. Dla odkrywcy esencji kwiatowych tak zwanych cho rb nie naley tumaczy pierwotnie na paszczynie mechanicznochemicznej czy biologicznej, lecz traktowa je jako brak harmonii energetycznej, polegajcy w efekcie na niewaciwej postawie du chowej i bdnych wyobraeniach (Scheffer/Storl 2007: 53). Take Clemens Kuby na podstawie dowiadcze z wasn cho rob (paraplegia) oraz dyskusji z dorobkiem ideowym buddyzmu doszed do wniosku, e uprzedmiotawianie chorb jest szkodliwe: ,ja po prostu nie uznaj dolegliwoci za choroby. Ignoruj je, nie nadaj im nazw i zachowuj si tak, jakby byy wymylon przez kogo pogosk [...] Nienazwane choroby szybciej znikaj (Kuby 1995: 44). Oczywicie jest to radykalny punkt widzenia. Wedug tej opinii medycyna uniwersytecka ulega prymitywnym czarom nazw: jeli znasz nazw, uwaasz, e panujesz nad zjawiskiem. Tak te byo w bajce o Titelitury. Rwnie sowo borelioza dziaa jak magia nazwy. Identyfiku jem y si z n i i fiksujemy si na ni. Naprawd istniej ludzie, kt rzy zupenie serio pytaj: borelioza? Czy ona w ogle istnieje?.
Leki homeopatyczne w leczeniu boreliozy

Po ukszeniu przez kleszcza mona profilaktycznie zay nozod D200 przeciw kleszczowemu zapaleniu mzgu (Zeckenfieber-Nosode D200). Dziaa ona jeszcze przez sze godzin po ukszeniu i pono pomaga take na skutki alopatycznego szczepienia przeciw kleszczowemu zapaleniu mzgu. Dawkowanie: 2-3 kropli lub glo bulki, powtrzy po 10 minutach. Wielu homeopatw jest zdania, e nozoda boreliozy D200 lub C200 skutecznie chroni take przed zakaeniem krtkami boreliozy. Okres ochrony trwa okoo roku, po tym czasie naley j odnowi. Dla lenikw i mionikw przyrody, ukszonych przez kleszcza w czasie wyrbu lasu, wdrwek, biwakowania czy wdkowania, istnieje homeopatyczny rodek pierwszej pomocy: Ledum C30 (ba gno zwyczajne, Ledum palustre). Dawkowanie: przez 3 dni po 1 globulce dziennie, potem szstego i dwunastego dnia po 1 globulce nozody boreliozy (Stolze 2006: 50). W medycynie ludowej bagno zwyczajne jest stosowane jako ro dek moczopdny i napotny przy reumatyzmie, zapaleniu staww i artretyzmie. W duych dawkach jest trujce, dziaa dranico na nerwy i odek. Podobno na wsi uywano niegdy bagna do sp dzania podw albo dodawano jako rodka odurzajcego w proce sie warzenia piwa (piwo bezchmielowe). Ludy syberyjskie prcz jaowca uyway lici bagna do wprawiajcych w trans okadze (Ratsch 1998: 318). Nowych bodcw dostarczaj homeopatii badania dra Petera Alexa. Natkn si on na rodek, ktry w ogromnym stopniu przy pomina objawy zakaenia borelioz: Aurum arsenicosum C200 poczenie dwch podstawowych lekw na ki, Aurum metallicum (zoto) oraz Arsenicum album (arsen)86 (Stolze 2006: 47).
211
86 www.gudjons.com
212
Wielce niemio mi je s t oe samotne mie w noc Ale ju cakiem obrzyda to sprawa na drodze mioci Ww i jadw si ba, pord rozkoszy je j r Gdy w najpikniejszej ju chwili sercem oddanej radoci K czou, co koni si w d, troski przyblia si szept *
Johann Wolfgang von Goethe, Elegie rzymskie
Wargi obcej kobiety ociekaj miodem, usta je j s gadsze ni oliwa, lecz koniec je j gorzki ja k pioun i ostry ja k miecz obosieczny. Nogi je j zstpuj do mierci, a kroki je j dochodz do otchani.
Biblia, 5, 3-5
* W przekadzie Leopolda Staffa - przyp. tum.
KLTWA BOGA SOCA
Pod koniec XV wieku - 150 lat po ostatniej wielkiej epidemii du my - Europ nawiedzia straszliwa, zabjcza zaraza: franca, francu ska choroba, zwana te chorob sekretn, dzikim wierzbem, lues albo ki. Choroba ta wzia sw nazw od imienia staroytnego pasterza, Syphilosa. Czowiek ten w czasie upalnego lata przeklina soce wysuszajce traw na pastwisku. Odmwi skadania ofiar Apollinowi, bogu soca, i zamiast tego zoy ofiary pastwu, kr lowi. Rozwcieczony Apollo zesa na niego zakan chorob, ktra pokrya go wrzodami. Choroba dotkna take krla. Borelioza, jak ju wspomnielimy, jest modsz siostr kiy. W tym kontekcie dobrze byoby wic przyjrze si bliej tej za razie, jej kulturowym nastpstwom i prbom jej leczenia. Wszyst ko przemawia za tym, e chodzi o chorob przywleczon z Nowe go wiata. Traf chcia, e przybya do Europy, kiedy hiszpascy zdobywcy plugawili indiaskie witynie boga soca. W stanie Alabama zajmujcy si prehistori Ales Hrdlicka odkry szkielety z czasw prekolumbijskich, wykazujce wyrane lady przebytej kiy. W Europie natomiast szkielety z syfilitycznymi uszkodzeniami pochodz wycznie z czasw po Kolumbie (Bergun/Laugier 1992: 1462-1483). Podobnie jak Indianie umierali na zwyke choroby zakane Starego wiata - gryp i choroby wieku dziecicego, takie jak koklusz, winka czy odra, tak i Europejczycy byli niedostatecz nie chronieni przed zarazkami kiy.
213
Pod z gwiazd
Czonkowie zaogi Kolumba spdzili na rajskiej wyspie Haiti sze tygodni. Karaibskie kobiety nie szczdziy im swoich wdzikw. Ale ju w powrotnej drodze - jak opowiada Femandez de Oviedo - sternik admiraa zachorowa na nowy rodzaj ospy 4 marca 1493 roku statki zawiny do niewielkiego portu Palos. Co robi maryna rze, gdy po dugim czasie spdzonym na morzu przybijaj wreszcie na ld? Pij i zabawiaj si z portowymi dziwkami. Epidemiolodzy
Hiszpanie przyjmuj kobiety podarowane im przez Indian. Sztych woski, 1825
214
Kltwa boga soca
powiadaj, e wystarczy jeden chory, by niczym iskra, ktra roznie ca poar, wywoa zaraz. Wkrtce potem zdobywcy w triumfalnym pochodzie dotar li do Barcelony: wystawili na widok publiczny indiaskie ozdoby ze zota, kolorowe papugi, nieznane owoce i przyprawy oraz sze wzitych do niewoli indiaskich kobiet. Marynarze byli bohaterami dnia i kobiety chtnie im si oddaway - tak jak dzisiaj czyni to fanki wielkich gwiazd (Venzmer 1929: 11). Wkrtce potem w mie cie wybucha franca. Szpitale wypeniy si usianymi wrzodami dworzanami i damami dworu. Hiszpaska para krlewska, Izabella i Fernando, ucieka w gry; Kolumbowi zabroniono przywozi wi cej Indian i Indianek jako niewolnikw. W tym samym roku do Woch wkroczy francuski krl Karol VIII na czele licznych wojsk, cznie z onierskimi dziwkami, aby zagarn dla siebie krlestwo Neapolu. Obrocami byli midzy innymi hiszpascy pachokowie, a take dawni marynarze, ktrzy przybyli z Barcelony na pomoc neapolitaskiemu krlowi Ferdynan dowi. Po trwajcym trzy tygodnie obleniu miasto pado, pacho kowie przeszli na stron Francuzw, a zwycizcy zaczli zabawia si z dziewkami. Wkrtce w obozie Francuzw wybucha pciowa zaraza. Dotknici ni ludzie - jak twierdzi naoczny wiadek - byli od gowy do kolan pokryci straszliw w ysypk tak zaraliw e opuszczeni przez wszystkich swoich kompanw w samotnoci cze kali na mier [...] Bardzo wielu z nich wyrosy na twarzach poka ne brodawkowate narole, pkajce przy wtrze ohydnego smrodu
(Venzmer 1929: 19). Spord omiu tysicy Szwajcarw, ktrzy udali si z Karolem VIII do Woch, do rodzinnego Bema powrciy ndzne resztki: w sumie stu czterdziestu omiu. Ze strachu przed zaraz zamknito przed nimi bramy miasta. Nie pomagay bagania, nawet trdowaci unikali powracajcych do domu. Zaraza rozprzestrzeniaa si z prdkoci byskawicy. Francu ska zaraza - jak now chorob weneryczn nazywali Hiszpanie, Anglicy, Wosi, Holendrzy i Niemcy - szerzya si zwaszcza wrd wyszych warstw spoeczestwa, do swobodnych w swych zasa dach moralnych, wrd wieckiej i kocielnej arystokracji. Dla Por tugalczykw bya to choroba kastyijska, dla Polakw - niemiec ka, dla Rosjan - polska, dla Persw - turecka, dla Francuzw - mai de Naples. Hindusi, ktrych zaraz obdarowa eglarz Vasco da Gama, nazywali j portugalsk . Niewielki czerwony pryszcz, ktry - podobnie jak Erythema przy boreliozie - po zakaeniu pojawia si na skrze, najczciej pozo stawa niezauwaony. Szybko znika. Ale potem, po kilku miesi cach, w drugim stadium choroby, nastpoway ataki gorczki, ble gowy i koczyn niemal nie do wytrzymania. Jedyn moliwo ich stumienia dawa mleczny sok maku ogrodowego (opium). Wkrtce potem, gwnie na twarzy i rkach, rozsieway si sczce, cuch nce krosty. Do tego, przede wszystkim na narzdach pciowych, pojawiay si kykcinopodobne narole.
215
Kltwa boga soca
Oddzia onierzy z dziwkami i taborem. Drzeworyt H.S. Behama, X VI wiek
216
Kltwa boga soca
Gdy zaraza przybieraa pustoszce roz miary, bezradni lekarze nadaremnie werto wali pisma starego Galena, ale w jego Nauce o sokach nic na ten tem wano kataplazmw (okadw z papki), cho dzcych, rozmikczajcych zi: siemienia lnianego, babki, kozieradki pospolitej, mal wy i fiokw. Eksperymentowano z mastyk sem, miodem, gsim sadem i cigajcy mi korzeniami narcyza, ktry jako rolina Marsa moe powstrzyma gniewn Wenus (Griggs 1997: 30). Wszystko bez skutku. wity Minus, patron Nic nie day rwnie zalecane przez Koci chronicy przed franc. wite oleje oraz wici patroni - cierpicy Drzeworyt W Harnera, . Hiob, bretoski wity Minus leczcy nie X V wiek gdy nietykalnych, wity Fiakriusz, patron ogrodnikw, odpowiedzialny za raka, liszaje i przetoki odbytu. Pierwsza fala syfilisu miaa absolutnie miertelny przebieg - Europejczycy nie dysponowali jeszcze adn obron im munologiczn przez zjadliwymi krtkami. Zamieszanie zwizane ze specyfik i istot nowej zarazy, ktra wstrzsna wczesn ludnoci Europy, przypomina obecne zamie szanie w zwizku z borelioz. Czy winne byo zepsute powietrze, nieczyste spkowanie czy zgubna miazma niekorzystnego wpy wu gwiazd? Cesarz Maksymilian uwaa z osp, podobnie jak nieurodzaj, upa i niepogod, ktre w latach 1490-1495 nawiedzi y cesarstwo, za kar bo i ogosi Edykt przeciw szydercom bo ym. Uczeni odpowiedzialnoci za spustoszenie obarczali ukad trzech planet. Mars i Saturn, dwie planety nieszczcia kilka lat wczeniej znalazy si w znaku Skorpiona, gwiazdozbiorze, ktry jest odpowiedzialny za narzdy pciowe. Stay tam w koniunkcji z Jowiszem, dobr planet, ktr natychmiast stamsiy. Hiszpa ski uczony de Gomara natomiast przypuszcza, e zaraz wywoa sodomski nierzd mieszkacw Ameryki Poudniowej z lamami, Anglik John Josselyn przypisywa rdo choroby kanibalizmowi (Vogel 1982: 150), a Ulrich von Hutten wierzy, e chorob wywo uj drobne skrzydlate robaki. Dzi zakadamy raczej, e krtki (Treponema pertenue), wywo ujce frambezj, endemiczn chorob na Karaibach, przenoszon
przez owady i bliski kontakt fizyczny, zmu toway w Europie do postaci krtkw kiy (Treponema pallidum) (Burgun/Laugier 1992: 1481). Pod wzgldem serologicz nym frambezja i kia s nie do odrnienia (Pschyrembel 1994:492). M ajrwnie po dobne objawy i stadia choroby: na pocztku szankry, jako objaw wtrny wysypka na Cesarz Maksymilian caym ciele i wreszcie po piciu, dziesiciu czy wicej latach trzecie stadium, dajce objawy na skrze, w ko ciach i stawach.
217
Ol
-D
wite drzewo czy rt?

Gdy lekarze zauwayli, e tradycyjne metody leczenia z zakresu pa tologii humoralnej87 nie przynosz owocw, przypomnieli sobie sta r zasad Ubi malum ibi remedium - gdzie powstaje choroba, tam jest te lekarstwo. Poszukiwano wic w Nowym Swiecie leku, kt ry znaleziono u miejscowych kobiet dzielcych oe z hiszpaskimi kolonizatorami. Wkrtce dotknici chorob Europejczycy, ktrzy byli dostatecznie bogaci i mieli do czasu, wyruszali na pokadach aglowcw do Nowego wiata, aby podda si leczeniu. Kuracje, odbywajce si w szaasach uzdrowicielek - najprawdopodobniej byy to szamanki - przynosiy efekt. Istniej rne relacje na temat przebiegu tych kuracji. Dwch modych francuskich szlachcicw, ktrzy bez skutku prbowa li w Europie rozmaitych kuracji, wyleczya w Puerto Rico pewna Indianka. Tak opisywali leczenie: kobieta zbieraa gazki piknie kwitncego drzewa gwajakowego, przeuwaa je i potem gotowaa w glinianym naczyniu. Co rano musieli wypija spore iloci tego wywaru, dzie za wypeniay im mczce czynnoci, przy ktrych zlewali si potem. Po szeciu tygodniach wrzody znikny, a ozdro wiecy wrcili do Parya (Griggs 1997: 36). Woch Petrus Martyr de Angleria, sekretarz Rady Indii Zachodnich Korony Hiszpaskiej,
87 Patologia humoralna, nauka o sokach wedug Hipokratesa i Galena, spro wadzaa choroby do bdnego skadu czterech sokw yciowych (w redniowiecz nej acinie humores).
218
Kltwa boga soca
pierwszy opisa w opublikowanej ju w 1493 roku ksice leczenie syfilisu w Hispanoli (Haiti) u Indian Tainoin: chorzy ci zdrowieli tylko wtedy, gdy pili sok powszechnie znanego w Espagnola drze wa gwajakowego i przez trzydzieci dni rezygnowali z wszelkiego poywienia i wszelkich znanych napojw, szczeglnie z wina. Gonzales Femandez de Oviedo y Valdes w 1526 roku rwnie opo wiada o zasadach diety, piciu wywaru ze witego drzewa i sean sach napotnych. To obudzio wielkie nadzieje. Potne imperium bankowe i kupieckie augsburskiej rodziny Fuggerw natychmiast zaatwio sobie u cesarza, darujc mu jego ogromne dugi, monopol na import tego drewna. Hiszpaskie galeony, prcz zota i srebra Inkw i Aztekw, przywoziy teraz masowo do Europy upragnio ne drewno, ktre sprzedawano nastpnie aptekarzom. To by dobry interes. Ale drewno gwaj akowca jest tak twarde, e trudno je prze piowa. Jego gsto wynosi 1300 kg na metr szecienny, jest to wic najtwardsze i najcisze drewno na wiecie. Jest tak cikie, e nie unosi si na wodzie, lecz tonie. Przed namoczeniem i uyciem do przyrzdzenia wywaru aptekarze kazali winiom je rozdrabnia i ci. Na strasburskiej Starwce do dzi znajduje si Raspelhuus, w ktrym winiowie piowali drewno gwaj akowca (niem. raspeln = piowa).
Gwajakowiec
(Guajacum officinalis i Guajacum sanctum)
Wiecznie zielone drzewo z rodziny parolistowatych (Zygophylliaceae) bywa nazywane take drzewem ycia. Drzewo, ktrego pikny jasnoniebieski kwiat jest narodowym kwiatem Jamajki, ronie na Karaibach od poudniowej Florydy a po poudniowo amerykask dungl. W Europie gwajakowiec jest znany od epoki wgla brunatnego, z reskiego oligocenu 25-38 milionw lat temu. Nazwa gwajak pochodzi z jzyka wymarych Indian karaib skich. Guayacan, hijacam lub hoaxacan znaczy drzewo ycia. Jako lek na syfilis aptekarze nazywaj je Lignum benedictum (drzewo bogosawione), Lignum sanctum (drzewo wite) albo Lignum vitae (drzewo ycia). Z drewna gwajakowca, jak pisze
Petrus Martyr, rozdrobnionego i zgniecionego, przyrzdza si przez gotowanie lek, ktry wypdza z koci i rdzenia paskudn miosn osp (Wolters 1994: 142). Jeszcze dzi Indianie pou dniowoamerykascy stosuj wywar z drewna gwajakowca jako rodek napotny w reumatyzmie, kile, chorobie wysokociowej i stanach wyczerpania (Ratsch 1987: 129). Zachwyt uzdrowicielskim drewnem doprowadzi do rabunkowej wycinki, w wyniku czego gwajakowce zostay niemal cakowicie wytrzebione i dzi znajduj si na czerwonej licie gatunkw zagroonych. Chri stian Ratsch, etnofarmakolog, tak pisze o dziaaniu i substancjach czynnych: amorficzna ywica ma ostry i drapicy smak i skada si z kwasu gwajakonowego, kwasu gwajakowego, kwasu kry stalicznej ywicy gwaj akowca, tego barwnika i gumy. Drewno zawiera prcz tego olejek eteryczny z gwajolu, gwajazyny, tlenek gwaju, waniliny i saponiny. Substancje czynne maj dziaanie napotne, moczopdne oraz pobudzajce prac nerek i wtroby (Ratsch 1987: 132).
219
Kltwa boga soca
Humanista Ulrich von Hutten, ktry zarazi si franc w wieku dwudziestu lat, sprbowa kuracji drewnem. Przekonany, e mu pomoga, napisa entuzjastyczne owiadczenie dotyczce kory gwajakowca. Gdy jednak w szlachetny rycerz w wieku 35 lat wyzion ducha, drczony skutkami zarazy (lub te spnionymi efektami kuracji rtciowej, ktrej rwnie prbowa), umocnio si podejrzenie, e tak wychwalany cudowny rodek moe jednak by bezuyteczny. Ulrich von Hutten mia jednak troch ra cji. Dzi wiemy, e t chorob weneryczn mona wyleczy za pomoc drewna gwaja kowca, pod warunkiem e robi si to w spo sb waciwy. Indianie nie uywali samego drewna, lecz przede wszystkim ywicy. Po zyskiwali j odcinajc gazie od drzewa i, nie obierajc ich, podpalali od dolnego ko ca. Wypywaa czerwonobrunatna ywica, z ktrej formowano kulki wielkoci orzecha Ulrich von Hutten
220
Kltwa boga soca
i przechowywano w ciemnym miejscu. Gdy wiato soneczne od barwi ywic na zielono, staje si ona bezuyteczna. Bezporednio przed uyciem ywic ciera si na proszek i rozpuszcza w gorcej wodzie (Stammel 1988: 206). Na og kuracja trwaa sze tygodni; pacjenci byli zobowizywani do abstynencji i wstrzemiliwoci, pocili lub stosowali specjaln diet i codziennie zaywali gorcych kpieli napotnych. W takich warunkach zawarty w ywicy gwaja kowca gwajakol, bdcy pochodn fenolu, jest w stanie umierci krtki blade (Griggs 1997: 37). Dla Europejczykw to wszyst ko byo zbyt skomplikowane, zbyt obce. Medycy zwracali uwag przede wszystkim - ju wtedy! - na substancj, nie troszczc si o kontekst kultowo-rytualny, w ktrym stosowano wywar. Okoo 1530 roku lekarze w coraz wikszym stopniu zwracali si ku substancjom mineralnym arabskiej tradycji alchemicznej. Przy pomniano sobie o zawierajcej rt maci saraceskiej, Ungentum saracenum, przywiezionej przez krzyowcw z Orientu. Ma ta, za ktrej pom oc balwierze i wdrowni chirurdzy z pewnymi sukce sami leczyli wypryski, wysypk i pasoyty skrne, bya atwiejsza w zastosowaniu ni skomplikowana kuracja gwajakowa. Niestety, ma ta bya rwnie bardzo toksyczna. Prcz rtci zawieraa wil czomlecz (Euphorbia hirta), powodujcy powstawanie pcherzy, oraz olej z nasion ostrki (Delphinium staphisagria), sucy do tpienia wszy, myszy i szczurw. Skadniki te mieszano ze smal cem, ktry skutecznie transportowa toksyczne substancje w skrze. Nawet jeli pacjent nabawia si ostrego zatrucia, ma wydawaa si jedynym rodkiem, ktry naniesiony na skr pomaga rzeczy wicie i natychmiast.
Narodziny antybiozy chemicznej

Rwnie Paracelsus, ktry jako ywo nie by przeciwnikiem lekw rolinnych, zaleca nacieranie maci rtciow w walce ze straszli w zaraz. I tu znowu pojawia si firma handlowa rodziny Fuggerw, ktra opanowaa hiszpaskie kopalnie rtci. Byy to narodziny terapii chemicznej w caej jej rozcigoci. Od tej pory uwaano, e lekcewaenie tego caego zielarskiego kramu jest objawem nowoczesnoci, i uprawiano lekarskie rzemioso, uywajc przygo towanych w pracowni alchemicznej substancji mineralnych i che
micznych o drastycznym dziaaniu. Lecznicze zioa zdaway si nie dziaa: pacjent wypija napar z zi i nic si nie dziao. Kiedy jed nak posmarowa si maci, ciao reagowao w bardzo gwatowny sposb. Mwiono, e potoki liny i uderzenia gorca wymuszaj wydalanie zych sokw. wczeni lekarze waciwie nie mieli pojcia o zoonoci rolin leczniczych i ich interakcji z rwnie zoon odpowiedzi immuno logiczn organizmu. Dawno te utracili intuicyjn, wiat wiedz prostych zielarzy. O ile atwiej byo im poj oczywiste dziaanie trujcych chemikaliw! Wierzono, e obrbka alchemiczna - kalcynowanie, sublimowanie, destylowanie, stapianie, rozcieranie i tak dalej - zawierajcych arsen, rt, ow, antymon i witriol (kwas siarkowy) olejw, proszkw, soli i maci pozbawia je toksycznoci. Bdny wniosek! Gdy poznano w Europie inne zioa lecznicze, ktrymi Indianie z powodzeniem leczyli zaraz (zob. Aneks, s. 240), kuracja rtciowa stanowia ju nieodczn cz praktyki medycznej. Zachowano je dynie roliny trujce (szczw plamisty, tojad, naparstnic), rodki
221
Kltwa boga soca
Cyrulik. Sztych H. Curtiego i G.M. Minellego, XVII wiek
222
Kltwa boga soca
wymiotne i przeczyszczajce (ipecac, strczyniec, ywic socznicy, wilec) oraz odurzajce (opium), cho teraz naleao z nich wykry stalizowa substancje czynne - kwintesencj czy te arkana. Caa zioolecznicza wiedza zostaa przez krtki wywrcona do gry nogami! Dotknici chorob poddawali si teraz co drugi dzie po pi sze razy z rzdu wcieraniom szarej maci przez uzbrojonych w r kawiczki pomocnikw lekarzy. Lekarze uwaali, e przykadanie do tego rki byoby poniej ich godnoci. Pomocnicy lekarzy, wyspe cjalizowani w leczeniu francy, ktrzy wkrtce si usamodzielnili, aziebni, cyrulicy, kowale i fryzjerzy dziki tej terapii weszli do j zyka niemieckiego jako Quacksalber (znachor, niem. Quacksilber = rt, Salbe = ma). W rzeczy samej ten pynny metal zabija krtki. Istniao jednak niebezpieczestwo, e synna kuracja umierci nie tylko zarazki, lecz take ich nosiciela. Gdy niedugo po nacieraniu maci wystpowao zatrucie rt c i stan chorych mocno si pogarsza. linili si, pocili, nie mogli opanowa drenia, cierpieli na przewleke rozwolnienie i kolki je litowe. Potem tracili apetyt, stawali si apatyczni i wyczerpani; na jzyku i podniebieniu tworzyy im si wrzody, skra ka, ponie wa zaatakowana zostaa wtroba, wosy wypaday caymi garcia mi, zby czerniay i obluzowyway si w dzisach, dochodzio do anemii, stanw zapalnych nerek i wtroby. Lekarze interpretowali te zjawiska jako niezbdny warunek wstpny wyzdrowienia. Hie ronim Frascator (1478-1553), autorytet medyczny tamtych czasw, owiadczy, e ma pozwala wypoci i wydali ze lin owe ze humory, trucizn kiy. Od biednych pacjentw wymagano stoickiej, bohaterskiej postawy. Powstaa medycyna heroiczna, jaka w dal szym cigu po czci dominuje w leczeniu raka, AIDS, a ostatnio take boreliozy. Podobnie jak w przypadku kuracji antybiotykowej, pacjenci byli powstrzymywani przed przedwczesnym przerwaniem terapii z uyciem maci rtciowej. Rt (Mercurius dulcis, kalomel) bya cudownym narkotykiem tamtej epoki - podobnie jak nawietlania radioaktywne i zastrzy ki z penicyliny w poowie XX wieku. Tak jak pniej penicylin, rt przepisywano wwczas niemal na wszystko. Jeszcze okoo roku 1800 renomowani lekarze uwaali preparaty rtci za najlep szy rodek uspokajajcy chaotyczn physis i przepisywali je na 46 rnych chorb, w tym astm, podagr, raka, taczk, optanie,
Piec sucy do okadzania chorych oparami rtci. Kwasoryt Jacquesa Langiera, Pary 1659
PVRV?i
t~ M s -ip .fi
|>VXXl
el
223
Kltwa boga soca
f R o IM
.ii:.' mnui \ >
da bouchc .
, r f u r ftm a m a t ha tr frcm h v iA r U tftn drm r.e b-aucm
ble gowy, osp, zaburzenia trawienia, ku cie w boku, krzywic i do usuwania luzu odkowego (Griggs 1997: 183). Wlewki z kalomelu (chlorku rtci) dostaway nawet niemowlta. Prcz rtci i przeciwblowe go laudanum (opium), dwch najczciej przepisywanych lekw, popularno zyskay inne trucizny mineralne i rodki przeczysz czajce. Rozpocza si wielka jatrogenna (to znaczy spowodowana przez lekarzy) ka Leczenie tastrofa cywilizowanego syfilizowanego maci rtciow. wiata, ktra trwaa cztery i p stulecia, Za: Bartholomeus Streber, niemal do naszych czasw. wiat zachodni A M alafranzoso m orbo cierpia na postpujce zatrucie toksycznym gallico preservatio metalem: rtci. Trucizna ta dziaa do dzi ab cura, jako skadnik szczepionek, zanieczyszcze Wiede, X V wiek owocw morza i w zbach wypenionych amalgamatem.
Przeom kulturowy spowodowany przez krtki

Nowa zaraza, a jeszcze bardziej jej leczenie spowodoway istotny przeom w kulturze. Nie tylko zamknito redniowieczne anie sy nce ze swawolnych zabaw, take odzie, rozrywka, sposb bycia i obyczaje zmieniy si radykalnie. Podczas gdy pocztkowo choroba dotykaa tylko onierzy i dziwek, wkrtce doczya do nich elita: cesarze i krlowie, ksita, hrabiowie, papiee, kardynaowie, bi-
224
Kltwa boga soca
skupi, mnisi i zakonnice (Kster-Lsche 1989: 60). Na syfilis cier piao kilku papiey: Innocenty VIII, ktry zalegalizowa inkwizycj i polowania na czarownice, by tak chory, e, jak opowiadano, wzi sobie do oa mamk i ywi si wycznie jej mlekiem. Prbowa no go wyleczy transfuzjami krwi, wskutek czego trzech chopcw wykrwawio si i zmaro (Rosa 1991: 128). Jego nastpc by pocho dzcy z rodu Borgiw synny bawidamek papie Aleksander VI. Ka za on ywcem spali kaznodziej Savonarol, kiedy ten odway si nazwa ki, ktra opanowaa dwr papieski i 17 krewnych papiea, kar bosk. Jego syn, dny krwi tyran, Cesare Borgia, pokazywa si publicznie tylko w czarnej masce, ukrywajcej syfilityczne znie ksztacenia jego twarzy. Kolejny papie, Juliusz II, zwany terribile, uwielbia jedzenie, opilstwo i modych chopcw. Jego mistrz cere monii musia jednak do prdko zacz powstrzymywa goci przed caowaniem papieskich stp, poniewa syfilis zdy ju strawi mu koci. Take jego nastpca, homoseksualny, drczony wrzodami od bytu Leon X pod koniec ycia by ju tak chory, e trzeba go byo nosi na noszach. W syfilitycznym amoku postanowi zburzy Bazy lik w. Piotra i odbudowa j ponownie w nowym blasku. Sprzeda odpustw, z ktrej planowano sfinansowanie budowy, doprowadzia w kocu do tez Lutra i wywoaa reformacj. W nie mniejszym stopniu choroba dotykaa wieckich wadcw. W Rosji Iwan Grony w napadzie syfilitycznego obdu - krtki za gniedziy si ju w jego mzgu - zamordowa wasn on i syna. Ksi Filip heski chcia, prcz swojej ony, polubi take dziewi c, poniewa wedug goszonej wwczas powszechnie teorii wagina dziewicy albo Murzynki jest w stanie uleczy syfilis - ta teza yje dzi dalej w Afryce w odniesieniu do AIDS. Krl Anglii Henryk VIII zawar sze maestw, poniewa ze wzgldu na chorob nie by w stanie spodzi zdrowego nastpcy tronu. Z wyjtkiem Elbie ty wszystkie jego dzieci albo rodziy si martwe, albo umieray tu po urodzeniu, albo byy bardzo chorowite. Henryk uwaa siebie za pobonego katolika, ale kiedy papie ekskomunikowa go za kon takty z wieloma kobietami, rozkaza zabi kardynaa i katolickiego kanclerza i sam mianowa si gow kocioa anglikaskiego. Hen ryk, w coraz wikszym stopniu cierpicy na polityczn i religijn mani przeladow cz zmar w wieku 55 lat, cuchncy, napuchnity i pokryty jtrzcymi si wrzodami (Baumler 1997: 69). Najwy raniej Ma Jego Krlewskiej askawoci (K in g Grace Oyntes
ment), ktr sporzdzili dla niego najlepsi uczeni wczesnego wiata z St. James College, aby schodzi, wysuszy i uspokoi nadwer ony czonek, nie pomoga.
King's Grace Oyntement

Ma, ktra miaa pomc krlowi, oparta jest na recepturze z pism Greka Dioskurydesa. Zawieraa ona nastpujce skadniki: Babka zwyczajna (Plantago major), ktra dziaa rozmikcza jco, cigajco i gojco. Nie ma choroby pochodzcej od Mar sa, ktrej nie daoby si wyleczy babk (Nicolas Culpeper). Siemi lniane (Linum usitatissimum), ktre dziaa rozmikcza jco i uspokajajco. Kozieradka pospolita ( Trigonella foenum-graecum) - roztarte nasiona zawierajmucyny, saponiny sterydowe i olejki eteryczne. Proszek stosowano na czyraki, jtrzce si stany zapalne tkanki komrkowej (flegmony) i zapalenie wzw chonnych. Zocie waciwy (Chrysanthemum leucanthemum), dziaaj cy, podobnie jak kwiat rumianku, jak balsam. Prawolaz lekarski (Althea ojficinalis), ktry dziaa uspokaja jco i rozmikczajco. Licie fioka wonnego ( Viola odorata), ktre dziaaj oczysz czaj co w chorobach skry. Heinrich eksperymentowa take z nostrzykiem, wod ran oowiem, terpentyn czerwonymi koralami, rogami jednoro ca i startymi na proszek ddownicami, lecz bez wikszych suk cesw, co byo interpretowane jako znak, e na syfilis nie wyroso jeszcze adne ziele.
225
Kltwa boga soca
Zmiana paradygmatu 88
Syfilis - jak twierdzi historyk medycyny Schipperges - mia na ca kulturow sytuacj wiata zachodniego wpyw, ktrego nie naley lekceway [...] Inkwizycja i polowanie na czarownice miay w zmie nionym, yjcym w ekstremalnych warunkach spoeczestwie swoje zgubne korzenie (Schipperges 1970: 84). Apogeum przeladowania czarownic, ktre przypado midzy rokiem 1550 a 1650, pokrywa si z cik faz epidemii francy (Beckmann/Beckmann 1997: 23). Jest to zarazem czas, kiedy nastpia zmiana paradygmatu, ktra pro wadzia coraz dalej od intuicyjnego, wizjonerskiego, mistyczno-magicznego obrazu wiata w kierunku dominacji obiektywnej, redukcjonistyczno-materialistycznej nauki. Okropiestwa zarazy tak mocno day si uczonym w ko, e postrzegali teraz przyrod sam w sobie jako zagroenie. Natura przestaa by traktowana jako do brotliwa, eska dusza wiata, jako matka boska czy Izyda, pena znakw i cudw, lecz jako grona czarownica, ktr na ley poskromi. Przypominaa dziewk, wprawdzie pikn ale prawdopodobnie noszc w sobie zabjcz trucizn. Nie mona jej si byo tak po prostu podda, naleao najpierw ostronie j zbada. Sir Francis Bacon (1561-1639), jeden z fetowanych ojcw nowoczesnej nauki i twrca eksperymentalnej metody induk cyjnej89, chcia pokona i opracowa przyrod przy uyciu mechaniki, hebli Natura jako Maria i rub, aby ujawni jej tajemnic (Merw sukni z kosw chant 1987: 177). Pojawi si obiektywny
226
Kltwa boga soca
88 Teoretyk nauki Thomas Kuhn okreli mianem paradygmatu nauki zmian modelu, wedug ktrego zorganizowana jest rzeczywisto kulturowa albo obraz wiata. 89 W opracowanej przez Bacona metodzie indukcji punktem wyjcia nie jest jeden obraz caoci; oglny obraz zostaje zoony z jednostek wyodrbnionych eks perymentalnie.
naukowiec, ktry stan naprzeciw przyrody jako pozbawiony emo cji, nieczuy inkwizytor. Utopijna wizja Bacona, Nowa Atlantyda, ukazaa si w 1627 roku. Na tej nowej Atlantydzie ubrani na biao naukowcy w przypominajcych klasztory instytucjach k ro j badaj i ucz si wykorzystywa przyrod - dla dobra ludzkoci. Dawne boki, zabobony i optane wizje magicznych, ponadzmysowych aspektw przyrody, anioy i duchy rolin zostay bezlitonie ze pchnite ze swych cokow. Rwnie u myliciela Rene Descartesa (1596-1650) nie ma ju miejsca na sentymenty. Descartes pozbawia wiat duszy, ogasza go m aszyn funkcjonujc niczym robot i obmierza matematycznie za pom oc abstrakcyjnego ukadu wsprzdnych. Otwiera to drog do (nad)uycia i wykorzystywania rolin, zwierzt, a take dzikich (tubylcw) wedle uznania i bez wyrzutw sumienia. Na drodze stali tylko posiadacze dawnej wiedzy: akuszerki, chopki i ludowi mdr cy. Blokowali postp. Trzeba byo zamkn im usta, przegna, usu n, a w razie potrzeby spali na stosie jako czarownice. Ich wiedza o duchach przyrody i kosmobiologicznych zwizkach, przekazywa na z pokolenia na pokolenie, ich metody leczenia i roliny lecznicze stay si teraz bezuyteczne. Mimo wszystko zachowano chrzecijastwo: Descartes by na wet jezuit. Wyobraano sobie teraz Boga jako kosmicznego zegar mistrza, a jego stworzenie traktowano jako cudowny mechanizm zegarowy. Bg go nakrci, a teraz tyka automatycznie, a ktrego dnia, na kocu czasu, jego energia si wyczerpie. A poniewa przy roda skada si z materii pozbawionej duszy, dzielny naukowiec nie musia si jej ju ba. Rozkadajc j na czynniki pierwsze i bada jc, uczy si ledzi tok mylenia Stwrcy. I tak dzielny Andreas Vesalius (1514-1564) bez zastanowienia kroi zwierzta i roliny, gdy ciaa byy teraz przedmiotami. Mona byo przemoc otwo rzy ono natury, a take ono mikrokosmosu: wynaleziono kleszcze porodowe; w 1500 roku Jakob Nufer wykona pierwsze cesarskie cicie na ywej kobiecie. Biegiem planet nie kierowali ju bogowie, poniewa take gwiezdny kosmos by teraz mechanizmem zegarowym, ktrego ruch matematycznie obliczy Johannes Kepler (1571-1630) i inni astrono mowie. Kopernik (1437-1543) na pozycji centrum kosmosu zastpi esk Ziemi mskim Socem. Zmiana paradygmatu, wszechobec ny postp! W piwie nie byo ju zi wprawiajcych w oszoomienie,
227
Kltwa boga soca
228
Kltwa boga soca
wprowadzono zasad czystoci (1516). Okulary dla krtkowzrocz nych. Wynalazek druku. W 1600 roku pierwsze wizerunki ludzkich embrionw autorstwa Hieronima Faba. I przez cay czas pon stosy, a wraz z nimi stara wiedza wynikajca z dowiadcze, wiedza o du szy, wiedza o leczeniu. Na szczcie jednak istniej botanicy - Brunfels, Bock, Fuchs, Mattioli, Gerard - ktrzy strzeg przekazywanej z pokolenia na pokolenie wiedzy i ka drukowa j w grubych ilu strowanych ksigach. To lepsze ni medycyna rtciowa, lecz w ksi gach tych nie ma rolinnych aniow ani cudw. Rodzicami chrzestnymi nowej ery s krtki. Drobne merkuriaskie we toruj drog ku Nowej Atlantydzie. Pod wpywem krtkw zmienia si take radykalnie wieckie, co dzienne ycie. Dotychczasowe zaufanie midzy wiatem mczyzn i wiatem kobiet zostao zatrute. Nastawienie i styl ycia pnego redniowiecza nie byy wrogie seksowi i w zasadzie nie znay uczu cia wstydu czy wyrzutw sumienia, jeli chodzi o funkcje podbrzu sza. Seksualna presja zostaa zapocztkowana dopiero okoo roku 1500 i okoo roku 1550 ulega zaostrzeniu (Daxelmuller 1996: 180). W owym czasie wzrosa take liczba procesw czarownic przeciw kobietom90, podczas gdy wczeniej inkwizycja obja heretykw i czarownikw obojga pci. Tym samym zasiano ziarno odbijajcej si echem po dzi dzie nieszczsnej walki pci. Ponurzy purytanie zapali wiatr w agle i w kazaniach rozprawiali o nieczystym, grzesznym poyciu. Sfrustrowani mczyni uciekali od kobiet. Za pom oc potnych dzia i szybkostrzelnej broni penetrowali teraz i rozdziewiczali obce wiaty. Rwnie kolonializm i imperializm s koniec kocw skutkiem zachodniej syfilizacji. Kobiety za, mwic klinicznie, staway si coraz bardziej histeryczne (od gr. hysteriks = z chor macic). Zaraza i zatrucie rtci decydoway take o modzie. Wypada jce wosy, bladot zanieczyszczon cer i cuchnce, jtrzce si wrzody maskowano potnymi perukami, grub warstw pudru, szmink i perfumami. Paryska moda zastpia miejscowe stroje. Kosztowne jedwabne poczochy, szale, sztywne konierze i ko ronkowe falbany zakrywajce szyj i przeguby, dostarczane przez kreatorw mody eleganckie byszczce rkawiczki zaspokajay po
90 Nawiasem mwic, Francis Bacon peni w procesach czarownic funkcj prokuratora.
trzeb dyskrecji. Kobiety nosiy dugie spdnice i czepce. Poniewa wskutek zatrucia rtci wypaday im zby, gwatownie rozwina si sztuka dentystyczna: zaczto eksperymentowa z protezami. Na jednodolarowym banknocie widnieje George Washington, pierwszy prezydent USA. Za jego nabrzmiae policzki chomika odpowiada zmajstrowana z zbw jelenia proteza zbowa. Si rzeczy take zachowanie przybierao nowe formy. Grzmi cy dawniej gos ksit zosta zastpiony delikatnym tonem, niemal szeptem. Przewleke uszkodzenia luzwki, chrypa i wrzody garda - uboczne skutki stosowania rtci - wymusiy te nowe towarzyskie zachowania. Jako taniec towarzyski dominowa sztywny, mecha niczny menuet, w ktrym ruchy przypominaj tykanie mechanizmu zegarowego. Ale to byo nowoczesne, a kady wyksztacony czo wiek wiedzia, e rwnie nasze ciao jest tykajc maszyn. Od wane podskoki i obrzdowe tace pozostawiono prymitywnemu wiejskiemu ludowi i dzikim. Twarde drewniane awy ustpiy miejsca sofom oraz mikko wycieanym fotelom i krzesom, askawszym dla obolaych koci i udrczonych przez hemoroidy i przetoki zadkw. Kultura piknie wyszywanych poduszek przetrwaa w mieszczaskich salonach a do XX wieku. Katar sienny - oznaka osabionego ukadu odpornociowego wymusi stosowanie eleganckich chusteczek, zdobionych robionymi rcznie koronkami. Nikt ju nie odwayby si po prostu wysmarka na ziemi, przyciskajc kciukiem skrzydeko nosa. Radykalnie zmieniy si rwnie obyczaje przy stole. Nie jedzono ju z jednej miski, lecz kady mia swj talerz. Misa i chleba nie jado si ju rkami, lecz odgryzao, a jeli kawaek by zbyt twar dy, urzynao noem tu przy ustach. Wypracowano sztuczny sto sunek dojedzenia, podobnie jak do wszystkich innych naturalnych czynnoci. Metalowe sztuce, na ktre nadziewano ksy i ktrymi je krojono, stay si norm. Lekarze nie brudzili ju sobie rk, lecz swych pacjentw take traktowali sztucami. Nawiasem mwic, na pocztku Koci mia problem z widelcami, poniewa trjzb uchodzi za znak szatana. Poniewa jednak narzdzie o czterech zbach nie ma w sobie nic demonicznego, do dzi uywamy przy jedzeniu czwrzbnych widelcw. Nie tylko w kwestiach jedzenia prbowano kiezna i uprzedmiotawia natur. Na wszystko patrzono i wszystko traktowano
229
Kltwa boga soca
230
Kltwa boga soca
w nowy, zdystansowany sposb. Nowoczesne matki nie nosiy ju dzieci na rkach, gdzie bicie serca i matczyny zapach daway im poczucie bezpieczestwa. Zamiast tego matki wkaday dzieci jak przedmioty do wzkw dziecicych i pchay je przed sob lub ka zay je pcha komu innemu. Maluchy nie mogy si ju przytu la w ku do rodzicw i rodzestwa, lecz dostay wasne pokoje i wasne dziecice eczka. W niektrych rodzinach dzieci nie byy ju karmione piersi przez wasne matki, zadanie to przejy mamki. A jeszcze bardziej nowoczesne i sterylne byo karmienie dzieci bu telk. I tak ochody dusze w zachodniej cywilizacji. W ten sposb wychowywano ozibych obserwatorw, ludzi, ktrzy nie tworzyli ju bliskich zwizkw, ludzi kierujcych si rozumem, a nie sercem. Powiedzenie Descartesa: Cogito ergo sum (Myl, wic jestem) stao si hasem epoki, w ktrej wiadomo, z obawy przed surow natur wycofaa si z ciepego brzucha do zimnej cytadeli mzgu. Jej wityni by salon wypeniony kulturalnymi dyskusjami na wy sokim poziomie, eleganckimi, egzaltowanymi sporami, intrygami, flirtami i wykwintnymi, sztucznymi manierami. Salony epoki baroku zdobiy szklane okna i lustra. Ukryci za obszernymi galeriami okien ludzie chronili si przed gronymi miazmami i przynoszcym chorob mala aria (zym powietrzem) wiata zewntrznego. Huty szka przeyway szczyt koniunktury, w popi obrcono ogromne poacie bukowych lasw, aby pozy ska ug potasowy niezbdny do produkcji szka. Okna wychodziy na ogrody o cile geometrycznej strukturze. Odzwierciedlaa ona mechanistycznego, intelektualistycznego ducha czasu: prociutkie wirowe cieki, prociutkie sztuczne cieki wodne z basenami i fon tannami, drzewa i krzewy, przycinane do postaci zielonych murw z kolumnami i filarami. Natura, ktr tu widzimy, jest poniona, to natura zdominowana przez desk krelarsk. Technika i wola kszta towania ludzkiej cywilizacji zdobyy panowanie nad naturalnym przyrostem rolin. Armia ogrodnikw nieustannie zajmowaa si przeciwdziaaniem naturalnym zasadom wzrostu (Scharff 1984: 77). W zorem dla takich przepysznych ogrodw by park w Wersalu Kr la Soce Ludwika XIV, ktry prawdopodobnie take cierpia na ukrywany przed wiatem syfilis (Baumler 1997: 83). W soneczne dni, kiedy fiywolne towarzystwo wybierao si otwartym powozem na wycieczk po parku, mczyo ich okropne soce, rozmazywa a si szminka, klei si puder. W czasie upaw niewiele poma
gay przeciwsoneczne parasolki i wachlarze - zapanowaa moda na chiszczyzn. Mistrz ogrodnictwa umia sobie z tym poradzi. Wiedzia, e kasztanowiec, drzewo, ktre ronie na poudniu Ba kanw i w Turcji, rzuca najchodniejszy ze wszystkich cieni. Kaza wic obsadzi wersalskie alejki kasztanowcami, take przycitymi w geometryczne ksztaty. Wkrtce potem kasztanowe aleje byy ju we wszystkich europejskich dworach, w kocu take prosty lud od kry to dajce cie drzewo. Tam, gdzie niegdy spotykano si pod lip by wsplnie si napi i taczy, teraz rosy kasztanowce, pod ktrych koronami perlisty alkohol pozostawa przyjemnie chodny. Zatem nawet ogrdki piwne w rodkowej Europie zawdziczaj swj wygld krtkom. Postpowanie wyszych sfer nadaje ton i wskazuje obywatelom kierunek. Ju wkrtce zwykli ludzie nosili modne obrania, peruki i aboty. Rwnie oni wycofali si do izb, zachowywali si w spo sb cywilizowany, grali w karty, czytali, unikali soca i rozmawiali ze sob cichym, odpowiednim tonem. U tych, ktrzy mogli sobie pozwoli na lekarza stosujcego ma rtciow wkrtce pojawiy si podobne jatrogenne dolegliwoci, to znaczy objawy zatrucia rt ci. Ale prosty, wiejski lud nie byo sta na lekarzy. Tam zachowaa si stara, przekazywana z pokolenia na pokolenie wiedza. Stare zie larki w dalszym cigu, przy wtrze modlitw lub pieww, zbieray w obejciu zioa lecznicze, przyrzdzay z nich napary lub maci albo stosoway jako okady. Uwaano to za prymitywne i godne politowania. Wiejskie gupki z ogorzaymi od soca ramionami, rumiane dzieci przy piersi, z ich zdrowym apetytem i zdrowym stol cem, spotykay si z najwysz pogard. Stolec! To by gwny problem tej caej trudnej epoki, poniewa preparaty rtciowe wyrzdzay nieodwracalne szkody w jelitach. Do tego dochodzio czste stosowanie kojcego bl opium, ktre - jak z wdzicznoci stwierdza kady odwiedzajcy tropiki czowiek, cierpicy na rozwolnienie czy nieyt jelit - paraliuje perystaltyk jelit. Jak wiadomo, zaywajcy opium, crack i morfin cierpi na nieustanne zaparcia. W arsenale lekarzy m usz si wic si rze czy znale preparaty do pukania jelit. Proste rodzime rodki prze czyszczajce z zi nie cieszyy si powodzeniem. Aby ociae jeli ta wprawi w ruch, signito po mineralny antymon o drastycznym dziaaniu oraz drogie importowane artykuy w rodzaju chiskiego rabarbaru czy amerykaskiej jalapeny.
231
Kltwa boga soca
Powrt zi
Dopiero w czasach burzy i naporu pod koniec XVIII wieku, gdy Treponema stracia ju sporo ze swej zjadliwoci, sytuacja nieco si uspokoia. Modzi artyci i uczeni zaczli sprzeciwia si niezdro wemu, nienaturalnemu trybowi ycia i racjonalnej medycynie. Goethe odoy na bok upudrowan peruk oraz koronki i - ku prze raeniu swojej matki powinien przecie tak jak inni chrzecijanie mieszka w murach miasta (Balzer 1976: 45) - przeprowadzi si z przyjacik do domu z ogrodem w dolinie rzeki lim, uprawia ogrd, prowadzi badania botaniczne, przemierza natur i czci genius loci. A w odpowiedzi na eksperymentaln nauk Francisa Ba cona, ktry chcia zmusi przyrod niczym czarownic torturami, by zdradzia mu swoje tajemnice, napisa (Faust I, U bram):
232
Kltwa boga soca
Nawet w dzie jasny tajemnicza Natura zason swoich zerwa wzbrania I gdy ci czego sama nie uycza, Mimo rub i narzdzi nie dojdziesz poznania91.
Wiejski lud, yjcy w zgodzie z natur ktry dzieci wci karmi piersi a dolegliwoci leczy zioami, zyska uznanie. Rousseau mwi o szlachetnych dzikich w opozycji do ludzi cywilizowa nych, sztucznych, drczonych przez syfilis, dekadenckich. Take angielscy poeci opiewali wiejsk idyll. W lecznictwie nasta nowy duch, przede wszystkim dziki dzia alnoci Christopha Wilhelma Hufelanda (1762-1836). Hufeland, zwizany z krgiem weimarskim, porzuci medycyn stosujc rt i trucizny, upuszczanie krwi i dranice skr, wywoujce bble plastry. Jego koncepcja lecznicza polegaa na wspomaganiu natu ralnej, wewntrznej siy yciowej i pomnaaniu jej, nie za przed wczesnym wyczerpywaniu. rodki chemiczne nie s w stanie tego spowodowa. Lecznicze zioa z rki natury potrafi to lepiej. Aby by zdrowym, trzeba soca, wieego powietrza, wody i ciepa. Do tego harmonijne ycie zgodne z rytmami natury i dostateczn iloci snu, bo sen uzdrawia i odnawia si yciow. Wstawanie razem ze socem, jedzenie prostych potrawy i maej iloci misa, dokadne przeuwanie, ruch na wieym powietrzu, wiczenie mini, zioo
91 W przekadzie Artura Sandauera - przyp. tum.
we napary i lewatywy z zi, wygodna, przy jazna dla skry odzie, niepalenie tytoniu, spokj duszy, rado i zadowolenie - tak brzmiaa teraz dewiza - przeduaj ycie. Muzyka, sztuka i poezja s pokarmem dla duszy i umysu, zbdny luksus natomiast osabia si yciow. Niemowlta powinny dostawa mleko matki. Dzieci nie naley wychowywa na zbyt delikatne, take one powinny cieszy si wieym powietrzem i ruchem, mc ba Christoph Wilhelm wi si na dworze, niezalenie od pogody. Hufeland Nie naley te zbyt wczenie zmusza ich do mylenia. Potrzebuj czasu na marzenia. Wybujay intelektualizm niszczy zamiast budowa. Dzieci powinny wczenie ka si spa; a najzdrowiej pi si na materacach z ko skiego wosia, mchu albo somy. Dobrze jest wykpa si w zimnej wodzie i potem mocno si wytrze. Modzie nie powinna spoywa pobudzajcych napojw i pokarmw, takich jak kawa, herbata, czeko lada, wino czy ciastka. Najzdrowsza jest wiea woda. Praca i zajcie s dla modziey lepsze ni nierbstwo; dla dorosych za najzdrow sze jest ycie w stanie maeskim. Sztuczna lub literacka (seksual na) stymulacja prowadzi do marnowania siy yciowej. A leki, ktre si zaywa, nigdy nie powinny pozbawia siy yciowej. Najwaniejsze dzieo Hufelanda Makrobiotyka albo Sztuka prze
233
Kltwa boga soca
duania ludzkiego ycia (Makrobiotik oder die Kunst, das menschliche Leben zu verlangern, 1795), bestseller, przetumaczony na wiele jzykw, nawet na chiski, wyznacza koniec zdrowotnej katastrofy, jaka nawiedzia Europ. To, e Chiczycy i Japoczycy byli otwarci na nauki Hufelanda, nie powinno dziwi, poniewa pojcie siy y ciowej w wielu aspektach pokrywa si z energi chi albo z energi jin. Dzisiaj rady Hufelanda brzmi dla wielu osb jak gldzenie na zebraniu ekologw, ale w tamtych czasach byy rewolucyjne. Na pewno m aj sens, take dzisiaj. To krtek o nazwie Treponema, drobniutki robaczek w kszta cie korkocigu, brutalnie wepchn ludzko w now epok i, jak ju wspominalimy, zasadniczo odmieni jej kultur. Syfilis wyrwa ludzi z ich marze i wskaza im drog do racjonalnego, empirycznonaukowego sposobu widzenia wiata.
234
Kltwa boga soca
Zaraza, ktra w XV wieku z niewiarygodn zjadliwoci spada na ludzko niczym miecz boy, sprawiajc, e gnijce miso zacz o odchodzi od koci, i ktra do szybko ich zabijaa, z upywem czasu stopniowo saba. Ukad odpornociowy si przystosowywa. Pod koniec XIX wieku stanowia ju tylko uciliw dolegliwo donuanw. Wci jeszcze bya chorob ktra, jak dzisiaj borelioza, moe przywdziewa dziesitki rnych masek: parali, obd, dege neracja, duchowe optanie czsto stanowiy stadium kocowe, lecz nim do tego doszo, krtki, wdzierajc si do ukadu nerwowego, midzy kolejnymi nawrotami choroby, powodoway wrcz wzrost wydolnoci i si twrczych. Filtrujca funkcja organizmu, odfiltrowujca te wraenia zmysowe, ktre nie s niezbdne do dalszego przeycia, zostaje - jak powiedzia A dolf Huxley w odniesieniu do dziaania substancji rozszerzajcych wiadomo - czciowo wy czona przez toksyny bakteryjne. Bez owego wentyla redukcyjne go zdrowego ukadu nerwowego psychika jest zalewana powodzi informacji, ktre musi przetrawi czy te artystycznie przetworzy. Krtki sprawiay, e energia twrcza rozkwitaa i napdzaa arty st, nim zapon jak ogie. Niczym narkotyk, mikroskopijny w otwiera bramy percepcji; jest odwiernym wpuszczajcym do in nych, niecodziennych wymiarw. Wielu artystw, poetw, muzy kw czy malarzy XIX i pocztkw XX wieku byo syfilitykami. Geniusz i obd nie s od siebie a tak odlege. Chory na ki m zgow Friedrich Nietzsche, nim cakowicie po pad w obd, stworzy takie dziea jak Tako rzecze Zaratustra, Poza dobrem i zem, Antychryst i Ecce homo. Biolog Karl Mbius wie rzy nawet, e bez pobudzenia przez krtki i ich toksyny Nietzsche nie stworzyby niektrych ze swoich dzie (Baumler 1997: 243). Na syfilis chorowali te Heinrich Heine, Arthur Schopenhauer, Nicolaus Lenau, E.T.A. Hoffmann, Christian Grabbe, Friedrich Schiller, Franz Schubert, Ludwig van Beethoven - to bya przyczyna jego guchoty, Hugo Wolf, Fryderyk Smetana, Guy de Maupassant, Char les Baudelaire, rysownik Alfred Rethel ( Totentanz), Edouard Manet, Emile Zola, Gustave Flaubert i wielu innych. W roku 1905 uczeni Fritz Schaudinn i Erich Hoffmann badali pod mikroskopem pyn tkankowy z wrzodu zaraonego syfilisem. By tam cieniusieki, skrcony jak korkocig wyk, mniejszy ni soneczny pyek, ktry przemieszcza si w polu ich widzenia dziw nym, wahadowo-okrnym ruchem. Nadali mu nazw Spirochata
pallida, blady skrcony wos. Rok pniej August Paul von Was sermann opracowa diagnoz serologiczn - znany do dzi odczyn Wassermanna, za pomoc ktrego mona stwierdzi infekcj. Bak teriolog Paul Ehrlich poszukiwa, jak sam mwi, cudownej kulki, ktr niczym strzelec wyborowy mgby trafi w zarazki chorobo twrcze. I to si stao w 1910 roku. Na rynku pojawi si zawierajcy arsen preparat pod nazw salversan. Cho wywoywa silne skutki uboczne, jego pojawienie si oznaczao waciwie koniec syfilisu. By teraz, jak pisze dr med. Venzmer, umierajc chorob. Peni cylina ostatecznie pooya kres zarazie. Lecz wcale nie jest tak atwo usun te yjtka z planu stworze nia. S one jedynie materialnym wyrazem duchowych archetypw. Mona je czasowo usun z paszczyzny materialnej, ale nigdy nie da si ich cakowicie zniszczy. Jeden z naszych wielkich mdrcw uj to tak: Nie rozpadnie si w nico adne stworzenie, Wiecznie bdzie trwao ycia poruszenie, Uszczliwiony, trzymaj si bytu.
Johann Wolfgang von Goethe, Vermachtnis, 1829
235
Kltwa boga soca
Powraca nie tylko syfilis, lecz take inne choroby zakane - wia towa Organizacja Zdrowia mwi o 12 milionach nowych zakae w cigu roku - pojawi si te nowy gatunek krtkw: borelie. Czy spowoduj taki sam kulturowy przeom jak ich krewniacy? Jak in spiracj jakimi snami nas obdarz? To gwnie strach przed krtkami kiy prowadzi ludzko po drodze do rzekomej cudownej broni - antybiotykw, i szalonego snu o bycie wolnym od chorb. I znw to krtki, borelie, obwieszczaj koniec ery antybiotykw i wzywaj nas do wejrzenia w gb naszej istoty. Czas, by powrci do leczniczych zi.
ANEKS
Roliny dziaajce na chonk i ledzion

237 Oto niewielki wybr rolin, ktre wywieraj wpyw na ukad limfatyczny: Jemioa ( Viscum album ) Za dziaanie jemioy odpowiedzialna jest nie pojedyncza sub stancja czynna, lecz cay kompleks rozmaitych skadnikw. Napar czy nalewka z lici jemioy wzmacnia naczynia wosowate, regulu je cinienie krwi, agodzi arterioskleroz, pomaga na niepodno, poprawia jako chonki i wzmacnia ukad odpornociowy. Pozaje litowe stosowanie wycigu z jemioy hamuje wzrost guzw nowo tworowych. Jemioa powoduje nawet odrastanie nadwtlonej, skur czonej grasicy. Dawkowanie: dziennie 2-3 filianek naparu albo 3 krople nalewki. Trdownik bulwiasty (Scrophularia nodosa) Sygnatura tej roliny jest jednoznaczna: bulwiaste korzenie, twarde, guzekowate kwiaty. Stosuje si j na wzy w ludzkim ciele, na przykad nabrzmiae gruczoy (wzy chonne) i migdaki, skrofuloz (skrofuy, zozy, Kings evil), a wic przewleke infekcje chonki (grulica wzw chonnych), z chronicznym ka tarem, wypryskami, obrzmieniem wzw chonnych, ognipirem, zapaleniem oczu. Kuracja: zaparzy 1 yeczk zi w filiance wrzcej wody; pi yczkami 1-2 filianek dziennie przez trzy tygodnie (Pahlow 1994: 93). Poniewa zawarto saponin moe drani nerki, lepiej byoby przyjmowa trdownik w postaci niskiej potencji homeopatycznej (D3) albo preparatu spagirycznego. Ma do zastosowa zewntrznych: zbiera korzenie w maju. Smarowa m aci guzy (nabrzmiae wzy chonne), miejsca zmie nione przez liszaje itp. Receptura Dioskurydesa: na obrzmiaych wzach ka ca rolin rozdrobnion w occie.
238
Aneks
Przytulia waciwa ( Galium verum ) albo przytulia czepna ( G. aparine) Oba gatunki przytulii dziaaj oczyszczajco na krew i pobudza j naczynia limfatyczne do usuwania toksyn i odpadw. Pomagaj w stanach zapalnych ukadu moczowego, su do usuwania piasku z nerek i kamieni nerkowych. Angielski znawca zi Gerard pisa Kobiety gotuj j z patkami owsianymi, aby zachowa dobr figu r lub schudn. ledziennica skrtolistna (Chrysoplenium alternifolium ) Napar albo moda wiosenna ledziennica w caoci pomaga na do legliwoci ledziony, a take problemy z ukadem moczowym i w trob. Poza tym ledziennica pobudza produkcj ci przy zato rach wtrobowych. Jarzb pospolity, jarzbina (Sorbus aucuparia) Moszcz, ocet, a przede wszystkim napar z suszonej jarzbiny to do bry rodek na zaburzenia przepywu chonki. Nalewka na owocach jarzbiny jest stosowana na obrzki lub opuchliny limfatyczne.
Wystpujce u nas roliny wzmacniajce odporno

Jewka purpurowa, blada i wskolistna (Echinacea purpurea , E. pallida, E. angustifolia) Ta pikna ogrodowa rolina z pnocnoamerykaskich Gr Ska listych swoj nazw zawdzicza kwiatostanom otoczonym sztyw nymi plewinkami, przypominajcymi kolce jea (gr. echinos). Pod tym wzgldem nieco przypomina szcze. Zastosowanie znajduj korzenie i licie, ktre mona przeuwa lub zaywa w postaci nalewki albo wycinitego soku. Jewka dziaa antybakteryjnie, przeciwzapalnie i wzmacnia ukad odpornociowy, take w przy padku infekcji wirusowych. Ta naleca do astrowatych rolina in tensyfikuje fagocytoz i podwysza ilo komrek pomocniczych T. Jako leczenie przerywane92 pomaga na chronicznie powracajce in fekcje drg oddechowych, zapalenie drg moczowych i trudno go
92 terapie. Leczenie przerywane: stosowanie krtkoterminowe, wczone midzy inne
jce si rany (Fintelman/WeiB 2002: 232). Jewk naley zaywa w celach leczniczych najwyej 2-3 tygodni; stosowana zbyt dugo przynosi odwrotny skutek. Jemioa (Yiscum album) Jemioa reguluje prac grasicy i pomaga wzmocni ukad odpor nociowy. Posta: napar albo krople. Bez czarny - kwiaty i owoce (Sambucus niger) Krzew bzu czarnego przez dugi czas uchodzi za chopsk ap tek. Do dzi aktualno zachoway sowa poety:
239
Aneks
O, kt zliczy tego drzewka Cud niejeden! Owoce kora, licie i kwiaty Kady w dobro i si bogaty aski peen! Owoce i kwiaty wedug najnowszych wynikw bada nie tylko dziaaj napotnie i moczopdnie, lecz take przeciwzapalnie oraz silnie stymuluj ukad odpornociowy, co moe okaza si pomocne w leczeniu pacjentw o obnionej odpornoci, chorych na raka i za atakowanych przez wirusy (Foster/Johnson 2006: 150).
Bylica pioun (Artemisia absinthum ) Gorzka bylica, ktra w postaci pitego yczkami przez cay dzie naparu reguluje trawienie, jednoczenie poprawia wydolno, tonizuje, pobudza centralny ukad nerwowy, stymuluje produkcj ci, wywouje miesiczk i zwalcza pasoyty. Ostatnio przypisuje si jej take dziaanie immunomodulujce. Poniewa jednak zawiera wiele tujonu, trujcego dla centralnego ukadu nerwowego, naley jdaw kowa bardzo ostronie. Werbena pospolita ( Yerbena officinalis) Dawnej witej roliny druidw93 nie naley myli z cukrownic trjlistn (L/ppza triphylla), sprzedawan w supermarketach pod na zw Lemon verbena czy Zitronenverbena.
93 O mitologii, wiedzy ludowej i magicznym zastosowaniu tej roliny u Cel tw zob. Wolf-Dieter Storl, Pflanzen der Kelten, AT Yerlag 2005.
240
Aneks
To niepozorne, gorzkie w smaku rodzime ziele w postaci naparu dziaa moczopdnie i pobudza produkcj mleka; stymuluje wegeta tywny ukad nerwowy, wspomaga prac nerek i dziaa harmonizuj co na tarczyc; jest uwaana za rodek wzmacniajcy w stanach wy czerpania, neurastenii, migrenie, anemii i w okresie rekonwalescencji (Holzner 1985: 217). Obecnie ronie zainteresowanie przeciwzapal nymi i wzmacniajcymi odporno waciwociami werbeny. Zioa na zaraz Gdy w Europie szalaa zaraza, zielarkom i prostemu ludowi uka zyway si nadzmysowe istoty, ktre udzielay im wskazwek do tyczcych rolin leczniczych. Byy to anioy, gnomy, ptaki, duchy wodne, skrzaty rodzaju eskiego i mskiego, szepczce wyczer panym i bezradnym ludziom do ucha takie zdanie: Kto ma sza wi w ogrodzie, tego mier nie ubodzie. Do Wendw osobicie przychodzia mier i napominaa: Gdybycie jedli oman, nie sko nalibycie tak gwatown mierci. Trupia czaszka przemawiaa do starego ksidza, ktry u kresu swych si modli si w kociele w Benneckenstein: Jedz biedrzeniec i kurze ziele, wtedy zarazy b dzie niewiele. Znamy dziesitki takich powiedze (Schrdter 1997: 214). wiadcz one o przejciach w inne wymiary wiadomoci, podob nych do wizji dowiadczanych przez Indian. Wizje takie przychodz przewanie dopiero po dugim okresie totalnej ascezy i wyrzecze. Co ciekawe, czsto zawieraj gbok mdro. Wymienione zioa to faktycznie roliny bogate w witaminy i siy witalne albo od daw na ju uznawane za wzmacniajce odporno. Oto zioa, ktre s wymieniane najczciej. Gwiazdk (*) zazna czono te, ktre w szczeglnie duym stopniu wzmacniaj odpor no. To wanie im powinnimy si dokadniej przyjrze w naszych poszukiwaniach rolinnych sojusznikw w walce z borelioz: Kurze ziele, piciornik, panieski korze {Potentilla erecta): za wierajca garbniki rolina stosowana w leczeniu ran i tamowaniu krwi. Dowiedziono, e korze piciornika, prcz dziaania antybakteryjnego i antywirusowego, obnia take cinienie krwi, dziaa antyalergicznie i pobudza ukad odpornociowy organizmu (Schonfelder 2004: 360). Kozek lekarski, waleriana ( Valeriana officinalis): ju Hufeland podkrela, e kozek lekarski jest jednym z najlepszych rodkw na nerwy, suy do wzmacniania i regulacji ukadu nerwowego. Uwag
budzi to, e korze kozka by w redniowieczu skadnikiem teriaku, poniewa przypisywano mu moc zwalczania zarazy (Willfort 1997: 60). Jaowiec, jodowiec (Juniperus communis): gazkami jaowca okadzano ju w czasach po gaskich, aby wypdzi demony choroby. Jago dy jaowca dziaaj moczopdnie i, jak czytamy u patologw humoralnych, oczyszczaj nerki i wtrob . Wyniki ostatnich bada potwierdza j dziaanie przeciwutleniajce, antywirusowe i przeciwzapalne (Foster/Johnson 2006: 221). Dziewisi bezodygowy, ksina niska (Carlina acaulis): legenda gosi, e cesarzowi Karolowi Wielkiemu, gdy modli si w czasie Jaowiec szalejcej zarazy, ukaza si anio, ktry kaza mu wystrzeli w powietrze strza. Rolina, w ktr trafi strzaa, bdzie tym waciwym lekiem. Strzaa przeszy a dziewisi, nazwany potem na jego cze Carlina. Dziewisi, bdcy obecnie pod ochron podobnie jak wszystkie roliny z ro dziny astrowatych, pobudza przemian materii w wtrobie. Poza tym zawiera garbnik (tlenek carlina), ktry dziaa jak antybiotyk. Gorysz miarz (Peucedanum ostruthium, Imperatoria ostruthium)*: gorysz, rosncy na wysokoci powyej 1000 m n.p.m., dla mieszkacw Alp jest lekiem niemal uniwersalnym. Grale stosuj go najczciej w postaci gorzaki. Dziaa napotnie, moczo pdnie i uspokajajco przede wszystkim na puca i ukad trawien ny, podobnie jak spokrewniony z nim arcydzigiel litwor. Ostatnio w trakcie dowiadcze na zwierztach udowodniono, e gorysz dziaa take przeciwzapalnie i przeciwgorczkowo (Schnfelder 2004: 255). Arnika, kupalnik grski (Arnica montana): tym kwiatom tej znajdujcej si obecnie pod ochron lekko toksycznej roliny gr skiej przypisuje si dziaanie bakteriobjcze, przeciwzapalne, prze ciwblowe, antyreumatyczne i rozrzedzajce krew. Napar z kwia tw arniki uratowa niegdy ycie Goethemu, ktry omal nie umar na niewydolno minia sercowego. Dzi stosuje si j zewntrznie na rany, stuczenia i krwiaki. Biedrzeniec niniejszy (Pimpinella saxifraga)*: Gorysz i biedrzeniec s dobre na zaraz, zapiewa niegdy ptaszek pewnej zie larce, a w Karkonoszach ukaza si Liczyrzepa i oznajmi biednym
242
Aneks
lenikom: Ugotujcie biedrzeniec i walerian, a zaraza si sko czy!. Korze palowy tej roliny z rodziny selerowatych, o pieprz nym posmaku, jest dzi stosowany przede wszystkim w nieytach grnych drg oddechowych, schorzeniach drg moczowych i jako rodek dodawany do kpieli przy trudno gojcych si ranach (Hiller/ Melzig 2003: 170). Niegdy uwaany za jeden z najwaniejszych lekw na zaraz. Ksidz-zielarz Johann Kiinzle wykorzystywa przeciwzapalne waciwoci sproszkowanego korzenia biedrzeca take profilaktycznie; mawia: Biedrzeniec jest brutalny jak Rosja nin i wypdza ukryte, jtrzce si substancje z garda, puc, odka i jelit (Kiinzle 1997: 31). Czosnek niedwiedzi, dziki czosnek (Allium ursinum )*: czo snek niedwiedzi potrafi wszystko, co potrafi zwyky czosnek: dziaa antybakteryjnie, przeciwgrzybicznie, antywirusowo, obnia poziom tuszczu, odbudowuje flor bakteryjn jelit, eliminuje paso yty, oczyszcza krew, wzmacnia ukad odpornociowy, a jeli wie rzy dawnym Sowianom, chroni take czowieka przed wampirami. Bliski ludowi ksidz-zielarz Kunze trafnie to ujmuje, opowiadajc, jak ludzie, cali usiani wysypk i liszajem, ze skrofuami na caym ciele, tak bladzi, jakby ju leeli w grobie i zostali wygrzebani przez kury, po dugim stosowaniu tego wspaniaego daru Boga stawali si zdrowi i wiey. ankiel zwyczajny (Sanicula europaea)*: wystpujca w la sach rolina z rodziny selerowatych uchodzi za cudowny lek przede wszystkim w Allgau, w Vorarlbergu i Appenzell. Nazwa ankiel (niem. Sanikel) pochodzi od aciskiego sanare = leczy. Do dzi ankiel jest stosowany wspomagajco w gojeniu ran, w krwawie niach ukadu pokarmowego oraz jako rodek wykrztuny. Dzigiel litwor, arcydzigiel litwor (Angelica archangelica), Dzigiel leny (A. sylvestris). Dzigiel otaczano czcijako anio a w rolinnej postaci. Jego wzmacniajce odporno dziaanie uznawano ju od czasw antycznych, kiedy Rzymianie przywie li go z Pnocy. W czasie zarazy lekarze odwiedzajcy pacjentw uli korze arcydzigla, aby uchroni si przed zakaeniem. Apte ki sprzedaway ocet z arcydziglem, majcy rzekomo takie same waciwoci. Arcydzigiel dziaa moczopdnie i napotnie, prze ciwzapalnie, wykrztunie i jako substancja goryczkowa reguluje przemian materii w wtrobie oraz stymuluje prac narzdw tra wiennych.
Dorant (?): niestety, dzi nie wiadomo dokadnie, jaka to rolina. W gr wchodzi krwawnik kichawiec (Achillea ptarmica), nazywany w Niemczech Weifier Dorant, i wykazujcy podobne waciwoci co krwawnik pospolity. Inne moliwoci to tojad, goryczka, lnica, bodziszek, bniec czerwony, jasieniec, szanta, kocimitka, dziewi ciornik, krzyownica, szawia, liciokwiat, czyciec, wrotycz, no strzyk, starzec jakubek albo lebiodka (Marzell 1958: 89). Bracia Grimm stawiaj na wylin (Antirrhinum), nazywany take welscher [francuski] Dorant. W kadym razie dorant by rolin o magicz nym dziaaniu, ktr mona byo przepdzi czarownice (zwyrod niae postaci astralne) oraz gnomy (Grimm 1860, t. 2: 1276). Gdy by dorantu i lebiodki nie miaa, ycie by ci to kosztowao woa leny diabe za kobiet w poogu, ktr ledzi, ale pniej odkry, e miaa ze sob lecznicze zioa. Ruta zwyczajna (Ruta graveolens): t star klasztorn roli n naley stosowa ostronie, poniewa jej olejek moe wywoa kontaktowe zapalenie skry, uszkodzi nerki i wtrob. Jako rodka dziaajcego na macic naduywano jej take do spdzania podu. Moe natomiast okaza si pomocna w problemach nerwowych, chorobach reumatycznych, uszkodzeniach koci, zapaleniu ci gien, zaburzeniach ukadu krenia oraz jako rodek rozkurczowy, moczopdny i przeciwzapalny. Oman wielki (Inula helenium)*\ korze tej nazwanej na cze piknej Heleny ro liny ma dziaanie przeciwgrzybiczne, hamujce wzrost guzw, przeciwzapalne, odrobaczajce, antybiotyczne, mo czopdne, pobudza prac gru czow i przepyw ci. Dane dowiadczalne i kliniczne po zw alaj stwierdzi, e oman wzmacnia ukad odpornocio wy organizmu i wspomaga flor bakteryjn jelit (Foster/ Oman wielki Johnson 2006: 141). Czosnek (Allium sativum ): dziaa podobnie jak czosnek nied wiedzi (patrz wyej).
243
Aneks
Zioa napotne i odtruwajce

W ostrych stanach gorczkowych (przezibienia, choroby wiruso we, zapalenia) nasze babki jako spadkobierczynie przekazywanej z pokolenia na pokolenie wiedzy medycznej czy te medycyny lu dowej sigay po zioa napotne. Dziki bez (czarny bez, Sambucus niger): kwiaty dzikiego bzu s prawdopodobnie najlepszym znanym rodkiem napotnym. Napar wzmacnia odporno organizmu i dziaa przeciwwirusowo. Gorca kpiel z dodatkiem dzikiego bzu wzmacnia dziaanie napotne. Lipa (lipa szerokolistna, Tilia platphylles, lipa drobnolistna, T. cordata): napar z kwiatw rozgrzewa ciao, dziaa napotnie i wprawia dusz w rozkoszny, letni nastrj. Pysznogwka (pysznogwka dwoista, Monarda didyma, pysznogwka dta, M. fistulosa ): kwitnce na czerwono, pomaraczowo lub fioletowo kwiaty pysznogwki, indiaskiej roliny pochodzcej z Ameryki Pnocnej, dzi mona spotka w wielu naszych ogro dach. Dla pierwotnych mieszkacw Ameryki pysznogwka bya wan rolin lecznicz. Napar z niej rozgrzewa, dziaa napotnie i moczopdnie, hamuje rozwj grzybicy, zwalcza pasoyty i bak terie. Lepinik (Petasites hybridus): w redniowieczu przypisywano lepinikowi moc wypdzania zarazy z ciaa. Roztwr sproszko wanego korzenia lepinika dziaa napotnie, przeciwzapalnie i roz kurczowo przy skurczach mini gadkich w obrbie odka, jelit i pcherzyka ciowego oraz w narzdach oddechowych.
244
Aneks
Zioa odtruwajce i oczyszczajce chonk

Bluszczyk kurdybanek, bluszczyk ziemny, kurdybanek, obonik ( Glechoma hederacae): dawni malarze i odlewnicy pili napar z kurdybanka, ktry mia zapobiega zatruciu metalami cikimi. Matthiolus, XVI-wieczny znawca zi, zaleca bluszczyk, by otwo rzy wtrob i ledzion i by wyprowadzi trucizn przez pot. Bluszczyk kurdybanek czyci zanieczyszczon chonk (eliminuje bakterie i leczy ropiejce stany zapalne). Rolina ta sprawdzia si take jako dodatek do kpieli.
Pokrzywa (Urtica dioica): moczopdne i przeciwzapalne dzia anie pokrzywy egawki sprawia, e nadaje si do przepukiwania drg moczowych, a take odtruwa chonk i krew. Prawdopodobnie ze wzgldu na zawartoci steroli (fitosteryn) i lektyn dziaa rwnie stymulujco na ukad odpornociowy (Schnfelder 2004: 466). Do oczyszczania krwi nadaje si szczeglnie dobrze sok wycinity z modych pdw. Dzigiel (Angelica spp.)\ korze dzigla dziaa przede wszyst kim na ukad trawienny, tonizujco take na trzustk oraz puca. Oczyszcza organizm z toksyn. O tej waciwoci m wi ju ksigi starych mistrzw zielarstwa z XVI wieku. Olejek eteryczny dzigla, wymieszany z innymi olejkami, dziaa odtruwajco. Jarzbina (zob. s. 238) Czosnek niedwiedzi: wiosenna kuracja z zastosowaniem czosnku niedwiedziego pomaga oczyci organizm z metali (zob. s. 242). Jzycznik zwyczajny (Liatris odoratissima): eliksir z jzycznika, receptura Hildegardy z Bingen na oczyszczenie chonki, odnale ziona przez Petera Germanna, przewiduje 6 g jzycznika, gotowane go przez kilka minut na wolnym ogniu w winie, z dodatkiem miodu, odrobiny pieprzu dugiego i skrki cynamonu94. opian (Arcticum lappa): szczeglnie korze, ale take nasiona opianu pobudzaj przemian materii w wtrobie, pcherzyku ciowym, ledzionie i nerkach, dziaaj napotnie, przeciwgrzybicznie, bakteriobjczo, wykrztunie, oczyszczaj krew i pomagaj wy dali toksyny przez skr i z moczem. Ostropest plamisty (Silybum marianum; zob. s. 115). Inne zioa, ktrym przypisuje si dziaanie odtruwajce i oczysz czajce chonk, to: wrotycz pospolity, nagietek lekarski, bratek, licie orzecha woskiego, sadziec konopiasty (ziele w. Jana), hy zop, trdownik, oanka nierwnozbkowa, nostrzyk zbkowa ny, nawo pospolita, psianka slodkogrz.
245
Aneks
94 print=l
w w w .natuerlich-gesund-online-info/artikel_2004/lym phsystem .php?
Indiaskie zioa na syfilis

Indianie pnocnoamerykascy stosowali szereg dzikich rolin do leczenia chorb wenerycznych, w szczeglnoci syfilisu. W prze ciwiestwie do pierwotnych mieszkacw Karaibw zakaenie bakteri Treponema wrd Indian pnocnoamerykaskich prawdo podobnie nie miao charakteru endemicznego. Zetknli si z t cho rob dopiero w toku rozwoju osadnictwa, szybko jednak opracowali sposoby jej leczenia za pom oc rolin. Roliny te m og by dla nas interesujce. Po pierwsze, zapewne mona ich bdzie uy w walce z borelioz, po drugie, rosn w podobnych warunkach klimatycz nych co w Europie i mona je u nas uprawia. Lobelia (Lobelia spp.) Lobelie nale do najwaniejszych indiaskich lekw przeciw syfilisowi. Lobelii wielkiej (.Lobelia syphilitica, ang. Great Blue Lobelia, Blue Cardinalflower) Indianie uywali wanie do lecze nia tej choroby wenerycznej. Take francuscy traperzy i podrnicy poddawali si takim indiaskim kuracjom. Szwedzki botanik Kaim opowiada (1749), e przy uyciu tych rolin Indianie cakowicie le czyli t chorob w cigu piciu-szeciu miesicy. C.F. Rafinesue, ktry opisa lecznicze roliny Ameryki Pnocnej (1830), opowiada, e korze lobelii dziaa silnie moczopdnie, napotnie, wykrztunie i oczyszczaj co. Wywar z korzeni gotowano razem ze stopkowcem tarczowatym (Podophyllum peltatum, may apple) oraz kor czerem chy wirginijskiej (Prunus virginiana) a do uzyskania mocnego od waru przeznaczonego do picia. Zewntrznie stosowano lobeli do zwilania wrzodw, ktre posypywano dodatkowo sproszkowanym korzeniem szawi czerwonokorzeniowej lub prusznika ( Ceanothus americanus, ang. New Yersey Tea)95. Inne gatunki lobelii, rwnie stosowane w leczeniu syfilisu, to lobelia szkaratna (stroiczka, Lobelia cardinalis), dziaajca take silnie odrobaczajco, oraz lobelia rozdta (Lobelia inflata, ang. In dian Tobacco, nie myli z prawdziwym tytoniem).
246
Aneks
95 Nasiona i sadzonki lobelii wielkiej mona kupi w zakadzie ogrodnictwa naturalnego Hof-Berggarten w GroCherrischwand w Szwarcwaldzie.
Sasafras, sasafran, sasafrzan (Sassafras officinalis) Czerwone, silnie pachnce drewno i kora tego drzewa, nale cego do rodziny wawrzynowatych, ju w 1618 roku trafiy do leko spisu londyskiego. Obok tytoniu sasafras by gwnym towarem eksportowym kolonii brytyjskiej Wirginii i konkurowa z drewnem gwajakowca, dostarczanym do Europy przez Hiszpanw. Osadnicy uwaali wywar z kory sasafrasu za doskonay rodek oczyszczajcy skr. Ze wzgldu na dziaanie napotne amisze nazywali sasafras drzewem gorczki. W leczeniu syfilisu czono czsto sasafras z kor korcoroli (Smilax), drewnem gwajakowca i bardzo truj c kor wawrzynka wilczeyko (Daphne mezeurum). Korze by gwnym skadnikiem root beer, powszechnie uwaanego za eliksir zdrowia i pniej oglnie dostpnego jako napj bezalkoholowy. Troje bulwiasta (Asclepias tuberosa) Naleca do rodziny trojeciowatych rolina nazywana przez Amerykanw Red Milkweed, Butterfly Weed albo Pleurisy Root (korze na zapalenie opucnej) jest rwnie rodkiem napotnym, wymiotnym i przeczyszczajcym. Mona powiedzie, e przeczysz cza czowieka na wylot. Indianie z poudniowego wschodu USA uywali jej do leczenia syfilisu. Sadziec purpurowy (Eupatorium purpureum ) Ten kuzyn naszego sadca konopiastego (E. cannabinum ) jest znany w Ameryce Poudniowej jako Joe Pye Weed. Joe Pye by indiaskim uzdrowicielem, ktry przy uyciu korzenia tej roliny, o silnym dziaaniu napotnym, moczopdnym i cigajcym, zdo a powstrzyma rozprzestrzenianie si epidemii tyfusu wrd bia ych osadnikw w Nowej Anglii. Doktor Johann David Scpf, ktry przyby do Ameryki w czasie wojny niepodlegociowej z heskimi odakami i spisa tam pierwsz etnobotaniczn Materia Medica Americana (1787), wymienia t rolin jako lek przeciwko syfili sowi. Sumak (Rhus glabra ), Sumak odurzajcy (octowy, Rhus typhina) Oba te gatunki nalece do rodziny nadnerczowatych s do siebie bardzo podobne. Przede wszystkim sumak odurzajcy ronie jako czsto spotykany neofit w naszych szerokociach geograficznych, ubarwiajc pomaraczowym odcieniem swoich lici szaro jesien
247
Aneks
248
Aneks
nych dni. Suche czerwone kolby owocowe mona woy na kilka minut do wody, ktra zabarwi si na rowo i nabierze lekko cytry nowego smaku. Dla Indian owoce sumaka byy wanym rdem witaminy C. Mocno cigajcej, zawierajcej garbnik kory i korzeni uywano do leczenia i wysuszania wrzodw, czerwonki, hemoro idw i ran. Indianie z plemienia Odibwejw stosowali mieszank kory sumaka i lobelii w leczeniu syfilisu (Vogel 1982: 377). Yerba Santa (Eriodictyon californicum ) Sodki, aromatyczny zapach witego ziela z rodziny faceliowatych, rosncego dziko od Oregonu po Pnocny Meksyk, nie po zostawia adnych wtpliwoci co do tego, e mamy do czynienia z rolin lecznicz. Wszdzie tam, gdzie wystpowaa ta rolina, stosowano j w leczeniu reumatyzmu, zapalenia oskrzeli, dolegli woci trawiennych, syfilisu i innych schorze. Take biali osadnicy przyrzdzali z niej napar oczyszczajcy krew, ktry mia pomaga w leczeniu syfilisu (Vogel 1982: 399). Stillingia sylvatica Korze tej roliny z rodziny wilczomleczowatych by stosowa ny przez Indian poudniowych stanw jako rodek oczyszczajcy w chorobach wenerycznych. Take biali uywali Queen s Root do oczyszczania krwi i leczenia syfilisu. ltodrzew amerykaski (Zanthoxylum americanum ) Indianie Winnebago gotowali korze tego drzewa, nazywanego te jesionem kolczastym, przyrzdzajc napotny wywar stosowany w leczeniu chorb wenerycznych, Sarsaparilla (Smilax officinalis) Cho ronie jedynie w cieplejszych regionach, sarsaparilla nie moe zosta pominita wrd rolin stosowanych w leczeniu syfi lisu. Aztekowie nazywali j kwiatem syfilisu ( nanahua-xochitl). Bya ona powicona bogowi syfilisu, ktry wskoczy w soce i spon. To znaczy, e wysoka temperatura jest jednym z najwa niejszych rodkw stosowanych w walce z krtkami. Aztekowie przyrzdzali mocny wywar z korzeni zawierajcych saponiny stery dowe, dziaajcy napotnie i moczopdnie, pobudzajcy przemian materii, i czyli go z kuracj w szaasie potw. Botanicy Monardes
i Lonicerus chwal skuteczno sarsaparilli w walce z osp mi osn czy franc. Jak p isz pomaga w przypadkach, w ktrych nie pomogo drewno gwajakowca. Oczyszczajcy krew wywar Zittermanna take zawiera sarsaparill. Rwnie Chiczycy i Hindu si odkryli, e rosnca u nich sarsaparilla (Sarsaparilla glabra) ma wasnoci oczyszczajce krew i stosuj j w leczeniu syfilisu oraz zatru rtci.
249
Aneks
Podzikowania
Nastpujce osoby zechc przyj podzikowania za przyjacielskie wskazwki i dobre rady: Dr Ulrich Bertsche, patolog komrkowy i przyrodnik Susan Bolender, aptekarka Maria Foth, bioterapeutka Frank Brunke, botanik i fotograf Heinz Machura, bioterapeuta i ogrodnik Heidi Mettler, gospodyni domowa Rudolf Muller, ekspert od boreliozy Dr Gerhard Orth, chemik, lekarz medycyny naturalnej Prof. Dr Maria-Anna Pabst, biolog Kerstin Schlesinger, terapeutka korzystajca z tradycyjnej medycy ny chiskiej Nikolaus Schwenn, ekolog i specjalista od soli Justus WeiB, student Uczestnicy serii wykadw na temat boreliozy w Neutrauchburg we wrzeniu 2006 za liczne sugestie I wszyscy inni, ktrzy przyczynili si do opublikowania niniejszej ksiki.
250
Aneks
Bibliografia
Agustoni Daniel (2004), Craniosacrale Selbstbehandlung, Miinchen: Ksel. Alexander Maximilian, Zoubek Eugen (1985), Moderne Naturmedizin, DiisseldorfWien: ECON. Anonym (1994), Diegrosse Enzyklopadie der Heilpflanzen, Klagenfurt: Neuer Kaiser Verlag. Aron Elaine (1999), The Highly Sensitive Persons Workbook, New York: Double Day. Baumler Ernst (1997), Amors rergifteter Pfeil, Frankfurt am Main: Edition Wtzel. Bachtold-Staubli Hanns, Hoffmann-Krayer Eduard (Hrsg.) (1987), Handwrterbuch das deutschen Aberglaubens, Bd. I VIII, Berlin-New York: Walter de Gruyter. Balzer Georg (1976), Goethe ais Gartenfreund, Miinchen: Wilhelm Heyne. Beckmann Dieter, Beckmann Barbara (1997), Das geheime Wissen der Krauterhexen, Miinchen: DTV. Blech Jrg (2000), Leben aufdem Menschen, Reinbek bei Hamburg: Rowohlt. Brondegard V.J. (1985), Ethnobotanik, Berlin: Verlag Mensch und Leben. Buhner Stephen Harrod (2002), The Lost Language ofPlants, White River Junction, Vermont: Chelsea Green Publ. - (2005), HealingLyme, Randolph, Vermont: Raven Press. Biihring Ursel (2004), Praxis-Lehrbuch der modernen Heilpflanzenkunde, Stuttgart: Sonntag. Burgun Rene, Laugier Paul (1992), Die Geschichte der Geschlechtskrankheiten, [w:] Illustrierte Geschichte der Medizin (Richard Toellner, Hrsg.), Erlangen: Karl Muller. Cannon Geoffrey (1994), Teufelskreis: Wenn Antibiotika krank machen, Koln: VGS. Cohen Kenneth (2006), Honoring the Medicine, New York: Ballentine Books. Coffey Timothy (1993), The History and Folklore ofNorth American Wild Flowers, Boston-New York: Houghton Mifflin Co. Consilium Cedip Praktikum: Handbuchfiir Diagnose und Therapie (1995), Ismaning bei Miinchen: PMSICedip Verlagsgesellschaft. Culpeper Nicholas (1999), The Complete Herbal, Delhi: Sat Guru Publications. Re print. Daxelmiiller Christoph (1996), Aberglaube, Hexenzauber, Hollendngste, Miinchen: DTV. Diamond Jared (1999), Guns, Germus, and Steel, New York-London: W.W. Norton & Co. Dixon Bernard (1998), Der Pilz, der John F. Kennedy zum Prasidenten machte, Heidelberg-Berlin-Oxford: Spektrum. Duke James A. (1997), Diegrune Apotheke, Emmaus, Pennsylvania: Rodele Gesundheitsbiicher. Eckart Wolfgang G. (1994), Geschichte der Medizin, Berlin-Heidelberg-New York: Springer. Emoto Masaru (2002), Wasserkristalle, Burgrain: KOHA. Engelbrecht Torsten, Khnlein Claus (2006), Virus Wahn, Lahnstein: Emu.
251
Aneks
252
Aneks
Ereira Alan (1993), The Elder Brothers, New York: Vintage. Falkenrath Monika (2003), Volkskrankheit Borreliose, Norderstedt: Book on Demand. - (2005), Krank durch Medikamente, Aegis Impuls Nr. 12, Littau-Schweiz: AEGIS. Feder Henry M. et al./Ad Hoc International Lyme Disease Group (Oktober 2007), A Critical Appraisal of Chroni Lyme Disease, The New England Journal of Medicine, 357(14) 1425-1426, Massachusetts Medical Society, 4. Fintelmann Volker, Weiss Rudolf Fritz (2002), Lehrbuch der Phythotherapie, Stutt gart: Hippokrates. Fleischhauer Steffan Guido (2004), Enzyklopadie der essbaren Wildpflanzen, AarauMunchen: AT Verlag. Foster Steven, Johnson Rebecca L. (2006), Desk Reference to Natures Medicine, Washington D.C.: National Geographic Society. Fritsche Herbert (1991), Die Erhhung der Schlange, Gttingen: Ulrich Burgdorf. - (1962), Iatrosophia, Freiburg im Breisgau: Hermann Bauer. Fuchs Leonhart (2001), New Kreiiterbuch, Basel: Michael Isingrin, 1543 (Reprint: Koln: Taschen). Garrett Laurie (1995), The Corning Plague, New York: Penguin Books. - (2001), Das Ende der Gesundheit, Berlin: Siedler. Grier Thomas M. (2000), The Complexity ofLyme Disease, Lyme Disease Survival Manua, Duluth, Minnesota. Griggs Barbara (1997), Green Pharmacy, Rochester, Vermont: Healing Arts Press. Grimm Jacob, Grimm Wilhelm (1860), Deutches Wrterbuch, Leipzig: S. Hirzel. Groddeck Georg (1976), Der Mensch ais Symbol, Miinchen: Kindler Taschenbuch. Hahnemann Samuel (1999), Organon derHeilkunst (Auf Grundlage des Manuskripts Hahnemanns von 1842; Hrsg. Josef M. Schmidt), Heidelberg: Karl F. Haug. Harvey W.T, Salvato P. (2003), Lyme disease: ancien engine of an unrecognized borre liose pandemie?, Medical Hypothesis, Texas: Science. Heinrich Michael (2001), Ethnopharmazie und Ethnobotanik, Stuttgart: Wissenschaftliche Verlagsgesellschaft. Hicks John (1997), Chinese Herbal Medicine, London: Thorsons. Hiller Karl, Melzig Matthias F. (2003), Lexikon der Arzneipflanzen und Drogen, Heidelberg-Berlin: Spektrum Akademischer Verlag. Holzner Wolfgang (Hrsg.) (1985), Das kritische Heilplanzenbuch, Wien: ORAC. Honauer Urs (1998), Wasser, diegeheimnisvolle Energie, Miinchen: Hugendubel (Irisana). Hufeland Christoph Wilhelm (1847), Hausarzneimittel gegen alle Krankheiten der Menschen, Quedlinburg und Leipzig: Verlag der Ernst schen Buchhandlung. - (1993), Lehrbuch der allgemeinen Heilkunde (Orginal Jena, 1818) Heidelberg: Haug. Ingrisch Lotte (2006), Die neue Schmetterlingsschule, Miinchen: Langen-Muller. Jarvis D.C. (1989), 5x20 Jahre leben, Bern: Hallwag (original Folk Medicine, Greenwich, Conn: Fawcett 1958). Kaptchuk Ted J. (2006), Das grofie Buch der chinesischen Medizin, Frankfurt am Main: Fischer.
Kaufhold Peter (2002), PhytoMagister, Miinchen: Pflaum. Klinghardt Dietrich (Marz 2005), Die Lyme-Borreliose: Ein Blick jenseits der Hehan dlung mit Antibiotika, Vortrag in Bellevue, Washington. Klpfer Werner (Dez. 2006), Neue Behandlungsansdtze der Borreliose, Medical Journal for Applied Kinesiology, Nr. 25. Traiskirchen, sterreich: IMAK. Konz Franz (2000), Der Grosse Gesundheeits-Konz, Miinchen: F.A. Herbig. Koster-Lsche Kari (1989), Die sieben Todesseucheti, Husum-Nordsee: Cobra. Kowarik Ingo (2003), Biologische Invasorem: Neophythem und Neozoen in Mitteleuropa, Stuttgart-Hohenheim: Ulmer. Kremp Dieter (1996), Schner, hunter Jahreskreis, Augsburg: Pattloch. Krupp L.B. et al. (2003), Study and treatment ofpost Lymefisease (STOP-LD): a randomised double masked clinical trial, Neurology (Official Journal of the Ame rican Academy of Neurology) 60 (1923-1930). Kuby Clemens (2005), Unterwegs in die nachste Dimension, Miinchen: Ksel. Kiinzle Johann (1945), Das grofie Krduterheilbuch, Olten: Ott Walter. - (1997), Chrut und Unchrut, Minusio (Schweiz), Verlag Krauterpfarrer Kiinzle. Kurth Hanns (1974), Rezepte beriibmter Arzte aus 5000 Jahren, Genf: Romon F. Kel ler. Langbein Kurt, Martin Hans-Peter, Weiss Hans (2004), Bittere Pillen, Koln: Kiepenheuer 8t Witsch. Levi-Strauss Claude (1997), Das wilde Denken, Frankfurt am Main: Surkamp. Lock Margaret, Scheper-Hughes Nancy (1996), A Critical-Interpretive Approach in Medical Anthropology: Rituals and Routines ofDiscipline and Dissent, Medical Anthropology (Carolyn F. Sargent and Thomas M. Johnson, eds.). Westport, Connecticut: Praeger. Lonicerus Adamus (1667), Kreuterbuch, Frankfurt am Main: Matthaus Wagner. Lsch Raymund, Drefiler Mirko, Weber Annemarie (July, August, September, 2006), Borreliose - eine sich ausbreitende Seuche, Natur und Heilen, Teil 1, 2, und 3. Miinchen: Verl. Natur & Heilen. Lussi Kurt (2002), Im Reich der Geister, Aarau, Schweiz: AT Verlag. Madaus Gerhard (1938), Lehrbuch der biologischen Heilmittel, Bd. II, Leipzig: Georg Thieme. Mannhardt Wilhelm (1875), Wald- und Feldkulte, Berlin: Gebruder Borntraeger. Marzell Heinrich (1972), Wrterbuch der deutschen Pflanzennamen, Bd. II, Leipzig: Verlag von S. Hirzel. - (1958), Wrterbuch der deutschen Pflanzennamen, Leipzig: S. Hirzel. Mauch Walther (2007), Die Bomb unter der Achselhhle, Miinchen: Bettendorf. Maxen Andreas von, Hoffbauer Gabi, Heeke Andreas (2000), Kursbuch: Medikamente und Wirkstoffe, Augsburg: Weltbild. McNeill William H. (1998), Plagues and Peoples, New York: Anchor Books. McTaggart Lynn (2000), Was Arzte Ihnen nicht erzahlen, Kernen: Sensei. Merchant Carolyn (1987), Der Tod der Natur, Miinchen: CH. Beck. Messegue Maurice (1994), Das Messegue Heilkrauter-Lexikon, Frankfurt am M ainBerlin: Ullstein. Moss Ralph W. (1992), Cancer Therapie: The Independent Consumers Guide to NonToxic Treatment and Prevention, Brooklyn, New York: Equinox Press.
253
Aneks
254
Aneks
Miiller Rudolf (2005), Keine Angst vor der Borreliose, Wilferdingen: Mitteilungsblatt. Novalis (1980), Im Eingestdndnis mit dem Geheimnis, Freiburg im Breisgau: Herder. Orth Gerhard (1996), Unheilbare Krankheiten, Ritterhude: Waldthausen. - (1998), Lebenssaft reines Blut, Ritterhude: Fit fiirs Leben. Pahlow Mannfried (1994), Das grofie Buch der Heilpflanzen, Miinchen: Grafe und Unzer. Paracelusus Theophrastus (1942), Lebendiges Erbe, Ziirich-Leipzig: Rascher Verlag. Pelikan Wilhelm (1975), Heilpflanzenkunde I, Goetheanum, Dornach, Schweiz. Philosophisch-Anthroposophischer Verlag. Pelt Jean-Marie (1983), Pflanzenmedizin, Miinchen: Knaur. Pfeiffer Sarah C. (2007), Der Geist der Pflanze heilt. Eine sozialempirische Studie zur Sichtweise von Krankheit, Heilung und Pflanzenwelt im peruanischen und kolumbianischen Amazonasgebiet, Miinchen: Diplomarbeit, Technische Universitat. Pfleiderer Beatrix, Greifeld Katarina, Bichmann Wolfgang (1995), Ritual und Heilung, Berlin: Dietrich Remer Verlag. Pollak Kurt (1992), Der Naturheilarzt, Miinchen: Orbis. Popp Fritz-Albert (1999), Die Botschaft der Nahrung, Frankfurt am Main: Zweitausendeins, Pschyrembel Willibald (Hrsg.), Klinisches Wrterbuch, Hamburg: Ni kol, 1994. - (1998), Wrterbuch Naturheilkunde und alternative Heilverfahren, Bindlach: Gondom. Polimer Udo, Warmuth Susanne (2003), Lexikon derpopuldren Erndbrungsirrtumer, Augsburg: Weltbild, - (1998), Wrterbuch Naturheilkunde, Bindlach: Gondrom. Ratsch Christian (1987), Indianische Heilkrauter, Koln: Eugen Diederichs. - (1998), Enzyklopadie der psychoaktiven Pflanzen, Aarau, Schweiz: AT Verlag. Reid Daniel P. (1996), Chinese Herbal Medicine, Boston, Massachusetts: Shambhala. Reinhard Jurg, Baumann Adolf (1992), Unerhrtes aus der Medizin, Bern-Stuttgart: Hallwag. Reinhard Jurg (1993), Sanfte Heilpraxis mit selbstgemachten Medikamenten, Bern: Hallwag. - (1993), Heilpflanzen und Goldtiichlein, Bern: Hallwag. Rosa Peter de (1991), Gottes erste Diener, Miinchen: Knaur. Rosen Jurgen von (1993), MUCOKEHL - Ein Wichtiges Therapeutikum, SANUMPost Nr. 22, Hoya: Semmelweis-Verlag. Rowe-Horwege R. Wanda (University of Texas Medical School) (2006), Hyperthermia, Systematic, [w:] Encyclopedia of Medical Devices and Instruments, hrsg. von John G. Webster, Houston: John Wiley & Sons. Sargent Carolyn F., Johnson Thomas M. (1996), Medical Anthropology, Westport, Connecticut: Praeger. Scharff Bernd (1984), Der Garten im Wandel der Zeit, Leipzig: Urania. Scheffer Mechthild, Storl Wolf-Dieter (2007), Die Seelenpflanzen des Edward Bach, Miinchen: Hugendubel. Schiff Michel (1999), Das Gedachtnis des Wassers, Frankfurt am Main: Zweitausendeins.
Schipperges Heinrich (1970), Moderne Medizin im Spiegel der Geschichte, Stuttgart: Georg Thierne. Schnfelder Ingrid, Schnfelder Peter (2001), Der neue Kosmos Heilpflanzenfiihrer, Stuttgart: Franckh-Kosmos. - (2004), Das neue Handbuch der Heilpflanzen, Stuttgart: Franckh-Kosmos. Schrdter Willy, Pflanzen-Geheimnisse, St. Goar: Reichl, 1997. Seidenschwanz Lorenz (1978), Die hdusliche Heilkunde, Salzburg: Verlag der Salzburger Druckerei. Sheldrake Rupert (1993), Die Wiedergeburt der Natur, Bern-Munchen-Wien: Scherz. Shoemaker Richie C. (2001), Desperation Medicine, Baltimore: Gateway Press Inc. Sonnenschmidt Rosina (2007), Miasmen und Kultur, Berlin: Verlag Homopathie + Symbol. Stammel Heinz J. (1988), Die Apotheke Manitous, Reinbek bei Hamburg: Wunderlich. Steiner Rudolf (1961), Geisteswissenschaft und Medizin, Dornach, Schweiz: Verlag der Rudolf Steiner Nachlassverwaltung. Stolze Irene (August, 2006), Zeckenstich: Borreliose - eine sich ausbreitende Seuche. 2. Teil: Alternative Behandlungsmethoden, Natur & Heilen, Miinchen: Verl. Na tur & Heilen. Storl Wolf-Dieter (1997), Ernahrung, kulturelle Identitat und Bewufitsein, [w:] Erndbrung und Gesundheit (Erika Diallo-Ginstl, Hrsg.). Stuttgart: Hampp, und Neckarsulm: Natura Medsd. - (2001), Der Kosmos im Garten, Aarau Schweiz: AT Verlag. - (2002), Shiva, Burgrain. - (2003), Ich bin ein Teil des Waldes, Stuttgart: Frank-Kosmos. - (2004a), Von Heilkrdutern und Pflanzengottheiten, Bielefeld: Aurum in J. Kamphausen Verlag. - (2004b), Gtterpflanze Bilsenkraut, Solothurn: Nachtschattenverlag. - (2005a), Pflanzen der Kelten, Aarau, Schweiz: AT Verlag. - (2005b), Heilkrauter und Zauberpflanzen, Aarau und Baden: AT Verlag. - (2005c), Bekannte und vergessene Gemiise, Aarau, Schweiz: AT Verlag. - (2005d), Mit Pflanzen verbunden, Stuttgart: Frank-Kosmos. - (2005e), Kraurerkunde, Bielefeld: Aurum in J. Kamphausen. Suwanda Sandi, Tian Li (2005), Chinesische Arzneimitteltherapie, Stuttgart: Hippokrates. Tierra Micheael (1999), Planetary Herbology, Delhi: Motilal Banarsidass Publ. Upada K.N., Tripathi S.N. (1983), Naturliche Heilkrafte, Eltville am Rhein: Rheingauer Verlagsgesellschaft. Valnet Jean (1992), Aromatherapie, Miinchen: Heyne. Vasold Manfred (1991), Pest, Not und schwere Plagen, Miinchen: Beck. Venzmer Gerhard (1929), Eine sterbende Krankheit, Luzern-Leipzig-Stuttgart: Montana. Vogel Virgil (1982), American Indian Medicine, Norman, Oklahoma: University of Oklahoma Press.
255
Aneks
256
Aneks
Wachsmuth Giinther (1945), Erde und Mansch, Kreuzlingen-Ziirich: Archimedes. Wagner Hildebert, Wiesenhauer Markus (2003), Phytotherapie, Phytopharmaka und pflanzliche Homoopathika, Stuttgart: WVG. Walser-BifRger Ursula (1998), Wild und Weise, Aarau, Schweiz: AT Verlag. Weidinger Hermann Joseph (1995), Grune Oase ums Haus, Karlstein-Thaya: Freunde der Heilkrauter. Werner Hans W. (1994), 12xfitftirs ganze Jahr, Hamburg: XENOS. Whitaker Jo Anne (2003), New Test for identifying the Morphing Menace, Nutra News, Palm Harbor, Florida: Bowen Research & Training Institute, Okt. Willfort Richard (1997), Das grofie Handbuch der Heilkrauter, Hamburg: Nikol. Wood Matthew (1997), The Book of Herbal Wisdom, Berkeley, California: North Atlantic Books. - (2000), Vitalism, Berkeley, California: North Atlantic Books. Wolters Bruno (1994), Drogen, Pfeilgift und Indianermedizin, Greifenberg: Urs Freund.
WYDAWNICTWO
PURANA
POLECA:
Srebro koloidalne
- lek wysoce skuteczny i agodny
Srebro koloidalne charakteryzuje si szerokim spektrum dziaania, zwalcza skutecznie wirusy, bakterie i grzyby; wykazuje rwnie waciwoci przeciwzapalne, przypiesza gojenie ran i stabilizuje ukad immunologiczny. Jego efekty lecznicze zostay ju uznane przez nauk. Ksika ta jest dotychczas najbardziej obszern prezentacj na ten temat. Zawiera: Opis 80 chorb i sposobw ich leczenia za pomoc srebra koloidalnego Informacje o najnowszym stanie bada nad waciwociami leczniczymi srebra koloidalnego Opis produkcji w domowych warunkach srebra koloidalnego, jego przechowywania i trwaoci Informacje historyczne o zastosowaniu srebra w dawnej medycynie, alchemii, homeopatii, antropozofii i litoterapii
Z A P R A SZA M Y DO NASZEGO SKLEPU INTERNETOWEGO
www.purana.com.pl
KONTAKT TELEFONICZNY
tel. 71/359 27 01
Borelioza jest uleczalna; nie ma powodu do strachu!"

Przenoszona przez kleszcze borelioza jest ch o ro b w ieloukadow , ktra m oe zaatakow a kady narzd i up ozo ro w a kady objaw. Krtki b o re liozy potrafi zm yli ukad odporn ociow y, a antybiotyki w konfrontacji z nim i s czsto bezsilne. Elem enty sku te cznego leczenia boreliozy autor ksiki W olf-Dieter Storl, etnobotanik, ktry sam pad jej ofiar, od kry w tradycyjnej m edycynie chiskiej, w uzdrowicielskiej w iedzy Indian, w hom eopatii i w zioolecz nictwie, przekazyw anym w wiecie za ch o d n im z pokolenia na pokolenie. Z b ad a je i z po w o d ze n ie m w y p r b o w a na sobie sam ym . Sw o pisan szczego w o m etod leczenia opar na ziole szczeci sukienniczej i terapii przegrzaniem oraz innych rodkach terapeutycznych.
Wiemy, e borelioza z Lyme jest odporna na antybiotyki. Mwienie, e kto zosta wyleczony, dlatego e otrzyma okrelon ilo antybiotykw, nie ma sensu.
Willi Burgdorfer, odkrywca krtkw boreliozy, 2001
Terapia antybiotykowa moe wyrzdzi powane szkody pacjentom z ob jawami przewlekej choroby z Lyme oraz pacjentom z zespoem poboreliozowym.
New England Journal of Medicine" 357 (14), 4 padziernika 2007
ISBN: 978-83-60170-41-0
puraoa
9 788360 170410
w w w .p u ran a.co m .p l
Przekwite kwiaty szczeci jesieni (zdjcie: Frank Brunke, Buchenberg)
Zebrane po pierwszym roku korzenie szczeci, z ktrych przyrzdza si nalewk, proszek albo napar (zdjcie: Frank Brunke, Buchenberg)
Nalewka w soiku (obok kwitnca szcze i inne zioa)
Rozeta szczeci po pierwszym okresie wegetacyjnym (zdjcie: Frank Brunke, Buchenberg)
Kleszcz po pasoytowaniu, gotowy do zoenia ja j (zdjcie: Frank Brunke, Buchenberg)
Suche pozostaoci rdestowca ostrokoczystego z poprzednich lat, midzy nimi tegoroczny p d (zdjcie: Frank Brunke, Buchenberg)
Kawaek korzenia z jeszcze podziemnym pdem rdestowca ostrokoczystego (zdjcie: Frank Brunke, Buchenberg)
Moda, mikka odyga rdestowca ostrokoczy stego, w tym stadium doskonaa do spoycia na surowo (zdjcie: Frank Brunke, Buchenberg)
Rozeta liciowa opianu. W tym stadium korzenie nadaj si do przyrzdzenia leku oczyszczajcego krew (zdjcie: Frank Brunke, Buchenberg)
Korze opianu (zdjcie: Frank Brunke, Buchenberg)

Wolf-Dieter Storl - Naturalne Leczenie Boreliozy

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Wolf-Dieter Storl - Naturalne Leczenie Boreliozy

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NATURALNE LECZENIE

Wolf-Dieter Storl Naturalne leczenie boreliozy

Naturalne leczenie boreliozy

Redakcja Magorzata Grochocka

Opracowanie typograficzne Alicja M. Lewiska

Copyright for the Polish edition by PURANA 2012

Modne choroby rodki medycyny naturalnej

Dostatecznie duo snu wiee powietrze i promienie soca Ruch fizyczny

Rozsdne odywianie si Rodzime zioa wzmacniajce odporno

Rado ycia, sens ycia Urlop: czas na zadum

Doktor z krwi i koci

Na kad chorob jest jakie ziele

Rytuay dewy szczeci Autoeksperymenty ze szczeci

Uzdrawiajca rolinna dewa: szcze

rodki terapeutyczne wspomagajce leczenie szczeci

Trdycyj na kuracj a korzenna

PRZEDMOWA: UPADEK Z WYSOKIEGO KONIA

Model chiski: jin-jang i pi elementw

Przedmowa: upadek z wysokiego konia

Ludzki embrion w Zodiaku

Przewodnictwo duchowe nie zawsze jest przyjemne

Tworzenie si nowej, mikkiej, bogatej w komrki tkanki w procesie zdro

Przedmowa do wydania drugiego

Koniec ery antybiotykw

Bakterie jako mae diabeki. Rycina wiktoriaska, Londyn 1858

Zbiorowa dusza bakterii

Przyroda zawsze ma racj, A bdy i pomyki s zawsze spraw czowieka.

MAY STAWONG NAPDZA WIATU STRACHA

15 Kleszcz jeleni, Ixodes scapularis, dawniej: I. dammini.

Aparat kujcy kleszcza (w duym powikszeniu)

Choroby przenoszone przez kleszcze

Naturalne rodki w przypadku podejrzenia o FSME

Ukszenie przez kleszcza - rodki ostronoci

Wybierajc si na ono przyrody: nasmarowa nogi olejkiem ce

Inne moliwoci zakaenia

Borelia: wykowaty krtek (zdjcie: M.A. Pabst, Graz)

Borelioza - czy w ogle istnieje?

Medical Times, 16.4.2000

Dlaczego wyniki testw nie s miarodajne

35 Hans-Peter Zimmermann w Tagesanzeiger Zurych, 25.2.2007.

Taylor Scott, Lyme Disease 2004, www.autoimmunityresearch.org/lyme-

Skd si nagle wzia borelioza?

Sarny i myszy: czynniki ekologiczne

Niezbdna notka na temat polio

STRACH PRZED PRZYROD

Im bardziej odlega jest natura, tym wydaje si groniejsza

Strach przed przyrod

Popeye - marynarz Kubu pochaniajcy szpinak

43 LDL = Low density lipoproteins, lipoproteiny o niskiej gstoci.

Strach przed przyrod

Szukaj iskry, ktra rozpali Si uzdrowicielsk w tobie!

RODKI MEDYCYNY NATURALNEJ

Dostatecznie duo snu

wiee powietrze i promienie soca

Nazywam Soce porzdkujc rk ycia.

Apollo, staroytny bg soca

Rodzime zioa wzmacniajce odporno

Rado ycia, sens ycia

Urlop: czas na zadum

DOKTOR Z KRWI I KOCI

Leczenie boreliozy przez Ortha

Doktor z krwi i koci

Trucizna dla nerww i tuste szcztki bakterii

NA KAD CHOROB JEST JAKIE ZIELE