Professional Documents
Culture Documents
Z ELEMENTAMI
REHABILITACJI
POD REDAKCJĄ
ROBERTA WALASZKA
AUTORZY
REHMED
KRAKÓW 2001
SPIS TREŚCI
© Copyright by Wydawnictwo REHMED, Kraków 1998
K iHNK1 • masuje drugi pośladek. Przy masażu więcej uwagi poświęcamy oko
Mawu biodrowego.
0|lAk«ltlr wykonujemy całymi powierzchniami dłoniowymi obu rąk. KBUtof
Mitr masujemy w formie ruchów okrężnych opuszkami palców obu ruje iUpUatAłur
wykonujemy chwytem „szczypcowym" oburącz równocześnie, nu prrrmtennic.
rwanie stosujemy w formie „miotełek" i „miseczek". ,'j* Nlabilna -
wykonujemy całą powierzchnią dłoniową jednej ręki przy Mwlitjiic ja.
centralnie do pośladka l MJIWII biodrowego
ic/Ji* masa/u stawu biodrowego pacjent leży na boku albo na brzuchu. Do dii
ilawu biodrowego jest utrudniony, więc ograniczamy się do rozmasowa
Okolicy krctarza większego kości udowej wykonując głaskanie i rozcieranie
tanie przeprowadzamy całymi powierzchniami dłoniowymi obu rąk przy
Itlwlujuc je do okolicy krętarza większego. Wykonujemy głaskanie okoli' cy
krcturzowej, przy czym jedną rękę przesuwamy na pośladek, a drugą -w
kierunku pachwiny.
Maranie - wykonujemy w formie ruchów okrężnych opuszkami palców obi
rąk, w okolicy krętarzowej. kończyny dolnej
}. kończyny dolnej wykonujemy w pozycji leżenia na plecach, na brzu ilbo nu
boku, w zależności od grupy mięśniowej, którą chcemy masować dolną
masujemy etapami rozpoczynając od palców stopy, a kończąc Mi Kawie
biodrowym. Masaż przedniej strony kończyny dolnej stosujemy u pa f^ania
leżącego na plecach, natomiast tylną stronę kończyny dolnej masujemy i
pacjenta leżącego na brzuchu.
Aby uzyskać rozluźnienie mięśni przedniej strony kończyny dolnej należ)
podłożyć wałek pod staw kolanowy, natomiast w celu rozluźnienia mięśni tylne
•trony kończyny dolnej podkładamy wałek pod staw skokowy.
Masaż palców stopy Ko/cieranic stron bocznych stawu kolanowego - w formie ruchów okrc/ny<
Masaż palców przeprowadzamy w formie „rozcierania głas/.c/.acego" wszystkich opuszkami palców obu rąk, równocześnie po obu stronach stawu kolan
palców równocześnie, po stronach grzbietowej i podeszwowej. Masaż strony wego.
podeszwowej stopy Głaskanie - wykonujemy kłębikiem palca małego od stawów Musu/, uda - strona przednia i tylna
śródstopno-palco- (iłaskanie - wykonujemy całymi stronami dłoniowymi obu rąk. Ko/cieranie -
wych do pięty. przeprowadzamy w formie ruchów okrężnych opuszkami palcC
Rozcieranie - przeprowadzamy opuszkami palców jednej ręki, w formie ruchów obu rąk, w kilku pasmach, albo powierzchniami dłoniowymi obu raje.
okrężnych, od stawów śródstopno-palcowych do pięty, w kilku pasmach. Ugniatanie - stosujemy chwyt „szczypcowy" oburącz równocześnie, nupn
Ugniatanie - wykonujemy pięścią, którą przesuwamy od stawów śródstopno-pal- micnnie w kilku pasmach.
cowych do pięty. Oklrpywanie - wykonujemy w formie „miotełek". Wibracja - wykonujemy
Ugniatanie brzegów przyśrodkowego i bocznego stopy - wykonujemy kciukami i opuszkami palców jednej ręki albo całą powier/chr
zgiętymi wskazicielami (równocześnie, naprzemiennie po obu stronach), jedna ręka dłoniową jednej ręki, w trzech pasmach.
od strony palucha, druga od strony palca najmniejszego. Masaż strony grzbietowej Wałkowanie - odbywa się po masowaniu stron przedniej i tylnej uda.
stopy Głaskanie - wykonujemy całą powierzchnią dłoniową ręki od palców do Musu/, ścięgna Achillesa
stawu l'r/.y masażu ścięgna Achillesa stopa pacjenta wystaje poza leżankę.
skokowego albo kciukami wzdłuż poszczególnych kości śródstopia. Rozcieranie — (iłaskanie - przeprowadzamy po stronie grzbietowej ścięgna i po stronach rxx
wykonujemy w formie ruchów okrężnych kciukami, wzdłuż poszczególnych kości nych. Po stronie grzbietowej głaskanie wykonujemy opuszką kciuka, u
śródstopia. Masaż stawu skokowego stronach bocznych ścięgna masujemy kciukiem i wskazicielem.
Przeprowadzamy rozcieranie wokół kostek bocznej i przyśrodkowej oraz po- Ro/.cieranie - wykonujemy kciukiem w formie ruchów okrężnych po slroi
wierzchni przedniej stawu miedzy kostkami. Masujemy dookoła kostek opuszkami grzbietowej ścięgna, po stronach bocznych masujemy kciukiem i w«ku
palców obu rąk równocześnie po obu stronach, a przestrzeń miedzy kostkami od cielem. Przełamywanie ścięgna - kciukami i wskazicielami chwytamy za
strony przedniej rozcieramy kciukami w formie ruchów okrężnych. Masaż ścięgno w ot
podudzia - strona przednia Głaskanie - wykonujemy całymi powierzchniami licy pięty, przełamujemy go wykonując ruchy jedną i drugą ręką, w .stro
dłoniowymi obu rąk od stawu przeciwne, od pięty do łydki.
skokowego do stawu kolanowego. ()klcpywanie - wykonujemy w formie „siekania" kłębikami palców małych obu r
Rozcieranie - przeprowadzamy w formie ruchów okrężnych opuszkami palców Musu/, łydki
obu rąk, najpierw po jednej stronie, a później po drugiej, albo całymi po- Masaż przeprowadzamy podobnie jak masaż strony przedniej uda. W c<
wierzchniami dłoniowymi obu rąk równocześnie, naprzemiennie po obu ro/.luźnienia mięśni tylnej strony kończyny dolnej podkładamy wałek pod ii
stronach. skokowy.
Ugniatanie - stosujemy chwyt „szczypcowy" oburącz równocześnie, naprze-
miennie, tylko po stronie bocznej. 1.2.6. Masaż głowy i szyi
Wibracja - wykonujemy wibrację labilną tylko po stronie bocznej. Masaż głowy dzielimy na masaż części owłosionej, masaż mięśni twarzy 01
Masaż stawu kolanowego masaż małżowin usznych. Masaż części owłosionej głowy
Głaskanie - wykonujemy po rzepce, a następnie jedną rękę przesuwamy na stronę Pacjent siedzi na krześle a masażysta stoi za nim.
boczną, a drugą na stronę przyśrodkową stawu. Głaskanie - ręce układamy kłębikami małych palców na czubku głowy. Ołaal nie
Rozcieranie rzepki - kciukami wykonujemy rozcieranie w formie ruchów okrężnych wykonujemy w ten sposób, że ręce kierujemy na boki i głaszczemy łymi
przez środek rzepki w górę. Z górnego brzegu rzepki kierujemy na boki w powierzchniami dłoniowymi obu rąk, w trzech pasmach: • od czubka głowy
dół, do punktu wyjścia. przechodzimy na strony tylno-boczne głowy, a naitep na kark,
• od czubka głowy kierujemy dłonie na strony boc/.ne głowy, /. ominięciem i £itt,ti,uur wargi dolnej i brody - masujemy kciukiem i wskazicielem jednej n
uszu z tyłu, a następnie na kark, k i chwytem „szczypcowym". ł giiMi.mir wargi górnej -jak wyżej, t
• od czubka głowy przesuwamy ręce na strony przednio-boczne głowy, kończąc "giu.tiame policzków - masujemy kciukami oraz zgiętymi wska/iciclun
na żuchwie. w 11/.ech pasmach. l Ugniatanie c/oła - wykonujemy opuszkami kciuków
Głaskanie można również przeprowadzić od czoła i od skroni do potylicy, ma- i wskazicieli chwytc
sując opuszkami palców II - V obu rąk. ,.s/.c/.ypcowym", od środka czoła na boki i do skroni, w kilku pasmach.
Rozcieranie - masażysta staje z boku pacjenta. Jedną rękę ustawia od strony czoła, OMrpywanic - przeprowadzamy w formie „wymiatania" stronami dłoniowyr
drugą od strony potylicy. Rozcieranie wykonuje w formie ruchów okrężnych palców obu rąk. Oklepujemy „drugą brodę", policzki oraz czoło. Wil»iiK
opuszkami wszystkich palców obu rąk, zbieżnie do czubka głowy. Ugniatanie ja wykonujemy całą powierzchnią dłoniową jednej ręki, najpierw i
punktowe - ustawienie masażysty i ułożenie rąk jak przy rozcieraniu. Ugniatając jednym policzku, a potem na drugim.
punktowo opuszkami wszystkich palców obu rąk, miejsce obok miejsca, masażysta Mami), małżowiny usznej
przesuwa ręce do czubka głowy. Masaż twarzy Masa/, małżowiny usznej najczęściej przeprowadza się po masowaniu twar;
Pacjent siedzi na krześle i opiera głowę o brzuch stojącego za nim masażysty. «lt*> i /esc i owłosionej głowy.
Masujemy twarz, posmarowaną kremem lub oliwką, wykonując ruchy syme- l'iu jcnt leży na plecach, głowę opiera o zagłówek ustawiony pod kątem ok In
trycznie (równocześnie po obu stronach). Pacjent powinien być ogolony. Po- 4,V (albo siedzi na krześle), masażysta stoi z tyłu za pacjentem. Masaż prz
szczególne techniki stosujemy 20 - 30 razy na każdej części twarzy. Głaskanie pfowad/a się z użyciem kremu lub oliwki, wykonując poszczególne techniki »
wargi dolnej i brody - masujemy stronami dłoniowymi kciuków (raz metr y c/nic po obu stronach. (Mjmkanie - masujemy stronami dłoniowymi obu
jednym raz drugim) od policzków do środka wargi. rąk, od policzków w kicrunl
Głaskanie wargi górnej - jak wyżej. tyłu głowy. k«iA teranie - przeprowadzamy ruchami okrężnymi opuszkami
Głaskanie policzków - masujemy całymi powierzchniami dłoniowymi obu rąk w kciuków i w«k
3 pasmach: y.icicli, od płatka ucha w górę (wzdłuż obrąbka i grobelki ucha), oraz op
• od wargi dolnej po żuchwie do ucha, s/.kami III palców w zagłębieniach małżowiny usznej. Ugniatanie -
• od wargi górnej do ucha, masujemy opuszkami kciuków i wskazicieli, od płatka ucha w gól
• od kości jarzmowej do ucha. ściskając miejsce obok miejsca. Na koniec można lekko (z wyczuciem) n
Głaskanie nosa i brwi - przeprowadzamy opuszkami palców trzecich od koniuszka ciągać małżowinę uszną do tyłu, w górę oraz w dół. Masaż kończymy gl
nosa, po grzbiecie nosa i po brwiach, aż do skroni. skaniem jak na wstępie.
Głaskanie czoła - wykonujemy stronami dłoniowymi palców obu rąk, od środka Masa/ szyi
czoła na boki do skroni. Pacjent leży na plecach, głowa lekko uniesiona i podparta lub siedzi na krz
Rozcieranie wargi dolnej i brody - masujemy w formie ruchów okrężnych opu- Ale i opiera głowę o brzuch stojącego za nim masażysty. Masujemy strony prz
szkami kciuków od policzków do środka wargi. dmo-boczne szyi (z ominięciem krtani i gruczołu tarczycy). Przy masażu praw
Rozcieranie wargi górnej —jak wyżej. Mrony szyi pacjent lekko skręca głowę w lewą stronę i odwrotnie. Głaskanie -
Rozcieranie policzków - masujemy w formie ruchów okrężnych opuszkami palców wykonujemy stronami dłoniowymi palców jednej ręki od żuchwy <
obu rąk, w 3 pasmach. obojczyka albo odwrotnie, najpierw po jednej, a później po drugiej stroni
Rozcieranie nosa i brwi - przeprowadzamy w formie ruchów okrężnych opu- Ro/cieranie - masujemy w formie ruchów okrężnych opuszkami palców jedn
szkami palców trzecich od koniuszka nosa, po grzbiecie nosa oraz po ręki od żuchwy do obojczyka albo odwrotnie, najpierw po jednej, a późni
brwiach do skroni. po drugiej stronie.
Rozcieranie czoła - wykonujemy w formie ruchów okrężnych opuszkami palców
obu rąk, od środka czoła na boki do skroni.
Masaż mięśni mostkowo-obojczykowo-sutkowatydi Masa/, sportowy jest jednym / elementów, który wchodzi w skład całe
Pacjent siedzi na krześle, a masażysta stoi za nim. Podc/as masa/u lewego kompleksu zabiegów stosowanych w odnowie biologicznej. Aby z wiek s/.
mięśnia pacjent lekko skręca głowę w prawą stronę, natomiast prawy mięsień •1/iałanie masażu sportowego należy łączyć go z zabiegami fizykalnymi, laki
masujemy przy lekko skręconej głowie pacjenta w lewą stronę. Głaskanie - jak sauna fińska, okłady parafinowe, okłady żelowe (zimne i ciepłe), naswicl ma
wykonujemy opuszkami palców jednej ręki od mostka po mięśniu, lampa. Sollux, prądy diadynamiczne, interferencyjne i wysokiej czestotliwc ł i
aż do wyrostka sutkowatego kości skroniowej. Rozcieranie - masujemy w (np. Tcrapuls), ultradźwięki, magnetoterapię, laseroterapię, kąpiele wodne (v
formie ruchów okrężnych, opuszkami palców jednej iowr, podwodne, bicze), kąpiele borowinowe i solankowe. Przedstawione pow fr
ręki, od mostka po mięśniu, aż do wyrostka sutkowatego kości skroniowej. j /abicgi wchodzą w zakres odnowy biologicznej.
Podczas wykonywania masażu sportowego musimy brać pod uwagę kil
1.2.7. Masaż całego ciała Wolnych czynników, a mianowicie: płeć i wiek zawodnika, stan jego wytrcn
Masaż całego ciała rozpoczynamy od największej jego powierzchni, czyli od wanta, stopień reaktywności neurowegetatywnej, rodzaj uprawianej dyscyplii
masażu tylnej strony tułowia. Pacjent leży na brzuchu z kończynami górnymi •portowej, wielkość obszaru objętego masażem oraz porę roku. Należy pamięu lf>
ułożonymi wzdłuż ciała, głowa na boku. W pierwszej kolejności masujemy grzbiet u kobiet stosujemy masaż mniej intensywny niż u mężczyzn; ta sama zasa
i kręgosłup, a następnie kark i barki. Przy masażu karku i barków pacjent leży na obowiii/.ujc przy masażu juniorów w stosunku do seniorów. Zawodników o d
brzuchu z rękami podłożonymi pod czołem. Kolejno wykonujemy masaż mięśni N>) masie mięśniowej i uprawiających dyscypliny siłowe oraz wytrzymałości^
pośladkowych, a później tylnych stron kończyn dolnych. Rozpoczynamy od nalr/y masować energiczniej i silniej niż sportowców startujących w zawoda
masażu ścięgna Achillesa, następnie masujemy łydkę i tylną stronę uda. po iKrmic/.nych i precyzyjnych. Biorąc pod uwagę stopień reaktywności neurow
masażu tylnych stron kończyn dolnych pacjent obraca się na plecy i masujemy §iliilywnej musimy pamiętać, że sportowcy z przewagą napięcia układu Wifk 4'f
wówczas przednie strony kończyn dolnych. Rozpoczynamy od masażu palców, ulncgo wymagają bodźców o małym natężeniu i łagodnego masowania, nal
następnie masujemy stronę podeszwową stopy i jej stronę grzbietową. Kolejno Ittlftftl /.awodnicy z przewagą układu przywspółczulnego, ze względu na małą •
wykonujemy masaż stawu skokowego, podudzia, stawu kolanowego oraz uda. Po lywno&c, potrzebują zabiegów o dużym natężeniu i energicznych bodźców.
masażu kończyn dolnych masujemy powłoki brzuszne i klatkę piersiową w W dyscyplinach sportowych szybkościowo-siłowych masaż sportowy moi
pozycji leżenia pacjenta na plecach. Następnie przeprowadzamy masaż kończyn Niy «wla.pić masażem wodnym wirowym i pneumatycznym, w sportach wytrz
górnych w pozycji leżenia pacjenta na plecach albo w pozycji siedzącej. W •liłoficiowych przeprowadza się masaż o działaniu rozluźniającym i łagodź
pozycji siedzącej masujemy również głowę, twarz i szyję. tym, W dyscyplinach technicznych bardziej wskazane jest zastosowanie kąpi<
Wodnych niż masażu ręcznego. Sportowców uprawiających gry zespołowe m
1.3. Masaż sportowy IM)cmy ręcznie i stosujemy bicze szkockie.
Wielkość obszaru objętego masażem sportowym jest uzależniona od częd
Masaż sportowy jest podobny do masażu klasycznego. Różnica polega tylko na Ciała zaangażowanych w daną dyscyplinę sportową. Przy ogólnych obciążenia
tym, że podczas masażu sportowego stosujemy dłuższe, bardziej energiczne i fiaJt/y zastosować masaż całościowy, natomiast przy obciążeniu poszczególny*
silniejsze rozcieranie, ugniatanie, oklepywanie i wyciskanie. Celem masażu partii - masaż częściowy. Wykonując masaż całościowy działamy na organiz
sportowego jest zapobieganie objawom patologicznym, które mogą powstać w Ogolnowzmacniająco i ogólnopobudzająco, natomiast masaż częściowy ukierui
wyniku dużych przeciążeń występujących w sporcie wyczynowym. Masaż kowany na określone grupy mięśniowe, biorące największy udział w zawoda<
sportowy powinien spełniać następujące funkcje: pnyapicsza usuwanie produktów zmęczenia.
• rozgrzewającą - przygotowując do treningu czy zawodów, Masaż sportowy, tak samo jak masaż klasyczny, aby był skuteczny, nalej
• regenerującą - przyspieszając powrót organizmu po dużym wysiłku do stanu wykonywać w seriach nie dłuższych niż 20 zabiegów, po których musimy zasti
prawidłowego, •owal przerwę 14-dniową, ze względu na odczyn przyzwyczajenia mięsni c
• leczniczą - wspomagając leczenie urazów powstałych podczas treningu bodźców mechanicznych. W przerwach tych wskazane są inne zabiegi fizykot
czy zawodów. rapcutyczne. W praktyce sportowej bardzo mało czasu przeznacza się na bierr
odpoczynek i dlatego masaż stosujemy przez większą część roku kalendarzowi
go. Aby masaż spełniał swoje zadanie, musimy stopniowo /.wieks/.ać czas trwania,
jak również intensywność bodźców.
Masaż sportowy w zależności od zadań jakie ma spełniać dzielimy na: masa/
podtrzymujący-kondycyjny, masaż przedwysiłkowy-zapobiegawczy, masaż
międzywysiłkowy-regeneracyjny i masaż powysiłkowy-treningowy.
Masaż p o d t r z ym u j ą c y- k o n d yc yj n y stosowany jest w okresie przej-
ściowym, tzn. w czasie przerwy w regularnych zajęciach sportowych. Zadaniem
tego masażu jest utrzymanie organizmu sportowca w sprawności fizycznej. Naj-
częściej stosuje się masaż całościowy wykonywany co drugi dzień, w celu akty-
wizacji układów ruchowego i krążenia. Masaż sportowy należy łączyć z innymi
zabiegami fizykoterapeutycznymi wchodzącymi w skład odnowy biologicznej.
Masaż p rzed w ys iłkow y- zapobiegaw cz y, zwany również masażem
przedstartowym, przeprowadza się bezpośrednio przed zawodami. Zadaniem
tego zabiegu jest maksymalne rozgrzanie w krótkim czasie tych grup mięśniowych,
które mają największy udział w zawodach. Masaż przedstartowy stanowi
uzupełnienie rozgrzewki i należy go wykonać ok. 5 minut przed startem. W
zależności od ilości masowanych grup mięśniowych czas masażu nie powinien
przekraczać 10 minut. W dyscyplinach sportowych wymagających długotrwałego
wysiłku stosujemy dłuższy masaż w tempie wolnym, natomiast w dyscyplinach
wymagających krótkotrwałego wysiłku wykonujemy krótkie, energiczne
masowanie. Szczególną uwagę zwracamy na okolicę stawów i ścięgien
przechodzących w brzuśce mięśniowe. Jeśli zawody sportowe będą rozgrywane
przy niesprzyjających warunkach atmosferycznych, masaż przedstartowy wyko-
nujemy z zastosowaniem maści lub kremów rozgrzewających.
Masaż mię d z yw ys i łkow y- r egener ac yj n y, zwany również masażem
międzystartowym, przeprowadza się w przerwie między poszczególnymi
startami albo bezpośrednio po zawodach lub intensywnym treningu. Zadaniem
tego masażu jest doprowadzenie w krótkim czasie organizmu sportowca po dużym
wysiłku do stanu prawidłowego. Masowanie rozpoczyna się po krótkim od-
poczynku i kąpieli zawodnika. Najwięcej czasu, bo 80%, poświęcamy na masaż
grzbietu i karku oraz grup mięśniowych, które były najmniej obciążone. Naj-
mniej czasu, około 20%, wykorzystujemy masując mięśnie najbardziej zaanga-
żowane w wysiłek. Czas masażu nie powinien przekraczać 15 minut, a w przy-
padkach dłuższej przerwy międzystartowej wskazane jest przeprowadzenie po-
wtórnego masażu międzywysiłkowego po upływie 2-3 godzin.
Masaż p o w ys i ł k o w y- t r en in go w y stosuje się w okresie całego cyklu
treningowo-startowego uwzględniając duże przeciążenia. Zadaniem tego zabiegu
jest przygotowanie sportowca do treningu, eliminacja zjawiska przetrenowania
oraz przyspieszenie odnowy biologicznej organizmu. Masaż powysiłkowy prze-
prowadza się około 2 godziny po treningu lub zawodach stosując całościowy ma-
•• -A .t|.|i v M) minut. Po treningach siłowych masujemy dopiero po 5-6 gocl/i ?
/<• w/glfdu na procesy adaptacyjne mięśni, co korzystnie wpływa ni '-••«
H»łv i masy mięśniowej. Niekiedy w czasie tygodniowego cyklu treningu
<. MHk.i/uiu* jest stosowanie masażu powysiłkowego dwa razy dziennie; je »
IH.IH.I/ i /<;ś<:iowy - obejmujący partie mięśni najbardziej obciążone, onu «iitośt,
iowy.
M* Masa/, i/ometryczny
Matit/ i/.omeiryczny jest to masaż wykonywany na napiętych grupach mię
0M0*y< h lub na pojedynczym napiętym mięśniu. Zadaniem tego zabiegu jcs
pljrwfocrnir masy i siły osłabionym mięśniom bez obciążenia organizmu ćwi
Unii fi/yc/nymi. Przed przystąpieniem do masażu należy wywołać napicci< Iryt/nr.
pr/.y którym włókna mięśniowe kurczą się bez zmiany ich długo Napić* ir
i/.ometryczne uzyskuje się przez skurcz dowolny lub przykładają t Jako ntx'i;i/enie
zewnętrzne. Masaż izometryczny przeprowadzamy w 3 eta l
Rlap pirrws/y - przygotowawczy, obejmuje masaż klasyczny na rozlużnio
iDlctoiiach (mięśniu) z wykorzystaniem, głaskania, rozcierania i ugniatania
Wia*a/u wynosi 5-10 minut w zależności od wielkości obszaru masowane
7a«lftMicm tego masażu jest wywołanie odczynu przekrwienia mięśni i pobu
proprioreceptorów.
Rlap drugi - zabieg właściwy wykonujemy na napiętych submaksymalni<
Iłach. Masujemy szybko i energicznie - stosownie do odczuć pacjenta we
Itaatcpujacego schematu:
• niiuui/ na napiętych mięśniach — stosujemy rozcieranie, ugniatanie i okle
pywanic (w zależności od stanu masowanych mięśni w czasie 15-30 se
kurni,
• c* MM przerwy 10-20 sekund - wykonujemy delikatną wibrację lub wstrzą
tanie.
Clą* masażu wynosi 5-8 minut w zależności od aktualnej masy i siły maso
łych mięśni.
Klap trzeci - końcowy, obejmuje masaż klasyczny rozluźniający z wykorzy-
głaskania, rozcierania, delikatnego ugniatania oraz wstrząsania w czasie f minut, w
celu zmniejszenia napięcia mięśni.
Maaaz izometryczny (seria 10-20 zabiegów) przeprowadzamy codziennie aJ feo
CO drugi dzień. W trakcie stosowania masażu izometrycznego należy kontro Iowal
obwody masowanych części ciała. W przypadku braku pozytywnych wyników
naszego działania należy zrezygnować z masażu izometrycznego i zalecU zabieg
fizykoterapeutyczny.
1.5. Masaż stawowy centryfugalny
Masaż stawowy centryfugalny, stosowany jest po urazach stawowych, takich
jak: stłuczenia, zwichnięcia, skręcenia, a także w urazach elementów okołosta-
wowych (więzadła, ścięgna, torebki stawowe, mięśnie). Masaż stawowy przepro-
wadzamy „na mokro", zbieżnie, w kierunku do szpary stawowej. Masaż ten sto-
sujemy w 2 etapach po ustąpieniu obrzęku i stanu zapalnego:
• etap pierwszy to zabieg przygotowawczy, mający na celu wywołanie od-
czynu przekrwienia samego stawu i najbliższej okolicy. Jako środka pośli-
zgowego używamy wody z mydłem albo oliwki. Czas trwania masażu w
tym etapie wynosi 5-7 minut, stosujemy głównie głaskanie i rozcieranie, a
jeżeli jest to możliwe (w zależności od wielkości stawu i okolicy) to również
ugniatanie,
• etap drugi to zabieg zasadniczy, przy czym jako środka wspomagającego
używamy kremu, maści lub żelu, który służy jako środek leczniczy lub roz-
grzewający. Czas trwania masażu wynosi 5-10 minut. Wykonujemy głównie
głaskanie i rozcieranie.
Masaż stawowy możemy przeprowadzać codziennie lub co drugi dzień, a liczba
zabiegów jest uzależniona od skuteczności naszego działania, tzn. od tempa
rekonwalescencji. Po 20 zabiegach należy zastosować przerwę 10-14-dniową, a
następnie rozpocząć nowe zabiegi. Masaż centryfugalny zaleca się łączyć z innymi
zabiegami fizykalnymi oraz ćwiczeniami zwiększającymi zakres ruchomości stawu,
siłę i masę mięśni działających na staw.
Chwyt posuwania
Chwyt posuwania (posuwisty, posuwu) stosujemy na mięśniach przykręgo-
słupowych. Wykonujemy go kłębem kciuka w formie ruchów falujących
(ryć. 15). Ruchy te polegają na przesuwaniu kłębu kciuka z jednoczesnym uci-
skiem wzdłuż kręgosłupa. Ruch w górę odbywa się z uciskiem i przesuwaniem
skóry (około 4-5 cm), następnie dłoń wraca (około 2 cm) bez ucisku wraz z na-
ciągniętą wcześniej skórą. Chwyt ten jest połączeniem głaskania i ugniatania po-
suwistego, więc działanie jest podobne do działania tych technik. Chwyt posuwania,
stosowany głównie do masowania powierzchownych warstw mięśni oraz tkanki
skórnej, zmniejsza wzmożone napięcie mięśniowe. Chwyt pociągania
Chwyt pociągania stosujemy przy masażu kręgosłupa. Wykonujemy go opu- Ryć. 16. Wstrząsanie miednicy
szkami palców II i III jednej ręki, druga ręka stanowi obciążenie ręki prowadzącej.
Opuszki palców posuwamy po wyrostkach poprzecznych kręgosłupa. Chwyt
Sprężynowanie klatki piersiowej
Sprężynowanie klatki piersiowej służy rozluźnieniu zrostów opłucnych,
zwiększeniu wentylacji płuc i utrzymaniu prawidłowej ruchomości klatki piersiowej.
Technika ta działa również na okostną żeber i na mięśnie międzyżebrowe.
Wykonujemy ją w następujący sposób: stajemy z tyłu za pacjentem i układamy
dłonie na przednio-bocznych stronach żeber (ryć. 17). Polecamy, aby chory głośno
oddychał ustami i na szczycie wydechu uciskamy żebra dobrzusznie. W momencie
wdechu zwalniamy ucisk na żebrach. Sprężynowanie powoduje rozluźnienie
mięśni oddechowych oraz zmniejsza napięcia mięśni klatki piersiowej.
obręcz barkową w kierunku kręgosłupa, dzięki czemu łopatka ustawia się w uło/ony bocznie i skośnie od grzebienia krzyżowego pośrodkowego. oc/ne -
pozycji „skrzydełkowej". Kciukiem i wskazicielem prawej ręki chwytamy masujemy wzdłuż grzebienia krzyżowego bocznego, któr hm /nic i
dolny kąt łopatki i przeprowadzamy ruchami okrężnymi rozcieranie skośnie od grzebienia krzyżowego pośredniego.
z przesuwaniem skóry. Masujemy dolny kąt oraz najbliższe jego masażu kości krzyżowej wykorzystujemy głaskanie i rozcieranie z
otoczenie. prze Irm lałdu skórnego. Masaż wykonujemy kciukiem, z dołu do
Masaż przyśrodkowego brzegu łopatki - lewą ręką utrzymujemy łopatkę w góry. l pośladków
pozycji „skrzydełkowej". Kciukiem prawej ręki wykonujemy ruchami Mft*jiS pośladków przeprowadzamy w następujących
okrężnymi rozcieranie z przesuwaniem skóry. Masujemy po kierunkach: «M| gr/cbienia biodrowego do kości krzyżowej,
przyśrodkowym brzegu łopatki od dolnego kąta łopatki do górnego. <x! kolca biodrowego przedniego górnego w stronę kości kulszowej
Masaż mięśnia nadgrzebieniowego - opuszkami palców II, III, IV prawej (s>o dr k pośladka),
ręki przeprowadzamy ruchami okrężnymi rozcieranie z l okolicy krętarza większego kości udowej do szpary pośladkowej na
przesuwaniem skóry, od tylnej strony stawu barkowego nad całe tinokości pośladka, w kilku pasmach.
grzebieniem łopatki, wzdłuż górnego brzegu łopatki, do górnego kąta ośladków można również wykonywać gdy pacjent jest w
łopatki. pozycji się wOwc/.as masujemy tylko w dwóch pierwszych
Masaż mięśnia podgrzebieniowego - sposób wykonania jak wyżej. pasmach. Przy masazi ,ów stosujemy techniki:
Rozcieranie wykonujemy od tylnej strony stawu barkowego, pod ir wykonujemy całymi powierzchniami dłoniowymi obu rąk albo
grzebieniem łopatki, do przyśrodkowego brzegu łopatki. jed na rcka., wtedy druga stanowi obciążenie,
Masaż bocznego brzegu łopatki - sposób wykonania jak wyżej. ic przeprowadzamy ruchami okrężnymi z przesuwaniem fałdu
Rozcieram; boczny brzeg łopatki, od tylnej strony stawu barkowego do skói nt go, opuszkami palców II-V jednej ręki, a druga ręka stanowi
dolnego k łopatki. Na zakończenie opracowania grzbietu
obciążeni* y. ro/.cieraniem - wykonujemy opuszkami palców II-V
przeprowadzamy wibrację grzbie
jednej ręki. Pod stosowania wibracji równocześnie robimy ruchy
całą dłonią, w kilku pasmach.
okrężne.
2.2.2. Opracowanie miednicy Pozycja
siedząca grzebieni biodrowych
Opracowanie miednicy przeprowadzamy w dwóch etapach. W
grzebieni biodrowych przeprowadzamy od kolców biodrowych przed
pierwszy etapie pacjent leży na brzuchu; masujemy kręgosłup, grzbiet, kość
§6mych do stawów biodrowo-krzyżowych. Wykonujemy
krzyżową o: pośladki. W drugim etapie pacjent zmienia pozycję na siedzącą;
rozcierani wanicm fałdu skórnego opuszkami palców II, III, IV obu
masujemy bienie biodrowe, mięśnie biodrowo-lędźwiowe oraz stosujemy
rąk, równoczc po obu stronach.
wstrząsanie mii dnicy. Masaż kręgosłupa
mięśni biodrowo-lędźwiowych
Masaż kręgosłupa przeprowadzamy na odcinku lędźwiowym.
mięśni biodrowo-lędźwiowych wykonujemy od górnego brzegu kość
Masaż grzbietu
przesuwając ręce wzdłuż pachwin, bokiem kolców biodrowych przed
Masaż grzbietu wykonujemy na odcinku lędźwiowym. Najpierw stosuj
dolnych i górnych, po grzebieniach biodrowych do stawów biodrowo-
wszystkie techniki masujemy grzbiet po jednej stronie, stojąc po stronie
krz) , Masujemy równocześnie po obu stronach stosując techniki: te -
przeciw
wykonujemy opuszkami palców II, III i IV obu rąk,
rozcieranie - przeprowadzamy ruchami okrężnymi / pi/.osuwaniem fałdu skór- W paśmie górnym stosujemy głaskanie, rozcieranie z przesuwaniem ora; ,
nego opuszkami palców II, III i IV obu rąk, wibrację - masujemy opuszkami ni.ii.iMK'. Mięsień czworoboczny masujemy najpierw po jednej stronie ,-../mr|
palców II, III i IV obu rąk. po drugiej.
Aby dokładnie rozmasować mięśnie biodrowe musimy zastosować chwyt na P o z yc j a s i ed z ąc a
mięśnie biodrowe. Stopniowo wsuwamy dłonie w miednicę na stronę brzuszną MMIII/ mostka
talerzy miednicznych i wykonujemy głaskanie i rozcieranie dostosowując siłę Masa/, mostka przeprowadzamy w trzech pasmach z dołu do góry, a mianc • i, tr
masażu do odczuć pacjenta. Wstrząsanie miednicy pi/e/. środek mostka oraz wzdłuż stron bocznych mostka. <M««kanir -
Siedzimy z tyłu za pacjentem. Oburącz chwytamy za talerze biodrowe, wyko- wykonujemy opuszkami palców IMV jednej ręki. fto/t irianie - masujemy
nujemy krótkie, energiczne, naprzemienne ruchy rękami w strony przeciwne. ruchami okrężnymi z przesuwaniem fałdu skórncg opus/karni palców II-IV
Wstrząsanie miednicy możemy wykonać innym sposobem. Dłonie kładziemy jednej ręki.
płasko na brzuchu pacjenta, następnie przesuwamy je w kierunku kręgosłupa z mięśni międzyżebrowych
równoczesnym nawróceniem i staramy się je umieścić między dolnymi żebrami a Masa/, mięśni międzyżebrowych przeprowadzamy od linii mostkowej w pnw
miednicą. Rękami wykonujemy ruchy falowania na boki i jednocześnie UTKIU.K h międzyżebrowych do kręgosłupa. Najpierw masujemy mięśnie po jcc B»)
przesuwamy je do tyłu w kierunku kręgosłupa. tironic, a później po drugiej. Masaż rozpoczynamy od dolnych przestrzel
2.2.3. Opracowanie klatki piersiowej §Wf«l/y/ebrowych i przesuwamy ręce pasmami w górę.
łkanie - wykonujemy opuszkami palców II, III, IV jednej ręki.
Opracowanie klatki piersiowej przeprowadzamy w pozycji leżenia pacjenta na ie - masujemy ruchami okrężnymi z przesuwaniem fałdu skórncg
brzuchu oraz w pozycji siedzącej. Gdy pacjent leży na brzuchu masujemy kręgosłup, opus/karni palców II, III, IV jednej ręki.
grzbiet, okolicę łopatkową oraz mięśnie czworoboczne. W pozycji siedzącej u ja przeprowadzamy wibrację labilną opuszkami palców II, III, IV jc<
wykonujemy masaż mostka, mięśni międzyżebrowych oraz stosujemy nr) ręki.
sprężynowanie klatki piersiowej i wibrację. Cynowanie klatki piersiowej
W poszczególnych przypadkach chorobowych (choroby serca i płuc) masaż Iloimy albo siedzimy za pacjentem i opieramy jego plecy o naszą klatkę pić rą
segmentarny wykonujemy tylko w pozycji siedzącej pacjenta. Masaż kręgosłupa Pr/.ykładamy dłonie do stron przednio-bocznych klatki piersiowej pacjci
Masaż kręgosłupa przeprowadzamy na odcinku piersiowym. Polecamy, aby pacjent głośno oddychał ustami, na szczycie wydechu ucisk
Masaż grzbietu klfttkr piersiową dobrzusznie, zmniejszając jej objętość. W momencie wd
Masaż grzbietu wykonujemy na odcinku piersiowym, najpierw po jednej stronie, •wnlniumy ucisk na klatkę piersiową, przez co gwałtownie zwiększa się j
a później po drugiej. Masaż okolicy łopatkowej lott. Technikę sprężynowania przeprowadzamy nie więcej niż 5 razy ; <Ju
Masaż przeprowadzamy najpierw po jednej stronie, a później po drugiej. na możliwość przewentylowania płuc, co byłoby niekorzystne dla p
Masaż mięśni czworobocznych
Przy masażu mięśni czworobocznych pacjent leży na brzuchu, dłonie podkłada racju klatki piersiowej
pod czoło. Masaż przeprowadzamy w dwóch pasmach: Na luikończenie opracowania klatki piersiowej wykonujemy wibracje labiln iy
pasmo dolne - rozpoczynamy między łopatką a kręgosłupem i kończymy na przeprowadzić ją z dołu do góry, od linii mostkowej i pasmami przei ty ręce
barku, w kierunku kręgosłupa. Wibrację możemy stosować od linii mostk i do
pasmo górne - masujemy od stawu barkowego przez bark, kark do potylicy. kręgosłupa rozpoczynając od dolnej części klatki i zmierzając do góm
W paśmie dolnym wykonujemy głaskanie oraz rozcieranie z przesuwaniem
fałdu skórnego.
Opracowanie karku, potylicy i głowy
Kark, potylicę i głowę masujemy u pacjenta leżącego na brzuchu, a takie l
idiąco. W pierwszym położeniu wykonujemy masaż kręgosłupa, grzbicl
okolicy łopatkowej oraz mięśni czworobocznych i karku. W po/y ej i siedzącej ' 2 . 5 . ()pracowanie kończyn dolnych
masujemy mięśnie mostkowo-objczykowo-sutkowate, potylicę oraz głowę. Masaż
kręgosłupa Opracowanie kończyn dolnych obejmuje masaż kręgosłupa, grzbietu, koi
Masaż kręgosłupa przeprowadzamy na odcinku piersiowym. 11/s/owi-), pośladków pacjenta leżącego na brzuchu. Następny etap lo mu.i
Masaż grzbietu ai/rłwni biodrowych oraz wstrząsanie miednicy w pozycji siedzącej. U pacjc u
Masaż grzbietu wykonujemy na odcinku piersiowym, po obu stronach. Ir/.urgo na plecach masujemy kończyny dolne. Mima/ kręgosłupa
Masaż okolicy łopatkowej Masaż mięśni czworobocznych i karku Masa/ kręgosłupa przeprowadzamy na odcinku lędźwiowym. MIMU)
Pozycja siedząca Masaż grzbietu
mięśni mostkowo-obojczykowo-sutkowatych Masa/, grzbietu wykonujemy na odcinku lędźwiowym, po obu stronach.
Masaż tych mięśni należy wykonywać ostrożnie, ze względu na nerwy splotu M*»M> kości krzyżowej
szyjnego, które znajdują się w połowie wysokości tylnego brzegu mięśni. Pacjent Masa/, mięśni pośladkowych
siedzi na krześle, a masażysta stoi za nim. Podczas masażu lewego mięśnia pacjent P o z yc j a s i e d z ą c a
lekko skręca głowę w prawą stronę, natomiast prawy mięsień masujemy przy Masa/ grzebieni biodrowych
lekko skręconej głowie pacjenta w lewą stronę. Głaskanie - wykonujemy W*lr/.;\sanie miednicy
opuszkami palców jednej ręki od mostka po mięśniu, P o z y c j a l e ż ą c a na p l e c a c h
aż do wyrostka sutkowatego kości skroniowej. •*«> kończyny dolnej |NM| sław kolanowy podkładamy wałek, aby można
Rozcieranie - masujemy w formie ruchów okrężnych, opuszkami palców jednej było masować równoc
ręki, od mostka po mięśniu, aż do wyrostka sutkowatego kości skroniowej. Masaż • Miony przednią i tylną kończyny dolnej.
potylicy •ta* udu
Pacjent siedzi na krześle. Masażysta staje z przodu pacjenta i jego czoło opiera o l*!/, c prowadzamy masaż od stawu kolanowego do pachwiny, stawu biodro\ l
swój brzuch. Opuszkami trzecich palców wykonuje ruchami okrężnymi rozcieranie fałdu pośladkowego.
z przesuwaniem skóry. Masaż odbywa się od wyrostków sutkowatych po potylicy lanie wykonujemy całymi powierzchniami dłoniowymi obu rąk. i'irranie
do kręgosłupa. Masaż głowy - masujemy ruchami okrężnymi przesuwając fałd skórny opuszkę
Masaż głowy obejmuje masaż czoła, części owłosionej głowy oraz gałek palców II-V obu rąk. Ilalmuc - przeprowadzamy chwytami „szczypcowym"
ocznych. Stajemy z tyłu za pacjentem. i „kleszczowym" o!
Głaskanie czoła - wykonujemy od środka czoła na boki do skroni. Rozcieranie r«c/., naprzemiennie.
czoła - masujemy od środka czoła na boki do skroni stosując ruchy okrężne z iowanic - wykonujemy stronami dłoniowymi obu rąk.
przesuwaniem fałdu skórnego opuszkami palców II-V obu rąk. Rozcieranie środka cju - stosujemy wibrację labilną w kilku pasmach.
głowy - przeprowadzamy od czoła do potylicy wykonując ruchy okrężne z utuwu kolanowego i dołu podkolanowego. lanie - masujemy stronami
przesuwaniem fałdu skórnego opuszkami palców obu rąk. Rozcieranie stron dłoniowymi obu rąk. taranie rzepki - wykonujemy ruchami okrężnymi,
bocznych głowy - wykonujemy od skroni nad uszami do potylicy stosując ruchy za pomocą kciuki pr/cz środek rzepki w górę, następnie bokami w dół, do
okrężne z przesuwaniem fałdu skórnego opuszkami palców obu rąk. punktu wyjści taranie stron bocznych stawu kolanowego -
Głaskanie gałek ocznych - masujemy opuszkami trzecich palców od kącików przeprowadzamy ruchi okrężnymi, za pomocą opuszków palców obu rąk
przyśrodkowych na zewnątrz. iranie stron bocznych dołu podkolanowego - masujemy opuszkami pale obu
rąk, którymi wykonujemy ruchy okrężne równocześnie po obu stroni
Masaż podudzia , -111.11. mit* przeprowadzamy chwytem „szczypcowym" oburącz, naprzcmicn
Masaż podudzia przeprowadzamy od stawu skokowego do stawu kolanowego i mi*, w trzech pasmach. .i.f.u ja wykonujemy wibrację
dołu podkolanowego. Stosujemy głaskanie, rozcieranie, ugniatanie i wibra cję, labilną w trzech pasmach.
które wykonujemy podobnie jak na udzie. Masaż stawu skokowego ramienia Masa/, ramienia przeprowadzamy od stawu łokciowego do
Masujemy wokół kostek bocznej i przyśrodkowej oraz między kostkami stosując mięśnia naruniien
rozcieranie w formie ruchów okrężnych. Masaż stopy
Stopę masujemy w następującej kolejności: głaskanie strony grzbietowej stopy, .mic masujemy całą powierzchnią dłoniową jednej ręki. M«I/I irtanic -
rozcieranie strony grzbietowej stopy, głaskanie strony podeszwowej stopy, wykonujemy w formie ruchów okrężnych stroną dłoniową jedne
rozcieranie strony podeszwowej stopy, ugniatanie strony podeszwowej stopy, »vki albo oburącz, naprzemiennie. Ugniatanie - przeprowadzamy chwytem
ugniatanie stron bocznych stopy, rozcieranie głaszczące palców stopy. „szczypcowym" oburącz, naprzemicr
mc, najpierw po jednej stronie, a później po drugiej.
2.2.6. Opracowanie kończyn górnych
Mu/omy ugniatać chwytem „kleszczowym" oburącz, naprzemiennie, obejmi |)i
Opracowanie kończyn górnych przeprowadzamy w pozycji leżenia pacjenta na i iily obwód ramienia.
brzuchu oraz w pozycji siedzącej. U pacjenta leżącego na brzuchu masujemy Wałkowanie - masujemy stronami dłoniowymi obu rąk wykonując rękami ruch
kręgosłup, grzbiet, okolicę łopatkową oraz mięśnie czworoboczne. W pozycji popr/eczne do osi długiej ramienia. ja wykonujemy wibrację labilną w
siedzącej pacjenta wykonujemy masaż okolicy dołu pachowego i kończyny górnej. kilku pasmach. i) stawu i dołu łokciowego
Masaż kręgosłupa Masaż grzbietu Masaż okolicy łopatkowej Masaż mięśni l*i /y masażu dołu łokciowego kończyna górna masowana jest wyprostowtri lir
czworobocznych tlrtwic łokciowym. Przeprowadzamy głaskanie oraz rozcieranie stron boci Ji
P o z y c j a si edząca dołu łokciowego. Staw łokciowy masujemy ruchami okrężnymi pr/enuwi fałd
Masaż okolicy dołu pachowego skórny.
Masaż okolicy dołu pachowego przeprowadzamy w następujący sposób: sia- pr/edramienia
damy z boku pacjenta, jego kończynę górną masowaną kładziemy na naszym MAKU/ przedramienia przeprowadzamy od stawu nadgarstkowego do staw
barku. Jedną ręką masujemy z jednej strony, a drugą ręką z drugiej: Mowcgo. Gtankanic. Rozcieranie. Ugniatanie. Wibracja.
• od przodu — brzegami mięśni piersiowego większego i mniejszego oraz dtuwu nadgarstkowego
brzegami mięśni dwugłowego ramienia i części przedniej naramiennego, unie - wykonujemy w formie „bransolety" za pomocą kciuka i wskazicieli ?łf
• od tyłu - brzegami mięśni najszerszego grzbietu i obłego większego oraz ranie - masujemy ruchami okrężnymi z jednej strony kciukami, a z dn gicj
brzegami mięśni trójgłowego ramienia i części tylnej naramiennego. wskazicielami, na całej szerokości stawu. ręki
Wykonujemy rozcieranie z przesuwaniem fałdu skórnego oraz ugniatanie, masujemy w następującej kolejności: głaskanie kciukami grzbietu rek
zbieżnie do środka dołu pachowego. Masaż kończyny górnej Masaż mięśnia Leninie kciukami grzbietu ręki, głaskanie strony dłoniowej ręki, rozcierani ly
naramiennego dłoniowej ręki, ugniatanie strony dłoniowej ręki, ugniatanie kłębu kciuk a
Przy masowaniu mięśnia naramiennego kończyna górna masowana przylega; palca małego, głaskanie palców, rozcieranie palców, ugniatanie palcóv
do tułowia.
Głaskanie - wykonujemy całymi powierzchniami dłoniowymi obu rąk. Rozcieranie - 7. Masaż powłok brzusznych
masujemy ruchami okrężnymi przesuwając fałd skórny opuszkami palców II, III, Pacjent leży na plecach, kończyny górne ułożone wzdłuż tułowia, kończyn
IV jednej ręki, w trzech pasmach. zgięte w stawach kolanowych, pod które podkładamy wałek.
Stajemy po prawej stronie pacjenta, na wysokości jego wątroby.
Głaskanie - wykonujemy całą powierzchnią dłoniowy jednej ręki, w prawą stro nę
(zgodnie z ruchem wskazówek zegara), od obwodu zmniejszając spiral nie
ruchy do pępka. Następnie od pępka ruchy spiralnie zwiększamy.
Rozcieranie - masujemy w formie ruchów okrężnych opuszkami palców od 11 V
obu rąk, spiralnie w prawą stronę
Ugniatanie - stosujemy chwyt „szczypcowy" oburącz równocześnie, naprze
miennie. Chwytając fałd mięśniowy ugniatamy go od obwodu do pępka.
Ugniatanie przeprowadzamy w 8 pasmach promieniście układających si<; od
obwodu do pępka.
Wibracja stabilna - wykonujemy całą powierzchnią dłoniową jednej ręki przy-
kładając ją centralnie do pępka.
Głaskanie - masujemy jak na wstępie.
Rozcieranie spiralne (ryć. 31) charakteryzuje się tym, że opuszkami palców II, Ponadto wyróżniamy jeszcze dwa inne sposoby ugniatania:
III, IV wykonujemy rozcieranie po linii w kształcie spirali. • punktowe falujące (ryć. 33), wykonywane opuszkami palców II, III, IV,
wskazującym.
w formie „kołyski" (ryć. 34), czyli dłoń w pierwszej fazie ma styczne /, ciałem
pacjenta tylko poprzez kłąb kciuka i kłębik palca małego, nu.Ht< nic również przez
śródręcze, a w fazie końcowej opiera się tylko na op H/.kach palców.
Ryć. 34. Ugniatanie w formie „kołyski" (faza końcowa)
Ryć. 35. Kierunki masażu na przedniej Ryć. 36. Kierunki niusa/u na tylnej stronie
ofłv-\rłi*» /M a ł u ciuła
\ . l . l . Masaż limfatyc/ny końc/yny górnej
Pacjent leży tyłem, kończyny górne wzdłuż tułowia. Obie końc/yny goi . li ilne
lekko ugięte w stawach. l (iłaskanie całej kończyny
Stojąc na wysokości bioder pacjenta wykonujemy oburącz jednocześnie >i
•.k.tni e całej kończyny od palców do stawu barkowego włącznie. .' l )
renaż dołów pachowych
Masażysta jedną ręką chwyta za staw nadgarstkowy odwiedzioną końc/.j
• l «i k ą t a prostego i zgiętą w stawie łokciowym pod kątem 90°, a ręką drugą v
kutuije kolejno:
• głaskanie miejscowe,
• rozcieranie koliste i spiralne,
• ugniatanie punktowe, falujące. i
I )renaż stawu ramiennego < iłaskanie
Dłonie układamy tak, aby obejmowały cały mięsień naramienny. Głaska
io/poczynamy poniżej przyczepu mięśnia naramiennego. Jedną rękę prowm M I N
po przedniej stronie mięśnia, a w fazie końcowej przesuwamy nu mic*
pirisiowy większy, drugą zaś głaszczemy tylną część mięśnia i koric/ymy n w
okolicy dołu pachowego w sąsiedztwie łopatki. Ko/cieranie koliste
Przeprowadzamy w tych samych pasmach co głaskanie. KOA
'ic ranie posuwiste jedną ręką
()bejmujemy mięsień naramienny jedną ręką kładąc kciuk na stronie pr/edi
umilenia, a pozostałe palce na stronie tylnej i w ten sposób przepychamy ch!< kc
w obrębie tego mięśnia. Ko/cieranie posuwiste oburącz równocześnie,
naprzemiennie.
Wykonujemy podobnie jak powyżej z tą różnicą, że pracują obie ręce napr
micnnic. K o/.c i e ranie spiralne
Ko/cieranie spiralne rozpoczynamy -jak wszystkie poprzednie techniki -ni/.o j
przyczepu mięśnia naramiennego i wykonujemy oburącz równocześnie,
pr/omiennie, w tych samych pasmach co głaskanie, oraz tak samo kończymy
Ugniatanie punktowe, falujące 4, Drenaż ramienia
Pr/y drenażu ramienia stosujemy następujące techniki:
• głaskanie,
• rozcieranie koliste, posuwiste i spiralne,
• ugniatanie „szczypcowe".
Każdą z powyższych technik wykonujemy jedną ręką, w t r/ech pasmach: po
stronie boczno-tylnej, przedniej oraz przy środkowej. Ruch odbywa się zawsze i >< l
stawu łokciowego do mięśnia naramiennego.
5. Drenaż stawu łokciowego
Jedną ręką chwytamy za przedramię pacjenta tak, aby jego kończyna gonu
była lekko zgięta w stawie łokciowym. Drugą ręką (rozpoczynając w połowic
przedramienia, a kończąc w połowie ramienia) wykonujemy kolejno:
• głaskanie,
• rozcieranie koliste, posuwiste i spiralne,
• ugniatanie punktowe, falujące.
Następnie - poruszając ręką w tym samym kierunku - przystępujemy do ma-
sowania kciukami dołu łokciowego, w trzech pasmach - od strony przyśrodko-
wej, pośrodku i od strony bocznej, stosując:
• głaskanie,
• rozcieranie koliste, posuwiste i spiralne,
• ugniatanie punktowe, falujące.
6. Drenaż stawu ramiennego - opracowanie powtórne
7. Drenaż przedramienia
Opracowanie przedramienia rozpoczynamy od stawu nadgarstkowego, a koń-
czymy w okolicy stawu łokciowego. Drenaż wykonujemy w czterech pasmach: -
łokciowym, grzbietowym, promieniowym oraz dłoniowym, stosując kolejno:
• głaskanie,
• rozcieranie koliste, posuwiste i spiralne,
• ugniatanie „szczypcowe".
8. Drenaż stawu nadgarstkowego
Podobnie jak dół łokciowy, staw nadgarstkowy opracowujemy dwoma kciukami
równocześnie rozpoczynając poniżej stawu na śródręczu, a kończąc
przedramieniu tuż powyżej stawu. Wykonujemy kolejno:
• głaskanie,
• rozcieranie koliste, posuwiste i spiralne,
• ugniatanie punktowe, falujące.
9. Drenaż stawu łokciowego - opracowanie powtórne
10. Drenaż śródręcza
Na opracowanie śródręcza składa się drenaż strony grzbietowej i strony dł<
niowej. Wykonujemy go dwoma kciukami, w kilku pasmach (liczba zależna
wielkości dłoni pacjenta i kciuków masażysty), zaczynając od stawów śródreca no-
paliczkowych, a kończąc w okolicy stawu nadgarstkowego. Stosujemy następujące
techniki rozpoczynając od strony grzbietowej, a następnie w ten sam sób masując
stronę dłoniową:
• głaskanie,
• ro/.cieranie koliste, posuwiste i spiralne, l l >iena/ palców Podobnie jak przy
drenażu śródręcza stosujemy w kolejności następujące
•«. hniki:
• głaskanie,
• ro/cieranie koliste, posuwiste i spiralne,
• ugniatanie punktowe, falujące.
l ' l )irnaż stawu nadgarstkowego opracowanie powtórne l i (iłaskanie
ogólne całej kończyny górnej w formie „wyciskania"
K
5. Drenaż dołów pachowych - opracowanie powtórne
obojczykami, w kierunku stawów barkowych, oraz od dolnego brzegu
6. Drenaż odcinka krzyżowo-lędźwiowego grzbietu
klu icwowej, w pasmach równoległych do linii pachowej (z ominięciem
Podobnie jak przy drenażu w przestrzeniach międzyżebrowych, w odcu
gruczc |H piersiowego). Stosujemy kolejno:
krzyżowo-lędźwiowym grzbietu wykonujemy:
• głaskanie,
• głaskanie,
• rozcieranie koliste, posuwiste i spiralne, • rozcieranie koliste, posuwiste i spiralne,
• ugniatanie w formie „kołyski". • ugniatanie punktowe, falujące.
5. Drenaż dołów nadobojczykowych - opracowanie powtórne * 2.6. Masaż limfatyczny okolic pośladkowej i biodrowej
6. Drenaż dołów pachowych - opracowanie powtórne
7. Drenaż wzdłuż przestrzeni międzyżebrowych P.u )ent leży na brzuchu, kończyny górne ułożone wzdłuż tułowia, głowa n '•.,
Drenaż limfatyczny tego obszaru przeprowadzamy jedną ręką, kolej m ku. l ( iłaskanie
wzdłuż przestrzeni międzyżebrowych rozpoczynając od trzonu mostka, a koń Wykonujemy całymi powierzchniami dłoniowymi obu rąk, w t r/cc h pa im,
cząc w linii pachowej. u h: od grzebienia kości biodrowej, od kości krzyżowej oraz od szpary poślatl
We wszystkich pasmach wykonujemy: k n u c ) w kierunku krętarza większego kości udowej. .' ( > pracowanie koliste
• głaskanie, przy środkowej strony uda
• rozcieranie koliste, posuwiste i spiralne, Icdną rękę układamy na przyśrodkowej stronie uda w okolicy pachwiny wy
• ugniatanie punktowe, falujące. lk«uiu|.|c rozcieranie koliste kolejno w trzech miejscach (coraz niżej). Po kitka
8. Drenaż w liniach pachowych liuUiyni roztarciu każdego obszaru wracamy do punktu wyjścia. l ( ) pracowanie
Drenaż wykonujemy jedną ręką stosując kolejno: mięśni pośladkowych
• głaskanie, W tych samych pasmach co głaskanie wykonujemy kolejno:
• rozcieranie koliste, posuwiste i spiralne, • rozcieranie koliste i spiralne,
• ugniatanie w formie „kołyski". • ugniatanie „szczypcowe". 4 ( )
9. Drenaż dołów nadobojczykowych - opracowanie powtórne pracowanie stawu biodrowego
10. Drenaż dołów pachowych - opracowanie powtórne ( )p uszkami palców jednej ręki (druga stanowi obciążenie) ułożonej tu/ poni |r
11. Głaskanie ogólne klatki piersiowej l pt/edniego górnego kolca biodrowego, w kierunku dogłowowym wykonuje im
kolejno:
3.2.5. Masaż limfatyczny brzucha • ro/cieranie koliste i spiralne,
Pacjent leży na plecach, kończyny górne ułożone wzdłuż ciała, kończyny dol« ne • ugniatanie punktowe, falujące. $
zgięte w stawach kolanowych, pod które podkładamy wałek. ( )pracowanie kości krzyżowej
Obszar drenowania brzucha dzielimy na część nadpępkową, z której odprawa* l >tenaż tej okolicy przeprowadzamy opuszkami palców jednej ręki (drugu Ma MII
dzamy limfę w kierunku dogłowowym, oraz na część podpępkową - z drenaże! w w i obciążenie), w trzech pasmach, tj. przez środek, wzdłuż grzebienia kr/.y/o
kierunku węzłów pachwinowych. o pośredniego oraz równolegle do krawędzi bocznych kości krzyżowej, sto
1. Część nadpępkową
Drenaż rozpoczynamy od linii pachowych oburącz równocześnie, a kończy-j • io/.cieranie koliste i spiralne,
my w linii białej wykonując kolejno: • ugniatanie punktowe, falujące. $ ( )pracowanie
• głaskanie, okolicy kręgosłupa lędźwiowego
• rozcieranie koliste, posuwiste i spiralne, Strona. dłoniową ręki ułożonej z jednej strony kręgosłupa przeprowadzam] W
• ugniatanie punktowe, falujące. kierunku przedniego górnego kolca biodrowego kolejno:
2. Część podpępkową • ro/cieranie koliste, posuwiste i spiralne,
Opracowanie części podpępkowej wykonujemy również oburącz równoa śnie • ugniatanie w formie „kołyski". f
rozpoczynając od pasm bocznych, a kończąc w Unii białej. Stosujemy kolejne ( ilaskunie - jak na wstępie
• głaskanie, 1.2.7. Masaż limfatyczny twarzy
• rozcieranie koliste, posuwiste i spiralne,
• ugniatanie punktowe, falujące. 1'łit'jcnt leży na grzbiecie, kończyny górne ułożone wzdłuż tułowia, głowa lek ko
uniesiona. Masażysta stoi za głową pacjenta. | (iłaskanie twarzy
Głaskanie twarzy wykonujemy w następujących pasmach: • ugniatanie „s/c/ypcowe" (krawęd/iami palców II III). M.-
• od środka brody pod żuchwą do kątów żuchwy (stronami dłoniowymi p.il ii.t/ od środka wargi górnej do kątów żuchwy
ców II-V obu rąk, po obu stronach jednocześnie), 1
ipi.u owujemy tkanki w paśmie od środka wargi górnej pr/e/. polic/.ki do k«\
• od środka brody po krawędzi żuchwy do kątów żuchwy (stronami dłon i« .MU hwy opuszkami palców II-V obu rąk stosując:
wymi palców II-V obu rąk, po obu stronach jednocześnie),
• H)/.c i e ranie kolistei spiralne
• od kącików ust do kątów żuchwy (stronami dłoniowymi palców II-V u l u .
• ugniatanie „szczypcowe" (krawędziami palców II - III). i l
rąk, po obu stronach jednocześnie),
MIMU/, od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych SS \ k on ujemy
• od skrzydełek nosa do kątów żuchwy (stronami dłoniowymi palców 11 V
obu rąk, po obu stronach jednocześnie), kolejno:
• głaskanie nosa i brwi (opuszkami palców trzecich od koniuszka nosa, JHI • to/.cieranie koliste i spiralne,
grzbiecie nosa i po brwiach aż do skroni), • ugniatanie punktowe, falujące.
• głaskanie czoła (stronami dłoniowymi palców obu rąk, od środka czoła ni * l >!cna/ dołów nadobojczykowych - opracowanie powtórne |0 I
boki do skroni). >u-na/ od nasady nosa po kości jarzmowej do skroni
2. Drenaż dołów nadobojczykowych 1'osuwając się od nasady nosa w kierunku skroni wykonujemy opus/kani v
Masaż dołów nadobojczykowych rozpoczynamy od okolicy stawów mostko* h palców obu rąk kolejno: io/,cierame koliste i spiralne,
wo-obojczykowych i przesuwamy się w kierunku wyrostków barkowych. Wykc • ugniatanie „szczypcowe" (krawędziami palców II - III). |l l >i o
nujemy kolejno: n aż od skrzydełek nosa do kątów żuchwy Wykonujemy opuszkami
• głaskanie (palcami wskazującymi), palców obu rąk kolejno:
• rozcieranie kolistei spiralne (palcami wskazującymi), • to/.cieranie koliste i spiralne,
• ugniatanie punktowe, falujące. • ugniatanie „szczypcowe" (krawędziami palców II - III). 112 l
3. Drenaż okolicy podżuchwowej > 101uiż od wewnętrznych kącików oczu do żuchwy
Zaczynając od środka brody, zgiętymi palcami obu rąk rozcieramy okolic K(»/poczynając od wewnętrznych kącików oczu posuwamy się wzdhli nów [§Kok
podżuchwową stosując kolejno: kącików ust w kierunku żuchwy, stosując techniki w kolejności: lo/.cieranie koliste
• rozcieranie koliste i spiralne, i spiralne, ugniatanie punktowe, falujące. f |$ l)HMuiż od zewnętrznych kącików
• ugniatanie punktowe, falujące. oczu do kątów żuchwy Stosujemy kolejno:
4. Drenaż wzdłuż krawędzi żuchwy • rozcieranie koliste i spiralne,
Rozpoczynając od środka brody, poprzez krawędź żuchwy, a kończąc w tach • ugniatanie „szczypcowe". |4 Drenaż od kątów żuchwy do dołów
żuchwy, wykonujemy opuszkami palców II-V obu rąk kolejno: nadobojczykowych - opracowanie p<
• rozcieranie koliste i spiralne, wionie |$, Drenaż powiek
• ugniatanie „szczypcowe" (krawędziami palców II - III). górnych
5. Drenaż od środka wargi dolnej do kątów żuchwy (Masko ułożonymi opuszkami palców wskazujących, zaczynając od kącikó
Od środka wargi dolnej poprzez policzki do kątów żuchwy wykonujemy opi trtwnctr/nych oczu, wykonujemy na powiekach górnych:
szkami palców II-V obu rąk kolejno: • ro/cieranie koliste i spiralne,
• rozcieranie kolistei spiralne, • ugniatanie punktowe, falujące. 16
• ugniatanie „szczypcowe" (krawędziami palców II - III). Drenaż wewnętrznych kącików oczu
6. Drenaż od kącików ust do kątów żuchwy Kciukami ułożonymi na nasadzie nosa wykonujemy głębokie głaskanie w ki
W linii od kącików ust przez policzki do kątów żuchwy opuszkami palców obu ftutku wewnętrznych kącików oczu. 17. Drenaż dolnej krawędzi oczodołu
rąk przeprowadzamy kolejno:
• rozcieranie kolistei spiralne,
Tak samo jak przy drenażu powiek górnych, płasko ułożonymi opus/k
palców wskazujących, zaczynając od kącików wewnętrznych oczu, wykomi|<
kolejno:
• rozcieranie koliste i spiralne,
• ugniatanie punktowe, falujące.
18. Drenaż od środka czoła do skroni
Opuszkami palców II-V obu rąk, od środka czoła do skroni, w dwóch
smach, wykonujemy kolejno:
• rozcieranie koliste i spiralne,
• ugniatanie punktowe, falujące.
19. Drenaż od skroni do kątów żuchwy
Opuszkami palców II-V obu rąk wykonujemy jednocześnie:
• rozcieranie koliste i spiralne,
• ugniatanie „szczypcowe".
20. Drenaż od kątów żuchwy do dołów nadobojczykowych - opracowanie
wtórne
21. Drenaż dołów nadobojczykowych - opracowanie powtórne
22. Głaskanie twarzy - jak na wstępie
3.2.8. Masaż limfatyczny karku i głowy
Pacjent leży na brzuchu, dłonie ułożone pod czołem. Masażysta stoi z
pacjenta.
1. Drenaż dołów nadobojczykowych
Drenaż dołów nadobojczykowych rozpoczynamy w okolicy stawów mostk<
wo-obojczykowych, a kończymy w obszarze wyrostków barkowych. Wykonuj
my kolejno:
• głaskanie,
• rozcieranie koliste i spiralne,
• ugniatanie punktowe, falujące.
2. Drenaż bocznych powierzchni szyi
Rozpoczynamy od okolicy wyrostków sutkowatych. Stronami dłoniowyi
palców obu rąk, które przesuwamy w kierunku dołów nadobojczykowych wyk<
nujemy:
• głaskanie,
• rozcieranie koliste, posuwiste i spiralne,
• ugniatanie punktowe, falujące.
3. Drenaż od wyrostków kolczystych drugiego i pierwszego kręgu piersiowej
oraz wyrostków kolczystych kręgów szyjnych do dołów nadobojczykowychl
Zaczynając od wyrostka kolczystego drugiego kręgu piersiowego, opuszkami*
palców obu rąk przeprowadzamy kolejno:
• głaskanie,
• m/cicranie koliste i spiralne,
• ugniatanie punktowe, falujące. l MIMU / kres karkowych dolnych MU |.\ C /a głową
pacjenta zgiętymi palcami obu rąk opracowujemy kresy kar
» Ar wykonując:
• u>/cieranie koliste i spiralne,
• ugniatanie punktowe, falujące wzdłuż kres dochodząc do wyrostków sut
k D waty ch.
% DUMKI/ bocznych powierzchni szyi - opracowanie powtórne 6
DUMKI/ tylnej powierzchni głowy
DUMKI/ limfatyczny tylnej powierzchni głowy przeprowadzamy w tr/ech p;i
vtt.u ti
P.istno pierwsze prowadzi od guzowatości kości potylicznej do wyroslkó>
Avatych i kątów żuchwy, a następnie do dołów nadobojczykowych. W p; tym
w y konujemy kolejno:
• głaskanie,
• ł i >/cieranie koliste i spiralne,
• ugniatanie punktowe, falujące.
DUMKI/ w paśmie drugim rozpoczynamy od połączenia kości cienuemowyi | poi y
lic ą i prowadzimy go w kierunku uszu. Następnie z tyłu us/.u kierujemy n H d(i
k;\tów żuchwy, aby zakończyć masaż w dołach nadobojc/ykowych,
1'odnbnie jak w paśmie pierwszym stosujemy:
• głaskanie,
• ro/cieranie koliste i spiralne,
• ugniatanie punktowe, falujące.
W paśmie trzecim przesuwamy ręce od czubka głowy po kościach cierniem
tryth /.a uszami kierując się do kątów żuchwy, a następnie do dołów nadobojcz
lawy c h. Wykonujemy kolejno:
• głaskanie,
• ro/cieranie koliste,
• ugniatanie punktowe, falujące. f Drenaż dołów
nadobojczykowych - opracowanie powtórne
4. MASAŻ DZIECI
Element to tylko symbol, pod który ivź destrukcyjno-hamująca: drzewo hamuje (podrywa korzeniami) zii ,
Chińczycy podstawiają równoważni] /iemia hamuje (wypija) wodę, woda hamuje (gasi) ogień, ogień hamuje (U pt)
znajdujące się we wszechświecie. Do metal, metal hamuje (tnie) drzewo.
nich zalicza się pory roku, stany emocj< Wieź ta oznacza przyjęcie formy ataku wówczas, gdy przeciwnik jest słab; ii
nalne, produkty żywnościowe, zioła itp. do jego zniszczenia włącznie.
• Drzewo - odpowiada wschodowi, Każdemu elementowi i związanemu z nim narządowi odpowiada inny stu
wiośnie, smakowi kwaśnemu, tntocjonalny. Prawidłowe emocje są oznaką zdrowia, a jednocześnie świada O
kolorowi zielonemu, kamieniowi turkusowi. Psychicznie łączy się z harmonijnej pracy narządów. Radość wiąże się z ogniem i wyraża ją zdrów
ekstrawersją. Imicch, natomiast nadmiar w elemencie ogień daje euforię lub śmiech histeryc:
ny, Deficyt będzie się wyrażał przygnębieniem.
* lukicgo narządu anatomicznego nie ma, ale w koncepcji medycyny chińskiej narząd (o nie tylko pojjc
Minloiiiic/nc. lecz także funkcjonalne, np. „płuco" to cały układ oddechowy: nos, płuca, skóra oraz wydzielił iy« h
narządów
7.1.2. Energia Qi i jej formy
W organizmie człowieka istnieje i krąży niewidzialna energia - siła żyć n > v,
którą Chińczycy nazywają Qi (ryć. 44). Energia ta jest niezbędna dla praw i, li
wego funkcjonowania zarówno całego organizmu, jak i jego najdrobni<.• |s/,
elementów składowych. Energia Qi jest właściwa wszystkim istotom /y u \..
Każda komórka i narząd mają większy lub mniejszy zasób Qi. Suma encr^n u.
stanowi o potencji życiowej całego organizmu. Krążenie energii Qi w zdrow\in
organizmie ma charakter ciągły i odbywa się ustalonymi szlakami - meridianaim
Ryć. 44. Znak TAO, zwany chińską monadą; symbol energii Qi - Yang i Yin
Cykl krążenia energii Qi trwa 24 godziny. Rozpoczyna się ono od serca i serca
wraca. Wysokość fali przepływu energii w danym narządzie zależy od ziomu Qi w
narządzie przed nim leżącym. Jeżeli z przyczyn chorobowych pój Qi w narządzie
będzie obniżony, to fala płynąca do narządu następnego również niska.
Zadziałanie na punkty meridianu chorego narządu - czyli osh nego energetycznie -
wyrównuje w nim poziom energii, a przez to podnosi płynącą do następnego
narządu. Narządy wykazują różny stopień aktywn< w ciągu doby, co daje
podstawę do podziału ich na narządy; dzienne (7.( 15.00) dziennonocne (3.00 -
7.00 i 15.00 - 19.00) oraz nocne (19.00 - 3.DO) (tab.^
Energia Qi występuje w dwóch formach, tj. Yang i Yin. Formy te są
przeciwstawne jak dwa bieguny, które istnieją tylko razem (nie mogą istnieć
modzielnie), egzystują we wzajemnym powiązaniu - harmonii.
Zachwianie równowagi między nimi ma wpływ na pracę narządów, a więc i
równowagę organizmu i jego zdolność do samoregulacji.
Narządy, które mają kanały energetyczne, czyli meridiany, zakwalifikowi są do
Yang lub Yin.
Yang to narządy „puste" Fu (mające światło). Są to: żołądek, jelito i cienkie,
pęcherz moczowy, potrójny ogrzewacz i pęcherzyk żółciowy.
Yin to narządy „pełne" Zang (miąższowe), Zaliczmy do nich: płuca, śl< nę,
trzustkę, serce, nerki, osierdzie i wątrobę.
|u/ wcześniej stwierdzono, energia Qi potrzebna jest do nie/.akłócon ii.it
/.;(dów, a to pozwala na zachowanie harmonii pomiędzy pięcioma cl
12
15 10
30
"N. :»«
63 64 65 66
Ryć. 54. Meridian pęcherza
J r
19
28
zewn
R Ryc. 63. Meridian główny regulator tylny
narzą
y płciow
XIV. Główny odby
regulator środk
przedni (GRP) przed
Przebieg: powi
punkt GRP.l, ciała
dający brzuc
początek piersi
zewnętrznej żuchw
gałęzi kanału, końc
znajd punk
połowie w śro
odległości warg
między
bródkowej. Jest odpowiedzialny za wszystkie meridiany typu yin. Bywa określany Oprócz tych punktów opisano około 800 dodatkowych , t/.w. Hxlra. Punkty
terminem „Conception" (z jęz. ang.). /nujdują się na skórze człowieka od urodzenia i mają jednakową lokuli/w u
każdego.
Wielkość punktów chińskich u ludzi zdrowych waha się od 2 do 5 nim (4
dnica), a w czasie choroby narządu mogą się one powiększyć do 10 mm.
Istnieje kilka sposobów lokalizacji punktów. Poniżej podajemy nicku /
nich.
1. Według informacji dotyczących miejsc anatomicznych ciała, na pr/yki
Ż.45 znajduje się po stronie strzałkowej drugiego palca u nogi, 3 mm
rogu paznokcia. Tą metodą będziemy się posługiwać najczęściej.
2. Metoda cuna indywidualnego.
Cun jest to jednostka, która nie
odpowiada żadnej znanej do-
tychczas jednostce pomiarowej.
Od tysięcy lat stosowany jest w
akupunkturze, służąc do lo-
kalizacji punktów. W akupunk-
turze szerokość kciuka uznaje-
my za l cun. Także odległości
między dwoma fałdami na
środkowym paliczku III palca
ręki (u kobiet prawej, u męż-
czyzn lewej) określa l cun in-
dywidualny (ryć. 65).
3. Metoda cuna proporcjonalnego.
Chińczycy podzielili poszcze-
Ryć. 64. Meridian główny regulator przedni gólne okolice ciała wzdłuż i
wszerz na różne odcinki, tzw.
proporcjonalne jednostki cun.
7.3. Metody lokalizacji punktów W metodzie tej l cun na czole
nie jest równy l cunowi na klatce
Punkty chińskie są to miejsca na ciele o szczególnych właściwościach. Nakłucie,
piersiowej. Mierzony w jed-
ucisk lub inny sposób pobudzenia tych punktów są podstawą leczniczego od-
nostkach układu SI w każdej
działywania na organizm. W przebiegu wyżej wymienionych meridianów leży
okolicy ciała będzie miał inna Ryć. 65. Cun indywidualny
670 punktów:
długość. Zawsze jednak odle-
12 Meridianów głównych = 309 x 2 (parzyste) = 618
głość od punktu Extra l, tj. leżącego u nasady nosa w środku mię
Meridian główny regulator tylny 28
Meridian główny regulator przedni + 24
brwiami - do przedniej linii włosów, niezależnie od tego, czy będzie to
Razem 670 punktów
bieta czy mężczyzna, dorosły czy dziecko, o wysokim czy niskim ero
wynosić będzie 3 cuny. Inne przykłady: odległość między brodawk
sutkowymi wynosić będzie 8 cunów*, odległość od górnego brzegu spojenia
łonowego do pępka - 5 cunów.
4. Metoda palpacyjna - szczególnie przydatna w stanach chorobowych, kie
dy punkt jest powiększony i bolesny.
5. Lokalizacja za pomocą punktoskopu (ryć. 66). Punktoskop jest to aparat,
którego działanie opiera się na wykorzystaniu niższego oporu elektrycznego
punktu od otaczającej go skóry. Inaczej mówiąc, punktoskop jest to bardzo
czuły omomierz.
7.4.1. Akupunktura
Nazwa metody pochodzi od słów łacińskich, tj. acus - igła i puncturc - nuk
w.mie. Igła do akupunktury zbudowana jest z trzech elementów. Są to: od g<
uiY.ko (inaczej ucho igły), rękojeść i trzon (ryc.67).
Kilka tysięcy lat temu za igły służyły ostre kawałki roślin, odłamki kosi ości
ryb. Później pojawiły się igły kamienne, z brązu, metali szlachetnych (s bi.i i
złota), a dziś są używane głownie igły ze stali nierdzewnej. Igły mają roi U/tałt
(najczęściej jednak okrągły), rozmaita grubość i długość. Długość i), w.tlia się
od 1,5 cm do 13 cm, a średnica od 0,26 mm do 0,45 mm.
Do wkłuwania igieł przystępuje się dopiero po dokładnym zlokalizował
punktu, zdezynfekowaniu igieł (aktualnie używa się wyłącznie igieł jednoru
wych) i skóry w miejscu nakłucia. Wkłuwaną igłę najwygodniej jest przylr/.yn
dwoma palcami, tj. kciukiem z jednej strony i wskazicielem g
/ drugiej. Igły zazwyczaj wkłuwa się ustalając (fiksacja) skórę
wokół punktu. Ułatwia to przekłucie skóry, stabilizuje punkt
i /nosi uczucie bólu nakłuwania. W zależności od rodzajów sto
sowanej fiksacji skóry wyróżnia się kilka sposobów wkłuwania
ip,ieł (ryć. 68).
Wyżej wymienione sposoby stosuje się w zależności od wa-
runków anatomicznych i długości stosowanych igieł. Odrębny
problem to sama technika wprowadzania igły w ciało. Wyróżnia
się dwa sposoby:
• pierwszy, wkłuwanie ruchami obrotowymi,
• drugi, wkłuwanie proste.
W pierwszym sposobie wyróżnia się dwie odmiany:
a) wkłuwanie powolne - igły wprowadza się do ciała zgodnie z
profilem punktu ruchami obrotowymi (w zakresie 0-180°)
raz w lewo, raz w prawo z równoczesnym naciskiem na
punkt. Technikę te uznaje się za standardową i stosuje się ją
przy igłach krótkich i średnich;
b) wkłucie szybkie - powierzchnię skóry (do 0.5 cm) prze
kłuwa się szybko, a następnie ruchami obrotowymi wpro
wadza się igłę na określoną głębokość. R ,. . .
akupunktu
), a tym samym uzyskać najkorzystniejszy wynik zabiegu. Pro!ii pun
/tuczony jest przez kąt i głębokość wkłucia igły (ryć. 69).
(i górna część ciała
1) dolna część ciała
u kąt nakłucia (tutaj
45°)
/akres penetracji
(uzależniony od
wspomnianych wyżej
czynników)
utybokość nakłucia
I skóra a - naskórek
b - skóra właściwa
II tkanka podskórna
III - mięsień G D
Ryć. 69. Poglądowy profil punktu P. l
lii
7.5.1. Elektroakupunktura
Jest to oddziaływanie prądem podłączonym do igły akupunkturowej. Wyko-
rzystuje się prąd stały i impulsowy o różnej wartości natężenia i częstotliwości
impulsów.
7.5.2. Laseroakupunktura
Coraz powszechniejsza staje się technika łącząca właściwości igły i lasera.
Polega ona na głębokiej laserowej stymulacji punktu aktywnego przez igłę, do
której wprowadza się światłowód lasera (ryć. 75). Oczywiście wymaga to igły o
innej budowie niż używanej do akupunktury klasycznej.
7.5.3. Sonopunktura
Polega na oddziaływaniu na PA wiązką ultradźwięków, która kieruje NK punkt za
pomocą specjalnych urządzeń.
7.5.4. Tsubo
Technika ta polega na oddziaływaniu na PA za pomocą małych metalów;
drewnianych lub plastykowych kuleczek przyklejonych do skóry plastrem. * ho ma
tę zaletę, ze pacjent sam może wykonywać uciski w formie uutoakupr ty. Metoda
ta podobna jest do magnetopunktury.
6. Nos
13. Gruczoły przytarc«>wc
24. Pęcherz moczowy
38. Staw biodrowy
40. Węzły chłonne trzewnc
49. Pachwina
50. Macica lub prostata
51. Penis, pochwa, cewka mocą)'
52. Odbytnica, hemoroidy
53. Kręgi szyjne
54. Kręgi piersiowe
55. Kręgi lędźwiowe
56. Kość krzyżowa i ogonowa 59.
Węzły chłonne pachwinowe
Ryć. 78d. Lokalizacja głównych receptorów stopy: strona wewnętrzna itopy Badanie
rozpoczynamy od stawu łączącego duży palec ze stopą. Jego < ti>v/ność
odpowiada elastyczności mięśni szyjnych. Wykonujemy ruchy okrf
5. Skronie, nerw trójdttolny 10.
Ramię
35. Kolano
36. Gruczoły płciowe - jajniki,
jajowód, jądra
37. Podbrzusze (bóle menstruacj
38. Staw biodrowy
39. Węzły chłonne w górnej c ze
tułowia
42. Narząd równowagi
43. Piersi
44. Przepona
59. Węzły chłonne pachwinowe
Ryć. 78e. Lokalizacja głównych receptorów stopy: strona zewnętrzna stopy
7.8.3. Analiza diagnostyczna stóp oraz zasady i metody refleksowania
s 1.1 wic, w obu kierunkach, prosto-
Wnikliwe badanie obejmuje obszar czubków palców, poprzez całą po niic i /.ginanie dużego palca. Wy-
wierzchnie stopy do 10 cm powyżej kostek. Oprócz właściwej koncentracji po
• i\i-u- podczas badania bolesności
trzebne nam będzie również dobre oświetlenie w celu zaobserwowania nawri
najdrobniejszych znaków, wychwycenia wszystkich zmian na skórze. Anali/;t ./iywności oznacza te same zmiany A
diagnostyczna stóp obejmuje poniższe techniki. Oglądanie k.u ku (ryć. 79).
Stopa o wrażliwych, krótkich, t ss
Pomaga nam znaleźć miejsca zmienione na skórze w postaci odcisków, od- .u dych i mało elastycznych ścię-KII .U
gnieceń, zadr, pęknięć itp. Przyglądając się i porównując łuki podłużne obu stóp h informuje o stanie układu mię-
możemy zaobserwować pewne zmiany i dysproporcje, które mogą świadczyć o
nieprawidłowościach w układzie mięśni po obu stronach dolnej części kręgosłupa. Mttowego całego ciała pozostającego
* ilu/ym napięciu. Ścięgna grzbietu
Wilgotność
*iopy obrazują mobilność mięśni
Nogi są wilgotne, jeśli obciążamy nerki zbyt dużą ilością słodkich napojów, ple-»ów i klatki piersiowej (badanie
owocami, cukrem lub chemikaliami. Bardzo często skłonności do pocenia si$ stóp przez u» tsk). Ścięgna podeszwy stopy
towarzyszy pęknięcie skóry pod małym palcem. Sprawcami tych pęknięć są wska-/u|.\ na kondycję mięśni
mikroorganizmy, którym sprzyja wilgotne środowisko. Temperatura brzucha
Badamy ciepłotę skóry w różnych punktach stopy poprzez delikatny dotyk. • środkowej części pleców (ryć. 80),
Porównujemy i zestawiamy dane z analogicznych miejsc na obu stopach. Badanie a ścięgno Achillesa - na stan mięśni
przeprowadzamy paliczkami palców (stroną grzbietową). Elastyczność dolnej części pleców i mięśni ud. (ryć.
Sprawdzamy głównie elastyczność stawu łączącego duży palec ze stopą, ela- Ml ).
styczność ścięgien, skóry, stawu skokowego oraz ścięgna Achillesa. K uchomość i płynność poszczegól-
n y i h ruchów w stawie skokowym
<»d/wierciedla stan miednicy i bioder. Ryć. 80. Chwyt pr/.y badaniu
Mrak usztywnień i napięć oznacza pra- podeszwy stopy
widłowe funkcjonowanie obu partii ciała.
erowamem
.
kciuka, dla strony grzbietowej - ucisk
opuszką palca II.
Za pomocą tej techniki ustalamy
bolesne i wrażliwe na dotyk obszary.
irnta. Weryfikacja następuje przez zestawienie danych /. „mapy" stóp /. ni? - hm oby
pacjenta.
Istnieje zawsze parę czynników, które mogą budzić wątpliwości, np.:
• nie wyjaśnione symptomy na stopach,
• dolegliwości, które nie pozostawiają śladów.
/awsze należy brać pod uwagę każdy stan dysharmonii w całym organi; Ir/Hi
/naki istnieją, a choroba się nie ujawniła bądź nie ujawnia, o/.nuć skłonności
dziedziczne, przewidywanie choroby. Niektóre znaki na stopi mus/ą
odzwierciedlać chorób, ale mogą być następstwem specyficznego cl v
harakteryzującego się odmiennym od normy stawianiem stóp.
Istotne jest także zwrócenie uwagi na usytuowanie znaków na stopie w ilrm
siebie. Jeżeli któryś z nich występuje poza granicą jednej strefy, swiadc t • problemach
zdrowotnych w sąsiednim obszarze ciała.
Do wykonania prawidłowego masażu stref refleksyjnych, znajdujących ^ stopie,
niezbędne jest nie tylko dokładne poznanie ich rozmieszczenia i odp< dających im
narządów, ale również wiedza o metodach działania, sile, c tiwania i
częstotliwości ucisku, o wskazaniach i przeciwwskazaniach, pozy wyjściowych,
kolejności masażu poszczególnych stref, przygotowaniu tera] i pacjenta, warunkach,
jakie powinien spełniać gabinet oraz kilku innych cz k ach. Dopiero znajomość tych
wszystkich składowych oraz w łąk11 we poa wanie może doprowadzić do
końcowego sukcesu.
Czas masowania stref refleksyjnych obu stóp nie powinien przekroczyć l min (15-
20 min. na stopę). Zabieg można wykonywać dwa razy w ciągu ( pierwszy
najlepiej bezpośrednio po przebudzeniu. Siłę ucisku, początkowe wielką,
zwiększamy stopniowo aż do granicy bolesności, aczkolwiek masa winien być
raczej przyjemny niż bolesny. Równomierny nacisk na punkt kilka sekund, a
przerwa między kolejnymi uciskami 2-3 s. Masaż w świetle teorii „odtruwania"
Istnieją dwa główne sposoby refleksowania poszczególnych receptoró stopie.
Jeden z nich nawiązuje do tzw. teorii „odtruwania" organizmu, a dni teorii
„centrum". Opierając się na tych teoriach możemy objaśnić mechl d/.iałania
akupresury stóp.
Teoria „odtruwania" organizmu nakazuje rozpocząć masowanie od oprać nią
lewej stopy, od stref refleksyjnych nerek, przewodu moczowego i pecl w celu
usprawnienia wydalania substancji trujących, a poprzez to wzmocr powyższych
organów. Czas refleksowania technikami „spacerowania" i „f gania" wynosi około 5
min. Rozpoczęcie masażu w innej kolejności mogłob prowadzić do „zablokowania"
nerek toksynami i złogami.
W drugim etapie przechodzimy do masażu receptorów głowy i okolic l jako
centrum sterującego poszczególnymi narządami. Czas refleksowania -
ło 3 min — technikami: rozcierania palców, „toczenia", ugniatania punktowego
(łącznie z kilkakrotnym, kilkusekundowym uciskiem na receptor przysadki
mózgowej), „wyciągania i wykręcania" palców, „odciągania" palców, ściskania
tkanki miękkiej między palcami, krążenia palców. W dalszej kolejności masujemy
receptory żołądka, jelit, wątroby i trzustki, czyli narządy odpowiedzialne za
przemianę materii. Czas refleksowania technikami „spacerowania" i „pociągania"
wynosi około 3 min. Następnie masujemy receptory węzłów limfatycznych - czas
refleksowania około 2 min, techniką „spacerowania" oraz „śrubą". Wreszcie
przystępujemy do masażu punktów związanych z chorym narządem oraz
pozostałych nie opracowanych jeszcze receptorów. Czas ich refleksowania wynosi
od 2 do 7 min. Stosuje się następujące techniki: „spacerowania" - kciukiem na
podeszwie stopy, a palcem wskazującym na grzbiecie stopy, „śrubę" na
grzbiecie stopy, „pociąganie" na podeszwie stopy.
Masaż tak zgrupowanych receptorów w zależności od opracowanej okolicy
przeplatamy technikami pomocniczymi („pracujący kręgosłup", „wkręcanie ża-
rówki", „rolowanie poprzeczne" krawędzi stopy, „wałkowanie podłużne" krawędzi
stopy oraz „skręcanie" stopy). Po masażu wszystkimi powyższymi technikami
wykonujemy głaskanie, rozcieranie, ugniatanie punktowe ścięgna Achillesa
(receptor miednicy, prostaty i macicy) oraz stosujemy technikę „splot słoneczny".
Następnie przeprowadzamy oklepywanie i wstrząsanie stopy.
Ryć. 84. Kierunek refleksowania na palcach
Masaż stopy kończy kolejno głaskanie tylnej części podudzia od pięty w kie- Ryć. 85. Kierunek rtft
runku kolana, przedniej strony podudzia i strony grzbietowej stopy. Masaż w waniu na podetitwlc •
świetle teorii „centrum"
Kolejność rerfleksowania stóp według teorii „centrum". 6. Strefa refleksyjna brzucha. Refleksujemy stopę wszerz (ryć.85), tzn. o
1. Palce-głowa krawędzi zewnętrznej do linii wy sklepienia wewnętrznej stopy. Techniki
Techniki - rozcieranie palców, „toczenie", ugniatanie punktowe palicz- - „pociąganie", „spacerowanie", „śruba" - wykonujemy l kiem oraz
ków, „wyciąganie i wykręcanie", „odciąganie" palców. „rolowanie poprzeczne" krawędzi stopy - obiema dłońmi.
2. Pomiędzy palcami 7. Pięta - okolica podeszwowa. Refleksujemy wszerz (ryć.85), tzn. od kr;
Techniki — ściskanie tkanki miękkiej między palcami. dzi zewnętrznej do wewnętrznej i odwrotnie. Techniki - „pociąga
3. Strona podeszwowa palucha, w miejscu gdzie zbiegają się linie papilarne „spacerowanie" oraz „śruba" - wykonujemy kciukiem.
tworząc maleńkie kółeczko - punkt przysadki mózgowej. Refleksowanie 8. Zewnętrzna krawędź stopy (ryć. 86). Zaczynamy opracowaniem mi
wykonujemy poprzez kilkakrotny, kikunastosekundowy ucisk kciukiem. palca, a kończymy masażem okolicy zewnętrznej kostki (barki, rami
Techniką kończącą masaż tego obszaru (ryć. 84) jest krążenie palcami. nogi). Techniki - „spacerowanie" oraz „śruba" - wykorzystujemy k
lub palec wskazujący.
4. Na całej szerokości podeszwowej części stopy, pod palcami receptory
-tarczycy, oczu i uszu. Stopę refleksujemy wszerz (ryć.85), tzn. od krawędzi 9. Wokół pięty. Techniki - „spacerowanie" oraz „śruba" - wykonuj
wewnętrznej do zewnętrznej i odwrotnie. Techniki - „pociąganie", kciukiem lub palcem wskazującym, również stosujemy „wkręcani*
„spacerowanie" oraz „śruba". rowki".
10. Wewnętrzna strona stawu skokowego, tzn. pięta i okolica kostki we 1
5. Strefa refleksyjna klatki piersiowej. Techniki - „pociąganie", „spacerowanie",
„śruba". trznej, a następnie posuwając się w górę - krawędź wewnętrzna itoj
do stawu śródstopno-paliczkowego palucha (ryć. 87). Techniki - „S|
rowanie", „śruba" - wykonujemy kciukiem lub palcem wskazującym
Ryć. 86. Kierunek refleksowania na zewnętrznej
krawędzi stopy
Ryć. 87. Kierunek refleksowania na 15. Głaskanie tylnej części podudzia od pięty w kierunku kolana, a powrót p
wewnętrznej krawędzi stopy dnia stroną podudzia, stroną grzbietową stopy aż do czubków palców
technika kończy refleksowanie stopy.
Teoria „centrum" jest łatwiejsza do zastosowania w praktyce, ponieważ n
Ksujemy stopę przechodząc kolejno z receptora na receptor, co nic wymaga k
ładnej znajomości położenia receptorów i odpowiadających im naraąd a
nadto stosujemy „wałkowanie podłużne" kra- wiec ryzyko opuszczenia któregoś z nich
wędzi stopy i „pracujący kręgosłup". podczas masażu jest niewielkie, na/
11. Grzbietowa część stopy od palców do linii według tej teorii powinien być wy-
zgięcia stopy w stawie skokowym. Techniki konywany przez osoby początkujące;
-śruba" oraz „spacerowanie" wykonujemy pal- nale/.y go stosować także w profilak-
cem wskazującym (ryc.88). tyce. W odróżnieniu od refleksowania
12. Węzły limfatyczne. Refleksujemy zgięcie Mop według teorii „centrum" — maso-
grzbietowe stopy w stawie skokowym od we- wanie zgodnie z teorią „odtruwania"
wnętrznej kostki do zewnętrznej i na odwrót. organizmu - ze względu na wybiórcze
Techniki - „śruba", „spacerowanie" - wykonu- (celowe) potraktowanie kolejności
jemy palcem wskazującym, ponadto stosujemy od-«ł/iaływania na receptory -
„skręcanie" stopy (ryć. 88). wymaga większej wiedzy i precyzji
13. Strefa refleksyjna miednicy, macicy i prostaty - ruchu.
ścięgno Achillesa - masujemy od pięty w
górę, w kierunku kolan. Techniki - głaskanie, 7.8.4. Techniki
rozcieranie oraz ugniatanie punktowe (ryć. refleksoterapeutyczne
89). W akupresurze stóp wyróżniamy te-
14. Strefa refleksyjna splotu słonecznego. Refle- chniki główne (4) oraz pomocnicze (17).
ksujemy przez kilkakrotny, kilkusekundowy Techniki główne I. „ C h ó d
ucisk receptora. Następnie wykonujemy okle- gąsienicowy" -
pywanie i wstrząsanie stopy. „ s p a ce r o w a n ie k ciu k a"
Ryć. 88.Kierunek reflekso-
wania na grzbiecie stopy Ręką podtrzymującą obejmujemy
•law skokowy i piętę układając kciuk
t, jednej strony stawu, a pozostałe pal- Ryc. 90. „Chód gąsienicowy"
ce po jego stronie przeciwnej. Częścią '<() względem podeszwy stopy
promieniową opuszki kciuka drugiej iu\ 92). Jest to odwrotność techniki
dłoni uciskamy - punkt po punkcie .v hod gąsienicowy".
-tkanki znajdujące się na podeszwie sto-
py. Ucisk zwiększamy stopniowo i płynnie l Te ch n i k a obrotowa -
podczas ruchu pełzającego kciuka, „śruba"
osiągając maksimum, gdy jego dystalny Ręką podtrzymującą obejmujemy
paliczek znajdzie się pod kątem prostym ni.t w skokowy i piętę układając kciuk /
względem podeszwy stopy (ryć. 90). jednej strony stawu skokowego, ,i
Powyższą technikę można zastoso- po/ostałe palce po jego stronie prze-t
wać - wykorzystując palec wskazujący iwnej. Opuszką palca wskazującego
- na grzbiecie stopy oraz wokół kostek łliugiej ręki wykonujemy ruchy okręż-
stawu skokowego. nr w miejscu — punkcie, nie przesuwa-
^U palca po skórze, a powodując tylko
2. Te c h n i k a p a l c o w a - lekkie naciągnięcie skóry. Ruchy
„toczenie" okrężne przeprowadzamy zgodnie /
Ręką podtrzymującą obejmujemy ruchem wskazówek zegara, uciska-
palce stopy od strony grzbietowej, a jiU jednocześnie z odpowiednią siłą
kciuk układamy na stronie pode-
210
6. K r ą ż e n i e p a l có w
Ręka podtrzymująca obejmuje
śródstopie masowanej stopy (kciuk na
stronie podeszwowej, pozostałe palce
na stronie grzbietowej). Drugą ręką
obejmujemy wszystkie palce stopy i
wykonujemy ruchy okrężne w sta-
wach śródstopno-paliczkowych w obu
kierunkach (ryć. 99).
Ryć. 100. „Pracujący kręgosłup" - faza
ucisku na podeszwę i zgięcia podeszwowego
stopy
H „Wkręcanie żarówki"
-r u c h y o k r ę ż n e w o k ó ł p i ę t y
Ręką podtrzymującą chwytamy za
palce stopy. Stroną dłoniową kciuka i
palca wskazującego drugiej ręki wy-
konujemy ruchy okrężne wokół pięty,
/.godnie z ruchem wskazówek zegara
(ryć. 102).
9. „ R o l o w a n i e p o p r z e c z n e "
krawędzi stopy M ,,S k r ę c a n i e " s t o p y
Ręką podtrzymującą stabilizujemy
Jedną rękę układamy na krawędzi
wewnętrznej stopy, a drugą na jej kra- »kolice stawu skokowego. Drugą ręką
wędzi zewnętrznej. Wykonujemy ru- ^ skopiujemy na grzbiecie stopy ruchy
chy rolowania równoległe, naprze- obtotowe w kształcie obrączki, w kie-
miennie w jednym obszarze stopy lunku palców stopy (ryć. 105). Te sa-
(ryć. 103). iw ruchy możemy powtórzyć na
podeszwie stopy.
14.Wstrząsanie s top y
Jedną ręką obejmujemy piętę ukła-
dając kciuk z jednej, a pozostałe palce z
drugiej strony stawu skokowego.
Kciukiem i palcem wskazującym dru-
giej ręki chwytamy poprzecznie za
palce stopy, wykonując rytmiczne Ryć. 109. Głaskanie ścięgna Achillesa
wstrząsanie stopą (ryć. 108). Ryć. 107. Ucisk na „splot słoneczny'
lO.R ozcier an ie ścięgna Achillesa
Rvka podtrzymująca obejmuje palce stopy. Rozcieranie wykonujemy rów
kglc, naprzemiennie, w formie ruchów okrężnych, opuszkami palca wskazuj]
go t kciuka od guza piętowego do jednej czwartej długości łydki (ryć. 110).
Wskazania obejmują tak szeroki wachlarz przypadków klinicznych, że nie Migrena - 5, 42, 13, 15
sposób ich wszystkich wymienić w niniejszym opracowaniu. Podane zostały naj-
częściej występujące schorzenia w obrębie narządu ruchu i niektóre im towarzy-
szące - liczby występujące po nazwie schorzenia oznaczają numery stref refle-
ksyjnych.
7.9. Masaż grup receptorów przeciwstawnych
Grupy receptorów przeciwstawnych są częściami ciała posiadającymi •
„odbicie". Są to specyficzne pary, w których działając bodźcem na jedną ze
dowych, uzyskujemy efekt w miejscu drugim - „zaprzyjaźnionym" (ryć. 11
Ryć. 112. Receptory przeciwstawne
1. Ręka- stopa
2. Nadgarstek - staw skokowy H. FIZYKOTERAPIA WSPOMAGAJĄCA MASAŻ
3. Przedramię - podudzie
4. Staw łokciowy - staw kolano\s \
5. Ramię - udo \\slvp
6. Staw barkowy - staw biodrowy
7. Pas barkowy - pas miednicy. l i/ykoterapia to stosowanie w celach leczniczych różnych bodźców fiy.y «»\.
h, które wywierają określony wpływ na organizm. Są to m.in.: energia HIH
/tu», świetlna, elektryczna, woda i masaż. Bodźce te działają bezpośrednie %kmc
lub błonę śluzową oraz na narządy i tkanki głębiej położone; oprócz d;
miejscowego wywierają wpływ na cały organizm na drodze odruchowe
I t/ykoterapia w leczniczym usprawnianiu odgrywa rolę czynnika pomo< ł
/«Y.»> Stosuje się ją przed ćwiczeniami usprawniającymi, w czasie tych ćwic
•ll*> po nich, sporadycznie jako podstawowy zabieg leczenia zachowawczeg
()ulynowanie zabiegów fizykoterapeutycznych należy traktować tak jak
tcpty, /. podaniem rodzaju zabiegu, miejsca, czasu trwania, lic/by i przerw r
il/N nimi oraz chronologii stosowania poszczególnych zabiegów w całym proj
Powyższe receptory masuje się stosując techniki takie same jak przy masażu nur lec/niczym chorego.
klasycznym z zachowaniem wszelkich warunków, zasad oraz wskazań i przeciw- l )okładne postępowanie lecznicze lekarz powinien każdorazowo omówić l
wskazań do tego rodzaju masażu. Wskazania do masażu receptorów przeciw- /(otcrapeutą, zapoznać go z rozpoznaniem choroby i celem jaki się chct pntl
stawnych z użyciem technik masażu klasycznego są oczywiste; jeden receptor hicy. osiągnąć. Z drugiej strony fizykoterapeuta ma za zadanie informować h
oddziałuje na drugi, więc wpływa na kondycję zdrowotną związanych z nim na- r/<i prowadzącego o wpływie wykonywanych zabiegów na Klan zdrowia ptojl
rządów. Do tego rodzaju masażu sięgamy w określonych sytuacjach: Jak już wyżej wspomniano, masaż jest jedną ze składowych flzykottrtpii <
• po wypadkach lub operacjach (wzmożone ukrwienie skraca czas gojenia ran), itilrgo procesu usprawniania. Jego efekt będzie większy (łatwiej będzie pro I|
• przy dokuczliwym bólu, zablokowaniu się jednego z przeciwstawnych re- /K lecznicze ćwiczenia ruchowe), gdy zastosujemy go w połączeniu t Inn
ceptorów, ffjtlńcgami z zakresu fizykoterapii. Również w odnowie biologicznej wykon
• podczas przerwania ciągłości skóry, zmian dermatologicznych lub w in- masa/, na dobrze przygotowanych tkankach (przez rozgrzanie, oziębienie, dzi
nych chwilowych uszkodzeniach stopy (brak możliwości oddziaływania mc przeciwbólowe itp.), organizm człowieka szybciej odzyska pełną zdoli
na strefę refleksyjną), wysiłkową.
• wspomagając refleksoterapię stopy, Poniżej przedstawiono krótką charakterystykę wybranych zabiegów, naj
• podczas rehabilitacji pacjenta unieruchomionego w gipsie oraz w pierw- fk-icj stosowanych z masażem, szczególnie klasycznym.
szym etapie po jego zdjęciu.
8.1. Sauna
8. l. l. Ogólna charakterystyka zabiegu
Sauna jest zabiegiem fizykoterapeutycznym, który stosuje się w lecznic! w
odnowie biologicznej (dla szybkiego uzyskania restytucji po dużych wyiifti
fi/ycznych) i do celów higieniczno-kosmetycznych.
Kąpiel w saunie często łączy się z masażem ręcznym. Wówczas w pierwszej
kolejności stosuje się saunę, a dopiero później, gdy organizm trochę się ochłod/i i
odpocznie (po upływie minimum 40 minut) masaż. Kąpiel w saunie bardzo do brze
przygotowuje do masażu ręcznego, gdyż na rozgrzanych i rozluźnionych
mięśniach lepiej wykonuje się odpowiednie rękoczyny.
Zabieg polegający na kąpieli w gorącym powietrzu przeprowadza się w spe-
cjalnie do tego celu zbudowanym pomieszczeniu, czyli w tzw. komorze sauny.
Ściany komory są wykonane z dwóch warstw drewnianych, izolowanych najczęściej
folią aluminiową. Wewnątrz zamontowane są na różnych wysokościach
przeważnie dwie drewniane ławy (niższa i wyższa). Pozwalają one na korzystanie
z gorącej kąpieli na różnych poziomach.
Źródłem wysokiej temperatury w komorze jest specjalny piec, którego elek-
tryczne grzałki podgrzewają do temperatury ok. 200°C położone na nim granitowe
kamienie, oddające ciepło powietrzu znajdującemu się w komorze. Osoba ko-
rzystająca z sauny poddana jest działaniu gorącego powietrza o niedużej wilgot-
ności oraz w przerwach działaniu niskich temperatur - najczęściej zimnej wody
lub chłodnego powietrza. W saunie oprócz wyżej wymienionych zmian temperatury
i wilgotności powietrza występuje zmienne natężenie pola elektrycznego oraz
obniżone ciśnienie parcjalne tlenu.
Autorzy fińscy (Patoharju i Teeri) przyjmują, że temperatura powietrza w saunie
powinna się kształtować w granicach 80-110°C, a wilgotność względna* wynosić
około 10-15%. Przy niskiej względnej wilgotności powietrza dochodzi -wg tych
autorów - do zbyt szybkiego parowania potu z ogrzanej powierzchni skóry, która
staje się bardzo sucha. Odpowiednią wilgotność osiąga się przez polewanie kamieni
pieca wodą (w ilości około jednej czwartej do trzech czwartych litra). Powoduje to
chwilowe zwiększenie zawartości pary wodnej w powietrzu wewnątrz komory.
Wskutek zwiększonej wilgotności względnej następuje przegrzanie osoby
przebywającej w saunie, które jest wynikiem utrudnienia parowania potu. Dobra
wentylacja w prawidłowo zbudowanej saunie zapewnia jednak szybkie obniżenie
wilgotności względnej do poziomu około 10-15%. W trakcie omówionego wyżej
„uderzenia pary wodnej" dochodzi do krótkotrwałego (do 5 min), ale dużego
zwiększenia natężenia pola elektrycznego wewnątrz sauny (do wartości 2000-3000
V/m).
Temperatura powietrza i jego wilgotność względna zależą od wysokości zajętego
w saunie miejsca. Najcieplej jest pod sufitem, najchłodniej zaś tuż nad
podłogą. Odwrotne zjawisko obserwujemy w przypadku wilgotności powietrza,
która jest największa przy podłodze, a najmniejsza pod sufitem.
* Stosunek prężności pary wodnej, zawartej w badanym powietrzu, do prężności pary nasyconej w danej temperaturze,
wyrażony w odsetkach
Komora sauny powinna być usytuowana w pomieszczeniu, w którym /.na| 11 MV :
natrysk z ciepłą i zimną wodą, basen, drewniane kozetki służące do wy /Nnku oraz
stanowisko do masażu.
K. l .2. Czas i częstotliwość korzystania z sauny
Wyniki badań Zegvelda dają podstawę do stwierdzenia, że w istocie nic
ustalonego czasu przebywania w saunie. Nie ulega bowiem wątpliwości, i/, c l»v o
małym wzroście i o dużym ciężarze ciała mogą być w saunie znacznie ( /r) niż
osoby o mniejszej masie ciała, ale względnie wysokie. Według Zcgvc o długości
czasu przebywania w saunie powinien przesądzać wskaźnik, który nowi iloraz
całkowitej powierzchni skóry i ciężaru ciała.
W celu odnowy powysiłkowej Ott zaleca saunę jeden raz w tygodniu, /c sl mowy
m wydłużaniem pobytu w niej. Przy szczególnie ciężkich wysiłkach fiy.) iiyi-h
można - zdaniem Otta - stosować saunę codziennie, ale nie dłużej ni/, pi lyti/.icń,
przestrzegając jednak bardzo krótkiego czasu kąpieli. Dla zwicks/* tpiuwności
fizycznej nie należy - według tego autora - korzystać z sauny c/.c.< m/ dwa razy w
tygodniu, przy czym można stopniowo wydłużać czas przeby ma w niej.
Uprawiający sport wyczynowy mogą zażywać kąpieli w saunie li/.cch razy
tygodniowo, ale nie bezpośrednio przed zawodami sportowymi.
M. 1.3. Kontrola stanu organizmu w trakcie pobytu w saunie
Do kontroli czynnościowego stanu ustroju w saunie wykorzystuje się n
badania tętna, ciśnienia tętniczego, oddychania, ciężaru ciała i wskaźników Tcino
pod koniec pierwszego seansu nie powinno przekraczać wartości wyjl wcj o 50-
60%, po 5 minutach w okresie przerwy między seansami - o 5-1 a w czasie
drugiego seansu o 70-80%. Po saunie obserwuje się wzrost skur wcgo ciśnienia
tętniczego krwi (o 20-30%) z szybkim powrotem do wafl wyjściowych. Utrata
ciężaru ciała nie powinna być większa niż 500-700g po n y m zabiegu.
K.1.4. Sposób korzystania z sauny
1. Najlepiej wziąć saunę wieczorem.
2. Z sauny powinno się korzystać nie wcześniej niż l godzinę po posiłki
3. Przed kąpielą należy opróżnić pęcherz moczowy ewentualnie oddać st<
4. Kąpieli w saunie można zażywać nie wcześniej niż 3-4 godziny po w ku
fizycznym.
5. Po zakończeniu kąpieli w saunie nie wolno podejmować wysiłku fizyczr
6. Przed wejściem do komory należy dokładnie umyć całe ciało my< i
ciepłą wodą (nie wskazane jest stosowanie na przemian ciepłej i zil wody),
a następnie , co jest bardzo ważne, wytrzeć się do sucha.
7. Nie zaleca się, aby w saunie przebywała jedna osoba, gdyż może nagle s.\
słabnąć i stracić przytomność.
8. W saunie nie powinno się rozmawiać.
9. Podstawą zażywania kąpieli w saunie jest naprzemienne nagrzewał 11. i
ochładzanie całego ciała. W zależności od tolerancji ustroju można i<
stosować w 2 lub 3 następujących po sobie cyklach.
10. Czas jednego cyklu wynosi maksymalnie 24 min w tym 8-12 min to ia/.i
przebywania w nagrzanej saunie, a następne 8-12 min to faza ochładzania
ciała).
11. W trakcie pobytu w saunie należy się przenieść z niższej ławki na wyższą,
zwiększając w ten sposób oddziaływanie ciepła na organizm (pod ciało
trzeba podłożyć suchy ręcznik).
12. W saunie powinno się przyjąć pozycję leżącą lub siedzącą z przyciągnię-
tymi kolanami do klatki piersiowej (przed opuszczeniem komory należy
usiąść na ok. 2 min z opuszczonymi nogami w celu przygotowania układu
krążenia do pozycji pionowej).
13. Podczas kąpieli w saunie można ochładzać twarz i okolice serca zimną
wodą, wykonywać automasaż lub chłostać się wierzbowymi albo brzozo-
wymi gałązkami w celu zwiększenia odczynu ze strony naczyń krwiono-
śnych skóry (można też masować skórę specjalnymi szczotkami).
14. Polewanie wodą kamieni leżących na piecu, co wzmaga efek; przegrzania,
powinno się stosować w zależności od zdolności przystosowania się danej
osoby do wysokiej temperatury (można polać kamienie już przy pierw-
szym wejściu lub dopiero podczas kolejnych).
15. W czasie pobytu w saunie należy starać się rozluźnić mięśnie i osiągnąć]
stan odprężenia psychicznego.
16. Fazę ochładzania przeprowadzamy w różny sposób; może to być zanurzenie
w małym basenie z zimną wodą, zimny natrysk, wyjście na zimne
świeże powietrze z ewentualnym nacieraniem się śniegiem.
17. Istotne jest, aby ochładzanie ciała nie było zbyt gwałtowne.
18. Strumień chłodnej wody (o temperaturze maks. do 18°C) z końcówki na-
trysku kierujemy zaczynając od stóp wzdłuż kończyn dolnych na tułów,
następnie od dłoni wzdłuż przedramion i ramion na klatkę piersiową, a na
końcu polewamy twarz, kark i cały tułów.
19. Po chwilowej przerwie w chłodnej kąpieli, kiedy pojawi się uczucie ciepła,
ponownie należy się ochłodzić.
20. Dla lepszego efektu chłodzenia, w szczególności dróg oddechowych,
można stosować odpowiedni sposób oddychania, który polega na wydłu-
żeniu fazy wydechu (dzięki temu w czasie wdechu wciągamy głęboko w
płuca więcej powietrza).
l l'o ochłodzeniu całego ciała wskazane jest ogrzanie bardzo ciepłu wot
stop i dolnych części podudzia.
l'o 1'azie ochłodzenia należy wytrzeć ciało do sucha i przystąpić do kole
nr j iazy ogrzewania. 1 < W każdym cyklu kąpieli należy zadbać o dobre
ogrzanie i o/.icbicn
ustroju, gdyż w innym przypadku mogą nastąpić niekorzystne objawy, l
kić jak dreszcze, bóle głowy, skoki ciśnienia krwi. M Po zakończeniu
ostatniego cyklu stosuje się najczęściej chłodną kąpie
be/ korzystania z mydła, oraz zaleca się 20-30 min odpoczynek w po/,
i j i leżącej. .'Y W trakcie wypoczynku można wypić niedużą ilość wody
mineralnej, .s
ku z owoców lub warzyw (szczególnie polecany jest sok pomidorowy
względu na dużą zawartość potasu). .'(>. Nie wolno pić napojów
alkoholowych zarówno przed kąpielą w saunie ji
i po jej zakończeniu.
.'/. W przypadku złego samopoczucia należy przerwać zabieg. JH.'/ sauny jako
środka leczniczego można korzystać na wyraźne zlecenie l
karzą.
9, l .5. Działanie sauny na organizm człowieka
Wpływ sauny na układ krążenia
W trakcie fazy ogrzewania naczynia krwionośne skóry rozszerzają sic or
równocześnie, zgodnie z prawem Dastre-Morata, zwężają się wewnątrz cia
tkutkiem czego krew przemieszcza się na obwód. W wyniku tych zmian nasi
jnijc pogorszenie ukrwienia i dostawy tlenu do tkanek i narządów głębiej poi
lonych. Są to zmiany korzystne, ponieważ uruchamiają mechanizmy adaptac; nr
w postaci usprawnienia gospodarki tlenowej, zwiększenia liczby krwin
4'wrwonych oraz liczby czynnych naczyń włosowatych w narządach wewneti
nych i mięśniach.
W saunie ulega przyspieszeniu akcja serca (do 100-120 uderzeń na minut
iwipksza się objętość wyrzutowa oraz pojemność minutowa. Ciśnienie tętnic
krwi ulega obniżeniu (szczególnie u osób z nadciśnieniem tętniczym), wzrasta <
ftnicnie żylne. Zbyt długie przebywanie w saunie powoduje podwyższenie ctśn ma
skurczowego krwi. Obciążenie układu krążenia w saunie można porówn t
obciążeniem wysiłkowym w lekkiej pracy fizycznej. Sauna działa na miesi
tercowy i na zdolność wysiłkową ustroju jak systematyczny trening fizyczf
Notowane w saunie zmiany ze strony układu krążenia mają charakter czynu
kiowy i ulegają normalizacji w ciągu około godziny po opuszczeniu sauny.
Wpływ sauny na układ oddechowy
W czasie pierwszych minut pobytu w saunie obserwuje się zwolnienie odd\ S wyniku procesów adaptacyjnych podczas kolejnych pobytów w saunie <
chania, po czym następuje stopniowe pogłębianie i przyspieszenie oddechów ii. • nij>ani/mu na działanie wysokiej temperatury są słabsze, a c/.łowick lej
24-36 na minutę, Zwiększa się pojemność życiowa płuc i minutowa pojemnu^
oddechowa. Zwiększona wentylacja prowadzi do obniżenia we krwi ciśnień u U l»h\v suuny na przemianę materii
parcjalnego CO2 oraz podwyższenia ciśnienia parcjalnego Or Nasila się też w\ SV i /asie pobytu w saunie wykorzystanie tlenu maleje do około jednej d;
dzielanie gruczołów błony śluzowej dróg oddechowych oraz spada napięcie mi v *ni<*i /awartości wyjściowej (równocześnie notujemy wzrost pojemności mi
śniówki gładkiej oskrzeli, co powoduje zmniejszenie oporów oddechowych. I'o *)..*(•) serca o około 25%), w wyniku czego rośnie ciśnienie parcjalne tlenu i \ o«
wyjściu z sauny wentylacja płuc maleje, ale za to poprawiają się czynnościowe mir tlenem krwi żylnej.
wskaźniki oddechowe oraz dyfuzja gazów. Wpływ sauny na termoregulację K.ipiel w saunie wywiera korzystny wpływ na przemianę wodno-cleklrol «M
ustroju człowieka / potem ustrój traci chlorki i potas. Pod wpływem działania wysokiej Ic l«r
W trakcie pobytu w saunie dochodzi do oddawania ciepła przez ciało człowieka i i.iiuty następuje zwolnienie przepływu krwi przez nerki i szybkości jej pr/c
do zwiększenia ciepłoty ciała (do 38-39°C). W ciągu pierwszych minut przebywania ifiłm.i w kłębkach nerkowych, przy jednoczesnym zwiększeniu wchłania
w saunie w temperaturze 100°C ciepłota ciała obniża się o 0.032°C, w siódmej 0*nitnrgo sodu i chloru; maleje wydalanie mocznika z moczem. Część bada<
minucie osiąga wartość wyjściową, a w czasie dalszych 10 minut rośnie z *>k,i/uła, że sauna wpływa na przemianę węglowodanów i białek, ora/, /e j
szybkością 0.114°C na minutę. Po wyjściu z sauny ciepłota ciała nadal *|»l\ wem sauny dochodzi do utlenienia tłuszczów.
podwyższa się ciągle do 8 minut. Powrót temperatury ciała do normy odbywa się Wpływ sauny na zmiany hematologiczne
równomiernie (średnio 0.066°C na min). 1'od wpływem gorącej kąpieli w saunie rośnie poziom hemoglobiny w cryl f y
Procesy termoregulacyjne organizmu rozpoczynają się od zmniejszenia W( i,u h, /większa się liczba krwinek czerwonych oraz liczba młodych posl
twarzania ciepła w przebiegu przemiany materii. Ta kompensacja nie wystarcj i w fciwinek układu ziarnistokrwinkowego, a maleje liczba limfocytów i granulo
chwili, kiedy temperatura ciała zaczyna przewyższać normalny poziom (j ok. 7 Wm ro/.ynochłonnych. Wpływ sauny na układ nerwowy
minutach pobytu w saunie), ulegają wznowieniu procesy termoregulacji zycznej: Korzystny wpływ sauny na stan organizmu człowieka po dużych wy.siłkj
oddawanie ciepła poprzez pocenie się, przez drogi oddechowe 01 przez ft*yc/.nych znajduje wyjaśnienie w początkowym krótkotrwałym impulsie poi
rozszerzenie układu żylnego skóry. djUłjucym układ współczulny, po którym następuje silne pobudzenie przywnp
Zwiększone pocenie się, które jest podstawą mechanizmu ochładzania usta ju, ma gnilne, co wzmaga procesy asymilacyjne i przyśpiesza odnowę powyniłko>
początek dopiero po upływie ok. 3 minut pobytu w saunie i osiąga m większą *yulematyczne korzystanie z sauny prowadzi do „nastawienia parasympatyko
wartość po 10 minutach. Ubytek wody w trakcie pocenia się jest zm ny i dochodzi HU'/i»ego" organizmu i w efekcie przyczynia się do zwiększenia wydolności
do 800 ml, a w przypadkach wybitnie dużego obciążenia ciepl go nawet do 2000 ml. tyc/nej, do wzrostu siły i szybkości skurczu mięśniowego; może zapobiegać |
Utrzymująca się podwyższona temperatura ciała po opuszczeniu sauny ka z Wftluwaniu zaburzeń emocjonalnych. Wpływ sauny na narząd ruchu
dynamiki procesów przemiany materii oraz przesunięcia nagrzanej r z naczyń D/.iałanie sauny, zwiększające wydolność mięśni, zależy głównie od poprą1
skórnych do tkanek głębiej położonych. Następowe obniżanie się ci płoty ciała tlkrwienia mięśni. Przyśpieszenie usuwania z układu mięśniowego kwasnj
wiąże się z poprawą warunków oddawania ciepła, co pozwala usprawnienie produktów przemiany materii doprowadza do skrócenia fazy zmęczenia i
procesu termoregulacji. w/rostu wydolności wysiłkowej ustroju.
Panująca opinia o odchudzającym wpływie sauny jest błędna. Spadek cieżt ciała Pod wpływem wysokiej temperatury w saunie zwiększa się elastyczność i n
jest tylko chwilowy i spowodowany wydzielaniem wody z potem. Powsu ły ubytek eiągliwość elementów łącznotkankowych. Kfakty endokrynologiczne sauny
wody nadrabia się po wyjściu z sauny wypijając wcześniej wymieni< ne napoje. Badania dowiodły, że po pobycie w saunie zwiększa się wydzielanie pn
przysadkę hormonu adrenokortykotropowego, jak również kortyzolu i amin l
lecholowych przez nadnercza, które zanika po kilkunastu godzinach. Wyni
stąd wniosek, że sauna pobudza wydzielanie wewnętrzne, szczególnie honim
i '• I. iskra.
nów kory nadnerczy. Zwiększenie wydzielania kortyzolu poprawia wydolno-* l i Alkoholizm i narkomania.
wysiłkową. K i u /y stanie z sauny w sposób nieumiejętny i niewłaściwy wpływa na pow?
Wpływ fazy ochładzania na ustrój człowieka mrpo/.adanych reakcji organizmu. Mogą one zaburzyć istniejący stan hor
W trakcie fazy ochładzania obserwujemy rzadsze skurcze serca oraz podw\. -.i.i/v organizmu i przyczynić się do wyraźnego pogorszenia stanu zdrov
szenie ciśnienia rozkurczowego krwi (u osób z nadciśnieniem należy przepnm ,i ' tr>M> powodu istnieje konieczność przestrzegania przeciwwskazań i postępom
dzać mniej intensywne chłodzenie). -M, i /f.odnie ze wskazaniami do przeprowadzania tego rodzaju kąpieli.
8.1.6. Wskazania i przeciwwskazania
11,2. Paraflnoterapia
Wskazania
1. Pielęgnacja ciała, odprężenie, wypoczynek po dużych wysiłkach fizyci- i, 2 . l . Ogólna charakterystyka zabiegu
nych i psychicznych oraz zwiększenie wydolności organizmu. l )la /.większenia efektywności masażu ręcznego i uelastycznienia tkanek t
2. Hartowanie organizmu. %4<> u/ywa się zabiegów parafinowych, które silnie i głęboko przegrzewają ol
3. Nieswoiste choroby dróg oddechowych. ilonc okolice ciała.
4. Przewlekle choroby reumatyczne. Parafina jest ciałem stałym, którego punkt topliwości wynosi od 45 do 50
5. Choroby zwyrodnieniowe stawów. • Irmperatura wrzenia 250°C.
6. Nadciśnienie tętnicze w I i l/U stopniu według podziału WHO. l )o /abiegów parafinę przygotowuje się w tzw. kuchni parafinowej, zbudo1 nr)
7. Zaburzenia w obwodowym krążeniu krwi. /o /.biornika na parafinę oraz elektrycznych grzałek z termoregulatorem, f
8. Stany pourazowe narządu ruchu: kości, stawów, tkanek miękkich. walających utrzymać stałą, odpowiednią temperaturę. Aby parafina była l
9. Niektóre choroby skóry (zapalenie atopowe, trądzik, pyodermia). dficj plastyczna, dolewa się do niej oleju parafinowego (na 20 kg parafiny nt
10. Przewlekłe stany zapalne narządów rodnych. dodaje się 400-800 g parafiny płynnej).
Przeciwwskazania Parafinę można używać wiele razy pod warunkiem jej oczyszczenia i wyji ia
w temperaturze do 100°C.
1. Ostre i przewlekłe choroby zakaźne.
2. Stwierdzone nosicielstwo chorób zakaźnych, choroby weneryczne do ca su 11,2.2. Sposób stosowania parafiny
ukończenia leczenia. /abieg polega na stosowaniu parafiny o temperaturze od 55 do 60°C, w
3. Czynna postać gruźlicy płuc i innych narządów. Mm.1 i kąpieli (w specjalnej wannie urządzenie ogrzewcze, umieszczone w A
4. Ostre choroby z gorączką (również początkowy okres przeziębienia). nać h, umożliwia utrzymanie stałej temperatury parafiny - około 40-5C w
5. Choroby nowotworowe, nerek, wątroby i niedokrwistość. wannie zanurza się kończynę górną lub dolną), albo na wskazane miejsce kładą
6. Wszystkie postacie krwawień jawnych i utajonych. się 1-2 cm warstwę parafiny, którą przykrywa się ceratką lub folią i cal okrywa
7. Choroby układu krążenia ze zmianami organicznymi w zakresie mieś się ciepłym kocem (okład parafinowy), rzadziej w postaci pędzlom i opasek
sercowego i naczyń (zwłaszcza na tle miażdżycy), stany po przebytym parafinowych. Czas zabiegu wynosi 30-60 min.
wale mięśnia sercowego, objawy niewydolności krążenia. Działanie lecznicze polega na przegrzaniu skóry i tkanek głębiej połozon]
Mimo wysokiej temperatury parafina nie powoduje - o ile skóra jest sucha - c
« rocń, ponieważ w chwili zetknięcia się ze skórą, której temperatura powien
8. Zarostowe schorzenie naczyń krwionośnych oraz zakrzepowe zapalenie żyŁ j niowa wynosi od 29 do 33°C, natychmiast krzepnie i tworzy cienką warstwę
9. Zaburzenia wydzielania wewnętrznego, takie jak nadczynność tarczycy^ lucyjną. Przed zastosowaniem parafiny należy skórę wysuszyć, inaczej bow
obrzęk śluzowaty oraz niedomoga kory nadnerczy.
gorąca parafina podgrzeje wodę na skórze, co da efekt parzący. Zaletą para
10. Padaczka i stany psychotyczne.
juko źródła ciepła jest to, że posiada dużą pojemność cieplną, jest złym prze
11. Niektóre choroby skóry.
12. Ciąża z powikłaniami wskutek zatrucia ciążowego lub niedokrwistości.
dnikiem ciepła, wskutek czego utrzymuje wysoką temperaturę i traci ją powoli
Gdy zastyga zmniejsza swoją objętość (do 20%) i w wyniku tego wywiera ucisk
który dodatkowo zwiększa się przy wzroście objętości przegrzanej w czasie / . \
biegu okolicy ciała. Efektem tego jest zwiększone przekazywanie tkankom u r
pła oraz dzięki uciśnięciu naczyń skórnych - zmniejszenie odprowadzania cu-pl z
płynącą krwią.
Skóra pod okładem parafinowym osiąga temperaturę od 39 do 41°C. Jest to
optimum dla wzmożenia aktywności procesów przemiany tkankowej. Zaraz po
zdjęciu okładu skóra jest spocona, blada i gorąca, by po chwili się mocno zaczer-
wienić w wyniku rozszerzenia naczyń.
Parafinoterapia usprawnia krążenie w naczyniach włosowatych skóry, zmniejsza
obrzęki, uelastycznia tkanki i przez to osłabia przykurczę elementów miękkich
stawów i mięśni, ułatwia wchłanianie się długotrwałych krwiaków, wzmaga
procesy utleniania tkankowego, ułatwia resorbcję i wydalanie z tkanek to-
ksycznych produktów procesu zapalnego, uśmierza ból, przyśpiesza regeneracjf j
włókien nerwowych. W związku z tak szerokim spectrum działania zabieg para«j
finowy bardzo dobrze przygotowuje tkanki do masażu w wielu schorzenie
neurologicznych, reumatycznych i ortopedycznych.
Zabiegi parafinowe wykonuje się codziennie lub co drugi dzień w liczbie l O-j 30
zabiegów w jednej serii.
W trakcie leczenia parafiną należy przestrzegać reguł zabiegowych, kontrok
wać stan chorego, ze zwróceniem uwagi na jego reaktywność na bodźce cieplne
Trzeba pamiętać, że większą wrażliwość na ciepło wykazują dzieci, osoby będl ce
w złej kondycji fizycznej oraz osoby starsze.
H J. Promieniowanie podczerwone
1. Chlorek etylu.
2. Worki z gumy wypełnione zimną wodą lub lodem.
3. Worki z plastyku napełnione małymi kawałkami lodu.
4. Nacieranie lodem.
5. Masaż lodem.
6. Okłady z chust, ręczników zamoczonych w wodzie z lodem.
7. Zimne okłady z solanki.
8. Leczenie zimnym powietrzem (bardzo popularny zabieg wykorzystujący
specjalny aparat, który jest zbudowany z zbiornika na ciekły azot z wentylem
nastawczym, regulującym wpływ pozostającego pod ciśnieniem gazu ze zbiornika
oraz z elastycznego przewodu zakończonego dyszą, z której pod ciśnieniem 3-5
barów wydostaje się strumień mieszaniny powietrza i rozprężonego azotu (ryć.
113). W punkcie wylotu dyszy gaz ma temperaturę w granicach od -100 do -180°
C. Zabieg trwa od l do 3 minut. W czasie oziębiania danej okolicy ciała należy
unikać punktowego działania gazu.
W tym celu powinno się stale
poruszać dyszą, najlepiej w
formie ruchów okrężnych - tak
unikniemy odmrożenia. Podczas
zabiegu na poszczególnych sta-
wach pacjent powinien wykonać w
nich ruchy czynne. Po zakończeniu
zabiegu należy zastosować dosyć
intensywne ćwiczenia ruchowe.
Przed zabiegiem ciało powinno być
idealnie suche i rozgrzane, w ciągu
dnia zabieg można powtórzyć
trzykrotnie).
Ryć. 117. Przepływ prądu przez ciało człowieka w zależności od położenia i wymitrt!
elektrod (wg Kovacsa za Konarską)
nizację można wykonać codziennie lub co drugi dzień. W jednej serii stosujemy od lodatnic bed;\ poday.ały w kierunku bieguna ujemnego, a jony ujcinr •
10 do 20 zabiegów. kierunku bieguna dodatniego).
Wskazania do galwanizacji anodowej lontolbrezę wykonuje się codziennie w serii 10-20 zabiegów, w c/asie o<
.!•• .'() minut. Czas trwania zabiegu zależy od rodzaju leku, stanu chorego i o<
1. Nerwobóle i zespoły bólowe. <1\ widualnej wrażliwości pacjenta na prąd elektryczny.
2. Zapalenia nerwów, splotów i korzeni nerwowych.
3. Dyskopatie. Wskazania
4. Zmiany zwyrodnieniowe kręgosłupa i dużych stawów. l. Blizny, przykurczę bliznowate (jod).
Przeciwwskazania do galwanizacji anodowej .!. Stany zapalne gałki ocznej, obwodowe zaburzenia naczynioruchowc,
spół Sudecka, niepełny zrost kostny (wapń). <. Nerwobóle, rwa
1. Porażenia wiotkie i spastyczne. kulszowa, bóle głowy, (prokaina, lidokaina). •1. Odmrożenia, przewlekłe
2. Zmiany zapalne i ubytki na skórze. stany zapalne stawów i okolic stawowych,
Wskazania do galwanizacji katodowej kulszowa (histamina).
.V Stany bólowe (adrenalina razem z lidokaina lub prokainą). (>. Stany
1. Porażenia wiotkie. zapalne skóry, tkanek miękkich, małych stawów i pochewek ści<;
2. Zaburzenia czucia. stych (hydrokortyzon).
3. Zaburzenia krążenia obwodowego.
4. Degeneracja uszkodzonych włókien nerwowych. Przeciwwskazania
Przeciwwskazania do galwanizacji katodowej l. Należy mieć na uwadze, że jony działające korzystnie w chorobie poi
wowej, mogą nie być zalecane z powodu współistnienia innych schor
l. Porażenia spastyczne.
Galwanizację podłużną lub poprzeczną wykorzystuje się też w przypadkach 8.5.4. Elektrostymulacja
trudno gojącego się złamania kości. Hlektrostymulacja to wykorzystanie prądu galwanicznego do pobudzenia
8.5.3. Jontoforeza wow i uzyskania skurczów określonych grup mięśniowych w celu ich u spray
ui,i. jest to metoda wyjątkowo pomocna w procesie reedukacji siły i napięciu
Sposób wykonywania zabiegu im, szczególnie szkieletowych. W wielu jednostkach chorobowych z żal
Jest to zabieg elektroleczniczy, polegający na wprowadzaniu przez skórę do neurologii i ortopedii może być bardzo potrzebna, a nawet niezbędna, jednał
tkanek - za pomocą prądu stałego - jonów lub cząsteczek leków. Używa się tylko /ustąpi ona fizjologicznej funkcji mięśni. W wyniku działania na mięsień na]
takich leczniczych związków chemicznych, które ulegają dysocjacji elektroli-, bodźcem elektrycznym wywołujemy jego skurcz, ale nie udrażniamy w pełń
tycznej (elektrolity). war/yszącego mu w warunkach fizjologii, skomplikowanego procesu afereni
Bezpośrednio na skórę kładziemy gazik nasycony wodnym roztworem związku elerentacji i sprzężeń zwrotnych, który reguluje koordynację i precyzje rucl
chemicznego, ulegającego dysocjacji na jony, z których jeden ma być wpro- Dlatego należy wykonać zabiegi elektrostymulacji wraz z różnymi rodzi
wadzony do tkanek, następnie podkład zwilżony wodą i elektrodę z folii cynowej. masażu i odpowiednio dobraną kinezyterapią. Sposób wykonania zabiegu
Skóra musi być oczyszczona alkoholem lub eterem z ciał tłuszczowych i Warunkiem prawidłowo wykonywanej elektrostymulacji „elektrodą czy
produktów rozpadu potu. W niewielkiej odległości od pierwszej elektrody jest znajomość topografii tzw. punktów motorycznych. Punkt motoryczny ni lo
umieszcza się drugą, zamykającą obwód elektryczny, tylko z podkładem zwilżonym miejsce na skórze, w którym nerw położony jest najbliżej jej powierzchni
wodą. Elektrodę nad roztworem leku kładzie się z biegunem jednoimien-nym z lomiast punkt motoryczny mięśnia to miejsce, w którym nerw wnika do mli
biegunem jonu leku, który ma być wprowadzony do tkanek. Jontoforeza działa na (ryć. 118, 119).
zasadzie odpychania ładunków jednoimiennych (prawo Coulomba: jo-
m. czołowy
m. naramlenny
m. podgrzebieniowy
n. twarzowy
f- m. skroniowy m.
okrężny oka m. obły
mniejszy m. głowa długa m. trójgłowigo
mm. nosowe n. twarzowy m.
żwacz głowa boczna m.
m. czworoboczny wargi górnej
trójgłowigo
m. jarzmowy
m. śmiechowy
m. okrężny ust
m. mostkowo-obojczykowo-sutko*ty\ głowa przyśrodkowa m. trójgłowego m. ramlenno-promlenlowy
m. bródkowy
n. dodatkowy n. łokciowy m. m. prostownik nadgantka
n. twarzowy łokciowy promieniowy długi
n. podjęzykowy n. przeponowy
m. łopatkowo-gnykowy m. prostownik palców
m. farczowo-gnykowy m. prostownik nadgarstka promieniowy krótki -———™
splot ramienny
m. prostownik nadgarstka łokciowy
m. mostkowo-tarczowy
m. odwodziciel kciuka długi
' m. odwodziciel kciuka krotki
m. prostownik palca V m.
m. piersiowy większy m. czworoboczny grzbietu
prostownik kciuka długi
m. przywodzicie! kciuka
b
m. naramienny m. odwodziciel palca V m.
m. czworoboczny grzbietu
m. najszerszy grzbietu
n. piersiowy długi
m. czworoboczny grzbietu
m. skośny brzucha zewnętrzny m najszerszy grzbietu
m. prosty brzucha
— m. pośladkowy wielki
m. naramienny
m. pośladkowy wielki
m. kruczo-ramienny
m. trójgłowy ramienia
— n. kuluowy
m. dwugłowy ramienia głowa przyśrodkowa m. trójgłowego m. przywodzicie! wielki
m. ramienny n. łokciowy n. m. półścięgnisty
pośrodkowy
m. dwugłowy ud*
m. ramienno-promieniowy m. nawrotny obły m. smugły
K u-. 119. Punkty motoryczne: m. półbłoniasty
m. zginacz
nadgarstka łokciowy m. dłoniowy długi « w obrębie kończyny dolnej / t\ —- n. plazcialowy
m. zginacz nadgarstka łokciowy hi, d - w obrębie kończyny n. strzałkowy
m. zginacz palców powierzchowny «Mm-| po stronie przy środkowej.
1'unkiy motoryczne nerwów zaz- m. brzuchaty
łydk
m. zginacz kciuka długi
ii.u /ono prostokątami, a punkty i
m. nawrotny czworoboczny
n. pośrodkowy n. łokciowy
nintoryczne mięśni kółeczkami
m. odwodziciel kciuka krótki
(wg Konarskiej).
m. odwodziciel palca V
m. zginacz kciuka krótki
m. przywodzicie! kciuka
mm. międzykostne m. zginacz
palców długi
n. piszczelowy m. zginać*
n. udowy n. d palucha długi
n. udowy
m. naprężacz powięzi szerokiej
zasłonowy m grzebieniowy
m przywodzicie!
m. krawiecki m. przywodzicie! m. smukły
dług
Ryć. 119. Punkty motoryczne: długi i
m. smukły
a — w obrębie kończyny górnej m. prosty uda
m. przywodzicie m. prosty uda m. przywodziciel
po stronie dłoniowej, b - wielki wielki
m. krawiecki
w obrębie kończyny dolnej m. obszerny boczny
z przodu. m. obszerny
przyśrodkow
Punkty motoryczne nerwów m. obszerny y
zaznaczono prostokątami, przyśrodkowy
a punkty motoryczne mięśni
kółeczkami (wg Konarskiej). n. strzałkowy
m. piszczelowy przedni m. brzuchaty łydki
m. prostownik palców długi
m. piszczelowy przedni m. brzuchaty
łydki
m. strzałkowy krótki m pkwczykowaty
m. prostownik
mm. międzykostne palucha krótki
m. przywodzić^
m. prostownik palców krótki palucha
chomieniu). Prądu tego nie stosuje się dla mięśni odnerwionych, ponieważ wy
magają one dużego natężenia, które jest dla pacjenta bolesne. Prąd prostokątny
wykorzystywany jest też do stymulacji przeciwbólowej leczenia bólów mięśnie>
wych oraz choroby zwyrodnieniowej stawów.
Rvc. 120.
r ^T^ Ryć. 120. Impuls prostokątny (wg Miki)
-rn
Impuls trójkątny
Elektrostymulacja prądem trójkątnym poprawia procesy odżywcze mięśni i
stan czynnościowy, zapobiega zanikowi masy mięśniowej (do momentu powrotu
naturalnego unerwienia), czyli generalnie wskazana jest przy niedowładach i
porażeniach wiotkich mięśni. Podstawową cechą impulsu trójkątnego jest powolne
narastanie natężenia (ryć. 121).
Wartość szczytowa
amplitudy
Ryć. 121. Impuls trójkątny (wg Miki)
Przeciwwskazania
1. Nowotwory.
2. Czynna gruźlica.
3. Ciąża.
4. Skazy krwotoczne.
5. Zaburzenia rytmu serca i choroba wieńcowa.
6. Niewydolność krążenia.
7. Wszczepienie sztucznego rozrusznika serca.
8. Choroby naczyń obwodowych.
9. Ostre objawy zapalne.
10. Stany gorączkowe.
11. Nie zakończony wzrost kości.
12. Przebyta lub trwająca rentgenoterapia.
13. Obecność w tkankach metalowych ciał.
14. Zmiany skórne, szczególnie w przebiegu chorób zakaźnych.
15. Schorzenia nefrologiczne i urologiczne.
16. Nerwica wegetatywna zaawansowana.
Uwaga: nie należy bezpośrednio stosować ultradźwięków na mózg i
kręgowy oraz na serce i płuca.
9. BADANIE NARZĄDU RUCHU
DLA POTRZEB MASAŻU
t, l. ()glądanie pacjenta
< tyjadanie chorego rozpoczyna się w chwili jego wejścia do gabinetu masa; |
*i*wiadczenie badającego pozwala na dokonanie oceny pacjenta (zdrowy, d ty,
obolały), jego wieku biologicznego, sposobu odżywiania, trzymania się, eh Śfriua.
siadania, rozbierania, przyjmowania żądanej pozycji na stole masa; y wiat. amy
uwagę na postawę (odchylenia w budowie ciała, deformacje, asyn Mtr, !>li/.ny,
ubytki), na zachowanie się pacjenta w stosunku do otoczenia i bać ||irj.',o (pozytywne,
agresywne, negatywne). Oceniamy również reakcje na 7.a< tmnc pytania
(odpowiedzi inteligentne, prymitywne, brak odpowiedzi).
('/asem już pierwsze spostrzeżenia umożliwiają rozpoznanie choroby i j
fwala);i na zastosowanie różnych naturalnych testów funkcjonalnych ułatwia tych
określenie sprawności chorego.
Pacjent powinien być rozebrany do spodenek; należy uwzględnić juk że c/c
ipoiykany fakt wstydliwości u kobiet oraz u dzieci. Jednak rzetelność badai
Wymaga, aby podczas rozmowy z pacjentem wytłumaczyć mu, że taki strój j
Mr/hcdny do wstępnej oceny postawy, symetrii ciała, napięcia mięśniowego, * Ilu
nkóry itp. Dla przykładu - chory zgłasza się ze zniekształceniem stopy, ale l (tający
zauważa u niego na plecach kępkę włosów położoną w linii wyrojttk lolc/.ystych.
Nasuwa to podejrzenie, że chory ma wrodzony rozszczep kregON |Ni, i /.c
zniekształcenie stopy jest następstwem wady rozwojowej rdzenia krę] We go,
towarzyszącej rozszczepowi.
/niekształcenie kończyn i tułowia, proporcje wielkości i długości poszczeg nych
części ciała, asymetria w budowie lewej i prawej strony ciała, przerost i flik
określonych grup mięśniowych są widoczne na pierwszy rzut oka.
Miejscowe zaczerwienienia skóry są często wyrazem przekrwienia towar
Waccgo przerostowi patologicznemu.
Sinica z obrzękami i widocznym rozszerzeniem żył jest powodowana żal
ncnicm w odpływie krwi. Odwrotnie - bladość miejscowa, zwłaszcza na otn d/.ic
kończyn może mieć swój powód w niedostatecznym dopływie krwi tętnic (np. w
miażdżycy zarostowej tętnic kończyn dolnych).
9.2. Badanie dotykiem ''.2.1. Wrażliwość tkanek
W tym celu badający używa zgiętych palców I-III, aby -jak podczas ugnia ('/ucie dotykowe skóry badamy palcem bądź za pośrednictwem pęd/.clku >.
tania opuszkami palców - dotrzeć aż do mięśni i wyczuć stwardnienia w ich u t k a - w razie podejrzenia o uszkodzenie elementów nerwowych (obwo< AM h,
obrębie oraz zmniejszoną przesuwalność (np. brzeg mięśni czworobocznego, na ośrodkowych). Dotykiem identyfikujemy np. wrażliwy pień nerwowy.
ramiennego, prostowników grzbietu, głowy mięśnia czworogłowego) lub używa l >oiyk odgrywa dużą rolę w lokalizacji bólu. Niekiedy palpacyjnie mo/.nu l
opuszki wyprostowanych palców II i III, aby - jak w głaskaniu głębokim - zbadać MU /nie stwierdzić brak zrostu złamanej kości. Nie skonsolidowane złamanie j
zmiany w obrębie mięśni o dużym przekroju, które nie są łatwe do odsunięcia
* 1.1/1 i we na ucisk.
(okolica międzyłopatkowa, mięsień naprężacz powięzi szerokiej uda).
Kcka. doskonale się wyczuwa napięcie mięśni w hipertoniach, np. u pac jen l t
Opuszki palców są szczególnie przydatne do obmacywania, ponieważ są one niedowładem połowiczym po udarze mózgu, w obronnych kurczach mięsu
bardzo wrażliwe na dotyk. Tylko koniec języka ma jeszcze większą liczbę recep-
w\cli wokół chorych stawów oraz w hipotoniach, np. powodowanych (Iłuj,
torów (próg jednoczesnej pobudliwości na ucisk: czubek języka- l mm, opuszka
unieruchomieniem kończyny, w uszkodzeniach układu nerwowego obwodowe
palca - 2 mm, wargi - 4 mm, przedramię - 40 mm).
W czasie obmacywania jeszcze ważniejsze dla uzyskania informacji jest jak V,2.2. Zgrubienia tkankowe
największe rozluźnienie badanego mięśnia. Zimne palce, gwałtowne ich przyło- We wszystkich przypadkach patologicznych zgrubień dotykiem oceniamy
żenie, zbyt szybkie docieranie do głębokich warstw mięśni uniemożliwia obiek-
konsystencję, przesuwalność, wrażliwość, ustalamy jakie warstwy tkankowe w
tywną ocenę w wyniku odruchowego ich napięcia. W czasie badanie nie używa się
/grubieniu. Szczególnie cenne jest badanie dotykiem w przypadkach /gruli
żadnych substancji poślizgowych.
m.tło widocznych (np. guzki w dłoni w przykurczu Dupuytrcna, w pr/cbi< i
Umiejętność badania dotykiem należy doskonalić i wymaga to nieraz dłuższego
hciiób gośćcowych itd.).
czasu. W dotyku sumują się liczne odczucia jak: ciepłota, opór, położenie,
kształt, ruch, stopień wrażliwości dotykanych tkanek. Podstawą skuteczności ba- W stawach powierzchownie położonych często mo/.na wykryć /grobie
dania dotykiem jest dobra znajomość nie tylko szczegółów budowy anatomicznej i Nony maziowej. W kolanie można wyczuć zgrubienie nawet niewielkiego •!
topografii ciała, lecz także procesów patologicznych. Dotykiem stwierdzamy czy nią. W tym przypadku ocenę powinno ułatwić porównanie z drugim tdrow
proces chorobowy toczy się w tkance podskórnej, w powięzi, w mie^ śniach, w kolanem.
łączności ze ścięgnem, z kością, czy jest śródstawowy, czy okołostawowy itd.
Badanie dotykiem idzie w parze z innymi rodzajami badań, a przede wszyst-j 9.3. Ocena ciepłoty powierzchni ciała
kim z oglądaniem, kontrolą bolesności i badaniem funkcjonalnym. Na ogół niei
rozpoczyna się badania od dotykania. /większonemu ukrwieniu miejscowemu towarzyszy podwyższenie ciepl
miejscowej. Im bardziej powierzchownie leży źródło przekrwienia, tym łat\ jr
] wyczuć. Jeśli staw kolanowy jest tak samo ciepły jak udo, to jego ciepłota
Badamy bądź częścią ręki, bądź też całą, a często obiema rękami. Badanie nie] podwyższona. Odwrotnie, zmniejszenie przepływu krwi wywołuje obniżenie <
może być przykre dla chorego; ręka nie powinna być zimna ani wilgotna. Dotyki płoty - towarzyszy temu bladość skóry lub sinica.
winien być delikatny. Umiejętnie należy dotykać okolice wrażliwe na łaskotanie, f / badaniem ciepłoty łączymy często sprawdzenie tętna na obwodzie, np, mc
unikając wywołania obronnych reakcji chorego. Jeśli przypuszczalnie dotyki u promieniowa - w okolicy nadgarstka, tętnica grzbietowa stopy, tętnica
sprawi ból, należy badanie odłożyć na sam koniec, szczególnie u dzieci. Jeśli **c/clowa tylna - w przypadkach procesów zarastania tętnic.
spodziewamy się wykryć bolesne miejsca, warto chorego uprzedzić, a siłę dotyku
stopniowo zwiększać, aby nie wystąpiła wygórowana odpowiedź obronna. 9.4. Ocena bólu
Badania dotykiem przeprowadzamy w zależności od potrzeb: w pozycji leżącej -
gdy zależy nam w badaniu na rozluźnieniu mięśni; w pozycji stojącej lub Ból jest objawem subiektywnym, który towarzyszy wielu chorobom nań
częstokroć podczas ruchu - gdy chcemy wyczuć skurcz określonego mięśnia, ruchu i narządów wewnętrznych. Często jest pierwszym sygnałem chore «
sprawdzić poślizg ścięgna, tarcie w stawie itd. nierzadko ujawnia utajony proces patologiczny lub jego nasilenie. Niekiedy
znakiem ostrzegawczym przed przeciążeniem chorego narządu. Reakcje bólowe i n n y nie może niera/ dokładnie określić wydolności swojej lokomocji w ki i
mogą być cenne dla kontroli skuteczności leczenia, w masażu leczniczym - dl.i r t i . u h lub w liczbie przystanków tramwajowych. Czasami ból /.nius/.a do »/\
dozowania jego siły, natężenia i częstotliwości. mania się na kilka minut, po upływie których chory może znów przejść ok •.inna,
Z samego sposobu podejścia pacjenta do swych objawów bólowych można odległość (chromanie przystankowe, np. w zarastającym zapaleniu tętn N IC I a/,
wyobrazić sobie jego osobowość. Próg wrażliwości na ból jest zmienny, zależy jest uzależniony od temperatury zewnętrznej (wrażliwość na /.imno oilwiotnie
często od opanowania chorego, jego wychowania, zawodu, pobudliwości itd. - na ciepło, po ciepłych okładach borowinowych), od wahań aliwn I N * /nych,
Są chorzy oceniający zjawisko bólu przesadnie i inni, którzy przywykli do co- pory roku itd.
dziennego bólu, i których życie nauczyło, że ustawiczne narzekanie na ból psuje l )u/a rozmaitość w rodzajach i charakterze bólu jest powodowana różnor
ich dobre stosunki z otoczeniem. Należy z dużą cierpliwością wysłuchać skarg nosi. KI czynnika etiologicznego.
pacjenta na ból i wystrzegać się przedwczesnej oceny. Chory przedstawia swe Steindler odróżnia w zależności od sposobu powstania:
dolegliwości przeważnie chaotycznie: używa różnych określeń dla scharaktery- • ból spontaniczny - wskazujący na bezpośrednie podrażnienie elemcnl
zowania bólu. Oto kilka najczęściej przytaczanych przymiotników bólu: ostry, nerwowych na jakimkolwiek poziomie przez czynnik mechaniczny lub
kłujący, tnący, przeszywający, świdrujący, rwący, szarpiący, strzelający, rozsa- tologiczny, zapalny, nowotworowy,
dzający, uciskający, kurczowy, gniotący, miażdżący, ciągnący, opasujący, piekący, • ból wywołany naciskiem,
tępy, nudny, promieniujący, połączony z drętwieniem, mrowieniem, pieczeniem itd. • ból spowodowany ruchem - jeśli ruch bierny powoduje ból, jesl to o/n
Ból wywołuje nieraz u chorego głębokie reakcje psychiczne, np. lęk, strach zajęcia samego stawu lub tkanek otaczających staw (ścięgna, poche1
czy depresję. Wyłania się wtedy problem, w którego rozwiązanie musi się włączyć ścięgien, kaletki),
psycholog.
• ból wskutek czynnościowego przeciążenia - ustępujący po wyłączc
Mimo chaotyczności opisu objawów bólowych pacjenta, należy zawsze znaleźć
czynnika przeciążenia.
jakąś logikę w jego wypowiedziach. Nie może być inaczej, skoro ból jest odczuciem
Należy jeszcze dodać ból pochodzenia naczyniowego. C/ynnik nue/.ynu
przenoszonym przez anatomiczne struktury układu nerwowego, podob-! nie jak
«Klj.»,rywa wprawdzie decydującą, choć pośrednią rolę we wszystkich itnonoh
wrażenia wzrokowe, słuchowe czy też dotyk.
powstawania bólu. W niektórych jednak stanach patologicznych narządu ru
Do oceny bólu należy dokonać systematycznej analizy, rozpatrując po kolei
sposób pojawiania się bólu, jego charakterystyczne cechy oraz lokalizację. tmiany naczyniowe tak dominują w obrazie klinicznym, że uzasadnia to ich
«Mlivbnienie jako czynnika wywołującego ból. Należy tu wymienić zespół V<
9.4.1. Sposób pojawiania się bólu mana, zespół Sudecka, obrzęki pooperacyjne kończyn, na które nieumiejętnie
Ból może się pojawiać bez uchwytnej dla chorego przyczyny lub ze znanego! H»/ono opatrunki gipsowe.
powodu ostro i gwałtownie (np. ból palucha w napadzie dny lub też po urazo«J 9.4.2. Objawy towarzyszące odczuwaniu bólu
wym złamaniu kości). Innym razem początek bólu jest powolny, przerywany lub]
Niekiedy musimy się upewnić, czy rzeczywiście okolica wskazana przez < rrgo
ciągły, stopniowo się nasila. Okresy bólowe mogą się przeplatać z bezbólowymii
jest miejscem bólu. W takim wypadku należy sprawdzić występowanie
(charakter nawrotowy bólu). Nasilenie bólu ma czasem cechy charakterystyczne.
zazwyczaj towarzyszących zjawisku odczuwania bólu.
Znane są nasilenia nocne w neuralgiach korzeniowych i tutaj ból zaostrza dodat-
kowo kichnięcie lub kaszel. W zwyrodnieniowych stawach ból jest często naj- 1. Objaw Mannkopfa-Rumpfa - uciskowi bolesnego miejsca towarz]
większy rano, podczas wykonywania przez chorego pierwszych kroków. przyspieszenie tętna.
Ból może istnieć niezależnie albo być uwarunkowany okolicznościami, które 2. Objaw Parrota - ucisk bolesnego miejsca pociąga za sobą rozszerz
go wywołują lub nasilają. Może więc ujawnić się pod wpływem ucisku lub opu- źrenicy.
kiwania, występować tylko podczas stania, w trakcie określonego ruchu lub też 3. Objaw Miillera - uciskowi bolesnego miejsca (w momencie odwróć
dopiero w końcowej fazie ruchu. Niekiedy ból pojawia się po przejściu pewnej uwagi chorego) towarzyszy często zaczerwienienie twarzy.
odległości, np. w zestarzałym, przewlekłym podwichnięciu stawu biodrowego.
9.4.3. Lokalizacja bólu
Chory potrafi czasami zlokalizować ból ściśle, a czasami ma z tym trudnośt i
wskazuje raczej okolicę ciała, która go boli, niekiedy zaś nie umie wypowied/ia
się czy go boli np. biodro, czy udo.
9.4.4. Ból skórny
Bolesne pole na powierzchni skóry można precyzyjnie określić. Jest ono skut-
kiem procesów patologicznych w samej skórze lub drażniących ją bezpośrednio, W
patologicznych stanach pni nerwowych, zaopatrujących skórę w czuciowe za-
kończenia, lub też w chorobach narządów wewnętrznych, połączonych z promie-
niowaniem bólu na określone segmenty skóry, wykazuje ona nieraz nadwrażlU
wość dotykową (hiperalgezja).
9.4.5. Ból głęboki
W większości chorób narządu ruchu punkt bólowy znajduje się w głębokie!
warstwach tkanek. Im głębiej on leży, tym trudniej go określić i tym bardziej j< on
rozlany. Tkanki bowiem, które otaczają pierwotny punkt bolesny, stają SM
wrażliwe — bolą. Ból wychodzący z pierwotnego punktu promieniuje na odlegL
tkanki. Obszar bolesnych tkanek, otaczających pierwotny punkt bólu, jest nieraz]
duży. Niekiedy w obrębie tych tkanek tworzą się punkty szczególnej wrażliwo«j
ści, tzw. punkty bólu przeniesionego. Bolesność przeniesiona na tkanki otaczaji ce
przesłania pierwotny punkt bólu, a obecność punktów bólu przeniesionego ciemnia
ocenę topografii bólu.
Nacisk na pierwotny głęboki punkt bólowy wywołuje natychmiastową cję w
formie nasilenia bólu przeniesionego. Odwrotnie ucisk na punkt przenit sionego
bólu nie zwiększa bolesności w samym głębokim pierwotnym punkck Badający
więc nieraz stają przed trudnym zadaniem, polegającym na odróżnu niu
przeniesionego punktu bólu od pierwotnego. Sam pacjent nie ułatwia sytua«| cji, nie
odczuwa bowiem miejsca pierwotnego bólu, wskazuje przeto najczęścu na punkty
bólu przeniesionego i widzi w nich siedlisko choroby. Znana jest es sto popełniana
pomyłka polegająca na tym, że pacjent skarży się na ból w koi nie, a tymczasem ma
chore biodro.
9.4.6. Ból segmentarny
Sytuację w ocenie bólu komplikuje jeszcze jego wpływ na inerwację zajętegc.
obszaru. Ból miejscowy może powodować reakcje w układzie autonomicznym —j
współtowarzyszące bólowi. Wyrazem ich są: nudności, wymioty, pocenie się i
objawy naczyniowe przeważnie w formie naczyniowego kurczu obwodowegot
bradykardii, rozszerzenia źrenic. Reakcje te wywołują u pacjenta uczucie choro-
Wskutck tego pojawia się kurt1/ mięśni, których unerwienie należy do hol «}-i»
sektora, kurcz ten wywołuje znów ból, a ból z kolei kurcz. Wy l war/u s • l/.i l
błędnego koła.
Mol w punkcie przeniesionym rzadko jest silny. Jeśli naciska się palcem jtuikt
bólu przeniesionego, nasilenie bólu wzrasta proporcjonalnie do nacisk t «/. ISIMII
pozostaje na poziomie wyjściowym. Nacisk natomiast na picrwoti !*wkt bólu
wywołuje nieproporcjonalne do nacisku wzmożenie bólu, a chory i •gu|r cY.ęsto
krzykiem i ruchem obronnym.
r.R-jcnt przeważnie nie zna położenia swego pierwotnego punktu bólu, dop<! go
osoba badająca nie wykryje - a to z kolei jest nieodzowne do rozpoznał i M s 1.1
lenia racjonalnego planu leczenia.
W niektórych przypadkach rozważne posługiwanie się znieczuleniem mi
nowym może wyjaśnić wątpliwości. Trafienie w pierwotny punkt bólu i /Ji i
/ulrnie dają natychmiastowy efekt. Ból zanika całkowicie również w obs/ai bólu
przeniesionego, oczywiście na czas działania znieczulenia. Znieczulenie i loiuusi
punktu bólu przeniesionego może zmniejszyć ból i dać nawet pcw f frkt
psychologiczny, lecz nie usuwa całkowicie odczuwanej przez pucjcntu l IrMiości.
9.4.7. Ból przeniesiony z innych układów na narząd ruchu
/.nany jest wpływ bólu pochodzenia nerwowego na układ mięśniowy,
tkolioza bólowa w korzennej rwie kulszowej.
Kcllgren zwraca uwagę, że ból w brzuchu w połączeniu z bólem w pmw burku,
w obrębie C3, C4 i C5 wskazuje na podrażnienie przepony. Chory na i IT w okresie
zaawansowanej niewydolności krążenia śpi często w pozycji nieci cTj. Podczas snu
głowa opada mu do przodu i powoduje rozciąganie więzi miedzykolcowych
szyjnych i górnych piersiowych, czego wynikiem jest praw ttony ból w klatce
piersiowej. Powyższa sytuacja niepokoi chorego, którą oc< juko ból serca. Solidny
masaż okolicy karku i grzbietu wszystko wyjaśnia.
Bóle brzucha są często wywołane chorobami kręgosłupa (np. podejrzi
choroby nerek - w nie rozpoznanej gruźlicy kręgosłupa). Dotyczy to rówi
klatki piersiowej, np. neuralgia międzyżebrowa, towarzysząca zmianom zw;
dnicniowym kręgosłupa piersiowego, imituje ból w dusznicy bolesnej, a w
dolegliwości kobiecych w podbrzuszu w rzeczywistości pochodzi od kregoiłi Hol w
linii pośrodkowej ciała z przodu jest pochodzenia trzewnego, ból w posrodkowej z
tyłu pochodzi od kręgosłupa.
Ocena bólu jest tym bardziej trafna, im wnikliwsza będzie jego analiza, l
Klawą analizy jest precyzyjna, topograficzna lokalizacja źródła bólu, oparta ni łosci
obrazu klinicznego.
9.5. Badanie stanu mięśni /\ /.uwęzić do 0,5 cm, gdy/, pr/.yrost masy mięśniowej w obwod/.ie o l i
n.i)1..i od terapeuty wielkiego wkładu pracy. N.iUv,y pamiętać o tym, że
9.5.1. Zanik mięśni obwody kończyn się zmieniają. Obwód korio
• pii/scji, w której mięsień jest w stanie skurczu, jest większy od obwodu i
Przy ocenie stanu mięśni zwracamy uwagę czy doszło do zaniku mięśni k mi -/..nrj',0 podczas rozluźnienia mięśni. Kończyna, w której występuje lemlc
czyn w całości, czy też tylko pewnych grup mięśniowych lub poszczególna h &> powstawania obrzęków, będzie u pacjenta w pozycji stojącej miała wie!
mięśni. Uogólniony zanik mięśni bywa skutkiem bezczynności kończyn (nj> «•!• wody niż u leżącego. Obwody stawów zwiększają się, gdy wypełniają, je
w niedowładach połowiczych). Ograniczony zanik może być następstwem •icKi. lub gdy grubieje ich błona maziowa. Ze zwiększeniem obwodu stawu i %
uszkodzenia neuronu obwodowego, a więc bądź to komórek ruchowych rdzenia /oto w parze zmniejszenie obwodów przylegających części kończyny / JM «iu
kręgowego, bądź też nerwu obwodowego (w zapaleniach wielonerwowych zanik /.ui i ku mięśniowego, przy czym mięśnie jednostawowe zanikają s/y ( i /n.u
występuje w odcinkach odsiebnych kończyn z niektórymi wyjątkami, jak np, /niej niż mięśnie dwustawowe.
w pewnych postaciach zespołu Guillaina-Barre'go). W chorobie Heinego-Medi- l'r/y wykonywaniu pomiarów obwodów należy podać pozycje badanego
na często spotyka się zanik odosobnionego mięśnia lub grupy mięśniowej, npt uło/niie kończyny górnej (czy zwisa z wyprostowanym łokciem, c/y łokieć
mięśnia naramiennego lub mięśni prostowników w obrębie ud. /K>vty pod kątem prostym, lub też ramię jest uniesione do poziomu, a łokieć* i IN
poci kątem prostym). Poza tym pomiaru dokonuje się na kilku poziomach
, * /vny, określając dokładnie miejsce pomiaru, tj. podając odległość od wyn
9.5.2. Przerost mięśni łokciowego tak dla ramienia, jak i przedramienia.
M i e j s c a dokon yw ania pomiarów o b w o d ó w k o ń c / y n y £ nr
Rzekomy przerost mięśni, jak np. w kończynach górnych - naramiennego lul
dwugłowego, w dolnych - mięśnia brzuchatego łydki, spotyka się często w nie*jj l (ryć. 126)
których postaciach postępującej dystrofii mięśniowej (tzw. postać rzekomo prze-
rostowa, typ Duchenne'a).
9.5.3. Drżenie mięśniowe ,
i
Ważną rzeczą jest, aby w przebiegu mięśnia zwrócić uwagę na obecność drżeń
pęczkowych. Drżenie pęczkowe i włókienkowe występuje w mięśniach* które
ulegają zanikowi na skutek uszkodzenia neuronu obwodowego, najczęściej w
przebiegu powolnej choroby w komórkach rogów przednich rdzenia lub jądef
ruchowych pnia mózgu. Drżenie takie, zazwyczaj silnie wyrażone w wielu mię-j
śniach, jest dość znamienne dla stwardnienia bocznego zanikowego, zdarza siei
również w drobnych mięśniach rąk, w jamistości rdzenia, w postępującym rdze-
niowym zaniku mięśni typu Arana-Duchenne'a. Drżenie nie występuje w zaniku
mięśni na skutek zapalenia rogów przednich rdzenia.
9.5.4. Pomiary obwodów masy mięśniowej
Pomiary obwodów służą do oceny przyrostów lub ubytków masy mięśniowej.
Częstotliwość pomiarów obwodowych jest znacznie większa niż pomiarów dłu-
gości. Szybkość zmian zachodzących w tkance mięśniowej pod wpływem masażu
izometrycznego lub ćwiczeń ruchowych skłania nas do wykonywania pomiarów co Ryć. 126. Pomiar obwodów kończyny górnej: a - obwody ramienl i
7-10 dni. Przy zmianach obrzękowo-wysiękowych stawów powinno się je przedramienia, b - pomiar ramienny krótki, c -pomiar ramienny dli
powtarzać jeszcze częściej, co trzy, pięć dni. Ponadto dokładność pomiarów
1. Pomiar ramienny krótki - mierzy się odległość od górnej krawędzi dołu W sytuacji narastającego
pachowego na przedniej stronie tułowia do przykręgosłupowej krawęd/i itbi/eku pożyteczny jest o b j a w
łopatki. p o d w i ą z k o w y Mielniko-
2. Pomiar ramienny długi - mierzy się odległość od wcięcia szyjnego rękojc w a. W okolicy badanej nakłada
ści mostka do krawędzi przykręgosłupowej łopatki. s K* luźno na skórę dwie
3. Pomiar na wysokości fałdu pachowego - na wysokości dolnego brzegu podwiązki i przylepia przylep-
przyczepu mięśnia piersiowego większego. ieni. Podwiązki wrzynają się
4. Pomiar w połowie ramienia - w odległości 15 cm od szczytu wyrostka łok- w skórę tym szybciej, im szyb-
ciowego. v jej narasta obrzęk.
5. Pomiar przez staw łokciowy - taśmę centymetrową kładziemy na wyrostku Przy amputacjach jedno-
łokciowym i obu nadkłykciach kości ramiennej. Hitonnych pomiarów obwodów
6. Pomiar w bliższej jednej trzeciej przedramienia — 10 cm od szczytu wyrostka dokonujemy w następujący sposób:
łokciowego kości łokciowej. na kikucie znajdujemy obwód na
7. Pomiar przez staw promieniowo-nadgarstkowy - taśmę układamy na wy- wysokości 5 cm od pła-s/v/.yzny
rostkach rylcowatych obu kości przedramienia; musi być ułożona prosto- amputacji, następnie odmierzamy
padle do osi długiej przedramienia. odległość między po/,iomem
M iej s ca d o k o n yw a n i a p o m i a r ó w o b w o d ó w k o ń c z yn y d o l nej tego obwodu a s/,czytem krętarza
(ryć. 127) większego (w przypadku
1. Obwód połowy miednicy (tzw. ocena masy mięśni pośladkowych) - od linii amputacji uda) lub szparą
środkowej tylnej (szpary pośladkowej) do krętarza większego. zewnętrzną stawu kolanowego (w
2. Obwód na wysokości krocza - taśma ustawiona prostopadle do osi długiej przypadku ampu-lacji podudzia) i
kończyny dolnej; mierzymy na wysokości krocza. oznaczamy tę odległość na
3. Obwód na wysokości 20 cm od podstawy rzepki - informuje o stanie mięśni, zdrowej kończynie. W ten sposób Ryć. 127. Pomiar obwodów kończyny dolnej: u
głównie mięśnia czworogłowego, obrzękach, stanach zapalnych, guzach. otrzymujemy jednakowy poziom wody uda i podudzia, b - obwód polowy miód
4. Obwód na wysokości 10 cm od podstawy rzepki - pomiaru dokonujemy w pomiarów na kikucie i na
najwęższym miejscu uda. kończynie zdrowej. Pozostałe pomiary obwodów wykonujen poziomach
5. Obwód kolana przez środek rzepki - daje obraz zniekształcenia kolana (np. podanych powyżej.
wysięk). W przypadku amputacji obustronnej obwody mierzymy podobnie, z ty
6. Obwód podudzia na poziomie 15 cm od szczytu rzepki - pomiar najwięk- obwód na wysokości 5 cm od płaszczyzny przecięcia znajdujemy najpierw r
szego obwodu podudzia. kucie krótszym.
7. Obwód przezkostkowy - pomiar ten ma znaczenie w ocenie dynamiki
obrzęków po złamaniach, w obrzęku Sudecka itp. 9.6. Badanie ruchów biernych i napięcia mięśniowego
Istnieje jeszcze pomiar obwodu stopy, który przeprowadzamy w przypadkach
asymetrycznych zmian, obrzęków na poziomie najczęściej w okolicy szyjki I kości Ruchy bierne badamy w ten sposób, że wykonujemy kończynami l w
śródstopia i u podstawy V kości śródstopia. każdym stawie osobno i stwierdzamy jaki jest ich zakres - prawidłow;
W przypadkach zmian chorobowych ograniczonych do jednego odcinka koń- ograniczony. Ograniczenie ruchów w stawach może być spowodowane Zfli
czyny (obrzęk, guz), mierzymy dodatkowo najszerszy obwód tej okolicy i po- mi miejscowymi w samych stawach albo też zmianami w mięśniach. Ograł
równujemy ze stroną symetryczną. Przy widocznej dynamice chorobowej można nic ruchów w stawach bywa wynikiem przykurczy powstałych na skutek cl
obrysować dermografem np. granice guza. układu nerwowego, długotrwałego unieruchomienia czy chorób stawów.
Przykurczę mięśni na podłożu neurologicznym mogą się wytworzyć alłx> w i MC również poza plastye/nym charakterem napięcia mięśniowego lic/nc <
efekcie przewlekłego wzmożenia napięcia mięśni, zazwyczaj w zginaczach In! > .-. s po/.apiramidowe.
prostownikach, albo też w następstwie przewagi czynności mięśni nieporażoiiM \\ (>bni/one napięcie mięśniowe występuje we wszystkich choroba* .«.
nad porażonymi, albo wreszcie z powodu nieprawidłowego ułożenia końc/\n
których zachodzi uszkodzenie łuku odruchowego, a więc w schorzeniach di , /m
niedowładnych.
iowych (aferenmych), ruchowych (eferentnych) lub odcinka ośrodkowe *
Napięcie mięśni badamy w ten sposób, iż jedną ręką wykonujemy na pr/c nl/eniu. Stopień obniżenia napięcia mięśni zależy od rozległości uszkodzcr
mian w danym stawie powoli i szybko ruchy zgięcia i prostowania, a drugą ręku Stwierdzamy więc hipotonię mięśni w schorzeniach tylnych korzeni, w UKZ,
palpacyjnie oceniamy odpowiednie mięśnie. Ze stopnia oporu, jaki przy takich
«l/miach nerwów obwodowych, w zapaleniu rogów przednich rdzeniu, w t
ruchach biernych stawiają mięśnie, określamy ich napięcie. Napięcie mięśniowe w
kłutych przypadkach poprzecznego uszkodzenia rdzenia (w świeżych i całko iv
warunkach chorobowych może być zwiększone lub obniżone. W razie istnie« nią
h uszkodzeniach poprzecznych rdzenia w górnych jego odcinkach, jak r< nnv
hipertonii badamy czy ma ona charakter hipertomii piramidowej, czy pozapi-
ramidowej. niekiedy i w dolnych), występuje atonia mięśni wraz z zanikiem ws/.ystk
tnllUChÓW.
Wzmożone napięcie mięśni typu piramidowego powstaje we wszystkie
schorzeniach połączonych z uszkodzeniem drogi piramido wej, tj. korowo-rdz*- W trakcie badania poprzez wykonywanie ruchów biernych w stawach wy«,
niowej. Charakteryzuje się ono niejednakowym napięciem agonistów i antagonistów warny nadmierny luz; dotykając mięśni stwierdzamy również ich wiolk* W
oraz powolnym ustępowaniem oporu w miarę powtarzania ruchów bier nych. / wiązku ze spadkiem napięcia masa mięśniowa dość szybko zanika.
Tego rodzaju wzmożone napięcie określamy jako napięcie sprężynowe lul
scyzorykowe (tzn. takie, jakie spotykamy w pierwszej chwili otwierając lub za--| 9.7. Badanie ruchów czynnych i siły mięśniowej
mykając scyzoryk: na początku ruch napotyka silny opór, który następnie zosta*] je
pokonany i dalszy ruch odbywa się już zupełnie swobodnie; szczególnie jaskrawo Ruchy czynne badamy polecając choremu poruszać kończynami we WM ku h
to występuje w czasie wykonywania szybkich i nagłych ruchów kończyn). stawach, poczynając od stawów dużych. Zwracamy uwagę na spruwnofw i hów,
Stwierdzenie wygórowanego napięcia mięśniowego typu piramidowegł wskazuje ich szybkość i zakres. Następnie , aby przekonać się o tym, czy nic ma
na istnienie uszkodzenia piramid, ale nie informuje o poziomie teg< uszkodzenia, wielkiego niedowładu jednej kończyny górnej lub dolnej, polecamy choremu
które może zaistnieć w jakimkolwiek odcinku drogi korowo-rda niowej (półkule woli podnosić kończyny, a potem przy zamkniętych oczach utrzymywu w
mózgu, torebka wewnętrzna, pień mózgu, rdzeń kręgowy). Ii. dalej od kory mózgu spokoju wyciągnięte przed siebie, po czym stopniowo je opuszczać. W f
znajduje się ognisko chorobowe na drodze piramidowej tym intensywniej p.ulku istniejącego nieznacznego niedowładu zauważymy następujące 3 obji
występuje hipertonia mięśni. Zwiększonemu napięciu mięśnie wemu pochodzenia • kończynę niedowładną pacjent unosi później w porównaniu 7. końc
piramidowego towarzyszy zarazem wzmożenie odruchów głębokich, tj. zdrową (ryć, 128),
okostnowych i ścięgnowych, oraz pojawienie się odruchów patolc gicznych. • przy utrzymywaniu uniesionych obu kończyn, kończyna niedowładną
Wzmożone napięcie mięśniowe, zależne od uszkodzenia układu pozapirami-^ znacznie opada lub jest niżej ustawiona,
dowego, jest stałe na początku i na końcu ruchu oraz jednakowe w agonistach^ i
antagonistach, wskutek czego przy ruchach biernych wyczuwa się nie słabnący opór
na obu wymienionych grupach mięśni; jest to wzmożone napięcie o charakterze
plastycznym, woskowym, a nie sprężynowym. Hipertonię mięśni pochodzenia
pozapiramidowego określamy jako sztywność mięśniową. Kończynę sztywną
łatwiej można prostować albo zginać niż kończynę spastyczną. Mimo sztywności
łatwiej udaje się ustawić kończynę w tym lub innym ułożeniu w zespole
pozapiramidowym niż w niedowładzie spastycznym, kończyny więc są bardziej
„plastyczne" w pierwszym niż w drugim zespole chorobowym. Stwier-
jest niedowład połowiczy kurczowy. Odruchy brzuszne mogq ulegać wzmc n ui,
np. w wiądzie rdzenia, nerwicach, drżączce poraźnej.
Oprócz powszechnie znanych odruchów brzusznych skórnych, • wlfC
wicrzchniowych, istnieją odr uch y b r z us zn e m i ę ś n i o w e , które ml
/aliczyć do odruchów ścięgnowych, czyli głębokich. Można je wywołać t h do j
strony osobno uderzając młotkiem w łuk żebrowy; wówczas widoczny skurcz
mięśni brzucha po tej samej stronie. W przypadkach obustronnego usz d/.enia dróg
piramidowych, a więc w porażeniu kurczowym dolnym, zanik oc chów skórnych
brzusznych - przy wzmożonych odruchach brzusznych miesi wych - wskazuje, iż
ognisko chorobowe w rdzeniu leży powyżej odcinka Tti
O d r u c h y n o s id łow e ( j ą d r o w e ) (ryć. 139) wywołujemy u pacjt w
pozycji stojącej lub leżącej przez podrażnienie szpilką wewnętrznej wierzchni
uda w okolicy przywodzicieli; wówczas jądro po stronie podrażnić się unosi.
Ośrodek rdzeniowy odruchu nosidłowego znajduje się na poziomie cinka
rdzeniowego LI bądź LI - L2. Odruch nosidłowy zanika lub ulega O bieniu we
wszystkich schorzeniach, w których zajęte są łuki odruchowe od Tl do L2 oraz w
uszkodzeniach dróg piramidowych.
9.12.Badanie odruchów patologicznych kłego, rutynowego badania pacjenta to:
Odruch
Odruchy patologiczne występują wraz ze wzrostem napięcia mięśniowego, Babińskiego -
podrażnienie skóry Ryć. 140. Badanie
wzmożeniem odruchów głębokich we wszystkich uszkodzeniach dróg piramido odruchu Babińskiego
podeszwy, zwłaszcza jej po-
wierzchni bocznej,
wywołuje nadmierne
prostowanie palucha z
wachlarzowatym
rozczapierzeniem (odwo-
dzeniem) pozostałych
palców, często również
wraz z ich zgięciem
podeszwo-wym (ryć. O d r u c h R o s s o l i m o - szy
Ryć. 141. Badanie kie, krótkie i sprężyste uderzeń w
odruchu Rossolimo opuszki palców stopy wywołu
140). zgięcie podeszwowe i rozczapie
nie palców. Odruch Rossolimo najl
*—
polega na obserwacji zabarwienia
skory ręki opuszczonej wzdłuż ciała i
/iniany tego zabarwienia z chwilą
uniesienia ręki. Uniesienie ręki z prawi
(iłowym unaczynieniem powoduje
s/.ybkie zapadnięcie żył bez zmiany
/.ibarwienia skóry. Zasinienie ręki
ustępuje po jej uniesieniu; świadczy to
o umiarkowanym zastoju i dobrej
drożności układu żylnego. Utrzymy-
wanie się zasinienia podczas elewacji Ryć. 14.1.T0M
clcwucji
kończyny jest wykładnikiem trwałego
zastoju żylnego.
P r ó b a t e r m i c z n a - rękę badanego umieszczamy pod strumieniem
zimnej wody. W przypadku zaburzeń naczynioruchowych (np. choroba Raynauda)
następuje zblednięcie palców i pojawia się ból. Zmiany te ustępują z chwilą
ogrzania ręki pod li mieniem ciepłej wody. Gdy czynność naczynioruchowa jest
cm, na lędźwiowy 19 cm. Łączna długość części kostnej stanowi trzy
9.15.Badanie kręgosłupa
kompensuje je bowiem i dzięki temu chory może trzymać kończyny dolne pła-
sko na stole.
Ryć. 149. Badanie giętkości kręgosłupa w klęku podpartym: naprzemienne wyginanie krę-
gosłupa z lordozy w kifozę totalną