Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika

WICZENIE 13 BADANIE CZUJNIKW UKADU DOLOTOWEGO SILNIKA

Wprowadzenie W produkowanych obecnie pojazdach sterowanie prac silnika jest

skomplikowanym procesem, w ktrym musz by uwzgldniane biece parametry pracy pojazdu. Zintegrowany ukad wtryskowo-zaponowy ma do spenienia cztery zasadnicze funkcje: sterowanie ktem wyprzedzenia zaponu i wtryskiem paliwa wg optymalnego algorytmu, ograniczanie zuycia paliwa, zmniejszenie emisji szkodliwych gazw,

zwikszenie niezawodnoci dziaania ukadu wtrysku zaponu.

Regulacja czasu wtrysku paliwa odbywa si na podstawie sygnau iloci powietrza dostarczanego do silnika i sygnau prdkoci obrotowej silnika przy uwzgldnieniu rozmaitych korekt. Korekcja nastpuje zarwno w trakcie rozruchu silnika, jak i w trakcie normalnej pracy. W czasie rozruchu silnika, czyli zmieniajcej si prdkoci obrotowej, elektroniczna jednostka sterujaca (EJS) okrela czas trwania wtrysku na podstawie temperatury pynu chodzcego i przeprowadza korekt wynikajc z rnic temperatury powietrza dolotowego i zmiany napicia akumulatora. W trakcie normalnej pracy korekcj przeprowadzana jest: na podstawie temperatury powietrza dolotowego (czujnik temperatury powietrza dolotowego), Przy zmianie temperatury zmienia si gsto powietrza, co wpywa na skad spalin. Korekta dawki paliwa o 10% do 20%. po rozruchu silnika (czujnik temperatury pynu chodzcego),

152

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika Niska temperatura pynu chodzcego podwojenie dawki paliwa. przy nagrzewaniu silnika (czujnik temperatury pynu chodzcego), Przy zimnym silniku paliwo sabo paruje, std konieczno zwikszenia a do podwojenia iloci wtryskiwanego paliwa). przy duych obcieniach silnika (czujnik kta otwarcia przepustnicy lub pomiary iloci powietrza), Zwikszenie dawki o 10% do 30%. w stanach przejciowych (przyspieszanie lub zwalnianie) (czujnik prdkoci obrotowej), Odpowiednio zwikszanie lub zmniejszanie dawki paliwa. metoda sprzenia zwrotnego nie obowizuje przy rozruchu, nie obowizuje przy duych obcieniach, nie obowizuje przy temperaturze pynu chodzcego niszej od zaoonej, nie obowizuje przy zbyt ubogiej lub zbyt bogatej mieszance, nie obowizuje przy odciciu paliwa, w przeciwnych wypadkach obowizuje sprzenie zwrotne zwikszenie dawki paliwa przy sygnale z czujnika tlenu. Korekta o maksymalnie 20%. Schemat funkcjonalny dwch popularnych ukadw elektronicznego wtrysku paliwa przedstawiono na rys.13.1 i 13.2. Ukad L-Jetronic (z niem. Luft powietrze) i D-Jetronic (z niem. Druck cinienie) rni si zasadniczo sposobem pomiaru iloci powietrza doprowadzanego do silnika. Rwnie sterowanie ktem wyprzedzenia zaponu wymaga uwzgldnienia aktualnych parametrw pracy silnika. Procedur wyznaczania kta wyprzedzenia zaponu przedstawiono na rys.13.3. Z powyszych uwag wynika, e praca ukadu wtrysku i zaponu wymaga kilku zasadniczych elementw: elektronicznej jednostki sterujcej (sterownik mikroprocesorowy), elementw wykonawczych (np. wtryskiwacze paliwa), czujnikw dostarczajcych biecych informacji o pracy silnika.

153

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika

Powietrze

Przeplywomierz

Kolektor dolotowy

przepyw

Wtryskiwacz paliwo dawka

Silnik prdko obrotowa Jednostka sterujaca

Rys. 13.1. Schemat funkcjonalny ukadu L-Jetronic

Powietrze

Kolektor dolotowy

wtrysk

Czujnik cinienia w kolektorze dolotowym

Wtryskiwacz paliwo dawka

Silnik cinienie prdko obrotowa Jednostka sterujca

Rys. 13.2. Schemat funkcjonalny ukadu D-Jetronic

154

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika Aby czujnik mg wsppracowa z elektronicznym sterownikiem musi by speniony warunek dopasowania sygnau z czujnika do postaci wymaganej przez sterownik. Warunek ten jest speniony dziki zastosowaniu ukadw dopasowania sygnau wykonanych w postaci zintegrowanej. Ukady te montowane s po stronie czujnika lub po stronie sterownika. W ukadach wtrysku i zaponu stosowane s rne rodzaje czujnikw, w zalenoci od mierzonych wielkoci fizycznych. Do podstawowych wielkoci nale: prdko obrotowa, ilo zasysanego powietrza (przepyw, cinienie), temperatura, pooenie. Oczywicie czujniki wielkoci fizycznych stosowane s rwnie w innych obwodach samochodu poza napdowym, np. w ukadzie hamulcowym, kierowniczym, w ukadzie sterowania prac skrzyni biegw itd.

155

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika

Kt wyprzedzenia zaponu
PRACA ROZRUCH

Wyznaczanie kta wyprzedzenia zaponu

Wyznaczanie kta wyprzedzenia zaponu Statyczny kt wyprzedzenia zaponu

Statyczny kt wyprzedzenia zaponu

Podstawowy kt wyprzedzenia zaponu

Korekcja kta wyprzedzenia zaponu

Prdko obrotowa silnika

Obcienie silnika Korekcja kta w fazie nagrzewania silnika Korekcja kta dla przegrzanego silnika Korekcja kta przy recyrkulacji spalin Korekcja kta przy zmianach obcienia silnika Korekcja kta wyprzedzenia zaponu trybu awaryjnego Korekcja kta przy stabilizacji biegu jaowego silnika

Korekcja kta w czasie spalania stukowego Korekcja kta w czasie pracy sondy lambda

Rys. 13.3. Procedura wyznaczania kta wyprzedzenia zaponu

156

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika Pomiar temperatury a) Zastosowanie czujnikw temperatury Przykady zastosowania czujnikw temperatury: pomiar temperatury powietrza w przewodzie dolotowym, pomiar temperatury silnika, regulacja temperatury wntrza pojazdu, pomiar temperatury spalin, pomiar temperatury oleju silnikowego, pomiar temperatury paliwa. W ukadzie wtryskowo-zaponowym czujnik temperatury powietrza umieszczony jest w ukadzie dolotowym silnika. Wraz ze zmian temperatury zmienia si objto i gsto powietrza. Sygna z tego czujnika wraz z sygnaem z czujnika cinienia dolotowego (ukad D-Jetronic) dostarcza informacji potrzebnych do obliczenia masy powietrza zasysanego przez silnik. W przypadku zastosowania przepywomierza powietrza w ukadzie dolotowym (ukad L-Jetronic) sygna z czujnika temperatury powietrza wykorzystywany jest do korekcji czasu wtrysku. Powyej temp. 20 C dawka paliwa jest zmniejszana, poniej zwikszana. Czujnik moe by zlokalizowany w trzech miejscach. W ukadzie z przepywomierzem powietrza czujnik jest zintegrowany z przepywomierzem natomiast w wersji bez przepywomierza czujnik jest umieszczony w kolektorze dolotowym. Trzecia lokalizacj stanowi zesp wtryskiwacza Czujnik temperatury silnika wbudowany jest w ukad chodzenia silnika i mierzy temperatur pynu chodzcego. Element ten ma dwojakie znaczenie, ostrzega kierowc przed przegrzaniem silnika oraz wpywa na dawk wtryskiwanego paliwa. Sygna ten jest take wykorzystywany do korygowania kta wyprzedzenia zaponu oraz wzbogacania mieszanki przy powtrnym uruchomieniu silnika. Gdy temperatura silnika jest niska dawka wtryskiwanego paliwa jest wiksza, natomiast przy wysokiej temperaturze dziaanie ukadu jest odwrotne. Czujnik temperatury paliwa jest wbudowany w ukad zasilania paliwem w czci niskocinieniowej. Znajomo temperatury paliwa pozwala na dokadne obliczenie dawki wtrysku.

157

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika Pomiar temperatury gazu w katalizatorze jest szczeglnie wanym sygnaem diagnostyczno-kontrolnym. Prawidowa temperatura spalin decyduje o sprawnoci katalizatora, chronic go przed przegrzaniem. Ochrona taka moe przyj charakter procedur regulacji bez sztucznego ograniczania mocy silnika podczas kalibracji algorytmu sterowania. Sygna z czujnika temperatury oleju silnikowego uywany jest do obliczania okresw obsugowych. Jest to moliwe, poniewa zuycie materiaowe oleju ma duy wpyw na jego sprawno temperaturow. Czujniki temperatury wykorzystywane s rwnie w elektronicznych ukadach klimatyzacji, dziki czemu mona utrzymywa sta, zadan przez kierowc temperatur wntrza, w ukadach bezpieczestwa (obserwacja pozycji pasaera przy sterowaniu poduszk powietrzn) i in.

b) Rozwizania techniczne czujnikw temperatury Ze wzgldu na zasad dziaania czujniki temperatury mona podzieli na dwie grupy: czujniki dotykowe, czujniki bezstykowe. Metoda dotykowa pomiaru temperatury polega na tym, e czujnik pomiarowy wymaga bezporedniego styku z mierzonym medium. Spotykane w motoryzacji rozwizania techniczne takich czujnikw to: rezystory NTC ze spiekw ceramicznych, rezystory metalowe PTC cienko- lub grubowarstwowe, rezystory grubowarstwowe (PTC/NTC), monokrystaliczne rezystory krzemowe-pprzewodnikowe (PTC), termoelementy (termopary), zaporowe warstwy pprzewodnikowe (diody, tranzystory). Dziaanie czujnikw bezstykowych takich rozwiza technicznych to: bolometr, czujnik ze stosem termoelektrycznym, czujnik obrazu (termowizja). 158 polega na wyznaczaniu temperatury mierzonego medium na podstawie jego promieniowania podczerwonego. Przykady

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika c) Czujnik temperatury pynu chodzcego Do bada na stanowisku laboratoryjnym zosta uyty czujnik temperatury pynu chodzcego silnika firmy BOSCH. Wsppracuje on z ukadem jednopunktowego wtrysku paliwa BOSCH MONO-MOTRONIC. Czujnik ten zawiera w swojej obudowie zbudowany ze spieku ceramicznego termistor typu NTC (z ang. Negative Temperature Coefficient) (rys. 13.4). Rezystancja czujnika maleje wraz ze wzrostem temperatury (ujemny wspczynnik temperaturowy). Czujniki NTC (lub podobne do nich PTC Positive Temperature Coefficient, czyli o dodatnim wspczynniku temperaturowym) charakteryzuj si duym zakresem pomiarowym oraz niskimi kosztami. Rezystory te tworzone s z tlenkw metali cikich i oksydowanych krysztaw mieszanych i wytwarzane s w ksztacie pereki lub pytki. Najczciej stosuje si trzy miejsca zamocowania czujnika temperatury cieczy chodzcej: w kolektorze dolotowym pod korpusem przepustnicy, w miejscu, gdzie ma on styczno z pynem chodzcym silnika, na boku kaduba lub na bloku silnika w pobliu krca wyjciowego cieczy chodzcej z termostatu, w korpusie wykonanym z metalu i wkrconym w obudow termostatu. Termistor czujnika wykorzystywanego w wiczeniu ma rezystancj rwn R20 = 2,5 k w temperaturze 20C. Jego charakterystyka opisana jest rwnaniem:

R ( ) = R0e
gdzie:

(13.1)

R0 = R (0 ) - rezystancja termistora w temperaturze odniesienia 0 , R( ) - rezystancja termistora w temperaturze , B = 3408 K wspczynnik temperaturowy,

- temperatura bezwzgldna w K.

159

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika

Rys. 13.4. Czujnik temperatury pynu chodzcego widok zewntrzny i przekrj: 1 zcze elektryczne, 2 obudowa, 3 rezystor NTC [6]

Podstawowe dane techniczne czujnika Temperatura pracy Bd pomiaru Maksymalny prd zasilania Napicie zasilania (40 130) C (2 5)% 1 mA < 5V

Rezystancja,

10 10 10

5 4 3

102 -40

0 40 80 Temperatura,C

120

Rys. 13.5. Charakterystyka czujnika NTC

160

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika Pomiar cinienia a) Zastosowanie czujnikw cinienia Czujniki cinienia znajduj zastosowanie do pomiaru: cinienia w ukadzie sscym silnika spalinowego wyznaczanie natenia przepywu powietrza dla sterowania dawk wtryskiwanego paliwa, cinienia w pompie wtryskowej w ukadzie elektronicznej regulacji silnika o zaponie samoczynnym, cinienia powietrza w ukadzie hamulcw pneumatycznych zapewnienie poprawnego dziaania hamulcw, cinienia w ogumieniu zastosowanie w ukadzie kontroli i regulacji stanu ogumienia, cinienia w amortyzatorach dla regulacji zespow podwozia, cinienia w pneumatycznym ukadzie zawieszenia, cinienia w ukadzie ABS, cinienia w ukadzie wspomagania kierownicy, cinienia w ukadzie bezporedniego wtrysku paliwa silnikw o zaponie iskrowym, cinienia oleju w silniku do kontroli stanu technicznego silnika. Czujnik cinienia bezwzgldnego powietrza w kolektorze dolotowym. jest stosowany w ukadach wtrysku bez przepywomierza powietrza (ukady D-Jetronic). Jego zadaniem jest cigy pomiar cinienia w przewodzie zbiorczym kolektora dolotowego. Poprzez tabelaryczne powizanie wielkoci biecego cinienia powietrza z jego temperatur i prdkoci obrotow silnika mona okreli natenie przepywu powietrza. Posiadajc t informacj sterownik dobiera odpowiedni dawk wtryskiwanego paliwa, potrzebn do prawidowej pracy silnika. Czujnik cinienia bezwzgldnego uywany jest rwnie do pomiaru cinienia barometrycznego, co pozwala na ustalenie parametrw pracy silnika w zalenoci od wysokoci nad poziomem morza.

161

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika b) Rozwizania techniczne czujnikw cinienia Ze wzgldu na zasad dziaania mona rozrni dwa zasadnicze rodzaje czujnikw cinienia: czujniki dynamiczne, czujniki statyczne. Przykadem czujnikw dynamicznych s np. mikrofony , ktre bdc niewraliwe na cinienie statyczne su do mierzenia zmian cinienia w gazach i cieczach. Natomiast czujniki statyczne dokonuj cigego pomiaru cinienia. W motoryzacji praktycznie s stosowane tylko statyczne czujniki cinienia. Mona spotka nastpujce rozwizania techniczne czujnikw cinienia: pojemnociowe, tensometryczne, grubowarstwowe, mikromechaniczne.

c) Czujnik cinienia bezwzgldnego powietrza Do bada na stanowisku laboratoryjnym zosta uyty czujnik cinienia bezwzgldnego powietrza w kolektorze dolotowym firmy DELCO. Stosowany jest on w ukadach wtrysku paliwa MULTEC firmy General Motors. Jest to mikromechaniczny, piezokwarcowy czujnik cinienia. Mikromechaniczne czujniki cinienia charakteryzuj si midzy innymi tym, e mierzone cinienie jest odniesione do prni. Ta cecha umoliwia dokadne wyznaczenie masy powietrza przy zastosowaniu tego czujnika do pomiaru cinienia w kolektorze dolotowym. Doprowadzone do czujnika cinienie oddziauje na element piezoelektryczny. Biece zmiany cinienia mierzy element aktywny, ktrym jest silikonowy miniukad o powierzchni 3 mm2 i gruboci 250 m. W miniukad wtopione s piezorezystory czue na dziaanie cinienia. S one w ukad mostka tak, e zmiany cinienia powoduj powstawanie napicia nierwnowagi. Rol przepony uginajcej pod wpywem cinienia peni komora prniowa. Od wewntrznej strony komora zabezpieczona jest silikonow warstw ochronn o gruboci 25 m, a od zewntrznej strony zamknita jest szklan pytk. Wzrost cinienia powoduje proporcjonalny wzrost napicia sygnau wyjciowego (rys. 13.6). 162

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika Czujnik cinienia (A) jest mostkiem pomiarowym i w jego gaziach znajduj si piezorezystory poddawane dziaaniu cinienia. Elektronika sygnaowa (B i C) jest zintegrowana w miniukadzie i ma za zadanie wzmocni napicie mostka, skompensowa wpyw temperatury oraz zlinearyzowa charakterystyk przetwornika. Napicie UV jest napiciem zasilania, natomiast sygna UA jest sygnaem napiciowym wyjciowym.

UV

B C

UA

Rys. 13.6. Ideowy schemat elektryczny czujnika cinienia: A- czujnik cinienia, B- wzmacniacz sygnau, C- kompensacja temperaturowa

Podstawowe dane techniczne czujnika Zakres pomiarowy Wytrzymao membrany Czas reakcji Napicie zasilania Prd zasilania Rezystancja Temperatura pracy (20 102)kPa 600 kPa < 10 ms (4,75 5,25) V < 10 mA > 50 k (-40 +125) C

Sensor odbiera cinienie z kolektora dolotowego za pomoc poczenia elastycznym przewodem powietrznym. Zarwno miejsce pomiaru, jak i odpowiedni materia i dugo przewodu maj zasadnicze znaczenie dla poprawnego pomiaru. Zaleca si, aby czujnik by montowany rurk doprowadzajc cinienie skierowan do

163

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika dou. Wynika to z faktu, i czujnik moe by wraliwy na niektre czynniki chemiczne, na przykad pary paliwa i w wyniku kontaktu z tymi czynnikami moe doj do zakcenia sygnau wyjciowego. Charakterystyka wyjciowa czujnika jest liniowa i wzrostowi cinienia towarzyszy wzrost napicia wyjciowego rys. 13.7.

Napicie U ,V A

5 4 3 2 1 0 20 40 60 80 100 120 Cinienie, kPa

Rys. 13.7. Charakterystyka czujnika cinienia w kolektorze dolotowym

Pomiar pooenia a) Zastosowanie czujnikw pooenia Czujniki pooenia (kta) znajduj zastosowanie przy pomiarach: pooenia przepustnicy, pooenia pedau przyspieszenia i hamulca, pooenia siedze, reflektorw i lusterek, stanu napenienia zbiornika paliwa, skoku tarczy sprzga.

b) Czujnik pooenia przepustnicy Jego zadaniem jest ciga rejestracja kta obrotu przepustnicy. Zastosowanie tego czujnika umoliwia sterownikowi wtrysku paliwa wykonanie wielu funkcji obliczeniowodecyzyjnych, takich jak: 164

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika regulacja prdkoci samochodu w zalenoci od biecego pooenia przepustnicy, szybko zmian pooenia przepustnicy warunkuje reakcj ukadu zasilania na warunki nieustalone, cakowite zamknicie przepustnicy oznacza moe bieg jaowy lub hamowanie silnikiem, cakowite otwarcie przepustnicy zwizane jest najczciej z chci uzyskania maksymalnego momentu obrotowego silnika, w przypadku uszkodzonych czujnikw pomiaru wydatku powietrza lub cinienia w kolektorze dolotowym, pomiar pooenia przepustnicy uatwia sterowanie dawk paliwa, w ukadach wtrysku bez zastosowania czujnika cinienia oraz przepywomierza wskazania czujnika pooenia przepustnicy oraz czujnika prdkoci obrotowej su do okrelenia stopnia obcienia silnika. c) Rozwizania techniczne czujnikw pooenia przepustnicy Do pomiarw kta pooenia przepustnicy stosuje si obecnie trzy rodzaje czujnikw: potencjometryczne (jedno- lub dwuciekowe), magnetyczne czujniki indukcyjne, czujniki wykorzystujce zjawisko Halla.

d) Czujnik pooenia przepustnicy Do bada na stanowisku laboratoryjnym zosta uyty potencjometryczny, jednociekowy czujnik pooenia przepustnicy firmy MAGNETI-MARELLI, pracujcy w ukadzie wtrysku paliwa SIEMENS-SIRIUS 32. Dziaa on na zasadzie potencjometru obrotowego. Umieszczony jest na wsporniku przy przepustnicy powietrza poruszajc si razem z trzpieniem obrotowym. Rami lizgacza czujnika pooenia przepustnicy jest wcinite bezporednio na waek przepustnicy i przesuwa si po bieni oporowej. Zarwno zacisk zcza elektrycznego czujnika, jak i bienie oporowe s umieszczone na pytce z tworzywa sztucznego. 165

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika Zasilanie bieni zapewnia sterownik ukadu wtrysku paliwa. Wraz z obrotem przepustnicy poczonej z ramieniem lizgacza nastpuje zmiana dugoci przepywu prdu wzdu pytki potencjometru, co powoduje zmian rezystancji czujnika. W ten sposb nastpuje zmiana napicia odniesienia na warto sygnau odpowiadajc pooeniu przepustnicy. Czujnik jest zasilany napiciem stabilizowanym UA = 5 V, za sygnaem wyjciowym z czujnika jest napicie UV z zakresu 0,5 V do ok. 4,5 V. Zakres penego otwarcia przepustnicy od biegu jaowego a do penej mocy zosta podzielony na dwie czci w celu uzyskania wystarczajco dokadnego odczytu kta otwarcia. Obydwu czciom bieni oporowej zostay przyporzdkowane rwnolegle pooone bienie prowadzce, tzw. bienie kolektorowe. Rami lizgacza ma cztery lizgacze odpowiadajce kademu fragmentowi bieni czujnika. Zalety czujnikw potencjometrycznych: prosta konstrukcja, brak koniecznoci stosowania elementw elektronicznych, odporno na zakcenia, dua dokadno, duy zakres temperatur pracy. Wady czujnikw potencjometrycznych: zuycie mechaniczne, cieranie, powstanie bdw pomiarowych z powodu obecnoci produktw cierania, odrywanie si suwaka przy silnych drganiach.

cieka rezystora

ruchomy styk czujnika pooenie zamknicia pooenie cakowitego otwarcia

Rys. 13.8. Potencjometryczny czujnik pooenia przepustnicy

166

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika Stosunek napicia zasilania do napicia wyjciowego w funkcji kta uchylenia przepustnicy przedstawiony jest na rys.13.9. Podstawowe dane techniczne czujnika Zakres pomiarowy Zakres obrotu Dopuszczalny prd zasilania Napicie zasilania Dopuszczalne maksymalne napicie Dopuszczalna temperatura pracy rednia rezystancja pooenie otwarte zamknite rezystancja 2,12 k 1,21 k (0 90) (0 122) 10 mA 5V 43 V (-40 +105)C 1,6 napicie 4,81 V 0,5 V

Wartoci rezystancji i napicia w skrajnych pooeniach

1 0,8 0,6 0,4 0,2 0 20 40 60 80 100 Kt obrotu ,

Rys. 13.9. Napicie wyjciowe czujnika w funkcji kta obrotu przepustnicy

Pomiar przepywu powietrza W ukadach typu L-Jetronic pomiar masy zasysanego powietrza za pomoc przepywomierzy powietrza jest stosowany w ukadach wielopunktowego wtrysku paliwa dla okrelenia stopnia obcienia silnika. Sygna pomiarowy przepywomierza 167

U /UV A

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika wykorzystywany jest rwnie przez jednostk sterujc do sterowania ktem wyprzedzenia zaponu oraz do kontroli usuwania par paliwa ze zbiornika. W przypadku braku sygnau z przepywomierza powietrza, sterownik silnika odcza ukad usuwania par paliwa ze zbiornika i do obliczenia pozostaych funkcji wykorzystuje sygna z potencjometru przepustnicy. Informacja o obcieniu silnika pozwala dobra w bardzo dokadny sposb dawk paliwa potrzebn do prawidowej pracy silnika przy danym obcieniu. Dokadno pomiarw musi zapewnia bd pomiaru nie wikszy ni (1 2)%. Sygna z przepywomierza jest najwaniejsz informacj dla jednostki sterujcej silnika, potrzebn do prawidowego dawkowania paliwa przez wtryskiwacze (patrz rys. 13.1). Przepywomierz montowany jest zawsze w ukadzie dolotowym silnika pomidzy filtrem powietrza a przepustnic. Takie umiejscowienie czujnika zapewnia poprawny pomiar masy zasysanego powietrza. Szacowanie iloci powietrza zasysanego przez silnik dokonuje si trzema metodami: poprzez bezporedni pomiar przepywomierzem, na podstawie pomiaru cinienia w kolektorze dolotowym i prdkoci obrotowej oraz na podstawie pomiaru pooenia przepustnicy i prdkoci obrotowej. W stanach ustalonych najdokadniejsze i najbardziej stabilne wyniki szacowania iloci powietrza uzyskuje si przez zastosowanie przepywomierza powietrza. Wadami takiego rozwizania s: wikszy koszt, nieliniowo oraz konieczno uredniania pomiarw.

a) Rozwizania techniczne przepywomierzy Stosuje si nastpujce rodzaje przepywomierzy: klapowe (mierzce cinienie spitrzania), ultradwikowe, spitrzajce (zwki pomiarowe), termoanemometry, drutowe, warstwowe.

168

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika Czujnik anemometryczny drutowy Do bada na stanowisku laboratoryjnym zosta uyty przepywomierz powietrza firmy FORD (rys. 13.10). Jest on stosowany w ukadzie wielopunktowego wtrysku paliwa MOTORCRAFT samochodw marki FORD. Pomiar natenia przepywu powietrza polega na pomiarze natenia prdu potrzebnego do utrzymania temperatury elementu gorcego na poziomie 100 C powyej temperatury otoczenia (rys. 13.10). Przez rurow obudow przepywa strumie dolotowy powietrza. Wewntrz rury zamontowana jest przy ciance rurka o duo mniejszej rednicy, w ktrej zamontowany jest ogrzewany platynowy drut (element pomiarowy) oraz rezystor kompensacji temperaturowej wykonany z tego samego materiau. Rurka zamontowana jest w ten sposb, aby mg przez ni przepywa strumie zasysanego do silnika powietrza. Do obudowy przepywomierza przymocowany jest ukad elektroniczny, ktry odpowiedzialny jest za utrzymywanie staej temperatury ogrzewanego drutu platynowego oraz za wysyanie sygnau napiciowego do jednostki sterujcej, proporcjonalnego do zmian przepywu strumienia powietrza. Przepywajcy strumie powietrza chodzi platynowy drut. Ukad regulacyjny tak reguluje prd grzewczy, aby utrzyma sta nadwyk temperatury drutu nad temperatur powietrza. Prd grzewczy IH lub napicie drutu s wwczas miar przepywu masowego QM. Prd lub napicie s nastpnie przetwarzane przez ukad dopasowujcy na napicie Um, podawane na sterownik. W sterowniku ukadu wtryskowego napicie to jest przeliczane na warto wydatku masowego. Przepywomierz pracuje w ukadzie zrwnowaonego mostka (rys. 13.11). Jedn jego cz stanowi rezystory nagrzewajce, drug rezystor sucy do pomiaru temperatury powietrza. Ze wzrostem strat ciepa mostek przestaje by skompensowany. Wzmacniacz rnicowy reaguje na niezrwnowaenie mostka przez podniesienie napicia polaryzacji tranzystora zasilajcego. Wszystkie trzy elementy (drut platynowy, czujnik temperatury i precyzyjny rezystor pomiarowy) s zespolone jako rezystory warstwowe umieszczone na spieku ceramicznym. Rezystor pomiarowy znajduje si poza strumieniem gwnym przepywomierza, nie jest wic naraony na zanieczyszczenia. Dla dokadnego okrelenia masy zasysanego powietrza, take w przypadku pulsacji strumienia w przepywomierzu, sygna elektryczny termoanemometru jest rejestrowany w bardzo krtkich odstpach czasu, a wyniki s przetwarzane z du czstotliwoci w procesorze sterownika (do 1000 Hz). 169

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika

Rys. 13.10. Widok przepywomierza powietrza: 1 zcze elektryczne, 2 rura przelotowa, 3 zintegrowany elektroniczny ukad sterujcy [8]

IH

Rk QM

RH

R1

R2

Rm

Um

Rys. 13.11. Schemat elektryczny termoanemometru drutowego: Rk rezystor kompensacji temperaturowej, RH rezystor nagrzewany, Rm rezystor pomiarowy, R1, R2 rezystory ukadu mostkowego, Um napicie pomiarowe, IH prd grzewczy, QM masowy wydatek powietrza

170

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika Dziaania termoanemometru mona opisa nastpujcymi zalenociami:
2 Pe = RH I H = Pth = cl ,

(13.2)

gdzie: Pe moc elektryczna doprowadzona do drutu, Pth moc odprowadzona z drutu, RH rezystancja drutu, IH prd przepywajcy przez drut,

przewodno cieplna drutu,

c1 straty ciepa przy zerowym przepywie,
nastawiona rnica temperatur.

Z duym przyblieniem zachodzi rwnie nastpujcy zwizek:

= ( v) + c 2 = QM + c2 ,
gdzie: c2 straty ciepa przy nieruchomym medium,

(13.3)

gsto powietrza,
v prdko przepywajcego powietrza. Po przeksztaceniu wzorw otrzymuje si zaleno na prd grzejny:

IH =
Dane techniczne przepywomierza Zakres pomiarowy Napicie wyjciowe Prd zasilania Napicie zasilania

c1 QM + c2 RH

).

(13.4)

(0 250) kg/h (0 3) V (80 150) mA 12 V 200 oC

Temperatura drutu (odniesienia)

Wraz ze wzrostem prdkoci przepywu powietrza przez ukad dolotowy, w tym przez przepywomierz, wzrasta napicie na wyjciu czujnika. Charakterystyka czujnika jest nieliniowa (rys. 13.12). Zalet tego typu przepywomierzy jest to, e mierzony jest masowy wydatek powietrza, a nie objtociowy jak w przypadku przepywomierzy klapowych. Drug 171

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika wan zalet jest fakt, e nie zwiksza on oporw przepywu powietrza, co wystpowao w przypadku stosowania tarczy lub przesony spitrzajcej. Wad tych przepywomierzy jest natomiast fakt, e nie potrafi one wykrywa ewentualnych przepyww zwrotnych i s wraliwe na urazy i zanieczyszczenia mechaniczne.

3,5 3,0 2,5 2,0 1,5 1,0 0,5 0 50 100 150 200 250 Przepyw QM , kg/h

Rys. 13.12. Charakterystyka wyjciowa przepywomierza

Opis stanowiska laboratoryjnego Uwaga: Poza ukadami sucymi do pomiaru cinienia, temperatury, przepywu i kta pooenia na stanowisku laboratoryjnym znajduj si rwnie inne czujniki i ukady. Schemat ideowy stanowiska pokazany jest na rys.13.13, za widok oglny zamieszczono na rys. 9.11 str.114 (wiczenie Pomiar prdkoci obrotowej). Na stanowisku badane s:
czujnik temperatury pynu chodzcego czujnik NTC firmy BOSCH, czujnik cinienia w kolektorze dolotowym czujnik piezokwarcowy

firmy DELCO,
czujnik pooenia przepustnicy czujnik potencjometryczny firmy

MAGNETI-MARELLI,
przepywomierz powietrza termoanemometryczny firmy FORD.

172

Napicie U , V

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika a) Przygotowanie stanowiska laboratoryjnego do dziaania W celu uruchomienia stanowiska laboratoryjnego naley:
przewd ukadu regulacji podcinienia (odkurzacza) podczy do

gniazda znajdujcego si na pycie czoowej zasilacza,

przewd sygnaowy podczy do gniazdka na pycie czoowej zasilacza

oraz do gniazdka znajdujcego si na stanowisku (tylna cz),

przewd zasilajcy, zasilacz oraz przewd zasilajcy grzak podczy

do gniazda znajdujcego si na dolnej pce stanowiska,

przewd zasilajcy stanowisko wczy do sieci 230 V, wcznik gwny naley ustawi w pozycji 1. wiecenie wcznika

informuje o gotowoci stanowiska do dziaania.

b) Budowa stanowiska Na pycie czoowej umieszczono nastpujce ukady pomiarowe: 1) Ukad pomiaru temperatury pynu chodzcego

Czci skadowe ukadu (rys. 13.14):

zbiornik pynu chodzcego z zamontowan grzak elektryczn, elektryczna pompa wodna, aluminiowa obudowa z gniazdami do wkrcenia czujnikw, wskanik temperatury, czujnik temperatury (czujnik 1) dla wskanika temperatury, czujnik temperatury (czujnik 2)wsppracujcy z ukadem wtryskowym, termostat wraz z regulatorem temperatury i sond pomiarow, przewody hydrauliczne, zcze pomiarowe (lewy dolny rg tablicy).

173

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika

Rys. 13.13. Schemat ideowy stanowiska

174

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika

Rys. 13.14. Schemat ukadu pomiaru temperatury:1 zbiornik pynu wraz z grzak, 2 termostat, 3 pompa wodna, 4 sonda termostatu, 5 czujniki temperatury 1 i 2, 6 wskanik temperatury

Rys. 13.15. Lokalizacja czujnikw temperatury

175

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika 2) Ukad regulacji i pomiaru iloci zasysanego powietrza (pomiar cinienia i przepywu) Czci skadowe ukadu (rys. 13.16):
silnik wymuszajcy przepyw powietrza, czujnik cinienia, przepustnica wraz z czujnikiem pooenia przepustnicy, przepywomierz powietrza, rura gumowa ukadu dolotowego, przewd igielitowy dostarczajcy podcinienie do czujnika cinienia, regulator obrotw silnika komutatorowego.

Rys. 13.16. Schemat ukadu do regulacji i pomiaru iloci zasysanego powietrza: 1 czujnik cinienia, 4 rura ukadu dolotowego, 2 przepustnica z czujnikiem pooenia, 3 przepywomierz powietrza, 5 przewd igielitowy

176

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika

Rys. 13.17. Pulpit sterowania stanowiska

Na rysunku 13.18 jest przedstawiony pulpit sterowania, na ktrym zamontowane s wczniki i regulatory uruchamiajce wszystkie ukady pomiarowe oprcz ukadu pomiaru temperatury. Ukad ten jest zaczany i sterowany za pomoc regulatora temperatury umieszczonego obok pompy wodnej (rys. 13.18).

Rys. 13.18. Widok termostatu z regulatorem temperatury: 1 diody kontrolne, 2 wcznik ukadu (grzaka + pompa), 3 regulator temperatury

177

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika Do punktw pomiarowych stanowiska (por. rys. 13.13) doprowadzone s sygnay wyjciowe wszystkich czujnikw. Czujniki zasilane s napiciem 5 V lub 12 V z zasilacza stabilizowanego. W obudowie zasilacza umieszczone s rwnie ukady regulujce obroty silnikw prdu staego i zmiennego.

c) Uwagi BHP Podczas obsugi stanowiska trzeba zachowa ostrono, szczeglnie przy pomiarze temperatury ze wzgldu na grob poraenia elektrycznego. W ukadzie tym grzaka oraz pompa zasilane s napiciem 230 V i zaciski tych elementw znajduj si po stronie czoowej stanowiska. Istnieje rwnie groba poparzeniem pynem podgrzewanym w ukadzie pomiaru temperatury. Z tego powodu nie wolno dotyka adnych elementw podczas pracy ukadu obiegu pynu a szczeglnie zbiornika z pynem, w ktrym moe panowa temperatura do okoo 100C.

Program wiczenia 1) Badanie czujnika temperatury W ukadzie obecne s dwa czujniki temperatury. Pomiar temperatury realizowany jest w zakresie od temperatury otoczenia (zwykle ok. 20 oC) do 90 oC. Jeden z czujnikw jest podczony do wskanika temperatury. Zaciski drugiego s podczone bezporednio do pulpitu pomiarowego w lewym dolnym rogu tablicy. Na zaciskach tych mona mierzy rezystancj czujnika w funkcji temperatury omomierzem. Podgrzewanie pynu w ukadzie jest realizowane przez grzak, natomiast obieg wymusza pompa elektryczna. Pomiar uatwia regulator temperatury wraz z termostatem, ktry wycza podgrzewanie i obieg pynu przy zadanej temperaturze. Po przeliczeniu rezystancji czujnika na temperatur mona porwna wynik pomiarw i oblicze ze wskazaniem wskanika temperatury. Na podstawie wynikw pomiarw naley wykreli charakterystyk czujnika, a nastpnie porwna j z charakterystyk teoretyczn czujnika. W rzeczywistym ukadzie obiegu pynu w samochodzie temperatura moe zmienia si w wikszym zakresie - od 30 do 130 oC.

178

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika 2) Badanie czujnika cinienia Podcinienie potrzebne do pracy czujnika jest wytwarzane w rurze dolotowej przez silnik komutatorowy prdu zmiennego stosowany w odkurzaczach. Podcinienie do czujnika jest doprowadzone od rury dolotowej za porednictwem cienkiego przewodu igielitowego. Zaciski wyjciowe czujnika s wyprowadzone ma pulpit pomiarowy, gdzie woltomierzem mona mierzy napicie wyjciowego czujnika w funkcji zmieniajcego si cinienia. Podcinienie jest regulowane ukadem regulacji obrotw silnika za porednictwem potencjometru umieszczonego na pulpicie sterowania. Na podstawie wynikw pomiarw naley wykreli charakterystyk czujnika, a nastpnie porwna j z charakterystyk teoretyczn czujnika. Zakres pomiarowy wynosi od 85 kPa do 105 kPa, jest on o poow mniejszy ni wystpuje w rzeczywistym silniku spalinowym ze wzgldu na ma moc odkurzacza (w rzeczywistym silniku cinienie zmienia si w zakresie od 60 kPa do 100 kPa). 3) Badanie czujnika pooenia przepustnicy Otwieranie przepustnicy jest przeprowadzane za pomoc dwigni umieszczonej na osi przepustnicy po przeciwnej stronie ni czujnik. Pomiar uatwia umieszczona przy dwigni podziaka wraz ze rub blokujc przepustnic w dowolnym pooeniu. Wyjciowy sygna napiciowy jest doprowadzony do pulpitu pomiarowego, napicie mona zmierzy woltomierzem. Na podstawie wynikw pomiarw naley wykreli charakterystyk czujnika, a nastpnie porwna j z charakterystyk teoretyczn czujnika. Czujnik mierzy pooenie w caym zakresie ruchu przepustnicy tj. od 0 do 90. W takim te zakresie pracuje przepustnica w rzeczywistym silniku spalinowym. 4) Badanie przepywomierza Przepyw powietrza i jego regulacja jest wymuszana silnikiem prdu przemiennego odkurzacza, podobnie jak w ukadzie badania czujnika cinienia. Napicie wyjciowe z przepywomierza jest wyprowadzone na pulpit pomiarowy i mona je zmierzy woltomierzem. Mona rwnie zmierzy prd zasilania czujnika za pomoc amperomierza wpitego w zaciski umieszczone na tablicy nad przepywomierzem. Na

179

Badanie czujnikw ukadu dolotowego silnika podstawie wynikw pomiarw naley wykreli charakterystyk czujnika, a nastpnie porwna j z charakterystyk teoretyczn czujnika. Zakres pomiarowy wynosi od 0 kg/h do 100 kg/h, czyli jest o ok. poow mniejszy ni w rzeczywistym silniku, co spowodowane jest zbyt ma moc silnika odkurzacza wymuszajcego przepyw (w rzeczywistym silniku przepyw zmienia si w zakresie (0 250) kg/h).

Literatura 1. 2. Ocioszyski J.: Zespoy elektryczne i elektroniczne w samochodach. WNT, Warszawa 1999, ISBN 83-204-2298-1. Dziubiski M., Ocioszyski J., Walusiak S.: Elektrotechnika i elektronika samochodowa. Wydawnictwa Uczelniane Politechniki Lubelskiej, Lublin 1999. ISBN 83-87270-49-0. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. Herner A.: Elektronika w samochodzie. WK, Warszawa 2001. ISBN 83-2061385-X. Praca zbiorowa: Informator techniczny Bosch. Czujniki w pojazdach samochodowych. WK, Warszawa 2002. ISBN 83-206-1447-3. Czujniki i elementy wykonawcze. Autoelektro nr 10/2001. ISSN 1640-3924. Strona internetowa www.auto-online.pl Strona internetowa www.automotoserwis.com.pl Strona internetowa www.gecdsb.com.pl Strona internetowa www.delphi.com Cyco R.: Badanie czujnikw wykorzystywanych w ukadzie dolotowym zintegrowanego ukadu wtrysku paliwa. Praca dyplomowa inynierska, Politechnika lska, Gliwice 2003.

180