(2905) Opis Metod I Technik

HTTP :// KGLIZARD . REPUBLIKA . PL / SOCJO .
HTM
S PIS
TRECI RAMOWY
Metody badania procesw spoecznych

__________________________________________________________________________________________
S PIS
TRECI SZCZEGOWY
__________________________________________________________________________________________
Metody bada dynamicznych
W STP
Czemu suy nauka? Zrozumieniu wiata i gromadzeniu wiedzy. Teoria uatwia realizacj tych celw. Teoria powinna by abstrakcyjna, uniwersalna, empirycznie sprawdzalna dopki teoria nie zostanie zweryfikowana przez dowiadczenie, pozostaje tylko hipotez. Teorie redniego zasigu nie speniaj wymogu uniwersalnoci. Dotycz gwnie ograniczonej przestrzeni i czasu. Nauka gromadzi w sposb systematyczny dane podlegajce analizie. Najczciej wystawia si hipotezy na obalenie jeli okae si, e dana teoria wytrzymuje krytyk, to w danym miejscu i czasie uznaje si j za obowizujc. Skd czerpiemy wiedz o yciu spoecznym? 1. jest dostarczana przez nauk; 2. potoczna wiedza o yciu spoecznym; 3. wiedza zawarta w religii, sztuce, filozofii, ideologiach oraz innych formach ludzkiej ekspresji;
Rnice wiedzy potocznej i naukowej

WIEDZA POTOCZNA
1) 2) (socjalizacja itd.) wiedza zindywidualizowana, subiektywna, rna, zalena od dowiadcze yciowych. Ma charakter konkretny i praktyczny. Ludzie posuguj si ni w yciu spoecznym. Zawiera (na og) sdy jednostkowe, uoglnienia sprowadzane s do pewnych klas zachowa czowieka, stosowane do okrelonych sytuacji. Jzyk wiedza potoczna operuje jzykiem potocznym. Jest to jzyk mao precyzyjny (niejednoznaczny), nie jest wolny od ocen, posiada komponenty emocjonalne. Nie jest systematyczna. Wiedza pena wewntrznych sprzecznoci, mao spjna; a w zwizku z tym sdy jej s wewntrznie sprzeczne i niespjne
WIEDZA NAUKOWA
Jednolita, systematyczna. Sdy nalece do tzw. korpusu wiedzy w danym momencie, uznawane s za prawdziwe, zmierzajce do obiektywizacji. Ma charakter abstrakcyjny; sdy zawarte w niej nie s jednostkowe, lecz oglne. Odnosz si do zbiorw ludzi i maj charakter generalizacji historycznych lub praw naukowych. Jzyk nauki jest wolny od ocen. Jest, jak mwi Osowski, jzykiem treci pojciowych. Immanentn cech nauki jest systematyczno jej wiedzy. Jest uporzdkowana, w sposb wiadomy dy do eliminacji sprzecznoci we si pojawiajcych.
3)
4)
5)
Empiryczne uzasadnienia sdw s spraw Nie troszczymy si o jej uzasadnienie dziaa ona zasadnicz. Uzasadnienie musi by uzasadnieniem na zasadzie pewnej oczywistoci. Jest to produkt intersubiektywnym, procedura badawcza jawna, naszych dowiadcze, ycia, naszych bliskich. okrelony stopie pewnoci i generalizacji sdw.
K OMENTARZ : jzyk treci pojciowych - wedug Osowskiego, to taki, ktry posiada jednoznaczn i ostr aparatur pojciow, z ktrego korzysta si w sposb operatywny tzn. e kada definicja daje moliwo decyzji, czy dowolny przedmiot jest desygnatem definiowanego terminu, czy nie. Kade zdanie musi posiada sens empiryczny wiemy na czym polegaoby stwierdzenie e jest ono prawdziwe, jak te i faszywe.

__________________________________________________________________________________________ P ODSUMUJMY : Wiedza naukowa jest zawsze wiedz abstrakcyjn, sformuowan w jzyku treci pojciowych, uporzdkowan, spjn i empirycznie uzasadnion. Jest gromadzona systematycznie, z przestrzeganiem zasad jawnoci procesu badawczego i intersubiektywnej kontroli, oraz z dbaoci o okrelenie stopnia oglnoci wypowiadanych sdw i twierdze, oraz stopnia ich pewnoci.
__________________________________________________________________________________________
T YPOLOGIE
BADA NAUKOWYCH
Eksploracyjne i weryfikacyjne: eksploracyjne (badania formulatywne); sformuowanie problemu badawczego; zwykle celem tych bada jest
weryfikacyjne celem ich jest szukanie odpowiedzi weryfikujcych hipotezy, odpowiedzi na pytania problemowe; Diagnostyczne i odkrywcze: diagnostyczne celem ich jest zaliczenie zjawisk do kategorii teoretycznych; odkrywcze pozwalaj odkry nowe, nieopisane zjawiska i twierdzenia;
Opisowe i eksplanacyjne: opisowe celem ich jest stwierdzenie wystpowania jakich zjawisk i ich opisanie;
eksplanacyjne maj wyjani, dlaczego te zjawiska wystpuj, jak przebiegaj, jakie czynniki nimi rzdz. W nauce ceni si je bardziej od opisowych. Z intencj sprawozdawcz i badania zmierzajce do generalizacji (uoglnie): z intencj sprawozdawcz wnioski nie wykraczaj poza objte badaniem przypadki, jedynie je relacjonuj; zmierzajce do generalizacji wnioski z nich wykraczaj poza bezporednio objte badaniem przypadki. Prognostyczne i nie wysuwajce prognoz: prognostyczne - wycelowane na przewidywanie przyszych zdarze, z intencj pragmatyczn; nie wysuwajce prognoz mwi o stanie aktualnym;
Ewaluacyjne i deskryptywne: ewaluacyjne oceniajce; deskryptywne opisowe;
Jakociowe i ilociowe - istotny jest tutaj sposb uzasadniania twierdze; Teoretyczne i aplikacyjne: teoretyczne wyrastaj z hipotez w celu ich weryfikacji; aplikacyjne nakierowane s na praktyczne dziaanie;

__________________________________________________________________________________________ W

NAUCE WYSTPUJ DWA RODZAJE OCEN :
waciwe utylitarne nakierowane na cel; co jest dobre lub ze ze wzgldu na cel X. Do nich odnosz si badania ewaluacyjne. Najwicej bada w socjologii ma charakter weryfikacyjne, eksplanacyjny i eksploracyjny
Typologia bada socjologicznych:
TYP
BADANIA PROWADZONE W OBRBIE JEDNEGO SPOECZESTWA .
1. Case studies studia pojedynczych przypadkw, badania monograficzne grup, instytucji, zbiorowoci terytorialnych. 2. Badania oparte na organizowanym materiale biograficznym: Metoda dokumentw osobistych konkursy pamitnikw. Wywiad narracyjny
3. Badania opinii oparte o zogniskowane wywiady grupowe (fokusowe). 4. Jednorazowe badania surveyowe np. sondae, badania opinii publicznej. 5. Badania eksperymentalne 6. Badania dziaa spoecznych za pomoc interwencji socjologicznej i interakcji strategicznej
TYP
B C
BADANIA PROWADZONE WEDUG PODOBNYCH ZASAD BADANIA WIELU SPOECZESTW
NP . MIDZYKULTUROWE
BADANIA PORWNAWCZE .
TYP
BADANIA OPARTE NA WYNIKACH INNYCH BADA ; NASTAWIONE NA TWORZENIE SYNTEZ ODNOSZCYCH SI DO
JEDNEGO SPOECZESTWA , PROCESU SPOECZNEGO ITP .
TYP
D E
BADANIA OPARTE NA WYNIKACH INNYCH BADA ; NASTAWIONE NA SFORMUOWANIE BARDZO SZEROKICH
GENERALIZACJI , WZGLDNIE PRAW OGLNYCH .
- BADANIA HISTORYCZNO SOCJOLOGICZNE , SOCJOLOGICZNO ETNOLOGICZNE , ITP . BADANIA Z POGRANICZA RNYCH DZIEDZIN NAUK .
TYP
ETNOGRAFICZNE ;
SOCJOLOGICZNO
__________________________________________________________________________________________
Funkcje bada:
Wpyw wynikw bada na zjawiska: spoeczno kulturowe w ramach pewnych ukadw; mog mie wpyw na nauk, spoeczestwo, ycie codzienne.
Badania peni funkcj: 1. Funkcja naukowa; 2. Funkcja praktyczno-uytkowa; 3. Funkcja humanistyczno-obywatelska; Funkcja naukowa: wyniki bada peni t funkcj wwczas, gdy przyczyniaj si do rozwoju socjologii jako dyscypliny naukowej; gdy wnosz wkad w rozwj dyscypliny; dostarczaj uzasadnionych twierdze. Badanie moe zwraca uwag na nowe zagadnienia, dotd nie dostrzegane; wnosz wkad w aparatur pojciow, a take w rozwj metod i technik. Wkad bada w dziedzin socjologii oceniany jest przez grono naukowe, realizowany w ukadzie nauki. Funkcja praktyczno uytkowa: Funkcjonuje w ukadzie badacz praktyk ycia spoecznego. Wyniki bada peni t funkcj, jeeli s one wykorzystywane jako przesanki, ktre prowadz praktyka ycia spoecznego do podejmowania praktycznych decyzji. Funkcjonuje take w ukadzie ekspert praktyk ycia spoecznego. Ekspert potrafi podj decyzj bez odwoywania si do bada. Funkcja humanistyczno-obywatelska:

wpyw wynikw bada na tzw. czytajc publiczno; uwiadamiaj nam one nasze miejsce w yciu spoecznym w stosunku do innych;
dziki wynikom bada moemy pozna obszary ycia spoecznego, ktrych jeszcze nie znamy; mog one uatwi nam ocen tego, co dzieje si w wiecie i zaj okrelone stanowisko.

s impulsem do dyskusji spoecznych.
Naley odrnia funkcje zaoone bada od funkcji zrealizowanych, gdy one nie musz si pokrywa. Badanie moe spenia jednoczenie wiele funkcji, w tych sytuacjach na plan pierwszy wysuwa si funkcja zaoona.

__________________________________________________________________________________________
H ISTORIA
BADA SPOECZNYCH :
Mwi si o niej od XVIII wieku. 1) Okres od XVIII wieku do pocztku I wojny wiatowej: badania nad rozmaitymi problemami spoecznymi;

kontynuacja dziaalnoci spisowej, ktra przeksztacia si w rutyn. nurt krajoznawczy: monograficzne opisy miast
monografie wspczesnych problemw spoecznych zaowocoway powstaniem ruchu spoecznego tzw. ruchu surveyowego. Prekursorem monografii by J. Howard; monografii dotyczca wiziennictwa w Anglii i Walii oparta na obserwacji. Bya stworzona celu reformowania wiziennictwa w Anglii. Przedmiotem zainteresowania ruchu surveyowego byy warstwy spoeczestwa upoledzone spoecznie.

Przedstawiciele: F. de Play, Ch. Booth, P. Kellog.
F. le Play zajmowa si rodzin. Stworzy ramy opisu rodzin (nomenklatura); jest twrc metody monograficznej. Ch. Booth zajmowa si miastem, podzieli ludzi na pewne warstwy wedug danych ze spisu powszechnego (w odniesieniu do poszczeglnych dzielnic) i prowadzi w nich badania pogbione. Do pomocy wykorzysta ludzi, mogcych posiada informacje dotyczce badanych przez niego ludzi np. inspektorw szkolnych, poborcw podatkowych, administratorw domw. Wyniki badania zaprezentowa na mapie. By to wwczas nowatorski sposb zaprezentowania wynikw bada. W ruchu surveyowym uksztatoway si podstawy metod zbierania danych, a take podstawy ich analizy; poczenie danych jakociowych z ilociowymi. Badacze tego okresu z pen wiadomoci odwoywali si do metod empirycznych (w celu podjcia dziaalnoci reformatorskiej). 2) Okres midzywojenny - badania prowadzone w powizaniu z socjologi akademick i dla realizacji jej celw.

jako dyscyplin
Socjologowie amerykascy przejli od ruchu surveyowego warsztat badawczy i podjli badania w celach badawczych naukowych. R.E. Park (szkoa chicagowska): badania podejmowane z intencj czysto naukow (miasta). Thomas, F. Znaniecki: wykorzystali materiay autobiograficzne (listy i autobiografie polskich emigrantw), stworzyli oni metod dokumentw osobistych, czyli metod biograficzn. Wykorzystywanie danych empirycznych w celu stworzenia oglnych teorii: koncepcja community, teorie rozwoju struktury przestrzenno-spoecznej i rozwoju miast, koncepcja zmiany spoecznej.

W tym okresie narodziy si pierwsze podrczniki metod badawczych. Gwne zainteresowania: patologie spoeczne, przyczyny emigracji. Badania biograficzne: wizytwka polskiej socjologii.
Steinmetz: socjografia; miaa si zajmowa problemami spoecznymi, socjologia miaa tworzy teorie.
__________________________________________________________________________________________
3) Od II wojny wiatowej: od II wojny wiatowej; badania prowadzone w obrbie socjologii i innych dyscyplin spoecznych; powizanie bada z potrzebami praktyki ycia spoecznego, badania prowadzone dla celw naukowych oraz badania prowadzone w celu owieceniowym spoeczestwa (edukacji socjologicznej spoeczestwa). T ENDENCJE

DO REALIZACJI BADA W CELACH KOMERCYJNYCH :
w dziedzinie stosunkw przemysowych; w dziedzinie bada rynkowych; w dziedzinie stosunkw politycznych;
w dziedzinie wojskowoci (w zwizku z II wojn wiatow). Z tym okresem zwizane jest powstanie wielkich instytucji badawczych np. orodki badania opinii publicznej, pojawienie si majtnych sponsorw i inwestorw, chtnych finansowa badania. Praktyczna funkcja bada powodowaa wzrost metod ilociowych w badaniach (model pozytywistyczny). Byo to zwizane rwnie z pewn mod w metodologii mod pozytywistyczn. B ADANIA

SPOECZNE W KRAJACH REALNEGO SOCJALIZMU :
Okres w ktrym byy zupenie zaniechane (do przeomu padziernikowego); Po tym okresie doszo w Polsce do reaktywowania studiw socjologicznych;
Badania zostay podjte wedug wzorw amerykaskich, ale nie byy one w peni niezalene: problemy z uzyskaniem rodkw finansowych, cenzura prewencyjna; Wiedza na temat socjologii bya zerowa u respondentw;

__________________________________________________________________________________________
C HARAKTERYSTYKA
PROCESU BADAWCZEGO :
Badanie jest procesem zoonym z etapw: 1) Przygotowanie koncepcji badania; 2) Przygotowanie technik badawczych: techniki doboru zjawisk do badania, techniki otrzymywania materiaw, techniki opracowania materiaw; sprawdzenie pyta w badaniu pilotaowym; (na przykad: trzeba przygotowa schemat losowania prby, przygotowa ankiet, uoy pytania i sprawdzi je)

3) Dobr zjawisk z ktrymi badacz lub jego wysannicy wchodz w kontakt przy zbieraniu materiaw dobr respondentw (losowanie prby), wybr rde; 4) Zbieranie materiaw; 5) Krytyka, selekcja i wstpne opracowanie materiaw; 6) Waciwe opracowanie materiaw otrzymanie wynikw cznie z ich interpretacj; 7) Przygotowanie elaboratu zawierajcego opis przebiegu badania i udokumentowane wyniki 13 4 5-7

faza przygotowania badania; faza terenowa; faza opracowania materiaw;
Ten schemat badawczy pasuje do bada surveyowych i eksperymentalnych; Etapy badania musz by zrealizowane wszystkie, ale nie musz przebiega w tej samej kolejnoci; Ten schemat badania naley traktowa jako schemat logiczny;
Rozwinicie:
Ad 1. Koncepcja badania: Ustalenia badacza, po co robi badania, jakimi metodami i technikami zamierza zbiera materiay; ustalenia odnosz si do: 1. Problematyki; 2. Aparatury pojciowej; 3. Przedmiotu bada; 4. Technik otrzymywania materiaw i rda: 5. Innych technik badawczych:
- techniki doboru zjawisk do badania - techniki waciwego opracowania materiau np. kodowania, budowy skal; - techniki oceny wartoci zebranego materiau - techniki kontroli pracy ankietera, techniki weryfikacji danych;
Metody bada oraz stopnia ich uzasadnienia (ocena wnioskw i ich uzasadnienie);
10
__________________________________________________________________________________________
Sposobu prezentacji przebiegu badania i jego rezultatw;
Projekt bada jest pojciem szerszym ni pojcie koncepcji. Pojcie koncepcja bada zawiera si w pojciu projektu bada, ktry ponadto zawiera pojcie harmonogramu bada oraz kosztorysu. a) Problematyka to tyle, co zbir pyta problemowych, ktre stawia sobie badacz.

Celem badania jest uzyskanie dobrze uzasadnionych odpowiedzi na te pytania. Badane obiekty mog by bardzo rne. Wane jest uzasadnienie wyboru danego zagadnienia do badania.
b) Terminologia:

Terminy teoretyczne (abstrakcyjne) Terminy empiryczne Procedura konkretyzacji nadawanie sensu empirycznego terminom teoretycznym
Operacjonalizacja wskazanie metod badawczych, za pomoc ktrych bdziemy stosowa skonkretyzowane pojcia. c) Przedmiot badania og konkretnych zjawisk oznaczonych przez terminy (empiryczne) w pytaniach problemowych. Mwic o przedmiocie bada, mwimy nie tylko o badanych zjawiskach, ale take o tych zjawiskach, na ktre chcemy rozcign swoje wnioski.

Okrelajc przedmiot wystpowania danego zjawiska.
badania
wskazujemy
ramy
czasowo-przestrzenne
d) rda zjawiska z ktrymi badacz lub jego wysannicy wchodz w bezporedni zmysowy kontakt i skd czerpie si informacje o badanych zjawiskach. techniki oparte na procesie komunikowania si bezporedniego niestandaryzowane techniki obserwacji niekontrolowanej obserwacja kontrolowana techniki wywiadu swobodnego (wolnego) wywiad kwestionariuszowy poredniego Techniki otrzymywania wypowiedzi pisemnych niestandaryzowanych (pamitniki) Ankiety, autorejestracja
oparte na obserwacji
standaryzowane
Og czynnoci i rodkw badawczych ujtych w reguy to technika otrzymywania materiaw Jeeli czynnoci i rodki badawcze, jakie stosujemy w kontakcie z innymi osobami s takie same (przynajmniej zblione) to mwimy, e dana technika charakteryzuje si wysokim stopniem standaryzacji1. Formularz jest kryterium oceny standaryzacji danej techniki
1 Standaryzacja = ujednolicenie rodkw i czynnoci badawczych. 11

__________________________________________________________________________________________ e) Metoda badawcza og zastosowanych w badaniu technik i sposobw badawczych. Uzasadnienie metody wykazanie, e w stosunku do danego przedmiotu bada na podstawie rde i materiaw dobranych, otrzymanych i opracowanych przy pomocy takich, a nie innych technik i sposobw badawczych mona udzieli odpowiedzi na pytanie problemowe; i to odpowiedzi w wystarczajcym stopniu uzasadnionych. Uzasadnienie metody porednio informuje nas o wartoci wnioskw.
Kryteria doboru zjawisk z ktrymi badacz wchodzi w kontakt:

czy si to z wyborem:

Przedmiotu badania; rde materiaw; Problem doboru rde pojawia si tam, gdzie okazuje si, e [badana] populacja jest wewntrznie zrnicowana. Badanie przyrodnicze: Badanie spoeczne:
Jednostki zobligowane badaniem podlegaj manipulacji; Jednostek do badania nie dobiera si z ycia, tylko z operatw losowania; Jednostki dobrane do badania s generalizatorami rde. Same rzadko s badanymi obiektami; Obiekt bada jest bardzo czsto pynny i wyrnienie jednostek do badania jest bardzo trudne;
Do badania dobiera si jednostki, ktrymi nie moemy manipulowa; Jednostki do badania pochodz z ycia s brane bezporednio ze rodowiska Jednostki dobrane do badania same s przedmiotem bada one to bezporednio s przedmiotem zainteresowania; Obiekt bada jest stay;
Kryteria doboru
dobory racjonalne
(mona uoglnia wnioski poza badane populacje uoglnienia o rnym zasigu)
dobory nieracjonalne
(wnioski maj charakter sprawozdawczy, nie wykraczaj poza badane populacje)
Dobr losowy
Dobr celowy
Dobr losowo kwotowy
Dobr kwotowy Dobr jednostek przecitnych Dobr jednostek o cechach kracowych Dobr parami, wedug okrelonych cech Dobr lawinowy Dobr osb lepiej poinformowanych
Dobr samorzutny
Dobr przypadkowy
12
__________________________________________________________________________________________
Dobr losowy (probabilistyczny):

Posiada mocne uzasdadnienie w rachunku Prawdopodobiestwo wejia do prby jednakowe i > 0. prawdopodobiestwa i statystyce.
Badacz nie ma wpywu na to, jakie jednostki dostana si do prby, bo selekcja odbywa si wedug pewnego automatycznego planu, ktry jest oparty na zasadach losowych, tzn. kada jednostka w populacji ma jednakowe szanse wejcia do prby. Losowanie dokonuje si z kartotek, spisw, planw, czyli z tzw. operatw losowania; czasami socjolog musi sam takie operaty stworzy.

Dobry operat musi spenia warunki: warunek adekwatnoci powinien odpowiada caej populacji, ktr chcemy bada; - warunek kompletnoci - powinien zawiera wszystkie jednostki wchodzce w skad danej populacji; brak powtrze kada jednostka musi w nim wystpi tylko jeden raz; - warunek dokadnoci nie moe zawiera jednostek nie istniejcych, bd te nie nalecych do populacji; warunek techniczny atwo korzystania z operatu;
Zalet doboru losowego jest to, e przy przenoszeniu wnioskw z prby na populacj jestemy w stanie oszacowa bd i jego prawdopodobiestwo; oraz to, w jakich granicach mieci si wynik prawdziwy (taki, ktry uzyska mona jedynie przeprowadzajc badania na caej populacji).

Bd standardowy prby tj. przedzia ufnoci. Poziom ufnoci prawdopodobiestwo wystpienia bdu losowego.
Dla danej liczebnoci przedzia ufnoci jest tym wszy, im niszy jest przyjty przez badacza poziom ufnoci.

Podstawowym problemem tego doboru jest to, e prba zrealizowana rni si od prby zamierzonej. Wiele osb niechtnie bierze udzia w badaniach, do wielu nie da si po prostu dotrze.

Bd systematyczny: wystpuje wtedy, gdy z prby wypadaj jednostki o zbienych cechach. Tego rodzaju bdy znieksztacaj wyniki bada. W sytuacji, gdy istniej due rozbienoci midzy prb zamierzon, a zrealizowan, wwczas badacze stosuj tzw. prby rezerwowe (nie s one jednak akceptowane przez statystykw, poniewa nie s zgodne z zasad prawdopodobiestwa zastpowanie osb w stosunku 1:1). Wielko prby nie zaley od stosunku liczebnoci grupy do liczebnoci populacji. Wielko bdu standardowego prby zaley od zastosowanej procedury doboru. Istniej wzory pozwalajce obliczy niezbdn wielko prby, przy danym poziomie ufnoci.
13

__________________________________________________________________________________________
Dobr celowy:
Badacz ma wpyw na to, jakie jednostki dostan si do prby. D OBR
KWOTOWY
( PRBA
UDZIAOWA )
JEDNOSTKI S DOBIERANE DO BADANIA , A NIE LOSOWANE .
Za punkt wyjcia w konstrukcji prby przyjmuje si zaoenie, e pod wzgldem cech prba bdzie stanowia miniatur populacji. Wybr tych cech jest zwykle arbitralny, co stwarza moliwo popenienia bdw. Prba kwotowa - badacz musi mie pewn wiedz wstpn o populacji, tzn. musi zna jej struktur ze wzgldu na wybrane do badania cechy (nie zawsze mona t wiedz uzyska, dane statystyczne mog by przecie nieaktualne, nieadekwatne itd.). Jeli konstruuje si prb kwotow w oparciu o kilka cech, badacz musi zna ich rozkad w badanej populacji. Jeeli mamy ju te rozkady, to w prbie te proporcje musz zosta odwzorowane. Kady ankieter otrzymuje kwot, czyli przydzia osb dla wywiadw, ktre ma przeprowadzi. Ankieter bdzie szuka respondentw na zasadzie chybi trafi. Jest to oczywicie jedynie zaoenie badacza. Nie zawsze bdzie tak w rzeczywistoci. Nie wystpuje tutaj problem odmw nie s one rejestrowane.
D OBR
LOSOWO
KWOTOWY
POCZENIE DOBORU LOSOWEGO Z KWOTOWYM .
Jest to dobr wielostopniowy; mona na pierwszym etapie zastosowa dobr losowy albo dobr kwotowy. Na przykad na pocztku dobiera si losowo okrgi wyborcze. Wybiera si jakie cechy, a nastpnie opracowuje wedug metody postpowania j.w. a) Dobr jednostek przecitnych wnioski uoglnia si nie statystycznie, na podstawie prawdopodobiestwa, lecz przez podobiestwo; przyjcie zaoenia, e podana grupa (populacja) jest typowa dla spoeczestwa. b) Dobr jednostek o cechach kracowych rnicujcymi. zakada si, e cechy kracowe s cechami
c) Dobr jednostek parami odbywa si w warunkach eksperymentalnych. Dokonuje si wyboru cech, ktre bd badane. d) Dobr lawinowy kady kolejny respondent jest badany za spraw uzyskania o nim informacji od poprzednika. e) Dobr ekspertw stosowany jest w badaniach eksperymentalnych, gdzie badacz nie dysponuje wystarczajc wiedz o populacji. Dobr samorzutny jednostki same dobieraj si do badania; np. ankieta prasowa. Wystpuje czsto, kiedy brak jest rodkw finansowych na badania. Dobr przypadkowy - bada si jednostki, do ktrych badacz ma dostp. O dostpnoci respondentw decyduje najczciej przypadek.
14
__________________________________________________________________________________________
O BSERWACJA
Jest to proces polegajcy na dokonywaniu spostrzee w celu odpowiedzi na dane pytania. Osob dokonujc spostrzee jest oczywicie badacz. Nie mniej istotn rzecz w tym procesie jest sam obiekt obserwacji. Obserwacja to proces postrzegania, ktry jest c e l o w y , p l a n o w y i k r y t y c z n y .

Celowo obserwacji ma nam dostarczy informacji, ktre s nam potrzebne do rozwizywania problemw. Planowo obserwacji s z gry okrelone zjawiska, ktre naley postrzega, a take czas i okolicznoci w ktrych obserwowane zjawisko zachodzi. Krytyczno obserwacji jej rezultaty powinny poddane by krytyce albo cisej kontroli.
Te trzy cechy obserwacji pozwalaj unikn bdw, ktre powstaj na drodze przypadkowych postrzee. Do dokonywania obserwacji potrzebna jest obserwatorowi spostrzegawczo oraz uwaga (koncentracja). Ponad to wymaga si od badacza umiejtnoci selekcji spostrzee, czyli zestawiania wynikw obserwacji z interesujcymi go zagadnieniami. T YPY
BADACZY :
1. Analitycy postrzegaj szczegy i maj problemy z wizaniem ich w cao. 2. Syntetycy dostrzegaj problemy oglne, przy jednoczesnym niedostrzeganiu szczegw. P RZEDMIOT

SPOSTRZEE :
Ludzie, ich zachowania i wytwory; mona wnioskowa porednio na podstawie
O przeyciach psychicznych introspekcyjnych zezna jednostek;
Obserwowane zachowania s symboliczne, dlatego od obserwatora wymaga si wiedzy o danej kulturze po to, by mc zrozumie sens zachowa i symboli; Wiksza pocztkowa wiedza o badanych zjawiskach uatwia nam ich obserwacj;
W rdowych badaniach spoecznych bardzo rzadko stosuje si aparatur specjalistyczn do dokonywania obserwacji; niemniej jednak, jeli jest ona stosowana, to wzmacnia lub zastpuje zmysy, ale nie jest w stanie uchwyci tego, co zmysom niedostpne. W czasie jednej obserwacji przyrodniczej zdobywa si niewiele informacji, a ich charakter jest z gry okrelony. Dlatego jednoczenie prowadzi si wiele obserwacji w okrelonych interwaach czasowych. W badaniach spoecznych w cigu jednej obserwacji zdobywa si wiele informacji, ktre nie zawsze s z gry okrelone. Obserwacje tego samego zjawiska stosunkowo rzadko s powtarzane, zwaszcza periodycznie. W badaniach spoecznych bardzo rzadko przeprowadza si obserwacje w warunkach laboratoryjnych, zwaszcza eksperymentalnych, co z kolei jest bardzo powszechne w badaniach przyrodniczych. W badaniach spoecznych nie wywouje si zjawisk po to, by je obserwowa. Nie tylko ze wzgldw technicznych, ale i etycznych.
15

__________________________________________________________________________________________ P ODZIA
TECHNIK OBSERWACJI :
Standaryzowane opracowywanie wynikw w sposb ilociowy; Sytuacje sztuczne, czynnoci wywoane
Niestandaryzowane opracowywanie wynikw w sposb jakociowy; Sytuacje naturalne, czynnoci nie wywoane
Ukryte Uczestniczca badacz uczestniczy w sytuacjach, ktre s przedmiotem badania
Jawne: obserwacja jawna z ukrycia; obserwacja jawna nie z ukrycia; Quasi-uczestniczca badacz Zewntrzna badacz posiada wiedz wstpn o zachowuje sw anonimowo badanych zjawiskach dla badanych Jednorazowe obserwacja zjawisk atwych do czasowo przestrzennego wyodrbnienia. Wieloosobowe obserwacja prowadzona przez wielu niezalenych obserwatorw.
Cige obserwacja zjawisk nie dajcych si atwo wyodrbni Jednoosobowe obserwacje prowadzone przez jednego obserwatora
Technika obserwacji zwykej:

przedmiotem jej zainteresowania s zjawiska naturalne; obserwacja jednorazowa; moe by ukryta, albo jawna; obserwacja nie uczestniczca zewntrzna; przedmiotem takiej obserwacji moe by np. demonstracja uliczna; P RZYGOTOWANIE
DO PRZEPROWADZENIA OBSERWACJI ZWYKEJ :
1) Ustalenie celu i przedmiotu obserwacji uwiadamiamy sobie problemy, ktre chcemy bada, oraz wyznaczamy zagadnienia do badania oraz rodki badania tych problemw; 2) Wybr sytuacji w ktrej bdzie dokonywana obserwacja - wybr miejsca i czasu okrelamy sytuacje, ktre bdziemy bada oraz sposoby, za pomoc ktrych do nich dotrzemy; 3) Przygotowanie szczegowych wytycznych do przeprowadzenia obserwacji (dyspozycje obserwacji) lista (moliwie szczegowo sporzdzona) zjawisk, na ktre trzeba zwraca uwag podczas obserwacji. Jest to rozsdne uszczegowienie problematyki dce do sporzdzenia listy. Dyspozycje maj ukierunkowa obserwatora, informowa go o kierunku w jakim ma on dokonywa selekcji spostrzee. Dyspozycje zawieraj dyrektywy dotyczce szczegowych elementw, ktre trzeba wczy do obserwacji. 4) Przemylenie sposobu zachowania si obserwatorw w danej sytuacji zachowania zale od tego, czy obserwacja jest jawna, czy ukryta. Przemylenia wymaga sytuacja wyjcia, zakoczenia obserwacji, a take momentu odkrycia przez badanych faktu bycia obserwowanym. Trzeba si zastanowi nad sposobem i miejscem robienia notatek. 5) Przygotowania techniczne, problem dziaania w terenie przygotowanie sobie sprztu, np. magnetofonu, przemylenie sposobu dokonywania opisu, robienia notatek.
16
__________________________________________________________________________________________ S PRAWOZDANIE
Z OBSERWACJI :
Podstaw sprawozdania mog by notatki sporzdzane z pamici, notatki prowadzone na bieco lub rnego rodzaju rejestracje. Kade sprawozdanie skada si z czci: 1) Cz ewidencyjno-informacyjna:

Oglny problem badawczy; Cel i przedmiot obserwacji; Dyspozycje do obserwacji; Opis sytuacji, w ktrej obserwacj przeprowadzono;
Szkic sytuacyjny z zaznaczeniem osb, przedmiotw, osb i miejsca; miejsce w ktrym znajdowa si obserwator; Kto by obserwatorem i kiedy sporzdzono sprawozdanie, a take kiedy obserwacja bya przeprowadzona; 2) Cz zasadnicza: Opis zaobserwowanych wydarze. Najczciej jest to opis chronologiczny lub opis wedug dyspozycji;

Opis dokadny, w ktrym posugujemy si tzw. zdaniami spostrzeeniowymi;
Interpretacje zachowa emocjonalnych badanych osb musz zawiera gruntowne uzasadnienie w przesankach do tych zachowa prowadzcych; 3) Cz oceniajca:
Z jednej strony jest to ocena merytoryczna, a z drugiej strony metodologiczna; - ocena merytoryczna: czy udao si nam osign cel obserwacji, czy uzyskalimy dostateczn ilo informacji na badane problemy; musimy oceni, czy z jakich powodw wystpiy braki informacyjne. - ocena metodologiczna: czy dyspozycje byy dobrym narzdziem do prowadzenia obserwacji, czyli czy obserwator nie mia wtpliwoci co bada; czy dobrze wybrano sytuacje do obserwacji; czy zaplanowany sposb zachowania obserwatora okaza si skuteczny; opinia, ocena obserwatora na temat tego w jakim stopniu opis jest adekwatny do rzeczywistoci; wnioski i sugestie co do dalszych obserwacji podobnego typu. sprawozdania musz by pisane jednostronnie, z duym marginesem.
17

__________________________________________________________________________________________
Obserwacja kontrolowana:

Jest prowadzona z uyciem karty obserwacji, ktra peni funkcj dyspozycji do obserwacji, a jednoczenie spenia rol sprawozdania z obserwacji. W pewnym momencie dyspozycje si ujednolicaj. Warunkiem uznania obserwacji za kontrolowan jest karta obserwacji. Obserwacja tego rodzaju jest najczciej obserwacj zjawisk wywoanych w warunkach laboratoryjnych. Bodce wywoujce zachowania obserwowane rwnie muza by ujednolicone. Kart obserwacji zastosowano pocztkowo do badania dzieci (Ch. Buchler badania nad behawiorem dzieci godnych i sytych w powizaniu z poziomem agresywnoci). Funkcje karty obserwacji:
Instruuje obserwatora, jakie zjawiska podlegaj obserwacji; Suy za miejsce zapisu uzyskanych rezultatw obserwacji; K ADA
KARTA ZAWIERA NASTPUJCE ELEMENTY :
a) b)
Okrelenie jednostek obserwacji; Kategorie, do ktrych te jednostki obserwacji mona zaliczy;
c) Sprecyzowane zasady doboru jednostek obserwacji i podlegajcych obserwacji zachowa; d) Ujednolicony sposb zapisu; zapis jest najczciej uproszczony stosuje si zwykle kody. B ADANIA C H. B CHLERA: Byy to badania nad zachowaniami maych dzieci. Hipoteza brzmiaa nastpujco: dzieci godne s bardziej agresywne ni najedzone.

Kada kategoria teoretyczna bya opisana w kategoriach konkretnych np. zachowania typu: kopanie, gryzienie, plucie, siedzenie w siadzie skrzynym (po turecku), dawanie lalki, gaskanie po gowie ssiada itp. Kategorie zachowa altruistyczn e neutralne agresywne Obserwacja prowadzona bya przez niezalenych obserwatorw, co umoliwiao weryfikacj wynikw.

Jednostki obserwacji A B
Wyliczenie musi mie posta klasyfikacji i musi posiada cechy podziau logicznego musi by rozczny i wyczerpujcy. Zasad doboru bya obserwacja okrelona w czasie.
18
__________________________________________________________________________________________ P RZYGOTOWANIE

OBSERWACJI :
Przygotowanie karty obserwacji;
Sprawdzenie karty w badaniu prbnym oraz zanotowanie wszelkich uwag na jej temat; Dobr i przeszkolenie obserwatorw; Przeprowadzenie obserwacji prbnej i eliminacja sabych obserwatorw;
OBSERWACJI KONTROLOWANEJ :
Z ALETY
Dostarcza cisych danych; Pozwala usun nadmiar (niepotrzebnych) danych;
W przypadku obserwatorw niezalenych mamy pewno co do rzetelnoci i pewnoci danych; W ADY

OBSERWACJI KONTROLOWANEJ :
Rola peniona przez obserwatora w obserwacji uczestniczcej wyznacza pole obserwacji, co moe spowodowa ograniczenia dostpu do innych zjawisk.
Im dusza jest obserwacja, tym silniej obserwator identyfikuje si z celami grupy. Powodowa to moe, e obserwator bdzie przeprowadza selekcj spostrzee, aby nie pokaza grupy w zym wietle.
Im duej obserwator przebywa w grupie, tym silniej przyswaja sobie jej wzory zachowa, co powoduje pominicie wielu istotnych zjawisk jako oczywistych, banalnych a ktre mog by ciekawe dla obserwatora zewntrznego.

Niemoliwa jest kontrola obserwacji przez osoby, ktre w niej nie uczestniczyy.
Obserwacja uczestniczca powinna by ukryta. Jeli jest ona ukryta i prowadzona w obrbie wasnej zbiorowoci, to moe ona dostarcza dylematw natury moralnej. Prowadzenie obserwacji uczestniczcej i quasi-uczestniczcej przebiega w ten sam sposb co obserwacji zewntrznej.
Wane jest opracowanie strategii zbierania danych. Z reguy obserwacja uczestniczca jest prowadzona za pomoc dzienniczka obserwacji.
19

__________________________________________________________________________________________
W YWIAD
Wywiad swobodny
Wywiad swobodny jest podobny do rozmw codziennych, majcych charakter informacyjny (nie naley tutaj zapomina o tym, e s rozmowy do niczego nieprzydatne, majce jednak wan funkcj potwierdzania wsplnych treci spoecznych). Jedna osoba pyta, druga odpowiada.
Wywiad spoeczny
Przeprowadzany w obrbie instytucji pomocy spoecznej (jest to poczenie obserwacji i wywiadw rnego rodzaju). Jest on przeprowadzany w celu podjcia decyzji o skutkach praktycznych; rodzajem wywiadu spoecznego jest tzw. wywiad rodowiskowy.
Wywiad antropologiczny
Zbliony do wywiadu socjologicznego, wymaga kilkakrotnego kontaktu z badanymi. Wywiad antropologiczny obejmuje szerokie spektrum poszukiwa; jest on silnie ustrukturalizowany, zblia si do wywiadu standaryzowanego lub swobodnego ze standaryzowan list informacji.
Wywiad psychologiczny
Najczciej jest to wywiad kliniczny, do ktrego respondent sam si zgasza. Zdobywa si w nim informacje w celu wykorzystania ich do leczenia. Podejmuje si wiele kontaktw z badanym. Dotyczy: motywacji, osobowoci, rozmaitych zaburze.
Wywiad socjologiczny
Jest dobrowolny i jawny. Najczciej jest wywiadem indywidualnym, jest skoncentrowany na przeyciach, opiniach i pogldach respondenta (skupia si na osobistych dowiadczeniach). Jest on rwnie nazywany wywiadem ekspresyjno biograficznym, jest krtkotrway. Wane jest tutaj wzbudzenie motywacji respondenta do udzielania odpowiedzi szczerych, zgodnych z prawd. C ZYNNIKI

UJEMNIE WPYWAJCE NA ODPOWIEDZI RESPONDENTA
Cakiem nowa sytuacja spoeczna Draliwa tematyka wywiadu Osoby mog nie lubi si wysila Rozmwcy mog podejrzewa, e udzielenie wywiadu moe mie dla nich negatywne konsekwencje Zasanianie si, e nie jest si kompetentnym w danym temacie Badacz moe by traktowany jako osoba zdolna nas potpi, pomyle co zego Respondent chce si pokaza z jak najlepszej strony
DODATNIO WPYWAJCE NA ODPOWIEDZI RESPONDENTW
C ZYNNIKI

Ciekawo poznawcza Ciekawo danego tematu

Ch udzielenia pomocy badaczowi Szansa na wasn ekspresj Traktowanie wywiadu jako wyrnienie wasnej osoby
20
__________________________________________________________________________________________
Przygotowanie wywiadu swobodnego ustrukturalizowanego

Badacz samodzielnie musi przeprowadzi kilka wywiadw Naley dobra wsppracownikw, ich szkolenie nie ma charakteru standardowego
Badacz jest zaangaowany w badanie od pocztku do jego koca (badania, a nie badacza) T OK
DZIAA :
1) przemylenie celu wywiadu w zwizku z problematyk bada i innymi celami koncepcji badawczej:

celem wywiadu jest zdobycie informacji;
wyodrbnia si te pytania problemowe, ktre mog by zrealizowane i opisywane z wykorzystaniem materiau z wywiadu swobodnego; mona przeprowadza badania o charakterze eksploracyjnym;
2) wybr rozmwcw, okrelenie czasu i miejsca wywiadu, okrelenie warunkw w jakich wywiad powinien by prowadzony
wywiad nie powinien by przeprowadzany w obecnoci osb trzecich;
3)
ustalenie wytycznych do prowadzenia wywiadu: w wywiadzie ustrukturalizowanym te wytyczne nazywamy dyspozycjami, w nieustrukturalizowanym planem wywiadu.

dyspozycje to lista informacji, ktre trzeba zdoby podczas wywiadu, nie ma ona nigdy charakteru zamknitego, informacje maj charakter szczegowy. Listy te naley konstruowa tak, aby byo jasne dla ankietera, e sposb zdobywania odpowiedzi nie jest z gry okrelony. Niekiedy obok dyspozycji pokazuje si tzw. wzory pyta, z ktrego jednak ankieter nie ma obowizku korzysta.
4) Ustalenie oglnego toku wywiadu, czyli kolejnoci poruszanych zagadnie. Kolejno nie ma charakteru koniecznego, tote niekoniecznie musi by przestrzegana. 5) Okrelenie taktyki postpowania wobec respondentw:

Jak zaaranowa spotkanie Jak prowadzi wywiad Jak stworzy dobr atmosfer Jak zakoczy wywiad
PROWADZENIA WYWIADU SWOBODNEGO
R EGUY
1) Zaaranowanie wywiadu:

Po zidentyfikowaniu i dotarciu do respondenta badacz si prezentuje Okrela si nastpnie cel rozmowy (przedmiot) Wyjania si cel wywiadu Okrela si czas rozmowy Wyjania si przyczyn zwrcenia si do tej wanie osoby Zapewnia si o konfidencjalnoci tej rozmowy Uprzedza si, e rozmowa jest nagrywana (rejestrowanie w rny sposb)
21

__________________________________________________________________________________________
Naley zwraca uwag na normy panujce w danym rodowisku
22
__________________________________________________________________________________________ 2) Zasadnicza cz wywiadu:

naley wiedzie od czego chce si zacz (gdybym to wiedzia, moje ycie wygldaoby zupenie inaczej); tematy i zagadnienia, co do ktrych mona spodziewa si niezbyt ciekawej reakcji respondenta, naley umieszcza w rodku wywiadu; w przypadku braku cigoci wywiadu, wprowadza si wstawki beletryzacyjne, czyli wypowiedzi umoliwiajce przejcie z jednego tematu na drugi;
TEMATU POJEDYNCZEGO
R OZWIJANIE 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. J ZYK

Zaczyna si od zadawania pyta filtrujcych (wprowadzajcych do tematu). Nie wolno stosowa schematu jedno pytanie jedna odpowied. Odpowied na pytanie moe wymaga duszej rozmowy. Pytajc o fakty najpierw ustala si fakty, a dopiero pniej pyta si o ich ocen. Regua ta nie dotyczy badania stereotypw. Najpierw zadaje si pytania oglne, a potem szczegowe, co zmniejsza szans sugestii. Powinny to by pytania otwarte. Od ogu do szczegu. Wan rol odgrywaj tzw. pytania pogbione. Mwi si wwczas o sondowaniu, czyli o dopytywaniu respondenta. Naley motywowa respondenta do udzielenia odpowiedzi w sytuacjach gdy nie pamita on o pewnych faktach Indagowanie respondenta koczymy w momencie zrealizowania dyspozycji i upewnieniu si, e respondent nie ma ju w tym temacie nic do powiedzenia.
WYWIADU
Naley unika sztucznoci jzyka, a take socjomowy; Naley unika stwierdze draliwych;
WYWIADW ZE WZGLDU NA ATMOSFER
P ODZIA
1. wywiad neutralny 2. wywiad nieneutralny WYWIAD NEUTRALNY: atmosfera neutralna, bezosobowy charakter wywiadu, respondent jest pozytywnie nastawiony do badania, jest skonny do ujawniania prawdy (bez dalszych warunkw. Mwic krtko jest nasz) WYWIAN NIENEUTRALNY: respondent nie jest neutralnie nastawiony; skonny jest do ukrywania informacji o sobie, atmosfera jest napita, ze strony respondenta wyczuwa si opr, a zadaniem ankietera jest jego przeamanie. Ze wzgldu na strategi przeamywania oporu wyrniamy: 1. Wywiad twardy (antagonistyczny) 2. Wywiad mikki Kilka dobrych rad:

Ankieter powinien zachowywa si tak, by respondent odczuwa pozytywne wobec siebie nastawienie; Ankieter nie powinien ocenia i krytykowa;
23

__________________________________________________________________________________________

Ankieter musi uwanie i z zainteresowaniem sucha wypowiedzi respondenta (nie moe spa, ani duba w nosie. makabra!) Ankieter nie moe wykazywa wprost sprzecznoci w wypowiedziach respondenta; Ankieterowi nie wolno ujawnia wasnych pogldw i opinii; Wywiad koczymy w momencie, gdy uzyskamy informacje i kiedy upewnimy si, e respondent nie ma ju nic do dodania na dany temat; Respondentowi trzeba podzikowa za rozmow i trzeba zapewni sobie moliwo powrotu lub dalszego kontaktu; O CENA
UZYSKIWANYCH INFORMACJI
Ocenie podlegaj zarwno dane z obserwacji zachowa respondenta i jego otoczenia, jak i uboczne wypowiedzi respondenta w czasie wywiadu i po wywiadzie. Dane z obserwacji zachowa respondenta z reakcji niewerbalnych respondenta mona wnioskowa o draliwoci pyta. Obserwacje otoczenia su weryfikacji wypowiedzi respondenta. Komentarze respondenta su ocenie wywiadu i ankietera. R EJESTRACJA
DANYCH
1. rejestracja z uyciem magnetofonu:

rejestrowanie odbywa si za zgod respondenta; usun sprzt z pola widzenia respondenta; umiejtno podziau uwagi u ankietera;
2. sporzdzanie notatek na bieco:

notatki maj charakter skrtowy, lecz istnieje konieczno notowania dosownego specyficznych wypowiedzi; notatki naley przeglda po skoczeniu wywiadu i uzupenia na gorco z pamici; 3. zapamitywanie informacji: Jest to najmniej (z metodologicznego punktu widzenia) korzystna forma rejestracji. Jest wykorzystywana w sytuacjach, gdy stosowanie rejestracji magnetofonowej lub sporzdzania notatek jest niemoliwe.

konieczne jest wykorzystanie notowania po zakoczeniu wywiadu;
czasami wprowadza si tzw. tandem ankieterski, tzn. jeden ankieter rozmawia, drugi sucha i zapamituje; Materiay dla badacza Ad 1. Oddaje si tam lub zapisane na papierze informacje z tamy; Ad 2. Piszemy klasyczne sprawozdanie z wywiadu; najszybciej jak si da po wywiadzie;
24
__________________________________________________________________________________________ Z AWARTO
SPRAWOZDANIA
1. cz ewidencyjno informacyjna 2. cz waciwa (merytoryczna) 3. cz oceniajca

CZ EWIDENCYJNO INFORMACYJNA

podajemy problem wywiadu; wykazujemy cel wywiadu; charakteryzujemy rozmow; umieszczamy dat wywiadu, miejsce, czas jego trwania, warunki w jakich przebiega; informujemy, kto prowadzi wywiad i ktry to (w badaniu) z kolei by wywiad; podajemy dat sporzdzenia sprawozdania
CZ WACIWA
relacjonujemy sens wypowiedzi respondenta w porzdku chronologicznym lub wedug dyspozycji;

nie przytaczamy pyta zadawanych respondentowi; naley posugiwa si jzykiem prostym, a cisym;
CZ OCENIAJCA
jest to tzw. ocena merytoryczna, tzn. czy uzyskalimy wszystkie zaplanowane w dyspozycjach informacje;

jeli wystpuj braki, to naley uzasadni ich wyniknicie; jest to tzw. ocena metodologiczna, czyli oceniamy wiarygodno uzyskanych danych opisujemy atmosfer wywiadu;
W wywiadzie mao ukierunkowanym ankieter jest mniej aktywny, zadaje mniej pyta. Pytania maj wwczas bardzo oglny charakter. S one bodcem dla respondenta do wypowiadania duszych opinii, kwestii. R OLA
WYWIADU SWOBODNEGO W BADANIACH
a) Moe on wystpowa w roli techniki gwnej (jedyna technika zastosowana w badaniach); b) Moe on by jedn z wielu technik stosowanych w badaniu, ale jest technik rwnorzdn (cz problemw jest rozstrzygana przez wywiad, cz przez obserwacj itd.) c) Moe on by jedn z wielu technik stosowanych w badaniu, ale jest tutaj technik podporzdkowan, penic funkcj pomocnicz wobec pozostaych technik; Wywiady swobodne obok obserwacji peni wan rol w badaniach monograficznych spoecznoci lokalnych;
25

__________________________________________________________________________________________
B ADANIA
MONOGRAFICZNE
Badania monograficzne to specjalny przypadek bada typu case study. Obiektem badania jest zawsze jeden niepowtarzalny przypadek, czyli spoeczno lokalna ktra w tym podejciu traktowana jest jako cao skadajca si z rnorodnych powizanych ze sob elementw. Celem badania monograficznego jest opis i zrozumienie tej caoci. Takie podejcie do badania spoecznoci lokalnych zgodne jest z antropologi kulturow i etnologi. W badaniach tych wykorzystuje si wypracowan przez antropologi koncepcj kultury. Spoeczno lokaln traktuje si tutaj zatem jako nosiciela i reprezentanta tej kultury. R EGUY
PROWADZENIA BADA MONOGRAFICZNYCH
1. jest badaniem terenowym, badacz przez duszy czas musi pozostawa w terenie i osobicie prowadzi prac badawcz; 2. poniewa badany obiekt jest wewntrznie zoony i niejednorodny, to konieczne jest zastosowanie rnorodnych technik zbierania i gromadzenia danych; Techniki prowadzce do uj jakociowych penia w tym typie bada funkcj bardziej znaczc, ni techniki prowadzce do uj jakociowych. R OLA 1. 2. 3. 4. czytelnika; K RYTYKA
BADA MONOGRAFICZNYCH BADA MONOGRAFICZNYCH
Dziki nim mamy caociowy obraz kultury; Mamy moliwo zrozumienia zasad trwania i rozwoju tych spoecznoci; Poznajemy histori tych spoecznoci; obraz, ktry uzyskujemy przedstawiony jest w sposb trafiajcy do wyobrani
1. brak jest intersubiektywnej kontroli badania; 2. brak reprezentatywnoci bada;
26
__________________________________________________________________________________________
Badania typu case study

Case study to studium indywidualnego przypadku; Jednostk analizy moe by: konkretny pojedynczy czowiek, maestwo, rodzina, instytucja lub organizacja, ruch spoeczny, spoeczno lokalna, wydarzenia o niepowtarzalnym charakterze, konkretna decyzja i jej skutki; C HARAKTERYSTYCZNE
CECHY
CASE
STUDY
Jest to w miar kompletna, wyczerpujca badany problem, szczegowa analiza jakiego konkretnego przypadku; Przypadek w to zjawisko spoeczne dziejce si tu i teraz; Przypadek ten moe stanowi przykad dziaania jakich spoecznych zasad, czy regu; moe odznacza si typowoci dla szerszej klasy zjawisk (ale nie musi); moe nas interesowa wanie ze wzgldu na swoj nietypowo, wyjtkowo; W obrbie tej strategii badawczej moliwy jest brak denia do generalizacji, co nie jest wad tych bada; uoglnienia s wprawdzie moliwe, ale zaley to od charakteru badanego przypadku; Dialogowo procesu badawczego to cecha szczeglna tego badania. Cigy dialog pomidzy hipotezami, a procesem zbierania danych to przygoda intelektualna, co do ktrej nie wiadomo, jak si skoczy; jest to podejcie bardziej elastyczne i podatne na rozbudow hipotez i narzdzi badawczych (ni np. survey). W miar jak poznajemy obiekt badania, wyjciowa koncepcja badawcza nie jest tak sztywna jak w innych technikach badawczych. Bada si zjawiska w ich naturalnym spoecznym kontekcie; powizania midzy badanymi zjawiskami mona obserwowa w warunkach naturalnych; W tych badaniach analiza ma bardzo szczegowy charakter; jest dla nich charakterystyczna. Specyficzn cech jest tu gbia badania badacz znajduje si w badanym zjawisku (obserwacja uczestniczca); rne opisy zjawiska (techniki zbierania danych poddaj nam wanie t gbi (wywiady swobodne, badania dokumentw osobistych). Obiektem badania mog by zjawiska w toku, w trakcie rozwoju; zmiany dynamiczne; W tym typie techniki moliwe jest wnioskowanie statystyczne jest to cecha odrniajca case study od monografii terenowej; Raport jest trudny do napisania duo danych jakociowych; jest to sztuka a nie rutyna; czsto bywa tak, e pisanie o obiekcie case study jest prowadzone z perspektywy osoby zaangaowanej. Czsto case studies zorientowane s na rozwizywanie istotnych problemw spoecznych. Maj one zwrci uwag na pewne kwestie spoeczne.
27

__________________________________________________________________________________________
Materiay zastane
S to rda nie wywoane przez badacza, utrwalone. S one wytworem spoeczestwa. 1.

rda ze wzgldu na miejsce ich pochodzenia dzielimy na:
rda znajdujce si w archiwach rodzinnych: metryki urodzenia, albumy ze zdjciami, kasety wideo, listy, dzienniki, pamitniki. Korzystanie z nich wymaga zgody dysponentw. Dane znajdujce si w rnych urzdach: statystyki urzdowe, ustawy, rozporzdzenia, akty normatywne, dokumenty policyjne i sdowe, dokumenty bdce w dyspozycji suby zdrowia, dokumenty handlowe, dokumenty personalne bdce w gestii urzdw, sprawozdania z dziaalnoci instytucji. Dokumenty oglnodostpne i okolicznociowe: ksiki telefoniczne, ksiki adresowe, informatory, ulotki i afisze dotyczce wydarze spoecznych, prasa i inne rodki masowego przekazu, dane archiwalne. 2. rda, w oparciu o ktre chcemy rekonstruowa, opisywa fragmenty ycia spoecznego (odtwarzanie zjawisk spoecznych):
rda te powinny by wiarygodne dlatego musz by poddawane naleytej ocenie (pod ktem tendencyjnoci). 3. rda traktowane jako lad rzeczywistoci spoecznej np. co pisaa prasa przed rokiem na jaki temat?
Ten podzia pokrywa si z podziaem stosowanym w historycznej analizie rde:

rda porednie: rekonstruujemy rzeczywisto spoeczn na ich podstawie. Naley sprawdza ich wiarygodno; rda bezporednie: polegaj na badaniu fragmentw rzeczywistoci spoecznej, naley ocenia ich autentyczno; S TOPIE 1. 2.
STANDARYZACJI RDE
wysoki np. ankiety personalne niski gdy moliwa jest ju tylko wtrna standaryzacja;
rda zastane pierwotne: np. protok z zebrania pisany przez bezporedniego uczestnika; rda zastane wtrne: powstae na bazie innych rde; D YNAMIKA 3. 1. 2.
RDE
rda bdce wynikiem cigej rejestracji zdarze np. dane o samobjstwach; rda bdce zapisem zdarze majcych miejsce w pewnych okresach, rnych interwaach czasowych np. dane z wyborw, spisw powszechnych; rda bdce zapisem zdarze powtarzalnych w sposb nieregularny;
28
__________________________________________________________________________________________ T EMATYKA
DANYCH ZASTANYCH
Dane zastane mog dotyczy rnych poziomw analizy socjologicznej: 1. 2. C ECHY 1. 2. poziom indywidualny nie musi to by jednostka ludzka; indywiduum to jednostka zbiorowoci mamy informacje o elementach danego zbioru; poziom grupowy dane dotycz danego zbioru, a nie jego elementw; np. diecezja, wojewdztwo;
ZBIOROWOCI WEDUG
L AZARSFELDA
Analityczne, czyli agregatowe orzeka si o nich w wyniku agregacji cech elementw tych zbiorowoci; np. procent osb z wyszym wyksztaceniem. Globalne, czyli integralne orzeka si o nich nie na podstawie waciwoci jej elementw, ale skdind z bada zbiorowoci ujtych jako pewne caoci np. dochd narodowy, poziom suby zdrowia mierzony liczb ek na 100 osb
Powiadaj, e rda zastane s obiektywne tzn. rejestruj pewne fakty, cechy, zdolnoci, wyjtkowo mog rejestrowa stany psychiczne np. wyniki wyborw. Na podstawie danych faktualnych moemy wnioskowa o stanach subiektywnych; jednak moe to by jedynie wnioskowanie uprawdopodobniajce. T RZY
POZIOMY INTERPRETACJI RDE ZASTANYCH
1. 2. 3. T RECI
treci przekazane explicite treci przemilczane treci wynikajce z formy przekazu

PRZEKAZYWANE EXPLICITE
Polega jedynie na rejestracji informacji zawartych w rdach. Z tych informacji moemy dokonywa interpretacji pewnych zjawisk, ktrych informacje te dotycz. Czsto te chcemy uruchamia wnioskowania wskanikowe zbieranie odpowiednich danych - np. badania J. Bielickiego nad wzrostem liczby poborowych wnioski dotycz tutaj rozwarstwienia spoecznego. T RECI
PRZEMILCZANE
Mog one by rdami do wnioskowania o zjawiskach spoecznych w rdach, w ktrych o tych zjawiskach powinna by mowa (zaoenie badania); s wskanikiem (w sytuacji braku danych), e jakie zjawiska w rzeczywistoci nie zaszy; wnioskujemy wwczas z przemilczenia (jest to sensowne, jeli zaoenie jest prawdziwe); W wszym sensie: w sytuacji wiadomego powstrzymywania si od pewnych wypowiedzi mona wnioskowa o powodach tego przemilczenia; o zjawiskach ktre powoduj to milczenie np. badanie mechanizmu wypierania. T RECI
WYNIKAJCE Z FORMY PRZEKAZU
Najoglniej rzecz ujmujc, chodzi tu o jzyk papier na ktrym zapisane s informacje. Papier posiada swoj faktur, kolor, jakoci zmysowe (forma). Kademu aspektowi formalnemu mona nada okrelon interpretacj; potwierdzaj one wnioskowania z treci;
29

__________________________________________________________________________________________ W YKORZYSTANIE
RDE
1. Dane traktowane jako rdo do formowania problemw i hipotez np. badania Lazarsfelda z okresu Wielkiego Kryzysu: bezrobocie; 2. Wykorzystanie danych zastanych do opisu zjawisk historycznych np. badania nad studentami UJ i ich pochodzeniem; 3. Wykorzystanie dla opisu pewnych procesw spoecznych; proces spoeczny rozumie si tutaj jako zmian wartoci jakiej zmiennej w danym okresie np. zmiana trendu; 4. 5. Sprawdzanie hipotez o zalenociach midzy zmiennymi. Opis normatywnych ram ycia spoecznego;
Socjologowie, niestety, bardzo rzadko korzystaj z tych materiaw; O GRANICZENIA

I TRUDNOCI W KORZYSTANIU Z DANYCH ZASTANYCH
1. brak istotnych danych zastanych statystyka pastwowa sabo ujmuje wane dla socjologa aspekty ycia spoecznego; 2. socjologowie maj niewielk wiedz odnonie tego, co zawarte jest w materiaach zastanych, a czego w nich nie ma; 3. instytucje, urzdy itp. dysponuj materiaami, ale opatruj je klauzulami; dostp do nich jest zatem znacznie utrudniony; 4. wiele z tych materiaw produkowanych jest przez urzdy i ma urzdowy charakter kategoryzacji; kategorie te nie musz by zgodne z kategoriami w ktrych socjologowie formuuj swoje problemy badawcze; czasami ten problem daje si rozwiza poprzez wtrn kategoryzacj; 5. na og nie s znane dla socjologw okolicznoci powstania, zapisu materiaw; 6. dane zastane maj selektywny charakter (mog one by niereprezentatywne); nie kada jednostka ma jednakow szans uwzgldnienia w danych i nie wszystkie dane maj jednakow szans przetrwania, przechowania; A UTENTYCZNO
I WIARYGODNO RDE ZASTANYCH
(zbieno bada socjologicznych i historycznych) W badaniach historycznych wyrnia si: 1. krytyk zewntrzn rde polega to na badaniu ich autentycznoci; 2. krytyk wewntrzn rde polegajc na badaniu wiarygodnoci; stosowan w odniesieniu do rde opisowych;
Na szczegln uwag zasuguje tutaj koncepcja wiarygodnoci informatora Jerzego Giedymina. Mona j traktowa jako eksplikacj sposobw postpowania naukowcw przeprowadzajcych wewntrzn krytyk rde; Giedymin mwi o dwch wiarygodnociach informatora: a) wiarygodno typu W1 - wiarygodny jest ten informator, ktry dostarcza duo wiadomoci z jednej dziedziny. Przyjmuje si tu zaoenie e, jeli to wiadomo na podstawie innych rde, jego opisy okazay si prawdziwe, to i w pozostaych sprawach traktuje si go jako informatora wiarygodnego; b) wiarygodno typu W2 wiarygodno informatora ocenia si biorc pod uwag to, czy mia on bezporedni dostp do informacji; czy chcia je przekaza rzetelnie; jakie mogy dziaa czynniki dziaajce na niekorzy tej rzetelnoci;
30
__________________________________________________________________________________________
T ECHNIKI
ZDOBYWANIA PISEMNYCH NIESTANDARYZOWANYCH
WYPOWIEDZI
komunikowanie porednie
Typologia
1. pisemne wypowiedzi niestandaryzowane uzyskiwane pod kontrol badacza nadzr badacza nad uczestnictwem danych osb w badaniu; celem takiego badania jest uzyskanie danych do generalizacji; a. 138. 139. 140. 141. 142. 143. 144. 145. technika wypracowa szkolnych: proponuje si napisanie wypracowania na podany przez badacza temat; temat jest jedynym bodcem stymulujcym; zazwyczaj okrelony jest czas na napisanie wypracowania; przy organizacji badania naley wykluczy nauczycieli; uczniowie nie musz pisa wypracowa wedle wyuczonych w szkole wzorw i norm; bodcem jest tutaj zestaw dyspozycji; bardziej wydajne s wypowiedzi indywidualne, a nie grupowe; wydarzenia opisywane s na bieco, szczegowo;
b. technika opisu wedug dyspozycji:
c. pisanie dziennika na zamwienie badacza: 146. wany jest nie tylko opis faktualny, ale take przemylenia, odczucia i emocje jednostki; d. sporzdzenie opisu ycia za namow badacza: 147. 2. opis z perspektywy retrospekcyjnej; pisemne wypowiedzi niestandaryzowane o charakterze samozwrotnym badacz nie ma tutaj wpywu na to, kto wemie udzia w badaniu; wnioski maj charakter sprawozdawczy; jest to opis jednego dnia z ycia jednostki; badacz moe zamieci ogoszenie w gazecie; technika konkursu na materia biograficzny:
a. technika masowych obserwacji: 148. 149. 3.
konkurs na pamitnik po raz pierwszy ogosi Florian Znaniecki w 1921r. Zwrci si on z odezw do robotnikw o napisanie yciorysu; by to konkurs z nagrodami. Najlepszy yciorys liczy ponad 400 stron; najwikszym sukcesem zakoczy si konkurs ogoszony przez czasopismo Przysposobienie rolnicze na temat: Opis mojego ycia, prac, przemyle i de. Byo to w roku 1936. W ten sposb uzyskano 1544 prace, ktre stay si podstaw do napisania 4 tomowego dziea Mode pokolenie chopw
31

__________________________________________________________________________________________
Organizowanie konkursu na pamitnik

1. 2. 3. 4.

Naley apelowa do grup jednorodnych pod wzgldem poziomu intelektualnego, spoecznego itp. Lepszy efekt osiga si wtedy, gdy grupa do ktrej skierowany jest apel odznacza si duym poczuciem tosamoci grupowej; Naley starannie opracowa odezw konkursow i propagowa j rnymi kanaami; Odezwa powinna zawiera:
temat konkursu; adresata konkursu; moe mie ona form pen lub skrcon; informacje o organizatorze konkursu (nazwa i adres instytucji); cel przeprowadzenia konkursu (komu i do czego ma suy materia); termin do ktrego prace powinny by nadesane; termin rozstrzygnicia konkursu; system nadsyania prac; skad jury i kryteria oceny prac (nie forma, lecz tre i szczero prac jest wana); prosi si zwykle o prace obszerne; forma i sposb ogoszenia wynikw; dyrektywy do napisania pracy nie s to jednak cise reguy; musi by napisana prostym jzykiem 4. Nagrody musz by znaczce;
Zastosowanie materiaw pochodzcych z konkursu

Przy analizie pamitnikw mona stosowa: 1. 2. 3. 4. metod konstrukcyjn czyta si du liczb prac i stara si z nich wygenerowa hipotezy; metod egzemplifikacji do badania przystpuje si majc pewne hipotezy, a materia wykorzystuje si jako ilustracj hipotez; metod typologiczn w oparciu o dane staramy si budowa pewne typy zjawisk socjologicznych, typy osobowoci itp. metod statystyczn zwraca si uwag na cechy autorw prac oraz ich sytuacj; bada si zalenoci statystyczne midzy rnymi cechami spoecznymi autorw;
Materiay tego rodzaju pozwalaj dokonywa odkry, pozwalaj take poznawa aspekty psychiczne jednostek; nasuwaj one wiele pomysw i hipotez;
32
__________________________________________________________________________________________
M ETODA
BIOGRAFICZNA JAKO BADANIE DOKUMENTW OSOBISTYCH
O metodzie biograficznej mwi si jako o badaniu historii yciowych. Pojawia si w okrelonym momencie w historii socjologii, tzn. wtedy, gdy z nauki spekulatywnej miaa si przeksztaci w nauk empiryczn. Podstaw dla niej miay by dokumenty osobiste.
Definicje dokumentw osobistych

Akcentuje si tutaj znaczenie dokumentw osobistych dla poznania postaw psychicznych, motywacji wypowiadajcych si osb; moliwo poznania cudzych przey psychicznych. SZEROKA DEFINICJA Wszelkie dokumenty zawierajce projekcje stanw umysu jakiej osoby, a wic nie tylko autobiografie czy pamitniki, ale take listy, czy dosowne zapisy wywiadw. WSKA DEFINICJA Pisemne wypowiedzi, ktre relacjonujc udzia piszcego w pewnej sytuacji spoecznej, zawieraj rwnie osobisty pogld autora na t sytuacj, opis przebiegu zdarze, opis zachowania piszcego.
Metoda biograficzna jako badanie dokumentw osobistych

posiada ona okrelone zaoenia ontologiczne i metodologiczne; podstawowe zaoenia ontologiczne zostay wyoone w ksice Chop polski w Europie i Ameryce. Odnosz si one do roli elementw subiektywnych w strukturze grup spoecznych; Rzeczywisto spoeczna skada si z obiektywnych wartoci kulturowych, jak i subiektywnych postaw.
Przedmioty natury rozwijajce si w toku ewolucji przyrody staj si elementami kultury dopiero wtedy, gdy jednostka w swoich aktach subiektywnych nada im pewne znaczenie, przypisze im jak wano dla zaspokojenia ludzkich potrzeb, czy osignicia ludzkich celw. Zatem w yciu spoecznym czynniki subiektywne graj rol zasadnicz i wszelkie ich przejawy s rdem wiedzy o yciu spoecznym. Postawy psychiczne i wartoci kulturalne s cile ze sob splecionymi skadnikami badanej przez socjologa rzeczywistoci materiay biograficzne s materiaami idealnymi dla socjologa, gdy daj moliwo poznania subiektywnej strony rzeczywistoci spoecznej. Koncepcja wyraona w Chopach polskich... zostaa rozwinita we wstpie do socjologii i przyja posta koncepcji wspczynnika humanistycznego.
Koncepcja wspczynnika humanistycznego
Nakazuje ujmowa zjawiska spoeczne jako przedmioty, ktrych istotnym skadnikiem jest znaczenie jakie nadaj im ludzie ktrzy ich dowiadczaj: Przedmioty wiata kultury istniej tylko w dowiadczeniach, a poza nimi trac wano. Caa rzeczywisto spoeczna jest kompleksem subiektywnych postaw, de i wartoci.
33

__________________________________________________________________________________________ D OKUMENTY 1. 2.

OSOBISTE ZAWIERAJ
RODZAJE WYPOWIEDZI :
sdy o faktach wyraaj obserwacje i uoglnienia autora dokumentu (zgodnie z zaoeniami ontologicznymi socjologa, one go nie interesuj); wypowiedzi wyraajce dnoci i cechy autora dokumentu - w myl zaoe ontologicznych, s aktami spoecznymi i powinny by poddane analizie;
dyrektywy metodologiczne nakazuj bada znaczenie, jakie ludzie przypisuj zdarzeniom i przedmiotom, oraz dnoci jakie ludzie z nimi wi; autor yciorysu jest czci rodowiska spoecznego, a jego wiadomo przez to rodowisko uksztatowana, jest take jego czci; zatem znajc jego wiadomo, postawy, denia mona odtworzy to, co w jego rodowisku jest najwaniejsze;
Zarzuty wobec metody biograficznej

1. 2. 3. 4. 5. Rzeczywisto spoeczna nie jest subiektywnym wytworem ludzi; nie jest to jedyny materia, ktry powinien by uwzgldniany w analizie; na og techniki zdobywania materiaw nie pozwalaj na uzyskanie materiaw reprezentatywnych statystycznie; rezultaty analiz prowadzonych w oparciu o dokumenty osobiste nie podlegaj intersubiektywnej kontroli; autor dokumentw znajduje si zawsze w jakim okrelonym nastroju, ktry wpywa na sposb pisania i ksztat materiaw; w dokumentach osobistych znajdujemy interpretacj ycia dokonan przez osob piszc (nie musi ona by wcale zgodna z prawd);
Zalety metody biograficznej

1. 2. 3. 4. 5. dokumenty osobiste daj wgld w motywacj, denia, postawy, oceny jakie ludzie formuuj; materia ten pozwala uchwyci psychologiczn stron funkcjonowania instytucji spoecznych, tworzenia si opinii publicznej; materia ten daje moliwo opisania wzajemnych relacji midzy rodowiskiem a jednostk; jest to materia pozwalajcy uchwyci pewne sekwencje zdarze (powizania przyczynowe w dugim okresie czasu); materia ten dostarcza informacji na temat tego, jak ludzi radz sobie w sytuacjach zmian spoecznych;
34
__________________________________________________________________________________________
F OKUS
ZOGNISKOWANY WYWIAD GRUPOWY
Obecny w badaniach marketingowych. W 1941 roku R. Merton i Lazarsfeld zastosowali focus group interview do oceny programw radiowych. puszczano audycj radiow zgromadzonym w studiu suchaczom, ktrzy mieli do dyspozycji dwa przyciski: zielony i czerwony. Czerwony przycisk mia by naciskany, gdy audycja radiowa wywoywaa w nich negatywne reakcje, zielony gdy pozytywne; W dalszej czci badania odtwarzano grupie fragmenty wywoujce du koncentracj reakcji; W czasie II wojny wiatowej Merton wykorzystywa fokus do analizy wpywu filmw propagandowych na morale onierzy, oraz do analizy rnych metod szkolenia onierzy;
Wspczesny focus group interview
Odbywa si w grupach 8 12 osobowych, ktre omawiaj cile okrelony problem pod kierunkiem tzw. moderatora, ktrego zadaniem jest podtrzymywanie zainteresowania grupy zagadnieniem; mniejsza grupa moe zosta zdominowana przez jedn osob, wiksza jest trudna do kontrolowania; Typowa sesja trwa od 1,5 godziny do 4 godzin; Teoretycznie odbywa si moe wszdzie, ale praktycznie odbywa si w pracowniach fokusowych wyposaonych w: okrgy st; sprzt do nagrywania (kamery, magnetofony); podgld (lustro weneckie, transmiter); wygodne siedzenia, dobre owietlenie; udzia w dyskusjach jest odpatny; odpowiednich uczestnikw przysparzaj do badania tzw. apacze;
Etapy badania z uyciem fokusa

1. 2. ustalenie problematyki badania; ustalenie kryteriw doboru osb do badania (dobr celowy); wane jest rwnie zachowanie jednorodnoci badanych grup; doboru dokonuje badacz, ktry rwnie wybiera moderatora, ktry ukada scenariusz wywiadu; gwnym zadaniem moderatora jest prowadzenie dyskusji oraz sporzdzenie z niej raportu; moderator musi by kompetentny merytorycznie (zorientowany w tematyce), posiada takie cechy, ktre pozwol mu na to, by by traktowanym jako przyjazny arbiter; nie wolno mu narzuca swojego zdania, ale musi kierowa rozmow na odpowiedni tor. Musi by uwanym suchaczem i wyapywa wane wtki; musi mie bardzo dobr pami, umiejtno szybkiego uczenia si, szybkiego rozumowania, by elastyczny w prowadzeniu rozmowy, posiada zdolnoci empatyczne, musi umiejtnie selekcjonowa informacje istotne i nieistotne, musi umie sprawnie i szybko notowa; zatrudnienie apaczy, ktrzy zajmuj si znajdowaniem osb i dopilnowanie, aby te osoby docieray na wywiad; przygotowanie pracowni fokusowej; udzielenie grupie wstpnych informacji co do badania robi to moderator
3. 4. 5.

prezentacja; wstpne pytanie;
35

__________________________________________________________________________________________ S TRATEGIE :

strategia tunnel: moderator zaczyna od pyta szczegowych i dy do uoglnie; strategia funnel: moderator zaczyna od oglnego zagadnienia, by potem przej do pyta szczegowych; dbanie o to, aby nie byo osoby dominujcej; pobudzanie do wypowiedzi odnonie rnych punktw widzenia na t spraw; R OLE
W DYSKUSJI :
dominator neguje kad wypowied odmienn i stara si narzuci swoje zdanie; milczek osoba ktra w ogle nie zabiera gosu; antagonista osoba dokonujca uoglnie, podsumowa, czsto zwraca uwag na relatywno kwestii; kompromista dy do wypracowania wsplnej paszczyzny porozumienia; lider przejmuje ciar rozmowy, prowadzenia dyskusji; szeptacz prowadzi ciche rozmowy, czsto ma trafne uwagi; niezaangaowany nie jest zainteresowany przebiegiem dyskusji;
Waciwoci zogniskowanego wywiadu grupowego

1. wywiad grupowy to sytuacja blisza sytuacjom rzeczywistym, gdy nasze opinie ksztatuj si w kontakcie z innymi ludmi, a nie w odosobnieniu. Sytuacja wywiadu grupowego symuluje rzeczywist sytuacj yciow, w ktrej ludzie reagujc na bodziec ujawniaj swoje opinie, ktre czsto w kontaktach z innymi ulegaj pewnym modyfikacjom. fokus pozwala na obserwacj ludzi podczas procesu ksztatowania si opinii i postaw tych osb; zwraca si uwag na waciwoci grupy spoecznej jako narzdzia badawczego;
2. 3.
a. efekt synergii wsplny wysiek grupy prowadzi do generowania szerszej gamy opinii i pomysw ni sytuacja rozmowy z pojedyncz osob; b. efekt kuli niegowej komentarze jednych uczestnikw grupy powoduj repliki innych; reakcja acuchowa wcigajca w rozmow wikszo osb, co zwiksza otrzymywan liczb informacji; c. efekt stymulacji grupa zwiksza motywacj do wykonania zadania; zwiksza entuzjazm do dyskusji; d. efekt bezpieczestwa ma si silniejsze poczucie bezpieczestwa, gdy jest si w grupie; przyczynia si to do mielszego wyraania opinii; e. efekt spontanicznoci sytuacja grupowa jest dla ludzi bardziej naturalna, co powoduje z kolei wiksz naturalno wypowiedzi;
Zagroenia w fokusach
1. Zjawisko mylenia grupowego: grupa przekracza pewien poziom spjnoci, a czonkowie grupy poddaj si silnej presji grupowej, stajc si bezrefleksyjnymi konformistami;
SYNDROMU MYLENIA GRUPOWEGO :
W SKANIKI
Poczucie cakowitego bezpieczestwa i tzw. hurraoptymizmu;
36
__________________________________________________________________________________________

Przyspieszenie procesu podejmowania decyzji; Ignorowanie moralnych konsekwencji podejmowanych decyzji; Uproszczony obraz przeciwnika; Presja na czonkw grupy majcych odmienne od reszty opinie; Autocenzura brak spontanicznoci wyraania opinii; Mylenie grupowe rzeczywistoci; 5. przyczynia si do powstawania bdnych wynikw, faszuje obraz
Zjawisko przesunicia poziomu ryzyka:
Grupa ma skonno do prezentowania bardziej radykalnych pogldw i proponowania ryzykownych rozwiza problemw:

Zmniejszone poczucie odpowiedzialnoci indywidualnej za podejmowane decyzje; Grupa moe podejmowa take mniej radykalne decyzje;
Techniki projekcyjne
W trakcie trwania fokusa proponuje si czsto badanym udzia w technikach projekcyjnych; dziki nim moemy dotrze do nie w peni uwiadamianych przez ludzi zjawisk;

Kierujemy do badanych nieustrukturalizowane, niejasne bodce po to, aby wykry indywidualne, specyficzne cechy percepcji badanego, jego stosunku do rzeczywistoci; Wykorzystuje si tutaj skojarzenia, ktre towarzysz tym niejasnym bodcom, ktre pozwalaj dotrze do nieuwiadamianych sfer psychiki, emocji; T ECHNIKA
KOLAU
Badanym dostarcza si zdjcia, wycinki prasowe itd., ktre mog przyblia badane obiekty. Materiay te zawieraj moliwe do interpretacji symbole; T ECHNIKA CHISKI
PORTRET
Badanych prosi si o przedstawienie badanego obiektu (np. czowieka, miasta, zwierzcia) jako personifikacji; wane jest tutaj uwzgldnienie najbardziej charakterystycznych cech obiektu np. gdyby mleko byo czowiekiem, to jakim czowiekiem byoby?
Analiza wywiadu fokusowego

Analizy dokonuje moderator. Odsuchuje on nagrania, przesuchuje tamy i robi notatki. Kieruje si przy tym ustalonym scenariuszem; w oparciu o niego dokonuje opisu. W tym opisie jest istotne, aby zachowany by jzyk badany oraz znaczenie sw, jakie nadaj im badani; Zachowana musi by kolejno poruszanych zagadnie oraz czas, jaki kademu z nich grupa powicia. Naley rwnie odzwierciedli zaangaowanie grupy w dan kwesti; Naley wskaza, jakie stanowiska podczas dyskusji cieray si ze sob droga dochodzenia do konsensusu; Uwagi moderatora powinny znale si w sprawozdaniu; Wnioski maj charakter sprawozdawczy, nie mog suy do szerszych uoglnie;
37

__________________________________________________________________________________________
Zastosowanie fokusw
1. 2. 3. Dla eksploracji problematyki badania jako badanie wstpne; Dla lepszego przygotowania standaryzowanego narzdzia do bada masowych; Po badaniach z wykorzystaniem standaryzowanego narzdzia dla lepszej interpretacji wynikw bada;
Fokus wykorzystywany jest najczciej w trzeciej formie;
Zalety fokusw
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. technika szybka i tania w realizacji; pozwala na kontrolowanie procesu formowania si opinii i pogldw; pokazuje istot ich powstawania; technika chronica przed artefaktami nie pozwala na kierowanie rzeczywistoci; zdobywany materia sformuowany jest w jzyku badanych osb; technika ktra moe by stosowana do kadego rodzaju zagadnie i ludzi np. dzieci i analfabetw; rezultaty takiego badania s atwe do konsumowania przez zleceniodawc; zdobywa si informacje w sytuacjach bliszych yciu i dowiadczeniu ludzi;
Ograniczenia fokusw
1. 2. 3. 4. 5. wnioski maj jedynie charakter sprawozdawczy i trudno przenosi je na szersze zbiorowoci; istnieje prawdopodobiestwo wystpienia efektu mylenia grupowego i zjawiska przesunicia poziomu ryzyka, co powoduje znieksztacenia wynikw; ywy i emocjonalny charakter interakcji moe prowadzi badacza do pokadania wikszej wiary w wyniki, ni jest to usprawiedliwione; moderator moe niewiadomie wpywa na kierunek i rezultat dyskusji; przygotowanie raportu, sporzdzenie sprawozdania, interpretacja wynikw nie s dziaaniami rutynowymi i wymagaj od moderatora sporego wysiku;
38
__________________________________________________________________________________________
O PRACOWANIE
Cele opracowa
1. 2. 3.

DANYCH JAKOCIOWYCH
przedstawienie moliwie zwartego obrazu badanych zjawisk; przedstawienie powiza midzy badanymi zjawiskami (zalenoci jakociowe); pokazanie miejsca jakie wyodrbnione zjawiska peni w caoci;
Stworzony obraz zjawisk ma zazwyczaj charakter plastyczny, tzn. trafia do wyobrani; W opisie staramy si uwzgldni psychologiczne i psychiczne odczucia, sekwencje zdarze; Bardzo du rol odgrywa wyobrania badacza, jego krytyczne przygotowanie i erudycja; Przy tym opracowaniu badacz ma du swobod dziaania nie jest ograniczany cisymi dyrektywami. Tego rodzaju opracowanie moe odznacza si duymi walorami literackimi;
Status metodologiczny opracowa jakociowych

Materia jakociowy zwykle nie ma charakteru jakociowego. Nie jest konkluzywny i nie prowadzi do weryfikacji hipotez;

Kady materia trzeba do opracowania przygotowa, trzeba podda go krytyce i selekcji; Mamy obowizek zapozna si z caoci materiau i odpowiedzie na pytania: czy materia pochodzi od osb, ktre byy wytypowane do badania? czy materia nie budzi zastrzee pod wzgldem wiarygodnoci? czy materia jest wystarczajcy?
czy materia jest adekwatny dla interesujcych (z badawczego punktu widzenia) materiaw?
Celem tej analizy jest ocena materiau i podzia na materiay lepsze i gorsze;
Przygotowanie materiau do badania

Materia naley przygotowa i ponumerowa, oznaczy, nada jednolit form, wykona kopiowanie (ksero); Materia naley uporzdkowa wedug problemw; Pocicie materiau; Jeeli materia jest bogaty, naley w tej sytuacji zorganizowa grup do jego opracowania;
Analiza
1.

Analiza pojedynczych informacji:
W badaniach jakociowych czsto mona spotka sytuacje nietypowe, tzw. zjawiska zadziwiajce, ktre s niezgodne z naszymi oczekiwaniami, lub wyjaniaj zjawiska dotd niewyjanione; W rnych rodowiskach rne zjawiska s rnie etykietowane; 6. Tworzenie systemw opisowych: Staramy si uporzdkowa surowe obserwacje w system opisowy; czasami wystarczy jednak zastosowa kategorie pojciowe ju istniejce niekiedy naley je uzupeni albo w jaki sposb zmodyfikowa. Czasami trzeba te kategorie stworzy od pocztku; Systemy opisowe tworzone przez badacza mog si waha od tzw. prostych typw do systematycznych typologii;
39

__________________________________________________________________________________________ proste typy: kady z nich jest zdefiniowany bez wyranego logicznego zwizku z innymi typami; systematyczna typologia: kady typ jest logiczn kombinacj pewnej liczby cech podstawowych; typ: odwzorowanie pojciowe badanych zjawisk, obejmujce wiele ich cech. Odwzorowanie to nie musi dokadnie odpowiada rzeczywistoci, cechy s czsto ujte w sposb przejaskrawiony w szczeglnoci tzw. typy idealne; zwykle przejaskrawienie jest najwiksze w opisie typw skrajnych, biegunowych;

Stworzenie prostych typw; Uporzdkowanie tych typw wedug jakich kategorii; Stworzenie systematycznej typologii; 7. Jakociowe badanie zalenoci: Opierajc si na jakociowych opisach maej liczby przypadkw staramy si znale zwizki przyczynowo skutkowe midzy nimi; 8. Quasi-statystyki: Namiastka analizy statystycznej; Peni funkcj typowo eksploratywn; Ma suy wyodrbnieniu kategorii cech, ktre warto uwzgldni; 9. Porwnania systematyczne: Analizy wtrne; Przydatne, gdy chce si analizowa zjawiska wystpujce sporadycznie, temporalnie; Korzysta si tutaj z materiaw historycznych; 10. Tworzenie formu matrycowych: Badacz staje czasem przed problemem posiadania wielu faktw szczegowych; tworzy on dla ich opisu kategorie pojciowe na wyszym stopniu abstrakcji tzw. formuy matrycowe np. zmczeni ludzie leniuszkowie, picy po czternacie godzin, chodz powoli bo si czuj cigle zmczeni; przez to spniaj si do pracy i dziki temu maj wicej czasu na spanie; 11. Jakociowe potwierdzenie teorii: Odnosi si do teorii o duym stopniu oglnoci; Wie si z systematycznymi porwnaniami;
Prezentacja opracowa
Jest to tekst teoretyczny, nie odwoujcy si do empirycznych bada. Moe to by tekst teoretyczny, ale wykorzystujcy materia empiryczny do ilustracji. Niekiedy istot jest publikacja samego materiau rdowego;
40
__________________________________________________________________________________________
Metoda biograficzna
1.

Ujcie jako badania dokumentw osobistych;
Dokument osobisty sporzdzona przez badanego wypowied odnonie jego losw (w sposb spontaniczny, lub za namow badacza) Biografia tematyczna wedug dziedziny lub fazy ycia; 2. Ujcie jako badania historii yciowych; Zwizek midzy typem materiau a metod zostaje rozerwany; Wykorzystywa mona rne materiay, nie tylko sporzdzone przez badanego np. wywiad biograficzny; Charakterystyczn technik jest tu wywiad narracyjny; Istniej take badania, ktre wykorzystuj biografi jako temat, czyli zagadnienie samo w sobie:
Jakie s typowe sekwencje zdarze w yciu ludzi? Jakie znaczenie przypisuje si tym zdarzeniom? Jaki jest zwizek midzy tymi zdarzeniami? Istniej take badania, ktre wykorzystuj biografi jako rodek; staraj si one odpowiedzie na rozmaite pytania socjologiczne;
Wywiad narracyjny

Autor: A. Schtze; opracowa ca metodologi tego wywiadu; Jest to wywiad swobodny; Rygorystycznie opracowane s zasady analizy danych; Istot wywiadu jest otrzymanie wypowiedzi na temat ycia; Ma to by spontaniczna i swobodna narracja, ktra nie jest zakcona przez badacza; w pierwszej fazie badania badacz peni jedynie funkcj suchacza; W efekcie spontanicznej narracji otrzymujemy zwart opowie o yciu danej osoby, ktra (opowie) jest rejestrowana na tamie magnetofonowej; F AZY
WYWIADU NARRACYJNEGO :
1.

Faza rozpoczcia wywiadu:
Celem jest zdobycie zaufania narratora; Stworzenie klimatu sympatii, relaksu wszystko po to, by przybliy wywiad do normalnej rozmowy; Oswojenie narratora z magnetofonem; Uzyskanie akceptacji narratora na przeprowadzenie wywiadu; 12. Faza stymulacji do opowiadania: Badacz wyjania rozmwcy, o jaki rodzaj wypowiedzi jest on proszony; wyjanienie musi by jednoznaczne; Badacz przygotowuje wzorcow aranacj, ktrej dosownie si nie odczytuje;
41

__________________________________________________________________________________________ 13.

Faza narracji:
Spontaniczna (uprzednio ju przygotowana) i niezakcona przez interwencje badacza opowie o yciu; Zadaniem badacza jest wysuchanie opowieci, bez komentarzy werbalnych i niewerbalnych; suchanie jest analityczne; Narracja jest logicznie uporzdkowana i ma okrelon struktur. Narracja musi spenia okrelone wymogi: wymg kondensacji: gwna linia opowiadania; wymg wchodzenia w szczegy: narrator musi opowiedzie o kolejnych zdarzeniach; wymg zamknicia formy tekstualnej: narrator musi do koca opowiedzie jakie zdarzenie; 14. Faza zakoczenia narracji: badacz moe zadawa pytania;
Pytania zwizane z wysuchan narracj maj na celu wyjanienie niejasnoci, dokoczenie wtkw, dopenienie narracji; Pytania teoretyczne; dziki nim docieramy do opinii narratora; uzyskujemy od narratora komentarze; Pytania i komentarz, ktre maj wykaza np. czy dane wydarzenia s typowe. S to rwnie pytania o opinie; 15. Faza zakoczenia wywiadu faza normalizacji sytuacji; Wycza si magnetofon Jest potrzebna, by da narratorowi moliwo odreagowania; Jest to czas na dyskusj i swobodn rozmow;
Dowiadczenie jednostki, a struktura narracji:
Taka procedura podyktowana jest zaoeniami teoretycznymi. Mwi si o homologii midzy struktur organizacji dowiadcze w yciu jednostki, a struktur narracji. W strukturze narracji porzdek zdarze jest taki sam jak w yciu.

Chodzi nam o uzyskanie cigoci dowiadczenia, jego procesualno; Dziki narracyjnej opowieci badacz moe analizowa zdarzenia w sposb dynamiczny. W narracji jednostka dokonuje procesualnej rekonstrukcji zdarze; A NALIZA
WYWIADU NARRACYJNEGO
Warunkiem podjcia analizy wywiadu narracyjnego jest spisanie go z tamy wedle cile ograniczonych zasad. 1.

Naley ustali schemat komunikacyjny wywiadu przez stwierdzenie (lub nie) jego spontanicznoci oraz wyonienie w wywiadzie fragmentw:
narracyjnych; opisowych; argumentacyjnych; Nastpnie ustala si proporcje i relacje midzy tymi czciami.
Dokonuje si oceny jakoci materiau przez wskazanie stopnia jego indeksacji. Wysoki poziom indeksacji wystpuje wtedy, gdy mamy wiele wypowiedzi szczegowych i konkretnych; W narracji jednostka podejmuje zrelacjonowanie procesualnoci zdarze;
42
__________________________________________________________________________________________
W argumentacji jednostka podejmuje prb ustosunkowania si do wypowiedzi, przyjcia obecnych postaw; oddziela to zdarzenia, ktre si ju wydarzyy od tego, co si obecnie o tym myli; 16. Naley dokona strukturalnego opisu wywiadu zmierza on do ustalenia procesw wynikajcych z narracji: tematyczny porzdek zdarze, styl ich prezentacji, zmian perspektywy ich przedstawie;
Dzieli si tekst na czci, ze wzgldu na:
Okrela si powizania midzy poszczeglnymi fragmentami tekstu; Naley ustali biograficzne struktury procesowe, tj. biograficzny plan dziaania; 17. Naley dokona analitycznej abstrakcji badacz stara si wyoni z narracji kategorie, ktre s wsplne dla innych narracji, oraz te kategorie, ktre s specyficzne dla tej narracji;
Komentarze teoretyczne ukazuj stosunek jednostki do opowiadanych wydarze biograficznych, umieszczane s na kocu sekwencji tematycznych; su ocenianiu i podsumowaniu. Jeli umieszczane s przez narratora w rodku wypowiedzi, wiadczy to o tym, e narrator ma problemy z poddawan retrospekcji faz ycia; Konstrukcja w tle opowiadanie wczone w gwn lini narracji, ktre ucila, wyjania, a niekiedy upiksza podstawow narracj i powoduje, e jest ona logiczna i ma uporzdkowan struktur. Jest ona elementem narracji; Przesonicia czciowe lub cakowite pominicia, ew. luki w relacjonowaniu biograficznych dowiadcze s uyteczne przy analizie uprzedze; Przesonicia teraniejsze s dokonywane z perspektywy aktualnej rekonstrukcji dowiadcze biograficznych, pozwalaj narratorowi maskowa wobec badacza rzeczy, o ktrych nie ma on zamiaru mwi. Zaburzaj one proces komunikowania; Przesonicia wczesne s niezamierzone przez narratora, s trudne do ustalenia, mog si objawia w wyranych lukach w wiedzy dotyczcej przeszych zdarze. Zakada si, e miay one wpyw na dalsze zdarzenia biograficzne w yciu jednostki;
Komentarze argumentacyjne narrator wyjania sam sobie i suchaczowi problemy wczeniej nie rozwizane w jego biografii, pojawiaj si te, gdy narrator widzi konieczno skomentowania wasnych dziaa; Koda tworzone na ywo narracje musz mie zakoczenie; narrator stara si powiza przeszy wymiar relacjonowanych wydarze z teraniejsz perspektyw;
43

__________________________________________________________________________________________ P ROCESY
BIOGRAFICZNE
STRUKTURY PROCESOWE
1) biograficzne schematy dziaania 2) wzorce instytucjonalne 3) trajektoria 4) biograficzne metamorfozy

Biograficzne schematy dziaania

Zakada si, e jednostka posiada wasny plan realizacji okrelonych dziaa w yciu; Ma plan pracy nad wasn tosamoci; Jednostka stara si ten schemat realizowa;
Wzorce instytucjonalne
Zakada si, e dziaanie jednostki jest podporzdkowane instytucjonalnie okrelonym wzorcom; Jednostka akceptuje stawiane wobec niej oczekiwania i stara si je realizowa; Wzorce instytucjonalne musz by podstawow struktur orientacji biografii;
Trajektoria
Reprezentuje tak form dowiadczenia, w ktrej jednostka zostaje poddana zewntrznym, nie zalenym od niej i od jej woli sytuacjom, ktre wpywaj na jej biografi; Jednostka traci orientacj i musi wypracowa nowe wzorce postpowania; Podstawowym elementem teorii jest cierpienie;
Biograficzne metamorfozy
Reprezentuj nieoczekiwan, pozytywn zmian w yciu jednostki, ktra umoliwia diametraln zmian ycia czowieka; Zmiana nie jest przygotowana, jest niespodziewana;
Biorc pod uwag komentarz narratora, mona zrekonstruowa pewne teorie siebie oraz odnie je do tego, jak wygldao faktyczne ycie narratora. Za pomoc teorii siebie narrator bardzo czsto chce co wyjani lub usprawiedliwi siebie. Metoda wywiadu narracyjnego umoliwia wielokrotne powracanie do tego samego materiau.
44
__________________________________________________________________________________________
A NALIZA
TRECI
( ZAWARTOCI )
Kadego dnia ludzie przekazuj sobie wiele komunikatw. Komunikat jest kompletny, kiedy dwie osoby rozumiej te same znaki w ten sam sposb. W procesie komunikowania centralne miejsce zajmuje tre, czyli: Zesp znacze wyraanych za pomoc symboli sownych muzycznych obrazowych plastycznych gestykulacyjnych, ktre s przedmiotem samej informacji. Amatorsko analiz treci uprawia kady czowiek, ktry wiadomie, bez adnego wysiku odbiera przekazy symboliczne. Ta analiza jest nieprofesjonalna, subiektywna , waciwa tylko nam, wielokrotnie sami nie potrafimy okreli w jaki sposb interpretujemy przekazy. Aby badacze mieli moliwo porwna swoje analizy, aby mogli kumulowa wyniki starano si stworzy jednorodn metod, jak jest analiza treci. Pierwsza definicja analizy treci zostaa sformuowana przez Berelsona: analiza treci (zawartoci) jest technik badawcz suc do obiektywnego, systematycznego i ilociowego opisu jawnej zawartoci komunikatw. Definicja ta jest kopotliwa, poniewa kae badaczowi ogranicza si tylko do jawnej zawartoci przekazw, bez uwzgldnienia tzw. drugiego dna, aluzji, intencji, czy spoecznych reakcji, ktre tekst moe wywoa. C ECHY
PRAWIDOWO WYKONANEJ ANALIZY TRECI
( WG B ERELSONA ):
musi uwzgldnia tylko syntaktyczne (skadniowe) i semantyczne (znaczeniowe) aspekty przekazu - analiza treci ogranicza si do przedstawienia treci informacji, nie pokazuje ukrytych intencji, jakie tre ma wyraa i reakcji jakie ma wywoywa; elementy nieobecne w treci przekazu nie mog by analizowane. Obecnie warunek ten zosta odrzucony i analizuje si drugie dno przekazu. musi by obiektywna - kategorie analizy powinny by zdefiniowane tak precyzyjnie, aby rni badacze stosujc je do takiego samego zespou treci, uzyskali takie same wyniki analizy. Wg wspczesnych badaczy fakt, e dwaj badacze otrzymuj te same wyniki przy zastosowaniu tych samych narzdzi jest raczej intersubiektywizmem, a nie obiektywizmem. Dobra analiza treci powinna by obiektywna na poziomie swej rzetelnoci - tzn. taka sama klasyfikacja, tego samego materiau, przez rnych badaczy, w rnym czasie. Ale jeli wemiemy pod uwag cao interpretacji wynikw, zauwaymy, e z tego samego zbioru danych rni badacze wycign rne wnioski i z ich pomoc dokonaj weryfikacji rnych hipotez. Interpretacja wynikw zaley od inwencji, erudycji, nastawienia badacza i jest jak najbardziej subiektywna. musi by systematyczna - cao treci ma by analizowana w terminach wszystkich odpowiadajcych jej kategorii, zmierza to do wyeliminowania analizy czstkowej, stronniczej, w ktrej wybiera si tylko te elementy, ktre potwierdzaj tez badawcz. Wanie ta systematyczno w wyborze materiau zastosowaniu narzdzi, opracowaniu materiaw rni analiz treci od analiz, ktrych dokonuj ludzie na co dzie. musi by ilociowa - okrela si czsto wystpowania lub pomijania danych kategorii. Obecnie badacze uwaaj, e zarwno ilociowe jak i jakociowe procedury maj swoje miejsce w analizie zawartoci.
45

__________________________________________________________________________________________ Po tej krytyce wymaga Berelsona stworzono now, uzupenion definicje analizy treci: Zesp technik badawczych umoliwiajcych obiektywny, systematyczny i ilociowy opis przejaww ludzkich zachowa, na podstawie ktrego wnioskuje si o motywacjach i charakterystyce socjologicznej autorw tych przekazw i dedukuje si jakie reakcje przekazy te mog wywoa. Pierwsze analizy treci dotyczyy literatury i przekazw religijnych, ale to nas nie interesuje, zajmuj si tym literaturoznawcy. W 1910r na zjedzie socjologw w Niemczech Max Weber postulowa, eby socjologowie czasopimiennictwa posugiwali si noyczkami i cyrklem. Mniej wicej w tym samym czasie przy Szkole Dziennikarskiej Uniwersytetu Columbia badano tre czasopism amerykaskich. Prawdziwym prekursorem by Lazersfeld, ktry zajmowa si analiz prasy i propagandy w czasie I wojny wiatowej. II wojna wiatowa przyniosa analiz przekazw i periodykw, aby wykry i zdemaskowa orodki sprzyjajce Hitlerowi. Dokonywano wtedy analizy rozkadw tematw korzystnych dla wroga, porwnywano pisma i audycje radiowe, sownictwo. Po II wojnie wiatowej tej samej techniki uywano do analizy propagandy komunistycznej. Rozwj komputeryzacji, badanie przekazw ikonograficznych, a nie tylko sownych i rozwj analiz semiotycznych (znaczeniowych) spowodoway rozwj analizy treci. Obecnie techniki analizy treci stosuje si do badania zawartoci: ksiek, gazet, opowiada. filmw, programw informacyjnych, fotografii, komiksu, karykatury, itp. Stosuje si nie tylko do materiaw drukowanych, ale take do analizy korespondencji, gestykulacji, TV, radia, dokumentw politycznych, itd. Materiaem badawczym w analizie zawartoci jest tre i forma przekazu. Przedmiotem bada nie jest jednak przekaz ze wzgldu na samego siebie, ale zwizki zachodzce miedzy nim, a pozostaymi elementami procesu komunikacyjnego. Analizujc przekazy i porwnujc je ze sob mona ujawni i okreli nastpujce zwizki: Zwizki midzy cechami przekazu (forma, tre) a waciwociami (spoecznymi, psychicznymi) nadawcy: Klasycznym przykadem s tutaj studia nad osobowociami politykw, np. porwnanie stylu przemwie Hitlera i Roosvelta dokonane przez Whitea (1949); porwnanie osobowoci Kennedy'ego, Nixona i Chruszczowa (Sheidman 1963); wykazanie egocentryzmu de Gaulle'a na podstawie czstoci uycia zaimkw: "ja", "mj". Celem moe te by ujawnienie politycznych orientacji autorw (w przypadku wytworw zbiorowych jak np. prasa): studia nad profaszystowskimi sympatiami niektrych pism. 19. Zwizki midzy treci przekazw a rzeczywistoci: Gwnie w celu ujawnienia wiadomych lub niewiadomych deformacji obrazu wiata, a tym samym ukazanie swoistej optyki danego typu przekazw, np. zestawia si sprawozdania z rnych pism o tym samym wydarzeniu i porwnuje z opisem odnotowanym przez obiektywnych obserwatorw. 20. Zwizki midzy treci i form przekazw a kanaami komunikacji: Tego typu analizy podobne s do badania zwizkw miedzy treci i form przekazw a kanaami (przekanikami), ktrymi s transmitowane. Porwnuje si wwczas rne rodzaje przekanikw, np. podobiestwa i rnice informacji w prasie, radio i tv tego samego kraju, albo te podobiestwa i rnice serwisu informacyjnego rnych dziennikw. Celem moe by ustalenie tzw. modelu przekanika, tj. ukrytej struktury tematycznej i formalnej przekazw majcych wspln genetyczn i instytucjoaln podstaw (np. pochodzcych od jednego zespou redakcyjnego, czy jednej instytucji). 18.
46
__________________________________________________________________________________________ 21.
Zwizki midzy cechami przekazw a czasem ich powstania i aktualn sytuacj spoeczno polityczn: Rzadko stosowana chocia bardzo interesujca jest analiza treci przekazw tworzonych przez tego samego nadawc w rnych okolicznociach. Mona wwczas uchwyci wpyw szczeglnej sytuacji na tre i form przekazu. Odmian tego rodzaju zastosowania jest badanie przekazw z tego samego rda, ale w rnych okresach. Mona ujawni trendy rozwojowe: ewolucj postawy przekanika (np. pewnej gazety wzgldem pewnego problemu spoecznego - stosunku do Murzynw); ujawnienie w systemie propagowanych wartoci (np. przemiany w modelu rodziny lansowanym przez polskie czasopisma kobiece w cigu kilkudziesiciu lat). Zwizki midzy cechami przekazw a cechami odbiorcw do ktrych przekaz jest skierowany, bd ktrzy s zdolni go zrozumie i na reagowa: Chodzi tu o takie badanie, jak ocena wartoci przekazw pod ktem ich zdolnoci do zaspokajania potrzeb i upodoba odbiorcw szczeglnego rodzaju. Porwnywano np. tre pism kobiecych z zainteresowaniami - domniemanymi lub rzeczywistymi kobiet. Celem jest ustalenie szczeglnie chtnie odbieranych przekazw, systemw wartoci uznawanych przez odbiorcw, itp. Podstawowymi pytaniami, ktre badacz sobie stawia s: kto? po co? dlaczego? stworzy go wanie takim? kto? po co? i z jakim skutkiem go odbierze? W pewnym momencie badacze podzielili si na dwa obozy: zajmujcych si analiz ilociow i analiz jakociowa. Wie si to z szerszym teoretycznym rozrnieniem na: komunikacj reprezentacyjn (badacze zajmuj si wypowiedziami, ktre nie powstay na zamwienie, bada si argumenty) i komunikacj instrumentaln (badacze staraj si rozszyfrowa intencj nadawcy). W yciu kady pojedynczy akt komunikacji ma aspekt zarwno reprezentacyjny jak i instrumentalny. I LOCIOWA
I JAKOCIOWA ANALIZA TRECI
22.
Ilociowa analiza treci: kadzie nacisk na czstotliwo z jak wybrane symbole wystpuj; czsto z jak dane symbole s przedstawiane: pochlebnie, obojtnie, negatywnie; intensywno, z jak te symbole wystpuj; przeprowadza si j na duych prbach wybranych losowo; uniwersum jest due, badacz interesuje si treci, budow przekazu, a nie jej przesaniem; stosuje si sformalizowane kategorie; bada si raczej proste tematy; stosuje si metody statystyczne. Jakociowa analiza treci: suy przede wszystkim badaniu intencji nadawcy danej treci; analizuje si kategorie wystpujce czsto, ale take zajmuje si analiz treci pomijanych; przeprowadza si na maych, niekompletnych prbach; uniwersum pokrywa si z korpusem badania; analizuje przejawy treci jej gbsz warstw; stosuje mao sformalizowane kategorie; bada tematy bardzo zoone; rzadko stosuje si metody statystyczne.
Metody ilociowa i jakociowa daj odpowiedzi na odmienne pytania, posuguj si innymi kategoriami badawczymi, penetruj nie pokrywajce si zakresami warstwy badanego materiau. Metoda ilociowa zajmuje si zewntrzn warstw tekstu, natomiast metoda jakociowa siga w gb, wyciga wewntrzn ukryt warstw tekstu. W
ANALIZIE ZAWARTOCI WYRNIA SI TRZY GWNE FAZY :
1. analiza wstpna 2. wykorzystanie materiau poddawanego badaniu 3. opracowanie wynikw zawierajce take interpretacj i wnioskowanie
47

__________________________________________________________________________________________
Analiza wstpna
Jest faz planowania, odpowiada ona etapowi konceptualizacji i wysuwania hipotez badawczych, ma na celu operacjonalizacj wyjciowych pomysw, dopracowanie dokadnego wykazu operacji badawczych i skonstruowanie narzdzi. Ma do spenienia trzy zadania:

sformuowanie celw i hipotez badawczych wybr przekazw poddanych badaniu
wybr jednostek analizy, opracowanie klucza kategoryzacyjnego, na ktrych opiera si bdzie analiza i interpretacja wynikw Nie mona tutaj mwi o kolejnoci tych procedur, wszystkie powinny by wykonywane rwnoczenie. Kada z nich jest bardzo wana, a bdy koncepcyjno - teoretyczne popenione na samym pocztku analizy nie mog by poprawiane w dalszej czci.
Wybr przekazw poddanych badaniu

Naley przejrze dokadnie chocia cz materiau, w celu zapoznania si i wstpnego wyrobienia sobie zdania na temat badania, ktre mamy przeprowadzi; Wybr przekazw poddanych badaniu - podstaw analizy jest zbr przekazw, ktry okrelamy mianem badanego universum. Gdy zostanie okrelone universum - trzeba ustali, ktre materiay poddamy analizie, jeli universum jest zbyt obszerne - jest to korpus. Reguy tworzenia korpusu:
zasada wyczerpania - naley dotrze do wszystkich ustalonych elementw, nawet jeli s nieadekwatne, czy trudno dostpne; zasada reprezentatywnoci - najlepiej jeli prba wybrana jest losowo, ale nie zawsze ten warunek musi by speniony; zasada homogenicznoci - wybrany materia musi by jednorodny (np. tylko dane pismo, tylko reklamy telewizyjne); zasada trafnoci - materia musi by w ten sposb dobrany, aby mg by adekwatnym rdem informacji dla przyjtych zada badawczych.
W przypadku analizy prasy doboru dokonuje si trzykrotnie: dobr tytuw, numerw, poszukiwanej treci. Jeli mona naley zbada cae uniwersum.
formuowanie hipotez i celw badawczych - analiza treci jest technik pracochonn i dugotrwaa, std trzeba bardzo dokadnie okreli cel badania i sformuowa hipotezy, aby po wykonanej pracy nie okazao si, e wyniki nie przystaj do tego, co sobie zaoylimy. wybr jednostek analizy i okrelenie zasad pomiaru - jednostkami analizy nazywamy te elementy zawartoci przekazu, ktre s w trakcie analizy klasyfikowane wg kategorii przyjtego klucza. Wybr jednostek analizy zostaje zdeterminowany przez hipotez operacyjn. Jeli analizowanymi przekazami s teksty sowne, jednostk analizy moe by: litera, morfem, semantem, wyraz, zdanie, sd, akapit, posta, caa wypowied. Jeli analizujemy obrazy jednostk analizy mog by: symbol, posta, kolor, ukad, wypowied.
48
__________________________________________________________________________________________ J EDNOSTKI
ANALIZY :
Litera - jest z ni najmniejszy problem przy kategoryzacji, mona zlicza litery automatycznie; jej znaczenie w analizach socjologicznych jest niewielkie, ale po czstoci wystpowania okrelonych liter w tekcie mona wnioskowa o stylu. Morfem - najmniejsza czstka wyrazu majca znaczenie leksykalne lub gramatyczne; bardzo rzadko stosuje si to jako jednostk analizy, bo wymaga to od kodujcego dobrego przygotowania jzykoznawczego. Uatwia grupowanie wyrazw w rodziny (kopoty przy wykorzystaniu komputera ze wzgldu na obocznoci). Morfem znajduje zastosowanie, kiedy chce si bada trudno tekstu i tematyk tekstu. Wyraz - uznawany jest najczciej za najmniejsz jednostk analizy; bierze si pod uwag wszystkie wyrazy, albo tylko nazwy wasne: imiona, nazwiska, miejscowoci, kraje, instytucje, itp. Saboci wyrazu jako jednostki jest jego wieloznaczno, oraz sposb w jaki moe by uyty: ironicznie, przenonie, itp. Sd - bardzo trudno go zdefiniowa i zastosowa w analizie. Zdania - trudno poddawane s analizie, poniewa s bardzo zrnicowane (od jednego sowa, do kilkudziesiciu wyrazw). Akapit trudnoci jest podzia tekstu na akapity, poniewa nie zawsze jest on zgodny z podziaem graficznym. Korzysta si w badaniach zrozumiaoci lub popularnoci tekstw. Posta - atwo j zdefiniowa, zidentyfikowa w przekazie i skategoryzowa. Wypowied - dobrze si klasyfikuje wg kryterium gatunku, autorstwa, tematyki, nastawienia. Jednostki analizy bd tylko wtedy skuteczne, gdy zostan prawidowo zdefiniowane, a klucz kategoryzacyjny odpowiednio zbudowany.
Za typowe rodzaje pomiaru mona uzna: okrelenie czstoci wystpowania (frekwencji) rnych jednostek analizy; okrelenie wielkoci analizowanych jednostek; okrelenie intensywnoci cech jednostek analizowanych. klucz kategoryzacyjny - zawiera kategorie podporzdkowane celowi bada, istocie problemu badawczego, wstpnym hipotezom, musz by dostosowane do charakteru badanego materiau. Klucz kategoryzacyjny powinien by: 1. rozczny i wyczerpujcy - kady element winien by zaliczony do jednej kategorii, a kategorie te nie
powinny si przenika, a razem winny wyczerpywa cay zakres kryterium podziau;
2. 3. 4.
dostosowane do badanego materiau; obiektywne i rzetelne - aby badacze nie mieli wtpliwoci, gdzie zaklasyfikowa dany przekaz; bogactwo, odkrywczo;
322. Berelson do klasy kategorii treciowych zaliczy: nastawienie (jak temat jest traktowany); uzasadnienie (na jakiej podstawie dokonuje si klasyfikacji nastawie); wartoci (jakie odkrywa si wartoci, cele, pragnienia); metody (jakich rodkw si uywa si, aby osign cel); cechy (suce do opisu ludzi); bohater (przedstawienie osoby dziaajcej); autorytet (w czyim imieniu formuuje si wypowiedzi); rdo (skd pochodzi komunikat); adres (do kogo jest skierowany); lokalizacja (gdzie rozgrywa si akcja); czas (kiedy rozgrywa si akcja); konflikt (jakie s jego rda). Wykorzystanie materiau - wykonuje si po zakoczeniu pro - analizy; jest ona mechanicznym , czasochonnym stosowaniem narzdzia badawczego i polega na kodowaniu materiau oraz stosowaniu metod statystycznych. Dwaj kodujcy stosujc ten sam klucz kategoryzacyjny do tego samego materiau powinni otrzyma takie same wyniki. Opracowanie i interpretacja wynikw - jest to ostatnia faza nie ujta w ramy, zaley od pomysw badacza, jego inwencji twrczej, czasami moe by wstpem do nastpnej analizy.
49

__________________________________________________________________________________________ Analiza treci - ograniczya tendencyjno w opisach treci, umoliwia porwnanie ze sob rnych kanaw przekazu; ucilia aparat opisu formy i treci przekazw, jej wyniki s proporcjonalne do pracy we wstpnej fazie.
T EORETYCZNE
PROBLEMY WYWIADU KWESTIONARIUSZOWEGO
Wywiad kwestionariuszowy to technika o wysokim stopniu standaryzacji W wywiadzie kwestionariuszowym nastpuje ujednolicenie na poziomie poszukiwanych informacji. O poszczeglnych jednostkach badania staramy si uzyska te same informacje.

Zadajemy jednolite pytania respondentowi; Zadajemy jednolite pytania respondentom; Bardzo czsto mamy do czynienia z ujednoliceniem odpowiedzi, jakie mog by udzielone przez respondentw; ujednolicone s przede wszystkim tzw. inne zachowania ankietera tzn. wszystkie te, ktre cz si z interrogacj wok pytania np. formua aranacyjna; Mamy do czynienia z ujednoliceniem bodcw, ktre trzeba dodatkowo skierowa do respondenta, by otrzyma odpowied istotn; Ujednolicone jest miejsce wywiadu; Istniej dyrektywy mwice o ujednoliceniu sytuacji wywiadu; Ujednolicone s tzw. rodki techniczne sposb rejestrowania; Wywiad kwestionariuszowy jest technik opart na bezporednim procesie komunikowania
B 1 2 6 5 4 K A 3 R
1. Badacz przekazuje ankieterowi tekst pyta i dyrektywy, jak te pytania zadawa 1. Badacz przygotowuje warianty odpowiedzi i miejsce na ich zapis; badacz informuje ankietera, jaki jest cel zadawania takiego, a nie innego pytania; 2. Pytanie zadane respondentowi przez ankietera jest najczciej przekazem ustnym, cho czasem jest to karta respondenta (zmiana kanau komunikowania);
3. Reakcja respondenta na pytanie nie zawsze jest to odpowied sensu stricte
Kontakt midzy A i R jest wyodrbniony w czasie i przestrzeni jest to reakcja interpersonalna;
4. Zapis odpowiedzi respondenta, jakiej w kwestionariuszu dokona ankieter (podczas wywiadu); 5. Jest to instrukcja kodowa, przed zbudowaniem ktrej badacz musi si zapozna z zapisem na kwestionariuszu, czyli z 4
50
__________________________________________________________________________________________
Instrukcja kodowa zawiera zasady klasyfikowania odpowiedzi zapisanych w kwestionariuszu oraz zasady ich numerycznego symbolizowania. 6. Jest to rezultat dziaalnoci kodera tzn. zaliczenie odpowiedzi respondenta do odpowiednich klas wyrnionych w instrukcji kodowej. Wyrniajc te klasy badacz sugeruje si poszukiwan informacj.

W zasadzie komunikowanie w tej technice jest procesem ustnym. Zapis odpowiedzi R jest dokonywany przez A; zapis stanowi materia rdowy, ktry bdzie poddany dalszej obrbce. Komunikowane w wywiadzie kwestionariuszowym jest bezporednie w tym sensie, e wystpuje naoczny kontakt, A z R, co daje moliwo obserwacji reakcji na skutek; Na skutek naocznego kontaktu, na komunikacj wpyw ma rwnie otoczeniem, w jakim ten kontakt si odbywa; na tre i form odpowiedzi ma wpyw wiele czynnikw;
Pytanie jako tekst, oraz narzdzie badawcze w kwestionariuszu

Pytanie jest wane dla badacza jako narzdzie badawcze. P YTANIE 1. 2. 3.
JEST DOBRYM NARZDZIEM BADAWCZYM GDY :
Badacz wie, jakie zjawisko chce przy pomocy tego pytania zbada; Badacz wie, co upowania go do stwierdzenia, e przy pomocy danego pytania bada wanie to, a nie inne zjawisko; Badacz posiada t pewno, gdy potrafi on wyliczy zaoenia, na ktrych opiera on przejcie od zaklasyfikowanych odpowiedzi respondentw na te pytania, do sdw o badanym zjawisku zaoenia te powinny by empirycznie potwierdzone;
Tak pojte pytania, jako narzdzi badawcze, nie oznaczaj e wszystkie pytania s konstruowane wedle tych samych regu.
Koncepcje pytania kwestionariuszowego jako narzdzia badawczego wg J. Lutyskiego

1. 2. 3. 4. Koncepcja testowa; Koncepcja wskanikowa; Koncepcja tradycyjna informacyjna; Koncepcja rozszerzona informacyjna;
Kryteria odrniania tych koncepcji
a) Czy pytanie w kwestionariuszu jest daniem informacji o badanym zjawisku; b) Czy ta informacja musi by okrelona przed przystpieniem do badania; c) Czy pytanie w kwestionariuszu peni rol samodzieln, czy te jest elementem baterii pyta; d) Jakie zaoenia przyjmuje si przy przechodzeniu od odpowiedzi R na pytanie w kwestionariuszu do sformuowania sdu o badanym zjawisku; e) Czy istnieje moliwo empirycznej weryfikacji tych zaoe;
51

__________________________________________________________________________________________ A D. 1 - K ONCEPCJA

TESTOWA
Ma swoje korzenie w psychologii; Pojedyncze pytanie nie peni samodzielnej roli informacyjnej; jest traktowane podobnie jak item w tecie; dopiero bateria pyta cznie moe da informacje o badanym zjawisku; Najczciej badanym zjawiskiem jest psychologiczna waciwo cecha respondenta; Poszukiwana informacja znana jest przed przystpieniem do formuowania baterii pyta; Wynik zwykle w postaci liczbowej opisuje nam warto badanej cechy dla danego respondenta, na podstawie jego odpowiedzi na ca bateri pyta; Przejcie od odpowiedzi na t bateri pyta, do przypisania R wartoci badanej cechy, opiera si na zaoeniu, e ta bateria stanowi test rzetelny i trafny; zaoenie to powinno mie empiryczne potwierdzenie; Psychologia wypracowaa odpowiednie procedury, ktre pozwalaj na drodze empirycznej okreli trafno i rzetelno testu; A D. 2 K ONCEPCJA
WSKANIKOWA
Odpowied R na pytanie przynosi informacj o wskaniku, podczas gdy badanym zjawiskiem jest indicatum; Zazwyczaj jest tak, e dla stwierdzenia wystpowania jednego indicatum, odwoujemy si do wielu wskanikw bateria wskanikw; Przejcie od odpowiedzi R na pytanie w kwestionariuszu do sformuowania sdu o badanym zjawisku opiera si na zaoeniu, e wskaniki zostay waciwie dobrane tzn. na podstawie wystpienia wskanikw moemy wnioskowa z moliwie najwikszym i liczbowo okrelonym prawdopodobiestwem, e wystpio indicatum; Indicatum powinno by zdefiniowane przed przystpieniem do badania w momencie dobierania wskanikw i przy ukadaniu pyta powinno by jasne indicatum te wskaniki si odnosz; W praktyce badawczej stosuje si bardziej liberaln koncepcj wskanika, nie przedstawion wyej, tzn.: Nie wymaga si, by indicatum byo cile okrelone przed przystpieniem do ukadania kwestionariusza, co przekrela moliwo liczbowego ustalenia siy zwizku midzy wskanikiem, a indicatum, co natomiast nie pozwala wnioskowa o waciwoci wskanika;
A D 3 K ONCEPCJA

TRADYCYJNA INFORMACYJNA
Pytanie jest zawsze daniem wprost informacji o badanym zjawisku; pytanie jest daniem informacji semantycznej tzn. takiej, ktra moe by oceniona w kategoriach prawdy lub faszu; Informacja musi by sprecyzowana przed przystpieniem do badania; Kade pytanie peni samodzieln rol informacyjn; Uzasadnienie przejcia od odpowiedzi na pytanie kwestionariusza, do zdania przynoszcego poszukiwan informacj opiera si na zaoeniu, e R jest wiarygodnym informatorem;
52
__________________________________________________________________________________________
Wiarygodny jest informator, ktry:

Usysza dobrze zadane pytanie; Zrozumia pytanie zgodnie z sensem nadanym mu przez badacza; Chcia i by w stanie ze wzgldu na swoje aktualne nastawienie i intelektualne moliwoci doj do przekonania zgodnego z rzeczywistoci; Chcia swoje przekonanie przekaza ankieterowi bez znieksztace
W praktyce badawczej, wiarygodno R jako informatora jest oceniana w caym wywiadzie, a nie w odniesieniu do poszczeglnych pyta. Fakt ten nie pozwala nam liczbowo oszacowa bdu, jakim obciona jest poszczeglna poszukiwana informacja. Pytania w kwestionariuszu dotycz faktw intro lub ekstraspektywnych, ale zawsze musz dotyczy faktw, ktre respondent sobie uwiadamia. A D. 4 - K ONCEPCJA
ROZSZERZONA INFORMACYJNA
Pytanie nigdy nie musi da wprost informacji o badanym zjawisku, ale badane zjawisko musi by okrelone, i to bardzo precyzyjnie przed przystpieniem do badania; w efekcie zastosowania tego podejcia badacz powinien otrzyma informacje dotyczce zjawisk badanych obcione tak minimalnym bdem, e mona go pomin; Pytanie jako narzdzie badawcze ma zoon struktur, w skad ktrej wchodz: 1. Pytanie zawarte w tekcie kwestionariusza;
2. Pytanie, jakie zadaje sobie koder (tzn. do jakiej klasy badanego zjawiska naley reakcja respondenta na dalsze pytania, przy czym klasy te wyrniaj si, biorc pod uwag rodzaj odpowiedzi ad. 3) 3. Jednostkowe pytanie badacza: 358. Odpowied na 3 mwi nam o tym, do jakiej klasy badanego zjawiska naley badana jednostka, inaczej - jaki stan rzeczy, jaka warto zmiennej, czy jaka odmiana cechy wystpuje w jej przypadku; 359. Rozstrzygnicie jednostkowego pytania badacza przynosi jednostkow poszukiwan informacj (musi ona by okrelona przed przystpieniem do badania); 360. Precyzyjne zdefiniowanie poszukiwanej informacji tzn. takie, by mona byo wyrni rne jego warianty; inaczej mwic stany rzeczy, wartoci zmiennej, odmiany cech; 361. Przejcie do zakodowanych odpowiedzi na pytanie w kwestionariuszu do odpowiedzi na jednostkowe pytanie badacza wymaga spenienia szeregu zaoe niektre z tych zaoe maj charakter definicji, a niektre twierdze empirycznych i twierdzenia te dotycz: Przebiegu procesu komunikowania si np. e pytanie przeczytano waciwemu R i dokadnie zanotowano odpowied; e bya to odpowied R, a nie osoby trzeciej; e odpowied zostaa prawidowo zakodowana przez kodera; Procesw psychicznych zachodzcych u respondenta np. e R zrozumia pytanie zgodnie z intencj badacza, e dokona wszelkich zabiegw, jakie s wymagane do sformuowania stanowiska w danej sprawie, e to stanowisko zostao zgodnie z prawd zwerbalizowane w wywiadzie;
53

__________________________________________________________________________________________ Stosunku sytuacji problemowej wywoanej przez pytanie do sytuacji wystpujcej poza wywiadem a wic w yciu respondenta na przykad; chodzi o to, czy R przedstawia trwa opini, ktr wygasza rwnie w innych sytuacjach yciowych; Prawidowoci i zwizkw wystpujcych pomidzy zjawiskami, zwizkw wystpujcych w rzeczywistoci badanymi
Te twierdzenia i definicje cznie skadaj si na model pytania jako narzdzia badawczego. Lutyski postuluje, aby badacze podejmowali prb konstruowania takich modeli, zanim skonstruuj waciwe pytania.

Jeli badacz nie jest w stanie skonstruowa takiego modelu danego pytania, to naley z tego pytania zrezygnowa, gdy nie ma szans, aby byo ono dobrym narzdziem badawczym; Jeli badacz skonstruuje taki model pytania, to nastpnie musi rozway, czy wrd skadajcych si na ten model tez nie ma, nie ma twierdze ewidentnie faszywych; Pytania, ktre przejd tak selekcj, mona uzna za poprawne;
W bardziej rygorystycznej wersji tej koncepcji, aby dokona prawidowej selekcji pyta naley dodatkowo zastosowa badania weryfikacyjne tzn. na drodze empirycznej sprawdzi, jakie s rezultaty zadawania danych pyta okrelonym respondentom;
Metody weryfikacji
1. Weryfikacja dokumentalna 2. Wywiad o wywiadzie 3. Wywiad pogbiony W ERYFIKACJA

DOKUMENTALNA
Odnosi si do danych faktualnych; Zadaje si R okrelone pytania i uzyskuje informacje; nastpnie te same informacje uzyskuje si na innej drodze, ktr uwaa si za wiarygodn; Informacje te nastpnie zestawia si i porwnuje; W YWIAD
O WYWIADZIE
Najpierw trzeba mie skonstruowany model pyta, jako e wywiad o wywiadzie jest cile temu modelowi podporzdkowany; R s wypytywani werbalizuj; o to, czy rozumiej pytania, jak dochodz do swojego stanowiska, jak je
Nie kady czowiek jest zdolny do introspekcji; W YWIAD

POGBIONY
R odpowiada na pytania zawarte w zasadniczym wywiadzie kwestionariuszowym i jest on prowadzony przez badacza tak, aby udzieli on jak najbardziej przemylanej i dokadnej odpowiedzi; Ta koncepcja jest jedynie postulatem metodologicznym. Jeeli jest ona stosowana, to w wersji mniej rygorystycznej; stosuje si tzw. protezy;
54
__________________________________________________________________________________________
Wywiad kwestionariuszowy telefoniczny

1. Wywiad kwestionariuszowy telefoniczny zwyky; 2. Wywiad kwestionariuszowy telefoniczny ze wspomaganiem komputerowym (odpowied R jest od razu zapisywana w komputerze, a nie w kwestionariuszu; R s rwnie wybierani przez komputer);

Jest to mimo wszystko wywiad kwestionariuszowy, cho brak w nim naocznego kontaktu ankietera i respondenta; Zwikszone poczucie anonimowoci jest traktowane tutaj jako zaleta tej techniki; Wywiad kwestionariuszowy telefoniczny jest technik lepsz, gdy dotyczy on spraw, w ktrych obowizuj bardzo silne normy spoeczne gdy istnieje silna presja spoeczna do udzielania odpowiedzi zgodnych z oficjalnie dziaajcymi normami; Wywiad telefoniczny pozwala unikn efektu ankieterskiego, cho nie cakowicie; Wywiad telefoniczny (jego propozycja) jest w pewnym sensie zaskoczeniem dla R. Jest on w zasadzie zmuszany do udzielenia odpowiedzi szybko, co moe powodowa, e odpowiedzi nie s przemylane dlatego stosuje si listy zapowiednie; P ROBLEMY
WYWIADU TELEFONICZNEGO
Wicej odmw, ni przy standardowych wywiadach kwestionariuszowych; W Polsce rozmowy telefoniczne s najczciej rozmowami p r y w a t n y m i ; Przez telefon ankieter ma utrudnione zadanie uwiarygodnienia si; Przez telefon nigdy nie naley pyta respondenta o zgod od razu przystpuje si do zadawania pyta; Nigdy nie ma pewnoci, e wywiad zostanie doprowadzony do koca; Wywiad telefoniczny stawia due wymagania ankieterowi, ktry dziaa pod presj czasu i musi by w staej gotowoci; Wywiad telefoniczny musi mie swoj dynamik R wol z reguy szybkie odczytywanie pyta; Kwestionariusz telefoniczny w wikszoci zawiera pytania zamknite nie ma czasu na rozgadywanie si max 50 60 minut; Pytania przekazywane s tylko ustnie, a wic (przy braku kart respondenta) liczba wariantw odpowiedzi i ich dugo musi by ograniczona; Problem efektu pierwszestwa R maj tendencj do udzielania odpowiedzi z pierwszych miejsc; W SKAZWKI
DO BUDOWANIA KWESTIONARIUSZA
Formua aranacyjna musi by krtka i treciwa; jeli wczeniej by wysany list zapowiedni, to regu musi si do niego odwoa; Wana jest kolejno zadawania pyta pierwsze pytanie musi korespondowa z formu aranacyjn; Blok pyta nie moe zawiera wicej ni 6 pyta; Blok tematyczny zaczyna si od pyta oglnych, potem przechodzi si do pyta szczegowych; Pytania pocztkowe s pytaniami trudniejszymi wymagaj wicej wysiku; na kocu wywiadu umieszcza si pytania atwe;
55

__________________________________________________________________________________________ W ARUNKI

PROWADZENIA WYWIADU KWESTIONARIUSZOWEGO W
P OLSCE
Nierwnomierno w dostpie do wszystkich grup spoecznych stopie telefonizacji; Pierwsze wywiady telefoniczne miay za zadanie kontrol pracy ankieterw; obecnie w tej formie prowadzone s badania rynkowe i badania opinii publicznej (cho rzadziej); W Polsce jest kilka firm badawczych, ktre specjalizuj si w prowadzeniu wywiadw telefonicznych, szczeglnie tych ze wspomaganiem komputerowym; dziennie s one w stanie przepracowa ok. 500 wywiadw; Superwizor jest osob nadzorujc prac ankieterw i przebieg takiego wywiadu zapewnia to wiksz standaryzacj wywiadu; Wstpne wyniki wywiadw ma si natychmiast po zakoczeniu ostatniego wywiadu; Z ALETY
WYWIADU TELEFONICZNEGO
Bardzo skracaj czas badania i uzyskiwania informacji; Pozwalaj prowadzi badania na duym obszarze terenu; S tasze ni wywiady kwestionariuszowe; Ankieterzy s bardzo dobrze kontrolowani;
Techniki ankietowe
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. Ankieta pocztowa kwestionariusz wysya si poczt, zwrot nastpuje t sam drog; wysyane s one do: prby adresowej, na adresy zgoszone; Ankieta prasowa kwestionariusz drukowany jest w prasie, zwrot odbywa si poczt; Ankieta zaczona do zakupywanych towarw zwrot drog pocztow; Ankieta audytoryjna badanych zbiera si w jednym miejscu; ankieta wypeniana jest pod nadzorem badacza, zwrot nastpuje do urny; Ankieta oglnie dostpna jest drukowana w oglnodostpnym miejscu; wypeniana i zwracana w miejscu wyoenia; Ankieta rozdawana jest rozdawana przez badacza i jego wsppracownikw, a take jest przez nich odbierana; Ankieta telefoniczna, radiowa i telewizyjna tekst przekazywany jest przez medium, a zwrot nastpuje poczt;
A NKIETA

OGLNODOSTPNA
Najczciej stosowana w badaniach konsumpcji kulturalnej; uywana do badania rnego typu publicznoci; Wyoona w konkretnym miejscu, w ktrym musi by uzupeniona; musi zatem by krtka, musi dotyczy spraw wanych i interesujcych, oraz musi zawiera bardzo jasno sformuowane pytania; s to najczciej pytania zamknite; Jest w peni anonimowa; w formule organizacyjnej musi znajdowa si jasna informacja, co do sposobu zwrotu tej ankiety Bardzo wany jest dobry sposb organizacji badania i reklamy ankiety; Zbiorowo do badania dobiera si sama; Wnioski z ankiety s z reguy wnioskami sprawozdawczymi;
56
__________________________________________________________________________________________ A NKIETA

PRASOWA
Stosowana najczciej do oceny pism; Nie jest duga, zawiera co najwyej 30 pyta; najczciej wydrukowana jest w formie karty pocztowej lub oddzielnych wkadek; Zwykle za udzia w ankiecie proponuje si nagrody, dlatego respondenci powinni poda swj adres; Zawiera zazwyczaj pytania zamknite, ale na kocu znajduje si jedno, bd dwa pytania otwarte, umoliwiajce dusz wypowied; Zbiorowo do badania dobiera si sama; Czsto tworzy si tzw. quasi-reprezentacja dzieje si tak w przypadku nadesania bardzo duej liczby ankiet; Ankiety mog wykracza poza zawarto i ocen pism; A NKIETA
POCZTOWA
Ankieta kierowana do prby reprezentatywnej np. do wylosowanego gospodarstwa domowego lub konkretnej osoby:
Sukces tej ankiety polega na otrzymaniu jak najwikszej liczby zwrotw; jest to rwnie jej najwikszym problemem;

Kwestionariusz ankiety musi by przygotowany niezwykle starannie, tak by odbir tej ankiety by uatwiony; forma graficzna powinna by przynt; Kwestionariuszowi musi towarzyszy list badacza, ktry zawiera dokadne informacje badaniu; sposobie kontaktu z badaczem; osobie badacza; temacie; tym, dlaczego zwracamy si do tego, a nie innego respondenta; o:
Do tej ankiety zaczamy dodatkowe koperty, w ktrych prosimy o informacj od respondentw, e ju wypenili oni ankiet; t kopert respondent powinien odesa; termin odesania nie moe by zbyt dugi; Musz by dokonane szczegowe obserwacje sposobu spywania materiaw musz by robione dokadne notatki;
Ankiety zwykle spywaj tzw. falami; Ustalenie momentu ukoczenia pierwszej fali jest bardzo wane, gdy w tym momencie naley zacz napiera na respondentw, wysyajc im monity ( system monitowania); Najczciej ponawia si operacje trzy razy; na kocu trzeciej fali wykonuje si bardzo dokadn analiz ankiet; Jeeli okazuje si, e na ankiet nie odpowiedziaa jaka jedna grupa spoeczna, to wnioski z ankiet s obarczone bdem, a prba traci reprezentatywno wykorzystuje si wtedy tzw. prb waon; Sukces tej ankiety jest moliwy wtedy, gdy temat ankiety trafia do ludzi;
57

__________________________________________________________________________________________
Ankieta na adresy zgoszone
Pisze si apel informujcy o tym, e badanie bdzie przeprowadzone w jakim okrelonym przedziale czasu (wtedy to, a wtedy) i na jaki temat;

Osoby zainteresowane udziaem w ankiecie proszone s o podanie swoich cech spoeczno demograficznych oraz adresu, chocia ankieta jest poufna; Ankieta ta jest przydatna w sytuacjach, gdy nie dysponujemy operatami badania, ani te nie ma moliwoci eby je stworzy; Zwrotno tych ankiet jest bardzo dua;
AUDYTORYJNA
A NKIETA
Z pisemnym przekazem badacza:
Technika ta jest uyteczna do badania grup, ktre istniej niezalenie od woli badacza np. uczestnicy jakiego kursu;

S to zwykle badania prowadzone w instytucjach, dlatego na ich wykonanie potrzebna jest zgoda kierownictwa, a nie tylko samych respondentw; Trzeba mie informacje dotyczce tego, czy istniej odpowiednie pomieszczenie do przeprowadzenia badania; w przypadku kilku pomieszcze potrzebnych jest kilku badaczy; naley wwczas ujednolici ich sposb postpowania; badanie naley prowadzi rwnolegle; Naley przygotowa urn (lub urny), do ktrych zwraca si ankiety; w przypadku braku urn, naley przygotowa zaklejane koperty;

Badacz musi dysponowa dodatkowymi przyborami do pisania; Grupie badanej naley poda wszelkie informacje dotyczce badania;
Po badaniu naley napisa sprawozdanie z jego przebiegu: data, nr sali, osoba prowadzca, liczba obecnych osb, osoby nieobecne, informacje o komentarzach z sali, atmosfera na sali, uwagi ankietera; Ankieta ta pozwala zebra szybko informacje od duej liczby osb i zapewnia kontrol;
Z ustnym przekazem badacza
Ankieta socjometryczna dotyczca sposobw badania stosunkw interpersonalnych w maych grupach. Twrc jest Moreno. Stosunki interpersonalne mona bada w trzech paszczyznach: 1. 2. 3. sympatia vs. antypatia preferencje w sferze interakcji rzeczywiste interakcje
Ankieta jest imienna, a przy jej wypenianiu respondenci operuj rzeczywistymi imionami innych osb. A NKIETA

ROZDAWANA
Moe by skierowana do wylosowanej prby; Badani z reguy wypeniaj j samemu; Rozdawana jest najczciej w kopercie, w ktrej rwnie nastpuje jej zwrot;
58
__________________________________________________________________________________________
Ankieta rozdawana pod instytucjonalnym nadzorem

Do badania wybiera si grupy ludzi instytucjonalnie ze sob powizanych; Na badanych wywiera si instytucjonalny nacisk, aby zgodzili si na to badanie;
Czas na wypenienie ankiet nie jest duszy ni tydzie; zwrot odbywa si do urny i jest nadzorowany przez badacza Wnioski:

Ankiety te wymagaj od respondentw umiejtnoci szybkiego czytania i pisania; Stosuje si t ankiet, ktra daje moliwo uzyskania najwikszej iloci zwrotw;
A UTOREJESTRACJA Autorejestracja suy do badania tzw. budetw czasu; budetw gospodarstw domowych, odbiorcw telewizji itp. Nie jest ona technik ankietow, ale naley do tej grupy.

Jest to zapis wasnych czynnoci badanego, wedug kategorii ktre dostarczy mu badacz; jest to technika o wysokim stopniu standaryzacji; Badany wystpuje w roli rejestratora zdarze; Autorejestracja odbywa si przez okrelony (przez badacza) czas; Badacz musi przygotowa kategorie i karty, dzienniczek rejestracji; Badacz terenowy uczestnik bada musi dotrze do badanej osoby; musi kontrolowa sposb prowadzenia autorejestracji badanego; Najwikszym problemem jest zachowanie systematycznoci rejestracji; Losuje si bardzo du prb; Zalet tej techniki jest to, e daje ona dokadniejsze informacje o badanych;
Technika ta nie jest kosztowna. Jest tasza, ni inne techniki z uyciem wynajtego ankietera. Powinno przewidzie si pewne gratyfikacje dla badanych.
59

__________________________________________________________________________________________
B ADANIA
SURVEYOWE
( SONDA )
Badania surveyowe s systematycznym zbieraniem informacji o jednostkach Jedna z podstawowych metod socjologii empirycznej speniajca nastpujce cechy: 1. 2. dane o jednostkach badania s gromadzone albo za kwestionariuszowego albo za pomoc jakiej techniki ankietowej pomoc techniki wywiadu
bada si prb pobran z szerszej populacji tak aby mona byo przenie wnioski z prby na populacj (kada badana jednostka traktowana jest jednakowo spoeczestwo jest zbiorem jednostek) rezultaty zadania opracowywane s w sposb ilociowy, statystyczny
3.
Geneza surveyw
1. Ruch surveyowy XIX XX wiek badanie okrelonego zagadnienia na okrelonym terenie, survey lustracja, survey podejmowany by w celach praktycznych, reformatorskich, przez ludzi nie zwizanych z nauk, obiektywne rozeznanie sytuacji w celu podjcia reformy byo moliwe przez survey;

Cel praktyczny; Badania prowadzone w sposb bardzo dokadny z du inwencj; Stworzenie rudymentw bada surveyowych; Stany Zjednoczone: sondae spoeczne spoecznoci lokalnych; Tematyka badawcza wynikaa z problemw dnia codziennego ; W tych sondaach brali udzia naukowcy; pojawio si zainteresowanie badaniami ze strony badaczy akademickich; System praktyczny USA wymaga stworzenia metod bada preferencji pogldw i opinii spoeczestwa;
2.

3. Lata 30 - pojawiy si pierwsze pollingowe badania opinii publicznej; rozwina si metoda reprezentatywna;

1935r. Instytut Badania Opinii Publicznej Gallupa;
W tych latach wyksztacia si rola spoeczna respondenta, ktra bya traktowana przez ludzi jako cz skadowa roli obywatela; 4. Konieczno opisania zachowa konsumenckich, oraz konieczno konstruowania skutecznych kampanii reklamowych; aktywnie wczyli si w te badania naukowcy Lazarsfeld; 5. Filozofia neopozytywistyczna, ktrej zaoenia ugruntoway miejsce surveyw jako metody socjologii empirycznej;
60
__________________________________________________________________________________________ W P OLSCE Po roku 1956 nastpia ekspansja bada surveyowych, przejte zostay wzory bada amerykaskich.
OBOP
Pierwsza instytucja badania opinii publicznej 1958 59; powsta on z inicjatywy osb skupionych wok osoby Anny Paweczyskiej; opiera si na spoecznej sieci ankieterw; nie mia na pocztku wasnej siedziby i urzdowa w GUS-ie; W 1965 roku OBOP zostaa poczony z redakcj studiw programowych mia prowadzi pomiary wielkoci audytoriw;

Na pocztku lat 70 OBOP stworzya wasn, profesjonaln sie ankietersk, oraz baz techniczn i informatyczn; Po 1974 roku badania audytoriw prowadzone s w sposb systematyczny tzw. telemetria; Obecnie raz w miesicu OBOP organizuje omnibusy caociowe badania odnonie preferencji medialnych; OBOP prowadzi take badania rynku, oraz badania po-wyborcze exit poll
CBOS
Powsta w stanie wojennym. Zaoy go pk. prof. Kwiatkowski. Pocztkowo dziaa w oparciu o prby kwotowe, a jego wyniki okazyway si by odmienne od bada socjologw akademickich; rnice wypyway ze zego doboru prby (wysoki udzia ludzi z PZPR);

Obecnie CBOS ma wasn profesjonaln sie ankietersk; Przynajmniej raz w miesicu przeprowadza si omnibus badajcy nastroje spoeczne;
Zdecydowana wikszo bada, to badania opinii publicznej, badania rynkowe; duy dostp do wynikw bada;
Sopocka Pracownia Bada Spoecznych

Wykonuje prace na zlecenia Rzeczpospolitej;
Dua trafno bada przedwyborczych, posiada specyficzn sie ankietersk orodek ma bezporedni kontakt z ankieterami nauczycielami;
Pentor
Prowadzi gwnie badania rynkowe, oraz badania opinii publicznej dla Wprost;

Badania wyborcze; nastroje spoeczne; Operuje na prbach losowych 1000 osb; Organizuje badania telefoniczne CATI, CAPI (badania osobiste);
SMG/KRC
Specjalizuje si w badaniach rynkowych. Stworzona na zamwienie Balcerowicza. Potrzebna do realizacji FGI.

Badanie ogldalnoci telewizji; Posiada profesjonaln sie ankietersk, oraz bardzo silny system kontroli ankieterw;
61

__________________________________________________________________________________________
GFK Polonia
Cz midzynarodowej sieci instytutw badawczych. Ma austriackie korzenie; funkcjonuje w wielu krajach;

Prowadzi gwnie badania rynkowe, oraz badania mediw; Wasna sie ankieterska oraz silna kontrola ankieterw;
Polski Generalny Sonda Spoeczny Realizowany przez UW od 1992 roku.

Realizowany na reprezentatywnej prbie oglnopolskiej liczcej 2000 osb;
Realizowany co rok, na przeomie maja i czerwca; realizowany przez profesjonalnych ankieterw; Zbir danych z wywiadw nagrany jest na dyskietki w sposb, ktry moe by poddany opracowaniom SPSS; Dane wraz z instrukcj s dostpne dla kadego; Jest to program badawczy, ktrego celem jest dostarczenie informacji o polskim spoeczestwie, oraz dajcy moliwo ledzenia zmian; Jest on elementem bada porwnawczych midzykrajowych;
Rodzaje zmiennych w PGSS

Spoeczno-demograficzne;
Opisujce struktur spoeczn i systemy nierwnoci spoecznych w wymiarze obiektywnym i subiektywnym; Charakteryzujce preferencje i zachowania polityczne; Charakteryzujce religi i religijno; Wskaniki moralnoci spoecznej; Wkadka ankieta dotyczca tematyki biecej;
Program ten umoliwia socjologom przeprowadzenie bada na nurtujce ich tematy;
Krytyka bada surveyowych (nurty)

1. Metoda surveyowa spotkaa si z krytyk badaczy ze szkoy humanistycznej: Zwracano uwag na to, e survey humanistycznymi np. empatia, retrospekcja;

powinien
by
uzupeniany
metodami
S. Nowak postulowa badanie wskanikowe jako procedur rozumienia;
2. Krytyka ze strony twrcw surveyw: Koncentrowaa si na krytyce zaoe metody: Praktyka badawcza poddana okrelonym rygorom metodologicznym wyprowadzonym z teorii;

Uniwersalny sposb badania w minimalnym stopniu zaleny od kontekstw spoeczno kulturowych; Praktyka badawcza spoecznie neutralna; abstrahujca od systemu wartoci badacza i nie zakcajca sposobu widzenia wiata przez badanych;
62
__________________________________________________________________________________________
Pewien sposb uzyskiwania danych ilociowych dotyczcych opinii i zachowa spoeczestwa, ktry w drodze przeksztace i uoglnie umoliwia tworzenie teorii na rnym poziomie oglnoci; 3. Krytyka ze strony przedstawicieli paradygmatu interpretatywnego:

W modelu bada surveyowych zakada si pewn jednorodno jzyka naturalnego; Zakada si posugiwanie si rol ankietera i rol respondenta; Zakada si standaryzacj bodcw;
Krytycy twierdz, e badanie ankietowe jest antymodelem naturalne sytuacji rozmowy, gdy podczas rozmowy ludzie negocjuj sensy znacze; Socjolingwici widz inn rol jzyka w myleniu o wiecie spoecznym:

Kwestionowanie zaoenia o standaryzacji kwalifikacji jzykowych i zdolnoci komunikacyjnych ankietera i respondenta; Kwestionowanie zaoenia, e ludzie dysponuj mechaniczn, niezmienn i uporzdkowan zdolnoci ewokowania swoich przey na hasa, na danie; Kwestionowanie zaoenia, e wywiad jest normaln rozmow; 4. Krytyka wynikajca z zaproponowanego przez Galtunga podejcia dialogowego: Chodzi tu o zniesienie asymetrii kontaktu midzy ankieterem, a respondentem przez upodmiotowienie badanego;

Stosowanie otwartych sposobw interrogacji;
Analizy wynikw powinny zawiera analizy socjolingwistyczne (zrnicowanie jzyka respondenta); Ankieter musi by prawdomwny, musi szanowa godno respondenta;
63

__________________________________________________________________________________________
O PRACOWANIE
K RYTYKA ,

DANYCH Z BADA
SELEKCJA I PRZYGOTOWANIE MATERIAW DO OPRACOWANIA ILOCIOWEGO :
Nie ma materiaw lepszych i gorszych;
Oglda si kwestionariusze i selekcjonuje si je ze wzgldu na odpowiedzi respondentw np. odpowiedzi bezmylne lub nie przynoszce poszukiwanej informacji; Oglda si ankiety dla ankietera; Przeprowadza si analizy metodologiczne (badanie zwizkw statystycznych), dokonuje si tych analiz po zakodowaniu danych; Przeprowadza si procedury weryfikacyjne: - Weryfikacja wewntrzna: rezultat nie budzi zastrzee, jeli nie budzi go droga uzyskania tego rezultatu; - Weryfikacja zewntrzna: porwnywanie odpowiedzi respondentw z dokumentami lub innymi rdami; Krytyka przebiega w fazach: pocztkowo powierzchownie;
ocenia si kwestionariusze
tylko
P RZYGOTOWANIE 1.
MATERIAW DO OPRACOWANIA
Odtworzenie problemw badawczych, ktre inspiroway badacza;
2. Stworzenie listy zmiennych: przejrzenie pyta kwestionariuszowych i zadecydowanie, czy bd im odpowiaday dwie, czy jedna zmienna (rozrnienie na zmienne pierwotne i zmienne transformowane); 498. Zmienne pierwotne s moliwie najblisze zapisom w kwestionariuszu; zmiennych tworzona w pierwszym etapie, to lista zmiennych 499. Lista pierwotnych; 3. dokadnie; Rubryki: 500. 501. 502. 503. 504. Numer zmiennej; Numer pytania w kwestionariuszu z ktrym ta zmienna jest zwizana; Wyrnienie klas badanego zjawiska; Opis wyrnianych klas; Symbolizacja numeryczna wyrnionych klas;
Sporzdzenie instrukcji kodowej; musi ona by przygotowana bardzo
505. Miejsce na zapis symbolu liczbowego w kwestionariuszu (ewentualnie miejsce na kodowanie); 4. 5. Sprawdzenie instrukcji kodowej (prbne zakodowanie danych); Kodowanie materiau za pomoc instrukcji: 506. Odczytanie i zaklasyfikowanie odpowiedzi do jednej i tylko jednej kategorii w instrukcji; 507. Zapisanie miejscu; odpowiedniego symbolu numerycznego w odpowiednim
508. Kodowa mona pojedynczo lub podwjnie pierwsze kodowanie odbywa si na kartach kodowych, a drugie w kwestionariuszu; zabiegu tego dokonuje dwch niezalenych ankieterw;
64
__________________________________________________________________________________________
6. Zaoenie bazy danych pierwotnych w pamici komputera przepisanie danych z kwestionariuszy;
65

__________________________________________________________________________________________ 7. Czyszczenie bazy danych z bdw: a) jeli kodowanie byo podwjne, to porwnuje si zbiory i definiuje bdy; b) wychwytywanie tzw. znakw nielegalnych takich, ktre nie mieszcz si w zakresie danej zmiennej; c) logiczna kontrola poprawnoci kodowania relacje logiczne midzy pytaniami i odpowiedziami; 8. Uzyskanie rozkadu zmiennych pierwotnych odczytujemy, ile osb i jak odpowiedziao na dane pytanie; rozkady te s oprocentowane; 9. Stworzenie listy zmiennych transformowanych i zaproponowanie regu, na jakich ta transformacja ma si dokona; a) zmniejszenie liczby klas zmiennej pierwotnej; b) tworzenie klas zmiennej mierzalnej przy przyjciu rwnych przedziaw; c) tworzenie klas zmiennej mierzalnej przy przyjciu nierwnych przedziaw; d) agregowanie kilku zmiennych pierwotnych; e) transformowanie zmiennych mierzalnych przez wzory statystyczne; 10. Uzyskanie przetransformowanymi; wydruku ze zmiennymi pierwotnymi i ju
11. Analiza polegajca na ustalaniu zalenoci statystycznych midzy zmiennymi; 509. 510. Tworzy si dwudzielne tabele i sprawdza zwizek, jego si i kierunek; Okrelanie statystycznej istotnoci wykrytych korelacji;
Trzy typy zalenoci midzy zmiennymi wg Rosenberga

1. drug; Zaleno symetryczna: adna zmienna nie wpywa na
2. Zaleno wzajemna: obie zmienne wpywaj na siebie nawzajem (zaleno wspbiena - okrelenie Lazarsfelda); 3. Zaleno asymetryczna: jedna zmienna wpywa na drug;
Stwierdzenie zalenoci asymetrycznej stanowi pierwszy krok do wykrycia zalenoci przyczynowo skutkowej midzy zmiennymi;

Zmienna zalena prawdopodobny skutek; Zmienna niezalena prawdopodobna przyczyna;
Decyzja co do charakteru zmiennej: Z dwch zmiennych domnieman przyczyn jest ta, ktra jest pierwsza w czasie i mniej wraliwa na zmiany;
66
__________________________________________________________________________________________
Wykrywanie zalenoci przyczynowo skutkowych

Moliwe jest na drodze teoretycznych spekulacji. Aby wykry t zaleno, musimy na drodze spekulacji zadecydowa, ktra zmienna jest zalena, ktra niezalena.

W przypadku zalenoci asymetrycznych, tabel korelacyjn procentuje si, zaczynajc od zmiennej niezalenej; Teoretyczne spekulacje naley podda empirycznej weryfikacji; aby zrozumie zwizek midzy cechami, musimy wzi pod uwag to, e te zmienne mog by zblokowane z innymi zmiennymi, ktre musz zosta wykoncypowane; Zalenoci pierwotne mona zrozumie po wyczeniu zmiennych towarzyszcych; 1. Zaczynamy od stwierdzenia wystpowania zalenoci pierwotnej midzy X i Y; jest to zaleno pocztkowa; tabela, ktra t warto pokazuje, jest oprocentowana od wartoci zmiennej niezalenej; 2. Zastanawiamy si nastpnie, czy istniej jakie inne zmienne, ktre mog by skorelowane z X i Y (naley te zmienne wymyli); wykoncypowane zmienne s traktowane jako zmienne kontrolne T; zmienna ta powinna by skorelowana z X i Y; 3. podgrupy, wedug wartoci zmiennej kontrolnej; Dzielimy badan zbiorowo na
4. Badamy w kadej z tych podgrup zaleno pocztkow midzy X i Y (zaleno pocztkowa midzy X i Y w podgrupach, to zaleno czstkowa); 5. Sprawdzamy, co stao si z zalenoci czstkow pod wpywem dziaania zmiennej kontrolnej, ktra moe mie rny charakter; a. b. c. d. e. f. g. Zmienne uboczne; Zmienne skadowe; Zmienne globalne; Zmienne interweniujce; Zmienne poprzedzajce; Zmienne tumice; Zmienne odwracajce;
67

__________________________________________________________________________________________ Z MIENNE
UBOCZNE
Jeeli wykrywamy zalenoci statystyczne, to pragniemy wiedzie, czy odzwierciedlaj one rzeczywiste zalenoci przyczynowe midzy zmiennymi, czy stwarzaj one jedynie pozory wystpowania takich zalenoci, gdy adne ze zjawisk nie jest przyczyn drugiego, a czy je jedynie porednio wystpowanie jakiej wsplnej, dalszej (lub bliszej) ten fakt jest powodem statystycznej zalenoci midzy nimi;
Zaleno pozorna zaleno zinterpretowana jako przyczynowo skutkowa, podczas gdy jest to jedynie zwizek statystyczny, wywoany tym, e jedna zmienna jest powizana z innymi zmiennymi wpywajcymi na statystyczn zaleno;
Czy twoja matka znaa wikszo twoich kolegw, gdy miae 10 11 lat?
Wikszo, lub wszystkich Niektrych lub nikogo Nie wiem; nie pamitam
Samoocena badanego Wysoka rednia Niska Tabela 1
46 23 30
32 25 43
27 38 35
Znajomo kolegw synw przez matki wie si z pniejsz samoocen synw. Badacz podejrzewa jednak, e jest to zaleno pozorna. Jest moliwe, e modziecy ktrych stosunki z matkami ukaday si le, pamitaj matki jako nie interesujce si ich sprawami. Zaleno pocztkowa istniaaby wwczas dlatego, e badani o nieprzychylnej postawie wobec matek mwi, e nie znay one ich kolegw i zarazem maj nisz samoocen.
Wskanik postawy wobec matki
Kiedy twoi rodzice sprzeczaj si, to po czyjej zwykle jeste stronie matki, czy ojca?
Matki Ojca Znajomo kolegw przez matk Wikszo, lub wszystkich Niektrych lub nikogo Wikszo, lub wszystkich Niektrych lub nikogo Wikszo, lub wszystkich Niektrych lub nikogo Obojga jednakowo
Samoocena badanego
Wysoka rednia Niska Tabela 2
43 23 34
32 22 45
39 29 32
27 33 40
52 22 26
39 29 32
Wprowadzenie trzeciej zmiennej nie potwierdzio tego podejrzenia.
68
__________________________________________________________________________________________ Z MIENNE
SKADOWE
Celem jest wyspecyfikowanie jakiego istotnego elementu zmiennej niezalenej po to, aby lepiej zrozumie zaleno pocztkow;

Zmienna niezalena ma bardziej globalny charakter, a my poszukujemy jakiego jej skadnika, ktry by lepiej ten zwizek nawietla; Dla potrzeb analizy wyprowadza si trzeci zmienn; jeli zaleno pocztkowa znika, to wtedy trzeci zmienn traktuje si jako zmienn skadow; jeeli zaleno pocztkowa sabnie, to trzeci zmienn moemy potraktowa jako zmienn skadow, ale obok niej wystpowa mog inne czynniki, nie brane przez nas pod uwag i wwczas naley ich szuka;
Autorytaryzm klasy robotniczej jest wyszy ni klasy redniej. Badacze zastanawiali si, jaki element sytuacji klasowej jest faktycznie istotny w wyjanianiu tej rnicy. Okazao si, e jest nim poziom wyksztacenia. Wyksztacenie (lata nauki) Autorytaryzm
Klasa rednia
08
Klasa robotnicza
9 12
Klasa rednia Klasa robotnicza
12 i wicej
Cao
Wysoka pozycja na skali A Rnice procentowe Tabela 3
82,9 6,3
89,2
59,5 12,6
72,1
38,2 11,8
50,0
35,9 23,6
59,5
W kadej z grup wyksztacenia rnice midzy klasami s mniejsze ni w caej grupie. Zaleno osabia si. Z MIENNE
GLOBALNE
Przedstawiaj sytuacj odwrotn, gdzie zmienna niezalena jest elementem zmiennej globalnej, ktr wyprowadzilimy jako trzeci zmienn;
Jeli trafnie wytypujemy zmienn kontroln, to wwczas zaleno pocztkowa w podgrupach musi znikn, lub wyranie si osabi; Z MIENNE
INTERWENIUJCE
S one nastpstwem zmiennej niezalenej i wyznacznikiem zmiennej zalenej; Mona dziki nim bada pewne cigi przyczynowe; Z MIENNE
POPRZEDZAJCE
Pojawiaj si przed zmienn niezalen; wykrycie tych zmiennych rozciga acuch przyczynowy wstecz; Naley wykona wiele krokw analitycznych, aby wykrycie zmiennej poprzedzajcej byo moliwe. Musz by spenione nastpujce warunki:

Wszystkie trzy zmienne musz by wzajemnie powizane; Zaleno pocztkowa w poprzednich wyrnionych podgrupach, ze wzgldu na warto zmiennej poprzedzajcej nie zanika;
69

__________________________________________________________________________________________
Zaleno midzy zmienn poprzedzajc, a zmienn zalen w podgrupach wyrnionych ze wzgldu na warto zmiennej niezalenej zanika; Z MIENNE
TUMICE
Zmienna charakteryzujca zaleno niepozorn nie stwierdzamy zalenoci midzy X a Y, gdy zaleno faktycznie istnieje, a jest tylko tumiona przez trzeci zmienn. Jeli zmienna T jest zmienn tumic, to ten zwizek, ktrego pocztkowo nie stwierdzilimy, powinien si pojawi; Z MIENNE
ODWRACAJCE
Wystpowanie ich odwraca kierunek zalenoci pocztkowej.
Dziki zmiennej odwracajcej udaje si ujawni, e poprawna interpretacja jest dokadnie odwrotna od interpretacji pocztkowej;
70
__________________________________________________________________________________________
Teoretyczne znaczenie zmiennych kontrolnych

W procesie weryfikacji niebezpieczestwa: 1. 2. 523. hipotezy o zalenociach midzy zmiennymi istniej dwa
Odrzucenie hipotezy prawdziwej; Przyjcie hipotezy faszywej; Zmienne uboczne pozwalaj unikn przyjcia hipotezy faszywej
524. Zmienne tumice chroni przed odrzuceniem hipotezy prawdziwej, gdy ujawniaj pozorne zalenoci; 525. Zmienne odwracajce pozwalaj unikn obu rodzajw bdw; 526. Pozostae zmienne pozwalaj lepiej zrozumie badane procesy np. zmienne skadowe specyfikuj zalenoci przyczynowe; zmienne uczestniczce i zmienne interweniujce umoliwiaj wykrycie ogniw poredniczcych; zmienne poprzedzajce pozwalaj rozcign acuch przyczynowy wstecz;
71

__________________________________________________________________________________________
M ETODY
D WA
BADANIA PROCESW SPOECZNYCH

Proces spoeczny zmiana wartoci zmiennych w czasie
TYPY BADA
1. Badania dynamiczne; 2. Badania pseudodynamiczne;

Badania dynamiczne
Oparte s na danych charakteryzujcych ten sam obiekt w rnych momentach czasu. Potrzebny jest tutaj wielokrotny pomiar tego samego obiektu. Pomiary te musz by rozcignite w czasie i dokonywane w momentach istotnych ze wzgldu na przebieg badanego procesu. Dla okrelenia tych istotnych momentw potrzebna jest jaka teoria.
Badania pseudodynamiczne
Oparte na danych charakteryzujcych rne obiekty w tym samym czasie przy zaoeniu e obiekty te reprezentuj rne stopnie zaawansowania tego samego procesu. Przyjmuje si tutaj zaoenie o jednorodnoci (jednotorowoci) rozwoju badanych obiektw. Od prawdziwoci tego zaoenia zaley warto przeprowadzonego rozumowania np. badanie przemian kulturowych na wsi pod wpywem urbanizacji;

A NALIZA
SZEREGW CZASOWYCH
( ANALIZA
TRENDU )
Wykonywana jest w oparciu o dane statystyczne lub dane sondaowe badania cigle nowych prb, tzn. prba pobrana zawsze z tej samej populacji, ale obejmujca cigle nowych ludzi; A NALIZA
PANELOWA
Musimy obj analiz te same osoby. Jest to wielokrotne badanie tych samych osb za pomoc tych samych pyta;
Badanie panelowe Wielko mwica o tym, jak zmienia si grupa jako cao tzw. zmiana netto; jest to syntetyczna miara trendu;

Wielko mwica o tym, ile osb zmienio swoje zachowania tzw. zmiana brutto; jest to syntetyczna miara przepywu;
Zmiana netto nie moe by nigdy wiksza ni zmiana brutto. Wielkoci te mog by jednak rwne, co oznacza e ruch odbywa si tylko w jedn stron; Jeeli zmiana netto = 0, a zmiana brutto = 100 wartoci takie wiadcz o zmianie cakowitej; gwna przektna jest pusta, osoby znad przektnej znajduj si pod ni i na odwrt; Badanie macierzy przej Dane s oprocentowane albo od zmiany wczeniejszej, albo od zmiany pniejszej; Jeeli tabela jest oprocentowana od wartoci zmiennej wczeniejszej, to informuje ona o dalszych losach badanych obiektw;

Jeeli tabela jest oprocentowana od wartoci zmiennej pniejszej, to informuje ona o przeszoci badanych obiektw;
72
__________________________________________________________________________________________
Oglnie rzecz ujmujc, chodzi tu o takie zmienne, ktre s statystycznie wspzalene statystycznie wspzmieniaj si i oddziaywaj przy tym na siebie; pozostaj w pozytywnym sprzeniu zwrotnym wzajemnie si nakrcaj np. normy i zachowanie;
Problemem jest tutaj zagadnienie, ktra ze zmiennych wpywa silniej na drug. Mona go rozwiza, kiedy dysponuje si danymi panelowymi (przynajmniej dla dwch momentw czasowych) D WIE
TECHNIKI
1. 2.
Analiza tabeli 16-to polowej; Analiza panelowej korelacji krzyowej z opnieniem;
Analiza tabeli 16-to polowej

Kada z uytych zmiennych musi by zmienn dwupunktow; Dane s albo bezwzgldne, albo oprocentowane od ogu badanych; Lazersfeld: silniejsza jest ta z dwu zmiennych, ktra: W procesie osigania spjnoci silniej przyciga drug, czyli silniej generuje spjno; W procesie utraty spjnoci silniej trzyma przy sobie drug zmienn, czyli silniej zachowuje spjno;
Pytanie o to, ktra ze zmiennych jest silniejsza, przekada si na pytanie, ktra ze zmiennych silniej zachowuje i przyciga i zatrzymuje przy sobie drug zmienn;
Analiza panelowej korelacji krzyowej z opnieniem

Wymagane s dane interwaowe;
Bada si si dwch zmiennych A i B, i mierzy si wartoci tych zmiennych w rnych momentach czasowych T1 i T2. Pomiary te musz by oddzielone okresem wystarczajcym dla zaistnienia wzajemnych wpyww; Obliczamy dwie tzw. korelacje synchroniczne. S to korelacje midzy A1 i B1 oraz A2 i B2; Obliczamy dwie tzw. korelacje diachroniczne (autokorelacje). Jest to korelacja midzy tymi samymi zmiennymi w dwch momentach czasowych;
Obliczamy dwie korelacje diachroniczne innego typu: tzw. korelacje krzyowe z opnieniem. W celu rozstrzygnicia siy zalenoci porwnujemy korelacje krzyowe z opnieniem. Reguy interpretacyjne:

Jeli rA1B2 jest wiksza od rA2B1, znaczy to e A wpywa silniej na B, ni B na A; Jeli rA2B1 jest wiksza od rA1B2, znaczy to e B wpywa silniej na A, ni A na B;
73

__________________________________________________________________________________________ G RUPY
PROBLEMW ZWIZANYCH Z REALIZACJ BADA PANELOWYCH
1. Problemy zwizane z utrzymaniem grupy panelowej: Nie zawsze istnieje moliwo powtrzenia badania na tej samej grupie. Wraz z kolejnymi prbami ubytki te s coraz wiksze.

Jeli znieksztacenia prb maj charakter systematyczny, to znieksztacaj one wyniki bada. 2. Problemy zwizane z zachowaniem niezmiennoci narzdzia badawczego oraz doborem waciwych momentw do badania. Momenty badania musz by okrelone przez zaoenia teoretyczne. Nie mog by zbyt blisko siebie respondent moe pamita pytania.

Moliwo zadania sensownego pytania w ten sam sposb w odpowiednim momencie polega na tym, aby kontrolowa moliwo rozumienia go w sposb odmienny od zaoonego 3.
74

(2905) Opis Metod I Technik

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

(2905) Opis Metod I Technik

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

HTTP :// KGLIZARD . REPUBLIKA . PL / SOCJO .

Metody badania procesw spoecznych

Metody bada dynamicznych

Rnice wiedzy potocznej i naukowej

Metody badania procesw spoecznych

Metody bada dynamicznych

Ewaluacyjne i deskryptywne: ewaluacyjne oceniajce; deskryptywne opisowe;

Metody badania procesw spoecznych

Typologia bada socjologicznych:

BADANIA PROWADZONE W OBRBIE JEDNEGO SPOECZESTWA .

BADANIA PROWADZONE WEDUG PODOBNYCH ZASAD BADANIA WIELU SPOECZESTW

BADANIA OPARTE NA WYNIKACH INNYCH BADA ; NASTAWIONE NA TWORZENIE SYNTEZ ODNOSZCYCH SI DO

JEDNEGO SPOECZESTWA , PROCESU SPOECZNEGO ITP .

BADANIA OPARTE NA WYNIKACH INNYCH BADA ; NASTAWIONE NA SFORMUOWANIE BARDZO SZEROKICH

GENERALIZACJI , WZGLDNIE PRAW OGLNYCH .

Metody bada dynamicznych

s impulsem do dyskusji spoecznych.

Metody badania procesw spoecznych

Przedstawiciele: F. de Play, Ch. Booth, P. Kellog.

Metody bada dynamicznych

w dziedzinie stosunkw przemysowych; w dziedzinie bada rynkowych; w dziedzinie stosunkw politycznych;

Metody badania procesw spoecznych

faza przygotowania badania; faza terenowa; faza opracowania materiaw;

Metody bada dynamicznych

Sposobu prezentacji przebiegu badania i jego rezultatw;

Okrelajc przedmiot wystpowania danego zjawiska.

1 Standaryzacja = ujednolicenie rodkw i czynnoci badawczych. 11

Metody badania procesw spoecznych

Kryteria doboru zjawisk z ktrymi badacz wchodzi w kontakt:

Dobr losowo kwotowy

Metody bada dynamicznych

Dobr losowy (probabilistyczny):

Metody badania procesw spoecznych

JEDNOSTKI S DOBIERANE DO BADANIA , A NIE LOSOWANE .

POCZENIE DOBORU LOSOWEGO Z KWOTOWYM .

Metody bada dynamicznych

Ludzie, ich zachowania i wytwory; mona wnioskowa porednio na podstawie

O przeyciach psychicznych introspekcyjnych zezna jednostek;

Metody badania procesw spoecznych

Standaryzowane opracowywanie wynikw w sposb ilociowy; Sytuacje sztuczne, czynnoci wywoane

Ukryte Uczestniczca badacz uczestniczy w sytuacjach, ktre s przedmiotem badania

Technika obserwacji zwykej:

Metody bada dynamicznych

Opis dokadny, w ktrym posugujemy si tzw. zdaniami spostrzeeniowymi;

Metody badania procesw spoecznych

Okrelenie jednostek obserwacji; Kategorie, do ktrych te jednostki obserwacji mona zaliczy;

Metody bada dynamicznych

Przygotowanie karty obserwacji;

Dostarcza cisych danych; Pozwala usun nadmiar (niepotrzebnych) danych;

W przypadku obserwatorw niezalenych mamy pewno co do rzetelnoci i pewnoci danych; W ADY

Metody badania procesw spoecznych

Ciekawo poznawcza Ciekawo danego tematu

Metody bada dynamicznych

Przygotowanie wywiadu swobodnego ustrukturalizowanego

celem wywiadu jest zdobycie informacji;

wywiad nie powinien by przeprowadzany w obecnoci osb trzecich;

Metody badania procesw spoecznych

Naley zwraca uwag na normy panujce w danym rodowisku

__________________________________________________________________________________________ 2) Zasadnicza cz wywiadu:

Metody bada dynamicznych

Metody badania procesw spoecznych

1. rejestracja z uyciem magnetofonu:

2. sporzdzanie notatek na bieco: