Postulat obiektywizmu w badaniach spoecznych: Obiektywizm moe byd urzeczywistniany w trzech wymiarach: 1.

Denie do poznania prawdy (zagroenie- instrumentalizacja badao, dostarczenie informacji dla okrelonych zleceniodawcw). 2. Przestrzeganie regu metodologicznych obowizujcych w danej nauce ( zagroenie- metodologia na skrty, zy dobr prby, ilod, ped, wiek w proporcjach odbiegajcych od rzeczywistoci, za konstrukcja pytao). 3. Spojrzenie na badan rzeczywistod z dystansu (przyjecie roli zewntrznego obserwatora). Socjologia wolna od sdw wartociujcych (chod nie wolna od wartoci- postulat Webera), (zagroenie- wikanie badao w spory ideologiczne i wiatopogldowe, zaoenia ideologiczne zaoone z gry, bez pocztkowego sprawdzenia czy dane zjawisko rzeczywicie istnieje) Badania socjologiczne- zesp technik i zasady stosowane podczas systematycznego gromadzenia, rejestrowania, analizowania, interpretowania danych, ktre maj pomagad w poznawaniu procesw i zjawisk spoecznych oraz w podejmowaniu decyzji majcych na celu praktyczne skutki spoeczne . Metody badawcze - zalecane lub faktycznie stosowane schematy czynnoci suce do udzielania odpowiedzi na formuowane w niej pytania. W naukach empirycznych metody badawcze to przez wszystkim typowe, powtarzalne sposoby zbierania, opracowywania, analizy, interpretacji danych empirycznych, suce do uzyskania maksymalnie uzasadnionych odpowiedzi na stawiane pytania problemowe. CELE BADAO: 1. eksploracyjny - co w trawie piszczy, wkraczamy na nieznany teren, dokonujemy rozpoznania, w wyniku tych badao stawiamy pytania badawcze; maj zwykle charakter jakociowy, nie wiem co bdziemy badad. 2. diagnostyczny: a. Opis- jak jest?- zawsze zaczynami od opisu, stawiajc wiele pytao dotyczcych fragmentw spoeczeostwa.

b. wyjanienie (zwizki przyczynowo-skutkowe)- dlaczego tak jest? 3. terapeutyczny (innowacyjny)- co zrobid? Co zmienid? 4. kontrolny- co si zmienio? Czy zaszy pozytywne zmiany? 5. prognostyczny- co si stanie?

FUNKCJE BADAO: funkcja poznawcza (naukowa)- przyczynia si do rozwoju socjologii jako nauki (badania akademickie) funkcja praktyczna- dostarcza przesanek do podejmowania decyzji majcych na celu popraw jakiego fragmentu rzeczywistoci (badania komercyjne) funkcja obywatelska- poszerzanie spoecznych horyzontw wrd obywateli, podnoszenie poziomu wiadomoci spoecznej obywateli (upowszechnianie wynikw badao w mediach, publicystyka wykorzystujca rezultaty badao, dyskusje ekspertw itp.)

FUNKCJE BADAO wg Adama Podgreckiego funkcja socjograficzna - badania, ktrych celem jest zbieranie danych o rnych dziedzinach ycia spoecznego funkcja apologetyczna (suy celom pozanaukowym) - badania maj uzasadnid wprowadzenie jakiego projektu, funkcjonowanie jakiej instytucji funkcja demaskatorska - badania ukazujce zjawiska, mechanizmu, cechy ktre s trudne uchwytne na pierwszy rzut oka funkcja socjotechniczna - badania, ktre maj dostarczad przesanek do podejmowania decyzji majcych skutki spoeczne funkcja teoretyczna - badania opisujce zalenoci oraz rnorodnod moliwych sytuacji midzyludzkich, przyczyniaj si do rozwoju teorii socjologicznych

Co jest przedmiotem badao (skadniki rzeczywistoci spoecznej)? zbiorowoci i zbiory spoeczne: zbiorowoci- Polacy, Kaszubi gdaoszczanie- zbir ludzi poczonych wizi; zbiory- kobiety, modzie- brak wizi instytucje spoeczne: instytucje w sensie prawno- administracyjnym: przedsibiorstwo, urzd, fundacja, maeostwo..., instytucje w sensie kulturowo-antropologicznym- obowizujce zasady i normy postpowania oraz role spoeczne np. ojciec, matka, zwyczaj, udzia w mszy zjawiska i procesy spoeczne: zjawiska- postawy i opinie na okrelony temat : moda, narkomania, alkoholizm, narkomania; procesy urbanizacja, globalizacja, industrializacja

Przedmiotem bada s rnorodne twory ycia zbiorowego ludzi, struktury, zjawiska i procesy spoeczne. Przedmiot badao moe byd materialny (zbiorowoci, zachowania- to co jest empirycznie obserwowalne) lub idealny (idee, pogldy, wierzenia- to co jest empiryczni nieobserwowalne).

RODZAJE BADAO: 1. Badania monograficzne - polegaj na caociowym (holistycznym) ujciu okrelonej zbiorowoci oraz wystpujcych w tej zbiorowoci problemw i zjawisk. Obiektem badao jest zazwyczaj okrelona spoecznod lokalna. Badania monograficzne zakadaj prowadzenie dugotrwaych badao z zastosowaniem wielu metod i technik badawczych. Dotycz cile okrelonej terytorialnej zbiorowoci(spoecznod lokalna, firma), holistyczne podejcie- wszystkie wane problemy nas interesuj, wykorzystujemy rnorodne metody, korzystamy z kilku. Dusze badania o charakterze naukowym, prowadzone przez zesp. Krytycy mwi, e te badania jedynie ocieraj si o socjologi, dotycz tylko konkretnej zbiorowoci, nie mona ich uoglniad i przenosid na inne zbiorowoci.

2. Badania biograficzne - prowadzone w oparciu o rda biograficzne takie jak pamitniki, wspomnienia, dzienniki, listy oraz wywiady narracyjne. Przykadem takich badao jest dzieo Znanieckiego i Thomasa pt :Chop polski w Europie i Ameryce. Celem badao jest opis sytuacji, zjawiska lub wydarzenia z perspektywy osb bdcych w nie uwikanych- jak w danej sytuacji si zachowywali, jak j interpretowali, jak jej dowiadczali itp. Gwnie wykorzystuj badania jakociowe. 3. Badania eksperymentalne - polegaj na wywoaniu okrelonego zjawiska (bodca) w celu wykrycia zalenoci przyczynowo-skutkowych. Eksperyment jest to zabieg polegajcy na planowanej zmianie przez badacza jednych z czynnikw w badanej sytuacji, przy rwnoczesnej kontroli innych czynnikw, podjty w celu uzyskania odpowiedzi na pytani o skutki tej zmiany W kadym eksperymencie wystpuj dwie zmienne: zmienna zalena- hipotetyczny skutek zmienna niezalena- hipotetyczna przyczyna. Eksperyment klasyczny polega na stworzeniu dwch grup: 1)grupa eksperymentalna 2)grupa kontrolna Eksperymenty mog byd: -laboratoryjne (warunki wyizolowane od rodowiska naturalnego, gwnie psychologia, pedagogika psychogalwanometr- rne diody, kabelki na czowieku i bada si emocje-wykorzystywane do badao w reklamie, tachistoskop- badanie spostrzegawczoci) lub terenowe (w warunkach naturalnych np. w szkoach, w miejscowociach sprowadzamy bodziec) -naturalne- badacz nie tworzy bodca (zwane quasi-eksperymenty): zaplanowane (wiemy o istnieniu bodca i to wykorzystujemy) lub ex post (badacz nie jest w stanie zaplanowad pojawienie si bodca, pojawia si on nagle)

4. Badania historyczno- porwnawcze (lub midzykulturowe) - badanie okrelonych cech lub zjawisk w rnych przekrojach czasowych i kulturowych. Dy si do wyjanienia zmian jakimi podlegaj rne instytucje, zbiorowoci spoeczne, stosunki spoeczne itp. w procesie historycznym a do stany wspczesnego. W badaniach tego typu wykorzystuje si rda wtrne tj. zastane (do badania przeszoci) oraz rda pierwotne ( do badania wspczesnoci, to co sam wytwarza). Badania historyczno-porwnawcze uwzgldniaj historyczny i socjologiczny punkt widzenia. 5. Badania socjometryczne - prowadzone w maych grupach spoecznych z uyciem tzw. testu socjometrycznego. Celem badao jest ilociowe (mierzalne) odkrycie rzeczywistych stosunkw midzyludzkich zachodzcych w okrelonej grupie, ukazanie poziomu integracji i zwartoci grupy, pozycji poszczeglnych jednostek w grupie oraz ukazanie struktury grupy. Twrca tej metody to L. Moreno. Cztery obszary, w ktrych dzi wykorzystywane s badania socjometryczne: 1) zarzdzanie zasobami ludzkimi w przedsibiorstwach tam gdzie mamy do czynienia z grupami pracowniczymi, tam gdzie chcemy wpynd na grup, przez wpywy wychowawcze, socjotechniczne, ale zmienid struktur grupy, zmienid rol, usund konflikty, 2) edukacja- pedagodzy, ale sporadycznie z tego korzystaj, powinno dyd si, eby grupa bya zwarta, solidarna i bez konfliktowa, 3) sport wyczynowy/ zawodowy w sportach zespoowych, druyna to zesp pracowniczy majcy wykonad okrelone badanie, 4) wojsko zawodowe- grupa, ktra rwnie jest grup pracownicz.

6. Badania surveyowe (zwane te sondaowe, ankietowe) - prowadzone na duych zbiorowociach (duych populacjach), najczciej na prbach reprezentatywnych. Dotycz pomiaru postaw, opinii oraz cech jednostek za pomoc wystandaryzowanych technik badawczych takich jak np. ankieta, wywiad kwestionariuszowy czy wywiad telefoniczny. Jest to metoda najczciej stosowana i najbardziej popularna w socjologii.

7. Badania eksploracyjne (identyfikacyjne) - celem jest zidentyfikowanie i rozpoznanie jakiego problemu, zrozumienie istoty zjawiska lub procesu. Poczynione obserwacje oraz wnioski z badania zmierzaj do sformuowania wstpnych hipotez, postawienia szczegowym problemw dotyczcych okrelonego zjawiska. Czsto charakter jakociowy. 8. Badania weryfikacyjne - celem jest szukanie odpowiedzi na stawienie hipotezy oraz szczegowe pytania problemowe. Badania, ktrych celem jest weryfikacja hipotez. Czsto charakter ilociowy. 9. Badania eksplanacyjne - celem jest wyjanienie dlaczego zjawiska wystpuj, jak przebiegaj oraz jakie czynniki nimi rzdz. 10. Badanie deskryptywne - celem jest stwierdzenie wystpowania danego zjawiska oraz jego opisanie. 11. Badania ewaluacyjne - polegaj na badaniu skutkw interwencji spoecznych. Ich celem jest ocena skutecznoci i efektywnoci wdraania jakiego programu, innowacji, zmian itp. 12.Badania panelowe - polegaj na powtrnym lub kilkakrotnym badaniu w pewnych odstpach czasu TEJ SAMEJ PRBY (tej samej grupy ludzi) za pomoc tych samych narzdzi badawczych. 13.Badania przekrojowe - dotyczce wielu wymiarw (aspektw) ycia spoecznego w jednym punkcie czasowym (w jednym okresie czasowohistorycznym). 14. Badania dynamiczne (badania trendw) - dotyczce jakiego jednego wymiaru (aspektu) ycia spoecznego w rnych punktach czasowych (uchwycenie trendw w duszych okresach czasowych) 15. Badania typu case studies - badanie pojedynczych i konkretnych przypadkw. Mog to byd monografie jakiej konkretnej instytucji, grupy,

zbiorowoci. Np. opis historii powstania, struktury organizacyjnej, zasobw ludzkich, realizowanych funkcji konkretnej organizacji.

Etapy procesu badawczego: 1. Ustalenie tematu badao - najbardziej wymagajcy, ok. 50-60% czasu na projekt badawczy; nie jest to wcale takie proste i oczywiste; temat ma postad tytuu badao. Ukierunkowuje nasze zainteresowanie oraz informuje o zakresie badao. Odpowiada na generalne pytanie: co chcemy badad i jaki jest cel badao. 2. Analiza terminologiczna/ zdefiniowanie pojd - pojcie jest to opisana za pomoc okrelonego sowa lub zestawu sw treci wyobraenia. Celem analizy terminologicznej pojd jest ucilenie, jakie zjawiska czy fakty mamy na myli uywajc okrelonych pojd (tj. terminw). Szczeglnie w naukach empirycznych pojcia musz byd precyzyjnie zdefiniowane, tzn. naley dokadnie ucilid ich zawartod znaczeniow. Jest to tym trudniejsze, im bardziej abstrakcyjne jest pojcie. 3. Sformuowanie problematyki - Wstpnym warunkiem przystpienia do badao jest przejcie od tematu do problemu. Problem musi mied postad zdania pytajnego, ktre chcemy rozstrzygnd. Zaczynamy, wic od przeksztacenia tematu w problem. Pytania problemowe zaczynaj si zwykle od takich partyku jak czy, ile, jakie, jak czsto, na skutek czego, jak silne. Problematyk formuuje si poprzez stworzenie listy pytao, na ktre chcemy odpowiedzied. Pytania tworz uporzdkowan struktur: pytania uporzdkowane s tematycznie, od pytao oglnych do bardziej szczegowych, od bardzo wanych do mniej wanych itp. Temat bada: Przestrzeo spoeczna Gdaoska w wiadomoci jego mieszkaocw Problem podstawowy: Jak postrzegana i waloryzowana jest przestrzeo miasta Gdaoska przez jego mieszkaocw Problemy szczegowe: -jakie elementy w przestrzeni okrelaj tosamod gdaoszczan?

- jakie wyobraenie Gdaoska maj jego mieszkaocy? - czym Gdaosk wyrnia si na tle innych duych miast w Polsce...itd. 4. Postawienie hipotez (w badaniach wyjaniajcych zwizki kowariancyjne) 5. Operacjonalizacja/dobr wskanikw -W badaniach empirycznych nie wystarczy zdefiniowad podstawowych pojd. Trzeba dokonad operacjonalizacji pojd tzn. zbudowad definicj operacyjn. Operacjonalizacja - polega na przeoeniu jzyka teoretycznego na jzyk empiryczny. Operacjonalizacja - polega na okreleniu operacji badawczych, dziki ktrym mona orzec, czy i w jakim stopniu ma miejsce taki stan rzeczy, ktry dowodzi istnienia zjawisk nazwanych danym pojciem. 6. Zdefiniowanie populacji i okrelenie metody doboru prby 7. Okrelenie metody badao i zastosowanych technik badawczych 8. Konstrukcja narzdzia badawczego (instrumentw pomiarowych) 9. Okrelenie czasu i miejsca badao 10. Pilota 11. Sporzdzenie kosztorysu badao

12. Organizacja i przeprowadzenie badao 13. Kontrola procesu badawczego Cech kadego badania powinna byd rzetelnod i wiarygodnod. W kadym przedsibiorstwie jest dzia kontroli jakoci. Kontrola przed i po badaniach terenowych.

Kontrola przed badaniami : 1. Konsultacje metodologiczne 2. Szkolenie ankieterw 3. Pilota : cztery cele: 1)na etapie pilotau jest weryfikacja problemu badawczego oraz operacjonalizacja = ma nam pokazad, czy problemy, ktre stawiamy s problemami do rozstrzygnicia, czy s mierzalne, czy dobrze dobralimy wskaniki 2)weryfikacja narzdzia badawczego: pytania, czy s dobrze skonstruowane i zrozumiae 3)weryfikacja stron technicznych badania- oszacowanie kosztw, czas badania, czas odnalezienia w terenie, ilod odmw 4)weryfikacja metod zebranego materiau empirycznego- statystyczne metody, kody, czy obliczenia, ktre chcemy dokonad, mona zrobid na podstawie tych skal, ktrych dokonalimy w narzdziu badawczym Kontrola po badaniu a) nie terenowe metody kontroli : 1. weryfikacja ankier i kwestionariuszy pod wzgldem kompletnoci zapisu 2. Analiza zgodnoci zapisw danych metryczkowych 3. Efekt ankieterski- rnica jak uzyskujemy w odpowiedziach u poszczeglnych ankieterw. Wpyw ankieterski- nie do kooca uwiadomiony wpyw wywiera sam ankieter b) terenowe metody kontroli: 1. Metoda podstawionego respondenta 2. Wywiad obserwowany kontroler obecny podczas wywiadu. Id dwie osoby na wywiad. 3. Wywiad bezporedni z respondentem- kontroler idzie do respondenta 4. Wywiad telefoniczny- dzwonimy do respondenta i pytamy 5. Kontrolna ankieta pocztowa 14. Analiza (jakociowa, ilociowa) uzyskanych danych 15. Prezentacja wynikw (publikacja, raport, prezentacja multimedialna)

ZMIENNE Zmienna jest to wasnod (cecha) empiryczna majca dwie lub wicej wartoci. Zmienna, ktra ma tylko dwie wartoci nazywa si zmienn dychotomiczn np. ped. Zmienna, ktra ma wicej ni dwie wartoci nazywa si zmienn niedychotomiczn np. wyksztacenie. Zmienna niezalena (zwana te zmienn predykcyjn)- zmienna za pomoc ktrej chcemy wyjanid zmian wartoci zmiennej zalenej (jest to hipotetyczna przyczyna, zwana jest te zmienn wyjaniajc) Zmienna zalena (zwana te zmienn kryterialn)- zmienna, ktr chcemy wyjanid (jest to hipotetyczny skutek) Jeeli dwie zmienne s ze sob powizane, to znaczy, e zmiana jednej zmiennej pociga za sob zmian drugiej zmiennej. Wwczas zachodzi wspzmiennod czyli kowariancja. zwizek dodatni (pozytywny)- wraz ze wzrostem wartoci jednej zmiennej rosn take wartoci drugiej zmiennej np. im wysze wyksztacenie tym wysze dochody zwizek ujemny (negatywny)- wraz ze wzrostem wartoci jednej zmiennej malej wartoci drugiej zmiennej. np. im wysze wyksztacenie tym nisze dochody Zwizki midzy zmiennymi mona scharakteryzowad nie tylko za pomoc kierunku (dodatni lub ujemny), ale rwnie za pomoc siy. Sia zwizku to zakres, w jakim zmienne wspzmieniaj si dodatnio lub ujemnie, Sia zwizku zawiera si w kontinuum, gdzie z jednej strony jest zwizek idealny (cakowita wspzmiennod), a z drugiej zwizek zerowy (cakowity brak wspzmiennoci). Si zwizku okrelamy za pomoc miar zwanych wspczynnikami korelacji, np. wspczynniki b- Kendala, a-Kendala, wspczynnik Gamma, Pearsona, Krammera, Lambda itd.

HIPOTEZY Hipoteza jest to odpowied na pytanie badawcze wyraone w postaci jasno okrelanego zwizku pomidzy zmienn niezalena i zmienn zalen. Odpowied jest hipotetyczna, bo zostanie ona zweryfikowana dopiero po przeprowadzeniu badao empirycznych. Hipoteza moe byd- na skutek badaozweryfikowana pozytywnie (potwierdzona) lub zweryfikowana negatywnie (odrzucona). Hipotezy stawiamy wwczas, gdy chcemy okrelid zwizek midzy co najmniej dwiema zmiennymi: np. wiek a poziom tolerancji, wi w rodzinie a alkoholizm, wyksztacenie a zadowolenie z ycia itd. Hipotezy stawiamy w badaniach, ktre maj cel wyjaniajcy (dotycz zwizkw przyczynowo-skutkowych). W badaniach o celach opisowych hipotez nie stawiamy i poprzestajemy jedynie na sformuowaniu problemw badawczych. Problem to pytanie dotyczce zwizkw pomidzy zmiennymi Hipoteza to proponowana odpowied na problem (pytanie) Hipoteza zerowa (H0)- jest to hipoteza, w ktrej zakadamy brak jakichkolwiek wspzalenoci midzy zmiennymi hipoteza robocza (h1)- hipoteza przeciwstawna d zerowej. Moemy j zapisad na dwa sposoby w zalenoci od sformuowania badanego problemu Zatem H1 to to, co chcemy udowodnid, a H0 to przeciwieostwo. rda hipotez: 1. Teoria naukowa (literatura naukowa) 2. Badania pilotaowe, badania eksploracyjne 3. Intuicja badacza ( gdy 1 i 2 rdo nie dostarcza przesanek do postawienia hipotezy) 4 wymogi hipotez: 1. Musz byd jasno sformuowane tzn. zmienne musz byd zdefiniowane i zoperacjonalizowane 2. Musz byd konkretne, tzn. naley okrelid kierunek wspzalenoci

3. Musz byd sprawdzalne za pomoc dostpnych metod (nie naley stawiad hipotez, ktrych nie mona zweryfikowad za pomoc dostpnych metod). 4. Hipotezy nie mog byd wartociujce DEFINIOWANIE POJD Pojcie jest to opisana za pomoc okrelonego sowa lub zestawu sw treci wyobraenia Definiendum - pojcie, termin definiowany Definiens - element opisujce tred pojcia termin definiowanego aocuch definicji- gdy pojcia uyte w definiens trzeba rwnie zdefiniowad: A=B+C+D D=E+F+G G=H+J Rodzaje definicji: 1. Definicje realne - opis waciwoci i cech pojcia uwarunkowanego historycznie (pojcie nie abstrakcyjnego) Definicja realna mwi o tym czym jest dane pojcie (stwierdza fakt). Definicja realna moe byd prawdziwa lub faszywa. Definicja realna mwi czym jest definiendum. 2. Definicje nominalne - ustala znaczenie, ktrego przypisujemy okrelonemu pojciu. Definicje nominalne nie s prawdziwe lub faszywe. Definicja nominalna mwi jak rozumiemy i jakie cechy przypisujemy definiens Definicja nominalna nie jest podstaw do orzekania co jest rzeczywistoci, a jedynie ustala, jakie zjawiska czy fakty mamy na myli uywajc okrelonego sowa. 3. Definicje rwnociowe - zakres i sens definiendum jest tosamy z zakresem i sensem definiens. S to definicje pene i wyczerpujce.

4. Definicje czstkowe - sens i zakres definiendum jest wszy lub szerszy od zakresu i sensu definiens. Dotycz zazwyczaj definicji nominalnych, gdzie sformuowanie penej definicji jest niemoliwe. 5. Definicje sprawozdawcze - zakres i sens definiendum ustalany jest poprzez odniesie si do tradycji danej dziedziny nauki i analiz dotychczasowego rozumienia danego terminu. Definicj tworzy si przez wyliczenie moliwie wszystkich elementw okrelajcych definiendum pojawiajcych si w rnych definicjach. 6. Definicje projektujce - suy do okrelenia nowych znaczeo definiowanego terminu (definiens). Auto tworzy now wasn definicj. Mona jej dokonad po dokonaniu kwerendy- sprawdzenie literatury, kiedy adna z istniejcych nie pasuje do badania. Zasady obowizujce podczas budowania definicji: 1. Definicja nie moe byd bdnym koem. Bd tautologii- to samo prze to samo 2. Nie naley definiowad nieznane przez nieznane 3. Nie naley definiowad poprzez przeczenie (definicja okrela czym jest dane pojcie a nie czym nie jest) Definicja wskanika - w metodologicznym znaczeniu- suy do okrelenia pewnej cechy przedmiotu lub zjawiska, ktra pozostaje w takich zwizkach z inn jego cech, e wystpienie jej sygnalizuje obecnod tej drugiej. Inna definicja wskanika- W jest wskanikiem jakiej innej cechy Z jeeli istniej pomidzy nimi jakiejkolwiek trwae zwizki o charakterze rzeczowym, logicznym lub statystycznym. Jeeli zaobserwujemy W wwczas stwierdzamy, e zaszo zjawisko Z. np. kaue na ulicy (W) wskazuj na to ,e pada deszcz (Z) Rodzaje wskanikw: 1. wskaniki definicyjne- mwi o zwizkach logicznych midzy W i Z (midzy wskanikiem a zjawiskiem) np. liczba popenionych przestpstw jest wskanikiem przestpczoci

2. wskaniki empiryczne- indykator (W) i indykatum (Z) s empirycznie obserwowalne, ale indykator (wskanik) jest atwiej obserwowalny (bardziej dostpny obserwacji). np. np. miejsce i sposb spdzania urlopu, marka ubrania s wskanikiem dochodw 3. wskaniki inferencyjne- indykatum (Z) jest nieobserwowalny, moemy jedynie zaobserwowad indykator (W). np. klczy, ma skupion twarz i zoone rce przed witym obrazem (W) to znaczy, e si modli (Z)- sam fakt modlitwy jest nieobserwowalny, gdy dotyczy stanu ducha indykatum - to co jest wskazywane (na co wskanik wskazuje) indykator to co wskazuje Trafnod - zakres w jakim miernik empiryczny adekwatnie odzwierciedla prawdziwe znaczenie danego pojcia trafnod fasadowa- konkretny miernik moe zgadzad si lub nie z naszymi uzgodnieniami i indywidualnymi obrazami mentalnymi dotyczcymi danego pojcia 3 typy trafnoci okrelajce konkretne sposoby sprawdzania trafnoci miernikw: 1. trafnod predykcyjna (kategorialna)- oparta na kryterium zewntrznym 2. trafnod teoretyczna- oparta na logicznych powizaniach midzy zmiennymi 3. trafnod treciowa- zakres w jakim miernik obejmuje skal zawartych w pojciu TRIANGULACJA - stosowanie rnych metod i technik badawczych eby poprawid trafnod badao; kada procedura generuje bd wnikajcy ograniczenia; wybr zagadnienia generuje bd; ZESTAW PROCEDUR MINIMALIZUJCYCH BD POMIARU PRZY ANALIZIE ZAGADNIEO. Rodzaje triangulacji: (Denzin) 1. triangulacja metodologiczna- korzstanie z rnych technik gromadzenia danych 2. triangulacja badacza- badacz to gwna przyczyna znieksztaceo, wprowadzenie innych badaczy i stworzenie zespou badawczego

3. triangulacja teoretyczna- korzystanie z rnych perspektyw teoretycznych eby zobaczyd jak zaganienie funkcjonuje w rnych teoriach 4. triangulacja danych- korzystanie z rnych rde danych Dodatkowo wyrnia si jeszcze OPINIOWANIE PRZEZ BADANYCH tj. wspistnienie badacza i badanych w jednej rzeczywistoci

Definicje populacji: -populacja badania jest to zbiorowod, o ktrej badacz chce uzyskad okrelone dane -populacja jest to zbiorowod, do ktrej maj odnosid si wyniki badao. -w zalenoci od celw i zaoeo badawczych populacj stanowid moe okrelony zbir skadajcy si z takich jednostek analizy jak : ludzie, gospodarstwa domowe, gminy, przedsibiorstwa, numery okrelonych tytuw prasowych itd. Przy badaniu populacji NIE MA BDU STATYSTYCZNEGO (egzamin) Prba - okrelona liczba elementw zbiorowoci, podlegajca badaniu, na ktrego podstawie wnioskuje si o cechach caej tej zbiorowoci Dwa sposoby definiowania prby reprezentatywnej: 1) Prba reprezentatywna jest wwczas gdy pod wzgldem struktury i skadu odpowiada wiernie temu zbiorowi, z ktrego zostaa pobrana (tzn. jest miniaturowym odzwierciedleniem populacji) 2) Prba reprezentatywna jest wwczas, gdy kada jednostka z populacji miaa tak sam szans znalezienia si w prbie (dotyczy prb losowych z operatu) Operat - lista bdca wykazem wszystkich jednostek populacji, z ktrej pobiera (losuje) si prb. Moe to byd lista pracownikw w firmie, lisa studentw na WNS UG, lista adresowa mieszkaocw danej gminy itd.

Operat musi speniad kilka warunkw: 1) Zasada odpowiednioci- powinien wiernie odzwierciedlad badan populacj z uwzgldnieniem jej aktualnoci 2) Zasada kompletnoci- powinien zawierad wszystkie jednostki badanej populacji 3) Zasada wycznoci- kady jednostka populacji powinna wystpowad w wykazie (operacie) tylko jeden raz 4) Zasada dokadnoci- wykaz nie moe zawierad jednostek nie istniejcych lub nie nalecych do badanej populacji.

Wielkod prby uwarunkowana jest trzema czynnikami: 1. Stopniem rnorodnoci- im bardziej rnorodna i zoona zbiorowod (populacja), tym wiksza powinna byd prba 2. ilod kategorii statystycznych poddana analizie- im wicej kategorii, na ktre podzielona ma byd prba, tym jej liczebnod powinna byd wiksza 3. Stopieo dokadnoci i pewnoci- im wiksza jest prba, tym jest wiksza dokadnod wnioskw (tzn. mniejszy maksymalny bd prby) Rodzaje prb nielosowych: prba/ kula niegowa - nielosowa metoda doboru respondentw do prby badanej. Po zakooczeniu kadego kolejnego wywiadu ankieter prosi respondenta o wskazanie jakiej znajomej osoby, z ktr mgby rwnie przeprowadzid wywiad dotyczcy tego samego tematu. Metoda kuli nienej przydatna jest w badaniach grup spoecznych, ktre mog byd dla badacza trudno dostpne: mniejszoci narodowych, religijnych, seksualnych, czonkw subkultur, osb znajdujcych si w szczeglnej sytuacji yciowej itp. Dobrym rozwizaniem w takich sytuacjach jest odnalezienie na pocztek kilku osb z takiej grupy; po przeprowadzeniu wywiadw i pozyskaniu zaufania, ankieter dziki ich pomocy oraz rekomendacji moe zaczd poszukiwania kolejnych respondentw.

prba celowa - rodzaj prby niereprezentatywnej, wybranej z uwagi na posiadanie przez osoby wchodzce w jej skad okrelonych cech zwizanych z tematem badania. Moe to byd grupa osb z okrelonej grupy wiekowej, spoecznej lub zawodowej, uytkownicy jakiego produktu, odbiorcy konkretnej usugi itp. Liczebnod prby celowej jest ustalana arbitralnie, moe obejmowad wszystkie dostpne osoby, ktre speniaj wymagane kryteria i zgadzaj si na udzia w badaniu. prba przypadkowa - tworz ja osoby atwo dostpne. Np. badacz moe wybrad pierwsze 200 osb napotkanych na ulicy i ktre wyra zgod na przeprowadzenie wywiadu. Nie ma moliwoci okrelenia stopnia reprezentatywnoci prby i dlatego na jej podstawie nie mona oszacowad parametrw populacyjnych. prba kwotowa (struktura w procentach) - rodzaj prby nieprobabilistycznej (nielosowej), o ktrej mona powiedzied, e pozostaje w pewnym stopniu reprezentatywna dla caej badanej populacji, mimo e jednostki wchodzce w jej skad nie zostay wybrane w sposb losowy. Wybierajc respondentw do prby kwotowej bierze si najczciej pod uwag takie cechy jak: wiek, ped, miejsce zamieszkania, status spoeczny i zawodowy. Dobr osb do prby wg opisanych kryteriw oparty jest na posiadanej ju wiedzy o badanej populacji. Wiemy na przykad, jaki procent populacji stanowi kobiety i mczyni (z rocznikw demograficznych, spisw statystycznych itp.). Tak wic w przypadku doboru kwotowego wg pci bdzie to oznaczad, e udzia procentowy kobiet i mczyzn w prbie musi byd taki sam, jak ich udzia procentowy w caej badanej populacji. Reprezentatywnod prby kwotowej jest w pewnym sensie umowna, uzaleniona od tego, jak kompletne i aktualne s dane demograficzne na podstawie ktrych ustalamy tzw. kwoty, czyli proporcje osb dobieranych do prby. Nawet jeeli mamy pewnod, e dane te s w peni aktualne, to i tak nie jestemy w stanie okrelid (w sensie matematycznym) jakim bdem standardowym obcione s wyniki zrealizowanego badania

Rodzaje prb losowych: losowanie w oparciu o loteri - losowanie systematyczne w oparciu o operat (interwa 1=N/n), losowanie z pierwszego interwau rodzaj losowania stosowany w eksperymentach naukowych. Polega ono na wyborze do prby elementw populacji oddalonych od siebie o sta wartod k, zwan interwaem losowania. Stosujc losowanie systematyczne, naley okrelid: interwa losowania gdzie N - liczebnod populacji n - dana liczebnod prby pierwsz jednostk do prby, ktr wybiera si losowo np. przy pomocy tablic losowych; te jednostki z operatu losowania, ktrych numery s oddalone od pierwszej jednostki i kadej nastpnej o wartod interwau losowania k; jeli interwa losowania nie jest liczb cakowit, to zaokrglamy go zawsze w d (bierzemy czd cakowit danej liczby) Stosujc losowanie proste, bd warstwowe naley znad liczb jednostek, ktre na potrzeby losowania numeruje si, a nastpnie wybiera. Przy bardzo duej populacji generalnej, gdzie numerowanie kadej jednostki moe byd bardzo trudne, lub czasami niemoliwe (to znaczy: nie posiadamy operatu losowania), wygodnie jest stosowad losowanie systematyczne. Moe to jednak prowadzid do trudnych do przewidzenia bdw. Na przykad moe si okazad, e wybierajc co dziesit osob z ksiki telefonicznej trafimy na te same osoby, ktre wczeniej byy wybierane t sam metod przez inn firm badawcz. Poprzednie badanie mogo wpynd na postawy badanych i prba nie bdzie reprezentatywna. Inne rodzaje losowania nie s podatne na ten typ bdu, gdy dowolne dwa losowania (o ile nie s systematyczne) s niezalene. losowanie w oparciu o tabel liczb przypadkowych

Dobr: metod kuli niegowej kwotowy - oparta na znajomoci okreslonych cech danej populacji, z ktrej dobieramy prb grupowy - losujemy grupy a nastpnie w wylosowanych grupach badamy wszystkie jednostki wielowarstwowy (gronowy) - due miasta- dobr losowy, rednie i may miasta dobr losowy, w kadej miejscowoci dzielnice lub ulice, potem pobieramy adresy wylosowanych miejsc z urzdu Maksymalny bd statystyczny prby: parametr "P i Q"; wielkod prby "n", bd "s" S= pierwiastek z ((p*q)/n) Pomiar - procedura, w ktrej przyporzdkowuje si zgodnie z okrelonymi reguami, cyfry lub wartoci liczbowe, waciwociom empirycznym (zmiennym) np. okrelonym cechom, wypowiedziom czy zjawiskom. Cyfry (numery) nie maj znaczenia ilociowego- s to symbole. Np. numer na licie wyborczej, numer na koszulce zawodnika, numery oznaczajce kolejne miesice itp. Dopiero cyfry, ktrym nadaje si znaczenia ilociowe, staj si liczbami i umoliwiaj wykorzystywanie technik matematycznych i statystycznych Zapamitaj: nie ma odpowiedzi w podpunktach a,b,c, kwadraciki znaczki itd. Dopiero jak cyfrom nadamy wartoci metryczne, to cyfry staj si liczbami. 4 poziomy pomiaru 1. Nominalny - klasyfikowanie waciwoci empirycznych (wypowiedzi, zjawisk, obiektw) ze wzgldu na posiadanie okrelonej cechy. Midzy poszczeglnymi kategoriami nie ma adnych relacji metrycznych. Oblicza si tylko czstod wystpowania poszczeglnych kategorii. (np. podaj

swj kierunek studiw: 1.socjologia 2.pedagogika 3.politologia 4.politologia 5.dziennikarstwo...- mona pokazad rozkad liczebnoci, procent.) 2. Porzdkowy - uwzgldnia natenie, si lub wielkod okrelonej cechy. Liczby okrelaj miejsce jakie w danej hierarchii zajmuje badany obiekt (np. respondent), a nie absolutny wymiar ilociowej cechy (np. czy jest pani zadowolona z kierunku socjologia? 1.zdecydowanie tak 2.raczej tak 3.i tak i nie 4.raczej nie 5. zdecydowanie nie.) szeregujemy, liczby czy cyfry pokazuj hierarchi, ale nie odlegod midzy odpowiedziami 3. Interwaowy - porzdkuje badane obiekty (np. respondentw) podobnie jak pomiar porzdkowy, ale jednoczenie ustala odlegoci midzy badanymi obiektami. Nie ma tutaj jednak naturalnego punktu zerowego!!!!! z pomiarem interwaowym mamy do czynienia gdy posugujemy si rnego rodzaju indeksami i skalami (czsto w testach psychologicznych- np. Test IQ). W socjologii z tego typu pomiarem mamy do czynienia w badaniach z uyciem dyferencjau semantycznego, skali Likerta, skali Guttmana, lub przy budowie indeksw. 4. Ilorazowy - porzdkuj badane obiekty podobnie jak pomiar porzdkowy i interwaowy, rwnie ustala odlegoci midzy badanymi obiektami, ale w przeciwieostwie do pomiaru interwaowego posiada naturalny punkt zerowy. (ile razy by pan/i w bibliotece w tym miesicy?...) Uwaga! Poziom interwaowy i ilorazowy s do siebie podobne i podobne s zasady przyporzdkowywania liczb poszczeglnym obiektom. Gwna rnica jest posiadanie lub nieposiadanie naturalnego punktu zerowego. Na obu poziomach pomiaru stosuje si te analogiczne testy i wspczynniki statystyczne.

Trzy zasady pomiaru: 1. zasada porwnywalnoci- jednostki badawcze mog byd porwnywalne tylko pod wzgldem jednej i tej samej cechy 2. zasada klasyfikalnoci- wartoci kadej z cech musz stanowid zbiory wyczerpujce, tak aby kadej jednostce badawczej przypadao w zbiorze tylko jedno okrelone miejsce

3. zasada kompletnoci- ustalenie wartoci wszystkich cech badanych jednostek istotnych z punktu widzenia zaoeo badawczych Bdy pomiaru: 1. Bd pokrycia - wynika z wad operatu losowania (w operacie pewne kategorie nie s uwzgldnione (czsto wystpuje w badaniach CATI) 2. Bd niedostpnoci - niedostpnod respondentw w prbie (osoby nieobecne oraz osoby odmawiajce udziau w badaniu)- Pawe Sztabioski- 25% to osoby nieobecne, 29-33% to osoby odmawiajce udziau w badaniu) 3. Bd wynikajcy z sytuacji - w ktrej prowadzone jest badanie- osoby trzecie podczas wywiadu, miejsce badania itp. 4. Bd trafnoci wskanika - nietrafnod pytania, bdnie sformuowane pytanie lub pytani sugerujce 5. Bd kafeterii - bdy zawarte w proponowanych odpowiedziach bd krzyowania si odpowiedzi bd niekompletnoci (kafeteria nie jest wyczerpujca) bd oglnoci- odpowiedzi zbyt oglne i wieloznaczne bd zachwiania propozycji (ilod odp. pozytywnych nie rwna si iloci odp. negatywnych) bd niewspmiernoci (zaproponowane odpowiedzi dotycz rnych wymiarw danego zjawiska) 6. Bd ankietera - cechy ankietera(fizyczne, osobowociowej, wizerunkowe, ped, rasa, wiek, pogldy ankietera, stopieo zaangaowania w badania itp. moe mied wpyw na wypowiedzi respondentw 7. Bd respondenta - skonnod respondenta do poprawnoci politycznej, do udzielania odpowiedzi zgodnych z wikszoci, skonnod do zgadzania si, do udzielania odpowiedzi spoecznie akceptowanych oraz wyobraenie respondentw o orodkach badawczych 8. Bd statystyczny prby - prba reprezentatywna (prawidowo dobrana) obarczona jest bdem statystycznym (np. prba 100 bd +/- 3,1%). Wielkod bdu zaley od wielkoci prby

Struktura narzdzia badawczego (zasady obowizujce przy konstrukcji narzdzia): 1. Przejrzysty ukad graficzny 2. Pytania uoone tematycznie i problemowo 3. Dugod kwestionariusza/ ankiety (mierzymy czasem a nie iloci pytao) 4. Struktura a. nagwek, logo, wstp (aranacja, zachta, dane o instytucji b. lista pytao- od oglnych do szczegowych, od atwych do trudnych c. metryczka (dane o respondencie stanowice zmienne niezalene) 5. Jzyk dostosowany do percepcji respondenta, osobowa forma pytao 6. Jzyk jednoznaczny (unikami pojd wieloznacznych) 7. Pytania filtrujce- stosujemy reguy przejcia pomio pyt X i przejd do Y 8. Nie wolno zadawad dwch pytao w jednym 9. Nie wolno zadawad pytao sugerujcych 10.Nie wolno pytad si o sprawy, co do ktrych zachodzi due prawdopodobieostwo, e respondent uchyli si od odpowiedzi lub j znieksztaci 11.Nie wolno pytad si o sprawy, co do ktrych respondent nie moe mied wiedzy 12.Naley unikad pojd (sw) wartociujcych i ideologicznych Rodzaje pytao ze wzgldu na form: 1. Pytania otwarte: bez struktury skojarzenia sowne test niedokooczonych zdao dokooczenie historyjki (metoda projekcyjna) uzupenienie obrazka 2. Pytania potwarte/ pzamknite: Opcja inne: jakie? 3. Pytania zamknite: pytania rozstrzygnicia (w tym pytaniu filtrujce z regu przejcia) pytania z alternatyw wieloczonow jednokrotnego wyboru (dysjunktywne) pytania z alternatyw wieloczonow wielokrotnego wyboru (koniunktywne) pytania z uszeregowan list odpowiedzi

 pytania tabelaryczne (bateria pytao do ktrych doczona jest taka sama kafeteria- lista odpowiedzi skale i indeksy Rodzaje pytao ze wzgldu na tred: 1. Pytania o motywy 2. Fakty 3. Sugestie 4. Opinie 5. Wiedz Indeksy i skale Indeksy i skale s porzdkowymi miernikami zmiennych tzn. uszeregowuj rosnco i malejco jednostki analizy ze wzgldu na jak cech- np. poziom religijnoci, alienacji, inteligencji... Wynik jaki uzyskuje badana osoba wyznacza jednostce miejsce na skali lub indeksie (np. wysokie, przecitne, niskie) Indeksy i skale nale do zoonych miernikw zmiennych. Pomiar dokonuje si za pomoc baterii tj. wielu wskanikw (formuowanych w postaci pytao lub twierdzeo). Wynik respondenta na indeksie lub skali jest wypadkow jego odpowiedzi na kilkanacie (kilkadziesit) pytao kwestionariusza. W praktyce badawczej terminy indeks i skala stosowane s zamiennie. Wrd metodologw nie ma zgodnoci co do tego, czym rni si skala od indeksu. Mona jedynie stwierdzid, e skala jest miernikiem bardziej zoonym od indeksu.

Procedura budowy skali i indeksu 1) Dobr wskanikw formuowanych w postaci pytao lub twierdzeo 2) przypisywanie poszczeglnym odpowiedziom wartoci punktowych. Podczas punktowania mona zastosowad 2 procedury: a. poszczeglne pytania maj tak sam wag lub

b. poszczeglne pytania maj rn wag- wwczas moemy zastosowad procedur arbitraln- co jest dod ryzykowne ze wzgldu na trafnod lub moemy zastosowad procedur tzw. sdziw/ ekspertw, ktrzy decyduj jak wag naley przyznad poszczeglnym odpowiedziom. 3) Pilota indeksu/ skali i weryfikacja trafnoci wskanikw 4) przeprowadzenie badania waciwego i weryfikacji indeksu/skali pod wzgldem kompletnoci uzyskanych danych. Do analizy dopuszczamy jedynie te jednostki analiz, ktre charakteryzuj si kompletnymi odpowiedziami. Wyjtkowo mona dopucid te jednostki, ktrych przypisujemy redni wartod jak uzyskano w odniesieniu do danego wskanika lub braku odpowiedzi interpretujemy jako odpowied przeczc.

skala Likerta 1) suy do pomiaru postaw 2) skada si z kilkudziesiciu twierdzeo (przemiennie pozytywnych i negatywnych) 3) do kadego twierdzenia zaczona jest 5 lub 7 stopniowa skala 4) zadaniem respondenta jest zgodzid si z danym twierdzeniem lub z nim si nie zgodzid (najczciej stosuje si nastpujce skale: zdecydowanie si zgadzam, zgadzam si, raczej si zgadzam, trudno powiedzied, raczej si nie zgadzam, nie zgadzam si, zdecydowanie si nie zgadzam) 5) poszczeglnym odpowiedziom (tj. ustosunkowaniom do twierdzeo) przypisujemy odpowiednie punkty od 1 do 7, lub od 1 do 5 (zawsze liczba nieparzysta) 6) obliczamy koocowy wynik dla kadego respondenta (moe to byd suma punktw lub rednia punktw uzyskanych na wszystkich skalach). Ilod uzyskanych punktw (lub rednia arytmetyczna) okrela miejsce respondenta na skali postaw wobec okrelonego obiektu lub zjawiska. Np. jeeli twierdzeo jest 20 i do kadego twierdzenia doczona jest skala 7-mio stopniowa, to respondent moe uzyskad min- 20 pkt., max 140 pkt.

7) Weryfikujemy trafnod skali (za pomoc testu t lub korelacji Pearsona). Nietrafnie twierdzenia odrzucamy i nie bierzemy pod uwag przy dalszej analizie.

Dyferencja semantyczny (profil semantyczny)- Charles Osgood 1. Suy do pomiaru oceny wraenia, jakie okrelone obiekty wywouj u osoby badanej. Moe to byd np. typowy przedstawiciel jakiego narodu (Niemiec), konkretna przestrzeo (np. dzielnicy), za w badaniach marketingowych okrelony produkt czy usuga. 2. Metoda polega na umieszczeniu w kwestionariuszu zestawu od kilku do kilkunastu 5 lub 7 dwubiegunowy skal porzdkowych ograniczonych z dwu stron par antonimw (przeciwstawnych okreleo np. mdry- gupi, pracowity- leniwy) 3. Zgodnie z procedur kada para przeciwstawnych okreleo traktowana jest jako kontinuum, gdzie po jednej stronie znajduj si okrelenia o dodatniej walencji (oznaczane wartoci liczbow- 1), po drugiej za okrelenia o ujemnej walencji (oznaczone wartod liczbow=5, lub 7) Pomidzy tymi wartociami znajduj si porednie wartoci liczbowe od 2 do 6, gdzie 4 oznacza pkt. neutralny. 4. Po przeprowadzonym badania dla kadej z par antonimw obliczamy redni arytmetyczn, a nastpnie nanosimy jej wartod na poszczeglne skale. Poczenie lini cig wyznaczonych punktw umoliwia ukazanie profilu badanego obiektu.

Kontrola przed badaniami : 1. Konsultacje metodologiczne 2. Szkolenie ankieterw 3. Pilota cele pilotau: 1) na etapie pilotau jest weryfikacja problemu badawczego oraz operacjonalizacja = ma nam pokazad, czy problemy, ktre stawiamy s

problemami do rozstrzygnicia, czy s mierzalne, czy dobrze dobralimy wskaniki 2) weryfikacja narzdzia badawczego: pytania, czy s dobrze skonstruowane i zrozumiae 3) weryfikacja stron technicznych badania- oszacowanie kosztw, czas badania, czas odnalezienia w terenie, ilod odmw 4) weryfikacja metod zebranego materiau empirycznego- statystyczne metody, kody, czy obliczenia, ktre chcemy dokonad, mona zrobid na podstawie tych skal, ktrych dokonalimy w narzdziu badawczym wpyw ankieterski - ankieter przez soje zachowanie nieswiadomie znieksztaca odpowiedzi respondenta efekt ankieterski - rnica jak uzyskujemy w odpowiedziach u poszczeglnych ankieterw Kontrola po badaniu a) nie terenowe metody kontroli : 1. weryfikacja ankier i kwestionariuszy pod wzgldem kompletnoci zapisu 2. Analiza zgodnoci zapisw danych metryczkowych 3.Efekt ankieterski, wpyw ankieterski b) terenowe metody kontroli: 1. Metoda podstawionego respondenta 2. Wywiad obserwowany kontroler obecny podczas wywiadu. Id dwie osoby na wywiad. 3. Wywiad bezporedni z respondentem- kontroler idzie do respondenta 4. Wywiad telefoniczny- dzwonimy do respondenta i pytamy 5. Kontrolna ankieta pocztowa

kodeksy postpowania w dziedzinie badao ESOMAR zapisy kodeksw regulujcych postpowania badaczy w zakresie: 1. praw osb badanych (czy maj prawo do informacji o celach badao, zleceniodawcy, wykonawcy itp..) Gromadzenie danych: Badacze maj zapewnid, aby w toku gromadzenia danych od respondentw: - respondenci byli wiadomi celu gromadzenia danych; oraz - respondenci byli wiadomi procedur kontroli jakoci wymagajcych ponownego kontaktu. 2. anonimowoci badanych (czy i kiedy mona od nich odstpid) W przypadku braku wyranej zgody tosamod respondentw ma byd chroniona. Badacze maj zapewnid brak dostpu klienta do tosamoci respondentw. Jeli krajowe przepisy tego nie zakazuj, badacz moe zakomunikowad klientowi dane umoliwiajce identyfikacj respondenta, na nastpujcych zasadach: i. respondent wyranie tego zada i/lub ii. respondent wyranie udzieli zgody, oraz iii. po uzgodnieniu, e udzielenie informacji nie bdzie bezporednim powodem skierowanej do niego aktywnoci handlowej 3. badao z nieletnimi (kiedy mona z nimi prowadzid badania) Badacze maj zachowad szczegln ostronod podczas wywiadw z dziedmi i modzie. Przed rozpoczciem wywiadu trzeba uzyskad zgod rodzica lub opiekuna. 4. obserwacji (kiedy i gdzie mona, a kiedy i gdzie nie mona) Respondenci maj byd zawczasu informowani o uyciu w celu badawczym technik obserwacji lub sprztu rejestrujcego, o ile nie s one jawnie uyte w miejscach publicznych i nie gromadzi si danych osobowych. Na yczenie respondenta zapis, lub odpowiednia jego czd, ma byd zniszczony lub usunity. 5. wasnoci danych i wynikw z badao (kto jest wacicielem wynikw, kiedy mona je upubliczniad, a kiedy nie, czy mona przekazywad wypenione kwestionariusze klientowi- zleceniodawcy, jak dugo mona przechowywad wszelkie zapisy z badao, itp..)

Dane osobowe zbierane i przechowywane zgodnie z niniejszym Kodeksem maja byd: - zbierane w okrelonych celach badawczych i nieuywane niezgodnie z tymi celami; - adekwatne, relewantne i nie nadmiarowe wobec celu badawczego, dla ktrego s zbierane i/lub dalej przetwarzane; a take - przechowywane nie duej ni wymaga tego cel badawczy, dla ktrego informacja bya zbierana i dalej przetwarzana. Artyku 11 Publikacja wynikw a) Raportujc wyniki badania rynku badacze maj wyranie oddzielid wyniki, interpretacje tych wynikw przez badacza, oraz oparte na tym rekomendacje. b) Gdy klient publikuje jakie wyniki badania, naley go poprosid o konsultacj z badaczem co do formy i zawartoci publikacji wynikw. Klient i badacz dziel odpowiedzialnod za zapewnienie, eby opublikowane wyniki nie byy mylce. c) Badacze maj byd zawsze przygotowani do udostpnienia informacji technicznej dla oceny rzetelnoci opublikowanych wynikw. d) Badacze maj nie dopuszczad do czenia ich imienia z rozpowszechnianiem wnioskw z badania rynku, o ile wnioski nie s dostatecznie poparte przez dane. Determinizm wystpowanie zdarzeo jest determinowane , powodowane; zdarzeniom nie wolno przydarzyd si w aden inny sposb Przyczynowod skutkowy deterministyczny model nauk przyrodniczych czsto jest stosowany w odniesieniu do istot ludzkich, podobnie jak do rolin i przedmiotw nieoywionych. W tych przypadkach akceptujemy deterministyczny model jako waciwy. Uznajemy, e nasz wola jest w

pewien sposb skrpowana i ograniczona. (np. nie mammy wpywu na wzrost czowieka czy rolin) Rodzaj uytecznego wyjanienia przyczynowego, ktry akceptujemy jako koocowy produkt badao spoecznych (podanie koocowego powodu, dlaczego tak jest). Zawsze gdy rozpoczynamy badania wyjaniajce w ramach nauk spoecznych implicite przyjmujemy model ludzkiego zachowani, ktry zakada, e ludzie maj mao indywidualnej wolnoci wyboru. Przyczyna i skutek Model nomotetyczny w podejciu do badao nad zwizkami przyczynowymi ma na celu dostarczenie najdokadniejszego wyjanienia przy najmniejszej liczbie zmiennych przyczynowych, tak aby odkryd oglne wzorce przyczynowo skutkowe. Rnica midzy wyjanieniem idiograficznym a nomotetycznym jest rnic midzy badaniami jakociowymi a ilociowymi. Dane jakociowe (idiograficzne) obejmuj informacje szczegowe Dane ilociowe (nomotetyczne) obejmuj koocowe wnioskipowtarzalnod pewnych regu. Zarwno nomotetyczny jak i idiograficzny tryb wyjanienia wie si z pojciem przyczynowoci. Aby okrelid zwizek przyczynowy potrzebne jest co wicej ni stwierdzenie zalenoci midzy zmiennymi. Przyczyna poprzedza skutek Empiryczna (oparta na dowiadczeniu) korelacja midzy zmiennymi zachodzi wwczas, gdy s one powizane (gdy jedna si zmienia to druga te) Skutej nie moe byd wyjaniony w kategoriach jakiej trzeciej zmiennej Zalenoci pozorne czyli takie, ktre nie s prawdziwe np. Rozmiar buta wie si ze zdolnociami matematycznymi. Im wikszy but tym wiksze zdolnoci matematyczne. Aby poczyd pozorne zalenoci naley zastosowad zmienn wieku. Im starszy uczeo tym wikszy rozmiar buta tym wiksze zdolnoci matematyczne i odwrotnie. Korelacja dodatnia zachodzi gdy obie zmienne rosn lub malej Korelacja ujemna zachodzi gdy jedna zmienna ronie a druga maleje. Przyczyna konieczna oznacza warunek, ktry musi byd speniony, aby nastpi okrelony skutek (aby otrzymad ocen koniecznie jest chodzenie na zajcia; trzeba byd kobiet aby zajd w ci)

Przyczyna wystarczajca oznacza, warunek, ktry jeli zostanie speniony gwarantuje oczekiwany skutek (ucieczka z egzaminu oznacza oblanie go, ale moe byd inna przyczyna, dla ktrej nie zaliczamy egzaminu) Wikszod wyjaniajcych badao spoecznych stosuje probabilistyczny model przyczynowoci. O X mona powiedzied, e jest przyczyn Y, jeli widad, e ma wpyw na Y. Naley si wystrzegad bdw przy prowadzeniu badao: patrzenie przez pryzmat wasnych przeyd nioski ych przyczyn (naley sobie zadad pytanie czy na pewno?) (opuszczanie dowodw, ktre nie maj dla badacza znaczenia)+ Faszywe dylematy (wybr, do ktrego jestemy zmuszenie tylko na pozr) Zanim zaakceptujemy wnioski, powinnimy sprawdzid jak zmienne zostay zoperacjonalizowane, jaki jest logiczny zwizek midzy tymi zmiennymi i jaka jest midzy nimi zalenod, oraz czy sformuowane przez nas wnioski pokazuj to co jest wynikiem badao. Wyjanienie idiograficzne stosuje si dla jednego odrbnego przypadku ( wyszukanie wszystkich przyczyn) Wyjanienie nomotetyczne stosuje si dla pewnej okrelonej grupy zrozumienie indukcyjne indukcja przechodzi do tego co konkretne, oglne, od zestawu obserwacji do odkrycia poprawnoci , ktra jest wsplna dla wszystkich badanych zdarzeo zrozumienie dedukcyjne dedukcja przechodzi od tego co oglne do tego co szczegowe. Od wzorca , ktrego moemy oczekiwad do obserwacji. Badacze najczciej wybieraj jako jednostki analizy pojedynczych ludzi (badaj ped, wiek, miejsce urodzenia) Nastpnie cz opisy aby przedstawid zoony obraz grupy.

ych jednostkami analizy mog byd take grupy spoeczne (cechy przynalenoci do danej grupy traktowanej jako pojedynczy byt) rwnie organizacje spoeczne np. Koci, szkoy wysze, wydziay uniwersyteckie - czyli istoty spoeczne i ich zachowania ( ksiki, obrazy, samochody, budynki, piosenki itp.) Jednostki analizy to przedmioty, ktre badamy, by stworzyd ich syntetyczny opis i wyjanid rnice midzy nimi. 1. jednostki indywidualne - opisywanie i wyjanianie grup i interakcji przez agregowanie i analizowanie opisw jednostek, kady typ jednostek moe byd jednostk analizy, badania zazwyczaj zajmuj si okrelonymi typami, klasyfikacjami jednostek *badania opisowe- jednostkami analizy s pojedynczy ludzie, zazwyczaj stawiaj sobie za cel opis populacji zoonej z tych ludzi *badania wyjaniajce- maj odkryd dynamik spoeczn wewntrz danej populacji, jednostki ludzkie mog byd opisane w kategorii ich przynalenoci do grup spoecznych 2. grupy - zainteresowanie cechami grupy traktowanej jako pojedynczy byt; moemy wnioskowad o cechach grup na podstawie cech ich czonkw 3. organizacje - formalne organizacje spoeczne 4. wytwory spo. - wszelkie wytwory istot spoecznych lub ich zachowao, kady przedmiot spoeczny odnosi si do grupy (zbioru) przedmiotw tej samej klasy + interakcje jako wytwory spoeczne za M.ROSENBERG: -indywidualne - grupowe - organizacyjne - instytucjonalne - przestrzenne - kulturowe i spoeczne jednostki analiz

za J. & L. LOFLANOW: -dziaania zwyczajowe i epizody -spotkania - role - zwizki - grupy - organizacje - miejsca zamieszkania - wiaty spoeczne - style ycia - subkultury Bd ekologiczny - odnosi si do grupy, zbiorw lub systemw czego wikszego ni jednostki. Jest to zaoenie, e to, czego si dowiadujemy o jednostce zbiorowej (ekologicznej)mwi take o pojedynczych elementach, z ktrych si on skada. Bd dotyczy pomniejszenia jednostek analizy tak, e wycigamy wnioski dotyczce jednostek tylko na podstawie obserwacji grup. Bd redukcjonizmu - postrzeganie i wyjanianie zoonych zjawisk w kategoriach jednego wskiego pojcia lub zbioru pojd. redukujemy to co zoone do wskiego pojcia lub zbioru pojd, redukujemy to co jest zoone do prostego wyjanienia; sugeruje, e pewne jednostki analizy lub zmienne s istotniejsze ni inne, moe mied miejsce gdy uyjemy niewaciwych jednostek analizy

badania reaktywne- wszelkie badania, w ktrych nastpuje interakcja pomidzy badaczami i osobami badanymi; ich przeciwieostwem s badania niereaktywne, gdzie przedmiotem badania s rzeczy (dokumenty, statystyki, archiwa itp.). badania nieraktywne- badania oparte na analizie dokumentw, archiww, sprawozdao oraz innych rde pisanych. Metody stosowane w badaniach

niereaktywnych to m.in.: analiza treci (ang. content analysis), desk research oraz badania historyczno-porwnawcze (ang. historical-comparative research). Nazwa badao bierze si std, e w trakcie ich realizacji nie ma potrzeby angaowania jakichkolwiek osb do badania; nie dochodzi zatem do interakcji pomidzy badaczami, a osobami badanymi. Konceptualizacja sprecyzowanie pojd oraz zmiennych, ktre maj byd badane Operacjonalizacja jak bdziemy faktycznie mierzyd zmienne pomiar procedura, w ktrej przyporzdkowuje si zgodnie z okrelonymi reguami, cyfry lub wartoci liczbowe, waciwociom empirycznym (zmiennym) np. okrelonym cechom, wypowiedziom czy zjawiskom. staranna obserwacja rzeczywistego wiata, ktrej celem jest dokonanie opisu przedmiotw i zdarzeo w kategoriach wartoci (cech) skadajcych si na zmienn poziomy pomiaru: Poziom nominalny - to zmienne, ktrych wartoci s jedynie wzajemnie rozczne i wyczerpujce (ped, wyznanie, miejsce urodzenia, wyksztacenie) Poziom porzdkowy - zmienne o wartociach, ktre moemy logicznie uporzdkowad (klasa spoeczna, alienacja, uprzedzenia) Poziom interwaowy - odlegoci logiczne midzy wartociami mog byd wyrane w postaci standardowych interwaw o okrelonym znaczeniu (mierniki standardowe , testy IQ) Poziom ilorazowy - wartoci skadajce si na zmienn maj wszystkie opisane wartoci strukturalne pomiaru interwaowego, poza tym s oparte na prawdziwym punkcie zerowym (np. skala Kelvina; wiek , czas zamieszkiwania w danym miejscu) ( wiek zmienne nominalne; ilod lat zmienne porzdkowe, rwne rozmieszczenie grup wiekowych interwaowe, dzieci nienarodzonekobiety w ciy zmienne ilorazowe)

Rzetelnod, metody nadania rzetelnoci tworzonych miernikw (wskanikw): dana technika stosowana do tego samego przedmiotu daje za kadym razem ten sam wynik. Rzetelnod nie gwarantuje poprawnoci. Metoda testu powtrnego pomiar przeprowadza si wicej ni raz. metoda sprawdzania rzetelnoci narzdzia badawczego polegajca na jego wykorzystaniu do badania tej samej grupy osb, w rnych odcinkach czasu. Przykadem moe byd wykorzystanie testu do badania ilorazu inteligencji w grupie tych samych osb, w odstpie kilku tygodni. Im wiksza bdzie zgodnod pomidzy wynikami pierwszego i drugiego testu, w tym wikszym stopniu bdziemy skonni traktowad omawiany test jako rzetelne narzdzie pomiarowe. Metoda powkowa- metoda sprawdzania rzetelnoci pomiarowej narzdzia badawczego, polegajca na jego podzieleniu na dwie czci i nastpnie ich wykorzystaniu do badania opinii osb pochodzcych z tej samej populacji badanej. Przykadem omawianej metody moe byd zestaw 20 pytao dotyczcych poziomu uprzedzeo spoecznych. Zestaw pytao mona podzielid na dwie rwne czci i wykorzystad je niczym dwa osobne narzdzia do pomiaru uprzedzeo w tej samej populacji badanej. Jeeli wyniki pomiaru dokonanego za pomoc dwch osobnych zestaww bd ze sob skorelowane, to z tym wikszym prawdopodobieostwem mona uznad cae narzdzie za rzetelne.

trafnod i typy trafnoci zakres w jakim miernik empiryczny adekwatnie odzwierciedla prawdziwe znaczenie danego pojcia trafnod fasadowa- konkretny miernik moe zgadzad si lub nie z naszymi uzgodnieniami i indywidualnymi obrazami mentalnymi dotyczcymi danego pojcia

3 typy trafnoci okrelajce konkretne sposoby sprawdzania trafnoci miernikw: 1) trafnod predykcyjna (kategorialna)- oparta na kryterium zewntrznym 2) trafnod teoretyczna- oparta na logicznych powizaniach midzy zmiennymi 3) trafnod treciowa- zakres w jakim miernik obejmuje skal zawartych w pojciu niektre metody s rzetelniejsze, inne trafniejsze (nastroje robotnikw obserwacja zdarzeo i rozmowy bardziej trafne, liczenie skarg rzetelne) Indeksy a skale wsplne cechy: 1) porzdkowe mierniki zmiennych- porzdkuj jednostki analizy w kategoriach zmiennych, wynik wskazuje wzgldn cech np. religijnod danej osoby 2) zoone mierniki zmiennych- pomiar opiera si na wicej ni tylko jednej jednostce danych, wynik wskazuje wzgldn cech np. religijnod danej osoby w porwnaniu z innymi badanymi INDEKS- tworzony przez proste zsumowanie wynikw przypisanch poszczeglnym wartociom SKALA- tworzona przez przypisywanie okrelonych wynikw punktowych pewnym ukadom odpowiedzi, przy zaoeniu, e niektre pytania wiadcz o relatywnie niszym, inne za o wyszym poziomie danej zmiennej, wykorzystuje rnice w intensywnoci wartoci tej samej zmiennej, by odnaled rne wzorce odpowiedzi, maja t wyszod nad indeksami, e uwzgldniaj intensywnod obrazowania danej zmiennej przez rne pytania

Bdne wyobraenia na temat uycia skal: 1) to czy kombinacja kilku pytao okae si skal, niemal zawsze zaley od konkretnej prby objtych badaniem obserwacji 2) uycie konkretnych technik skalowania np. skali Guttmana, nie daje gwarancji stworzenia skali, techniki te pozwalaj raczej ocenid czy dany zestaw jednostek informacji stanowi skal

Indeksy s czciej stosowane poniewa z danych, ktre s do dyspozycji czsto nie da si stworzyd skali, albo jest to trudne. Metody tworzenia indeksw wydaj si tak proste i oczywiste, e niewiele si o nich mwi. Budowa indeksu 1) dobr pytao a. trafnod fasadowa (logiczna)- pierwsze kryterium doboru pytao do indeksu, b. jednowymiarowod- zoony miernik powinien odzwierciedlad tylko jeden wymiar danego pojcia c. oglnie cz szczegowo- mierniki powinny trafiad w ten sam wymiar mierzonego pojcia; charakter dobranych pytao decyduje o tym jak (szczegowo czy oglnie) dana zmienna bdzie mierzona c. zmiennod: - dobieranie kilku pytao, wedle odpowiedzi na ktre mona podzielid respondentw mniej wicej na poowy w kategoriach danej zmiennej (np. na konserwatystw i liberaw), mimo, e adna z odpowiedzi samodzielnie nie da podstaw do klasyfikacji mona jej *klasfikacji+ dokonad w oparciu o wszystkie odpowiedzi - wybr ptao o rnym stopniu zrnicowania 2) badanie zalenoci empirycznych (midzy pytaniami wchodzcymi potencjalnie w skad indeksu) zalenod empiryczna- odpowied respondenta na jedno pytanie pozwala nam przewidzied jego odpowied na inne pytania, jeli dwa ptania s ze sob empirycznie powizane, moemy zakadad, e wskazuj t sam zmienn i mona wczyd j do jedego indeksu DWA TYPY ZALENOCI: 1) dwuzmiennowe- zalenod midzy dwiema zmiennymi, jeli dwa pytania odzwierciedlaj rne natenie tej samej postawy, mona oczekiwad, e udzielone na nie odpowiedzi bd sobie w oglnych zarysach odpowiadad Jeli dwa pytania s ze sob doskonale zwizane, wystarczy wczyd do indeksu tylko jedno z nich. 2) wielozmiennowe- zalenod midzy wicej ni dwiema zmiennymi,

3) Punktacja indeksu- przypisanie poszczeglnym odpowiedziom wartoci punktowych, tworzc w ten sposb jeden zoony z kilku pytao miernik - okrelenie podanego zakresu punktacji indeksu- zalet indeksu jest wiksza gradacja stopni pomiaru zmiennej, - w miar rozszerzania zakresu indeksu na jego kraocach mieci si coraz mniej przypadkw- w pewnym momencie zwikszenie gradacji nie zwiksza wynikw - wbr midzy szerokim zakresem pomiaru indeksu a odpowiedni liczb przypadkw dla kadego punktu indeksu - faktczne przypisanie wartoci punktowych poszczeglnym odpowiedziomprzyznanie wagi pytaniom indeksu (najlepiej przyznawad tak sam wag wszystkim pytaniom): *jeli indeks ma byd kompozycj nieco zrnicowanych aspektw danej zmiennej wagi powinny byd jednakowe *jeli dwa pytania odzwierciedlaj waciwie ten sam aspekt, trzecie za zupenie inny i chcemy eby oba aspekty byy w tym samym stopniu uwzgldniane przez indeks moemy przyznad trzeciemu pytaniu wag rwn kombinacji wag dwch poprzednich pytao tzn. przypisujc trzeciemu maksymalny wynik w wysokoci 2 pkt, dwm pierwszym za maksymalnie 1 pkt Braki danych - metody radzenia sobie z brakami danych w indeksie: 1) jeli wystpuj nielicznie mona je wyczyd z budowy indeksu i analizy, naley ustalid czy liczba dostpnych do analizy przypadkw bdzie dostateczna i czy wyczenie nie bdzie powodowad niereprezentatywnoci prby przy stosowaniu tego indeksu w analizie 2) mona potraktowad braki danych jako jedn z dostpnych kategorii odpowiedzi 3) uwana analiza brakw danych moe pozwolid na interpretacj ich znaczenia 4) uzupenianie brakw danych redni z innych odpowiedzi 5) przypisywanie brakom danych losowo wybranych wartoci 6) przy indeksie z duej liczby pytao mona niekiedy traktowad brak danch proporcjonalnie do uzyskanych odpowiedzi najbezpieczniej jest stosowad wicej ni jedn z tych metod co pozwala na sprawdzenie czy dochodzimy do podobnych wnioskw

Walidacja indeksu - ocena trafnoci indeksu; zakadamy, e indeks jest miernikiem jakiej zmiennej, czyli przypadki mona uporzdkowad wedug kolejnoci w kategoriach tej zmiennej za pomoc wynikw uzyskanych w tym indeksie (indeks konserwatyzmu politycznego porzdkuje ludzi w kategoriach ich wzgldnego konserwatyzmu. Jeli indeks spenia to zadanie, ludzie ocenieni jako wzgldnie konserwatywni za pomoc tego indeksu okazaliby si take wzgldnie konserwatywni wedug inych wskanikw orientacji politycznej) 1) Wewntrzna analiza pytao w jakim zakresie indeks jest powizany z poszczeglnymi pytaniami w nim zawartymi (lub w jakim zakresie pozwala przewidywad odpowiedzi na nie udzielone), istotne: zmiennod midzy skrajnociami; wartoci zmiennej powinny byd rozczne; czy zmienna wyczerpuje wszystkie wartoci; 2) Zewntrzna waciwe uporzdkowanie grup respondentw wedug indeksu powinno umoliwid przewidywanie porzdku tych grup wedug odpowiedzi na inne pytania dotyczce tego samego; odwouje si do zalenoci midzy miernikiem zoonym a innymi wskanikami zmiennej, nie uwzgldnionymi w mierniku skala dystansu spoecznego Bogardusa pomiar skonnoci ludzi do uczestniczenia w zrnicowanych co do stopnia bliskoci stosunkach spoecznych z innymi grupami ludzi *Czy zgodziby si, aby mieszkali w Twoim kraju **Czy zgodziby si, aby mieszkali w twojej miejscowoci ***Czy zgodziby si, aby mieszkali w twojej dzielnicy ****Czy zgodziby si, aby by twoim ssiadem *****Czy zgodziby si, aby twoje dziecko polubio skala Likerta zdecydowanie si nie zgadzam, nie zgadzam si, zgadzam si, zdecydowanie si zgadzam; umoliwia okrelenie wzgldnej intensywnoci rnych pytao skala Thurstine'a stanowi prb opracowania formatu grupowania wskanikw zmiennej, ktre powizane s przynajmniej w struktur empiryczn, grupa sdziw otrzymuje

setki pytao, uwaane za wskaniki danej zmiennej. Kady ma ocenid jak mocnym wskanikiem zmiennej jest kade z pytao, np. w skali od 1 do 13. Badacz analizuje oceny, pytania co do ktrych nie ma zgodnoci odrzuca jako niejednoznaczne skala Guttmana 1) badanie trafnoci fasadowej pytao 2) badanie zalenoci dwuzmiennowych 3) poszukiwanie pytao "atwych" i "trudnych" opiera si na zaoeniu, e kady kto wykazuje wysoki poziom danej zmiennej wykae te poziom niszy np kady kto popiera aborcj wrd panien, poprze aborcj w przypadku ciy powstaej w wyniku gwatu

dyferencja semantyczny wybranie przez respondenta midzy dwiema przeciwnymi postawami, stpsujc przy tym wyraenia okrelajce stopieo intensywnoci postawy midzy przeciwieostwami typologia- skrzyowanie dwch lub wicej zmiennych tworzc zbir kategorii lub typw- zmienn nominaln atwiej jest analizowad typologi jako zmenn niezalen

historia doboru prby 1) prezydent Alf Landon historia pomyki przy sondau "Literary Digest", rozsyali kartki pocztowe do mieszkaocw 6 stanw z zapytaniem na kogo bd gosowad, nazwiska respondentw wybrali z ksiki telefonicznej i list rejestracyjnych samochodw, na podstawie zwrotw przewidziano, e wygra Harding. Trafne prognozy "LD" formuowao (przy zwikszeniu zasigu) w 1924, 28, 32. w 36. wyslali 10 mln kart- zwrot 2 mln, przewidzieli, e wygra Ladon, a wygra Roosvelt. dlaczego: - 22% zwrotw to troch za mao

- le dobrany operat losowania (pomijaa ludzi bez telefonw i samochodw) 2) prezydent Thomas E. Dewey George Gallup przewidzia, ze Roosvelt wygra, bo wymyli prb kwotow. 3) W 1948 ustalono, e probabilistyczny dobr prby daje wysz trafnod ni dobr kwotowy.

Eksperyment forma naukowej obserwacji w naukach spoecznych, wymagaj podjcia dziaania i obserwowania skutkw tego dziaania, nadaje si bardziej do badao wyjaniajcych ni opisowych przedmiot badao eksperymentalnych testowanie hipotez- koncentruje si na ustalaniu zwizkw przyczynowych badanie interakcji w maej grupie- obserwowanie jak grupy radz sobie z problemem i organizuj si; mona tutaj rnicowad rodzaje zadao i nagrody za jego wykonanie; dziki obserwowaniu rnic midzy grupami wyciga si wnioski o istocie interakcji w maej grupie i czynnikach wpywajcych na te interakcje eksperyment klasyczny najczciej stosowany rodzaje eksperymentu, sklada si z 3 gwnych par skadowych: 1) zmienne niezalene i zalene - zmierzenie wypywu zmiennej niezalenej *przyjmujcej form bodca eksperymentalnego, ktry albo wystpuje albo nie- jest zmienn dychotomiczn+ na zalen - zmienna niezalena- przyczyna - zmienna zalena- skutek - liczba zmiennych zalenych/ niezalenych dostpnych do wykorzystania w eksperymencie jest w zasadzie nieograniczona - ta sama zmienna raz moe byd zalena, a raz niezalena - zmienne musz zostad operacyjnie zdefiniowane *naley to zrobid przed eksperymentem]- uzyskanie definicji operacyjnych moe wymagad rnych metod obserwacji

- czasem najpierw zebrad zrnicowane obserwacje i w fazie analiz okrelid najbardziej uyteczne definicje operacyjne (np. przy sondaach) 2) pretest i posttest 3) grupa eksperymentalna i kontrolna protest/ pretest pomiar zmiennej zalenej, badania natenia cechy przed wprowadzeniem bodca posttest pomiar zmiennej zalenej po wprowadzeniu bodca (zmiennej niezalenej) grupy eksperymentalne grupa obiektw na ktrej odbywa si manipulacja eksperymentalna. Wyniki uzyskane w grupie eksperymentalnej czsto s porwnywane z wynikami uzyskanymi w innych grupach eksperymentalnych lub w grupie kontrolnej, w ktrej nie zastosowano manipulacji eksperymentalnej. Do porwnywao wykorzystuje si rne techniki analizy statystycznej grupy kontrolne grupa obiektw, ktr w ramach wykonywanego eksperymentu nie poddaje si adnym manipulacjom eksperymentalnym lecz pozostawia w stanie naturalnym. Wyniki uzyskane w grupie kontrolnej su porwnaniu z wynikami z grupy eksperymentalnej, dziki czemu mona uzyskad statystyczn pewnod, e manipulacje wykonane na grupie eksperymentalnej rzeczywicie przyniosy oczekiwany skutek. eksperyment podwjnie lepy ani badani, ani eksperymentatorzy majcy kontakt z badanymi nie wiedz, ktra grupa jest eksperymentalna, a ktra kontrolna; dziki czemu nie dochodzi do przeszacowania wynikw eksperymentu dobr uczestnikw do eksperymentu podobnie jak przy wyporze prby reprezentatywnej dla populacji naley zwrcid uwag na kwesti uoglniania wynikw i porwnywalnod grup (eksperymentalnej i kontrolnej)

1) dobr losowy- z operatu losowania (caej populacji) dobierane s losowo dwie prby, jeli s podobne do caej populacji bd te podobne do siebie nawzajem, reprezentatywnod jest tu funkcj wielkoci prby (prby losowe mniejsze ni 100 nie s szczeglnie reprezentatywne, a eksperymenty rzadko angauj tak duo osb do eksperymentu), ten sposb suy gwnie do przydzielania uczestnikw do grup 2) randomizacja- ulosownienie, losowy rozdzia badanych obiektw do grup porwnawczych, jest jednym z zabiegw metodologicznych stosowanych w celu zniwelowania wpywu niekontrolowanych zmiennych na wyniki eksperymentu, ma sens tylko wtedy gdy mamy do dyspozycji du grup i mona zastosowad prawa doboru losowego 3) dobieranie grup przez dopasowanie- podobny do doboru kwotowego, bdzie bardziej efektywny jesli przgotuje si macierz kwotow na podstawie wszystkich istotnych waciwoci, o tym, ktre zmienne s istotne decyduje charakter i cel eksperymentu Dobieranie grup przez dopasowanie czy randomizacja? Przewaga randomizacji: - badacz moe nie wiedzied z gry, ktre zmienne bd istotne przy dopasowaniu - wikszod statystyk stosowanych przy analizie wynikw eksperymenty zakada randomizacj

odmiany schematw eksperymentalnych Donald Campbell i Julian Stanley: preeksperymentalne schematy badawcze- nie speniaj one naukowych standardw schematw eksperymentalnyc 1) studium przypadku (one-shot case study)- badacz dokonuje pomiaru jednej grupy badanych pod wzgldem zmiennej zalenej po wprowadzeniu jakiego bodca eksperymentalnego, forma logicznego wnioskowania w zyciu codziennym

2) schemat z dwukrotnym pomiarem w jednej grupie (one- group pretestposttest design)- dodanie pretestu dla grupy ekspermentalnej ale nie ma tu grupy kontrolnej, 3) statyczne porwnanie midzygrupowe (static-group comparison)- badania opierajce sie na grupie eksperymentalnej i kontrolnej bez pretestu eksperymenty laboratoryjne i "naturalne" w rzeczywistym yciu spoecznym czsto zachodz naturalne eksperymenty, ktre badacze mog wykorzystywad w sposb podobny do tego, w jaki zaprojektowaliby i przeprowadzili eksperyment laboratoryjny Eksperyment naturalny eksperyment wykonywany w warunkach naturalnych, poza laboratorium. W trakcie wykonywania eksperymentu naturalnego badacz kontroluje tylko czd warunkw, ktre maj bezporedni wpyw na wynik eksperymentu. Pozostae s cakowicie niekontrolowane, jednak dziki temu, e eksperyment jest wykonywany w rodowisku, w ktrym badane zjawisko zwykle ma miejsce, otrzymane wyniki mona uznad za reprezentatywne i moliwe do uoglnienia. Eksperymenty naturalne czsto sprowadzaj si do prostej obserwacji czasami jednak mog byd celowo aranowanymi sytuacjami. Eksperyment laboratoryjny[1]-przeprowadza si w warunkach sztucznych, specjalnie do tego celu zaaranowanych. Dziki stworzeniu tak wysublimowanych warunkw mona maksymalnie kontrolowad wpyw zmiennych niezalenych na badane zjawisko i wyeliminowad wiele potencjalnych rde bdw. Wad tej metody moe byd znaczcy wpyw eksperymentatora i stworzonych przezeo warunkw na wynik badania. Zalet jest atwod zastosowania mechanicznych instrumentw pomiaru, takich jak kamera, magnetofon itp. Badania sondaowe 1. ankieta pocztowa- dystrybucja i zwroty wysanie kwestionariusza wraz z listem wyjaniajcym i kopert zwrotn z naklejonym znaczkiem zwracanie takich kwestionariuszy to duy kopot dla respondenta- zachcanie do odsyania

koperta: - samo wysyajcy si kwestionariusz- nie wymaga koperty zwrotnej - zszycie kwestionariusza w form broszury z okadk- naley rozwind okadk i zakleid samoprzylepnym paskiem opcje wysyki: - zwyka- pewniejsza, - wczeniejsze naklejanie znaczkw na zwroty, - hurtowa- taosza, - opata ryczatowa na zwrot, - stosowanie znaczkw komunikuje wicej czynnika ludzkiego i szczerod 2. monitoring zwrotw odnotowywanie zmiennego poziomu zwrotw po otrzymaniu zwrotw naley je kolejno otwierad, sprawdzid i ponumerowad (numery powinny byd przypisywane zgodnie z kolejnoci otrzymania zwrotu) - listy przypominajce- sposb przypominania respondentom o odesaniu kwestionariusza, dodatkowa zachta do uczestnictwa w badaniu, dosyanie listu z nowym egzemplarzem kwestionariusza im duej respondent zwleka z odpowiedzi tym mniejsze prawdopodobieostwo, e w ogle odele kwestionariusz midzy pierwszym listem, a listem przypominajcym naley zachowad 2-3 tygodnie przerwy 3. poziom zwrotw w odniesieniu do analiz stosowanych w badaniach sondaowych wszyscy czonkowie dobranej pocztkowo prby wypeniaj i zwracaj kwestionariusze- ale to si akurat nie zdarza testowana moliwod, e respondenci s zasadniczo tacy sami jak prba losowa z pierwotnie dobranej prby, a zatem jest nieco mniejsz prb z danej populacji

cakowity poziom zwrotw jest wskanikiem reprezentatywnoci respondentw w prbie: - wysoki- prawdopodobieostwo znaczcych obcieo jest niewielkie - niski- prawdopodobieostwo znaczcych obcieo jest wysze zwrotnod 50% jest wystarczajca do opracowania analiz i raportw- im wysza zwrotnod tym lepiej znacznie waniejsze jest jednak wykazanie braku obcieo zwizanych z poziomem zwrotw ni ich wysoki poziom Badania ewaluacyjne - ustalanie czy dana interwencja spoeczna osigna zamierzony skutek *rozdzia 12- te jest sporo przykadw wic warto samemu przeczytad+

Techniki obserwacyjne Techniki 1) obserwacja niestandaryzowane niekontrolowana: (metody a. jawna/ ukryta jakociowe) b. uczestniczca/ nieuczestniczca Techniki 1) obserwacja standaryzowane kontrolowana (metody ilociowe) a. jawna/ ukryta b. uczestniczca/ nieuczestniczca

Techniki oparte na komunikowaniu si: bezporednim 1) Wywiad swobodny 2) Wywiad narracyjny 3) Wywiad pogbiony 4) Wywiad zogniskowany (focus) 1) Wywiad kwestionariuszowy PAPI 2) Wywiad kwestionariuszowy ze wspomaganiem komputerowym CAPI 3) Wywiad telefoniczny CATI 4) Ankieta audytoryjna 5) Test socjometryczny

porednim

Dokumenty osobiste, np.: pamitniki, listy, pisemne wypowiedzi

1) Ankieta rodowiskowa 2) Ankieta prasowa 3) Ankieta internetowa 4) Ankieta handlowa

Wywiad

WYKAD

INNE

swobodny badacz prowadzi rozmow na jaki konkretny temat, podany jest jedynie motyw. Rozmwca w trakcie rozmowy w sposb dowolny moe ustalad pytania, ich kolejnod itd. W czasie rozmowy ujawniaj si nowe kwestie i wtki prosimy respondenta o dokonanie jakie opowieci z jego ycia. Zapis yciorysu, biografii z punkty jego widzenia wywiadowca posiada list poszukiwanych problemw, posiada co w rodzaju kwestionariusza skadajcego si z pytao otwartych (dyspozycja)

narracyjny

pogbiony

zogniskowany

moderator, ktry prowadzi w pewien sposb rozmow, naprowadza t grup

ankieta papierowa, pytania i odpowiedzi s sformuowane, respondent udziela odpowiedzi, a badacz kwalifikuje je do dostpnych odpowiedzi

kwestionariuszowy (PAPI)

kwestionariuszowy ze wspomaganiem komputerowym (CAPI)

zamiast kwestionariusza ankieter ma komputer, odpowidzi s od razu zapiswane na komputerze, zaled s nisze koszty i skrcenie czasu badania, mniej pomyek; wady to ryzyko zawieszenia komputera, dane wysyane na bieco w czasie badania s niezmienialnerespondent nie moe zmienid swojej odpowiedzi w razie pomyki

telefoniczny (CATI) co raz popularniejszy przez to, e jest tania i mona zbadad dua prb. Dobrze sprawdza si w przypadku firm oraz przedsibiorstw. Moe dotyczyd jedynie bardzo prostych kwestii odpowiedzi gwnie TAK/NIE itd. Pytania maj byd krtkie i zwize. Rnica midzy kwestionariuszem a ankiet, kwestionariusz jest narzdziem respondenta Ankieta rodowiskowa pocztowa np. kibice np. Gdy po zakooczeniu studiw dostaniemy ankiet dot. losw absolwenta jest due prawdopodobieostwo e odpiszemy jest due bo a)dotyczy to naszego ycia b)utosamiamy si z instytucj, ktra zlecia to badania

prasowa

zamieszczana na amach pracy, efektywnod jest b. maa dlatego te jest metod bardzo czsto pomocnicz, chyba e jest zaadresowana do cile okrelonego odbiorcy. Peni czsto funkcje edukacyjny i promocyjn

technika badawcza w socjologii gromadzca dane za pomoc wysyki pocztowej do respondentw kwestionariuszy z pytaniami. Zalety: niski koszt badao ankieta taka nie wymaga przeszkolonych ankieterw. Koszty to np. planowanie, dobr prby, powielanie, wysyanie, dostarczanie kopert zwrotnych ze znaczkiem pocztowym; obnienie bdu stronniczoci. Jego rdem mog byd indywidualne cechy ankieterw, a take zrnicowane ich umiejtnoci; wiksza anonimowod, odpowiedzi respondentw s bardziej przemylane; wiksza dostpnod. Wady: koniecznod formuowania prostych pytao, ktre bd atwe do zrozumienia; brak moliwoci sondowania respondentw, nie jest moliwe uzyskiwanie dodatkowych informacji; brak kontroli nad tym, kto udziela odpowiedzi na dane pytania; niszy odsetek odpowiedzi.

internetowa (CAWI)

s technik badawcz pozwalajc w byskawiczny i niedrogi sposb dotrzed do konkretnej grupy konsumentw aktywnych w Internecie (np. uytkownikw portali internetowych). Technika zapewnia respondentom zdecydowanie wysze poczucie anonimowoci, ni w przypadku zastosowania tradycyjnych technik ilociowych. Jest wic bardziej odpowiednia do badania tematw wraliwych. doczana do produktw/ usug przy ich zakupie, klient ma j wypenid i zostawid w okrelonym miejscu, stosowana raczej w badaniach marketingowch

handlowa

audytoryjna

respondent wypenia ankiet przy ankieterze, jest taosza, nie wymaga wielu ankieterw, mona szybko zebrad duzo danych, rozdawana wrd ludzi gdzie zgromadzonych, koniecznod zapewnienia anonimowoci

jedna z technik badawczych w socjologii i innych naukach spoecznych polegajca na zebraniu w pewnej przestrzeni, zazwyczaj w pomieszczeniu, ktre w jaki sposb zwizane jest z badan kategori (hala produkcyjna, klasa szkolna itd.) wybranej lub wylosowanej grupy osb i rozdaniu im ankiet do wypenienia. Ankieter w takiej sytuacji nie przeprowadza wywiadu osobicie z kadym respondentem, ani nie odczytuje pytao, jedynie ogranicza si do podania celu prowadzonych badao i ewentualnie tumaczy, jak ankiet naley wypenid. W odrnieniu od innych technik ankietowych w tym przypadku uzyskuje si prawie stuprocentow zwrotnod materiau. Jednake dla tego typu techniki zazwyczaj nie moe byd stosowany dobr prby reprezentatywnej.

Obserwacja jawna obserwator ujawnia swoj rol, badany wie, e jest obserwowany obserwator nie ujawnia swojej roli, badany nie wie, e jest obserwowany obserwator uczestniczy w grupie, zadarzeniu, ktre obserwuje obserwator jest kim z zewntrz i obserwuje grup, zdarzenie jako osoba nie dotknita problemem obserwator nie wie co ma obserwowad (czsto w badaniu eksploracyjnym), bo nie wie co si wydarzy, rejestruje samodzielnie to co wydaje mu si ostotne z punktu widzenia motywu, celu badao, zaoeo badawczych

ukryta uczestniczca

nieuczestniczca

niekontrolowana

kontrolowana

obserwator wie co ma ubserwowad, ma arkusz obserwacyjny, na ktrym s informacje jak przeprowadzid obserwacj i jak j zanotowad, dotyczy czsto zmiennych ilociowych

test socjometryczny

rodzaj prostego kwestionariusza. Polega on na pytaniu kadego czonka badanej zbiorowoci, kogo chciaby mied do towarzystwa w toku jakiej czynnoci, a kogo nie. Wybory i odrzucenia pozwalaj na sporzdzenie graficznych obrazw relacji interpersonalnych, ktre najczciej przybieraj postad tak zwanych socjogramw. Dane uzyskane dziki kwestionariuszowi socjometrycznemu s take poddawane analizom statystycznym. Analizy statystyczne, posugujc si odpowiednimi wskanikami pozwalaj okrelid stopieo ekspansywnoci grupy, spoistoci grupy, zwartoci grupy etc

metoda dokumentw osobistych (listy, pamitniki, wypowiedzi pisemne)

metoda biograficzna, wprowadzona do praktyki badawczej przez socjologw Floriana Znanieckiego i Williama Thomasa metoda polegajca na analizie wszelkiego rodzaju dokumentw osobistych, celem odkrywania spoecznie uwarunkowanych regularnoci losw yciowych ludzi, zdobywanie okrelonych danych zwizanych z konkretnymi wydarzeniami, ukazywanie subiektywnego obrazu spoeczeostwa istniejcego w wiadomoci jednostek. Metoda dokumentw osobistych jest krytykowana przez wielu socjologw ze wzgldu na brak reprezentatywnoci autorw tych materiaw, trudnod weryfikacji wykorzystywanych danych. Stanowi ona najczciej jedno ze rde danych badawczych i bywa uzupeniana innymi danymi.

Najczciej wykorzystywane w analizach rodzaje dokumentw osobistych obejmuj: autobiografie, fotografie, inskrypcje, listy, opowieci o yciu i pamitniki.

1. HISTORIA BADA SPOECZNYCH (etapy rozwoju)

Etap I - Prehistoria bada- geneza zbierania danych o zbiorowociach ludzkich. Spisy ludnoci w okresie staroytnym (Cesarstwo Rzymskie, Izrael, Egipt_. Zbierano dane na temat posiadanych nieruchomoci, stopnia zamonoci, struktury demograficznej, ruchw migracyjnych, przynalenoci rodowej i etnicznej. Spisy ludnoci prowadzone byy te w okresie redniowiecznym: Ksiga Dnia Sdnego- spis przeprowadzony w Anglii w XI wieku na polecenie Wilhelma Zdobywcy (dot. ziemi i majtkw). Od XVI w.- po odkryciu nowych kontynentw- pojawiy si etnograficzne i antropologiczne opisy ludw egzotycznych sporzdzane przez podrnikw. Opisywano zwyczaje, style ycia, rytuay, kultur materialn, wierzenia itp. Etap II geneza bada problemw spoecznych Waciwa historia bada zaczyna si w XVIII w. Obok spisw i coraz bardziej dokadnych opisw krajw i ludw pojawiaj si prace bdce wynikiem bardziej systematycznych bada, ktre miay charakter monografii problemw spoecznych.

Na kiedy datuje si pocztek bada

Kiedy i kto rozpocz badania nad problemami spoecznymi Kiedy miay pocztek badania surveyowe i kto naley do ich najwybitniejszych przedstawicieli, co to jest survey

Prekursorem bada nad spoecznymi problemami by John Howard(1726-1790) autor monografii o warunkach ycia winiw w Anglii. Prowadzi badania na podstawie obserwacji, wywiadw z winiami i analizy dokumentw. Jego badania stay si podstaw reformy systemu penitencjarnego w Anglii; sformuowa podstawy nowoczesnego wiziennictwa. Etap III- Rozwj ruchu serveyowego

W XIX w. pojawiy si tzw. kwestie spoeczne wymagajce rozwizania. Byy one rezultatem procesu industrializacji i urbanizacji. Na du skal pojawiy si takie problemy jak ubstwo, bezrobocie, powstawanie slumsw w duych miastach, wzrost przestpczoci, wielkie ruchy migracyjne itp. Te negatywne zjawiska stay si przedmiotem zainteresowania inteligencji oraz wiatych przedstawicieli warstw rednich. W tym okresie dominoway badania zwizane z ruchem reformistycznym (Anglia, Francja , USA). Autorami tych bada byli amatorzy- dziaacze spoeczni reprezentujcy rne zawodyduchowni, lekarze, prawnicy, ekonomici, inynierowie.. Celem bada byo uzyskanie informacji, ktre mogy pomc w rozwizaniu jakiego konkretnego problemu spoecznego. W II poowie XIX wieku dziaalno badawcza poczona z dziaalnoci spoeczn rozwina si w autentyczny ruch spoeczny zwany serveryowym. Servey oznacza przegld. Serveyem zwano wwczas badanie jakiej zbiorowoci na okrelonym terenie za pomoc ankiet, ktrych celem byo zbieranie informacji potrzebnych do wyjanienia i rozwizywania jakiej spoecznej kwestii. Prekursorzy Le Play oraz Charles Booth, byli autorami pierwszych podrcznikw o charakterze instruktaowym (np. jak zadawa pytania aby uzyska wiarygodne dane). Badani miay charakter czysto praktyczny. Cech ruchu serveyowego byo to, e ich przedstawiciele zwizani byli z dziaalnoci spoeczn, wywodzili si spoza rodowiska akademickiego, a ich badania mia charakter praktyczny. W tym czasie socjolodzy zwizani z socjologi jako nauka akademick prowadzili badania historyczno-porwnawcze i opierali si na danych urzdowych i statystykach. W tym okresie uksztatoway si zrby wikszoci stosowanych do dzi sposobw bada spoecznych. Zatem to co stanowi obecnie zasadnicz cz warsztatu wywodzi si spoza zakresu nauk akademickich. Etap IV rozwj akademickich bada socjologicznych Akademickie badania socjologiczne rozwiny si po I W w rodowisku socjologw amerykaskich skupionych w tzw. szkole chicagowskiej, wok Roberta Parka. Przedstawiciele szkoy chicagowskiej przyjli warsztat badawczy spoecznikw- reformatorw, a nastpnie go wzbogacili i udoskonalili. Postulowali konieczno prowadzanie empirycznych bada przez socjologi akademick. (Polaryzacja zjawisk negatywnych, slumsy) W szkole chicagowskiej by 2 rodowiska naukowe, ktre rozwijay dwa nurty bada: 1) 2) skupione wok Roberta Parka (ilociowe badania empiryczne)- podejcie obiektywne skupione wok Floriana Znanieckiego (badania jakociowe)- podejcie subiektywne

Kiedy i kto zainicjowa rozwj akademickich bada socjologicznych

Robert Park amerykaski socjolog, prof. Uniwersytetu w Chicago. Jest znany gwnie jako wsptwrca socjologii miasta, sam nie realizowa bada. Florian Znaniecki twrca polskiej socjologii akademickiej, wysun postulat rozpatrywania zjawisk spoecznych z uwzgldnieniem wspczynnika humanistycznego. Pocztkowo Park i Znaniecki wsppracowali ze sob. Kiedy rozpoczy si badania komercyjne Etap V- rozwj bada komercyjnych Po II W rozwijaj si badania o celach komercyjnych. Prowadz je wyspecjalizowane firmy badawcze posiadajce zazwyczaj status przedsibiorstwa nastawione na zysk. Badania te maj cel praktyczny i maj suy zwikszeniu efektywnoci dziaalnoci rnych podmiotw gospodarczych i spoecznych. Badania komercyjne zapocztkowano w 3 dziedzinach 1) 2) 3) Stosunki przemysowe (socjologia pracy i organizacji) Badania rynku (zachowania konsumenckie, badania popytu itp.) Postawy i preferencje polityczne

Na potrzeby bada komercyjnych powoano wyspecjalizowane instytucje: Instytut Opinii Publicznej Gallupa- Wlk Brytania Instytut Harrisa- USA Instytut Demoskopii RFN

Na potrzeby bada komercyjnych powoano wyspecjalizowane instytucje: Instytut Opinii Publicznej Gallupa- Wlk Brytania Instytut Harrisa- USA Instytut Demoskopii RFN

Wymie kilka firm badawczych funkcjonujcych na polskim rynku badawczym

Firma badania opinii publicznej dziaajcej Polsce (hierarchia wedug wielkoci sprzeday)

MillwardBrown SMG/KRC AC Nielsen Polska GFK Polonia Grupa PENTOR Grupa IPSOS TNS OBOP PBS Sopot DGA Fundacja CBOS AGB Nielsen Media Reseach ARC Rynek i Opinia Grupa IQS and QUANT