Dr in. DARIUSZ SOBALA Politechnika Rzeszowska Aarsleff Sp. z o.o.

Poradnik konstruktora

Wyznaczanie nonoci pali wciskanych wedug Eurokodu 7

W Eurokodzie 7 [10] wyrniono trzy metody liczbowego okrelania nonoci pali w gruncie wykorzystujce w sposb bezporedni lub poredni metod eksperymentaln, tzn. wyniki bada nonoci pali. S to, w kolejnoci odpowiadajcej zmniejszajcemu si poziomowi niezawodnoci [9]: metoda 1: projektowanie na podstawie wynikw prbnych obcie statycznych pali, ktre zostay potwierdzone obliczeniami lub w inny sposb; metoda 2: projektowanie na podstawie oblicze z wykorzystaniem metod empirycznych lub analitycznych, ktrych wiarygodno zostaa potwierdzona wynikami prbnych obcie statycznych w podobnych sytuacjach; metoda 3: projektowanie na podstawie wynikw prbnych obcie dynamicznych pali, ktrych wiarygodno zostaa potwierdzona wynikami prbnych obcie statycznych w podobnych sytuacjach; uyte w polskim tumaczeniu normy pojcie prbne obcienia dynamiczne pali naley rozumie jako badania dynamiczne pali, obejmujce m.in. prbne obcienia dynamiczne pali przy duych odksztaceniach bez dopasowania lub z dopasowaniem sygnau i wyniki analizy wpdw wzorami dynamicznymi, uwzgldniajcymi lub nie skrcenie quasi-spryste pala w trakcie uderzenia. Ponadto w Eurokodzie 7 dopuszczono moliwo projektowania pali alternatywn metod obserwacyjn na podstawie zachowania porwnywalnych fundamentw palowych, jeeli poczynione obserwacje s potwierdzone wynikami bada w terenie i bada podoa. Zgodnie ze wspczesn definicj (CIRIA, 1999): metoda obserwacyjna w geotechnice jest zarzdzanym, zintegrowanym i cigym procesem projektowania, kontroli budowy, monitorowania i przegldw, ktry w razie potrzeby umoliwia wprowadzenie w trakcie realizacji lub po zakoczeniu budowy wczeniej zaplanowanych modyfikacji. Wszystkie ww. skadowe procesu musz by jednakowo wane. Celem jest uzyskanie ekonomicznych rozwiza geotechnicznych bez kompromisw w zakresie bezpieczestwa. Metoda obserwacyjna rzadko bywa wykorzystywana do bezporedniego, liczbowego okrelania nonoci pali i dlatego nie bdzie dalej omawiana. Charakterystyczna w przypadku wymienionych metod liczbowego okrelania nonoci pali jest zasada weryfikacji otrzymanych wynikw w inny alternatywny sposb. Poredni lub bezporedni podstaw weryfikacji nonoci pali jest zawsze wynik prbnego obcienia statycznego. Warto w tym miejscu zauway, e zasady podane w Eurokodzie 7 rozcigaj proces projektowania geotechnicznego pali poza prace stricte kameralne i zmuszaj projektanta do zdobywania niezbdnego w tej dziedzinie dowiadczenia przez wykorzystywanie metod eksperymentalnych lub (i) obserwacyjnych, realizowanych na etapie wykonawstwa robt palowych. Zasady okrelania nonoci pali wciskanych wedug Eurokodu 7 Projektowanie geotechniczne pali w stanie granicznym nonoci sprowadza si do takiego doboru rodzaju, dugoci i przekroju pala w rozpatrywanych warunkach gruntowych, aby speniony by warunek
INYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 12/2011

Fc ,d Rc ,d =

Rc ,k

w ktrym: Fc,d obliczeniowy efekt oddziaywa na projektowany pal, Rc,d nono obliczeniowa pala w gruncie, wyznaczana przez podzielenie nonoci charakterystycznej Rc,k przez wspczynnik bezpieczestwa t, ktry w przypadku pali wciskanych i drugiego podejcia obliczeniowego wedug [10] wynosi 1,1. Nono charakterystyczna Rc,k jest okrelana wedug cisych zasad i regu, na podstawie wyznaczonych nonoci granicznych Rc: pomierzonych Rc,m lub obliczonych Rc,calc. W wymienionej normie nie podano sposobw okrelania nonoci granicznej Rc, pozostawiajc ich dobr do decyzji projektanta. Analiza statystyczna wyznaczonych nonoci granicznych Rc powinna doprowadzi do okrelenia nonoci charakterystycznej Rc,k, tj. wartoci nonoci wyznaczonej z prawdopodobiestwem p = 0,95. W praktyce rzadko dysponuje si wystraczajc liczb wyznaczonych nonoci granicznych, aby przeprowadzi pen analiz statystyczn. Dlatego s wykorzystywane podane w normie [10] wspczynniki korelacyjne , ktre porednio opisuj rozkady prawdopodobiestwa uznane za waciwe w przypadku podanych w normie oglnych metod okrelania nonoci pali. Nono charakterystyczna Rc,k jest obliczana z oglnej zalenoci
(R ) (R ) Rc,k = min c mean ; c min , min mean

w ktrej: (Rc)mean i (Rc)min odpowiednio rednia i minimalna warto nonoci granicznych Rc,m lub Rc,calc, mean min wspczynniki korelacyjne, odpowiednio w przypadku wartoci redniej i minimalnej nonoci granicznej. Wartoci wspczynnikw korelacyjnych zostay stabelaryzowane w zaczniku normatywnym A do [10] w zalenoci od liczby i metody wyznaczania nonoci granicznych Rc. Wykorzystywane w obliczeniach wartoci tych wspczynnikw uwzgldniajce wspczynniki modelu wykorzystywanej metody i nieuwzgldniajce wpywu sztywnoci zwieczenia podano na rys. 1.
1,80 1,70

5 WZORY DYNAMICZNE 5 CASE 5 WZORY DYNAMICZNE + QSOP

Wspczynnik korelacyjny

1,60 1,50

6 WZORY DYNAMICZNE
1,40 1,30 1,20 1,10 1,00

6 CASE 6 WZORY DYNAMICZNE + QSOP 3 1 2

0 5

5 CAPWAP 6 CAPWAP
10 15 20

Liczba bada

Rys. 1. Wartoci wspczynnikw korelacyjnych poszczeglnych metod wyznaczania nonoci granicznej i rnej liczby bada (QSOP quasi-spryste odksztacenie pala)

635

Procedura okrelania nonoci obliczeniowej pali na podstawie wynikw bada pali Rc,m lub bada podoa (oblicze) Rc,calc Przedstawiona niej praktyczna procedura i opracowane wedug niej przykady okrelania nonoci pali wciskanych s oparte na zaleceniach Eurokodu 7, stosowanych na wiecie sposobach wyznaczania nonoci granicznej pali, danych z metryk pali i wynikach przeprowadzonych w terenie bada nonoci. Procedura ta zostaa w caoci lub w czci wykorzystana w praktyce, m.in. w projektowaniu i ocenie nonoci wykonanych pali na duych inwestycjach, takich jak Stadion Narodowy w Warszawie, budowa autostrady A4 na Podkarpaciu i terminalu LNG (Gazoportu) w winoujciu. Z tych realizacji pochodz dane do przykadw obliczeniowych. Krok 1. Wyznaczenie wartoci redniej (Rc)mean oraz minimalnej (Rc)min ze zbioru pomierzonych Rc,mi lub obliczonych Rc,cali nonoci granicznych, gdzie i = k n, k jest minimaln wymagan liczb wyznaczonych nonoci granicznych na podstawie wynikw prbnych obcie statycznych i bada podoa k 1, wynikw prbnych obcie dynamicznych przy duych odksztaceniach k 2 i wzorw dynamicznych k 5, n jest ogln liczb wyznaczonych nonoci granicznych Rc. Krok 2. Odczytanie wspczynnikw korelacyjnych mean i min z zacznika normatywnego A do normy [10]: 1 i 2 z tablicy A.9 w przypadku n nonoci granicznych Rc wyznaczonych na podstawie prbnych obcie statycznych, 3 i 4 z tablicy A.10 w przypadku n nonoci granicznych Rc obliczonych na podstawie analogicznej liczby bada podoa lub 5 i 6 z tablicy A.11 w przypadku n nonoci granicznych Rc wyznaczonych na podstawie wynikw bada dynamicznych. Krok 3a. Wprowadzenie ewentualnej poprawki do wartoci wspczynnikw korelacyjnych przyjtych w kroku 2 przez ich pomnoenie przez wspczynnik 1/1,1 = 0,91, gdy zwieczenie jest sztywne i zapewnia redystrybucj obcie z pali sabszych na mocniejsze: wedug p. 7.6.2.2 (9) [10] do wspczynnikw korelacyjnych 1 i 2 i wynikw prbnych obcie statycznych (poprawk naley przyjmowa, gdy 1 > 1,0) lub wedug p. 7.6.2.3 (7) [10] do wspczynnikw korelacyjnych 3 i 4 i wynikw bada podoa (poprawk naley przyjmowa, gdy 1 > 1,0). Krok 3b. Ewentualne pomnoenie wspczynnikw korelacyjnych 5 i 6 wedug tablicy A.11 zacznika normatywnego A do normy [10] przez wspczynniki modelu M = 0,85 w przypadku prbnych obcie dynamicznych przy duych odksztaceniach z dopasowaniem sygnau (np. CAPWAP), M = 1,0 w przypadku prbnych obcie dynamicznych jak wyej, bez dopasowania sygnau (np. CASE), M = 1,1 przy wykorzystaniu wzorw dynamicznych uwzgldniajcych quasi-spryste odksztacenie trzonu pala lub M = 1,2 przy wykorzystaniu wzorw dynamicznych bez uwzgldnienia quasi-sprystego odksztacenia trzonu pala. Krok 4. Wyznaczenie wartoci charakterystycznej nonoci
(R ) (R ) pala na wciskanie Rc,k = min c mean ; c min . min mean Krok 5. Odczytanie wartoci t = 1,1 wspczynnika czciowego bezpieczestwa zgodnie z zestawem R2 tablicy A.6 zacznika normatywnego A do normy [10].

Projektowanie na podstawie wynikw prbnych obcie pali i bada podoa ! Projektowanie na podstawie wynikw prbnych obcie statycznych. Spord rnego rodzaju bada pali umoliwiajcych bezporednie okrelenie nonoci granicznej za najbardziej wiarygodne uznano w [10] prbne obcienia statyczne. Ich wyniki stanowi zwykle podstaw opracowania i weryfikacji metod empirycznych i analitycznych projektowania pali, a w przypadku innych metod badania nonoci (np. metody dynamicznej) stanowi badania referencyjne. Oglnie rozrnia si prbne obcienia statyczne pali realizowane si zwikszan stopniami i utrzymywan przez okrelony czas lub do zaniku przemieszcze gowicy pala ML (Maintained Load) oraz realizowane ze sta prdkoci wciskania i pomiarem siy wymuszajcej przemieszczenie CRP (Constant Rate of Pentration). Prbne obcienie statyczne mona wykonywa w jednym, dwu lub w wielu cyklach. W trakcie typowego prbnego obcienia statycznego obcienie jest przykadane do gowicy pala i tam s odczytywane jego przemieszczenia. W Polsce badania statyczne nonoci pali s realizowane praktycznie wycznie wedug procedury ML. Celem badania statycznego, ktrego wyniki maj by wykorzystane wprost do okrelenia nonoci pala, jest bezporednie wyznaczenie nonoci granicznej Rc,m lub zgromadzenie danych umoliwiajcych ekstrapolacj tej wartoci jedn z wielu dostpnych metod. Wnioskowanie na temat nonoci pali wedug zasad [10] mona przeprowadzi na podstawie minimum jednego prbnego obcienia statycznego. Projektowanie pali oparte na wynikach prbnych obcie statycznych wymaga weryfikacji. Weryfikacj przeprowadza si zwykle obliczeniami, ktrych wynik powinien by zbliony do wyniku uzyskanego z bada (tabl. 1). Ponadto obliczenia, baTablica 1 Dane do przykadw obliczeniowych 13 nonoci graniczne pali z bada statycznych i dynamicznych

Krok 6. Wyznaczenie wartoci obliczeniowej nonoci

Rc,d = Rc,k

636

INYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 12/2011

zujce nawet na bardzo oglnym rozpoznaniu podoa, umoliwiaj m.in. wstpny dobr optymalnego przekroju i dugoci pali do bada statycznych, oszacowanie spodziewanej wartoci nonoci granicznej, a tym samym siy prbnego obcienia, kontrol niekorzystnych lub przypadkowych wpyww mogcych znieksztaci wynik jednostkowego prbnego obcienia statycznego oraz uwzgldnienie w projektowaniu czynnikw, ktrych nie uwzgldnia wynik badania (np. prac pala w grupie). Omawiany sposb projektowania jest drogi i efektywny ekonomicznie wycznie w przypadku duych fundamentw palowych, w ktrych optymalizacja przynosi wymierne oszczdnoci, a koszty i czas bada nie wpywaj zasadniczo na cakowity koszt i termin realizacji robt palowych. Ze wzgldu na uwarunkowania formalne i praktyk realizacji procesu budowlanego w Polsce projektowanie na podstawie wynikw prbnych obcie statycznych jest stosunkowo rzadko wykorzystywane w praktyce. Jednym z najbardziej spektakularnych przykadw zastosowania tej metody w projektowaniu pali w Polsce s fundamenty Stadionu Narodowego w Warszawie. W przypadku tej inwestycji w trakcie projektowania przeprowadzono palowanie prbne, ktrego wyniki zostay wykorzystane przy wyborze technologii posadowienia i w projekcie wykonawczym palowania. Przykad 1. W fundamencie jednego z obiektw LNG posadowionego na mieszaninie piaskw drobnych, pylastych oraz piaskw rednich zmieszanych ze wirem w stanie od rednio zagszczonego do zagszczonego przewidziano wykonanie 90 pali obcionych si wciskajc Fc,d = 2450 kN. Na podstawie oblicze wstpnych przyjto, e waciwym rozwizaniem speniajcym powysze wymagania bdzie wykorzystanie elbetowych pali prefabrykowanych wbijanych o przekroju 400400 mm i dugoci cakowitej prefabrykatu Lc = 15,0 m. Zakres oszacowanych obliczeniami nonoci obliczeniowych wynosi od 2250 do 2550 kN. Przyjto, e ostateczne okrelenie nonoci obliczeniowych i dobr liczby pali zostanie dokonany na podstawie wynikw prbnych obcie statycznych. Wyznaczono dwie strefy: pierwsz o niekorzystnych warunkach gruntowych (w ktrej uzyskano najmniejsze wartoci obliczonych nonoci) oraz drug, reprezentatywn w obszarze fundamentu. W tych miejscach pogrono pale prbne i kotwice, a nastpnie przeprowadzono ich obcienia statyczne typu ML. Przyjto maksymaln si prbnego obcienia Qmax > 1,5Rd 4000 kN. Na podstawie wynikw tych obcie wyznaczono nonoci graniczne metod Mazurkiewicza wedug PN-B-02482:1983 i obliczeniowe wedug [10] (tabl. 2, kolumna SLT). Nono zostaa wyznaczona bez uwzgldnienia wpywu sztywnoci zwieczenia (krok 6) oraz z uwzgldnieniem redyTablica 2 Normowa analiza wynikw bada nonoci pali

strybucji si z pali sabszych na mocniejsze za porednictwem sztywnego zwieczenia (krok 6). Ostatecznie przyjto, e wyznaczona nono mieci si w zakresie zweryfikowanym obliczeniami. Warunek stanu granicznego nonoci przyjtych pali jest speniony, gdy Rc,d = 2582 kN > Fc,d = 2450 kN. W przypadku analizy opartej na pojedynczych prbnych obcieniach statycznych otrzymane nonoci wynosiyby Rc,d = 2214 kN lub Rc,d = 2750 kN, w zalenoci od miejsca prbnego obcienia. Zatem nie bez znaczenia do prawidowego wnioskowania o nonoci pali pozostaje lokalizacja prbnych obcie i ich liczba. Przedstawiony przykad jest oparty na rzeczywistych wynikach prbnych obcie statycznych, jednak przedstawiona procedura zostaa wykorzystana nie do projektowania, lecz do kontroli wynikw wczeniej wykonanych bada pali metod dynamiczn przy duych odksztaceniach (por. przykady 2 i 3). ! Projektowanie pali na podstawie wynikw prbnych obcie dynamicznych. Jedn z powszechnie wykorzystywanych wspczenie metod bada nonoci osiowej pali s prbne obcienia dynamiczne przy duych odksztaceniach. Badanie polega na kilkukrotnym uderzeniu odpowiednio dobranym motem z zaoon energi w gowic oprzyrzdowanego pala. Pal wyposaony w czujniki pomiaru odksztace (tensometry) oraz przypiesze pod wpywem uderzenia przemieszcza si w gruncie i odksztaca, a wzbudzona w nim fala odksztace przemieszcza si wzdu trzonu, odbija si od stopy i wraca do gowicy, po drodze podlegajc tumieniu, ktre zaley od materiau trzonu pala, rodzaju i stanu gruntu otaczajcego pal. Mierzone w czasie badania odksztacenia betonu gowicy pala oraz jej przypieszenia poddaje si analizie numerycznej. W zalenoci od wykorzystanej metody analizy zarejestrowanego sygnau, wyniki pozwalaj na okrelenie nonoci granicznej i przemieszcze pala towarzyszcych jej osigniciu (metody bez dopasowania sygnau, np. CASE) lub (i) na rozdzielenie oporw pomidzy stop i pobocznic, okrelenie rozkadu oporw na pobocznicy, a take okrelenie przyblionej zalenoci obcienieprzemieszczenie gowicy pala, analogicznej do tej uzyskiwanej w prbnych obcieniach statycznych (metody z dopasowaniem sygnau, np. CAPWAP). Wyniki prbnych obcie dynamicznych pali przy duych odksztaceniach byy wielokrotnie korelowane z wynikami prbnych obcie statycznych, a zaobserwowane rozbienoci (niedokadno metody) zostay ujte w Eurokodzie 7 [10] w postaci zwikszonych wartoci wspczynnikw korelacyjnych metody 5 i 6 w stosunku do 1 i 2. Omawiane prbne obcienia dynamiczne s wykonywane zgodnie z norm ASTM Designation D 4945. Norma ta zostaa przywoana w Eurokodzie 7 jako waciwy dokument odniesienia do tego rodzaju bada. Eurokod 7 wymaga, aby wyniki prbnych obcie dynamicznych przy duych odksztaceniach byy kalibrowane wynikami prbnych obcie statycznych wykonanych na tego rodzaju palach w podobnych warunkach gruntowych. W typowym przypadku sprowadza si to do wykonania co najmniej jednego badania statycznego jako badania kalibrujcego i bada dynamicznych jako podstawowych bada nonoci pali. W przypadku dysponowania baz wynikw bada statycznych przeprowadzonych na palach tego samego rodzaju, o zblionych wymiarach i wykonanych w podobnych warunkach gruntowych, nie ma koniecznoci wykonywania bada kalibrujcych w przypadku kadego fundamentu. Podstawowym wynikiem prbnego obcienia dynamicznego przy duych odksztaceniach jest nono graniczna badanego pala Rc,m. Wnioskowanie na temat nonoci pali zgodnie z zasadami [10] mona przeprowadzi na podstawie wynikw co najmniej dwch prb dynamicznych.

INYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 12/2011

637

Przykad 2. Fundament jak w przykadzie 1. Do oszacowania nonoci pala wykorzystano wyniki bada dynamicznych nonoci pali przy duych odksztaceniach. W przypadku pali prefabrykowanych wykorzystanie tej metody jest najszersze i najbardziej naturalne ze wzgldu na dysponowanie na placu budowy wszystkimi niezbdnymi warunkami do ich przeprowadzenia, tj. palem zdolnym natychmiast po pogreniu do przenoszenia obcie oraz kafarem z motem, ktrym mona wywoa w palu odpowiednie przemieszczenie umoliwiajce interpretacj pomierzonych sygnaw. W ramach zaplanowanych bada wbitych pali o jednakowej dugoci czynnej wykonano w obszarze fundamentu kolejno 20 bada dynamicznych przy duych odksztaceniach. Wyniki wszystkich bada przeanalizowano metod CASE, a 15 z nich dodatkowo metod CAPWAP. Przykad wyznaczenia nonoci obliczeniowej na podstawie wynikw prbnych obcie dynamicznych przy duych odksztaceniach bez dopasowania (CASE) i z dopasowaniem sygnau (CAPWAP) przedstawiono w tabl. 2. Ponadto na wykresie (por. rys. 4) zestawiono zbiorcze wyniki wyznaczenia nonoci obliczeniowej pali przy zwikszanej stopniowo liczbie zbadanych, uszeregowanych rosnco i uwzgldnionych w analizie nonoci granicznych Rc,m. Dane do przykadw zestawiono w tabl. 1. Nono pali okrelona na podstawie prbnych obcie dynamicznych bez dopasowania sygnau (CASE) nie spenia warunku stanu granicznego nonoci, gdy Fc,d = 2450 kN > Rc,d = 2434 kN. Niedobr nonoci wynosi okoo 1%. Nono pali wyznaczona na podstawie analizy CAPWAP spenia warunek stanu granicznego nonoci: Fc,d = 2450 kN < Rc,d = 2759 kN. W celu weryfikacji przyjtej procedury projektowania na podstawie wynikw bada dynamicznych, po zakoczeniu robt palowych wytypowano na podstawie metryk 2 pale: najsabszy (o najwikszych wpdach w trakcie wbijania) i reprezentatywny w odniesieniu do obszaru fundamentu i przeprowadzono ich kontrolne prbne obcienia statyczne. W wyniku tych bada otrzymano nonoci graniczne podane w przykadzie 1. Uznano, e przeprowadzona weryfikacja daa wynik pozytywny, a pale speniaj wymagania stanu granicznego nonoci. Projektowanie pali z wykorzystaniem wzorw dynamicznych Wykorzystanie wzorw dynamicznych ma bardzo dug histori, ale ograniczone jest w praktyce do wyznaczania nonoci pali przemieszczeniowych wbijanych (prefabrykowanych lub formowanych w gruncie). Znanych jest wiele wzorw dynamicznych umoliwiajcych oszacowanie nonoci granicznej Rc,m, ktrych wykorzystanie powinno zosta poprzedzone analiz stosowalnoci wybranego wzoru w danych warunkach gruntowych do okrelonego rodzaju pali. W normie [10] rozrniono pod wzgldem bezpieczestwa wzory dynamiczne uwzgldniajce quasi-spryste skrcenie pala w trakcie uderzenia i nieuwzgldniajce go. Wykorzystanie wzorw dynamicznych wymaga znajomoci ukadu warstw podoa gruntowego, pozytywnych i udokumentowanych dowiadcze z prbnych obcie statycznych pali tego samego rodzaju, o podobnej dugoci i przekroju poprzecznym w podobnych warunkach gruntowych oraz prowadzenia zapisw wpdw podczas ostatnich serii uderze. Wnioskowanie o nonoci pali na podstawie wpdw mona przeprowadzi na podstawie wynikw wbijania co najmniej 5 pali rozmieszczonych w obszarze palowania, w ktrych przypadku ustalono wymagan liczb uderze na kocowym odcinku pogrania. Zaleca si, aby tego rodzaju analizy prowadzi na podstawie wynikw dobijania pala BOR (Beginning Of Redriving) wykonanego po okoo 12 h od wbicia pala w grun-

ty sypkie lub po 48 h w gruntach spoistych w celu umoliwienia oszacowania ewentualnego przyrostu nonoci pali w czasie, np. wedug [11]. Przykad 3. W projekcie opisanym w przykadzie 1 przyjto odmienn strategi projektowania. Zdecydowano do projektowania wykorzysta wzory dynamiczne uwzgldniajce quasi-spryste odksztacenie pala pod uderzeniem. Za najbardziej wiarygodne w odniesieniu do pali prefabrykowanych wbijanych w grunty sypkie s uznawane wzory dynamiczne Hilleya, Janbu i Sorensena-Hansena (tzw. formua duska). W projektowaniu przyjto formu dusk, ktra jest czsto wykorzystywana do szacunkowej, roboczej kontroli nonoci elbetowych pali prefabrykowanych wbijanych w grunty sypkie. Formua ta moe by z powodzeniem wykorzystywana do projektowania w przypadku mao odpowiedzialnych fundamentw. Nono graniczna pala wyznaczona wedug formuy duskiej z parametrami jak w przypadku motw wolnospadowych jest rwna (rys. 2 i 3):
Rc,m i =

hG , s + 0,5s0

gdzie s0 =

2hGi p AE

jest oszacowaniem quasi-sprystego

skrcenia pala pod uderzeniem; we wzorze naley wykorzystywa modu sprystoci trzonu pala E = 20106 kN/m2 do pali elbetowych, E = 10106 kN/m2 do pali drewnianych oraz E = 210106 kN/m2 do pali stalowych, G ciar mota, h wysoko spadu mota mierzona w pionie, = 0(1 tg) efektywno mota (0 = 0,70,95 oraz 0,10,4 przyjmowane w zalenoci od wykorzystywanego kafara), lp dugo wbijanego pala, A pole powierzchni przekroju poprzecznego pala, s wpd na ostatnim odcinku pogrania pala (najczciej rednia na ostatnim odcinku 0,2 m). Oglna procedura postpowania umoliwiajca okrelanie nonoci na podstawie wzorw dynamicznych polega na:

Rys. 2. Parametry procesu wbijania wykorzystywane w formule duskiej

Rys. 3. Nono obliczeniowa pali na podstawie rnego rodzaju i liczby przeprowadzonych bada przykady 13

638

INYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 12/2011

 doborze odpowiedniej dugoci i przekroju pala na podstawie informacji o ukadzie warstw podoa w lokalizacji fundamentu palowego i parametrw kafara; wstpnym ustaleniu kryterium osignicia nonoci (kryterium wpdu) w przypadku przyjtego pala i mota; wbiciu kolejnych co najmniej 5 pali i analizie ich nonoci przy uyciu wzoru dynamicznego oraz procedury okrelania nonoci obliczeniowej wedug PN-EN 1997-1:2008; dokonaniu korekty wymaganej liczby pali w fundamencie; ewentualnym wczeniu do analizy kolejnych pali (do 20), wraz ze zwikszeniem ich liczby modyfikacji podlega wynik analizy nonoci; wprowadzeniu ewentualnej korekty uwzgldniajcej wpyw czasu na nono pali. W tablicach 1 i 2 zestawiono dane i wyniki analizy nonoci przy uyciu formuy duskiej w przypadku pali w fundamencie obiektu opisanego w przykadzie 1. Analiz wykonano na podstawie wpdw uzyskanych z dobijania pala w trakcie realizacji prbnych obcie dynamicznych opisanych w przykadzie 2. Dobijanie realizowano po wielu dniach od wbicia pali i dlatego w wynikach analizy uwzgldniono ewentualne zwikszenie nonoci w czasie. Zestawione w tabl. 2 wyniki analizy pozwalaj stwierdzi, e oszacowana nono pali spenia wymagania projektu Rc,d = 2646 kN > Fc,d = 2450 kN. Wynik analizy potwierdzono w przykadach 1 i 2 wynikami prbnych obcie statycznych i dynamicznych przy duych odksztaceniach. Zbiorcze zestawienie analizy wyznaczenia nonoci obliczeniowej pali przy zwikszanej stopniowo liczbie zbadanych, uszeregowanych rosnco i uwzgldnionych w analizie nonoci granicznych Rc,m przedstawiono na rys. 4. Projektowanie na podstawie oblicze wykorzystujcych wyniki bada podoa Projektowanie wykorzystujce wyniki bada gruntu umoliwia wykorzystanie wszelkich wiarygodnych metod analitycznego lub empirycznego okrelania nonoci granicznej pali, np. , , francuskiej [2], Niemieckiego Towarzystwa Geotechnicznego, a take dotychczas wykorzystywanej w Polsce metody opisanej w [8]. Ta ostatnia metoda, w celu uzyskania penej zgodnoci z zasadami i reguami Eurokodu 7, wymaga aktualizacji opisu i oznacze oraz uzgodnienia poziomu niezawodnoci. Praktyczne wykorzystanie konkretnej metody obliczeniowego wyznaczania nonoci granicznej pala Rc,cal jest ograniczone dostpem do niezbdnych parametrw geotechnicznych podoa. Ponadto wykorzystanie konkretnej metody powinno by poprzedzone dokadnym okreleniem zakresu jej stosowalnoci. Niektre metody maj ten zakres ograniczony, np. do okrelonych rodzajw gruntw lub (i) pali. Wynika to najczciej ze sposobu i zakresu kalibracji metody, ktry z natury rzeczy nie moe obejmowa wszystkich rodzajw gruntu i technologii wykonania pali. Oczekiwanym wynikiem wykorzystania wybranej metody obliczeniowej s wyznaczone na postawie dostpnych profili gruntowych nonoci graniczne pali Rc,cal. W przypadku tej metody obliczone nonoci pali s co najwyej tak dokadne, jak parametry gruntw wykorzystane do ich wyznaczenia. Przykad 4. W fundamencie przyczka nr 1 (strona lewa) wiaduktu autostradowego WA-44 (autostrada A4, odcinek Radymno Korczowa) przewidziano wbicie 42 pali prefabrykowanych o przekroju 400400 mm. Przewidywane maksymalne obcienie pala wynosio Fc,d = 1350 kN. W obrbie podpory wykonano sondowanie CPT 1/44 oraz otwory badawcze 1/44, 2/WD44 oraz 1/WA44. Na podstawie przeprowadzonych bada stwierdzono, e warunki gruntowe w obszarze podpory nie uleINYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 12/2011

gaj zasadniczym zmianom. W podou zalegaj od gry: piaski pylaste (ID = 0,32) /pyy piaszczyste (IL = 0,35) 03 m, piaski pylaste (IL = 0,150,35) 310 m oraz piaski drobne/rednie/grube (ID = 0,450,60) 1018 m, przyjte jako zasadnicza warstwa nona pali. Nono pali obliczono metod opisan w pracy [2] w wersji z francuskich wytycznych [3] na podstawie wynikw sondowania CPT 1/44. Metoda ta zostaa opisana rwnie w pracy [4]. Sondowanie wykonano z poziomu 187,70 m n.p.m. Spd sztywnego zwieczenia przyjto na poziomie 1,28 m pod poziomem terenu. Wybrana metoda empiryczna zostaa skalibrowana w przypadku wielu rodzajw pali (w tym elbetowych prefabrykowanych pali wbijanych) w gruntach spoistych (gliny i pyy) i sypkich (piaski i wiry). Obliczone wartoci nonoci granicznej Rc,cal i obliczeniowej Rc,d w odniesieniu do penego profilu gruntowego przedstawiono na rys. 4.

Rys. 4. Wyniki sondowania i oblicze nonoci pali na podstawie sondowania CPT bez uwzgldniania wpywu sztywnoci zwieczenia

Wykorzystujc jedno sondowanie CPT oraz wybran metod empiryczn, oszacowano nono graniczn pala dugoci Lc = 14,0 m rwn Rc,cal = 2258 kN. Wyniki analizy normowej zestawiono w tabl. (kolumna CPT) bez uwzgldniania sztywnoci zwieczenia (krok 6) oraz z uwzgldnieniem sztywnego zwieczenia (krok 6). Wyznaczona nono obliczeniowa nie wymaga redukcji ze wzgldu na prac pali w grupie. Nono fundamentu palowego w piaskach jest nie mniejsza ni suma nonoci pojedynczych pali. Warunek stanu granicznego nonoci pala dugoci Lc = 14,0 m jest speniony: Rc,d = 1466 kN > Fc,d = 1350 kN, a po uwzgldnieniu duej sztywnoci zwieczenia Rc,d = 14661,1 = 1613 kN > Fc,d = 1350 kN. Analogicznie obliczono pal o Lc = 13,0 m. Warunek stanu granicznego nie jest speniony: Rc,d = 1307 kN < Fc,d = 1350 kN. Ostatecznie przyjto pale o Lc = 14,0 m. Wynik oblicze nie wymaga dodatkowej weryfikacji, poniewa sama metoda zostaa zweryfikowana wynikami prbnych obcie statycznych wykonanych m.in. na palach prefabrykowanych wbijanych. Jednak w przypadku omawianego projektu zrealizowano prbne obcienie statyczne do nonoci obliczeniowej oraz prbne obcienie dynamiczne pala w ramach bada odbiorczych. Wynik prbnego obcienia dynamicznego przy duych odksztaceniach umoliwi oszacowanie nonoci granicznej pala na Rc,m = 2135 kN. Zmierzona nono graniczna rni si nieznacznie od obliczonej metod empiryczn (okoo 6%). Ostatecznie przyjto, e okrelona przy uyciu metody empirycznej i zasad zawartych w Eurokodzie 7 [10] nono ob-

639

liczeniowa pala zostaa pozytywnie zweryfikowana wynikami prbnego obcienia dynamicznego przy duych odksztaceniach. Podsumowanie Przedstawiona w artykule procedura prowadzi do okrelenia wartoci nonoci obliczeniowej pali wciskanych Rc,d na podstawie wynikw bada nonoci lub (i) podoa (oblicze) zgodnie z zasadami i reguami podanymi w Eurokodzie 7 [10]. Nono obliczeniowa nie jest staa i zaley od liczby bada stanowicych podstaw jej wyznaczenia. Opracowane przykady obliczeniowe, po adaptacji do warunkw konkretnego projektu, mog by wykorzystane w praktycznym projektowaniu geotechnicznym pali. Eurokod 7, prawidowo wykorzystywany w projektowaniu i wykonawstwie pali, umoliwia uzyskanie optymalnych ekonomicznie i technicznie rozwiza fundamentw palowych. Zalecan lektur uzupeniajc s wczeniejsze artykuy [5, 6, 7], publikowane na amach Inynierii i Budownictwa, dotyczce wdraania Eurokodu 7.

PIMIENNICTWO [1] ASTM Designation D 4945. (n. d.). Standard Test Method for High-Strain Dynamic Testing of Piles. [2] Bustamante M., Gianeselli L.: Pile bearing capacity predictions by means of static penetrometer CPT. Proc. Symposium on Penetration Testing, ESOPT-II, Amsterdam 1982. [3] Fascicule No 62. Regles techniques de concepcion et de calcul des fondations des ouvrages de genie civil. Eyrolles, 2004. [4] Gwizdaa K.: Fundamenty palowe. Technologie i obliczenia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010. [5] Kosiski B.: Perspektywy wdraania Eurokodw geotechnicznych. Inynieria i Budownictwo, nr 6/2006. [6] Kosiski B.: Problemy wdraania normy EN 1997 Projektowanie geotechniczne. Inynieria i Budownictwo, nr 7-8/2007. [7] Kosiski B.: Ocena Eurokodw geotechnicznych warsztaty Europejskie 2010 w Pawii. Inynieria i Budownictwo, nr 11/2010. [8] PN-B-02482:1983 Fundamenty budowlane Nono pali i fundamantw palowych. [9] PN-EN 1990:2004. Eurokod. Podstawy projektowania konstrukcji. [10] PN-EN 1997-1:2008. Projektowanie geotechniczne. Cz 1: Zasady oglne. [11] Skov R., Denver H.: Time-dependence of bearing capacity of piles. Proc. Third International Conference on the Application of Stress-Wave Theory to Piles, Ottawa, 25-27 May. Vancouver: BiTech Publisher, 1988.

RECENZJE ! RECENZJE ! RECENZJE ! RECENZJE ! RECENZJE ! RECENZJE ! RECENZJE ! RECENZJE ! RECENZJE ! RECENZJE ! RECENZJE niem jest rwnie oddziaywanie termiczne, zwaszcza w przypadku silosw na gorce materiay sypkie, np. klinkier cementowy. Dlatego niezwykle wane jest prawidowe wyznaczenie oddziaywa od orodka sypkiego i pozostaych obcie zmiennych, ktre s podstaw obliczania si wewntrznych oraz przyjcia przekrojw zbrojenia w elbetowych elementach konstrukcyjnych silosu. Recenzowana ksika zawiera aktualne wytyczne projektowania elbetowych zbiornikw na materiay sypkie, omwione w wietle eurokodw, i przedstawia w zwizy sposb, na podstawie bogatej literatury naukowo-technicznej oraz obszernej dokumentacji z eksploatowanych obiektw, zasady ksztatowania i rozwizania konstrukcyjne elbetowych silosw. Autorki podzieliy podrcznik na dwie czci. Cz I (zasadnicza) skada si z 9 rozdziaw. W rozdziale 1. przedstawiono klasyfikacj zbiornikw na materiay sypkie, z uwzgldnieniem ich smukoci (wedug PNEN 1991-4) oraz wpyw operacji technologicznych na rozwizania konstrukcyjne silosw. W trzech kolejnych podstawowych rozdziaach opisano w sposb szczegowy na podstawie normy PN-EN 1991-4 zasady wyznaczania parcia materiau sypkiego na ciany i dna rnych silosw, tj. silosy smuke (rozdz. 2), silosy niskie i rednio smuke (rozdz. 3) i silosy retencyjne (rozdz. 4). Rwnie w wietle aktualnych norm omwiono inne oddziaywania w silosach, jak obcienia termiczne, obcienie wiatrem, odksztacenia wymuszone, obcienia wybuchem pyw. Ponadto w rozdziaach 24 zamieszczono wzory analityczne do obliczania si wewntrznych w elementach konstrukcyjnych silosu metodami tradycyjnymi opartymi na sprystej teorii pyt, powok i tarcz. W tradycyjnych obliczeniach stosuje si uproszczenia, dokonujc mylowo podziau przestrzennej konstrukcji na oddzielne elementy. Dlatego te naley siga po metody dokadne, ktre pozwol modelowa silos w przestrzeni 3D. Naley jednak podkreli, e znajomo metod uproszczonych jest niezbdna do zweryfikowania wynikw oblicze numerycznych. W rozdziale 5. podano podstawowe zaoenia metody elementw skoczonych (MES), zasady ksztatowania modelu silosu i siatki elementw skoczonych oraz sposoby modelowania posadowienia i obcie silosw. Z kolei w rozdziale 6. omwiono kombinacje oddziaywa oraz oglne zasady wymiarowania w stanach granicznych nonoci i uytkowalnoci w wietle norm PN-EN 19914 i PN-EN 1990, ktre naley przeanalizowa w rnych fazach eksploatacji zbiornikw na materiay sypkie. W rozdziale 7. zamieszczono zasady konstruowania zbrojenia w cianach i lejach silosw o przekrojach koowych i prostoktnych, z uwzgldnieniem zalece norm PN-EN 1992-3 i PN-EN 1992-1-1. Krtko w rozdziale 8. przedstawiono wiadomoci z technologii sprania silosw, natomiast zasady oblicze spronych konstrukcji cylindrycznych autorki planuj zamieci w drugim tomie ksiki, ktry jest w trakcie opracowywania. Rozdzia 9. powicono zagadnieniom zwizanym z diagnostyk i trwaoci elbetowych silosw oraz omwiono wybrane metody napraw i wzmacniania tych obiektw. Wanym atutem ksiki jest cz II, w ktrej zamieszczono 12 przykadw obliczeniowych dotyczcych silosw wolno stojcych o rnej smukoci i przekroju koowym oraz prostoktnym, przy kilku wariantach sposobu podparcia cian komory. W przykadach analizowano take takie aspekty, jak zmienno pooenia obcienia lokalnego, napenianie gorcym orodkiem sypkim, obcienie skurczem betonu, oprnianie niecentryczne. Obliczenia si wewntrznych w cianach silosu i leja przeprowadzono metod tradycyjn i przy uyciu programu numerycznego (MES) w celu porwnania wynikw. Z pen wiadomoci mona powiedzie, e znajomo obu metod tradycyjnej (analitycznej) i MES jest niezbdna do odpowiedzialnego projektowania silosw. Przedstawione w ksice przykady obliczeniowe s niezwykle cenne z uwagi na proces dydaktyczny na uczelni technicznej, jak rwnie praktyk projektow w zakresie obliczania konstrukcji silosw. Recenzowana ksika jest wan pozycj literatury naukowo-technicznej, godn polecenia zarwno studentom na studiach magisterskich kierunku budownictwo, jak rwnie projektantom. Dr in. Jolanta Anna Prusiel

HALICKA A., FRANCZAK D.: Projektowanie zbiornikw elbetowych. Tom 1. Zbiorniki na materiay sypkie. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011, stron 316, bibliografia 108 pozycji. Statystyki wiatowe pokazuj, e zbiorniki na materiay sypkie, czyli silosy ulegaj awariom budowlanym zdecydowanie czciej (10krotnie) ni typowe obiekty budowlane. Do podstawowych przyczyn naley zaliczy: bdy na etapie projektowania, w tym gwnie niedoszacowanie wartoci obcie, nisk jako robt budowlanych i bdy w trakcie wznoszenia obiektu, niewaciwe uytkowanie silosw (niezachowanie reimw technologicznych). Wynika to ze specyfiki eksploatacji tego rodzaju obiektw inynierskich, zwizanej z faz napeniania i oprniania silosu (orodek sypki w ruchu) oraz skadowaniem materiau sypkiego (faza spoczynku). Oprcz podstawowego oddziaywania na konstrukcj silosu w postaci parcia orodka sypkiego, istotnym obcie-

640

INYNIERIA I BUDOWNICTWO NR 12/2011