Gospodarka Magazynowa

Gospodarka magazynowa dr in.
Agnieszka Ponikierska
I WIADOMOCI WSTPNE DOTYCZCE MAGAZYNW

1.1 Elementy procesu magazynowania pojcia podstawowe
1.1.1 Definicja magazynu i gospodarki magazynowej 1) Magazynowanie, to proces logistyczny, ktrego zadaniem jest stworzenie moliwoci gromadzenia i przechowywania zapasw. 2) Magazyn, jest to jednostka organizacyjno-funkcjonalna, przeznaczona do przechowywania dbr materialnych, posiadajca wyodrbnion przestrze, wyposaona w rodki technicznoorganizacyjne, dysponujca personelem do obsugi tych rodkw oraz do prowadzenia ewidencji ruchu i stanu zapasw. Zgodnie z norm PN-84/N-01800 definicja magazynu wyglda nastpujco. Magazyn jest jednostk funkcjonalno-organizacyjn, przeznaczon do magazynowania dbr materialnych(zapasw) w wyodrbnionej przestrzeni, budowli magazynowej, wedug ustalonej technologii, wyposaon w odpowiednie urzdzenia i rodki techniczne, zarzdzana i obsugiwana przez zesp ludzi wyposaonych w odpowiednie umiejtnoci.1 3) Gospodarka magazynowa, to dziaalno obejmujca zesp rodkw, czynnoci organizacyjnych, technicznych i zada ekonomicznych zwizanych z przechowywaniem zapasw magazynowych. 4) Dobra materialne stanowice zapasy magazynowe s to zmienne w czasie iloci materiaw, wyrobw i towarw gromadzone w magazynach dla zapewnienia prawidowej i rytmicznej dziaalnoci produkcyjnej, usugowej i handlowej przedsibiorstw i innych jednostek organizacyjnych.
1.2.Budowle magazynowe
1.2.1 Okrelenie i podzia budowli magazynowych
Podstawowe zagadnienia dotyczce okrelenia i podziau budowli magazynowych s podane w normie PN-81/B-01012. Budowle magazynowe s to konstrukcje inynierskie zaprojektowane i wykonane w taki sposb, aby w maksymalnym stopniu zabezpieczay skadowane w nich wyroby przed
PN-84/N-01800 Gospodarka magazynowa. Terminologia podstawowa.
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska
ubytkami ilociowymi i stratami jakociowymi oraz zapewniay waciwe i bezpieczne warunki pracy obsugujcych je osb.2 Budowle magazynowe dzieli si na: otwarte, potwarte i zamknite. 1) Budowle magazynowe otwarte zwane take skadowiskami, s to budowle nieosonite, z nawierzchni gruntow lub utwardzon, przeznaczone do skadowania wyrobw odpornych na warunki atmosferyczne. Budowle magazynowe otwarte wystpuj jako place skadowe do skadowania wyrobw sztukowych, nie opakowanych (odlewy, wyrobu hutnicze itp.) oraz luzem (piasek, wir itp.) 2) Budowle magazynowe potwarte s to budowle czciowo odsonite, przeznaczone do skadowania wyrobw o ograniczonej odpornoci na warunki atmosferyczne (przewanie nie s odporne na dziaanie promieni sonecznych i opadw atmosferycznych). Budowle potwarte wystpuj jako: - wiaty magazynowe do skadowania wyrobw opakowanych w skrzyniach, w beczkach (np. oleje) oraz nieopakowanych (np. materiay budowlane) zasieki do skadowania wyrobw sypkich i kawakowych luzem zbiorniki otwarte do skadowania wyrobw pynnych i ppynnych
3) Budowle magazynowe zamknite s to budowle cakowicie wydzielone z przestrzeni za pomoc penych przegrd budowlanych oraz dachu przeznaczone do skadowania wyrobw nie odpornych na warunki atmosferyczne, wymagajcych odpowiedniej temperatury, wilgotnoci, wentylacji oraz czystoci powietrza w przestrzeni, w ktrej bd przechowywane, a take wyrobw wymagajcych odpowiedniego zabezpieczenia. Budowle magazynowe zamknite wystpuj jako: 1.2.2 budynki magazynowe jedno i wielokondygnacyjne bunkry i piwnice (np. dla materiaw niebezpiecznych i wybuchowych) zbiorniki zamknite i silosy
Okrelenie powierzchni, przestrzeni i wysokoci budowli magazynowych Podstawowe okrelenia charakteryzujce budowle magazynowe, dotyczce ich
powierzchni, przestrzeni i wysokoci zostay ustalone w normach i podane do powszechnego zastosowania wic wyjanimy tylko podstawowe pojcia wystpujce w tych normach.
2
PN-81/B-01012. Budowle magazynowe. Podzia, nazwy i okrelenia.
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska Normy suce do okrelenia powierzchni, przestrzeni i wysokoci: PN-70/B-02365, Powierzchnia budynkw. Podzia, okrelenia, zasady obmiaru3, PN-81/B-01012, Budowle magazynowe. Podzia, nazwy, okrelenia4, PN-84/B-01800, Gospodarka magazynowa. Terminologia podstawowa5.
Wedle powyszych norm powierzchnia (przestrze) magazynowa dzieli si na nastpujce czci: 1. Powierzchnia (przestrze) uytkowa powierzchnia pomieszcze sucych do zaspokojenia potrzeb zwizanych bezporednio z przeznaczeniem budynku na wszystkich kondygnacjach. Powierzchnia uytkowa budynku skada si z powierzchni podstawowej i pomocniczej. 2. Powierzchnia (przestrze) podstawowa powierzchnia przeznaczona do zaspokojenia podstawowych potrzeb wynikajcych z funkcji budynku lub jego wydzielonej czci (na wszystkich kondygnacjach) powierzchnie do celw magazynowych. 3. Powierzchnia (przestrze) pomocnicza powierzchnia przeznaczona od zaspokojenia pomocniczych potrzeb wynikajcych z funkcji budynku np. w budynku magazynowym pomieszczenia administracyjne. 4. Powierzchnia (przestrze) przyjcia-wydania cz powierzchni w budowli przeznaczona do wykonania wszystkich czynnoci zwizanych z przyjmowaniem i wydawaniem zapasw. 5. Powierzchnia (przestrze) przepywu zapasw powierzchnia (przestrze) przeznaczona do przemieszczania zapasw z powierzchni przyjcia na powierzchni wydania poprzez powierzchni skadow. 6. Powierzchnia (przestrze) manipulacyjna powierzchnia (przestrze) przeznaczona do swobodnego ruchu przy ukadaniu i pobraniu zapasw z urzdze do skadowania lub stosw, znajdujcych si miedzy powierzchniami zajtymi przez skadowane zapasy (obejmuje wszystkie drogi manipulacyjne, przejazdowe, luzy manipulacyjne nie zaliczone do powierzchni skadowej).
3
4 5
PN-70/B-02365, Powierzchnia budynkw. Podzia, okrelenia, zasady obmiaru. PN-81/B-01012, Budowle magazynowe. Podzia, nazwy, okrelenia. PN-84/B-01800, Gospodarka magazynowa. Terminologia podstawowa.
10
7. Powierzchnia (przestrze) skadowa powierzchnia (przestrze) przeznaczona do umieszczania zapasw w urzdzeniach do skadowania lub pitrzenia w stosy cznie z luzami technologicznymi. 8. Powierzchnia (przestrze) operacyjna - powierzchnia (przestrze) bdca sum powierzchni (przestrzeni) przyjcia-wydania, przepywu zapasw i manipulacyjnej. 9. Powierzchnia (przestrze) gwna powierzchnia (przestrze) bdca sum powierzchni (przestrzeni) skadowej i manipulacyjnej. 10. Powierzchnia (przestrze) skadowa powierzchnia (przestrze) faktycznie zajmowane przez skadowane zapasy. 11. Wysoko uytkowa wysoko mierzona w wietle midzy podog budowli magazynowej, a najniej pooonym elementem stropu. 12. Wysoko komunikacyjna wysoko okrelona przez zainstalowane w budowli magazynowej natorowe lub podwieszone rodki transportu wraz z przemieszczanymi zapasami. 13. Wysoko bezpieczestwa wysoko, ktrej nie naley zagospodarowywa ze wzgldu na bezpieczestwo obsugi i przemieszczania zapasw. 14. Wysoko skadowa wysoko, do ktrej moliwe jest skadowanie zapasw w budowli magazynowej. 15. Wysoko skadowania faktycznie wykorzystywana cz wysokoci skadowej. 16. Droga magazynowa cz powierzchni podstawowej magazynu przeznaczona do ruchu ludzi i rodkw transportowych lub tylko do ruchu rodkw transportowych. W skad drg magazynowych wchodz drogi przejazdowe i manipulacyjne. 17. Droga przejazdowe cz powierzchni podstawowej magazynu przeznaczona do przejazdu rodkw transportu magazynowego. 18. Droga manipulacyjna cz powierzchni podstawowej magazynu przeznaczona do swobodnego ruchu w obrbie stosw lub urzdze do skadowania. 1.2.3 Charakterystyka budowli magazynowych. 1) rodzaj i wielko 2) parametry konstrukcyjno-badawcze 3) mikroklimat
Budowle magazynowe charakteryzuj si nastpujcymi elementami:
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska 4) pojemno 5) przepustowo Ad1) Wielko budowli magazynowych okrela si w m2 (powierzchnia) i w m3 (kubatura).
11
Ad2) Charakterystyk konstrukcyjno-budowlan okrela si przez podanie: liczby kondygnacji, obcienia podg i stropw, siatki supw, wysokoci uytkowej, liczby i rozmieszczenia otworw drzwiowych oraz sposobu owietlenia, ogrzewania i cznoci. Ad3) Liczba kondygnacji wynika z okrelonych potrzeb przestrzennych budowli, rodzaju magazynowanych dbr oraz dysponowanej wielkoci dziaki budowlanej. Ad4) Rozpito siatki supw wpywa na sposb zagospodarowania powierzchni magazynowej. Ad5) Liczba i rozmieszczenie otworw drzwiowych wynika ze sposobu zagospodarowania powierzchni magazynowej, przebiegu technologicznego, procesu magazynowania oraz liczby jednoczenie uytych rodkw transportowych. Ad6) Wymagana niezawodna czno midzy orodkiem dyspozycyjnym, a magazynem oraz midzy sektorami magazynowymi moe by wzrokowa z sygnaem wietlnym, telefoniczna lub radiowa. 1.2.4 Podzia budowli magazynowych
1) Budowle magazynowe otwarte - place skadowe s to ogrodzone, odpowiednio zabezpieczone tereny, o powierzchni przystosowanej do skadowania towarw oraz poruszania si magazynowych rodkw transportowych, przeznaczone na magazynowanie wyrobw. Powinny one spenia okrelone wymagania funkcjonalno-budowlane dotyczce gwnych ich elementw, a mianowicie: a) nawierzchni b) ogrodzenia c) owietlenia d) owietlenia wiatem sztucznym e) instalacji ppo. oraz pomocniczego sprztu ppo. f) pomieszczenia dla magazyniera i pracownikw magazynowych Najwaniejszym elementem placw skadowych s nawierzchnie. Rodzaj nawierzchni oraz jej waciwoci wytrzymaociowe zale od cech fizykochemicznych skadowanych wyrobw,
12
wywieranych obcie, a take od rodzaju zastosowanych rodkw transportu wewntrznego. Zastosowanie skadowania w jednostkach adunkowych stwarza konieczno przystosowania nawierzchni do wymogw, jakie s niezbdne do zmechanizowanego procesu magazynowego. Wymogom takim odpowiadaj nawierzchnie betonowe wylewane oraz nawierzchnie prefabrykowane specjalnie. 2) Budowle magazynowe potwarte - wiaty magazynowe s to place skadowe osonite dachem wspartym na supach (wiaty nieosonite) lub dachem z co najmniej jedn cian boczn (wiary osonite). Wiaty magazynowe budowane s w konstrukcji: stalowej, elbetonowej, drewnianej lub mieszanej. Wysoko supw podtrzymujcych dach wyznacza wysoko uytkowa wiaty. Wysoko ta powinna by dostosowana do dopuszczalnej wysokoci pitrzenia jednostek adunkowych dla zachowania stabilnoci spitrzonego stosu, a take do wysokoci podnoszenia zastosowanych urzdze pitrzcych z zachowaniem luzu bezpieczestwa pomidzy najwyszym punktem spitrzonego stosu, a najniszym punktem konstrukcji dachu. Klasa odpornoci poarowej wiaty wynika z obcienia ogniowego wytworzonego przez skadowane w wiacie towary parne. Pozostae wymagania funkcjonalno-budowlane dotyczce nawierzchni (na poziomie terenu lub na poziomie podwyszonym), ogrodzenia, owietlenia wiatem sztucznym, instalacji ppo. oraz pomocniczego sprztu ppo., a take pomieszczenia dla magazyniera i pracownikw magazynowych s takie same, jak dla placw skadowych. 3) Budowle magazynowe zamknite -pod wzgldem konstrukcyjnym dziel si na: wielokondygnacyjne i jednokondygnacyjne. Budynki wielokondygnacyjne stanowi tradycyjny typ budynku magazynowego budowanego w wikszoci w postaci konstrukcji elbetonowej, z rampami zewntrznymi samochodowymi i kolejowymi oraz bramami rozsuwanymi lub odchylanymi. Budynki te wyposaone s w centralne instalacje grzewcze, natomiast rzadko w wentylacyjne i klimatyzacyjne. Budynki magazynowe wielokondygnacyjne charakteryzuj si nastpujcymi cechami konstrukcyjno--funkcjonalnymi: rampami ) maymi ) zewntrznymi wysokociami (zadaszonymi kondygnacji lub nie zadaszonymi) m), ktre z bramami byy magazynowymi rozsuwanymi lub odchylanymi, (4,0-6,0 uzalenione od wysokoci podnoszenia dostpnych w tym czasie urzdze pitrzcych, nisk wytrzymaoci podg (stropw) w granicach 8,00-16,00 kN/m2,
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska )
13
gstym rozstawem supw - najczciej 6,0 x 6,0 lub 6,0 x 9,0 (m) oraz rozbudowanymi stropw, podcigami, w co postaci wynikao dwigw z wysokiego towarowych, obcienia montowanych
transportem
pionowym
ze wzgldu na konieczno przemieszczania towarw na kondygnacje. Bramy magazynowe rozsuwane lub odchylane w budynku z rampami (ze wzgldu na konieczno ich cigego otwarcia w czasie trwania czynnoci przeadunkowych) powoduj niekontrolowany napyw powietrza z zewntrz magazynu. Powietrze to zanieczyszczone kurzem, dymem, agresywnymi gazami, par, o przypadkowej temperaturze i wilgotnoci w znacznym stopniu powoduje zmiany warunkw mikroklimatu przestrzeni magazynowej i destruktywnie wpywa na warunki przechowywania skadowanych towarw. Niska wytrzymao stropw utrudnia wysokie skadowanie jednostek adunkowych, co powoduje niski wskanik wykorzystania wysokoci pomieszczenia magazynowego, a take uniemoliwia wprowadzenie mechanicznych urzdze do wysokiego pitrzenia, ktre charakteryzuj si du mas wasn. Gsty rozstaw supw w znacznym stopniu utrudnia racjonalny sposb zagospodarowania powierzchni magazynowej, natomiast obecno transportu pionowego powoduje wyduenie drg transportowych wewntrznych, czasu trwania czynnoci transportowych, a w konsekwencji znaczne obnienie przepustowoci magazynu. 4) Budynki jednokondygnacyjne typu halowego, stanowi obecnie najbardziej uniwersalny, powszechnie stosowany typ budynku magazynowego. Budynki jednokondygnacyjne budowane s w konstrukcji elbetonowej i stalowej, o obudowie wykonanej w rnych systemach z rnych materiaw umoliwiajcych osignicie wymaganej ochrony: termicznej, wilgotnociowej, oraz przed zanieczyszczeniami powietrza. Budynki te wyposaone s w zalenoci od wymaga w peny zakres instalacji. W dostosowaniu do zaoonego systemu mechanizacji procesu magazynowego opartego na zastosowaniu mechanicznych urzdze do wysokiego skadowania towarw w jednostkach adunkowych, magazyny jednokondygnacyjne budowane s o odpowiednich rozwizaniach konstrukcyjnych oraz w odpowiednich przedziaach wysokoci, a mianowicie: a) do 7,2 m - magazyny uniwersalne obsugiwane wzkami widowymi podnonikowymi o wysokoci podnoszenia do 6,0 m,
14
b) 7,2 m-12,0 m - magazyny uniwersalne obsugiwane wzkami widowymi wysokiego podnoszenia specjalnymi (z widami teleskopowymi bocznymi, oraz z widami obrotowo-przesuwnymi) oraz ukadnicami regaowymi uniwersalnymi o maej i redniej wysokoci skadowania, c) pow. 12,0 m - magazyny specjalne wysokoregaowe (silosy paletowe obsugiwane ukadnicami regatowymi o duej wysokoci skadowania). Magazyny jednokondygnacyjne uniwersalne o wysokoci do 12,0 m s to budynki, w ktrych konstrukcja nona dachu wraz z elementami pokrycia dachowego oraz konstrukcja i elementy obudowy cian bocznych oparte s na supach wewntrznych budynku. Zastosowanie dwigarw o duych rozpitociach umoliwia wykonanie hali o duym rozstawie supw, dostosowanych do optymalnego ustawienia rzdw regaw oraz korytarzy midzyregaowych dla urzdze pitrzcych jednostki adunkowe w gniazdach regaw. Magazyny wysokoregaowe o wysokoci powyej 12,0 m budowane s jako budynki magazynowe specjalne, w ktrych supy pionowe regaw (stalowe lub elbetonowe) stanowi konstrukcj non dla elementw konstrukcji dachu oraz pokrycia dachu, a take elementw obudowy cian bocznych. Na supach nonych regaw oparte s take tory jezdne ukadnic regaowych, przy pomocy ktrych dokonuje si pitrzenia jednostek adunkowych w gniazdach regaowych. Ze wzgldu na znaczn wysoko budynkw magazynowych jednokondygnacyjnych strefy przyj i wyda w tych budynkach tworzone s w postaci czci niskiej budynku o wysokoci 4,6 m. Magazyny jednokondygnacyjne budowane s jako bezrampowe o poziomie nawierzchni na poziomie podogi skrzy adownych rodkw transportu zewntrznego. Rozadunek rodkw transportu zewntrznego dokonywany jest przez bramy magazynowe, ktre powinny by o konstrukcji segmentowej zwijanej w grnej czci bramy. Przy bramach magazynowych na zewntrznych cianach budynku instalowane s luzy uszczelniajce, wykonane z gumowych elementw elastycznych. Samochd ciarowy doprowadzony tylnym bokiem skrzyni adownej dokadnie w obrys bramy, dociska elementy gumowe luzy uszczelniajcej i zamyka obrys bramy magazynowej uszczelniajc j. W ten sposb przez otwarte bramy w czasie wykonywania czynnoci przeadunkowych nie przedostaje si niekontrolowane powietrze z zewntrz, a take osoby nie uprawnione do wstpu do magazynu.
15
Rys.1.1 Brama magazynowa segmentowa. 5) Piwnice i bunkry s to budowle zamknite specjalnie przeznaczone do skadowania materiaw niebezpiecznych lub wymagajcych odpowiednio niskiej temperatury i wysokiej wilgotnoci. Budowane s w dostosowaniu do warunkw terenowych oraz kadorazowo traktowane indywidualnie, ze wzgldu na brak rozwiza typowych. Ich wielko oraz rozmieszczenie zale od iloci oraz rodzaju skadowanych w nich wyrobw. 6) Zbiorniki zamknite s to budowle magazynowe zamknite specjalnie przeznaczone do skadowania gazw, cieczy oraz cia staych - od pylistych do kawakowych. Ze wzgldu na posta skadowanego w nich wyrobu s budowane jako bezcinieniowe i cinieniowe, natomiast za wzgldu na wymagane warunki przechowywania -jako nie ogrzewane i ogrzewane. 1.2.5 Instalacje w budowlach magazynowych6
W budynkach magazynowych wystpuj nastpujce instalacje: owietleniowe, klimatyzacyjne, wodno-kanalizacyjne, przeciwpoarowe. Warunki jakie powinno spenia owietlenie w budynkach magazynowych okrela norma PN-84/E-02033 Owietlenie wntrz wiatem elektrycznym"7. Natenie owietlenia w pomieszczeniach przyj i wyda powinno wynosi 200 lx liczone na powierzchni podogi.
Z. Dudziski, M. Kizyn, Poradnik magazyniera, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s.201209 7 PN-84/E-02033 Owietlenie wntrz wiatem elektrycznym.
16
W strefie skadowania korytarze midzyregaowe powinny by owietlone przy pomocy opraw owietleniowych zawieszonych w grnej czci strefy skadowania, emitujcych wiato rozproszone, nie powodujce powstania cieni, nie powodujce olnienia operatora kontrolujcego wzrokiem czynnoci wkadania i wyjmowania jednostek adunkowych z najwyszych gniazd regaowych. Natenie owietlenia w korytarzach midzyregaowych powinno wynosi 150200 lx liczone na poziomie podogi magazynu. 1) Instalacje klimatyzacyjne obejmuj urzdzenia do: ogrzewania, ochadzania i nawilania, nawiewania oraz usuwania z pomieszczenia powietrza. Urzdzenia do ogrzewania powietrza wystpuj w postaci urzdze CO, kurtyn powietrznych oraz nagrzewnic powietrznych. 2) Urzdzenia do ogrzewania powietrza stanowi podstawow grup urzdze klimatyzacyjnych, dziki ktrym bez wzgldu na por roku w przestrzeni magazynowej utrzymywana jest staa, odpowiednia temperatura. Do tej grupy nale: kurtyny powietrzne, nagrzewnice powietrzne. 3) Kurtyny powietrzne s montowane nad lub z boku bram magazynowych oraz nad drzwiami zewntrznymi magazynu i su do przeciwdziaania napywu z zewntrz powietrza o przypadkowej temperaturze i wilgotnoci. Budowane s one z wodnymi oraz parowymi wymiennikami ciepa, a take z elektrycznym podgrzewaniem powietrza, ktre po nagrzaniu jest kierowane gwatownym strumieniem w poprzek bramy lub drzwi zatrzymujc powietrze przedostajce si z zewntrz. W okresie zimowym kurtyny powietrzne podgrzewaj powietrze zasysane nad bramami lub drzwiami i przeciwdziaajc powstawaniu wilgoci w obszarze bram i drzwi wejciowych oraz wyrwnujc temperatur powietrza w tym obszarze. Natomiast latem kurtyny powietrzne dziaaj jako zimne", bez podgrzewania i powoduj ochron bram i drzwi zewntrznych przed napywem z zewntrz nagrzewanego powietrza o nieustalonej temperaturze. Kurtyny powietrzne produkowane s o rnych mocach grzewczych w dostosowaniu do wymiarw bram oraz drzwi. 4) Nagrzewnice powietrza budowane s jako urzdzenia o rnych mocach grzejnych z systemem nagrzewania powietrza palnikami gazowymi, olejowymi oraz grzakami elektrycznymi, a take z wymiennikami ciepa wodnymi oraz parowymi. Pod wzgldem
17
konstrukcyjnym wykonane s do montowania na cianach, podwieszania pod stropem, a take jako przenone, wyposaone w kka jezdne i uchwyty do przemieszczania. Nagrzewnice powietrza wykonane s take jako agregaty grzewczo-wentylacyjne z wbudowanym wentylatorem na powietrze obiegowe lub powietrze wiee dostarczane przez skrzynk czerpaln zamontowan w otworze ciennym lub dachowym. 5) Urzdzenia do ochadzania powietrza. Urzdzenia chodnicze budowane s z rnymi systemami chodzenia, a mianowicie: chodzone powietrzem, chodzone wod, chodzone za pomoc sprarki z czynnikiem chodniczym. Dziaaj one na zasadzie pobierania powietrza z pomieszczenia, schadzajc go oraz oddawania do pomieszczenia powietrza schodzonego do odpowiedniej temperatury. W wyniku procesu schadzania wytwarzane s skropliny, ktre naley odprowadza przewodem do miejsca zrzutu (sieci kanalizacyjnej lub specjalnego naczynia zbiorczego), a take wytwarzane jest ciepe powietrze, ktre przewodem naley usun z pomieszczenia na zewntrz. Pod wzgldem konstrukcyjnym urzdzenia chodnicze budowane s z moliwoci zainstalowania: na cianach, oknach, sufitach, przejezdne oraz jako urzdzenia stacjonarne (agregaty chodnicze). 6) Urzdzenia do osuszania powietrza s to urzdzenia przy pomocy ktrych dokonywane jest obnienie wilgotnoci powietrza w przestrzeni magazynowej. Budowane s jako urzdzenia stacjonarne, zasilane prdem elektrycznym. Posiadaj wbudowane wentylatory i przepustnice regulujce przepyw powietrza w urzdzeniu prze trzy filtry, na ktrych dokonywana jest kondensacja wilgoci. Urzdzenia te pracuj w zakresie wilgotnoci 40-100% przy temperaturach 5-32C. Wydajnoci urzdzenia przy maks. mocy pobieranej 4,6/13,7 W wynosi okoo 10001/24 h dla powietrza o parametrach 20C i wilgotnoci 60%. 7) Urzdzenia do nawiewania oraz usuwania powietrza urzdzenia wentylacyjne. Urzdzenia wentylacyjne w zalenoci od spenianych funkcji dzielimy na: ) wentylatory dachowe wycigowe, ) ) ) wentylatory kanaowe uniwersalne, wentylatory kanaowe w wykonaniu przeciwpoarowym oraz przeciwwybuchowym, osprzt pomocniczy do wentylatorw kanaowych.
18
8) Wentylatory dachowe wycigowe su do usuwania powietrza z przestrzeni magazynowej. Montowane s w dachu w tych obszarach magazynu, w ktrych gromadz si pyy, pary lub gazy ze skadowanych towarw. Jeeli stopie zanieczyszczenia powietrza pyami, parami lub gazami odpowiada normom najniszych dopuszczalnych ste ze wzgldw poarowych i wybuchowych wwczas stosowane s wentylatory dachowe w wersji normalnej typ WD. Natomiast w przypadku skadowania w magazynie gazw palnych oraz cieczy palnych, ktrych pary wytwarzaj w magazynie przestrze zagroon wybuchem, wwczas naley stosowa wentylatory dachowe wycigowe w wykonaniu przeciwwybuchowym WDEX. Przy wyborze wentylatora naley okreli: a) b) c) kategori zagroenia wybuchem (Z lub Z2), grup wybuchowoci (IIA, IIB, IIC), klas temperaturow (Tl, T2, T3, T4)
oraz sprawdzi czy dany typ wentylatora posiada Orzeczenie Atestacyjne dotyczce bezpieczestwa przeciwwybuchowego, ktrego numer powinien by uwidoczniony na metce wentylatora. 9) Wentylatory kanaowe uniwersalne su do przetaczania powietrza w instalacji kanaw wentylacyjnych. Wentylatory te budowane s jako wentylatory osiowe i promieniowe dla wsppracy z kanaami o przekroju koowym, kwadratowym i prostoktnym, o rnych wymiarach i mocach od 30-3750 W. 10) Wentylatory kanaowe w wykonaniu przeciwpoarowym i przeciwwybuchowym s to wentylatory przystosowane do pracy w pomieszczeniach o zagroeniu poarowym i w pomieszczeniach o zagroeniu wybuchowym. Wentylatory te musz posiada Orzeczenie Atestacyjne dotyczce bezpieczestwa przeciwpoarowego lub przeciwwybuchowego wraz z okreleniem waciwoci poarowych i wybuchowych pomieszcze, w ktrych mog by stosowane. 11) Osprzt do kanaw wentylacyjnych produkowany jest w postaci filtrw oraz tumikw, ktrych zadaniem jest zatrzymywanie zanieczyszcze mechanicznych (w postaci kurzu, pyu, cia staych), chemicznych (gazw, par, dymw), a take biologicznych (bakterii, grzybw, pleni itp.). Tumiki, ktrych konstrukcja pozwala na cznie z wentylatorem po stronie ssawnej lub tocznej bez powodowania strat cinienia, wywoaj efekt tumienia w pasmach czstotliwoci od 125 Hz do 8 kHz o wielkoci od 5 do 45 dB w zalenoci od typu i parametrw wentylatora.
19
12) Centrale klimatyzacyjne (uniwersalne agregaty klimatyzacyjne) s to wysoko sprawne urzdzenia wykonujce pen obrbk powietrza w jednej obudowie. Budowane s z przeznaczeniem do instalowania zewntrznego i wewntrznego do systemu sieci kanaw (przewodw), ktrymi obrobione powietrze doprowadzone jest od gry do tych obszarw przestrzeni magazynowej, w ktrych s przechowywane towary wymagajce zachowania odpowiednich warunkw mikroklimatu przestrzeni skadowej. Centrale klimatyzacyjne wraz z sieci kanaw rozprowadzajcych obrobione powietrze o odpowiednich parametrach stosowane s najczciej w magazynach, w ktrych skadowane towary charakteryzuj si jednakowymi lub zblionymi parametrami mikroklimatu w caej przestrzeni skadowej. 13) Instalacje wodno-kanalizacyjne w magazynie musz spenia wymagania wynikajce z zaspokojenia potrzeb na wod i odprowadzenie ciekw dla celw: a) b) c) d) higieniczno-sanitarnych, instalacji ppo., dodatkowych wymaga wynikajcych z przepisw dotyczcych przechowywania niebezpiecznych substancji chemicznych, dziaalnoci pomocniczej i gospodarczej. Wymagania w zakresie instalacji wodno-kanalizacyjnych dla pomieszcze higienicznosanitarnych w magazynie, do ktrych zalicza si: umywalnie, natryski, azienki, anie, sauny, ustpy, szatnie, przebieralnie, pomieszczenia higieny osobistej kobiet, czyszczenia oraz suszenia odziey i obuwia - zostay szczegowo ustalone w Rozporzdzeniu Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 14 grudnia 1994 r. w sprawie warunkw jakim powinny odpowiada budynki i ich usytuowanie. Warunki te dotycz nastpujcych elementw tych pomieszcze i ich wyposaenia: a) b) c) d) e) wielkoci powierzchni i wysokoci, wymiarw drzwi, okien, szerokoci przej, doj, materiaw wykoczeniowych tych pomieszcze, wyposaenia umywalki itp.), wentylacji tych pomieszcze. 14) Zapotrzebowanie na wod dla potrzeb instalacji ppo. w magazynie reguluje Rozporzdzenie Ministra Spraw Wewntrznych z dnia 22 stycznia 1993 r. w sprawie w urzdzenia i sprzt sanitarny (krany, natryski, pisuary,
20
szczegowych zasad przeciwpoarowego zaopatrzenia wodnego, ratownictwa technicznego, chemicznego i ekologicznego oraz warunkw, ktrym powinny odpowiada drogi poarowe (Dz.U. Nr 8, pz. 42), a take normy PN-71/B-02864 Przeciwpoarowe zaopatrzenie wodne. Zasady obliczania zapotrzebowania wody dla celw przeciwpoarowych do zewntrznego gaszenia poarw" oraz norma PN-71/B-02865 Przeciwpoarowe zaopatrzenie wodne. Instalacja wodocigowa wewntrzna przeciwpoarowa"8. Przepisy prawne dotyczce warunkw magazynowania niebezpiecznych substancji chemicznych (np. trucizn, materiaw wybuchowych, substancji rakotwrczych) ustalaj wymagania dotyczce dodatkowych pomieszcze higieniczno-sanitarnych przeznaczonych na: ) umywalnie wycznie dla osb stykajcych si z substancjami, ) pralnie odziey uywanej przez osoby stykajce si z substancjami. Pomieszczenia te musz by wydzielone z pomieszcze oglnych, a cieki w nich powstajce musz by neutralizowane. W pomieszczeniach magazynowych, w ktrych skadowane s niektre rodzaje niebezpiecznych substancji chemicznych powinny by zainstalowane dodatkowe punkty czerpalne wody dla zmywania podogi i urzdze magazynowych stykajcych si z tymi substancjami, a cieki z tych pomieszcze powinny by neutralizowane. 1.3 Wyposaenie magazynw 1.3.1 Charakterystyka i podzia wyposaenia magazynowego Wyposaenie magazynw stanowi rodki techniczne i organizacyjne, takie jak maszyny, urzdzenia, narzdzia, przyrzdy i instalacje, za pomoc ktrych s realizowane nastpujce funkcje magazynu: a) przepyw adunkw, organizacja tego przepywu oraz dokumentacja zwizana z przebiegiem technologicznego procesu magazynowego, b) utrzymywanie odpowiedniego mikroklimatu dla zapewnienia warunkw przechowywania zapasw magazynowych oraz warunkw pracy personelu magazynowego, c) zapewnienie bezpieczestwa i higieny pracy oraz bezpieczestwa poarowego w magazynie. Wyposaenie magazynw dzielimy na 2 podstawowe grupy: a) wyposaenie technologiczne, b) wyposaenie instalacyjno-budowlane.
8
Ibidem s. 209
21
Urzdzenia wyposaenia magazynowego musz spenia wymagania technologicznego procesu magazynowego, musz by dostosowane do waciwoci skadowanych zapasw, a take do warunkw funkcjonalno-budowlanych budynku magazynowego. 1.3.2 Wyposaenie technologiczne9 W skad wyposaenia technologicznego wchodz nastpujce rodzaje urzdze: a) urzdzenia do skadowania, b) magazynowe rodki transportowe, c) pomocnicze urzdzenia transportowe i magazynowe. 1) Urzdzenia do skadowania stanowi konstrukcje, na ktrych (lub w ktrych) s skadowane zapasy magazynowe. Podstawowe zadanie urzdze do skadowania polega na zabezpieczeniu skadowanych zapasw przed uszkodzeniami mechanicznymi, rozdzieleniu poszczeglnych asortymentw przez wydzielenie dla kadego odpowiedniej przestrzeni skadowej, zapewnieniu dostpu do kadego asortymentu oraz umoliwieniu mechanicznego pitrzenia przy skadowaniu. 2) Magazynowe rodki transportowe stanowi urzdzenia, za ktrych pomoc s dokonywane czynnoci przeadunkw rodkw transportu zewntrznego, przemieszczania wewntrz magazynu, pitrzenia w czasie skadowania oraz kompletacji przy wydawaniu z magazynu. 3) Pomocnicze urzdzenia transportowe i magazynowe to urzdzenia, za ktrych pomoc s dokonywane czynnoci: kontroli ilociowej i jakociowej towarw, pakowania, formowania, zabezpieczania jednostek adunkowych, znakowania adunkw i jednostek adunkowych. Do grupy tej zalicza si urzdzenia do automatycznej identyfikacji, cznoci i zarzdzania. 1.3.2.1 Urzdzenia do skadowania Urzdzenia do skadowania dobierane s pod ktem dostosowania do ksztatw, wymiarw i masy skadowanych wyrobw, sposobu wykonywania czynnoci skadowania, a take poziomu mechanizacji procesu magazynowego. Ze wzgldu na poziom mechanizacji czynnoci skadowania mog by realizowane rnymi systemami, a mianowicie: a)
9
systemem rcznym
Ibidem s. 211
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska b) systemem zmechanizowanym
22
Kady z tych systemw wymaga zastosowania rnych rodzajw i typw urzdze do skadowania. 1) Urzdzenia do skadowania w systemie rcznym Czynnoci skadowania wykonane s przez czowieka - swoj konstrukcj i wymiarami dostosowane s do moliwoci rcznego podnoszenia, wkadania, wyjmowania i przenoszenia adunkw. Z obowizujcych norm i przepisw wynika, e czowiek stojcy na pododze magazynu moe wykonywa rcznie czynnoci skadowania do wysokoci 2,0 m adunkw o masie do 20 kg. Przy wysokociach skadowania wikszych ni 2,0 m, musz by zastosowane urzdzenia pomocnicze w postaci podestw i drabin. W rcznym systemie prac magazynowych stosowane s nastpujce rodzaje urzdze do skadowania: a) b) c) d) podkady, regay, stojaki, wieszaki. a) Podkady s to urzdzenia do skadowania wyrobw nie uformowanych w paletowe jednostki adunkowe. Stosowanie podkadw wynika z koniecznoci oddzielenia wyrobw od bezporedniego styku z podog magazynu dla ich ochrony przed zawilgoceniem, zaburzeniem, przenikaniem bakterii, pleni, a take dla umoliwienia wentylacji wyrobw skadowanych w stosach. Podkady wykonane s jako aurowe lub szczelne, o wymiarach 800 x 1200 mm (zgodnie z systemem wymiarowym opakowa) i wysokoci min. 100 mm. b) Regay stanowi najbardziej uniwersaln grup urzdze do skadowania towarw sztukowych. Regay do obsugi rcznej tzw. niskie" - produkowane s jako regay uniwersalne i specjalne. Regay niskie" uniwersalne produkowane s w postaci segmentw przystosowanych do szeregowego montau dla otrzymania wymaganej dugoci rzdu. Segmenty o wysokoci i dugoci 2,0 m, skadaj si z elementw nonych (pionowych) wykonywanych z ksztatownikw zimnogitych, z blachy stalowej (o grub. 2-4 mm) w postaci ktownikw gsto perforowanych. Gboko segmentu jest w granicach 200-700 mm. Pki regaw wykonane s z wyprofilowanej blachy stalowej i mocowane s do elementw nonych za
23
pomoc rub lub szybko mocujcych zczy. Elementy pionowe oraz pki s wykoczone oraz zabezpieczone przez ocynkowanie lub malowanie. Regay niskie" uniwersalne produkowane s z przeznaczeniem do skadowania oraz do kompletacji. Regay te w zalenoci od sposobu zabudowy konstrukcji pek wykonane sw rnych odmianach, a mianowicie: regay otwarte, regay zabudowane, regay z przegrodami, regay z wysuwanymi szufladami, regay zamykane. Regay otwarte stanowi najbardziej popularn, najczciej stosowan odmian regaw do skadowania rnorodnych asortymentw. Regay zabudowane i z przegrodami stosowane s w przypadku koniecznoci rozdzielenia skadowanych asortymentw, natomiast z szufladami i zamykane - w przypadku koniecznoci zabezpieczenia skadowanych asortymentw przez ich zamknicie. Regay niskie" specjalne produkowane s w nastpujcych odmianach konstrukcyjnych jako: regay przesuwne, regay z podestem regaowym, regay przeznaczone do czynnoci kompletacyjnych. Regay przesuwne, s to segmenty regaw uniwersalnych ustawione na podstawie w postaci sztywnej ramy wyposaonej w kka jezdne toczce si po szynach umieszczonych na pododze magazynu. Przesuwanie poszczeglnych segmentw regaw dokonywane jest rcznie przez obracanie dwigniami umieszczonymi na czoowych bokach regaw. Regay z podestem regaowym stosowane s w magazynach o duej wysokoci przestrzeni skadowania, w ktrej dokonywane jest skadowanie rczne w regaach niskich. W takim przypadku ponad regaami niskimi o wysokoci 2,0 m jest pomost, na ktrym ustawiony jest nastpny poziom regaw niskich. Podawanie i zdejmowanie wyrobw skadowanych w regaach na podecie dokonywane jest za pomoc wzka widowego podnonikowego lub za pomoc niewielkiego dwigu towarowego w postaci obudowanej ruchomej platformy podnoszonej elektrycznie. Zastosowanie regaw z podestem pozwala na ustawienie na tej powierzchni skadowej dwukrotnie wikszej iloci regaw uniwersalnych. Regay przeznaczone dla czynnoci kompletacyjnych budowane s w dwch podstawowych odmianach, a mianowicie: regay z pochyymi pkami, w ktrych wyroby drobne znajdujce si w opakowaniu lub pojemnikach ustawione s na pochyych pkach. Po oprnieniu ostatniego pojemnika zostaje on wyjty z pki regau, a na jego miejsce zsuwa si nastpny pojemnik z tym samym asortymentem,
24
regay przepywowe stanowi odmian regaw z pochyymi pkami, w ktrych zamiast pek zamontowano przenoniki wakowe lub krkowe, po ktrych opakowania zsuwaj si swobodniej co pozwala na budowanie regaw o wikszej gbokoci i ustawienie w jednym rzdzie wikszej iloci pojemnikw tego samego asortymentu. c) Stojaki s to urzdzenia do konstrukcji podporowej ramowej lub wspornikowej,
przeznaczone do skadowania wyrobw w postaci duyc (w wizkach lub pojedynczo) oraz wyrobw w postaci arkuszy (w pakietach lub pojedynczo). Stojaki dla wyrobw duycowych, takich jak: prty, rury, ksztatowniki, listwy itp., skadowanych w wizkach lub pojedynczo, produkowane s jako: supkowe, stosowane w przypadku poziomego skadowania wyrobw duycowych, stojaki wspornikowe (jedno- i dwustronne), lub stojaki klatkowe stosowane do poziomego skadowania wikszej liczby asortymentw o mniejszych zapasach magazynowych. Stojaki do wyrobw w arkuszach, takich jak: blachy, pyty padzierzowe, spilnione, szko w taflach, ryzy papieru w duych formatach itp. Wykonane s jako stojaki stokowe ramowe (jedno- i dwustronne), stojaki szczelinowe stosowane do pionowego skadowania wyrobw arkuszowych oraz stojaki wspornikowe rwnolege (jedno- i dwustronne), stosowane do poziomego skadowania wyrobw arkuszowych. d) Wieszaki magazynowe s to urzdzenia o konstrukcji wspornikowej lub ramowej przeznaczone dla skadowania wyrobw w pozycji wiszcej. Wieszaki magazynowe produkowane s w dwch podstawowych odmianach, a mianowicie: wieszaki uniwersalne o konstrukcji wspornikowej (jedno- lub dwustronne), przeznaczone s do skadowania rnych wyrobw w postaci: zwojw (paski klinowe, liny, sznury, paski skrzane itp.) oraz krgw (opony, wizki przewodw elektrycznych, wizki rur gumowych, z tworzyw sztucznych itp.), wieszaki specjalne przystosowane s do skadowania okrelonej grupy np. wieszaki do skadowania odziey w pozycji wiszcej. 2) Urzdzenia do skadowania w systemie zmechanizowanym. W zmechanizowanym systemie prac magazynowych opartym na zastosowaniu jednostek adunkowych oraz mechanicznych urzdze do ich przemieszczania i pitrzeniaurzdzenia do skadowania musz by dostosowane pod wzgldem konstrukcji do wymiarw skadowanych jednostek adunkowych, ich masy, oraz umoliwia ich obsug urzdzeniami
25
mechanicznymi. Urzdzenia do skadowania w systemie zmechanizowanym budowane s o znacznych wysokociach, umoliwiajcych maksymalne wykorzystanie wysokoci pomieszczenia magazynowego, co przy znacznym obcieniu jednostkami adunkowymi wymaga ich dokadnego - poziomowego ustawienia i skutecznego mocowania do podogi magazynu. Podstawowe rodzaje urzdze do skadowania w systemie zmechanizowanym to: regay paletowe uniwersalne, przejezdne, przepywowe, przesuwne, stojaki. a) Regay paletowe uniwersalne dziki nowoczesnej konstrukcji rozbieralnej opartej na zastosowaniu lekkich, wytrzymaych elementw zimnogitych gsto perforowanych, zcz szybko-montujcych oraz elementw, z ktrych montuje si lub przezbraja gotowe segmenty pozwala na dobr odpowiedniego typu regau dostosowanego do parametrw przestrzeni magazynowej oraz skadowanych adunkw. Gniazda paletowe tych regaw budowane s o pojemnoci 1,2 lub 3 jednostki adunkowe, dziki czemu w jednym gniedzie mog by skadowane asortymenty o rnych wielkociach zapasu magazynowego. Nono gniazd od 300 do 3000 kg umoliwia skadowanie lekkich, rednich oraz cikich jednostek adunkowych. Regay te produkowane s o rnych wysokociach maksymalnie do 10,0 m - co jest wystarczajce dla magazynw obsugiwanych wzkami widowymi podnonikowymi. Wobec duej rnorodnoci typw rozwiza konstrukcyjnych oraz parametrw produkowanych regaw, naley dokona szczegowej analizy parametrw przestrzeni magazynowej oraz struktury skadowanych zapasw, aby dokona waciwego doboru regaw. Prawidowy dobr regaw przeznaczonych do zainstalowania w przestrzeni magazynowej ma na celu zapewnienie odpowiedniej iloci gniazd i segmentw, aby pomieci zapasy przewidziane do skadowania w programie magazynowym, w zakresie iloci zapasw wszystkich asortymentw przy zaoeniu, e wymiary i nonoci gniazd regaowych bd odpowiaday wymiarom i masom skadowanych adunkw. b) Regay przejezdne stanowi odmian konstrukcyjn regaw paletowych, w ktrych belki none gniazd regaowych zostay zastpione wspornikami, na ktrych spoczywaj skadowane adunki, a wzek podnonikowy widowy wjeda w gb regau dokonujc czynnoci zaadunkowe i rozadunkowe. Regay przejezdne tworz bloki zoone z dowolnej liczby ustawionych obok siebie rzdw o dowolnej dugoci, dziki czemu mog by ustawione w dostosowaniu do ksztatu i wymiarw przestrzeni magazynowej. Regay przejezdne stosowane s w dwch odmianach technologicznych: nieprzelotowe oraz przelotowe. W regaach nieprzelotowych (ustawionych przy cianie lub przegrodzie magazynowej) zaadunek i
26
rozadunek regau prowadzony jest z jednej strony wg zasady pierwsze weszo - ostatnie wyszo". W regaach przelotowych zaadunek regau prowadzony jest z jednej strony, natomiast rozadunek z drugiej strony, przy zachowaniu zasady pierwsze weszo pierwsze wyszo". Regay przejezdne stosowane s w magazynach, gdzie skadowane s jednostki adunkowe nie przystosowane do pitrzenia, w ktrych struktura asortymentowa charakteryzuje si ma iloci asortymentw przy duej liczbie jednostek adunkowych w poszczeglnych asortymentach. Podstawow zasad stosowania regaw przejezdnych jest to, aby w jednym rzdzie na caej dugoci skadowany by jeden asortyment. Ze wzgldw technologicznych bardziej elastycznym rozwizaniem w zakresie sposobu zapeniania i oprniania regau, a take stopnia wykorzystania jego pojemnoci, jest rega nieprzelotowy, w ktrym zaadunek i rozadunek prowadzony jest z jednej strony. Wynika to z tego, e w regale przelotowym zaadowany na caej dugoci rzd regatowy w czasie dostawy do magazynu, podczas sukcesywnego wydawania prowadzonego od strony wyda oprnia si, a wolne miejsca po wydanych jednostkach adunkowych nie mog by wykorzystane dla nastpnych dostaw do momentu cakowitego oprnienia rzdu. W zwizku z tym dugo rzdu regaw przelotowych naley ustawi w taki sposb, aby ilo jednostek adunkowych kadego asortymentu pozwolia na zapenienie min. 2 rzdw, co umoliwi bardziej elastyczne gospodarowanie pojemnoci skadow rzdw regaw. Pod wzgldem ekonomicznym stosowane s regay przejezdne ju od dugoci 4,5 m (co odpowiada 5 paletowym jednostkom adunkowym). Skadowanie w regaach przejezdnych stosowane jest w magazynach specjalnych, takich jak: chodnie skadowe, zamraalnie owocw, dojrzewalnie owocw, komory suszenia, starzenia, nawilgacania. W magazynach tych skadowane towary maj, wymuszony procesem technologicznym, okres pobytu w okrelonych warunkach kryptoklimatu, po czym caa partia towaru zostaje wyadowana dla przygotowania miejsca na nastpn parti. c) Regay przepywowe s to urzdzenia do skadowania dynamicznego, ktre polega na staczaniu si adunku umieszczonego na przenoniku wakowym lub rolkowym ustanowionym pod niewielkim ktem (2-4%) wewntrz regau.
27
Przenonik wakowy lub krkowy wstawiony jako cz nona gniazda na caej gbokoci bloku regaowego stanowi tras non (tunel) dla adunkw przemieszczanych wewntrz regau. Trasa nona wyposaona jest w waki hamujce (rozmieszczone co 1-2 m, ktre ograniczaj prdko przemieszczania adunkw) oraz urzdzenie oporowo-rozdzielcze znajdujce si na kocowej krawdzi regau. Urzdzenie oporowo-rozdzielcze zatrzymuje ostatni adunek na krawdzi regau, natomiast przedostatni w odlegoci 200-300 mm od ostatniego, aby przy wyjmowaniu adunku z regau nie nastpowao obcieranie i kaleczenie adunkw. Regay przepywowe pod wzgldem sposobu przemieszczania adunku budowane s w dwch wersjach jako: nie napdzane (z przemieszczaniem grawitacyjnym), napdzane (z przemieszczeniem wymuszonym wakami napdzanym silnikiem elektrycznym). Regay przepywowe pod wzgldem sposobu obsugi budowane s w dwch odmianach jako: przelotowe w ktrych zaadunek i rozadunek nastpuje po przeciwnych stronach regau, nieprzelotowe w ktrych zaadunek i rozadunek dokonywany jest po tej samej stronie regau. Wystpuj jeszcze regay: przepywowe napdzane, przepywowe grawitacyjne, przesuwne. 1.3.2.1.1 Magazynowe rodki transportowe.
Magazynowe rodki transportowe s to urzdzenia, przy pomocy ktrych dokonywane jest przemieszczanie adunkw w ramach realizacji technologicznego procesu magazynowanego poczynajc od rozadunku rodkw transportu zewntrznego, przemieszczania wewntrz magazynu, pitrzenia w czasie skadowania, kompletowania w czasie wydawania oraz zaadunku rodkw transportowych przy wysyce do odbiorcy. Ze wzgldu na rodzaj napdu magazynowe rodki transportowe dzielimy na: magazynowe rodki transportowe nie napdzane (rczne), magazynowe rodki transportowe napdzane.
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska 1) Magazynowe rodki transportowe nie napdzane (rczne). Do tej grupy rodkw transportowych zaliczamy nastpujce rodzaje urzdze: a) b) c) wzki platformowe, wzki unoszce widowe, wzki podnonikowe widowe.
28
Ad a) Wzki platformowe stanowi najbardziej uniwersalne urzdzenia transportowe do rcznego przemieszczania adunkw sztukowych. Budowane s o rnych wymiarach platform, rnym udwigu oraz o rnej konstrukcji jako: platformowe proste, platformowe obudowane, platformowe wielopoziomowe. Ad b) Wzki unoszce widowe stanowi najbardziej uniwersalne urzdzenia transportowe do rcznego unoszenia i przemieszczania jednostek adunkowych przy ich rozadunku ze rodku transportu zewntrznego oraz przewozu wewntrz magazynu. Nonoci wzkw unoszcych dostosowane s do masy jednostek adunkowych znormalizowanych (600; 1200; 2500 kg). Stosowane s rwnie wzki unoszce wyposaone w wagi automatyczne z ekranami do odczytu wyniku pomiaru lub w drukarki wykonujce na tamie papierowej zapis wyniku pomiaru, dat, kod towaru itp. Ad c) Wzki podnonikowe widowe rczne stosowane s w magazynach, w ktrych towary skadowane s w jednostkach adunkowych przy niewielkiej przepustowoci magazynu czyli niewielkiej liczbie przyjmowanych do skadowania i wydawanych jednostek adunkowych. Wzki te budowane s z rcznym napdem dwigniowym mechanizmu podnoszenia oraz z napdem za pomoc silnika elektrycznego zasilajcego z sieci przewodem elektrycznym lub z akumulatorowym napdem silnika podnoszenia. 2) Magazynowe rodki transportowe napdzane. Do tej grupy rodkw transportowych zaliczamy nastpujce rodzaje urzdze: a) b) c) d) e) cigniki z przyczepami, wzki platformowe, wzki widowe unoszce akumulatorowe, wzki widowe podnonikowe uniwersalne, wzki widowe podnonikowe specjalne,
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska f) g) h) ukadnice regatowe, suwnice magazynowe pomostowe, przenoniki magazynowe.
29
Ad a) Cigniki z przyczepami s to urzdzenia transportowe stosowane do przemieszczania wyrobw wewntrz magazynu na due odlegoci przy duej iloci przemieszczanych adunkw. Cigniki budowane s z napdem akumulatorowym do pracy w magazynach zamknitych lub z napdem spalinowym do pracy w wiatach lub na skadowiskach otwartych. Ad b) Wzki platformowe stanowi bardzo popularne, czsto stosowane w magazynach urzdzenie transportowe do przewozu adunkw i jednostek adunkowych na due odlegoci. Wykonywane s bez burt lub z burtami na skrzyni adownej. Wzki platformowe z napdem akumulatorowym stosowane s w pomieszczeniach zamknitych, natomiast do pracy na przestrzeniach otwartych wzki platformowe wyposaone s w silniki spalinowe oraz kabiny zamykane dla operatora. Ad c) Wzki widowe unoszce akumulatorowe stosowane s na frontach przeadunkowych do rozadunku jednostek adunkowych ze rodkw transportu zewntrznego. Budowane s jako prowadzone z dwigni, przy pomocy ktrej operator steruje wzkiem idc za nim lub jako kierowane z fotelem operatora na wzku. Ad d) Wzki widowe podnonikowe uniwersalne stanowi najczciej stosowane urzdzenia do pitrzenia jednostek adunkowych przy ich skadowaniu. Ze wzgldu na napd budowane s z napdem akumulatorowym, napdzane silnikami wysokoprnymi, oraz silnikami na gaz. Ze wzgldu na sposb kierowania budowane s jako prowadzone z dwigni sterujc oraz kierowane z fotelem dla kierowcy. Pod wzgldem rozwiza konstrukcyjnych wzki widowe podnonikowe budowane s: z masztem wewntrznym staym, z masztem wewntrznym wysuwnym, z masztem czoowym. Najbardziej uniwersalnym typem wzkw widowych podnonikowych s wzki podnonikowe czoowe. Wzki te wyposaone s w maszty teleskopowe zamocowane w czci czoowej wzka. Do masztu teleskopowego zamocowana jest pyta czoowa wide, ktra jest przystosowana do zakadania wide uniwersalnych, a take innych typw osprztu pomocniczego do chwytania, unoszenia, obracania adunkw o rnorodnych ksztatach.
30
Wzki widowe podnonikowe budowane s z otwartym stanowiskiem dla operatora, wyposaonym w krat ochronn grn lub z kabin zamykan, ocieplan, ogrzewan hermetyczn (dla gazw i pyw) oraz z izolacj dwikochonn. Wzki widowe podnonikowe klasy Ex budowane s w dostosowaniu do pracy w pomieszczeniach zagroonych wybuchem. Ad e) Wzki widowe podnonikowe specjalne budowane s jako wzki: przystosowane do obsugi okrelonych rodzajw adunkw, to jest wzki boczne do obsugi adunkw duycowych, oraz podsibierne do obsugi kontenerw wielkich, terenowe do pracy w warunkach nieutwardzonych nawierzchni (place budowy, gospodarstwa robi itp.), przeznaczone do pracy w wskich korytarzach midzyregaowych (wzki z teleskopowym mechanizmem widowym oraz wzki z obrotowo-przesuwnym mechanizmem wide). Ad f) Ukadnice regaowe s to urzdzenia stosowane do pitrzenia jednostek adunkowych w gniazdach regaowych oraz do wykonania czynnoci kompletacyjnych. Stosowane s do pitrzenia jednostek adunkowych w regaach o wysokoci powyej 8,0 m. Budowane s w trzech podstawowych odmianach dostosowanych do wymaga technologicznego procesu magazynowego, a mianowicie: ukadnice kompletacyjne, ukadnice do pitrzenia jednostek adunkowych, ukiadnice wielofunkcyjne, do kompletacji oraz pitrzenia jednostek adunkowych. Pod wzgldem konstrukcyjnym ukadnice budowane s jako jednokolumnowe (do wysokoci - 16,0 m) oraz dwukolumnowe (pow. 16,0 m). Maksymalna wysoko ukadnicy dwukolumnowej pracujcej w magazynie wysoko regaowym wynosi 54,0 m. Pod wzgldem sterowania ukadnice budowane s w dostosowaniu do sterowania rcznego (z kabin operatora) oraz w dostosowaniu do sterowania automatycznego. Ad g) Suwnice magazynowe pomostowe s to urzdzenia pracujce w magazynach projektowanych i wybudowanych w dostosowaniu do warunkw pracy tych urzdze. Suwnice te w zalenoci od przyjtego sposobu skadowania oraz rodzaju skadowanych adunkw budowane s jako: suwnice pomostowe ze zbloczem hakowym, suwnice pomostowe kolumnowe widowe.
31
Suwnice pomostowe ze zbloczem hakowym stosowane s najczciej do przeadunkw, przemieszczenia i pitrzenia (w obszarze pracy suwnicy) adunkw duycowych, pakietw, duych i cikich adunkw i konstrukcji, mocowanych za pomoc zawiesi acuchowych i linowych zakoczonych hakami. Suwnice pomosty kolumnowe widowe s urzdzeniami bardziej uniwersalnymi, stosowanymi do przemieszczania i pitrzenia rnych rodzajw jednostek adunkowych (podobnie jak wzki widowe podnonikowe). Ad h) Przenoniki magazynowe s to rodki transportowe o ograniczonym zasigu, pracujce ruchem cigym, przerywanym lub cyklicznym. Przenoniki ze wzgldu na element nony dzielimy na: cignowe (tamowe, czonowe, kubekowe, podwieszone), bezcignowe (grawitacyjne, wstrzsowe, rubowe, wakowe), z elementem nonym (hydrauliczne, pneumatyczne). Do przemieszczania adunkw i jednostek adunkowych w magazynie stosowane s przenoniki: wakowe, rolkowe, acuchowe, tamowe, podwieszone i podogowe. Pod wzgldem rodzaju napdu przenoniki budowane s jako grawitacyjne (beznapdowe) oraz napdzane (za pomoc silnikw elektrycznych). Przenoniki wakowe, rolkowe, tamowe, stosowane s w magazynie do: przemieszczania adunkw w strefie przyj (do przepakowywania, segregowania, kontrolowania wymiarw i masy), do przemieszczania adunkw pomidzy stref przyj a stref obsugi cz regaowych (kierowanie adunkw do odpowiednich korytarzy midzyregaowych), pomidzy stref obsugi cz regaowych i stref wyda (kierowanie adunkw do wykonywania czynnoci kompletacji) oraz w strefie wyda (kompletowanie wysyki, przepakowywanie, kontrolowanie przed wydaniem do odbiorcy). rodki transportowe napdzane stosowane w magazynach musz posiada certyfikaty na znak bezpieczestwa oraz by oznaczone tym znakiem. Odpowiedzialnym za certyfikacj magazynowych rodkw transportowych oraz za ich oznaczanie tym znakiem jest producent lub dystrybutor urzdze.
32
II. ZARZDZANIE MAGAZYNEM

2.1 Organizacja gospodarki magazynowej.
Organizacja gospodarki magazynowej to caoksztat sposobw postpowania i przedsiwzi podejmowanych, stosowanych i wspdziaajcych ze sob przy zarzdzaniu magazynami oraz dobr struktur organizacyjnych, majcych na celu optymalna koordynacj wszystkich funkcji magazynu dla osignicia najwikszego efektu przy najmniejszych nakadach pracy ywej i uprzedmiotowionej10. 2.1.1 Istota organizacji gospodarki magazynowej Organizacja gospodarki magazynowej powinna by uregulowana wewntrznymi aktami normatywnymi przedsibiorstwa w postaci zarzdze dyrekcji, instrukcji, regulaminw itp. Caoksztat tych aktw normatywnych jest okrelany jako formalnoprawne podstawy organizacji gospodarki magazynowej lub organizacja w ujciu statycznym, w odrnieniu od organizacji w ujciu dynamicznym, obejmujce rzeczywisty przebieg logistycznego procesu magazynowego. Na a) b) c) d) e) caoksztat organizacji pracy i zarzdzania gospodark magazynow w przedsibiorstwie skadaj si nastpujce grupy zagadnie: struktura organizacyjna gospodarki magazynowej, zatrudnienie pracownikw magazynowych i ich zakresy czynnoci, dokumentacja obrotu magazynowego i ewidencja zapasw, odpowiedzialno personelu magazynowego, kontrola gospodarki magazynowej, w tym inwentaryzacja zapasw. Do prawidowego zorganizowania gospodarki magazynowej jest zobowizane kierownictwo przedsibiorstwa, ktre przede wszystkim powinno ustali waciw organizacj statyczn, zapewni rodki dziaania, kontrol i nadzr nad prac magazynw. Dziaalno w zakresie statystycznej organizacji gospodarki magazynowej polega midzy innymi na opracowaniu regulaminw i zarzdze wewntrznych, okrelajcych zakres dziaania poszczeglnych magazynw, czynnoci i odpowiedzialnoci zatrudnionych w nim osb, system obiegu dokumentw, warunki przechowywania zapasw, normy ubytkw naturalnych itp.
10
Z Dudziski, M. Kizyn, Vademecum gospodarki magazynowej, Orodek doradztwa i doskonalenia kadr sp. z .o.o., Gdaska 2002, s 327
33
W kadym prawidowo zorganizowanym przedsibiorstwie podstawowe dokumenty dotyczce organizacji powinny by zebrane w tzw. ksidze sub. Zamieszcza si w niej akty normatywne, statut, regulamin, taryfikatory oraz opis struktury organizacyjnej, w ktrym sprecyzowane s zdania i obowizki poszczeglnych komrek. Jednym z dokumentw, wchodzcych w skad ksigi sub, jest instrukcja magazynowa i regulamin pracy magazynu. Dokumenty te uatwiaj kierownictwu zarzdzanie magazynami, pozwalaj na rwnomierne rozoenie pracy, zapewniaj jej cigo, a take umoliwiaj kademu pracownikowi zapoznanie si z zagadnieniami dotyczcymi caego przedsibiorstwa, normuj przebiegi podstawowych czynnoci, a w konsekwencji przyczyniaj si do obnienia kosztw dziaalnoci przedsibiorstwa. W celu zapewnienia sprawnego zarzdzania magazynami niezbdne jest opracowanie i wdroenie regulaminu pracy magazynu oraz instrukcji szczegowych dotyczcych bezpieczestwa przeciwpoarowego oraz bezpieczestwa i higieny pracy. Regulamin pracy magazynu powinien zawiera nastpujce dane11: a) b) c) d) e) f) g) h) nazw przedsibiorstwa i adres, podlego organizacyjn magazynu oraz jego podstawowe zadania, wewntrzn struktur organizacyjn magazynu, zakres czynnoci i odpowiedzialnoci personelu magazynowego, godziny pracy magazynu, podstawowe zasady dokumentowania operacji magazynowych, postanowienia dotyczce pracy w magazynie kobiet i modocianych, okrelenie zasad i trybu postpowania w zakresie zapewnienia bezpieczestwa przeciwpoarowego oraz zabezpiecze rnego rodzaju (energetycznych, wodnokanalizacyjnych itp.), i) sposb zabezpieczenia magazynu przed kradzie, i innymi naduycia mi oraz wskazanie komrek organizacyjnych odpowiedzialnych za te sprawy. Przyjcie przez magazyniera Regulaminu Pracy powinno by potwierdzone pisemnym owiadczeniem. Organizacja gospodarki magazynowej w przedsibiorstwie okrelona jest zazwyczaj instrukcj magazynow, zatwierdzon wewntrznym zarzdzeniem kierownika jednostki.
11
Ibidem, s. 330
34
Instrukcja magazynowa powinna by opracowana dla istniejcego lub projektowanego ukadu magazynw w przedsibiorstwie. Midzy innymi powinna ona okrela: struktur magazynw, rodzaje pomieszcze magazynowych wystpujcych w przedsibiorstwie, rozmieszczenie tych pomieszcze na terenie przedsibiorstwa, ustala co powinno by w nich przechowywane, podawa zakresy czynnoci i odpowiedzialnoci personelu magazynowego, zasady obiegu dokumentacji, sposoby skadowania zapasw, wykaz urzdze do skadowania, rodkw transportowych i innych urzdze pomocniczych, system przyjcia wydania z magazynu zapasw, sposb zabezpieczenia przed kradzie i przed poarami, przepisy o systemie przepustkowym oraz zasady przeprowadzania inwentaryzacji i kontroli gospodarki magazynowej. Istotn czci skadow instrukcji magazynowej powinny by zaczniki, z ktrych najwaniejszymi s12: a) b) c) dokumentacja magazynowa oraz schematy jej obiegu, przykadowe schematy zagospodarowania przestrzeni magazynowej, wykazy norm i przepisw dotyczcych gospodarki magazynowej (np. dotyczcych: warunkw przechowywania podstawowych grup wyrobw i BHP, wycigi z dekretu o przewozie przesyki i osb kolejami wraz z przepisami wykonawczymi dotyczcymi m.in. postpowania reklamacyjnego, a poza tym wybrane PN i BN), d) e) f) g) h) wykazy norm ubytkw naturalnych w magazynowaniu i transporcie podstawowych grup wyrobw, ciary waciwe i objtociowe niektrych wyrobw, tabele objtociowe tarcicy, tabele przeliczeniowe cali angielskich na milimetry, tabele oblicze wzgldnej wilgotnoci powietrza w magazynie. W aktach przedsibiorstwa powinien si znajdowa jeden egzemplarz instrukcji magazynowej pokwitowany przez pracownikw magazynowych. Stanowi to potwierdzenie przyjcia do wiadomoci postanowie zawartych w instrukcji. 2.1.2 Struktura organizacji gospodarki magazynowej. Struktura organizacji gospodarki magazynowej jest podstaw, na ktrej opiera si system zarzdzania. Tworzy si j w taki sposb, aby uatwi sprawne zarzdzanie caoci gospodarki magazynowej.
12
Stanowi
ona
istotny
warunek
sprawnego
funkcjonowania
systemu
Ibidem, s. 333
35
logistycznego przedsibiorstwa i dlatego powinna by cile zwizana z tym systemem. Do gwnych czynnikw wpywajcych na struktur organizacji gospodarki magazynowej naley zaliczy: kwalifikacje personelu, stosunki midzyludzkie wynikajce z oglnej organizacji przedsibiorstwa, powizania koordynacyjne z innymi komrkami przedsibiorstwa oraz osobowo kierownika13. 1) Typowe przykady struktur organizacyjnych Struktura organizacyjna gospodarki magazynowej moe by w poszczeglnych przedsibiorstwach, zwaszcza produkcyjnych, rozwizywana rnie. Do najbardziej typowych schematw organizacyjnych w przedsibiorstwach produkcyjnych nale takie, w ktrych prac magazynw materiaowych nadzoruj bezporednio dziay zaopatrzenia lub gospodarki materiaowej, a prac magazynw wyrobw gotowych - dziay zbytu lub sprzeday albo handlowe, przy biecym wspdziaaniu z komrk logistyki. Suba magazynowa w przedsibiorstwach produkcyjnych powinna by w zasadzie podporzdkowana za porednictwem komrki logistyki - zastpcy dyrektora do spraw handlowych lub ekonomicznych. W przedsibiorstwach redniej wielkoci, w ktrych nie istnieje stanowisko zastpcy dyrektora do spraw handlowych lub ekonomicznych, nadzr nad prac magazynw materiaowych powinien sprawowa zastpca dyrektora do spraw technicznych za porednictwem dziau zaopatrzenia lub komrki logistyki. Rnie jest take rozwizywana wewntrzna organizacja magazynw materiaowych, co naley przede wszystkim od wielkoci przedsibiorstwa. W duych przedsibiorstwach produkcyjnych, posiadajcych kilkanacie magazynw branowych, organizowany jest zesp magazynw w formie osobnej sekcji, dziaajcej najczciej w formach dziau gospodarki materiaowej, na czele ktrego stoi kierownik. Zesp magazynw nadzoruje prac wszystkich magazynw w przedsibiorstwie, kontroluje prawidowe rozmieszczenie i zabezpieczenie przechowywanych materiaw, kontroluje i ewidencjonuje zapasy materiaowe oraz opracowuje analizy na uytek kierownictwa przedsibiorstwa. W mniejszych przedsibiorstwach produkcyjnych, posiadajcych jeden lub kilka magazynw, nie tworzy si zespou magazynw, a wymienione funkcje wykonuje kierownik magazynu, ktry organizacyjnie wchodzi w skad komrki zaopatrzenia lub gospodarki materiaowej. Struktura organizacyjna gospodarki magazynowej powinna wynika z konkretnych zada i warunkw dziaania przedsibiorstwa, bdcego wacicielem ma13
Ibidem, s. 334
36
gazynw. Std te istniej rne struktury organizacyjne w magazynach przedsibiorstw handlowych, spedycyjnych i przemysowych. Szczeglnie istotne rnice istniej pomidzy organizacj magazynw w przedsibiorstwach produkcyjnych jedno- i wielozakadowych. Skomplikowana jest zwaszcza organizacja w przedsibiorstwach produkcyjnych wielozakadowych, gdy poszczeglne zakady i magazyny zlokalizowane s z dala od siedziby zarzdu przedsibiorstwa. W tych warunkach znaczna cz funkcji zwizanych z zarzdzaniem magazynami musi by powierzona kierownictwu poszczeglnych zakadw, zamiast odpowiedzialnym branowo pracownikom zarzdu przedsibiorstwa. W zwizku z tym, bezporednim przeoonym magazyniera powinien by kierownik zakadu, co jednak nie zwalnia magazyniera od cisej wsppracy z komrk w zarzdzie przedsibiorstwa odpowiedzialn za gospodark magazynow. System organizacji gospodarki magazynowej w przedsibiorstwie wielozakadowym powinien by opracowany w ramach kompleksowego projektu organizacyjnego przedsibiorstwa, ze szczeglnym uwzgldnieniem podziau zada i kompetencji odpowiednich komrek organizacyjnych pomidzy zarzdem przedsibiorstwa a kierownikami poszczeglnych zakadw. Elementy te powinny by uwzgldnione midzy innymi w instrukcji magazynowej. Najczciej spotykan form organizacyjn magazynw materiaowych s magazyny wielobranowe tworzone w maych i rednich przedsibiorstwach produkcyjnych. Obok nich, w poszczeglnych przedsibiorstwach, tworzy si rwnie magazyny jednobranowe, ktrych okrelenie i zakres zale do rodzaju i iloci materiaw podstawowych zuywanych do produkcji (np. magazyny artykuw chemicznych, materiaw budowlanych, drewna, stali). Magazyny te mog zaopatrywa w materiay wszystkie dziay produkcji przedsibiorstwa i wwczas nazywane s centralnymi lub te mog obsugiwa tylko jeden lub kilka wydziaw produkcyjnych i wwczas nazywane s magazynami wydziaowymi. Taki ukad organizacyjny magazynw produkcyjnych wynika czsto z warunkw lokalizacyjnych i z potrzeb skrcenia przewozw materiaw midzy magazynem a wydziaami produkcyjnymi. Poza magazynami branowymi, ktre podlegaj subom zaopatrzenia w przedsibiorstwach produkcyjnych organizowane s rwnie magazyny wydziaowe podrczne i midzyoperacyjne oraz wypoyczalnie narzdzi, podlegajce wydziaom produkcyjnym lub wydziaom obsugi ruchu (wypoyczalnie narzdzi). S one przeznaczone do krtkotrwaego skadowania niewielkich zapasw materiaw podstawowych, pomocniczych i narzdzi pracy dla zapewnienia sprawnego zaopatrywania wydziaw produkcyjnych. Ten system jest gwnie stosowany
37
w przedsibiorstwach, w ktrych magazyny zaopatrzenia pracuj na jedn zmian, a produkcja prowadzona jest na dwie lub trzy zmiany. Magazyny midzyoperacyjne, podlegajce odpowiednim wydziaom produkcyjnym, wystpuj rwnie w przedsibiorstwach przemysu maszynowego i elektrotechnicznego o produkcji seryjnej. Ich zadaniem jest przechowywanie elementw i podzespow wykonanych w dawnym wydziale produkcyjnym i przeznaczonych do dalszego przerobu w innym wydziale, a tym samym wyrwnanie waha w produkcji montaowej poszczeglnych wydziaw. a) Struktura organizacyjna magazynw wyrobw gotowych nie wykazuje w poszczeglnych przedsibiorstwach wikszych rnic. Prac tych magazynw nadzoruj dziay sprzeday lub marketingu. Magazyny te zajmuj si przyjmowaniem i wydawaniem wyrobw gotowych. S to najczciej magazyny jednobranowe, co wynika z rodzaju produkcji przedsibiorstwa, koncentrujcej si na wytwarzaniu wyrobw jednej brany. Struktura organizacyjna magazynw jednostek obrotu towarowego zaley od szczebla, na jakim magazyn jest utworzony, tzn. od tego czy s to magazyny hurtu, detalu czy skupu. Magazyny hurtu tworzone s przy hurtowniach jedno lub wielobranowych. Rysunek 3. obrazuje najczciej spotykane struktury organizacyjne magazynw hurtu. Udzia magazynw hurtu w dystrybucji towarw ostatnio maleje ze wzgldu na zwikszajce si dostawy towarw przez producentw i importerw bezporednio do sieci detalicznej. b) Magazyny szczebla detalu organizowane s wwczas, gdy jednostki handlu hurtowego nie zapewniaj sprawnej obsugi sklepw. Ich zadaniem jest biece zaopatrywanie sieci sklepw detalicznych lub supermarketw w potrzebne towary. Struktura organizacyjna magazynw detalu nie rni si w zasadzie od struktury magazynw hurtu. c) Struktura organizacyjna magazynw skupu zaley od tego, czy s one tworzone przez przedsibiorstwa przemysowe, czy te handlowe. Najczciej s to magazyny jednobranowe (owocowe, warzywne, zboowe itp.) prowadzone przez pracownika macierzystego przedsibiorstwa - handlowego lub przemysowego. Prac tych magazynw nadzoruje komrka kierujca rwnie magazynami przedsibiorstwa macierzystego. Ich zadaniem jest odpatne przejmowanie skupowanych dbr, przechowywanie tych dbr oraz przekazywanie przedsibiorstwom przemysowym w celu przetworzenia lub jednostkom obrotu towarowego do dalszej odsprzeday.
38
Struktura organizacyjna magazynw powinna by ekonomicznie uzasadniona. W zwizku z tym, w przedsibiorstwach przemysowych nie naley rozbudowa zbytnio struktury magazynw i tworzy wielu, nie zawsze uzasadnionych odrbnych magazynw. Sytuacja taka ujemnie wpywa na dziaalno przedsibiorstwa, stwarza bowiem konieczno posiadania wikszych zapasw okrelonego materiau, zmniejsza moliwo dysponowania tymi materiaami, a take zwiksza liczb przeadunkw. Nie oznacza to, e centralizacja magazynw jest celowa we wszystkich przedsibiorstwach. Najoglniej mwic, moe ona wystpowa z powodzeniem w przedsibiorstwach maych i rednich, natomiast mniej jest celowa w przedsibiorstwach o produkcji masowej i wielkoseryjnej. 2) Karta charakterystyki gospodarki magazynowej14 Sprawno zarzdzania gospodark magazynow zaley m.in. od posiadania odpowiedniego zestawu informacji charakteryzujcych jej stan, dotyczcych: budowli, wyposaenia i podstawowych elementw organizacji pracy w magazynie. Dane liczbowe z tego zakresu oraz informacje dotyczce dynamiki ich rozwoju i ewentualnych zmian znajduj si w kilku rnych komrkach funkcjonalnych przedsibiorstwa. Sytuacja ta utrudnia poznanie stanu potencjau magazynowego przedsibiorstwa, ocen jego dziaalnoci oraz ustalenie kierunkw zmian w tym zakresie. Niezbdne jest wic dysponowanie penym zestawem informacji dotyczcych gospodarki magazynowej przedsibiorstwa, stanowicych jeden zwarty dokument. Takim dokumentem moe by w Karta dziedzinie charakterystyki gospodarki gospodarki magazynowej, magazynowej korygowanie przedsibiorstwa". Wdroenie tej karty do praktyki pozwoli m.in. biece kontrolowanie dziaalnoci przedsibiorstwa zauwaonych nieprawidowoci oraz podejmowanie decyzji w zakresie inwestycyjnym i organizacyjno-technicznym. 2.1.3 Zasady odbioru, przyjcia, oraz wydawania wyrobw i materiaw. 2.1.3.1 Oglne zasady odbioru15 Odbir wyrobw do magazynu powinien odbywa si na podstawie specjalnej instrukcji kontroli lub instrukcji magazynowej, ktra powinna zawiera: metod kontroli, jej
14 15
Ibidem, s. 339 Z. Dudzuski, Jak sporzdzi instrukcje magazynow, Orodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr sp. z o.o., Gdask 2003,s 140
39
zakres czstotliwo oraz rodki i personel, ktry j przeprowadza. Zakres kontroli jakoci powinien by uzgodniony z dostawc przez dzia zakupu (zaopatrzenia). Moe by ona pena lub czciowa (wyrywkowa). W przypadku kontroli wyrywkowej bada si tylko cz dostarczonej partii wyrobw. Metoda ta jest stosowana w przypadkach, gdy kontrola pena wie si ze stosunkowo duymi kosztami lub gdy w wyniku badania wyrb ulega zniszczeniu lub zmniejsza si jego warto uytkowa. W wyniku kontroli jakoci ustala si towary, ktre przyjmuje si w 100%, czciowo lub odrzuca ca parti i zwraca dostawy. Celem kontroli jakoci w przedsibiorstwie przemysowym jest przeciwdziaanie stosowania w produkcji materiaw i surowcw zej jakoci, pogarszajcych w konsekwencji jako wyrobw gotowych, dlatego te w umowach z dostawcami powinny by cile sprecyzowane warunki odbioru jakociowego oraz okrelone konsekwencje w przypadku dostawy wyrobu zej jakoci. 1) Forma odbioru Przyjcie wyrobw i materiaw do magazynu mona podzieli na dwa etapy: odbir oraz waciwe przyjcie do magazynu. Przez odbir naley rozumie czynnoci zwizane: a) z przyjciem przesyki od przewonika lub dostawcy, rozpakowanie, przeliczenie, zwaenie lub obmiar oraz porwnanie stanu ilociowego przesyki z dokumentami dostawy, b) c) z ustaleniem, czy przesyka nie ma uszkodze lub wad ukrytych, powstaych w transporcie lub z winy dostawcy, ze sprawdzeniem przesyki pod wzgldem jakociowym. Odbir moe si odbywa w magazynie dostawcy, w magazynie wasnym przedsibiorstwa, przy bocznicy wasnej (na terenie bazy magazynowej) lub na torach oglnych PKP. Odbioru w magazynie dostawcy dokonuj na podstawie specyfikacji (faktury) przedstawiciele odbiorcy, posiadajcy pisemne upowanienie. Polega on na sprawdzeniu zgodnoci przesyki z dokumentem przewozowym otrzymanego wyrobu lub materiau, tj. liczby i stanu plomb. W przypadku zauwaenia brakw ilociowych lub uszkodzenia przesyki, magazynier, konwojent lub osoba upowaniona kwituje jej odbir po uprzednim sporzdzeniu odpowiedniego protokou, okrelajcego rodzaj i zakres uszkodzenia, stanowicego podstaw
40
reklamacji u dostawcy lub przewonika. Braki ilociowe i wady jakociowe nie ujawnione lub nie udokumentowane odpowiednio w chwili odbioru przesyki obciaj odbiorc. Istniej dwie podstawowe formy odbioru towarw i materiaw, a mianowicie: a) scentralizowana, polegajca na zorganizowaniu w duych przedsibiorstwach przemysowych i handlowych odrbnego magazynu przyj, w ktrym rejestruje si przychody i dokonuje odbioru ilociowego i jakociowego. Po dokonaniu odbioru i sporzdzeniu dowodu przyjcia, wyroby i materiay przekazywane s do magazynw branowych, b) zdecentralizowana, polegajca na dokonywaniu odbioru przez poszczeglne magazyny branowe i wystawianiu dowodu przyjcia. Moe by take porednia forma odbioru polegajca na tym, e cz wyrobw i materiaw jest odbierana przez magazyny branowe. 2.1.3.2 Odbir przesyek kolejowych Przy odbiorze przesyek kolejowych naley zwraca szczegln uwag na stan plomb i innych zabezpiecze, jak na przykad odrutowanie drzwi wagonu i sprawdzi, czy zamknicie wagonu jest przepisowe i nie uszkodzone, czy wagon nie nosi ladw wamania oraz czy nie s one uszkodzone jego ciany i drzwi. We wszystkich przypadkach odbir przesyek kolejowych powinien by dokonany zgodnie z postanowieniami Ustawy z dnia 15 listopada 1984 r. Prawo przewozowe" (Dz.U. Nr 53, pz. 272 z 1984 r.) oraz Regulaminu przewozu przesyek towarowych przez Przedsibiorstwo PKP (Dziennik Taryf Zarzdze Nr 14 z 1987 r.). W razie stwierdzenia przy odbiorze uszkodze lub brakw w przesyce, naley sporzdzi protok z udziaem przedstawiciela kolei. Jeli kolej, pomimo pisemnego dania, odmwi udziau swego przedstawiciela w sprawdzeniu stanu przesyki, naley dokona odbioru komisyjnego we wasnym zakresie. Komisj odbioru, zoon z pracownikw przedsibiorstwa powouje dyrektor lub osoba przez niego upowaniona. Wskazane jest, aby w skad komisji odbioru wchodzi rwnie, w miar moliwoci, przedstawiciel dostawcy. Przy odbiorze przesyek drobnicowych jest konieczne zbadanie ich stanu zewntrznego, a zwaszcza zwrcenie uwagi czy opakowanie przesyki i jej zabezpieczenie (banderole, plomby, tamy itp.) nie jest uszkodzone lub nie ma ladw otwierania. W razie jakichkolwiek
41
zastrzee lub stwierdzenia nieprawidowoci w stanie przesyki nie wolno kwitowa jej odbioru, lecz zada od przewonika protokolarnego stwierdzenia zawartoci. 2.1.3.3 Odbir przesyek samochodowych Przesyki dostarczone samochodami s odbierane w zasadzie analogicznie jak przesyki kolejowe. Rnica midzy stanem faktycznym dostarczonych wyrobw, a dokumentami przewozowymi sporzdzenie powinna naley do by udokumentowana protokoem szkodowym, ktrego protokou obowizkw przewonika. Fakt sporzdzenia
szkodowego odnotowuje si na dokumencie przewozowym (licie przewozowym). W przypadku stwierdzenia braku lub uszkodzenia przesyki dostarczonej wasnym transportem samochodowym naley sporzdzi protok szkodowy w obecnoci konwojenta. Protok ten podpisuje konwojent i magazynier. Poniewa do obowizkw magazyniera nale starania, aby przedsibiorstwo nie ponosio nadmiernie wysokich opat za przewz wyrobw rodkami transportu samochodowego, powinien on przed potwierdzeniem karty drogowej kierowcy sprawdzi, czy zapisy dotyczce dostawcy s waciwe. Szczeglnie dokadnie naley sprawdzi nazw, ciar przewoonych wyrobw oraz godzin i minut przyjazdu i odjazdu rodka transportowego. Potwierdzeniem jest przystawienie na karcie drogowej odpowiedniej piecztki obejmujcej tylko l pozycj, wpisanie dokadnej daty i minuty przyjazdu i odjazdu rodka transportowego oraz zoenie podpisu. Jeli pojazd przybywa do magazynu kilka razy w cigu dnia, kada jazda jest potwierdzana oddzielnie. 2.1.3.4 Odbir przesyek pocztowych Podobnie jak przy odbiorze przesyek drobnicowych, naley dokadnie zbada stan przesyek dostarczanych poczt. W razie stwierdzenia uszkodze przesyki lub jej zabezpiecze odbir powinien si odbywa na poczcie komisyjnie przy udziale magazyniera lub innego przedstawiciela odbiorcy (konwojenta, pracownika zaopatrzenia). Z komisyjnego odbioru przesyki jest sporzdzany protok w trybie przewidzianym przepisami pocztowymi. 2.1.3.5 Odbir jakociowy Wyroby dostarczone do magazynu powinny by odbierane nie tylko pod wzgldem ilociowym, ale take jakociowym. Moe to by dokonywane przez magazyniera, przez
42
specjalnie wyznaczon osob lub te przez komisj. Naley ustali listy wyrobw, ktrych odbir jakociowy musi by dokonywany komisyjnie lub przez magazyniera. Dyrektorzy jednostek powinni wyda instrukcj techniczn odbioru jakociowego, okrelajc tryb postpowania przy odbiorze jakociowym wyrobw, sposb sporzdzania protokou odbioru jakociowego, jego obieg itp. W niektrych przypadkach kierownictwo przedsibiorstwa zleca dokonywanie odbioru jakociowego okrelonych grup wyrobw poszczeglnym magazynierom. Ma to miejsce wwczas, gdy cechy techniczne odbieranych wyrobw s magazynierom dobrze znane i mog by na przykad ustalone organoleptycznie. Komisyjny odbir jakociowy obowizuje zazwyczaj przy wyrobach pochodzcych z importu oraz przy materiaach drogocennych lub o specjalnych wasnociach fizykochemicznych, ktre nie mog by autorytatywnie potwierdzone przez magazyniera. Odbir jakociowy polega na sprawdzeniu: a) metod organoleptyczn (wzrokiem, dotykiem, suchem, wchem) cech charakterystycznych odbieranych przedmiotw: ich rozmiarw, ksztatu, klasy, jakoci, wytrzymaoci itp. i ewentualnie na pobraniu prbek w celu przeprowadzania bada laboratoryjnych, b) wynikw odbioru z warunkami okrelajcymi cechy przedmiotw dostawy zawartymi w umowie, dowodzie dostawy, itp. Odbiorca zwolniony jest z obowizku przeprowadzania bada i prb, jeli wyroby maj atest lub znak jakoci. Sposb badania jakociowego okrelony jest w odpowiednich normach przedmiotowych dotyczcych danego wyrobu (PN), a zasady badania na podstawie prbek w: Polskiej Normie PN-83/N-03010 Statystyczna kontrola jakoci. Losowy wybr jednostek produktu do prbki"16 oraz w PN-89/N-03008 Statystyczna kontrola jakoci. Kontrola odbiorcza produktw nie sztukowych ksztatnych. Zasady oglne"17. Za prawidowe udokumentowanie szkd i wad jakociowych przyjmowanych wyrobw odpowiedzialna jest obok magazyniera komrka kontroli jakoci (DKJ), ktra najczciej prowadzi z dostawcami korespondencj wyjaniajc, a do cakowitego zaatwienia reklamacji. Ma to gwnie miejsce w magazynach przedsibiorstw przemysowych. 2.1.3.6 Inne formy odbioru
16 17
PN-83/N-03010 Statystyczna kontrola jakoci. Losowy wybr jednostek produktu do prbki. PN-89/N-03008 Statystyczna kontrola jakoci. Kontrola odbiorcza produktw nie sztukowych ksztatnych. Zasady oglne.
43
W przedsibiorstwach nie majcych wasnej bocznicy kolejowej i stale wsppracujcych z jednym przewonikiem samochodowym jest wskazane wydzielenie do jego dyspozycji komory przyj towarw. Dziki temu minimalizuje si ewentualne koszty postoju wagonw, ktre nadeszy po godzinach pracy magazynu lub w niedziel i wita. Towar przyjty przez przewonika do komory przyj powinien by dostarczony do magazynu odbiorcy w godzinach rannych nastpnego dnia. Odpowiedzialno za towar przechowywany w komorze przyj przez kilka lub kilkanacie godzin ponosi przewonik, ktry zamyka, plombuje i otwiera wewntrzne drzwi komory przyj z udziaem stranika ochrony mienia przedsibiorstwa. Klucze od komory przyj s przechowywane przez stranika w portierni. Wydanie kluczy do komory przyj pracownikowi przedsibiorstwa przewozowego moe nastpi tylko po okazaniu przez niego odpowiedniego upowanienia wystawionego przez to przedsibiorstwo. Wzory podpisw osb uprawnionych do wystawiania upowanie staych lub czasowych musz si znajdowa w portierni. Stranik (portier) powinien prowadzi rejestr zawierajcy: numer rejestracyjny i mark samochodu, godzin przyjazdu, godzin rozpoczcia rozadunku oraz godzin ukoczenia rozadunku. Ponadto stranik wpisuje godzin zamknicia komory przyj przez pracownika przedsibiorstwa przewozowego oraz podpisuje karty drogowe, podajc godzin wjazdu i wyjazdu samochodu. Stranikowi nie wolno kwitowa odbioru towarw dostarczonych przez przewonika. Zasady wsppracy w omawianym zakresie powinny by uregulowane dwustronnym pisemnym porozumieniem. 2.1.3.7 Przyjcie wyrobw i materiaw18 Wyroby i materiay przyjmowane do magazynu mog pochodzi bd z dostaw zewntrznych, bd z wewntrz przedsibiorstwa. Dostawy zewntrzne obejmuj wyroby i materiay zakupione w innym przedsibiorstwie, zwrcone na skutek nie przyjcia ich przez odbiorc lub pochodzce z przerobu obcego (z powierzonych materiaw). Dostawy (przychody) z wewntrz przedsibiorstwa obejmuj materiay nie zuyte przez dziay produkcyjne, pochodzce ze zwrotu lub z przesuni midzymagazynowych (tzw.
18
Z. Dudzuski, Jak sporzdzi instrukcje magazynow, Orodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr sp. z o.o., Gdask 2003,s 145
44
przerzuty), depozyty przyjmowane na przechowanie oraz gotowe wyroby przyjmowane przez magazyn zbytu z dziaw produkcyjnych. Magazynier musi przestrzega zasady przyjmowania do magazynu tylko tych dbr materialnych, na ktre otrzyma polecenie przyjcia. Takie polecenie wydaje w zasadzie komrka, ktrej magazyn podlega (np. komrka zaopatrzeniowa, zbytu, handlowa lub logistyki). Polecenie przyjcia zwrotw wewntrznych wydaje oddzia zwracajcy materia w porozumieniu z dziaem zaopatrzenia. Magazynier jest zobowizany w czasie przyjmowania kierowa si wytycznymi zawartymi w branowych instrukcjach dotyczcych przyjmowania, badania jakoci, ustalania iloci oraz otwierania opakowa. Przyjcie do magazynu polega na sprawdzeniu zgodnoci iloci i jakoci dostarczanych wyrobw z zamwieniem, zapisaniu ich w rejestrze dostaw oraz wystawieniu dowodu przyjcia i zaewidencjonowaniu w kartotece lub ewidencji prowadzonej za pomoc komputera. W wielu magazynach przyjcie do magazynu jest dokonywane komisyjnie, z udziaem nastpujcych osb: a)technika odbioru jakociowego, b)przedstawiciela komrki zwizkowej, c)przedstawiciela dziau handlowego, d) odpowiedzialnego magazyniera. Do obowizkw komisji naley przeliczenie i dokadne sprawdzenie przyjmowanych wyrobw ze szczeglnym zwrceniem uwagi na symbole, cechy, gatunki i asortymenty. Kocow czynnoci komisji jest sporzdzenie protokou przyjcia z zaznaczeniem stwierdzonych rnic. Do czasu odbioru jakociowego magazynier nie powinien wystawia dowodu przyjcia wyrobu, lecz jedynie dokona zapisu w rejestrze otrzymanych dostaw. Na parti wyrobu odebranego pod wzgldem jakociowym magazynier sporzdza dowd przyjcia Pz", natomiast na cz wyrobw odrzuconych w wyniku odbioru jakociowego przyjcie depozytu Pz-Dep". Wyroby opakowane w puda kartonowe, beczki, wizki itp., tzn. zabezpieczone w sposb uniemoliwiajcy zmniejszenie zawartoci bez naruszenia opakowania, mona przyjmowa, posugujc si oznaczeniami dostawcy, bez koniecznoci sprawdzenia zawartoci poszczeglnych opakowa bd sprawdzajc ich zawarto jedynie systemem
45
reprezentacyjnym. Sposb postpowania w tym zakresie powinien by cile okrelony zarzdzeniem dyrektora przedsibiorstwa. W celu zapewnienia waciwej organizacji pracy w magazynach naley dokadnie ustali czynnoci, jakie powinien wykona magazynier przy odbiorze i przyjciu wyrobw. Zadania w tym zakresie powinny by zawarte w przekazywanych magazynom odpisach harmonogramw dostaw. Kierownik magazynu uzupenia harmonogramy wskazwkami, do ktrych magazynw naley skierowa poszczeglne partie wyrobw przewidzianych do dostawy. Informacje te kierownik magazynu powinien wprowadzi do egzemplarza harmonogramw dostaw, ktre wrcza magazynierom. 2.1.3.8 Zasady wydawania wyrobw i materiaw19 Wydawanie wyrobw i materiaw jest ostatnim etapem procesu magazynowego. Polega on na pobraniu odpowiedniej iloci przedmiotw z miejsca skadowania, sprawdzeniu zgodnoci ciaru lub iloci ze zleceniem wydania, skompletowaniu, zapakowaniu i przekazaniu osobie upowanionej (przewonikowi, konwojentowi lub przedstawicielowi odbiorcy). Podstaw wydania zapasw z magazynu s wystawiane przez komrki organizacyjne przedsibiorstwa, dysponujce tymi zapasami: zlecenia w postaci dowodw wydania Rw" (wydanie na wewntrzne potrzeby przedsibiorstwa), kart limitowych (wystawionych gwnie w przedsibiorstwach produkcyjnych stosujcych zasad limitowania iloci wydawanych materiaw), dowodw Wz"' (wydanie na zewntrz przedsibiorstwa sprzeda), zlecenia faktur (stosowanych w przedsibiorstwach handlowych zamiast dowodw Wz"), dowodw Mm" (przesunicie midzymagazynowe). Po wydaniu partii wyrobu lub materiau magazynier powinien dokadnie sprawdzi ich ilo, gatunek i jako. Nie wolno mu prowadzi sprzeday i inkasowa nalenoci. 1) Wydawanie materiaw do produkcji Materiay przed wydaniem z magazynu do produkcji powinny by odpowiednio przygotowane. Dotyczy to gwnie materiaw podstawowych, zuywanych masowo i wydawanych wydziaom produkcyjnym w wikszych partiach oraz materiaw, ktre przed wydaniem musz by skompletowane w zestawy asortymentowe. Magazyn przygotowuje materiay na podstawie harmonogramu dyspozycji materiaowych, opracowanego w ramach planu wewntrzzakadowego.
19
Ibidem, s. 148
46
Podstaw do wydania materiau jest zapotrzebowanie wydziau opracowane na tzw. dowodzie Rw" (dowd wydania materiaw). Dowd ten musi by podpisany przez kierownika danego wydziau lub inn osob upowanion do tego przez dyrektora przedsibiorstwa. W duych przedsibiorstwach przemysowych dowody Rw" wystawiane s przez specjalne komrki przygotowania produkcji, zgodnie z normami materiaowymi opracowanymi przez dzia gwnego technologa. Magazynier sprawdza sposb wypeniania dowodu Rw", zwracajc uwag czy zapotrzebowana ilo materiau mieci si w wyznaczonym wydziaowi limicie zuycia, a nastpnie przystpuje do przygotowania materiau oraz zapewnienia rodkw transportu wewntrznego. Naley przestrzega zasady nie wydawania materiau do produkcji przed uprzednim formalnym ich przyjciem do magazynu. Wydawanie materiaw do produkcji moe si odbywa rwnie na podstawie kart limitu materiaowego (KLM). Rozrnia si trzy sposoby dostarczania materiaw uytkownikom, a mianowicie rodkami: uytkownika, magazynu i rodkami transportu wewntrznego. Kady z tych sposobw dostarczania materiaw ma dodatnie i ujemne strony, a przyjcie jednego z nich powinno wynika z konkretnych warunkw i organizacji pracy magazynw. W przypadku koniecznoci wydania przez magazyniera wikszej iloci anieli wypisana jest w dowodzie wydania Rw" (np. z powodu niepodzielnoci materiau, tolerancji wagowych itp.), magazynier powinien niezalenie od odnotowania iloci wydanej w specjalnej kolumnie odnotowa ten fakt i przyczyny na dowodzie Rw" 2) Wydawanie materiaw na sprzeda Dyspozycj do wydania materiaw wydaje kierownik komrki zaopatrzenia w postaci dowodu Wz". Magazyn po otrzymaniu tego dowodu przygotowuje materia do wydania lub przekazuje go do ekspedycji w celu wysania pod adres wskazanego odbiorcy. Wydan ilo materiau magazynier wyksigowuje z ewidencji stanu zapasw. W podobny sposb odbywa si wysyka odpadw, zomu i opakowa oraz wydawanie materiaw do przerobu w innych przedsibiorstwach (przerb obcy). Wwczas jednak dowd wydania powinien by w grnym lewym rogu zaopatrzony w napis do przerobu obcego". 3) Wydawanie towarw w magazynach jednostek obrotu towarowego W przedsibiorstwach obrotu towarowego czynnoci zwizane z wydawaniem towarw z tytuu ich sprzeday odbywaj si najczciej w odrbnych pomieszczeniach, zwanych
47
magazynami wysykowymi (spedycyjnymi), do ktrych przekazywane s towary z magazynw branowych lub wydzielonej przestrzeni magazynu branowego. Przedmioty drobne oraz przeznaczone dla jednego odbiorcy detalicznego (sklepu) s najczciej dostarczane w pojemnikach. Przygotowanie wysyki towarw w pojemnikach dokonywane jest na podstawie dyspozycji wysykowej wystawionej przez dzia sprzeday (zlecenia-faktury). Zaadowanie towarw do pojemnikw powinno odbywa si w obecnoci odpowiedzialnego magazyniera, ktry wkada do jednego z pojemnikw kopi rachunku z klauzul nastpujcej treci: towar wyszczeglnionych na odwrocie umieszczono w pojemniku nr... i zaplombowano dnia..." (podpisy). Na rachunku zamieszcza si adnotacj, e opakowanie naley zwrci pod adresem dostawcy. Po sprawdzeniu zawartoci pojemnika z wystawionym zleceniem wysykowym nastpuje zaplombowanie pojemnika. Pojemniki przekazywane s przez magazyniera na podstawie dowodu Wz" (bdcego w tym przypadku kwitem zdawczo-odbiorczym), wystawionego i pokwitowanego przez konwojenta w 4 egzemplarzach. W dowodzie tym odnotowuje si midzy innymi numer pojemnika oraz numer i dat rachunku. Przy dostawie towarw do sieci detalicznej wasnymi rodkami transportu przedsibiorstwa handlowego obowizuj takie same zasady, z tym e magazynier przekazuje konwojentowi po pokwitowaniu odbioru orygina faktury i dwie kopie. Konwojent z kolei po dostarczeniu towary do sklepu pozostawia w nim orygina i kopi faktury, a jedn kopi z pokwitowaniem przez sklep dorcza dziaowi sprzeday. 2.1.4 Dokumentacja obrotu magazynowego i ewidencja zapasw. Warto zapasw znajdujcych si w magazynach uzasadnia potrzeb waciwego ich ewidencjonowania. Kady magazyn obowizany jest do prowadzenia ewidencji ilociowej przechowywanych dbr materialnych. Mimo e w poszczeglnych magazynach mog wystpowa pewne rnice w stosowanych dokumentach, to jednak w kadym z nich mona wyodrbni dokumenty zwizane z przyjmowaniem zapasw do magazynu oraz z ich wydawaniem i inwentaryzowaniem. Zasady opracowania dokumentacji magazynowej oraz ewidencji stanu i ruch zapasw powinny by okrelone w instrukcji magazynowej.
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska 2.1.4.1 Zasady opracowania dokumentacji i ewidencji.
48
Dokumentacja powinna by sporzdzona prawidowo pod wzgldem merytorycznym i formalnym oraz podpisana przez osoby upowanione do dysponowania materiaami i odpowiedzialnego magazyniera. W zwizku z tym niezbdne jest ustalanie oraz podanie do wiadomoci zainteresowanych komrek wykazu osb upowanionych do podpisywania dokumentw. Za prawidowy obieg dokumentacji magazynowej odpowiada kierownictwo przedsibiorstwa. W zwizku z tym jest ono zobowizane do: a) b) c) opracowania instrukcji w sprawie zasad sporzdzania i obiegu dokumentacji oraz ewidencji ruchu zapasw, przeszkolenia w tym zakresie zainteresowanych pracownikw i opracowania dla nich szczegowego zakresu czynnoci, systematycznego kontrolowania prawidowoci sporzdzania i obiegu dokumentacji oraz wycigania w stosunku do odpowiedzialnych pracownikw wnioskw dyscyplinarnych i karnych za nieprawidow prac. W przypadku rcznego (tradycyjnego) systemu prowadzenia ewidencji (bez stosowania komputerw) wykorzystuje si w tym celu karty asortymentowe, na ktrych odnotowuje si kad zaszo zwizan z przyjciem i wydaniem zapasw oraz wyprowadza si aktualny stan zapasu. Na jednej karcie mona zapisywa stan i ruch tylko jednego asortymentu o tej samej nazwie, jednostce miary, wymiarze, rodzaju i gatunku. Poza tym, na kadej karcie powinien by podany symbol indeksu materiaowego, wedug ktrego prowadzi si ukad kartoteki. Konieczne jest rwnie zachowanie przez cay czas magazynowania staej nomenklatury skadowanych wyrobw i przyjtej systematyki podziaowej na grupy. Dla atwiejszego rozpoznania skadowanych materiaw i wyrobw gotowych oraz w celu ich powizania z kartotek ewidencyjn naley oznacza je w miejscu skadowania szyldzikami. Poza kartotek do celw ewidencyjnych mog by wykorzystywane rwnie rejestry kart ewidencyjnych i okresowe zbiorcze zestawienia dokumentw (raporty magazynowe), sporzdzane najczciej co 10 dni. Istotnym zagadnieniem jest przestrzeganie zasady prowadzenia zapisw ewidencyjnych w zalegalizowanych jednostkach miary.
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska 2.1.4.2 Dokumentacja przyjcia i wydania.20 21 1) Dokumentacja przyjcia wyrobw i materiaw.
49
Podstawowym dokumentem potwierdzajcym ilociowe i jakociowe przyjcie wyrobw do magazynu jest dowd przyjcia Pz". Dowd ten stanowi podstaw rozrachunku z dostawc oraz wpisu do ewidencji magazynowej i zaksigowaniu dostawy. Dowody przyjcia Pz" s wystawione w przedsibiorstwach produkcyjnych na wszystkie materiay zakupione z rodkw obrotowych oraz na maszyny i urzdzenia inwestycyjne, a take na inne dostawy (materiay do przerobu lub zwrcone z przerobu, opakowania zwrotne, materiay z reklamacji itp.). S one rwnie wystawione w jednostkach obrotu towarowego, gdzie stanowi podstaw przyjcia towarw do magazynu z dostaw wewntrznych. Dowd przyjcia Pz" sporzdza si w zasadzie w trzech egzemplarzach, z ktrych jeden zatrzymuje magazynier, drugi - branowy pracownik dziau zaopatrzenia lub zakupu, a trzeci przekazywany jest do dziau ksigowoci. Moe on by rwnie wystawiony w czterech egzemplarzach, wwczas czwarty egzemplarz przeznaczony jest dla komrki zamawiajcej materia, dla ktrej stanowi informacj o nadejciu zamwionego materiau. Dowody Pz" powinny by numerowane odrbnie dla kadego magazynu branowego. W zalenoci od pochodzenia przyjmowanych materiaw, poza tymi ktre s przeznaczone na cele produkcyjne, na dowodzie Pz" naley umieszcza nastpujce oznaczenia: inwestycyjne", z przerobu", obrbka obca", depozyt", zwrot materiaw sprzedanych", zwrot opakowa wypoyczonych", opakowania wypoyczone obce", opakowania zakupione", narzdzia z regeneracji". Przyjcia materiaw dokonuje si nie tylko na podstawie dowodu Pz", ale rwnie na podstawie dowodu zwrotu Zw" lub dowodu przesunicia midzymagazynowego Mm". Dowody Zw" stosuje si przy zwrotach materiaw nie wykorzystywanych przez wydziay pobierajce je z magazynu, natomiast dowd Mm" przy midzymagazynowych przesuniciach zapasw. Dowd Mm" jest dla jednego magazynu dowodem wydania, dla drugiego dowodem przyjcia. Wszystkie dowody przyj wraz z zaczonymi do nich rachunkami, specyfikacjami magazynowymi dostawcy lub protokoami szkodowymi magazynier obowizany jest
20
Z. Dudzuski, Jak sporzdzi instrukcje magazynow, Orodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr sp. z o.o., Gdask 2003,s 151 Z. Dudziski, M. Kizyn, Poradnik magazyniera, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s.269
21
50
dostarczy waciwej komrce branowej (zaopatrzenia lub sprzeday), w okresach przez ni ustalonych, a najczciej nastpnego dnia po ich sporzdzeniu. a) Dokumentowanie przyjcia wyrobw gotowych. W magazynach wyrobw gotowych przedsibiorstw produkcyjnych podstawowym dokumentem przychodowym jest dowd Pw" przyjcie wyrobu", bdcy jednoczenie dowodem przekazania wyrobw z produkcji do magazynu. Dowd ten wy stawiany jest w czterech egzemplarzach przez wydzia przekazujcy wyrb gotowy lub pfabrykat, a nastpnie kierowany do dziau kontroli technicznej, ktry podpisem i stemplem stwierdza na nim (w rubryce uwagi DKJ) wykonanie wyrobw lub pfabrykatw zgodnie z wymogami jakociowymi. Ostemplowany dowd przekazywany jest do wydziau produkcji, ktry przesya go wraz z wyrobem do magazynu wyrobw gotowych. Magazyn z kolei wypenia pozostae rubryki dotyczce przyjcia wyrobu, pozostawia jeden egzemplarz w swoich aktach, a pozostae trzy przekazuje do: wydziau produkcji, jako dowd przyjcia wyrobu, dziau sprzeday w celu zadysponowania wyrobu do odbioru, dziau ksigowoci (orygina dowodu).
Przy przetwarzaniu danych za pomoc elektronicznej techniki obliczeniowej orygina dowodu Pw" przekazuje si do dziau przetwarzania informacji w celu wprowadzenia do ewidencji. Dzia ten po opracowaniu odpowiednich tabulogramw przekazuje wraz z ostatnim tabulogramem za dany okres komplet oryginaw dokumentw Pw" do dziau ksigowoci, w celu dalszego wykorzystania. b) Dokumentowanie przyjcia depozytw. Towary i materiay zakwalifikowane do depozytw s przyjmowane na podstawie dowodu Pz" z adnotacj (piecztk) depozyt" na wszystkich egzemplarzach. Dowd Pz" depozyt" sporzdza si najczciej w trzech egzemplarzach, z ktrych dwa otrzymuje komrka zakupu (zaopatrzenia), a jeden pozostaje w magazynie. Dla zaostrzenia kontroli obrotu towarami depozytowymi oraz uatwienia ewidencji ich stanu, niezalenie od odrbnego dokumentowania przyjcia i wydania, jest prowadzenie ksiki ewidencji depozytw". Ksika ta powinna zawiera nastpujce pozycje: numer dowodu Pz", data przyjcia, okrelenie kontrahenta, rodzaj towaru, ilo, cena, data i numer faktury dostawcy, data i numer wydania towarw z depozytu i uwagi. Zapisy w ksice depozytw dokonywane s przez magazyniera lub wyznaczonego przez niego pracownika. 2) Dokumentacja wydania wyrobw i materiaw z magazynu.
51
Zapasy wydawane s z magazynu na podstawie prawidowo wystawionych przez waciw komrk branow dokumentw podpisanych przez upowanion do tego osob. Do dokumentw wydania zalicza si: a) b) c) d) dowd pobrania Rw", wystawiony na wydanie materiaw do zuycia wewntrz przedsibiorstwa, dowd Wz", wystawiony na wydanie materiaw na zewntrz przedsibiorstwa (przy ich sprzeday) oraz na wydanie wyrobw gotowych, opakowa i depozytw, zlecenie - faktura (stosowana do czsto w jednostkach obrotu towarowego przy sprzeday towarw), dowd Mm", wystawiany w przypadku przesuni midzymagazynowych zapasw. Poza tym, do dokumentw stanowicych podstaw zapisw w ewidencji (zarwno w zakresie przychodw, jak i rozchodw) zaliczane s zestawienia zbiorcze ze spisu z natury (zestawienie rnic). Wydawanie materiaw do zuycia na cele produkcyjne lub eksploatacyjne dokonywane jest na podstawie dowodu oznaczonego symbolem Rw". Dowd Rw" jest wystawiany w trzech egzemplarzach, z ktrych jeden, po pokwitowaniu pobrania materiaw z magazynu, przekazywany jest do dziau ksigowoci w celu wyceny i rozliczenia kosztw, drugi pozostaje u osoby, ktra go wystawia jako dowd realizacji, a trzeci pozostaje w magazynie jako podstawa do dokonania zapisw w ewidencji magazynowej. Dokumentacja materiaw zuywanych do produkcji (surowce, paliwo itp.), pobieranych w sposb cigy przez dwie lub trzy zmiany, powinna by uregulowana odrbnie. W zwizku z tym, niezalenie od biecego wystawiania dowodw Rw" na koniec kadego miesica naley korygowa wielkoci zuycia na podstawie wynikw miesicznej inwentaryzacji. Taki sposb ewidencji jest waciwy w przypadku, gdy nie zachodz okolicznoci naduy, a dziay produkcji pobieraj materiay samodzielne, gdy magazyn nie pracuje (na II i III zmianie). Materiay o zasadniczym znaczeniu dla produkcji, na ktre ustalono okresowe (najczciej miesiczne) limity zuycia, mog by wydawane z magazynu na podstawie kart limitowych. Na kartach tych ustalone s limity materiaw, jakie mog by pobrane z magazynu przez dany dzia produkcji w cigu okrelonego czasu. W omawianym przypadku karty limitowe zastpuj dowody Rw". Wystpuj w nich analogiczne zapisy, a ponadto zapisy dodatkowe, jak wielko planu miesicznego, jednostkowa norma zuycia, limit miesiczny i przebieg realizacji limitu.
52
Przy stosowaniu kart limitowych poza biec kontrol rozchodu limitowanych materiaw uzyskuje si korzyci w postaci zmniejszenia liczby jednostkowych dowodw wydania, a tym samym pracochonnoci czynnoci ewidencyjnych. Poszczeglne egzemplarze kart limitowych przekazywane s do: ksigowoci materiaowej i finansowej (orygina i jedna kopia), dziau produkcji (jedna kopia), a jedna kopia pozostaje w magazynie jako podstawa do zapisu rozchodu w ewidencji materiaowej. W przypadku sprzeday, wydania do przerobu obcego lub zwrotu depozytw - podstaw wydania poza przedsibiorstwo jest dowd Wz". Do wystawienia dowodw Wz" s uprawnione nastpujce komrki organizacyjne przedsibiorstwa: a) b) c) dzia zaopatrzenia (gospodarki materiaowej) przy sprzeday materiaw, opakowa lub wydaniu do przerobu, dziay handlowe, przy sprzeday towarw, dziay zbytu, przy sprzeday wyrobw gotowych. W zalenoci od celu wydania dowody Wz" powinny by nastpujco oznaczone: sprzeda", do przerobu", depozyt", inwestycje", opakowania zwrotne", surowce wtrne". Jeden dowd Wz" powinien obejmowa materiay lub towary przeznaczone dla jednego odbiorcy, ktremu s sprzedawane, przekazywane, z tytuu zwrotu, lub do przerobu. Dowody Wz" dotyczce sprzeday wystawia odpowiednia komrka branowa, przewanie w piciu egzemplarzach, z ktrych cztery przekazuje do magazynu, a jeden pozostawia sobie dla celw kontrolnych i ewidencyjnych. Po wydaniu z magazynu magazynier stwierdza to na wszystkich czterech egzemplarzach dowodu Wz" oraz da od odbierajcego pokwitowania odbioru czytelnym podpisem. Przy wysyaniu materiaw, towarw lub wyrobw gotowych rodkami transportu zewntrznego naley na wszystkich czterech egzemplarzach dowodu Wz" poda numer listu przewozowego oraz numer wagonu kolejowego lub samochodu. Poszczeglne egzemplarze dowodu Wz" przeznaczone s dla: odbiorcy jako specyfikacja dostawy, dla dziau ksigowoci przedsibiorstwa sprzedajcego (wydajcego), w celu rozliczenia sprzeday i ewidencji ilociowo-wartociowej (dwa egzemplarze) oraz dla magazynu wydajcego, jako potwierdzenie wydania i podstawa do dokonania zapisw w ewidencji. W magazynach wyrobw gotowych, poza dowodem Wz", stosowany jest inny dokument rozchodowy, a mianowicie Zp" - zwrot do produkcji. Przeznaczony jest on do udokumentowania zwrotu pfabrykatw lub wyrobw z magazynu zbytu lub do wydziau
53
produkcyjnego, w przypadku zauwaenia w magazynie niezgodnych z norm cech wyrobu lub uznania reklamacji odbiorcw. Magazyn wyrobw gotowych wystawia dowd, Pz" w czterech egzemplarzach i przedstawia wraz ze zwracanym wyrobem dziaowi kontroli technicznej, ktry w dniu otrzymania dowodu stwierdza podpisem i stemplem zgodno podanego numeru reklamacji oraz jej susznoci i w tym samym dniu zwraca dowd magazynowi wystawiajcemu. Magazyn zwracajcy wyrb uzupenia pozostae rubryki dowodu, a nastpnie jeden jego egzemplarz zatrzymuje w swoich aktach, a pozostae trzy przekazuje: 1) przyjmujcemu wyrobu, 2) do dziau zbytu, jako podstaw zmniejszenia iloci dysponowanych wyrobw, 3) do dziau ksigowoci lub dziau przetwarzania informacji. W uzasadnionych przypadkach kierownictwo przedsibiorstwa moe wprowadzi odmienn form zlecenia na wydanie z magazynu dbr materialnych z tytuu sprzeday pod warunkiem, e zlecenie to bdzie zawierao wszystkie dane, jakie zawiera dowd Wz". Ma to gwnie miejsce w jednostkach handlowych przy sprzeday towarw oraz w przedsibiorstwach produkcyjnych przy sprzeday wyrobw gotowych, gdzie dowd Wz" jest zastpowany zlecenio-faktur". 2.1.4.3 Ewidencja komputerowa w magazynie22 Wikszo programw z zakresu gospodarka magazynowa" zawiera standardowe moduy wspomagajce prowadzenie ewidencji magazynowej. Typowym tego przykadem s oferowane przez firm MacroSoft (Warszawa) programy MAG i MAG-FAKT. Programy te s przeznaczone do wspomagania prowadzenia ksigowoci magazynowej w ukadzie ilociowym lub ilociowo-wartociowym. Program MAGFAKT jest wersj programu MAG rozbudowan o moliwoci wystawiania faktur VAT i ich korekt. Program MAGFAKT moe mie zastosowanie zarwno do zarzdzania jednym magazynem, jak i kilkoma magazynami. W ramach tego programu mona uzyska informacje dotyczce obrotu magazynowego i kosztw materiaowych. Program ten moe by wdroony w: a) magazynach do rozlicze stanw zapasw w ujciu ilociowym,
22
zwrot
wydziaowi,
jako
dowd
przyjcia
zwrconego
J. Majewski, Informatyka w magazynie, Instytut Logistyki Magazynowania, Pozna 2006
54
b) dziaach ksigowoci materiaowej w ujciu ilociowo-wartociowym materiaw w cenach zakupu c) dziaach zbytu do ewidencji sprzeday wyrobw gotowych w cenach sprzeday, d)skadach celnych do ewidencji towarw w cenach walutowych i do przelicze na ceny zotwkowe. Omawiany program zapewnia w magazynie: e) rejestracj dokumentw przychodowych i rozchodowych oraz kart ewidencyjnych zapasw magazynowych f) biec kontrol stanw zapasw magazynowych w rnych przekrojach, w tym stanw ponadnormatywnych; g) rozliczenie inwentaryzacji (ustalenie stanu zapasw na dany dzie, prowadzenie spisu z natury, korekt stanw, wydruk stanu i wydruk rnic inwentaryzacyjnych); h) bilansowanie dokumentw na koniec okresu rozrachunkowego; i) dokonywanie zmian cen materiaw w wybranych grupach asortymentowych; j) sprawdzenie biecego stanu zapasw z dokumentami oraz uzgadnianie dokumentw (porwnywanie stanu materiaw z dokumentami); k) rozliczanie kosztw materiaowych, w tym z uwzgldnieniem miejsca ich powstania; l) opracowywanie zestawie ilociowo-wartociowych obrotw na kontach kosztowych w wybranym okresie; ) wystawianie, drukowanie i rejestrowanie faktur sprzeday (faktur VAT, rachunkw uproszczonych, faktur korygujcych, rachunkw korygujcych rachunki uproszczone); m) automatyczne prowadzenie kartotek magazynowych; n) bilansowanie stanu kocowego biecego okresu rozrachunkowego i tworzenie stanu pocztkowego okresu nastpnego. W celu zapewnienia kontroli nad realizacj wszystkich operacji dokumentacyjnych i technologicznych system umoliwia ustalenie prawa dostpu dla poszczeglnych uytkownikw systemu, dziki ktremu mona jednoznacznie okreli, kto i kiedy wykona dan operacj. 2.1.5 System kodw kreskowych w ewidencji magazynowej Dziki stosowaniu w ewidencji magazynowej kodw kreskowych moliwe jest uproszczenie w znacznym stopniu oraz przyspieszenie i zapewnienie duej efektywnoci czynnoci zwizanych z ewidencj magazynow. Ewidencja stanu i ruchu zapasw
55
magazynowych przy wykorzystaniu kodw kreskowych moe dotyczy tylko tej ewidencji lub moe by zintegrowana z systemem zarzdzania magazynem. W ramach tego pierwszego rozwizania moliwe jest uzyskanie informacji w zakresie aktualnego stanu poszczeglnych zapasw oraz przeprowadzenie stosunkowo szybko inwentaryzacji zapasw. Do tego celu suy etykieta z kodem kreskowym, zawierajcym: miejsce skadowania towarw lub pojemnika, kod wyrobu i nr seryjny produkcji, ilo wyrobu w opakowaniu oraz identyfikator dla transportu wewntrznego. Pozwala ona wic na identyfikacj towarw w fazie skadowania w gniazdach regaw lub w stosach oraz umoliwia ich wyszukiwanie w czasie wydania, a przede wszystkim usprawnia czynnoci spisu z natury. W systemie ewidencji wykorzystujcym kody kreskowe, w zarzdzaniu magazynem moliwe jest uzyskanie nastpujcych informacji: a) b) c) ledzenie przebiegu wyrobw od dostawcy przez magazynowanie do wysyki, moliwo lokalizacji wyrobw i monitorowania ich w czasie przewozw, moliwo ledzenia stanw zapasw i przekazywania danych do komrki odpowiedzialnej za ich uzupenienie. System znakowania towarw wymaga stosowania odpowiedniego zestawu urzdze i oprogramowania sterujcego tymi urzdzeniami. Do urzdze tych nale: a) przemysowa drukarka etykiet, b) czytnik kodw kreskowych (skaner), c) przenony terminal z pamici. Drukarka etykiet suy do zaprojektowania i wydrukowania dowolnej iloci etykiet metod termiczn, lub metod termotransferow (na papierach offsetowych, folii, ptnie itp. przy uyciu tamy barwicej). Przy pomocy drukarki mona drukowa wywieszki magazynowe, a take etykiety z symbolem kodw lokalizacyjnych (oznaczajcych miejsca skadowania w gniazdach regatowych), ktrymi oznakowane bd: rzdy regaw, segmenty oraz gniazda regatowe. Czytniki kodw kreskowych (skanery) su do identyfikowania towarw skadowanych w gniazdach regatowych przez porwnanie informacji odczytanej przez skaner z kodu kreskowego na etykiecie naklejonej na opakowaniu towaru z informacj podan w dokumentach magazynowych np. na zleceniu wydania. Przenone terminale z pamici s to kolektory suce do zbierania, gromadzenia i wymiany danych, umoliwiajce szybkie pozbawienie bdw, przeprowadzanie czynnoci inwentaryzacyjnych w magazynie, a take do kontrolowania iloci przyjmowanych lub wydawanych towarw z magazynu.
56
Korzyci ze stosowania systemu kodw kreskowych maj miejsce w nastpujcych fazach obrotu magazynowego: 1) przy przyjciu i wydaniu wyrobw z magazynu moliwe jest: a) szybka kontrola ilociowa i jakociowa dostarczonych i wysanych wyrobw oraz wykrycie ewentualnych bdw, b) szybkie kompletowanie i formowanie jednostek wysykowych, co prowadzi w konsekwencji do przyspieszenia obsugi klientw; 2) przy skadowaniu wyrobw w magazynie moliwe jest: a) szybkie zlokalizowanie miejsca skadowania, b) szybkie ustalenie stanu zapasw i ich wanoci, c) przestrzeganie zasady pierwsze weszo - pierwsze wyszo", d) przestrzeganie prac inwentaryzacyjnych oraz automatyczne sporzdzanie arkuszy spisowych i protokow rnicy przy pomocy drukarki poczonej z komputerem, co przynosi znaczne oszczdnoci czasu pracy przeznaczonego na inwentaryzacj, e) zmniejszenie stanu zapasw; 3) przy ewidencji stanu i ruchu zapasw moliwe jest: a) okrelenie towarw najlepiej sprzedajcych si, b) wyeliminowanie dotychczas stosowanych dokumentw wypenianych rcznie, c) przyspieszenie wystawienia dowodw przyj i wyda oraz dokumentacji wysykowej, d) uproszczenie sporzdzania niezbdnych sprawozda i zestawie dla ksigowoci. Praktyczne i najbardziej efektywne stosowanie kodw kreskowych ma miejsce w magazynach wysokiego skadowania, ktrych jednostki adunkowe s znakowane etykiet z kodem kreskowym i automatycznie wprowadzone ukadnicami regatowymi do czci skadowej i automatycznie przemieszczane do miejsc wydania. Oprogramowaniem systemu Automatycznej Identyfikacji zajmuj si firmy specjalistyczne, wsppracujce cile zarwno z producentami sprztu komputerowego jak i z przyszymi uytkownikami programu. Istotnym dziaaniem w ramach wdraania systemu AI jest szkolenie personelu, ktry ma praktycznie uytkowa program. potrzeb
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska 2.1.6 Podstawowe zasady inwentaryzacji w magazynach23 24
57
2.1.6.1 Istota i cel inwentaryzacji Inwentaryzacja obejmuje nastpujce zagadnienia: a) spis z natury skadnikw majtkowych oraz ich rozliczenie i weryfikacj rnic; b) uzgadnianie rozrachunkw, tj. nalenoci i zobowiza z kontrahentami (bankami, dostawcami i odbiorcami), polegajce przede wszystkim na wysaniu do kontrahentw wycigw z kont oraz ich potwierdzeniu; c) weryfikacj sald skadnikw aktyww i pasyww przeprowadzan przez personel dziau ksigowoci, ktry potwierdza fakt weryfikacji odpowiedni adnotacj na waciwych kontach oraz protokem opisujcym weryfikowane salda i wynik tej weryfikacji. Spis z natury, bdc podstawowym elementem kontroli prawidowoci dziaania gospodarki magazynowej, spenia istotn rol w zapewnieniu waciwej pracy magazynw. Wynika to z nastpujcych podstawowych cech spisu: umoliwia rozliczenie osb materialnie odpowiedzialnych za gospodarowanie powierzonym mieniem, sygnalizuje stan i zmiany w iloci i jakoci zapasw, a) pozwala na ocen przydatnoci zapasw oraz ujawnienie zapasw zbdnych i nadmiernych, b) urealnia stan zapasw ewidencyjnych. Przeprowadzenie spisu z natury jest konieczne ze wzgldu na to, e nawet cise wykonywanie czynnoci zwizanych z nadzorem nad stanem i ruchem skadnikw majtkowych oraz dokumentowaniem i ewidencj obrotw nie gwarantuje, i stan rzeczywisty nie bdzie odbiega od ewidencyjnego. Rnice te wynikaj take z bdw popenianych przez magazyniera przy przychodzie i rozchodzie, a take ze zmian ilociowych i jakociowych skadnikw majtkowych wynikajcych z warunkw i okresu skadowania. Inwentaryzacja w magazynach polega na ustaleniu w sposb udokumentowany w drodze spisu z natury rzeczywistego stanu ilociowego rzeczywistych skadnikw majtkowych, ich wycenie, okreleniu oraz wyjanieniu rnic midzy stanem rzeczywistym a stanem wynikajcym z danych ksigowych, rozliczeniu tych rnic oraz dokonaniu oceny gospodarczej przydatnoci zapasw.
23
Z. Dudziski, M. Kizyn, Poradnik magazyniera, Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2000, s.314 Z Dudziski, M. Kizyn, Vademecum gospodarki magazynowej, Orodek doradztwa i doskonalenia kadr sp. z .o.o., Gdaska 2002, s. 400
24
58
Podstaw przeprowadzenia inwentaryzacji w magazynach powinna by szczegowa instrukcja inwentaryzacyjna (lub zarzdzenie wewntrzne) kierownika jednostki, wydana na podstawie Ustawy o rachunkowoci z 29 wrzenia 1994 r. (Dz.U. Nr 121, pz. 591), ktra wesza w ycie z dniem 01.01.1995 r. Zarzdzenie kierownika jednostki powoujce komisj inwentaryzacyjn powinno zawiera: a) skad komisji, skad zespow spisowych i kontrolerw spisowych oraz wykaz rejonw i pl spisowych; b) szczegowe obowizki komisji w zakresie przygotowania, przebiegu, kontroli i opracowania wnioskw; c) obowizki innych komrek organizacyjnych w zakresie prac niezbdnych do wykonania dla potrzeb spisu; d) terminy rozpoczcia i zakoczenia spisu poszczeglnych skadnikw majtkowych; e) sposb przeprowadzenia weryfikacji rnic spisowych oraz zakres sprawozdania z przebiegu inwentaryzacji. 2.1.6.2 Przedmiot i rodzaje inwentaryzacji25 1) Przedmiot inwentaryzacji. Zgodnie z postanowieniami ustawy o rachunkowoci inwentaryzacj przeprowadza si na ostatni dzie kadego roku obrotowego w zakresie: a) rodkw pieninych (z wyjtkiem znajdujcych si na rachunkach bankowych), akcji, obligacji, bonw i innych papierw wartociowych, rzeczowych skadnikw majtku obrotowego, rodkw trwaych (z wyjtkami podanymi w dalszej czci) oraz maszyn i urzdze objtych inwestycj rozpoczt drog spisu z natury, wyceny, porwnania wartoci z danymi ksigowoci oraz wyjanienia i rozliczenia ewentualnych rnic; b) rodkw pieninych znajdujcych si na rachunkach bankowych, nalenoci poyczek i zobowiza oraz powierzonych kontrahentom wasnych rodkw uzyskania od bankw i kontrahentw potwierdzenia majtkowych drog
prawidowoci wykazanego w ksigach rachunkowych stanu tych aktyww lub pasyww oraz wyjanienia i rozliczeniaewentualnych rnic;
25
Ibidem, s. 410
59
c) gruntw i trudno dostpnych ogldowi rodkw trwaych, nalenoci spornych i wtpliwych, a w bankach rwnie zagroonych, nalenoci i zobowiza wobec pracownikw skadnikw. Spis skadnikw majtkowych ewidencjonowanych moe by przeprowadzony w okresie obejmujcym 3 ostatnie miesice roku obrotowego i 15 dni pierwszego miesica nastpnego roku. Chodzi tu o wyznaczenie daty, ktra umoliwi przeprowadzenie spisu z natury w sposb nie zakcajcy dziaalnoci jednostki. W przypadku dokonywania spisu z natury z wyprzedzeniem np. 3 miesicy do koca roku obrotowego stany skadnikw majtkowych w rocznym sprawozdaniu s stanami ewidencyjnymi zweryfikowanymi w wyniku inwentaryzacji oraz skorygowanymi o przychody i rozchody, jakie wystpiy miedzy dniem spisu a kocem roku. Natomiast jeli spis bdzie przeprowadzany w cigu pierwszych 15 dni nastpnego roku, to w rocznym sprawozdaniu przyjmuje si stany spisu skorygowane (wstecz") o przychody i rozchody, jakie nastpiy midzy dat spisu a kocem roku. Od podanych tu zasad przeprowadzania inwentaryzacji na koniec roku obrotowego istniej nastpujce odstpstwa : a) Zapasy materiaw, towarw, wyrobw gotowych i pfabrykatw objtych ewidencj ilociowo-wartociow i znajdujce si na terenie (w pomieszczeniu) strzeonym mog by inwentaryzowane raz w cigu 2 lat w dowolnym terminie. To oznacza, e wszystkie zapasy mog by spisywane jednoczenie albo w rnych dowolnych dla jednostki terminach. Celowe jest przy tym, aby terminy spisu przypaday moliwie blisko koca roku obrotowego, na ostatni dzie wybranego miesica. b) Zapasy towarw i materiaw (w tym gwnie opakowa) zuywanych w zwizku z dziaalnoci handlow, objtych ewidencj wycznie wartociow w punktach obrotu detalicznego, mog by inwentaryzowane raz w roku w dowolnym dla wartoci terminie, pod warunkiem jedno czesnego ustalenia wartoci zapasw nie tylko w cenach detalicznych, lecz take w cenach zakupu oraz posiadania przez jednostk rozbudowanej sieci punktw sprzeday detalicznej. c) rodki trwae znajdujce oraz maszyny i urzdzenia objte inwentaryzacj rozpoczt, inwentaryzuje si raz w cigu 4 lat (w si na terenie strzeonym, z tytuw publicznych drog porwnania danych ksig rozrachunkowych z odpowiednimi dokumentami i weryfikacji realnej wartoci tych
dowolnym terminie wybranym przez jednostk).
60
d) Zapasy produkcji w toku oraz materiaw, towarw i wyrobw, ktrych warto jest odnoszona bezporednio w koszty po ich zakupie lub wytworzeniu, inwentaryzuje si na koniec roku obrotowego, a zapasy materiaw, towarw i wyrobw gotowych nie objtych biec ewidencj take na koniec pozostaych kwartaw. Inwentaryzacj przeprowadza si take na dzie zakoczenia dziaalnoci przez jednostk oraz na dzie poprzedzajcy postawienie jej w stan likwidacji lub upadoci. W przypadku poczenia lub podziau jednostek, z wyjtkiem spek akcyjnych, strony mog w drodze umowy pisemnej odstpi od inwentaryzacji. Jednostka moe, jeeli uzna to za konieczne, przeprowadza spis z natury czciej, np. w celu zaostrzenia kontroli obrotu niektrymi skadnikami zapasw lub jeeli wynika to z wypadkw losowych. Zgodnie z ustaw o rachunkowoci, pena dokumentacja dotyczca inwentaryzacji powinna by archiwizowana przez 5 lat, liczc od pocztku roku nastpujcego po roku, w ktrym przeprowadzono inwentaryzacj. 2) Rodzaje inwentaryzacji. Inwentaryzacje dzielimy na: a) jednorazowe, sporzdzane na okrelon dat (okresowe, dorane, okolicznociowe, zdawczo-odbiorcze, nadzwyczajne), b) cige . Inwentaryzacja okresowa spis z natury wszystkich skadnikw majtkowych znajdujcych si w magazynie, przeprowadzany na okrelon dat. Celem inwentaryzacji okresowych jest skontrolowanie stanu mienia powierzonego osobom majtkowo odpowiedzialnym. Inwentaryzacje takie powinny by przeprowadzone na podstawie planu (zatwierdzonego przez kierownika jednostki), ktry okrela, jakie magazyny zostan objte spisem. Odmianami inwentaryzacji jednorazowej s inwentaryzacje dorane i okolicznociowe. Inwentaryzacje te nie s planowane, a konieczno ich przeprowadzania wynika z konkretnej sytuacji w magazynie. Inwentaryzacja dorana spis z natury caoci lub czci skadnikw majtkowych, przeprowadzany w przypadkach uzasadniajcych konieczno ustalenia rzeczywistego stanu okrelonych skadnikw w przypadku likwidacji magazynu, kradziey, poaru itp.
61
Inwentaryzacja dorana jest najczciej stosowana do kontroli gospodarki magazynowej. Polega ona na sprawdzeniu zapisw w wybranych kartotekach ewidencyjnych z rzeczywistymi stanami zapasw. Inwentaryzacja okolicznociowa jest przeprowadzana w razie nieprzewidzianych wypadkw losowych spowodowanych na przykad poarem, kradzie, powodzi, a ponadto przy zmianach na stanowisku magazyniera oraz choroby czy urlopu magazyniera, a take likwidacji danej jednostki. Inwentaryzacja zdawczo-odbiorcza spis z natury wszystkich skadnikw majtkowych przeprowadzany doranie w wypadku zmiany osoby odpowiedzialnej za stan tych skadnikw. Kompleksow inwentaryzacj zdawczo-odbiorcza w magazynie przeprowadza si w przypadku: a) wypowiedzenia umowy o prac przez osob materialnie odpowiedzialn, inwentaryzacj naley zakoczy najpniej w dniu rozwizania umowy o prac, b) rozwizania umowy o prac bez wypowiedzenia lub wyganicia umowy o prac z innych przyczyn - do inwentaryzacji naley przystpi najpniej w cigu 7 dni od dnia rozwizania lub wyganicia umowy o prac, c) wypowiedzenia umowy o wsplnej odpowiedzialnoci przez pracownika inwentaryzacj naley rozpocz przed upywem okresu wypowiedzenia, d) odstpienia pracownika od umowy o wsplnej odpowiedzialnoci naskutek ujawnienia niedoboru (gdy magazyn by czynny w czasie inwentaryzacji) naley rozpocz now inwentaryzacj najpniej w cigu 7 dni od daty odstpienia od umowy, e) odstpienia pracownika od umowy o wsplnej odpowiedzialnoci na skutek nie odwoania osoby, co do ktrej zgosi on zarzuty do inwentaryzacji - naley przystpi w cigu 7 dni od daty zgoszenia zarzutw, f) odstpienia od umowy o odpowiedzialnoci przez zakad pracy - inwentaryzacj naley rozpocz niezwocznie. Wystpuje take tzw. inwentaryzacja uproszczona, ktra jest stosowana gwnie w przypadku wystpowania skadnikw majtkowych trudno dostpnych i trudno mierzalnych.
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska 2.1.6.3 Przebieg inwentaryzacji26
62
Pierwsz czynnoci przed rozpoczciem inwentaryzacji okresowej jest powoanie przez kierownika jednostki komisji inwentaryzacyjnej. Komisja ta skada si co najmniej z trzech osb (przewodniczcy i dwch czonkw). Skad komisji powinien zapewnia sprawny i terminowy przebieg inwentaryzacji w jednostce organizacyjnej. 1) przygotowanie spisu, a w tym przede wszystkim: okrelenie daty spisu, podzia na rejony (pola) spisowe, ustalenie grup spisowych i ich instrukta oraz zaopatrzenie w formularze spisowe, przyrzdy pomiarowe itp., 2) nadzr nad przebiegiem spisu, w tym: prowadzenie wyrywkowej kontroli pracy grup spisowych, wydawanie dyspozycji w przypadkach koniecznoci pobierania materiaw lub wyrobw w trakcie spisu i odbir od grup dokonujcych spis wypenionych formularzy spisowych, 3) przekazanie uporzdkowanych wynikw spisu do ksigowoci w celu ustalenia rnic, wyjanienie przyczyn ich powstania oraz przedstawienie wnioskw co do ich rozliczenia, 4) podsumowanie wynikw spisu i zgosze, wynikajcych z niego wnioskw dla kierownictwa jednostki i kolejnych inwentaryzacji. Kierownik jednostki na wniosek przewodniczcego komisji inwentaryzacyjnej powouje: a) zespoy spisowe, b) komisj szacunkow, ktra wsppracuje z zespoami spisowymi przy ustalaniu stanu zapasw trudnych do obliczenia (dokonuje technicznych obmiarw i ustala ceny zapasw niepenowartociowych). W skad tej komisji powinni wchodzi przedstawiciele kontroli technicznej i organizacji zwizkowej, c) komisj weryfikacyjn. 1) Etapy inwentaryzacji Prace zwizane z przeprowadzeniem inwentaryzacji dzieli si na trzy etapy: a) przygotowanie inwentaryzacji, b) przygotowanie i przeprowadzenie spisu z natury, c) ustalenie i rozliczenie wynikw inwentaryzacji.
26
Ibidem, s. 407
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska 2) Dokumentacja spisowa
63
Wyniki spisu z natury naley udokumentowa arkuszami spisowymi, ktre z chwil ich ponumerowania traktuje si jako formularze ewidencjonalne, objte kontrol ilociow. Numerowanie arkuszy spisu oraz oznaczenie w sposb umoliwiajcy ich zmian, powinno nastpi przed ich wydaniem czonkom zespow spisowych. Za prawidowe rozliczenie si zespow z otrzymanych arkuszy odpowiada przewodniczcy komisji inwentaryzacyjnej. Wszelkie zmiany lub uzupenienia w arkuszach spisowych winny by wyjanione w sprawozdaniu z przeprowadzonej inwentaryzacji. Spis z natury powinien by poddany wyrywkowej kontroli przez przewodniczcego komisji inwentaryzacyjnej lub kontrolerw przez niego wyznaczonych. W toku kontroli naley sprawdzi gwnie kompletno spisu z natury oraz prawidowoci ustalenia z natury iloci spisywanych rzeczowych skadnikw majtku. Arkusze spisowe wypenia si w dwch egzemplarzach, uywajc kalki lub formularzy samokopiujcych. Orygina arkusza spisowego jest wykorzystywany po zakoczeniu spisu do opracowania jego wyniku, a kopia jest przechowywana i suy do zabezpieczenia danych w przypadku zaginicia oryginau. Obok tradycyjnych metod przeprowadzania spisu z natury, polegajcych na rcznym liczeniu, mierzeniu, waeniu i dokonywaniu obmiarw oraz rcznym wpisywaniu do arkuszy spisowych, stosowana jest coraz czciej technika komputerowa. Przy posiadaniu odpowiedniego programu komputerowego moliwe jest szybkie wprowadzenie danych ze spisu, ich wycen oraz rozliczenie wynikw inwentaryzacji. Niezbdne jest w tym przypadku posiadanie dokadnych indeksw materiaowych w zakresie spisywanych skadnikw majtkowych. Najwiksze efekty osiga si w przypadku, gdy skadowane materiay i towary zawieraj etykiety z kodami kreskowymi. Przy pomocy czytnika kodw kreskowych oraz przenonego terminala z pamici odczytuje si miejsce skadowania i pen nazw poszczeglnych skadnikw majtkowych i ilo wyrobw w opakowaniu. Dziki temu w sposb istotny zmniejsza si pracochonno inwentaryzacji. Przed rozpoczciem spisu magazynier jest zobowizany do zoenia komisji inwentaryzacyjnej pisemnego owiadczenia, w ktrym powinno znajdowa si stwierdzenie, e na wszystkie przyjte do dnia spisu materiay zostay wystawione dokumenty magazynowe i e wszystkie dowody przychodowe i rozchodowe zostay zaksigowane w kartotece magazynowej. Poza tym, powinny by podane numery dowodw przychodowych i
64
rozchodowych z uwzgldnieniem w. Owiadczenie to wypenia si w 3 egzemplarzach, z ktrych orygina otrzymuje przewodniczcy komisji inwentaryzacyjnej, pierwsz kopi komrka ksigowoci, druga kopia pozostaje u osoby odpowiedzialnej. Naley take ustali, gdzie (poza magazynem) znajduj si zapasy objte ewidencj oraz odpowiednie dokumenty w przypadku, gdy np. pewne zapasy oddawane s do depozytu. W czasie trwania spisu z natury wydawanie zapasw z magazynu jest w zasadzie zabronione. W uzasadnionych przypadkach, na przykad : materiaw grozi awari lub przestojem, moe to nastpi za zezwoleniem przewodniczcego zespou spisowego. Na arkuszu spisowym odnotowuje si wydan ilo oraz podaje numer dowodu wydania. Materiay nadchodzce do magazynu w czasie trwania spisu z natury powinny by skadowane w odrbnym pomieszczeniu, aby unikn ich pomieszania iami ju spisanymi. Materiay te podlegaj rwnie spisowi, lecz na odrbnych arkuszach z jednoczesnym odnotowaniem numerw dowodw, na podstawie ktrych zostay do magazynu. W celu zapewnienia prawidowych zapisw stanu zapasw, w okresie spisu, szczeglnie w przypadkach nieprzerwanej pracy magazynw powinny by zaostrzone zasady obiegu dowodw przychodu i rozchodu okrelone zasady ich znakowania i grupowania. Powinny one sprowadza si do nastpujcych zasad: 1) ograniczenie prawa do samodzielnego wystawienia dowodw rozchodowych i ich akceptacji do pracownikw wyszego szczebla i przewodniczcego komisji inwentaryzacyjnej, 2) przekazanie pracownikom wyszego szczebla lub przewodniczcemu komisji inwentaryzacyjnej decyzji co do kierownika dostaw w czasie spisu do magazynu lub specjalnej komory przyj, 3) wprowadzanie dowodw na czas spisu specjalnego trybu kontroli przed i znakowania i po przychodu i rozchodu (np.: adnotacje: spisem"
spisie") lub wprowadzenie dla tych dowodw odrbnej numeracji. 3) Ustalenie stanu zapasw Stan zapasw w czasie inwentaryzacji powinno si ustali na podstawie liczenia, mierzenia lub waenia poszczeglnych sztuk materiaw. Jedynie przy oryginalnych opakowaniach dopuszczalne jest wyrywkowe sprawdzenie zawartoci. Jeeli nie mona okreli stanu ilociowego skadnikw majtkowych przez liczenie, waenie lub mierzenie, to konieczne jest
65
ustalanie stanu szacunkowo. Polega to na ustaleniu iloci za pomoc przyblionego rachunku, ktry jest wynikiem pomiaru figury geometrycznej o okrelonym ksztacie i znanych wymiarach np. pryzmy materiaw sypkich i wykorzystaniu do oblicze ciaru waciwego spisywanego skadnika majtkowego. Czynnoci liczenia, waenia i pomiarw skadnikw majtkowych dokonuj czonkowie zespow spisowych w obecnoci osoby materialnie odpowiedzialnej za stan skadnikw majtkowych lub osoby przez ni pisemnie upowanionej. Po zakoczeniu spisu z natury zesp spisowy oraz osoby materialnie odpowiedzialne podpisuj wszystkie arkusze spisowe, z tym e magazynier umieszcza adnotacj, e wszystkie skadowane zapasy zostay spisane oraz e do ustale spisu nie wnosi zastrzee. Nastpnie komisja w obecnoci osb materialnie odpowiedzialnych wpisuje do ewidencji rzeczywisty stan zapasw stwierdzony w czasie spisu oraz przekazuje arkusze spisowe przewodniczcemu komisji inwentaryzacyjnej, ktry sporzdza sprawozdanie. Niezalenie od sprawozdania, przewodniczcy komisji inwentaryzacyjnej zobowizany jest do niezwocznego przekazania gwnemu ksigowemu arkuszy spisu z natury oraz protokow zespow spisowych i komisji szacunkowej. Na podstawie tych dokumentw ksigowoci ustala ilociowe rnice inwentaryzacyjne i wycenia je wedug cen ewidencyjnych. 2.1.6.4 Przyczyny powstania i rozlicznie rnic inwentaryzacyjnych27 Do rozliczenia rnic inwentaryzacyjnych kierownik jednostki moe upowani komisj lub wyznacza odpowiedni osob. Zarwno komisja, jak i upowanione osoby s uprawnione do dania od odpowiedzialnego za stan mienia magazyniera wyjanie ustnych lub pisemnych, a take przeprowadzenia kontroli dokumentw tych skadnikw majtkowych, ktrych dotycz rnice, oraz w koniecznych przypadkach przeprowadzenia ponownego spisu kontrolnego. Rozliczenie rnic polega na sporzdzeniu zestawienia spisanych skadnikw majtkowych na odrbnym arkuszu zawierajcym numer oraz pozycj arkusza spisowego, symbol, mas, jednostk miary, cen, wielko i warto niedoboru lub nadwyki oraz wielko i warto wedug spisu, a take wedug ewidencji. Ujawnione w toku inwentaryzacji rnice miedzy stanem rzeczywistym, a stanem wykazanym w ksigach rachunkowych naley wyjani i rozliczy w ksigach
27
Ibidem, s. 416
66
rachunkowych tego roku obrotowego, na ktry przypad termin inwentaryzacji. Postpowanie wyjaniajce w tym zakresie jest podstaw zakwalifikowania stwierdzonych rnic jako: a) mao istotne, wynikajce z bdw pomiaru lub dokumentacji; b) podlegajce kompensatom; c) mieszczce si w granicach norm ubytkw naturalnych; d) powstae z winy osb materialnie odpowiedzialnych (wniosek ten powinien zaopiniowa radca prawny). Niedobory w granicach norm ubytkw naturalnych s wliczane w koszty dziaalnoci jednostki. Osoby odpowiedzialne za powstanie zawinionego niedoboru obcia si wartoci niedoboru obliczonego po biecej cenie nabycia, nie niszej jednak od ceny detalicznej. Warto t dla uywanych skadnikw majtkowych zuywajcych si stopniowo naley zmniejszy o kwot wynikajc ze stopnia ich zuycia. Przyczyny powstania rnic inwentaryzacyjnych mog by rne, zalenie od rodzaju skadnikw majtkowych. I tak: a) w paliwie rnice temperatur, niedokadny odbir i przeliczenia, np. z kilogramw na litry, niedokadne waenie, niepene wydanie wedug dowodw rozchodowych (Rw" lub Wz"); b) w wyrobach hutniczych przeliczenie metrw na kilogramy na pod stawie katalogw przeliczeniowych, drobne odchylenia wagowe przy przyjmowaniu i wydawaniu oraz tolerancje wagowe w poszczeglnych asortymentach wyrobw hutniczych; c) w materiaach danych przez pobierajcego wedug sztuk, a wydawanych wedug masy (np. ruby, nity, podkadki, wkrty); d) ze zmian jakociowych i ilociowych wynikajcych z okresu i warunkw skadowania (ubytki naturalne); e) z niedokadnego zwaenia duych iloci na wagach stoowych czy dziesitnych; f) w materiaach wydawanych wedug obmiaru dugoci z powodu niewaciwego odmierzania (kable, rury, przewody itp.); g) w materiaach sypkich i kawakowych ze stosowania tzw. obmiaru szacunkowego; h) we wszystkich skadnikach majtkowych z powodu omyek w zastosowaniu niewaciwego symbolu materiau przyjtego czy wydanego z magazynu lub z powodu nie ujcia w ewidencji materiaw obcych (depozytowych) i objcia spisem materiaw skasowanych, a nie usunitych fizycznie z magazynu.
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska Poza tym, przyczyn powstania niedoborw moe by:
67
a) nielegalne wyniesienie materiaw na zewntrz magazynu (kradzie przez osoby postronne lub magazyniera, samowolne pobieranie materiaw w celu zuycia w przedsibiorstwie), b) brak naleytej konserwacji materiaw, c) nieodpowiadajce magazynowe, d) brak naleytej ochrony skadowanych zapasw przed wpywami atmosferycznymi, e) gromadzenie nadmiernych zapasw uniemoliwiajcych ich skadowanie zgodnie z obowizujcymi zasadami. W przypadku pominicia wymogu przeprowadzenia spisu z natury przy powierzaniu stanowiska magazyniera mog wystpi niedobory bdce wynikiem mniejszego poczucia odpowiedzialnoci i tym samym niedbaego wykonywania obowizkw subowych. Przyczyn powstania rnic mog by take nieprawidowoci w przeprowadzeniu spisu z natury. Ma to miejsce w przypadku wykazania w spisie iloci zapasw wikszej od iloci rzeczywistej i wykazanej w ewidencji magazynowej lub iloci mniejszej od iloci rzeczywistej. W kadym z omawianych przypadkw wystpuje fikcyjne zmniejszenie lub zwikszenie stanu zapasw. Przy powtrnym spisie stanu zapasw moe powsta pozorna nadwyka rwna fikcyjnemu zmniejszeniu zapasw w poprzednim spisie. Jeeli natomiast zmniejszenie iloci rzeczywistej w spisie z natury spowodowao ukrycie nadwyki rzeczywistej, to moe by ona ujawniona przy powtrnym sprawdzeniu (jeeli uprzednio nie zostanie zagarnita przez magazyniera jako mienie nie objte ewidencj). 1) Weryfikacja rnic inwentaryzacyjnych. Po dokonaniu podziau rnic inwentaryzacyjnych wedug grup oraz po ustaleniu ostatecznych rnic i wnioskw w sprawie ich rozliczenia komisja inwentaryzacyjna przekazuje te dane odpowiedzialnemu materialnie magazynierowi. Powinien on zoy odpowiednie wyjanienie podajce przyczyny i okolicznoci powstania rnic. Po otrzymaniu wyjanie magazyniera komisja dokonuje ostatecznej weryfikacji rnic i wskazuje osoby, ktre jej zdaniem naley obciy za powstae niedobory. W duych magazynach w celu przyspieszenia prac inwentaryzacyjnych powouje si odrbn komisj do weryfikacji rnic. W skad tej komisji powinni wchodzi przedstawiciele waciwociom fizykochemicznym zapasw pomieszczenia
68
dziaw zaopatrzenia, ksigowoci, pracownicy o odpowiednich kwalifikacjach (mechanicy, technolodzy) oraz przedstawiciel komrki zwizkowej. Podstawow czynnoci weryfikacyjn jest przeprowadzenie kompensat ilociowowartociowych stwierdzonych rnic. Kompensata rnic polega na wzajemnej eliminacji (znoszeniu) niedoborw i nadwyek stwierdzonych w asortymencie zapasw zblionych lub podobnych. Warunki przeprowadzenia kompensat powinny by okrelone w instrukcjach branowych uwzgldniajcych specyfik danego magazynu i rodzaj zapasw bdcych przedmiotem magazynowania. Wedug oglnie przyjtych zasad kompensaty mog mie miejsce wwczas, gdy rwnoczenie zachodz nastpujce okolicznoci: a) niedobory i nadwyki zostay stwierdzone w ramach tego samego spisu; b) dotycz jednej osoby materialnie odpowiedzialnej, c) zostay stwierdzone w pokrewnych, zewntrznie podobnych asortymentach (co moe uzasadni moliwoci powstania pomyek przy ich wydawaniu z magazynu). Do kompensat przyjmuje si mniejsz wielko niedoboru lub nadwyki i mniejsz cen skadnikw majtkowych wykazujcych rnice inwentaryzacyjne. Pozostae z kompensaty rnice ilociowe i wartociowe s rozpatrywane odrbnie. Naley zaznaczy, e zakaz kompensowania niedoborw w jednym okresie rozliczeniowym z nadwykami w innym okresie nie wyklucza moliwoci korygowania rozlicze wynikw inwentaryzacji rnych okresw rozliczeniowych w przypadku stwierdzenia zwizku przyczynowego midzy niedoborami a nadwykami na skutek stwierdzonych bdw w przeprowadzanym spisie z natury lub ewidencji. Komisja inwentaryzacyjna dokonuje ostatecznego rozliczenia rnic i sporzdza protok weryfikacji rnic na podstawie: ) zbiorczego zestawienia rnic inwentaryzacyjnych, ) zestawienia kompensat niedoborw i nadwyek, ) wyjanienia osb materialnie odpowiedzialnych. Protok weryfikacji rnic powinien zawiera: a) warto niedoborw i nadwyek, ktre naley spisa w koszty przedsibiorstwa jako niezawinione; b) warto niedoborw i nadwyek wzajemnie kompensujcych si oraz wynik dokonanych kompensat z okreleniem, czy jest on niezawiniony;
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska c) warto niedoborw obciajcych osoby materialnie odpowiedzialne;
69
d) przyczyny powstania niedoborw (czy wynikaj z zaniedbania, czy te z czynu przestpczego). Protok weryfikacji komisja przedkada gwnemu ksigowemu do zaopiniowania, a nastpnie kierownikowi jednostki do zatwierdzenia i wwczas stanowi on podstaw do rozliczenia wynikw inwentaryzacji. Wnioski w sprawie ksigowania niedoborw lub nadwyek postawione przez przewodniczcego komisji inwentaryzacyjnej w sporzdzonym protokle zatwierdza kierownik jednostki. Podstaw do zaksigowania rnic inwentaryzacyjnych jest ich zestawienie sprawdzone oraz wyjanione przez magazyniera i podpisane przez przewodniczcego komisji inwentaryzacyjnej. Dlatego do protoku komisji inwentaryzacyjnej powinien by doczony szczegowy wykaz wszystkich niedoborw i nadwyek. Niedobory przekraczajce normy s przedmiotem dochodze wyjaniajcych. W przypadku niedoborw zawinionych jednostka moe by na podstawie orzeczenia sdowego upowaniona do potrcenia tych kwot z poborw magazyniera. 2.1.6.5Zasady przeprowadzania inwentaryzacji cigej. Inwentaryzacja przeprowadzana metod cig polega na dokonywaniu systematycznie w cigu okresu inwentaryzacyjnego, nie duszego ni dwa lata, w rnych (planowo okrelonych) terminach, spisw z natury zapasw, w taki sposb, aby wszystkie skadniki zapasw zostay w cigu tego okresu objte spisem z wyznaczon czstotliwoci. Inwentaryzacje cig mog stosowa jednostki, ktre posiadaj odpowiednie warunki organizacyjno-techniczne, a w szczeglnoci: a) skadaj zapasy na terenie strzeonym, b) prowadz biec ewidencj ilociowo-wartociow zapasw w sposb umoliwiajca ustalenie na dzie dokonywania spisu z natury dla kadej inwentaryzowanej grupy zapasw ich iloci i wartoci, a tym samym wprowadzenie rnic ilociowych i wartociowych, c) maj szczegow instrukcj o inwentaryzacji cigej, zapewniajc prawidowe stosowanie tego systemu inwentaryzacji, d) osigny odpowiedni poziom organizacji gospodarki zapasami. Inwentaryzacj cig prowadzi powoana przez kierownika jednostki staa
70
komisja spisowa, stanowica wyodrbnion komrk inwentaryzacji cigej". Komrka ta przeprowadzajc inwentaryzacj cig, opiera si na rocznym (z podziaem na miesice) planie spisu uzgodnionym z gwnym ksigowym. Naley przy tym zaznaczy, e plany inwentaryzacji cigej s dokumentami poufnymi, dostpnymi wycznie kierownikowi jednostki, gwnemu ksigowemu i czonkom staej komisji inwentaryzacyjnej. Kierownik komrki inwentaryzacji cigej", po upywie kadego miesica, sporzdza sprawozdanie z przebiegu inwentaryzacji. Sprawozdanie to powinno midzy innymi zawiera nastpujce dane: liczb pozycji spisanych z natury w porwnaniu do liczby pozycji planowanych oraz warto ujawnionych niedoborw i nadwyek. 2.1.6.6 Inwentaryzacja w magazynach z jednostkami adunkowymi i magazynach wysokiego skadowania. 1) Inwentaryzacja w magazynach z jednostkami adunkowymi. Inwentaryzacja w magazynach, w ktrych zapasy s skadowane w postaci jednostek adunkowych jest bardziej uproszczona. Polega ona na: 1) sprawdzeniu, czy lokalizacja poszczeglnych jednostek adunkowych jest zgodna z planem zagospodarowania magazynu, czy wszdzie dla tych samych wyrobw zostay ustawione tej samej wielkoci stosy, czy nie zostay naruszone plomby i inne zabezpieczenia jednostek adunkowych; 2) ustaleniu, wedug posiadanego planu zagospodarowania powierzchni magazynu, liczby zajtych miejsc paletowych; 3) pomnoeniu liczby zajtych miejsc paletowych przez liczb jednostek w stosie, przez co otrzymuje si liczb jednostek adunkowych jednego rodzaju, jaka znajduje si w magazynie, w ktrym przeprowadza si inwentaryzacj; 4) pomnoeniu liczby jednostek adunkowych przez liczb wyrobw (kg/szt.) w jednostce, przez co otrzymuje si liczb skadowanych wyrobw, ktr porwnuje si ze stanem ewidencyjnym. W przypadku stwierdzenia rnic pomidzy rzeczywistym a ewidencyjnym stanem zapasw naley postpowa w sposb przewidziany w oglnie obowizujcych przepisach, ponadto naley dokona wyrywkowej kontroli jednostek adunkowych. Wdroenie kodw kreskowych w znacznym stopniu usprawnia przeprowadzenie inwentaryzacji. Przy pomocy
71
skanera" mona bowiem automatycznie odczyta zawarto jednostek adunkowych i szybko ustali stan zapasw. 2) Inwentaryzacja w magazynach wysokiego skadowania. Warunki dziaania magazynw wysokiego skadowania wymagaj innego podejcia do problemu inwentaryzacji. Magazyny te obsugiwane s ukadnicami dziaajcymi automatycznie lub obsugiwanymi przez operatora kompletujcego partie wydanych zapasw. S to wic obiekty w duym stopniu zautomatyzowane, a pracujcymi w przestrzeni skadowej ukadnicami steruje czsto komputer. Przy uyciu komputera prowadzi si ewidencj stanu i ruchu zapasw magazynowych. Wszystkie dokumenty przyjcia i wydania opracowane s za pomoc komputera, a ich dane kodowane s w jego pamici. Dziki temu w kadej chwili istnieje moliwo ustalenia stanu zapasw okrelonego asortymentu oraz ich lokalizacji (miejsca skadowania w regale). Po kadorazowej zmianie wartoci palety nastpuje wydruk nowej karty towarzyszcej jednostce adunkowej zawierajcej ww. podstawowe aktualne dane z jednoczesnym skorygowaniem stanu zapasw w pamici komputera. Jak wida z powyszego, w pracy magazynw wysokiego skadowania wystpuj zasadnicze rnice midzy nimi a magazynami tradycyjnymi, czy te zmechanizowanymi przy uyciu wzkw podnonikowych. Dlatego te tradycyjne techniki okresowej inwentaryzacji, tj. spisywanie przez komisj poszczeglnych skadnikw zapasw przy jednoczesnym zahamowaniu pracy magazynu nie moe by w tych magazynach stosowania. Z tego powodu ze stosowanych dwch metod inwentaryzacji, tj. okresowej i cigej, najbardziej odpowiedni do przyjcia w magazynach wysokiego skadowania jest inwentaryzacja ciga. Warunkiem przeprowadzenia inwentaryzacji metod cig w magazynach wysokiego skadowania jest: 1) spenienie wymogw, jakie podane byy wyej w odniesieniu do innych magazynw przeprowadzajcych inwentaryzacj metod cig, 2) objcie kadorazowo inwentaryzacj zapasw, ktre zgodnie z danymi ewidencji zostay cakowicie rozchodowane (wykazuj stan zerowy). Jedn z najbardziej realnych i stosunkowo najbardziej pracochonnych metod, a jednoczenie nie dezorganizujcych pracy w magazynie wysokiego skadowania, w ktrych praca ukadnic i ewidencja ruchu zapasw s realizowane przy zastosowaniu komputerw jest metoda
72
polegajca na cigym spisywaniu tzw. stanu zapasw zerowych (natychmiast po ich wyczerpaniu si) i porwnaniu ich ze stanem ewidencji opracowanej przez komputer. 2.2 Koszty magazynowania. Zarwno przepyw dbr materialnych, jak i utrzymanie zapasw oraz caej infrastruktury technicznej (budowli, maszyn, urzdze do skadowania i rodkw zaopatrzenia wewntrznego) wi si z powstawaniem kosztw, ktrych wielko ma istotny wpyw na poziom efektywnoci procesw magazynowania, bdcych podstawowym elementem kosztw logistyki. Koszty logistyki obejmuj:28 d) transport materiaw do magazynu przedsibiorstwa i do klienta (tzw. koszty przepywu materiaw), e) funkcjonowanie gospodarki magazynowej (w tym koszty utrzymania zapasw i koszty manipulacyjne), f) przetwarzanie danych dotyczcych przepywu materiaw i wyrobw, g) zamroenie kapitau w rodkach trwaych i obrotowych. Koszty logistyki stanowi jeden z istotnych skadnikw kosztw przedsibiorstwa. W literaturze ekonomicznej koszty logistyki dzieli si najoglniej na: koszty przepywu materiaw, koszty utrzymania zapasw i koszty procesw informacyjnych. Ten podzia kosztw jest umowny, gdy niektre z nich trudno przydzieli do poszczeglnych grup (np. koszty manipulacji zapasami wystpuj zarwno w magazynach, jak i w produkcji). Na podstawie tych stwierdze mona sformuowa nastpujc definicj: Koszty logistyki to wyraone w pienidzu zuycie pracy ywej, rodkw i przedmiotw pracy, wydatki finansowe oraz inne ujemne skutki zdarze nadzwyczajnych wywoanych przepywem dbr materialnych w przedsibiorstwie i miedzy przedsibiorstwami oraz utrzymywaniem zapasw".29 Pojcie kosztw magazynowania zostao ju dawno okrelone zarwno w Polskiej Normie, jak i w literaturze fachowej. Polska Norma terminologiczna, Gospodarka Magazynowa PN-84/N-01800, okrela bardzo oglnie koszty magazynowania jako warto" nakadw pracy ywej i uprzedmiotowionej zwizanej z magazynowaniem zapasw. Szerzej koszty magazynowania definiuje si jako wyraone w jednostkach pieninych nakady
28 29
2.2.1 Istota i zakres kosztw magazynowania
Z. Dudziski, M. Kizyn, Poradnik magazyniera, Polskie wydawnictwa ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 378 Ibidem, s. 340
73
bezporednio zwizane z przebiegiem procesw magazynowych, tj. zuycie rodkw technicznych, materiaw, paliw i energii oraz pace pracownikw magazynowych rozliczane w ustalonym czasie lub na okrelon parti dbr materialnych". Koszty magazynowania s jednym z najbardziej syntetycznych czynnikw gospodarki magazynowej, bdcych wymiernym wyrazem sposobu gospodarowania takimi podstawowymi elementami gospodarki magazynowej, jak zapasy magazynowe, budowle magazynowe, wyposaenie magazynowe i organizacja magazynw. Nakady inwestycyjne przeznaczone na postp organizacyjno-techniczny w gospodarce magazynowej powinny podlega ocenie i weryfikacji pod wzgldem efektywnoci ekonomicznej. Konieczne jest wic stosowanie rachunku ekonomicznego. Warunkiem przeprowadzenia prawidowego rachunku ekonomicznego jest dysponowanie informacjami w zakresie ksztatowania si kosztw magazynowania. Wie si to z koniecznoci wyodrbnienia tych kosztw z oglnego rachunku kosztw przedsibiorstwa. W znacznej czci przedsibiorstw wystpuj jednak obiektywne trudnoci w ustaleniu realnych kosztw magazynowania. Wynikaj one m.in. z niewydzielania kosztw magazynowania z oglnego rachunku kosztw przedsibiorstwa oraz z braku waciwych zasad klasyfikacji i podziau tych kosztw. Przewanie w przedsibiorstwach przemysowych koszty magazynowania s ewidencjonowane w oglnym rachunku kosztw i obciaj koszty oglnozakadowe lub koszty poszczeglnych wydziaw. S one rozproszone w systemach ewidencyjnych przedsibiorstwa wrd wielu grup kosztw. Wyodrbnienie tych kosztw jest uzasadnione w przedsibiorstwach, w ktrych stanowi one znaczn cz w kosztach oglnych. Jest to na pewno uzasadnione w jednostkach handlowych, w ktrych koszty procesw magazynowania stanowi istotn pozycj w kosztach oglnych. W tych przedsibiorstwach caoksztat kosztw fizycznego przepywu i utrzymania zapasw oraz procesw informatycznych jest zaliczany do kosztw logistyki, ktrych gwn pozycj stanowi koszty magazynowania. Dlatego te zakres wyodrbniania kosztw magazynowania jest przede wszystkim uzaleniony od charakteru dziaalnoci przedsibiorstwa. Celowo wyodrbniania kosztw magazynowania w rachunku kosztw przedsibiorstwa wynika przede wszystkim z tego, e koszty magazynowania stanowi znaczny udzia w kosztach oglnozakadowych. Poza tym w kosztach magazynowania gwn pozycj stanowi pace i ubezpieczenia spoeczne personelu magazynowego oraz amortyzacja rodkw trwaych, co
74
uzasadnia potrzeb okrelenia ich zwizkw i wspzalenoci (np. gdy rosn koszty amortyzacji rodkw trwaych zwizanych ze zwikszeniem stopnia mechanizacji, zmniejszeniu powinny ulega pace). Znajomo tych wzajemnych relacji umoliwia zastosowanie odpowiednich rodkw dla minimalizacji kosztw magazynowania. Za celowoci wyodrbniania kosztw magazynowania z oglnego rachunku kosztw przemawiaj nie tylko funkcje i zadania gospodarki magazynowej w przedsibiorstwie, lecz take warunki znaczenie przebiegu kosztw zwizanych z wdraaniem mechanizacji Dziki procesw postpowi magazynowych. Chodzi tu o dobr takich metod mechanizacji, ktre gwarantuj optymalne technologicznych procesw magazynowych. technicznemu w pracach magazynowych wzrasta wydajno pracy i poprawia si wyranie wykorzystanie przestrzeni magazynowej, co ma decydujcy wpyw na obnienie wzgldnego poziomu kosztw magazynowania. Aby mc prawidowo oceni opacalno postpu techniczno-organizacyjnego w gospodarce magazynowej; jest konieczne wyodrbnienie kosztw magazynowania z oglnego rachunku kosztw przedsibiorstwa. Koszty magazynowania wynikaj z podstawowych funkcji magazynw, ktrymi s: a) okresowe przechowywanie zapasw, b) wykonywanie czynnoci manipulacyjnych zwizanych z przyjciem (odbir ilociowy i jakociowy), przemieszczaniem ich do miejsc skadowania, spitrzaniem lub umieszczaniem w urzdzeniu do skadowania oraz przemieszczaniem z miejsca skadowania do miejsca wydania (liczenie, mierzenie, waenie i przewz), c) wykonywanie ruch zapasw). W zwizku z tym spotyka si w literaturze podzia kosztw magazynowania wedug kryterium funkcji magazynowania na: a) koszty skadowania zapasw, b) koszty manipulacyjne Wydaje si, e do tych kosztw naley doda koszty procesw informatycznych, ktre szczeglnie w duych zmechanizowanych magazynach stanowi znaczn pozycj. 1) Koszty skadowania zapasw obejmuj: a) koszty amortyzacji budowli magazynowych oraz zainstalowanych w nich urzdze; b) koszty pracy urzdze do skadowania, transportu i przemieszczania zapasw; czynnoci informatycznych zwizanych z rejestracj zjawisk zachodzcych w gospodarce magazynowej (zwizanych gwnie z ewidencj stanu i
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska c) koszty pac i narzutw personelu magazynowego; d) koszty zwizane z opatami podatkw od nieruchomoci i rodkw transportowych;
75
e) i koszty kapitau zaangaowanego w utrzymanie zapasw (kapita wasny w formie kredytw lub udziaw); i koszty konserwacji, kompletacji i znakowania zapasw. 2) Koszty manipulacyjne obejmuj: a) koszty zwizane z przyjciem ilociowym i jakociowym wyrobw do magazynu; b) koszty transportu do miejsca skadowania; c) koszty zwizane z rozmieszczeniem wyrobw w miejscu skadowania i liczeniem, wizaniem i przemieszczaniem w magazynie oraz wydawaniem wyrobw; d) koszty zwizane z wydaniem materiaw (wyrobw) do miejsca zuycia (lub odbiorcy). 3) Koszty procesw informatycznych obejmuj: a) koszty amortyzacji sprztu informatycznego i oprogramowania; b) koszty zuycia materiaw oraz energii; c) koszty pracy wraz z narzutami; d)koszty usug obcych, w tym informatycznych i telekomunikacyjnych (przesyanie i transmisja danych); e) inne koszty, np. opaty dzierawne i leasingowe wynajmu sprztu informatycznego. Podzia kosztw magazynowania wedug ich funkcji napotyka pewne trudnoci, ktre wynikaj z niemonoci cisego wyodrbnienia kosztw przyjmowania, skadowania, przemieszczania i wydawania zapasw w magazynie. Dlatego te w praktyce w znacznym stopniu ustala si te koszty metod szacunkow. Przykadem omawianych trudnoci zwizanych z podziaem kosztw magazynowania jest zakwalifikowanie kosztw transportu wewntrznego, ktry wiadczy usugi zarwno w magazynie, jak i w zakresie przemieszczania materiaw, do poszczeglnych wydziaw produkcyjnych oraz midzy wydziaami. Stosunkowo prostym rozwizaniem jest ukad, gdy transport wewntrzny jest organizacyjnie zwizany z magazynem, ale problem wystpuje, gdy jest to samodzielny wydzia, ktry wiadczy usugi zarwno dla magazynu, jak i dziau produkcji. W tym przypadku jest niezbdne okresowe (comiesiczne) sporzdzanie przez wydzia transportu wewntrznego zestawie zawierajcych wielkoci nakadw pracy sprztu i ludzi na rzecz poszczeglnych komrek organizacyjnych przedsibiorstwa. Z problematyk wyodrbniania kosztw magazynowania wie si zagadnienie podziau tych kosztw, z uwzgldnieniem zarwno
76
organizacji procesw magazynowych, jak i specyficznych cech poszczeglnych skadnikw kosztw. Spord wspomnianych kryteriw podziau kosztw magazynowania najbardziej waciwe s podziay wedug: klasyfikacji rodzajowej (zarwno kosztw prostych, jak i zoonych), miejsc powstawania i ukadu kalkulacyjnego. Stopie szczegowoci ustalania kosztw magazynowania jest uzaleniony przede wszystkim od formy organizacji gospodarki magazynowej w przedsibiorstwie. atwiejsze jest to w przypadku scentralizowania gospodarki magazynowej w formie wydziau (czy dziau), dla ktrego tworzy si odrbne stanowisko kosztw magazynowania, a trudniejsze, gdy magazyny s zdecentralizowane (rozproszone) w przedsibiorstwie. Wymagane jest wwczas analityczne wyodrbnienie poszczeglnych pozycji kosztw z kosztw oglnozakadowych lub wydziaowych na podstawie dokumentw finansowych. Przyjmujc ukad logistyczny w przedsibiorstwie, kady magazyn powinien by traktowany jako samodzielne stanowisko kosztw. Z magazynu powinny by przekazywane informacje dotyczce kosztw magazynowania do komrki ksigowoci (za porednictwem komrki logistyki), ktra sumuje je i opracowuje zestawienia zbiorcze kosztw magazynowania w przedsibiorstwie. Komrka logistyki w przedsibiorstwie powinna koordynowa i organizowa wszystkie dziaania zwizane z opracowywaniem i prowadzeniem oglnego rejestru kosztw magazynowania, analizowaniem ich wielkoci oraz podejmowaniem przedsiwzi w celu ich minimalizacji. 2.2.2 Struktura kosztw magazynowania Jak ju wspomniano, koszty magazynowania obok kosztw przepyww materiaowych stanowi podstawowe rodzaje kosztw logistyki w przedsibiorstwie. Oglne koszty magazynowania wedug rodzaju dzieli si na: a) koszty proste, b) koszty zoone. Koszty proste charakteryzuj okrelon dziaalno magazynu w sposb bezporedni i niepodzielny. Koszty zoone to koszty, ktre wprawdzie dotycz gospodarki magazynowej, ale s trudne lub niemoliwe do jednoznacznego zakwalifikowania. Przykadem kosztw prostych s pace personelu magazynowego, a kosztw zoonych usugi konserwacyjne lub remontowe budowli i sprztu magazynowego
77
wykonywane przez wasne brygady remontowe w rnym zakresie w cigu roku w poszczeglnych magazynach. Struktura podziau kosztw powinna uatwia kierownictwu przedsibiorstwa i magazynu okrelenie zmian zachodzcych w poszczeglnych rodzajach kosztw, ustalenie ich przyczyn i ocen konkretnego poziomu. W przedsibiorstwach przemysowych koszty magazynowania wedug ukadu rodzajowego obejmuj nastpujce pozycje: 1) koszty proste: a) pace pracownikw zatrudnionych w gospodarce magazynowej, b) narzuty na ubezpieczenia spoeczne, c) zuycie materiaw pomocniczych i przedmiotw nietrwaych, d) zuycie paliw i energii obcej, e) amortyzacja budowli magazynowych i innych rodkw trwaych za instalowanych lub pracujcych w magazynie, f) usugi logistyczne obce, g) usugi remontowe obce, h) niedobory (ubytki) i straty w granicach norm, i) odsetki i prowizje bankowe (dotyczce finansowania zapasw lub kredytowania zakupu wyposaenia i budowli), j) czynsze i dzierawy, k) inne koszty (bezporednie, proste), 2) koszty zoone: a) remonty i konserwacje wykonywane przez wasne brygady, b) pozostae koszty zoone, c) niedobory i szkody ponadnormatywne oraz inne straty losowe powstae w procesie magazynowania. 2.2.2.1 Koszty proste30 Pace pracownikw zatrudnionych w gospodarce magazynowej stanowi jedn z najwikszych pozycji kosztw magazynowania. Ich wielko jest uzaleniona od stosowanego systemu wynagrodze, wielkoci magazynu i jego lokalizacji oraz poziomu mechanizacji prac magazynowych. Stosowanie wysokiego poziomu mechanizacji prac magazynowych
30
Z. Dudziski, M. Kizyn, Vademecum gospodarki magazynowej, Orodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr sp. z o.o.. Gdask 2002, s. 440
78
zmniejsza wprawdzie ogln liczb zatrudnionych, ale wymaga zatrudnienia personelu o stosunkowo wysokich kwalifikacjach do obsugi mechanicznych i automatycznych urzdze technologicznych. Wynagrodzenie personelu magazynowego obejmuje sta i ruchom cz pac. Naley do niego wynagrodzenie kierownika magazynu i magazynierw ponoszcych odpowiedzialno materialn, konserwatorw, mechanikw, robotnikw transportowych, pracownikw prowadzcych ewidencj i sprawozdawczo magazynow. 1) Ubezpieczenia spoeczne obejmuj ustalone przez ZUS narzuty na pace, a take wielkoci skadek na tzw. ubezpieczenia zbiorowe. 2) Zuycie materiaw pomocniczych i przedmiotw nietrwaych obejmuje materiay i przedmioty zuywane w zwizku z drobnymi remontami i naprawami oraz pracami administracyjnymi, a take zuycie odziey ochronnej i sprztu wyposaenia osobistego personelu magazynowego. 3) Zuycie paliw i energii obcej obejmuje koszty zuycia energii elektrycznej do owietlenia magazynw, adowania akumulatorw oraz energii cieplnej stosowanej do ogrzewania magazynu, a take zuycie paliw przez wzki transportowe pracujce w magazynie. Poziom tych kosztw jest zaleny od wielkoci dziau magazynowego, poziomu mechanizacji, procesu technologicznego i stosowanych urzdze oraz rodkw transportu zewntrznego. 4) Amortyzacja budowli i innych rodkw trwaych jest to koszt zuycia (zgodnie z obowizujc stop amortyzacji) budowli magazynowych, rodkw transportu i urzdze do skadowania. Ta grupa kosztw zwiksza si wraz ze wzrostem poziomu mechanizacji, a take budow magazynw wysokiego skadowania. 5) Usugi logistyczne obce jest to warto usug wykonywanych na rzecz magazynu przez obce jednostki w zakresie przewozw, przeadunkw i spedycji oraz usug informatycznych. 6) Usugi remontowe obce jest to warto usug remontowych i konserwacyjnych wykonanych przez obce przedsibiorstwo, a dotyczcych budowli magazynowych i wyposaenia (np. roboty malarskie, murarskie, stolarskie, lusarskie, naprawy dwigw i instalacji grzewczych, elektrycznych i sanitarnych). 7) Niedobory i straty w granicach norm s to koszty wynikajce ze zmian ilociowych i jakociowych zapasw powstajcych w czasie ich magazynowania. Ich wielko zaley od warunkw mikroklimatu i warunkw pracy w magazynie, a take od wielkoci obrotu oraz rodzaju i iloci skadowanych zapasw.
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska 8) Odsetki i prowizje bankowe s to koszty odsetek i spat dotyczcych kredytw na finansowanie zapasw i na zakupy wyposaenia magazynowego. 9) Czynsze i dzierawy s to koszty dzierawienia i uytkowania budowli magazynowych lub sprztu magazynowego (np. za wynajem okresowy dwigw i wzkw transportowych).
79
10) Inne koszty bezporednie proste s to przewanie koszty obejmujce opaty za polisy ubezpieczeniowe majtku magazynu od zdarze losowych, opaty za umowy o odpowiedzialnoci cywilnej i szkd w czasie transportu, a take koszty delegacji personelu oraz rnych opat pocztowych i telekomunikacyjnych. 2.2.2.2 Koszty zoone Koszty zoone to cz kosztw oglnych przedsibiorstwa, ktre przypadaj na dziaalno magazynw. S one rozliczane wedug obowizujcego w przedsibiorstwie klucza podziaowego. Obejmuj gwnie koszty remontw i konserwacji wykonywanych przez wasnych pracownikw, a take koszty transportu. Na przykad przy rozliczaniu kosztw transportu istotna jest formalna i organizacyjna przynaleno rodkw transportu do odpowiedniej komrki. Jeeli s one organizacyjnie przydzielone do magazynu, to bez wzgldu na to, gdzie i jakie prace s wykonywane, koszty ich eksploatacji przypisuje si do magazynu. W przeciwnym wypadku udzia kosztw transportu wewntrznego w kosztach magazynowania ustala si szacunkowo, w zalenoci od natenia prac na rzecz magazynw. 2.2.2.3 Niedobory i szkody ponadnormatywne oraz inne straty losowe powstae w procesie magazynowania. W skad tej grupy wchodz koszty powstae w czasie magazynowania, a wynikajce z niedoborw i szkd przekraczajcych dopuszczalne normy oraz straty nadzwyczajne. Przykadowo mog to by kary pacone za przetrzymywania wagonw i samochodw przy czynnociach rozadunkowych. Suma kosztw prostych, zoonych, niedoborw oraz szkd ponadnormatywnych i innych strat powstaych w procesach magazynowania stanowi koszty magazynowania ogem. Koszty magazynowania mog by take dzielone wedug: a) miejsc ich powstania,
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska b) ukadu kalkulacyjnego.
80
Jako kryterium miejsca powstania kosztw przyjmuje si komrk organizacyjn przedsibiorstwa, ktr w naszym przypadku jest magazyn. Na podstawie posiadanych dokumentw ksigowych przydziela si koszty poszczeglnym komrkom organizacyjnofunkcjonalnym. Jeeli dotycz one kilku komrek, to dzieli si je podobnie jak w systemie rodzajowym umownym kluczem. Poniewa w praktyce 3 podstawowe fazy magazynowania, tj. przyjcie, skadowanie i wydawanie, nie mog by przyjmowane jako odrbne miejsce powstawania kosztw, przyjmuje si magazyn jako wydzielon jednostk organizacyjno-funkcjonaln, stanowic miejsce powstawania kosztw. 1) Ukad kalkulacyjny podziau kosztw magazynowania polega na ustaleniu wysokoci kosztu jednostkowego dziaalnoci magazynu. W tym przypadku koszty magazynowania s odnoszone do okrelonej jednostki zapasu lub obrotu magazynowego w danym okresie, np. do l m3 tarcicy, l t stali. Im mniejszy jest ich udzia, tym efektywno procesw magazynowych jest wiksza. Za pomoc jednostkowego kosztu magazynowania mona porwna koszty dziaalnoci magazynw z tej samej brany i o podobnej organizacji. Przy stosowaniu ukadu kalkulacyjnego naley bra pod uwag celowo przyjtego stopnia szczegowoci i pracochonno oblicze. Powinny by tu szczeglnie uwzgldniane rzeczywiste potrzeby szczegowoci kalkulacji kosztu jednostkowego magazynowania oraz organizacyjne i techniczne moliwoci w tym zakresie. Nie stosuje si w praktyce kalkulacyjnego podziau kosztw wedug poszczeglnych faz procesu magazynowego, poniewa czynnoci z tym zwizane s zbyt pracochonne. Stosuje si 2 podstawowe metody rozliczania kosztw magazynowania, a mianowicie bezporedni i poredni. Postaw rozliczania kosztw metod bezporedni s dokumenty rdowe, natomiast w metodzie poredniej podstaw s przyjte jednostki odniesienia (tzw. klucze podziaowe). W gospodarce magazynowej mog by stosowane obie metody, z tym e metoda bezporednia jest znacznie dokadniejsza od metody poredniej, ktra jest jednoczenie bardziej pracochonna. Pomimo tego znaczenie metody poredniej wzrasta, szczeglnie na skutek wprowadzania na szersz skal mechanizacji procesw magazynowych, ktre zwikszaj porednie koszty magazynowania. Istotnym zagadnieniem jest w tym przypadku zastosowanie waciwego klucza podziaowego, ktry powinien stanowi realn jednostk odniesienia. O doborze jednostki odniesienia przy rozliczaniu kosztw magazynowania decyduj struktura kosztw, ich rodzaj oraz czynniki bezporednio i porednio wpywajce na
81
wielkoci i struktur kosztw magazynowania. I tak, np. gdy pracownik lub brygada remontowa pracowali rwnolegle zarwno w magazynie, jak i w innych oddziaach przedsibiorstwa, koszty pac rozlicza si proporcjonalnie do przepracowanego czasu pracy w poszczeglnych komrkach przedsibiorstwa. Koszty energii elektrycznej, w przypadku gdy jest zainstalowany l licznik, powinny by rozliczane przy uwzgldnieniu zainstalowanej mocy w magazynie. Wielko powierzchni magazynowej np. moe by punktem odniesienia przy obliczaniu kosztw amortyzacji oraz czynszw i kosztw dzierawy, w przypadku gdy w tym samym budynku oprcz dziaalnoci magazynowej jest prowadzona dziaalno administracyjna lub produkcyjna przedsibiorstwa. Koszty ubezpiecze rzeczowych dzieli si w stosunku do wartoci rodkw trwaych i przedmiotw nietrwaych znajdujcych si w magazynie oraz w odniesieniu do wartoci zapasw. Przy podziale kosztw ogrzewania, w przypadku gdy jest l licznik lub l kotownia wiadczca usugi dla caego przedsibiorstwa, jako punkt odniesienia naley przyj wielko kubatury poszczeglnych obiektw, w tym budowli magazynowych. Koszty zuycia wody w przypadku istnienia l licznika rozlicza si w stosunku do liczby zatrudnionych pracownikw w magazynie. Przy rozliczaniu kosztw oglnozakadowych jako podstawowe jednostki rozliczeniowe przyjmuje si wielko zatrudnienia w magazynie i czn warto pac personelu magazynowego. Ani jedna, ani druga jednostka rozliczeniowa nie s jednak zbyt dokadne. Koszty magazynowania dzieli si na stae i zmienne. Koszty stae wystpuj np. w przypadku posiadania wasnego magazynu. Bez wzgldu na ilo skadowanych zapasw podstawowe koszty s stae (koszty obsugi, amortyzacji urzdze, wyposaenia magazynw, opaty eksploatacyjne za energi elektryczn, ciepln, wod itp.). Natomiast, jeeli przedsibiorstwo wynajmie powierzchni magazynow i paci w zalenoci od wielkoci tej powierzchni zajtej przez zapasy, to koszty magazynowania si zmieniaj w zalenoci od iloci skadowanych zapasw. 2.2.3 Czynniki ksztatujce wysoko kosztw skadowania. Koszty magazynowania s ksztatowane przez czynniki wewntrzne i zewntrzne. Do czynnikw wewntrznych naley zaliczy: a) wielko magazynu i jego organizacj,
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska b) ilo i rodzaj przechowywanych zapasw, c) czstotliwo przyj i wyda, d) rodzaj i przebieg technologicznego procesu magazynowego, e) stan zatrudnienia. Do czynnikw zewntrznych zalicza si: a) wysoko podatku od budynkw i lokali magazynowych oraz rodkw transportu b) wielko stopy amortyzacji majtku trwaego magazynu, c) stopy oprocentowania kredytw finansujcych zapasy magazynowe,
82
d) opaty za usugi transportowe, spedycyjne i informatyczne, stawki narzutw na pace Obnika kosztw magazynowania jest najszybciej moliwa przez usprawnienie gospodarki zapasami, w tym organizacj dostaw majc wpyw na poziom zapasw, a pniej przez usprawnienie przepywu materiaw. Jedn z metod ograniczenia kosztw magazynowania i w ogle kosztw logistyki jest metoda Just in Time (dokadnie na czas). Przyczynia si ona przez odpowiedni organizacj dostaw do ograniczenia zapasw magazynowych, a tym samym do minimalizacji kosztw ich utrzymania. Zagadnienie badania kosztw logistyki, w tym i magazynowania, powinno by uwzgldnione w systemie informatycznym przedsibiorstwa w celu waciwej i szybkiej analizy tych kosztw i demonstrowania wynikw Reasumujc, mona wymieni nastpujce czynniki majce wpyw na ograniczenia kosztw magazynowania: a) dobr przestrzeni magazynowej gwarantujcej zabezpieczenie waciwoci fizykochemicznych zapasw, b) racjonalne wykorzystanie przestrzeni magazynowej, c) dobr waciwych i wydajnych urzdze magazynowych zapewniajcych maksymaln szybko operacji przeadunkowych w magazynie, d) ograniczenie etapw magazynowania (np. stworzenie jednego magazynu centralnego w miejsce maych magazynw branowych), e) stosowanie w magazynowaniu i transporcie wewntrznych jednostek adunkowych, f) stosowanie wysoko wydajnego sprztu do przetwarzania informacji oraz nowoczesnego oprogramowania dostosowanego do charakteru procesw magazynowych, g) niedopuszczenie do starzenia si zapasw (przez ich odpowiedni wymian i stosowanie wymaganych zabiegw konserwacyjnych),
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska h) przyspieszenie rotacji zapasw (m.in. przez stosowanie metody Just inTime).
83
Naley stwierdzi, e koszty magazynowania stanowi podstawowy miernik syntetyczny oceny ekonomicznej dziaalnoci gospodarki magazynowej. Znajomo ksztatowania si kosztw magazynowania w poszczeglnych okresach sprawozdawczych pozwala na podejmowanie decyzji usprawniajcych funkcjonowanie gospodarki magazynowej w przedsibiorstwie. 2.3 Bezpieczestwo i higiena pracy oraz bezpieczestwo przeciwpoarowe w magazynach. 2.3.1 Bezpieczestwo i higiena pracy w magazynie Bezpieczestwo i higiena pracy (bhp) jest okreleniem caoksztatu dziaa w zakresie prawnym, technicznym, naukowym, medycznym i organizacyjnym, ktrych zadaniem jest ochrona czowieka w rodowisku pracy. Ochrona ta polega na tworzeniu warunkw eliminujcych lub sprowadzajcych do minimum zagroenia zdrowia i ycia czowieka w rodowisku pracy. Podstawowym czynnikiem tworzcym warunki dla ochrony czowieka w rodowisku pracy s przepisy prawne. Charakterystyczn cech tych przepisw jest to, e maj one charakter prawa bezwzgldnie obowizujcego, co oznacza, e postanowienia w nich zawarte nie mog by zmieniane na niekorzy pracownika, choby 2 strony stosunku pracy (pracodawca i pracownik) tak postanowiy.31 2.3.2.1 Zagroenia zwizane z magazynowanymi towarami. Dostarczane do magazynu towary stwarzaj zagroenie bezpieczestwa wwczas, gdy: a) jednostki adunkowe s uszkodzone na skutek nieprawidowego zaadowania i zabezpieczenia do przewozu na rodku transportu zewntrznego, b) towary s zapakowane w niewaciwe opakowania transportowe niezgodne z odpowiednimi normami, c) s to niebezpieczne substancje chemiczne. Jednostki adunkowe uszkodzone, ktre ulegy znieksztaceniu oraz czciowemu rozformowaniu, stanowi szczeglne niebezpieczestwo przy rozadunku. Rozadunek taki powinien by prowadzony w obecnoci magazyniera przez wiksz liczb pracownikw
31
Z. Dudziski, M. Kizyn, Poradnik magazyniera, Polskie wydawnictwa ekonomiczne, Warszawa 2000, s. 335
84
asekurujcych z zastosowaniem pomocniczego osprztu ochraniajcego. Po rozadunku i przemieszczeniu do strefy przyj poszczeglne uszkodzone jednostki adunkowe powinny zosta przepakowane w taki sposb, aby nie stwarzay zagroenia przy skadowaniu. Przed wprowadzeniem jednostek adunkowych do strefy skadowania naley sprawdzi ich stan zabezpieczenia oraz stan techniczny palet, na ktrych zostay uformowane. Przy rozadunku towarw w uszkodzonych opakowaniach oraz niezgodnych z odpowiednimi normami naley zachowa szczegln ostrono, a porozadunku opakowania naprawi lub wymieni. Jeeli jest to niemoliwe, naley skompletowa dostaw w wydzielonym miejscu, zabezpieczy j i po sporzdzeniu protoku postawi do dyspozycji dostawcy. Naley pamita, e towarw w uszkodzonych opakowaniach nie mona wprowadza do strefy skadowania. Dostawy towarw zaliczanych do niebezpiecznych substancji chemicznych powinny by rozadowywane przez pracownikw odpowiednio przeszkolonych do pracy z niebezpiecznymi substancjami, wyposaonych w wymagany sprzt ochrony osobistej przy zastosowaniu wymaganych urzdze przeadunkowych oraz z zachowaniem odpowiednich zasad i rodkw ostronoci. Warunki, jakim powinny odpowiada dostarczone do magazynu towary, dotyczce opakowa (rodzaju, wymiarw, masy), sposobu ich oznakowania, jednostek adunkowych (rodzaju, wymiarw, masy), sposobw uformowania i zabezpieczenia, powinny by szczegowo opisane w instrukcji magazynowej. 2.3.2.2 Zagroenia ze strony urzdze magazynowych Urzdzenia technologicznego wyposaenia magazynw dzielimy na magazynowe rodki transportowe, urzdzenia do skadowania i pomocnicze urzdzenia magazynowe (urzdzenia kontrolno-pomiarowe oraz pomocnicze urzdzenia transportowoprzeadunkowe). Wszystkie urzdzenia, maszyny oraz narzdzia pracy stosowane w magazynie pracy powinny odpowiada wymaganiom okrelonym w kodeksie pracy, a mianowicie powinny by tak skonstruowane i budowane, aby zapewni bezpieczne i higieniczne warunki pracy (zabezpiecza pracownika przed urazami, poraeniem prdem, haasem, drganiami i dziaaniem niebezpiecznych substancji chemicznych itp.) oraz uwzgldnia zasady ergonomii. Jeeli stosowane w magazynie urzdzenia nie odpowiadaj wspomnianym
85
warunkom, wyposaenie tych urzdze w odpowiednie zabezpieczenia naley do obowizku pracodawcy. Niedopuszczalne jest wyposaenie magazynu w maszyny i urzdzenia, ktre nie uzyskay wymaganego certyfikatu na znak bezpieczestwa i nie zostay oznaczone tym znakiem (zgodnie z obowizujcymi przepisami) albo nie maj deklaracji zgodnoci z normami oraz wymaganiami okrelonymi waciwymi przepisami. Deklaracja zgodnoci powinna by dostarczona przez producenta lub dostawc urzdzenia. Magazynowe rodki transportowe. S to wzki jezdniowe, suwnice, ukadnice regaowe, przenoniki. Stanowi one grup urzdze, stwarzaj najwiksze zagroenie bezpieczestwa pracy. W zakresie tej grupy urzdze obowizuj przepisy prawne regulujce warunki bhp. Magazynowe rodki transportowe stwarzaj najczciej zagroenie bezpieczestwa pracy w magazynie w przypadkach zastosowania a) nieodpowiedniego typu urzdzenia pod wzgldem udwigu, chwytania adunku, wysokoci podnoszenia, prdkoci roboczych itp. b) urzdze niesprawnych technicznie lub urzdze niekontrolowanych wzgldem sprawnoci technicznej; c) urzdze nie wyposaonych w zabezpieczenia oraz nie oznakowanych barwami i znakami wymaganymi przez odpowiednie normy i przepisy d) urzdze nie dostosowanych do pracy w pomieszczeniach o zagroeniu poarowym lub wybuchowym; e) obsugiwania urzdze przez nieuprawnionych pracownikw Za przestrzeganie w magazynie bezpiecznych warunkw eksploatacji urzdze transportowych jest odpowiedzialny kierownik magazynu. Odpowiada on take za: a) wyposaenie urzdze w odpowiednie zabezpieczenia i instalacje; b) zorganizowanie dla tych urzdze odpowiednich warunkw dla dokonywania codziennej kontroli stanu technicznego (przed prac i po niej), okresowych przegldw, naprawy i remontw zgodnie z dokumentacj DTR opracowan przez producenta; c) przestrzeganie norm dotyczcych wielkoci ich zaadowania, prdkoci jazdy i zabezpieczenia adunkw przy przewozie; d) dopuszczanie do ich obsugi tylko uprawnionych i przeszkolonych pracownikw; e) nadzr nad stanem technicznym urzdze.
86
Pracodawca jest zobowizany do dostarczenia instrukcji magazynowej dotyczcej bezpiecznych warunkw transportu wewntrznego w magazynie. Urzdzenia do skadowania. Dzielimy je na nastpujce grupy: regay, stojaki, wieszaki, zasieki i podkady. Urzdzenia do skadowania stwarzaj najczciej zagroenia bezpieczestwa pracy w nastpujcych przypadkach: a) zastosowania nieodpowiedniego (pod wzgldem ksztatu, wymiarw i masy skadowanych jednostek) typu urzdzenia; b) zastosowania stabilnoci nieodpowiedniej ustawienia konstrukcji urzdzenia, ktra nie gwarantuje (nieodpowiedni sposb mocowania do podogi) oraz
statecznoci po zaadowaniu (np. po zaadowaniu tylko jednej strony urzdzenia); c) braku elementw ochronnych dla tych elementw, ktre s naraone na uderzenia od urzdze transportu; d) skadowania w przestrzeni zanieczyszczonej parami lub gazami substancji rcych, powodujcych korozj, ktrych dziaanie na konstrukcj urzdzenia powoduje osabienie zcza lub elementw nonych; e) zawieszanie lub mocowanie na urzdzeniach do skadowania dodatkowych obcie w postaci przewodw klimatyzacyjnych, elektrycznych, opraw owietleniowych itp. Za przestrzeganie w magazynie zasad bezpieczestwa skadowania jest odpowiedzialny magazynier, ktry powinien okresowo kontrolowa: a) oznakowanie urzdze do skadowania informacjami dotyczcymi dopuszczalnego obcienia (gniazd, ramion, poziomw skadowania, podestw), b) sposb mocowania urzdze do podogi, c) stan elementw ochronnych dla supw pionowych czoowych, d) sposb prowadzenia zaadunku i rozadunku urzdze do skadowania. Warunki prawidowego, bezpiecznego skadowania towarw w magazynie powinny by okrelone w instrukcji magazynowej. 2.3.2.3 Zagroenia konstrukcji budynku magazynowego Uksztatowanie przestrzenno-funkcjonalne budynku magazynowego wynika z wymaga technologicznego procesu magazynowego, ktry wyznacza wielkoci i ksztat poszczeglnych stref magazynowych. Parametry jednostek adunkowych, urzdze przeadunkowych i
87
pitrzcych, a take urzdze do skadowania wyznaczaj parametry budowlane stref magazynowych. Dotyczy to wielkoci i ksztatu stref, ich wysokoci, wytrzymaoci podogi, rodzaju i gadkoci nawierzchni, parametrw bram czcych poszczeglne strefy, a take wymaga w zakresie owietlenia. Naley okreli wymagania, jakim powinny odpowiada pomieszczenia oraz elementy budynku magazynowego, ktre maj bezporedni wpyw na warunki pracy ludzi i urzdze transportowych. Odnosi si to do nastpujcych elementw budynku magazynowego: fronty przeadunkowe, podogi (stropy), bramy i drogi transportowe, owietlenie pomieszcze, pomieszczenia sanitarnohigieniczne. Warunki, jakim powinny odpowiada elementy budynkw magazynowych oraz pomieszczenia sanitarnohigieniczne, zostay okrelone w przepisach prawnych i normach. 1) Fronty przeadunkowe (rampowe i bezrampowe). Stanowi to miejsce w magazynie, ktre charakteryzuje wysoki stopie zagroenia w bezpieczestwie pracy. Zagroenia te wystpuj najczciej w czasie rozadunku towarw dostarczanych do magazynu. Poprawne uksztatowanie frontu rozadunkowego moe w znacznym stopniu usprawni prowadzenie niebezpiecznych czynnoci rozadunkowych. Bezpieczny sposb prowadzenia rozadunkw w systemie rampowym jest uwarunkowany prawidowym uksztatowaniem jego gwnych elementw, jakimi s: a) rampa o odpowiedniej szerokoci (dostosowanej do rodzaju urzdzenia przeadunkowego) oraz wysokoci (dostosowanej do wysokoci podogi rodka transportowego), b) podoga i nawierzchnia rampy o odpowiedniej wytrzymaoci oraz o odpowiednim stanie technicznym (bez wgbie i ubytkw), c) daszek nadrampowy o odpowiedniej wysokoci i wysigu gwarantujcym zabezpieczenie od opadw miejsca prowadzenia rozadunkw, d) owietlenie miejsca rozadunku oraz wntrza rozadowywanego rodka transportowego. 2) Podogi (stropy) magazynowe. Podogi magazynowe charakteryzuj nastpujce parametry techniczno-eksploatacyjne: wytrzymao na obcienia cige i skupione oraz jako i stan nawierzchni.
88
Wytrzymao na obcienia cige i skupione zostaa ustalona w dokumentacji projektowej budynku. Podogi betonowe w magazynach jednokondygnacyjnych wylewane bezporednio na gruncie charakteryzuje wysoka wytrzymao na obcienia cige (powyej 50 kN/m2), natomiast podogi w magazynach wielokondygnacyjnych stanowice stropy oparte na supach s wykonywane o znacznie mniejszych wytrzymaociach na obcienia cige. Przestrzeganie dopuszczalnego obcienia stropw jest szczeglnie istotne w magazynach wielokondygnacyjnych o niskiej wytrzymaoci stropw. W pomieszczeniach magazynowych na kondygnacjach powinny by skadowane towary objtociowe o maej masie, pitrzone przy uyciu lekkich wzkw podnonikowych. Jako oraz stan nawierzchni podg jest czynnikiem, ktry w znacznym stopniu wpywa na bezpieczestwo ruchu rodkw transportowych. Nawierzchnie wykonane z materiaw trudno cieralnych charakteryzujcych si dobr przyczepnoci, odpornych na wgbienia, pknicia, nie majce progw i uskokw zapewniaj wysokie bezpieczestwo pracy magazynowym rodkom transportowym. Magazynier powinien wywiesi w widocznych miejscach informacje o dopuszczalnym obcieniu, a take dba o stan nawierzchni podogi przez zapewnienie konserwacji i naprawy w przypadku jej uszkodzenia. 3) Bramy magazynowe i drogi transportowe. Zapewnienie bezpiecznego ruchu pieszego oraz bezpiecznego transportu towarw w magazynie jest uzalenione w znacznym stopniu od bram magazynowych o odpowiednich wymiarach, drg transportowych o odpowiednich szerokociach, zainstalowania wygrodze, krawnikw i barier ochronnych oraz oznakowania znakami, sygnaami wietlnymi i dwikowymi. 2.3.2.4 Zagroenia powodowane przez pracownikw magazynu. Zatrudnieni w magazynie pracownicy take stanowi potencjalne rdo zagroenia bezpieczestwa, wynikajce z:32 a) nieodpowiedniego stanu zdrowia oraz predyspozycji psychofizycznych do wykonywania czynnoci magazynowych lub obsugi sprztu;
32
Z. Dudziski, M. Kizyn, Vademecum gospodarki magazynowej, Orodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr sp. z o.o.. Gdask 2002, s. 518
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska b) nieodpowiedniego przygotowania, braku umiejtnoci oraz uprawnie
89 do
wykonywania czynnoci lub obsugi sprztu; c) popenionych bdw w wykonywaniu czynnoci lub w obsudze sprztu; d) nieprzestrzegania postanowie, nakazw oraz zakazw zawartych w instrukcji magazynowej obowizujcych w magazynie; e) niestosowania rodkw ochrony indywidualnej oraz odziey i obuwia roboczego. Aby wyeliminowa lub w znacznym stopniu ograniczy te zagroenia, naley pozna odpowiednie przepisy prawne, normy, wytyczne i zalecenia obowizujce w poszczeglnych dziedzinach zagroe oraz ich przestrzega. Wymagania dotyczce stanu zdrowia i predyspozycji psychofizycznych pracownikw magazynowych. Pracodawca jest zobowizany informowa pracownikw o ryzyku zawodowym, ktre si wie z wykonywan prac, oraz o zasadach ochrony przed zagroeniami. Pracodawca nie moe dopuci do pracy pracownika bez wanego orzeczenia lekarskiego stwierdzajcego brak przeciwwskaza do pracy na okrelonym stanowisku. Osoba przyjmowana do pracy podlega wstpnym badaniom lekarskim. Badaniom tym podlegaj take pracownicy przenoszeni na stanowiska, z ktrymi s zwizane czynniki szkodliwe dla zdrowia lub warunki uciliwe. Pracownik podlega okresowym badaniom lekarskim, a w przypadku niezdolnoci do pracy powyej 30 dni spowodowanej chorob podlega on ponadto kontrolnym badaniom lekarskim dla ustalenia zdolnoci do pracy na dotychczasowym stanowisku. Okresowe i kontrolne badania przeprowadza si w godzinach pracy z zachowaniem prawa do wynagrodzenia za ten czas. Pracownik jest zobowizany poddawa si wstpnym, okresowym i kontrolnym oraz innym zaleconym badaniom lekarskim i stosowa si do wskaza lekarza. Wykonujc postanowienia kodeksu pracy, dotyczce sposobu przeprowadzania bada lekarskich oraz zakresu profilaktycznej ochrony zdrowia, minister zdrowia i opieki spoecznej wyda Rozporzdzenie w sprawie przeprowadzania bada lekarskich pracownikw, w zakresie profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzecze lekarskich wydawanych dla celw przewidzianych w kodeksie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332)33. Zacznik l do rozporzdzenia zawiera wskazwki metodyczne dotyczce przeprowadzania bada profilaktycznych pracownikw. Okrela on zakresy bada
33
Dziennik Ustaw Nr 69, pozycja 332
90
wstpnych, okresowych oraz czstotliwo bada dla pracownikw zatrudnionych w warunkach szkodliwych lub uciliwych zwizanych z: a) czynnikami fizycznymi (haas, promieniowanie, mikroklimat zimny, gorcy, zwikszone cinienie), b) pyami przemysowymi (organicznymi, nieorganicznymi), c) czynnikami toksycznymi, d) czynnikami biologicznymi (wirusami, prtkami), e) innymi czynnikami (psychospoecznymi, pracy na wysokoci, pracy w wymuszonej pozycji, z wysikiem gosowym itp.). Jednym z gwnych zada magazyniera w zakresie profilaktycznej ochrony zdrowia pracownikw bdzie kontrolowanie przestrzegania bada wstpnych, okresowych i kontrolnych, a take szczegowe kontrolowanie i kompletowanie wanych orzecze lekarskich pod ktem wydawanych decyzji dotyczcych zdolnoci lub niezdolnoci do wykonywania pracy na okrelonym stanowisku. 2.3.3 Podstawowe problemy bezpieczestwa poarowego w magazynach 2.3.3.1 Techniczne rodki zabezpieczenia przeciwpoarowego w magazynach34 35 Techniczne rodki zabezpieczenia przeciwpoarowego magazynw s to instalacje, urzdzenia techniczne, sprzt oraz rozwizania budowlane suce zapobieganiu powstawania i rozprzestrzeniania si poarw. Do technicznych rodkw zabezpieczania zaliczamy: a) instalacje sygnalizacyjno-alarmowe, b) stae i pstae urzdzenia ganicze, c) instalacje hydrantw przeciwpoarowych i suche piony, d) podrczny sprzt ganiczy, e) urzdzenia do usuwania dymw i gazw poarowych, f) przeciwpoarowe wyczniki prdu, g) owietlenie awaryjne, h) sprzt i urzdzenia ratownicze, i) oznakowanie obiektw magazynowych.
34
Z. Dudziski, M. Kizyn, Vademecum gospodarki magazynowej, Orodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr sp. z o.o.. Gdask 2002, s. 533 Z. Dudzinski, M. Kizyn, Poradnik magazyniera, Polskie wydawnictwa ekonomiczne , Warszawa 2000, s. 354
35
91
1) Przeciwpoarowe instalacje sygnalizacyjno-alarmowe to instalacje automatycznego wykrywania i przekazywania informacji o poarze. Wymagane s one w obiektach handlowych (jednokondygnacyjnych o powierzchni strefy poarowej powyej 5000 m2 lub wielokondygnacyjnych o powierzchni strefy poarowej 1500 m2) oraz w obiektach uytecznoci publicznej, takich jak teatry, kina, szpitale, hotele, domy wczasowe, muzea1 itp. W odniesieniu do budynkw magazynowych brak jest przepisu, ktry stawiaby takie wymagania. W przypadku wykonania instalacji sygnalizacyjno-alarmowych w magazynie naley pamita o obowizku poczenia tej instalacji z komend lub jednostk ratowniczo-ganicz Pastwowej Stray Poarnej w sposb zapewniajcy przekazywanie informacji o poarze. Waciciel, zarzdca lub uytkownik magazynu jest zobowizany uzgodni z waciwym terenowo komendantem rejonowym Pastwowej Stray Poarnej sposb poczenia instalacji sygnalizacyjno-alarmowej. Za zainstalowaniem tych zabezpiecze w magazynie przemawiaj ulgi ubezpieczeniowe w postaci zniek okrelonych w warunkach ubezpieczenia magazynu, a take w przypadku magazynu, gdzie wystpuje wysokie zatrudnienie pracownikw magazynowych moliwo stworzenia waciwych i bezpiecznych warunkw pracy. Decyzje o wyborze rodzaju i zakresu stosowanych instalacji sygnalizacyjno-alarmowych powinny by podejmowane na podstawie analizy czynnikw zagroenia poarowego wynikajcych z rodzaju i iloci skadowanych w magazynie towarw, a take z zakresu czynnoci magazynowych wykonywanych w magazynie. 2) Stae urzdzenia ganicze s to urzdzenia zwizane na stae z obiektem, zawierajce
wasny zapas rodka ganiczego, wyposaone w ukad przechowywania i podawania rodka ganiczego, uruchamiane automatycznie lub rcznie we wczesnej fazie rozwoju poaru. Stale urzdzenia ganicze w magazynie, do ktrych si zalicza urzdzenia ganicze wodne (tryskaczowe i zraszane), parowe, pianowe, gazowe i aerozolowe oraz proszkowe, s to urzdzenia skadajce si z pompowni, zbiornikw wasnego rodka ganiczego, sieci rurocigw rozprowadzajcych rodek ganiczy oraz urzdze doprowadzajcych rodek ganiczy bezporednio na zagroone powierzchnie. 3) Pstae urzdzenia ganicze charakteryzuje to, e rurocig rozprowadzajcy rodek ganiczy jest zakoczony nasad poarnicz wyprowadzon na bezpieczn odlego od
92
magazynu. rodek ganiczy jest dostarczany za pomoc ruchomego sprztu Pastwowej Stray Poarnej podczonego do nasady poarniczej. Rodzaj stosowanego rodka ganiczego zaley od rodzajw skadowanych towarw w magazynie. Stosowanie staych urzdze ganiczych jest wymagane w obiektach handlowych (jednokondygnacyjnych powierzchni strefy poarowej powyej 10 000 m2 oraz wielokondygnacyjnych o powierzchni strefy poarowej powyej 2500 m2) oraz w obiektach uytecznoci publicznej (takich jak teatry, kina, szpitale, hotele, domy wczasowe, muzea). W odniesieniu do obiektw magazynowych brak jest przepisw, ktre stawiayby owe wymagania. Za zainstalowaniem takich urzdze w magazynie, ktre stanowi podstawowy, bardzo skuteczny sposb walki z powstaym w fazie pocztkowej rdem poaru, przemawiaj ulgi ubezpieczeniowe w formie zniek okrelonych w warunkach ubezpieczenia magazynu. Wybr rodzaju przewidywanego do zastosowania staego lub pstaego urzdzenia ganiczego, sposobu wykonania instalacji rozprowadzajcych rodek ganiczy, a take rodzaju rodka ganiczego odpowiedniego do gaszenia skadowanych w magazynie towarw naley uzgodni z waciwym terenowo komendantem rejonowym Pastwowej Stray Poarnej. 4) Hydrant wewntrzny przeciwpoarowy jest to zawr wodny zainstalowany na wewntrznej sieci wodocigowej, obudowany szafk i wyposaony w w toczny o 52 mm lub 25 mm i dugoci okoo 20 m, zakoczony prdnic wodn. Za pomoc hydrantw wewntrznych gasimy poary grupy A, tzn. cia staych pochodzenia organicznego, przy ktrych spalaniu wystpuje zjawisko arzenia (papier, wgiel, drewno, tkaniny). Zasig hydrantu wewntrznego o 52 mm przy zastosowaniu l odcinka wa powinien wynosi 35 m, natomiast 2 odcinkw 55 m. Hydranty wewntrzne powinny by dokadnie oznakowane oraz umieszczone w atwo dostpnych miejscach (przy drzwiach komunikacji oglnej), a zwaszcza: a) przy wejciach i klatkach schodowych, b) w przejciach i na korytarzach, c) przy wyjciach na zewntrz pomieszcze lub przy wyjciach ewakuacyjnych, d) przy supach lub cianach w miejscach widocznych. Instalacja wewntrzna przeciwpoarowa jest to sie wodocigowa nawodniona lub sucha, z ktrej pobiera si za pomoc hydrantw wewntrznych lub zaworw hydrantowych wod do gaszenia poarw. Ze wzgldu na znaczne obcienia ogniowe magazyny musz by
93
wyposaone w hydranty wewntrzne o 52 mm. Za pomoc hydrantw wewntrznych mona gasi wiksze poary, poniewa jest to sprzt o duej wydajnoci rodka ganiczego. Nominalna wydajno hydrantu wewntrznego o 52 mm wynosi 2,5 l/s, natomiast o 25 mm 1,0 l/s. Do obsugi hydrantu wewntrznego s wymagane 2 osoby. 2.3.4 Warunki ewakuacji ludzi w budynkach magazynowych Zgodnie z przepisami przez warunki ewakuacji naley rozumie zesp przedsiwzi oraz rodkw techniczno-organizacyjnych zapewniajcych szybkie i bezpieczne opuszczanie strefy zagroonej lub objtej poarem. Warunki ewakuacji polegaj na: a) zapewnieniu odpowiedniej liczby i szerokoci wyj; b) zachowaniu dopuszczalnej dugoci drg ewakuacyjnych; c) zapewnieniu odpowiedniej, bezpiecznej poarowe obudowy i wydziele drg ewakuacyjnych; d) zabezpieczeniu drg ewakuacyjnych przed zadymieniem. Te warunki ewakuacji zostay szczegowo okrelone w przepisach budowlanych, a waniejsze z nich przytoczymy. Z pomieszcze magazynowych, w ktrych mog przebywa ludzie, naley zapewni bezpieczne wyjcie prowadzce bezporednio na otwart przestrze albo bezporednio lub porednio na poziome lub pionowe drogi komunikacyjne, zwane drogami ewakuacyjnymi. Dugo doj do wyjcia ewakuacyjnego w pomieszczeniach magazynowych (liczona od najdalszego miejsca magazynu, w ktrym moe przebywa czowiek) nie moe przekracza: a) dla pomieszcze magazynowych zagroonych wybuchem 40 m, b) dla budynkw magazynowych wielokondygnacyjnych o obcieniu ogniowym przekraczajcym 500 MJ/m2 75 m, c) dla budynkw magazynowych jednokondygnacyjnych o obcieniu ogniowym przekraczajcym 500 MJ/m2 100 m, d) dla budynkw magazynowych o obcieniu ogniowym do 500 MJ/m 2 bez ogranicze. W pomieszczeniach magazynowych o wysokoci przekraczajcej 5 m dugo przej moe by zwikszona o 25%. Przy zastosowaniu urzdze tryskaczowych dugo przej moe by powikszona o 100%, a przy zastosowaniu samoczynnych urzdze
94
oddymiajcych o 50%. Z pomieszcze magazynowych naley zapewni co najmniej 2 wyjcia ewakuacyjne, jeeli: a) powierzchnia pomieszczenia zagroonego wybuchem przekracza 100 m2, b) powierzchnia magazynowa o obcieniu ogniowym powyej 500 MJ/m2 przekracza 300 m2, c) powierzchnia magazynowa o obcieniu ogniowym do 500 MJ/m 2 przekracza 1000 m2 lub gdy dugo przejcia w nich jest wiksza ni 50 m. Szeroko wyj ewakuacyjnych (drzwi) powinna by dostosowana do liczby osb mogcych przebywa jednoczenie w pomieszczeniu, przyjmujc 0,6 m szerokoci wyjcia na 100 osb, lecz nie mniej ni 0,9 m w wietle. Szeroko poziomych drg ewakuacyjnych oblicza si, przyjmujc 0,6 m na 100 osb mogcych przebywa na danej kondygnacji budynku, jednak nie mniej ni 1,4 m. Szeroko ta moe by zmniejszona do 1,2 m, jeeli liczba osb przebywajcych na danej kondygnacji nie przekroczy 20. Wysoko drg ewakuacyjnych nie moe by mniejsza ni 2,2 m, natomiast wysoko przejcia, drzwi lub obnienia nie mniejsza ni 2 m. Drzwi stanowice wyjcia ewakuacyjne powinny si otwiera na zewntrz pomieszcze zagroonych wybuchem, do ktrych jest moliwe niespodziewane przedostanie si mieszanin wybuchowych, substancji trujcych, duszcych lub innych mogcych utrudni ewakuacj, oraz pomieszcze magazynowych o powierzchni ponad 200 m 2. Na drogach ewakuacyjnych jest zabronione stosowanie: a) drzwi obrotowych i podnoszonych; b) drzwi rozsuwanych, jeeli su wycznie do ewakuacji; c) schodw ze stopniami zabiegowymi, jeeli s one jedyn drog ewakuacyjn; d) zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposb uniemoliwiajcy ich natychmiastowe uycie; e) ograniczanie dostpu do wyj ewakuacyjnych; f) uniemoliwienie lub ograniczenie dostpu do wycznikw i tablic ganiczych, instalacji sygnalizacyjnych, urzdze do usuwania dymw; g) skadowanie materiaw palnych; h) ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotw utrudniajcych ewakuacj.
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska 2.3.5 Przeciwpoarowa instrukcja magazynowa.
95
Opracowanie magazynowej instrukcji przeciwpoarowej powinno si zleci specjalicie straakowi z rejonowej komendy Pastwowej Stray Poarnej ze wzgldu na konieczno znajomoci obowizujcych norm i przepisw prawnych, a take odpowiedni praktyk w zakresie ochrony przeciwpoarowej obiektw magazynowych. Naley zaznaczy, e opracowanie instrukcji bdzie wymagao wsppracy straaka oraz przedstawiciela, zarzdzajcego czy uytkownika obiektu magazynowego, ktry bdzie zobowizany do zebrania danych wyjciowych do opracowania instrukcji w postaci: 1) charakterystyki skadowanych w magazynie towarw (rodzaj i ilo) oraz warunkw ich przechowywania dla ustalenia: a) wielkoci obcienia ogniowego; b) wielkoci powierzchni stref poarowych w magazynie; c) wymaganej klasy odpornoci poarowej budynku lub strefy poarowej; d) pomieszcze zagroonych wybuchem; 2) charakterystyki obiektu magazynowego na podstawie dokumentacji projektowej (w zakresie projektu budowlanego oraz projektw budowlanych i technologicznych) dla ustalenia: a) podziau obiektu magazynowego na podstawie dokumentacji projektowej (w zakresie projektu budowlanego oraz projektw instalacji budowlanych i technologicznych) dla ustalenia: b) klasy odpornoci poarowej budynku oraz jego elementw; c) wielkoci stref poarowych oraz koniecznoci oddziele przeciwpoarowych; d) charakterystyki (grzewczych, instalacji i urzdze dymowych, technologicznych w magazynie gazowych, wentylacyjnych, klimatyzacyjnych,
elektroenergetycznych i odgromowych, wodnokanalizacyjnych oraz technologicznych) pod wzgldem bezpieczestwa poarowego w odniesieniu do wymaga okrelonych normami oraz przepisami szczegowymi; 3) charakterystyki technicznych urzdze zabezpieczenia przeciwpoarowego magazynu w zakresie: ) instalacji i urzdze sygnalizacyjno-alarmowych; ) staych i pstaych urzdze ganiczych; ) podrcznego sprztu ganiczego;
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska ) sprztu i urzdze ratowniczych; ) instalacji i urzdze cznoci ochrony przeciwpoarowej; 4) charakterystyki technologicznego procesu magazynowego w zakresie: a) czynnoci zwizanych z przemieszczaniem towarw wewntrz magazynu; b) urzdze magazynowych, tzn. urzdze transportowych i pitrzcych, c) urzdze do skadowania, pomocniczych urzdze
96
magazynowych
(kontrolnych, pomiarowych, przeadunkowych); d) elementw zagroe bezpieczestwa poarowego w magazynie; 5) charakterystyki organizacji pracy w magazynie w zakresie: a) struktury organizacyjnej i wykazu stanowisk; b) liczebnoci personelu magazynowego i systemu odpowiedzialnoci materialnej. Kompleksowo opracowana magazynowa instrukcja przeciwpoarowa powinna by wprowadzona w ycie zarzdzeniem wewntrznym dyrektora. Zapoznanie si z instrukcj powinno by powiadczone pisemnie i zaczone do akt osobowych personelu magazynowego. Wycig z instrukcji odnonie do postpowania na wypadek poaru i prowadzenia ewakuacji naley umieszcza w miejscach przebywania pracownikw magazynowych, dla ktrych s przeznaczone. Instrukcje obsugi urzdze i systemw przeciwpoarowych (stanowice zaczniki do instrukcji) naley umieci w pobliu tych urzdze. Ustalenia organizacyjne zawarte w instrukcji dotycz zasad bezpieczestwa poarowego oraz odpowiedzialnoci za utrzymanie waciwych warunkw bezpieczestwa poarowego w magazynie. Powinny one stanowi wany element w umowach zawieranych z pracownikami, ktrym si powierza tak odpowiedzialno. Instrukcja powinna zawiera cz graficzn skadajc si z planu obiektu zawierajcego informacje dotyczce rozmieszczenia sprztu i urzdze ganiczych (staych i podrcznych), znakw bezpieczestwa oraz warunkw ewakuacji.
III. TECHNOLOGIE MAGAZYNOWANIA

3.1 Charakterystyka technologicznego procesu magazynowania Rne funkcje i zadania eksploatacyjne magazynw w acuchach logistycznych dostaw, zwizane z gromadzeniem, skadowaniem i wydawaniem zapasw, wymagaj zrnicowanych rozwiza, odpowiednio do potrzeb, pojemnoci i przepustowoci, a tym
97
samym dysponowania waciwymi czstkowymi procesami magazynowymi. Procesy te ustala organizacja i technologia magazynowania36 Technologiczny proces magazynowy ksztatuj: - parametry stanu i ruchu zapasw magazynowych - posta fizyczna skadowania zapasw - warunki przechowywania zapasw Parametry stanu i ruchu zapasw magazynowych Parametry stanu zapasw Parametry stanu zapasw s to wielkoci statyczne (stae w dugim okresie) ktre charakteryzuj struktur asortymentw towarowych i struktur zapasw w magazynie. Do podstawowych parametrw stanu nale : - Asortyment jest to zestawienie pozycji towarw przeznaczonych do skadowania i stanowi wykaz towarw bdcych przedmiotem obrotu magazynowego. Podstaw opracowania wykazu stanowi kartoteki sub zakupu i sprzeday przedsibiorstwa. Wykaz powinien zawiera : numer pozycji asortymentowej symbol handlowy nazw charakterystyk postaci fizycznej towaru warunki przechowalnicze
W wykazie asortymentowym stosuje si nazwy ustalone w systematycznym wykazie wyrobw, Polskich Normach lub katalogach firmowych. W zalenoci od liczebnoci asortymentw towarowych maj zastosowanie rne metody zbierania danych. Wykaz stanowi podstawow wskazwk dla uporzdkowania asortymentw w odpowiednie grupy wedug kryterium wasnoci fizykochemicznych, warunkw przechowalniczych oraz postaci fizycznej, wystpujcych w magazynie. - Poziom zapasw magazynowych jest to wielko zapasu dla kadego asortymentu towarowego, okrelana w jednostkach fizycznych masy, objtoci, opakowa jednostek adunkowych.
36
Z.M. Skowroski Zarzdzanie gospodark magazynow, Polskie wydawnictwo ekonomiczne, Warszawa 1997
98
Na ustalenie wielkoci zapasu wpywaj charakter przedsibiorstwa (produkcyjne, handlowe, usugowe) oraz uwarunkowania zewntrzne i wewntrzne. Wielko ta jest ustalana przez przedsibiorstwo na poziomie zarzdzania zapasami i stanowi dla niego element strategiczny. Parametry ruchu zapasw Parametry ruchu zapasw s to wielkoci dynamiczne (zmienne w czasie) charakteryzujce struktur obrotu zapasw w magazynie. Do podstawowych parametrw ruchu nale : - Charakterystyka dostaw i wyda okrelajca wielko i czstotliwo wejcia i wyjcia dbr w magazynie w czasie. Ustala ona m.in. takie wielkoci, jak : rodzaje rodkw transportu. iczba pojazdw w jednorazowej dostawie i wydaniu. wielko zapasu opakowa w jednorazowej dostawie i wydaniu. wymiary, masa i objto przyjmowanych i wydawanych adunkw czas pomidzy kolejnymi dostawami i wydaniami w dniach.
- Czstotliwo obrotu zapasw okrelajca liczb przecitnego obrotu zapasu towarowego w przyjtym okresie lub liczb dni trwania skadowania jednego redniego zapasu asortymentu towarowego w magazynie. Praktycznie czstotliwo obrotu jest okrelana przez wskanik rotacji. Czstotliwo obrotu zapasu (Rotacja) jest jednym z czynnikw decydujcych o lokalizacji zapasu wzgldem stref przyj i wyda. Wpywa rwnie na dobr odpowiedniego wyposaenia magazynowego a szczeglnie jego parametrw techniczno eksploatacyjnych (np. szybko jazdy, podnoszenia wzka czy ukadnicy). - Obrt magazynowy bdcy sum fizycznie przyjtych i wydanych z magazynu dbr zapasu w okrelonym czasie37 Obrt magazynowy O wyraa wzr : O = Z d / R (j.n), Gdzie : Z redni zapas magazynowy (j.n), d rozpatrywany czas (dni), np. rok 365 dni R rotacja magazynowa (dni)
37
Ibidem str. 67-68
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska Wielko obrotu magazynowego wpywa m.in. na okrelenie : - potrzeb ilociowych rodkw transportu magazynowego - wielkoci zatrudnienia pracownikw magazynowych - przepustowoci frontw przeadunkowych Charakterystyka obrotu dostarcza danych do : - planowania powierzchni i przestrzeni magazynowej brutto - okrelenia lokalizacji zapasw w strefach magazynowych - wyposaenia magazynu - okrelenia poziomu wykorzystania magazynu
99
- dziaalnoci magazynu zwizanej z przyjmowaniem, skadowaniem, wydawaniem, administracj oraz kosztami. Wanym uzupenieniem parametrw magazynowych jest struktura zlece wewntrz magazynowych. Nale do niej : - liczba zlece w dniu - liczba pozycji asortymentowych na zlecenie - liczba czynnoci chwytw na pozycje - masa asortymentu na jeden chwyt - objto asortymentu na jeden chwyt Dane te su m.in. do : - okrelenia stopnia wydzielenia strefy kompletacji w magazynie - zagospodarowania strefy kompletacji - doboru organizacji kompletacji - doboru techniki kompletacji (rczna, zmechanizowana) - ustalenia opakowa wysykowych na zlecenie - ustalenia wielkoci zatrudnienia w strefie kompletacji. Posta fizyczna skadowanych zapasw Asortymenty towarowe w postaci sztukowej nie opakowanej i opakowanej, przeznaczone do skadowania w magazynie, charakteryzuj si rnorodnoci ksztatw, wymiarami gabarytowymi i mas. Wspczesne metody produkcji, transportu, magazynowania i dystrybucji towarw wymagaj ich formowania w jednostki adunkowe. Mog to by jednostki adunkowe: paletowe,
100
kontenerowe, oraz specjalne. Jednostka adunkowa jest to adunek drobnicowo zbiorczy okrelonej iloci dbr materialnych, uformowany w sposb zapewniajcy trwao ksztatu, wymiarw zawartoci, ochron przed uszkodzeniami, umoliwiajcy atwe liczenie oraz zmechanizowane transportowych. przemieszczanie i skadowanie za pomoc typowych urzdze
Tabela 3.1 Oglne zasady doboru pomocniczych urzdze do formowania jednostek adunkowych.
Rys. 3.1 Oznaczanie wymiarw nominalnych jednostek adunkowych
101
Tabela 3.2 Zalecane parametry liniowe jednostek adunkowych
Tabela 3.3 Orientacyjna zalecana masa jednostek adunkowych (kg) Wartoci mas podane bez nawiasw s zalecane jako zgodne z szeregiem wartoci udwigw rodkw transportu. Dokumentacj jednostki adunkowej stanowi karta katalogowa paletowej jednostki adunkowej, ktra jest zbiorem informacji o jej cechach fizykochemicznych, transportowych i magazynowych. Warunki przechowywania zapasw Podczas magazynowania w towarach zachodz procesy wewntrzne, ktre powoduj zmiany fizyczne, chemiczne i biologiczne. Warunki przechowywania okrelaj zbir wymaga przechowalniczych w odniesieniu do dopuszczalnych temperatur i wilgotnoci wzgldnej powietrza w magazynie, czstotliwoci wymiany powietrza, moliwoci wsplnego przechowywania asortymentw towarowych, dopuszczalnego okresu przechowywania, ustalaj rwnie wymagania dla
102
budowli magazynowej i sposobu skadowania. Dziel one zapasy na specyficzne grupy towarowe o rnej odpornoci na naraenia klimatyczne. Wyrniamy grupy towarowe ktre mona skadowa w : - budowlach magazynowych otwartych (skadowiska) - budowlach magazynowych potwartych (wiaty) -budowlach magazynowych zamknitych, przystosowanych do rnych warunkw klimatycznych. Ustalone warunki przechowalnicze powinny zapewnia maksymaln trwao i jako towarom w procesie magazynowania w celu zachowania ich penej wartoci uytkowej oraz przeciwdziaa nieuzasadnionym ubytkom38 3.2 Magazynowe fronty przeadunkowe Front przeadunkowy magazynu jest to miejsce, w ktrym nastpuje proces przeadunkowy towarw (wyadunek lub zaadunek) ze rodka transportu zewntrznego na rodek transportu magazynowego. Wyrniamy fronty przeadunkowe : bezrampowy i rampowy. Front bezrampowy, usytuowany na poziomie terenu, ma zastosowanie przy zmechanizowanych procesach przeadunkowych i manipulacji jednostkami adunkowymi. Wymaga duej powierzchni stanowisk adowania dla umoliwienia prowadzenia prac rozadunkowych ze wszystkich stron skrzyni adunkowej. Front rampowy usytuowany na poziomie podogi burty samochodu, umoliwia poprzez mostek adunkowy wyjazd rodkw transportowych do wntrza skrzyni pojazdu, co znacznie przyspiesza dokonywanie przeadunkw. Rampa magzynowa moe mie postacie : prost, ebat, grzebieniow lub gwiadzist i umoliwia rozadunek skrzyni samochodowej zgodnie z potrzebami procesu przeadunkowego. Ze wzgldu na potrzeby prowadzenia prac rozadunkowych rodkami transportu oraz rn wysoko skrzyni adunkowej pojazdu wzgldem rampy wyposaa si je w stae, uchylne lub przenone mostki adunkowe. Rodzaje ramp dla pojazdw samochodowych: a) rampa czoowa umoliwiajca rozadunek z jednej bocznej strony skrzyni pojazdu, b) rampa zbata umoliwiajca rozadunek z tylnej strony skrzyni pojazdu, c) rampa czoowa umoliwiajca rozadunek z tylnej strony skrzyni pojazdu,
38
Ibidem str. 72
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska d) rampa grzebieniowa umoliwiajca rozadunek pojazdu.
103
Rys 3.2 Rodzaje ramp dla pojazdw samochodowych i ich zastosowanie Stosowanie bezrampowego lub rampowego rozwizania frontu przeadunkowego zaley odm wystpujcych w rozpatrywanym przypadku kryteriw technicznych, organizacyjnych i ekonomicznych. Wprowadzenie w magazynie dostaw wedug zasady Just-in-Time (dokadnie na czas) wie si ze wzrostem przepustowoci frontw przeadunkowych, co ma wpyw na wzrost liczby otworw bramowych i wyduanie dugoci frontu. W zalenoci od charakteru wzajemnych relacji pomidzy postaci przeadowywanych adunkw, urzdzeniem przeadunkowym oraz czowiekiem wystpujcym w procesie przeadunkowym wyrniamy operacje przeadunkowe : - nie zmechanizowane z rcznymi pracami przeadunkowymi, - czciowo zmechanizowane z udziaem urzdze przeadunkowych oraz rcznych czynnoci przeadunkowych. - zmechanizowane (zautomatyzowane) z mechanicznym przeadunkiem za pomoc urzdze przeadunkowych. Prace nie zmechanizowane wystpuj przy rcznym rozformowaniu skrzyni adunkowej pojazdu samochodowego lub kontenera oraz przemieszczaniu adunku drobnicowego (w opakowaniach transportowych) rcznie, wzkiem naadowanym lub przenonikiem specjalnym o zmiennej dugoci na pole odkadcze strefy przyj. Prace czciowe zmechanizowane z udziaem urzdze przeadunkowych oraz rcznych czynnoci
104
przeadunkowych wystpuj przy rcznym formowaniu jednostek adunkowych z opakowa transportowych i rcznym przemieszczaniu adunku wzkami widowymi unoszcymi lub podnonikowymi. podejmowaniem i Prace zmechanizowane (zautomatyzowane) wystpuj przy z mechanicznym podejmowaniu i przemieszczeniem adunku
przemieszczaniu adunkw w postaci jednostki adunkowej za pomoc wzkw widowych podnonikowych, przenonikw wakowych, suwnic specjalnych wyposaonych w uchwyty do podejmowania adunku (widy lub trzpie).
Rys 3.3 Przykady zmechanizowanych i zautomatyzowanych przeadunkw samochodw z jednostkami adunkowymi: a) automatyczny za pomoc zestaww przenonikw, b) automatyczny dwupoziomowy, jednostki adunkowe na paletach specjalnych wyposaonych w kka, c) zmechanizowany za pomoc wzka podnonikowego ze specjalnymi wyduonymi widami, d) zautomatyzowany za pomoc urzdzenia chwytakowego sprzonego z suwnic.
105
Przy usprawnianiu procesw przeadunkowych najistotniejsze znaczenie mja ich mechanizacja i operowanie jednostkami adunkowymi w caym acuchu dostaw. W zalenoci od powiza gospodarczych i handlowych w acuchach dostaw s stosowane specjalizowane pojazdy samochodowe wyposaone w urzdzenia umoliwiajce przeadunek , wymagajce wyposaenia zewntrznego frontw przeadunkowych w takie same urzdzenia, np. przenoniki wakowe wmontowane w nawierzchni rampy i w podog skrzyni pojazdu, na ktrych s ustawione jednostki adunkowe. Przykady takich rozwiza pokazano na rys. 3.3 W tabeli 3.4 przedstawiono orientacyjnie wydajnoci wyadunku i zaadunku skrzyni pojazdu dla jednej jednostki adunkowej dla rnych rodzajw frontw przeadunkowych i metod przeadunkw uwzgldniajc czas potrzebny na podstawienie pojazdu samochodowego na stanowisko adunkowe. 3.3 Skadowanie towarw Skadowanie towarw jest to zbir czynnoci zwizanych z umieszczeniem (uoeniem) zapasw na powierzchni lub w przestrzeni skadowej, w sposb usystematyzowany, odpowiednio do waciwoci zapasw i istniejcych warunkw skadowania. Podstawowe zadania przy skadowaniu : - przyjmowanie zapasw ze strefy przyj - kontrola profilu jednostek adunkowych - przeprowadzanie korekty uformowania jednostek adunkowych - przemieszczanie zapasw do czoa regaw lub stosw skadowych - umieszczanie zapasw w urzdzeniach do skadowania lub w stosach wedug ustalonej lokalizacji. - przemieszczenie zapasw midzy strefami skadowymi - konserwacja zapasw - okresowa kontrola jakociowa zapasw - przemieszczenie zapasw z miejsc skadowania do strefy kompletacji lub do strefy wyda. Strefa skadowa w pewnych warunkach moe mie zrnicowane przeznaczenie zalene od charakteru skadowanych towarw (rezerwowe, biece). Charakterystyczn cech tej strefy jest skadowanie towarw w ustalonym miejscu oraz jednorodno postaci fizycznej od wejcia do wyjcia ze strefy.
106
Tabela 3.4 Metody przeadunku i ich wydajno Metody lokalizacji towarw w strefie skadowej : Ze wzgldu na organizacj pracy magazynu wane jest rozmieszczenie towarw w strefie skadowej. Odpowiednio do warunkw pracy magazynu organizacja rozmieszczenia towarw wpywa na cykl realizacji operacji magazynowych, ich pracochonno, wielko potrzeb przestrzeni skadowej oraz zarzdzanie magazynem. Wyrnia si nastpujce podstawowe metody rozmieszczenia asortymentw towarowych w strefie skadowej :
107
a) Rozmieszczenie metod staych miejsc skadowych, polegajce na przeznaczeniu dla poszczeglnych grup towarowych staych miejsc skadowania (pl lub sektorw skadowych, gniazd w regaach). Metoda daje przejrzysto zagospodarowania przestrzeni., atwo odszukania poadanego asortymentu. W metodzie tej potrzebna jest dua przestrze skadowa, rwna maksymalnym zapasom kadego asortymentu. b) Rozmieszczenie metod wolnych miejsc skadowych, polegajce na zagospodarowaniu przestrzeni skadowej odpowiednio do wolnego miejsca w przestrzeni skadowej, czyli tam, gdzie jest wolne miejsce. Zapasy s umieszczone w miejscach skadowych wolnych w chwili dostawy. W metodzie tej potrzebna jest przestrze na poziomie rednich zapasw kadego asortymentu. c) Rozmieszczenie towarw wedug czstotliwoci pobierania (rotacji), pozwalajce wyodrbni w strefie skadowej sektory skadowe zgodnie z kryteriami analizy ABC zapasw. d) Inne metody rozmieszczenia towarw w strefie skadowej, W zalenoci od potrzeb stosuje si metody rozmieszczenia wedug : - grup asortymentowych - dostawcw lub dostaw - odbiorcw lub odbiorw - przynalenoci do okrelonego wyrobu (wedug kompletw), - zastosowanych pomocniczych urzdze magazynowych. Organizacja rozmieszczenia towarw charakteryzuje si tym, e s one umieszczone w przestrzeni skadowej obok siebie wedug podanych kryteriw. 3.4 Zagospodarowanie magazynu W dobrze zorganizowanym magazynie jego przestrze powinna by w peni wykorzystana a manipulacje towarami zminimalizowane. W kadym zagospodarowaniu magazynu s zawarte nastpujce elementy : a) przestrze skadowa dla jednostek adunkowych z towarami wraz z drogami manipulacyjnymi. b) gwne drogi transportowe rozmieszczone pod ktem prostym do drg manipulacyjnych wraz z wyjciami przeciwpoarowymi, c) strefy przyj, wyda i kompletacji towarw d) pomieszczenia administracyjne, socjalne, adownie wzkw akumulatorowych itp.
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska Sposb zagospodarowani magazynu zaley od : a) ukadu technologicznego magazynu b) wielkoci i wyposaenia strefy skadowej c) potrzeb wyodrbnienia strefy kompletacji d) metod pracy oraz wyposaenia magazynowego w obrbie stref przyj i wyda.
108
Dla kadego rozwizania jest wane, aby przepyw towarw przez magazyn by pynny i przejrzysty nie powodowa krzyowania si drg przepywu i wskich garde w przepywie. Na potrzeby zarzdzania naley przewidzie w magazynie pomieszczenia na biura, pomieszczenia socjalne, adowanie wzkw akumulatorowych. Usytuowanie tych pomieszcze nie moe zakca przepywu towarw i wykorzystania magazynu. Naley zawsze pamita, e efektywno procesu magazynowego okrela si przez : a) maksymalne wykorzystanie przestrzeni skadowej magazynu b) minimalizacj czynnoci manipulacyjnych zwizanych z przemieszczaniem towarw przez magazyn od jego wejcia do wydania39
Rys 3.4 Rozmieszczenie asortymentw zapasw w strefie skadowej magazynu wedug grup ABC.
39
Ibidem str. 119 120
109
Rys 3.5 Zagospodarowanie technologiczne budynku magazynowego. 3.5 Rodzaje procesw magazynowych 3.5.1 Technologia prac w magazynach o systemie rcznym40 System rczny stosowany jest najczciej w tych magazynach, w ktrych s skadowane asortymenty wyrobw o niewielkich wymiarach i masie, w opakowaniach jednostkowych i zbiorczych. Magazyny te charakteryzuj si : a) maa powierzchni skadow oraz stosunkowo niewielk wysokoci, b) ma przepustowoci, przez co urzdzenia mechaniczne byyby nie wykorzystane. System ten jest stosowany take w strefach przyj, wyda oraz kompletacyjnych magazynw zmechanizowanych. Rczne kompletowanie zamwie, skadajcych si z rnych asortymentw, jest dokonywane przez wybieranie poszczeglnych asortymentw z
40
Z. Dudziski, M. Kizy Poradnik magazyniera
110
gniazd regaowych, ukadanie na wzkach platformowych i po cakowitym skompletowaniu zamwienia przemieszczanie do strefy wyda. Przy rcznym wykonywaniu czynnoci magazynowych obowizuj normy zawarte w Rozporzdzeniu Ministra Pracy i Opieki Spoecznej oraz Zdrowia z dnia 01.04.1953r. w sprawie bhp pracownikw zatrudnionych przy rcznym dwiganiu i podnoszeniu ciarw. W odnoszeniu do szerokoci drg do transportu rcznego obowizuje norma PN 88/M78010 Transport wewntrzny. Drogi i otwory drzwiowe. Normy transportu rcznego dla dorosego mczyzny zgodnie z tym rozporzdzeniem podano w tabeli 3.5, natomiast szeroko drg transportowych do rcznego przenoszenia i przewoenia adunkw wzkami rcznymi zawiera Rys 3.6. Zgodnie z norm transportu rcznego, 1 pracownik magazynowy moe podnosi ciar do 0,50 kN i przenosi go poziomo na odlego do 25m. Natomiast0 skadowanie w gniazdach regaowych wymaga podnoszenia adunkw na wiksz wysoko (ponad gow) i dlatego maksymalny ciar adunkw nie moe by wikszy ni 0,20 kN. Wysoko regau obsugiwanego przez czowieka wynosi maksymalnie 2,0m, a ciar ukadanego adunku nie powinien przekracza 0,20 kN. Naley pamita, e w najwyszych gniazdach regaowych powinno si ukada adunki lejsze, natomiast cisze na niszych gniazdach.
Tabela 3.5 Normy transportu rcznego dla dorosego mczyzny
111
Rys 3.6 Szeroko drg transportowych do rcznego przenoszenia i przewoenia adunkw wzkami beznapdowymi. (wedug PN-88/M-78010) Dostarczone do magazynu rodkami transportu zewntrznego niespaletyzowane wyroby w opakowaniach jednostkowych zbiorczych oraz transportowych s rozadowywane rcznie na rampie, ukadane na wzki platformowe i przewoone do pomieszczenia przyj. Tu nastpuje przyjcie ilociowe i jakociowe dostawy. Wyroby w opakowaniach s skadowane w stosach lub na regaach. Skadowanie w stosach jest stosowane w odniesieniu do tych wyrobw ktre wystpuj w duych (ilociowo) asortymentach oraz ktrych wytrzymae opakowania umoliwiaj pitrzenie w wysokie stosy.
112
Natomiast wyroby wystpujce w maych (ilociowo) asortymentach, a take wyroby w opakowaniach nieodpornych na pitrzenie s skadowane w regaach. Skadowanie w regaach o wysokoci do 2,0 m jest dokonywane bezporednio z poziomu podogi magazynu. Regay wysze, o wysokoci do 4,0 m s obsugiwane przy zastosowaniu drabin przejezdnych z podestem kompletacyjnym wyposaonym w ukad samohamowny.
Rys 3.7 Przykadowe drabiny z podestem System skadowania jednostek adunkowych za pomoc wzkw podnonikowych rcznych jest stosowany w magazynach ktre charakteryzuje niewielka ilo przyjmowanych, pitrzonych i wydawanych jednostek adunkowych na zmian robocz, nie uzasadniajc zakupienia kosztowego i wysoko wydajnego wzka widowego podnonikowego napdzanego a take w magazynach o maej powierzchni skadowej. Dostarczone do magazynu rodkami transportu zewntrznego wyroby w jednostkach adunkowych s rozadowywane na rampie wzkami widowymi unoszcymi rcznymi i przewoone do strefy przyj. Pitrzenie jednostek adunkowych jest dokonywane za pomoc wzkw widowych podnonikowych rcznych. Najprostsze odmiany tych wzkw s wyposaone w hydrauliczny mechanizm podnoszenia ktry jest napdzany rcznie za pomoc
113
dwigni, natomiast inne typy s wyposaone w mechanizm hydrauliczny podnoszenia napdzany silnikiem elektrycznym zasilanym z sieci przewodem lub z baterii akumulatorw.
Rys 3.8 Wzki widowe podnonikowe rczne
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska 3.5.2 Technologia prac w magazynach o systemie zmechanizowanym obsugiwanych wzkami widowymi podnonikowymi.
114
Zastosowanie wzkw widowych podnonikowych oraz adunkw w postaci paletowych jednostek adunkowych jest obecnie najczciej stosowanym systemem mechanizacji w magazynach, w ktrych s skadowane rnorodne wyroby w stosach oraz regaach Wzki widowe podnonikowe stanowi uniwersalne urzdzenie, za pomoc ktrego dokonywane s przeadunki, przemieszczanie oraz pitrzenie jednostek adunkowych. Produkowane obecnie typy wzkw charakteryzuje dua rozpito udwigw (od 4,00 kN lekkie wzki podnonikowe prowadzone z masztem wewntrznym do 300,00 w kN w przypadku cikich wzkw do przeadunku kontenerw wielkich, znaczna wysoko podnoszenia (do 13,5 m ) jak rwnie wielofunkcyjno. Poniej przedstawiono kilka rodzaji wzkw widowych do rnych zastosowa w magazynach zmechanizowanych. Na rys 3.9 przedstawiono wzek widowy z masztem wewntrznym do przewoenia nie duych adunkw. Na rys 3.10 przedstawiono wzek widowy o udwigu od 4000kg do 5000kg. Na rys 3.12 natomiast wzek Combilift ktry jest przeznaczony do przewoenia nietypowych i ponadwymiarowych adunkw a w dodatku poruszajcy si w czterech kierunkach41
Rys 3.9 Wzek podnonikowy z masztem wewntrznym
41
Ibidem str. 125
115
Rys. 3.10 Wzek widowy
Rys 3.11 Wzek Combilift
116
Magazyny, w ktrych proces technologiczny jest realizowany za pomoc wzkw widowych podnonikowych dzielimy na 2 rodzaje : 1) O obrocie penymi jednostkami adunkowymi ( o prostym przebiegu procesu magazynowego ) 2) Kompletacyjne ( o zoonym przebiegu procesu magazynowego) Wymagaj one zastosowania odmiennych rodzajw wzkw podnonikowych, urzdze transportowych, pomocniczych i do skadowania, a take odmiennych zasad organizacyjnych w zakresie przepywu adunkw oraz kierowania tym przepywem. Ad1. Magazyny o obrocie penymi jednostkami adunkowymi S to magazyny o prostym ukadzie czynnoci technologicznego procesu magazynowego, w ktrego ramach dokonuje si przyjmowania, skadowania oraz wydawania w takich samych jednostkach adunkowych transportowych, w jakich zostay one dostarczone do magazynu bez zmiany ich ksztatw, wymiarw i sposobw zabezpieczenia. S to w wikszoci magazyny spedycyjne, magazyny przewonikw, a take bazy przeadunkowe. Przepyw adunkw przez magazyn jest realizowany w 3 wyodrbnionych przestrzennie strefach magazynu : - strefa przyj - strefa skadowania - strefa wyda Poszczeglne strefy magazynowe s wyposaone w odpowiednie urzdzenia oraz w system sterujcy ich prac. Sterowanie przepywem adunkw przez poszczeglne strefy magazynowe bdzie dokonywane przez system organizacyjny wspomagany programem komputerowym za pomoc zlece wewntrznych opracowanych dla poszczeglnych stref magazynowych. Wzajemne usytuowanie stref wynika z ukadu funkcjonalno przestrzennego magazynu, przy czym w istniejcym magazynie jest ono uwarunkowane rozmieszczeniem frontw przeadunkowych. Sposb wzajemnego usytuowania stref magazynowych decyduje zarwno o sprawnoci przepywu adunkw, jak i o sposobie zagospodarowania powierzchni poszczeglnych stref. Przepyw adunkw przez magazyn o obrocie penymi jednostkami adunkowymi o dostawach transportem kolejowym i wydaniach na transport samochodowy pokazano na rys 3.12.
117
Rys 3.12 Schemat przebiegu technologicznego procesu w magazynie. Ad.2. Magazyny Kompletacyjne Kompletowanie w procesach magazynowych jest to tworzenie zestaww asortymentw przeznaczonych do wydania na podstawie otrzymanych przez magazyn dyspozycji wydania zgodnej z zamwieniem odbiorcy. Magazyny kompletacyjne s to magazyny o zoonym przebiegu technologicznego procesu magazynowego, w ktrych otrzymywane od dostawcw jednorodne asortymenty w postaci jednostek adunkowych lub opakowa transportowych w czasie przyjcia do magazynu polegaj rozformowaniu, sortowaniu i formowaniu w jednostki magazynowe. Jednostki magazynowe s formowane z wyrobw w opakowaniach jednostkowych lub zbiorczych, ktre stanowi najmniejsz ilo wydawanego z magazynu asortymentu i ktre okrela si jako adunki elementarne. adunki elementarne bd w procesie kompletowania pobierane z jednostek magazynowych w celu skompletowania zestawu zgodnie z dyspozycj wydania. Proces magazynowy w magazynach kompletacyjnych w zakresie przepywu adunkw jest realizowany przez wykonanie nastpujcych czynnoci magazynowych : - rozadunku rodkw transportu zewntrznego (z ewentualnym formowaniem rodkw adunkowych) - przyjcia ilociowego i jakociowego, wewntrz strefy przyj, - tworzenia jednostek magazynowych
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska - skadowania w strefie skadowania - kompletowania w strefie kompletacji
118
- przygotowania skompletowanego zestawu do wydania w strefie wyda (kontrola ilociowa, jakociowa, przepakowywanie) - zaadunku na rodek transportu zewntrznego i wysyki od odbiorcy. W ramach przyjcia dostaw do magazynu kompletacyjnego w strefie przyj s prowadzone czynnoci zwizane ze zmian postaci jednostek transportowych, w ktrych wyroby s dostarczane do magazynu na jednostki magazynowe przystosowane do realizacji procesw kompletacyjnych. Przy wydawaniu z magazynu nastpuje kompletowanie jednostek zbiorczych zgodnie z zamwieniem odbiorcy42 Sprawny przebieg procesu kompletacyjnego w magazynie jest uwarunkowany wprowadzeniem i rygorystycznym przestrzeganiem okrelonych zasad organizacyjnotechnologicznych. Naley : - zapewni prawidowy sposb zagospodarowania powierzchni strefy skadowania z podziaem na obszary skadowania grup asortymentowych wedug kryterium wymiarw wymiarw oraz masy adunkw elementarnych. - waciwie dobra urzdzenia i zasady formowania jednostek magazynowych, ktre powinny zabezpiecza wyroby w czasie skadowania i przemieszczania wewntrz magazynu. ( np. wyroby drobne w pojemnikach, wyroby i nieregularnych ksztatach i delikatnych opakowaniach w paletach skrzyniowych siatkowych). - opracowa i wprowadzi sposb identyfikacji jednostek magazynowych polegajcy na nadaniu skadowanym w magazynie asortymentom odpowiednich indeksw, ktre w formie nalepek bd naklejane na jednostki magazynowe dla szybkiego i bezbdnego odszukiwania znajdujcych si w nich asortymentw. - opracowa i wprowadzi przejrzysty sposb oznakowania regaw a take stanowisk odkadczych oraz innych miejsc skadowania dla szybkiego i bezbdnego odszukiwania znajdujcych si w nich asortymentw. - opracowa i wprowadzi przejrzysty sposb oznakowania regaw a take stanowisk odkadczych oraz innych miejsc skadowania dla szybkiego i bezbdnego odszukiwania miejsca zoenia jednostek magazynowych: system oznakowania regaw oraz innych miejsc skadowania zawierajcy symbole literowe i cyfrowe bdzie stanowi kod adresowy, ktry
42
Ibidem str. 158 159
119
wydrukowany na nalepce i naklejony na jednostce magazynowej okreli jej miejsce w magazynie. - wprowadzi wspomagany komputerowo program dla opracowania oraz obiegu zlece magazynowych, wedug ktrych jest realizowany przepyw adunkw przez magazyn. Czynnoci technologicznego procesu w magazynie kompletacyjnym przebiegaj w wydzielonych przestrzennie i organizacyjnie strefach magazynowych, a mianowicie : - strefie przyj - strefie skadowania - strefie kompletacji - strefie wyda Schemat przebiegu technologicznego procesu w magazynie kompletacyjnym z podziaem na strefy w ukadzie dostaw i odbioru transportem samochodowym przedstawiono na rys 3.13. Procesy kompletacyjne s stosowane najczciej w magazynach : - zaopatrzenia materiaowego zakadw produkcyjnych - centralnych magazynach czci zamiennych hurtowych rnych bran.
Rys 3.13 Schemat przebiegu technologicznego procesu w magazynie kompletacyjnym.
120
3.5.3 Technologia prac w magazynach zmechanizowanych obsugiwanych ukadnicami regaowymi. Ukadnice regaowe s to urzdzenia suce do pitrzenia adunkw w regaach o znacznej wysokoci skadowania (do 50 m). Ukadnica poruszajca si po szynach znajdujcych si na szczytach regaw z prowadzeniem stabilizujcym dolnym jest nazywana ukadnic podwieszon. Ukadania regaowa poruszajca si w korytarzu midzyregaowym po szynie uoonej na pododze magazynu z prowadzeniem stabilizujcym grnym jest nazywana ukadnic podogow43
Rys 3.14 Ukadnica regaowa kompletacyjna Ukadnica regaowa podwieszona ze wzgldu na to, e szyny jezdne po ktrych si porusza, s uoone na regaach wymaga zastosowania regaw o specjalnej konstrukcji, mogcych przenie obcienia statyczne od masy skadowanych jednostek adunkowych oraz obcienia dynamiczne od poruszajcej si ukadnicy wraz z adunkiem. Ukadnica regaowa podogowa porusza si po szynie uoonej na rodku korytarza midzyregaowego i wymaga prowadzenia stabilizujcego grnego przymocowanego do szczytw regaw. Ukadnice regaowe poruszajce si w korytarzu midzyregaowym s cile zwizane z tym jednym korytarzem midzyregaowym. Ze wzgldu na sposb sterowania ukadnice s budowane w dostosowaniu do sterowania rcznego (przez operatora znajdujcego si w
43
Ibidem str. 180 181
121
kabinie) oraz do sterowania automatycznego (przez system sterowania i wwczas nie maj kabiny). Pod wzgldem zakresu wykonywanych funkcji ukadnice regaowe sterowane rcznie s wykonywane w dwch podstawowych odmianach jako : a) ukadnice kompletacyjne b) ukadnice wielofunkcyjne W ukadnicach kompletacyjnych st roboczy jest zbudowany w postaci podestu kompletacyjnego, na ktre s odkadan poszczeglne wyroby wyjmowane z gniazd regaowych w procesie kompletowania. W ukadnicach wielofunkcyjnych podnony st roboczy zosta wyposaony w mechanizm widowy za pomoc ktrego operator moe wykonywa skadowanie penych jednostek adunkowych w gniazdach regaowych a take moe wykonywa czynnoci kompletacyjne, ukadajc poszczeglne wyroby wyjmowane z gniazd regaowych na palet zbiorcz uoon w widach. Pod wzgldem konstrukcji ukadnice regaowe s budowane jako jednokolumnowe ( o wysokoci do 15 m ktrych kabina wraz ze stoem roboczym porusza si po 1 kolumnie) oraz dwukolumnowe ( o wysokoci podnoszenia powyej 15m, pracujce przewanie w ukadach automatycznego sterowania w ktrych kabina wraz ze stoem roboczym porusza si wewntrz ramy zoonej z 2 kolumn). Przy zastosowaniu ukadnic regaowych czynnoci skadowania jednostek adunkowych w gniazdach regaowych oraz czynnoci kompletacyjne wykonywane przez operatora znajdujcego si w kabinie s takie same jak czynnoci wykonywane przy zastosowaniu wzkw podnonikowych kompletacyjnych. Naley zaznaczy, e wzek podnonikowy kompletacyjny moe obsugiwa kilka korytarzy midzyregaowych, natomiast suwnica regaowa tylko 1 korytarz. Zalety systemu mechanizacji za pomoc ukadnic regaowych s nastpujce : a) wysza wydajno prac przeadunkowych o okoo 20-25% b) mniejsza szeroko korytarzy midzyregaowych o 15-20% co decyduje o wyszym wskaniku automatyzacji czynnoci skadowania. c) moliwo automatyzacji czynnoci skadowania. Wady tego systemu : a) konieczno zaprojektowania i zainstalowania regaw o specjalnej konstrukcji dostosowanej do wsppracy z ukadnic regaow, ktre s drosze o 60-80% od regaw
Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska paletowych uniwersalnych i wymagaj specjalnego sposobu zakotwienia w podog magazynu.
122
b) konieczno zainstalowania takiej liczby ukadnic regaowych jaka bdzie liczba korytarzy midzyregaowych. c) konieczno opracowania dokumentacji oraz uoenie szyn jezdnych dla ukadnic na pododze magazynu w kadym korytarzu midzyregaowym. d) znaczne ograniczenie moliwoci zmiany (w pniejszym czasie) wymiarw jednostek adunkowych skadowanych w regaach co wynika z braku moliwoci zmian wymiarw regaw. 3.6 Kontenerowy system transportowy w gospodarce magazynowej. Kontenerowy system transportowy (KST) jest to system przewozu i przeadunku towarw uformowanych w kontenerowe jednostki adunkowe. Polega on na wspdziaaniu rnych przewonikw transportu zewntrznego (kolejowego,samochodowego, wodnego, morskiego i rdldowego oraz powietrznego) w celu dostawy towarw w kontenerach w relacji od drzwi (nadawcy) do drzwi (odbiorcy) jednym lub kilkoma rodzajami transportu. Charakterystyczne dla tego rodzaju transportu jest to, e towary w systemie kontenerowym s przemieszczane bez koniecznoci rozformowywania kontenerw przy zmianie rodzaju transportu (np. z transportu kolejowego na transport samochodowy), gdy w czasie tej zmiany s przeadowywane pene jednostki adunkowe kontenerowe44 Wczenie si do kontenerowego systemu transportu daje nastpujce korzyci : a) zabezpieczenie adunkw od uszkodze i kradziey b) moliwo stosowania lekkich i tanich opakowa (rwnie jednorazowego uytku) c) skrcenie czasu transportu adunkw d) dostawy adunkw w relacji od drzwi do drzwi e) moliwo doprowadzenia kontenera do linii produkcyjnej. Przystpienie do KST wie si z odpowiednim przygotowaniem technicznym i organizacyjnym przedsibiorstwa. Konieczna jest zatem znajomo parametrw technicznoeksploatacyjnych urzdze stosowanych w przewozach kontenerowych tj. kontenerw urzdze do ich przewozu oraz sposobu zaadunku oraz rozadunku kontenerw.
44
Ibidem str. 183 184
123
Rys 3.15 Zestaw kontenerowy NK-20 a) oglny widok zestawu, b) podstawowe parametry zestawu 3.7 Sterowanie technologicznym procesem magazynowym przy wspomaganiu komputerowym. Sprawne czynnoci fizycznego przepywu towarw przez magazyn od momentu rozadunku dostawy, przez przyjcie, skadowanie, a do wydania z magazynu wymaga sterowania przez system organizacyjny obejmujcy zesp dziaa informacyjnodecyzyjnych. System ten, przetwarzajcy wprowadzane informacje (o dostawach do magazynu oraz zamwieniach odbiorcw) oraz opracowujcy polecenia dotyczce przepywu towarw i tworzenia dokumentw zwizanych z tym przepywem, bdzie wspomagany odpowiednio oprogramowanym systemem komputerowym. W chwili obecnej na rynku krajowym dziaa kilkanacie firm oferujcych oprogramowanie z zakresu gospodarki magazynowej. Do waniejszych z nich naley zaliczy : 1. Macrosoft (Warszawa) oferujcy programy :
124
a) MAG wspomagajcy obsug magazynu oraz prowadzenie ksigowoci magazynowej (bez moliwoci wystawiania faktur VAT) b) MAGFAKT wspomagajcy obsug magazynu oraz prowadzenie ksigowoci magazynowej (z moliwoci wystawienia faktur VAT i ich korekt) 2. SIMPLE (Warszawa) oferujcy system informatyczny Simple System, ktrego jednym z moduw jest gospodarka magazynowa: modu ten wspomaga prowadzenie ilociowej i wartociowej ewidencji magazynowej na poziomie magazynu oraz sub ksigowoci materiaowej. 3. JBS Polska sp. z o.o. (Wrocaw) oferujca oprogramowanie specjalistyczne dla Firm dystrybucyjnych pod nazw ASW : program zawiera moduy wspomagajce prowadzenie ewidencji magazynowej (sprzeda, zaopatrzenie, zapasy, sterowanie zapasami) a take modu wspomagajcy obsug magazynu (zarzdzanie magazynem). 4. QUANTUM SOFTWARE S.A. (Krakw) oferujcy program QGUAR komputerowy system sterowania magazynami, ktry zosta opracowany dla magazynw produkcji hurtowych oraz usug logistycznych : wspomaga sterowanie procesem magazynowym przy przyjciu, skadowaniu, kompletacji wyda oraz spedycji towarw, uprawnia zarzdzania du iloci towarw i gwne moduy strukturalne systemu to : magazyny, artykuy, obsuga kontrahentw, zamwienia i zlecenia, przyjcie towarw, wydawanie towarw, transport, raporty oraz modu administracyjny. Naley zaznaczy e programy te nie s przystosowane do sterowania automatycznymi urzdzeniami magazynowymi. Wszystkie programy z zakresu gospodarki magazynowej zawieraj dwie merytoryczne grupy moduw : a) b) moduy wspomagajce prowadzenie ewidencji magazynowej (dokumentw magazynowych) moduy wspomagajce sterowanie procesem magazynowym (technologiczne) Naley pamita e wikszo programw zawiera standardowe moduy wspomagania ewidencji magazynowej, natomiast moduy technologiczne zostay przez poszczeglne Firmy opracowane ze zrnicowanym stopniem zagbienia w technologiczny proces magazynowy.
125
W wikszoci programw cz technologiczna zostaa ograniczona do stworzenia moliwoci zaewidencjonowania miejsca skadowania towaru w magazynie45 Niektre programy (np. QGUAR) zawieraj bardziej rozbudowan cz technologiczn zawierajc takie elementy jak : a) kontrola ilociowa i jakociowa b) dynamiczny przedzia miejsca skadowania (rzd, segment, gniazdo, pojemnik, lub pole skadowe) c) wydruki zlece kompletacyjnych zawierajcych wykaz asortymentw miejsca skadowania, miejsca odstawienia do wysyki. d) zarzdzanie transportem magazynowym. Oczywicie nie jest to peny zakres wspomagania technologicznego jaki program mgby zawiera. Ze wzgldu na to, e poszczeglne moduy programw mona konfigurowa i dostosowywa do warunkw procesu technologicznego w konkretnym magazynie w niniejszym rozdziale autorzy przedstawili rozszerzony zakres wspomagania technologicznego, jakiego powinno si wymaga od instalowanych w magazynie programw komputerowych.
45
Ibidem str. 173 174

Gospodarka Magazynowa

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Gospodarka Magazynowa

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Gospodarka magazynowa dr in.

I WIADOMOCI WSTPNE DOTYCZCE MAGAZYNW

PN-84/N-01800 Gospodarka magazynowa. Terminologia podstawowa.

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

PN-81/B-01012. Budowle magazynowe. Podzia, nazwy i okrelenia.

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Budowle magazynowe charakteryzuj si nastpujcymi elementami:

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska )

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska b) systemem zmechanizowanym

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

II. ZARZDZANIE MAGAZYNEM

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

J. Majewski, Informatyka w magazynie, Instytut Logistyki Magazynowania, Pozna 2006

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

dowolnym terminie wybranym przez jednostk).

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska 2.1.6.3 Przebieg inwentaryzacji26

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska 2) Dokumentacja spisowa

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska

Gospodarka magazynowa dr in. Agnieszka Ponikierska