Projektowanie mostw wgEurokodw

Oddziaywania iobcienia
drin. Dariusz Sobala, drhab. in. Tomasz Siwowski,
prof. PRz, Politechnika Rzeszowska

Pierwsza cz cyklu artykuw oprojektowaniu mostw wgEurokodw ukazaa si wMostach wnumerze 6/2012 izawieraa omwienie aktualnego stanu prawnego wzakresie stosowania Eurokodw mostowych oraz przedstawiaa podstawy projektowania mostw wgEurokodw (18). Wniniejszym artykule autorzy omawiaj kolejne zagadnienia: oddziaywania nakonstrukcje oraz obcienia obiektw mostowych.

56

poprzednim numerze Mostw wrd podstaw projektowania mostw wgEurokodw podano m.in. sze kluczowych zaoe, naktrych opiera si caa procedura projektowania wgEurokodw. Zaoenia tesnastpujce: a) przyjcie czterech sytuacji obliczeniowych, wktrych moe pracowa konstrukcja budowlana wprojektowym okresie uytkowania; b) przyjcie szeciu podstawowych stanw granicznych nonoci, wktrych sprawdza si konstrukcj; c) wprowadzenie podziau stanw granicznych uytkowalnoci naodwracalne inieodwracalne; d) przyjcie czterech wartoci reprezentatywnych oddziaywa zmiennych, dziaajcych nakonstrukcj; e) przyjcie piciu podstawowych kombinacji oddziaywa iobcie; f ) wprowadzenie zasady pojedynczego rda (single source) oddziaywa iobcie staych. Trzy pierwsze ztych zaoe (a-c)omwiono wpoprzednim artykule, trzy kolejne (d-f ), ktre dotycz oddziaywa iich kombinacji, sprzedmiotem niniejszego tekstu. Pod pojciem oddziaywanie srozumiane wszelkie wpywy (wtym rodowiskowe), ktre mog wywoa wkonstrukcji przemieszczenia, odksztacenia isiy wewntrzne. Termin obcienie jest zarezerwowany dla oddziaywa grawitacyjnych. WgEurokodu 0,tj. normy PN-EN-1990 (2), oddziaywania dzieli si oglnie zewzgldu naich zmienno wczasie na: oddziaywania stae (G), wtym: ciar wasny konstrukcji, ciar elementw wyposaenia, ciar urzdze umocowanych domostu oraz oddziaywania porednie, wywoane np. przez skurcz i/lub nierwnomierne osiadania; oddziaywania zmienne (Q), wtym: oddziaywania rodowiskowe (wiatru, termiczne, obcienia niegiem) iuytkowe (np. obcienia ruchome mostw); oddziaywania wyjtkowe (A), wtym np. uderzenia pojazdu welementy konstrukcji mostu. Niektre zoddziaywa mona traktowa zarwno jako oddziaywania zmienne, jak iwyjtkowe, zalenie odcharakteru oddziaywania imiejsca jego wystpowania (np. oddziaywania sejsmiczne lub obcienie niegiem). Obcienie zewntrznym spreniem (oznaczane jako P)uwaa si zaoddziaywanie stae, wywoane przez kontrolowane siy i/lub kontrolowane odksztacenia wymuszone konstrukcji. Podobnie traktuje si osiadanie lub rnic osiada fundamentw. Gwna warto reprezentatywna kadego oddziaywania jest jego wartoci charakterystyczn Fk, okrelan jako warto rednia, grna lub dolna albo warto nominalna. Eurokod 0stosuje nastpujce pojcia: ukad obcienia, przypadek obcienia ikombinacja oddziaywa. Ukad obcienia oznacza okrelenie miejsca,

Isummary
The first part of a series of articles on bridge designing according to Eurocodes was published in the 6/2012 issue of the Mosty magazine. It included the overview of the current legal status in the field of bridge Eurocodes application and presented the principles of bridge designing according to Eurocodes (18). In this article the authors discuss another issues: forces influencing structures and bridge structures loading.

wielkoci ikierunku oddziaywania nieumiejscowionego. Jest tojeden rodzaj oddziaywania (obcienia), ktre moe mie rne usytuowanie wzgldem konstrukcji i/ lub rozpatrywanego elementu. Przypadek obcienia obejmuje wzajemnie spjne ukady obcie, uwzgldniane jednoczenie zumiejscowionymi oddziaywaniami zmiennymi istaymi przy sprawdzaniu poszczeglnych stanw granicznych. Wszystkie oddziaywania skadowe dowolnego przypadku obcienia zostay wEurokodach podzielone oglnie nanastpujce cztery czci: oddziaywania stae G, sprenie P, oddziaywania zmienne wiodce Q1(lub wyjtkowe A), oddziaywania zmienne towarzyszce Qi(i>1). Kombinacja oddziaywa oznacza zestaw oddziaywa, ktre mog wystpi jednoczenie (przypadek obcienia), zprzypisanymi imwartociami, odpowiednimi dla rozpatrywanego stanu granicznego isytuacji obliczeniowej. Poniej omwiono gwne oddziaywania (obcienia) iwpywy rodowiskowe, atake przypadki obcienia oraz kombinacje oddziaywa majce zastosowanie wprojektowaniu mostw.

Oddziaywania iobcienia stae

Wprojektowaniu mostw dooddziaywa staych Gzalicza si: obcienie ciarem wasnym konstrukcji, elementw wyposaenia oraz ciarem gruntu (zasypki, balastu) wgPN-EN1991-1-1(4); oddziaywania zwizane zparciem hydrostatycznym wody iosiadaniem podpr wgPN-EN1997-1(13) (zostan omwione wjednym zkolejnych artykuw cyklu); oddziaywanie skurczu, efekt pezania iobcienie spreniem (P), ktre jako oddziaywania zalene odmateriau i/lub technologii budowy zostay opisane wewaciwych Eurokodach konstrukcyjnych lub geotechnicznym (zostan omwione wkolejnych artykuach cyklu).

mosty eurokody

Materia budowlany Betony tablica rdowa A.1wgPN-EN1991-1-1

beton zwyky beton zwyky ztypowym stopniem zbrojenia beton zwyky niestwardniay beton zwyky niestwardniay ztypowym stopniem zbrojenia

Ciar objtociowy [kN/m3]

24 25 25 26 27,030,0 27,031,0 21,027,0 3,510,8 3,74,2 5,0 7,0 4,5 27,0 71,072,5 76,0 77,078,5 71,072,0 25,0

Elementy zkamienia naturalnego tab. A.2wgPN-EN1991-1-1

granitu, sjenitu, porfiru bazaltu, diorytu, gabro piaskowca

Drewno tab. A.3wgPN-EN1991-1-1

klasy C14D70 drewno klejone warstwowo GL24h-GL35c sklejka zdrewna iglastego sklejka zbrzozy pyta warstwowa pyta stolarska

Metale tab. A.4wgPN-EN1991-1-1

aluminium elazo lane elazo kute stal cynk szko warkuszach

Kruszywa tab. A.7wgPN-EN1991-1-1

kruszywo lekkie kruszywo zwyke kruszywo cikie wir ipiasek (skadowany luzem) piasek uel wielkopiecowy wbryach uel wielkopiecowy wgranulkach uel wielkopiecowy spieniony, amany popi lotny polietylen polichlorek winylu ywica poliestrowa ywice klejowe woda, wiea Nawierzchnie mostw drogowych asfalt lany ibeton asfaltowy kit asfaltowy asfalt waowany nagorco Balasty mostowe piasek (suchy) podsypka, wir (luzem) gruz kruszony uel ubijany tucze kamienny urobiona glina Nawierzchnie mostw kolejowych ochronna warstwa betonowa zwyky balast (np. granit, gnejs) balast bazaltowy Konstrukcje zbalastem dwie szyny UIC 60 sprone podkady betonowe zzamocowaniem toru podkady betonowe zuchwytami podkady drewniane zzamocowaniem toru Konstrukcje bez balastu dwie szyny UIC 60zzamocowaniem toru dwie szyny UIC 60zzamocowaniem toru, zmostownic izporcz ochronn
Tab. 1.Charakterystyczne wartoci ciarw objtociowych gwnych materiaw konstrukcyjnych iniekonstrukcyjnych stosowanych wmostach

Kt tarcia wewntrznego 30 30 30 35 30 40 30 35 25 30 40

9,020,0 20,030,0 > 30,0 15,020,0 14,019,0 17,0 12,0 9,0 10,014,0 6,4 5,9 11,8 13,0 10

Materiay mostowe tab. A.6wgPN-EN1991-1-1

24,025,0 28,022,0 23,0 15,016,0 15,016,0 18,519,5 13,014,5 20,521,5 18,019,5 25,0 20,0 26,0 Ciar najednostk dugoci gk[kN/m] 1,2 4,8 1,9 1,7 4,9

57

Obcienie zmienne Q

Qk - warto obliczeniowa

Qk - warto charakterystyczna 0Qk - warto kombinacyjna

Rozkad prawdopodobiestwa 1Qk - warto czsta 2Qk - warto prawie staa (quasi staa)

Czas t

Rys. 1.Schemat probabilistycznej charakterystyki rnych wartoci reprezentatywnych oddziaywa zmiennych

Obcienie ciarem wasnym konstrukcji, elementw wyposaenia oraz ciarem gruntu jest klasyfikowane jako obcienie stae umiejscowione iuwzgldniane wkombinacjach jako oddziaywanie pojedyncze. Oddziaywania tesopisywane zwykle wartoci reprezentatywn, odpowiadajc wartoci redniej obcienia. Wartoci rednie ciarw objtociowych iktw tarcia wewntrznego gruntu spodane wzaczniku Anormy PNEN1991-1-1(4). Wtab. 1podano najwaniejsze wartoci stosowane wprojektowaniu mostw. Ciar wasny konstrukcji jest przedstawiany zapomoc pojedynczej wartoci charakterystycznej (Gk), obliczanej napodstawie nominalnych wymiarw elementu icharakterystycznych wartoci ciarw objtociowych (tab. 1). Wniektrych przypadkach obcienia ciarem wasnym zaleca si uwzgldnianie grnej idolnej wartoci charakterystycznej gstoci czci niekonstrukcyjnych (Gk,sup, Gk,inf). Np. dla okrelenia grnej idolnej wartoci charakterystycznej ciaru wasnego izolacji inawierzchni zaleca si uwzgldnianie odchylenia cakowitej gruboci odwartoci nominalnej +40% i-20%. Podobnie postpuje si wprzypadku balastu napomostach mostw kolejowych, zasypki nad przepustami, ciarw wasnych urzdze obcych (kabli, rurocigw, wzkw inspekcyjnych itp.). Natomiast wprzypadku balustrad, barier bezpieczestwa, krawnikw iinnych elementw wyposaenia zaleca si przyjmowa wartoci nominalne.

Oddziaywania iobcienia zmienne

58

Wprojektowaniu mostw dooddziaywa zmiennych Qzalicza si: a) oddziaywania klimatyczne, dla ktrych specyficzne wartoci krajowe podano wzacznikach krajowych, aoglne zasady stosowania wodpowiednich normach: obcienie niegiem wgPN-EN1991-3(6) uwzgldniane wprojektowaniu mostw wzasadzie jedynie wfazie budowy; wfazie uytkowania obcienie niegiem jest uwzgldniane wprzypadku specyficznych rozwiza konstrukcyjnych (np. mosty zadaszone) lub utrzymaniowych (np. brak utrzymania zi-

mowego drogi); wnormalnych warunkach realizacji budowy obcienie niegiem nie wystpuje wkombinacjach zinnymi oddziaywaniami zmiennymi; oddziaywanie statyczne wiatru wg PN-EN1991-4(7) uwzgldniane wfazie budowy iuytkowania elementw mostu, ktre wwyniku oddziaywania wiatru nie podlegaj wzbudzeniu aerodynamicznemu; nie wystpuje wkombinacjach zoddziaywaniem termicznym; oddziaywanie termiczne wgPN-EN1991-5(8) uwzgldniane wfazie budowy iuytkowania obiektu. b) obcienia wtrakcie budowy wgPN-EN1991-1-6(9); c) oddziaywania geotechniczne wgPN-EN1997-1(13), np. parcie gruntu, tarcie negatywne, ktrych wartoci zale odwartoci przemieszcze wzgldnych konstrukcja/grunt; d) obcienia uytkowe (obcienia ruchome mostw) oraz obcienia zwizane zewzbudzeniem aerodynamicznym konstrukcji wgPN-EN1991-2(11). Oddziaywania zmienne opisano wEurokodach wartociami charakterystycznymi Qk, dostosowanymi zreguy dotypowego okresu uytkowania budynkw (zreguy jest to50lat). Wprzypadku obiektw mostowych otypowym okresie uytkowania rwnym 100 lat podane wartoci oddziaywa mog wymaga dostosowania doprzeduonego okresu uytkowania. Jednym zpodstawowych zaoe Eurokodu PN-EN1990 (2)jest przyjcie czterech wartoci reprezentatywnych oddziaywa zmiennych (jednej gwnej itrzech towarzyszcych), dziaajcych naobiekt mostowy: Qk warto charakterystyczna, 0 Qk warto kombinacyjna, 1 Qk warto czsta, 2 Qk warto quasi-staa. Schemat probabilistycznej interpretacji tych wartoci pokazano narys. 1.Warto charakterystyczna Qkjest gwn wartoci reprezentatywn, odpowiadajc wartoci statystycznie najwyszej, ktr podano bezporednio wposzczeglnych czciach normy PN-EN-1991. Inne wartoci reprezentatywne, zwane towarzyszcymi (kombinacyjna, czsta iquasi-staa), maj wartoci statystycznie mniejsze, dlatego powstaj przez pomnoenie wartoci gwnej

mosty eurokody

LM1
0.40 UDL 0.40 0.60

LM2

1.30

2.00

3.00

TS

2.00 0.35
Obcienie rwnomiernie rozoone UDL q1k = q1* 9kN/m2 q2k = q2* 2,5kN/m2 q3k = q3* 2,5kN/m2 qik = qi* 2,5kN/m2 qrk = qr* 2,5kN/m2

przez odpowiedni wspczynnik ,mniejszy odjednoci. Stosowalno wspczynnikw redukcyjnych 0-2dogwnych itowarzyszcych obcie zmiennych omwiono szczegowo poniej, gdzie opisano zasady stosowania kombinacji oddziaywa. Zewzgldu naograniczon objto niniejszego artykuu zagadnienie oddziaywa klimatycznych oraz oddziaywa wtrakcie budowy pominito. Natomiast oddziaywania geotechniczne zostan omwione wartykule prezentujcym zasady projektowania geotechnicznego fundamentw mostw.

Model obcienia
LM1 pas numer 1 pas numer 2 pas numer 3 pozostae pasy obszar pozostay LM2

Obcienie skupione TS (warto dla pojedynczej osi)

Q1k = Q1* 300 kN Q2k = Q2* 200 kN Q3k = Q3* 100 kN

400 kN

Obcienia ruchome mostw

Obcienie uytkowe mostw wPN-EN1991-2(11) podzielono zewzgldu nafunkcj obiektw lub ich elementw na: obcienia chodnikw, kadek dla pieszych, pieszo-jezdnych oraz rowerowych, obcienia mostw drogowych, obcienia mostw kolejowych. Poniej omwiono obcienia ruchome mostw drogowych, ktrych tak naprawd dotycz najwiksze zmiany wstosunku doobecnie stosowanej praktyki projektowania. Zmiany dotyczce modeli obcienia kadek sniewielkie, amostw kolejowych sistotne jedynie wprzypadku linii kolejowych duych prdkoci, ktrych budowy wPolsce narazie zaniechano. Wnormie PN-EN1991-2(11) podano dwa podstawowe, wzajemnie uzupeniajce si modele obcie mostw drogowych LM1 iLM2. Pierwszy model LM1 jest stosowany jako model podstawowy wewszystkich obliczeniach. Model uzupeniajcy LM2 jest wykorzystywany wprzypadku elementw omniejszych rozpitociach (do7m)iwanalizach oddziaywa bezporednich pojazdw. Model LM1 skada si znierozdzielnego ukadu dwch osi (TS) wrozstawie 1,3mzkoami wrozstawie 2,0m,naoonego napas ruchu oszerokoci 3,0m,oraz obcienia rwnomiernego (UDL), rozoonego nacaej powierzchni pasa ruchu (rys. 2). Cakowita warto obcienia przekazywana naobiekt jest rwna: QiTS+qiUDL

Rys. 2.Schemat iwartoci obcie charakterystycznych podstawowych modeli obcienia mostw drogowych LM1 iLM2 wg PN-EN1991-2(11)

gdzie wspczynniki dostosowawcze skaluj model, umoliwiajc wten sposb okrelenie klasy obcienia idostosowanie modelu dowymaga krajowych. Warto =1 opisuje warunki uytkowania mostw drogowych nagwnych europejskich drogach tranzytowych. Indeks ioznacza wtym przypadku numer kolejnego pasa obcienia oszerokoci 3,0m,ktry mona zmieci najezdni mostu. Pierwsze trzy pasy sobcione zestawem osi TSiobcieniem rwnomiernie rozoonym UDL ozmniejszajcych si stopniowo wartociach, apozostae wycznie obcieniem rwnomiernie rozoonym UDL. Obcienie kadego pasa tandemem osi TSoraz obcieniem rwnomiernie rozoonym UDL jest oddzielnie skalowane odpowiednim wspczynnikiem . Model LM2 topojedyncza ozkoami wrozstawie 2,0mocznej wartoci obcienia * 400kN. Wspczynnik jest wspczynnikiem dostosowawczym, umoliwiajcym okrelenie klasy obcienia idostosowanie modelu dopotrzeb krajowych. Ponadto wnormie PN-EN1991-2(11) opisano rwnie dwa dodatkowe modele opracowane napodstawie przegldu europejskich norm krajowych: model LM3, ktry stanowi syntez dotychczasowych przepisw krajowych wzakresie obcie mostw drogowych;

59

0.95 0.938 0.925 0.913 0.9 0.888 0.875 0.863 0.85 0.838 0.825 0.813 0.8 15

2 dwigary 4 dwigary 6 dwigarw 8 dwigarw

20 25 30 35 40

rozpito przsa [m]

Rys. 3.Warto wspczynnika Q1 dla mostw trjprzsowych

Klasa obcienia wgPN-S[15]

klasa A klasa B(wsp. red. 0,75) klasa C(wsp. red. 0,50)

Wspczynniki dostosowawcze wgPN-EN1991-2(11) Q1

0,94 0,70 0,47

Qi, i2
1,0 0,75 0,5

q1
0,42 0,75 0,21

qi, i2
1,60 1,20 0,8

qr
1,60 1,20 0,8

Tab. 2.Propozycja tymczasowych wspczynnikw dostosowawczych

model LM4, ktry stanowi analogiczn syntez wzakresie obcienia tumem. Wspczynnik dynamiczny, zwany rwnie wEurokodach nadwyk dynamiczn, jest zawarty womawianych modelach obcienia. Nabazie modelu obcienia LM1 powstay normowe modele obcie poziomych odprzypieszania/hamowania: Q1k = 0,6 Q1 (2Q1k) + 0,1 q1 q1k w1 L 180 q1 kN Q1k 900 kN gdzie: L dugo pomostu lub jego analizowanej czci, 2Q1k ciar tandemu osi pasa obcienia nr1dla L 1,2m,wpozostaych przypadkach naley uwzgldni pojedyncz o, q1k obcienie rwnomiernie rozoone dla pasa obcienia nr1(rys. 2), w1 szeroko pasa obcienia (wnormalnych warunkach rwna 3,0m), Q1, q1 wspczynniki dostosowawcze modelu obcienia; oraz si odrodkowych:

60

gdzie: r promie zakrzywienia osi podunej mostu, Qv maksymalny ciar tandemu osi TSmodelu obcienia LM1, tj. i Qi (2Qik) Wspczynniki dostosowawcze stanowi jedne znajwaniejszych parametrw okrelanych napoziomie krajowym, jakie powinny by zawarte wEurokodach mostowych. Wwikszoci krajw UEwzacznikach kra-

jowych doEurokodu EN1991-2(11) spodane wartoci wspczynnikw dostosowawczych wzalenoci odklasy drogi iprzewidywanego ruchu. Jednoczenie Eurokod ten stanowi, ewrazie braku tych wspczynnikw naley jeprzyjmowa jako rwne jednoci (dotyczy wszystkich ). Zalecane sprzy tym nastpujce wartoci minimalne: Q1 0,8iq1 1,0dla i2(dla qr nie maograniczenia). WPolsce nadal brakuje zacznikw krajowych doEurokodw mostowych, wic istnieje tymczasowa konieczno ustalenia wspczynnikw dostosowawczych, bazujcych nabezporednim porwnaniu efektw obcienia ruchomego mostw drogowych, przyjtego wgstarej (15) inowej (11) normy obcie. Wspczynniki takie przedstawiono np. wpracy (1), wktrej podano zbir wartoci wspczynnikw dostosowawczych Qi oraz qi wzalenoci odgeometrii obiektu, tj. schematu statycznego, rozpitoci przse iliczby dwigarw gwnych. Przykadowy nomogram dowyznaczania tych wspczynnikw pokazano narys. 3. Uwzgldniajc trzy podstawowe klasy obcie mostw wgstarej normy (15), przewidziane dostosowania napolskich drogach wgaktualnego prawa (16), oraz przyjmujc maksymalne wartoci wspczynnikw wg(1), mona wyznaczy tymczasowe wartoci wspczynnikw dostosowawczych, podane wtab. 2.Pozwalaj one naprojektowanie mostw wgEurokodw przy zachowaniu aktualnych klas obcienia mostw wgstarej normy (18). Zaproponowane wtab. 2wspczynniki dostosowawcze pozwalaj naprojektowanie mostw drogowych wgEurokodw, zachowujc podzia naklasy obcie, utrwalony wpolskiej praktyce projektowej iwymagany wgpolskich przepisw (16). Oddziaywania pochodzce odruchu taboru (drogowego lub kolejowego) ipieszych czy si wtzw. grupy obcie ruchomych (gr). Wskad grupy wchodz tylko teobcienia ruchome, ktre mog wystpi jednoczenie naobiekcie. Zobcie ruchomych mostw drogowych stworzono 6grup. Stonastpujce grupy: gr1a obcienie charakterystyczne wgmodelu LM1 oraz obcienie charakterystyczne tumem nachodnikach owartoci kombinacyjnej 3,0kN/m2 grupa istotna wsprawdzeniach globalnych ilokalnych; gr1b obcienie charakterystyczne wgmodelu LM2 grupa istotna wsprawdzeniach lokalnych; gr2 obcienie charakterystyczne wgmodelu obcienia poziomego (przypieszanie/hamowanie i/lub sia odrodkowa) oraz obcienie czste wgmodelu LM1; gr3 obcienie charakterystyczne wgmodelu obcienia tumem nachodnikach iciekach rowerowych grupa istotna np. przy sprawdzaniu wspornikw chodnikowych; gr4 obcienie charakterystyczne tumem pieszych jezdni ichodnikw grupa istotna wprzypadku obiektw wszczeglnej lokalizacji (np. przy duych arenach sportowych); gr5 obcienie charakterystyczne pojazdami specjalnymi wraz znormalnym ruchem koowym. Grupy obcie ruchomych wzajemnie si wykluczaj, cooznacza, ewkadym przypadku obcienia czy kombinacji oddziaywa mona bra pod uwag tylko jedn grup obcie ruchomych. Ponadto wdowolnej kombinacji obcie ruchomych zinnymi oddziaywaniami zmiennymi (niepochodzcymi odruchu) kad grup obcie ruchomych naley traktowa jak jedno oddziaywanie zmienne. Oznacza to, erozpatrywana grupa grmusi znale si wcaoci (oczywicie, jeli jest tomoliwe) albo jako cz kombinacji oddziaywania zmienne wiodce Q1 albo jako cz oddziaywania zmienne towarzyszce Qi. Dooceny zmczenia mostw drogowych Eurokod PN-EN1991-2(11) podaje api modeli obcie

warto wspczynnika

mosty eurokody

b=1,0m

Fdx

Przewit

Redukcja wartoci siy uderzenia

h1=6,0m

b
Maksymalna warto siy uderzenia 0 F Sia uderzenia

Zastpcza sia statyczna uderzenia w nadbudow (przso) Fdx: 500kN autostrady, drogi krajowe i gwne 375kN drogi krajowe w obszarze niezabudowanym 250kN drogi w obszarze zabudowanym 75kN place i garae x - gwny kierunek jazdy
Rys. 4.Schemat okrelania wartoci siy uderzenia wprzso wzalenoci odrodzaju drogi oraz wysokoci skrajni pionowej pod obiektem

zmczeniowych FLM, skadajcych si zrnych ukadw si pionowych. Modele obcie zmczeniowych nr1,2i3szalecane dostosowania przy wyznaczaniu napre maksymalnych iminimalnych wmiejscach wraliwych nazmczenie. Natomiast modele nr4i5szalecane dostosowania przy wyznaczaniu widm zakresw napre wywoanych przejazdem samochodw ciarowych ocharakterystykach opisanych wtych modelach. Ponadto modele nr1i2su gwnie dosprawdzania czy trwao zmczeniowa konstrukcji mostowej moe by uznana zanieograniczon przy danej staej granicy amplitudy napre zmczeniowych. Natomiast modele nr3,4i5sstosowane wocenie trwaoci zmczeniowej elementu przez odniesienie efektu oddziaywa dokrzywych zmczeniowych podanych wposzczeglnych Eurokodach konstrukcyjnych. Model nr3jest stosowany dobezporedniego sprawdzania konstrukcji metodami uproszczonymi, wktrych wpyw rocznego natenia ruchu iniektrych wymiarw konstrukcji jest uwzgldniany wpostaci zalenego odmateriau wspczynnika dostosowawczego. Model nr4jest dokadniejszy ni model nr3wprzypadku zrnicowanego natenia ruchu. Natomiast model nr5jest najbardziej oglnym modelem obcienia zmczeniowego, wykorzystujcym rzeczywiste dane oprognozowanym ruchu namocie. Ponadto Eurokod PN-EN1991-2(11) zaleca, aby wobliczeniach zmczeniowych okrelono kategori ruchu namocie zapomoc conajmniej liczby pasw ruchu powolnego (tj. pasw ruchu uywanych gwnie przez samochody ciarowe) oraz liczby Nobs samochodw ciarowych (omaksymalnym ciarze cakowitym wikszym od100 kN), zmierzonej lub przewidywanej wroku najeden pas ruchu powolnego.

uderzenie pojazdu wprzso, uderzenie pojazdu wpodpor, uderzenie statku wpodpor nurtow, obcienie podpory lodem, wleczonym rumowiskiem skalnym itp., uderzenie spadajcego gazu, lawiny botne, kamienne itp. Zewzgldu nawyjtkowy charakter opisywanych oddziaywa ww. norma nie wyczerpuje wszystkich moliwych rodzajw obcie wyjtkowych iprzypadkw ich wystpienia. Doprojektanta naley okrelenie innych rodzajw obcienia lub oddziaywania ocharakterze wyjtkowym, ktrych prawdopodobiestwo wystpienia uzasadnia uwzgldnienie wprojektowaniu. Wprojektowaniu naley zadba oto, aby skutki dziaania obcie wyjtkowych byy conajwyej proporcjonalne doprzyczyny jewywoujcej inie powodoway nagej postpujcej katastrofy caego obiektu. Jednym ztypowych oddziaywa wyjtkowych dla wiaduktw zlokalizowanych nad drogami jest uderzenie pojazdu ponadgabarytowego wprzso. Narys. 4przedstawiono podstawowy schemat okrelania wartoci siy uderzenia wprzso wzalenoci odrodzaju drogi oraz wysokoci skrajni pionowej (przewitu) pod obiektem wgPN-EN1991-2(5).

Kombinacje oddziaywa

Oddziaywania wyjtkowe

Oddziaywania wyjtkowe (oznaczane jako A)dziaajce nakonstrukcje budowlane zostay przedstawione wPN-EN1991-1-7(10). Wprojektowaniu mostw naley wuzasadnionych przypadkach uwzgldnia nastpujce oddziaywania wyjtkowe:

Efekty oddziaywa wpostaci przemieszcze, odksztace czy si wewntrznych welementach mostu wyznacza si dla kombinacji oddziaywa odpowiednich dla danego stanu granicznego idanej sytuacji obliczeniowej. Reguy ustalania kombinacji oddziaywa podano wZaczniku A2doPN-EN1990 (3). Jako pierwsza zostaa podkrelona regua, eefekty oddziaywa, ktre nie mog wystpowa jednoczenie, nie powinny by jednoczenie uwzgldniane wkombinacjach oddziaywa. Eurokod 0podaje pi rnych kombinacji oddziaywa, majcych rne prawdopodobiestwo wystpowania, ktre sstosowane przy sprawdzaniu rnych stanw

h0=5,0m

61

Wiodce obcienie zmienne Stan graniczny Sytuacja obliczeniowa (SGN) lub kombinacja oddziaywa (SGU) Q
Q 1,0 1,0 1,0 1,0

Towarzyszce obcienie zmienne Q

Q 1,0 1,0 1,0 1,0

1,0

0 2 0 2 2

trwaa lub przejciowa SGN wyjtkowa charakterystyczna SGU czsta quasi-staa

1lub 2
1,0

1 2

Tab. 3.Stosowalno wspczynnikw obcienia oraz wspczynnikw redukcyjnych 0,1,2doobcie zmiennych

Pimiennictwo 1. Kulpa M., Siwowski T.: Propozycja wspczynnikw dostosowawczych Qi /qi wgPN-EN1991-2dla pewnej klasy mostw drogowych. Zeszyty Naukowe Politechniki Rzeszowskiej, Seria: Budownictwo iInynieria rodowiska. Zeszyt 58, nr3/2011/III, 2011, s.199-206. 2. PN-EN1990 Eurokod 0.Podstawy projektowania konstrukcji. 3. PN-EN1990 Eurokod 0.Podstawy projektowania konstrukcji. Zacznik A2(normatywny). Zastosowanie domostw. 4. PN-EN1991-1-1Eurokod 1.Oddziaywania nakonstrukcje. Cz 1-1:Oddziaywania oglne. Ciar objtociowy, ciar wasny, obcienia uytkowe wbudynkach. 5. PN-EN1991-1-2Eurokod 1.Oddziaywania nakonstrukcje. Cz 1-2:Oddziaywania oglne. Oddziaywania nakonstrukcje wwarunkach poaru. 6. PN-EN1991-1-3Eurokod 1.Oddziaywania nakonstrukcje. Cz 1-3:Oddziaywania oglne. Obcienie niegiem. 7. PN-EN1991-1-4Eurokod 1.Oddziaywania nakonstrukcje. Cz 1-4:Oddziaywania oglne. Oddziaywania wiatru. 8. PN-EN1991-1-5Eurokod 1.Oddziaywania nakonstrukcje. Cz 1-5:Oddziaywania oglne. Oddziaywania termiczne. 9. PN-EN1991-1-6Eurokod 1.Oddziaywania nakonstrukcje. Cz 1-6:Oddziaywania oglne. Od-

granicznych. Kombinacje rni si wzajemnie rodzajem wartoci reprezentatywnych obcie zmiennych (wspczynnik ), wartoci czciowych wspczynnikw bezpieczestwa (wspczynnik )oraz uwzgldnieniem lub nie oddziaywa wyjtkowych (A). Dwie pierwsze kombinacje sstosowane przy sprawdzaniu stanw granicznych nonoci. Pierwsza kombinacja jest stosowana przy sprawdzaniu SGN wtrwaej lub przejciowej sytuacji obliczeniowej. Kombinacja podstawowa maposta: j 1 G,j Gk,j + pP + Q,1 Qk,1 + i 1 Q,i 0,1 Qk,i Zamiennie, lecz jedynie wstanach granicznych STR iGEO, mona stosowa mniej korzystn z dwch poniszych kombinacji:

Drug kombinacj stosuje si przy sprawdzaniu stanw granicznych nonoci SGN wwyjtkowej sytuacji obliczeniowej. Kombinacja maposta: j 1 Gk,j + P + Ad + (1,1 lub 2,1) Qk,1 + i>1 2,i Qk,i Trzy kolejne kombinacje sstosowane przy sprawdzaniu stanw granicznych uytkowalnoci. Trzecia kombinacja, tzw. charakterystyczna, jest stosowana przy sprawdzaniu nieodwracalnych SGU. Maona nastpujc posta: j 1 Gk,j + P + Qk,1 + i>1 0,i Qk,i Czwarta kombinacja, tzw. czsta, jest stosowana przy sprawdzaniu odwracalnych SGU imaposta: j 1 Gk,j + P + 1,1 Qk,1 + i>1 2,i Qk,i Ostatnia, pita kombinacja, tzw. quasi-staa, jest stosowana dla oceny efektw dugotrwaych itakich kryteriw jak nadmierne ugicia czy intensywne rysy. Kombinacja tamaposta: j 1 Gk,j + P + i>1 2,i Qk,i

62

Wewszystkich zamieszczonych powyej wzorach oznacza efekt czny, znak + oznacza: naley uwzgldni

wkombinacji z, asymbol towspczynnik redukcyjny dla niekorzystnych oddziaywa staych G.Przedstawione wyej kombinacje, wktrych uyto znaku dodawania, rzadko maj charakter dziaania algebraicznego, aduo czciej jest todziaanie logiczne lub graficzne. Ten sposb wyznaczania kombinacji obcie nie dotyczy obliczania skutkw zmczenia. Kombinacje obcie uwzgldniane przy obliczaniu zmczenia podaj przedmiotowe normy dotyczce wymiarowania okrelonego rodzaju konstrukcji, np. betonowych (PN-EN1992) czy stalowych (PN-EN1993). Wtab. 3podano zasady stosowalnoci wspczynnikw redukcyjnych 0-2dogwnych itowarzyszcych obcie zmiennych oraz czciowych wspczynnikw bezpieczestwa doobcie obliczeniowych wSGN. Zasady doboru poszczeglnych kombinacji podaj normy dotyczce wymiarowania okrelonego rodzaju konstrukcji wzalenoci odsprawdzanej sytuacji obliczeniowej oraz stanu granicznego. Eurokod 0zawiera trzy rne zbiory wspczynnikw redukcyjnych oddziaywa zmiennych (dla mostw drogowych, kadek dla pieszych imostw kolejowych) oraz trzy rne tablice wartoci czciowych wspczynnikw bezpieczestwa (zbiory A,B,C). Zbir Asuy dosprawdzania stanw rwnowagi statycznej (EQU), azbir Bdosprawdzania stanw STR dla tych czci konstrukcji, naktre nie maj wpywu oddziaywania geotechniczne. Stany STR elementw, ktre wymagaj uwzgldnienia oddziaywa geotechnicznych (np. stp fundamentowych, pali, filarw, cian czoowych iskrzydeek przyczkw itp.) oraz stany dotyczce nonoci podoa (GEO) naley sprawdza, stosujc zbiory BiCwgPN-EN1997-1(13). Zczciowymi wspczynnikami bezpieczestwa ,sucymi dowyznaczania obliczeniowych wartoci oddziaywa (obcie), zwizana jest ostatnia kluczowa zasada Eurokodw, tzw. zasada pojedynczego rda (single source) oddziaywa iobcie staych. Zastosowanie zasady pojedynczego rda pozwala nauycie jednego wspczynnika dla caego obcienia staego, pochodzcego zjednego rda. Wartoci charakterystyczne wszystkich obcie staych zjednego rda (np. obcienie ciarem wasnym) smnoone przez czciowy wspczynnik bezpieczestwa G,sup, gdy efekt obcienia jest niekorzystny, aprzez wspczynnik G,inf, gdy ten efekt jest korzystny. Kade obcienie stae, pochodzce zjednego rda, powinno by reprezentowane przez jedn warto obliczeniow wywoujc najniekorzystniejszy efekt grn lub doln (Gsup, Ginf). Zasada tasprawdzana jest przy sprawdzaniu stanw STR iGEO. Wyjtki odtej zasady dotycz sytuacji, gdy wyniki oblicze sprawdzajcych mog by silnie uzalenione odzmian wielkoci danego obcienia staego wraz zezmian jego miejsca dziaania

mosty eurokody

i-1

Poziom odniesienia

i+1

dset,i-1

Gset

Rys. 5.Schemat oddziaywania zwizanego zosiadaniem fundamentw

(np. przy sprawdzaniu rwnowagi statycznej konstrukcji EQU). Wtym wypadku obcienia wywracajce (niekorzystne) powinny by reprezentowane przez ich grne wartoci obliczeniowe (Gsup), aobcienia utrzymujce (korzystne) przez ich dolne wartoci obliczeniowe (Ginf). Eurokod 0nakazuje uwzgldni odpowiednie sytuacje obliczeniowe zwizane zewznoszeniem obiektu. Dotyczy tomostw wykonywanych etapami. Tam, gdzie jest toistotne, odpowiednie obcienia technologiczne powinny by uwzgldniane jednoczenie zodpowiedni kombinacj oddziaywa. Wprowadzenie odpowiednich rodkw zabezpieczajcych pozwala wniektrych przypadkach nazrezygnowanie zuwzgldniania obcie technologicznych wkombinacjach oddziaywa. Obcienie niegiem ioddziaywanie wiatru nie powinny by rozpatrywane wraz zobcieniami pochodzcymi oddziaalnoci budowlanej (adokadniej zobcieniem robotnikami). Windywidualnej dokumentacji technicznej moe zaj potrzeba cznego rozpatrywania wniektrych przejciowych sytuacjach obliczeniowych obcienia niegu ioddziaywania wiatru zinnymi obcieniami budowlanymi (np. obcieniem cikim sprztem lub dwigami). Wtym zakresie zacznik Eurokodu 0odsya doustale odpowiednich czci norm Eurokodu 1. Efekty nierwnomiernych osiada naley uwzgldnia, jeli ich wielko jest znaczca wporwnaniu zefektami oddziaywa bezporednich. Windywidualnej dokumentacji technicznej mona okreli graniczn warto osiadania cakowitego lub/irnicy osiada. Jeeli projektowana konstrukcja jest bardzo wraliwa nanierwnomierne osiadania (np. mosty sprone cige ostaej wysokoci konstrukcyjnej), tonaley uwzgldnia niepewno wynikajc zoceny wartoci osiada. Efekty nierwnomiernego osiadania Gset powinny by zaliczone dooddziaywania staego iuwzgldnione przy sprawdzaniu stanw SGN iSGU. Efekt Gset powinien by przedstawiony jako zbir wartoci odpowiadajcych rnicom osiada poszczeglnych fundamentw lub czci fundamentw dset,i(gdzie ijest oznaczeniem kolejnego fundamentu lub czci fundamentu wstosunku dopoziomu odniesienia). Naley uwzgldnia najbardziej prawdopodobne wartoci oszacowania dset,izgodnie zPN-EN1997-1(13), biorc pod uwag proces wznoszenia konstrukcji (rys. 5). Naley przy tym pamita, eosiadania spowodowane sgwnie obcieniami staymi. Wanalizie efektw osiada elementw betonowych (oddziaywanie stae dugotrwae) naley uwzgldni pezanie betonu. Wprzypadku braku moliwoci wpywania nawielko osiada oddziaywania stae opisujce osiadania naley wyznaczy nastpujco: przypisa najbardziej prawdopodobne wartoci osiada fundamentom lub ich czciom dset,i,

dwa fundamenty lub czci fundamentu, wybrane wten sposb, aby efekt nierwnomiernego osiadania by najbardziej niekorzystny, naley podda osiadaniu dset,i+ dset,i,przy czym dset,iuwzgldnia niepewno zwizana zocen osiada. Kombinacje wprowadzajce oddziaywania wykraczajce poza zakres Eurokodw (np.zwizane zeszkodami grniczymi, zlawinami botnymi, parciem kry itp.) powinny by okrelone zgodnie zzasadami podanymi wPNEN1990 p.1.1(3). Kombinacje temog by okrelone windywidualnej dokumentacji projektowej. Wzakresie kombinacji oddziaywa sejsmicznych zacznik wcaoci odwouje si donormy PN-EN1998 (14). Wzakresie oddziaywa nurtu spywajcej wody iwleczonego rumowiska zacznik odsya donormy PN-EN1991-1-6(9).

Podsumowanie

Wartykule omwiono podstawowe zasady przyjmowania wartoci reprezentatywnych oddziaywa iobcie wprojektowaniu mostw wgEurokodw. Podano zasady ustalania ukadw iprzypadkw tych oddziaywa wzalenoci odsytuacji obliczeniowej oraz stanu granicznego, atake podano zasady tworzenia rnych kombinacji oddziaywa. Ogln procedur postpowania przy projektowaniu mostw wgEurokodw mona przedstawi nastpujco: okrelenie sytuacji obliczeniowej (trwaa, przejciowa, wyjtkowa), wybr stanu granicznego doanalizy (SGN lub SGU), ustalenie moliwych przypadkw oddziaywa iobcie (G,P,A,Q1, Qi), okrelenie istotnych kombinacji oddziaywa iobcie wzalenoci odsytuacji obliczeniowej oraz stanu granicznego, budowa modelu obliczeniowego konstrukcji iwybranych kombinacji oddziaywa, analiza statyczna i/lub dynamiczna konstrukcji, okrelenie sumarycznych efektw (si wewntrznych, odksztace, przemieszcze, drga), wywoanych kad zkombinacji, sprawdzenie wybranego stanu granicznego. Wdwch dotychczasowych artykuach wczasopimie Mosty omwiono, bazujc nainformacjach podanych wEurokodzie 0iposzczeglnych czciach Eurokodu 1,cztery pierwsze etapy tej procedury. Kolejne cztery etapy sprzedmiotem tzw. Eurokodw konstrukcyjnych PN-EN1992-1999, zawierajcych m.in. opis sposobu analizy statycznej oraz zasad sprawdzania SGN iSGU wzalenoci odmateriau, zjakiego jest wykonany projektowany element mostu. Przedstawienie tych zasad bdzie przedmiotem kolejnych artykuw cyklu, ktre uka si wnastpnych numerach czasopisma Mosty.

dziaywania wczasie wykonywania konstrukcji. 10. PN-EN1991-1-7Eurokod 1.Oddziaywania nakonstrukcje. Cz 1-7:Oddziaywania oglne. Oddziaywania wyjtkowe. 11. PN-EN1991-2Eurokod 1.Oddziaywania nakonstrukcje. Cz 2:Obcienia ruchome mostw. 12. PN-EN1991-3Eurokod 1.Oddziaywania nakonstrukcje. Cz 3:Oddziaywania wywoane dwignicami imaszynami. 13. PN-EN1997-1Eurokod 7.Projektowanie geotechniczne. Cz 1:Zasady oglne. 14. PN-EN1998 Projektowanie zuwagi nazagroenia sejsmiczne. 15. PN-S-10030 Obiekty mostowe. Obcienia. 16. Rozporzdzenie Ministra Transportu iGospodarki Morskiej zdnia 30maja 2000 r.wsprawie warunkw technicznych, jakim powinny odpowiada drogowe obiekty inynierskie iich usytuowanie (Dz.U.z2000 r., Nr63, poz. 735). 17. Siwowski T.: Czy wPolsce mona projektowa mosty drogowe wgEurokodw? Drogownictwo, nr2,2012, s.39-47. 18. Siwowski T.: Projektowanie mostw wgEurokodw. Stan prawny ipodstawy projektowania. Mosty, nr6,2012, s.56-61.

dset,i+1

dset,i

63