You are on page 1of 94

ELEKTROTECHNIKA DLA NIEELEKTRYKW

WICZENIA LABORATORYJNE. ZBIR ZADA

Praca zbiorowa pod redakcj P. Zieliskiego

WROCAW 1999

PRZEDMOWA Skrypt niniejszy stanowi podstawow pomoc do przedmiotu Elektrotechnika prowadzonego dla studentw wydziau Mechanicznego w wymiarze: 30h - wykad, 15h - laboratorium. Pierwsza cz skryptu zawiera opis 10. wicze laboratoryjnych. Ze wzgldu na bardzo may wymiar godzinowy wykadu, opis niektrych wicze zosta poszerzony o krtkie wprowadzenie teoretyczne, ktre powinno uatwi studentom przygotowanie si do wicze, ich poprawne wykonanie oraz waciw interpretacj uzyskanych wynikw. Tematyka wikszoci wicze laboratoryjnych dotyczy silnikw elektrycznych, zwaszcza silnikw indukcyjnych, ktrych znajomo jest szczeglnie przydatna w praktyce zawodowej inynierw mechanikw. Druga cz skryptu jest zbiorem zada wraz z rozwizaniami oraz zada do samodzielnego rozwizania. Niewielki wymiar godzinowy wykadu w stosunku do zamierze programowych nie pozwala w jego ramach powica duo czasu na rozwizywanie przykadowych problemw praktycznych, zwizanych z przerabianym materiaem. Niniejszy zbir zada ma na celu agodzenie tej trudnoci. Umiejtno rozwizywania zawartych w zbiorze i podobnych zada jest jednym z podstawowych warunkw zaliczenia przedmiotu. Nigdy bowiem dosy przypominania studentom, e celem zdobywania wiedzy jest nie tylko satysfakcja z jej zdobycia, lecz gwnie - moliwo i umiejtno jej stosowania w rozwizywaniu problemw, jakie stawia bdzie przed kadym zawd i powoanie inyniera. Skrypt jest prac zbiorow. Poszczeglne czci skryptu opracowali: Olgierd Kasaty - Zadania 1do 3, Krystyna Kubzdela - wiczenia 2; 4; 5; 6, Stefan Kubzdela - wiczenia 7; 8; 9;10, i Piotr Zieliski, - wiczenia 1; 3 i Zadania 4 i 5 oraz redakcja caoci skryptu. Pragn serdecznie podzikowa zespoowi Wspautorw za wyrozumiao i wspprac, a studentom ycz owocnej lektury. Piotr Zieliski

5 WICZENIE Nr 1 POMIARY MOCY W TRJFAZOWYCH UKADACH PRDU PRZEMIENNEGO 1.1. Cel wiczenia Celem wiczenia jest poznanie wybranych metod pomiaru mocy w ukadach trjfazowych prdu przemiennego, oraz nauczenie si stosowania tych metod w praktyce. 1.2. Program wiczenia praktyczne zapoznanie si z watomierzami ( budowa, zakresy pomiarowe, staa przyrzdu), pomiary mocy odbiornika trjfazowego metod jednego watomierza, pomiary mocy odbiornika trjfazowego w ukadzie Arona (dwoma watomierzami).

1.3. Wiadomoci oglne Wanymi parametrami sucymi do opisu danego odbiornika prdu przemiennego, oceny poprawnoci jego pracy, stopnia wykorzystania czy sprawnoci s moce: czynna P., bierna Q, i pozorna S oraz wspczynnik mocy cos. W ukadach sucych do pomiarw bd wyznaczania wartoci tych parametrw uywane s watomierze. Watomierze rni si od wikszoci przyrzdw pomiarowych tym, e posiadaj dwa obwody pomiarowe: prdowy i napiciowy. Obwd prdowy stanowi nieruchoma cewka a obwd napiciowy lekka ruchoma cewka - zwykle poczona w szereg z rezystorem o duej rezystancji. Wzajemne oddziaywanie prdw pyncych w tych cewkach generuje moment obrotowy powodujcy wychylenie wskazwki przyrzdu. Moment ten jest proporcjonalny do iloczynu chwilowych wartoci obydwu prdw (iIiU). Poniewa s to prdy sinusoidalne o czstotliwoci f, moment ma charakter pulsujcy o czstotliwoci 2f. Bezwadno organu ruchomego przyrzdu sprawia, e jego wychylenie () jest proporcjonalne do redniej wartoci tego iloczynu.

1 i I iU dt =I I I U cos ( I I , I U ) T 0

(1)

Poniewa obwd cewki napiciowej ma charakter praktycznie czysto rezystancyjny, prd pyncy w mim jest w fazie z napiciem na jego zaciskach. Zatem mona napisa:

I I U U cos ( I I , U U )

(2)

Jeli zatem watomierz wczy do ukadu w sposb pokazany na rys.1.1, tak aby przez cewk prdow pyn prd odbiornika a na obwodzie napiciowym byo napicie odbiornika, to wskazanie przyrzdu bdzie proporcjonalne do mocy czynnej pobieranej przez odbiornik gdy cos ( I I , U U ) = cos ( I odb , U odb ) = cos odb (3)

6
* A * II

IU

Rys.1.1. Sposb wczenia watomierza do ukadu pomiarowego.

Zatem

= kI odbU odb cos odb = kPodb

ODBIORNIK

(4)

gdzie k jest wspczynnikiem proporcjonalnoci. Zaciski obwodw prdowego i napiciowego watomierza s wyprowadzone na jego obudow. Zaciski odpowiadajce pocztkom cewek s oznaczone gwiazdk lub strzak co uatwia prawidowe wczenie watomierza w ukad pomiarowy. Zmiana biegunowoci przyczenia jednej z cewek skutkuje zmian kierunku wychylenia si wskazwki przyrzdu. Zwykle watomierze maj kilka zakresw pomiarowych, zarwno prdowych jak i napiciowych, ktre mona wybiera w zalenoci od spodziewanego prdu i napicia za pomoc odpowiednich przecznikw. Poniewa wskazanie watomierza jest zalene od iloczynu trzech rnych parametrw, moe si zdarzy, e nawet przy niewielkim wskazaniu, lub jego braku, prd lub napicie podawane na watomierz przekraczaj wartoci znamionowe uytych zakresw, co moe prowadzi do uszkodzenia cieplnego przyrzdu. Aby tego unikn, watomierzowi pracujcemu w ukadzie pomiarowym musi zawsze towarzyszy amperomierz wczony w szereg z jego cewk prdow oraz woltomierz wczony rwnolegle do cewki napiciowej. Przy zmianie zakresw pomiarowych watomierza naley si kierowa gwnie wskazaniami tych przyrzdw. Dla wygody naley si stara aby zakresy wsppracujcych przyrzdw byy jednakowe. Rwnolegy pomiar mocy czynnej, napicia i prdu pozwala wyznaczy moce biern i pozorn oraz wspczynnik mocy. Konstrukcja watomierza przewiduje moliwo pewnego przecienia danego obwodu bez niebezpieczestwa jego przegrzania. Moliwo ta jest czsto wykorzystywana w przypadku niewielkich wychyle wskazwki co ma miejsce przy maych wartociach wspczynnika mocy. Wartoci dopuszczalnych przecie s podawane na przyrzdzie. W przypadku gdy napicie lub prd badanego obiektu przekraczaj wartoci znamionowych zakresw przyrzdw bdcych do dyspozycji to przyrzdy te czy si za porednictwem transformatorw pomiarowych o znanych przekadniach (przekadnikw). Stosowanie przekadnikw ma oprcz transformowania prdu do wartoci dogodnej dla pomiarw rwnie i t zalet, e jednoczenie izoluje ukad pomiarowy od niebezpiecznego napicia obwodu badanego. Ma to szczeglne znaczenie w obwodach wysokiego napicia. Sposb poczenia watomierza z zastosowaniem przekadnikw pokazuje rys.1.2.

7
K k A l L * * W V n N m M

Rys.1.2. Ukad pomiarowy z zastosowaniem przekadnikw.

1.4. Stae przyrzdw pomiarowych Wskazania przyrzdw wielozakresowych s zwykle odczytywane w dziakach (), a warto wielkoci mierzonej jest obliczana jako iloczyn liczby dziaek i tzw. staej przyrzdu c, ktra okrela warto wielkoci mierzonej odpowiadajc przy okrelonym zakresie pomiarowym jednej dziace na skali. Stae poszczeglnych przyrzdw oblicza si z wzorw: staa woltomierza

cV =
staa amperomierza

UN

max
IN

ku

ODBIORNIK

(5)

cA =
staa watomierza

max

kI

(6)

cW =

UN IN

max

ku k I

(7)

w ktrych: max maksymalna liczba dziaek na skali przyrzdu, UN zakres napiciowy, IN - zakres prdowy, kU przekadnia przekadnika napiciowego, kI - przekadnia przekadnika prdowego. Jeeli przekadniki nie s stosowane w ukadzie to kU i kI s rwne 1. 1.5. Metody pomiaru mocy w ukadach trjfazowych 1.5.1. Pomiar mocy metod jednego watomierza Metoda ta moe by stosowana jedynie w symetrycznych ukadach trjfazowych z dostpnym punktem zerowym (rys.1.3). Wymagana symetria dotyczy zarwno obiektu badanego jak i rda zasilania. Poniewa napicia i prdy oraz wspczynniki mocy w kadej fazie s takie same pomiar mocy czynnej dokonywany jest tylko na jednej fazie. Na podstawie zmierzonych wartoci P1f , Uf, If mona obliczy moc czynn, pozorn i biern oraz wspczynnik mocy odbiornika trjfazowego z wzorw:
P3 f = 3P1 f

(8)

8
S 3 f = 3U f I f
2 2 Q3 f = S 3 f P3 f

(9) (10) (11)


* * W
ODBIORNIK 3 FAZOWY SYMETRYCZNY
O D B IO R N IK 3 FAZO W Y SYM ETRYCZN Y

cos =
A B C 0

P3 f S3 f
A

a)
A K k B C 0 A l L * * W

b)
Rys.1.3. Ukady pomiarowe pomiaru mocy trjfazowej w ukadzie symetrycznym z dostpnym punktem zerowym: a- bez przekadnikw, b- z przekadnikami..

1.5.2. Pomiary mocy metod dwu watomierzy (w ukadzie Arona) W przypadku gdy odbiorniki lub rda zasilania s niesymetryczne, pomiary mocy mona przeprowadzi oddzielnie na kadej fazie za pomoc 3. watomierzy i zsumowa wyniki celem uzyskania mocy cakowitej. W praktyce stosuje si tasz i wygodniejsz metod wymagajc jedynie dwch watomierzy i nie wymagajc przy tym dostpu do punktu zerowego, zwan ukadem Arona. Schematy ukadw pomiarowych przedstawia rys.1.4. Jak wida, przez cewki prdowe watomierzy pyn prdy dwch faz. Pocztek cewki napiciowej danego watomierza jest przyczony do fazy do ktrej przyczona jest jego cewka prdowa a koniec cewki do fazy w ktrej nie ma watomierza. Warto chwilowa mocy w ukadzie trjfazowym wynosi: p3 f = u A i A + u B i B + uC i C Poniewa suma wartoci chwilowych prdw przewodowych jest rwna zero. (12)

i A + i B + iC = 0 zaleno (12) mona przeksztaci do postaci:

(13)

p3 f = u A i A + u B i B + uC (i A i B ) = (u A uC )i A + (u B uC )i B = u AC i A + u BC i B

(14)

* * W ODBIORNIK 3 FAZOWY
ODBIORNIK 3 FAZOWY

* * W V

a)
A K k B

A
L l A * * W

V K k l A L * * W

b)
Rys.1.4. Schematy do pomiaru mocy w ukadach trjfazowych metod Arona: a- bez przekadnikw, b- z przekadnikami..

Moc czynna, rwna wartoci redniej tego przebiegu wyniesie:

1 (u AC i A +u AC i A )dt = U AC I A cos (U AC , I A ) + U BC I B cos (U BC , I B ) (15) T 0 Porwnujc to wyraenie z wzorem (2) atwo zauway, e jego prawa strona jest rwna sumie wskaza obydwu watomierzy (WI i WII) pracujcych w ukadzie Arona. Zatem moc odbiornika trjfazowego mona obliczy jako:
P=
P = WI + WII

(16)

Prawdziwo zalenoci (16) szczeglnie atwo wykaza dla przypadku odbiornika symetrycznego. Z przykadowego wykresu wektorowego dla takiego odbiornika (rys.1.5) wynika, e wskazania poszczeglnych watomierzy wynosz:
W I = I AU AC cos(30 o ) W II = I BU BC cos(30 o + )

(17) (18)

10 Dla ukadu symetrycznego mona napisa: IA=IB=I oraz UAC=UBC=U, przy czym I oraz U s wartociami przewodowymi, odpowiednio, prdu i napicia w ukadzie trjfazowym. Suma wskaza obydwu watomierzy jest rwna mocy czynnej ukadu trjfazowego gdy
B

WI + WII = IU cos(30 ) + IU cos(30 + ) = 3UI cos = P3 f


(19) Rnica wskaza watomierzy wynosi:

WI WII = IU cos(30 ) IU cos(30 + ) = UI sin


-UC UBC

(20)

UB

IB

30

UAC

-UC

30+


IA

UA

IC

UC

Rys.1.5. Wykres wektorowy prdw i napi w ukadzie Arona

co jest rwne mocy biernej odbiornika trjfazowego podzielonej przez 3. Podsumowujc mona napisa, e w ukadzie Arona: moc czynna (21) P3 f = W I + W II moc bierna moc pozorna Q 3 f = 3 (W I W II ) S 3 f = 3UI (22) (23)

Naley jednak pamita, e jakkolwiek wzr (21) jest wany rwnie w przypadku ukadw niesymetrycznych, to z wzoru (22) mona korzysta tylko dla obwodw symetrycznych, a w innych przypadkach dla obliczenia mocy biernej stosowa zaleno(10).

11 1.6.Opis wykonania wiczenia 1.6.1. Pomiar metod jednego watomierza W wiczeniu naley przeprowadzi pomiary mocy wskazanego przez prowadzcego odbiornika trjfazowego. Na wstpie naley zapozna si z danymi znamionowymi badanego obiektu i na tej podstawie dobra potrzebne przyrzdy pomiarowe. Nastpnie naley poczy ukad do pomiaru metod jednego watomierza (rys.1.3) i wykona pomiary mocy zasilajc odbiornik napiciem znamionowym. Wyniki pomiarw zestawi w tabeli 1.1. Na podstawie uzyskanych wynikw obliczy z wzorw (9,10,11) moce biern Q i pozorn S oraz wspczynnik mocy cos. Tabela 1.1. Wyniki pomiarw Wyniki oblicze U I P Q S cos Uwagi l.p. cV V cA A W var VA V A W c W

1.6.2. Pomiar mocy w ukadzie Arona Dla tego samego odbiornika jak w p.1.6.1. naley przeprowadzi pomiar mocy w ukadzie Arona. Po poczeniu ukadu pomiarowego wg rys.1.4 naley zasili odbiornik napiciem znamionowym i dokona odczytw przyrzdw. Wyniki zestawi w tabeli 1.2. Tabela 1.2. Wyniki pomiarw l.p. UI V UII II A III WI W WII Ur V I r A Wyniki oblicze P W Q var S VA cos Uwagi

Na podstawie pomiarw obliczy moce: czynn P, biern Q i pozorn S oraz wspczynnik mocy odbiornika cos. 1.7. Opracowanie wynikw pomiarw Sprawozdanie z wiczenia powinno zawiera: opracowany protok z pomiarw wraz z wynikami pomiarw i oblicze zestawionych w tabelach, uwagi i wnioski dotyczce porwnania obydwu zastosowanych metod pomiaru mocy. 1.8. Pytania kontrolne 1. Scharakteryzowa metody pomiaru mocy odbiornikw jednofazowych i trjfazowych. 2. Opisa budow watomierza. Od czego zaley warto wskazania watomierza? 3. Dlaczego przy pomiarach watomierzem naley rwnoczenie mierzy prd jego cewki prdowej i napicie na cewce napiciowej? 4. Co to jest staa watomierza? Poda wzr do jej obliczenia. 5. Jakie warunki musz by spenione aby mona byo zastosowa do pomiaru mocy odbiornika trjfazowego: a) ukadu z jednym watomierzem, b) ukadu Arona? 6. Jaki jest cel stosowania przekadnikw prdowych i napiciowych?

12 WICZENIE NR 2 BADANIE OBWODW PRDU PRZEMIENNEGO ZAWIERAJCYCH ELEMENTY R, L, C 2.1. Cel wiczenia Celem wiczenia jest poznanie zawierajcych elementy R, L, C. waciwoci obwodw prdu przemiennego

2.2. Program wiczenia - pomiary prdw, napi i mocy w obwodach zawierajcych elementy R, L, C a) poczone szeregowo, b) poczone rwnolegle, - wyznaczenie charakterystyki Z=f(f) 2.3. Omwienie programu wiczenia 2.3.1 Uwagi oglne 2.3.1.1. Szeregowe poczenie elementw R, L, C Podstawowymi elementami odbiornikowymi w obwodach prdu przemiennego s elementy zawierajce rezystancj R (rezystory), indukcyjno L (cewki, dawiki) oraz pojemno C (kondensatory). Elementy te mog by poczone szeregowo i rwnolegle. Przy poczeniu szeregowym (rys.2.1a) przez wszystkie elementy pynie ten sam prd i.
i R L C

a)
u

uR

uL

uC

Bd! Nieprawidowe cze.

b)

c)
UL UL UC U

d)

XL

XC

UR UC I

13
Rys. 2.1 Obwd z elementami R, L, C poczonymi szeregowo; a) ukad pocze, b) przebiegi czasowe prdu i napi, c) wykres wektorowy, d) trjkt impedancji.

W przypadku, gdy jest to prd sinusoidalny, i = 2 I sin t , napicia na elementach R, bd rwnie sinusoidalne (rys.2.1b), a ich wartoci chwilowe wynios: u R = R i = 2 IR sin t di u L = L = 2 I L sin t + 2 dt 1 1 sin t u C = idt = 2 I 2 C C Z powyszych zalenoci wynika: - napicie na rezystancji uR jest w fazie z prdem, - napicie na indukcyjnoci uL wyprzedza prd o kt /2, - napicie na pojemnoci uC jest opnione wzgldem prdu o kt /2. Wartoci skuteczne tych napi wynosz: U R = IR , U L = I L = I X L ,

L, C (1) (2) (3)

(4) (5) (6)

UC = I

1 = I XC , C

gdzie: XL, XC - reaktancje: indukcyjna i pojemnociowa. Zgodnie z drugim prawem Kirchhoffa, suma napi chwilowych na poszczeglnych elementach obwodu rwna jest napiciu wypadkowemu u = u R + u L + uC (7) Poniewa wszystkie napicia skadowe s funkcjami sinusoidalnymi o tej samej czstotliwoci, napicie wypadkowe jest rwnie sinusoidalne u = 2 U sin( t + ) (8) Warto skuteczn napicia wypadkowego (U) uzyskuje si w wyniku geometrycznego zsumowania napi skutecznych (4), (5) i (6) U = U R +U L +U C (9) Rwnaniu (9) odpowiada wykres wektorowy przedstawiony na rys.2.1c, z ktrego wynika:
2 U = UR + (U L U C ) 2

(10)

Kt przesunicia fazowego midzy prdem i napiciem jest rwny: U UC = arc tg L (11) UR Stosunek skutecznych wartoci napicia i prdu na zaciskach danego obwodu nosi nazw impedancji U (12) Z= . I Zaleno (12) czsto nazywana jest prawem Ohma dla obwodw prdu przemiennego. Z rys. 2.1d, zwanego trjktem impedancji, wynika Z = R 2 + (X L X C ) oraz
2

(13)

14

XL XC . (14) R Z zalenoci (2) i (3) wynika z kolei, e napicia UL i UC przesunite s wzgldem siebie o 180. Oznacza to, e napicia te w wikszym lub mniejszym stopniu kompensuj si. Stan, w ktrym dochodzi do penej kompensacji obu napi (ULUC=0) nazywany jest rezonansem napi. Poniewa UL=XLI, a UC=XCI rezonans napi wystpi, gdy XL = XC (15) Czstotliwo fo , przy ktrej dochodzi do rezonansu, nazywana jest czstotliwoci rezonansow. Jej warto wynika z warunku (15) i wynosi: 1 fo = (16) 2 LC Podczas rezonansu napi impedancja obwodu Z=R , zatem prd w obwodzie osiga warto maksymaln. W konsekwencji tego napicia na cewce i kondensatorze mog by duo wiksze od napicia zasilajcego ukad. Zaleno prdu oraz impedancji obwodu szeregowego od czstotliwoci pokazano na rys. 2.2.

= arc tg

Bd! Nieprawidowe cze.

Rys. 2.2 Zaleno impedancji oraz prdu od czstotliwoci

Obwody rezonansowe znajduj zastosowanie jako filtry w ukadach elektronicznych. 2.3.1.2 Rwnolege poczenie elementw R, L, C Rys.2.3 przedstawia obwd z rwnolegle poczonymi elementami R, L, C.
i iR u iL iC

IC IR U

I IC IL IL

BL

BC

a)

b)

c)

Rys. 2.3. Obwd z elementami R, L, C poczonymi rwnolegle; a) ukad pocze, b) wykres wektorowy c) trjkt admitancji.

W obwodzie tym, zgodnie z I prawem Kirchhoffa, chwilowa warto prdu wypadkowego i jest rwna sumie prdw chwilowych w poszczeglnych gaziach: i = i R + i L + iC (17) Poniewa wszystkie elementy tego obwodu s zasilane napiciem sinusoidalnym u = 2 U sin t , prdy iR, iL oraz iC maj charakter sinusoidalny. Prd wypadkowy ma posta: i = 2 I sin (t ) (18) Jego warto skuteczn (I) otrzymuje si w wyniku geometrycznego zsumowania prdw skutecznych w poszczeglnych gaziach: I = IR + IL + IC (19) Rwnaniu (19) odpowiada wykres wektorowy przedstawiony na rys. 2.3b, z ktrego wynika:

15
2 I = IR + (I L I C ) 2

(20)

Kt przesunicia fazowego pomidzy prdem wypadkowym I i napiciem U wynosi: I I = arc tg L C (21) IR Rozwizanie obwodw rwnolegych upraszcza si po wprowadzeniu admitancji, zdefiniowanej jako 1 I (22) Y= = Z U Z rys. 2.3c, zwanego trjktem admitancji, wynika e admitancja obwodu wynosi Y = G 2 + (BL BC )
2

(23)

gdzie: 1 I G = = R - konduktancja, R U I 1 BL = = L - susceptancja indukcyjna, XL U I 1 BC = = C - susceptancja pojemnociowa. XC U Kt przesunicia fazowego midzy prdem wypadkowym a napiciem jest rwny: B BC = arc tg L (24) G Stan, w ktrym w obwodzie rwnolegym (rys.2.3a) dochodzi do penej kompensacji prdw pyncych w gaziach zawierajcych elementy L i C (ILIC=0), nazywany jest rezonansem prdw. Rezonans prdw wystpi gdy: BL = BC Ma wtedy miejsce oscylacja prdu i energii midzy elementami L i C. Energia pola 1 magnetycznego cewki WL = L i 2 w kadej powce okresu zamienia si na energi pola 2 1 elektrycznego kondensatora WC = C u 2 i odwrotnie. Prd oscylujcy nie jest pobierany ze 2 rda mimo czsto duych wartoci prdw jakie pyn przez elementy L i C. Zjawisko to wykorzystuje si w praktyce do budowy filtrw oraz do kompensacji mocy biernej. W obwodach prdu przemiennego zawierajcych elementy R, L, C oprcz mocy czynnej, ktra okrela rzeczywist przemian energii P=I2 R , definiuje si dodatkowo moc biern Q=I2X i pozorn S=I2 Z=U I. Z rys. 2.4, zwanego trjktem mocy, wynika: (25) P = S cos = U I cos (26) Q = S sin = UI sin
S = P2 + Q2

(27)

Stosunek P/S=cos nosi nazw wspczynnika mocy.


S

Q = (QL - QC)

16

Rys. 2.4 Trjkt mocy

2.3.2 Badanie obwodu szeregowego Pomiary napi, prdu i mocy pobranej z sieci przez elementy R, L, C poczone szeregowo prowadzone bd w ukadzie jak na rys. 2.5.
Do oscyloskopu * * W Rb R1 R L W1 UR1 V U f V UR URL V V C1 C2 C3 UL UC

AT

Rys. 2.5 Ukad pomiarowy obwodu szeregowego

W ukadzie tym cewk rzeczywist przedstawiono w postaci dwch elementw idealnych: rezystora R i cewki o indukcyjnoci L. Przed wczeniem ukadu naley ustawi autotransformator w pozycji U=0. Po zamkniciu wycznika W naley zwiksza napicie zasilajce zwracajc uwag na to, by nie przekroczyo ono wartoci napi znamionowych podanych na elementach L i C. Pomiary naley wykona dla trzech rnych wartoci pojemnoci. Wyniki pomiarw zestawi w tabeli 2.1. Tabela 2.1.
L p Moc U V I A dz cW W/dz P W cos UR1 URL V V UR V UL V UC V R1 R XL L mH XC C Z Uwagi

F
f =...Hz

W powyszej tabeli: P = cW , P , cos = UI U R = U cos U R 1 ,

17
2 2 , U L = U RL UR

U R1 , I U R= R , I U XL = L , I X L= L , 2f 1 XC = . 2fC Po wyczeniu napicia zasilajcego nie naley dokonywa adnych zmian w ukadzie pocze, dopki napicie na kondensatorze nie zmaleje do bezpiecznej wartoci, co mona stwierdzi obserwujc wskazania woltomierza wczonego na jego zaciski. Na podstawie wynikw pomiarw i oblicze naley narysowa wykres wektorowy prdu i napi przy wybranej pojemnoci (rys.2.6). Przy tej pojemnoci naley obliczy czstotliwo rezonansow, a nastpnie okreli warto Z przy f = 0,25; 0,5; 0,75; 1,0 i 1,25fo. Wyniki oblicze zestawi w tabeli 2.2. Na ich podstawie wykreli zaleno Z=f(f) (rys.2.2). R1 =
UR UL U RL U UC U R1

U R1 I

Rys. 2.6 Wykres wektorowy napi obwodu szeregowego z cewk rzeczywist

Lp.

f Hz

Tabela 2.2 Z

2.3.3 Badanie obwodu rwnolegego Pomiary prdu i mocy pobranej z sieci przez elementy R, L, C poczone rwnolegle prowadzone bd w ukadzie jak na rys. 2.7.

18
* * W

I
W

I R1
W1

I RL
W2

IC
W3

R R1 C L

AT

Rys. 2.7. Ukad pomiarowy obwodu rwnolegego

W ukadzie tym rzeczywist cewk przedstawiono w postaci dwch elementw idealnych: rezystora R i cewki o indukcyjnoci L. Przed uruchomieniem ukadu autotransformator naley ustawi w pooeniu U=0. Po zamkniciu wycznika W naley zwikszy napicie zasilajce do wartoci znamionowej podanej na elementach R, L i C. Nastpnie zamykajc lub otwierajc wyczniki W1, W2 i W3 naley wybra kolejn kombinacj pocze elementw tworzcych obwd. Dla kadej kombinacji przy U=Un odczyta warto prdu i mocy. Wyniki pomiarw zestawi w tabeli 2.3. Na ich podstawie wykona wykres wektorowy prdw dla przypadku rwnolegego poczenia wszystkich elementw (rys.2.8).
IC I R1 U

I RL

IC

I R1

Rys. 2.8 Wykres wektorowy prdw obwodu rwnolegego z rzeczywist cewk

Tabela 2.3 sposb poczenia U V R1 (RL) C R1(RL) R1 C C (RL) R1 (RL) C I A

dz

Moc cW W/dz

P W

cos -

19 2.4. Opracowanie wynikw Sprawozdanie z wiczenia powinno zawiera: - opracowany protok z wynikami pomiarw i oblicze, - wykresy wektorowe napi i prdw, - wykres Z=f(f) dla obwodu szeregowego, - uwagi i wnioski. 2.5. Pytania kontrolne 1. W jakich ukadach i kiedy zachodzi rezonans napi? 2. W jakich ukadach i kiedy zachodzi rezonans prdw? 3. Jaki warunek musi by speniony, aby w obwodzie R, L, C wystpi rezonans? 4. Podaj zaleno na czstotliwo rezonansow. 5. Dlaczego przy rezonansie napi napicia na cewce i kondensatorze mog by wiksze od napicia zasilajcego?

21

WICZENIE Nr 3 POPRAWA WSPCZYNNIKA MOCY - KOMPENSACJA MOCY BIERNEJ 3.1. Cel wiczenia Celem wiczenia jest zapoznanie si z problemem i metodami poprawy wspczynnika mocy odbiornikw przemysowych. 3.2. Program wiczenia - identyfikacja odbiornika (pomiary mocy i wyznaczenie wspczynnika mocy) - dobr i poczenie baterii kondensatorw do poprawy wspczynnika mocy - pomiary mocy ukadu z kompensacj mocy biernej. 3.3. Omwienie programu wiczenia. 3.3.1. Uwagi wstpne Wikszo duych odbiornikw energii elektrycznej w zakadach przemysowych to odbiorniki o charakterze czynno-indukcyjnym. Nale do nich m.in. nagrzewnice, spawarki, transformatory oraz silniki indukcyjne, ktre stanowi najliczniejsz grup. Odbiorniki takie oprcz mocy czynnej P. pobieraj moc biern Q, ktra jest niezbdna do ich funkcjonowania. Jest niekorzystnym jeli potrzebna moc bierna jest pobierana z odlegych rde (elektrowni) gdy powoduje wzrost prdw zasilajcych, a w konsekwencji wzrost strat przesyowych, konieczno zwikszenia przekroju przewodw linii zasilajcych oraz zmniejsza moliwo obcienia moc czynn generatorw i transformatorw. Wszystkie te aspekty s powodem wzrostu kosztw eksploatacyjnych ponoszonych przez odbiorcw energii. W zwizku z tym w zakadach przemysowych o duym zapotrzebowaniu na moc biern stosuje si rodki zmierzajce do zmniejszenia tego zapotrzebowania czyli poprawy wspczynnika mocy. Naturalne sposoby poprawy wspczynnika mocy polegaj na: - waciwym doborze mocy instalowanych maszyn (nie w peni obcione silniki indukcyjne wykazuj niski wspczynnik mocy), - ograniczaniu okresw biegu jaowego maszyn i urzdze, wyczanie nie pracujcych transformatorw, spawarek itp. Jeli zastosowanie tych sposobw nie jest wystarczajce, wwczas stosuje si tzw. kompensacj mocy biernej. Polega to na wytworzeniu potrzebnej mocy biernej wewntrz zakadu, zamiast pobierania jej z sieci energetycznej. Do wytwarzania mocy biernej indukcyjnej su baterie kondensatorw o odpowiednio dobranej pojemnoci (kompensatory statyczne) oraz kompensatory maszynowe tzw. kompensatory synchroniczne. Rozrnia si kompensacj indywidualn, kiedy urzdzenia kompensatorowe s instalowane na zaciskach poszczeglnych odbiornikw, lub grupow gdy kompensatory s instalowane w rozdzielni lub podstacji zasilajcej grup odbiornikw lub cay zakad. W tym drugim przypadku stosuje si zwykle automatyczn regulacj pozwalajc na utrzymywaniu wypadkowego wspczynnika mocy na zadanym poziomie, aby unikn przypadku przekompensowania, tj. stanu w ktrym zakad bdzie pobiera moc biern pojemnociow. Regulacja polega na odpowiednim dopasowaniu pojemnoci baterii kondensatorw (w kompensatorach statycznych) lub na regulacji prdu wzbudzenia kompensatora synchronicznego. Ze wzgldu na koszt kompensatorw moc bierna pobierana przez zakad nie jest kompensowana w peni a jedynie do wartoci wspczynnika mocy cos =0,9 - 0,95.

22 Rys.3.1 przedstawia schemat zastpczy obwodu odbiornika i baterii do poprawy wspczynnika mocy oraz odpowiadajcy im wykres wektorowy prdw i napi.
I IODB IC

b)
IC U

a)
U

ICZ

IB C

I IC

IODB

Rys.3.1. Schemat ukadu do poprawy wspczynnika mocy (a) oraz wykres wektorowy (b).

Znajc moc czynn odbiornika (zakadu) Po oraz wypadkowy wspczynnik mocy coso mona, na podstawie wykresu, znale pojemno baterii kondensatorw potrzebn do uzyskania wypadkowego wspczynnika mocy cosw. W przypadku odbiornikw trjfazowych zaleno na pojemno baterii ma posta:
C= Po (tg o tg w ) [F/faz] 6fU 2 f

(1)

gdzie: Uf oznacza napicie fazowe w miejscu zainstalowania baterii a f jego czstotliwo. Z wzoru (1) wynika, e wymagana pojemno baterii trjfazowej jest trzy razy mniejsza przy poczeniu jej w trjkt ni przy poczeniu w gwiazd. Naley jednak pamita, e znamionowe napicie fazowe baterii przy poczeniu w trjkt musi by o 3 razy wiksze ni przy gwiedzie. Zatem znamionowa moc bierna baterii, proporcjonalna do jej kosztu, jest w obydwu przypadkach taka sama. 3.3.2. Wykonanie wiczenia 3.3.2.1. Identyfikacja odbiornika. wiczenie polega na dobraniu odpowiedniej baterii kondensatorw do poprawy wspczynnika mocy indywidualnego odbiornika czynno-indukcyjnego do wartoci cosw=0,95. W tym celu naley najpierw dokona identyfikacji odbiornika poprzez pomiar mocy i wyznaczenie jego wspczynnika mocy przed kompensacj. Schemat ukadu pomiarowego jak na rys.3.2 (bez wczonej baterii).

23
* * W ODBIORNIK V W V B C V A * * W A

A A

Rys.3.2. Ukad pomiarowy do kompensacji mocy biernej. Po wczeniu odbiornika do rda zasilania i nastawieniu napicia znamionowego na jego zaciskach naley dokona pomiaru prdw, napicia i mocy. Na ich podstawie mona obliczy wspczynnik mocy coso i moc biern Qo pobieran ze rda zasilania. Wyniki pomiarw i oblicze zestawi w tabeli 3.1. Tabela3.1 U1 V U2 V Ur V I1 A I2 A I r A IC A _ WI dz WII dz P W S VA Q var cos -Przed kompensacj Z kompensacj C= .....F/faz Uwagi

W powyszej tabeli: - moc czynna odbiornika


P = c w (W I + W II )

- moc pozorna S = 3U r I r - moc bierna Q = S 2 P2 - wspczynnik mocy


cos = P S

W powyszych wzorach: cw staa watomierzy, WI, WII wskazania watomierzy w ukadzie Arona (w dziakach), Ur, Ir odpowiednio, rednie zmierzone wartoci napicia i prdu.

(2) (3) (4) (5)

24

3.3.2.2. Dobr baterii kondensatorw Na podstawie danych z tabeli 1 naley obliczy z wzoru (1) pojemno baterii kondensatorw potrzebn do uzyskania wypadkowego wspczynnika mocy cosw=0,95 zarwno dla przypadku poczenia w gwiazd jak i w trjkt. Cgwiazda= .............F/faz, Ctrjkt=................F/faz. Z bdcych do dyspozycji pojedynczych kondensatorw naley zestawi bateri trjfazow (poczon w trjkt lub w gwiazd) o pojemnoci moliwie najbardziej zblionej do wartoci obliczonej. 3.3.2.3. Pomiary w ukadzie z kompensacj Dobran bateri kondensatorw naley wczy rwnolegle do odbiornika (rys.3.2) i po zasileniu ukadu napiciem znamionowym wykona pomiary jak w p.3.3.2.1. Wyniki zestawi w tabeli 3.1, a na ich podstawie obliczy wypadkowy wspczynnik mocy. 3.4. Opracowanie sprawozdania z wiczenia. Sprawozdanie z wiczenia powinno zawiera: opracowany protok z pomiarw, wykresy wektorowe napicia i prdw (wykrelone z zachowaniem podziaki) w ukadzie bez kompensacji i z kompensacj, uwagi i wnioski wynikajce z otrzymanych wynikw. 3.5. Pytania sprawdzajce. Poda definicj wspczynnika mocy odbiornika (zakadu). Dlaczego niska warto wspczynnika mocy odbiornika jest niekorzystna? Na czym polega kompensacja mocy biernej odbiornika? Czy po penym skompensowaniu mocy biernej odbiornik nadal j pobiera? Dlaczego nie naley dobiera silnikw indukcyjnych z zapasem mocy? Ktre poczenie baterii kondensatorw jest korzystniejsze gwiazda czy trjkt? Dlaczego zwykle nie stosuje si penej kompensacji mocy biernej?

1. 2. 3. 4. 5. 6.

25 WICZENIE NR 4 BADANIE TRANSFORMATORA TRJFAZOWEGO 4.1. Cel wiczenia Celem wiczenia jest poznanie budowy, zasady dziaania, waciwoci transformatorw trjfazowych oraz sposobu wyznaczania ich sprawnoci i parametrw schematu zastpczego. 4.2. Program wiczenia pomiar przekadni, pomiar charakterystyk stanu jaowego, pomiar charakterystyk stanu zwarcia, wyznaczenie parametrw schematu zastpczego, wyznaczenie sprawnoci. 4.3. Omwienie programu wiczenia 4.3.1 Uwagi oglne Transformatory s to urzdzenia elektromagnetyczne przeznaczone do przetwarzania prdu przemiennego o jednym napiciu na prd przemienny o innym napiciu. Proces przetwarzania odbywa si za porednictwem pola magnetycznego, bez udziau ruchu mechanicznego i przy zachowaniu tej samej czstotliwoci. Najprostszy transformator trjfazowy skada si z trjkolumnowego rdzenia oraz szeciu uzwoje fazowych (rys. 4.1).
1U1 1V1 1W1

1U2

1V2

1W2

2U2 2U1 2V1

2V2 2W1

2W2

Rys. 4.1 Transformator trjfazowy

W celu zminimalizowania strat od histerezy i prdw wirowych rdze wykonany jest z cienkich, wzajemnie od siebie odizolowanych, blach stalowych, zawierajcych okoo 4% Si. W wikszoci transformatorw blachy te maj grubo 0,35 lub 0,5 mm. Na kadej kolumnie umieszczone s dwa uzwojenia, odpowiadajce tej samej fazie. Jedno z nich poczone jest do sieci zasilajcej, a drugie do odbiornika. To uzwojenie, ktre pobiera energi elektryczn z sieci, nazywa si pierwotnym, a to, ktre oddaje j do odbiornika - wtrnym. Sposb oznaczania pocztkw i kocw obu uzwoje pokazano na rys. 4.1. Uzwojenia pierwotne i wtrne mona czy w gwiazd lub trjkt. Wszystkie wielkoci zwizane ze stron pierwotn (prd, napicie, moc, parametry uzwojenia) maj oznaczenie"1", a ze stron wtrn - "2".

26 Pod wzgldem wartoci napicia uzwojenia transformatora dzieli si na uzwojenia grnego (wyszego) i dolnego (niszego) napicia. W zalenoci od przeznaczenia transformatora uzwojeniem grnego napicia moe by uzwojenie pierwotne lub wtrne. Transformator moe pracowa w stanie jaowym, stanie obcienia lub stanie zwarcia. Waciwym stanem pracy transformatora jest stan obcienia. Na podstawie stanu jaowego i stanu zwarcia mona natomiast uzyska wiele informacji pozwalajcych oceni transformator zarwno pod wzgldem konstrukcji jak i przydatnoci do dalszej pracy. 4.3.2 Pomiar przekadni Przekadnia transformatora trjfazowego jest to stosunek wartoci grnego napicia midzyfazowego do dolnego napicia midzyfazowego, zmierzonych rwnoczenie na zaciskach transformatora pracujcego w stanie jaowym U = g (1) Ud Znajomo wartoci przekadni jest niezbdna zarwno do obliczenia niektrych parametrw schematu zastpczego, jak i oceny przydatnoci transformatora do pracy rwnolegej z innymi transformatorami. Zgodnie z obowizujcymi przepisami, przekadnie transformatorw pracujcych rwnolegle nie mog rni si wicej ni o 0,5%. Woltomierze uyte do pomiaru powinny mie klas dokadnoci nie mniejsz ni 0,2 i zakresy tak dobrane, aby ich wskazania znajdoway si w kocowej czci skali. W wiczeniu przekadnia wyznaczona bdzie metod bezporedniego pomiaru napicia w ukadzie jak na rys. 4.2.
V 1U1 1V1 1W1 2U1 2V1 2W1 V

Rys. 4.2 Ukad do pomiaru przekadni transformatora

Wyniki pomiarw, wykonanych dla trzech rnych wartoci napicia zasilajcego, naley zestawi w tabeli 4.1. Lp Strona grnego napicia UU-V UV-W UW-U Ug r V V V V Strona dolnego napicia UU-V UV-W UW-U Ud r V V V V

r
-

Tabela 4.1

Uchyb pomiaru przekadni r = n 100 ,

n
a

(2)

gdzie: n =

U gn U dn

r =

U g r U d r

27

4.3.3. Pomiar charakterystyk stanu jaowego Stan jaowy jest to taki stan, w ktrym transformator zasilany od strony pierwotnej pracuje bez obcienia, czyli przy rozwartym obwodzie wtrnym (I2=0). Pod wpywem napicia zasilajcego w uzwojeniu pierwotnym pynie prd I1. Z uwagi na stan pracy nazywa si go prdem jaowym i oznacza symbolem I0. Prd ten jest stosunkowo may i przy napiciu znamionowym osiga wartoci od 1-10%In. Moc pobierana przez transformator w stanie jaowym (3) P0 = PFe + PCu1 pokrywa straty w rdzeniu (PFe) i uzwojeniu pierwotnym (PCu1). Poniewa prd I00,1I1n , straty mocy w uzwojeniu pierwotnym (PCu1=3 R1I02) s w porwnaniu ze stratami w rdzeniu bardzo mae. W praktyce pomija si je i przyjmuje, e (4) P0 PFe Przy staej czstotliwoci straty w rdzeniu transformatora zale w przyblieniu od kwadratu indukcji magnetycznej. Poniewa indukcja jest proporcjonalna do strumienia, a ten z kolei do napicia zasilajcego, mona przyj, e (5) P0 PFe B 2 2 E12 U 12 . Z zalenoci (5) wynika, e charakterystyka P0=f(U1) ma ksztat paraboli. Schemat zastpczy jednej fazy transformatora pracujcego w stanie jaowym pokazano na rys. 4.3. b) a)
R1 X1 I0 U X1 U R1 X E1 U1 I Fe U1 RFe E1 I

I0 I

I Fe

Rys. 4.3 Schemat zastpczy (a) oraz wykres wektorowy (b) jednej fazy transformatora w stanie jaowym

W schemacie tym uzwojenie pierwotne reprezentowane jest przez rezystancj R1 i reaktancj rozproszenia X1, natomiast rdze przez reaktancj X i rezystancj RFe. Z rys. 4.3b wynika, e
2 2 I0 = I + I Fe

(6) (7) (8)

gdzie: I Fe = I 0 cos 0 I = I 0 sin 0 Poniewa IFe0,1 I0, w praktyce czsto przyjmuje si, e II0. Badanie transformatora w stanie jaowym prowadzi si w ukadzie jak na rys. 4.4.

28

1U1 V 1V1 V 1W1 A W

2U1

2V1

2W1

Rys. 4.4 Ukad do pomiaru charakterystyk stanu jaowego

Zmieniajc warto napicia zasilajcego od U=0 do U=1,2Un wykona co najmniej 10 pomiarw. Wyniki pomiarw zestawi w tabeli 4.2. Tabela 4.2
Lp U1 U2 U0r

I1 A

Moc I2 I0r 1 2 cW ki A A dz dz W/dz -

P0
W

cos0 -

IFe A

Uwagi

Wartoci prdu IFe wyznacza si z wzoru (7) a wspczynnika mocy cos0 i mocy P0 oblicza si z zalenoci: P0 cos 0 = , 3 U 0 r I 0 r P0 = ( 1 + 2 ) cW k i gdzie: ki - przekadnia przekadnika prdowego, Na podstawie wynikw pomiarw wykreli nastpujce charakterystyki: P0=f(U0), I0=f(U0), IFe=f(U0) i cos0=f(U0). Przykadowe przebiegi tych charakterystyk pokazano na rysunku 4.5.
Bd! Nieprawidowe cze.

Rys. 4.5 Charakterystyki stanu jaowego transformatora trjfazowego

4.3.4. Pomiar charakterystyk stanu zwarcia Stanem zwarcia transformatora nazywa si taki stan jego pracy, w ktrym strona pierwotna zasilana jest ze rda prdu przemiennego przy zwartych zaciskach strony wtrnej. Gdyby w tym stanie pracy napicie zasilajce byo rwne napiciu znamionowemu, to w obu obwodach popynyby prdy dochodzce do (2030) In. Ciepo wydzielajce si przy tym z uzwoje byoby tak due, e doprowadzioby do zniszczenia izolacji, a siy elektrodynamiczne do deformacji konstrukcji. Tego typu zwarcie, niszczce transformator,

29 moe wystpi w przypadku awarii, transformator musi by wtedy natychmiast odczony od zasilania. Zwarcie pomiarowe, na podstawie ktrego wyznaczane s niektre parametry transformatora, realizowane jest przy napiciu obnionym. Napicie zasilania, przy ktrym, przy zwartych zaciskach uzwojenia wtrnego w obwodzie pynie prd znamionowy, nazywa si napiciem zwarcia. Napicie to jest zalene od wielkoci transformatora i wartoci jego napi znamionowych. Zwykle mieci si ono w granicach 4-12% Un, przy czym wysze wartoci dotycz wikszych transformatorw wysokonapiciowych. Moc pobrana przez transformator w stanie zwarcia Pz = PFe + PCu (9) pokrywa straty w rdzeniu i obu uzwojeniach. Poniewa napicie zwarcia jest mae, may jest rwnie strumie magnetyczny, w konsekwencji czego straty mocy w rdzeniu, w porwnaniu do strat w uzwojeniach, s bardzo mae. W praktyce pomija si je i przyjmuje PZ PCu (10) Schemat zastpczy jednej fazy transformatora pracujcego w stanie zwarcia pokazano na rys. 4.6.
I1 R1 X1 X'2 R'2 XZI1 U1 I' 2 U1 I 1= I'2

RZ I 1

a)

b)

Rys. 4.6 Uproszczony schemat zastpczy (a) oraz wykres wektorowy jednej fazy transformatora w stanie zwarcia (b).

Ze schematu tego wynika, e U 1 = Z z I1 gdzie: Zz - impedancja zwarcia transformatora


Zz = Rz2 + X z2
' 2

(11)

R z = R1 + R (12) ' X z = X1 + X 2 (13) Zgodnie z podan definicj, napicie zwarcia wynosi U z = Z z In Napicie to jest zwykle wyraane w procentach napicia znamionowego i nosi nazw napicia zwarcia U (14) u z = z 100 U 1n Badanie transformatora w stanie zwarcia prowadzi si w ukadzie jak na rys. 4.4 z tym, e przy zwartych zaciskach strony wtrnej. Zmieniajc warto prdu od I1=1,2I1n do I1=0,2I1n naley wykona co najmniej 6 pomiarw. Wyniki pomiarw zestawi w tabeli 4.3. Tabela 4.3.
Lp U1 U2 Uzr

I1

I2

I zr

Moc cW ki

Pz

cosz

Uwagi

30 V V V A A A dz dz
W/dz

W powyszej tabeli

cos z =

Pz 3 U z r I z r

Pz = (1 + 2 )cw ki Na podstawie wynikw pomiarw i oblicze wykreli charakterystyki: Iz=f(Uz), Pz=f(Uz) i cosz=f(Uz). Przykadowe przebiegi tych charakterystyk pokazano na rys. 4.7. Z charakterystyki Iz=f(Uz) dla Iz=I1n odczyta warto Uz, a nastpnie na podstawie zalenoci (14) obliczy warto uz.
Bd! Nieprawidowe cze.

Rys. 4.7 Charakterystyki zwarcia transformatora trjfazowego

4.3.5 Parametry schematu zastpczego Analiz wikszoci zjawisk zachodzcych w transformatorze trjfazowym ogranicza si zwykle do jednej fazy i prowadzi na podstawie schematu zastpczego. Najczciej schemat ten ma posta jak na rys. 4.8. W schemacie tym parametry strony wtrnej sprowadzone s na stron pierwotn. Wielkoci sprowadzone oznaczono indeksem "prim".
I1 R1 X1 IFe U1 RFe I0 I X U'2 Z'obc X'2 R'2 I'2

E1=E'2

Rys. 4.8 Schemat zastpczy jednej fazy transformatora trjfazowego

Wyniki pomiarw stanu zwarcia pozwalaj obliczy w przyblieniu wartoci rezystancji R1 i R'2 oraz reaktancji X1 i X'2. Obliczenia naley wykona na podstawie pomiarw przy Iz=In. Zakadajc rwno obu rezystancji i obu reaktancji parametry te mona obliczy z wzorw:
' R1 R2

Rz 1 Pzn 2 2 3I n2
2 ' 2

(15)

X 1 U z 2 X1 X z (2 R1 ) (16) 2 2 In Parametry "poprzeczne" schematu zastpczego, RFe i X , mozna wyznaczy na podstawie wynikw pomiarw stanu jaowego. Straty mocy na rezystancji RFe w schemacie zastpczym s rwne stratom mocy w rdzeniu. Poniewa moc pobrana przez transformator w stanie jaowym prawie w caoci pokrywa straty w rdzeniu (P0PFe) rezystancj t mona obliczy z zalenoci:

31

PFe P0 Ze schematu zastpczego wynika zaleno na reaktancj X: E f1 U f1 X = I I0

RFe =

3E 2 f1

3U 2 f1

17)

(18)

gdzie: I - warto prdu magnesujcego obliczona z rwnania (8). Obliczenia RFe i X naley wykona na podstawie pomiarw odpowiadajcych znamionowej wartoci napicia zasilajcego (U1=Un) 4.3.6 Wyznaczenie sprawnoci Sprawno transformatora jest to stosunek mocy czynnej oddanej P2 do mocy czynnej pobranej P1, co mona wyrazi wzorem: P P2 (19) = 2 = P P2 + P 1 gdzie: P - sumaryczne straty mocy. W przypadku transformatorw energetycznych, o duej sprawnoci (>0,97), sprawnoci nie wyznacza si metod bezporedniego pomiaru mocy oddanej i pobranej ze wzgldu na ma dokadno tej metody. Zgodnie z zaleceniami obowizujcej normy sprawno transformatorw energetycznych naley wyznacza metod strat poszczeglnych. Metoda ta polega na obliczeniu sprawnoci na podstawie znajomoci sumarycznych strat mocy, w skad ktrych wchodz gwnie straty w rdzeniu i obu uzwojeniach P = PFe + PCu W stanie obcienia, transformator zasilany jest zwykle napiciem znamionowym. Oznacza to, e w tym stanie pracy straty mocy w rdzeniu s stae i zgodnie ze wzorem (4) s w przyblieniu rwne mocy pobieranej przez transformator w stanie jaowym przy U1=U1n PFen P0n Straty mocy w obu uzwojeniach transformatora pracujcego przy obcieniu prdem znamionowym I1= I1n wynosz Pzn = PCu n = 3 Rz I12n a przy dowolnej wartoci prdu Pz = PCu = 3 Rz I12 skd
I1 Pz = Pzn I 1n Moc pozorna transformatora pracujcego przy obcieniu prdem I1=I1n wynosi S n = 3 U1n I1n Przy dowolnej wartoci prdu S1 = 3 U 1n I 1 S 2 , zatem I S2 = Sn 1 S2 I 1n Poniewa moc czynna oddawana wynosi P2 = S 2 cos 2 , zatem po wprowadzeniu wspczynnika obcienia
2

(20)

(21)

32
I1 , I1n wyraenie na przyjmie posta

(22)

S n cos 2 S n cos 2 + 2 Pzn + P0 n

(23)

gdzie: Pzn - moc pobrana przez transformator w stanie zwarcia pomiarowego przy Iz=I1n, P0n - moc pobrana przez transformator w stanie jaowym przy napiciu U1=U1n. Zakadajc sta warto wspczynnika mocy cos 2=0,8, naley na podstawie rwnania (23) obliczy sprawno transformatora przy rnych wartociach wspczynnika obcienia = 0,25; 0,5; 0,75; 1,0 i 1,25. Wyniki oblicze zestawi w tabeli 4.4. Na podstawie wynikw oblicze wykreli zaleno =f(). Lp

0,25 0,50 0,75 1,00 1,25

Sn cos2
W

Pzn
2

Tabela 4.4 Uwagi Sn= ....................kVA cos2= ...................... P0n= ..................W Pzn = ..................W

4.4. Opracowanie wynikw Sprawozdanie z wiczenia powinno zawiera: - opracowany protok z wiczenia wraz z wynikami bada i oblicze, - wykresy charakterystyk stanu jaowego, - wykresy charakterystyk stanu zwarcia, - schemat zastpczy transformatora z podanymi wartociami obliczonych parametrw i prdw, - wykres =f(), - uwagi i wnioski. 4.5. Pytania kontrolne 1. Dlaczego w stanie jaowym gwnym skadnikiem strat wystpujcych w transformatorze s straty w rdzeniu? 2. Dlaczego rdzenie transformatorw s wykonywane z blach? 3. Co to jest napicie zwarcia? 4. Dlaczego w stanie zwarcia mona pomin straty w rdzeniu? 5. Dlaczego w schemacie zastpczym transformatora parametry strony wtrnej s przeliczone na stron pierwotn? 6. Jak cz transformatora w schemacie zastpczym reprezentuj parametry gazi poprzecznej?

34 WICZENIE NR 5 ROZRUCH SILNIKW INDUKCYJNYCH 5.1. Cel wiczenia Celem wiczenia jest poznanie podstawowych sposobw rozruchu trjfazowych silnikw indukcyjnych, metody rejestracji przebiegu prdu rozruchowego oraz wyznaczania jego pocztkowej wartoci. 5.2. Program wiczenia rejestracja przebiegu prdu rozruchowego silnika klatkowego a) przy rozruchu bezporednim b) przy rozruchu za pomoc przecznika gwiazda - trjkt - rejestracja przebiegu prdu rozruchowego silnika piercieniowego a) z rozrusznikiem rezystorowym b) z rozrusznikiem wiroprdowym - wyznaczenie pocztkowych wartoci prdu rozruchowego. 5.3. Omwienie programu wiczenia 5.3.1 Uwagi oglne Przez rozruch silnika rozumie si proces przejcia wirnika od postoju (n=0) do prdkoci obrotowej odpowiadajcej danym warunkom zasilania i obcienia. Silnik indukcyjny w pocztkowej fazie rozruchu zachowuje si tak jak transformator podczas zwarcia. Jego uzwojenie wtrne (na wirniku) jest bowiem zwarte i nieruchome, a uzwojenie pierwotne (na stojanie) zasilane napiciem znamionowym. Rnice konstrukcji sprawiaj, e silnik w chwili rozruchu nie pobiera jednak z sieci tak duego prdu jak transformator w stanie zwarcia awaryjnego. Prd ten, nazywany prdem rozruchowym i oznaczany symbolem Ir , wynosi dla wikszoci silnikw indukcyjnych: I r = (4 8) I n (1) Przy rozruchu duego silnika lub jednoczesnym rozruchu wielu silnikw mgby wystpi pobr duego prdu, a tym samym duy spadek napicia w sieci zasilajcej. Poniewa jest to zjawisko szkodliwe, Zakady Energetyczne dopuszczaj do bezporedniego rozruchu jedynie silniki o maych mocach. Silniki o mocach wikszych musz by uruchamiane w sposb gwarantujcy may pobr prdu z sieci zasilajcej. W silnikach klatkowych zmniejszenie prdu rozruchowego mona uzyska przede wszystkim przez zmniejszenie napicia zasilajcego. Z tego powodu silniki, ktrych nie mona uruchomi w sposb bezporedni, uruchamiane s za porednictwem rnego rodzaju urzdze obniajcych napicie zasilajce. Jednym z najprostszych, najtaszych, a przez to najczciej stosowanych, jest przecznik gwiazda - trjkt (rys. 5.1).

35
U U

a)

If

b)
Bd! Nieprawidowe cze.Bd! Nieprawidowe cze.

c)

Rys. 5.1 Przecznik gwiazda-trjkt;a) ukad pocze, b) i c) charakterystyki

Rozruch za pomoc przecznika gwiazda - trjkt polega na tym, e uzwojenia silnika w pierwszej fazie rozruchu czy si w gwiazd, a po osigniciu pewnej prdkoci obrotowej w trjkt. Przy poczeniu w gwiazd, uzwojenia kadej fazy zasilane s napiciem 3 razy mniejszym od napicia znamionowego. W tym stanie pracy silnik pobiera z sieci prd U (2) IY = I f = 3Zf gdzie: Zf - impedancja fazy uzwojenia. Przy poczeniu w trjkt uzwojenia kadej fazy s zasilane napiciem znamionowym w zwizku z czym U I = 3 I f = 3 (3) Zf Z zalenoci (2) i (3) wynika, e IY 1 = (4) I 3 Zatem przy poczeniu w gwiazd silnik pobiera z sieci 3 razy mniejszy prd ni przy rozruchu bezporednim. Trzy razy mniejszy jest rwnie moment rozruchowy,gdy moment obrotowy jest proporcjonalny do kwadratu napicia fazowego. Oznacza to, e przecznik gwiazda - trjkt moe by stosowany tylko wtedy, gdy silnik uruchamiany jest bez obcienia lub przy obcieniu bardzo maym. W silnikach piercieniowych zmniejszenie prdu rozruchowego osiga si przez wczenie w obwd wirnika rozrusznika Rr (rys. 5.2). a)
Rr

b)
Bd! Nieprawidowe cze.Bd! Nieprawidowe cze.

c)

Rys. 5.2 Rozruch silnika piercieniowego a) ukad pocze, b) i c) charakterystyki

36 Najczciej jest to rozrusznik rezystorowy (zwykle kilkustopniowy) lub wiroprdowy (bezstopniowy). W pierwszej chwili rozruchu rozrusznik powinien znajdowa si w pooeniu, przy ktrym jego rezystancja lub impedancja jest najwiksza. Wraz ze wzrostem prdkoci obrotowej wartoci tych wielkoci powinny male. Po rozruchu rozrusznik naley zewrze tak, aby jego rezystancja lub impedancja bya rwna zeru. Zastosowanie takiego sposobu rozruchu powoduje nie tylko zmniejszenie prdu rozruchowego do wartoci I r = (1,75 2,5) I n , (5) lecz rwnoczenie wzrost momentu rozruchowego (rys. 5.2). Poniewa czas rozruchu jest krtki, zatem ustalenie pocztkowej wartoci prdu rozruchowego za pomoc przyrzdw wskazwkowych jest niemoliwe. Warto tego prdu ustala si zwykle na podstawie przebiegu prdu rozruchowego, zarejestrowanego za pomoc odpowiednich rejestratorw lub oscylografw. 5.3.2 Rejestracja przebiegu prdu rozruchowego silnika klatkowego Rozruch silnika klatkowego naley wykona w ukadzie jak na rys. 5.3. W ukadzie tym badany silnik zasilany jest z sieci poprzez automatyczny przecznik gwiazda - trjkt. Czas przeczenia uzwoje stojana z gwiazdy na trjkt moe by regulowany za pomoc odpowiedniego przekanika, umieszczonego w ukadzie sterowania przecznika. Gdy przekanik ten znajduje si w pooeniu zerowym, rozruch jest bezporedni, czyli przy napiciu znamionowym i uzwojeniach stojana poczonych w trjkt. W kadym innym pooeniu rozruch rozpoczyna si przy poczeniu uzwoje w gwiazd, a koczy przy poczeniu w trjkt. W celu wyduenia czasu rozruchu badany silnik zosta sprzgnity z ukadem mas zamachowych. Sygna proporcjonalny do prdu pobieranego przez silnik z sieci zasilajcej moe by uzyskany z bocznika (w postaci spadku napicia u = iRb ) lub z przekadnika prdowego (w postaci prdu strony wtrnej). Sygna ten podany jest na wejcie odpowiedniego rejestratora lub oscylografu.
UKAD STEROWANIA J

M A Rb

n REJESTRATOR V

Rys. 5.3 Ukad do rozruchu i rejestracji prdu rozruchowego silnika klatkowego

Do przyrzdu rejestrujcego podany jest rwnie sygna proporcjonalny do prdkoci obrotowej, ktrym jest SEM wystpujca na zaciskach prdnicy tachometrycznej. Przykadowy przebieg prdu i prdkoci obrotowej przy rozruchu bezporednim pokazano na rys. 5.4.
Bd! Nieprawidowe cze.

Rys. 5.4 Przykadowy przebieg prdu i prdkoci obrotowej przy rozruchu bezporednim

37

Z rys. 5.4 wida, e rzdna a jest proporcjonalna do maksymalnej wartoci pocztkowego prdu rozruchowego ( I r max = 2 I r ). Po rozruchu, czyli w stanie ustalonym, warto prdu pobieranego przez silnik z sieci mona okreli na podstawie wskaza amperomierza (IA). Rzdna b jest proporcjonalna do maksymalnej wartoci prdu w stanie ustalonym, czyli do 2 I A . Z prostej proporcji wynika, e skuteczna warto pocztkowego prdu rozruchowego wynosi: a (6) Ir = I A b W podobny sposb, na podstawie wskaza woltomierza mierzcego napicie na zaciskach prdnicy tachometrycznej, mona obliczy warto prdkoci obrotowej. Pomiary naley wykona zarwno przy rozruchu bezporednim, jak i za pomoc przecznika gwiazda - trjkt. W tym ostatnim przypadku rejestracj przebiegu prdu i prdkoci obrotowej naley przeprowadzi dla 3 rnych czasw przeczenia uzwoje stojana z gwiazdy na trjkt. Naley przy tym pamita, e przyrzd rejestrujcy musi by uruchomiony wczeniej ni silnik. Wyniki pomiarw przedstawi w formie graficznej (np. oscylogramw). Wskazania amperomierza oraz warto prdu Ir obliczonego z zalenoci (6) dla kadego zarejestrowanego przebiegu zestawi w tabeli 5.1. Tabela 5.1 Lp Poczenie w IA A Ir A Ir/In IA A Poczenie w Y Ir A Ir/In -

I r I rY
-

3.3.3. Rejestracja przebiegu prdu rozruchowego silnika piercieniowego Rozruch i rejestracj przebiegu prdu rozruchowego silnika piercieniowego naley wykona w ukadzie jak na rys. 5.5.
J UKAD STEROWANIA

Rb

n REJESTRATOR V

Rys. 5.5. Ukad do rozruchu i rejestracji prdu rozruchowego silnika piercieniowego

ROZRUSZNIK

38 Pomiary naley wykona przy rozruszniku rezystorowym i wiroprdowym. W przypadku rozrusznika rezystorowego przejcie z jednego stopnia na drugi moe by rczne lub samoczynne. W badanym silniku zastosowano samoczynny ukad rozruchowy. W ukadzie tym poszczeglne stopnie rozrusznika zwierane s przez styczniki sterowane przekanikami czasowymi.. Przykadowy przebieg prdu rozruchowego przy 5. stopniowym rozruszniku rezystorowym pokazano na rys. 5.6.
Bd! Nieprawidowe cze.

Rys. 5.6 Przebieg prdu rozruchowego silnika piercieniowego przy 5 stopniowym rozruszniku rezystorowym

Warto skuteczn pocztkowego prdu rozruchowego naley wyznaczy w sposb podany w punkcie 5.3.2 Wyniki pomiarw przedstawi w formie graficznej (np. oscylogramw). Wskazania amperomierza oraz wartoci prdu Ir dla kadego zarejestrowanego przebiegu zestawi w tabeli 5.2. Lp Rozrusznik rezystorowy IA Ir Ir /In A A Tabela 5.2 Rozrusznik wiroprdowy IA Ir Ir/In A A -

5.4. Opracowanie wynikw Sprawozdanie z wiczenia powinno zawiera: - opracowany protok z wiczenia z wynikami bada, - opisane przebiegi prdw rozruchowych, - uwagi i wnioski. 5.5. Pytania kontrolne 1. Ile razy wikszy jest prd rozruchowy od prdu znamionowego w silnikach indukcyjnych klatkowych? 2. Omw sposoby rozruchu silnikw indukcyjnych klatkowych. 3. Omw sposoby rozruchu silnikw indukcyjnych piercieniowych. 4. Jaki wpyw na przebieg charakterystyki M=f(n) ma warto rezystancji wczonej w obwd wirnika silnika piercieniowego? 5. Omw rozruch silnikw klatkowych za pomoc przecznika gwiazda - trjkt. 6. Czy kady silnik moe by uruchamiany za pomoc przecznika gwiazda - trjkt?

40 WICZENIE NR 6 BADANIE TRJFAZOWEGO SILNIKA INDUKCYJNEGO O WIRNIKU KLATKOWYM 6.1. Cel wiczenia Celem wiczenia jest pogbienie wiedzy z zakresu budowy, zasady dziaania, waciwoci ruchowych oraz przebiegu charakterystyk roboczych trjfazowych silnikw indukcyjnych o wirniku klatkowym. 6.2. Program wiczenia pomiar charakterystyk roboczych, porwnanie wartoci zmierzonych wielkoci z podanymi na tabliczce znamionowej.

6.3. Omwienie programu wiczenia 6.3.1 Uwagi oglne Silniki indukcyjne, zwane rwnie asynchronicznymi, to jedne z najprostszych, najtaszych, a jednoczenie najpewniejszych w eksploatacji maszyn elektrycznych. Stosowane powszechnie prawie w kadej dziedzinie gospodarki, stanowi obecnie najliczniejsz grup maszyn elektrycznych. W przewaajcej mierze s to maszyny trjfazowe o wirniku klatkowym (zwartym). Dua przydatno silnikw indukcyjnych do napdu rnego rodzaju maszyn i urzdze wynika zarwno z ich prostej budowy, duej niezawodnoci, niskich kosztw, jak i waciwoci eksploatacyjno-ruchowych. Waciwoci te podawane s zwykle w formie charakterystyk. Charakterystyki ilustrujce zaleno podstawowych wielkoci elektrycznych i mechanicznych maszyny od jej mocy uytecznej, nazywa si roboczymi lub obcieniowymi. Charakterystyki te su z jednej strony do oceny wyrobu jakim jest silnik, a z drugiej do ustalenia warunkw jego pracy przy obcieniach odbiegajcych od znamionowego. Charakterystyki robocze maszyn maej mocy wyznacza si z reguy metod bezporedni. Polega ona na bezporednim obcieniu maszyny i okreleniu jej mocy uytecznej na podstawie rwnoczesnego pomiaru prdkoci obrotowej oraz momentu na wale. Pomiar momentu umoliwiaj hamownie lub wsppracujce z nimi przetworniki o odpowiedniej konstrukcji. W przypadku maszyn redniej i duej mocy korzystanie z metody bezporedniej jest ekonomicznie nieuzasadnione, a czsto nawet niemoliwe. Z tego powodu charakterystyki robocze maszyn redniej i duej mocy wyznacza si metodami porednimi, znacznie taszymi i technicznie prostszymi. 6.3.2 Pomiar charakterystyk roboczych Charakterystyki robocze trjfazowego silnika indukcyjnego wyznacza si w ukadzie jak na rys. 6.1. W ukadzie tym badany silnik (M) sprzgnity jest z hamulcem, ktrym jest obcowzbudna prdnica prdu staego (G). Do obcienia prdnicy, a tym samym i silnika, suy rezystor Ro.

41

A 3 380 V

W V M

A1

G _

F1 A

F2

R0

W1 A W

V n B2

220 V W2

Rys. 6.1. Ukad pomiarowy do bada silnika indukcyjnego klatkowego.

Przed uruchomieniem ukadu rezystor ten powinien znajdowa si w pooeniu Ro max , a obydwa autotransformatory w pooeniu zerowym. Uruchomienie silnika polega na zamkniciu wycznika W1 i powolnym zwikszaniu napicia zasilajcego od U=0 do U=Un. Po uruchomieniu silnika naley zamkn wycznik W2, wzbudzi prdnic i obciy silnik tak, aby przy U=Un=const. pobiera on z sieci prd I=1,2In. Nastpnie zmniejszajc stopniowo obcienie a do I=I0 (I0 - prd jaowy silnika) wykona co najmniej 10 pomiarw. Wyniki pomiarw zestawi w tabeli 6.1. Tabela 6.1
L U1 U2 p

Ur V

I1 A

I2 A

Ir 1

Moc 2 cW

P1

s P2 cos -

Uwagi

A dz dz W/dz W Nm obr/min - W

U=Un W powyszej tabeli:


U r = U1 + U 2 , 2 I +I I r = 1 2 , 2 P 1 = (1 + 2 ) cW 2 P2 = nT 60

cos =

P 1 , 3 U r I r

P2 100 , P 1 n n ns s= s ns

gdzie ns- prdko synchroniczna,

42

Na podstawie wynikw zawartych w tabeli 6.1 wykreli nastpujce charakterystyki robocze silnika: n, I, P1, T, cos i =f(P2). Ich orientacyjny przebieg pokazano na rys. 6.2. Z charakterystyk tych dla P2=Pn odczyta wartoci I, cos i n. Odczytane wartoci porwna z podanymi na tabliczce znamionowej. Zgodnie z wymaganiami PN-88/E-06701 dopuszczalne odchyki wynosz: sprawnoci - 0,15% (1-), wspczynnika mocy - 1/6 (1-cos) przy czym minimum 0,02 a maksimum 0,07, polizgu - 30% dla Pn<1kW i 20% dla Pn1kW.
n I T n P1

P1 cos

T I

cos

Pn P2
Rys. 6.2 Charakterystyki robocze silnika

6.4. Opracowanie wynikw Sprawozdanie z wiczenia powinno zawiera: - opracowany protok z wynikami pomiarw i oblicze, - wykresy charakterystyk roboczych, - porwnanie odczytanych parametrw przy Pn z podanymi na tabliczce znamionowej, - uwagi i wnioski. 6.5. Pytania kontrolne 1. 2. 3. 4. Sposoby rozruchu silnikw indukcyjnych o wirniku klatkowym. Sposoby regulacji prdkoci obrotowej w silnikach indukcyjnych. Dlaczego silniki indukcyjne nie powinny pracowa bez obcienia? W jaki sposb mona zmieni kierunek wirowania trjfazowego silnika indukcyjnego? 5. Dlaczego silniki indukcyjne nazywa si rwnie asynchronicznymi?

43 WICZENIE NR 7 BADANIE SILNIKA INDUKCYJNEGO KLATKOWEGO ZASILANEGO Z PRZEMIENNIKA CZSTOTLIWOCI 7.1. Cel wiczenia Celem wiczenia jest poznanie waciwoci ruchowych silnika indukcyjnego klatkowego zasilanego z przemiennika czstotliwoci, wyznaczenie sprawnoci ukadu napdowego oraz charakterystyk mechanicznych silnika dla kilku wartoci czstotliwoci napicia zasilajcego. 7.2. Program wiczenia wyznaczenie charakterystyki przemiennika, wyznaczenie sprawnoci ukadu przemiennik - silnik, wyznaczenie charakterystyk mechanicznych silnika. 7.3. Omwienie programu wiczenia 7.3.1 Uwagi oglne Wikszo wspczesnych maszyn i urzdze jest napdzana za pomoc silnikw elektrycznych. Najczciej s nimi trjfazowe silniki indukcyjne o wirniku klatkowym. Realizacja wielu procesw technologicznych wymaga pynnej regulacji prdkoci obrotowej w szerokich granicach (od 0 do nn). W przypadku silnikw indukcyjnych klatkowych regulacj tak mona uzyska jedynie przez zmian czstotliwoci napicia zasilajcego. Z tego powodu w nowoczesnych ukadach napdowych silniki te coraz czciej s zasilane z energoelektronicznych przemiennikw czstotliwoci. Najczciej stosowane s tzw. przemienniki porednie, to znaczy takie, w ktrych napicie przemienne o czstotliwoci sieciowej (50Hz) zamieniane jest na napicie stae, a to z kolei na napicie przemienne o regulowanej czstotliwoci. Regulacja prdkoci obrotowej przez zmian czstotliwoci napicia zasilajcego jest najkorzystniejsza wtedy, gdy odbywa si przy staej znamionowej wartoci strumienia magnetycznego. Jeli zaniedba rezystancj uzwojenia silnika, to napicie zasilajce stojan bdzie w przyblieniu rwne sile elektromotorycznej indukowanej w uzwojeniu fazowym stojana (1) U E=c f . Std wynika warunek staoci strumienia w maszynie ( = const.): U = const. (2) f Oznacza to, e przemiennik przeznaczony do zasilania silnika indukcyjnego powinien by urzdzeniem o regulowanym zarwno napiciu jak i czstotliwoci. Charakterystyki mechaniczne silnika indukcyjnego dla rnych czstotliwoci napicia U = const. pokazano na rys. 7.1. zasilajcego przy f

44
n f 1 >f 2 >f 3 >f 4 f2

f1

f3 f4 T max T

Rys.7.1 Charakterystyki mechaniczne silnika indukcyjnego dla rnych czstotliwoci napicia zasilajcego przy zachowaniu warunku U/f =const. Przy maych czstotliwociach (f<10Hz) uwidacznia si wpyw rezystancji uzwojenia stojana, w zwizku z czym, przy zachowaniu warunku U/f =const., moment maksymalny silnika maleje. Aby w caym zakresie regulacji prdkoci obrotowej przecialno momentem bya jednakowa, naley przy maych czstotliwociach nieco zwikszy warto napicia zasilajcego silnik (o okoo 20%). Nowe konstrukcje przemiennikw umoliwiaj programowanie potrzebnego przebiegu zalenoci U=f(f). 7.3.2 Wyznaczanie charakterystyki przemiennika Charakterystyk przemiennika U = f ( f ) , czyli zaleno napicia zasilajcego silnik od czstotliwoci, wyznacza si w ukadzie jak na rys. 7.2.
M1 T V f A1 A F1 It

3 380 V

PRZEMIENNIK CZSTOTLIWOCI

F2 V

G
A

Ro

V A W W

B2 R1

UKAD STEROWANIA W1 R

= 220V

Rys. 7.2 Ukad pomiarowy - silnik indukcyjny zasilany z przemiennika

W czasie pomiarw silnik indukcyjny (M) pracuje bez obcienia (T=0). Aby podczas pracy, przy maych prdkociach obrotowych nie doszo do przegrzania uzwoje stojana,

45 silniki zasilane z przemiennikw czstotliwoci musz by intensywnie chodzone. Zwykle chodzenie to zapewnia im wentylator napdzany innym silnikiem elektrycznym. Najczciej wentylator ten wraz z silnikiem napdowym jest wkomponowany w konstrukcj silnika przeznaczonego do pracy przy f = var. W ukadzie jak na rys. 7.2 silnik M chodzony jest powietrzem toczonym przez wentylator napdzany silnikiem indukcyjnym M1 zasilanym bezporednio z sieci. Przed uruchomieniem ukadu potencjometr R, znajdujcy si w obwodzie sterowania przemiennika, naley ustawi w pooenie zerowe. W czasie pracy przemiennika potencjometrem tym zadawane bd kolejne wartoci czstotliwoci napicia zasilajcego silnik. Po uruchomieniu ukadu, to znaczy po zamkniciu wycznika W, potencjometrem R w przedziale od f=0 do f=60Hz naley nastawi 8 rnych wartoci czstotliwoci napicia zasilajcego silnik. Wartoci czstotliwoci, wywietlane zwykle na przemienniku, oraz odpowiadajce im wartoci napi zestawi w tabeli 7.1. W przypadku, gdy w przemienniku brak jest wywietlacza czstotliwoci, jej warto naley odczyta na podstawie wskaza czstotliwociomierza znajdujcego si w ukadzie pomiarowym. Na podstawie wynikw pomiarw wykreli zalenoci: U U = f ( f ) oraz = f ( f ). f Tabela 7.1 U/f V/Hz

Lp.

U V

f Hz

Przykadowe przebiegi tych zalenoci pokazano na rys. 7.3.


U , U /f

U /f f
Rys. 7.3 Przebieg U=f(f) i U/f=f(f)

7.3.3 Wyznaczenie sprawnoci ukadu przemiennik - silnik oraz charakterystyk mechanicznych silnika Sprawno ukadu napdowego, skadajcego si z przemiennika czstotliwoci oraz silnika indukcyjnego o wirniku klatkowym, a take charakterystyki mechaniczne silnika, zostan wyznaczone w ukadzie jak na rys. 7.2. W wiczeniu charakterystyki te bd wyznaczane dla trzech wartoci czstotliwoci napicia zasilajcego: f=0,5; 0,75; 1,0fn.

46 Przed rozpoczciem pomiarw potencjometr R naley ustawi w pooenie zerowe, a rezystor R0 w pooenie, przy ktrym prd w obwodzie twornika prdnicy It=0. Po uruchomieniu ukadu potencjometrem R naley ustawi wybran warto czstotliwoci napicia zasilajcego silnik. Nastpnie naley zamkn wycznik W1 i za pomoc rezystora R1 ustawi znamionow warto prdu w obwodzie wzbudzenia obcowzbudnej prdnicy prdu staego (G), penicej rol hamulca. Zmian obcienia prdnicy, a tym samym i badanego silnika, uzyskuje si przez zmian rezystancji R0. Pomiary naley rozpocz od obcienia, przy ktrym prd silnika I=1,2In a zakoczy przy I=I0 (I0 - prd jaowy silnika). W podanym zakresie obcienia naley wykona minimum 8 pomiarw. Podobne pomiary wykona przy dwch pozostaych wartociach czstotliwoci napicia zasilajcego. Wyniki pomiarw zestawi w tabeli 7.2.
Tabela 7.2
Lp f Hz U V U f V/Hz U1 V U2 V Ur V I1 A I2 A Ir A Moc cW 1 2 dz dz W/dz P1 W T N m n obr/min P2 W

W powyszej tabeli:

U r =

U1 + U 2 , 2

I r =

P1 = ( 1 + 2 ) c w ,

I1 + I 2 , 2 2 P2 = nT , 60

P2 . P1 Na podstawie wynikw pomiarw i oblicze dla kadej czstotliwoci wykreli zaleno =f(P2) oraz n=f(T).

7.4. Opracowanie wynikw Sprawozdanie z wiczenia powinno zawiera: opracowany protok z wynikami pomiarw i oblicze, wykresy podane w punkcie 7.3.2 i 7.3.3, uwagi i wnioski. 7.5. Pytania kontrolne 1. Omwi sposoby regulacji prdkoci obrotowej w silnikach indukcyjnych klatkowych. 2. Dlaczego regulacja prdkoci obrotowej przez zmian czstotliwoci napicia zasilajcego powinna by prowadzona przy U f = const. ? 3. Dlaczego przy maych czstotliwociach napicia zasilajcego i staej wartoci U f moment maksymalny silnika maleje? 4. Narysuj przebieg charakterystyk mechanicznych silnika przy rnych czstotliwociach napicia zasilajcego.

46 WICZENIE NR 8 BADANIE UKADU NAPDOWEGO ZE SPRZGEM WIROPRDOWYM 8.1. Cel wiczenia Celem wiczenia jest poznanie budowy, zasady dziaania oraz waciwoci sprzga wiroprdowego, a take warunkw pracy ukadu napdowego ze sprzgem wiroprdowym. 8.2. Program wiczenia - wyznaczenie charakterystyk mechanicznych sprzga n=f(T) dla kilku wartoci prdu wzbudzenia, - obliczenie sprawnoci sprzga. 8.3. Omwienie programu wiczenia 8.3.1 Uwagi oglne Moment obrotowy z wau silnika napdowego jest przenoszony na wa maszyny napdzanej za pomoc sprzga. Oglnie biorc moe to by sprzgo mechaniczne, hydrauliczne lub elektromagnetyczne. Obecnie coraz czciej wymaga si, aby byo to sprzgo sterowane. Za pomoc sprzga sterowanego mona bowiem w czasie ruchu regulowa warto zarwno prdkoci obrotowej jak i przenoszonego momentu, a tym samym ksztatowa warunki pracy ukadu napdowego. Najwiksze predyspozycje do pracy w charakterze sprzgie sterowanych maj sprzga elektromagnetyczne. Najprostszym, najtaszym, a przez to najczciej stosowanym elektromagnetycznym sprzgem sterowanym jest sprzgo wiroprdowe (rys.8.1).
1 2 3 4 If

Rys. 8.1 Sprzgo wiroprdowe:1 wirnik zewntrzny (twornik), 2 wirnik wewntrzny, 3 cewka, 4 szczotki,5 piercienie lizgowe

47 Sprzgo to skada si z dwch wsposiowych wirnikw, oddzielonych od siebie szczelin powietrzn. Wirnik zewntrzny ma posta masywnego stalowego cylindra, natomiast wirnik wewntrzny wielobiegunowego elektromagnesu, zasilanego poprzez piercienie lizgowe i szczotki prdem staym. W obecnych konstrukcjach elektromagnes ten zamiast wielu uzwojonych biegunw ma jedn toroidaln cewk i wiele nabiegunnikw rozmieszczonych na przemian po obu bokach cewki. Z reguy wirnik zewntrzny osadzony jest na wale silnika napdowego, a wirnik wewntrzny na wale maszyny napdzanej. Zasada dziaania sprzga wiroprdowego jest podobna do zasady dziaania silnika indukcyjnego. Pod wpywem prdu If cewka wytwarza stae pole magnetyczne, ktrego linie zamykaj si przez szczelin powietrzn, nabiegunniki i jarzma obu wirnikw. Po uruchomieniu silnika napdowego w polu tym wiruje wirnik zewntrzny z prdkoci obrotow n1. W wyniku przecinania linii pola magnetycznego w jego czci cylindrycznej (tworniku) bd indukowa si siy elektromotoryczne, wywoujce prdy wirowe. Efektem oddziaywania pola magnetycznego i prdw wirowych, wywoanych przez to pole, jest moment obrotowy, ktry wprawia w ruch wirnik wewntrzny. Poniewa zwrot tego momentu jest taki sam jak rozwijanego przez silnik napdowy, oba wirniki wiruj w tym samym kierunku. Gdyby wirnik wewntrzny osign prdko obrotow n2=n1 w tworniku zanikyby SEM i prdy wirowe, a w konsekwencji tego zanikby rwnie moment obrotowy. Oznacza to, e sprzgo wiroprdowe moe przenosi moment tylko wtedy gdy n2<n1 , czyli wwczas, gdy wirnik wewntrzny bdzie wirowa wzgldem zewntrznego z pewnym polizgiem s: n n (1) s= 1 2 n1 Z tego powodu sprzga wiroprdowe nazywane s rwnie sprzgami polizgowymi. Poniewa straty mechaniczne sprzga s niewielkie w stosunku do przenoszonej mocy, zatem w przyblieniu mona przyj, e moc P2 przenoszona przez sprzgo wynosi: P2 = (1 s )P (2) 1 gdzie: P1 moc jak silnik napdowy przekazuje do sprzga. Moment, jaki sprzgo przenosi z wau silnika napdowego na wa maszyny napdzanej wynika z zalenoci: 60 P2 T= 2 n2 Charakterystyki mechaniczne sprzga wiroprdowego n2=f(T) dla kilku wartoci prdu If pokazano na rys. 8.2.
n2 n2 = n1 If3 < If2 < If1

T
Rys. 8.2 Charakterystyki mechaniczne sprzga wiroprdowego

48 Z uwagi na du rezystancj wirnika zewntrznego charakterystyki te przypominaj charakterystyk mechaniczn silnika piercieniowego o powikszonej rezystancji wirnika. Sprzga wiroprdowe odznaczaj si wieloma cennymi waciwociami. Najwaniejsze z nich to: prosta budowa, niezawodno dziaania, dobre tumienie drga i udarw skrtnych, maa moc sterujca (z reguy nie przekracza 1% przenoszonej mocy) oraz moliwo pracy w ukadach automatyki w charakterze elementu wykonawczego. Zasadnicz wad sprzgie wiroprdowych jest to, e wraz ze wzrostem polizgu rosn w nich straty mocy, przez co maleje sprawno: (3) = 1 s 8.3.2 Pomiar charakterystyki mechanicznej oraz obliczenie sprawnoci Charakterystyk mechaniczn sprzga n2=f(T) wyznacza si w ukadzie jak na rys. 8.3. W ukadzie tym silnikiem napdowym jest maszyna indukcyjna o wirniku klatkowym o znanej charakterystyce sprawnoci s=f(P). Rol maszyny roboczej, obciajcej ukad, peni obcowzbudna prdnica prdu staego.
n1 V M ~ V W1 A W n2 B2 A 220 V W2 220 V W3 A If G M A1 It R0 F1 Ifg F2 V

A 380 / 220 V

Rys. 8.3 Ukad do pomiaru charakterystyki mechanicznej sprzga wiroprdowego.

Przed uruchomieniem ukadu naley rezystor Ro ustawi w pooenie Rmax, a autotransformatory w obwodach wzbudzenia sprzga i prdnicy w pooenie zerowe. Silnik napdowy uruchamiany jest przez bezporednie wczenie do sieci za pomoc wycznika W1. Po uruchomieniu silnika naley zamkn wycznik W2 i za pomoc autotransformatora ustawi okrelon warto prdu wzbudzenia sprzga (If). Nastpnie naley zamkn wycznik W3 i ustawi znamionow warto prdu wzbudzenia prdnicy (Ifgn). Do obcienia prdnicy, a tym samym i caego ukadu napdowego, suy rezystor Ro. Jego warto naley zmienia tak, aby mona byo uzyska co najmniej 8 punktw pomiarowych przy prdzie twornika prdnicy zmieniajcym si w przedziale It=(0-1,25)Itn. Pomiary wykona przy wartociach prdu wzbudzenia If=1;2;3;4 i 5A. Wyniki pomiarw i oblicze naley zestawi w tabeli 8.1. Na podstawie wynikw pomiarw i oblicze wykreli charakterystyki: n2=f(T) dla If=1;2;3;4 i 5A s =f(T) dla If=1;2;3;4 i 5A = f(s) dla If=1;2;3;4 i 5A

49 Tabela 8.1
L p U1 V

Silnik napdowy Moc


U2 V Ur V I1 A I2 A Ir A

Sprzgo
Uwagi P W n1
obr/min

1
dz

2 dz

cw
W/dz

P1 W

If A

n2

Nm obr/min

P2 W

s
-

W powyszej tabeli:

U1 + U 2 2 I + I2 I r = 1 2 P = ( 1 + 2 ) c w P1 = s P gdzie: s - sprawno silnika napdowego, odczytana z charakterystyki s=f(P) P2 = 0,105T n2 P = 2 P1 8.4. Opracowanie wynikw Sprawozdanie z wiczenia powinno zawiera: - opracowany protok z wynikami pomiarw i oblicze, - wykresy charakterystyk podanych w punkcie 8.3.2, U r =

8.5. Pytania kontrolne 1. Omwi zasad dziaania sprzga wiroprdowego. 2. Dlaczego sprzga wiroprdowe nazywa si rwnie polizgowymi? 3. Dlaczego sprzga wiroprdowe nie powinny pracowa przy duym polizgu? 4. Czy wirnik zewntrzny (twornik) moe by wykonany z niemagnetycznego materiau przewodzcego (np. z miedzi)? 5. Dlaczego wirnik wewntrzny jest budowany jako elektromagnes o duej liczbie biegunw? 6. Czy magnesy trwae mog by stosowane jako rda pola magnetycznego w sprzgach wiroprdowych?

50 WICZENIE NR 9 BADANIE SILNIKA BOCZNIKOWEGO PRDU STAEGO 9.1. Cel wiczenia Celem wiczenia jest pogbienie wiedzy z zakresu budowy, zasady dziaania, sposobw rozruchu i regulacji prdkoci obrotowej oraz waciwoci silnikw bocznikowych prdu staego. 9.2. Program wiczenia - pomiar charakterystyki mechanicznej, - pomiar charakterystyki obcienia, - pomiar charakterystyki regulacyjnej, - wyznaczenie charakterystyk roboczych. 9.3. Omwienie programu wiczenia 9.3.1 Uwagi oglne W silniku bocznikowym uzwojenie wzbudzenia poczone jest rwnolegle z uzwojeniem twornika (rys. 9.1). Prd jaki silnik pobiera z sieci (I) rozgazia si zatem na prd twornika (It) i prd wzbudzenia (If). Rezystancja obwodu twornika (Rt) jest duo razy mniejsza od rezystancji obwodu wzbudzenia (Rf) w konsekwencji czego It>>If. Dla wikszoci silnikw bocznikowych If=(15)%It.
It If A1 E A2 B2 E1 E2 U I

B1

Rys. 9.1 Silnik bocznikowy

Pod wpywem prdu If uzwojenie wzbudzenia wytwarza pole magnetyczne. W polu tym znajduje si uzwojenie twornika, w ktrym pynie prd It. W wyniku oddziaywania pola magnetycznego na uzwojenie z prdem wytworzony zostaje moment elektromagnetyczny T, T = c1 I t , (1) wprawiajcy twornik (wirnik) w ruch obrotowy. W uzwojeniu twornika, wirujcym w polu magnetycznym z prdkoci obrotow n, indukuje si SEM E = c2 n (2) Ma ona kierunek przeciwny do kierunku napicia zasilajcego U, a warto mniejsz o spadek napicia na rezystancji obwodu twornika (It Rt). Na podstawie II prawa Kirchhoffa mona napisa: (3) E = U I t Rt .

51 Po uwzgldnieniu zalenoci (2) i odpowiednich przeksztaceniach otrzymamy: U I t Rt n= (4) c2 Z zalenoci (4) wynika, e w silnikach bocznikowych prdko obrotow mona regulowa przez zmian napicia zasilajcego, zmian spadku napicia na rezystancji obwodu twornika lub zmian strumienia magnetycznego. Przy zmianie napicia zasilajcego od U=Un do U=0 prdko obrotowa maleje od n=nn do n=0. rdem o regulowanym napiciu moe by np. prostownik sterowany zasilany z sieci prdu przemiennego. Regulacja prdkoci obrotowej przez zmian napicia zasilajcego jest zatem regulacj "w d". W wyniku wczenia w obwd twornika dodatkowej rezystancji spadek napicia wzrasta, a prdko obrotowa maleje. Oznacza to, e regulacja prdkoci obrotowej przez zmian spadku napicia jest rwnie regulacj "w d". Naley przy tym podkreli, e jest to regulacja nieekonomiczna, gdy straty mocy na rezystancji dodatkowej s due. Zmian strumienia magnetycznego uzyskuje si przez zmian prdu If. Wczenie w obwd wzbudzenia dodatkowego rezystora prowadzi do zmniejszenia prdu If, a w konsekwencji tego do osabienia strumienia i wzrostu prdkoci obrotowej. Regulacja prdkoci obrotowej przez zmian strumienia magnetycznego jest wic regulacj "w gr". Z uwagi na ma warto prdu If straty mocy na rezystancji wczonej w obwd wzbudzenia s niewielkie. Zanik strumienia (=0) w czasie pracy silnika prowadzi do tzw. "rozbiegania si maszyny", czyli niebezpiecznie duego wzrostu prdkoci obrotowej. Jeeli w rwnaniu (4) uwzgldni si zaleno (1) to uzyska si wyraenie T Rt U n= (5) c 2 c3 2 Przy zaoeniu, e U=const., Rt=const. i =const., rwnanie (5) mona zapisa w postaci n = n0 c 4 T (6) Z rwnania (6) wynika, e zaleno n=f(T) jest lini prost (rys. 9.2).
n n0 nn U =U n

Tn

Rys. 9.2 Zaleno n=f(T) dla silnika bocznikowego

Poniewa zaleno T=f(It) jest liniowa, charakterystyka n=f(It) ma podobny przebieg jak charakterystyka n=f(T). Przy bezporednim wczeniu na sie o napiciu U silnik w chwili rozruchu (n=0), pobieraby prd U (7) Ir = Rt

52 Z uwagi na ma warto Rt prd ten przy U=Un byby 20-30 razy wikszy od prdu In. Poniewa tak dua warto prdu jest szkodliwa zarwno dla silnika, jak i sieci zasilajcej, rozruch silnikw bocznikowych przeprowadza si w taki sposb, aby Ir 2,5 In. Z zalenoci (7) wynika, e mona to uzyska przez zmniejszenie wartoci napicia zasilajcego lub wczenie na czas rozruchu dodatkowej rezystancji w obwd twornika. Silniki bocznikowe prdu staego stosowane s gwnie tam, gdzie wymagana jest maa zaleno prdkoci obrotowej od obcienia. 9.3.2 Pomiar charakterystyki mechanicznej Charakterystyk mechaniczn silnika, czyli zaleno n=f(T) lub n=f(It) przy U=const. i Rf =const. wyznacza si w ukadzie jak na rys. 9.3.
T W1 E1 = 220V V A If R It Rr A B2 B2 Ifg R1 B1 B1 W2 = 220V E2 V M A2 n G A2 F1 A F2 V R0 A1 A1 A

Rys. 9.3 Ukad pomiarowy do bada silnika bocznikowego.

W ukadzie tym badany silnik (M) poczony jest z hamulcem, ktrym jest obcowzbudna prdnica prdu staego (G). Do obcienia prdnicy, a tym samym i silnika, suy rezystor Ro. Przed uruchomieniem ukadu rezystor ten powinien znajdowa si w pooeniu Ro max. Rezystor Rr w obwodzie twornika suy do ograniczenia prdu rozruchowego, natomiast rezystor R do regulacji prdu If, a tym samym prdkoci obrotowej silnika. Przed uruchomieniem silnika rezystor Rr naley ustawi w pooenie Rr max, a rezystor R w pooenie R=0. Uruchomienie silnika polega na zamkniciu wycznika W1 i stopniowym sprowadzeniu rezystora Rr z pooenia Rr max w pooenie Rr=0. Po uruchomieniu silnika naley wzbudzi prdnic. Polega to na zamkniciu wycznika W2 i doprowadzeniu do jej obwodu wzbudzenia prdu o wartoci znamionowej (Ifgn). Pomiary naley rozpocz od stanu, w ktrym silnik pracuje w warunkach znamionowych, tzn. przy U=Un, I=In i n=nn. Nastpnie, utrzymujc sta warto napicia zasilajcego i sta warto rezystancji R, naley stopniowo zmniejsza obcienie silnika (za pomoc rezystora Ro) do stanu, w ktrym T=0. W podanym przedziale obcienia naley wykona co najmniej 6 pomiarw. Wyniki pomiarw zestawi w tabeli 9.1. Na ich podstawie wykreli charakterystyki n=f(T) i n=f(It). Na podstawie charakterystyki n=f(T) lub n=f(It) wyznaczy znamionow zmienno prdkoci obrotowej silnika z wzoru: n nn n = 0 100% nn

53

Lp.

It A

n obr/min

T Nm

Tabela 9.1 Uwagi U=Un Rf =const.

9.3.3 Pomiar charakterystyki obcienia Charakterystyka obcienia jest to zaleno n=f(If) przy U=const. i It=const. Przy prostoliniowej charakterystyce magnesowania zaleno n=f(If) ma posta hiperboli. Z uwagi na nieliniowo obwodu magnetycznego maszyny, rzeczywisty przebieg charakterystyki obcienia odbiega nieco od hiperboli (rys. 9.4).
n n max U =U n I t =I tn

n min I fmin I fmax

If

Rys. 9.4 Charakterystyka obcienia silnika bocznikowego

Charakterystyk obcienia wyznacza si w ukadzie jak na rys. 9.3. Pomiary naley prowadzi przy znamionowym napiciu i znamionowym prdzie twornika. Prd wzbudzenia, regulowany za pomoc rezystora R, naley zmienia od If max do takiej wartoci If min, przy ktrej prdko obrotowa n=1,3nn. Wyniki pomiarw zestawi w tabeli 9.2. Na ich podstawie wykreli charakterystyk n=f(If) przy U=Un=const. i It=Itn=const. Lp. Tabela 9.2 Uwagi U=Un =........V It=Itn =.........A

n obr/min

If A

9.3.4 Pomiar charakterystyki regulacyjnej Charakterystyka regulacyjna jest to zaleno If=f(It) przy U=const. i n=const. Charakterystyka ta informuje, jak naley zmienia prd wzbudzenia, aby przy zmieniajcym si obcieniu prdko obrotowa pozostaa na tym samym poziomie. Charakterystyk regulacyjn wyznacza si w ukadzie jak na rys. 9.3. Pomiary naley rozpocz od biegu jaowego (T=0) przy prdzie If tak dobranym, aby n=nn. Nastpnie naley

54 stopniowo powiksza obcienie a do I=1,25 In utrzymujc prdko obrotow na poziomie znamionowym. W podanym przedziale obcienia wykona co najmniej 6 pomiarw. Wyniki pomiarw zestawi w tabeli 9.3. Na ich podstawie wykreli charakterystyk If=f(It) przy U=Un i n=nn. Przykadowy przebieg takiej charakterystyki pokazano na rys. 9.5.
If

U =U n n=n n

It
Rys. 9.5 Charakterystyka regulacyjna silnika bocznikowego.

Tabela 9.3. Lp. If A It A Uwagi U=Un=.......V n=nn=.......obr/min

9.3.5 Wyznaczenie charakterystyk roboczych Pod nazw charakterystyk roboczych rozumie si zalenoci: n=f(P2), T= f(P2), I= f(P2), = f(P2) okrelone dla U=Un i If=Ifn. Niezbdne dane do wyznaczenia charakterystyk roboczych naley zestawi w tabeli 9.4. Lp.

It A

If A

I A

n obr/min

T Nm

P1 W

P2 W

Tabela 9.4 Uwagi U=Un=.......V If=Ifn =.......A

Wartoci It, n i T naley przepisa z tabeli 9.1, a pozostae obliczy z zalenoci: - prd pobierany przez silnik z sieci zasilajcej I = It + I f , - moc pobierana przez silnik

P 1 =U I ,
- moc na wale silnika

55
P2 = 2 nT , 60

- sprawno silnika

P2 . P1 Na podstawie wynikw podanych w tabeli 9.4 wykreli charakterystyki n, T, I, =f(P2). Dla P2 = P2n odczyta wartoci prdu, prdkoci obrotowej i sprawnoci, a nastpnie porwna je z podanymi na tabliczce znamionowej silnika. Przykadowy przebieg charakterystyk roboczych silnika bocznikowego pokazano na rys. 9.6.

n I T

I T

P2 P 2n
Rys. 9.6 Charakterystyki robocze

9.4. Opracowanie wynikw Sprawozdanie z wiczenia powinno zawiera: - opracowany protok z pomiarw, - wykresy charakterystyk: mechanicznej, obcienia, regulacyjnej, - zestawienie wynikw pomiarw i oblicze niezbdnych charakterystyk roboczych silnika, - uwagi i wnioski.

do

wykrelenia

9.5. Pytania kontrolne 1. Opisa sposoby regulacji prdkoci obrotowej w silnikach bocznikowych. 2. W jaki sposb mona zmieni kierunek wirowania silnika bocznikowego? 3. Jak rol w silniku peni bieguny komutacyjne? 4. Dlaczego prd rozruchowy silnika jest duy i jakie s sposoby jego ograniczenia? 5. W jakich okolicznociach silnik bocznikowy moe sta si prdnic bocznikow? 6. Dlaczego przerwanie obwodu wzbudzenia w czasie pracy silnika jest grone?

56 WICZENIE NR 10 BADANIE SILNIKA SZEREGOWEGO PRDU STAEGO 10.1. Cel wiczenia Celem wiczenia jest pogbienie wiedzy z zakresu budowy, zasady dziaania, waciwoci ruchowych oraz sposobw rozruchu i regulacji prdkoci obrotowej silnikw szeregowych prdu staego. 10.2. Program wiczenia wyznaczenie charakterystyk mechanicznych (n=f(T)), wyznaczenie charakterystyk roboczych (n, I, T, =f(P2)) wyznaczenie charakterystyk regulacyjnych (n=f(U)). 10.3. Omwienie programu wiczenia 10.3.1 Uwagi oglne W silnikach szeregowych uzwojenie wzbudzenia jest poczone szeregowo z uzwojeniem twornika (rys. 10.1). Oznacza to, e w maszynach tych prd pobierany z sieci jest jednoczenie prdem twornika i prdem wzbudzenia (I=It=If).
U I A1 D2 D1 If A2 It B2

B1

Rys. 10.1 Schemat silnika szeregowego prdu staego

Uzwojenie wzbudzenia wytwarza strumie magnetyczny , ktry przy nienasyconym obwodzie magnetycznym jest proporcjonalny do prdu I = c1I (1) Strumie ten oddziauje na prty uzwojenia twornika, w ktrych pynie taki sam prd jak w uzwojeniu wzbudzenia. Efektem tego oddziaywania jest moment elektromagnetyczny (2) T = c 2 I = c3 I 2 wprawiajcy wirnik w ruch obrotowy. W uzwojeniu twornika, wirujcym w polu magnetycznym z prdkoci obrotow n, indukuje si SEM E = c4n = c5 I n , (3) ktrej warto jest mniejsza od wartoci napicia zasilajcego (U) o spadek napicia na rezystancji obwodu twornika (IRt). Na podstawie II prawa Kirchhoffa mona napisa, e w silniku tym:

57 E = U I Rt (4) Po uwzgldnieniu zalenoci (3) i prostym przeksztaceniu otrzymamy: U I Rt (5) n= c5 I Z zalenoci (5) wynika, e w silnikach szeregowych prdko obrotow mona regulowa przez zmian: wartoci napicia zasilajcego, rezystancji obwodu twornika lub prdu wzbudzenia. Zmian tego ostatniego uzyskuje si przez bocznikowanie obwodu wzbudzenia. Poniewa I Rt << U w przyblieniu mona przyj, e U (6) n c5 I lub U n (7) c6 T Z rwnania (7) wynika, e przy U=const. zaleno n=f(T) ma posta jak na rys. 10.2. n

U =U n

T
Rys. 10.2. Zaleno n=f(T) dla silnika szeregowego

Wczenie w obwd twornika dodatkowej rezystancji powoduje przesunicie charakterystyki w d, a zbocznikowanie obwodu wzbudzenia w gr. Przy bezporednim wczeniu na sie o napiciu U silnik w pierwszej chwili rozruchu (n=0) pobieraby prd U (8) Ir = Rt Z uwagi na ma warto rezystancji obwodu twornika prd ten przy U=Un byby wielokrotnie wikszy od prdu znamionowego, co zarwno dla silnika jak i sieci zasilajcej byoby szkodliwe. Z zalenoci (8) wynika, e warto prdu Ir mona obniy przez zmniejszenie wartoci napicia zasilajcego lub przez wczenie na czas rozruchu dodatkowej rezystancji w obwd twornika. Silniki szeregowe odznaczaj si duym momentem rozruchowym, du zalenoci prdkoci obrotowej od obcienia oraz niebezpiecznie du prdkoci obrotow podczas pracy bez obcienia. Z uwagi na t ostatni waciwo, silniki szeregowe powinny zawsze pracowa przy pewnym obcieniu. Obecnie silniki szeregowe stosuje si gwnie w trakcji elektrycznej jako silniki napdowe oraz w pojazdach samochodowych, gdzie peni rol rozrusznikw.

58 10.3.2. Wyznaczenie charakterystyk mechanicznych i roboczych Charakterystyk mechaniczn silnika, czyli zaleno n=f(T) przy U=const. i If /I=const. wyznacza si w ukadzie jak na rys. 10.3.
W1 V Rr T W2 If I A A2 B2 n A2 B2 Ifg R2 B1 B1 W3 = 220V R1 A1 M A1 G F1 A F2 V R0 A

D1

D2

Rys. 10.3 Schemat ukadu do badania silnika szeregowego.

W ukadzie tym badany silnik (M) poczony jest z hamulcem, ktrym jest obcowzbudna prdnica prdu staego (G). Do obcienia prdnicy, a tym samym i silnika, suy regulowany rezystor Ro. Przed uruchomieniem silnika naley zamkn wycznik W3 i za pomoc rezystora R2 ustawi znamionow warto prdu w obwodzie wzbudzenia prdnicy (Ifgn). Nastpnie rezystor Ro naley ustawi w takie pooenie, przy ktrym prdnica zapewni silnikowi obcienie wstpne, aby zapobiec jego rozbieganiu si. Aby prd rozruchowy silnika Ir2,5In w obwd twornika wczono rezystor Rr. Przed uruchomieniem silnika rezystor ten powinien znajdowa si w pooeniu Rr max. Uruchomienie silnika polega na zamkniciu wycznika W1 i stopniowym zmniejszaniu rezystancji Rr od wartoci Rr max do wartoci Rr=0. Po rozruchu silnik naley obciy za pomoc rezystora Ro tak, aby przy U=Un pobiera on z sieci prd I=1,25 In. Zmniejszajc obcienie silnika od I = 1,25 In do wartoci, przy ktrej prdko obrotowa wirnika n=1,3nn, wykona co najmniej 6 pomiarw. Pomiary naley wykona dla If/I=1; 0,9 i 0,8. Charakterystyk naturaln silnika (If =I) wyznacza si przy otwartym wyczniku W2, natomiast charakterystyki sztuczne przy zamknitym. Odpowiednie wartoci prdu wzbudzenia ustala si za pomoc rezystora R1. Rezystor ten powinien mie blokad uniemoliwiajc zwarcie obwodu wzbudzenia. Wyniki pomiarw zestawi w tabeli 1. Na ich podstawie wykreli charakterystyki mechaniczne silnika dla podanych wartoci If /I. W przypadku, gdy w ukadzie pomiarowym (rys. 10.3) brak jest miernika momentu, zamiast charakterystyk n=f(T) naley wykreli charakterystyki n=f(I).

59 Tabela 10.1 Uwagi

Lp. 1 . . 6 1 . . 6 1 . . 6 Lp.

If /I 1,0

I A

n obr/min

T Nm

U=Un=const 0,9

0,8

I A

P1 W

n obr/min

T Nm

P2 W

Tabela 10.2 Uwagi U=Un=const

W tabeli 10.2 naley zestawi wyniki pomiarw z tabeli 10.1 dla If /I=1 oraz obliczenia niezbdne do wykrelenia charakterystyk roboczych silnika. W powyszej tabeli: - moc pobrana przez silnik z sieci P 1 =U I , - moc oddana przez silnik (na wale) P2 = 0,105Tn , - sprawno P = 2 P 1 Na podstawie otrzymanych wynikw wykreli nastpujce charakterystyki robocze: n, I, T, = f(P2). Dla silnika szeregowego charakterystyki te maj posta jak na rys. 10.4.
n I T n

I T

P 2n

P2

Rys. 10.4 Charakterystyki robocze silnika szeregowego prdu staego

60 Na podstawie wykrelonych charakterystyk dla P2=P2n naley odczyta warto prdu, momentu, prdkoci obrotowej i sprawnoci. Odczytane wartoci porwna z wartociami podanymi na tabliczce znamionowej silnika. 10.3.3 Wyznaczenie charakterystyk regulacyjnych W silnikach szeregowych zmian prdkoci obrotowej najczciej uzyskuje si przez zmian wartoci napicia zasilajcego. Przy staym momencie obcienia (T=const. lub I=const.) zaleno n=f(U), zwana charakterystyk regulacyjn, ma zgodnie z wyraeniem (7), posta linii prostej (rys. 10.5).
n 0,5I 0,75I In 1,25I

U
Rys. 10.5 Charakterystyki regulacyjne

Pomiary charakterystyk regulacyjnych naley wykona dla 4 wartoci prdu obcienia, wynoszcych 0,5; 0,75; 1,0; 1,25 In. Bez wzgldu na warto prdu obcienia pomiary naley rozpoczyna od U=Un. Dla kadej wartoci prdu wykona 5 pomiarw. Wyniki pomiarw zestawi w tabeli 10.3. Na ich podstawie wykreli rodzin charakterystyk n=f(U). Lp. Tabela 10.3 Uwagi

I A

U V

n obr/min

10.4. Opracowanie wynikw Sprawozdanie z wiczenia powinno zawiera: opracowany protok z pomiarw wraz z wynikami bada i oblicze, wykresy charakterystyk mechanicznych, roboczych i regulacyjnych, wnioski z pomiarw. 10.5. Pytania kontrolne

1. 2. 3. 4. 5.

Omwi sposoby regulacji prdkoci obrotowej silnikw szeregowych. Dlaczego silniki szeregowe nie powinny by uruchamiane bez obcienia? W jaki sposb mona zmieni kierunek wirowania silnika szeregowego? Dlaczego prd rozruchowy silnika szeregowego jest duy? Dlaczego silniki szeregowe stosowane s w trakcji elektrycznej?

61

II. ZBIR ZADA 1.OBWODY PRDU STAEGO Zadanie 1.1. Napicie na zaciskach akumulatora samochodowego w stanie jaowym wynosi 12 V a prd pyncy midzy zaciskami w stanie zwarcia jest rwny 300 A. Obliczy napicie na zaciskach i rezystancj odbiornika przy obcieniu akumulatora prdem 25A . Rozwizanie. Napicie na zaciskach akumulatora w stanie jaowym (rys.1.1.1a) jest rwne jego sile elektromotorycznej U0= E = 12V.
IZ I

E U0 RW

E U0 R

IZ RW

RW

I RW

RW

a)

b)
Rys.1.1.1. Ukad pocze akumulatora

c)

W stanie zwarcia (rys.1.1.1 b) sia elektromotoryczna E rwnowaona jest spadkiem napicia na rezystancji wewntrznej akumulatora Rw powstajcym wskutek przepywu prdu zwarcia Iz : E = I z Rw . Zatem rezystancja wewntrzna akumulatora wynosi:
Rw = E 12 = = 0,04 . I z 300

Przy obcieniu akumulatora odbiornikiem o rezystancji R (rys.1.1.1c) , zgodnie z II prawem Kirchhoffa mona napisa E IR IRw = 0 . Napicie na zaciskach akumulatora U rwne napiciu na odbiorniku (I R ) wynosi: U= E - I Rw = 12 25 0,04 = 11V, zatem rezystancja odbiornika jest rwna:
R= U 11 = = 0,44. I 25

Zadanie 1.2. Dwa akumulatory poczone s rwnolegle z odbiornikiem o rezystancji R (rys.1.2.1.). Obliczy prdy pynce w poszczeglnych gaziach obwodu i napicie na odbiorniku. W obliczeniach przyj: E1=12,5V, Rw1=0,05, E2=11,5V, Rw2=0,1, R =1.

62

I1

I2

E1

I R

II IR RW2

E2

I1 R W1

R W1

I2 RW2

Rys.1.2.1 Schemat ukadu do zad.1.2.

Rozwizanie Przy rozwizywaniu tego typu zada (obwody rozgazione), w celu uniknicia pomyek, naley: a) zaznaczy kierunki prdw we wszystkich gaziach; kierunki te mona przyj dowolnie, b) zaznaczy - przeciwnie do kierunku prdw - napicia na wszystkich elementach obwodu (rezystancjach), c) przyj i oznaczy kierunki obchodzenia oczek obwodu . W obwodzie zawierajcym g gazi do wyznaczenia pyncych przez nie prdw naley uoy g niezalenych rwna. Najpierw ukada si proste w zapisie rwnania wzowe. Przy liczbie wzw w mona uoy w - 1 niezalenych rwna. Pozostae rwnania ukada si dla wybranych oczek obwodu. Zadany obwd ma 3 gazie. Naley wic uoy 1 rwnanie wzowe i 2 rwnania oczkowe. Na podstawie I prawa Kirchhoffa, dla wza A: I1 + I2 - I = 0, za zgodnie z II prawem Kirchhoffa , w oczku I: E1 - I R I1 Rw1 = 0 w oczku II E2 - I R I2 Rw2 = 0 Po uporzdkowaniu, ukad podanych rwna mona przedstawi w postaci macierzowej:
E 1 Rw1 , 0, R I 1 E = 0, R , R I w2 2 2 0 1, 1, - 1 I

Poszczeglne prdy obliczone metod wyznacznikw wynosz:


I1 = W1 = 14,52 A , W W I 2 = 2 = 2,74 A , W W3 I= = 11,78 A , W
R w 1 , 0, W = 0, R 1, 1,
w2

przy czym
R , R = - 0,155 -1

E1 , 0,

0, 1,

R = 2 , 25 -1

W1 = E 2 , R w 2 , R

63

R w1 , E 1 , R W2 = 0, E2, R -1 = 0 , 425 W3 = 1, 0,

R w1 , 0 , 0, 1, 1,

E1 = 1,825 0

Rw2 , E 2

Ujemna warto prdu I2 wskazuje, e pynie on w kierunku przeciwnym do zaznaczonego na rysunku. Zatem w podanym ukadzie pierwszy akumulator zasila odbiornik rwnoczenie adujc drugi akumulator. Napicie na odbiorniku wynosi:
U = IR = 11,78 1 = 11,78 V.

W celu sprawdzenia poprawnoci uzyskanych wynikw mona wykorzysta rwnania uoone dla obwodu. Zadanie 1.3. Obliczy wartoci i okreli zwroty prdw w poszczeglnych gaziach obwodu pokazanego na rysunku1.3.1. Parametry poszczeglnych elementw obwodu wynosz: U = 24 V, R1=R6=1, R2=4 , R3=12 , R4=R5=3 .
I1 R1 I5 U I6 R6 B R5 I4 R4 C A I2 I3 R3 U R6 B R5 R4 R2 I1 R1 I5 A RZ1

I6

I4

a)
I1 R1 I5 U R6 B R5 RZ2 U A I1

b)
R1

RZ3 R6

I6

I4

I6

c)

d)

Rys.1.3.1. Schemat obwodu do zadania 1.3.

Rozwizanie W przypadku gdy w obwodzie rozgazionym znajduj si jedynie rezystancje, prdy w gaziach mona obliczy stosujc metod redukcji liczby tych elementw przez wprowadzenie rezystancji zastpczych.

64

Poszczeglne etapy takiego postpowania pokazano na rysunku, gdzie skomplikowany, rozgaziony obwd zredukowano do prostego obwodu nie rozgazionego. Przy rysowaniu kolejnych obwodw o zmniejszonej liczbie elementw zachowuje si takie same oznaczenia nie ulegajcych zmianie prdw i napi. Uatwia to, przez porwnanie obwodw przed i po przeksztaceniu, wyznaczenie prdw i napi w zadanym obwodzie. Poszczeglne rezystancje zastpcze wystpujce w obwodach zastpczych s rwne:
4 12 R2 R3 = = 3, R2 + R3 4 + 12 Rz 2 = Rz1 + R4 = 3 + 3 = 6 , R R 63 Rz 3 = Rz 2 / / R5 = z 2 5 = = 2 . Rz 2 + R5 6 + 3 Rz1 = R2 / / R3 =

Prd pobierany przez cay ukad wynosi I1 = I6 =


U 24 = = 6 A. R1 + Rz 3 + R6 1 + 2 + 1

Napicie midzy punktami A i B jest rwne UAB = I5R5 = U - I1R1 - I6R6 = 24 6 1 6 1 = 12 V. Zatem prd pyncy przez rezystancj R5 I5 =
U AB 12 = =4A. 3 R5

Prd I4 mona obliczy na podstawie I prawa Kirchhoffa dla wza B I4 = I6 - I5 = 6 - 4 = 2 A. Prd ten powoduje spadek napicia midzy punktami C i B UCB = I4R4 = 2 . 3 = 6 V. Napicie midzy punktami A i C obliczone na podstawie II prawa Kirchhoffa wynosi: UAC = UAB - UCB = 12 - 6 = 6 V. Napicie to powoduje przepyw prdw:
U AC 6 = = 1,5 A, 4 R2 U 6 I3= AC = = 0,5 A. 12 R3

I2 =

Brak ujemnych wartoci obliczonych prdw wiadczy, e kierunek ich przepywu jest zgodny z zaznaczonym na rysunku. Zadanie 1.4. Odbiornik o napiciu znamionowym Un= 100 V i mocy znamionowej Pn=500 W ma by zasilany z sieci o napiciu U = 220 V. Dobra warto rezystancji opornika dodatkowego, poczonego szeregowo z odbiornikiem, przy ktrej ukad zaczony na sie bdzie pobiera prd rwny prdowi znamionowemu odbiornika. Obliczy moc tracon w tym oporniku , moc pobieran przez odbiornik oraz sprawno ukadu. Rozwizanie.
R0 Rd

I U

Rys.1.4.1. Ukad poczenia odbiornik - opornik dodatkowy

65

Z danych znamionowych wynika, e prd znamionowy odbiornika wynosi In =


Pn U = 5A a jego rezystancja Ro = n = 20 . Un In
U In

Rezystancja ukadu zaczanego na napicie U = 220 V przy zaoeniu wartoci prdu I = In = 5 A powinna wynosi: R = = 44 .

Zatem warto rezystancji opornika dodatkowego wyniesie: Rd = R - Ro = 24 . Moc tracona w tym oporniku wynosi Pd =In2Rd = 600 W a moc pobierana przez odbiornik Po = In2Ro =500 W jest rwna jego mocy znamionowej. Moc pobieran przez cay ukad mona obliczy z zalenoci: P = Po + Pd = I2R = UI =1100 W. Sprawno ukadu , rwna stosunkowi mocy pobieranej przez odbiornik do mocy dostarczanej z sieci (pobieranej przez cay ukad), wynosi:

P0 = 0,455. P

Zadanie 1.5. Obliczy prdy w gaziach oraz rezystancj zastpcz obwodu przedstawionego na rys.1.5.1. Parametry poszczeglnych elementw obwodu s rwne: E = 26V, R1= 3 , R2 = 2,5 , R3 = 2 , R4 =3 , R5 = 5 .
I1 R1 C R3 I A E B I4 I2 R2 R4 D I3 R5 I5

Rys.1.5.1.Obwd rozgaziony do zadania 1.5.

Rozwizanie. Obwd (rys.1.5.1) zawiera 6 gazi, wic obliczenie prdw wymagaoby uoenia i rozwizania ukadu 6 rwna liniowych. Dlatego korzystne jest zastosowanie przeksztacenia podanego obwodu w celu zredukowania liczby jego elementw (rezystancji). Ze wzgldu na poczenie trzech rezystancji R3, R4 i R5 w trjkt przeksztacenie go w rwnowan gwiazd (rys. 1.5.2a ) powoduje zredukowanie liczby gazi do trzech. Kolejne kroki w przeksztacaniu obwodu, polegajce na wprowadzaniu rezystancji zastpczych dla rezystancji poczonych szeregowo lub rwnolegle i doprowadzajce go do postaci obwodu prostego zawierajcego tylko rdo (sem E) i odbiornik w postaci rezystancji zastpczej Rz , ilustruj rysunki 1.5.2 a, b, c, d.

66

I1

R1 C RZ2 B RZ1 O RZ3


I A E I1

RZ 4

I A

RZ 1 O

I2

R2 D
I2

RZ 5

a)
I A E B RZ 1

b)
I E

RZ 6

RZ

c)

d)
Rys.1.5.2. Redukcja elementw obwodu rozgazionego z rys. 1.5.1.

Zamiast tych przeksztace mona take dla obwodu z rysunku 1.5.2a uoy 3 rwnania posugujc si prawami Kirchhoffa. Dla podanych wartoci poszczeglne rezystancje zastpcze s rwne:
R3 R4 23 = = 0,6 , R3 + R4 + R5 2 + 3+ 5 R3 R5 25 = 1 , Rz2 = = 2 + 3+ 5 R3 + R4 + R5 R4 R5 3 5 = Rz3 = = 1,5 , R3 + R4 + R5 2 + 3 + 5

Rz1 =

Rz4 = R1+ Rz2 = 3 + 1 = 4 , Rz5 = R2 + Rz3 = 2,5 + 1,5 = 4 , Rz6 =


Rz 4 Rz 5 44 = = 2 , 4+4 Rz 4 + Rz 5

Rz = Rz1 + Rz6 = 0,6 + 2 = 2,6 . Prdy w poszczeglnych gaziach obwodu oblicza si , korzystajc z I i II prawa Kirchhoffa, dla wybranych wzw i oczek , cofajc si od obwodu prostego do zadanego obwodu rozgazionego. Na podstawie rys.1.5.2.b prd I wypywajcy ze rda jest rwny: I=
E 26 = 10 A. = 2,6 Rz

Prd I1, obliczony na podstawie II prawa Kirchhoffa dla grnego oczka z rysunku 1.5.2b, wynosi I1 =
E IRz1 Rz 4

26 10 0,6 = 5 A. 4

Prd I2 , obliczony na podstawie I prawa Kirchhoffa z sumy prdw w wle A, jest rwny: I2 = I - I1 = 10 - 5 = 5 A.

67

Prd I3 mona obliczy z rwnania uoonego na podstawie II prawa Kirchhoffa dla grnego oczka z rysunku 1.5.1. I3 =
E I1R1 26 5 3 = = 5,5 A. 2 R3

Z sumy prdw w wle B wynika, e I4 = I - I3 = 10 - 5,5 = 4,5 A. Prd I5 mona obliczy z sumy prdw w wle C I5 = I3 - I1 = 5,5 - 5 = 0,5 A. Zadanie1. 6. Wyznaczy rezystancj zastpcz obwodu przedstawionego na rysunku 1.6.1. oraz prdy i moce pobierane przez obwd i przez poszczeglne rezystory.
R1 = 1 R2 = 2 R3 = 4

U = 12 V

Rys1.6.1. Schemat ukadu do zadania1.6. 4 Odpowied: Rz= , I=21A, P=252W, I1=12A, P1=144W, I2=6A, P2=72W, I3=3A, 7

P3=36W. Zadanie 1.7. Dobra warto opornika R tak, eby rezystancja zastpcza obwodu z rysunku 1.7.1. bya rwna 2R. Obliczy moc tracon na tym oporniku oraz moc pobieran ze rda.
R1 = 10 R1 = 10

E = 50 V

R2 = 50

Rys.1.7.1. Schemat obwodu do zadania 1.7.

Odpowied: R=12,84, PR=22,95W, P=97,35W. Zadanie 1.8. Obliczy prdy w poszczeglnych gaziach obwodu pokazanego na rysunku 1.8.1. przy otwartym i zamknitym wyczniku W.

68

E1 = 50 V W E3 = 50 V E2 = 50 V

R4 = 3 R3 = 5

R1 = 20 R2 = 10

Rys.1.8.1. do zadania 1.8..

Odpowied: Przy otwartym wyczniku w adnej gazi obwodu nie pynie prd. Przy zamknitym wyczniku I1= 1,22A, I2= 2,44A, I3= 4,88A, I4= 8,54A. Zadanie 1.9. Jak warto prdu wskazuje amperomierz w obwodzie przedstawionym na rysunku 1.9.1.
R 1 = 2 R2 = 4

R 3 = 4

R4 = 2

E = 5,5 V

R5 = 1

Rys.1.9.1 Schemat ukadu do zadania 1.9.

. Odpowied: I = 0,5 A

70

2.OBWODY MAGNETYCZNE Zadanie 2.1. Obliczy indukcyjno cewki o liczbie zwojw z =2000 nawinitej na rdzeniu ferromagnetycznym ze szczelin powietrzn, pokazanym na rysunku 2.1.1. Reluktancj rdzenia pomin. Jaka jest warto indukcji magnetycznej i strumienia w szczelinie przy zasilaniu cewki prdem I = 2 A.

I z 25 = 5

25
Rys.2.1.1. Szkic do zadania 2.1.

Rozwizanie Indukcyjno wasna L cewki skupionej o liczbie zwojw z , ktrej wszystkie zwoje s sprzone ze strumieniem magnetycznym , wytworzonym przez si magnetomotoryczn cewki = z, okrelona jest zalenoci:
L= z . I

(1)

Zgodnie z prawem Ohma dla obwodu magnetycznego: Iz = = R R

(2)

przy czym R jest zastpcz reluktancj (oporem magnetycznym) na drodze strumienia . Zakadajc, e cay strumie przepywa przez rdze i szczelin oraz pomijajc reluktancj rdzenia mona przyj, e reluktancja zastpcza obwodu magnetycznego jest rwna reluktancji szczeliny powietrznej

S Ostatecznie z podanych zalenoci wynika, e indukcyjno cewki:


2 S L = z = z 2 . R

R R =

(3)

(4)

Podstawiajc do powyszego wzoru warto przenikalnoci magnetycznej powietrza rwn przenikalnoci magnetycznej prni o=4 107 H/m i powierzchni S przez ktr przenika strumie w szczelinie rwn przekrojowi rdzenia uzyskuje si: L = 2000 4 10
2 7

( 25 10 )
3

5 10 3

= 0,628 H.

Strumie magnetyczny obliczony z wczeniej podanej zalenoci (1) wynosi:

71

L I 0,628 2 = = 6,28. 104 Wb, z 2000


6,28 104 1 . = 2 S 25 10 3

a indukcja magnetyczna w szczelinie: B =


B

Przy podanych zaoeniach indukcja magnetyczna w rdzeniu ma tak sam warto jak w szczelinie. Zadanie 2.2. Cewka elektromagnesu pokazanego na rysunku, o liczbie zwojw z = 1000, jest zasilana prdem staym I=10A.Obliczy udwig elektromagnesu, jeeli szczelina midzy rdzeniem a zwor wynosi 5 mm a powierzchnia przekroju rdzenia elektromagnesu Sr = 0,2 m2.Jaka jest warto indukcji magnetycznej w szczelinie elektromagnesu?
I z

Sr

Rys.2.2.1.Szkic elektromagnesu do zadania 2.2.

Rozwizanie. Udwigiem elektromagnesu jest sia F z jak przyciga on doln pyt (zwor). Si t obliczy mona z pracy wykonanej przez zwor na elementarnej drodze d : dA = F d . (1) Przy zasilaniu elektromagnesu prdem staym praca dA wykonywana jest kosztem ubytku energii dW zmagazynowanej w polu magnetycznym. Energi pola magnetycznego wytworzonego przez cewk zasilan prdem I okrela zaleno: W= przy czym jest strumieniem sprzonym z uzwojeniem elektromagnesu. W przypadku uzwojenia skupionego, ktrego wszystkie zwoje sprzone s z tym samym strumieniem magnetycznym , cakowity strumie sprzony wynosi = z . Przyjmujc, e cewka elektromagnesu spenia ten warunek i e cay strumie przepywa przez szczelin powietrzn midzy elektromagnesem a zwor, przy pominiciu reluktancji rdzenia i zwory mona przyj, e praktycznie caa energia pola elektromagnesu zmagazynowana jest w szczelinie powietrznej.
I , 2

(2)

72

Przy tych zaoeniach sia magnetomotoryczna cewki wytwarzajca strumie magnetyczny , zgodnie z prawem Ohma dla obwodu magnetycznego, jest rwna : . 2 = I z = (2 R) = , (3) 0 S przy czym R jest reluktancj jednej szczeliny; powierzchni S mona w przyblieniu przyj jako rwn powierzchni przekroju rdzenia elektromagnesu Sr. Uwzgldniajc podane zalenoci energi pola magnetycznego zmagazynowan w szczelinie powietrznej zapisa mona w postaci: 2 S ( I z) W= 0 . (4) 4 Zatem udwig elektromagnesu wyrazi si zalenoci: 2 dA dW 0S ( I z) = = F= . (5) d d 4 2 Wstawiajc do uzyskanej zalenoci dane elektromagnesu otrzymuje si warto siy udwigu wynoszc: 2 4 107 0,2 2 (10 1000) F= = 50240 N, 2
4 5 10 3

czyli przy zadanej szczelinie rwnej 5 mm elektromagnes moe unie ponad 5 ton masy. Wprowadzajc do wzoru (5) indukcj magnetyczn w szczelinie okrelon zalenoci: B =
B

, S

(6)

i wstawiajc czn powierzchni S midzy rdzeniem elektromagnesu a zwor przez ktr przenika strumie , S = 2Sd, uzyskuje si zaleno wyraajc si udwigu elektromagnesu na jednostk powierzchni:
B2 F = . S 2 0

(7)

Indukcja magnetyczna w szczelinie, obliczona z tego wyraenia, jest rwna: B =


B

2 0

F 50240 = 2 4 10 7 = 1,256 . S 2 0,2

Zadanie 2.3. Jakim prdem naley zasili cewk nawinit na rdzeniu skadanym z blach magnetycznych, pokazanym na rysunku 2.3.1, eby uzyska w rdzeniu indukcj rwn 1T, przy nastpujcych zaoeniach: a) w obwodzie magnetycznym nie ma szczelin powietrznych, b) w obwodzie magnetycznym wystpuj szczeliny powietrzne na stykach skadanych blach; czna zastpcza dugo szczeliny wynosi 1mm. Natenie pola magnetycznego, odczytane z charakterystyki magnesowania zastosowanej blachy dla indukcji rwnej 1T, wynosi 1000 A/m. Obliczy i porwna reluktancje rdzenia i szczeliny oraz wartoci indukcyjnoci cewki dla obydwu przypadkw. W obliczeniach pomin strumie rozproszenia magnetycznego.

73

60

40

SFe = 400 mm2

z = 2000

Rys.2.3.1. Szkic do zadania 2.3.

Rozwizanie. Przypadek =0 Zgodnie z prawem przepywu (Ampera) przepyw cewki = I z zwizany jest z nateniem pola magnetycznego zalenoci: = H dl .
l

W zadanym obwodzie , przy braku szczeliny powietrznej, warto tej caki rwna jest iloczynowi natenia pola magnetycznego w rdzeniu HFe i redniej dugoci zamknitej linii pola magnetycznego lFe , ktr zaznaczono na rysunku. Zatem sia magnetomotoryczna cewki, odpowiadajca nateniu pola magnetycznego w rdzeniu HFe = 1000 A/m, powinna wynosi: = H Fe lFe = 1000 2 (60 + 40) 103 = 200 A Cewk naley zasili prdem
I= 200 = = 0,1 A. z 2000

Sia magnetomotoryczna wytwarza strumie magnetyczny ktry, przy pominiciu strumienia rozproszenia, przepywa tylko w rdzeniu o powierzchni przekroju SFe. Jego warto wynosi : = BFe S Fe = 1 400 10 6 = 4 10 4 Wb Reluktancj rdzenia RFe obliczy mona z prawa Ohma dla obwodu magnetycznego:
RFe = 200 -1 = = 50 104 H . 4 4 10

Indukcyjno cewki odpowiadajca obliczonej reluktancji obwodu magnetycznego wynosi:


L= z2 20002 = = 8H. RFe 50 104

Przypadek = 1mm. W obwodzie ze szczelin powietrzn zaoenie takiej samej (jak w obwodzie bez szczeliny powietrznej) wartoci indukcji w rdzeniu odpowiada przyjciu tej samej wartoci strumienia

74

magnetycznego . Reluktancja rdzenia RFe nie ulegnie zmianie a cakowita reluktancja obwodu magnetycznego R bdzie powikszona o reluktancj szczeliny powietrznej R , ktra wynosi: l 1 103 R = = 199 104 H -1 . 0 S 0 SFe 4 10 7 4 10 4 Cakowita reluktancja obwodu magnetycznego R jest rwna: R= R + RFe = 50.104 + 199.104 = 249 104 H-1. Sia magnetomotoryczna cewki powinna wic wynosi: ' = R = 4 10 4 249 10 4 = 996 A co wymaga zasilania cewki prdem:

I '=

' 996 = = 0,498A. z 2000

Indukcyjno cewki o rdzeniu ze szczelin jest rwna: z2 2000 2 L' = = 1,6 H. R 249 10 4 Z porwnania odpowiednich wartoci wynika, e niewielka szczelina powietrzna w obwodzie magnetycznym powoduje duy, prawie piciokrotny, wzrost reluktancji obwodu i smm niezbdnej do uzyskania wymaganej wartoci strumienia lub indukcji magnetycznej.Oznacza to rwnie piciokrotne zmniejszenie indukcyjnoci cewki. Zadanie 2.4. Obliczy energi pola magnetycznego zmagazynowan w szczelinie elektromagnesu z zadania 2.2. Odpowied: W = 1256 J. Zadanie 2.5. Elektromagnes z rdzeniem bez szczeliny o danych z rysunku 2.3.1. zasilany jest prdem o regulowanej wartoci od 0 do 0,4 A. Charakterystyka magnesowania ferromagnetycznego materiau rdzenia jest przedstawiona w postaci poniszej tabeli: B [T] H [A/m] 0 0 0,3 50 0,6 100 0,8 1 240 500 1,2 1,4 1000 1700 1,5 2500 1,6 4000 1,65 6000

Pocztkowa cz charakterystyki jest praktycznie prostoliniowa. Okreli zakres zmian wartoci indukcyjnoci cewki elektromagnesu. Odpowied: Lmax= 48 H, Lmin= 3,2 H.

75

3. OBWODY PRDU PRZEMIENNEGO JEDNOFAZOWEGO. Zadanie 3.1. Cewka indukcyjna zasilana napiciem sinusoidalnym U =100 V o czstotliwoci f = 50 Hz pobiera moc P=60 W przy prdzie I =1A. Wyznaczy rezystancj i indukcyjno cewki. Rozwizanie: Impedancja cewki wynosi:

Z=

Impedancj Z cewki indukcyjnej traktuje si jako ukad rezystancji R i reaktancji X poczonych szeregowo (rys.3.1.1).
I

U 100 = = 100 . I 1

R U X

Rys. 3.1.1. Schemat zastpczy cewki indukcyjnej.

Prd pobierany w takim ukadzie pynie przez oba elementy a impedancja okrelona jest zalenoci:
Z = R2 + X 2 .

Pobierana przez cewk moc czynna, odpowiadajca wydzielanej przez ni energii cieplnej, wyraa si wzorem P = I2R. Zatem rezystancja cewki jest rwna

R=
Reaktancja cewki wynosi a jej indukcyjno
L= X

P 60 = = 60 . I 2 12

X = Z 2 R 2 = 100 2 60 2 = 80 ,

= X 80 = 0,255 H . 2 f 2 50

Zadanie 3.2. W ukadzie jak na rysunku 3.2.1, zasilanym napiciem sinusoidalnym o czstotliwoci f =50 Hz wszystkie woltomierze wskazuj napicie rwne 100 V a amperomierz wskazuje prd 10 A. Narysowa wykres wektorowy i wyznaczy wartoci R , L i C oraz warto napicia zasilajcego ukad.

76

R A UR

UL V

UC V

Rys.3.2.1. Schemat ukadu do zad.3.2.

Rozwizanie: Elementy R , L i C poczone s szeregowo, wic przy sporzdzaniu wykresu wektorowego wygodnie jest zacz od narysowania wektora prdu I, ktry pynie przez te elementy. Kierunek pierwszego rysowanego wektora mona przyj dowolnie. Na rys.3.2.2 zaoono I=I, co oznacza e prd ma tylko skadow rzeczywist, zatem zosta narysowany poziomo.
jXL I = U L UL

RI=UR U

UC

- jXC I = U C

Rys. 3.2.2. Wykres wektorowy do ukadu z rys.3.2.1.

Pozostae wektory musz by rysowane z odpowiednim przesuniciem ktowym rwnym przesuniciu fazowemu odpowiadajcego im przebiegu. Wektor napicia na rezystorze UR ma kierunek taki sam jak prd I, gdy ich przebiegi s w fazie. Przebieg napicia na elemencie indukcyjnym wyprzedza przebieg prdu o kt /2, za przebieg napicia na elemencie pojemnociowym jest opniony wzgldem prdu o kt /2 . Dlatego wektory U L i UC s przesunite odpowiednio o kt +/2 i -/2 wzgldem wektora prdu I. Napicie zasilajce ukad szeregowo poczonych elementw rwne jest sumie napi na tych elementach. W rozpatrywanym ukadzie wektory U L i UC znosz si, tote wektor wypadkowy U = UR + U L + UC = UR. Warto napicia zasilajcego jest wic rwna: U = UR= 100 V. Warto rezystancji R wyznaczy mona bezporednio z wartoci napicia UR i prdu I

77

R=

U R 100 = = 10 . I 10

Wartoci indukcyjnoci L i pojemnoci C wynikaj z obliczonych reaktancji : XL 10 U 100 XL = L = = 10 , skd L = = = 31,8 mH . I 10 2 f 2 50


XC = U C 100 = = 10 , 10 I

skd C =

1 1 = = 318 F. 2 f X C 2 50 10

Zadanie 3.3 Sporzdzi wykres wektorowy dla ukadu pokazanego na rysunku 3.3.1 i na jego podstawie obliczy przy jakiej wartoci pojemnoci C prd pobierany przez ukad bdzie najmniejszy. Obliczy warto tego prdu. Przyj R = 10 , L = 20 mH, U = 100 V, f = 50 Hz.
I I1 R U X C I2

Rys. 3.3.1. Schemat ukadu do zadania 3.3.

Rozwizanie: Ukad skada si z dwch gazi poczonych rwnolegle i zasilanych napiciem U. Wykres wektorowy dla tego ukadu (rys.3.3.2.) sporzdzono przyjmujc wektor napicia zasilajcego jako wektor podstawowy i zakadajc, e ley on na osi liczb rzeczywistych (U=U=100V).
I2 I U I2

I1

Rys.3.3.2. Wykres wektorowy do ukadu z rys.3.3.1.

Przy takim zaoeniu wektor prdu w pierwszej gazi wyniesie:

78

I1 =

U 100 = = (7,18 j 4,49) A, R + jX L 10 + j 6,28

przy czym reaktancja indukcyjna


X L = 2 f L = 2 50 20 103 = 6,28 .

Wektor prdu I2, pyncego przez kondensator wyprzedza wektor U o kt /2. Dodajc I2 do wektora I1 otrzymuje si wypadkowy wektor prdu pobieranego przez ukad I. Z wykresu wynika, e przy zadanym prdzie I1, najmniejsz warto prdu I uzyskuje si wwczas gdy jest on w fazie z napiciem zasilajcym. Obwd jest wtedy w stanie rezonansu. Z wykresu mona rwnie zauway, e modu prdu I2 odpowiadajcy najmniejszemu prdowi I: jest rwny skadowej urojonej prdu I1. Zatem prd I2= 4,49A. Tak warto prdu uzyskuje si przy reaktancji kondensatora rwnej: XC =
U 100 = 22,27 . I 2 4,49

Pojemno kondensatora powinna wic wynosi:


C= 1 1 = = 143 F . 2 f X C 2 50 22 ,27

Prd wypadkowy I jest rwny skadowej rzeczywistej prdu I1. I= Re(I1) =7.18 A Przedstawione rozwizanie uzyskano na podstawie analizy wykresu wektorowego. Zadanie mona te rozwiza obliczajc impedancj zastpcz i przyrwnujc jej cz urojon do zera ( w stanie rezonansu reaktancja zastpcza ukadu rwna jest zero). Zadanie 3.4. Obliczy impedancj zastpcz obwodu pokazanego na rysunku 3.4.1, okreli charakter tej impedancji i obliczy wypadkowy wspczynnik mocy obwodu. Wartoci poszczeglnych parametrw obwodu wynosz: R1 = 4,5 , XL1 =2,5 , XC1 = 16 , R2 = 3 , XL2 = 4 , XC2= 5 .
R1 jXL 1 A

R2 -jXC 2 jXL 2 -jXC 1 B

Rys.3.4.1. Schemat obwodu do zadania 3.4.

79

Rozwizanie: Obwd skada si z szeregowo poczonych elementw R1, XL1, Z1 i XC1 (rys.3.4.2), przy czym Z1 jest impedancj zastpcz dwch gazi rwnolegych midzy punktami A i B.
R1 jXL 1 A

Z1

-jXC 1 B

a)

b)
Rys.3.4.2. Przeksztacanie obwodu z rys. 3.4.1.

Przy przeksztacaniu obwodu prdu przemiennego i redukcji liczby jego elementw mona stosowa zalenoci o takim samym zapisie formalnym jak dla obwodw prdu staego z tym, e parametry elementw obwodu musz by wyraone za pomoc liczb zespolonych. Impedancj zastpcz Z1 dwch gazi rwnolegych midzy punktami A i B mona zapisa w postaci: (R + jX L 2 ) ( jX C 2 ) Z 1 = (R2 + jX L 2 ) // ( jX C 2 ) = 2 (R2 + jX L 2 ) + ( jX C 2 ) Po podstawieniu odpowiednich wartoci otrzymujemy:
Z1 =

(3 + j 4) ( j5) = (7,5 j 2,5) A. (3 + j 4) + ( j5)

Warto zespolona impedancji zastpczej Z caego obwodu jest rwna: Z = Z 1 + [R1 + j ( X L1 X C1 )] = (7,5 j 2,5) + [4,5 + j (2,5 16)] = (12 j16) A a jej modu wynosi:
Z = 12 2 + 162 = 20.

Znak minus przy czci urojonej impedancji zastpczej Z wskazuje, e ma ona charakter pojemnociowy. Wypadkowy wspczynnik mocy obwodu jest rwny: R 12 cos = = = 0,6. Z 20 Zadanie 3.5. Obliczy prdy w poszczeglnych gaziach obwodu przedstawionego na rysunku 3.5.1, sporzdzi bilans mocy czynnej i biernej oraz wyznaczy wypadkowy wspczynnik mocy ukadu. Narysowa wykres wektorowy napi i prdw w obwodzie. Przyj: U = 220V, R1 = 1, R2= 8 , R3= 12 , XL = 6 , XC = 16 .

80

R1

A I1 R2 I2 R3

U XL XC

Rys.3.5.1. Schemat ukadu do zad.3.5.

Rozwizanie: Obliczenie prdu pobieranego przez obwd wymaga wyznaczenia jego impedancji zastpczej. Impedancj t, przy zastosowaniu metody symbolicznej, mona zapisa w postaci: (R2 + jX L ) (R3 jX C ) Z = R1 + [(R 2 + jX L ) // (R3 jX C )] = R1 + (R2 + jX L ) + (R3 jX C ) Po podstawieniu wartoci parametrw otrzymuje si: (8 + j6) (12 j16) = (9,8 + j1,6) Z =1+ (8 + j6) + (12 j16) Modu impedancji zastpczej Z jest zatem rwny: Z = R 2 + X 2 = 9,82 + 1,62 9,93. Wypadkowy wspczynnik mocy ukadu
cos = R 9 ,8 = 0,987. Z 9 ,93

Prd pobierany przez cay ukad jest rwny U 220 I= = 22,16A , Z 9,93 Zakadajc e wektor napicia zasilajcego U ma tylko skadow rzeczywist (U=220V) mona obliczy zespolon warto prdu I: U 220 I= = = ( 21,87 j 3,57) A Z 9,8 + j1,6 Napicie midzy punktami A i B, wsplne dla dwch gazi obwodu poczonych rwnolegle, jest rwne rnicy midzy napiciem zasilajcym cay obwd i spadkiem napicia na rezystancji R1 U AB = U I R1 = 220 (21,87 j 3,57) 1 = (198,13 + j 3,57) V. Modu tego napicia wynosi: UAB = 198,13 2 + 3,57 2 = 198,16V . Prdy I1 i I2 s rwne:

I1 =

U AB 198,13 + j 3,57 = = (16,06 j11,6) A, R2 + jX L 8 + j6

81

I2 =
zatem ich moduy wynosz:

U AB 198,13 + j3,57 = = (5,8 + j8,03) A R3 jX C 12 j16


I 1 = 16,06 2 + 11,6 2 = 19,81 A,

I 2 = 5,8 2 + 8,03 2 = 9,91 A. Moc czynna pobierana przez obwd rwna jest sumie mocy pobieranych przez wystpujce w nim rezystancje a cakowita moc bierna obwodu jest rwna algebraicznej sumie mocy biernych elementw indukcyjnych i elementw pojemnociowych. Zatem w rozpatrywanym obwodzie: 2 moc czynna P = I 2 R1 + I12 R2 + I 2 R3 = 22 ,162 1 + 19 ,82 2 8 + 9 ,912 12 4812 W , 2 moc bierna Q = I 12 X L I 2 X C = 19,82 2 6 9,912 16 785 var Uzyskane wartoci mona sprawdzi obliczajc jak wyej moc caego obwodu - czynn P=I2R oraz biern Q= I2X, lub wykorzystujc zaleno na moc pozorn: S = P + jQ = U I = 220 (21,87 + j 3,57) (4812 + j 785) VA. Wykres wektorowy napi i prdw w obwodzie przedstawiono na rysunku 3.5.2.
I2

U AB

I R1 U

I I2

I1

Rys.3.5.2. Wykres wektorowy do obwodu z rys. 3.5.1.

Obliczenia prowadzone konsekwentnie metod symboliczn znacznie uatwiaj narysowanie wykresu wektorowego, gdy wartoci wszystkich wielkoci wystpujcych na tym wykresie maj form liczb zespolonych. Zadanie 3.6. Cewka indukcyjna pobiera prd 5 A przy zasilaniu napiciem staym 50 V lub napiciem sinusoidalnym 200 V o czstotliwoci 50 Hz. Obliczy czstotliwo napicia zasilajcego obwd zoony z tej cewki i szeregowo poczonego kondensatora o pojemnoci 50 F przy ktrej wystpi w nim rezonans. Odpowied: f = 64,2 Hz. Zadanie 3.7. Obliczy czstotliwo rezonansow obwodu podanego na rysunku 3.3.1. przyjmujc nastpujce wartoci jego elementw: R = 10 , L = 20mH, C = 50F.

82

Odpowied: f = 138 Hz. Zadanie 3.8. Na sinusoidalne napicie 1-fazowe U = 220 V zaczono rwnolegle trzy odbiorniki pobierajce nastpujce prdy i moce czynne: I1 = 12,5 A, P1 = 2,2 kW, I2 = 25 A, P2 = 3,3 kW, I3 = 20 A, P3 = 4,4 kW. Obliczy prd pobierany przez ukad i wypadkowy wspczynnik mocy. Odpowied: I = 52,7 A, cos = 0,853.

83

4. OBWODY PRDU PRZEMIENNEGO TRJFAZOWEGO. Zadanie 4.1. Dwa symetryczne trjfazowe odbiorniki poczone w trjkt o danych: 1) P1=30kW, cos1=0.75 (ind.) 2) Z2=20-j15 /faz; s zasilane z sieci o napiciu liniowym U=380V. Obliczy sumaryczne moce: czynn P, biern Q , pozorn S i prd przewodowy I pobierany z sieci oraz wypadkowy wspczynnik mocy cos . Rozwizanie Ukad pocze jak na rysunku 4.1.1.
A 3 380 V B C I I2 I1

If 1

If 2

Z1

Z2

Rys.4.1.1. Ukad pocze odbiornikw do zadania 4.1.

Moc bierna odbiornika 1: cos1= 0,75, zatem tg1 = 0,882

Q1 = P1 tg 1
Q1=30 0,882 = 26,46 kvar.

Moc czynna odbiornika 2. P2 = 3U f I f 2 cos 2 . Po uwzgldnieniu w powyszej zalenoci, e w odbiorniku poczonym w trjkt: Uf = U = 380V oraz: Uf2 R 2 2 cos 2 = 2 ; ; I f2 = Z 2 = R2 + X2 Z2 Z2 otrzymamy:

P2 =

3U 2 R2
2 2 R2 + X2

3 380 2 20 = 13,86 kW. 20 2 + 15 2

84

Poddobnie obliczona moc bierna odbiornika 2 wynosi:

Q 2 = 3U f 2 I f 2 sin 2 = 3U

U X2 3U 2 X 2 3 380 2 15 = 2 = = 10,4 kvar 2 Z 2 Z 2 R2 + X 2 20 2 + 15 2

Sumaryczna moc czynna: P.= P1+P2 = 30,0 + 13,86 = 43,86 kW. Sumaryczna moc bierna: Q = Q1+Q2 = 26,46 + 10,4 = 36,86 kvar. Wypadkowa moc pozorna:
S = P 2 + Q 2 = 43860 2 + 36860 2 = 57,29 kVA

Wypadkowy prd liniowy: S 57290 I= = = 87,0 A 3U 3 380 Wypadkowy wspczynnik mocy: P 43860 cos = = = 0,766 . S 57290 Zadanie 4.2. Dwa symetryczne odbiorniki trjfazowe o impedancjach odpowiednio: Z1 = 16+j12 /faz i Z2= 15+j20 /faz, s zasilane z symetrycznej sieci o napiciu 3 x 380V. Odbiornik 1. jest poczony w gwiazd a odbiornik 2. w trjkt. Obliczy wypadkowy prd pobierany z sieci I, sumaryczn moc czynn P oraz wypadkowy wspczynnik mocy cos. Rozwizanie Schemat pocze odbiornikw pokazano na rysunku 4.2.1.
A 3 380 V B C I I2 I1 I2f

Z1 Z2

Rys.4.2.1. Ukad pocze odbiornikw do zad.4.2.

Prd przewodowy odbiornika 1. (odb. poczony w gwiazd).

85

I1 = I1 f =

U1 f Z1

380 / 3 16 2 + 12 2

= 11 A

Wspczynnik mocy odbiornika 1. R1 16 = = 0,8 Z1 16 2 + 12 2 Moc czynna odbiornika 1. P1 = 3UI 1 cos 1 = 3 380 11 0,8 = 5792 W cos 1 = Prd przewodowy odbiornika 2. (Odb. poczony w trjkt).

I 2 = 3I 2 f = 3

U2 f Z2

= 3

380 15 + 20
2 2

= 26,3 A

Wspczynnik mocy odbiornika 2. R2 15 = = 0,6 Z2 15 2 + 20 2 Moc czynna odbiornika 2. cos 2 =


P2 = 3UI 2 cos 2 = 3 380 26,3 0,6 = 10386 W Sumaryczna moc czynna pobierana z sieci:

P = P1 + P2 = 5792 + 10386 = 16178 W Sumaryczna moc bierna pobierana z sieci: Q = Q1 + Q 2 = P1 tg 1 + P2 tg 2 = 5792 0,75 + 10386 1.33 = 18157 var Wypadkowa moc pozorna:
S = P 2 + Q 2 = 16178 2 + 18157 2 = 24319 VA Wypadkowy prd pobierany z sieci: S 24319 I= = = 36,9 A 3U 3 380

Wypadkowy wspczynnik mocy: P 16178 cos = = = 0,665 . S 24319 Rozwizanie alternatywne Poczony w trjkt odbiornik 2. zastpujemy rwnowanym odbiornikiem poczonym w gwiazd (rys.4.2.2.).

86

A B C I I2 I1

Z1

Z 2Y = Z 2 / 3

Rys.4.2.2. Ilustracja do przeksztacenia ukadu z rys.4.2.1. W tym celu jego impedancj Z2 naley przeliczy na Z2 . Korzystajc z symetrii odbiornika obliczamy: Z 15 + j 20 Z 2@ = 2 = = 5 + j 6,67 /faz. 3 3 Impedancja fazy odbiornika zastpczego poczonego w gwiazd (rys. 4.2.3.):
A B C I

Z = Z 1 || Z 2Y

Rys. 4.2.3. Ukad zastpczy dwch odbiornikw z rys.4.2.2.


Z = Z 1 // Z 2 @ = Z 1 Z 2@ (16 + j12) (5 + j 6,67) = 3,94 + j 4,44 /faz. Z 1 + Z 2 @ (16 + j12) + (5 + j 6,67)

Prd pobierany z sieci przez odbiornik zastpczy: Uf 380 / 3 I = If = = 36,9 A Z 3,94 2 + 4,44 2

87

Wspczynnik mocy odbiornika zastpczego: R 3,94 0,665 . cos = = Z 3,94 2 + 4,44 2 Moc czynna pobierana z sieci:

P = 3UI cos = 3 380 36,9 0,665 16150 W


Uwaga! Nieznaczne rnice wynikw obydwu metod s rezultatem zaokrglania liczb podczas oblicze.

Zadanie 4.3. May zakad produkcyjny jest zasilany lini trjfazow o parametrach: Rl = 0,5/faz oraz Xl = 0,9/faz. Moc czynna pobierana przez zakad wynosi P = 25kW przy wspczynniku mocy cos = 0,75. Obliczy: 1) napicie na pocztku linii zasilajcej U1, jeli napicie na kocu linii U2 = 380V, 2) pojemno baterii kondensatorw jak naley zainstalowa w zakadzie aby jego wypadkowy wspczynnik mocy wzrs do wartoci cosk = 0,9, 3) napicie na pocztku linii po wczeniu baterii kondensatorw U1k, przy zaoeniu, e napicie na kocu linii wynosi 380V. Rozwi zanie Dla uproszczenia oblicze, wygodnie jest analizowany zakad przedstawi jako jeden trjfazowy odbiornik poczony w gwiazd, tak jak to przedstawiono na rysunku 4.3.1a. Korzystajc z symetrii zasilania i odbiornika obliczenia przeprowadzamy dla jednej fazy. Jednofazowy schemat ukadu przedstawiono na rysunku 4.3.1b.
Rl Xl I U2
ODBIORNIK

U1

Rl

Xl

Rl

Xl

a)
I Uf1 Rl Xl ODBIORNIK

I Rl

IXl

Uf2

b)
Uf1 IX
l

Uf2

I Rl

c)

88

Rys.4.3.1. Schemat pocze odbiornikw 3-fazowych (a); schemat jednofazowy (b);wykres wektorowy (c).

Prd fazowy If pobierany przez zakad jest rwny przy poczeniu w gwiazd prdowi przewodowemu I. P 25000 (1) I= = = 50,6 A. 3 U cos 3 380 0,75 Przyjmujc Uf2 = Uf2, mona przedstawi zespolon warto prdu jako: I = Ie j = I (cos j sin ) = 50,6(0,75 j 0,661) = (37,9 j 33,5) A. (2) Dla obwodu jednofazowego (rys.4.3.1b) mona na podstawie drugiego prawa Kirchhoffa napisa:

U f 1 = U f 2 + I Rl + I jX l
Rys.4.3.1c przedstawia wykres wektorowy ilustrujcy powysze rwnanie. Zgodnie z (3) napicie fazowe na pocztku linii wyniesie: U
f1

(3)

= 380 / 3 + (37,9 j 33,5)(0,5 + j 0,9) = 220 + 49,1 + j17,4 = (269,1 + j17,4) V,

za modu tego napicia jest rwny:

U f1 = U

f1

= 269,12 + 17,4 2 = 269,6 V.

Alternatywnie, do obliczenia moduu napicia Uf1 mona zastosowa przybliony wzr: (4) U f 1 U f 2 + I ( Rl cos + X l sin ) We wzorze tym przyjmuje si, e dugo wektora Uf1 jest rwna dugoci jego rzutu na kierunek wektora Uf2 (rys.4.3.1c), co jest wystarczajco dokadnym przyblieniem do celw praktycznych. W analizowanym przypadku Uf1 obliczone z wzoru (4) ma warto: U f 1 = 220 + 50,6 (0,5 0,75 + 0,9 0,661) = 269,1 V Napicie przewodowe na pocztku linii wyniesie: U 1 = 3 U f 1 = 3 269,6 467 V. Po wczeniu baterii kondensatorw (rys.4.3.2a) wypadkowy wspczynnik mocy wzronie do wartoci cosk = 0,9 - natomiast prd pobierany z sieci zmaleje do wartoci: P 25000 Ik = = = 42,2 A. 3 U cos k 3 380 0,9 Z wykresu wektorowego (rys.4.3.2b) wynika, e prd przewodowy baterii Ic jest rwny: (5) I c = I cos (tg tg k ) . Podstawiajc do powyszego wyraenie (1) na prd I oraz Ic = Ufc C, po przeksztaceniach otrzymamy wyraenie na pojemno jednej fazy baterii kondensatorw: P C= , (6) 3 2fU 2 fc co daje przy poczeniu baterii w gwiazd (Ufc = Uf2 = 220V):

CY =

25000 = 548 10 6 F/faz, 2 3 2 50 220

lub przy poczeniu w trjkt (Ufc = U2 =380V):

89
ODBIORNIK

Ik U f 1k I k Rl IkXl Uf2 IC C

a)
U f 1k IC IkXl

Ik IC

Uf2 I k Rl

b)

Rys.4.3.2. Schemat ukadu z bateri kondensatorw (a); wykres wektorowy (b).

25000 = 183 10 6 F/faz, 3 2 50 380 2 Napicie fazowe na pocztku linii, potrzebne aby przy wczonych kondensatorach utrzyma podan warto 380V na kocu linii, mona obliczy z wzoru (4): U f 1k 220 + 42,2 (0,5 0,9 + 0,9 0,436) = 255,5 V. C =

Odpowiadajce mu napicie przewodowe wyniesie: U 1k = 3 U f 1k = 3 255,5 442,5 V. Zadanie 4.4. Napiciem fazy A trjfazowej czteroprzewodowej linii zasilajcej o napiciu 380/220 V jest zasilany grzejnik o mocy 2 kW a napiciem fazy B arwka o mocy 100W. Obliczy wartoci napi jakie pojawi si na zaciskach poszczeglnych odbiornikw jeli w przewodzie zerowym linii zasilajcej powstanie przerwa. Skomentuj otrzymane wyniki. Odp. Ugrzejnika =18,1V; Uarwki =362V. Zadanie 4.5. Ile wynosi wspczynnik mocy symetrycznego odbiornika trjfazowego jeli wskazanie watomierza wczonego w sposb pokazany na rys.4.5.1 wynosi zero.
A B C * * W
ODBIORNIK

3 x 380 V

Rys.4.5.1. Ukad pocze do zad.4.5.

Odp.: cos =1.

90

5. TRANSFORMATORY I MASZYNY ELEKTRYCZNE. Zadanie 5.1. Transformator jednofazowy ma dane znamionowe: moc Sn=15kVA, U1n=6kV;U2n=231V; fn=50Hz; napicie zwarcia uz%=4,2% , moc pobierana w stanie zwarcia Pzn=450W, moc pobierana przez transformator w stanie jaowym P0n=190W, prd stanu jaowego zmierzony po stronie dolnego napicia I20n=4,2A. Obliczy: 1. parametry schematu zastpczego transformatora (przeliczone na stron napicia grnego). 2. sprawno transformatora: a) znamionow, b) przy obcieniu prdem znamionowym i wspczynniku mocy cos odb=0,8ind. c) przy obcieniu poow prdu znamionowego i wspczynniku mocy jw. Rozwi zanie. Napicie zwarcia uz% jest to taka warto napicia na zaciskach strony pierwotnej, ktra powoduje, przy zwartej stronie wtrnej, przepyw w uzwojeniach transformatora prdw znamionowych. Zatem mona powiedzie, e napicie zwarcia jest rwne spadkowi napicia na impedancji transformatora Zz przy obcieniu prdem znamionowym. Ilustruje to uproszczony schemat zastpczy transformatora podczas stanu zwarcia przedstawiony na rys.5.1.1.
I1n Zz

U1

U1z

I'2n

Rys.5.1.1. Schemat zastpczy transformatora w stanie zwarcia.

Prd znamionowy strony grnej jest rwny:


Sn 15000 (1) = = 2,5 A U 1n 6000 Napicie zwarcia przeliczone na stron grnego napicia wyniesie: U u 6000 4,2 (2) U 1z = 1n z % = = 252 V 100 100 Impedancja transformatora jest zatem rwna: U 252 = 100,8 Z z = 1z = (3) 2,5 I 1n Impedancja Zz skada si z rezystancji RT oraz reaktancji rozproszenia Xz obydwu uzwoje transformatora: Z z = Rz + jX z (4) Rezystancja Rz moe by wyznaczona na podstawie mocy czynnej pobieranej w stanie zwarcia transformatora, rwnej w przyblieniu stratom mocy w uzwojeniach przy obcieniu prdem znamionowym(Pzn=PCu). I 1n =

91

Pzn 450 = = 72 I 12n 2,5 2 Reaktancja transformatora jest rwna: Rz =


X z = Z z2 R z2 = 100,8 2 72 2 = 70,5 . Uproszczony schemat zastpczy transformatora przedstawia rys.5.1.2a
Rz Xz

(5)

(6)

U1

U'2

a)

R1

X1

X'2

R'2

U1

E1 = E'2

U'2

b)

Rys.5.1.2. Uproszczony schemat zastpczy transformatora.

Zwykle przyjmuje si, e rezystancje i reaktancje rozproszenia obydwu uzwoje przeliczone na jedn stron transformatora s w przyblieniu jednakowe. Zatem Rz i Xz mog by podzielone nastpujco: R R1 R2 ' z = 36 (7a) 2 X X 1 X 2 ' z = 35,25 (7b) 2 Schemat zastpczy uwzgldniajcy powyszy podzia impedancji przedstawia rys.5.1.2b. Takie uproszczone schematy zastpcze zawierajce jedynie elementy podune s stosowane w wikszoci przypadkw analizy obwodw w ktrych wystpuj transformatory gwarantujc wystarczajc dokadno. Jednak w przypadku kiedy przedmiotem analizy jest sam transformator, korzysta si z penego schematu zastpczego w ktrym wystpuj rwnie parametry poprzeczne uwzgldniajce prd jaowy I0 oraz jego skadowe: biern - prd magnesujcy Im i czynn - prd strat w rdzeniu IFe. (8) I 0 = I Fe + jI Poniewa obydwa te prdy s proporcjonalne do wartoci siy elektromotorycznej E indukowanej przez strumie gwny transformatora odpowiadajce im elementy X i RFe s wczone w schemacie midzy punktami A i B. Rezystancja RFe moe by obliczona na podstawie wynikw pomiarw stanu jaowego. Poniewa w stanie jaowym prd pobierany przez transformator I0 jest may w porwnaniu z prdem znamionowym In, mona pomin straty mocy w uzwojeniu i uzna, e moc

92

pobierana przez transformator P0n jest rwna stratom mocy w rdzeniu transformatora PFe oraz, e sia elektromotoryczna E jest w przyblieniu rwna napiciu zasilajcemu U1. Zatem: U 12n 6000 2 = = 189,5 k. (9) RFe = 190 P0 n Prd IFe pyncy przez t rezystancj wynosi: U 6000 (10) = 0,0317 A. I Fe = 1n = RFe 189500 Podany prd stanu jaowego I20n zosta zmierzony przy zasilaniu strony dolnego napicia. Po przeliczeniu na stron napicia grnego wynosi: I 4,5 (11) I 10n = 20n = = 0,173 A. 6000 / 231 gdzie przekadnia transformatora. Na podstawie wyraenia (8) mona obliczy prd magnesujcy In:
2 2 I n = I 10 0,1732 0,0317 2 = 0,17 A n I Fe =

(12) (13)

Reaktancja gazi magnesujcej X jest rwna: U 6000 X = 1n = = 35,29 k. I n 0,17 Peny schemat zastpczy transformatora ma posta jak na rys.5.1.3.
R1 X1 I0 IFe U1 RFe I X U'2 X'2 R'2

Rys.5.1.3.Peny schemat zastpczy transformatora.

Sprawno transformatora mona wyrazi ogln zalenoci Podd , (14) = Podd + PFe + PCu w ktrej: Podd moc oddawana przez transformator, PFe , PCu straty mocy, odpowiednio w rdzeniu i w uzwojeniach transformatora jakie wystpuj przy danym obcieniu. Poniewa transformator pracuje zwykle przy staej, znamionowej wartoci napicia, strumie magnetyczny w rdzeniu bdzie rwnie w przyblieniu stay; stae bd zatem i straty mocy w rdzeniu PFe, rwne w przyblieniu mocy pobieranej w stanie jaowym Pon. Straty mocy w uzwojeniach PCu zale natomiast od kwadratu prdu pyncego przez te uzwojenia. W stanie zwarcia, natomiast, strumie magnetyczny w rdzeniu jest niewielki, straty w rdzeniu s pomijalnie mae, mona zatem przyj, e moc pobierana w tym stanie Pzn

93

jest rwna znamionowym stratom w uzwojeniu. Straty mocy w uzwojeniach transformatora obcionego dowolnym prdem I= In wynosz:

I 2 PCu = I Pzn = Pzn . n


Jeli dodatkowo uwzgldni, e moc oddawana przez transformator przy obcieniu dowolnym prdem In jest rowna: Pood = S n cos , to zaleno (14) bdzie miaa posta:

(15)

(16)

S n cos S n cos + P0 n + 2 Pzn

(17)

Sprawno znamionow transformatorw wyznacza si dla wspczynnika mocy rwnego 1. Po podstawieniu do powyszego wzoru: =1, cos=1otrzymamy:

n =

15000 = 0,959 . 15000 + 190 + 450

Sprawno transformatora obcionego znamionowym prdem ( =1) lecz przy wspczynniku mocy 0,8ind wyniesie: 15000 0,8 b = = 0,949 15000 0.8 + 190 + 450 Sprawno transformatora obcionego poow prdu znamionowego ( = 0,5) przy wspczynniku mocy 0,8ind jest rwna: 0,5 15000 0,8 c = = 0.952 0,5 15000 0,8 + 190 + 0,5 2 450 Zadanie5.2. Silnik indukcyjny trjfazowy, klatkowy, o danych znamionowych: Pn =9 kW; Un =380 V; f=50 Hz; nn =1430 obr/min; cosn = 0,86; ma przecialno momentem =2,4 i stosunek momentu rozruchowego do momentu znamionowego = 1,5. Wyznaczy charakterystyk mechaniczn silnika T=f(n), oraz jego prdko obrotow przy obcieniu momentem znamionowym jeli napicie zasilajce obniy si o 10%. Rozwi zanie Przy wyznaczaniu charakterystyki mechanicznej posuymy si uproszczonym wzorem Klossa: T 2 s sk Tmax + sk s w ktrym: T moment obrotowy przy polizgu s, Tmax moment maksymalny, odpowiadajcy polizgowi krytycznemu sk Podstawiajc do wzoru za T i s znamionowe wartoci Tn i sn, oraz uwzgldniajc, e przecialno = Tmax / Tn po przeksztaceniach otrzymujemy zaleno na polizg krytyczny:

(1)

94

(2) s k = s n ( + 2 1) Znamionowa prdko 1430obr/min wskazuje, e jest to silnik o dwch parach biegunw, o prdkoci synchronicznej ns = 1500 obr/min. Zatem znamionowy polizg sn jest rwny: n n n 1500 1425 sn = s = = 0,05. (3) ns 1500 Po podstawieniu do (2) mona obliczy polizg krytyczny:
s k = 0,05( 2,4 + 2,4 2 1 ) = 0,229 . Warto momentu znamionowego wynosi: Pn 9000 Tn = = = 60,3 Nm. 2 n n / 60 2 1425 / 60 Moment maksymalny jest rwny: Tmax = Tn = 2,4 60,3 = 144,7 Nm. Podstawiajc obliczone wartoci Tmax i sk do wzoru (1) otrzymamy zaleno T=f(s) bdc analitycznym wyraeniem szukanej charakterystyki mechanicznej silnika: 2 144,7 . T= s 0,229 + 0,229 s W tabeli 1 zestawiono obliczone wartoci momentu obrotowego T i prdkoci obrotowej n dla wybranych wartoci polizgu s. Tabela 5.1 0 0,05 0,1 0,15 0,2 0,229 0,5 1 s N [obr/min] 1500 1425 1350 1275 1200 1156 750 0 0 60,3 106 132 143 144,7 109 62,9 T[Nm]

Przebieg charakterystyki T=f(n) wykrelonej na podstawie tabeli przedstawia krzywa (a) na rys.5.2.1.
160 140 120 100 80 60 40 20 0 0 250 500 750 1000 n [obr/min]
1156

T [Nm]
144,7

b c
(1405; 60,3)

(1425; 60,3)

1250

1500

Rys.5.2.1. Charakterystyka silnika obliczona wg wzoru Klossa.

Naley pamita, e dokadno wzoru Klossa maleje ze wzrostem polizgu, gdy, nie jest w nim, midzy innymi, uwzgldniane zjawisko wypierania prdu w prtach wirnika. Obliczone wartoci momentu obrotowego s na og nisze od rzeczywistych. Dlatego przybliony

95

przebieg charakterystyki w zakresie od n = 0 do nk bdzie dokadniej szacowany jeli posuy si wartoci momentu rozruchowego, ktry jest zwykle podawany w danych katalogowych silnika. W rozpatrywanym przypadku: T = r = 1,5 - zatem Tr =1,560,3=90,45 Nm. Tn Skorygowana niestabilna cz charakterystyki narysowana jest lini przerywan (krzywa b). Moment obrotowy silnika jest proporcjonalny do kwadratu napicia zasilajcego, zatem charakterystyk mechaniczn silnika przy obnionym o 10% napiciu mona uzyska mnoc poszczeglne rzdne charakterystyki naturalnej (przy napiciu znamionowym) przez:
U 0,9 U n = = 0,81 . Un Un Tak przeliczon charakterystyk przedstawia krzywa c. Warto prdkoci obrotowej silnika obcionego momentem znamionowym przy obnionym napiciu mona znale na przeciciu tej krzywej z prost T = Tn . Prdko odczytana z wykresu wynosi 1405 obr/min. Warto t mona rwnie znale obliczajc odpowiadajcy jej polizg na podstawie wzoru Klossa, do ktrego w miejsce Tmax naley podstawi 0,81max = 117,2 Nm. Warto polizgu krytycznego pozostaje nie zmieniona, gdy nie zaley ona od napicia zasilajcego.
2 2

Zadanie 5.3. Twornik silnika obcowzbudnego prdu staego o danych znamionowych: Pn=22kW; Un=220V; Itn=112A; nn=1250obr/min; napicie wzbudzenia Ufn=220V; prd wzbudzenia Ifn=1,9A; rezystancja obwodu twornika Rt=0,1, jest zasilany regulowanym napiciem z prostownika tyrystorowego. Silnik pracuje przy znamionowym prdzie wzbudzenia i jest obciony staym momentem oporowym rwnym momentowi znamionowemu. Obliczy: 1) znamionowy moment obcienia (Tn), 2) minimalne napicie twornika przy ktrym silnik rusza (Umin), 3) napicie twornika przy ktrym silnik pracuje z prdkoci n = 0,5nn (U0,5), 4) sprawno znamionow silnika (n) oraz sprawno () przy warunkach jak w p.3. W obliczeniach zaoy brak nasycenia obwodu magnetycznego silnika oraz pomin wpyw oddziaywania twornika. Rozwizanie Schemat elektryczny silnika przedstawia rys.5.3.1.
Rt It

It Rt

L1 Ut L2 L3

M
If Uf

Rys.5.3.1. Schemat zastpczy silnika obcowzbudnego.

96

Moment znamionowy silnika P 22000 Tn = n = = 168 N m. n 2 n / 60

(1)

Aby rozpocz rozruch silnika jego moment obrotowy musi by minimalnie wikszy od momentu oporowego rwnego momentowi znamionowemu. Moment obrotowy silnika mona wyrazi iloczynem: (2) T = cT I t . Poniewa silnik pracuje przy staym (znamionowym) prdzie wzbudzenia stay bdzie strumie , zatem dla wytworzenia znamionowego momentu obrotowego przy rozruchu naley wymusi w obwodzie twornika prd o wartoci znamionowej Itn. Ze schematu na rys.5.3.1 na podstawie II prawa Kirchhoffa mona znale ogln zaleno na napicie zasilajce twornik: U t = E + I t Rt Podstawiajc do powyszego wzoru It=Itn i uwzgldniajc, e sia elektromotoryczna indukowana w tworniku silnika E = cE n , jest przy nieruchomym wirniku rwna zero, otrzymamy:
U t min = I tn Rt = 112 0.1 = 11,2 V.

(3)

(4)

Napicie twornika przy prdkoci obrotowej 0,5nn mona znale uwzgldniajc we wzorze (3) zaleno (4): (5) U t 0,5 = 0,5 c E nn + I tn Rt . Mona zauway, e cEnn w powyszej zalenoci jest rwne znamionowej sile elektromotorycznej, ktra moe by obliczona po przeksztaceniu wzoru (3) i podstawieniu wartoci znamionowych prdu i napicia twornika: E n = c E n n = U tn I tn Rt = 220 112 0,1 = 208,8 V. Podstawiajc otrzyman warto do wzoru (5) otrzymamy:

U t 0,5 = 0,5 208,8 + 112 0,1 = 115,6 V


Sprawno znamionowa silnika wynosi: Pn Pn 22000 = = = 0,878. n = Pnpob I tnU tn + I fnU fn 112 220 + 1,9 220 Przy zaoonym staym momencie obcienia, rwnym znamionowemu, moc P oddawan przez silnik przy dowolnej prdkoci obrotowej n mona obliczy z zalenoci: n P= Pn nn Zatem sprawno silnika przy prdkoci 0,5nn wyniesie:

0,5 =

P0,5 P0,5 pob

0,5 Pn 0,5 22000 = = 0,823. I tnU t 0,5 + I fnU fn 112 115,6 + 1,9 220

97

Zadanie 5.4. Silnik szeregowy prdu staego ma nastpujce dane znamionowe: Pn=5,1kW; Un=220V; In=28A; nn=1500obr/min; rezystancja twornika Rt=0,35; rezystancja uzwojenia wzbudzenia Rf=0.45. bliczy: 1) znamionowy moment obrotowy (Tn), 2) sprawno przy obcieniu znamionowym (n), Opisa przebieg zjawisk jakie wystpi jeli moment oporowy silnika pracujcego w warunkach znamionowych zostanie zmniejszony do wartoci 0,3Tn. Obliczy ustalon prdko obrotow silnika w nowym punkcie pracy. W obliczeniach zaoy brak nasycenia obwodu magnetycznego silnika oraz pomin wpyw oddziaywania twornika. Rozwi zanie: Schemat elektryczny silnika szeregowego przedstawia rys.5.4.1.
Rt Rf It

It Rt E

It Rf U

Rys.5.4.1.Schemat pocze silnika szeregowego.

Moment znamionowy silnika


Tn = Pn

100 = 32,5 N m. 2 1500 / 60

(1)

Znamionowa sprawno:

n =

Pn P 5100 = n = = 0,828 Pn pob U n I n 220 28

(2)

Jeli moment obcienia na wale silnika pracujcego w znamionowym punkcie pracy (Tn; nn; Un; In) zostanie nagle zmniejszony do wartoci T, to w ukadzie wystpi przewaga momentu napdowego nad oporowym o pocztkowej wartoci (Tn-T) pod wpywem ktrej ukad zacznie zwiksza prdko obrotow. Poniewa jednoczenie ze wzrostem prdkoci obrotowej pojawiaj si czynniki powodujce zmniejszenie momentu napdowego silnika wzrost ten bdzie trwa a do osignicia nowego punktu rwnowagi przy prdkoci n, przy ktrej moment wytwarzany przez silnik zrwna si z momentem oporowym. Moment obrotowy wytwarzany przez silnik prdu staego jest proporcjonalny do strumienia wzbudzenia i prdu twornika It. T I t I f I t . Przy poczynionych zaoeniach upraszczajcych, strumie jest proporcjonalny do prdu wzbudzenia If. Poniewa w silniku szeregowym prd wzbudzenia jest rwny prdowi twornika, wytwarzany moment mona wyrazi wzorem: T = cT I t2 , (3) w ktrym cT jest sta zalen od konstrukcji silnika.

98

Prd twornika jaki ustali si w nowym punkcie rwnowagi bdzie rwny: T It = . (4) cT Sta cT mona obliczy przeksztacajc zaleno (3) i podstawiajc znamionowe wartoci momentu i prdu twornika: T . (5) cT = n I n2 Po wstawieniu tak wyraonej staej cT do wzoru (4) obliczamy warto prdu twornika odpowiadajcego momentowi w nowym punkcie rwnowagi: T It = I = 0,3 28 = 15,3 A. (6) Tn n Przyczyn obnienia si wartoci prdu w obwodzie twornika jest wzrost siy elektromotorycznej E, co mona przeledzi na podstawie obwodu elektrycznego silnika (rys.5.4.1). Prd w tym obwodzie jest rwny: U E It = n . Rt + R f

(7)

Sia elektromotoryczna E jest proporcjonalna do iloczynu strumienia wzbudzenia i prdkoci obrotowej n ( E n ). Jak to ju wspomniano przy wyprowadzaniu zalenoci (3), strumie w silniku szeregowym jest proporcjonalny do wartoci prdu twornika. Zatem: (8) E = cE I t n , gdzie: cE - staa, zalena od konstrukcji silnika. Uwzgldniajc (8) we wzorze (7) otrzymamy: U n cE I t n It = . (9) Rt + R f Po przeksztaceniu otrzymujemy zaleno na szukan prdko obrotow : . (10) cE I t Sta cE mona wyznaczy na podstawie znamionowego punktu pracy przeksztacajc odpowiednio powysz zaleno i podstawiajc znamionowe wartoci napicia, prdu i prdkoci obrotowej. W wyniku otrzymujemy: U n I tn ( Rt + R f ) cE = . (11) I tn nn Ostatecznie, warto prdkoci obrotowej w nowym punkcie rwnowagi jest rwna:
n = nn I tn U n I t ( Rt + R f ) 28 220 15,3 (0,35 + 0,45) = 1500 = 2885 obr/min. I t U n I tn ( Rt + R f ) 15,3 220 28 (0,35 + 0,45)

n=

U n I t ( Rt + R f )

Zadanie 5.5. Napicie midzyfazowe strony wtrnej transformatora o grupie pocze Yd5 wynosi 380V. Ile wyniesie to napicie po zmianie pocze uzwoje strony wtrnej tak aby uzyska grup pocze Yy0. Odp.: U = 660V.

99

Zadanie 5.6. Silnik obcowzbudny z zad.5.3. jest zasilany z sieci o napiciu 220V. Przyjmujc upraszczajce zaoenia jak w zad. 5.3 obliczy rezystancj rozrusznika jaki naley wczy w szereg z twornikiem silnika aby pocztkowy moment rozruchowy by rwny 2 Tn. Jak warto bdzie miaa krotno prdu twornika w pierwszej chwili rozruchu. Odp.: Rr = 0,88 ; Itr / Itn = 2. Zadanie 5.7. Obliczy rezystancj rozrusznika jaki naley wczy w szereg z silnikiem szeregowym z zad.5.4, aby pocztkowy moment rozruchowy przy zasilaniu z sieci 220V by rwny 2 Tn. Jak warto bdzie miaa krotno prdu rozruchowego Itr / Itn. Przy obliczeniach przyj zaoenia upraszczajce jak w zad.5.4. Porwna wyniki z wynikami zadania 5.6. Odp.: Rr = 4,47 ; Itr / Itn = 2 . Zadanie 5.8. Silnik indukcyjny piercieniowy o prdkoci znamionowej 2870 obr/min ma przecialno momentem =3,2. Rezystancja wirnika wynosi 0,167 /faz. Obliczy rezystancj rozrusznika jaki naley przyczy do piercieni silnika aby jego moment rozruchowy by rwny momentowi maksymalnemu. Odp.: Rr = 0,45 /faz. Zadanie 5.9. Obliczy rezystancj opornika jaki naley wczy na piercienie wirnika silnika z zad.5.8 aby uzyska maksymalny moment hamujcy w pierwszej chwili po zmianie kolejnoci faz napicia zasilajcego silnik pracujcy przy obcieniu znamionowym ( hamowanie przeciwprdem). Odp.: Rh = 0,90/faz.

You might also like