Warszawa to miasto coraz bardziej rnorodne.

Mieszkaj w nim ludzie pochodzcy z rnych stron wiata, o rnych pogldach i przekonaniach, w rnym wieku i o rnych stopniach sprawnoci. Niniejszy inspirator rwnociowy ukazuje podajc przykady z kraju i zagranicy jak z korzyci dla wszystkich przestrzega zasad rwnego traktowania w sektorze dBr i usug oraz jak czerpa z rnorodnoci inspiracje dla rozwoju firm i Warszawy.

INSPIRATOR
Rwnociowy

Karolina Kdziora, Katarzyna Kubin, Katarzyna Wencel, Kinga Wysieska

INSPIRATOR Rwnociowy

Instytut Spraw Publicznych, ul. Szpitalna 5 lok. 22, 00-031 Warszawa, tel.: (48-22) 556 42 60, fax: (48-22) 556 42 62, www.isp.org.pl

Karolina Kdziora, Katarzyna Kubin, Katarzyna Wencel, Kinga Wysieska

INSPIRATOR
RWNOCIOWY
Poradnik dla usugodawcw warszawskich
z zakresu prawa i polityki antydyskryminacyjnej

Publikacja powstaa w ramach projektu Opracowanie i wydanie informatora na temat rwnoci w dostpie mieszkacw Warszawy do dbr i usug realizowanego przez Fundacj Instytut Spraw Publicznych, Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, Fundacj na rzecz Rnorodnoci Spoecznej i Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego, dziki wsparciu finansowemu miasta stoecznego Warszawy.

Koordynatorki projektu: Maryla Koss-Goryszewska, Justyna Sege Frelak Redakcja jzykowa: Marcin Grabski Recenzja: Dominika Sadowska, dr Grayna Spytek-Bandurska Fotografie: Maria Sternicka Projekt graficzny i skad: Pracownia Grafiki Wydrukowano na papierze Eco Book majcym certyfikaty rodowiskowe FSC, EMAS, ISO 14001.

Copyright by Fundacja Instytut Spraw Publicznych 2012 ISBN: 978-83-7689-145-3 Wydawca: Instytut Spraw Publicznych, Ul. Szpitalna 5 lok. 22, 00-031 Warszawa tel.: (48-22) 556 42 60, fax: (48-22) 556 42 62, email: isp@isp.org.pl, www.isp.org.pl

Dlaczego warto przeczyta ten inspirator?

I. Dlaczego warto przeczyta ten inspirator?

Prawo do rwnego traktowania to prawo kadego czowieka, niezalenie od tego, czy jest kobiet czy mczyzn, jaki ma kolor skry, jakim jzykiem si posuguje, jak religi wyznaje, czy yje w zwizku z kobiet czy z mczyzn, lub innych cech. To prawo fundamentalne przynalene kademu z nas, majce swoje rdo w przyrodzonej godnoci istoty ludzkiej. Dyskryminujc, tracimy wszyscy. Krzywdzimy innych, ponosimy koszty utraty dotychczasowych lub potencjalnych klientw, a nasze podatki zamiast na przykad na rozwj infrastruktury s przeznaczane na wsparcie wykluczonych, czyli tych, ktrzy wiadomie lub niewiadomie zostali przez nas postawieni w gorszej sytuacji. W interesie nas wszystkich jest zatem jak najszersze stosowanie zasad rwnego traktowania oraz akceptacja innoci i rnorodnoci. Niniejszy poradnik zawiera praktyczne wskazwki i rozwizania dla wszystkich podmiotw duych i maych, prywatnych i publicznych dostarczajcych dobra lub wiadczcych usugi dla mieszkanek i mieszkacw Warszawy. Publikacja ta ma na celu pomc podmiotom gospodarczym, instytucjom oraz warszawiankom i warszawiakom pozna i zastosowa w praktyce idee rwnego traktowania i niedyskryminacji. Tym bardziej e osoby zatrudnione w sektorze lub dostarczajce dbr i usug stoj przed ryzykiem odpowiedzialnoci prawnej oraz finansowej i biznesowej (utrata klientw, utrata reputacji) w wypadku stosowania praktyk albo zachowa dyskryminacyjnych.

Obowizujce przepisy antydyskryminacyjne w zakresie sektora dbr i usug

Co to s przesanki dyskryminacji (cechy prawnie chronione)? Osoba moe dowiadcza dyskryminacji ze wzgldu na swoj przynaleno do jednej grupy lub wikszej liczby grup, takich jak osoby o rnym stopniu (nie)penosprawnoci,kobietylubmczyni,osobystarszelubosobymodsze,osoby o innym pochodzeniu etnicznym, innej narodowoci, osoby nieheteroseksualne itp. Przynaleno t determinuje fakt posiadania okrelonej cechy, co jest zazwyczaj niezalene od czowieka: stopnia (nie)penosprawnoci, pci, wieku, koloru skry (etnicznoci, narodowoci), orientacji seksualnej itd. Charakterystyki te s nazywane cechami prawnie chronionymi lub przesankami dyskryminacji i stanowi dobro osobiste czowieka, ktre jest pod ochron prawa. Z jakich powodw dyskryminacja w Polsce jest zakazana?

Zgodnie z Konstytucj Rzeczypospolitej Polskiej, wszyscy maj prawo do rwnego traktowania i nikt nie moe by dyskryminowany w yciu politycznym, spoecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny (art. 32). Dodatkowo wyrniono zasad rwnego traktowania kobiet i mczyzn (art. 33). Jest to otwarta klauzula antydyskryminacyjna, co oznacza, e na poziomie konstytucyjnym zakaz dyskryminacji jest ujty bardzo szeroko, bez wskazywania przykadowych cech prawnie chronionych. Podobnie szerokie ujcie znalazo si w niektrych przepisach szczegowych, na przykad w ustawie o swobodzie dziaalnoci gospodarczej. Jak wynika jednak z literalnego brzmienia art. 32, podmiotem zobowizanym do rwnego traktowania s przede wszystkim wadze publiczne. Pojcie wadz publicznych dotyczy wszystkich organw, urzdw i instytucji, ktre wykonuj kompetencje wadcze albo wykonywanie tych kompetencji przygotowuj lub organizuj. Obejmuje ono take instytucje niepubliczne realizujce funkcje zlecone i podobne. Inaczej sformuowano przesanki dyskryminacji w ustawie o wdroeniu niektrych przepisw Unii Europejskiej w zakresie rwnego traktowania. Ze wzgldu

Miejsce przyjazne
OSiR cafe

Miejsce przyjazne
OSiR cafe

na konieczno implementacji dyrektyw Unii Europejskiej, polski ustawodawca zdecydowa si na ujcie moliwych kryteriw rnicowania w zamknitym katalogu. S to: pe, rasa (kolor skry), pochodzenie etniczne, narodowo, religia, wyznanie, wiatopogld, niepenosprawno, wiek i orientacja seksualna. Ze wzgldu jednak na szerokie ujcie zakazu dyskryminacji w konstytucji, ktra stoi wyej w hierarchii aktw prawnych od ustawy, take inne cechy, niewymienione w ustawie, podlegaj ochronie prawnej. Zachowania polegajce na uniemoliwieniu skorzystania z usugi, ktra jest oferowana publicznie, albo nabycia jakiego dobra lub towaru sprzedawanego publicznie ze wzgldu na przynaleno osoby korzystajcej z usugi do konkretnej grupy spoecznej naley traktowa jako bezprawne nierwne traktowanie i jako takie mog by one zakwalifikowane jako dyskryminacja na gruncie prawa Unii Europejskiej. W Polsce zakaz dyskryminacji w dostpie do dbr i usug po raz pierwszy na poziomie przepisw szczeglnych wprowadzono za spraw ustawy z dnia 3 grudnia 2010 roku o wdroeniu niektrych przepisw Unii Europejskiej w zakresie rwnego traktowania, ktra wesza w ycie z dniem 1 stycznia 2011 roku (tak zwana ustawa antydyskryminacyjna). Artyku 6: Zakazuje si nierwnego traktowania osb fizycznych ze wzgldu na pe, ras, pochodzenie etniczne lub narodowo w zakresie dostpu i warunkw korzystania z zabezpieczenia spoecznego, usug, w tym usug mieszkaniowych, rzeczy oraz nabywania praw lub energii, jeeli s one oferowane publicznie. Przepis ten oznacza wic, e jeli kto, kto na co dzie zajmuje si w ramach swojej dziaalnoci sprzeda okrelonego towaru lub dobra albo odpatnym wiadczeniem konkretnych usug nie moe odmwi sprzeday lub udostpnienia towaru czy usugi ze wzgldu na pe, narodowo, ras (kolor skry) czy pochodzenie etniczne klienta (klientki), z pominiciem pozostaych cech prawnie chronionych (niepenosprawno, orientacja seksualna, wiek, religia, wyznanie, wiatopogld), powoanych ustaw w zakresie innych wymienionych w niej obszarw ycia.

Artyku 2 ustawy antydyskryminacyjnej stanowi, e ma ona zastosowanie zarwno do osb fizycznych i osb prawnych, jak i do jednostek organizacyjnych niebdcych osobami prawnymi, ktrym ustawa przyznaje zdolno prawn. Wskazujc podmioty zobowizane do przestrzegania zasady rwnego traktowania na podstawie przywoanego artykuu, naley pamita o celu antydyskryminacyjnych dyrektyw Unii Europejskiej. Artyku 3 dyrektywy 2004/113/WE z dnia 13 grudnia 2004 roku przewiduje obowizek rwnego traktowania dla wszystkich osb dostarczajcych towary i wiadczcych usugi, ktre s oglnodostpne niezalenie od zainteresowanej osoby, w sektorze zarwno publicznym, jak i prywatnym, cznie z instytucjami publicznymi, ktre s oferowane poza obszarem ycia prywatnego i rodzinnego oraz do transakcji dokonywanych w tym zakresie. Std wniosek, e na gruncie ustawy antydyskryminacyjnej obowizek rwnego traktowania spoczywa na podmiotach dostarczajcych dobra i wiadczcych usugi zarwno w ramach sektora prywatnego, jak i sektora publicznego, a wic zakaz dyskryminacji dotyczy i firm prywatnych, i instytucji publicznych (na przykad urzdu miasta, zakadu opieki zdrowotnej czy uczelni wyszej).

10

Co to jest dyskryminacja
dyskryminacja porednia i bezporednia, dyskryminacja przez asocjacj, wiktymizacja?
9

II. Co to jest dyskryminacja

dyskryminacja porednia i bezporednia, dyskryminacja przez asocjacj, wiktymizacja?

Dyskryminacja w dostpie do dbr i usug wiadczonych publicznie moe polega na: odmowie wiadczenia danej usugi (lub udostpnienia okrelonego dobra), na przykad odmowa obsuenia w barze, wiadczeniu usug gorszej jakoci lub na niszym poziomie, na przykad wynajcie pokoju w hotelu o niszym standardzie, wiadczeniu usug w gorszy sposb, na przykad obsugiwanie klienta przez pracownika banku z nieuzasadnionym opnieniem, nieuprzejmie i (lub) lekcewaco, wiadczeniu usug na mniej korzystnych warunkach, na przykad przyznanie kredytu na gorszych warunkach. Zgodnie z ustaw antydyskryminacyjn, dyskryminacja w dostpie do dbr i usug moe wystpowa w piciu formach: dyskryminacji bezporedniej, dyskryminacji poredniej, molestowania, molestowania seksualnego, zachcania do dyskryminacji. Dyskryminacja w dostpie do dbr i usug to bezpodstawne rnicowanie statusu osb znajdujcych si w takiej samej sytuacji prawnej lub rzeczywistej wycznie ze wzgldu na cech prawnie chronion (przynaleno do grupy wyrnionej na podstawie cechy stygmatyzujcej). Innymi sowy, jest to odmienne traktowanie bez racjonalnego, obiektywnego uzasadnienia lub wprowadzenie rnego traktowania w nadmiernych proporcjach. Do nocnego klubu chce wej grupa znajomych, wrd ktrych jest osoba

13

o czarnym kolorze skry. Wszyscy zachowuj si podobnie i s podobnie ubrani. Selekcjoner wpuszcza Polakw bez Afrykaczyka, twierdzc, e jest nieodpowiednio ubrany. W takiej sytuacji mamy do czynienia z dyskryminacj ze wzgldu na ras (kolor skry) w dostpie do usug. Co prawda bramkarz wprost nie wskaza, e chodzi o cech prawnie chronion, ale biorc pod uwag to, e znajomi Afrykaczyka zostali wpuszczeni bez problemw, a wszyscy wygldali podobnie, naley przyj, e powodem odmowy wstpu na imprez musiaa by inna rasa (musia by inny kolor skry). Przez dyskryminacj bezporedni rozumie si sytuacj, w ktrej osoba fizyczna ze wzgldu na pe, ras (kolor skry), pochodzenie etniczne, narodowo, religi, wyznanie, wiatopogld, niepenosprawno, wiek lub orientacj seksualn jest traktowana mniej korzystnie ni jest, bya lub byaby traktowana inna osoba w porwnywalnej sytuacji.

14

W sytuacji, gdy selekcjoner przy wejciu do klubu nocnego bez ogrdek mwi, e czarnych nie wpuszcza, mamy do czynienia z dyskryminacj bezporedni. Podobnie ma si rzecz wtedy, kiedy pracownik, meneder czy waciciel baru odmawia obsuenia Romw, mwic, e ma ze dowiadczenia z romskimi klientami, ktrzy wszczynaj burdy i gono si zachowuj, tym samym odstraszajc innych klientw. Ta forma dyskryminacji wystpuje jednak stosunkowo rzadko. Zdecydowanie czciej mona si spotka z dyskryminacj poredni, znacznie trudniejsz do wykazania. Wyej wspomniana ustawa o rwnym traktowaniu definiuje dyskryminacj poredni jako sytuacj, w ktrej dla osoby fizycznej ze wzgldu na pe, ras (kolor skry), pochodzenie etniczne, narodowo, religi, wyznanie, wiatopogld, niepenosprawno, wiek lub orientacj seksualn na skutek pozornie neutralnego postanowienia, zastosowanego kryterium lub podjtego dziaania, wystpuj lub mogyby wystpi niekorzystne dysproporcje lub mogaby wystpi szczeglnie niekorzystna dla niej sytuacja, chyba e postanowienie, kryterium lub dziaanie jest obiektywnie uzasadnione ze wzgldu na zgodny z prawem cel, ktry ma by osignity, a rodki suce osigniciu tego celu s waciwe i konieczne.

Miejsce przyjazne
OSiR cafe

W sektorze usug medycznych norm jest doczanie do lekw ulotek napisanych bardzo drobnym drukiem lub z uyciem specjalistycznego jzyka, czego nie jest w stanie przeczyta i zrozumie osoba starsza. Podobnie ma si rzecz z nieprzystpnymi formularzami urzdowymi. Z pozoru wic kada osoba nabywajca dany lek czy otrzymujca druk w urzdzie ma prawo z niego skorzysta, w praktyce jednak osoby starsze bd si znajdowa w duo trudniejszej sytuacji. Innym przykadem dyskryminacji poredniej ze wzgldu na niepenosprawno jest zakaz wchodzenia do sklepw czy innych lokali usugowych z psami. O ile osoby widzce mog zostawi swojego pupila na zewntrz i same zaatwi spraw, o tyle osoba niedowidzca poruszajca si z psem przewodnikiem de facto nie bdzie miaa dostpu do danej usugi. Jeli chodzi o molestowanie, zgodnie z ustaw antydyskryminacyjn, jest to kade niepodane zachowanie, ktrego celem lub skutkiem jest naruszenie godnoci osoby fizycznej i stworzenie wobec niej zastraszajcej, wrogiej, poniajcej, upokarzajcej lub uwaczajcej atmosfery. Od molestowania naley odrni pojcie molestowania seksualnego, ktre zgodnie z ustaw jest definiowane jako kade niepodane zachowanie o charakterze seksualnym wobec osoby fizycznej lub dotyczce pci, ktrego celem lub skutkiem jest naruszenie godnoci tej osoby, szczeglnie przez stworzenie wobec niej zastraszajcej, wrogiej, poniajcej, upokarzajcej lub uwaczajcej atmosfery (na zachowanie to mog si skada fizyczne, werbalne lub pozawerbalne elementy). W sektorze dbr i usug z molestowaniem moemy mie do czynienia w sytuacji, kiedy na przykad obsuga hipermarketu uporczywie oskara Czeczenw o kradziee, kac im poddawa si nieuzasadnionym kontrolom, czyni uwagi co do ich pochodzenia, zwraca si do nich w sposb poniajcy, stwarza upokarzajc atmosfer, tym samym naruszajc ich poczucie godnoci. Przykadem molestowania seksualnego jest niewaciwe traktowanie kobiet kierowcw przez instruktorw (egzaminatorw) w szkoach nauki jazdy, polega-

Miejsce przyjazne
Plan B.

16

jce na czynieniu seksistowskich uwag, utrudnianiu zdania przez nie egzaminu, zwracaniu si do nich w sposb, ktry je ponia lub zawstydza. Przejawem bezprawnego nierwnego traktowania jest take sytuacja opisana poniej. Jeli osoba jest le (gorzej) traktowana nie tyle ze wzgldu na przykad na swoj niepenosprawno, ile take niepenosprawno innej osoby, z ktr jest bezporednio powizana, to jest to rwnie dyskryminacja. Taka dyskryminacja jest nazywana dyskryminacj przez asocjacj albo dyskryminacj przeniesion. Innymi sowy, nierwne traktowanie nie dotyczy bezporednio osoby posiadajcej dan cech, lecz zostaje przeniesione na osob z ni zwizan. Odmowa przyznania poyczki przez bank osobie, ktra ma na utrzymaniu niepenosprawne dziecko, z powodu domniemanego ryzyka ponoszenia zwikszonych wydatkw na to dziecko i niewypacalno poyczkobiorcy. W takiej sytuacji wi z osob niepenosprawn moe stanowi podstaw dyskryminujcego traktowania. Podobnie ma si rzecz w wypadku osb, ktre nie s bezporednimi nosicielami cech prawnie chronionych, w sytuacji tak zwanego bdnego przypisania cechy prawnie chronionej. Przykadem moe by wyproszenie z miejskiego rodka transportu mczyzn wygldajcych na gejw, ktrzy w rzeczywistoci s orientacji heteroseksualnej, a jedynie przez bliski fizyczny kontakt (co jest powszechne na przykad wrd mczyzn pochodzcych z krajw arabskich) sprawiaj wraenie osb homoseksualnych. Zachcanie do dyskryminacji to sytuacja, w ktrej istnieje relacja wadzy i osoba posiadajca moliwoci wpywania na zachowania innych zachca lub nawet nakania do naruszania zasady rwnego traktowania w dostpie do dbr i usug. Innymi sowy, jest to dziaanie polegajce na zachcaniu innej osoby do naruszenia zasady rwnego traktowania lub nakazaniu naruszenia tej zasady. Waciciel restauracji instruuje swoich pracownikw (na przykad kelnerw, ochron), aby nie wpuszczali do lokalu i nie obsugiwali osb romskiego pochodzenia lub gejw.

17

Wiktymizacja to negatywne traktowanie jako reakcja (odwet) na skorzystanie z przepisw chronicych przed dyskryminacj, na przykad przez wystosowanie skargi do organu rwnociowego czy wystpienie na drog sdow. Z wiktymizacj mamy do czynienia rwnie wtedy, gdy kto ponosi konsekwencje z powodu wystpienia w obronie innej osoby, bdcej podmiotem nieuprawnionego nierwnego traktowania (na przykad skadajc zeznania jako wiadek w procesie sdowym). Dyskryminacja a selekcja Rozrnienie dyskryminacji od selekcji nie jest trudne. Selekcja jest to dobr klientw (pracownikw) prowadzony na podstawie merytorycznych przesanek. Merytoryczne przesanki w wypadku sfery dbr i usug stanowi jasno okrelone, racjonalne i zwizane z celem dziaalnoci danego podmiotu kryteria, stosowane midzy innymi po to, aby przycign okrelone osoby, utrzyma zaoony profil dziaalnoci, jako dostarczanych usug i wizerunek.

18

Uczelnia niepubliczna X prowadzi nabr na kursy z zaawansowanych technik sprzeday. Aby zakwalifikowa si na ten kurs, trzeba si wykaza znajomoci podstawowych technik. Wynik testu wiedzy i umiejtnoci sprzedaowych stanowi kryterium selekcji kandydatw. Kada z osb, ktra speni to kryterium, ma prawo uczestniczy w kursie. Termin selekcja czsto kojarzy si nam z praktykami stosowanymi przez kluby nocne i modne lokale. Selekcja jest stosowana, aby przycign okrelony profil klientw i zapewni im komfort i bezpieczestwo w korzystaniu z dostarczanych usug rozrywkowych. W klubie nocnym X zapowiedziano banana party. W ogoszeniu bya informacja, e aby zosta wpuszczonym do klubu, trzeba mie na sobie co tego. Wszyscy starajcy si wej musieli zaprezentowa, e maj na sobie co najmniej jeden widoczny element ubioru w tym kolorze. Selekcja dotyczy zatem zasad wpuszczania do klubu, nie za odmowy dostpu do niego albo wiadczenia usugi gorszej jakoci lub na gorszych warunkach. Innymi sowy, warunki selekcji:

Miejsce przyjazne
Spotkanie ze Szpiegiem

nie mog by formuowane ad hoc (bo nie podoba mi si twj sweter, bo nie masz karty czonkowskiej, ktrej zasady uzyskania s nieznane, niejasne lub dyskryminujce), nie mog dotyczy cech prawnie chronionych, czyli pci, wieku, orientacji seksualnej, wiatopogldu, stopnia (nie) sprawnoci, koloru skry, pochodzenia etnicznego i narodowoci (Ruskich nie wpuszczamy), musz by racjonalnie uzasadnione (musisz mie skoczone osiemnacie lat, osb nietrzewych nie wpuszczamy). Kady podmiot dziaajcy w obszarze dbr i usug chce dotrze do okrelonej szerszej lub wszej grupy klientw. Kluby i lokale rozrywkowe lub gastronomiczne nie s tutaj wyjtkiem. Jeli jednak koncentruj si na przycigniciu konkretnej grupy, powinny to robi w sposb pozytywny, nie za wykluczajcy. Mog wic wymaga okrelonego stroju czy zachowania, ale nie mog odmawia wejcia osobie speniajcej te kryteria tylko dlatego, e pochodzi z innego kraju czy ma kolor skry inny ni biay.

20

,,Widz miejsca otwarte na wszystkich, bo mi si marzy co takiego, eby mona byo si spotka w sobot, zamy w cigu dnia, eby wszyscy przyszli, eby osoby starsze te spokojnie przychodziy do tych miejsc na jakie wydarzenia. eby by na przykad bryd, potacwki Marek ,,Marian Brzeziski, Kod Pokole

Kogo i kiedy obowizuj przepisy? Warunki dostpu

i wiadczenia usug dla rnych grup prawnie chronionych

III. Kogo i kiedy obowizuj przepisy? Warunki dostpu i wiadczenia

usug dla rnych grup prawnie chronionych

Dobra to inaczej towary, ktrych nabywanie jest konieczne lub wrcz niezbdne do funkcjonowania w spoeczestwie, na przykad energia elektryczna, gaz, odzie czy ywno. Podobnie ma si rzecz z usugami wspczenie w zasadzie nie sposb funkcjonowa w spoeczestwie bez korzystania z usug. Korzystanie z usug i dbr oferowanych publicznie jest nieodczn czci naszego codziennego ycia. Jeli chodzi o definicj usug, s nimi wiadczenia wykonywane zwykle za wynagrodzeniem. Usugami nie s wiadczenia polegajce na swobodnym przepywie towarw, kapitau i osb, objte postanowieniami traktatw Unii Europejskiej (ktrych regulacje obowizuj Polsk jako pastwo czonkowskie Unii Europejskiej). Usugi obejmuj zwaszcza dziaalno o charakterze przemysowym, handlowym, dziaalno rzemielnicz czy wykonywanie wolnych zawodw. Z tego wynika, e pojcie to zawiera w sobie szeroki wachlarz dziaalnoci, na przykad fryzjerstwo, bankowo, ubezpieczenia, transport, usugi gastronomiczne. Jednym z kryteriw, ktre pozwalaj dan aktywno uzna za usugi, jest warunek ich odpatnego wiadczenia, czego nie naley jednak rozumie zbyt wsko. Nawet jeli brakuje bezporedniej wymiany pieninej midzy wiadczeniodawc a wiadczeniobiorc lub wiadczeniodawca dziaa non profit dziaalno taka moe by uznana za wiadczenie usug. Drugim warunkiem, jaki musi by speniony, aby dan dziaalno uzna za usug, jest jej publiczny charakter. Ustawa o wdroeniu niektrych przepisw Unii Europejskiej w zakresie rwnego traktowania w art. 4 pkt 4 lit. e wyranie stanowi, e jej przepisy stosuje si w zakresie dostpu i warunkw korzystania z usug

23

(w tym usug mieszkaniowych, rzeczy oraz nabywania praw i energii), jeeli s one oferowane publicznie. Co jednak w wypadku usug oferowanych publicznie, ktre nie s wiadczone za opat (na przykad bezpatne imprezy, wejcia do muzew, bibliotek, klubw sportowych czy na wydarzenia kulturalne)? Czy takie usugi podlegaj stosowaniu prawa antydyskryminacyjnego? Poza tym, jak rozumie pojcie publicznego charakteru wiadczonych usug? Przyjmuje si, e zasada niedyskryminacji nie obejmuje relacji czysto prywatnych i powinna by stosowana z poszanowaniem prawa do ycia prywatnego. Naley jednak pamita, e nie zawsze jest moliwe wyznaczenie wyranej granicy midzy sfer prywatn a publiczn, na przykad okazjonalne wynajcie pokoju w prywatnym domu nie jest tosame z wynajmem pokoi w hotelu wiadczcym tego typu usugi w ramach swojej dziaalnoci gospodarczej. Czy to oznacza jednak, e taka aktywno jest wyczona spod zakresu obowizywania zasady rwnego traktowania? Niestety, nie mona na te pytania odpowiedzie jednoznacznie, kada sprawa bdzie indywidualnie rozpatrywana przez sd, przy wziciu pod uwag caoci okolicznoci sprawy.

24

Skarga na dyskryminacj jak, gdzie i kiedy?

Jako klient lub klientka masz prawo wymaga, eby firmy: Traktoway ci bez wzgldu na kolor skry, religi, pe, wiek, pochodzenie narodowe lub etniczne, orientacj seksualn, poziom sprawnoci fizycznej lub intelektualnej. Zapewniay bezpieczne i taktowne traktowanie z poszanowaniem twojej godnoci osobistej i twoich specjalnych potrzeb. Oznacza to, e moesz wymaga, aby firmy wprowadziy (w miar moliwoci) specjalne dostosowania infrastruktury lub organizacji pracy, ktre umoliwi ci dostp do ich usug i produktw. Zapewniay obsug bez zaniedba, przymusu czy naduy (finansowych lub jakiegokolwiek innego typu). Dostarczay odpowiednich i aktualnych informacji o twoich prawach i twojej odpowiedzialnoci jako klienta lub klientki. Gwarantoway obsug przez wykwalifikowany i kompetentny personel oraz, na twoj prob, zapewniay dostp do informacji na temat referencji, szkole, dowiadczenia zawodowego czy specjalizacji osb reprezentujcych dan firm.

Miejsce przyjazne
Kawiarnia Fawory

26

Poniej znajdziesz kilka przykadw dostosowa w obsudze, o ktre moesz prosi w odpowiedzi na twoj specyficzn sytuacj lub twoje specjalne potrzeby: Proba o informacje o produktach i usugach dostarczone w sposb zapewniajcy ci realny dostp do tych informacji (na przykad przeczytanie na gos, wydrukowanie, tumaczenie). Jeli istniej fizyczne przeszkody (na przykad brak moliwoci wjazdu wind, za wysoka pka), ktre ograniczaj twoj moliwo dostpu do interesujcego ci produktu lub interesujcej ci usugi, moesz poprosi pracownika lub pracownic firmy, aby poda (podaa) lub przynis (przyniosa) ci ten produkt. Jeli wymagasz opieki lub obowizuj ci normy religijne dotyczce twojego stroju albo zachowania, popro dany podmiot (na przykad obiekt sportowy, sklep, kontrol lotniskow) o dostosowanie si do twojej potrzeby (na przykad zapewnienie prywatnoci przez wydzielenie pomieszczenia). Jeeli czujesz, e zostae potraktowany lub zostaa potraktowana niesprawiedliwie albo nierwno z powodu koloru skry, pochodzenia etnicznego lub narodowego, wieku, pci, orientacji seksualnej, stopnia (nie) penosprawnoci intelektualnej lub fizycznej, powiniene lub powinna to zgosi osobie reprezentujcej dan firm. Zapytaj o procedur przyjmowania skarg i zaale w tej firmie. Jeli taka procedura nie istnieje, wylij do tej firmy jasn i zwiz skarg, w ktrej opisujesz sytuacj. Moesz take bezporednio zgosi skarg do Penomocniczki Urzdu Miasta Stoecznego Warszawy do spraw rwnego traktowania lub do jednej z wielu organizacji, ktre doradzaj i oferuj wsparcie w wypadkach dyskryminacji i nierwnego traktowania. List takich organizacji znajdziesz na kocu tej publikacji. Przepisy prawa (poza tak zwan ustaw antydyskryminacyjn), z ktrych moe skorzysta osoba stawiajca zarzut dyskryminacji: 1. Przepisy oglne prawa cywilnego o ochronie dbr osobistych Przepis art. 23 kodeksu cywilnego chroni dobra osobiste, jak zdrowie, wolno, cze, swobod sumienia, wizerunek, nietykalno mieszkania. Warto podkreli, e cho kodeks cywilny nie wymienia innych dbr osobistych, to jednak zawiera list otwart, co oznacza, e osoba doznajca dyskryminacji w dostpie do jakiej usugi na przykad ze wzgldu na swj wiek lub swoj niepenosprawno moe, powoujc si na omawiane przepisy, stawia zarzut, e doszo do naruszenia jej godno czy prawa do prywatnoci. Na podstawie art. 24 ten, czyje

dobro osobiste zostaje zagroone cudzym dziaaniem, moe da zaniechania tego dziaania, chyba e nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia moe on take da, eby osoba, ktra dopucia si naruszenia, dopenia czynnoci potrzebnych do usunicia jego skutkw, szczeglnie aby zoya owiadczenie odpowiedniej treci i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie mona rwnie da zadouczynienia pieninego lub zapaty odpowiedniej sumy pieninej na wskazany cel spoeczny. 2. Mediacja na podstawie kodeksu postpowania cywilnego W wietle kodeksu postpowania cywilnego, ktry ma zastosowanie do postpowania zarwno w sprawach z ustawy antydyskryminacyjnej, jak i w sprawach o naruszenie dbr osobistych, moliwa jest mediacja w postpowaniu przed sdami pierwszej instancji. Zgodnie z art. 183 1 kodeksu postpowania cywilnego, mediacja jest dobrowolna i prowadzi si j na podstawie umowy o mediacj albo postanowienia sdu kierujcego strony do mediacji. Umowa moe by zawarta take przez wyraenie przez stron zgody na mediacj, gdy druga strona zoya wniosek o przeprowadzenie mediacji. Co wane, zgodnie z art. 183 8 par. 1 kodeksu postpowania cywilnego, sd moe skierowa strony do mediacji a do zamknicia pierwszego posiedzenia wyznaczonego na rozpraw. Po zamkniciu tego posiedzenia sd moe skierowa strony do mediacji tylko na zgodny wniosek stron i tylko raz w toku postpowania. Ugoda zawarta przed mediatorem ma, po jej zatwierdzeniu przez sd, moc prawn ugody zawartej przed sdem (art. 183 15 kodeksu postpowania cywilnego). W Polsce mediacja jest form rozwizywania konfliktw cigle mao docenian nie ma danych wskazujcych, jak czsto jest stosowana w sprawach dotyczcych dyskryminacji. 3. Wykroczenia przeciwko interesom konsumentw Osoby, ktre doznay dyskryminacji w dostpie do dbr i usug, mog rwnie skorzysta z dawno zapomnianych (cho wci obowizujcych) przepisw kodeksu wykrocze (art. 135 i 138). W myl przepisw tego kodeksu, sprzedawcy lub usugodawcy zajmujcy si zawodowo sprzeda towarw lub wiadczeniem usug, ktrzy umylnie i bez uzasadnionej przyczyny odmawiaj sprzeday towaru lub wiadczenia usug, do czego s zobowizani, podlegaj karze grzywny. Takiej samej karze podlega rwnie podmiot, ktry zajmujc si zawodowo wiadczeniem usug, da za wiadczenie zapaty wyszej od obowizujcej i pobiera j.

27

Dlaczego warto prowadzi lokal otwarty dla wszystkich? Lubimy ludzi i ich indywidualno. Kady czowiek wnosi co nowego, innego dziki nim moemy cigle si rozwija, i do przodu, nie ograniczajc si i szanujc ich potrzeby. Eliza Krakwka, MyoMy

28

Wyjtki kiedy i w zakresie jakich przesanek?

25

IV. Wyjtki kiedy i w zakresie jakich przesanek?

Nie kade odmienne traktowanie jest dyskryminacj, ale tylko takie, ktre jest nieuzasadnione, dla ktrego nie istnieje racjonalna, merytoryczna podstawa. Ustawa przewiduje rwnie moliwo podejmowania tak zwanych dziaa wyrwnawczych, ktre podejmuje si w sytuacji, gdy na skutek gorszego pooenia jakiej grupy spoecznej konieczne s specjalne rodki w celu wzmocnienia tej grupy lub po prostu uatwienia jej dostpu do danego dobra lub danej usugi. Waciciel kawiarni organizuje specjalne wieczory przeznaczone wycznie dla kobiet, na ktre nie maj wstpu mczyni. Dziki temu uczestniczki spotka mog bez skrpowania porozmawia z zaproszonym specjalist: ginekologiem, kosmetyczk, terapeutk, czuj si mniej skrpowane i chtniej uczestnicz w grupach wsparcia. Odmowa wstpu na tego typu imprezy nie bdzie stanowi dyskryminacji ze wzgldu na pe (w tym wypadku mczyzn), gdy dla takiego dziaania istnieje racjonalna, merytoryczna podstawa. Lokal rozrywkowy, ktry organizuje tematyczne imprezy kierowane do kobiet (na przykad wieczory dla lesbijek, filmowe poranki dla seniorek), na ktre mczyni nie s zapraszani, moe w ten sposb ksztatowa swoj ofert i jego dziaanie nie stanowi dyskryminacji. Podobnie ma si rzecz z sieci kafejek-barw dla kobiet, szk jazdy czy korporacji takswek kierujcych swoj ofert wycznie do pa. Moliwe s zamknite imprezy czy oferty biur turystycznych wyjazdw tylko dla mczyzn. Nie jest rwnie dyskryminacj odmowa wykonania usugi kobiecie przez fryzjera mskiego i vice versa. W tych wypadkach zrnicowanie pciowe jest bowiem obiektywnie uzasadnione innymi wzgldami (na przykad charakterem danej imprezy czy danego miejsca).

31

Z kolei sytuacja, kiedy klub stosuje zniki dla kobiet (singielek, modych lub oglnie wszystkich pa) albo kiedy s one wpuszczane za darmo (co ma na celu przycignicie mczyzn, ktrzy w danym barze wydadz wieczorem spor sum pienidzy), stanowi przejaw dyskryminacji. Praktyka taka prowadzi do przedmiotowego traktowania kobiet, a pobieranie opat od mczyzn stanowi o ich bezporedniej dyskryminacji, ktra nie moe by uznana za obiektywnie uzasadnion. Przykady dyskryminacji ze wzgldu na rne przesanki: 1. Odmowa wpuszczenia do klubu nocnego osoby o czarnym kolorze skry pod pretekstem nieposiadania przez ni specjalnej lojalnociowej karty klubowej, a wpuszczenie osoby o biaym kolorze skry bez zapytania o kart (dyskryminacja bezporednia ze wzgldu na pochodzenie etniczne). 2. Niezapewnienie przez urzd specjalnego podjazdu dla osb niepenosprawnych poruszajcych si na wzkach czy rodzicw z wzkami dziecicymi (dyskryminacja bezporednia ze wzgldu na niepenosprawno i (lub) rodzicielstwo). 3. Wyproszenie z muzeum kobiety karmicej piersi dziecko (dyskryminacja bezporednia ze wzgldu na pe). 4. Odmowa wydania przez bank karty kredytowej osobie, ktra ukoczya siedemdziesity rok ycia (dyskryminacja bezporednia ze wzgldu na wiek). 5. Odmowa wykonania usugi fryzjerskiej kobiecie noszcej chust muzumask (hidab) przez niezapewnienie intymnego miejsca, niedostpnego dla mczyzn (dyskryminacja porednia lub bezporednia ze wzgldu na wyznanie albo religi). Istotne zasady postpowania sdowego dotyczcego zamania zakazu dyskryminacji Ustawa antydyskryminacyjna zawiera zasad tak zwanego przeniesionego ciaru dowodu, co oznacza, e osoba, ktra stawia zarzut dyskryminacji, bdzie musiaa jedynie uprawdopodobni fakt naruszenia zasady rwnego traktowania, a gdy to uczyni, podmiot, ktremu zarzucono naruszenie zasady rwnego traktowania, bdzie zobowizany wykaza, e nie dopuci si jej naruszenia. Obowizek uprawdopodobnienia to znacznie mniej ni obowizek udowodnienia. Uprawdopodobnienie w praktyce moe polega na przedstawieniu wiarygodnej wersji wydarze, podczas gdy udowodnienie musiaoby polega na przykad na

32

przedstawieniu dokumentw czy wiadkw zdarzenia. Takie uatwienie w sprawach dotyczcych dyskryminacji jest niezwykle istotne, gdy do tego typu sytuacji dochodzi czsto midzy dwiema osobami, bez obecnoci wiadkw. Przykad Osoba narodowoci wietnamskiej, ktra stawia usugodawcy zarzut molestowania, bdzie musiaa jedynie uprawdopodobni, e doszo do zdarzenia, co w praktyce bdzie si sprowadza przy tej formie dyskryminacji do przedstawienia okolicznoci wiadczcych o wyraonym sprzeciwie wobec zaistniaego. Wwczas usugodawca, w ramach odpowiedzialnoci za zachowania swoich pracownikw, bdzie zobowizany wykaza, e nie doszo do naruszenia obowizku rwnego traktowania. Dobra praktyka procedur antydyskryminacyjnych Wanie ze wzgldu na przeniesiony ciar dowodu pracodawcy coraz czciej wprowadzaj w swoich firmach procedury antydyskryminacyjne, ktre umoliwiaj podejmowanie dziaa zarwno prewencyjno-edukacyjnych, jak i zaradczych w sytuacji, gdy pojawi si zarzut dyskryminacji w miejscu pracy. Wwczas pracodawca zapobiega ewentualnym postpowaniom sdowym, jednoczenie realizujc ustawowy obowizek przeciwdziaania dyskryminacji w zatrudnieniu, ktry na nim spoczywa na gruncie art. 94 pkt 2b kodeksu pracy. Powysza praktyka moe mie take zastosowanie do usugodawcy, ktry w wietle omawianych regulacji bdzie odpowiada za dziaania dyskryminacyjne swoich pracownikw majcych bezporedni kontakt z klientem. Przez wprowadzenie wewntrzzakadowej regulacji antydyskryminacyjnej umoliwiajcej klientom zoenie skargi na dyskryminacj usugodawca, mimo przeniesionego ciaru dowodu, bdzie w lepszej sytuacji procesowej. Klient, ktremu usugodawca zapewni moliwo zoenia skargi na dyskryminujce zachowania swoich pracownikw, w pewnym sensie zdejmie z siebie odpowiedzialno w sytuacji, gdy klient nie skorzysta z tej moliwoci, od razu skadajc pozew do sdu.

33

Przepis art. 13 ustawy antydyskryminacyjnej stanowi, e kady, wobec kogo zasada rwnego traktowania zostaa naruszona, ma prawo do odszkodowania na podstawie przepisw kodeksu cywilnego. Oznacza to, e osoba, ktra doznaa dyskryminacji w zakresie uregulowanym w ustawie, ma prawo domaga si odszkodowania przed sdem cywilnym waciwym ze wzgldu na miejsce zamieszkania pozwanego. Jak ju wskazano wczeniej, ustawodawca pomin w obszarze dostpu do dbr i usug kilka grup spoecznych enumeratywnie wskazanych w ustawie, nie obejmujc ich ochron przed nierwnym traktowaniem. Co wicej, omawiana ustawa nie przewiduje w przeciwiestwie do kodeksu pracy otwartego katalogu cech prawnie chronionych, ze wzgldu na ktre nie mona dyskryminowa. Uwaga! Poza ochron przed dyskryminacj w dostpie do dbr i usug pozostaj osoby niepenosprawne, osoby starsze, osoby dyskryminowane ze wzgldu na ich orientacj seksualn, wyznawan przez nich religi, ich wiatopogld czy przekonania. Osoby te mog dochodzi swoich praw, posikujc si innymi przepisami obowizujcymi w polskim prawie, ktre jak si wydaje nie bd tak skuteczne jak regulacje zawarte w tak zwanej ustawie antydyskryminacyjnej, niemniej jednak s zalecane ze wzgldu na braki w krajowym ustawodawstwie antydyskryminacyjnym. Na wokandzie Uniemoliwienie skorzystania osobie niepenosprawnej z usug restauracji w zwizku z korzystaniem przez ni z pomocy psa asystenta Sd Apelacyjny w Warszawie uzna, e doszo do naruszenia dbr osobistych powoda, odwoujc si take do przepisw ustawy o rehabilitacji zawodowej i spoecznej oraz zatrudnianiu osb niepenosprawnych, bdcych przedmiotem nowelizacji z 2009 roku. W sprawie tej sd stwierdzi, e bezprawne ograniczenie

34

moliwoci skorzystania z usug restauracji stanowio niewtpliwie naruszenie dobra osobistego, jakim jest wolno, mimo e do opuszczenia przez powoda restauracji doszo bez uycia przymusu fizycznego ze strony pozwanej. Sd stwierdzi, e nakazanie powodowi pozostawienia psa na zewntrz stanowio form przymusu psychicznego, bo byo oczywiste, e jego pobyt w restauracji wraz z psem nie bdzie tolerowany. Opisane wyej zachowanie sd nazwa wprost przejawem dyskryminacji powoda ze wzgldu na niepenosprawno. Ograniczenie dostpu do klubu klientowi z powodu romskiego pochodzenia etnicznego Usug restauracyjnych dotyczy rwnie kolejna sprawa sdowa, ktra zakoczya si uznaniem przez Sd Apelacyjny w Poznaniu za zasadne powdztwa o naruszenie dbr osobistych. Postpowanie dotyczyo ograniczenia dostpu do klubu klientowi z powodu jego romskiej przynalenoci etnicznej. W tej sprawie sd rwnie zasdzi kwot 10 tysicy zotych na rzecz wskazanej przez powoda organizacji pozarzdowej. Sd uzna za bezsporne, e strona pozwana wprowadzia zakaz wstpu do lokalu osb pochodzenia romskiego i e zakaz ten zosta przez pracownikw ochrony dwukrotnie wyegzekwowany wobec powoda. Sd uzna, e doszo do naruszenia dobra osobistego powoda w formie godnoci osobistej, jako podstaw rozstrzygnicia oprcz art. 23 kodeksu cywilnego wskazujc art. 30 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, ktry stanowi: Przyrodzona i niezbywalna godno czowieka stanowi rdo wolnoci i praw czowieka i obywatela. Jest ona nienaruszalna, a jej poszanowanie i ochrona jest obowizkiem wadz publicznych. Sd stwierdzi, e wszystkie dziaania o charakterze dyskryminacyjnym z tego tytuu naley uzna za naruszenie tak rozumianego dobra osobistego. Co wane, szczeglnie z punktu widzenia usugodawcy, sd stwierdzi, e odpowiedzialno pozwana ponosiaby take wwczas, gdyby przyj, e praktyki dyskryminacyjne w stosunku do powoda zostay zastosowane wycznie z inicjatywy osb ochraniajcych lokal. [...] Z punktu widzenia ochrony usprawiedliwionych interesw klienta (konsumenta) lokalu nie moe mie istotnego znaczenia, jakie stosunki prawne cz waciciela z osobami zajmujcymi si obsug i ochron jego dziaalnoci. Ich zachowania kojarzone s bowiem z funkcjonowaniem konkretnego lokalu. Waciciel lokalu ponosi zatem zawsze

35

Miejsce przyjazne
Plan B.

odpowiedzialno za wyrzdzone klientom przez te osoby szkody, w tym niemajtkowe, na podstawie przepisu art. 430 [kodeksu cywilnego]. Prawo do rwnego traktowania a inne wartoci Moe si zdarzy, e prawo do rwnego traktowania bdzie kolidowa z innym prawem lub gwarantowan wolnoci, na przykad prawem do prywatnoci, prawem wasnoci, swobod zawierania umw, swobod wypowiedzi czy klauzul sumienia. Ponadto mog midzy sob kolidowa prawa rnych osb do niedyskryminacji ze wzgldu na rne przesanki (cechy): Jako waciciele mieszkania chcemy odmwi wynajcia pokoju niezamnej parze albo parze homoseksualnej ze wzgldu na nasze pogldy religijne. Jako farmaceuta chc odmwi sprzeday rodkw antykoncepcyjnych na podstawie klauzuli sumienia. Inaczej mwic, konflikty mog wystpowa midzy prawami dwch osb do rwnego traktowania ze wzgldu na rne przesanki (na przykad ze wzgldu na wiatopogld, pe czy orientacj seksualn) i midzy rnymi prawami tych samych lub rnych osb (prawo do prywatnoci a potrzeba ujawnienia poziomu niepenosprawnoci, prawo waciciela do swobodnego dysponowania wasnoci a prawo do rwnego traktowania). Kiedy dwa prawa (zwane podstawowymi) znajduj si w konflikcie, nie ma jednej reguy, jaka pozwala okreli, ktre jest nadrzdne, a ktre zostanie powicone na otarzu innych praw. Ochrona naszych praw podstawowych wymaga ogranicze kadego prawa, nie za tylko jednego z nich. Jeli takie sprawy trafiyby do sdu, to doszoby do waenia dwch interesw prawa do rwnego traktowania i prawa do prywatnoci (wasnoci, swobody wypowiedzi itd.). Prawo do rwnego traktowania nie jest bowiem prawem bezwzgldnym i moe ulega ograniczeniom w danej sytuacji inne wartoci mog okaza si waniejsze i im zostanie przyznana ochrona.

37

Wymienione prawa s bowiem w pewnym sensie ograniczone i istnieje potrzeba rwnowaenia (balansowania) midzy rnymi prawami. To, e w jakiej sytuacji dane prawo zostao ograniczone, nie oznacza, e staje si ono mniej wane. Wzajemne ograniczanie si praw jest konsekwencj tego, e czsto opieraj si one na wartociach, ktrych nie mona atwo pogodzi. Ustawa o wdroeniu niektrych przepisw Unii Europejskiej w zakresie rwnego traktowania wyranie wskazuje, e jej przepisy nie maj zastosowania do sfery ycia prywatnego i rodzinnego oraz czynnoci prawnych pozostajcych w zwizku z tymi sferami (art. 5 pkt 1). Ustawa jednak wprost mwi o tym, e stosuje si j w zakresie usug, w tym usug mieszkaniowych, rzeczy oraz nabywania praw i energii, jeeli s one oferowane publicznie (art. 4 pkt 4 lit. e). W sytuacji zatem, gdy dana osoba publicznie ogasza, e wynajmie odrbne mieszkanie, i dziaalno taka stanowi regularne rdo jej dochodu, nie ma prawa odmwi wynajmu na przykad osobie pochodzcej z Afryki tylko dlatego, e nie lubi czarnych. Jeli potencjalny najemca spenia warunki finansowe i moe zapaci kaucj, powinien by traktowany na rwni z innymi mie taki sam dostp do oferowanych dbr i usug. W wypadku konfliktu praw, przy rozpatrywaniu konkretnej sprawy sd bdzie jednak bada wag interesu, ktremu ma suy rnicowanie sytuacji adresatw danej normy prawnej musi on pozostawa w odpowiedniej proporcji do wagi interesw, jakie zostan naruszone w wyniku nierwnego potraktowania podmiotw podobnych. Ustawowym ograniczeniem swobody dziaalnoci gospodarczej s koncesje, zezwolenia czy obligatoryjna rejestracja dziaalnoci do odpowiedniego rejestru prowadzonego przez wadze administracyjne, co wynika z ustawy o swobodzie dziaalnoci gospodarczej. Rwnie wanym ograniczeniem swobody dziaalnoci gospodarczej, wynikajcym z ustawy antydyskryminacyjnej, jest obowizek rwnego traktowania ze wzgldu na pe, ras, pochodzenie etniczne i narodowo. Ograniczenie to dotyczy take prawa wasnoci, ktre na gruncie art. 64 ust. 3 omawianej ustawy rwnie moe by limitowane ustawowo w zakresie, w jakim nie narusza to istoty tego prawa.

38

Wszystkie ograniczenia nakadane przez pastwo zarwno swobody dziaalnoci gospodarczej, jak i prawa wasnoci musz wynika z rzeczywistej potrzeby i by wprowadzane dla dobra ogu, ze wzgldu na wany interes publiczny, ktrym bez wtpienia jest poszanowanie innych fundamentalnych praw konstytucyjnych, jakimi s zasada sprawiedliwoci spoecznej czy zasada rwnoci. Artyku 2 Konstytucji: Rzeczpospolita Polska jest demokratycznym pastwem prawnym, urzeczywistniajcym zasady sprawiedliwoci spoecznej.

Naley to rozumie w ten sposb, e w demokratycznym pastwie prawa nie tylko maj by zabezpieczone prawa wikszoci, ale take powinien by uznawany gos i powinna by uznawana wola mniejszoci spoecznych. Na tym wanie polega urzeczywistnianie zasady sprawiedliwoci spoecznej. Tak wic realizacja zasady sprawiedliwoci spoecznej powinna polega na zapewnieniu przez pastwo rozwiza prawnych umoliwiajcych osobom nalecym do grup spoecznych szczeglnie naraonych na wykluczenie dostp do wszelkich dbr i usug dostpnych publicznie. Cho w pewnym sensie ogranicza to konstytucyjne prawa wasnoci czy swobody dziaalnoci gospodarczej, bez wtpienia nie stoi z nimi w sprzecznoci. Tym bardziej, e podmioty korzystajce z ochrony prawnej wynikajcej z tych praw, jako waciciele czy przedsibiorcy, take mog skorzysta z ochrony prawnej przed dyskryminacj na gruncie obowizujcych przepisw prawa krajowego. W przytaczanych definicjach nierwnego zachowania i dyskryminacji zawsze pojawia si stwierdzenie, e dotyczy ono gorszego zachowania wobec jednej osoby w porwnaniu z inn osob w danej sytuacji. Dobrze, jak jednak udowodni takie gorsze traktowanie? Testy dyskryminacyjne Testy dyskryminacyjne zostay opracowane specjalnie po to, eby mc za ich pomoc okreli, czy i do jakiego stopnia obserwowane rnice w sytuacji i traktowaniu

39

okrelonych osb s wynikiem dyskryminacji, a take w celu monitorowania efektywnoci prawa antydyskryminacyjnego i polityk rwnociowych. Test dyskryminacyjny to narzdzie pozwalajce na pokazanie, e w danym miejscu, w danym czasie i w danej sytuacji (wynajmu mieszkania, wykupu ubezpieczenia, wejcia do klubu nocnego) doszo do nierwnego traktowania. Jak wyglda test? Dwie osoby testerzy ktre rni si wycznie pod wzgldem tej cechy, o ktrej sdzimy, e stanowi przyczyn dyskryminacji (na przykad kobieta mczyzna, biay mczyzna czarny mczyzna, kobieta heteroseksualna lesbijka) udaj si w odpowiednio krtkim odstpie czasu do dostawcy dobra albo usugi (baru, hotelu, restauracji, lekarza). Testerzy zachowuj si w identyczny lub niemal identyczny sposb i chc naby to samo dobro lub skorzysta z tej samej usugi. Nastpnie obserwuj i rejestruj zachowania testowanych osb (ochroniarzy, kelnerw, sprzedawcw, urzdnikw). Jeli reakcje testowanych na rnych testerw s odmienne, jest to przejaw nierwnego traktowania (dyskryminacji). W tecie s rejestrowane zachowania (i to najczciej dosownie s na przykad nagrywane czy inaczej dokumentowane), w zwizku z tym pokazuj nierwne traktowanie, nie za czyje subiektywne poczucie lub czyj deklaracj zachowania. W testach prowadzonych do celw postpowa sdowych jest wymagany udzia fizycznie istniejcych testerw (nie mona na przykad uy z gry przygotowanych dokumentw). Warunek ten wynika z kwestii regulacji prawnych musi istnie realny poszkodowany (ofiara dyskryminacji) i (lub) fizyczny wiadek nierwnego traktowania. W wypadku testw do celw sdowych testerzy wystpuj albo jako powodowie, albo wiadkowie dyskryminacji. Z tego powodu oprcz takich cech, jak obiektywno, spostrzegawczo i dokadno, testerzy musz si ponadto charakteryzowa nieposzlakowan opini, umiejtnoci formuowania pre-

Miejsce przyjazne
Spotkanie ze Szpiegiem

40

cyzyjnych relacji dotyczcych objtych testem zdarze, a take mie ch i moliwo uczestniczenia w postpowaniu sdowym. Oczekuje si, e testerzy nie bd w aden sposb powizani z ofiar dyskryminacji ani uprzedzeni wobec podmiotu badanego, jeli test jest prowadzony, aby uprawdopodobni roszczenie osoby, ktra twierdzi, e dowiadczya nierwnego traktowania, ani e nie odnios adnej bezporedniej korzyci w zwizku z okrelonym wynikiem (jeli test jest prowadzony po to, eby okreli, czy dany podmiot przestrzega przepisw antydyskryminacyjnych). Test, ktry ma suy jako dowd w postpowaniu sdowym, powinien by przeprowadzony tam, gdzie istnieje domniemanie dyskryminacji. Domniemanie to moe by wynikiem zgoszenia si do organizatora testw osoby, twierdzcej, e zostaa nierwno potraktowana, uprzednio odnotowanych zdarze dyskryminacyjnych w okrelonym miejscu (przez dan osob) lub innych faktw wskazujcych na nierwne traktowanie. Testy dyskryminacyjne w postpowaniu sdowym Metoda testw dyskryminacyjnych moe by wykorzystana w celu poparcia twierdze osoby, ktra przed sdem dowodzi, e staa si ofiar dyskryminacji. Taki test byby przeprowadzony z udziaem przeszkolonych aktorw przy zastosowaniu odpowiedniej metodologii, zapewniajcej rzetelno testu, obiektywno oraz wiarygodno testerw. Wyniki testu, w formie spisanego protokou przebiegu badanej sytuacji wraz z opini ekspertw metodologa i prawnika, mogyby by przedoone ju na pocztku postpowania, czyli na etapie skadania pozwu. Jeli przebieg testu, na przykad rozmowy z selekcjonerem przy wejciu do nocnego klubu, zostaby zarejestrowany, nagranie powinno by przedoone jako dowd w sprawie na okoliczno naruszenia zasady rwnego traktowania. Testerzy mogliby by rwnie wezwani w charakterze wiadkw, aby opowiedzie, jak wyglda test, co si wydarzyo podczas jego przeprowadzania, co widzieli i usyszeli. Sd, korzystajc ze swobody w ocenie dowodw przy zastosowaniu zasady wolnoci dowodowej i otwartego katalogu rodkw dowodowych, powinien dopuci taki dowd jako majcy istotne znaczenie dla sprawy. Mimo e

41

powd dochodzcy roszcze w sprawie o nierwne traktowanie nie ma obowizku udowadnia, e doszo do dyskryminacji, zgodnie z zasad odwrconego ciaru dowodu, ma za zadanie uprawdopodobni ten fakt. Wyniki testu dyskryminacyjnego, ukazujce, e wystpio bezprawne dziaanie, z pewnoci uczyni temu zado i sprawi, e pozwanemu nie bdzie atwo podway twierdze powoda i udowodni, e nie dopuci si dyskryminacji. Dlaczego warto opracowa zasady (kodeks) rwnego traktowania dla twojej firmy? ,,Prowadz biznes. Gdybym sprzedawa akumulatory, nie pytabym, czy te akumulatory kupuje homoseksualista, czarny czy ktokolwiek... Sprzedawabym te akumulatory, bo o to chodzi, eby to sprzeda. Jakub Ciecierski, OSIR Firma, instytucja, podmiot gospodarczy lub pracownik w obszarze dbr i usug, ktry przyjmuje zasady rwnociowe, odniesie nastpujce korzyci:

42

bdzie w stanie przycign klientw, ktrych inaczej by nie mia (nie miaa) Sklep Grayna Edgaro przy ulicy Chmielnej przyciga osoby starsze, modsze, bogate i biedne. Obsuga sklepu potrafi bowiem sprawi, eby kady, niezalenie od wieku, pci czy stanu posiadania, czu si w nim dobrze. Jest to jeden z niewielu sklepw, w ktrym mona zobaczy osoby w bardzo rnym wieku i o zrnicowanym statusie materialnym, dla ktrych obsuga wyszukuje rzeczy, jakie powinny si podoba. Dlatego nawet jeli si nie ma zbyt duo pienidzy gdy si ju jaki grosz ma, to si tam wraca. bdzie w stanie utrzyma klientw, ktrych inaczej by straci (stracia), na przykad osoby, ktre zaoyy rodziny czy starzejcych si klientw Klub Regeneracja na Mokotowie ma wielu staych klientw, ktrzy zmieniaj si i starzej wraz z nim. W klubie powsta kcik do zabaw dla dzieci (nadal zatem w cigu dnia przychodz ci, ktrzy pozakadali rodziny), s organizowane wieczory i imprezy tematyczne (jazzowe, lata siedemdziesite itd.). Nie ma przy wejciu selekcji, w rodku mona spotka osoby biae, czarne, mode, stare, hetero- i homoseksualne, Polakw i cudzoziemcw. Z tego miejsca si nie wyrasta.

bdzie mie pozytywny wizerunek Ludzie polecaj sobie miejsca, w ktrych propaguje si rnorodno i niedyskryminacj. Lokale, usugodawcy, instytucje o opinii przyjanie traktujcych klientw bez wzgldu na cechy ich rnice maj wysokie notowania wrd klientw, co buduje ich lojalno i przyciga nowych. bdzie unika negatywnych konsekwencji prawnych wynikajcych z nieprzestrzegania prawa dotyczcego rwnego traktowania i niedyskryminacji Wypadki dyskryminacji s coraz czciej naganiane przez media, tym samym podmiot dopuszczajcy si dyskryminacji moe duo straci na swoim wizerunku. Dlaczego warto by otwartym lokalem? Ja na to nie patrz na takiej zasadzie, e WARTO by otwartym lokalem. Ja patrz na to na takiej zasadzie: dlaczego warto by otwartym czowiekiem? Uwaam, e nie warto si ogranicza, bo w momencie, gdy si ograniczasz, to patrzysz w jedn stron, a tak masz szersze pogldy. Ja si nie boj rozmawia ze wszystkimi osobami, wic nie rozumiem czemu miabym si ba je obsugiwa. Dlaczego warto? Bo mona si czego dowiedzie! Po prostu. Jakub Ciecierski, OSIR

43

Klauzula antydyskryminacyjna w umowach najmu z Miastem Stoecznym Warszaw: Czy wiesz, e Miasto Stoeczne Warszawa ma w planach wprowadzenie klauzul antydyskryminacyjnych do umw najmu lokali uytkowych bdcych wasnoci miasta? Oznacza to, e jeli najemca (na przykad klub nocny) nie bdzie zapewnia rwnego traktowania w lokalu, miasto bdzie miao prawo do wypowiedzenia umowy najmu. Taki zapis w umowach najmu ma na celu zapewnienie rwnego traktowania wszystkich warszawiakw i warszawianek bez wzgldu na ras, pochodzenie narodowe czy etniczne, kolor skry, pe, wiek, niepeno-

sprawno itd. Poza tym ma ono zapobiega selekcji noszcej znamiona dyskryminacji (na przykad gdy praktyka odmowy wstpu do klubu jest bezprawna). Celem klauzuli antydyskryminacyjnej jest rwnie zachcenie najemcy do przeszkolenia personelu klubu w zakresie znajomoci samej klauzuli, poj dyskryminacji i rwnego traktowania oraz ich zastosowania przy sprzeday towarw i oferowaniu usug. Najemca powinien zapozna z tymi zagadnieniami nie tylko swj personel, ale take osoby niezalenie wiadczce usugi lub sprzedajce towary w lokalu najemcy. Podpisujc umow najmu zawierajc klauzul antydyskryminacyjn, najemca zobowizaby si do umieszczenia w regulaminie, na gwnej stronie internetowej klubu i w widocznym miejscu w lokalu zasad polityki rwnego traktowania.

44

Miejsce przyjazne
Bel Posto

46

Przykad kodeksu rwnego traktowania,Ktry moesz przyj W swojej firmie

43

V. Przykad kodeksu rwnEgo traktowania, ktry moesz przyj w swojej firmie

Kodeks rwnego traktowania [nazwa firmy] [Nazwa firmy], z inicjatywy [Dyrektora/Dyrektor, Prezesa/Prezes] owiadcza, e respektuje i wdraa przepisy dotyczce niedyskryminacji i rwnego traktowania okrelone w prawodawstwie na szczeblu krajowym i europejskim. Wiemy, e niektre osoby i grupy spoeczne w Polsce dowiadczaj bezprawnej dyskryminacji i nierwnego traktowania ze wzgldu na pe, wiatopogld lub przekonania religijne, niepenosprawno, wiek, orientacj seksualn, kolor skry lub pochodzenie etniczne czy narodowe. Jako firma jestemy gboko przekonani, e rwne traktowanie jest podstawowym prawem czowieka i aktywnie przeciwstawiamy si wszystkim formom bezprawnej dyskryminacji i nierwnego traktowania, zarwno w naszej firmie, jak i w spoeczestwie. Wierzymy rwnie, e propagowanie rnorodnoci i wspieranie rwnego traktowania nie tylko poprawia wizerunek naszej firmy jako odpowiedzialnego i w peni zgodnego z prawem biznesu, ale take sprawia, e nasza firma jest innowacyjna, nowoczesna i konkurencyjna we wspczesnej gospodarce rynkowej. Celem oglnym naszych zasad rwnego traktowania jest propagowanie wartoci wynikajcych z rnorodnoci spoecznej oraz kultywowanie i odzwierciedlenie ich w kadym aspekcie dziaania naszej firmy. Do celw szczegowych naszego kodeksu rwnego traktowania naley: zagwarantowanie, e adna osoba nie dowiadcza dyskryminacji lub nierwnego traktowania w dostpie lub korzystaniu z oferty naszej firmy,

49

86

Miejsce przyjazne
Plan B.

zapewnienie, e adna osoba pracujca w firmie nie dowiadcza dyskryminacji lub nierwnego traktowania, tworzenie przyjaznego rodowiska pracy, w ktrym kady czuje si wczony i traktowany z szacunkiem i godnoci, podnoszenie wiadomoci o wartociach i korzyciach wynikajcych z rnorodnoci spoecznej, rwnego traktowania i niedyskryminacji w firmie. [Nazwa firmy] zobowizuje si: podejmowa systematyczne dziaania suce eliminacji dyskryminacji i upowszechnianiu rwnego traktowania i rnorodnoci spoecznej, ksztatowa rodowisko, w ktrym indywidualne rnice, w tym potrzeby naszych klientw i klientek oraz wkad personelu, s rozpoznawane i doceniane, podejmowa konkretne dziaania, aby usuwa wszystkie przeszkody, ktre utrudniaj klientom i klientkom rwny dostp do naszej oferty, realizowa dziaania edukacyjne i szkoleniowe dla personelu, przeciwdziaajce uprzedzeniom i stereotypom, ktre sprzyjaj dyskryminacji i innym formom nierwnego traktowania, pociga do odpowiedzialnoci osoby zatrudnione za zachowania lub postawy, ktre s dyskryminujce lub w jakikolwiek inny sposb przyczyniaj si do nierwnego traktowania i wrogiej, nieprzyjaznej atmosfery zarwno wrd personelu, jak i dla klientw i klientek. Przestrzeganie zasad w naszej firmie jest monitorowane przez [wymieni stanowisko pracy, na przykad menedera/menederk do spraw rwnego traktowania]. Do odpowiedzialnoci [nazwa stanowiska] naley: zbieranie zgosze dotyczcych narusze zasad rwnego traktowania od klientw i klientek, zbieranie zgosze dotyczcych narusze zasad rwnego traktowania od personelu, wypracowanie oficjalnych publicznych owiadcze naszej firmy w sprawie rwnego traktowania i niedyskryminacji, okrelenie praktycznych dziaa firmy, zmierzajcych do eliminowania dyskryminacji, propagowania rwnego traktowania i wspierania rnorodnoci spoecznej w firmie.

51

LISTA KONTROLNA DLA TWORZENIA ZASAD RWNEGO TRAKTOWANIA:

Jeli zaznaczysz odpowied tak na wszystkie ponisze pytania, to najprawdopodobniej kodeks rwnego traktowania, ktry opracowaa twoja firma, jest dobrze przygotowany. Jeeli przy ktrym pytaniu zaznaczysz nie, warto si zastanowi, dlaczego decydujesz si nie uwzgldnia danego elementu w twojej firmie.

Lp. 1 2 3

Pytanie
Czy twoje zasady rwnego traktowania zawieraj jasne owiadczenie o poparciu ze strony osb podejmujcych kluczowe decyzje w firmie? Czy cele zasad rwnego traktowania s okrelone w zakresie misji i wartoci twojego biznesu? Czy jasno owiadczasz, jakie korzyci przestrzeganie zasad rwnego traktowania przynosi twojej firmie? Czy twoje standardy rwnego traktowania s zgodne z minimaln ochron dla mniejszoci spoecznych gwarantowan prawnie? Czy twj kodeks rwnego traktowania obejmuje informacje o sposobie jego upubliczniania i upowszechniania (wrd personelu, klientw i klientek, partnerw biznesowych, inwestorw)? Czy twj kodeks rwnego traktowania okrela, jak planujesz monitorowa jego wdraanie (obejmujc odpowiedzi na pytania kto, kiedy, jak, jak czsto)? Czy twj kodeks rwnego traktowania obejmuje informacje o konsekwencjach jego nieprzestrzegania przez personel? Czy przeprowadzono przegld innych standardw i (lub) kodeksw obowizujcych w firmie, z ktrymi zasady rwnego traktowania powinny by spjne i (lub) si uzupenia (na przykad Etyczny kodeks postpowania, Strategia spoecznej odpowiedzialnoci firmy, Polityka zatrudnienia i zasobw ludzkich)?

Odpowied
tak nie tak nie tak nie tak nie tak nie

52

tak nie tak nie tak nie

7 8

Jak wdroy zasady rwnego traktowania w twojej firmie? Wystarcz trzy kroki
Kiedy ju napiszesz zasady rwnego traktowania dla swojej firmy, pozostaje kilka dodatkowych dziaa, jakie powiniene podj, eby nie byy one wycznie zapisem na papierze, ale stanowiy istotne narzdzie zapewniajce zgodno prowadzonej przez ciebie dziaalnoci ze standardami i z regulacjami dotyczcymi rwnego traktowania i niedyskryminacji. 1. Zagwarantuj, e klienci i klientki wiedz, e twoja firma przyja zasady rwnego traktowania: informacja, e twoja firma przyja kodeks rwnego traktowania, i caa tre kodeksu powinny si znale na stronie internetowej firmy, w wanym miejscu w lokalu (na przykad przy wejciu, w recepcji, obok kasy), w materiaach promocyjnych (ulotki i foldery). Przykad informacji na stronie internetowej firmy: W naszej firmie nie tylko akceptujemy rnorodno my j celebrujemy! Wspieramy rnorodno spoeczn jako warto i priorytet naszego dziaania. Rozwijamy si dziki temu, e dbamy o rne zainteresowania, potrzeby i gusty naszej spoecznoci lokalnej, naszych klientw i klientek oraz naszych pracownikw i pracownic. Jestemy dumni z tego, e nasza firma tworzy miejsce pracy, w ktrym gwarantujemy rwne szanse, propagujemy rnorodno i wspieramy mniejszoci spoeczne. 2. Zapewnij, e personel zna i rozumie zasady rwnego traktowania w twojej firmie: aby zapozna personel w twojej firmie z zasadami rwnego traktowania, przeka wydrukowan wersj zasad osobom nowo zatrudnionym, zorganizuj spotkanie informacyjne, zamw lub wydeleguj personel na szkolenie dotyczce rwnego traktowania, niedyskryminacji i rnorodnoci spoecznej, wymagaj, aby pracownicy i pracownice podpisywali si pod tymi zasadami, owiadczajc tym samym, e si z ni zapoznali. 3. Stwrz moliwoci przekazywania informacji zwrotnej o (nie)dopenianiu zobowiza wynikajcych z zasad rwnego traktowania w twojej firmie:

53

klienci i klientki mog, z jednej strony, chwali i rekomendowa twoj firm, z drugiej za strony, mog informowa o tych obszarach dziaalnoci firmy, ktre s sprzeczne z przyjtymi zasadami. Przykady sposobu zbierania informacji zwrotnych na temat kodeksu rwnego traktowania w twojej firmie to ankieta na stronie internetowej, ankieta dostpna w lokalu czy siedzibie, wywiady telefoniczne z klientami i klientkami. Gdy klient lub klientka przekazuje informacje zwrotn, e twoja firma nie stosuje si do standardw z zakresu rwnego traktowania, zadaj sobie nastpujce pytania: Czy firma mogaby by bardziej elastyczna co do miejsca i sposobu wiadczenia usug lub dostarczania towaru? Czy personel firmy mgby stosowa si do innych standardw lub procedur, aby usun istniejce przeszkody w dostpie do oferty firmy? Czy dostp do oferty jest obarczony wymaganiami, ktre s zbdne lub niestosowne i mog by zastpione lub w ogle usunite (na przykad przedstawienie dania na pimie, dostarczenie dowodu tosamoci)?

54

W wypadku, gdy fizyczna przeszkoda stawia klientw i klientki w niekorzystnej sytuacji w dostpie do oferty twojej firmy, naley podj stosowne kroki w celu: usunicia fizycznej przeszkody, modyfikacji w organizacji pracy lub dostpu do oferty, aby przeszkoda nie ograniczaa dostpu, zapewnienia alternatywnej metody dostpu do usug i towarw (na przykad wprowadzenie zasady, e personel przynosi towar klientom i klientom, ktrzy nie mog samodzielnie mie do niego dostpu). Po przeanalizowaniu dziaalnoci firmy w zakresie wniesionej skargi moesz zdecydowa si zorganizowa szkolenia dla personelu z konkretnego obszaru, ktry wymaga podnoszenia wiadomoci, moesz take wprowadzi nowe zasady postpowania lub zmieni istniejce zasady, ktre okazay si nieskuteczne lub niewystarczajce pod wzgldem zapewniania rwnego traktowania w dziaalnoci firmy.

LISTA KONTROLNA DLA WDRAANIA ZASAD RWNEGO TRAKTOWANIA W TWOJEJ FIRMIE

Jeli zaznaczysz odpowied tak na wszystkie ponisze pytania, to najprawdopodobniej zasady rwnego traktowania, ktre opracowaa twoja firma, s skuteczne. Jeeli przy ktrym pytaniu zaznaczysz nie, warto si zastanowi, dlaczego, i rozway, jakie alternatywne rozwizanie mona opracowa.

Lp. 1 2

Pytanie
Czy osoby podejmujce kluczowe decyzje w twojej firmie popieraj zasady rwnego traktowania? Czy zapewniono, e personel zna i rozumie zasady rwnego traktowania, ich cele, spjno z misj firmy, konsekwencje dla codziennej pracy? Czy zesp zosta przeszkolony tak, aby rozumia podstawowe zasady rwnego traktowania i niedyskryminacji? Czy przyjte przez twoj firm zasady rwnego traktowania s dostpne i widoczne na stronie internetowej twojej firmy? Czy dokument z zasadami rwnego traktowania znajduje si w widocznym miejscu w twoim biurze (twojej siedzibie, twoim lokalu)? Czy uruchomiono mechanizmy przyjmowania informacji zwrotnej od klientw i klientek na temat zasad rwnego traktowania? Czy twj personel przekazuje informacj zwrotn co do wdraania zasad rwnego traktowania w firmie? Czy podejmujesz konkretne i skuteczne dziaania w reakcji na negatywne opinie i informacje o niestosowaniu zasad rwnego traktowania w dziaalnoci twojej firmy? Czy chwalisz si pozytywnymi informacjami zwrotnymi od personelu, klientw i klientek, dostawcw itd.?

Odpowied
tak nie tak nie tak nie tak nie tak nie tak nie tak nie tak nie tak nie

3 4

55

7 8

Jak robi to inni? Dobre praktyki i przykady Miejsce przyjazne rozwiza zapewniajcych rwne traktowanie i niedyskryminacj myomy
Poniej zaprezentowano przykady dobrych praktyk w zakresie rwnego traktowania w dostpie do dbr i usug z podziaem na cechy prawnie chronione. Wyszczeglniono rne typy usug, ale w wikszoci wypadkw dobre praktyki mog i powinny wpisywa si w ramy zasad rwnego traktowania przyjtej w twojej firmie niezalenie od tego, jaki typ usug czy produktw oferujesz. Przykady dobrych praktyk i rozwiza dotyczcych rwnego traktowania wrd usugodawcw Cecha chroniona: Pe Typ usugi: Klub lub bar Dobra praktyka: Zamiast organizowania imprezy typu ladies night, kiedy tylko kobiety otrzymuj darmowe drinki, drinki w ofercie 2 za 1 lub darmowy wstp, klub lub bar moe oferowa zniki lub promocje, ktre s niezalene od posiadania cechy prawnie chronionej. Na przykad pierwszych dziesi par, ktre przybd na imprez, wchodzi za darmo lub osoby z czerwonymi akcesoriami w stroju dostaj drinki w poowie ceny. Wszelkie warunki uczestnictwa w imprezie powinny by wczeniej publicznie ogoszone w ramach promocji wydarzenia, ktrego dotycz. Cecha chroniona: Pe Typ usugi: Restauracja Dobra praktyka: Restauracja oferuje specjalne miejsce zabaw dla dzieci tak, eby osoby dorose bdce opiekunami dzieci mogy w peni skorzysta z usug restauracji. W restauracji znajduje si take miejsce dla kobiet karmicych piersi w trosce o ich prywatno i w trosce o komfort innych klientw i klientek restauracji, dla ktrych publiczne karmienie piersi moe wydawa si niestosowne.

56

Cecha chroniona: Religia lub wiatopogld Typ usugi: Obiekt sportowy i rekreacyjny Dobra praktyka: Obiekt sportowy, ktry oferuje szeroki wachlarz moliwoci uprawiania sportu (na przykad basen, siownia, hala do koszykwki), przeznacza specjalne godziny na basenie jedynie dla kobiet. Prawo dotyczce rwnego traktowania pozwala na to pod warunkiem, e firma ta moe wykaza, e dostarczanie usug w inny sposb nie byoby rwnie skuteczne lub mogoby nawet prowadzi do dyskryminacji poredniej. Na przykad jeli basen jest cay czas otwarty dla wszystkich, bez wzgldu na pe, kobiety muzumaskie, ktre ze wzgldw religijnych mog nie chcie korzysta z basenu w obecnoci mczyzn ubrane w strj uwidaczniajcy ich ciao, de facto nie mogyby korzysta z basenu. Cecha chroniona: Religia lub wiatopogld Typ usugi: Klub lub restauracja Dobra praktyka: Nakrycie gowy moe b elementem ubioru zwizanym z religi, na przykad islamu, ydowsk czy hindusk. Klub albo restauracja nie moe odmwi wstpu i korzystania z usug, jakie oferuje, na podstawie ubioru, ktry wie si z religi, kultur czy narodowoci lub jakkolwiek inn cech prawnie chronion. To nie zmienia jednak faktu, e obowizkiem klubu czy restauracji jest zapewnienie bezpieczestwa i dobrej zabawy swoim klientom i klientkom. Klub moe odmwi wstpu osobom, ktre stanowi zagroenie dla innych. Jeeli wic istnieje uzasadnione podejrzenie, e jaki element ubioru lub wygldu klienta lub klientki oznacza ewentualne zagroenie (na przykad tatua zwizany z grup neonazistowsk), a take stan upojenia alkoholem lub inn substancj, to klub lub restauracja ma uzasadnion podstaw odmowy wstpu. Cecha chroniona: Religia lub wiatopogld Typ usugi: Sklep misny Dobra praktyka: Sklep sprzedaje wycznie miso zwierzt, ktre zostay ubite w sposb zgodny z nakazami danej religii miso halal w wypadku islamu lub koszerne w wypadku religii ydowskiej. Sklep misny nie musi sprzedawa misa nie-halal lub niekoszernego, mimo e to oznacza, e jest bardziej prawdopodobne, e osoby wyznania muzumaskiego lub ydowskiego bd korzystay z usug sklepu. Sklep misny nie moe jednak odmwi sprzeday misa koszernego lub halal osobom niewyznajcym religii muzumaskiej lub ydowskiej.

57

Cecha chroniona: Kolor skry Typ usugi: Klub czonkowski Dobra praktyka: Mczynie pochodzenia arabskiego, ktry stara si o przyjcie do klubu czonkowskiego, zadawane s dodatkowe pytania dotyczce jego pochodzenia i motywacji wstpienia do klubu (na przykad: Kiedy pan przyjecha do Polski?, Czy pan dobrze si czuje w Warszawie?, Jak ocenia pan dziaania antyterrorystyczne na Bliskim Wschodzie?). Takie pytania nie s bezporednio zwizane z podjciem decyzji o przyjciu do klubu lub niezbdne do podjcia takiej decyzji. Mog powodowa dyskomfort u mczyzny i oznaczaj, e mczyzna jest traktowany inaczej, a nawet gorzej ni inni starajcy si o czonkostwo w klubie. Klub powinien przeszkoli personel, eby osoby reprezentujce klub i majce kontakt z czonkami czy szersz publicznoci nie opieray swojej opinii o klientach i klientkach na ich wygldzie. Cecha chroniona: Kolor skry Typ usugi: Sklep z biuteri Dobra praktyka: Klientka o czarnym kolorze skry zoya skarg na sklep z biuteri, twierdzc, e kiedy wesza do sklepu, eby obejrze biuteri, cay czas poda za ni personel sklepu i bya cigle pytana o to, czego szuka i czy personel moe jej w czym pomc. Zachowanie personelu byo inwazyjne do tego stopnia, e klientka opucia sklep. Sklep powinien przeprosi klientk. Powinien take przeprowadzi szkolenie dla osb w nim zatrudnionych, wyjaniajce problem profilowania ze wzgldu na kolor skry oraz omawiajce rwnowag midzy odpowiedzialnoci za bezpieczestwo w sklepie a dostarczaniem usug wysokiej jakoci wszystkim klientom i klientkom. Wwczas sklep moe publicznie poda. do informacji, e dba o rwne traktowanie wszystkich klientw. Cecha chroniona: Orientacja seksualna i tosamo pciowa Typ usugi: Sklep odzieowy Dobra praktyka: Sklep z ubraniami ma oddzielne przymierzalnie z indywidualnymi kabinami dla kobiet i mczyzn. Sklep zadecydowa, e kobiety transseksualne mog korzysta z przymierzalni dla kobiet, poniewa prywatno i przyzwoito wszystkich osb w przymierzalni moe by zapewniona przez to, e kada klientka moe korzysta z wasnej kabiny.

58

Cecha chroniona: Orientacja seksualna i tosamo pciowa Typ usugi: Pub Dobra praktyka: W pubie spotkaa si para lesbijek, ktra po raz pierwszy odwiedzia ten lokal. Kobiety siedziay przy jednym stoliku w rodku pubu i rozmawiay. Gdy pocaunek midzy nimi zosta zauwaony przez grup klientw stojcych przy barze, zaczli si oni wymiewa z klientek przy stoliku i wymienia artami na temat osb LGBT. Kobiety poczuy si niekomfortowo, nawet zagroone. Po chwili barman zainterweniowa i wyprosi klientw z pubu oraz przeprosi kobiety. Gdyby barman lub inny przedstawiciel (inna przedstawicielka) pubu nie zareagowa (nie zareagowaa) na takie zachowania, oznaczaoby to, e pub porednio popiera nierwne traktowanie osb LGBT. Cecha chroniona: Orientacja seksualna i tosamo pciowa Typ usugi: Hotel Dobra praktyka: Para gejw zarezerwowaa pokj w hotelu. Po przybyciu mczyni zostali bardzo szczegowo przepytani o to, co robi w danej miejscowoci, dlaczego wybrali dany hotel, jak dugo zamierzaj zosta. Mczyni poczuli si niekomfortowo, poniewa pytania te byy zbdne do realizacji rezerwacji. Oznacza to, e para ta bya gorzej traktowana ni inne osoby. Aby przestrzega prawnie zagwarantowanej zasady rwnego traktowania, hotel powinien przeszkoli personel z zagadnie dotyczcych rwnego traktowania i dyskryminacji. Cecha chroniona: Pochodzenie etniczne lub narodowe Typ usugi: Maa lokalna restauracja Dobra praktyka: Maa restauracja codziennie zmienia swoje menu. Z tego powodu trudno jest kadego dnia przygotowa kart w innych jzykach, mimo e wiele osb z rnych krajw niemwicych po polsku i mieszkajcych w ssiedztwie korzysta z usug restauracji. Restauracja zatrudnia wic personel, ktry mwi w stosownych jzykach i tumaczy menu werbalnie klientom i klientkom niemwicym po polsku. Cecha chroniona: Pochodzenie etniczne lub narodowe Typ usugi: Klub nocny Dobra praktyka: Kiedy grupa osb rosyjskojzycznych pojawia si przy wejciu do klubu nocnego, jej czonkowie usyszeli od bramkarza niestosowne komentarze na temat narodowoci rosyjskiej i Rosji oraz seri obraliwych artw

59

dotyczcych Rosjan. Byli traktowani grupowo jako Rosjanie (Ruscy), nie za jak indywidualni klienci. Osoby stojce przy wejciu do klubu i podejmujce decyzje o wpuszczeniu klientw kilkakrotnie i bezzasadnie prosiy o podanie dowodu tosamoci. Klub powinien przeprosi klientw. Ponadto osoby reprezentujce klub przed klientami powinny by przeszkolone, aby zagwarantowa, e ich zachowania nie wpywaj negatywnie na wizerunek klubu i jego opini jako miejsca przyjaznego dla klientw i klientek niezalenie od ich pochodzenie czy innej cechy chronionej. Klub moe rwnie upubliczni na stronie internetowej informacj, e jako priorytet traktuje zasad rwnego traktowania i niedyskryminacji. Mona take wyznaczy konkretn osob z personelu, do ktrej powinny by skierowane ewentualne skargi, oraz upubliczni procedur skadania skarg. Cecha chroniona: Pochodzenie etniczne lub narodowe Typ usugi: Hotel Dobra praktyka: Kadra zarzdzajca maym hotelem w centrum Warszawy podja decyzj, e chce zapewni rwne traktowanie wszystkim klientom. Wiedzc, e rnicowanie ceny za usug, jak jest midzy innymi wynajcie pokoju w hotelu, wedug kraju pochodzenia lub narodowoci klientw jest form dyskryminacji, hotel upubliczni cennik we wszystkich kanaach informacyjnych (na przykad na stronie internetowej, w ulotkach) i wyranie zaznaczy, e hotel przyjmuje klientw niezalenie od kraju i kultury pochodzenia czy jakiejkolwiek innej cechy chronionej. Informacja zostaa przygotowana w kilku jzykach, w tym polskim, ukraiskim, rosyjskim i angielskim. Ponadto przygotowano specjalne pokoje z przystosowanymi azienkami i inn niezbdn infrastruktur dla osb niepenosprawnych fizycznie. Pokoje z przystosowaniem dla osb niepenosprawnych s wydawane w ostatniej kolejnoci, aby zwikszy szans, e klienci czy klientki, dla ktrych zostay przeznaczone, mog z nich rzeczywicie skorzysta. Cecha chroniona: Niepenosprawno fizyczna lub umysowa albo wiek Typ usugi: Sklep Dobra praktyka: Wacicielka sklepu zadecydowaa, e pracownicy i pracownice bd na yczenie pomaga osobom niepenosprawnym w zakupach. Umiecia widoczn informacj i dzwonek przy wejciu do sklepu oraz na ladzie do zgaszania takiej potrzeby. Personel zosta poinstruowany, e jeli zadzwoni dzwonek, musi w miar moliwoci obsuy klienta lub klientk wedug ich specjalnych

Miejsce przyjazne
Blue Seven, Grayna Edgaro

60

potrzeb, co moe wiza si z przynoszeniem produktu, ktrego dana osoba sobie yczy, pomoc w patnoci lub wejciem i wyjciem ze sklepu. Aby przygotowa personel do tej zmiany, wacicielka zorganizowaa szkolenie dotyczce nie tylko wiedzy o rwnym traktowaniu i niedyskryminacji, ale take obejmujce kwestie postawy i nastawienia do pracy, eby pracownicy i pracownice nie postrzegali nowych czynnoci zwizanych z obsug klientw i klientek jako dodatkowych lub zbdnych, ale raczej jako integraln i codzienn cz ich obowizkw. Cecha chroniona: Niepenosprawno fizyczna lub umysowa albo wiek Typ usugi: Pub Dobra praktyka: Pub poprawi cieki prowadzce do piwnego ogrdka, tak e przestrze na zewntrz jest take dostpna dla osb z niepenosprawnoci w poruszaniu si (na przykad korzystajcych z wzkw inwalidzkich lub kul). Cecha chroniona: Niepenosprawno fizyczna lub umysowa albo wiek Typ usugi: Sklep Dobra praktyka: Sklep otrzyma informacj zwrotn od klientki z bliznami na twarzy po silnym poparzeniu, z ktrej wynika, e sposb, w jaki personel sklepu j traktowa, sprawi, e czua si niekomfortowo i personel nie zapewni jej pomocnej obsugi. W celu poinformowania usugobiorcw o tym, jak wane jest dla jej biznesu rwne i godne traktowanie wszystkich klientw i klientek, wacicielka umiecia na stronie internetowej sklepu tak informacj. Stworzya te formularz, dziki ktremu klienci i klientki mog zgasza skargi, gdyby podobne sytuacje zdarzyy si w przyszoci. Wersja papierowa formularza jest dostpna take w sklepie. Formularz pomaga wacicielce ustali, czy szkolenia przyczyniy si do poprawy warunkw obsugi przez jej personel. Cecha chroniona: Niepenosprawno fizyczna lub umysowa albo wiek Typ usugi: Firma sprzedajca produkty kosmetyczne Dobra praktyka: Fabryka kosmetykw do kpieli i pielgnacji skry wprowadzia etykiety pisane alfabetem Braillea na swoich opakowaniach i plastikowych opakowaniach, aby osoby niewidome, ktre czytaj Braillea, mogy odrnia produkty, uywajc ich. Osoby, dla ktrych jest to pomocne, chtniej bd kupowa produkty tej firmy.

61

Cecha chroniona: Niepenosprawno fizyczna lub umysowa albo wiek Typ usugi: Restauracja Dobra praktyka: Restauracja znajduje si na pitrze i do jej wejcia prowadz schody. Restauracja nie ma pozwolenia od wadz lokalnych na budow podjazdu, bo blokowaby on chodnik. Dlatego waciciel zainstalowa platform dwigow, ktra pozwala dosta si do restauracji osobom niepenosprawnym ruchowo. Najczciej zadawane pytania 1. Czy pracownik hotelu ma prawo da ode mnie wyszej ceny za najem pokoju tylko dlatego, e jestem obcokrajowcem? Nie. Jeli hotel za wiadczone usugi pobiera wysz opat od cudzoziemcw w porwnaniu z Polakami tylko dlatego, e s innej narodowoci (na przykad w danym hotelu nie lubi Arabw), dziaanie takie jest bezprawne i stanowi dyskryminacj bezporedni ze wzgldu na narodowo. 2. Kilka razy odmwiono mi wstpu do klubu nocnego, podczas gdy Polacy zostali wpuszczeni. Czy powodem moe by mj inny wygld (ciemniejszy kolor skry) i czy selekcjoner ma prawo nie wpuci mnie na imprez? Nie, selekcjoner nie moe odmwi wstpu do klubu tylko dlatego, e kto ma inny kolor skry. Jeli osoba odpowiednio si zachowuje (nie jest agresywna, pijana, pod wpywem narkotykw) i nie zagraa bezpieczestwu innych, powinna by wpuszczona do lokalu na takich samych zasadach jak pozostali klubowicze. Zachowanie selekcjonera wypenia znamiona dyskryminacji bezporedniej (lub poredniej w zalenoci od sytuacji) ze wzgldu na ras (inne pochodzenie etniczne, narodowo). 3. Pewnego dnia karmiam piersi moje mae dziecko na stacji metra. Pracownik metra podszed do mnie i poprosi, abym skoczya karmi albo opucia teren metra, gdy si obnaam i inni pasaerowie mog sobie tego nie yczy. Czy takie zachowanie pracownika metra byo zgodne z prawem? Co mog zrobi, jeli znajd si w podobnej sytuacji w przyszoci? Pracownik publicznego rodka transportu (ale take muzeum czy restauracji) nie moe zakaza kobiecie karmi piersi w miejscu publicznym, nawet jeli on czy

62

Eliza Krakwka
MyoMy

inni usugobiorcy sobie tego nie ycz. Zachowanie pracownika stanowi zakazan prawem dyskryminacj bezporedni ze wzgldu na pe. W takiej sytuacji mona zoy skarg do jego przeoonego, jak rwnie do Rzecznika Praw Obywatelskich, ktry peni funkcj tak zwanego organu rwnociowego. Istnieje take moliwo wytoczenia powdztwa cywilnego o odszkodowanie (w tym wypadku zadouczynienie za szkod moraln) i skierowanie sprawy na drog sdow. 4. Prowadz wasn dziaalno gospodarcz klubokawiarni, w ktrej s organizowane cykliczne, tematyczne, specjalne wieczory tylko dla kobiet. Dziki temu uczestniczki tych spotka mog bez skrpowania porozmawia z zaproszonymi specjalistami: ginekologiem, kosmetyczk, terapeutk, czuj si mniej skrpowane i chtniej uczestnicz w grupach wsparcia. Czy mog odmwi mczynie udziau w takiej imprezie, a jeli tak, czy nie zostan posdzona o dyskryminacj ze wzgldu na pe? Moe pani odmwi mczynie wstpu na tak imprez i dziaanie to nie bdzie stanowi dyskryminacji w sensie prawnym. Nie kade odmienne traktowanie jest bowiem dyskryminacj wedug prawa, a tylko takie, ktre jest bezpodstawne, dla ktrego nie istnieje racjonalna, merytoryczna podstawa, a w tym wypadku taka praktyka ma swoje uzasadnienie. Podobnie ma si rzecz z wieczorami mskimi zarezerwowanymi wycznie dla mczyzn. Odmowa kobiecie udziau w takiej imprezie nie powinna by potraktowana jako dyskryminacja. 5. Pracuj jako selekcjoner w jednym z warszawskich klubw. Waciciel poleci nam nie wpuszcza na imprezy Ruskich, gdy polscy klubowicze ich nie lubi i bd si le bawi, syszc ruski jzyk. Czy to jest ju dyskryminacja i kto dyskryminuje, ja czy waciciel, wydajc takie polecenie? Odmowa wejcia do klubu osb pochodzcych z Rosji czy innych krajw, ale posugujcych si jzykiem rosyjskim lub utosamianych z Rosjanami (na przykad Czeczenw), stanowi dyskryminacj ze wzgldu na narodowo (pochodzenie etniczne). Dyskryminacji dopuszcza si zarwno pan, jako selekcjoner, wykonujc polecenie przeoonego, jak i sam przeoony (w tym wypadku waciciel), wydajc nakaz okrelonego zachowania, ktre prowadzi do dyskryminacji. Jest to zachcanie do dyskryminacji i stanowi jeden z jej przejaww.

63

Instytucje pastwowe przeciwdziaajce dyskryminacji

Penomocnik Rzdu do spraw Rwnego Traktowania Kontakt: Kancelaria Prezesa Rady Ministrw Biuro Penomocnika Rzdu do spraw Rwnego Traktowania Al. Ujazdowskie 1/3, 00583 Warszawa tel.: 22 694 75 35 faks: 22 694 72 34 e-mail: bprt@kprm.gov.pl adres internetowy: http://rownetraktowanie.gov.pl Rzecznik Praw Obywatelskich Kontakt: Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich Al. Solidarnoci 77, 00090 Warszawa tel.: 22 551 77 00 faks: 22 827 64 53 e-mail: biurorzecznika@brpo.gov.pl adres internetowy: http://www.rpo.gov.pl Penomocnik Rzdu do spraw Osb Niepenosprawnych Kontakt: Biuro Penomocnika Rzdu do spraw Osb Niepenosprawnych ul. Nowogrodzka 1/3/5, 00513 Warszawa tel.: 22 529 06 01 faks: 22 529 06 02 e-mail: sekretariat.bon@mpips.gov.pl adres internetowy: http://www.niepelnosprawni.gov.pl

64

Penomocnik Prezydenta do spraw rwnego traktowania w Urzdzie Miasta Stoecznego Warszawy Kontakt: Penomocnik Prezydenta do spraw rwnego traktowania, Urzd Miasta Stoecznego Warszawy ul. Senatorska 27, 00099 Warszawa tel.: 22 443 34 00, 443 34 01 faks: 22 443 34 02 e-mail: cks@um.warszawa.pl adres internetowy: http://um.warszawa.pl Klinika Prawa Wydziau Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego Kontakt: Klinika Prawa, Wydzia Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego ul. Krakowskie Przedmiecie 26/28, 00927 Warszawa tel.: 22 552 08 11 tel./faks: 22 552 43 18 e-mail: klinika@wpia.uw.edu.pl adres internetowy: http://www.klinika.wpia.uw.edu.pl

65

Organizacje pozarzdowe oferujce wsparcie, pomoc prawn, szkolenia i treningi dotyczce przeciwdziaania dyskryminacji
Federacja na Rzecz Kobiet i Planowania Rodziny adres internetowy: http://www.federa.org.pl Feminoteka adres internetowy: http://www.feminoteka.pl Forum 50+ adres internetowy: http://www.forum50.org Forum Dialogu Midzy Narodami adres internetowy: http://www.dialog.org.pl

66

Fundacja Afryka Inaczej adres internetowy: http://afryka.org/fundacja Fundacja Autonomia adres internetowy: http://www.autonomia.org.pl, http://www.bezuprzedzen.org Fundacja Centrum Praw Kobiet adres internetowy: http://www.cpk.org.pl Fundacja dla Somalii adres internetowy: http://fundacjadlasomalii.org.pl Fundacja na rzecz Rnorodnoci Spoecznej adres internetowy: http://www.ffrs.org.pl Fundacja Nasz Wybr adres internetowy: http://www.naszwybor.org.pl Fundacja Ocalenie adres internetowy: http://www.ocalenie.org.pl Stowarzyszenie na rzecz rozwoju spoeczestwa obywatelskiego Pro Humanum adres internetowy: http://www.prohumanum.org Fundacja Rozwoju Oprcz Granic adres internetowy: http://www.frog.org.pl Fundacja Trans-Fuzja fundacja na rzecz osb transpciowych adres internetowy: http://fundacja.transfuzja.org Helsiska Fundacja Praw Czowieka adres internetowy: http://www.hfhr.pl Kampania Przeciw Homofobii adres internetowy: http://www.kph.org.pl Otwarta Rzeczpospolita Stowarzyszenie przeciw Antysemityzmowi i Ksenofobii adres internetowy: http://www.otwarta.org Polskie Forum Migracyjne adres internetowy: http://www.forummigracyjne.org Polskie Towarzystwo Prawa Antydyskryminacyjnego adres internetowy: http://www.ptpa.org.pl Polski Zwizek Guchych adres internetowy: http://www.pzg.org.pl Polski Zwizek Niewidomych adres internetowy: http://www.pzn.org.pl Stowarzyszenie Interwencji Prawnej adres internetowy: http://interwencjaprawna.pl

Stowarzyszenie Kobiet Konsola adres internetowy: http://konsola.org.pl Stowarzyszenie Kobiet Niepenosprawnych adres internetowy: http://www.onepl.org.pl Stowarzyszenie Lambda adres internetowy: http://www.lambdawarszawa.org Stowarzyszenie Przyjaci Integracji adres internetowy: http://www.niepelnosprawni.pl Stowarzyszenie W stron dziewczt adres internetowy: http://www.wstronedziewczat.org.pl Towarzystwo Edukacji Antydyskryminacyjnej adres internetowy: http://www.tea.org.pl/pl

Autorki Inspiratora Rwnociowego:

Karolina Kdziora Radczyni prawna, absolwentka Wydziau Prawa i Administracji Uniwersytetu Warszawskiego, Szkoy Prawa Amerykaskiego na Uniwersytecie Warszawskim, Szkoy Praw Czowieka przy Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka. W latach 2003-2006 prawniczka programu Dziaania prawne w interesie publicznym Helsiskiej Fundacji Praw Czowieka. Certyfikowana trenerka antydyskryminacyjna. W 2011 r. szkolia na temat praw czowieka przedstawicieli powstajcych w Libii organizacji spoeczestwa obywatelskiego. W latach 2009-2012 prawniczka programu Avon kontra przemoc telefonu interwencyjnego dla ofiar przemocy w rodzinie Fundacji Feminoteka. Wykadowczyni podyplomowych studiw Gender mainstreaming PAN. Wiceprezeska Polskiego Towarzystwa Prawa Antydyskryminacyjnego. Katarzyna Kubin Obecna Prezes Fundacji na rzecz Rnorodnoci Spoecznej (FRS). Jej artykuy dotyczce takich tematw jak wielokulturowo, rwny dostp do edukacji, migracja i integracja migrantw ukazay si midzy innymi w publikacjach Fundacji na rzecz Rnorodnoci Spoecznej, Zwizku Nauczycielstwa Polskiego oraz Stowarzyszenia Villi Decjusza. Edukatorka i wspautorka programw

67

szkoleniowych, w tym dla kadry pedagogicznej szk przyjmujcych dzieci cudzoziemskie w Polsce oraz dla pracownikw Urzdu ds. Cudzoziemcw nt. komunikacji midzykulturowej i uchodctwa. Wykadaa take w ramach studiw podyplomowych prowadzonych przez Orodek Bada na Migracjami UW dla funkcjonariuszy Stray Granicznej. Dyplom magisterski otrzymaa na Wydziale Antropologii w London School of Economics w Wielkiej Brytanii. Katarzyna Wencel Prawniczka, absolwentka Wydziau Prawa Uniwersytetu w Biaymstoku oraz podyplomowych studiw w Kolegium Europejskim w Brugii, doktorantka w Instytucie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk, czonkini Stowarzyszenia Interwencji Prawnej, gdzie w ramach Sekcji ds. Cudzoziemcw zajmuje si wiadczeniem poradnictwa prawnego cudzoziemcom oraz przeciwdziaaniem dyskryminacji ze wzgldu na ras, pochodzenie etniczne czy narodowo, autorka i wspautorka szeregu publikacji z zakresu tej tematyki. Kinga Wysieska Politoloka i socjoloka, doktor nauk humanistycznych. Ekspertka w Instytucie Spraw Publicznych, pracuje w Instytucie Socjologii i Filozofii PAN, wykada w Collegium Civitas w Warszawie. Bya stypendystk Fulbrighta i Fundacji na Rzecz Nauki Polskiej. Wykadaa w wielu uniwersytetach polskich i zagranicznych (Uniwersytet Jagielloski, Cornell University, University of Iowa, University of South Carolina). Specjalizuje si w zagadnieniach z dziedziny nierwnoci spoecznych oraz strukuralnych i poznawczych mechanizmw dyskryminacji i wykluczenia. Wsptworzya Warszawski Program Antydyskryminacyjny Rnorodna Warszawa. W swoim dorobku posiada rwnie prowadzenie rnego rodzaju szkole i warsztatw z planowania, przygotowywania i wykorzystywana testw dyskryminacyjnych, zarwno dla sdziw i prawnikw, jak i organizacji pozarzdowych i ekspertw akademickich. Pena wersja inspiratora jest dostpna na stronie internetowej: http://www.um.warszawa.pl/dla-firm-i-inwestorow/artykuly-dla-firm-i-inwestorow/dokumenty-opracowania-statystyki www.isp.org.pl

68