Professional Documents
Culture Documents
Rozdział 2
Żywiec rzeźny
2.1. Pogłowie zwierząt w Polsce*
Pogłowie trzody chlewnej ogółem w Polsce w końcu listopada 1999 r. wynosiło
18 162,9 tys. szt. Struktura wieku tej grupy zwierząt była następująca:
- prosięta o masie do 20 kg 32,0%
- warchlaki o masie 20-50 kg 24,3%
- trzoda chlewna na ubój o masie 50 kg i więcej 34,1%
- trzoda chlewna o masie 50 kg i więcej (lochy, lochy prośne) 9,6%.
Pogłowie bydła w grudniu 1999 r. globalnie w Polsce wynosiło 6090,8 tys. szt.
W podziale na grupy wiekowe przedstawiało się ono następująco:
- cielęta w wieku poniżej 1 roku 23,3%
- młode bydło w wieku 1-2 lat 17,6%
- bydło w wieku 2 lat i więcej, 59,1%
w tym krowy 54,1%.
Tabela 2.1. Zmiany sektorowe w chowie trzody chlewnej i bydła w latach 1980-1999
(w tys. szt.) w Polsce (wg Rocznika Statystycznego GUS 1999. Warszawa, listopad 1999)
w tym
Pogłowie
Rodzaj zwierząt Rok gospodarstwa spółdzielnie gospodarstwa
ogółem
państwowe produkcyjne indywidualne
szt. 21326 4399 1646 15 281
1980
% 100,00 20,63 7,72 71,65
Trzoda
szt. 19464 4488 1028 13 948
chlewna 1990
% 100,00 23,06 5,28 71,66
% 1999 100,00 2,39 97,61
szt. 12649 2913 524 9212
1980
% 100,00 23,03 4,14 72,83
Bydło szt. 10 049 1539 190 8 320
1990
% 100.00 15,31 1,89 82,80
% 1999 100,00 2,57 97,43 25
2.2. Typy i rasy trzody chlewnej
Polska jest drugim krajem Europy pod względem wielkości pogłowia świń. Po
twierdza to spożycie mięsa wieprzowego średnio na 1 mieszkańca, które obecnie
wynosi 37 kg i stanowi 65% spożywanego mięsa ogółem. Polska jest także liczącym
się eksporterem wieprzowiny na rynki wschodnie, Unii Europejskiej i Stanów Zjed
noczonych. Zatem produkcja mięsa wieprzowego w dalszym ciągu będzie stanowi
ła ważną gałąź produkcji rolniczej, co w przyszłości stworzy możliwość rozwoju
chowu tego gatunku zwierząt.
W Polsce przyjęto dwustopniową organizację produkcji tuczników. Pierwszy
stopień stanowi hodowla zarodowa, drugi - chów masowy (rys. 2.3). Chociaż ho
dowla jest jednym ogniwem w podanym schemacie organizacyjnym, to można w niej
wyróżnić dwa kierunki o odmiennym znaczeniu w procesie tworzenia postępu ho
dowlanego. W pierwszym kierunku stada są przeznaczone do produkcji zarówno
materiału męskiego, jak i żeńskiego, w drugim zaś - do produkcji tylko materiału
żeńskiego. Obecnie pogłowie świń zarodowych w kraju składa się z 9 ras i jednej
linii. Dominującymi rasami są: wielka biała polska i polska biała zwisłoucha, które
stanowią ponad 85% ogólnej liczby loch w pogłowiu zarodowym.
Hodowla zarodowa
Chów masowy
Rysunek 2.3. Przepływ materiałów hodowlanych w obrębie hodowli zarodowej oraz jej oddziaływa
nie na chów masowy trzody chlewnej (wg Różycki M.: Stan i perspektywy rozwoju hodowli i produkcji
trzody chlewnej w Polsce. Instytut Zootechniki, Zakład Hodowli Trzody Chlewnej. Akademia Rolni
czo-Techniczna w Olsztynie. 7 maja 1997 r.)
Wskaźniki 2010 r.
Stan pogłowia, tys. szt. 19 000
Plenność gospodarcza, szt./lochę 16
Stan loch, tys. szt. 1425
Wskaźnik rotacji, % 120
Ubój sztuk, tys. szt. 22 800*
Masa poubojowa ciepła, tys. t 1819**
Mięsność, % 55
Produkcja chudego mięsa, tys. t 1000
Masa ubojowa, kg 105
Spożycie mięsa na 1 mieszkańca, kg 45
* Ubój rejestrowany.
** Wydajność rzeźna 76%.
• Typ m i ę s n y
• Hampshire
Są to świnie średniej wielkości o czarnym umaszczeniu z charakterystycznym bia
łym pasem przechodzącym przez łopatki, przednie kończyny i brzuch. Głowa jest
lekka, z długim, lekko wklęsłym ryjem. Uszy są krótkie i stojące. Tułów jest śred
niej wielkości, a grzbiet i szynka są dobrze umięśnione. Kończyny są krótkie, stro
mo ustawione. Plenność loch jest duża, bo 11,4-11,8 prosiąt w miocie. Odznaczają
się dobrą wartością tuczną i rzeźną. Osobniki średnio wcześnie dojrzewają; wyka
zują dużą zdolność przystosowawczą, plenność i mają mięso dobrej jakości. Dlate
go też są używane do krzyżowania towarowego w USA oraz wielu krajach Europy,
także w Polsce.
• Pietrain
Są to świnie o umaszczeniu szarobiałym z nieregularnymi plamami czarnymi i ru
dymi, średniej wielkości. Pozostałe cechy charakterystyczne są następujące: śred-
niodługi tułów, szeroki i głęboki o wyjątkowo silnym umięśnieniu grzbietu, łopatki
i szynki (dlatego nazywa się je czteroszynkowymi), szeroki i ścięty zad, ogon ni
sko osadzony, szynki bardzo zaokrąglone, pękate, nogi krótkie, głowa mała, uszy
krótkie, szerokie i ustawione poziomo. Masa ciała knurów dochodzi do 275 kg,
a loch do 265 kg. Plenność loch wynosi średnio 9,8 prosiąt w miocie. Tusze zwie
rząt tej rasy odznaczają się bardzo dużym udziałem mięsa, lecz jest ono blade i wod
niste. Rasa ta jest bardzo podatna na stres. Używana jest jako komponent ojcowski
w wielu europejskich programach krzyżowania towarowego.
• Typ tłuszczowo-mięsny
• Puławska (pul)
Umaszczenie świń tej rasy jest łaciate, łaty są różnej wielkości, czarne lub rudawe,
skóra pigmentowana, szara, o ciemniejszym lub jaśniejszym odcieniu, nawet pod
białym włosem. Tułów jest zwięzły, głęboki i szeroki, grzbiet średniodługi lekko 29
łukowaty, nogi średniowysokie, dobrze ustawione, głowa średnioduża z szerokim,
prostym i średniej wielkości ryjem. Uszy są średniej wielkości, stojące, lekko po
chylone ku przodowi. Szynki dość długie, szerokie, dobrze uwypuklone. Lochy tej
rasy są bardzo plenne, średnio prawie dwanaście prosiąt w miocie. Masa ciała do
rosłych loch wynosi 200-280 kg, a knurów - 250-350 kg. Świnie tej rasy są używa
ne do krzyżowania towarowego z rasami białymi (wbp i pbz) jako komponent
mateczny.
• Typ słoninowy
• Typ m i ę s n y
• Aberdeen angus
Jest to rasa wcześnie dojrzewająca, bezroga o umaszczeniu czarnym, ale także
jednomaścisto czerwonym. Masa ciała buhajów wynosi 800-900 kg, krów -
500-700 kg, a ich wydajność rzeźna jest najwyższa spośród bydła ras mięsnych
i wynosi 70%. Buhajki po urodzeniu ważą średnio 28 kg, cieliczki - 26 kg.
• Hereford
Rasa późno dojrzewająca o umaszczeniu czerwono-boczastym, z białą głową i białą
kiścią ogonową. Masa ciała buhajów wynosi 810-835 kg, a krów - 540-650 kg.
Buhaje dłużej opasane ważą do 1170 kg. Wydajność rzeźna tej rasy wynosi ok. 65%.
Masa byczków po urodzeniu wynosi 36 kg, a cieliczek - 33 kg.
• Charolaise
Jest rasą wcześnie dojrzewającą o umaszczeniu słomkowym, beżowym do prawic
białego. Masa ciała buhajów wynosi 1100-1400 kg, krów - 700-900 kg. Wydajność
rzeźna waha się w granicach 60-65%. Średnia masa nowo urodzonych cieląt wyno
si 43,5 kg.
• Limousine
To rasa wcześnie dojrzewająca o umaszczeniu jednolitym czerwonobrunatnym
z jasną obwódką wokół śluzowicy i oczu. Masa ciała buhajów wynosi 1000-1300 kg,
a krów - 650-800 kg. Ich wydajność rzeźna wynosi ok. 65-67,5%. Buhajki po uro
dzeniu ważą średnio 39 kg, a cieliczki - 36 kg.
• Typ m l e c z n y
Rasy tego typu charakteryzują się suchą i kanciastą budową ciała, z wystającymi
zewnętrznymi guzami biodrowymi i kulszowymi. Ścięgna i stawy są dobrze zary
sowane. Patrząc na sylwetkę osobników z góry (linia od głowy do końca boków
ożebrowania), przypomina ona kształt trójkąta. Klatka piersiowa jest wąska i dłu
ga, wymiona duże z widocznymi żyłami mlecznymi o kształcie skrzynkowym lub
kulistym sięgają ku tyłowi poza uda i ku przodowi poza linię prostopadłą od ze
wnętrznych guzów biodrowych do podłoża. Buhaje mają głęboką klatkę piersiową,
przód jest bardziej rozbudowany niż zad. Skóra jest cienka, pokryta krótką sier
ścią. W tym typie użytkowym bydła na uwagę zasługują następujące rasy:
- holsztyńsko-fryzyjska (hf),
- jersey (czyt. dżersej),
- duńska czerwona.
• Holsztyńsko-fryzyjska (hf)
Rasa ta reprezentuje jednostronnie mleczny kierunek użytkowania i jest zaliczana
do bydła wcześnie dojrzewającego o umaszczeniu czarno-białym i czerwono-bia
łym. Dorosłe buhaje osiągają masę średnią 1050 kg, a krowy - 680 kg. Buhajki po
urodzeniu ważą 38-45 kg, a cieliczki - 35-40 kg. Genetycznie jest to rasa rogata.
Wydajność mleka w okresie 305-dniowej laktacji wynosi średnio 5000-15 000 kg
o zawartości tłuszczu w mleku 3,65%. Buhaje rasy holsztyńsko-fryzyjskiej (hf) są
używane do krzyżowania polepszającego wydajność mleka, budowę wymienia, zdol
ność wydojową i wymiary ciała.
• Jersey
To rasa także o jednostronnie mlecznej użytkowości. Jest to bydło rogate o umasz
czeniu jednolitym, jasnoczerwonym lub myszatym. Bywają też osobniki łaciate.
Buhaje osiągają masę ciała 500-700 kg, a krowy - 350-450 kg. Cielęta po urodze
niu ważą średnio 25 kg. Średnia roczna wydajność krów wynosi 5500-6000 kg mle
32 ka o zawartości tłuszczu 5,2-6,5%. Wydajność rzeźna - ok. 51-52%.
• Duńska czerwona
Jest rasą wcześnie dojrzewającą o umaszczeniu czerwonym z odcieniami. Masa
ciała buhajów wynosi 1000-1050 kg, a krów - 600-675 kg. Buhajki po urodzeniu
ważą 41 kg, a cieliczki - 39 kg. Średnia wydajność mleka w okresie jednej laktacji
wynosi 6000-8500 kg o zawartości tłuszczu 4,1-4,2%.
• Typ m i ę s n o - m l c c z n y
• Czarno-biała (cb)
Rasa hodowana w Polsce, na terenach nizinnych całego kraju, z wyjątkiem pod
górskich rejonów Polski południowo-zachodniej, południowo-wschodniej i pół
nocno-wschodniej. Obecnie stanowi ona 93% stanu liczebnego bydła w naszym
kraju. Jest to rasa wcześnie dojrzewająca. Masa ciała buhajów wynosi
900-1000 kg, a krów - 580-670 kg. Buhajki po urodzeniu ważą średnio 37 kg, 33
a cieliczki - 35 kg. Średnia wydajność mleczna krów wynosi 4000-5000 kg mle
ka o zawartości tłuszczu 4,1%. Wydajność rzeźna buhajków opasowych wynosi
średnio 58%.
• Czerwono-biała (czb)
Rasa takie hodowana w Polsce w województwach południowo-zachodnich, głów
nie na Dolnym Śląsku i Śląsku Opolskim. Stanowi 6% pogłowia bydła w Polsce. Jest
rasą wcześnie dojrzewającą, dobrze wykorzystującą pasze, szczególnie objętościo
we. Masa ciała buhajów wynosi 900-1100 kg, a krów - 500-860 kg. Masa ciała
buhajków po urodzeniu wynosi średnio 38 kg, a cieliczek - 36 kg. Wydajność rzeź
na opasów zawiera się w granicach 58-63%. Wydajność mleczna krów tej rasy wy
nosi 3000-6000 kg o zawartości tłuszczu 3,8-4,5%.
• Typ m l e c z n o - m i ę s n y
• Normandzka
Jest rasą późno dojrzewającą o umaszczeniu czerwonym z nieregularnymi białymi
plamami. Charakteryzuje się krótką, grubą i szeroką głową, szeroką i głęboką klat
ką piersiową, dobrze umięśnionymi łopatkami. Masa ciała buhajów wynosi 1000-
-1300 kg, a krów - 600-800 kg. Buhajki po urodzeniu ważą średnio 44 kg, a cieliczki
- 41 kg. Wydajność rzeźna buhajków rocznych o masie 500-550 kg wynosi 57%.
Wydajność mleczna krów to średnio ok. 4000 kg mleka o zawartości tłuszczu 4,2%.
• Typ w s z e c h s t r o n n i e użytkowy
• Piemontese
Rasa ta wywodzi się z Włoch z regionu Piemont. Umaszczenie jej osobników jest
jasnożółte do białego. Masa ciała buhajów wynosi 750-800 kg, krów - 600 kg. Wy
dajność rzeźna osiąga 65-72%. Wydajność mleka w drugiej i trzeciej laktacji docho
dzi do 1800-2000 kg o zawartości tłuszczu 3,8-4,0%. Ze względu na bardzo dobrą
jakość mięsa jest używana również w Polsce do krzyżowania towarowego.
Rysunek 2.8. Ocena wartości rzeźnej koni na pod Rysunek 2.9. Rodzaje chwytów stoso
stawie rodzajów chwytów; 1 - za pierś, 2 - łopatko- wanych przy ocenie wartości rzeźnej
wo-barkowy, 3 - żebrowy. 4 - za zad, 5 - grzbieto- owiec; 1 - mostkowy, 2 - łopatkowy,
wo-lędźwiowy, 6- za kark 3-żebrowy 4 - za „tarczycę", 5-za zad,
6 - z a grzbiet
Szczęki
górne
Szczęki
dolne
Szczęki
górne
Szczęki
dolne
Rysunek 2.10. Uzębienie trzody chlewnej w wieku 5-10 miesięcy. Obraz graficzny szczęk górnych
i dolnych (wg PN-64/R-78003 Klasyfikacja koni. bydła, trzody chlewnej i owiec według wieku)
Określenia wieku trzody chlewnej i bydła (także owiec i koni) można dokonać na
podstawie uzębienia poszczególnych zwierząt [7]. Jednakże metoda ta wymaga
dużej fachowości od osoby dokonującej takiej oceny. Analizuje się zmiany w stanie
uzębienia, ocenia zęby mleczne, stałe oraz dołki, zwane rejestrami.
Zęby mleczne, z którymi zwierzę się rodzi lub które wyrastają w pierwszym
okresie życia, są mniejsze i bardziej białe od zębów stałych, u podstawy wyraźnie
zwężone, w kształcie krótkiego kielicha. 39
Zęby stałe wyrastają w miejsce zębów mlecznych w grupie zębów siecznych i przed-
trzonowych lub od razu jako trzonowe. Są większe, początkowo koloru żółtawego;
w wieku późniejszym bieleją i mają jednakową szerokość u dołu i u góry. Dołek (rejestr)
jest to wgłębienie w kształcie spłaszczonego lejka, znajdujące się w górnej części koro
ny (części trącej zęba) o głębokości ok. 3 mm na zębach siecznych mlecznych i stałych
siecznych dolnych oraz ok. 6 mm na zębach stałych siecznych górnych. Na zębach
siecznych mlecznych dołek ściera się w ciągu jednego roku.
W tabelach przyjęto następującą symbolikę uzębienia:
a) zęby sieczne (łac. Incisivi) - I
trzoda chlewna - cęgi I1
- średniaki I2
- okrajki I 3
bydło - cęgi I 1
- średniaki wewnętrzne I 2
- średniaki zewnętrzne I 3
- okrajki I 4
b) zęby kły (łac. Canini) - C,
c) zęby trzonowe zmienne - przedtrzonowe (łac. Praemolares) - P (u trzody
chlewnej P1 oznacza zęby wilcze, wyrastające jak zęby stale),
cl) zęby trzonowe (łac. Molares) - M.
Rysunek 2.12. Określenie wieku krów na podstawie liczby obrączek na rogach (wg PN-64/R-78003.
Klasyfikacja koni, bydta, trzody chlewnej i owiec według wieku): a) wiek od 21/2 roku do 3 lat. rogi
bez obrączek, b) wiek od 3 lat do 31/2 roku, rogi z jedną obrączką, c) wiek od 31/2 roku do 3 3/4 roku,
dwie obrączki, d) wiek od 4 lat do 41/2 roku, trzy obrączki, e) wiek 8 lat, pięć obrączek (widoczna
przerwa między nimi - brak jednej obrączki)
41
Podziału bydła na grupy w układzie wiekowym dokonuje się podobnie jak w przy
padku trzody chlewnej:
44
Pytania:
1. Wymień i scharakteryzuj typy trzody chlewnej. Podaj rasy.
2. Wymień i scharakteryzuj typy bydła. Podaj rasy.
3. Na czym polega przyżyciowa ocena zwierząt rzeźnych?
4. Wymień podstawowe chwyty rzeźnickie stosowane przy ocenie świń/bydła.
5. Podaj warunki prawidłowego transportu i magazynowania zwierząt rzeźnych.
LITERATURA