ISSN 0035-9696

Cena 16,00 zł (w tym „O" VAT)

rudy
Nakład do 500 egz.

m tal
n l I~I

R-50
2005

SIGMA-NOT Sp. z o. o.
 WARUNKI PRENUMERATY CZASOPISM
kolportowanych przez Wydawnictwo SIGMA-NOT Spółka z o. o. w 2005 r.
Zamówienia na prenumeratę czasopism wydawanych przez wydawnictwo SIGMA-NOT można składać w dowolnym
terminie. Mogą one obejmować dowolny okres, tzn. dotyczyć dowolnej liczby kolejnych zeszytów każdego czasopisma.
Zamawiający może otrzymywać zaprenumerowany przez siebie tytuł począwszy od następnego miesiąca po dokonaniu
wpłaty. Zamówienia na zeszyty sprzed daty otrzymania wpłaty będą realizowane w miarę możliwości — z posiadanych
zapasów magazynowych.
Warunkiem przyjęcia i realizacji zamówienia jest otrzymanie z banku potwierdzenia dokonania wpłaty przez
prenumeratora. Dokument wpłaty jest równoznaczny ze złożeniem zamówienia.
*
Wpłat na prenumeratę można dokonywać na ogólnie dostępnych blankietach w Urzędach Pocztowych (przekazy
pieniężne) lub Bankach (polecenie przelewu), przekazując środki na adres:

Wydawnictwo SIGMA-NOT Spółka z o.o.

00-950 Warszawa, ul. Ratuszowa 11
BPH PBK S.A. O/Warszawa PL Gen. Hallera 6
Nr 53 1060 0076 0000 4282 1000 0012

*
Uwaga Prenumeratorzy: od 1999 roku prenumeratę przyjmuje wyłącznie Zakład Kolportażu Wydawnictwa SIGMA-NOT
Spółka z o.o.
*
Na blankiecie wpłaty należy czytelnie podać nazwę zamawianego czasopisma, liczbę zamawianych egzemplarzy,
okres prenumeraty oraz własny adres.
Na życzenie prenumeratora, zgłoszone np. telefonicznie, Zakład Kolportażu ul. Bartycka 20, 00-716 Warszawa,
tel. (022) 840-30-86, fax: (022) 891-13-74, tel./fax (022) 840-35-89, 840-59-49 wysyła specjalne blankiety zamówień wraz
z aktualną li sta tytułów i cennikiem czasopism. Przyjmujemy zamówienia również przez Internet: http://www.sigma-not.pl.
Prenumerata e-mail: kolportaz@sigma-not.pl. Informacje e-mail: i n f o r m a c j a @ s i g m a - n o t . p l . Sekretariat e-mail:
sekretariat@sigma-not.pl. Dział Reklamy i Marketingu e-mail: sigma-reklama@poczta.wp.pl.
*
Odbiorcy zagraniczni mogą otrzymywać czasopisma poprzez prenumeratę dewizową (wpłata dokonywana poza
granicami Polski w dewizach, wg cennika dewizowego z cenami podanymi w dolarach amerykańskich) lub poprzez
zamówioną w kraju prenumeratę ze zleceniem wysyłki za granicę (zamawiający podaje dokładny adres odbiorcy
za granicą, dokonując równocześnie wpłaty w wysokości dwukrotnie wyższej niż cena normalnej prenumeraty krajowej).
*
Ogłoszenia przyjmuje: Dział Reklamy i Marketingu, 00-950 Warszawa, skr. 1004, ul. Mazowiecka 12, pok. 6,
tel./fax (022) 827-43-66, 826-80-16, e-mail: reklama@sigma-not.pl

Egzemplarze archiwalne (sprzedaż przelewowa lub za zaliczeniem pocztowym) można zamawiać pisemnie, kierując
zamówienia na adres: Wydawnictwo SIGMA-NOT, Spółka z o.o. Zakład Kolportażu, 00-716 Warszawa, ul. Bartycka 20
tel. (022) 840-30-86, fax. (022) 891-13-74, tel./fax (022) 840-35-89, 840-59-49 natomiast za gotówkę można je nabyć w Klubie
Prasy Technicznej w Warszawie ul. Mazowiecka 12, tel. (022) 826-80-17.
*
W przypadku zmiany cen w okresie objętym prenumeratą Wydawnictwo zastrzega sobie prawo do wystąpienia
o dopłatę różnicy cen oraz prawo do realizowania prenumeraty tylko w pełni opłaconej.
*
Istnieje możliwość zaprenumerowania l egz. czasopisma po cenie ulgowej przez indywidualnych członków
stowarzyszeń naukowo-technicznych zrzeszonych w FSNT oraz przez uczniów szkół zawodowych i studentów szkół wyższych.
Blankiet wpłaty na prenumeratę ulgową musi być opatrzony na wszystkich odcinkach pieczęcią koła SNT lub szkoły.

CENA PRENUMERATY W 2005 ROKU

w przypadku zmiany cen w okresie objętym prenumeratą,
prenumeratorzy zobowiązani są do dopłaty różnicy cen

kwartalna półroczna roczna

normalna ulgowa normalna ulgowa normalna ulgowa

48,00 zł 24,00 zł 96,00 zł 48,00 zł 192,00 zł 96,00 zł

 rudy
i metale
SIGMA-NOT SP zo.o.

R.50
2
CZASOPISMO NAUKOWO-TECHNICZNE
STOWARZYSZENIA INŻYNIERÓW l TECHNIKÓW
2005 PRZEMYSŁU HUTNICZEGO W POLSCE
M l E S l Ę C Z N l K

SPIS TREŚCI: Indeks 37495 Skrót tytułu (dla bibliografii) Rudy Metale

Strona

MiczkowskiZ., Czernecki J.: 58 Modelowanie zawiesionowego stapiania koncentratu chalkozynowo-bornitowego

GromyszM., Ziętkowski L: 63 Możliwości zastosowania kierunkowych, rozgałęzionych wierceń rdzeniowych z uży-
ciem nowoczesnych technologii wiertniczych do rozpoznania budowy i parametrów
złoża rud miedzi w warunkach Legnicko Głogowskiego Okręgu Miedziowego
Bratek S., Czernecki J., Kurek Z., Zają- 71 Technologia otrzymywania tlenków miedzi (I) Cu2O i (II) CuO z surowców mie-
czkowskiA., Gebczyk W., Krawiec G.: dziowych
JażdżykE., SadowskiZ., Polowczykl., 77 Wpływ temperatury na kinetykę procesu bioługowania odpadów flotacyjnych z Za-
UrygaA.: kładu Wzbogacania Rud Lubin
PRZETWÓRSTWO ALUMINIUM
Knych T., Mamala A., Smyrak B., 82 Badania wpływu czasu starzenia naturalnego walcówki z przewodowego stopu AlMgSi
TarasekA.: (seria 6xxx) na własności reologiczne drutów po obróbce cieplno-mechanicznej
METALURGIA PROSZKÓW
Paszkowski L, Dyl M., Biało D., 87 Przepuszczalność materiałów porowatych spiekanych z włókien metalowych
LudyńsMZ., Wiśniewski W.:
BIULETYN INSTYTUTU METALI
NIEŻELAZNYCH
WochM.: 91 Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych
ŚWIATOWY RYNEK METALI
NIEŻELAZNYCH
Butra J.: 97 Światowy rynek metali nieżelaznych
NORMALIZACJA 106
PRACE DOKTORSKIE 108
I HABILITACYJNE
KRONIKA III
okładka
ISSN 0035-9696
Czasopismo Rudy i Metale Nieżelazne w 2005 r. jest dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji
Redakcja czasopisma: red. naczelny: prof. zw. dr hab. inż. Zbigniew Misiołek, z-ca red. naczelnego: doc. dr inż. Józef
Czernecki, red. działowi: dr hab. inż. Jan Butra, dr hab. inż. Wojciech Libura, prof. nzw., prof. zw. dr hab. inż. Andrzej Paulo.
Sekretarz Redakcji: mgr Bożena Szklarska-Nowak. Adres Redakcji: 40-019 Katowice, ul. Krasińskiego 13. Skr. poczt. 221.
Tel./fax (0-prefix-32) 256-17-77. Korekta: Marzena Rudnicka.
Rada Programowa czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne. Przewodniczący: prof. zw. dr hab. inż. Józef Zasadziński. Zastępca
Przewodniczącego prof. dr hab. inż. Jan Botor. Sekretarz dr inż. Józef Z. Szymariski. Członkowie: prof. dr hab. inż. Andrzej Jasiński,
prof. dr hab. inż. Andrzej Korbel.
Wszystkie artykuły o charakterze naukowym są opiniowane. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.

Wydawca: Wydawnictwo Czasopism i Książek Technicznych SIGMA-NOT Sp. z o.o., ul. Ratuszowa 11, 00-950 Warszawa,
skr. poczt. 1004, tel.: (0-prefix-22) 818-09-18,818-98-32, fax: 619-21-87, internet: http://www.sigma-not.pl.sekretariat@sigma-not.pl
Internet: http://www.sigma-npt.pl. Prenumerata e-mail: kolportaz@sigma-not.pl. Informacje e-mail: inforniacja@sigma-not.pl.
Dział Rekalmy i Marketingu, ul. Mazowiecka 12, 00-950 Waszawa, skr. 1004, tel./faks: (O 22) 827-43-66, 826-80-16, e-mail:
reklama @ sigma-not.pl.

Format A4. Objętość 7,0 ark. druk. Papier ilustracyjny kl. IH 61x 88/80. Druk ukończono w lutym 2005 r.
Rudy Metale: R 50, nr 2, s. 57+108, luty 2005 r.
Druk: Przedsiębiorstwo Miernictwa Górniczego Spółka z o.o., Katowice ul. Mikołowska lOOa
ZDZISŁAW MICZKOWSKI Rudy Metale R 50 2005 nr 2
JÓZEF CZERNECKI UKD 669.34.001.5:519.6:669.343

MODELOWANIE ZAWIESINOWEGO STAPIANIA

KONCENTRATU CHALKOZYNOWO-BORNITOWEGO

Przedstawiono model złożonego procesu utleniania pojedynczych ziaren koncentratu przetapianego w KGHM Polska
Miedź S.A. Opis uwzględnia główne reakcje chemiczne, zjawiska wymiany ciepła i masy wewnątrz ziarna oraz pomiędzy
ziarnem i otoczeniem. Na podstawie wyników prób laboratoryjnych ustalono współczynniki określające transport tlenu w głąb
ziarna i współczynniki decydujące o postąpię reakcji chemicznych. Model utleniania pojedynczego ziarna zastosowano do
analizy w skali „makro" —procesu przetopu koncentratu miedziowego w piecu zawiesinowym.
Słowa kluczowe: piec zawiesinowy, modelowanie matematyczne, koncentrat miedziowy, utlenianie

MODELLING OF FLASH SMELTING OF CHALCOCITE-BORNITE CONCENTRATE

A model describing the complex process of oxidation of single grains of a concentrate smelted at KGHM S. A. has been
presented. The model takes into account main chemical reactions, and heat and mass exchange phenomena inside the grains,
and between grain and the environment. Based on the results oflaboratory tests, the coefficients describing oxygen transport
deep into the grain, and coefficients influencing the progress of chemical reactions, have been determined. The model
describing oxidation of a single grain has been appliedfor macro-scale analysis of the process ofcopper concentrate smelting
in a flash furnace. It has been demonstrated that productivity of a flash furnace operating at GŁOGÓW U Copper Smelter
could be increased with no harmfor the products ąuality. This reąuires, however, that higher oxygen consumption indices be
used, which shall subseąuently increase a volume ofdusts directedfrom the furnace to the gaś cooling and dedusting system.
Key words: flash furnace, mathematical modelling, copper concentrate, oxidation

Wstęp w tlen. Wyniki tych badań wykorzystano do wyznaczenia istotnych

Koncentraty miedziowe wytwarzane i przetapiane w KGHM
Polska Miedź S.A. różnią się znacznie składem chemicznym od
typowych chalkopirytowych koncentratów przerabianych w wię-
kszości hut na świecie. Przy zbliżonej ilości miedzi zawierają zna-
cznie mniej żelaza (ok. 2-s-T %) i siarki (do 12 %).
Głównymi minerałami miedzionośnymi krajowych koncentra-
tów są: chalkozyn (Cu2S) i bornit (Cu5FeS4). Ważnym składnikiem
koncentratów KGHM Polska Miedź S. A. jest węgiel organiczny (do
7,8 %), zaś głównymi zanieczyszczeniami występującymi w znacz-
nych ilościach są ołów (do 3,5 %) i arsen (do 0,3 %). Składniki skały
płonnej (45+55 % masy koncentratu) występują w takich propor-
cjach, że ich stapianie w procesach pirometalurgicznych nie wyma-
ga stosowania dodatków obniżających temperaturę topnienia żużla.
Dzięki temu masa powstającego żużla jest zbliżona do tej, jakajest
wytwarzana przy przerobie bogatych w miedź koncentratów chal-
kopirytowych.
Z uwagi na skład chemiczny przerabianych koncentratów w HM
GŁOGÓW zastosowano proces zawiesinowy bezpośredniego wyto-
pu miedzi blister.
Utlenianie pojedynczych ziaren koncentratu
Koncentraty KGHM Polska Miedź S .A. poddane były szeregowi
testów laboratoryjnych. Badaniapolegałynastapianiupojedynczych
ziaren koncentratu [1] oraz określonych strumieni koncentratu [2]
w nagrzanym do odpowiedniej temperatury reaktorze oraz dostar-
czając powietrze procesowe o założonym stopniu wzbogacenia
wielkości charakteryzujących utlenianie ziaren koncentratu mie-
dziowego.
Testy wykonane na pojedynczych ziarnach umożliwiły poznanie
zj awisk zachodzących podczas ich nagrzewania i utleniania, a nastę-
pnie ich ujęcie w zależności matematyczne z wyznaczeniem współ-
czynników do opisu modelowego. Testy przeprowadzone z określo-
nymi strumieniami koncentratu przetapianego w strumieniu wzbo-
gaconego w tlen powietrza technologicznego, pozwoliły na
weryfikację przyjętych opisów matematycznych oraz wyznaczo-
nych stałych współczynników.
Z uwagi na złożony charakter procesu utleniania koncentratu,
w jego opisie skupiono się na najważniejszych zjawiskach:
— eliminacji siarki,
— wypalania węgla organicznego,
— dysocjacji termicznej związków węglanowych,
— parowania związków ołowiu.
Wprocesach stapiania koncentratów KGHM Polska Miedź S.A.
szczególnie ważna jest obecność węgla organicznego. Wynika z niej:
— wysoka wartość opałowa koncentratu (3500-^5500 kJ/kg) powo-
dująca, że procesy utleniania i stapiania koncentratu mogą prze-
biegać autogenicznie,
— niska temperatura zapłonu koncentratu (220-^-320 °C),
— konieczność odpędzenia węgla organicznego z koncentratu
przed jego stopieniem.
W Instytucie Metalurgii Metali Nieżelaznych AGH wykonano
szereg badań stapiania ziaren koncentratu w pionowym piecu ruro-
wym, symulując warunki panujące w piecu zawiesinowym. W ko-
lejnych testach zmieniano rodzaj koncentratu (składy dwóch kon-

Dr inż. Zdzistaw Miczkowski, doc. dr inż. Józef Czernecki — Instytut Metali Nieżelaznych. Gliwice.

58
centratów podano w tabl. 1), frakcje ziarnowe, stężenie tlenu w po-
wietrzu procesowym i temperaturę reaktora [1].
W interpretacji wyników doświadczeń zawartych w [3], przyjęto
kulisty kształt ziaren i równomierne rozłożenie składników koncen-
tratu w całej ich objętości. W matematycznym opisie posłużono się
modelem zanikającego rdzenia.
Dla każdego testu, wykonanego dla poszczególnych wielkości H2O
frakcji, określono czas przebiegu reakcji chemicznych oraz średnicę
nieprzereagowanego rdzenia w ziarnie. Uśrednione prędkości prze-
mieszczania się strefy reakcji dla różnych frakcji ziarnowych podano
na rysunku l.
Rozpatrywane reakcje grupują się w dwóch strefach. W strefie
pierwszej, przemieszczającej się z większą prędkością, zachodzą
reakcje eliminacji węgla organicznego i węglanów. Strefa druga,
gdzie ma miejsce utlenianie siarczków i odpędzanie ołowiu prze-
mieszcza się wolniej, tak więc strefa ta znajduje się pomiędzy
pierwszą strefą a powierzchnią zewnętrzną ziarna [3, 4],
W oparciu o wyniki doświadczeń zaproponowano model reakcji
w ziarnie koncentratu schematycznie przedstawiony na rysunku 2 [3]. Pow. Z
W ziarnie wyróżniono dwie powierzchnie reakcji Ci S, leżące
wewnątrz ziarna oraz zewnętrzną powierzchnię Z. Tlen z otaczają- Rys. 2. Powierzchnie reakcji w ziarnie koncentratu
cych gazów dyfunduje przez warstwę przyścienną do powierzchni Fig. 2. Reaction areas in the grain of a concentrate
zewnętrznej ziarna, a następnie poprzez warstwę utlenioną do po-
wierzchni S. Na tej powierzchni ma miej sce utlenianie siarczkowych zowe produkty spalania i rozkładu (CO2, H2O, SO2). Wysoka tem-
składników koncentratu oraz związków organicznych. Wskutek za- peratura powierzchni S powoduje również odparowanie i wynosze-
chodzących reakcji chemicznych powierzchnia S jest miejscem nie związków ołowiu. Obydwie powierzchnie C i S stopniowo prze-
o najwyższej temperaturze w ziarnie. Ciepło z tego miejsca przewo- mieszczaj ą się do środka ziarna.. O szybkości zachodzących proce-
dzone jest zarówno w stronę powierzchni zewnętrznej jak i do wnę- sów decyduje transport tlenu do wnętrza ziarna.
trza ziarna. Wzrastająca w środku ziarna temperatura powoduje de- W układzie takim jak przedstawiono na rysunku 2, strumień tlenu
stylację węgla organicznego i rozkład związków węglanowych, co od otaczających gazów do powierzchni S określony jest równaniem:
ma mi ej sce na po wierzchni C. Wywiązujące się w wyniku tego gazy
dy funduj ą do powierzchni S, gdzie pary związków organicznych 4
'n 'D02 • Co2o,
ulegają utlenieniu. Z powierzchni S na zewnątrz wynoszone są ga- (D
°2
Tablica l ' rJ2
z kd
Ł

Składy chemiczne koncentratów, %

Od powierzchni C do S dy funduj ą pary związków organicznych,
Table l a ich strumień przedstawia zależność:
Chemical composition of the concentrates, %
4 • 7i • Z>c • cc
org
Koncentrat Cu Fe Pb S Corg CCo2 (2)
l l

LUBIN 17,91 5,85 2,34 10,84 7,00 2,92

gdzie
RUDNA 29,72 2,30 2,20 10,88 5,73 2,96 rz, rs, rc — promienie powierzchni Z, S i C w ziarnie,
kd — współczynnik wnikania tlenu od otoczenia do powierzchni
ziarna,
DQ — zastępczy współczynnik dyfuzji tlenu w warstwie utlenionej
ziarna,
D*c — zastępczy współczynnik dyfuzji par związków organicz-
S»g
-•-Pb nych w ziarnie,
Koncentrat -•- S
Rudna -e~ Cor«i co ot — stężenie molowe tlenu w gazach,
cr — stężenie molowe węgla organicznego w koncentracie.
org
Powyższe zależności, uzupełnione o bilanse masowe pierwia-
stków biorących udział w reakcjach spalania, posłużyły do wyzna-
czenia zastępczych współczynników dyfuzji tlenu pomiędzy powie-
rzchniami Z i S oraz związków organicznych pomiędzy powierzch-
niami C i S. Użycie określenia „zastępczych" wynika z przyjętych
O 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100 w opisie uproszczeń, np. założenie kulistego kształtu ziarna, uśrednienie
w zakresie występujących w reagującym ziarnie temperatur. Średnie
Zawartość tlenu, %
wartości zastępczego współczynnika dyfuzji podano w tablicy 2.
Przedstawiony model reakcji w ziarnie koncentratu wykorzysta-
Rys. 1. Średnia prędkość przemieszczania się powierzchni reakcji no do obliczeń dynamicznych zmian własności fizycznych i chemi-
w zależności od zawartości tlenu w powietrzu procesowym cznych koncentratu w różnych warunkach utleniania [3]. W oblicze-
Fig. 1. Average ratę of the reaction żonę displacement niach uwzględniono wymianę masy i ciepła wewnątrz ziarna jak
in dependence on oxygen content in the process air i z otaczającymi ziarno gazami.

59
 Postęp reakcji obrazuje stopniowy ubytek węgla i siarki z ziarna. 2500
Rysunek 3 ilustruje, w jaki sposób zmienia się zawartość Corg, Cco , S
d = 0,1 mm
i Pb w czasie pobytu ziarna w przestrzeni reakcyjnej, przy stałym O 2000 L34 mm 0,55 mm 0,875 mm
składzie gazów otaczających ziarno. Zmiany temperatury ziarna
w zależności od udziału tlenu w powietrzu procesowym oraz wiel- S, 1500
kości ziarna podane są na rysunkach 4 i 5. Z kolei czas wypalania
węgla i siarki z ziaren różnych frakcji w zależności od zawartości iooo{
o.
tlenu w powietrzu procesowym przedstawiono na rysunku 6.
l 500
Tablica 2
Zastępcze współczynniki dyfuzji O
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
Table 2
Czas, s
Equivalent diffusion coefficients
Rys. 5. Zależność średniej temperatury ziarna od czasu
2
Koncentrat £>Ć .
m2/
s D'c ,m /s przebywania w przestrzeni reakcyjnej (O2 w gazach 40 %)
org
Fig. 5. Dependence of an average grain temperaturę on the dwell
LUBIN 1,51 • itr4 2,0 • 10~8 time in the reaction żonę (O2 content in the gases: 40 %)

RUDNA 0,84 • W4 2,4 • 10-8

0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8

J 0,9
Frakcja ziarnowa, mm

'O 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 Rys. 6. Czas wypalania węgla i siarki w zależności
Czas, s od wielkości ziarna i udziału tlenu w gazach
Fig. 6. Burning times for carbon and sulphur in dependence
Rys. 3. Ubytek masy Corg) Cco , S i Pb w ziarnie on the grain size and oxygen content in gases
o średnicy 0,55 mm (O2 w gazach 60 %)
Fig. 3. Mass losses for Corg, Cco , S and Pb Modelowanie procesu przemysłowego przetopu koncentratu
in the grain 0.55 mm in diameter (O2 content in the gases: 60 '
Przy dobrym, równomiernym wymieszaniu koncentratu z po-
wietrzem technologicznym głównym kryterium decydującym o sto-
pniu utlenienia koncentratu jest czas przebywania ziaren w prze-
strzeni reakcyjnej, zanim wpadną do topu lub osiądą na ścianach
szybu reakcyjnego i wanny odstojowej. W analizie modelowej sku-
piono się na określeniu rozkładu prędkości i temperatury gazów
w szybie reakcyjnym i wannie odstojowej, określeniu torów ziaren
oraz czasu ich przebywania w przestrzeni reakcyjnej [5].
Rozkład temperatur i prędkości gazów w piecu, wyznaczone dla
średnich parametrów technologicznych pieca zawiesinowego i skła-
du chemicznego koncentratu, pokazano na rysunkach 7 i 8. Rysunek
9 przedstawia natomiast tory różnych frakcji ziarnowych koncentra-
tu w przestrzeni reakcyjnej pieca. Wynikające stąd czasy przebywa-
nia ziaren koncentratu w przestrzeni reakcyjnej pokazano na rysunku
10. Pojedynczy słupek na wykresie oznacza, udział masowy ziaren
0,0 0,1 0,2 0,3 0,4 0,5 0,6 0,7 0,8 0,9 1,0
danej frakcji w całości przetapianego koncentratu, których czas prze-
Czas, s bywania w przestrzeni reakcyjnej zawiera się w granicach podanych
na osi poziomej.
Rys. 4. Zależność średniej temperatury ziarna (d = 0,55 mm) Średnie czasy przebywania ziaren koncentratu w przestrzeni
od czasu przebywania w przestrzeni reakcyjnej reakcyjnej, przy ustalonych parametrach pieca zawiesinowego, za-
i udziału tlenu w gazach leżą od wielkości frakcji. Czas przelotu ziaren najmniejszych (<0,07
Fig. 4. Dependence of an average grain temperaturę mm), zanim trafią do topu lub osiądą na ścianie szybu reakcyjnego
(d = 0.55 mm) on the dwell time in the reaction żonę względnie wanny odstojowej — średnio trwa ok. 5 s, a przy dużym
and on oxygen content in gases rozrzucie czasów od l do ponad 20 s.

60
 1 2 OOOB+03 1 413K-HJ3 1
1 I 927E-TO3 1 3401+03 1 047E+03 '
i S53S-M33 1 9 733E+02
1 1 S OOOE+02 i

I l
ul t

Rys. 7. Rozkład temperatur w przekroju pionowym pieca przechodzącym przez osie palników koncentratu
Fig. 7. Temperaturę distribution in a Yertical section of a furnace running through the axes of concentrate burners

Skala prędkości, m/s —

2.500E-HH 1-167E+01 5.
2.333E+01 l.OOOE+01 3.3332*00
2-167E+0! 6 333E+00 l 500E-f-e l.667E+00
r;- :•: I 333E+01 O.OOOE+00

Rys. 8. Rozkład prędkości w przekroju pionowym pieca przechodzącym przez osie palników koncentratu
Fig. 8. Gaś flow ratę distribution in a Yertical section of a furnace running through the axes of concentrate burners

< 0,07 mm
— 0,07 * 0.08 mm
0.08^-0.16 mm
0,16*0.32 mm

Rys. 9. Przykładowe tory ziaren różnych frakcji

Fig. 9. Exemplary displacement paths for grains of different fractions

25

<0.07
0.08-0.16
0.315-0.50
>2,!801'25 Frakcja
01 23 45 67 89 10111213141516171819 >20
Czas,s
Rys 10 Rozkład czasów przebywania ziaren koncentratu w przestrzeni reakcyjnej
Fig 10 Distnbution of the dwell time m a reaction żonę for the concentrate grains

61
 Ruch frakcji najdrobniejszych wyznacza układ strug gazowych mniejszy, co powoduje odpowiednio mniejszą intensywność reakcji.
w piecu. Z frakcji najdrobniejszych generowane są również pyły Zestawienie średnich czasów przebywania ziaren w przestrzeni
wynoszone z pieca do kotła odzyskowego. Średni czas przelotu reakcyjnej z danymi przedstawionymi narysunku 11 pozwala stwier-
przez szyb reakcyjny i wannę odstojową wynoszonych pyłów to dzić:
8,5 s. — Ziarna frakcji mniejszej niż 0,08 mm, stanowiące prawie 50 %
Dla frakcji większych (0,07+0,08 mm) średni czas przelotu masy koncentratu, są w pełni utlenione w czasie krótszym niż
wynosi 3,4 s. Ziarna największych frakcji (>0,16 mm) przebywają 0,5 s. W szybie reakcyjnym z ziaren tych będzie całkowicie
w przestrzeni reakcyjnej średnio poniżej l s. W tych ziarnach domi- odpędzona siarka.
nujące znaczenie mają siły masowe i dlatego układ strug gazowych — W ziarnach większych od 0,8 mm, praktycznie dotyczy to też
w mniejszym stopniu wpływa na ich ruch. Stosunkowo krótki czas zakresu 0,5+0,8 mm, reakcje spalania nawet się nie rozpoczną.
przelotu wynika z działania dystrybutora palnika nadającego pozio- — Dła trzech frakcji pomiędzy 0,08 a 0,5 mm przebieg krzywych
mą składową ruchowi ziaren i wskutek tego znaczna ich część ląduje stopnia usunięcia siarki, powyżej czasu 0,5 s, ma charakter płaski,
na ścianie szybu reakcyjnego. stąd zmiana czasu przebywania ziaren koncentratu w tym zakre-
Do określenia stopnia przereagowania koncentratu w piecu za- sie nie ma znaczącego wpływu na ich stopień przereagowania.
wiesinowym wykorzystano przedstawiony model utleniania ziaren Korzystając z opracowanego modelu przeanalizowano możliwości
koncentratu. Za miarę stopnia przereagowania koncentratu przyjęto zwiększenia wydajności pracującego pieca zawiesinowego. Wyko-
poziom usunięcia siarki z koncentratu (rys. 11). nano obliczenia zwiększając kolejno nadawę koncentratu o 10, 20,
Ziarna najdrobniejszych frakcji nagrzewają się bardzo szybko do 30 i 40 %, przy czym nie brano pod uwagę wydajności urządzeń
temperatury zapłonu i dzięki wielkiej właściwej powierzchni ze- towarzyszących. We wszystkich przypadkach przyjęto kompensację
wnętrznej reakcje zachodzą w nich błyskawicznie. Dla ilustracji bilansu cieplnego przez dodatek pyłów z Instalacji Odsiarczania
można podać, że w przypadku frakcji poniżej 0,07 mm nagrzanie Spalin.
i pełne utlenienie trwa nie dłużej niż 0,02 s. Parametry były dobierane w ten sposób, aby w miedzi blister
Z pewnym opóźnieniem zapłonowi ulegają też ziarna większe. uzyskać zawartość ołowiu w granicach 0,19+0,23 % oraz zawartość
Następuje to jednak w chwili, gdy udział tlenu w gazie jest znacznie miedzi w żużlu zawiesinowym pomiędzy 13,8 a 14,5 %. Wyliczone
główne wskaźniki podane są w tablicy 3.
Wzrost nadawy koncentratu, przy tym samym stopniu wzboga-
1-S/S cenia dmuchu w tlen, prowadzi do zwiększenia prędkości gazów
w przestrzeni reakcyjnej i krótszego pobytu w niej ziaren koncentra-
tu. Dla zapewnienia odpowiedniego stopnia przereagowania należy
zwiększyć wskaźnik zużycia tlenu na jednostkę koncentratu. Z obli-
czeń wynika, że stosunkowo niewielki wzrost wskaźnika zużycia
tlenu, o ok. 3,8 Nm3/Mg, wystarczy dla uzyskania odpowiedniego
stopnia przereagowania koncentratu przy zwiększeniu nadawy o 40 %.
Wiąże się to ze wzrostem zawartości tlenu w szybie gazowym z 2,3
do 3,8 %.
Wzrost prędkości gazów powoduje też zwiększenie ilości pyłów
wynoszonych z pieca zawiesinowego. Przy powiększeniu nadawy
o 10, 20, 30 i 40 % strumień zawracanych pyłów wzrasta odpowie-
dnio o 28, 48, 66 i 85 %. Ilość generowanych pyłów rośnie w wię-
kszym stopniu niż nadawa koncentratu.
Z tego też względu dodatek czynnika endotermicznego nie jest
też proporcjonalny i na przykład dla wzrostu o 10 i 20 % nadawy
Rys. 11. Stopień usunięcia siarki z koncentratu dla różnych frakcji zapotrzebowanie na ten substrat jest mniejsze, niż w stanie odniesienia
ziarnowych w zależności od wskaźnika zużycia tlenu
Fig. 11. Degree of sulphur removal from the concentrate for different Podsumowanie
grain fractions in dependence on oxygen consumption index
Model opracowano na podstawie obszernych danych ekspery-
mentalnych utleniania pojedynczych ziaren utleniania koncentratu
miedziowego. Następnie dokonano weryfikacji w bardziej złożo-
Tablica 3
nym układzie laboratoryjnym, gdzie utlenianiu poddawano strumień
Wskaźniki procesu zawiesinowego koncentratu wymieszanego, w odpowiednich proporcjach, z powie-
przy wzroście nadawy koncentratu trzem wzbogaconym w tlen. Pozytywny wynik weryfikacji dowiódł,
Table 3 że opracowany model można zastosować do opisu procesu przebie-
Flash process indices at the concentrate feed increase gającego w piecu zawiesinowym.
W oparciu o prawa rządzące wymianą masy ciepła i pędu oraz
Parametr 0 10% 20% 30% 40% z wykorzystaniem przedstawionego tu modelu utleniania pojedynczego
ziarna, zamodelowano zjawiska zachodzące w przemysłowym piecu
Strumień koncentratu, Mg/h 110 121 132 143 154 zawiesinowym. Analiza wykazała, że z punktu widzenia uzyskiwa-
nia produktu pożądanej jakości możliwa jest praca pieca zawiesino-
Strumień zawracanych wego w HM GŁOGÓW II z większą niż obecnie wydajnością. Wy-
13,21 16,87 19,56 21,92 24,47
pyłów, Mg/h
magane jest jednak stosowanie wyższych wskaźników zużycia tlenu,
Strumień pyłów / strumień wpłynie to również na zwiększenie ilości pyłów wynoszonych z pie-
12,01 13,94 14,81 15,33 15,89
konc., % ca do układu schładzająco-odpylającego gazy.
Strumień pyłów z IOS, Mg/h 1,23 0,07 0,45 1,31 1,80
Literatura
Wskaźnik zużycia tlenu,
228,1 229,3 230,0 230,4 232,0
Nm3/Mg 1. Warczok A. i in.: Sprawozdania Instytutu Metalurgii Metali Nieżela-
znych z lat 1984+1985 [niepublik.].
Udział C>2 w szybie gazowym, % 2,35 2,93 3,20 3,38 3,83
2. CzerneckiJ., Miczkowski Z.: Model matematyczny jednostadialnego

62
procesu zawiesinowego stapiania koncentratów miedzi. Sprawozdanie IMN
Gliwice, 1994 [niepublik.].
3. Miczkowski Z.: Utlenianie koncentratu miedziowego w stanie zawie-
siny. AGH Kraków, 1998 [pr. doktorska].
4. Sukiennik M. i in.: Modelowanie wpływu składu ziarnowego koncen-
tratu i parametrów technologicznych na właściwości procesu zawiesinowe-
go, unoś pyłów, rozkład temperatur, rozkład produktów skondensowanych
i fazowych, rolę mas podziarna i nadziania. Sprawozdanie Katedry Teorii
i Inżynierii Procesów Metalurgicznych AGH Kraków, 1997.
5. Miczkowski Z., Czernecki J.: Analiza porównawcza zastosowania
w szybie reakcyjnym pieca zawiesinowego HM GŁOGÓW II jednego pal-
nika koncentratu. Sprawozdanie IMN Gliwice, 2004 [niepublik.].

MIROSŁAW GROMYSZ Rudy Metale R 50 2005 nr 2

LESZEK ZĘTKOWSKI UKD 622.243.57:622.143.6:533.43(438)

MOŻLIWOŚCI ZASTOSOWANIA KIERUNKOWYCH, ROZGAŁĘZIONYCH

WIERCEŃ RDZENIOWYCH Z UŻYCIEM NOWOCZESNYCH TECHNOLOGII
WIERTNICZYCH DO ROZPOZNANIA BUDOWY l PARAMETRÓW ZŁOŻA RUD
MIEDZI W WARUNKACH LEGNICKO-GŁOGOWSKIEGO OKRĘGU
MIEDZIOWEGO

Przedstawiono nowy sposób rozpoznania złoża w warunkach kopalń KGHM Polska Miedź S. A. wykorzystujący technologią
wiercenia kierunkowych, rozgałęzionych otworów wiertniczych z rdzeniowaniem. Opisano przebieg próby wiercenia metodą
Liwinstone w kopalni O/ZG POLKOWICE-SIEROSZOWICE oraz na podstawie uzyskanych wyników przeanalizowano możli-
wości praktycznego zastosowania tej technologu. Zawarto analizę, ekonomiczną now ej technologii rozpoznania złoża, zakres
jej stosowania oraz wytyczne dla modelowego projektu technicznego.
Słowa kluczowe: wiercenia, otwory kierunkowe rdzeniów Liwinstone, otwory geologiczne, otwory badawcze

POSSIBILITY OF APPLICATION OF THE DIRECTIONAL, BRANCHED GORE DRILLING

WITH THE USE OF MODERN DRILLING TECHNOLOGIES FOR EXPLORATION
OF THE STRUCTURE AND PARAMETERS OF THE COPPER ORE DEPOSIT
IN THE LEGNICA-GŁOGÓW COPPER DISTRICT

A new method of explońng for deposits in the KGHM Polska Miedź S. A. mines, based on technologyfor drilling directional,
branched bore-holes with coring, has been presented. A drilling test carried out by Liwinstone methodat POLKOWICE-SIE-
ROSZOWICE minę is described. Based on the results oftestpossibility of practical application ofthis technology has been
analysed. Economic analysis of the new technologyfor deposit exploration, the scope ofits use and the guidelines for model
technical project have been presented.
Keywords: drilling, directional drill-holes, Liwinstone directional córę drilling, exploratory bore-holes, geological bore-holes

Wstęp nanymi z powierzchni w siatce 1500 x 1500 m. Dalsze rozpoznanie

Wykonanie wierceń otworów badawczych, geologiczno-poszu-
kiwawczych ma na celu rozpoznanie zalegania ł okruszcowania
złoża, jego wykształcenia litologicznego, stwierdzenie występowa-
nia zaburzeń tektonicznych oraz rozpoznanie zagrożenia gazowego
i wodnego. Złoże rad miedzi na monoklinie przedsudeckiej udoku-
mentowane zostało w kategorii Cl, otworami wiertniczymi wyko-
w kategoriach A+B, w kopalniach KGHM Polska Miedź S. A. pro-
wadzone jest za pomocą wyrobisk górniczych przygotowawczych
i udostępniających wykonywanych w określonej podziałce w zależ-
ności od sposobu prowadzonej eksploatacji. W wyrobiskach pobie-
rane są, zgodnie z instrukcj ą [ l ], próby bruzdowe co 40 m bieżących
wyrobiska, a w rejonach o znacznej zmienności złoża nawet co 20 m.

Mgr inż. Miroslaw Gromysz, mgr inż. Leszek Ziętkowski — Centrum Badawczo-Projektowe Miedzi CUPRUM Sp. z o.o. Ośrodek Badawczo-Rozwojowy, Wrocłav

63
Dla dokładniejszego rozpoznania tektoniki i warunków hydrogeolo-
gicznych, w zależności od potrzeb, wykonuje się wyprzedzające
otwory wiercone z wyrobisk. Dają one cząstkowy obraz warunków
geologiczno-górniczych i hydrogeologicznych w strefie skał stropo-
wych przyszłych projektowanych wyrobisk. Rozpoznanie górnicze
ma istotne znaczenie dla wyjaśnienia tektoniki złoża, gdyż rozpo-
znanie otworami wyprzedzającymi jest do tego celu niewystarczają-
ce. Otwory wykonuje się w odległościach średnio co 200-^300 m
postępu wyrobisk. Dość i rodzaj informacji uzyskanych w ten sposób nie
pozwala na precyzyjne określenie parametrów złożowych. Oceniają
one jedynie strukturę złoża i jego zaleganie. Brak pomiaru położenia
przestrzennego otworu powoduje, że otrzymane informacje o wa-
runkach złożowych są fragmentaryczne i obarczone dużym błędem.
W technice światowej, przy rozpoznawaniu nowych złóż, stoso-
wane jest kierunkowe wiercenie rdzeniowe. Metoda ta pozwala
penetrować złoże w różnych kierunkach w celu dokonania pełnej
oceny jego wielkości i wartości. Do wykonania wierceń kierunko-
wych możliwe jest stosowanie różnych rozwiązań technologicz-
nych. Jednym z rozwiązań technicznych, pozwalającym na zakrzy-
wianie otworów z jednoczesnym ich rdzeniowaniem, jest metoda
Liwinstone. Metodą tą wykonano próbny, kierunkowy otwór wiert-
niczy w O/ZG POLKOWICE-SIEROSZOWICE [2], dla potwier-
dzenia możliwości zastosowania tej technologii w warunkach geo-
logiczno-gómiczych kopalń rud miedzi. Otwór wykonano przy użyciu
wiertnicy Toram 2 x 20. Próbę nadzorowali przedstawiciele firmy
Drillcon ze Szwecji.
Istotnym elementem techniki wierceń kierunkowych są pomiary
położenia przestrzennego wykonywanego otworu, w tym pomiar
kąta upadu oraz azymutu wierconego otworu, gdyż to one obrazują
przebieg otworu i dają wytyczne do korekty ustawień urządzeń
wiertniczych.
Technologia wiercenia Liwinstone
Po latach badań szwedzkie firmy Liwinstone AB i Drillcon Córę
AB opracowały narzędzia sterujące, pozwalające na wykonywanie
A- narzędzie kierujące
B-tuleja kierująca
(rdzeniówka)
A, mm B, mm
046 1855 3835
056 1820 3920
076 1855 3945
Rys. 1. Sterowana kierunkowa rdzeniówka Liwinstone
Fig. 1. Liwinstone steerable directional corebarrel
64
ciągłych zakrzywionych wierceń otworów rdzeniowych. Urządzenie
sterujące nazywane kierunkową rdzeniówka Liwinstone składa się
z dwóch głównych elementów: narzędzia kierującego A i kierującej
tulei B, połączonych złączem gwintowym l (rys. 1). Narzędzie
kierujące zawiera w sobie urządzenie służące do orientacji przewodu
wiertniczego wewnątrz otworu 2, które znajduje się wewnątrz rury
zewnętrznej 3. Na końcu urządzenia kierującego znajduje się złączka
przewodu wiertniczego z zamontowanym filtrem do oczyszczania
wody z zanieczyszczeń mechanicznych 4.
Tuleja kierująca składa się z następujących elementów: rozpie-
raka hydraulicznego 5 (w skład którego wchodzą cztery rzędy noży,
tzw. ślizgacze z węglików spiekanych) służącego do stabilizacji
przewodu wiertniczego w otworze, rury wewnętrznej 6 do pobiera-
nia rdzenia, kolana kierunkowego 7 wymuszającego kąt nachylenia
przewodu wiertniczego, nieobrotowej rury zewnętrznej 8, obudowy
łożyska 9, poszerzaka 10 pełniącego funkcję kalibruj ąco-stabilizu-
jącą przewodu wiertniczego oraz narzędzia wiercącego w postaci
koronki diamentowej 11.
Kąt zakrzywienia otworu wykonywany techniką Liwinstone
zależy głównie od rodzaju skał i wynosi średnio 0,3*0,l°l l metr
bieżący wiercenia. Uzyskano odchylenia większe od l°/mb, ale nie
są one stosowane ze względu na duże wartości tarcia. Siła posuwu
wymagana do przesuwu ślizgaczy blokujących wynosi 1^-2 kN.
Tuleja do pobierania rdzenia ma długość 3 metrów. Po pobraniu
próbki, zestaw jest wyciągany z otworu w celu opróżnienia tulei.
Podczas postępu wiercenia, do wydłużania przewodu wiertniczego
stosowane są elastyczne żerdzie aluminiowe.
Systemy pomiarów w otworach
Wykonanie otworu kierunkowego (otworu o osi zakrzywionej)
wymaga przeprowadzenia dokładnego pomiaru jego przebiegu
z określeniem: azymutu, kąta upadu oraz współrzędnych x-y-z
wzdłuż biegu otworu. Proces pomiarowy powinien zakończyć się
stworzeniem trójwymiarowego modelu odwiertu oraz porównaniem
go z zaplanowanym torem i określeniem stopnia uzyskanych odchyleń.
Do pomiarów przestrzennych wierconego otworu kierunkowego,
wykonywanego podczas prób techniką Liwinstone, został wykorzy-
stany systemem FlexitSmartTool.Istniejądwie wersje tego systemu:
SingleSmart do pomiarów pojedynczych i MultiSmart do pomiarów
wielokrotnych (ciągłych). W systemie SingleSmart próbnik otworowy
zapisuje pomiary, na zadanej głębokości, pomiędzy operacjami wier-
cenia. System MultiSmart mierzy wszystkie parametry w ciągu ca-
łego przebiegu w otworze. W obu wersjach mierzone są następujące
parametry wierconego otworu: azymut 0-^360°, kąt upadu O* ±90°,
siła pola magnetycznego 50^-100 000 nT oraz temperatura °C lub °F.
System składa się z następujących elementów: próbnika otwo-
rowego (SensIT), kieszonkowego elektronicznego rejestratora da-
nych (StorelT), komputera, przystawki do szybkiego transferu uzy-
skanych danych do komputera i oprogramowania. Zmontowany ze-
staw urządzenia nośnego (rys. 2) wprowadza się do otworu celem
dokonania pomiaru.
Analiza trajektorii wierconego otworu
Planowany przebieg trasy wiercenia z wykorzystaniem kierun-
kowej rdzeniowki Liwinstone przedstawiono schematycznie na ry-
sunku 3. Zakrzywianie miało być realizowane od punktu B do punktu
C położonego na poziomie spągu wnęki wiertniczej. Przewidziano
następujący przebieg toru otworu:
AB — wiercenie wstępne, odcinek prostoliniowy,
BC — wiercenie z zakrzywianiem techniką Liwinstone.
CD — wiercenie prostego odcinka z pobieraniem rdzenia.
Założone wartości:
kąt wiercenia wstępnego beta = 10°,
kąt zapadania złoża gamma = 3°,
zakrzywianie 0,5°/mb,
wysokość t = \ m,
wysokość /!j = 5 m.
 [Antena radiowa SensIT Dla uzyskiwanych w czasie próby kątów zakrzywienia do 0,9°/mb
nie zaobserwowano żadnych uszkodzeń ich powierzchni. Pęknięcie
żerdzi zaobserwowano jedynie przy kącie zakrzywienia l,34°/mb.
Należy także zaznaczyć, że zastosowana podczas wiercenia odcinka
końcowego od 76 do 140 m rdzeniówka o długości 8 m nie miała
problemów z pokonaniem wcześniej zakrzywionego odcinka na głę-
bokości między 29 a 76 m. Oznacza, to, że przy wierceniach długich
otworów stosowanie takiej rdzeniówki jest możliwe. Skraca to w sposób
Próbnik SensIT wewnątrz tulei ciśnieniowej] istotny czas przygotowawczo-zakończeniowy podczas wiercenia z po-
bieraniem rdzenia.

Pomiary położenia przestrzennego otworu

Dolny podzespół z zespołem amortyzującym Istotnym elementem przeprowadzonych prób było wykonanie
pomiarów położenia przestrzennego otworu systemem pomiarowym
Rys. 2. Zestaw urządzenia nośnego
Fig. 2. Supporting structure of the córę barrel

Rys. 3. Planowany przebieg trasy wiercenia Rys. 5. Planowany i rzeczywisty przekrój otworu
s i w — długość końcowego odcinka prostoliniowego pobierania Fig. 5. Planned and actual section of a drill-hole
rdzenia, L2iL3 — długość odcinków zakrzywionych, LI — długość
odcinka prostoliniowego
Tablica l
Fig. 3. Planned drilling path Wyniki pomiarów
s and w — length of the finał straight segment for producing a córę, Table l
12 and L3 — length of the curved segments, L ł — length of a straight segment
Results of measurements

Głębo- Średni
mA A1 kość Kąt Azymut AL AP A Azy- kąt
otworu upadku mutu zakrzy-
L P wiania
o
m O
m °/m

6 9,9 59,2 —
28 9,5 60,1 22 0,4 0,9 —
120' 240' 480: m 32 9,0 60,3 4 0,5 0,2 0,12
33 8,5 — 1 0,5 — 0,5
35 8,7 — 2 0,2 — 0,1
Rys. 4. Przebieg trasy wiercenia przez przekrój złoża 37 7,5 60,2 2 1,2 -0,1 0,6
Fig. 4. Drilling path across the deposit 41 3,9 59,4 4 3,6 -0,8 0,9
48 3,3 57,8 7 0,6 -0,6 0,09
Obliczone wartości: 51 2,1 58,1 3 1,2 0,3 0,4
54 -0,3 57,6 3 2,4 -0,5 0,8
kąty: alfa = 13°, delta =21°, epsilon = 18°,
długości: e = 1,65 m;h2 = hl + e = 6,6 m; a = 28,4 m; b = 37,8 m;
c = 22,1 m; a + b + c = 88,3 m; L, = 29 m; L2 = 39 m; L3= 23 m;
^c
59,5

67 '
-3,6
-10,3
-8,6
55,6
57,3
55,4
4,5
5
7,5
3,3
6,7
-1,7
-2,0
1,7
-0,2
0,73
1,34
-0,68
Lj + L2 + £3 = 91 m; miąższość = 0,49 m; s = 4,6 m; w = 15 m 70 -9,8 61,4 3 1,2 6,0 0,4
L = LI + L2 + L3 + w = 106 m; L^^^^ = 62 m. 73 -10,7 — 3 0,9 — 0,3
76 -10,2 — 3 -0,5 — -0,17
79 -11,2 53,0 3 1,0 -8,4 —
Przebieg próby wiercenia kierunkowego 82 -11,0 58,1 3 -0,2 5,1 —
techniką Liwinstone 91 -11,3 52,7 9 0,3 -5,4 —
103 -12,2 53,7 12 0,9 1,0 —
Plan sytuacyjny otworu badawczego w przekroju złoża przed- 115 -11,7 52,9 12 -0,5 -0,8 —
stawiono na rysunku 4. Średnica planowanego otworu wynosiła 56
*/ — punkt pomiaru w otworze o zbyt dużym kącie zakrzywienia, który
mm. Próby wiercenia realizowano wiertnicą Toram o mocy zespołu spowodował pęknięcie żerdzi i wymusił decyzję o wykonaniu odgałęzienia
napędowego 2 x 20 kW. Wiercenia realizowano z wykorzystaniem nad dnem wykonanego już otworu,
podatnych na zakrzywianie żerdzi aluminiowych o długości 3 m. **/ — punkt pomiaru na wykonanym odgałęzieniu.

65
Flexit. Dotyczyły one kąta upadu i azymutu. Głębokość wykonywa-
nego otworu określano na podstawie metrów bieżących wprowadzo-
nego przewodu wiertniczego. Wszystkie pomiary wykonano metodą
SingleSmart, polegającą na wprowadzaniu do otworu, na żerdziach,
urządzenia nośnego z czujnikiem pomiarowym. Po każdorazowym
wyjęciu narzędzia nośnego z otworu należało go zdemontować, aby
umożliwić przesłanie danych zapisanych w próbniku Senslt do kie-
szonkowego rejestratora danych.
Uzyskany podczas prób rzeczywisty tor otworu badawczego
przedstawiono na rysunku 5. Dla porównania na rysunku zaznaczo-
no także planowany przebieg wiercenia otworu. W planowanym
przebiegu wiercenia założono, że po wykonaniu odcinka prostego
AB pod kątem+10°, o długości 29 m, odcinek SCbędzie zakrzywia-
ny 0,5°/mb. Długość zakrzywiania miała wynosić 62 m. Oznacza to,
że całkowita długość otworu uwzględniająca dojście do złoża i po-
branie rdzenia miała wynosić ok. 106 m. Początkowy odcinek pro-
stoliniowy wykonano prawie tak, jak planowano, gdyż zmierzone
wartości kąta wiercenia tj. 9,9° na 6 mb i 9,5° na 28 mb otworu
nieznacznie odbiegały od założonego kąta 10°.
Podczas wykonywania prób wiercenia kierunkowego okazało
się, że niemożliwe jest zachowanie stałego kąta zakrzywiania
0,5°/mb, który na odcinku wierconym narzędziem Liwinstone od 29
do 76 m, zmieniał się w zakresie od 0,09 do l,34°/mb (tabl. 1). Na
76 m otworu, nadzorujący wiercenia kierunkowe Lars Liw (właści-
ciel patentu rdzeniówki Liwinstone) zakończył proces zakrzywiania,
ponieważ kąt upadu zaczął zmieniać kierunek. Oznacza to, że za-
krzywianie otworu rdzeniówką Liwinstone przebiegało jedynie na
długości 47 m, a średni kąt zakrzywienia wyniósł 0,42°/mb.
W początkowej fazie prób uzyskiwano zbyt małe wartości za-
krzywiania otworu 0,12°/mb, stąd podjęto decyzję o dodatkowym
wygięciu na gorąco rdzeniówki Liwinstone. Poprawiło to proces
zakrzywiania otworu i można przyjąć, że na długości 43 m (od 33
do 76 m) średni kąt zakrzywiania wyniósł 0,45°/mb.
Pomiędzy 59,5 a 64,5 m wzrosło tempo wiercenia (przypusz-
czalnie natrafiono na bardziej miękkie skały) i uzyskano bardzo duże
odchylenie, tj. l,34°/mb (6,7°/5 mb), które było przyczyną pęknięcia
żerdzi. Spowodowało to nieszczelność podczas wiercenia i wymu-
siło konieczność wykonania odgałęzienia nad dnem wykonanego już
wcześniej otworu.
Na głębokości otworu 72,5 m wystąpiły problemy z ustawia-
niem kąta zakrzywiania za pomocą narzędzia kierującego, wyposa-
żonego w urządzenie do orientacji i tym samym niemożliwe było
rozparcie tulei kierującej w otworze. Z tablicy l wynika, że pomię-
dzy 67 a 70 m wiercenia wystąpiła znaczna zmiana azymutu 6°/3mb
otworu. Oznacza to, że na tym odcinku zakrzywianie otworu odby-
wało się w dwóch różnych płaszczyznach, co może tłumaczyć za-
sygnalizowane powyżej trudności. Mając to na uwadze istnieje duże
prawdopodobieństwo, że ustawianie kolana kierującego za pomocą
narzędzia kierującego, na większych głębokościach, może okazać
się trudne lub wręcz niemożliwe (ze względu na duże opory tarcia
przewodu w otworze). Do dalszego wiercenia zapuszczono więc
rdzeniówkę bez narzędzia kierującego. Po podjęciu decyzji o zakoń-
czeniu wiercenia kierunkowego sprzętem Liwinstone na 76 m, roz-
poczęto proste wiercenie podwójną rdzeniówką o długości 8 m, aż
do końca, tj. do 140 m.
nośnego (pomiarowego) do otworu na skręcanych żerdziach, doko-
nywania pomiaru, wycofania urządzeniapomiarowego i rozkręcania
żerdzi, demontażu urządzenia nośnego oraz odczytywania danych z
próbnika Senslt do rejestratora. Łączny dodatkowy czas przygoto-
wawczo-zakończeniowy dla wiercenia kierunkowego zależy od czę-
stotliwości dokonywanych pomiarów. Podczas prób dokonano
czternaście pomiarów na głębokości wynoszącej 47 m.
Zalecana przez Drillcon i zmierzona średnia prędkość wiercenia
dla odcinka zakrzywianego wynosiła od 4,5 do 5 cm/min. Uwzględ-
niając czas przygotowawczo-zakończeniowy, postęp wiercenia od-
cinkami na głębokości od 29 do 65 m zmieniał się w granicach
1,3-^4,4 cm/min, i wynosił średnio ok. 3,2 cm/min.
Rdzeniowanie
Rdzeniowanie otworu przeprowadzono na łącznej długości
90,5 m. Rdzeniówką Liwinstone dokonano rdzeniowaniana odcinku
o długości 9 m (w interwałe 64-^-73 m). Pobrany rdzeń dotyczył skał
stropowych (anhydryt ciemnoszary). Pozostałe 81,5 m wykonano
podwójną rdzeniówką. Uzysk rdzenia na całej długości otworu wy-
nosił 100 %. Obserwację rdzenia prowadzono na bieżąco tak, aby
szczególną kontrolą objąć rdzeniowanie na odcinku przecinającym
warstwy złożowe od dolomitu wapnistego i beżowo-szarego do pia-
skowca. Rdzeń wiertniczy uzyskany w warstwach złożowych w in-
terwałe pomiędzy 125,5^-134 m otworu pozwolił na określenie pro-
centowej zawartości Cu w rudzie. Rdzeniowanie zakończono pobie-
rając dostatecznie długi rdzeń skały płonnej.
Miąższość złoża o zawartości powyżej 0,7 % Cu wyznaczoną
dla kąta upadu otworu (rdzenia) wynoszącego 8,7° oraz zasobność
tego złoża przedstawia poniższe zestawienie (tabl. 2). Średnia zawar-
tość Cu w złożu wynosiła ok. 4,26 %.
Ocena ekonomiczna
Stosowane obecnie rozpoznanie złoża wyrobiskami górniczymi
wymaga poniesienia określonych nakładów finansowych. Dla zo-
brazowania skali kosztowej takich robót przyjęto następujące zało-
żenia:
— wiązka wyrobisk przygotowawczych — 2 wyrobiska 6 x 3,5 m,
— długość wyrobisk —ok. 1000 m,
— koszt wykonania wyrobiska — 3400 zł/mb,
— średni postęp robót (wiązki wyrobisk) — 80 m/miesiąc. .-
Szacunkowy koszt wykonania ww. wyrobisk wynosi ok. 6 800 000
zł. Dodatkowym kosztem przy wykonaniu wyrobisk przygotowaw-
czych jest koszt lokowania skały płonnej. Zakładając, że średnia
miąższość złoża bilansowego wynosi 2 m, a koszt lokowania z wyko-
rzystaniem wozów odstawczych wynosi ok. 2,16 zł/km to przy trans-
porcie kamienia na odległość ok. 1,5 km koszty lokowania wyniosą
ok. 105 000 zł.
Tablica 2
Miąższość i zasobność badanego złoża
Table 2
Thickness and abundance of the explored deposit

Proces wiercenia Średnia

zawar- Średnia
Z obserwacji i pomiarów prędkości wiercenia oraz czasu przy- Nr Interwał Miąż- tość Cu zasob-
gotowawczo-zakończeniowego wynika, że podczas wiercenia pro- Litologia szość w inter- ność
próbki wałe
stoliniowego z rdzeniowaniem:
złoża
— średnia prędkość wiercenia wynosiła ok. 10-^12 cm/min,
m m % kgCu/m2
— postęp procesu wiercenia z uwzględnieniem czasu przygotowaw-
czo-zakończeniowego zmieniał się w granicach 5,4-^6,5 cm/min Dolomit wapnisty 5 0,3 0,05 1,0 1,18
i wynosił średnio ok. 6 cm/min. Dolomit smugowany 6*11 2,4 0,36 1,84 17,37
Czas przygotowawczo-zakończeniowy obejmował: wprowadzenie Łupek dolomityczny 11+12 0,4 0,06 18,85 28,51
przewodu wiertniczego do otworu (dokładanie, dokręcanie i usz- Łupek smolisty 14 0,25 0,04 18,59 17,57
Piaskowiec 15+16 0,8 0,12 0,81 2,25
czelnianie żerdzi) oraz wycofywanie przewodu z otworu (rozkręca- S = 66,89
2 = 4,15 S = 0,63
nie żerdzi). Dodatkowo określono czasy: wprowadzania urządzenia

66
 Tablica 3 zużycia energii elektrycznej, ilość mb otworów możliwych do od-
Analiza kosztowa wiercenia otworów kierunkowych wiercenia w ciągu roku i inne istotne składniki kosztowe związane
z wprowadzaną technologią określono koszt wykonania otworu kie-
Table 3
runkowego w wysokości 348 zł/mb.
Analysis of costs of drilling directional bore-holes Opróbowanie złoża wzdłuż planowanej wiązki wyrobisk przy-
gotowawczych na długości ok. 1000 m wg profilu otworu z odgałę-
Nakłady finansowe zieniami przedstawionego na rysunku 12, którego łączna długość
opis euro zł
wiercenia z odgałęzieniami przecinającymi warstwy złożowe wyno-
si ok. 1328 m, może kosztować ok. 462 000 zł. Analizę kosztów
Wiertnica 150683 700 676 wykonania kierunkowych rozgałęzionych otworów rdzeniowych
Rdzeniówka 10607 49323 przedstawiono w tablicy 3.
Narzędzie orientujące 13812 64226 Odniesienie obliczanego dochodu brutto na l mb wiązki 2 wy-
Sprzęt pomiarowy 21 180 98487
Dodatki 8000 37200 robisk przygotowawczych pokazało, że samofinansowanie się wy-
Akcesoria 2540 11811 robisk górniczych można oczekiwać przy zasobności złoża na pozio-
2
Żerdzie 10000 46500 mie ok. 125 kg Cu/m , co odpowiada ok. 750 kg Cu/mb wyrobiska.
Nakłady finansowe 216 822 1 008 222 Średnia zawartość Cu w rudzie powinna być wówczas na poziomie
Nakłady finansowe + narzut 7 % 232 000 1 078 798 2,4 %. Porównanie kosztów obydwu technologii rozpoznania złoża
przedstawiono na rysunku 6.
Założenia Istotne znaczenie ma również czas, w j akim nastąpi rozpoznanie
opis jednostka wartość
złoża. Wykonanie wiązki 2 wyrobisk na długości ok. 1000 m przy
postępie ok. 80 m/miesiąc zajmuje ok. 275 dni. Wywiercenie otworu
Kredyt % % 11 na taką odległość z odgałęzieniami przecinającymi złoże co ok.
Spłata kredytu lata 5 200 m, przy założonym postępie wiercenia wynoszącym 6 m/zmianę
Koszt kredytu zł/rok 291 891 i dwuzmianowym systemie pracy wiertaczy, zajmie ok. 111 dni.
Efektywny czas pracy godz. 5
Ilość zmian — 2 Szczególnego znaczenia w ujęciu ekonomicznym nabierają fa-
Ilość dni/miesiąc — 22 kty braku rozpoznania gniazdowych stref skały płonnej w polu eks-
Ilość miesięcy — 12 ploatacyjnym. Zatrzymanie na pewien czas, a następnie wykonanie
Postęp wiercenia mb/zmianę 6
Długość wiercenia mb/rok 3168 20000000-
Długość otworów (1) lub (2) m 1328 <n
Nadwyżka mocy napędu wiertnicy kW 50
Koszt jednostkowy energii elekt. zł/kW 0,23 c 15000000

Obecny koszt wiercenia zł/mb 162 ra

Szkolenie euro 10000 O 10000000
Cena 1 euro zł 4,65 to
Czas trwania wierceń dni 111 c
ni 5000000
c
Szacunek kosztu wiercenia 'f
•o

l
•w
opis jednostka wartość

Kredyt
Energia
zł/mb
zł/mb
92
10
i -5000000-

-10000000
Obecny koszt wiercenia • 1,5 zł/mb 243 Zasobność złoża, Mg/m
Szkolenie zł/mb 3
Jednostkowy koszt wiercenia zł/mb 348 -efekt samofinansowania -»-koszt wykonania wyrobisk
Koszt wierć. otw. o zasięgu 1000 m zł 461 687 - przychód z Cu -x- koszt wiercenia

Rys. 6. Porównanie kosztów technologii rozpoznania złoża

Przychód brutto z Cu w metalu, zawartej w wydobywanej rudzie Fig. 6. Comparison of costs of technologies for deposit exploration
miedzi, oszacowano dla szerokiego spektrum okruszcowania od 2
do 5,5 %, co odpowiada zasobności złoża od 70 do 200 kg Cu/m2.
Dla ceny l Mg Cu przyjętej na poziomie 2000 $ (l $ = 4 PLN)
przychód brutto wynosi 4,08-5-11,21 min zł. Efekt finansowy liczony
na szczeblu kopalni może wynieść od -2,83 do +4,31 min zł. 8 6 7 2 /
Szczegółową analizę finansowania się wyrobisk górniczych przed-
stawiono w opracowaniu [2].
Alternatywą dla stosowanej obecnie technologii jest wiercenie
kierunkowych otworów rdzeniowych. Próby wiercenia tego typu
otworu przeprowadzone w O/ZG POLKOWICE-SIEROSZOWICE
potwierdziły możliwość zastosowania tej nowej technologii służącej
rozpoznaniu parametrów złoża. Wymaga ona jednak zakupu urzą-
dzeń wiertniczych i pomiarowych, których ceny podała firma Drill-
con. Zakładając, że ww. sprzęt wiertniczy zakupi firma wiertnicza Rys. 7. Wiercenia kierunkowe do rozpoznania złoża
świadcząca usługi na rzecz kopalni, podjęto próbę oszacowania l — wiertnica, 2 — wnęka wiertnicza, 3 — skała miedzionośna,
kosztu wiercenia przedmiotowych otworów celem porównania z ko- 4 — otwór kierunkowy, 5*6 — odgałęzienia kierunkowe,
7— gniazdowa strefa płonna, 8 — uskok
sztami wykonywania wyrobisk przygotowawczych. Nakłady na l
komplet wyposażenia wyniosą około l 079 000 zł. Raty z odsetkami Fig. 7. Directional drilling for deposit exploration
od zakupu sprzętu zrealizowanego za pomocą pięcioletniego kredytu l — drilling rig, 2 — drilling cavity, 3 — copper-bearing rock,
oprocentowanego w wysokości 11 % rocznie wynoszą ok. 292 000 zł. 4 — directional hole, 5+6— directional branches,
Uwzględniając zmianę ceny otworów wierconych obecnie, wzrost 7— waste rock pocket żonę, 8 — fault

67
 ipaoooODc
a D ĄJaa a <
inne
1DDD
o UDU LJ u Liii atrD[icr'[ł
QQOOOOOOOOQDOOE)ODQOOOqOQOClDDObQDQDOQ
" o a a ooooooo

;D;D;B O D D.Q OUOiD D:D Cf'D Q'D O D [

a nsa D n. cm aa
_pD;DlQ;0'UD'D'CIDD
D^D DiD.DiD D 'D.DD D O
DD D c D a D. u era D
D:DDDQ'DDa UGODO
DDDDCIOCmnODDDD
fes^9
DD DfflD

Rys. 8. Gniazdowa strefa skały płonnej w oddziale G-61 O/ZG POLKOWICE-SIEROSZOWICE

Fig. 8. Waste rock pocket żonę at G-61 department of the O/ZG POLKOWICE-SIEROSZOWICE minę

-1211

Rys. 9. Krzyżowy przebieg kierunkowych rozgałęzionych Rys. 10. Skośno-równoległy przebieg kierunkowych
otworów rdzeniowych rozgałęzionych otworów rdzeniowych
Fig. 9. Cross-shaped lay-out of the directional branched córę holes Fig. 10. Skew-parallel lay-out of the directionał branched córę holes

robót przygotowawczych i ponowne uruchomienie frontu wydo-
bywczego oddziału powoduje ogromne straty finansowe.
Przyjmując, że wydobycie przerwał oddział wydobywczy
o zdolności 3000 Mg rudy na dobę, a średnie okruszcowanie złoża
wynosi 2,7 % Cu, to dzienne straty z tytułu nie wyprodukowanego
Cu w metalu wynoszą ok. 81 Mg. Przy cenie sprzedaży Cu na
poziomie ok. 2000 $/Mg straty dzienne na szczeblu kopalni wyniosą
ok. 382 tyś. zł. Zatrzymanie oddziału, np. na 1+3 miesięcy powoduje
straty z ww. tytułu na poziomie ok. 9,6+28,8 min zł. Wielkość
łącznych strat jest zdecydowanie większa jeśli uwzględni się dodat-
kowe koszty robót przygotowawczych oraz koszty ponownego uru-
chomienia frontu eksploatacyjnego.
Podane przykładowo, możliwe do poniesienia ww. wielkości
strat finansowych (zgrubnie oszacowane) odniesione do nakładów
związanych z zakupem sprzętu wiertniczego i pomiarowego lub ko-
sztów wykonania kierunkowych wierceń rdzeniowych są kilka a na-
wet kilkanaście razy większe. Dlatego zasadne wydaje się zastoso-
wanie wierceń kierunkowych do rozpoznania parametrów złoża
planowanych pól eksploatacyjnych i zlecenie firmom wiertniczym
świadczenie takich usług na rzecz kopalń rud miedzi.
Kierunkowe wiercenia rdzeniowe
w warunkach kopalń rud miedzi
Kierunkowe rozgałęzione wiercenia rdzeniowe powinny mieć
zastosowanie dla dokładniejszego rozpoznania parametrów złoża,

68
 złoża rejonu wydobywczego dla planowanych pól eksploatacyjnych
można prowadzić otworami 2, a rozpoznanie złoża wzdłuż planowa-
nych wyrobisk przygotowawczych otworem kierunkowym 1.
Tory otworów kierunkowych służące do rozpoznania parame-
trów złoża dla planowanego pola eksploatacyjnego, można plano-
wać na różne sposoby i na różne głębokości. W pracy zaproponowa-
no przebiegi rozgałęzionych otworów kierunkowych przecinające
planowane rejony na trzy możliwe sposoby:
— Krzyżowo (rys. 9) — dwoma otworami o długościach ok.
1000-j-l 100 m wykonanymi po przekątnych planowanego pola.
Wymaga to przygotowania dwóch wnęk wiertniczych na naroż-
nikach planowanego pola, odległych od siebie o ok. 500 m.
Odgałęzienia kierunkowe pozwalają na dość dobre określenie
parametrów złoża po obu stronach planowanego filara zamyka-
jącego w części początkowej i końcowej pola.
— Skośno-równolegle (rys. 10) — skośnymi otworami o długo-
ściach 1000^-1100 m przebiegającymi wzdłuż przekątnych ob-
szarów złożowych 500 x 1000 m, wykonanymi z wnęk zlokali-
Rys. 11. Równoległy przebieg kierunkowych zowanych co 250 m wzdłuż istniejącego wyrobiska przygoto-
rozgałęzionych otworów rdzeniowych wawczego. Odgałęzienia kierunkowe umożliwiają stosunkowo
dobrze rozpoznanie parametrów złożowych w całej rozciągłości
Fig. 11. Parallel lay-out of the directionał branched córę hołes
planowanego pola eksploatacyjnego.
— Równolegle (rys. 11) — dwoma otworami o długościach ok.
tektoniki i warunków hydrogeologicznych. Szczegółowe rozpozna- 1000 m, biegnącymi równolegle do linii filara zamykającego
nie górnicze, które można by było realizować z wyprzedzeniem ok. planowanego pola eksploatacyjnego i przecinającymi w poło-
1000-^1500 m z odgałęzieniami co ok. 200 m ma istotne znaczenie wie oba skrzydła tego pola. Do tego celu niezbędne jest wyko-
dla podejmowania decyzji o kierunkach eksploatacji i planie produ- nanie dwóch wnęk wiertniczych oddalonych od siebie w odle-
kcji, gdyż rozpoznanie dotychczasowymi metodami jest do tego celu głości ok. 500 m. Odgałęzienia kierunkowe umożliwiają dobre
niewystarczające. Otwory kierunkowe byłyby niewątpliwie bardzo rozpoznanie parametrów środkowychrejonówprzyszłego frontu
przydatne do określania parametrów złoża w rejonach wychodni i na eksploatacyjnego na obu skrzydłach.
granicach obszarów górniczych. Istnieje duża potrzeba wprowadze- Rozpoznanie złoża o upadzie 2-^5° według proponowanej tech-
nia technologii rozgałęzionych kierunkowych wierceń rdzeniowych nologii wierceń otworów l lub 2 opierać się ma na wykonaniu:
do określania parametrów złoża w planowanych polach eksploata- -— wstępnego prostoliniowego odcinka nadzłożowego AB,
cyjnych. Potrzeba ta wynika z faktu, że w obrębie złoża nawet o dużej — zakrzywienia do momentu uzyskania kąta upadu złoża BC,
miąższości można spotkać soczewkowe lub nieregularne gniazdowe — prostoliniowych odcinków równoległych do upadu złoża CDI,
strefy płonne, których napotkanie podczas eksploatacji powodować DW2, D2D3 itd.,
może konieczność zatrzymania wydobycia w oddziale i zmianę or- — odgałęzień w kierunku złoża DIE1, D2E2, D3E3 itd.,
ganizacji frontu wydobywczego w tym rejonie. Na rysunku 7 przed- — prostoliniowych odcinków przecinających złoże aż do skały
stawiono przykład realizacji wyżej wymienionych wierceń dla celów płonnej ElFl, E2F2, E3F3 itd.
rozpoznania złoża. Przekrój pionowy toru wiercenia proponowanych otworów kie-
W O/ZG POLKOW1CE-S1EROSZOWICE kilkakrotnie pod- runkowych odgałęzionych przedstawiono na rysunku 12.
czas eksploatacji natrafiono na gniazdowe strefy skały płonnej o róż- Bazując na uzyskanych w trakcie próby kątach i długościach
nych rozmiarach. Przykład takiej strefy, która zatrzymała eksploata- zakrzywiania, a także przyjmując wiercenie wstępne pod kątem 10°
cję oddziału G-61 na kilka miesięcy, przedstawiono na rysunku 8. na wysokość ok. 5 m oraz kąt zapadania złoża ok. 3°, proponowane-
Strefa ta obej mowała prawie całą szerokość frontu eksploatacyjnego. mu powyżej torowi wiercenia z odgałęzieniem sięgającym na ok. np.
Sytuacja taka i działania podejmowane w celu dalszej eksploatacji 200 m odpowiadać mogą następujące wielkości:
powodują znaczny wzrost zagrożenia tąpaniami. — odcinek AB długość ok. 29 m,
— odcinek BC zakrzywiany z intensywnością 0,5°/mb długość ok.
Wytyczne dla modelowego projektu technicznego 22 m,
—- odcinek CDI długość ok. 67 m,
Mając na uwadze wyniki przeprowadzonych prób oraz potrzebę — odcinek £>1.E1 zakrzywiany z intensywnością 0,5°/mb długość
bardziej szczegółowego rozpoznania nowych rejonów wydobyw- ok. 22 m,
czych proponuje się wykonywanie wierceń kierunkowych według — odcinek ElFl długość ok. 60 m.
schematów, przedstawionych na rysunkach 9 do 11. Rozpoznanie W celu sięgnięcia otworem na dalsze głębokości (będące wielo-

Wnęka wiertnicza

- 1 D O O lub 120G lwymiar do ostatniego przecięcia ztoża kierunkowym odgałęzionym otworem rdzeniowy

Rys. 12. Kierunkowy otwór geologiczno-badawczy z odgałęzieniami

Fig. 12. Directionał geological-exploratory drill-hole with branches

69

Rys. 13. Wiertnica Onram 1500
Fig. 13. Onram 1500 drilling rig
krotnościami pierwszego 200-metrowego odgałęzienia) należy
z punktów Dl, Dl, D3 itd. wcześniej zakrzywianego otworu, wyko-
nać odgałęzienie w linii równoległej do upadu złoża. Odgałęzienia
(odcinki DID2, D2D3 itd.) powinny mieć długość ok. 200 m. Od-
cinki zakrzywiane DIEl, D2E2 itd. oraz prostoliniowe E1F1, E2F2
itd. powinny mieć długości wynoszące odpowiednio ok. 22 i 60 m.
Do realizacji kierunkowych wierceń rdzeniowych w warunkach
kopalń rud miedzi powinien być zastosowany nowoczesny sprzęt
wiertniczy pozwalający wiercić na znaczne głębokości, dużo wię-
ksze niż osiągnięta podczas próby. Według opinii firmy Drillcon ten
typ wierceń może być realizowany, np. wiertnicą ONRAM 1500
produkcji szwedzkiej (rys. 13). Wiertnica Onram 1500 jest najno-
wszym rozwiązaniem firmy Hagby-Asahi AB. Może być ona zasi-
lana zarówno przez 55 kW, jak i 90 kW zestaw napędowy.
Podsumowanie
Przeprowadzone próby wiercenia w warstwach złożowych ko-
palni rud miedzi wykazały, że możliwe jest zakrzywianie otworu
kierunkową rdzeniówką Liwinstone. Średni kąt zakrzywienia otwo-
ru wyniósł 0,42°/mb na długości zakrzywianego otworu wynoszącej
47 m. Nie osiągnięto założonego kąta zakrzywiania 0,5°/mb na
70
planowanym odcinku wierconego otworu. Należy jednak podtrzy-
mać założenie, że jest to możliwe, gdyż udało się osiągnąć wartości
przekraczające ww. zakrzywienie. Można również stwierdzić,
że kierunkowa rdzeniówką Liwinstone nie pozwala na precyzyjne
uzyskiwanie z góry założonych torów przebiegu wiercenia, a ich
zakrzywianie może się odbywać tylko na pewnych określonych
długościach (w opisanym przypadku była to długość ok. 44 mb).
Kierunkowe wierceni a rdzeniowe z odgałęzieniami prowadzone
w celu rozpoznania parametrów złożowych mogą stanowić uzasa-
dnioną technicznie i ekonomicznie alternatywę stosowania obecnie
technologii rozpoznania. Wiercenie otworów badawczych dostar-
czać może również informacji o tektonice górotworu, strukturze
warstw stropowych i zagrożeniach wodnych. Rozpoznanie złoża
metodą kierunkowych wierceń rdzeniowych jest technologią tańszą
w stosunku do stosowanej obecnie metody rozpoznania wyrobiska-
mi przygotowawczymi. Koszt wykonania otworu o zasięgu 1000 m
z odgałęzieniami w kierunku warstw złożowych, którego łączna
długość wynosi ok. 1328 m oszacowano na ok. 462 tyś. zł.
Wykonywanie wierceń kierunkowych o zasięgu 1000-*-1200 m,
z odgałęzieniami przecinającymi warstwy złożowe co ok. 200 m,
stanowiłoby doskonałą technologię do rozpoznawania parametrów
złoża pod planowane przyszłe pola eksploatacyjne i dawałoby peł-
niejsze informacje pozwalające na właściwe określanie kierunków
i sposobów eksploatacji złóż rud miedzi. Stosowanie tej techniki
powinno wyeliminować zjawiska zatrzymywania frontów eksplo-
atacyjnych wskutek pojawienia się gniazdowych stref skały płonnej,
niemożliwych do rozpoznania dotychczasowymi metodami. Rozpo-
znanie parametrów złożowych dla planowanych pól eksploatacyj-
nych mogłoby być realizowane w oparciu o proponowane systemy
wiercenia otworów kierunkowych z odgałęzieniami: krzyżowy,
skośno-równoległy i równoległy. Modyfikowanie tych systemów
w zakresie zasięgu i zagęszczenia odgałęzień powinno być przed-
miotem dalszych analiz.
Literatura
1. Instrukcja opróbowania zioża rud miedzi i oznaczenia składników
współwystępujących w rudzie w kopalniach KGHM Polska Miedź S.A.,
Lubin 1996.
2. GromyszM., Ziętkowski L.: Możliwość zastosowania kierunkowych
rozgałęzionych wierceń rdzeniowych z użyciem nowoczesnych technologii
wiertniczych do rozpoznania budowy i parametrów złoża miedzi w warunkach
O/ZG POLKOWICE-SIEROSZOWICE, CBPM Cuprum, Wrocław 2003.
STANTSf A W RR ATFK Rudy Metale R 50 2005 nr 2
U
JÓZEF CZERMOCI ™ 669.330:669.334.96:669.337.122
ZYGMUNT KUREK
ANDRZEJ ZAJĄCZKOWSKI
WŁADYSŁAW GĘBCZYK
GRZEGORZ KRAWIEC

TECHNOLOGIA OTRZYMYWANIA TLENKÓW MIEDZI (I) Cu2O

l (II) CuO Z SUROWCÓW MIEDZIOWYCH

Przedstawiono wyniki badań laboratoryjnych otrzymywania tlenków miedzi (I) Cu2O i (II) CuO z surowców miedziowych.
Przeprowadzono termodynamiczną analizę-procesu utleniania miedzi. Wyznaczono parametry technologiczne procesu utle-
niania surowców miedziowych w zależności od temperatury, czasu i atmosfery panującej w piecu dla otrzymania tlenków
miedzi (I) Cu^O i (II) CuO odpowiedniej jakości. Najlepszy pod wzglądem jakości tlenek miedzi (I) Cu2O otrzymano w piecu
próżniowym. Natomiast najwyższą zawartość CuO osiągnięto w tlenku miedzi (II) CuO w warunkach silnie utleniających
w piecu obrotowym. Uzyskane wyniki mogą stanowić podstawą do rozszerzenia bazy surowcowej dla obecnie stosowanej
technologii przemysłowej produkcji tlenku miedzi (II) CuO oraz podjada produkcji tlenku miedzi (I) Cu2O metodą pirometa-
lurgiczną.
Stówa kluczowe: tlenki miedzi, prażenie dysocjacyjne, utlenianie, piec próżniowy

TECHNOLOGY FOR FABRICATION OF COPPER OXIDES (I) Cu2O

AND (II) CuO FROM COPPER-CONTAINING RAW MATERIALS

Results of laboratory tests related to fabrication of copper oxides (I) Cu2O and (II) CuO from copper containing raw
materials have been presented. Thermodynamic analysis of the copper oxidation process has been madę. Technological
parameters oftheprocess ofoxidising copper-containing raw materials in dependence on temperaturę, time and atmosphere
in thefurnace, so as to ensure suitable ąuality of the obtained copper oxides (I) Cu2O and (II) CuO, have been determined.
The highest CuO content was obtained in the copper oxide (II) CuO at strongly oxidising conditions in a rotary furnace. The
results can be used to widen a resource basefor currently applied industrial technology for the production ofcopper oxide (II) CuO
and to commence production ofcopper oxide (I) Cu2O by pyrometallurgical method.
Keywords: copper oxides, dissociative calcination, oxidation, vacuum furnace

Wprowadzenie Tlenek miedzi (II) CuO stosowany w przemyśle paszowym musi

spełniać wymagania jakościowe w zakresie składu chemicznego, jak
Miedź w postaci utlenionej występuje jako tlenek miedzi (I) też postaci fizycznej określonej wielkością ziaren ponieważ oprócz
Cu2O oraz tlenek miedzi (II) CuO. wysokiej czystości musi posiadać odpowiednią sypkość i ciężar
Tlenek miedzi (I) Cu2O występujący w przyrodzie jako minerał usypowy.
kupryt jest koloru czerwonego. Otrzymywany syntetycznie, w zależ- Znane są trzy grupy metod otrzymywania tlenków miedzi:
ności od grubości ziaren, ma zabarwienie czerwono-brunatne. Gę- — metody chemiczne,
stość Cu2O w temperaturze 25 °C wynosi 6,04 G/cm3, temperatura — metody elektrolityczne,
topnienia 1235 "C, jest nierozpuszczalny w wodzie. — metody pirometalurgiczne.
Tlenek miedzi (I) Cu2O jest produktem stosowanym do wytwa- Opracowano technologię otrzymywania tlenków miedzi (I) i (II)
rzania farb antyporostowych, używanych w przemyśle okrętowym metodą pirometalurgiczną polegającą na utlenianiu materiałów mie-
do malowania kadłubów statków, oraz do produkcji preparatów dziowych w wysokiej temperaturze.
Jako surowce
owadobójczych. Ma również zastosowanie jako pigment do barwie- wyjściowe do produkcji tlenków miedzi, na pod-
stawie
nia pewnych gatunków szkła i porcelany. ' ^^^ prac badawczych wcześniej wykonanych [l, 2],
Tlenek miedzi (II) CuO jest koloru czarnego, jego gęstość wtem- wytypowano granule miedzi wewnątrz puste, wióry i cienkie druty
peraturze 25 °C wynosi 6,4 G/cm3, temperatura topnienia 1026 °C, Tmedzl-
również jest nierozpuszczalny w wodzie. Termodynamiczne podstawy procesu utleniania miedzi
Tlenek miedzi (II) CuO w postaci proszku znajduje zastosowa-
nie w wielu gałęziach przemysłu. Do największych jego odbiorców Miedź tworzy dwa tlenki; tlenek miedzi (I) Cu2O i tlenek miedzi
należą: przemysł chemiczny do produkcji nawozów sztucznych (H) CuO.
i środków ochrony roślin oraz przemysł paszowy stosujący go jako Wykres fazowy układu Cu-O przedstawiono na rysunku l [3].
kompozyt dodawany do pasz. Analiza rentgenograficzna oraz badania nad podatnością magnety-

Mgr inż. Stanisław Bratek, dać. dr inż. Józef Czernecki, dr inż Andrzej Zajączkowski. mgr inż Wladyslaw Gębczyk, mgr inż. Grzegorz Krawiec — Instytut Metali Nieżelaznych,
Gliwice, mgr inż Zygmunt Kurek — Instytut Metali Nieżelaznych, Oddział w Legnicy.

71
 J 1 1 i l l l III 1 \ II 1 100
// 90
CuO
:
|
1400 .... 1 80
\ .70
— • —
</) —Temperatura 600°C
\ co 60
VI 230
—-Temperatura 700°C
1200 - • 1 200 /" | 50
/1.5 10.2 1100 J .40
1083 \J \\
1065 ~i
o _
14,0 1075 30

900 - - 10
o
0,07 0,09 0,11 0,13 0,15 0,17 0,19 0,21
:
400 :
Ilość tlenu, Nnf/kgCu
300 - -
l i i i i l 1 1 [
Rys. 3. Zmiany stanu równowagi w układzie o wyjściowym
5 10 | 15 20 35 95
O' °'
W2
składzie Cu2O = 54,7 %, CuO = 43,4 % i Cu = 1,9 %
Cu Cu,O CuO
w zależności od ilości tlenu i temperatury procesu
Rys. 1. Wykres fazowy układu miedź-tlen Fig. 3. Eąuilibrium state changes in a system with initial
composition Cu2O = 54.7 %, CuO = 43.4 % and Cu = 1.9 %
Fig. 1. Phase diagram for the copper-oxygen system
in dependence on oxygen amount and process temperaturę
100
90 CuO
100
80 on ---Temperatura 900°C l
70 — Temperatura 1000°C|
RO
60 (§70
50 E
ro ~>C~uÓ
ro /
ra 40
N ^ 50
T3 30 \
KJ 40
13
20 N ">Cu2u
Cu
10 3
=3on°
400 500 600 700 800 900 1000 uu
n
Temperatura, °C 0,07 0,09 0,11 0,13 0,15 0,17 0,19 0,21
3
Ilość tlenu, Nm /kg Cu
Rys. 2. Stany równowagi pomiędzy Cu, Cu2O i CuO w układzie
o wyjściowej ilości powietrza odpowiadającej 0,5 mol O2/mol Cu
Fig. 2. Eąuilibrium states between Cu, Cu2O and CuO in a system Rys. 4. Zmiany stanu równowagi w układzie o wyjściowym
with an air amount corresponding to 0.5 mol O2/mol Cu składzie Cu2O = 54,7 %, CuO = 43,4 % i Cu = 1,9 %
w zależności od ilości tlenu i temperatury procesu
Fig. 4. Eąuilibrium state changes in a system with initial
czną [4] potwierdzają, że tlenki Cu2O i CuO nie wykazują dostrze-
composition Cu2O = 54.7 %, CuO = 43.4 % and Cu = 1.9 %
galnej rozpuszczalności wzajemnej.
in dependence on oxygen amount and process temperaturę
Obydwa tlenki miedzi występują w fazie stałej w obszarze stę-
żeń tlenu w miedzi od 10 do 20 % mas. w przedziale temperatur 375
do 1065 °C. W obszarze występowania Cu2O ustała się równowaga
między stałym tlenkiem miedzi(I), a nasyconym roztworem stałym 4CuO=2Cu2O+02

Cu2O(st) <=> 2 Cu(st. nasyc. roztwór) + 1/2 0-,2(gaz) (D

W oparciu o dane termodynamiczne [5], celem określenia wyj- S 4

ściowych parametrów procesu utleniania przeanalizowano równo- ro
CV!
wagę w stanie stałym pomiędzy składnikami Cu, CuO i Cu2O oraz
o?3
tlenem zawartym w powietrzu. Przyjęto następujące wyjściowe pro-
porcje składników: l mol Cu i 0,5 mola O2, wyniki obliczeń przed- 2
stawiono na rysunku 2.
W tym układzie w zakresie do ok. 500 °C trwałym składnikiem 1
jest CuO. Powyżej tej temperatury pojawia się Cu2O i w miarę
dalszego zwiększania temperatury jego udział stopniowo rośnie O
kosztem CuO. 700 750 800 850 900 950 100010501100115012001250
W wyższych temperaturach w stanie równowagi obecna jest
T, °C
również niewielka ilość miedzi metalicznej.
Z analizy przebiegu krzywych przedstawionych na rysunku 2
widać, że do temperatury 600 °C głównym produktem utleniania Rys. 5. Zależność prężności dysocjacji tlenku miedziowego
miedzi jest tlenek CuO. W związku z tym proces utleniania surowców od temperatury
miedziowych w kierunku otrzymywania tlenku miedzi (II) należy Fig. 5. Dependence of the copper oxide dissociation pressure
prowadzić w atmosferze utleniającej w temperaturze 600*700 °C co on temperaturę

72
 Rys. 6. Schemat laboratoryjnego elektrycznego pieca obrotowego
l — piec obrotowy, 2 — rura szamotowa, 3 — transformator, 4 — sility, 5 — pierścieniowe elementy styków elektrycznych,
6— programowy regulator i rejestrator temperatury, 7— termopara, 8 — korek ceramiczny, 9 — doprowadzenie powietrza,
10 — przepływomierz, 11 — głowica pieca, 12 — regulator szybkości obrotowej pieca, 13 — regulator kąta nachylenia pieca,
14 — chłodnica, 15 — filtr workowy, 16— wentylator, 17 — utleniany wsad

Fig. 6. Diagram of a laboratory electric rotary furnace

l — rotary furnace, 2 — chamotte tubę, 3 — transformer, 4 — sillites, 5 — ring-shaped components of electric contacts,
6 — programmable controller and temperaturę recorder, 7 — thermocouple, 8 — ceramic pług, 9 — air inlet, 10 — flow-meter,
11 — head of a furnace, 12 — rotational speed controller for the furnace, 13 — furnace tilt angle control,
14 — cooler, 15 — bag filter, 16 — fan, 17 — oxidised charge

powoduje utlenianie Cu2O do CuO. Metodyka badań

Teoretycznie wyznaczone równowagowe udziały CuO i Cu2O
w zależności od ilości dostarczonego w powietrzu tlenu i tempera-
tury procesu zamieszczono na rysunku 3. Niższa temperatura proce-
su pozwala osiągnąć wyższą zawartość CuO w produkcie, jednak
zachodzi to kosztem zmniejszonej szybkości zachodzących reakcji.
W miarę wzrostu temperatury zaczyna przybywać tlenku miedzi (I)
Cu2O tak, że w temperaturze ok. 1000 °C uzyskać można produkt
o znacznej zawartości Cu2O. W stanie równowagi termodynamicz-
nej w 1000 °C produkt utleniania zawiera (% mas.: Cu2O — 54,7;
CuO — 43,4; Cu — 1,9) (rys. 4).
Dalsze zwiększenie ilości Cu2O można uzyskać poprzez dyso-
cjację tlenku miedzi(II) zgodnie z reakcją
4 CuO => 2 Cu2O +O2 (2)
przebiegającą w atmosferze obojętnej lub próżni w celu zapobieg-
nięcia wtórnemu utlenianiu tlenku miedzi (I) Cu2O do tlenku miedzi
(II) CuO.
Krzywa na rysunku 5 przedstawia graficznie zależność prężności
tlenu od temperatury reakcji (2).
Z przedstawionej zależności wynika, że dla temperatury powy-
żej 1100 °C można liczyć się tylko z obecnością Cu,O.
Wynika stąd, że proces otrzymywania tlenków miedzi (I) i (II)
powinien przebiegać dwuetapowo:
— etap pierwszy, polegający na utlenianiu surowca miedziowego
w kierunku otrzymania produktu będącego mieszaniną tlenków
miedzi Cu2O i CuO w temperaturze 900+1000 °C,
— etap drugi, przebiegający w temperaturze powyżej 1000 °C w
atmosferze obojętnej lub próżni jako proces dysocjacji tlenku
miedzi (II) CuO otrzymanego w etapie pierwszym, lub w tem-
peraturze 600-5-700 °C w procesie utleniania produktu z etapu
pierwszego, co powoduje przeprowadzenie Cu2O do CuO kiedy
produktem finalnym ma być tlenek miedzi (II) CuO.
Zgodnie z, wnioskami wynikającymi z kinetycznej i termodyna-
micznej analizy utleniania miedzi proces utleniania surowców mie-
dziowych realizowano dwuetapowo:
— utlenianie surowców miedziowych w temperaturze 1000 °C
w celu wytworzenia mieszaniny tlenków miedzi o jak najwyż-
szej zawartości Cu2O,
— dysocjacja mieszaniny tlenków miedzi w atmosferze obojętnej
lub próżni w temperaturze 1050 °C w celu pozbycia się wytwo-
rzonego w etapie pierwszym tlenku miedzi (II) CuO w przypad-
ku produktu finalnego tlenku miedzi (I) Cu2O, lub w temperatu-
rze 700 °C dodatkowo utleniano tlenek miedzi (I) Cu2O do
tlenku miedzi (I) CuO kiedy produktem końcowym miał być
tlenek miedzi (II) CuO.
Materiały
W badaniach stosowano następujące materiały:
— granule miedzi wewnątrz puste uzyskiwano w procesie odlewa-
nia miedzi katodowej do zbiornika z wodą po uprzednim jej
utlenieniu w temperaturze 1170+1220°C do zawartości tlenu
0,3+0,5 % mas. oraz dodatku siarki elementarnej wynoszącym
l % od masy miedzi, charakteryzujące się ciężarem usypowym
poniżej 2,0 G/cm ,
— wióry, drut miedzi uzyskane w wyniku obróbki mechanicznej
wlewków miedzi charakteryzujących się ciężarem usypowym
poniżej 2,0 G/cm i grubością poniżej l mm.
Aparatura
Badania prowadzono w laboratoryjnym piecu obrotowym
ogrzewanym elektrycznie. Schemat stanowiska badawczego przed-
stawiono na rysunku 6.

73
 Elementem roboczym pieca jest szamotowa rura o długości
1000 mm i średnicy wewnętrznej 110 mm, ogrzewana zewnętrznie
umieszczonymi współosiowo elementami grzewczymi wykonanymi
z węglika krzemu (sylitami), szybkość obrotów pieca stosowana
w próbach wynosiła ok. l obrót/min.
Piec wyposażony jest w układ kontroli i regulacji temperatury
w strefie roboczej, układ regulacji przepływu powietrza oraz układ
odbioru gazów technologicznych składający się z chłodnicy, filtra
workowego i wentylatora.
Ponadto w badaniach dysocjacji mieszaniny tlenków miedzi
w warunkach próżni użyto pieca przedstawionego na rysunku 7.
Wykorzystanym w trakcie badań procesów rozkładu (dysocjacji)
tlenku miedziowego elementem stanowiska pomiarowego do badań
równowagowych, w warunkach kontrolowanej atmosfery, był, czę-
ściowo przebudowany w IMN w Gliwicach, pionowy piec oporowy
FRV-70-/400/1700 firmy Linn Therm, z elementami grzejnymi wy-
konanymi z Kanthal Super 1800 °C firmy KANTHAL FURNACE
PRODUCTS, Szwecja.
Pomiarów temperatur dokonywano termoelementami EL 18. Jej
odchylenie od wartości zadanej nie przekraczało, w trakcie realizacji
badań wartości ±5 K.
Badania dysocjacji CuO dokonywano w tyglach z tlenku glinu
produkcji IMO w Gliwicach.

Przebieg prób

Celem określenia wpływu temperatury i czasu na proces utleniania

różnych materiałów miedziowych przeprowadzono badania w sze-
rokim zakresie tych parametrów:
— etap pierwszy polegający na utlenianiu surowców miedziowych
Czas, h
do mieszaniny tlenków miedzi Cu2O i CuO w zakresie tempera-
Rys. 8. Zależność ilości frakcji tlenkowej od temperatury
i czasu utleniania dl a poszczególnych produktów przejściowych
Termoelement Fig. 8. Dependence of the oxide fraction amount on temperaturę
and oxidation time for particular intermediate products
Wlot gazu

tur 600^-1000 °C i w czasie 1-6 godz.,

Części chłodzone — etap drugi polegający na wytwarzaniu z mieszaniny tlenków
Rura gtówna wodą
pieca z At,O,
miedzi produktu finalnego w postaci tlenku miedzi (I) Cu2O
w piecu obrotowym w atmosferze powietrza i argonu oraz
Rura z AiaO,
w piecu w próżni w zakresie temperatur 1000-^1050 °C w czasie
6 godz., lub otrzymywaniu z mieszaniny tlenków miedzi produ-
ktu finalnego tlenku miedzi (II) CuO zawierającego min. 96 %
Elementy CuO w temperaturze 700 °C w czasie od 6 do 24 godz. (piec
grzejne
Tygiel obrotowy).
W trakcie prowadzonych prób utleniania w pierwszym etapie
badań stosowano do każdej próby wsad o masie 1000 g w postaci
jednego z surowców miedziowych. W procesie utleniania zapewnia-
no w laboratoryjnym piecu obrotowym atmosferę silnie utleniającą,
poprzez wprowadzenie powietrza rurką alundową do strefy roboczej
pieca w ilości 900 l/godz. Poszczególne rodzaje materiałów miedzio-
wych poddawano procesowi utleniania w temperaturach 600, 800
Tygiel i 1000 °C oraz w czasie utleniania 2, 4 i 6 godz.
z próbką
Po zakończeniu każdego testu badawczego całość materiału
wyjmowano z pieca w celu oddzielenia z niego materiału utlenione-
Części chłodzone go i określenia jego ciężaru. Ponadto z każdego testu badawczego
wodą
pobierano próbę mieszaniny tlenków miedzi celem określenia jej
składu chemicznego.
Wylot gazu Następnie materiał uzyskany w pierwszym etapie badań z każ-
dego surowca miedziowego dotleniano w piecu obrotowym w celu
pozbycia się w jak największym stopniu z niego miedzi metalicznej.
Zabieg ten prowadzono w temperaturze 1000 °C przy przepływie
powietrza w ilości 900 l/godz, w czasie 6 i 12 godzin.
Tak przygotowany materiał (mieszanina tlenków miedzi) pod-
Rys. 7. Schemat pieca oporowego użytego dano w drugim etapie badań procesowi dysocjacji w piecu obroto-
w badaniach procesów dysocjacji CuO(s) wym w temperaturze 1050 °C przy przepływie powietrza 100
Fig. 7. Diagram of a resistance furnace used l/godz, i argonu 1000 l/godz, oraz w piecu próżniowym w tempera-
for investigating CuO(s) dissociation processes turze 1050 °C w próżni rzędu 0,1^-1 Tora. w celu wytworzenia pro-

74
duktu finalnego w postaci tlenku miedzi (I) Cu2O. Tablica 3
Dla wytworzenia tlenku miedzi (II) CuO w drugim etapie badań Analizy chemiczne uzyskanych produktów końcowych
uzyskaną w etapie poprzednim mieszaninę tlenków miedzi poddano Table 3
procesowi dalszego utleniania w temperaturze 700 °C w czasie 6 do Chemical analysis of the finał products obtained
18 godzin w obecności dodatkowo wprowadzanego powietrza z in-
tensywnością 900 l/godz. Analiza chemiczna
Otrzymane wyniki prób wytworzenia produktu finalnego w po- Atmosfera %mas
Materiał
staci tlenku miedzi (II) CuO przedstawiono w tablicy 4. w piecu
CU
og61. Cumet. Cu^o
Tablica l 1,41 82,40
Mieszanina tlenków (granule) powietrze 84,70
Wyniki prób utleniania surowców miedziowych Mieszanina tlenków (drut) powietrze 83,12 0,82 80,50
Table l 82,45 0,56 91,40
Mieszanina tlenków (granule) argon
Results of oxidation tests for copper containing raw materials Mieszanina tlenków (drut) argon 84,77 0,88 93,20

Mieszanina tlenków (granule) próżnia 87,60 0,21 97,58

Tempe- Czas Ilość frakcji
Mieszanina tlenków (drut) próżnia 88,20 0,18 98,50
Materiał ratura utlenionej
°C godz. % od masy wsadu

Granule miedzi puste 600 2 1,6

4 2,3 Tablica 4
6 5,5 Wyniki procesu utleniania mieszaniny tlenków miedzi
Drut miedzi 600 2 5,6 Table 4
4 9,0 Results of the process of oxidation of copper oxides mixture
6 10,7
Granule miedzi puste 800 2 17,1 Czas
4 25,0 Tempe- pobrania Analiza chemiczna
6 36,1 Nr ratura próbki
pro- Materiał w od %mas
Drut miedzi 800 2 33,7 by piecu początku
4 43,0 °C procesu
6 53,7 godz. CUogól. CUmet. Cuoi2o CuO
Granule miedzi puste 1000 2 70,5
4 97,1 1 Granule miedzi 1000 6 86,28 7,85 50,13 42,14
6 100,0 Materiał z granul 700 12 80,44 2,58 35,31 58,12
Materiał z granul 700 15 80,84 2,24 25,14 70,33
Drut miedzi 1000 2 93,2 Materiał z granul 700 18 81,37 1,36 18,07 79,95
4 98,7 Materiał z granul 700 21 80,46 0,69 6,80 92,16
6 100,0 Materiał z granul 700 24 80,71 0,19 2,36 98,02

2 Drut, wióry miedzi 1000 6 85,81 6,16 42,96 51,94

Materiał z wiórów 700 12 82,03 3,89 42,90 50,11
Tablica 2 Materiał z wiórów 700 15 80,87 0,89 11,65 87,03
Materiał z wiórów 700 18 80,90 0,21 2,78 97,76
Analizy chemiczne produktów utleniania Materiał z wiórów 700 21 81,00 0,08 0,67 99,40
surowców miedziowych Materiał z wiórów 700 24 80,00 0,12 0,48 99,31

Table 2
Chemical analysis of the products
of oxidising copper containing raw materials Wyniki badań

Uzyskane wyniki pierwszego etapu badań polegającego na określeniu

Tempe- Analiza chemiczna zależności otrzymanej ilości frakcji utlenionej od temperatury i cza-
ratura %mas su utleniania dla poszczególnych surowców miedziowych przedsta-
Materiał
utleniania wiono na rysunku 8 oraz w tablicy l.
°C CUogSL Cumet. Wyniki prób wytwarzania produktu końcowego w postaci tlenku
Cu
Cu,0

miedzi (I) Cu2O w procesie dysocjacji mieszaniny tlenków miedzi

Granule miedzi 600 88,10 16,60 58,20
zamieszczono w tablicach 2 i 3.
800 87,80 13,21 59,40
1000 88,50 13,31 59,60
Wstępne utlenianie surowców miedziowych
Drut, wióry miedzi 600 87,50 17,00 57,20
800 88,50 14,19 60,86 W procesie utleniania surowców miedziowych stwierdzono
1000 85,65 12,62 58,10
wyraźny wpływ temperatury procesu na ilość uzyskanej frakcji
Dotlenianie mieszaniny tlenków w czasie 6 godz. utlenionej (mieszanina tlenków miedzi CuO i Cu2O). W temperatu-
rze 1000 °C po 6 godz. prowadzenia procesu utleniania zarówno
Granule miedzi 1000 81,90 1,08 37,70 granule miedzi wewnątrz puste i druty miedziane zostały utlenione
prawie w 100 %.
Drut, wióry miedzi 1000 80,30 0,76 37,02

Dotlenianie mieszaniny tlenków w czasie 6 godz.

Próby wytworzenia tlenku miedzi (I) Cu2O

Tlenki Cu z granul i drutu miedzi 1000 83,50 0,18 53,55 Uzyskane we wstępnym etapie utleniania mieszaniny tlenków
miedzi poddano procesowi dysocjacyjnego prażenia w temperaturze

75
1050-^1100 °C w celu otrzymania finalnego produktu w postaci tlenku
miedzi Cu2O. Ponieważ końcowy produkt — tlenek miedzi Cu2O
musi się charakteryzować wysoką zawartością Cu9O (powyżej 90 %)
oraz niską zawartością miedzi metalicznej (< l %), wcześniej mie-
szaniny tlenków miedzi poddano procesowi dodatkowego dotlenia-
nia w temperaturze 1000 °C w celu maksymalnego pozbycia się
z nich miedzi metalicznej. Po sześciu godzinach dodatkowego do-
tleniania mieszaniny tlenków miedzi zawartość miedzi metalicznej
obniżyła się z kilkunastu procent do ok. l %.
Dalsze obniżenie zawartości miedzi metalicznej w mieszaninie
tlenków uzyskano po następnych sześciu godzinach utleniania mieszani-
ny tlenków, w której zawartość miedzi metalicznej obniżono do 0,18 %.
Tak przygotowane mieszaniny tlenków miedzi poddano proce-
sowi prażenia dysocjacyjnego w temperaturze 1050 °C w piecu ob-
rotowym w atmosferze powietrza i argonu w czasie 4 godz. oraz
w podobnych warunkach w piecu próżniowym.
Składy chemiczne uzyskanych produktów końcowych przedsta-
wiono w tablicy 3. Najlepszy pod tym względem tlenek miedzi (I)
Cu2O otrzymano w piecu próżniowym. Wyprodukowany z drutu
miedziowego tlenek miedzi (I) zawierał 98,50 % Cu2O oraz 0,18 %
Cu metalicznej.
W piecu obrotowym zarówno w atmosferze argonu i powietrza
otrzymane produkty charakteryzowały się gorszymi parametrami.
W przypadku stosowania w piecu atmosfery argonu, zawartość Cu2O
w otrzymanych tlenkach miedzi wynosiła 91,40-^-93,20 % przy za-
wartości miedzi metalicznej 0,56-^0,88 %. Produkt o takim składzie
chemiczny spełnia wymagania jakościowe klientów.
W atmosferze powietrza uzyskane produkty posiadały niższe
zawartości tlenku miedzi (I) Cu2O 80,50^-82,40 % przy wyższych
zawartościach miedzi metalicznej 0,82-^1,41 % mas.
Próby wytworzenia tlenku miedzi (II) CuO
W próbach wytworzenia tlenku miedzi (II) CuO jako kryterium
jego odpowiedniej jakości przyjmuje się zawartość CuO, która po-
winna wynosić min. 96 %, oraz stężenie miedzi metalicznej, które
nie powinno przekraczać l %.
W przeprowadzonych próbach proces utleniania surowców mie-
dziowych w etapie wstępnym wytwarzania mieszaniny tlenków
miedzi prowadzono w temperaturze 1000 °C w czasie 6 godzin.
Następnie w drugim etapie produkcji tlenku miedzi (II) CuO,
w temperaturze 700 °C, podczas dalszego utleniania mieszaniny tlen-
ków miedzi w obydwu przypadkach po czasie 18 godzin uzyskiwano
produkt końcowy o zadawalającym składzie.
Zawartość CuO w obydwu otrzymanych tlenkach miedzi (II)
przekraczała wymagane 96%, a. miedzi metalicznej była niższa niż l %.
76
Podsumowanie
Uzyskane w przeprowadzonych badaniach wyniki wykazały,
że proces przerobu surowców miedziowych w celu uzyskania z nich
tlenków miedzi (I) i (II) najkorzystniej powinien być prowadzony
dwuetapowo:
•— etap pierwszy utleniania realizowany w temperaturze 1000 °C
w celu jak najszybszego przeprowadzenia miedzi metalicznej do
postaci mieszaniny tlenków miedzi Cu2O i CuO z możliwie
minimalną zawartością miedzi metalicznej,
— etap drugi realizowany w procesie dysocjacyjnego prażenia mie-
szaniny tlenków miedzi w temperaturze 1050 °C prowadzony
w atmosferze próżni lub gazu ochronnego (produkcja Cu2O)
lub w procesie utleniania mieszaniny tlenków miedzi prowadzo-
nym w temperaturze 700 °C (produkcja CuO).
W zależności od potrzeb zastosowania tlenku miedzi konieczna
jest jego odpowiednia jakość.
Dla zastosowania do wytwarzania farb antyporostowych w prze-
myśle okrętowym nie jest wymagana bardzo wysoka zawartość
Cu2O w otrzymanym tlenku miedzi. Wystarczające jest stężenie
Cu2O w tlenku miedzi wynoszące powyżej 90 %, w związku z tym
mógłby on być wytwarzany w piecu obrotowym w atmosferze obo-
jętnej (argonu lub azotu).
Natomiast tlenek miedzi (I) Cu2O używany do produkcji prepa-
ratów owadobójczych, czy jako pigment do barwienia szkła lub por-
celany musi charakteryzować się wysoką zawartością Cu2O wyno-
szącą powyżej 98 % i w związku z tym konieczne jest zastosowanie
do jego otrzymywania procesu dysocjacji CuO w próżni.
W przypadku produkcji tlenku miedzi (II) CuO składy chemicz-
ne uzyskanych produktów końcowych odpowiadają wymaganiom
stawianym przez przemysł paszowy. Tlenek miedzi (II) CuO stoso-
wany jako kompozyt do produkcji pasz powinien zawierać: Cuogól.
min. 77 %, CuO min. 96 %, Cu2O max. 4 %.
Przeprowadzone badania laboratoryjne wykazały, że ze stoso-
wanych w badaniach surowców miedziowych można uzyskać tlenki
miedzi (I) i (II) odpowiedniej jakości.
Literatura.
1. Sprawozdanie IMN Nr 6135/04 [niepublik.].
2. Sprawozdanie IMN Nr 5673/11/00 z projektu celowego [niepublik.].
3. HansenM., AnderkoK.: Constitutionof Binary Alloys. Me GrawHill,
New York — London 1958.
4. Jesin O. A., GieldP. W. .-Chemia fizyczna procesów pirometalurgicz-
nych. Wyd. Śląsk, Katowice 1966.
5. Krupkowski A.: Podstawowe zagadnienia teorii procesów metalurgi-
cznych. PWN Kraków 1974.
 Rud
FWA TA7D7YK UKD
y Metale R 50 2005 nr 2
ZYGMUNT SADOWSKI 669/97:622-17:622.765:669.34(438):622.772
IZABELA POLOWCZYK
AGNIESZKA URYGA

WPŁYW TEMPERATURY NA KINETYKĘ PROCESU BIOŁUGOWANIA

ODPADÓW FLOTACYJNYCH Z ZAKŁADU WZBOGACANIA RUD LUBIN

Przeprowadzono badania procesu bioługowania odpadu z flotacji rud miedzi Z ZWR Lubin w termostatowanym reaktorze
mieszalnikowym. Określono najlepsze zagęszczenie fazy stałej dla realizacji tego procesu, które wynosiło 10 % c.st. Zastoso-
wano autochtoniczny szczep bakteryjny Acidithiobacillus ferrooxidans. Bioługowanie w reaktorze mieszalnikowym prowadzo-
no stosując dwie temperatury: 30 i 35 °C. Po 14 dniach trwania procesu stopień wyługowania miedzi wyniósł 89 i 84 %
całkowitej ilości miedzi odpowiednio dla 35 i 30 °C. Otrzymane wyniki potwierdzają fakt, że podwyższenie temperatury
procesu o 5 °C wpływa na polepszenie jego kinetyki. Obliczono energię aktywacji dla procesu bioługowania odpadów
flotacyjnych Ea - —303 kJ/mol.
Słowa kluczowe: koncentrat miedziowy, kinetyka bioługowania, Acidithiobacillus ferrooxidans, odpady flotacyjne

EFFECT OF TEMPERATURĘ ON THE COPPER RECOYERY BIOLEACHING KINETICS

FROM FLOTATION TAILINGS FROM ZWR LUBIN

The bioleaching experiments were carry on using theflotation tailingsfrom Lubin minę. The optimal solid concentration
was determined. It was 10 % ofweight. The autochtonie, acidofilic mikroorganism sach as Acidithiobacilluse ferrooxidans
was used. After 14 days of bioleaching the copper recovery was 84 and 89 % for temperaturę of 30 and 35 °C respectively.
The increase of temperaturę causses an increase of process kinetic. The activation energy was evaluated and eąuals
-303 kJ/mol.
Key words: copper concentrate, kinetics of bioleaching, Acidithiobacillus ferrooxidans, flotation tailings

Wstęp temperaturach. McCready przeprowadził badania, na podstawie któ-

Procesy bioługowania rud metali, a w szczególności rud miedzi
znane sąpraktycznieodzaraniadziejów. Prawdopodobnie już w cza-
sach starożytnych, w sposób naturalny ługowaną miedź odzyskiwa-
no w rejonie Morza Śródziemnego [19]. W XVI wieku, w górach
Harzu w Niemczech, stosowano metodę ługowania na hałdzie mię-
dzionośnego pirytu [9]. W XVIII wieku po raz pierwszy w kopalni
w Rio Tinto w Hiszpanii zastosowano procesy hydrometalurgiczne
na skalę przemysłową.
Przełomowym, dla szerszego zastosowania procesu bioługowa-
nią metali, był 1947 r., w którym Colmer i Hinkle odkryli w kwaś-
nych wodach kopalnianych Zachodniej Virginii istnienie autotrofo-
wych bakterii Acidithiobacillus ferrooxidans [5]. Następnie Bryner
ze współpracownikami w 1954 r. wykazali, że utlenianie siarczko-
wych minerałów zachodzi o wiele szybciej przy współudziale bakte-
rii rodzaju Acidithiobacillus [3].
AcidithiobaciUusferrooxidans,toacydofi\ne,chemoa\Hotmficz-
ne bakterie, odgrywające istotną rolę w procesach roztwarzania wie-
lu minerałów siarczkowych [17]. A. ferrooxidans należą do grupy
mikroorganizmów gram ujemnych. Zostały one wyodrębnione przez
Colmera i Hinkla w 1947r. [5]. Mają kształt krótkich pałeczek o wy-
miarach 0,3-^-0,4 j^m — 0,7^-1,4 p,m z jedną polarną rzęską.
Jak wszystkie pałeczki, również A. ferrooxidans rozmnaża się
przez podział poprzeczny. Rozwój ich najlepiej przebiega przy pH
ok. 1,5-5-2,5, przy czym jego dolna granica wynosi pH =1,2 [20].
Optymalna temperatura dla wzrostu A. ferrooxidans mieści się
w granicach 30-K35 °C [23]. Należy jednak zaznaczyć, że niektóre
szczepy A. ferrooxidans zaadaptowane są do wzrostu w niższych
rych stwierdził, że możliwy jest wzrost bakterii w temperaturach
pomiędzy 25 a 2 °C [14]. Prawdopodobnie wzrost A. ferrooxidans
zostaje zahamowany w temperaturze 40 °C [1]. Fakt ten nie został
jednak do tej pory jednoznacznie udowodniony. Bakterie A. ferm-
Oxidans energię do wzrostu czerpią z utleniania jonów Fe(II) do
Fe(III), a także siarki elementarnej i jej zredukowanych form, w wa-
runkach tlenowych.
Badania nad zastosowaniem biohydrometalurgii w procesach
zagospodarowania krajowych surowców odpadowych lub pozabi-
lansowych trwają już od wielu lat. Jednakże w ostatnim okresie
obserwuje się renesans tych metod, a to z uwagi na możliwość
zagospodarowania nadmiaru kwasu siarkowego oraz ochronę środo-
wiska naturalnego [28].
W dotychczasowej praktyce przemysłowej metody biohydrome-
talurgii zastosowane zostały do odzysku złota z rud arsenopiryto-
wych, do ługowania miedzi z surowców ubogich, do przeróbki tle-
nowych rud uranu, w procesach redukcji związków siarki (VI) do
siarki elementarnej [21].
Obecnie, dzięki procesom biohydrometalurgicznym, pozyskuje
się miedź i złoto w Republice Południowej Afryki, Stanach Zjedno-
czonych, Chile, Kanadziei Australii [2].
Na kinetykę procesu bioługowania surowców miedzionośnych
ma wpływ szereg parametrów fizykochemicznych, między innymi
takich jak: pH, Eh, skład pożywki mineralnej, rozdrobnienie mate-
riału mineralnego, zagęszczenie fazy stałej, sposób i szybkość mie-
szania, obecność naturalnych i syntetycznych związków powierzch-
niowo czynnych. Obok wymienionych parametrów jednym z naj-
ważniejszych jest temperatura.

Dr inż. Ewa Jażdżyk. dr hab. Zygmunt Sadowski. prof. nzw., dr inż. Izabela Polowczyk. mgr inż. Agnieszka Uryga — Politechnika Wrocławska. Instytut Inżynierii Chemicznej
i Urządzeń Cieplnych, Wrocław.

77
 Wybór optymalnej temperatury procesu determinowany jest Materiały i metodyka pomiarowa
głównie przez zastosowany szczep bakteryjny. Zwykle, rzeczywista
temperatura procesu bioługowania jest nieco wyższa od tej, jaka jest Do badań użyto odpadu z flotacji rud miedzi. Był on w postaci
optymalną temperaturą wzrostu mikroorganizmów. Dzieje się tak drobnoziarnistego proszku, który otrzymano z Zakładu Wzbogaca-
z powodu egzotermicznego charakteru procesu bioługowania. Dla nia Rud LUBIN.
przykładu, bakterie Acidithiobacillusferrooxidans znacznie szybciej Materiałem biologicznym stosowanym w doświadczeniach była
rosną w temperaturze 30 °C, jednak proces bioutleniania minerałów zawiesina hodowlana Acidithiobacillusferrooxidans. Szczep bakte-
siarczkowych z ich udziałem realizowany jest w temperaturze 35 °C [l 1]. rii otrzymano z Instytutu Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersy-
Proces bioutleniania siarczków jest procesem egzotermicznym, tetu Opolskiego. Szczep ten został wcześniej zaadaptowany do wy-
w związku z tym, w warunkach przemysłowych konieczne jest chło- ższych stężeń jonów Cu+2 w roztworze.
dzenie bioreaktorów. Problem chłodzenia można zredukować po- Hodowlę A. ferrooxidans prowadzono w płynnej pożywce Sil-
przez stosowanie adoptowanych bakterii mezofilnych jako szcze- vermana-Lundgrena, oznaczonej symbolem 9K (co odpowiada stę-
pów umiarkowanie termofilnych rosnących w temperaturach rzędu żeniu 9 g Fe+2/l) [24], a bioługowanie prowadzono w płynnej po-
40^-45 °C. W procesach bioługowania na hałdzie okazało się, iż żywce 2K (co odpowiada stężeniu 2 g Fe+ /l). W tablicy l przedsta-
pewne kultury bakteryjne mogą pomyślnie działać w temperaturach wiono skład mineralny stosowanych pożywek.
rzędu 10+15 °C lub nawet jeszcze niższych [4, 8, 22]. Roztwór I pożywki 9K oraz pożywkę 2K sterylizowano pod ciśnie-
Warto nadmienić, że wraz ze wzrostem temperatury maleje roz- niem 1,5 atm. przez 30 min.
puszczalność gazów w wodzie, dlatego w procesach bioutłeniania Roztwór II pożywki 9K doprowadzono do pH = 2,0 i sterylizowano
prowadzonych w wysokich temperaturach 65+70 °C znacznie male- poprzez przepuszczenie roztworu przez sączek bakteriologiczny G-5.
je stężenie CO2 i O2 w roztworze [25]. Ma to istotny wpływ na Roztwory I i II pożywki 9K łączono po ich ostygnięciu.
kinetykę wzrostu komórek mikroorganizmów. Przed przeprowadzeniem procesu bioługowania odpadów po
Wiadomo, że temperatura jest drugim obok stężenia parametrem flotacji rud miedzi przeprowadzono proces wstępnego odmywania
procesu, który w zasadniczy sposób wpływa na szybkość reakcji węglanów. Miedziowe odpady flotacyjne poddane zostały proceso-
chemicznych [26]. W równaniach kinetycznych temperatura wystę- wi chemicznego usunięcia minerałów węglanowych, których obe-
puje jako parametr niezależny od stałej szybkości. Dla większości cność wpływa neutralizująco na środowisko, w którym przebiega
reakcj i homogenicznych i wielu reakcji heterogenicznych stałą szyb- reakcja utlenienia. Powoduje to zatrzymanie wzrostu mikroorga-
kości reakcji w funkcji temperatury opisuje równanie Arrheniusa nizmów i w konsekwencji zanik procesu bioutleniania. W celu usu-
nięcia węglanów użyto 80 ml 5M H2SO4 na 500 g koncentratu
o wilgotności 20 %.
k
= (D
Bioługowanie w kolbach stożkowych
gdzie
&o — współczynnik częstotliwości, l/min, Przeprowadzono badania w kolbach stożkowych, które miały na
km — stała szybkości reakcji, l/min, celu ustalenie optymalnego zagęszczenia ciała stałego dla procesu
E — energia aktywacji, kJ/mol, bioługowania. Doświadczenia przeprowadzano w kolbach o poje-
R — uniwersalna stała gazowa, J/molK, mności 100 ml. Bioługowanie prowadzono z zastosowaniem cztero-
T— temperatura absolutna, K. dniowej zawiesiny hodowlanej Acidithiobacillusferrooxidans.
Energia aktywacji obliczana jest z równania (1) jako Na podstawie doniesień literaturowych [27,16] zastosowano
następujące stężenia ciała stałego: 10, 15, 20 i 30 %. Proces prowa-
m(* m )=ln(ł 0 )-ffU (2) dzono w wytrząsarce z termostatowaną łaźnią wodną o temperaturze
R\T
30 °C, amplitudzie równej 2 i prędkości 150 rpm. Podczas czter-
Kiedy znane są wartości stałej szybkości reakcji w różnych nastodniowego cyklu, kontrolowano następujące parametry:pH, Eh,
O2 (co 24 godz.), oraz określano zmiany stężenia jonów Fe (III),
temperaturach wówczas z nachylenia prostej dla funkcji In km = / —
Fe (II), Cu (II) i stężenia białka (co 48 godz.).
obliczona zostaje energia aktywacji [18]. Wartość odczynu pH, przez cały czas trwania procesów biołu-
Celem pracy było zbadanie, jaki wpływ na kinetykę procesu gowania miedziowych odpadów flotacyjnych, utrzymywano na sta-
bioługowania ma podwyższenie jego temperatury oraz wyznaczenie łym poziomie równym 2,0.
energii aktywacji dla tego procesu.
Bioługowanie w reaktorze mieszalnikowym
Tablica l
Do reaktora mieszalnikowego wprowadzono badany materiał
Skład mineralny pożywek stosowanych
w ilości odpowiadającej 10 % stężeniu ciała stałego. W tym przy-
w przeprowadzonych doświadczeniach
padku było to 1100 g materiału stałego. Dodano 9900 ml pożywki
Table l 2K oraz 1100 ml czterodniowej zawiesiny hodowlanej bakterii Aci-
dithiobacillusferrooxidans. Obroty mieszadła ustalono na 370 rpm,
Mineralogical composition
w celu napowietrzania układu zastosowano pompkę akwariową
of the nutrients used in experiments
SKALAR, która dostarczała 1,141 powietrza/min. Proces prowadzo-
no przez 14 dni.
Pożywka 9K Pożywka 2K Na rysunku l przedstawiono schemat reaktora mieszalnikowego.
(do hodowli zawiesiny bakteryjnej) (do realizacji procesu bioługowania)
Metodyka pomiarowa
Roztwór I — 700 ml H2O: H2O 11
(NH4)2S04 3 g/1 FeSO4 • 7H2O 9,95 g/1 +2
Stężenie jonów Cu określano metodą kuprizonową, nato-
KC1 0,1 g/1 KH2PO4 0,1 g/1 miast jonów Fe+2 i Fe+3 metodą miareczkową z użyciem kwasu
K2HPO4 0,5 g/1 MgSO4 • 7H2O 0,1 g/1
MgSO4 • 7H2O 0,5 g/1 pH =2,0 sulfosalicylowego [13]. Zmiany stężenia białka oznaczano metodą
Ca(N03)2 ślad Lowry'ego [12].
Roztwór II — 300 ml H2O: Po zakończeniu procesu bioługowania pobrano próbki materiału
FeSO4 • 7H2O 44,8 g/1 stałego i roztworzono na mokro stosując stężony HNO3, HF oraz
5M H2SO4 2 ml H2SO4 [6]. Stężenie jonów Cu w uzyskanym roztworze oznaczono
pH = 2,0
metodą spektrometrii absorpcyjnej.

78
 Wyniki pomiarów i ich dyskusja

Ocenę efektywności procesu bioługowania odpadów flotacyj-

1
Termostat| l l£!
Pompa
nych prowadzono poprzez określenie zmian stężenia jonów Cu
w roztworze.

Zagęszczenie

Szybkość procesu bioługowania uzależniona jest od zagęszcze-

nia ciała stałego w badanej zawiesinie. Oznacza to, że znalezienie
właściwego stosunku ciało stałe-ciecz miało podstawowe znaczenie OO Spirala grzejna
dla prawidłowej realizacji procesu bioługowania. Przeprowadzone
.— -»
wstępne doświadczenia miały za zadanie ustalenie odpowiedniego
zagęszczenia badanej zawiesiny. Mieszadło
00
Narysunku 2 przedstawiono zmiany stężeniajonów Cu w fun- -"
* r---^
kcji czasu dla procesu bioługowania miedziowych odpadów flota- Napowietrzanie
cyjnych przy 10, 15, 20, 30 % zagęszczeniu ciała stałego, w przeli-
czeniu na l g ługowanego materiału.
Z krzywych przedstawionych na rysunku 2 wynika, że najle- Rys. 1. Schemat reaktora mieszalnikowego
pszym zagęszczeniem ciała stałego dla realizacji procesu bioługo- Fig. 1. Diagram of a mixing reactor
wania miedziowych odpadów flotacyjnych jest 10 %.
Drugim etapem prowadzonych badań było wykonanie doświad-
czeń, pozwalających na porównanie kinetyki procesu bioługowania 0,04 ,
"ro
miedziowych odpadów flotacyjnych, dla dwóch różnych temperatur, 'Ł-
0,035 H
• l

OJ
z zastosowaniem termostatowanego reaktora mieszalnikowego. "co 0,03
.
Biolugowanie miedziowych odpadów poflotacyjnych O> 0,025 - 4 * * .
w reaktorze mieszalnikowym w 30 °C CD 0,02 * * * i "
c
+2 +3
Narysunku 3 przedstawiono zmiany stężeniajonów Fe , Fe , 0,015 - *

Cu+ , stężenia białka oraz wartości Eh, O2 w funkcji czasu dla 7 " 0,01 -
procesu bioługowania przy 10 % zagęszczeniu ciała stałego i tem- ^
d 0,005 -
peraturze 30 °C. 0>
'r— 0 ,t • , , , , _ ,— _

Biolugowanie miedziowych odpadów flotacyjnych 0) 48 120 168 288 336 360

•N
w reaktorze mieszalnikowym w 35 °C -*-« Czas, h
W 10% 4- 15% A. 20% . 30%
Na rysunku 4 przedstawiono zmiany stężeniajonów Fe+2, Fe ,
Cu+ , stężenia białka oraz Eh i O2 w funkcji czasu dla procesu
bioutleniania miedziowych odpadów flotacyjnych przy 10 % zagę- Rys. 2. Zmiany stężeniajonów Cu+2, g/1 na l g materiału, dla 10,
szczeniu ciała stałego i temperaturze 35 °C. 15, 20, 30 % zagęszczenia ciała stałego dla procesu bioługowania
Na podstawie krzywych przedstawionych na rysunkach 3 i 4 Fig. 2. Changes of Cu+2 ions concentration, g/1 for l g
stwierdzono, że dla procesu bioługowania realizowanego w tempe- of a materiał, for 10, 15, 20, 30 % solid state concentration
raturze 35 °C po 360 godz uzyskano wyższe stężenie jonów Cu+2 for the bio-leaching process

2,5 T
0,14 700 80
70
1.co 2. A A
0,12 600 -
• • • , * t * i * : !60
i A • '
"ro
^ 1,5 .
»
0,1 -
0,08 $T
D)
500 -
» » » * 50 ^
i > 400 - CM
*
<3 E -40°,
LJ-
1 -
J
_ 0,06 ® .c" 300 -
cj" S LU - 30 S
. 0,04 j? 200 -
o q - 20"
C 0,5 - • • • • • '. 0,02
<D
N 100 - - 10
W 0v , .. ..-• ~-« • B i1 0 9 1 1 1 1 1 1 1 1 1 1 r
n-
0 48 144 192 240 336 360 0 48 144 192 240 336
Czas, h Czas, h
4. Fe+3 • Fe+2 * białko A
Cu+2 4. Eh ,02

Rys. 3. Proces bioługowania miedziowych odpadów flotacyjnych dla 10 % stężenia ciała stałego w temperaturze 30 °C
a — zmiany stężeniajonów Fe"1"2, Fe"1"3, Cu"1"2 oraz białka, g/1; b — zmiany Eh, mV, O2, %

Fig. 3. Bio-leaching process for the copper containing flotation tailings at 10 % concentration of a solid at the temperaturę of 30 °C
a — concentration changes for the Fe"1"2, Fe"1"3, Cu"1"2 ions and protein, g/1; b — Eh changes, mV, O2, %

79
 2- - 0,2 800 - , 70
-
- 0,18
S 1 8
< ' 700 - .,-. ..-•"• •-:::f::::::::|::::::::»:::::::::::::;' 60
«r 1.6 - : A -•--*•=•='- 0,16
-
18 1,4 . ....,,.-4 » " -0,14=3, 600 - f 4 .»••-"" - 50
3
1,2 - .*' / - 0,12 .sr- 500 H S?
/» . 40 -
1 1- VX - 0,1 3
400 - o"
<a
1 °< -
8 ••" .- '•• .-J i 0,08 c . 30.3^
•i 0,6. // !H; • • • •' 300 -
<D
- 0,06 Q
200 - - 20 S£
t 0,4 -
,- 0,2 -
co
- 0,04 W
- 0,02 100 - . 10
co

0 L , _« ,— m m 1 i 0
0, 0
48 144 192 240 336
48 144 192 240 360
Czas, h Czas, h
Fe+3 Fe+2 , białko Cu+2 Eh 02

Rys. 4. Proces bioługowania miedziowych odpadów flotacyjnych dla 10 % stężenia ciała stałego w temperaturze 35 °C
a — zmiany stężenia jonów Fe"1"2, Fe"1"3, Cu+2 oraz białka, g/1; b — zmiany Eh, mV, O2, %

Fig. 4. Bio-leaching process for the copper containing flotation tailings at 10 % concentration of a solid at the temperaturę of 35 °C
a — concentration changes for the Fe"1"2, Fe"1"3, Cu"1"2 ions and protein, g/1; b — Eh changes, mV, O2, %

0,2
0,18 . -» 5 -,
0,16 - *
_ 0,14 .,•••*' y = 0,6663x + 1,328
- 4 -
m 1
= 0,9982
- 0,12 -
1 0,1 - / - • « - '
a>
0,08 -
^ 0,06
OT
- y = 0,8437x - 0,0248
0,04 .
R2 = 0,9742
0,02 .

24 72 168 216
0 O^ 48 144 192 240 336 360 Czas, h
Czas, h
+ Cu+2(T=35) • Cu+2(T=30 ) • 30°C • 35°C

Rys. 5. Zmiany stężenia jonów Cu+2 dla procesu bioługowania Rys. 6. Zmiany ln(C/Cmax - C) =f(t) w procesie bioutleniania
miedziowych odpadów flotacyjnych przy 10 % zagęszczeniu odpadów flotacyjnych w reaktorze mieszalnikowym
ciała stałego, w dwóch temperaturach 30 i 35 °C w temperaturze 30 i 35 °C
Fig. 5. Changes of Cu ions concentration during process Fig. 6. The ln(C/Cmax - C) =f(t) changes during bio-leaching
of bio-leaching copper flotation tailings at 10 % concentration of flotation taiłings in a mixing reactor
of a solid at the temperatures of 30 °C and 35 °C at the temperatures of 30 °C and 35 °C

w stosunku do bioługowania prowadzonego w 30 °C. mi doświadczalnymi i wyznaczono współczynnik korelacji równa-

Również stężenie białka (określające pośrednio stężenie mikro-
organizmów), było zdecydowanie wyższe w 35 °C.
Reakcja utleniania jonów Fe"1"2 przebiegała z podobną szybko-
ścią dla obu realizowanych procesów.
Można zatem stwierdzić, że podwyższenie temperatury procesu
bioługowania odpadów flotacyjnych o 5 °C wpływa dodatnio na
jego kinetykę. Uzyskane wyniki znajdują swoje odzwierciedlenie
w cytowanej literaturze [27, 7].
Na rysunku 5 przedstawiono zmiany stężenia jonów Cu+2 w fun-
kcji czasu dla procesu bioługowania prowadzonego w dwóch tem-
peraturach: 30 i 35 °C.
Z danych przedstawionych na rysunku 5 obliczono kinetykę
procesu bioutleniania w szklanym reaktorze mieszalnikowym, wy-
korzystując metodę logarytmiczną analizy danych. Zastosowano
równanie logistyczne opisujące funkcję zmian stężenia jonów Cu
w czasie [10, 15]. Uzyskane dane obliczeniowe porównano z dany-
nia metodą wyrównawczą najmniejszych kwadratów.
Jako miarę dopasowania modelu matematycznego do danych
doświadczalnych wybrano współczynnik korelacji. Wartości bliskie
jedności świadczą o dobrym dopasowaniu krzywych do danych
empirycznych i implikują pośrednio dobrą zgodność modelu kine-
tycznego, opartego na równaniu logistycznym, z badanym przypad-
kiem doświadczalnym.
Wyznaczona wartość współczynnika szybkości bioutleniania km
(rys. 6), dla procesu prowadzonego w reaktorze mieszalnikowym
w temperaturze 30 °C, wynosiła 0,844 l/h i była wyższa od stałej km
uzyskanej dla procesu realizowanego w 35 °C. Stosując równanie
Arrheniusa (1) wyznaczono energię aktywacji bioutleniania odpa-
dów flotacyjnych w reaktorze mieszalnikowym w temperaturze 30
i 35 °C. Energia aktywacji wynosiła -303 kJ/mol.
W tablicy 2 przedstawiono stężenie jonów Cu+2, oznaczone po
roztworzeniu materiału stałego, uzyskane po procesie bioługowania

80
 Tablica 2
+2
Zmiany stężenia jonów Cu oznaczone
dla poszczególnych prób mineralnych
Table 2
Changes of Cu ions concentration determined
in particular mineralogical tests
Poszczególne próby Wyjściowa 30 °C 35 °C
% zawartość Cu w próbie
100 15,23 10,6
stałej po procesie
% zawartość Cu w roztworze
— 84,77 89,4
po procesie
miedziowych odpadów flotacyjnych w reaktorze mieszalnikowym
w temperaturach 30 i 35 °C.
Wnioski końcowe
Na podstawie zaprezentowanych wyników badań własnych oraz
danych literaturowych można wyciągnąć następujące wnioski:
1 — Miedziowe odpady poflotacyjne po wstępnym potraktowaniu
kwasem siarkowym są odpowiednim materiałem dla realizacji pro-
cesu bioługowania z zastosowaniem zawiesiny bakteryjnej A. ferro-
oxidans.
2 — Dla procesu bioługowania miedziowych odpadów flotacyjnych
stężenie ciała stałego równe 10 % jest najlepsze.
3 — Podwyższenie temperatury procesu bioługowania, dla badane-
go materiału, o 5 °C wpływa dodatnio na jego kinetykę.
4 — Czternastodniowy proces bioługowania prowadzony w tempe-
raturze 35 °C doprowadził do wyługowania 89 % Cu z miedziowych
odpadów flotacyjnych.
5 — Wyznaczona energia aktywacji procesu wyniosła -303kJ/mol.
Literatura
1. AmaroA. M., Hallberg K., LindstromE. B.: Ań immunological assay
for detection and enumeration of thermophilic biomining microrganisms.
Appl Environ Microbiol 1994, t. 60, s. 3470+3473.
2. Brierley J. A., Brierley C. L.: Present and future commercial applica-
tion of biohydrometallurgy. In: Biohydrometallurgy and the environment
toward the mining of the 21st century. Part A, Amilis R., Ballester A. (eds),
Elsevier Amsterdam, Lausanne, New York, Oxford, Shanon, Singapore,
Tokyo 1999,s.81+90.
3. Bryner L. C., Beck J. V., Davis D. B., Wilson D. G.: Microorganisms
in Leaching Sulfide Minerals. Industrial Engineering Chemistry 1954, t. 46,
s. 2587+2592.
4. Chashina N. M., Kukharchuk L. E.: Effect of Iow temperatures on
distribution and activity of certain microorganisms in a zinc-lead deposit.
Mikrobiologiya 1988, t. 57, s. 152+157.
5. Colmer A. R., Hinkle M. E.: The role of microorganisms in acid
drainage. A preliminary report. Science 1947, t. 106, s. 253+256.
6. Domka F.: Chemiczne metody analizy ilościowej. WN UAM, Poznań
1994, s. 22+26.
7. Farbiszewska T., Farbiszewska-Kiczma: Biolugowanie polskich su-
rowców miedzionośnych. Biometalurgia metali nieżelaznych podstawy i za-
stosowanie 2002, s. 71+80.
8. Garda Frutos F. J.: Bacterial leaching of Minerals. In: Minerał
Processing and the Environment 1996, Gallios G. P., Matis K. A. (eds.),
Kluwer Academic Publishers, t. 2, nr 43, s. 43+72.
9. Habashi F.: Textbook of hydrometallurgy. Metallurgie Extractive
Quebec 1999, s. 326.
10. HansfordG. S., Chapman J. T.: Batchand continuous bio-oxidation
kinetics of refractory gold-bearing pyrite concentrate. Minerals Eng. 1992,
s. 597+612.
11. Holmes D. S.: Biotechnology in the mining and metal processing
industry challenges and opportunities. Minerał and Metal Processing 1988,
s. 49+56.
12. Lowry O. H., Rosebrough N. /, Farr A. L., Randall R. J.: Protein
measurement with the Folin phenol reagent. J. Biol. Chem. 1951, t. 193,
s. 263+275.
13. Marczenko Z: Spektrofotometryczne oznaczanie pierwiastków. PWN,
Warszawa 1979, s. 705+716.
14. McCready R. G.: Progress in the bacterial leaching of metals in
Canada. Science and Technology Letters 1988, s. 177+195.
15. Miller D. M., Hansford G. S.: Batch bio-oxidation of a gold-bearing
pyrite-arsenopyrite concentrate. Minerals Eng 1992, s. 613+629.
16. ModakJ. M., Natarajan K. A.: Developmentof temperature-tolerant
strains of Thiobacillus ferrooxidans to improve bioleaching kinetics. Hydro-
metallurgy 1996, t. 42, s. 51+61.
17'. Nagpal S.: A structured model for Thiobacillus ferrooxidans growth
onferrous iron. Biotechnology and Bioengineering 1997, t. 53, nr 3, s. 310+319.
18. Naidu G., Panda T.: Studies on pH and thermal deactivation of
pectolitic enzymes from Aspergillus niger. Biochemical Engineering Journal
2003, t. 16, s. 57+67.
19. OrlowskaB., GląbZ.: T.ferrooxidans—jako czynnik biologicznego
ługowania metali. Post. Mikrobiol. 1990, t. 29, nr 3+4, s. 185*207.
20. Ostrowski M., Skłodowska A.: Małe bakterie wielka miedź. Warsza-
wa 1996, s. 74+80.
21. Pacholewska M., Botor J.: Metody biotechnologii w metalurgii.
Rudy Metale 1998, t. 43, nr 12, s. 709+720.
22. Pluskota B., Żmudziński K.: Ługowanie bakteryjne ubogich rud
miedzi. Rudy Metale 1969, t. 14, nr l, s. 34+37.
23. Rawlings D. E.: Biomining, theory, microbes and industrial proces-
ses. Springer-Yerlag, Berlin 1997, s. 230+245.
24. Silverman M. P., Lundgren D. G.: Studies on the chemoautotrophic
iron bacterium Ferrobacillus ferrooxidans. I. Ań improved medium and
a harvesting procedurę for securing high celi yield. J. Bacteriol. 1959, t. 77,
s. 642.
25. Skłodowska A.: Biologiczne metody ługowania metali ciężkich —
Biohydrometalurgia. Postępy Mikrobiologii 2000, t. 39, s. 73+89.
26. Szarawara J. Skrzypek J.: Podstawy inżynierii reaktorów chemicz-
nych. Warszawa 1980, WNT, s. 99+103.
27. Ubaldini S., Yeglio F., Toro L., Abbruzzese C.: Gold recovery from
pyrrhotite by bioleaching and cyanidation: a preliminary study using statisti-
cal methods. In: Minerał Bioprocessing II, Holmes D. S., Smith R. W. (eds.),
The Minerals, Metals & Materials Society 1995, s. 145+155.
28. Walkowiak W., Ciiarewicz W., Chmielewski T.: Przemysłowe proce-
sy hydrometalurgiczne — stan i perspektywy. VII Seminarium, Problemy
Współczesnej Hydrometalurgii 2002, s. 7+40.
81
 MINWM
ALUMINIUM PROCESSING
Redaktor odpowiedzialny: dr hab. inż. WOJCIECH LIBURA, prof. nzw.

TADEUSZ KNYCH Rudy Metale R 50 2005 nr 2

ANDRZEJ MAMALA UKD 620.17:669-122:669/94:669,715'721'782
BEATA SMYRAK
ANNA TARASEK

BADANIA WPŁYWU CZASU STARZENIA NATURALNEGO WALCÓWKI

Z PRZEWODOWEGO STOPU AlMgSi (SERIA 6xxx)
NA WŁASNOŚCI REOLOGICZNE DRUTÓW
PO OBRÓBCE CIEPLNO-MECHANICZNEJ
W artykule zaprezentowano wyniki badań charakterystyk pelzania drutów ze stopu w gat. 6201 przeznaczonych na
napowietrzne przewody elektroenergetyczne. Materiałem wsadowym do procesu ciągnienia jest walcówka w stanie T4
uzyskiwana metodą ciągłego odlewania i walcowania (Continuus Properzi), która charakteryzuje się zróżnicowanym czasem
leżakowania, podczas którego zachodząprzemiany strukturalne znamienne dla starzenia naturalnego materiału. Stwierdzono,
że charakterystyki pelzania drutu są silną funkcją czasu leżakowania walcówki oraz parametrów obróbki cieplno-mechanicz-
nej. Uzyskane wyniki pozwalają na wnioskowanie praktyczne zmierzające do optymalizacji technologii przetwarzania stopów
AlMgSi w warunkach przemysłowych.
Słowa kluczowe: AlMgSi, starzenie naturalne, pełzanie, obróbka cieplno-mechaniczna

THE EKAMINATIONS ON THE INFLUENCE OF AlMgSi

ROD'S NATURAL AGING ON RHEOLOGICAL PROPERTIES
OF WIRES AFTER THERMO-MECHANICAL PROCESSING

The aniele presents the results of the examination of 6201 alloyed wires creep characteristic s usedfor power overhead
lines. A batch to a drawing process is a rod in state T4 obtained by continuous casting and rolling (Continuus Properzi) after
various times, during which structural changes typicalfor material's natural aging process take place, h was observed that
wire's creep characteristics is a strong function of duration of material's (rod's) expectation for a process and thermo-me-
chanic processing parameters. The results presented in the article areapart of a wider program of a research on the influence
of rod's natural aging process on wires' utilizable properties. Selected parts of examinations are presented in l and 2, this
aniele is a supplement ofissued raised in l and 2. The results lead to practical conclusions tending towards optimalization of
processing technology of AlMgSi alloys in industrial conditions. Very few positions concerning the possibility of shaping
AlMgSi wires' rheological properties can we find in literaturę. Majority of publications is dedicated to the issue of steering
material 's rheological potential at the stage ofexploiting afinished good (a wire hung in span). Articles published by western
scientific centers occupied in designing overhead lines and exploiting wires are most freąuent. Such articles focus mainly on
familiarizing with wires' creep process characteristics, giving exploitation recommendations, creating norms and other
restrictions which condition material's rheological potential on the value of 10-year creep deformation. J. R. Harvey and C.

Dr hab. inż. Tadeusz Knych, dr inż. Andrzej Mamala, mgr inż. Beata Smyrak, mgr inż. Anna Tarasek — Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Metali Nieżelaznych, Kraków.

82
A. Roest's articles bothpresent wide rangę of examinations on various wires' creep processes in various conditions ofstress
and temperaturę and show how changing stress during the process of creep may change its character. The most valuable and
interesting seem to be examinations on creep processes in conditions ofstress and temperaturę negative gradient which lead
to a temporary pause of creep process, which is obviously beneficial iftaking the exploitation of a hung wire into consideration.
The authors of the articles focus on pure mechanic examinations (change of stress or temperaturę), aiming at limiting the
unprofitable creep process ofafinished good. Thus, what seems to be very interesting, presented in this aniele, is the steering
of material's rheological capability during the stage of shaping its primary properties which may occur by a proper choice of
thermal dressing parameters and rod's natural aging process in particular.
The work was done within theproject "The influence of rod's natural aging on the capability ofdrawing and shaping properties
ofAlMgSi wires" sponsored by MNil.
Keywords: AlMgSi, natural ageing, creep, thermo-mechanicalprocessing

Wprowadzenie mających na celu przede wszystkim ograniczenie niekorzystnego

Zespól wymagań stawianych przewodom ze stopów AlMgSi
obok szeregu parametrów elektromechanicznych określa dopusz-
czalną wartość odkształcenia pełzania 10-letniego na poziomie ok.
0,5 %o (wg IEC 61597). Wartość pełzania przewodu jest, co oczywi-
ste, funkcją naprężenia, temperatury, czasu, konstrukcji przewodu
i podatności Teologicznej materiału. Nieodwracalne przyrosty dłu-
gości przewodu posiadające źródła reologiczne powodują obniżenie
położenia wiszącego w przęśle przewodu, co oznacza konieczność
podwyższania konstrukcji wsporczych, zmniejszania rozpiętości
przęseł, czy też podwyższania wytężenia przewodu. Wobec powyż-
szego, nie dziwi fakt, że użytkownicy i projektanci linii oczekują
ograniczenia procesów pełzania przewodów. Przekłada się to na
konieczność doskonalenia technologii wytwarzania drutów, w taki
sposób, aby obok wysokich własności elektro-mechanicznych, ce-
chowały się one także wysoką odpornością Teologiczną. Odporność
ta jest zależna od składu chemicznego stopu oraz — mówiąc naj-
ogólniej — warunków i rodzaju obróbki cieplno-plastycznej mate-
riału. Niniejsza praca koncentruje się na badaniach wpływu czasu
starzenia naturalnego walcówki ze stopu 6201 na podatność reolo-
giczną drutu finalnego. Zagadnienie takie posiada istotne znaczenie
utylitarne bowiem proces starzenia naturalnego walcówki po prze-
sycaniu jest najbardziej czasochłonnym odcinkiem przemysłowej
technologii przetwarzania. Prezentowane w niniejszej pracy wyniki
stanowią fragment szerszego programu badań nad wpływem czasu
starzenia naturalnego walcówki na zespół własności użytkowych
drutów. Wybrane fragmenty badań przedstawiono w pracach [l, 2],
a niniejsza praca stanowi uzupełnienie przedstawionych tam zagad-
nień.
W literaturze przedmiotu znajdujemy niewiele pozycji na temat
możliwości kształtowania własności Teologicznych drutów ze stopu
AlMgSi. Większość publikacji poświęcona jest zagadnieniu stero-
wania potencjałem Teologicznym materiału na etapie eksploatacji
gotowego wyrobu (przewód zawieszony w przęśle). Dominują tutaj
głównie prace zachodnich ośrodków naukowo-badawczych zajmu-
procesu pełzania gotowego wyrobu. Stąd też interesującym wydaje
się być, prezentowane w niniejszym artykule sterowanie podatno-
ścią reologiczną materiału już na etapie kształtowania jego własno-
ści, które odbywać się może między innymi na drodze odpowiednie-
go doboru parametrów obróbki cieplnej, a w szczególności czasu
starzenia naturalnego walcówki.
Przedmiot badań
Badania prowadzono na przewodowym stopie AlMgSi w gat.
6201 o zawartości 0,58 % Si, 0,57 % Mg, 0,19 % Fe. Wsadem do
ciągnienia była walcówka o średnicy 9,5 mm uzyskana w warun-
kach przemysłowych w linii COiW Continuus Properzi (stan Tl).
Walcówkę poddano zabiegom homogenizacji i przesycania z pieca
oraz starzeniu naturalnemu w temperaturze otoczenia (stan T4).
Parametrem zmiennym był czas starzenia naturalnego walcówki
wynoszący od kilku godzin do ok. l roku. Po odpowiednim odcinku
czasu leżakowania walcówkę poddawano ciągnieniu w warunkach
laboratoryjnych na drut o średnicy znamionowej 3 mm. Uzyskane
druty poddawano starzeniu sztucznemu w 160 °C przez 3 h. W wy-
branym przypadku rozszerzono zakres badanych średnic od 4,2 do
2,3 mm oraz temperaturę starzenia sztucznego drutu. Szczegółowe
parametry przygotowania materiału przedstawiono w [1].
Badania charakterystyk pełzania drutów uzyskanych
z walcówki po różnym czasie starzenia naturalnego
Na rysunku l przedstawiono własności mechaniczne i elektry-
czne drutów przeznaczonych do badań procesu pełzania. Są to druty
po starzeniu sztucznym. Wzrost czasu starzenia naturalnego wal-
cówki powoduje skrócenie się okresu wzrostu wytrzymałości pod-
11 20 fl

jących się projektowaniem linii napowietrznych oraz badaniami S '* s"

eksploatacyjnymi przewodów. W pracach tych autorzy koncentrują „,,4J
E
•o

.
32
głównie uwagę na poznawaniu charakterystyk procesu pełzania -*
«
przewodów, podają zalecenia eksploatacyjne, tworzą normy oraz m-
m- s**~ •
[u
różne inne obostrzenia, które, między innymi uzależniają, podatność
_ M
Teologiczną materiału wyłącznie od wartości odkształcenia pełzania •——

10-letniego [3, 4].

' 'U

Z kolei w pracach między innymi J. R. Harveya [5, 6] oraz C. A. 0

Roesta [7], przedstawiono szeroki zakres badań procesu pełzania *", j£VHI<lk *,L IM OZL 4gan c 1
<< 1 o
różnych przewodów w różnych warunkach naprężenia i temperatury
oraz pokazano, w jaki sposób zmiana naprężenia w trakcie trwania
Czas starzenia naturalnego walcówki, h
procesu pełzania może zmienić jego charakter. Szczególnie cenne
i interesujące wydają się być badania procesu pełzania w warunkach
ujemnego gradientu naprężenia i temperatury, które prowadzą do Rys l Własności elektryczne i mechaniczne drutów
czasowego ustania procesu pełzania, co jest oczywiście korzystne przeznaczonych do procesów pełzania Średnica drutu 3 mm,
z punktu widzenia eksploatacyjnego wiszącego przewodu. Autorzy końcowa obróbka cieplna 160 °C/3 h
wymienionych prac reprezentują podejście polegające na „czysto" Fig l Electric and mechanic properties of wires used for a creep
mechanicznych zabiegach (zmiana naprężenia bądź temperatury), process Wire's diameter 3 mm, finał artificial agemg 160 °C/3 h

83
czas starzenia. Czas starzenia wynoszący 3 h odpowiada już maksi- blemu wykazały, że materiał w okresie eksploatacji nie wchodzi
mum wytrzymałości na krzywej starzenia. Generalnie można stwier- w drugi etap pełzania. Prędkość odkształcenia jest więc monotoni-
dzić, że czas starzenia naturalnego powyżej 100 h skutkuje uzyska- cznie malejącą funkcją czasu. Zauważa się przy tym duży rozrzut
niem wytrzymałości na rozciąganie na poziomie ok. 350 MPa. i na pierwszy rzut oka brak prawidłowości w przebiegu uzyskanych
Znajomość wartości wytrzymałości na rozciąganie drutów stanowiło charakterystyk uzyskanych wartości; np. dla 158 h sięgający od 0,1 1
podstawę do określenia parametrów prób pełzania. Aby uzyskać do 0,16 %o. Lepszą podstawę do dalszej analizy problemu stwarza
możliwość porównania wyników, przyjęto typowe warunki testów przedstawienie uzyskanych wyników w skali logarytmicznej (rys.
wynoszące +20 °C i naprężenie wynoszące 20 % Rm. Dzięki temu 3). Gromadzenie punktów pomiarowych jest zgodne z zaleceniami
wytężenie drutów było za każdym razem identyczne. Wyniki badań IEC. Każdy interwał czasowy podzielono na pięć równych odcinków
procesu pełzania drutów przedstawiono na rysunku 2. czasu, dzięki czemu możliwy stał się porównywalny opis matema-
Jak wynika z charakterystyk przedstawionych na rysunku 2 peł- tyczny uzyskanych wyników.
zanie drutów stopowych posiada typowy, potęgowy przebieg. Jest Charakterystyki pełzania drutów w skali logarytmicznej wyka-
to w istocie matematyczny opis pierwszego etapu pełzania (wg zują zmianę kąta nachylenia w miarę wzrostu czasu starzenia natu-
klasycznej klasyfikacji). Badania laboratoryjne i eksploatacyjne pro- ralnego walcowki. Świadczy o tym ewolucja parametrów funkcji
pełzania. Klasyczny opis tego typu zależności posiada postać

gdzie
1
Ep — odkształcenie pełzania,
. f T — czas.
: Jak wynika z zależności przedstawionych na rysunku 4, wraz
i A
ze wzrostem czasu starzenia naturalnego walcowki zauważa się
.*
* t 4h starzenia naturalnego walcowki

f
51h starzenia naturalnego walcowki
I6 7 h starzenia naturalnego walcowki
333h starzenia naturalnego walcówki
•3 15071] starzenia naturalnego walcówki

L
O 0-w 23iOh starzenia naturalnego walcowki
40"6h starzenia naturalnego walcówki

1 1 •z
0,2 &

Czas, h ga
Rys. 2. Charakterystyki pełzania drutów o średnicy 3 mm
S. ".02
po starzeniu sztucznym 160 °C/3 h dla różnego czasu starzenia &
naturalnego walcowki przed ciągnieniem. S '
Naprężenie pełzania 20 % Rm, temperatura drutu +20 °C.
Własności drutów jak na rysunku l
Fig. 2. Characteristics of creep of a 3 mm diameter wire after
artificial ageing 160 °C/3 h for various times of rod's natural Czas starzenia naturalnego walcowki, h
aging before drawing. Stress of creep 20 % UTS, wire's
temperaturę +20 °C, wire's properties — see figurę l
Rys. 4. Parametry funkcji pełzania drutów dla różnego czasu
starzenia naturalnego walcowki
Fig. 4. Parameters of wire's creep function for different times
: • _
— "T" "
_. ... .
" . _ | '- ~ : -~ J ., - of rod's natural ageing
„41- --
:::p
i

• ji i
>— t-
\

ni— 1 os
m

L
: ! -~ff--
a.
1
— j . i.~" "i *'!hsta •żenią naturalnego wa cow S
' £ -—
myn *BAvpsu|M

1
g.

1
arzema naturalnego walcó

lareenia riatunilnego wa t

X333h Larzeriia nylural ic.ao wali. jwki ^,-0,0.1 W;""

:
p.

i
starzeniu iiylur.ilnsąo vva DSwki cr-U,0434T° »
4- N
O
U

o
• 3. li=itar7Ciiia. naturalnego wa

• C, 407<5h .starzenia, naturalnego wa cowki ^.0478,'

«
d --
^*=z -~^^~-»-~— .
S

[f w^ «c«
Wytrzymałość

-S^OOh slarzenla naturalnego walcowki ef -0.0501 1" Jl>° C

^

A oporność winsciWR 0
&

Czas, h
• 31.01'
Ś

Rys. 3. Charakterystyki pełzania drutów o średnicy 3 mm

po starzeniu sztucznym 160 °C/3 h dla różnych czasów starzenia Średnica drutu, mm
naturalnego walcowki przed ciągnieniem. Naprężenie pełzania
20 % Rm, temperatura drutu +20 °C. Skala logarytmiczna Rys. 5. Własności elektryczne i mechaniczne drutów
z wyznaczonymi parametrami funkcji pełzania drutów o różnych średnicach przeznaczonych do procesów pełzania.
Fig. 3. Characteristics of creeping of a 3 mm diameter wire after Końcowa obróbka cieplna 160 °C/3 h,
artificial ageing 160 °C/3 h for various times of rod's czas starzenia naturalnego walcowki 8700 h
natural ageing before drawing. Stress of creep 20 % UTS, Fig. 5. Electric and mechanic properties of wires of various
wire's temperaturę +20 °C. Logarithmic scalę with parameters diameters used for creep process. Finał artificial ageing
of wire's creep function 160 °C/3 h, rod's natural aging time 8700 h

84
 tego dotyczą rysunki 718.
Rysunek 7 przedstawia mechaniczne i elektryczne własności
drutu po wybranym czasie starzenia sztucznego w temperaturze
180 °C. Wysoka temperatura starzenia sztucznego powoduje stosun-
kowo szybkie przestarzenie i znaczące zmiany własności w krótkim
czasie, co ułatwia wnioskowanie. Do próby pełzania wybrano druty
różniące się o pewien, w przybliżeniu stały, spadek oporności (rys. 7).
Przyjęte parametry różnią się również istotnie wytrzymałością na
rozciąganie. Na rysunku 8 przedstawiono charakterystyki pełzania
przedmiotowych drutów. Jak wynika z analizy tych charakterystyk,
podatność reologiczna drutu wzrasta ze wzrostem czasu starzenia
sztucznego drutu. Relację tę przełożyć można na praktyczny wnio-
sek, że należy zmierzać do maksymalnego możliwego ograniczania
Czas, h
czasu przebywania materiału w podwyższonej temperaturze.

Rys. 6. Charakterystyki pełzania drutów o różnych średnicach

po starzeniu sztucznym 160 °C/3 h. Czas starzenia naturalnego
walcówki przed ciągnieniem 8700 h; naprężenie pełzania 20 %
Rm, temperatura drutu +20 °C. Własności drutów jak na rysunku 5 o.
Fig. 6. Characteristics of creep of wire's ofyarious diameters after
artificial ageing 160 °C/3 h, duration of rod's natural aging before
drawing 8700 h. Stress of creep 20 % UTS, wire's temperaturę
+20 °C wire's properties — see figurę 5

wyraźny wzrost parametru a oraz spadek parametru P funkcji pełza-

nia. Z punktu widzenia użytkowego naj większą wagę przywiązywać
należy do parametru (3, bowiem on właśnie jest kluczowy z punktu
Wy

widzenia rozwoju odkształceń trwałych podczas długoczasowej eks-

ploatacji linii. W warunkach rzeczywistych podczas montażu linii
naciąga się kilkuprzęsłowe sekcje i ustala się zwis montażowy. Jest Stan drutu
to operacja czasochłonna, trwająca nawet kilka godzin, podczas
których, co oczywiste, zachodzą procesy pełzania powodujące wy- Rys. 7. Własności elektryczne i mechaniczne drutów
dłużenie przewodu, korygowane podczas montażu. Mając powyższe przeznaczonych do procesów pełzania. Końcowa obróbka cieplna
na uwadze można sugerować, że z Teologicznego punktu widzenia 180 °C/3 h, różny czas starzenia sztucznego drutu; czas starzenia
najkorzystniejsze są długie czasy starzenia naturalnego walcówki. naturalnego walcówki 8700 h
Ponieważ podatność reologiczna drutu jest silną funkcją para-
Fig. 7. Electric and mechanic properties of wires used for creep
metrów obróbki cieplno-mechanicznych, warto rozpatrzyć problem
process, Finał artificial ageing 180 °C/3 h, yarious times of wire's
wpływu całkowitej wielkości odkształcenia ciągnienia na charakte-
artificial ageing, rod's natural ageing time 8700 h
rystyki reologiczne drutów, co ilustruje rysunek 6. Własności drutów
przeznaczonych do badań pełzania przedstawiono na rysunku 5.
Badane druty o różnych średnicach przeznaczone do prób pełza-
nia poddano starzeniu sztucznemu w temperaturze 160 °C przez 3 h.
Wykonano je z walcówki, która leżakowała przez 8700 h w tempe-
raturze otoczenia. Z punktu widzenia użytkowego są to więc druty
o najkorzystniejszych parametrach. Druty te posiadają zbliżone
własności mechaniczne i elektryczne. Testy pełzania prowadzono
dla stałego wytężenia drutów wynoszącego 20 %Rmiw temperatu-
rze +20 °C.
Charakterystyki pełzania drutów o różnym stopniu całkowitego
odkształcenia reprezentowanym przez różne średnice drutów uzy-
skiwane z tej samej walcówki o średnicy 9,5 mm wykazują zróżni-
cowanie sięgające 60 %. Analizując te charakterystyki łatwo zauwa-
żyć, że podatność reologiczna drutu maleje ze wzrostem wielkości
odkształcenia. Jest to obserwacja o tyle cenna, że pozwala na wnio-
skowanie na temat budowy geometrycznej przewodów. Powszech-
nie wiadomo, że wzrost ilości drutów w przewodzie powoduje zwię- Czas, h
kszenie jego odkształceń trwałych (różnica między pełzaniem prze-
wodu i drutu w porównywalnych warunkach sięgać może ok. 30 %). Rys. 8. Charakterystyki pełzania drutów po starzeniu sztucznym
Tak więc możliwe jest opracowanie przewodu o określonej podat- w 180 °C dla różnego czasu starzenia sztucznego. Czas starzenia
ności Teologicznej albo poprzez zastosowanie większej ilości drutów naturalnego walcówki przed ciągnieniem 8700 h; naprężenie
o większym stopniu odkształcenia, bardziej odpornych na pełzanie, pełzania 20 % Rm, temperatura drutu +20 °C. Własności drutów
bądź poprzez zastosowanie konstrukcji z mniejszej ilości drutów jak na rysunku 7
o większych średnicach, bardziej podatnych na pełzanie. Fig. 8. Characteristics of creep of wire's after artificial ageing
Kolejnym istotnym parametrem wpływającym na podatność 180 °C/3 h for yarious times of artificial ageing, duration of rod's
reologiczna drutów są parametry końcowej obróbki cieplnej drutów, natural ageing before drawing 8700 h.. Stress of creep 20 % UTS,
a w szczególności czas starzenia sztucznego materiału. Zagadnienia wire's temperaturę +20 °C wire's properties — see fig. 7

85
 Podsumowanie
Długość czasu leżakowania walcówki w temperaturze otoczenia
oraz parametry obróbki ciepmo-mechanicznej posiada istotny wpływ na
kształtowanie się odporności Teologicznej materiału. Wpływ ten
przekłada się na wzrost parametru ot oraz spadek parametru (B funkcji
pełzania ze wzrostem czasu starzenia naturalnego walcówki. Podat-
ność reologiczna wzrasta również ze wzrostem czasu starzenia drutu
podczas końcowej obróbki cieplnej oraz ze zmniejszeniem wielkości
całkowitego odkształcenia materiału w procesie ciągnienia.
Literatura
1. Knych T., MamalaA., SmyrakB., TarasekA.: Wpływ czasu starzenia
naturalnego walcówki ze stopu AlMgSi (seria 6000) na jej własności mecha-
niczne oraz podatność do procesu ciągnienia. Rudy Metale, 2004, r. 49, nr 8.
2. Knych T., MamalaA., SmyrakB., TarasekA.: Badania wpływu czasu
starzenia naturalnego walcówki z przewodowego stopu AlMgSi (seria 6xxx)
na elektryczno-mechaniczne własności drutu osiągane w procesie końcowej
86
obróbki cieplnej. Rudy Metale, 2004, r. 49, nr 9.
3. Working Group 22.05 of Study Committee No. 22 (Overhead lines)
— Permanent elongation of conductors. Predictor equation and evaluation
methods. Electra 1981, nr 75.
4. Bradbury J., Dey P., Orawski G., Pickup K. H.: Long-term-creep
assessment for overhead linę conductor. Proc. IEE, R 1975, t. 122, nr 10.
5. HarveyJ. R.: Creep of transmission linę conductors. IEEE transactions
on power apparatus and systems, 1960, t. Pas-88, nr 4.
6. Harvey J. R.: Use of elevated-temperature Creep Data in sag-tension
calculations. IEEE transactions on power apparatus, 1970, t. Pas-89, nr 3.
7. Roest C. A.: Creep studies of aluminum conductor alloys. IEEE
transactions on power apparatus, 1969, t. Pas-89, nr 11.
Praca została wykonana w ramach projektu badawczego pt.:
„Wpływ starzenia naturalnego walcówki na podatność do ciągnie-
nia i kształtowania własności drutów z przewodowych stopów
AlMgSi", finansowanego przez Ministerstwo Nauki I Informaty-
zacji (nr 3 T08B 051 26).
Redakcja
 - •+ 9f A | * | f*

n* TALU R b
PRO POWDER METALLURGY

R e d a k t o r o d p o w i e d z i a l n y : prof. z w . d r inż. S T A N I S Ł A W S T O L A R Z

LECH PASZKOWSKI Rudy Metale R 50 2005 nr 2

MATEUSZ DYL UKD 621.762.5:621.763:622.785:620.18
DIONIZY BIAŁO
ZBIGNIEW LUDYŃSKI
WALDEMAR WIŚNIEWSKI

PRZEPUSZCZALNOŚĆ MATERIAŁÓW POROWATYCH

SPIEKANYCH Z WŁÓKIEN METALOWYCH
Przedstawiono technologię porowatych kształtek z włókien ze stali kwasoodpornej. Omówiono operacje ciecia drutów na
odcinki, prasowanie i spiekanie kształtek. Określono wpływ ciśnienia prasowania oraz rozmiarów włókien, tj. ich średnicy
i długości na uzyskiwaną gęstość i porowatość. Przepuszczalność filtrów oceniano na podstawie tzw. lepkościowego współ-
czynnika przepuszczalności o. Określano wpływ porowatości, a także średnicy i długości włókien w próbkach na współczynnik O.
Słowa kluczowe: włókna metalowe, spiekanie, przepuszczalność.

PERMEABILITY OF SINTERED POROUS METAL FIBRĘ MATERIALS

Technology ofporous elementsfrom stainless fibres ispresentedoffirstpart ofthepaper. Next, process ofcutting wire on
smali pieces, compaction and sintering process ofcompacts is described. The influence of compaction pressure and fibrę size
(diameter, length) on compact density and porosiły is also defined. Filters permeability was estimated using viscous
permeability coefficient a. Dependence of a coefficient on compact porosity as well as fibrę diameter or length and is also
presented.
Key words: metal fibres, sintering, permeability

Wprowadzenie rodnych kształtach, a także o dużych rozmiarach. Umożliwiają też

Spiekane materiały o dużej porowatości znajdują szerokie i róż-
norodne zastosowanie w technice. Dla przykładu można wymienić
[1] zastosowania w budowie maszyn i przyrządów pomiarowych,
w przemyśle lotniczym, chemicznym, spożywczym, farmaceutycznym,
metalurgicznym, energetyce jądrowej itp. Znaczącą grupę w tych
materiałach stanowią materiały filtracyjne stosowane do czyszczenia
cieczy i gazów [2]. Filtry metalowe wyróżniają się szeregiem korzyst-
nych cech w stosunku do filtrów wykonanych z materiałów organi-
cznych (papierowych, tekstylnych, z tworzyw sztucznych), czy nie-
organicznych (ceramicznych, szklanych, z włókien mineralnych).
Zasadniczą ich zaletą jest możliwość uzyskiwania szerokiego zakre-
su porowatości i przepuszczalności, przy zachowaniu stosunkowo
dobrych cech wytrzymałościowych. Procesy formowania stosowane
w metalurgii proszków umożliwiają wykonywanie filtrów o różno-
wykonywanie filtrów z różnych metali i stopów odpornych na wy-
sokie temperatury i korozję.
Podstawowymi materiałami do wytwarzania spiekanych mate-
riałów filtracyjnych są proszki i włókna metalowe [3-M3].
Przy zastosowaniu proszków możliwe jest uzyskanie maksymal-
nej porowatości: ok. 45 % przez prasowanie proszków o szczególnie
rozwiniętej powierzchni i ok. 60 % przy prasowaniu z użyciem sub-
stancji porotwórczych lub spiekaniu luźnego proszku.
Przy zastosowaniu włókien metalowych możliwe jest uzyskanie
porowatości rzędu 90 %. Prezentowana praca dotyczy wykonania
elementów prasowanych i spiekanych z włókien ze stali kwasood-
pornej oraz badania ich przepuszczalności. Stosowano włókna
o zróżnicowanej średnicy i długości. Do oceny przepuszczalności
wykorzystano lepkościowy współczynnik przepuszczalności a.

Mgr inż. Lech Paszkowski, mgr inż. Mateusz Dyl, dr hab. inż. Dionizy Biało — Politechnika Warszawska, Wydział Mechatroniki, Warszawa, dr inż. Zbignieew Ludyński — Przed-
siębiorstwo Innowacyjno-Produkcyjne ORBIT, Warszawa, mgr inż. Waldemar Wiśniewski — Politechnika Warszawska, Wydział Mechatroniki, Warszawa.

87
 Przygotowanie próbek
Materiałem wyj ściowym do wykonania włókien był drut ze stali
kwasoodpornej OH18N9 w stanie zmiękczonym (Rm = 750 MPa)
o średnicy 0,08; 0,2 i 0,32 mm. Drut poddano cięciu na odcinki
o założonej długości 4, 8 i 12 mm.
Do cięcia wykorzystano specjalne urządzenie własnej konstru-
kcji pokazane na rysunku 1.
Urządzenie wyposażone jest w specjalny rolkowy podajnik drutów
l, zespół prowadzący 2 i zespół wirujących noży 3. Urządzenie
umożliwia równoczesne cięcie do 10 drutów na odcinki o regulowa-
nej długości w zakresie 1-12 mm.
Z przygotowanych odcinków drutu wykonano próbki do badań
o średnicy 30 mm i wysokości 4 mm. W tym celu zastosowano
prasowanie matrycowe na prasie hydraulicznej WK-18. Stosowano
ciśnienie prasowania od 12,5 do 700 MPa, co pozwalało uzyskać
zróżnicowaną w szerokim zakresie gęstość (2,3-6,7 Mg/m ) i poro-
watość próbek (14,3-71,7 %).
Włókna charakteryzowały się dobrą prasowalnością, szczególnie
włókna najcieńsze, tj. o średnicy 0,08 mm. Już przy ciśnieniu praso-
wania 12,5 MPa uzyskiwano z nich wypraski o zwartej budowie
Rys. 1. Urządzenie do przygotowania włókien
o założonej długości
Fig. 1. Stand forpreparing of the wire with desire length
800
O 0,1 0,2 0,3 0,4
Średnica włókien , mm
Rys. 2. Najmniejsze ciśnienie prasowania zapewniające trwałość
kształtek wykonanych z włókien o długości 4 i 12 mm
Fig. 2. Minimal compaction pressure for obtain good ąuality
compact madę of fiber with length 4 and 12 mm
i bez wykruszeń. Wraz ze wzrostem średnicy włókien minimalne
ciśnienie prasowania gwarantujące wypraski o dobrej jakości wzra-
stało (rys. 2).
Istotną rolę odgrywa także długość prasowanych włókien. Im krótsze
włókna poddawano prasowaniu, tym większe należało stosować
ciśnienie prasowania dla wykonania dobrych wyprasek.
Gęstość wyprasek wzrasta wraz ze wzrostem ciśnienia prasowa-
nia, a przebieg krzywej prasowania jest podobny do uzyskiwanego
przy prasowaniu proszków. Niewielki wpływ na gęstość wywierają
rozmiary włókien, tj. ich średnica i długość (rys. 3).
Ze wzrostem długości w stosowanym zakresie 4-12 mm obserwo-
wano kilkuprocentowe zmniejszenie gęstości wyprasek. Dłuższe
włókna tworzą przy prasowaniu więcej wzajemnych splotów utrud-
niających zagęszczanie.
Wypraski spiekano w piecu komorowym w atmosferze wodoru
o punkcie rosy -60 °C przez 40 minut. Cały cykl spiekania obejmo-
wał wstępne nagrzewanie do temperatury 100 °C przez 10 minut, a
następnie jej wzrost do 600 °C przez 20 minut i dalszy wzrost przez
30 minut do właściwej temperatury spiekania, tj. 1270 °C. Po 40
minutach piec wyłączano. Próbki stygły wraz z piecem do tempera-
tury otoczenia.
E
D)
.*
S
«
Ul
te
^
• o
•w
3in
Of
(D
4 6 8 10 12 14
Długość włókien, mm
Rys. 3. Wpływ długości włókien o średnicy 0,2 mm na gęstość
kształtek prasowanych ciśnieniem 100, 300, 500, 700 MPa
Fig. 3. Influence of fiber length with 0.2 mm diameter on density
of sample compacted with pressure of 100, 300, 500 and 700 MPa
O 100 200 300 400 500 600 700 800
Ciśnienie prasowania, MPa
Rys. 4. Zależność porowatości próbek wykonanych
z włókien 0,08, 0,20 i 0,32 mm
i jednakowej długości / = 12 mm od ciśnienia prasowania
Fig. 4.Porosity of the samples madę of the fiber of 0.08, 0.20
and 0.32 mm diameter and constant length of 12 mm
as a finction of compaction pressure
 Rys. 5. Obrazy powierzchni próbek prasowanych z włókien
a — <t> 0,20 x 8 mm przy ciśnieniu 500 MPa, b — O 0,08 x 8 mm przy ciśnieniu 100 MPa

Fig. 5. SEM wiev of tnę samples compacted from fiber

a — O 0.20 x 8 mm at pressure of 500 MPa, b — tt> 0.08 x 8 mm at pressure of 100 MPa

1000 1000

100

' 10
l
M
•oQ.
l

10 20 30 40 10 20 30 40 50 60 70 80
Porowatość, % Porowatość , %
Rys. 6. Współczynnik przepuszczalności cc próbek o średnicy
włókien 0,2 mm i różnej długości w funkcji porowatości Rys. 7. Wpływ długości włókien o średnicy 0,08 mm na
Fig. 6. Permeability coefficient a for tnę samples madę of fibrę współczynnik przepuszczalności próbek cc
with 0.2 mm diameter and different length as a function of porosity Fig. 7. Influence of fiber length with constant diameter
of 0.08 mm on permeability coefficient a of samples

Na rysunku 4 przedstawiono zależność porowatości od ciśnienia 1000

prasowania dla próbek wykonanych z włókien o ustalonej długości
1= 12 mm.
Krzywa najwyżej położona dotyczy próbek z włókien o średnicy
a.
0,08 mm. Jak widać możliwe było uzyskanie największych wartości
100
porowatości przekraczających 70 % dla najmniejszego ciśnieniapra-
sowania, tj. 12,5 MPa.
Dla większych średnic włókien uzyskano zmniejszenie porowatości
próbek o 3+5 % przy określonej wartości ciśnienia prasowania.
Obrazy powierzchni próbek wykonanych z włókien pokazano

l
na rysunku 5. Q.
Jak widać, włókna są poplątane i ulegają przy prasowaniu odkształ-
ceniom, szczególnie w miejscach ich skrzyżowań. Pory pomiędzy
włóknami mają stosunkowo duże rozmiary w porównaniu do porów
w próbkach prasowanych i spiekanych z proszków. Należy wyjaś-
nić, że widoczne na powierzchni włókien drobne, nieliczne obce 10 20 30 40 50 60 70 80
cząstki stanowią pozostałość zanieczyszczeń z powietrza po próbach
przepuszczalności. Porowatość , %

Badania przepuszczalności próbek Rys. 8. Wpływ średnicy włókien o długości 12 mm

na współczynnik przepuszczalności próbek a
Badania przepuszczalności wykonanych próbek przeprowadzo- Fig. 8. Influence of fiber diameter with constant length
no zgodnie z metodyką opisaną w PN-92/H-04945 [7] przy zastoso- of 12 mmon permeability coefficient a of samples

89
waniu powietrza. Istota badań polega na przeprowadzeniu serii
pomiarów objętościowego natężenia przepływu i spadku ciśnienia
powietrza przy przenikaniu przez próbkę w warunkach przepływu
nielaminarnego. Określano wartość lepkościowego a i inercyjnego
P współczynnika przepuszczalności.
Na rysunkach 6-^8 przedstawiono wybrane wyniki badań lepko-
ściowego współczynnika przepuszczalności a w funkcji porowato-
ści próbek.
Na współczynnik a w istotny sposób wpływa porowatość pró-
bek. Zgodnie z oczekiwaniami wartość tego współczynnika rośnie
wraz ze wzrostem porowatości. Rysunek 6 dotyczy próbek wykona-
nych z włókien o średnicy 0,2 mm o zróżnicowanej długości: 4, 8
i 12 mm. Najmniejszą przepuszczalność wykazują próbki wykonane
z włókien najkrótszych, dla których uzyskiwano relatywnie najwię-
ksze zagęszczenie przy prasowaniu, co przedstawiono na rysunku 3.
Ze wzrostem długości włókien współczynnik oc przyjmuje większe
wartości.
Podobną zależność dla próbek wykonanych z włókien o naj-
mniejszej średnicy przedstawiono na rysunku 7. W tym przypadku
wpływ długości włókien na przepuszczalność próbek jest dużo
mniejszy niż dla włókien o większej średnicy.
Dużo większy wpływ niż długość włókien na współczynnik a
ma ich średnica, co uzasadniają dane przedstawione na rysunku 8.
Przy ustalonej długości włókien (12 mm) ze wzrostem ich śred-
nicy przepuszczalność znacząco wzrasta. Przy porównywalnej po-
rowatości w próbkach wykonanych z grubszych włókien występują
większe pory, a więc i korzystniejsze są warunki do przepływu
powietrza.
Podsumowanie
Przeprowadzone badania dotyczące wykonania próbek porowa-
tych z metalowych włókien i badania przepuszczalności takich pró-
bek pozwalają na sformułowanie następujących wniosków:
1. Przygotowanie próbek z włókien metalowych jest trudniejsze niż
wykonanie porowatych próbek z proszków. Im cieńsze i dłuższe są
włókna, tym łatwiej jest uzyskać wypraski zwarte i bez wyruszeń.
Wykazano występowanie granicznego, czyli minimalnego ciśnienia
prasowania gwarantującego dobrą jakość kształtek. Wartość ciśnie-
nia granicznego rośnie wraz ze wzrostem średnicy włókien i maleje
ze wzrostem ich długości.
2. Przepuszczalność próbek z włókien, określana tzw. lepkościo-
wym współczynnikiem przepuszczalności a, zależy w pierwszym
rzędzie od zastosowanego ciśnienia prasowania, a w efekcie od uzyska-
nej porowatości próbek.
Na współczynnik a wpływają także rozmiary włókien, tj. średnica
i długość. Wraz ze wzrostem długości włókien współczynnik cc przyj-
muje większe wartości. Zmiana średnicy włókien wywołuje większe
zmiany przepuszczalności niż zmiana ich długości. Przy porówny-
walnej porowatości w próbkach wykonanych z grubszych włókien
występują większe pory, wpływające na korzystniejsze warunki
przepływu powietrza.
Literatura
1. Schatt W., Wieters K. P.: Powder Metallurgy Processing and Materials.
EPMA, 1997.
2. Borowik S.: Filtry płynów roboczych. Warszawa, 1985.
3. Hoffman G., KapoorD.: Properties of Steinless Steel P/M Filters. The
Int. Journal of PM and PT, vol. 12, nr 4, Oct. 1976, pp. 281+295.
4. Cegielski W., CzepelakM.: Spiekane filtry mikroporowate z proszku
stali kwasoodpornej i proszku brązu. Rudy Metale 1999, r. 44, nr l, s. 33-5-35.
5. De Bruyne R. et al: Metal Fibres: Processing / Properties / Applica-
tions. Advances in Powder Metallurgy and Particulate Materials 1996, vol. 5,
Part 16, pp. 99+111.
6. Bido D., Ludyński Z., Bala R.: Influence of Processing Parameters on
Properties of Porous Sintered Parts. Int. Conf. MECHATRONICS 2000,
Sept. 2000, Warsaw, Poland, vol. 2, pp. 304+306.
7. Spiekane materiały metaliczne. Oznaczanie przepuszczalności płynu.
PN-92/H-04945.

ZAPRASZAMY
DO REKLAMOWANIA SWOICH WYROBÓW
NA NASZYCH ŁAMACH
Redakcja RUDY I METALE NIEŻELAZNE przyjmuje odpłatnie wszelkie ogłoszenia
i informacje na temat górniczo-hutniczego przemysłu metali nieżelaznych oraz innych
podmiotów gospodarki zainteresowanych produkcją i handlem wyrobami z metali nieże-
laznych, a także o organizowaniu narad, sympozjów i zjazdów.

Podajemy nasz adres:

Redakcja czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne, 40-019 Katowice,
ul. Krasińskiego 13, skr. poczt. 221, tel./fax (0-prefix-32) 256-17-77

90
 BULLETIN OF THE INSTITUTE OF NON-FERROUS METALS
Redaktor odpowiedzialny: dr MIECZYSŁAW WOCH
WIADOMOŚCI GOSPODARCZE
NAJWYŻSZE OD 15. LAT CENY MIEDZI
BARRY S.: COPPER RALLIES TO 15-YEAR HIGH. MET. BULL. 2004,
nr 8863, s. 9, póz. 77022 — BŁ
Na początku października 2004 r. ceny miedzi wspięły się na naj-
wyższy od 15 lat poziom! Główną przyczyną była spektakularna
akcja skupu dokonana po ogłoszeniu strajku i zawieszeniu produkcji
przez jeden z największych oddziałów chilijskiego producenta mie-
dzi — firmy Codelco.
Po przerwaniu negocjacji ze związkami zawodowymi robotnicy
w Codelco Norte porzucili pracę. Negocjacje dotyczyły rozpatrzenia
postulatu 3,15 % podwyżki płac dla ponad 760 pracowników zakła-
dów Codelco Norte.
Robin Bhar, analityk z Standard Bank, określił sytuację na rynku
następująco: „Rynek bardzo nerwowo reaguje na groźbę zawiesze-
nia płynności dostaw miedzi. Obecne zapasy są bardzo niskie. Na-
leży pamiętać, że firma Codelco obsługuje ok. 10 % światowego
rynku katod i wydarzenia w firmie mają kluczowe znaczenie dla
rynku."
Dodatkowo sytuację skomplikowała trudna sytuacja z dostawami
z huty Atlantic Copper i z rafinerii Huelva w Hiszpanii. Robotnicy
zaprotestowali również przeciw planom redukcji etatów przez pół-
nocnoamerykański oddział FreeportMaMoRan Copper & Gold. Za-
grożenie przerwami w produkcji wystąpiło także w zakładach Cop-
per Corp. w Peru.
Spore poruszenie na rynku miedzi wywołał także fundusz CTA
skupujący miedź oraz powrót na rynek Chińczyków, których aktyw-
ność wzrosła po okresie wakacyjnym. Jak twierdzi Robin Bhar:
„Fundusze skupujące miedź mają wciąż spory udział w rynku. Te-
stują rynek na poziomie 3100 i 3150 S USA/t. Wahania w przedziale
od 50 do 100 $ USA będą bardzo istotne dla rynku miedzi. Spadek
ceny jest ważnym sygnałem dła funduszu CTA, mówiącym o tym,
że metal traci impet na rynku."
Ceny miedzi osiągnęły bardzo wysoki poziom i od tej pory można
liczyć tylko na ich spadek. Robin Bhar uważa, że: „Ceny spadną na
pewno, ale nie wiadomo czy będzie to spadek drastyczny, czy tylko
ich niewielka korekta."
WZROST STA WEK UBEZPIECZENIOWYCH NA OŁÓW
MASON J.: LEAD PREMIUMS SET TO RISE. MET. BULL. 2004, nr 8863,
s. 26, póz. 77023 — BŁ
Konsumenci ołowiu pierwotnego będą musieli przełknąć kolejny
wzrost stawek ubezpieczeniowych w kontraktach rocznych, związa-
Rudy Metale R 50 2005 nr 2
UKD 061.6(082):669.2/.8(100)
ny głównie z warunkami panującymi na rynku, tzn. wysokimi ko-
sztami transportu i obniżonymi dostawami. Będzie to już drugi rok
wzrostu stawek ubezpieczeniowych dła ołowiu, przeznaczanego
głównie dla przemysłu motoryzacyjnego i do produkcji akumulatorów
i baterii. W 2004 r. podstawowa stawka ubezpieczeniowa wzrosła
do poziomu 140 $/t, w porównaniu z 125 $/t w 2003 r.
Na rynku koncentratów ołowiu w 2004 r. pojawił się deficyt. Zna-
cznie wzrosły również koszty transportu, głównie ze względu na
wyższe ceny paliwa. W związku z powyższym na europejskim ryn-
ku zaobserwowano tendencję, aby nie sprowadzać surowca spoza
Europy. Sytuację podsumowano następująco: „Cena dla ołowiu
pierwotnego utrzyma się na wysokim poziomie. Europa jest pod
wpływem znaczącego deficytu, a wysokie koszty transportu unie-
możliwiają import surowca z Chin."
Analitycy z LME uważają, że stawki ubezpieczeniowe muszą
wzrosnąć do ok. 165 $/t, inaczej w obecnych warunkach, nikt nie
zobowiąże się do podpisania umowy trzymiesięcznej. Podczas roz-
poczętych w październiku rozmów dotyczących kontraktów długo-
terminowych na 2005 r. analitycy nie mieli wątpliwości, że cena
ołowiu pierwotnego wzrośnie. Prognozowany jest wzrost ceny o ok.
25 do 50 $, przede wszystkim w związku z rosnącymi kosztami
transportu, ale również ze zmniejszeniem się dostaw ołowiu dobrej
jakości.
Istnieją również prognozy mówiące o tym, że wzrost cen ołowiu nie
będzie aż tak duży. Spodziewane są negocjacje stawek ubezpiecze-
niowych na poziomie 115+130 $/t.
Nie jest zaskoczeniem fakt, że wielu klientów zapowiada swoim
dostawcom, że ich zapotrzebowanie w 2005 r. będzie mniejsze w związ-
ku z przewidywanym skokiem cenowym. W październiku 2004 r.
odnotowano nie rejestrowany od wielu lat rekord ceny ołowiu, który
zmusił wielu producentów akumulatorów kwasowo-ołowiowych do
znacznego ograniczenia produkcji.
Powyższą sytuację skomentowano następująco: „Wzrastające ceny
to obecnie najbardziej aktualny temat. Producenci akumulatorów nie
mogą przerzucić kosztów na producentów samochodów. W związku
z powyższym ograniczają produkcję w oczekiwaniu na ustalenie się
cen na rynku. Silny popyt na wysokiej jakości ołów utrzyma jednak
poziom składki ubezpieczeniowej w wysokim przedziale od 120
do!40$/t."
XSTRATA ZWIĘKSZA PRODUKCJĘ KATOD W QUEENSLAND
CLARKE J.: XSTRATA TO LIFT QUEENSLAND CATHODEPRODUC-
91
TION. MET. BULL. 2004, nr 8861, s. 16, póz. 77021 — BŁ
Xstrata planuje zawiesić eksport koncentratu miedziowego
z Australii, a w zamian zwiększyć produkcję w swojej hucie w Que-
ensland. Planowana operacja powinna spowodować wzrost produ-
kcji w ciągu najbliższych dwóch lat o ok. 20 % lub o 40 tyś. t.
Charlie Sartain, jeden z szefów firmy, powiedział: „Chcemy w pełni
zintegrować naszą produkcję w Queensland, tak aby rozpoczynała
się ona od wydobycia rudy, a kończyła produkcją gotowego
produktu w postaci katod." Dodał także, że Xstrata, która przejęła
w 2003 r. złoża miedzi w postaci aktywów kopalni Mount Isa Mines
(MIM), eksportuje obecnie ok. 70 tyś. t koncentratu/r, poprzez jed-
nego z udziałowców — firmę Glencore.
Średni poziom produkcji MIM i teraz Xstrata w Queensland trady-
cyjnie utrzymał się na poziomie od 215 tyś. do 230 tyś. t katod/r.
Jednak Charlie Sartain uważa, że zlikwidowanie przestojów w pro-
dukcji pozwoli zwiększyć jej poziom do 250 tyś. t katod/r.
Według niego: „Z przeprowadzonych analiz wynika, że wąskim
gardłem jest huta Mount Isa. Isasmelt zmodernizowano w latach
dziewięćdziesiątych, spodziewając się osiągnięcia produkcji na po-
ziomie 250 tyś. t/r. Jednakże takie wyniki nie zostały nigdy osiąg-
nięte i teraz wdrażana jest nowa koncepcja związana ze sporymi
nakładami inwestycyjnymi, mająca na celu osiągnięcie pierwotnie
założonego poziomu produkcji. Nowe inwestycje na poziomie ok.
30 min $ USA w dłuższym okresie powinny pozwolić na osiągnięcie
bez problemu produkcji powyżej 250 tyś. t/r. Prowadzone działania
pozwolą na wsparcie działu miedziowego, a wyższy poziom integra-
cji pozwoli na zredukowanie problemu podatności na nagłe wahania
kosztów za obróbkę i rafinację, a także ograniczy koszty transportu
ze względu na wyeliminowanie transportu ponad 1000 km drogą
kolejową na wybrzeże."
Xstrata sprzedaje ok. 100 tyś. t/r. katod na rynek lokalny, a za
pośrednictwem firmy Glencore eksportuje pozostałą część produ-
kcji. Jak prognozuje Charlie Sartain, dzięki nowym inwestycjom
zaistnieje realna szansa na zwiększenie udziałów Xstrata w rynku
lokalnym, na którym jedynym liczącym się konkurentem jest WMC
Resources.
Mount Isa oraz Ernest Henry, których czas wydobycia wynosi od-
powiednio 12 i 8 lat, to kopalnie o średniej wielkości i o średnich
kosztach wydobycia. Dla porównania należąca w 50 % do Xstrata
argentyńska kopalnia Alubrera ma najniższy współczynnik kosztów
wynikający z ubocznej produkcji złota. Xstratra bardzo intensywnie
poszukuje nowych terenów wydobywczych wokół Mount Isa celem
pełnego wykorzystania nowopowstającej infrastruktury.
HISZPAŃSKI PRODUCENT FIRMA ATLANTIC COPPER MA
PROBLEMY Z PRODUKCJĄ
BARRY S.: SPAIN'S ATLANTIC COPPER HIT B Y PRODUCTION PRO-
BLEMS. MET. BULL. 2004, nr 8862, s. 11, póz. 77025 — BŁ
Hiszpański producent miedzi firma Atlantic Copper przeżyła
poważne problemy związane z zabezpieczeniem ciągłości produ-
kcji. Przerwy w produkcji zmusiły klientów do zaopatrywania się
w katody w całej Europie.
Spora grupa klientów Atlantic Copper miała problemy z płynnością
dostaw z rafinerii w Huelva (Hiszpania).
Obecnie ani w Hiszpanii, ani nigdzie indziej w Europie, nie ma
absolutnie żadnych zapasów. Spora grupa firm w Hiszpanii poniesie
z tego powodu znaczne straty. Atlantic Copper produkowała do tej
pory ok. 263 tyś. t miedzi/r, w postaci katod i ok. 20 tyś. t/r. drutów
miedzianych.
Transport z pozostałej części Europy do Hiszpanii jest kosztowny,
więc zakłady produkujące pręty i rury będą musiały przeczekać
trudną sytuację w Atlantic Copper. Handlowcy uważają, że wzrost
cen w całej Europie spowodowany cięciami produkcji jest nieunik-
niony. W październiku cena miedzi ponownie wzrosła o kolejne
10 $ do poziomu 2999 $, a zapasy na giełdzie LME spadły w tym
samym czasie o kolejne 2900 t do poziomu 20 500 t.
CIASNY RYNEK KONCENTRATÓW WPŁYWA NA WZROST RO-
CZNYCH STAWEK UBEZPIECZENIOWYCH NA CYNK
92
MASON J.: TIGHT CONCENTRATES MARKET TO RAISE ANNUAL
ZINC PREM1UMS. MET. BULL. 2004, nr 8863, s. 26, póz. 77024 — BŁ
Dostawcy cynku w Europie przygotowują się do wzrostu stawek
ubezpieczeniowych w rocznych kontraktach na 2005 r. Głównym
powodem tej sytuacji na rynku jest pogłębiający się trend do kurcze-
nia się fizycznych dostaw surowca na rynek oraz rosnące zapotrze-
bowanie ze strony przemysłu galwanicznego.
Negocjacje pomiędzy producentami i handlowcami są w toku, ale
ostatnie skoki cen na LME spowodowały opóźnienia i grę na zwłokę
ze strony nabywców, którzy czekają na ustabilizowanie się rynku.
Średnia cena za ostatnie trzy miesiące osiągnęła w październiku
najwyższy poziom od marca czyli 1148/49 $ USA/t.
Pierwsze informacje pochodzące od producentów wskazują na bar-
dzo prawdopodobny wzrost cen w kontraktach rocznych o 5-^10 $
USA/t. Na rynku obserwuje się ciągły wzrost cen cynku. Na 2005 r.
prognozuje wzrost cen o 5 $ USA/t, a w 2006 r. nawet o 10 $ USA/t.
Nie wyklucza się, że wzrost ten będzie wyższy i osiągnie poziom
10*15 SUSA.
Wzrost cen cynku w dużym stopniu spowodowany jest przez zmie-
niający się poziom podaży. Na podstawie pierwszych prognoz,
w przyszłym roku światowy rynek cynku znajdzie się w stanie defi-
cytu. Wszystko wskazuje, że tendencja zmniejszania się dostaw na
rynek utrzyma się na dotychczasowym poziomie lub jeszcze się
zwiększy. I jak stwierdziłjeden ze środkowoeuropejskich producen-
tów: „Ceny idą w górę krok za krokiem. Producenci europejscy nie
mają nadmiarowych zapasów cynku i nic nie zapowiada zmiany tej
sytuacji. Efektem jest wzrost cen zarówno w kontraktach krótkoter-
minowych jak i długoterminowych."
Tę opinię potwierdzają inni analitycy: „Spadek podaży na rynku przy
nie zmieniającym lub rosnącym popycie zawsze skutkuje wzrostem
cen. Nawet jeśli uwzględni się spore zapasy na LME, należy pamię-
tać, że są one pozycją wirtualną, a ich prawdziwa lokacja jest roz-
myta. Dostarczenie surowca do miejsca docelowego zawsze sprawia
problemy i podnosi koszty."
CHIŃSKI GIGANT ROZBUDOWUJE SWOJE MIEDZIOWE AMBI-
CJE
VIVIAN TEO, KIT LING WONG: CHINESE GIANT BUILDS ON COP-
PER AMBITIONS. MET. BULL. 2004, nr 8862, s. 15, póz. 77026 — BŁ
Chiński rynek potrzebuje niesamowitych ilości miedzi. W związku
z tym największy chiński producent niklu i kobaltu, grupa Jinchuan
Nonferrous Metals Corp., postanowił przejąć również udziały w rynku
miedzi, rozpoczynając bardzo intensywne przygotowania do podję-
cia produkcji miedzi. Ta działająca w prowincji Gansu, w północno-za-
chodnich Chinach, spółka z większościowymi udziałami państwo-
wymi już obecnie produkuje więcej miedzi niż niklu. I wszystko
wskazuje na to, że jest to tendencja narastająca w związku z otwar-
ciem pod koniec 2004 r. nowych zakładów.
Po zakończeniu rozbudowy działu miedziowego grupa Jinchuan
osiągnie trzecią pozycję wśród największych chińskich przedsię-
biorstw z branży za takimi firmami, jak Tongling Non-Ferrous i Jiangxi,
a prześcignie Daye Non-Ferrous Co., Zhongtiaoshan Non-Ferrous
i Yunnan Copper Industry Co.
Obecnie wdrażany jest projekt, który do końca grudnia 2004 r.
pozwoli na zwiększenie produkcji rafinerii miedzi do poziomu 80
tyś. t/r. Pomyślne zakończenie projektu zabezpieczy wzrost możli-
wości produkcyjnych korporacji ze 125 tyś. t/r. miedzi do 250 tyś.
t/r. Zarząd ma nadzieję, że do końca 2006 r. zostanie osiągnięta pełna
wydajność.
Komentując wydarzenia w Jinchuan, rzecznik prasowy firmy wyra-
żał się bardzo ostrożnie na temat działań, prowadzonych celem
przejęcia chińskiego rynku miedzi. Poinformował o działaniach gru-
py Jinchuan zmierzających do rejestracji na giełdzie LME firm
Jiangxi Copper i Yunnan Copper.
W ostatnim roku produkcja trzech podstawowych metali nieżela-
znych w Jinchuan osiągnęła 20 % wzrost do poziomu 200 tyś. t,
w tym 70 tyś. t niklu, 125 tyś. t miedzi i 2 tyś. t kobaltu, a także
pewnych ilości innych metali, takich jak: złoto, platyna, pallad, rod
i inne.
Jinchuan przewiduje, że proces rozbudowy pochłonie fundusze na
poziomie 6,6 mld juanów, czyli ok. 797 min $ i jak powiedział szef
firmy: „Zamierzamy dążyć do zwiększenia produkcji. Naszym ce-
lem jest prześcignięcie Jiangxi Copper i Tongling. Nawet jeśli nie
udałoby nam się to od razu, to z pewnością będziemy konsekwentnie
zmierzać do osiągnięcia tego celu w późniejszym terminie."
Ekspansja Jinchuan jest dotowana przez chiński rząd centralny po-
mimo tego, że od 2003 r. wdraża się politykę schładzania gospodar-
ki. Na rynku obserwuje się duży popyt na miedź ze strony chińskiego
przemysłu i należy pamiętać, że jak dotąd import pokrywa ok. 40 %
popytu. Rozwój grupy Jinchuan na rynku miedzi może przynieść
w konsekwencji wzmocnienie pozycji firmy na rynku chińskim.
Będzie to jednak możliwe wtedy, gdy firma poradzi sobie z dostawa-
mi odpowiednich ilości surowca, stanowiących wąskie gardło przed-
sięwzięcia. Będący w trakcie negocjacji sojusz handlowy z Erdenet
NOWOŚCI TECHNOLOGICZNE
MOŻLIWOŚCI WYKORZYSTANIA WPROWADZANIA WIBRACYJ-
NEGO W TECHNOLOGIACH WZBOGACANIA
BLECHMAN I. I., YAISBERG L. A., YASILKOY V. B., JAKIMOYA K.
S.: O YOZMOZNOSTIISPOLZOYANIJA YIBRACIONNOJINZEKC1IV
OBOGATITELNNYCH TECHNOLOGIACH. OBOGASC. RUD 2004, nr 4,
s. 43*46, póz. 77031 — AG
W przedstawionej pracy przedstawiono wyniki badań ekspery-
mentalnych informujące o możliwości i celowości wykorzystania
zjawiska wprowadzania wibracyjnego dla intensyfikacji szeregu
procesów wzbogacania, w pierwszym rzędzie precyzyjnego przesie-
wania hydraulicznego i flotacji.
Wykorzystanie zjawiska wprowadzania wibracyjnego przy przesie-
waniu wiąże się z możliwością zasysania powietrza przez otwory
sita. Tworzące się w wyniku zasysania pęcherzyki powietrza powin-
ny po pierwsze sprzyjać oczyszczaniu sita, a po drugie rozluźniać
warstwę materiału na perforowanej powierzchni przesiewania, co
zwiększyłoby prawdopodobieństwo przejścia drobnych cząstek
przesiewanego materiału przez otwory.
Przy flotacji wykorzystanie zjawiska wprowadzania wibracyjnego
może zabezpieczyć sterowanie podawania pęcherzyków gazowych
różnych rozmiarów. Pulsacyjne podawanie pęcherzyków do komory
maszyny flotacyjnej sprzyja intensyfikacji procesu, w szczególności
— kosztem obniżenia prędkości wypływania pęcherzyka — zwię-
ksza prawdopodobieństwo jego zetknięcia się z cząstką mineralną
i utworzenia kompleksu „pęcherzyk gazowy — cząstka mineralna".
Zasadnicza możliwość wykorzystania wprowadzania wibracyjnego
w rzeczywistych procesach technologicznych związana jest przede
wszystkim z koniecznością przeprowadzenia szczegółowych badań
właściwości zjawisk, zachodzących w pobliżu otworów.
Doświadczenia prowadzono z wykorzystaniem opracowanego w In-
stytucie Mechanobr uniwersalnego stanowiska wibracyjnego 157A-
US, na platformie którego ustawiono i umocowano na sztywno
otwarte naczynie szklane z wymiennym dnem z systemem okrągłych
otworów. Otwory o średnicy l mm rozmieszczono w jednakowej odle-
głości jeden od drugiego. Przeprowadzone badania eksperymentalne
potwierdzają możliwość nasycania cieczy w wibrującym naczyniu
pęcherzykami gazowymi w wymaganej objętości z wykorzystaniem
systemu dostatecznie blisko umieszczonych okrągłych otworów.
Oprócz tego poprzez odpowiednią selekcję średnicy otworów można
sterować rozmiarami pęcherzyków nasycających ciecz, co może to
być użyteczne przy intensyfikacji procesu flotacji. Z kolei dostate-
cznie gęste rozłożenie otworów zabezpiecza uzyskanie stabilnych
warunków wprowadzania wibracyjnego. Na podstawie wyników
doświadczalnych podano również zależność minimalnej częstotli-
wości drgań od odległości między osiami sąsiednich szczelin, przy
której wprowadzanie wibracyjne jest stabilne.
Mining, spółką mongolsko-rosyjską, powinien umożliwić zabezpie-
czenie stałych dostaw surowca.
Informacje nt. planowanych inwestycji w produkcję miedzi, w Jin-
chuan wzbudzały wcześniej wiele wątpliwości. Obecnie jednak
przedsięwzięcie to wydaje się mieć coraz więcej szans na sukces.
Jinchuan może również uruchomić ponownie projekt Philnico Nickel
Rafinery i projekt górniczy obejmujący wydobycie na wyspie Nonoc
na północ od półwyspu Mindanao w południowych Filipinach. Po-
nownym uruchomieniem kopalni w Nonoc jest bardzo zaintereso-
wany rząd filipiński.
Pomimo nagłej potrzeby znalezienia nowych źródeł surowców grupa
Jinchuan wydaje się być bardzo ostrożna w prowadzeniu nowych
inwestycji m.in. ze względu na ich wysokie koszty. Jednocześnie
potwierdzono jednak zainteresowanie projektem Nonoc oraz indo-
nezyjską kopalnią niklu i kobaltu Weda Bay Halmahera.
NOWE TECHNOLOGIE W METALURGII METALI NIEŻELAZNYCH
W REPUBLICE MACEDONII
EFREMOY A.: NOYYE TECHNOLOGII V CYETNOJ METALLURGIIV
RESPUBLIKE MAKEDONH. CYET. MET. 2004, nr 3, s. 34+37, póz. 77027
— AG
W Macedonii metalurgia metali nieżelaznych intensywnie się
rozwija. Istnieją ku temu następujące przesłanki, w tym m.in.: obe-
cność złóż rud, rozwijający się przemysł górniczy i wzbogacania rud
dla praktycznie wszystkich metali ciężkich, w tym: ołowiu, cynku,
miedzi, niklu, antymonu, arsenu, manganu itd., a także obecność hut
produkujących cynk, ołów i stopy metali nieżelaznych: niklu, chro-
mu i manganu.
Pod koniec ubiegłego dziesięciolecia zapasy rud ołowiowo-cynko-
wych w Republice Macedonii wynosiły 44,2 min t o średniej zawar-
tości 5,77 % Pb, 4,28 % Zn i 37 g/t Ag.
W hucie Zletovo przerabiane są koncentraty cynku i ołowiu według
technologii Imperiał Smelting (ISP). Uzyskiwane moce pozwalają
na roczną produkcję 67 tyś. t surowego cynku i 38 tyś. t surowego
ołowiu. Produkcja ta, niestety, wiąże się z dużym zanieczyszczeniem
środowiska metalami ciężkimi, zawartymi w żużlach odpadowych,
w których średnia zawartość ołowiu i cynku wynosi odpowiednio
1,6 i 7,4 %. Problemem są również wyrzuty dwutlenku siarki.
Dla ekonomicznej pracy kopalń rud w warunkach uzyskania zapla-
nowanej wielkości eksploatacyjnej na poziomie 1600 tyś. t/r. rudy
ołowiowo-cynkowej, konieczne będą nowe inwestycje umożliwia-
jące przeróbkę dodatkowo 48 tyś. t/r. koncentratów ołowiowych.
Po analizie wybrano proces KIYCET, korzystną dla środowiska,
bardzo dobrą technologię produkcji ołowiu. Przewiduje się budowę
nowego zakładu, do którego planowane jest przeniesienie przeróbki
toksycznych produktów z istniejącego zakładu w Yeles. Projekt in-
westycyjny powinien zapewnić przeróbkę 48 tyś. t/r. koncentratów
ołowiu i 7 tyś. t/r. placka filtracyjnego z procesu hydrometalurgi-
cznego otrzymywania kadmu, j ak również rozszerzenie asortymentu
produkcji o produkcję miedzi i metali rzadkich. Nowy zakład powi-
nien gwarantować efektywną ochronę środowiska. Przedstawiona
strategia modernizacji istniejącego zakładu w Yeles przewiduje
zmniejszenie wyrzutów ołowiu i dwutlenku siarki o 50 %, kadmu
o 70 % w porównaniu z poziomem z 1995 r. Przeprowadzone bada-
nia wykazały, że powyższe cele ekologiczne mogą być osiągnięte
tylko w przypadku ograniczenia produkcji surowego ołowiu do 23
tyś. t/r. oraz przeniesienie wstępnej obróbki koncentratów cynko-
wych, przeróbki złomu akumulatorów ołowiowych i toksycznych
produktów przejściowych w inne miejsce. Należałoby również prze-
kształcić technologię ISP w technologię bezodpadową z oczyszcza-
niem wszystkich wód odpadowych i gruntowych oraz umożliwić
wdrożenie innych innowacyjnych rozwiązań technicznych.
93
POMIAR-MODELOWANIE: WYJAŚNIENIE PROCESU TOPIENIA
ZŁOMU ALUMINIUM W PIECU OBROTOWYM
BOIN U., REUTER M. A., PROBST T.: MEASURING-MODELLING:
UNDERSTANDING THE Al SCRAP MELTING PROCESSES INSIDE
A ROTARY FURNACE. ERZMETALL 2004, t. 57, nr 5, s. 266+261, póz.
76603 —AG
W artykule omówiono wyniki współpracy firmy Karl Konzel-
mann Metallschmelzwerke GmbH (RFN) i Institute of Resources
Engineering z Uniwersytetu Delft (Holandia), dotyczące programu
pomiarów i modelowania warunków pracy w piecu obrotowym do
topienia złomu aluminium.
Przewiduje się, że wraz ze wzrostem zastosowania aluminium w prze-
myśle samochodowym, w europejskim przemyśle motoryzacyjnym
nastąpi skokowy wzrost ilości złomu aluminiowego. Prognozuje się,
że do 2006 r. ze złomowanych samochodów będzie można odzyskać
przynajmniej 85 % materiałów, a do 2015 r. — 95 %.
Piec obrotowy jest preferowanym urządzeniem do topienia mie-
szanego zanieczyszczonego złomu aluminiowego. Złom tej kate-
gorii zawiera dużą ilość zanieczyszczeń nieorganicznych i orga-
nicznych.
W artykule dyskutowano bilanse masowe i energetyczne pieca do
recyklingu aluminium dla różnych typów reaktorów modelowanych
przez Uniwersytet w Delft. Przedstawiono istotne zależności pomię-
dzy parametrami operacyjnymi pieca obrotowego oraz ich wzajemne
oddziaływania. Optymalizacja pracy pieca obrotowego wymagała
analizy pomiarów i kontroli wybranych do badań parametrów. Ana-
lizy pracy pieca obrotowego do topienia złomu aluminium na bazie
bilansów masowych i energetycznych dokonano na podstawie wy-
ników badań przeprowadzonych dla 20 t pieca obrotowego w rafi-
nerii Konzelmana, w Hannoverze, gdzie firma Karl Konzelmann
Metallschmelzwerke GmBH oraz Institute of Resources Engineering
Uniwersytetu w Delft prowadziły wspólne badania.
Pierwszy etap programu badań obejmował, m.in. instalację aparatury
pomiarowo-rejestrującej, dwutygodniową obserwację, pomiary i re-
jestrację dużej, lecz jeszcze statystycznie niewystarczającej liczby
cykli pracy pieca. Podczas ww. badań notowano każdorazową zmia-
nę parametrów operacyjnych oraz czas ich wystąpienia. Zarejestro-
wano 26 cykli, szczegółowo opisując materiał wsadowy. W każdym
wsadzie złomu znano zawartość metalu w wyniku wcześniej prze-
prowadzonej kalibracji próbek. Zebrano dane o różnym stopniu
pewności. Badane cykle piecowe podzielono na trzy grupy scha-
rakteryzowane przez kategorie złomu wsadowego: Grupa l o wydaj-
ności metalu 90 %, tj. pakowany złom przerobiony, poszarpane
odlewy; Grupa 2 o wydajności metalu 80 %, tj. granulowany żużel,
poszarpane odlewy, drobne wióry; Grupa 3 o wydajności metalu
65 %, którą stanowiły np. zgary.
Stwierdzono, że liczba badanych cykli piecowych jest za mała i nie
gwarantuje pewności otrzymanych wyników. Wyniki uzyskane
w pierwszym etapie programu i obliczenia modelowe są jednak na
tyle interesujące, że podjęto decyzję o kontynuacji wspólnego pro-
gramu, co pozwoli na kolejne modyfikacje modelu i bilansu pracy
pieca. Dalsze badania będą zmierzały jednak w kierunku zwiększe-
nia ilości badanych cykli piecowych.
POLEROWANIE ELEKTROLITYCZNE TYTANU I JEGO STOPÓW
KUHN A.: THE ELECTROPOLISHING OF TITANIUM AND ITS AL-
LOYS. MET. FINISH. 2004, t. 102, nr 6, s. 80-86, póz. 77030 — AG
Polerowanie elektrolityczne jest jedną z przemysłowo stosowa-
nych metod obróbki wykańczającej metali, np. różnorodnych wyro-
bów ze stali nierdzewnej. Prowadzone badania wykazały, że polero-
wanie elektrolityczne jest również doskonałą metodą obróbki wy-
kańczającej i poprawiającej właściwości powierzchniowe także
tytanu i jego stopów. Proces jest zwykle prowadzony w mieszaninie
kwasów nieorganicznych, a jednym z nich jest tradycyjnie kwas
nadchlorowy. Badane są również inne elektrolity do polerowania
elektrolitycznego, szczególnie tytanu mającego coraz szersze zasto-
sowanie ze względu na swoje własności. Tytan i jego stopy, m.in.
ze względu na swoją lekkość i wytrzymałość, chętnie stosowany jest:
na oprawy okularów, etui do zegarków, obudowy telefonów komór-
94
kowych, a także różnego rodzaju podzespoły stosowane szczególnie
tam, gdzie wymagana jest wysoka odporność na korozję, np. narzę-
dzia chirurgiczne oraz implanty medyczne.
Dokonano krótkiego przeglądu wybranych patentów dotyczących
polerowania elektrolitycznego tytanu.
Po analizie najnowszych patentów CERN (European Nuclear Re-
search Center) z lat 2000-^2002 dla czystego tytanu podano skład
elektrolitu i warunki, w których jest używany. Skład kąpieli to 2 do
40 % obj. 98 % kwasu siarkowego, 10 do 18 % obj. HF i 42 % do
62 % obj. kwasu octowego. Opcjonalne dodatki obejmują bromek
cetylotrójmetyloamonu lub bromek heksadecylopirydyny. Tempe-
ratura elektrolitu wynosi od 20 do 22 °C, a gęstość prądu 7 A/dm .
2
W jednym z patentów niemieckich do polerowania stopów tytanu
i stopów nikiel-tytan zastosowano elektrolit zawierający kwas ami-
dosulfonowy w formamidzie z dodatkiem niewielkiej ilości (>0,5 %)
wody.
Z kolei w patentach rosyjskich do polerowania tytanu zastosowano
elektrolit zawierający 95 % kwasu siarkowego z dodatkiem 5 % KF
i wodorofluorku amonu, a w innym elektrolit bazujący na kwasie
siarkowym z dodatkiem HF, glikolu etylenowego i monoetyleno-
aminy.
W patencie opublikowanym w Wielkiej Brytanii zastosowany ele-
ktrolit zawiera: 45 do 70 % wag. kwasu siarkowego, 4 do 20 %
kwasu azotowego, 2 do 35 %HF i do 2 % soli sodowej kwasu
L- sul fokarboksy l owego.
Omówiono wyniki prowadzonych badań nad mechanizmem procesu
elektrolitycznego polerowania tytanu. Opisano zachodzące podczas
procesu trzy podstawowe reakcje:
— rozpuszczanie anodowe Ti = Ti + + 4e;
— wydzielanie tlenu 4 OH~ = O2 + 2 H2O + 4e;
— tworzenie pasywnej warstwy tlenkowej Ti + 2 OH~~ = Ti tlenek
+ H2O + 2e.
Zwrócono uwagę na takie zagadnienia, jak grubość powstającej
warstwy tlenku oraz jego stechiometrię. Stwierdzono, że najczęściej
powstającym tlenkiemjestTiO2, wy kryto jednak również inne tlenki
np. podtlenek tytanu albo Ti2O3.
Podano wyniki badań własności powierzchniowych polerowanego
elektrolitycznie tytanu, obejmujące m.in.: topografię powierzchni,
skład chemiczny itd. W procesie uzyskano dużą gładkość powierz-
chni tytanu, z warstwą TiO2 charakteryzującą się wysoką gęstością
oraz doskonałymi właściwościami ochronnymi.
NOWA TECHNOLOGIA STOSOWANA DO WYTWARZANIA ME-
TODAMI METALURGII PROSZKÓW CZĘŚCI O WYSOKIEJ GĘ-
STOŚCI W PROCESIE SPIEKANIA I PRASOWANIA NA ZIMNO
MAMEDOY A. T., MAMEDOY V. A.: NEW TECHNOLOGICAL AP-
PROACH TO FABRICATION HIGH DENSITY PM PARTS BY COLD
PRESSING SINTERING. POWDER METALL. 2004, t. 47, nr 3, s. 278*284,
póz. 77029 — AG
Prasowanie i spiekanie na zimno jest prostym i o niskich ko-
sztach procesem otrzymywania części proszkowych o wysokiej gę-
stości. Na podstawie przeprowadzonych badań części proszkowych
o wysokiej gęstości stwierdzono, że źródłem wielu wad jest porowa-
tość. Pory inicjują pęknięcia i towarzyszą ich rozprzestrzenianiu.
W wielu badaniach podkreśla się też rolę smarów, dodawanych
celem udoskonalenia operacji prasowania. Smar pozostający w wy-
prasce musi być usunięty podczas wstępnego etapu nagrzewania po
przeniesieniu wypraski do pieca do spiekania. Innym istotnym czyn-
nikiem wpływającym na gęstość surowych i spiekanych wyprasek
jest obecność gazów znajdujących się w zamkniętych porach.
Celem pracy jest opracowanie doświadczalnych metod pomiaru
sprawności drenażu gazowego z form do prasowania podczas zagę-
szczania i oznaczenia gazów znajdujących się w porach wyprasek na
przebieg procesu zagęszczania na zimno. Analiza otrzymanych wy-
ników badań wskazuje, że zastosowanie metody zagęszczania pro-
szku bez dodatku smaru pozwala na otrzymanie materiałów o wyso-
kiej gęstości i wytrzymałości.
Opracowano model empiryczny, opisujący proces drenażu powietrza
podczas zagęszczania na zimno. Sprawność drenażu gazu z formy
do prasowania podczas zagęszczania na zimno w sposób znaczący
wpływa na gęstość i własności mechaniczne wyprasek proszkowych.
Opracowano wyrażenie matematyczne wiążące zależność ciśnienia
gazu w porach wyprasek z gęstością. Podane równanie wykazało,
że w praktyce otrzymywania części o wysokiej gęstości poprzez
zagęszczanie na zimno, niezbędna jest redukcja ciśnienia gazu w po-
rach poprzez redukcję prędkości zagęszczania w warunkach atmo-
sferycznych. Ponadto dobre efekty daje zastosowanie czystych pro-
szków, zmniejszenie ilości smarów do optymalnego poziomu i ob-
niżenie ciśnienia (praktycznie do próżni) w formie do prasowania.
Zagęszczanie w porowatych matrycach bez dodatku smaru daje
wysokie parametry spiekania w porównaniu / zagęszczaniem w matry-
cach konwencjonalnych. Jednym z ważnych wyników otrzymanych
podczas prowadzonych badań był wzrost intensywności gęstości,
przy stosunkowo niewysokim ciśnieniu zagęszczania(700+1000 MPa).
Otrzymane wyniki badań mogą być przydatne w praktyce wytwa-
rzania części o wysokiej gęstości i wytrzymałości poprzez zastoso-
wanie procesu zagęszczania na zimno.
WODÓR JAKO TYMCZASOWY DODATEK STOPOWY W STO-
PACH TYTANU: OBRÓBKA CIEPLNO-WODOROWA
FROES F. H., SENKOY O. N., QAZI J. I.: HYDROGEN AS A TEMPO-
RARY ALLOYING ELEMENT IN TITANIUM ALLOYS: THERMO-
HYDROGEN PROCESSING. INT. MATER. REV. 2004, t. 49, nr 3+4,
s. 227-245, póz. 77028 — AG
Tytan i jego stopy charakteryzuje wysokie powinowactwo do
wodoru i zdolność do absorpcji 50 % at. wodoru w temperaturze
600 °C. Reakcja wodoru z tytanemjest odwracalna, dzięki pozytyw-
nej entalpii roztworu w tytanie, pozwalającej na łatwe usunięcie
wodoru przez wyżarzanie próżniowe. Wodór jest tymczasowym
pierwiastkiem stopowym i może stać się mocnym narzędziem przy
udoskonaleniu procesu przeróbki oraz własności mechanicznych
i strukturalnych stopów tytanu.
Przeróbka cieplno-wodorowa (THP) to proces, oparty na modyfi-
kowanym wpływie wodoru jako pierwiastka stopowego na skład
fazowy, rozwój faz metastabilnych i kinetykę przemian fazowych
w stopach tytanu. Wysoką dyfuzyjność wodoru w tytanie wykorzy-
stuje się po pierwsze, celem wprowadzenia wodoru do stopu w pro-
cesie kontrolowanej dyfuzji, a następnie po przeróbce, do jego usu-
nięcia poprzez kontrolowane wyżarzanie próżniowe. Prowadzi to do
uzyskania wielu korzyści, w tym m.in. poprzez kontrolę mikrostru-
ktury i jej rozdrabnianie do udoskonalenia końcowych własności
mechanicznych.
Proces THP pozwala na rozszerzenie wielu technik produkcji/prze-
róbki produktów tytanowych, w tym m.in.: procesów spiekania,
zagęszczania, przeróbki plastycznej na gorąco (kucia, walcowania,
formowania nadplastycznego itd.) oraz modyfikacji mikrostruktury
prowadzącej do udoskonalenia finalnych własności mechanicznych.
Do efektywnego wykorzystaniu procesu THP do stopów tytanu,
niezbędna jest wiedza nt. wpływu wodoru jako pierwiastka stopo-
wego na fazy, skład fazowy i reakcje fazowe w stopie, tj. wykresów
fazowych temperatura-koncentracja wodoru (zarówno stabilnych
jak i metastabilnych) oraz wykresów (TTT) czas-temperatura-prze-
miana. Badania procesu THP prowadzono w wielu krajach m.in.
w USA, Kanadzie, Chinach, Japonii, Korei i Wielkiej Brytanii.
W ciągu ostatnich kilku lat oznaczano wykresy fazowe dla szeregu
układów stop tytanu-wodór. W artykule omówiono następujące:
podwójne układy Ti-H, potrójne układy Ti-V-H, Ti-Al-H i układ
Ti-Al-V-H oraz wieloskładnikowe uwodornione stopy tytanu, np.
Ti-9Al-lMo-4Sn-3Zr. Dzięki obróbce THP poprawiają się takie
własności stopów, jak podatność na przeróbkę na gorąco i na zimno
oraz formowanie nadplastyczne. Następuje modyfikacja mikrostru-
ktury i poprawa własności mechanicznych w stopach tytanu, kom-
pozytach i związkach międzymetalicznych poddanych obróbce pla-
stycznej, odlewanych i wytwarzanych metodami metalurgii pro-
szków.
Reasumując: THP oparty jest na czasowym stopowaniu stopów
tytanu wodorem, który będąc beta stabilizatorem modyfikuje fazy
i kinetykę przemian fazowych — pozwala na rozwój nowego typu
obróbki cieplnej i procesów termomechanicznych udoskonalających
procesy przeróbki, rozdrobnienia ziarn i końcowe własności mecha-
nicznych. Wyjątkowo atrakcyjne będzie zastosowanie procesu THP
do szczególnie trudnych do odkształcenia aluminków tytanu czy też
przy wytwarzaniu części bliskich kształtom końcowym.
EKSPLOATACJA DYSKOWYCH FILTRÓW PRÓŻNIOWYCH NO-
WEJ GENERACJI Z CERAMICZNYMI PODZESPOŁAMI FILTRU-
JĄCYMI
KULIKOY V. S., EREMIN YU. P.: EKSPLUATACIJA DISKOYYCH
VAKUUM-FILTROV NOYOGO POKOLENIJA S KERAMICESKIMI
FILTRUJUSCIMI ELEMENTAMI. CYET. MET. 2004, nr 8, s. 9+12, póz.
77032—-AG
Stosowane w większości zakładów wzbogacania filtry dysko-
we i bębnowe posiadają tkaninę filtracyjną, która nie zapewnia
obniżenia wilgotności końcowych produktów wzbogacania.
Wprowadzenie do przeróbki trudno wzbogacalnych rud z wzaje-
mnymi przerostami minerałów wymaga zmniejszenia ziarnistości
surowca wyjściowego, z którego usunięcie wilgoci będzie jeszcze
bardziej problematyczne.
Od lat prowadzone są prace mające na celu zastąpienie tkaniny
filtracyjnej innymi materiałami porowatymi. Najbardziej perspekty-
wiczne okazuje się zastosowanie porowatych płyt ceramicznych
o rozmiarach por 1,2 do 3,0 |^m, równomiernie rozmieszczonych na
całej powierzchni płyty. Przy kontakcie takiej płyty z wodą zachodzi
tzw. efekt kapilarny, zależny od średnicy kapilary, napięcia powie-
rzchniowego cieczy i skrajnego kąta zwilżania, tzn. woda, która dąży
do zapełnienia wszystkich kapilar i rozlewa się po płycie.
W latach dziewięćdziesiątych firma Outokumpu wyprodukowała
filtry dyskowe z podzespołami ceramicznymi CERAMEC, które
rozprowadziła m.in. do Rosji i Kazachstanu. W 2001 r. z inicjatywy
kompanii górniczej w Norylsku, która posiada 12 filtrów CERA-
MEC, firma Bakor przystąpiła do produkcji ceramicznych elemen-
tów filtrujących. Opracowano nową technologię wytwarzania cera-
miki na filtry, cechującej się wysokimi charakterystykami eksploata-
cyjnymi.
Ceramiczne podzespoły stosowane są m.in. do filtracji zagęszczo-
nych koncentratów, pulp w procesach hydrometalurgicznych oraz
ścieków i roztworów odpadowych z procesów elektrochemicznych.
Proces filtracji obejmuje następujące etapy: tworzenie placka filtra-
cyjnego, jego odwadnianie i zdejmowanie, przemywanie, regenera-
cja ceramicznych podzespołów filtrujących. Doświadczalne wyniki
badań eksploatacyjnych filtra YDFK-45 z podzespołami ceramicz-
nymi, produkcji firmy Bakor, pokazały jego zalety w porównaniu
z dyskowymi filtrami tkaninowymi, w tym m.in.:
— 1,5 do 2,0 razy wyższą względną wydajność fazy stałej, co
zmniejsza wymaganą powierzchnię filtrowania i ilość urządzeń;
— obniżenie wilgoci w koncentracie o 2,5+4 %, co zmniejsza stra-
ty na kolejnym etapie suszenia;
— obniżenie 10+15 razy mocy potrzebnej do odwadniania koncen-
tratów, w związku z wyeliminowaniem z pracy wysoko wydaj-
nych pomp próżniowych i dmuchaw powietrza;
— otrzymanie praktycznie czystego filtratu wyklucza straty cen-
nych produktów i konieczność zastosowania dodatkowych urzą-
dzeń;
— dłuższy czas pracy ceramicznych elementów filtrujących wyno-
szący co najmniej 15 miesięcy, w porównaniu z tkaninowymi,
który waha się od 17 do 20 dób. Zużycie tkaniny filtracyjnej dla
jednego dyskowego filtra o analogicznej powierzchni wynosi
2000 m2/r.;
— w strefie roboczej filtra ulegają poprawie warunki pracy
w związku z brakiem operacji przedmuchiwania placka filtra-
cyjnego, przy której wilgotne powietrze z licznymi zanieczysz-
czeniami rozprzestrzeniało się po całym oddziale filtrów;
— znacznie niższy koszt dyskowych filtrów próżniowych z cerami-
cznymi elementami firmy Bakor niż importowanych.
W związku z ww. zaletami prognozuje się ich coraz szersze stoso-
wanie w metalurgii metali nieżelaznych i żelaza.
95
 WYBRANE KONFERENCJE
szkolenia, seminaria, wystawy, targi światowe i krajowe
związane z metalami nieżelaznymi
w latach 2005-2008

13-17 luty, 2005, San Francisco, USA 4-8 września 2005, Lizbona, Portugalia
TMS Meeting@Exhibition Eurocor 2005
Źródło: Minerals Engineering. 2003, t. 16, nr 9, s. 887 Źródło: Materials Science and Technology 2004, t. 20, nr 4, s. 552
e-mail: mtgserv@tms.org e-mail: mgferreira@cv.ua.pt
14-15 marca, 2005, Cape Town, RPA 5-8 września, 2005, Praga, Czechy
Pyrometallurgy 05 Euromat-2005
Źródło: Minerals Engineering. 2004, t. 17, nr 3, s. 487 Źródło: Light Metal Agę, 2004, t. 62, nr 8, s. 72
e-mail: bwills@min-eng.com e-mail: euromat@fems.org
www.min-eng.com w w w. euromet2005. fems. org
16-18 marca, 2005, Cape Town, RPA 7-19 października 2005, Kyoto, Japonia
Bio-& Hydrometallurgy 05 International Lead-Zinc Processing Symposium
Źródło: Minerals Engineering. 2004, t. 17, nr 3, s. 487 Źródło: Minerals Engineering. 2003, t. 16, nr 9, s. 888
e-mail: bwills@min-eng.com e-mail: akiofuwa@waseda.jp
www.min-eng.com 20-22 października, 2005, Modena, Italia
26-28 kwietnia, 2005, Moskwa, Rosja Alumotove 2005
Aluminium in Transport Źródło: Light Metal Agę, 2004, t. 62, nr 8, s. 72
Źródło: Light Metal Agę, 2004, t. 62, nr 8, s. 72 e-mail: info@aluplanet.com
e-mail: main@alusil.net www. alumotive.it
www.alusil.net www.aluplanet.com
18-20 maja, 2005, Shanghai, Chiny 10^12 listopada 2005, Cape Town, RPA
Aluminium China 2005 Process Systems 05
Źródło: Light Metal Agę, 2004, t. 62, nr 8, s. 72 Źródło: International Journal of Minerał Processing, 2004, t. 74,
e-mail: grace.shi@reedexpo.com.cn nr 1-4, s. 386
www.reedexpo.com e-mal:bwills@min-eng.com
fax:+44 (0)1326318352
7-9 czerwca 2005, Nicea, Francja
ECCC 2005, 5th European Continuous Castińg Conference 14-16 listopada, 2005, Neu-Ulm, RFN
Źródło: Materials Science and Technology 2004, t. 20, nr 4, s. 552 Continuous Castińg
fax: +33 l 41255858 Źródło: Light Metal Agę, 2004, t. 62, nr 8, s. 72
e-mail: concast@dgm.de
13-15 czerwca 2005, Falmouth, Wielka Brytania
www.dgm.de/concast
Processing&Disposal of Minerals Industry Waste 05
Źródło: International Journal of Minerał Processing, 2004, t. 74, 12-16 marca, 2006, San Antonio, USA
nr 1-4, s. 386 TMSMeeting&Exhibition
e-mal:bwills @min-eng.com Źródło: Minerals Engineering. 2003, t. 16, nr 9, s. 888
fax: +44 (0)1326318352 e-mail: mgtserv@tms.org

Materiały informacyjne opracowuje zespół pracowników Działu Informacji i Marketingu Instytutu Metali Nieżelaznych w składzie:
mgr inż. Jadwiga Kapryan — JK
mgr inż. Beata Łaszewska — BŁ
mgr inż. Anna Gorol — AG
Alicja Wójcik — AW

96
 ful U l UL<1II
l T l M I M r-JlI
Światowy rynek
R e d a k t o r o d p o w i e d z i a l n y : dr hab. inż. JAN B U T R A
WYDARZENIA GOSPODARCZE
XSTRATA NABYWA OBSZAR LAS BAMBAS
XSTRATA WINS LAS BAMBAS, Mining Journal, 3 September 2004, p. l
Xstrata plc nabyła obszar mineralizacji miedzi Las Bambas
wystawiony na aukcji przez peruwiańską agencję wdrażania inwes-
tycji Prolnversion. Oferta Xstraty o wartości 121 min $ składa się
z dwóch wpłat: pierwszej w wysokości 91 min $ i drugiej w kwocie
30 min $. Cena minimalna ustalona na 40 min $ + 3 % prowizji od
sprzedaży zobowiązuje ponadto do budowy kopalni o wydajności
50 tyś. Mg/dobę lub zainwestowania minimum l mld $. Las Bambas
0 powierzchni 35 tyś. ha znajduje się w strefie Apurimac (prowincja
Cotabambas) i obejmuje cztery rozpoznane złoża: Chalcobamba,
Ferrobamba, Sulfobamba i Charcas. Dane uzyskane podczas wier-
ceń poszukiwawczych wskazują, że zasoby o wielkości ponad 500
min Mg zawierają średnio l % Cu. Przedsiębiorstwo ma sześć lat na
dokończenie prac poszukiwawczych i przedwstępnych oraz podję-
cie decyzji odnośnie do budowy kopalni. Aktualnie Xstrata przewi-
duje budowę kopalni odkrywkowej produkującej 200 tyś. Mg kon-
centratów miedzi/r.
INMET ZWIĘKSZA UDZIAŁY
INMET UPS INTEREST, Mining Journal, 24 September 2004, p. 5
Inmet Mining Corp. nabył od rządu Turcji 45 % udziałów w C. ayeli
Bakir Isletmeleri AS, która jest spółką holdingową kopalni miedzi
Cayeli. Przedsiębiorstwo zapłaciło za udziały 49,25 min S. W wyni-
ku transakcji kopalnia Cayeli, projekt Cerattepe i obszar eksplora-
cyjny Rize stały się własnością Inmet.
CHARIOT PODPISUJE Z KOREAŃCZYKAMI UMOWĘ ODNOŚNIE
DO PROJEKTU MARCONA
CHARIOT SEALS MARCONA ARRANGEMENT WITH KOREANS,
Mining Journal, 24 September 2004, p. l O
Chariot Resources Ltd finalizuje warunki umowy jv z Korea
Resources Corp. (Kores) i LG-Nikko Copper Inc. odnośnie do współ-
własności i rozbudowy projektu miedzi Marcona w Peru. Według
oszacowania projekt zawiera zasoby wnioskowane o wielkości 218,3 min
Mg i średniej zawartości 0,80 % Cu. Partnerzy jv uzgodnili, że 70 %
udziałów w projekcie otrzyma Chariot, a 30 % przejmie Kores i LG-
Nikko. Około 70 % kosztów z tytułu zakupu projektu, czyli 14,35
min $ pokryje Chariot, a pozostałe 30 % — 6,15 min $ wpłacą Kores
1 LG-Nikko. W efekcie LG-Nikko będzie odbierał 90 % rocznej
produkcji koncentratów miedzi z projektu Marcona i 70 % rocznej
produkcji miedzi katodowej z Target Area 1.
PERU PO PRYWATYZACJI KOPALNI LAS BAMBAS PRZYGOTO-
WUJE SIĘ DO NOWEJ SPRZEDAŻY
nieżelaznych
PRUM
Rudy Metale R 50 2005 nr 2
UKD669.2/.8(100):338.5(100).339.4(100)
PERU PREPARES NEW SALE AFTER LAS BAMBAS PRIYATISA-
TION, Metal Bulletin, 6 September 2004, No. 8858, p. 14
Peru zamierza sprywatyzować drugą największą w kraju kopal-
nię miedzi Michicallay położoną w prowincji Cajamarca. Decyzję
podjęto po tym, jak prywatyzacja złóż miedzi kopalni Las Bambas
zakończyła się sukcesem. Kopalnię sprzedano grupie Xstrata za 121
min $. Michicallay posiada zasoby o wielkości 500 min Mg i śred-
niej zawartości 0,7 % Cu.
fflNDALCO ZMIERZA DO PODPISANIA DWUNASTOLETNIEGO
KONTRAKTU NA DOSTAWY KONCENTRATÓW
HINDALCO SET TO SIGN TWELYE-YEAR CONCENTRATES DEAL,
Metal Bulletin, 27 September 2004, No. 8861, p. 16
Hindalco Industries, największy producent miedzi i aluminium
w Indiach, prawdopodobnie podpisze dwunastoletni kontrakt na do-
stawy koncentratów miedzi o wielkości 100 tyś. Mg/r. przy ustalo-
nych opłatach za przeróbkę i rafinację. Przedsiębiorstwo dąży do
tego, aby 40 % koncentratów pochodziło z krajowych kopalń, a ko-
lejne 40 % z dostaw długoterminowych. Pozostałe 20 % koncentra-
tów firma nabywałaby na rynku transakcji natychmiastowych.
TONGLING NONFERROUS URUCHAMIA PRODUKCJĘ W KO-
PALNI DONGGUASHAN
TONGLING NONFERROUS EYES START OF DONGGUASHAN
MINĘ, Metal Bulletin, 27 September 2004, No. 8861, p. 16
Chiński producent miedzi Tongling Nonferrous Co. zamierza do
końca września 2004 r. zakończyć rozbudowę kopalni Dongguashan
w Środkowo-Wschodniej części Chin i rozpocząć l października 2004 r.
produkcję koncentratów miedzi. Na 2005 r. przedsiębiorstwo progno-
zuje produkcję na poziomie 18 tyś. Mg, a na 2004 r. — 380 tyś. Mg.
OUTOKUMPU DOSTARCZY NOWY KONCENTRATOR MIEDZI
DO KAZACHSTANU
OUTOKUMPU TO DELIYER A NEW COPPER CONCENTRATOR TO
KAZAKHSTAN, Erzmetall, No. 5, p. 302
Outokumpu Technology podpisał kontrakt z rosyjskim przedsię-
biorstwem miedzi „Russkaya Mednaya Kompanya" odnośnie do
dostarczenianowego koncentratora miedzi do Kazachstanu. Wartość
kontraktu to ok. 20 min euro. Nowy koncentrator będzie przerabiał
rocznie ok. 3 min Mg rudy pochodzącej z największych złóż miedzi
w Kazachstanie znanych pod nazwą „50th October Anniyersary".
OFICJALNE OTWARCIE KOPALNI NALUNAQ
NALUNAQ MINĘ'S OFFICIAL OPENING, Mining Journal, 3 September
2004, p. 8
Crew Gold Corp. pod koniec ubiegłego tygodnia dokonał oficjal-
97
nego otwarcia kopalni złota Nalunaą. Eksploatacją na poziomie 450
Mg/dobę zajmie się Procon group. Ruda będzie dostarczana drogą
morską do zakładu przeróbczego El Valle w północnej Hiszpanii
(własność Rio Narcea Gold Mines Ltd), zgodnie z podpisanym
trzyletnim porozumieniem. Pierwszą wysyłkę zrealizowano na po-
czątku, a drugą w połowie sierpnia 2004 r. Roczna produkcja pro-
gnozowana jest na 100-^150 tyś. oz przez cztery lata działalności.
Przedsiębiorstwo posiada 30-letnią koncesję na eksploatację w Na-
lunaą.
JOHNSON MATTHEY ZAMYKA RAFINERIĘ ZŁOTA W WIEL-
KIEJ BRYTANII
JOHNSON MATTHEY UK GOLD REFINERY, Mining Journal, 10 Sep-
tember 2004, p. 3
Jeden z największych producentów złota na świecie Johnson
Matthey plc planuje na wiosnę 2005 r. zamknięcie rafinerii złota
i srebra w Wielkiej Brytanii. To jedna z czterech rafinerii należących
do przedsiębiorstwa. Według rzecznika firmy pana Goodwina za-
mknięcie rafinerii, która w ostatnich latach przynosiła straty, jest
odpowiedzią na zbyt dużą moc produkcyjną w sektorze rafineryjnym
złota. W zależności od sposobu obliczania wydajności i typu rafina-
cji, ogólnoświatowa wydajność produkcyjna złota rafinowanego
waha się od 5 do 12 tyś. Mg/r. W 2003 r. na rynek trafiło 4142 Mg
złota dore i 943 Mg złomu złota.
CAMBIOR KUPUJE UDZIAŁY W PERUWIAŃSKIEJ KOPALNI
CAMBIOR BUYS STAKE IN PERUYIAN MINĘ, Mining Journal, 10
September 2004, p. 5
Cambior Inc. zgodził się na zakup 55,3 % udziałów kontrolnych
w kopalni złota Poderosa w Peru. której zdolności produkcyjne wy-
noszą 75 tyś. oz/r. Obecnie właścicielem kopalni jest Cia Minera
Poderosa S.A. (CMPSA). Cambior zapłaci akcjonariuszom CMPSA
25 min $ w gotówce i przekaże 2,2 min akcji zwykłych. Kopalnia
znajduje się w pomocnym Peru i od 1982 r., kiedy rozpoczęła dzia-
łalność, wyprodukowała 1,25 min oz złota. W 2003 r. produkcja
osiągnęła poziom 90 533 oz, a zawartość metalu w rudzie wynosiła
19,7 g/Mg. Dodatkowe 9251 oz pochodzi z innych źródeł. Całkowity
koszt operacyjny wyniósł 209 $/oz. Na 2004 r. kopalnia prognozuje
produkcję na poziomie 109 tyś. oz przy całkowitym koszcie opera-
cyjnym 175 $/oz. Według nowego oszacowania zasoby pewne i pra-
wdopodobne wynoszą 563 tyś. Mg i zawierają średnio 18,8 g/Mg.
GOLD FIELDS PRZEDSTAWIA W ZARYSIE PRZYSZŁOŚĆ SWO-
ICH KOPALŃ
GOLD FIELDS OUTLINES ITS FUTURE MINES, Mining Journal, 10
September 2004, p. 9
John Munro i Craig Nelsen z Gold Fields group przedstawili
w tym tygodniu plany odnośnie do projektów będących własnością
przedsiębiorstwa. Gold Fields posiada dwa projekty w rozbudowie:
projekt miedzi i złota Cerro Corona (80 % udziałów) w Peru i Arctic
Platinum Project w Finlandii. Dodatkowo przedsiębiorstwo zamie-
rza zwiększyć produkcję w kopalniach w Afryce Południowej, Gha-
nie i Australii. Umowa nabycia Cerro Corona została zainicjowana
pod koniec 2003 r. i pan Munro oczekuje, że do maja 2005 r. uzyska
pozwolenie na rozbudowę projektu. Według oszacowania porfirowe
złoże złota i miedzi Cerro Corona zawiera zasoby o wielkości 426,
min Mg i średniej zawartości 0,28 % Cu i 0,48 g/Mg Au. Przewiduje
się uruchomienie kopalni odkrywkowej, która przerabiałaby rocznie
5,4 min Mg rudy i produkowała koncentraty zawierające 150 tyś. oz
złota i 28 tyś. Mg miedzi. Koszt inwestycyjny oceniono na 125
min $. Koncentraty transportowane byłyby do portu oddalonego
o 600 km i sprzedawane zagranicznym hutom. Z kolei Arctic Plati-
num Project (APP) w Finlandii posiada zasoby o wielkości 156,7
min Mg i średniej zawartości l, 84 g/Mg Pd, 0,46 g/Mg Pt, 0,13 g/Mg
Au, 0,20 % Cu i 0,09 % Ni (dane z lipca 2003 r.). Prefeasibility study
przewiduje uruchomienie kopalni odkrywkowej, która eksploato-
wałaby dwa złoża w Ahmavaara i Konttijaryi. W procesie flotacji
produkowane będą koncentraty miedzi i niklu, które następnie drogą
morską trafią do hut w Europie. Według opracowania przeróbka 10 min
Mg/r. kosztuje 260 min $ przy średniej zawartości metali 1,48 g/Mg
Pd, 0,14 g/Mg Au, 0,38 g/Mg Pt, 0,02 g/Mg Rh, 0,23 % Cu i 0,09 %
98
Ni. Roczna produkcja prognozowanajest na 330 tyś. oz palladu, 35 tyś.
oz złota, 80 tyś. oz platyny, 17 tyś. Mg miedzi i 6 tyś. Mg niklu.
PLACER PODPISUJE POROZUMIENIE Z NEYADĄ
PLACER'S NEYADA EARN-INS, Mining Journal, 10 September 2004,
p. 10
Placer Dome Inc. podpisał porozumienie z Nevada Pacific Gold
Ltd (NPG) odnośnie do nabycia udziałów w dwóch obszarach mine-
ralizacji złota i akcji będących własnością NPG. Placer ma prawo do
nabycia ok. 75 % udziałów w obszarach Keystone i Limousine But-
te. Obszar Keystone znajduje się ok. 20 km od jv Cortez, w którym
Placer ma 60 % udziałów. Przedsiębiorstwo nabędzie 60 % udziałów
w Keystone w zamian za sfinansowanie poszukiwań w przeciągu
pięciu lat, których wartość szacuje się na 5 min $. Dodatkowe 15 %
udziałów może otrzymać po zakończeniu feasibility study. NPG
zachowa prawa do wszystkich metali podstawowych i srebra w Key-
stone. Z kolei obszar Limousine Butte znajduje się ok. 32 km od
kopalni złota Bald Mountain (własność Placer). Przedsiębiorstwo
może nabyć 60 % udziałów w obszarze w zamian za wydanie 4 min
$ na poszukiwania w przeciągu pięciu lat i dodatkowe 15 % udzia-
łów za zakończenie feasibility study.
SILNY RAND ZMUSZA DRD DO OBNIŻENIA ZATRUDNIENIA
STRONO RAND FORCES DRD TO CUT WORKFORCE, Mining Journal,
17 September 2004, p. 4
Wzrost wartości randa o 79 % w stosunku do dolara skutkuje
dalszymi stratami przemysłu górniczego w Afryce Pd., zapocząt-
kowanymi w 2002 r. W tym tygodniu Durban Roodepoort Deep Ltd
(DRD) zmniejszy o prawie połowę liczbę zatrudnionych pracowni-
ków w kopalni złota Blyyooruitzicht blisko Carletonville w prowin-
cji Gauteng w Afryce Pd. Przedsiębiorstwo podpisało porozumienie
ze związkami zawodowymi w celu przywrócenia rentowności ko-
palni. Do 20 września 2004 r. DRD zamierza zwolnić ok. 2000
z 4400 pracowników. Jednak zmniejszenie zatrudnienia nie spowo-
duje zamknięcia szybów w kopalni. W przeciągu dwunastu miesięcy
do 30 czerwca 2004 r. Blyvooritzicht wyprodukowała 233 094 oz
złota przy całkowitym koszcie operacyjnym wynoszącym 385 $/oz.
Przedsiębiorstwo oczekuje, że wprowadzone redukcje natychmiast
zmniejszą ogólne wydatki, a cena jednostkowa spadnie o 20 % do
80 tyś. R/kg (373 $/oz).
OGRANICZENIE ZATRUDNIENIA W KOPALNI DOYON
DOYON LAY-OFFS, Mining Journal, 17 September 2004, p. 5
Rosnące koszty operacyjne i ograniczenia geotechniczne zmusi-
ły Cambior Inc. do ograniczenia wielkości przeróbki i zatrudnienia
w kopalni złota Doyon w Abitibi (Quebec). W konsekwencji wydo-
bycie zostanie zmniejszone z l min do 700 tyś. Mg/r. i skupi się na
obszarach o wyższej zawartości metalu. Zatrudnienie zmaleje o 130
osób, z których ok. 50 przejdzie do kopalń Sleeping Giant i Mouska.
Około 800 tyś. Mg rudy o średniej zawartości 3,3 g/Mg Au będzie
stanowiło zapasy kopalni. Produkcja w kopalni podziemnej na
2005 r. prognozowanajest na 120 tyś. oz.
MWANA KUPUJE KOPALNIE FREDA-REBECCA
MWANA BUYS FREDA-REBECCA, Mining Journal, 17 September 2004,
p. 5
Mwana Africa Holdings Ltd (MAH) złożyła ofertę firmie An-
gloGold Ashanti Ltd dotyczącą kopalni złota Freda-Rebecca w Zim-
babwe. Według danych z grudnia 2003 r. kopalnia posiada zasoby
pewne i prawdopodobne o wielkości 300 tyś. oz. Kopalnia znajduje
się blisko kopalni niklu będącej własnością MAH. Przedsiębiorstwo
zapłaci za kopalnię 2,26 min $.
PLANY GALLERY WZGLĘDEM PROJEKTU BUCKREEF
GALLERY'S BUCKREEF PLAN, Mining Journal, 17 September 2004,
p. 10
Gallery Gold NLpoinformował, że według projektu eksploatacji
opracowanego dla prospektu złota Buckreef w Tanzanii kopalnia
mogłaby produkować 120-^180 tyś. oz/r. Projekt przewiduje prze-
róbkę l, 0+1,5 min Mg rudy/r. i produkcję na poziomie 120-^-180 tyś.
oz złota przy koszcie inwestycyjnym wynoszącym 47 lub 60 min $,
i 10- lub 7-letniej działalności. Przedsiębiorstwo będzie eksploato-
wało złoża Buckreef i Busolwa-Buziba, które oddalone są od siebie
0 ok. 20 km. Prace nad feasibility study rozpoczną się przed końcem
2004 r. i jeśli wyniki będą pozytywne budowa rozpocznie się w 2005 r.,
a produkcja ruszy w drugiej połowie 2006 r.
PIERWSZA SZTABKA ZŁOTA W ZAKŁADZIE STOCK
FIRST GOLD AT STOCK, Mining Journal, 24 September 2004, p. 8
St Andrew Goldfields Ltd wyprodukowała pierwszą sztabkę
złota w odnowionym zakładzie złota zlokalizowanym koło Timmins
w Ontario. Zakład przerabia rudę z kopalni Stock i Clavos, które
rozpoczęły działalność l września 2004 r. Przedsiębiorstwo planuje
zwiększenie przeróbki rudy do ok. 1000 Mg/d.
FIRMA HIGHLAND NABYŁA ZŁOŻE TASEEYSKOYE
HIGHLAND WINS TASEEYSKOYE AUCTION, Mining Journal, 24 Sep-
tember 2004, p. 8
Highland Gold Mining Ltd nabyła prawa do eksploracji i produ-
kcji na złożu złota i srebra Taseevskoye w regionie Chita na Syberii,
które wystawiono na sprzedaż. Kopalnia Taseevskoye, zamknięta
w 1994 r., znajduje się ok. 2 km od miasta Baley. Kopalnia podziem-
na wyprodukowała w sumie 6 min oz złota przy średniej zawartości
13,6 g/Mg. Natomiast kopalnia odkrywkowa wyeksploatowała 1,88
min Mg rudy przy średniej zawartości 1,8 g/Mg Au. Według osza-
cowania zasoby w kategorii Cl wynoszą 11,5 min Mg i zawierają
1 min oz złota i 560 tyś. oz srebra, a zasoby w kategorii C2 oceniono
na 7,1 min Mg, które zawierają 626 tyś. oz złota i 3,3 min oz srebra.
Oferta o wartości 25,5 min $ zostanie zrealizowana w ciągu 30 dni
od zarejestrowania 20-letniej koncesji. Przedsiębiorstwo jest zobo-
wiązane do produkcji na poziomie nie mniejszym niż 2 min Mg/r.
i jej uruchomienia nie później niż 66 miesięcy od rejestracji koncesji.
GROŹBA ZAMKNIĘCIA KOPALNI ATACOCHA
ATACOCHA CLOSURE RISK, Mining Journal, 24 September 2004, p. 5
Piąta, co do wielkości, kopalnia cynku w Peru staje wobec
możliwości zamknięcia, chyba że miejscowa społeczność zgodzi się
na powiększenie zbiornika odpadowego. Według Juana Jose Herre-
ra, dyrektora Cia Minera Atacocha S.A., w kwietniu 2004 r. przed-
siębiorstwo osiągnęło porozumienie z 700 mieszkańcami, którzy
odstąpili obszar o powierzchni 28 ha potrzebny do powiększenia
zbiornika. Jednak nowi obrońcy lokalnej społeczności wycofali się
argumentując, iż kopalnia znajduje się za blisko miasta Pasco, co
powoduje wzrost poziomu ołowiu we krwi u mieszkańców. Ataco-
cha produkuje ok. 110 tyś. Mg/r. koncentratów cynku i 400 tyś. Mg/r.
koncentratów ołowiu. Jeśli kopalnia nie powiększy zbiornika odpa-
dowego (wartość inwestycji — 2 min $) to przedsiębiorstwo nie
rozbuduje zakładu przeróbczego (wartość inwestycji — 5^-8 min $)
i kopalnia może zostać zamknięta.
KOREA ZINC WSPOMAGA FINANSOWO KAGARA ZINC
KOREA ZINC REFINANCES KAGARA ZINC, Metal Bulletin, 13 Septem-
ber 2004, No. 8859, p. 17
Korea Zinc zamierza wspomóc australijskiego producenta cynku
Kagara Zinc pożyczką w wysokości 12 min $. Kagara Zinc, który
sprzedał całą produkcję koncentratów cynku rafinerii Sun Metals
w Queensland (własność Korea Zinc), zamierza przeznaczyć uzy-
skane pieniądze na konsolidację istniejących niezabezpieczonych
kredytów i rozwój podziemnej kopalni cynku i ołowiu Dry River
South oraz polimetalicznej kopalni odkrywkowej Balcooma. Korea
Zinc chce zwiększyć dostawy koncentratów od Kagara Zinc dla Sun
Metal z 20 do 40 %. W drugim kwartale 2004 r. Kagara wyproduko-
wała 118 tyś. Mg koncentratów cynku, a w trzecim kwartale zamie-
rza osiągnąć poziom 130 tyś. Mg.
MALEJE DEFICYT NIKLU
NICKEL DEFICYT DIMINISHING, Mining Journal, 3 September 2004,
p. 4
Wysokie ceny niklu negatywnie wpłynęły na popyt. Według
Stephena Briggsa, analityka metali z banku inwestycyjnego Societe
Generale, wysokie ceny zachęciły do wykorzystania złomu stali
nierdzewnej kosztem niklu. W Azji producenci stali nierdzewnej
zmniejszyli konsumpcję niklu poprzez produkcję stali nierdzewnej
z niższą zawartością niklu. Pan Briggs twierdzi, że czynniki te wpły-
nęły na popyt niklu już w 2003 r. i częściowo wyjaśniają, dlaczego
konsumpcja niklu wzrosła tylko o 6,5 % pomimo szybkiego wzrostu
produkcji stali nierdzewnej o 12 %. Wstępne dane wskazują, że glo-
balna konsumpcja niklu wzrosła jedynie o 3 % w pierwszej połowie
2004 r. i p. Briggs przewiduje 3+3,5 % wzrost do poziomu 1,290 min Mg
za cały rok (2,5-3,0 % w krajach zachodnich). Na 2005 r. analityk
prognozuje 4,5-5,0 % wzrost konsumpcji do poziomu 1,350 min Mg.
Produkcja niklu w 2004 r. według Briggsa wzrośnie o 6,5-5-7,0 % do
poziomu 1,285 min Mg.
MINCOR ROZPOCZYNA PRODUKCJĘ W KOPALNI REDROSS
MINCOR BEGINS REDROSS, Mining Journal, 3 September 2004, p. 10
Mincor Resources NL rozpoczął produkcję w kopalni niklu Re-
dross położonej blisko Kambalda w Zachodniej Australii. Redross
jest trzecią kopalnią przedsiębiorstwa w tym regionie, a jej produ-
kcja ma wzrosnąć w ciągu najbliższych sześciu miesięcy do ok. 12
tyś. Mg/m. Mincor zamierza osiągnąć całkowitą produkcję w tym
regionie na poziomie 11 tyś. Mg koncentratów do połowy 2005 r.
i 15 tyś. Mg w roku finansowym 2005/2006. Według zaktualizowa-
nego oszacowania kopalnie posiadają zasoby o wielkości 2 min Mg
i średniej zawartości 2,7 % Ni, co stanowi 53 934 Mg niklu.
PMG PLANUJE ROZBUDOWĘ PROJEKTU NIKLU GLADSTONE
PMG PLANS TO DEYELOP GLADSTONE NICKEL PROJECT, Mining
Journal, 17 September 2004, p. 11
Pearce Matheson Group Pty (PMG), grupa prywatnych inwesto-
rów z doświadczeniem w przemyśle niklu, planuje rozbudowę pro-
jektu niklu Gladstone (GNP). W obrębie projektu znajduje się zakład
przeróbczy położony blisko portu Gladstone w Cmeensland (Austra-
lia) oraz kopalnia niklu i kobaltu zlokalizowana na laterytowym
złożu Marlborough w środkowym Queensland, nabyte od Preston
Resources Ltd. Koszt pierwszego etapu, obejmującego budowę 200
km rurociągu z Marlborough do Gladstone, oszacowano na 905
min $. Roczna produkcja prognozowana na 30 tyś. Mg niklu i 1400
Mg kobaltu rozpocznie się pod koniec 2008 r. W kolejnym etapie
przedsiębiorstwo planuje ekspansję zakładu w Gladstone i import
rudy z południowo-zachodniego regionu Pacyfiku, włączając Nową
Kaledonię i Indonezję. W końcowym etapie produkcja osiągnie ro-
cznie poziom 124 tyś. Mg niklu i 10 tyś. Mg kobaltu.
CHINY NAJWIĘKSZYM KONSUMENTEM NIKLU NA ŚWIECIE
CHINA SET TO BECOME WORLD' S NUMBER ONE NICKEL CONSU-
MER — ANTAIKE, Metal Bulletin, 27 September 2004, No. 8861, p. 15
Chiny będą największym konsumentem niklu na świecie
w 2008 r., według danych pekińskiego Centrum Rozwoju Informa-
cji Antaike (Antaike Information Development Company). Centrum
przewiduje, że w 2008 r. Chiny zużyją 175 tyś. Mg niklu. Dla
porównania w 2003 r. Chiny skonsumowały 133 tyś. Mg, a na
2004 r. prognozowane jest zużycie na poziomie 145 tyś. Mg. Chiny
mają własne zasoby niklu, jednak nie pokrywają one rosnącego
zapotrzebowania w kraju. Chińskie kopalnie mogą dostarczyć jedy-
nie 60 % niklu potrzebnego do produkcji niklu elektrolitycznego,
która do 2009 r. ma osiągnąć poziom 150 tyś. Mg. W konsekwencji
Chiny zmuszone są do importu niklu. Chiński producent niklu JNMC
podpisał kontrakt na odbiór, od kwietnia 2004 r., 6 tyś. Mg koncen-
tratów niklu od australijskiej kopalni Sally Malay, a w latach
2005-2009 na odbiór 120 tyś. Mg kamienia niklowego od WMC.
KOPALNIA CERRO YERDE ZWIĘKSZA TRZYKROTNIE SWOJĄ
PRODUKCJĘ
CERRO YERDE TO TRIPLE OUTPUT, Mining Journal, 15 October 2004,
p. 1; PHELPS DODGE EXPANSION AT CERRO YERDE GETS GO-
AHEAD, Metal Bulletin, 18 October 2004, No. 8864, p. 12
Zarząd firmy Sociedad Minera Cerro Yerde SAA, kierujący
kopalnią miedzi Cerro Yerde koło Areąuipa w Peru, zatwierdził
plany zwiększenia produkcji ze 100 do 300 tyś. Mg/r. Koszt inwes-
tycji oszacowano na 850 min $. Plany rozwoju przewidują przeróbkę
rudy ze złoża siarczków, którego zasoby określono na 1000 min Mg
o średniej zawartości 0,51 % Cu. Uruchomienie eksploatacji zapla-
99
nowano na koniec 2006 r., a pełna produkcja ruszy w pierwszej
połowie 2007 r.
KOPALNIA MIEDZI GIBRALTAR ROZPOCZĘŁA EKSPLOATA-
CJĘ
TASEKO'S GIBRALTAR COPPER MINĘ STARTS UP, Mining Journal,
15October2004, p. 5
Ruszyła eksploatacja na projekcie miedzi Gibraltar w południo-
wo-środkowej Kolumbii Brytyjskiej należącym do Taseko Mines
Ltd. Plany przedsiębiorstwa przewidują eksploatację 35 tyś. Mg
rudy/dobę i roczną produkcję na poziomie 70 min Ib koncentratów
miedzi oraz 980 tyś. Ib koncentratów molibdenu. Kopalnia może
uzyskać dodatkowo 10 min Ib miedzi katodowej rocznie w wyniku
ekstrakcji z rudy tlenkowej.
BHPB PROGNOZUJE DEFICYT I NADWYŻKĘ MIEDZI W DRU-
GIEJ POŁOWIE 2005 R.
COPPER WILL MOVE SHIFT FROM DEFICIT TO SURPLUS IN SE-
COND HALF OF 2005-BHPB, Metal Bulletin, 18 October 2004, No. 8864,
p. 12
BHP Billiton (BHPB) przewiduje na 2005 r. deficyt miedzi na
rynku, ale nie wyklucza nadwyżki metalu w drugiej połowie roku.
Wysokie ceny miedzi zachęcają firmy do wznowienia produkcji
w zamkniętych kopalniach i udostępnienia nowych projektów.
W związku z czym przedsiębiorstwo rozbudowuje swoje kopalnie,
aby sprostać większemu zapotrzebowaniu na metal w Chinach. Do
2008 r. całkowita produkcja miedzi BHPB osiągnie poziom 1,4 min
Mg/r. Kopalnia Escondida Norte w Chile rozpocznie eksploatację
w drugim kwartale 2005 r., a zakład Escondida Sulphide Leach uru-
chomi produkcję miedzi katodowej w drugim kwartale 2006 r.
BHP BILLITON ROZBUDOWUJE PROJEKT SPENCE
BHP BILLITON GIYESSPENCEGO-AHEAD, Mining Journal, 29 October
2004, p. l; BHPB LOOKS FOR SPENCE THUMBS-UP BY END OF THE
YEAR, Metal Bulletin. 18 October 2004, No. 8864, p. 12
Zarząd BHP Billiton group zatwierdził rozbudowę projektu mie-
dzi Spence w północnym Chile. Projekt znajduje się na wysokości
1700 m n.p.m. na pustyni Atacama, ok. 50 km od Calama i ciągnie
się wzdłuż drogi Higway 25 prowadzącej do Antofagasta. W obrębie
projektu występuje porfirowe złoże miedzi zawierające zasoby pew-
ne i prawdopodobne o wielkości 310 min Mg i średniej zawartości
l, 14 % Cu. Zasoby pewne i prawdopodobne rudy tlenkowej szacuje
się na 79 min Mg o średniej zawartości 1,18 % Cu, a zasoby rudy
siarczkowej na 231 min Mg o średniej zawartości 1,13 %Cu. Projekt
0 wartości 990 min $ ma funkcjonować przez dziewiętnaście lat,
a produkcja prognozowana jest na 200 tyś. Mg/r.
OPŁATY ZA TC/RC MIEDZI
COPPER TC/RC GAMBITS, Mining Journal, 29 October 2004, p. 5
Japońscy hutnicy zaproponowali ceny za przeróbkę i rafinację mie-
dzi w wysokości odpowiednio 90 $/dmt i 9 c/lb w kontraktach rocznych
na 2005 r. Z kolei górnicy sugerują opłaty pomiędzy 75-^79 $/dmt
1 7,5-^7,9 c/lb, choć proponowano także stawki poniżej 70 S/dmt i 7
c/lb. Ostatecznie ustalono opłaty na poziomie 85 $/dmt i 8,5 c/lb.
PIERWSZA SZTABKA ZŁOTA Z KOPALNI SAMIRA HILL
SAMIRA GOLD POUR, Mining Journal, l October 2004, p. 10
Kopalnia Samira Hill w Nigerii wyprodukowała pierwszą sztab-
kę złota. Właścicielami kopalni są Etruscan Resources Inc. (40 %
udziałów), Semafo Inc (40 % udziałów) i rząd Nigerii (20 % udzia-
łów). W pierwszym roku działalności produkcja prognozowana jest
na 135 tyś. oz, a przez 6,3 roku kopalnia ma produkować ok. 620 tyś. oz.
PIERWSZA SZTABKA ZŁOTA Z KOPALNI NORTH LANUT
NORTH LANUT POUR, Mining Journal, 15 October 2004, p. l
Kopalnia złota North Lanut w północnej Sulawesi (Indonezja)
wyprodukowała w ubiegłym tygodniu pierwszą sztabkę złota. Przed-
siębiorstwo Avocet Mining plc, posiadające 80 % udziałów w ko-
palni, przewiduje roczną produkcję na poziomie ponad 50 tyś. oz.
Kopalnia ma działać pięć lat. Przedsiębiorstwo posiada jeszcze dwie
kopalnie złota, tj. Penjom w Malezji (100 % udziałów) i Zeravshan
100
w Tadżykistanie (75 % udziałów).
FEASIBILITY STUDY DLA PROJEKTU SAN CRISTOBAL
SAN CRISTOBAL STUDY, Mining Journal, 15 October 2004, p. 10
Apex Silver Mines Ltd zakończył feasibility study dla rozbudo-
wy projektu srebra San Cristobal położonego w południowo-zachod-
niej części Boliwii. Opracowanieprzewidujedziałalność kopalni odkry-
wkowej o zdolnościach przeróbczych na poziomie 40 tyś. Mg ru-
dy/dobę. Koszt inwestycyjny oszacowano na 560 min $. Średnia
produkcj a roczna przez pierwsze pięć lat prognozowana jest na 26,5 min
oz srebra, 215 700 Mg cynku i 90 tyś. Mg ołowiu. Budowa kopalni
rozpocznie się w 2005 r., a pierwsza produkcja ruszy w 2007 r.
SCOPING STUDY DLA ZŁOŻA CALCATREU
CALCATREU SCOPING STUDY, Mining Journal, 22 October 2004, p. 9
Aquiline Resources Inc. otrzymał od Micon International Ltd
pozytywne scoping study odnośnie do epitermalnego złoża złota
i srebra Calcatreu w Argentynie. Projekt leży na granicy prowincji
Rio Negro i Chubut, natomiast złoże w całości znajduje się w granicach
prowincji Rio Negro. Według oszacowania, złoża Vein 49 i Nelson
w Calcatreu zawierają zasoby wskazane o wielkości 6,2 min Mg
i średniej zawartości 3,04 g/Mg Au i 28,1 g/Mg Ag oraz zasoby
wnioskowane określone na 1,87 min Mg o średniej zawartości 2,10
g/Mg Au i 19,4 g/Mg Ag. Opracowanie przewiduje działalność
dwóch kopalni odkrywkowych zlokalizowanych na złożach. Wydo-
byta ruda będzie przerabiana w zakładzie ługowania w tempie 2 tyś.
Mg/dobę. Kopalnie będą funkcjonowały siedem lat przerabiając
rocznie 700 tyś. Mg rudy i produkując 97 tyś. oz złota oraz 580 tyś.
oz srebra. Koszt inwestycyjny oszacowano na 43,5 min $.
FEASIBILITY STUDY DLA PROJEKTU LAGUNA ZACATECANA
LAGUNA ZACATECANA FEASIBILITY, Mining Journal, 22 October
2004, p. 10
Minco plc otrzymał od Micon International Ltd feasibility study
dla rozbudowy składowiska odpadów srebra Laguna Zacatecana
w Meksyku. Opracowanie zezwala na pozyskanie 6 min m materia-
łu odpadowego i przewiduje eksploatację l min Mg odpadu rocznie
z zasobów o wielkości 7,6 min Mg. Produkcja srebra prognozowana
jest na 18 min oz. Wydatki inwestycyjne oszacowano na 19,4 min $.
ROZBUDOWA HUTY CYNKU BUDEL
BUDEL EXPANS1ON, Mining Journal, l October 2004, p. 5
Australijski producent cynku Zinifex Ltd planuje do 2006 r.
zwiększenie zdolności produkcyjnych swojej huty Budel w połu-
dniowo-wschodniej Holandii do poziomu 260 tyś. Mg/r. Przedsię-
biorstwo przewiduje, że w 2004 r. produkcja osiągnie poziom 232
tyś. Mg. Huta jest obecnie dziewiątą największą hutą cynku na
świecie i 85 % swojej produkcji sprzedaje lokalnym klientom.
ANGLO SPRZEDAJE HUDSON BA Y FIRMIE ONTZINC
ANGLO SELLS HUDSON BAY TO ONTZINC, Mining Journal, 15 Octo-
ber 2004, p. l; ONTZINC TO PAY $250 M FOR HUDSON BAY, Metal
Bulletin, 18 October 2004, No. 8864, p. 14
Anglo American plc zgodził się na sprzedaż przedsiębiorstwa
Hudson Bay Mining and Smelting (HBMS) w Kanadzie firmie Ont-
zinx Corp. za 325 min $C w gotówce. HBMS w przeciągu 75 lat
działalności rozbudował 25 kopalń, a w 2003 r. wyprodukował
117 900 Mg cynku, 83 100 Mg miedzi, 57 500 oz złota i 1,03 min
oz srebra. Przedsiębiorstwo posiada grunty w Manitoba i Saskatche-
wan o łącznej powierzchni 280 tyś. ha. W pierwszej połowie 2004 r.
przedsiębiorstwo zrealizowało projekt 777 mający na celu przedłu-
żenie działalności do 2016 r. Prace objęły rozbudowę kopalń na
projektach Chisel North i 777 oraz modernizację koncentratora Flin
Flon i zakładu cynku. Po zakończeniu transakcji kupna Ontzinc
zamierza zmienić nazwę przedsiębiorstwa na Hudson Bay Interna-
tional Minerals Corp.
CHINY BĘDĄ IMPORTEREM CYNKU W 2005 R.
CHINA TO BECOME NET IMPORTER OF ZINC — ILZSG, Metal Bul-
letin, 18 October 2004, No. 8864, p. 14
Według International Lead & Zinc Study Group (ILZSG) Chiny
będą importerem cynku w 2005 r. wskutek wzrostu popytu w prze-
myśle galwanizacyjnym oraz zapotrzebowania przy inwestycjach
w infrastrukturę i mieszkania. W 2004 r. poziom deficytu prognozo-
wany jest na 150 tyś. Mg. Jednak w przypadku wzrostu globalnej
produkcji cynku poziom deficytu w 2005 r. zmaleje do 100 tyś. Mg.
Według prognoz produkcja wzrośnie o 2,1 % w 2004 r., a o 5,1 %
w kolejnym roku. Natomiast globalny wzrost popytu na ołów szaco-
wany jest na 2,8 % w 2004 r. oraz na 2,7 % w 2005 r.
BAIYIN NONFERROUS ZAMIERZA URUCHOMIĆ ZAKŁAD OŁO-
WIU NA WIOSNĘ
BAIYING NONFERROUS TO RESTART LEAD PLANT NEXT SPRING,
Metal Bulletin, 25 October 2004, No. 8865, p. 24
Chiński Baiyin Nonferrous Metals Co. spodziewa się zakończe-
nia modernizacji zakładu elektrolitycznego ołowiu i wznowienia
produkcji na poziomie 50 tyś. Mg/r. w maju 2005 r. Huta zlokalizo-
wana jest w mieście Baiyin w prowincji Gansu na północnym-za-
chodzie Chin, gdzie znajduje się także kopalnia ołowiu i cynku
należąca do przedsiębiorstwa. Baiyin przewiduje, że produkcja oło-
wiu rafinowanego w 2004 r. wyniesie 15 tyś. Mg. Z kolei huta
prognozuje 180 % wzrost produkcji cynku z 50 tyś. Mg zanotowa-
nych w 2003 r. do 140 tyś. Mg w 2004 r.
PRODUKCJA NORYLSKA
NORILSK FLAT OUT, Mining Journal, l October 2004, p. 4
Według Leonida Rozhetskina, wiceprezesa zarządu MMC No-
rilsk Nickel, przedsiębiorstwo pracuje na pełnych obrotach i nie
będzie zdolne do wyprodukowania więcej niż 245 tyś. Mg niklu
w 2004 r. Przedsiębiorstwo spodziewa się sprzedania całej produkcji
i sugeruje, że „przy wzroście kapitału obrotowego i poprawie logi-
styki" może sprzedać dodatkowo 15 tyś. Mg metalu. Tymczasem
spadek koniunktury w sektorze baterii, mniejsze zamówienia ku-
pców z Japonii i zachodni kupcy stawiający czoła chińskim sprze-
dawcom tlenku kobaltu przyczynią się do spadku cen do poziomu
20 $/lb w najbliższej przyszłości. W Stanach Zjednoczonych Defen-
se National Stockpile Center ogłosił, że całkowita sprzedaż w sierp-
niu wyniosła 46 tyś. Ib po średniej cenie 21,74 $/łb. Jest to zaledwie
10 % sprzedaży z lutego, gdzie średnia cena wyniosła 25,26 $ /Ib.
ANTAM KONCENTRUJE SIĘ NA OBNIŻENIU KOSZTÓW
ANTAM FOCUSES ON CUTTING AND LOOKS TO FENI IV, Mining
Journal, l October 2004, p. 5
PT Antam Tbk zamknął hutę niklu FeNi II w Pomalaa, co
umożliwi przeprowadzenie remontu kapitalnego, który potrwa około
cztery miesiące i będzie kosztował 15 rnln $. Remont obejmie mo-
dernizację systemu chłodzenia huty i generatora prądotwórczego.
Według przedsiębiorstwa udoskonalenia techniczne zwiększą zdol-
ności produkcyjne. Nowy system chłodzenia zostanie zainstalowany
na rozbudowywanym projekcie FeNi III, dzięki czemu produkcja
ferroniklu wzrośnie z 8933 Mg do 26 tyś. Mg przy całkowitym
koszcie ok. 320 min $. Z kolei koszty produkcji ferroniklu powinny
spaść z 3,37 do 2,20^-2,40 $/lb w 2006 r. Rozbudowa jest częścią
strategii przedsiębiorstwa odnośnie do wykorzystania ogromnych
zasobów niklu. W konsekwencji Antam rozważa uruchomienie pro-
jektu FeNi IV, który w odróżnieniu od projektu FeNi III będzie
projektem dziewiczym. Jego położenie zostanie określone na pod-
stawie bliskiego sąsiedztwa zasobów niklu lub złóż gazu podobnych
do złóż odkrytych w Sulawesi.
OCENA PONOWNEGO OTWARCIA KOMPLEKSU EXMIBAL
JUNIOR TO EYALUATE REOPENING EXMIBAL, Mining Journal, 8
October 2004, p. 11
Skye Resources Inc. podpisał umowę z Inco Ltd dotyczącą na-
bycia pozostałych 70 % udziałów w Exploraciones y Explotaciones
Mineras Izabal S.A. (Exmibal), stanowiących kompleks górniczy
i przeróbczy niklu w Gwatemali, nieczynny od ponad 20 lat. Wła-
ścicielem pozostałych 30 % udziałów jest rząd Gwatemali. Inco
zainwestował 220 min $ w kopalnię i hutę, jednak wysokie ceny
ropy naftowej i niskie ceny niklu zmusiły przedsiębiorstwo do za-
mknięcia kompleksu w 1980 r. Skye wyemituje nowe akcje i gwa-
rancje, w wyniku czego Inco stanie się właścicielem 13,93 % udzia-
łów w Skye. Przedsiębiorstwo w ciągu pięciu lat ma oszacować
możliwości rozbudowy Exmibal.
PT INCO BUDUJE ELEKTROWNIĘ WODNĄ
PT INCO DAM, Mining Journal, 15 October 2004, p. 3; PT INCO TO
BOOST NICKEL IN MATTE PRODUCTION, Metal Bulletin, 18 October
2004, No. 8864, p. 16
PT International Nickel Indonesia (PT Inco) planuje budowę
nowej elektrowni wodnej na rzece Larona w Sulawesi o mocy 90
MW. Projekt o wartości 150 min S stanowi część czteroletniego
projektu mającego na celu zwiększenie produkcji kamienia miedzio-
wego o 25 % do poziomu 90 800 Mg/r. Według prezesa zarządu
Inco, Binga Tobbinga, projekt obniży koszty operacyjne z aktualne-
go poziomu 1,65-1,70 $/lb do 0,10-0,15 $/lb. Nowa elektrownia
zwiększy dotychczas uzyskiwaną moc do 365 MW.
PRODUKCJA NIKLU W OMG ZAGROŻONA NA SKUTEK AWARII
OM FAULT TREATENS COBALT PRODUCTION, Mining Journal, 15
October 2004, p. 3, OMG BREAKDOWN MAY DISRUPT COBALT RE-
FINING, Metal Bulletin, 18 October 2004, No. 8864, p. 15
OM Group Inc. (OMG) poinformował o możliwości przerwania
produkcji kobaltu rafinowanego z powodu awarii elektrycznej w hu-
cie Big Hill zlokalizowanej w Lubumbashi w Demokratycznej Re-
publice Kongo. Zdolności produkcyjne huty to 5 tyś. Mg/r. Przed-
siębiorstwo nie jest w stanie określić jak długo potrwa naprawa, stąd
rozważa wcześniejsze zamknięcie huty w celu przeprowadzenia re-
montu, który zaplanowano na koniec 2004 r. lub początek 2005 r.
W ciągu sześciu miesięcy do 30 czerwca 2004 r. huta kobaltu wyge-
nerowała zysk operacyjny w wysokości 90,9 min $ w porównaniu
do 24,2 min $ w odpowiadającym okresie w 2003 r.
RUSZA PRODUKCJA W KOPALNI ARMSTRONG
TITAN STARTS ARMSTRONG, Mining Journal, 22 October 2004, p. 10
Firma Titan Resources NL rozpoczęła produkcję w kopalni niklu
Armstrong w Zachodniej Australii. Kopalnia do lutego 2005 r. bę-
dzie eksploatowała metodą odkrywkową 126 tyś. Mg rady o zawar-
tości 1,78 % Ni, po czym przejdzie na eksploatację podziemną.
Całkowita produkcja w ciągu trzech lat działalności prognozowana
jest na 645 tyś. Mg niklu.
ZIELONE ŚWIATŁO DLA PROJEKTU GÓRO
INCO GIYES GÓRO THE GREEN LIGHT, Mining Journal, 22 October
2004, p. l; INCO TO GO AHEAD WITH GÓRO PROJECT, Metal Bulletin,
25 October 2004, No. 8865, p. 26
Firma Inco Ltd będzie kontynuowała rozbudowę laterytowego
projektu niklu i kobaltu Góro w Nowej Kaledonii, w którym ma
85 % udziałów. Przedsiębiorstwo dokonało ponownej oceny proje-
ktu z uwagi na zbyt wysoki koszt inwestycyjny, który oszacowano
dwa lata temu na 2 mld $. Obecnie koszt inwestycyjny ocenia się na
1,88 mld $. Inco skoncentruje się teraz na pracach inżynieryjnych
i budowie, która rozpocznie się na początku 2005 r. a potrwa 35
miesięcy. Uruchomienie wstępnej produkcji zaplanowano na wrze-
sień 2007 r. Przez pierwsze 12 miesięcy kopalnia będzie produko-
wała 60 tyś. Mg niklu/r., co stanowić będzie 75 % pełnej wydajności.
W ciągu dwóch lat kopalnia ma osiągnąć poziom 90 % swoich
zdolności produkcyjnych.
NOWA KOPALNIA NORYLSKA
NEW NORILSK MINĘ, Mining Journal, 22 October 2004, p. l
Producent niklu MMC Norilsk Nickel zamierza otworzyć w li-
stopadzie 2004 r. nową kopalnię na Półwyspie Kola w Rosji. Zasoby
pewne i prawdopodobne kopalni Severny-Gluboky szacuje się na
173,3 min Mg, co daje 1,3 min Mg niklu i 600 tyś. Mg miedzi.
Przedsiębiorstwo prognozuj e, że kopalnia będzie wydobywała 6 min
Mg rudy rocznie i w 2004 r. wyprodukuje 200 tyś. Mg niklu. Nowa
kopalnia zwiększy całkowitą produkcję kopalń zlokalizowanych na
Półwyspie Kola o 27-30 %.
RUSZA PROCES ŁUGOWANIA NIKLU NA HAŁDZIE W CALDAG
HEAP LEACHING OF NICKEL LATERITE STARTS AT CALDAG,
Mining Journal, 29 October 2004, p. 8
101
 European Nickel plc uzyskał pierwszy nikiel w procesie ługo-
wania rozpoczętym w ubiegłym tygodniu na hałdzie o wielkości
4200 Mg, która znajduje się na laterytowym projekcie (Jaldag, ok.
75 km na północny-wschód od Izmir w zachodniej Turcji. Tymcza-
sem zakończenie feasibility study planowane jest na lipiec 2005 r.
Całkowity budżet na 2004 i 2005 r. wynosi 14 min $. Hałda zawiera
rudę z różnych części złoża w celu uzyskania reprezentatywnych
wyników. Aktualne zasoby szacowane są na 38 min Mg o średniej
zawartości 1,14 % Ni i 0,05 % Co.
AFRYKAŃSKA WSPÓŁPRACA POMIĘDZY ALBIDON IWMC
AFRICAN CO-OPERATION ALBIDON AND WMC, Mining Journal, 29
October 2004, p. 8
Albidon Ltd podpisała umowę z WMC Resources Ltd dotyczącą
eksploracji i rozbudowy projektów niklu w Malawi, Tanzanii, Za-
mbii, Botswanie i Tunezji. Umowa obejmuje sześć projektów niklu
w Tunezji o łącznej powierzchni 5 tyś. km , trzy złoża niklu w Ma-
lawi o powierzchni 6700 km , projekt miedzi i złota w Tunezji o po-
INFORMACJE GIEŁDOWE
AMANTAYTAU — EMISJA OBLIGACJI W CELU SFINANSOWA-
NIA ROZBUDOWY KOPALNI W UZBEKISTANIE
AMANTAYTAU LAUNCHES UZBEK EXPANSION BOND, Mining Journal,
24 September 2004, p. 15
Amantaytau Goldfields (AGF) będący w 50 % własnością Oxus
Gold plc wyemitował obligacje o wartości 5 min $ w celu sfinanso-
wania rozbudowy kopalni złota Amantaytau w środkowym Uzbeki-
stanie. Kopalnia produkuje obecnie ok. 16 tyś. oz złota miesięcznie
przy średnim koszcie operacyjnym na poziomie 123 $/oz. AGF
planuje zwiększenie produkcji do 20 tyś. oz/m do końca 2004 r.
poprzez zwiększenie przeróbki rudy z 85 do 100 Mg/m. Część
pieniędzy uzyskanych z emisji zostanie przeznaczona na zakończe-
nie wstępnej rozbudowy kopalni odkrywkowej. Pozostała kwota
zostanie wykorzystana na sfinansowanie feasibility study dla pod-
ziemnej kopalni siarczków i projektu ługowania Vysokovoltnoye.
Przedsiębiorstwo planuje eksploatację zasobów siarczkowych znaj-
dujących się poniżej kopalni odkrywkowej Amantaytau poprzez
kopalnię podziemną, która zostanie uruchomiona w pierwszej poło-
wie 2006 r. Kopalnia siarczków zwiększy produkcję złota z Aman-
taytau do 200 tyś. oz/r.
NORYLSK PRZYGOTOWUJE EMISJĘ EUROOBLIGACJI
NORILSK PREPARES EUROBOND ISSUE, Mining Journal, 17 Septem-
ber 2004, p. 12
Według Reutersa MMC Norylsk Nickel wyemituje euroobliga-
cje o wartości 300-500 min $. Na następny tydzień planowane jest
rozpoczęcie akcji promocyjnej emisji, po której ustalone zostaną
końcowe szczegóły. Analitycy sugerują, że Norylsk wykorzysta do-
chód z emisji na spłatę długów i inwestycje w projekty złota, które
mogą objąć złoże Sukhoi Log na Syberii. Przedsiębiorstwo opubli-
kowało także wyniki finansowe za pierwszy kwartał 2004 r. Zysk
netto wzrósł do 460 min $ w porównaniu do 109 min $ w 2003 r. Do
wzrostu przyczyniły się wyższe ceny metali i wyniki firmy Stillwater
Mining Co., w której Norylsk nabył 56 % udziałów w 2003 r. Do-
chód ze sprzedaży metali wzrósł o 40 % do 1,58 mld $.
PEŃOLES ZŁOŻYŁ OFERTĘ DOTYCZĄCĄ KOPALNI CYNKU
W PERU
PEŃOLES LAUNCHES US$ 108 MILLION OFFER FOR PERU ZINC
MINER, Mining Journal, l October 2004, p. 12
Producent srebra Industrias Penoles S.A. de CV złożył ofertę,
o wartości 108 min $, dotyczącą nabycia 51 % udziałów w firmie
Cia Minera Milpo S.A. Przedsiębiorstwo oferuje akcjonariuszom
Milpo 6,85 $/akcję w ofercie publicznej poprzez Lima Stock Ex-
change. Milpo jest właścicielem kopalni polimetalicznej El Porvenir
w Peru produkującej koncentraty cynku, ołowiu i miedzi oraz kopal-
102
wierzchni 4160 km , dwa projekty niklu w Zambii o łącznej powie-
2
rzchni 12 300 km i projekt niklu w Botswanie o powierzchni
10 500 km . Zgodnie z warunkami umowy WMC musi wydać 4
min $ na badania geofizyczne i poszukiwania, które przeprowadzo-
ne zostaną na projektach w Afryce Wschodniej oraz na projekcie
miedzi i złota w Tunezji i potrwają do 31 lipca 2006 r. WMC będzie
mógł nabyć od 30 do 80 % udziałów w każdym projekcie.
INCO — NAJWYŻSZA PRODUKCJA OD 30 LAT
INCO'S 2004 NICKEL PRODUCTION TO HIT 30-YEAR HIGH, Metal
Bulletin, 25 October 2004, No. 8865, p. 26
Inco wyprodukuje 505-510 min Ib (229 066-231 334 Mg) niklu
w 2004 r., co stanowi najwyższą produkcję od 1974 r. Zysk netto
przedsiębiorstwa za trzeci kwartał 2004 r. wzrósł dziesięciokrotnie
do 212 min $ w porównaniu do 20 min $ w odpowiadającym okresie
2003 r. Według Inco jest to rezultat wysokich cen niklu. Koszt
produkcji wyniósł 2,30 $/lb (5071 $/Mg) w stosunku do średniej
ceny gotówkowej na LME 6,35 $/lb (13999 $/Mg).
ni miedzi Ivan w Chile. W 2003 r. Milpo wyprodukował 168 348
Mg koncentratów cynku, 41 992 Mg koncentratów ołowiu i 3869
Mg koncentratów miedzi. Tymczasem zysk netto Penoles za drugi
kwartał 2004 r. wzrósł ponad czterokrotnie do 77 min PM (6,7 min $)
w porównaniu do 2003 r.
UMOWA DOTYCZĄCA GFI
GFI DEAL NEARS, Mining Journal, 8 October 2004, p. 13
Gold Fields Ltd i lamgold Corp. podpisali umowę dotyczącą
połączenia aktywów Gold Fields (poza aktywami w Afryce Pd.)
z lamgold. Zgodnie z warunkami porozumienia lamgold wyemituje
dla Gold Fields 352 min akcji o wartości 2,1 mld $. Akcjonariusze
lamgold otrzymaj ą ponadto dywidendy w wysokości 0,50 $C/akcję.
W rezultacie Gold Fields stanie się właścicielem 70 % udziałów
w połączonej jednostce o nazwie Gold Fields International Ltd (GFI).
LIONORE MA NA CELU EKSPANSJĘ NIKLU W AUSTRALII
LIONORE TARGETS AUSTRALIAN NICKEL EXPANSION, Mining
Journal, 22 October 2004, p. 13; LIONORE GOES FOR AUSTRALIAN
MINER IN BID TO INCREASE OUTPUT, Metal Bulletin, 25 October 2004,
No. 8865, p. 26
Kanadyjski producent niklu LionOre Mining International Ltd
złożył MPI Mines Ltd ofertę przejęcia aktywów niklu o wartości 285
min $. Do głównych aktywów MPI zalicza, się: 80 % udziałów
w kopalni niklu Black Swan i projekcie niklu Honeymoon Well
w Zachodniej Australii. Pozostałe udziały w obu jednostkach należą
do OMG Kokkola Chemicals Holdings BV, który kupuje koncentra-
ty niklu z kopalni Black Swan. Jeśli oferta zakończy się sukcesem to
produkcja LionOre wzrośnie o ok. 50 % do 30 tyś. Mg/r., biorąc pod
uwagę produkcję z kopalni odkrywkowej i podziemnej Black Swan.
Z kolei zasoby niklu wzrosną z 555 100 Mg do prawie 1,5 min Mg.
GRUPO MEXICO PRZEKAZUJE KRAJOWE KOPALNIE FIRMIE
SPCC
GRUPO MEXICO TRANSFERS DOMESTIC MINES TO SPCC, Mining
Journal, 29 October 2004, p. 15
Grupo Mexico S. A. de CV sprzedaje swoją jednostkę górniczą
Minera Mexico S.A. de CV firmie Southern Peru Copper Corp.
(SPCC). Oba przedsiębiorstwa staną się drugim co do wielkości
producentem miedzi na świecie, co otworzy firmie Grupo Mexico
drogę na giełdę w Nowym Yorku. Grupo Mexico jest największym
akcjonariuszem w SPCC posiadającym 54 % udziałów. Tymczasem
SPCC zanotowało prawie czterokrotny zysk netto za trzeci kwartał
2004 r., który wzrósł na skutek wyższej o 50 % ceny miedzi. Zysk
netto wzrósł z 36,1 do 131,9 min $, a dochód wzrósł dwukrotnie do
poziomu 428,1 min $.
 WYNIKI FINANSOWE
MOCNY START ZINIFEX
STRONO START FOR ZINIFEX, Mining Journal, 3 September 2004, p. 13
Zinifex Ltd, drugi największy producent cynku na świecie, za-
notował dochód netto za 12 miesięcy do 30 czerwca 2004 r. w wy-
sokości 53,2 min $A, czyli czterokrotnie większy w stosunku do
prognozy ogłoszonej na początku 2004 r. Przedsiębiorstwo przypisuje
wzrost niższym, niż przewidywano, kosztom i wyższym, niż oczeki-
wano, cenom metali. Całkowity dochód wyniósł 486,9 min $A, gdy
cena ołowiu na LME w drugim kwartale 2004 r. wynosiła średnio
807 $/Mg w porównaniu do prognozowanej ceny 730 $/Mg. Z kolei
średnia cena cynku na LME wynosząca ok. 1026 $/Mg była niższa
w stosunku do ceny prognozowanej — 1060 $/Mg. Produkcja kon-
centratów cynku w drugim kwartale 2004 r. wyniosła 151 381 Mg
w porównaniu do przewidywanego poziomu 147 625 Mg. Całkowi-
ta produkcja cynku osiągnęła poziom 152 077 Mg w stosunku do
prognozowanych 157 401 Mg. Natomiast produkcja koncentratów
ołowiu wyniosła 34 339 Mg, czyli nieznacznie mniej w porównaniu
do prognozy w wysokości 38 968 Mg. Całkowita produkcja ołowiu
osiągnęła poziom 70 548 Mg w porównaniu do przewidywanych
63 706 Mg.
ZYSKI PRODUCENTÓW ZŁOTA NOTOWANYCH NA AIM
PROFITS AND PROGRESS FOR AIM-LISTED GOLD PRODUCERS,
Mining Journal, 24 September 2004, p. 13
Highland Gold Mining Ltd zgodziła się na zapłacenie 27 500 $
za 80 % udziałów w Investment Mining & Geology Co. LLC, który
posiada czteroletnią koncesję na poszukiwanie złota i srebra w stre-
fie Tetyaevskoye położonej w północnej części Wyspy Urup, w ob-
rębie Wysp Kurylskich (okręg Sachalin). Przedsiębiorstwo opubli-
kowało także swoje wyniki. W ciągu sześciu miesięcy do 30 czerwca
2004 r. kopalnia Mnogoyershinnoe, należąca do Highland, wypro-
dukowała 96 986 oz, co stanowi 8 % wzrost w stosunku do odpo-
wiadającego okresu w 2003 r. Cena złota w okresie sześciu miesięcy
była o 14 % wyższa i wyniosła 395 $/oz. W efekcie dochód High-
land wzrósł o 22 % do 38,2 min $. Zysk netto spadł o 24 % do 6,5
min $ na skutek wzrostu kosztów operacyjnych. W 2004 r. przedsię-
biorstwo zamierza wyprodukować 210 tyś. oz (195 tyś. oz w kopalni
Mnogovershinnoe), a nie jak wcześniej prognozowało 235 tyś. oz.
Przyczyną są opóźnienia przy uruchamianiu projektu Darasun. Na
2005 r. Highland przewiduje produkcję na poziomie 320 tyś. oz,
w tym 120 tyś. oz z projektu Darasun. Do 2009 r. produkcja ma
wzrosnąć do 695 tyś. oz. Tymczasem rosyjski producent złotaPeter
Hambro Mining plc zanotował 21 % wzrost zysku netto do 3,2 min $.
Dochód był o 61 % wyższy i wyniósł 28,2 min $, na skutek wzrostu
produkcji złota o 56 % do poziomu 74 332 oz i wzrostu ceny złota
o 14 % do 394 $/oz. Kopalnia Pokrovskiy w regionie Amur wypro-
dukowała w ciągu sześciu miesięcy 60 025 oz, co stanowi 26 %
wzrost w stosunku do pierwszej połowy 2003 r. Koszty operacyjne
kopalni były o 7,1 % niższe i wynosiły 130 $/oz.
CENY METALI
WEDŁUG GFMS CENY KOBALTU OSIĄGNĘŁY MAKSYMALNY
POZIOM 30 $/LB
...AS GFMS CLAIMS COBALT PRICES HAVE PEAKED AT $ 30 PER
LB, Metal Bulletin, 13 September 2004, No. 8859, p. 17
Według angielskiej firmy konsultingowej GFMS Metals ceny
kobaltu osiągnęły maksymalny poziom 30$/łb. Wzrastająca substy-
tucja i produkcja doprowadzi do obniżenia cen kobaltu do poziomu
14,80 $/lb do 2010 r. Natomiast po 2010 r. znaczące nadwyżki mogą
spowodować spadek cen do poziomu poniżej 10 $/lb. Przyczyną
MIESZANE LOSY PÓŁNOCNOAMERYKAŃSKICH PRODUCEN-
TÓW ZŁOTA
MDCED QUARTER IN NORTH AMERICAN GOLD, Mining Journal, 29
October2004, p. 12
Pomimo stałego poziomu cen złota w przeciągu kilku ostatnich
miesięcy, trzeci kwartał 2004 r. przyniósł mieszane losy trzem naj-
większym producentom metali szlachetnych w Ameryce Północnej.
Newmont Mining zanotował dochód netto w wysokości 129 min $
w porównaniu do 114 min $ w trzecim kwartale 2003 r., co jest
wynikiem wyższej ceny złota, która wyrównała niższą produkcję.
Przedsiębiorstwo sprzedało w sumie 1,73 min oz złota w porówna-
niu do 2,06 min oz w 2003 r. Całkowite koszty operacyjne wzrosły
o 16 % do 233 $/oz. Niemniej jednak dochód wzrósł o 32 % do 1,16
mld $ ze względu na wyższą o 10 % średnią zrealizowaną cenę złota
wynoszącą 404 $/oz. Firma uzyskała dodatkowo 339 min $ w go-
tówce. Tymczasem Baniek Gold Corp. zanotował 9 % spadek zysku
w trzecim kwartale 2004 r. w wyniku niższej produkcji i wyższych
kosztów operacyjnych. Dochód netto wyniósł w sumie 32 min $
w stosunku do 35 min $ w korespondencyjnym okresie 2003 r.
Produkcja złota spadła o 17 % do 1,23 min oz wskutek niższej
zawartości metalu w rudzie eksploatowanej w kopalniach w Newadzie,
Peru, Ontario i Kolumbii Brytyjskiej. Koszty operacyjne wzrosły
o 22 % do 205 $/oz. Średnia zrealizowana cena złota wyniosła w tym
okresie 395 $/oz, tj. poniżej średniej ceny na rynku transakcji naty-
chmiastowych plasującej się na 401 $/oz. Z kolei Placer Dome Inc.
zanotował pięciokrotny wzrost zysku netto do poziomu 148 min $.
Dochód ze sprzedaży spadł do 336 min $ w porównaniu z 384 min $
w odpowiadającym okresie 2003 r. Jako przyczynę przedsiębior-
stwo podaje 12 % spadek produkcji do 880 tyś. oz i 3 % spadek
średniej zrealizowanej ceny złota do 382 $/oz. Newmont oczekuje,
że produkcja za pełny rok kalendarzowy wyniesie ok. 3,6 min oz
przy koszcie operacyjnym na poziomie 230+235 $/oz.
WYŻSZE CENY I WYŻSZY ZYSK FIRMY TECK
HIGHER PRICES OFFSET TECK'S SOG WRITE-DOWN, Mining Jour-
nal, 29 October 2004, p. 13
Teck Cominco Ltd zanotował siedmiokrotny wzrost zysku
w trzecim kwartale 2004 r. wskutek wyższych cen metali i większej
produkcji. Zysk netto wzrósł do 120 min $C w porównaniu z 16
min $C w odpowiadającym kwartale 2003 r. Średnia cena metali na
LME była większa o 61 % dla miedzi, o 19 % dla cynku i o 81 % dla
ołowiu wynosząc odpowiednio 1,29 $/lb, 0,44 $/lb i 0,42 $/lb. Do-
chód z kopalni wyniósł 978 min $C. Zysk operacyjny wzrósł pięcio-
krotnie do 338 min $C. Sprzedaż miedzi była większa o 32 % i wy-
niosła 62 tyś. Mg, a produkcja wzrosła o 57 % do 66 tyś. Mg. Z kolei
sprzedaż cynku rafinowanego pozostała bez zmian na poziomie 105
tyś. Mg, a sprzedaż cynku z kopalni Teck Cominco wzrosła o 26 %
do 196 tyś. Mg. Sprzedaż cynku rafinowanego z huty Trial w Ko-
lumbii Brytyjskiej była o 18 % wyższa osiągając poziom 20 tyś. Mg.
obecnego wzrostu cen kobaltu są opóźnienia na projektach Yoisey' s
Bay i Góro oraz wysoki popyt w Chinach.
LIKWIDACJA ZAPASÓW PRZYCZYNĄ SPADKU CEN KOBALTU
COBALT DIPS AS PRODUCERS CONTINUE TO LIOJJIDATE STOCKS,
Metal Bulletin, 20 September 2004, No. 8860, p. 20
W ostatnim tygodniu obserwuje się dalszy spadek cen kobaltu.
Ceny metalu niskiej jakości wynosiły od 22,30+22,85 $/lb, podczas
gdy kilka dni wcześniej odpowiednio 22,50+23,00 $/lb. Podobna
103
sytuacja związana była z metalem wysokiej jakości, gdzie ceny Opłaty za przeróbkę i rafinację miedzi (TC/RC) na rynku spot
spadły do 23,40+23,80 $/lb, kształtując się uprzednio w granicach dla koncentratów miedzi wzrosły do 105 $/Mg i 10,5 centów/funt.
23,50+24,00 $/lb. Wyjaśnienia związane z tą sytuacją sugerują, że za W porównaniu z sierpniem 2004 r. jest to wzrost o ok. 10 %. Ocze-
spadek cen odpowiedzialny jest sektor akumulatorowy. Zanotowano kiwane są dalsze podwyżki, co wynika z prowadzonych negocjacji
także spadek zamówień z Japonii oraz zwiększone dostawy na rynek odnośnie do podwyżki opłat TC/RCs na rynku krajowym.
tlenku kobaltu z Chin.
Średnie miesięczne ceny metali
STABILIZACJA PREMII SPOT ZA MIEDŹ W USA
US SPOT COPPER PREMIUMS EASE AS TRADING STALLS, Metal
Styczeń- Wrzesień Wrzesień
Bulletin, 20 September 2004, No. 8860, p. 22
2004 r. 2004 r.
Aktualnie na amerykańskim rynku miedzi premie spot kształtują Metal
się na niskim poziomie 6,5+7,5 centa/funt, na co wpływ mają uwa- cena cena cena
runkowania związane z transportem. Obserwatorzy zwracają uwagę najniższa najwyższa średnia
na zmniejszenie dostaw miedzi na rynek amerykański w wyniku
huraganu Ivan, który spowodował zamknięcie portów w Panama Miedź Grade A (S/Mg)
City i New Orleans. transakcje natychmiastowe 2336,75 3165,00 2894,30
transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 2326,00 3029,00 2826,55
SŁABNĄCE PREMIE W EUROPIE
Ołów ($/Mg)
... WHILE PREMIUMS SOFTEN IN EUROPĘ AS TIGHTNESS LES- transakcje natychmiastowe 696,00 1038,50 934,92
SENS, Metal Bulletin, 20 September 2004, No. 8860, p. 22 transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 698,50 934,00 888,59
Według dostępnych materiałów, początek września przyniósł
spadek wysokości premii o ok. 10 $/Mg. Premie spot za katody Cynk (S/Mg)
transakcje natychmiastowe 942,00 1155,00 974,83
miedziowe, gatunek A na koniec lipca 2004 r. utrzymywały się na
transakcje trzymiesięczne— sprzedaż 961,50 1168,50 993,59
poziomie 90+110 $/Mg, jednak słabnący popyt zmienił ich wyso-
kość do 85+105 $/Mg. Handlowcy przewidują pewne zmiany Nikiel (S/Mg)
z chwilą ogłoszenia premii produkcyjnej przez chilij skiego potentata transakcje natychmiastowe 10 527,50 17760,00 13 270,91
miedziowego Codelco. transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 10495,00 17 660,00 13 178,86
cena cena
DOBRA KONDYCJA PREMII W CHINACH Kobalt (S/Mg) miesięczna miesięczna
najniższa najwyższa
... BUT SHANGHAI PREMIUMS SEEN H1GHER, Metal Bulletin, 20 wrzesień 2004 wrzesień 2004
September 2004, No. 8860, p. 22
min. 99,8 % 23300 23778
Na giełdzie w Szanghaju premie utrzymują się na poziomie min. 99,3% 22267 22850
100+110 $/Mg. Jednak zdaniem jednego z analityków giełdowych
przewidywany jest ich wzrost, nawet do 140 S/Mg. Największy, Złoto ($/oz)
chiński producent miedzi Jinchuan Group podziela tę samą opinię. poranna 405,40230
popołudniowa 405,27500
WZROST OPŁAT ZA PRZERÓBKĘ I RAFINACJĘ MIEDZI W CHI-
Srebro (c/oz)
NACH
Spot 638,70455
CHINESE COPPER TCS RISE TO S105 PER TONNE, Metal Bulletin, 20
September 2004, No. 8860, p. 22 September Averages, Metal Bulletin, 11 October 2004, No. 8863, p. 45

ZAPASY MIEDZI ZAPASY OŁOWIU

112883 54396

104316 48642

95760

87184 37133

78618
04/07/22 04/08/19 04/09/20 04/10/20 04/07/22 04/D8/19 04/09/20 04/10/20

Data sesji Data sesji

ZAPASY CYNKU ZAPASY NIKLU

16652

14531

12411

10291

702104 8171
04/08/19 04/D9/20 04/07/22 04/08/19 04/09/20 04/10/20

Data sesji Data sesji

104
CODELCO USTALIŁ REKORDOWO WYSOKIE PREMIE ZA naftowej w Startach Zjednoczonych do ponad 55 $/bbl. Z kolei wyż-
MIEDŹ W EUROPIE sze ceny ropy naftowej wpłynęły niekorzystnie na ceny metali pod-
CODELCO SETS EU COPPER PREMIUMS AT RECORD HIGH, Metal stawowych, które zaczęły spadać. Cena złota obniżyła się nieznacz-
Bulletin, 4 October 2004, No. 8862, p. 7 nie po spadku wartości euro i ceny ropy naftowej.
Największy producent miedzi na świecie Corporacion Nacional
del Cobre de Chile (Codelco) ustalił na 2005 r. premie za miedź PROBLEMY Z PRODUKCJĄ NIE ZDOŁAJĄ PODBIĆ CEN KO-
katodową dostarczaną do Europy na poziomie 115 $/Mg w porów- BALTU
naniu do 60 $/Mg w 2004 r. i 38 $/Mg w 2003 r. Tak wysoki wzrost OUTPUT PROBLEMS FAIL TO SPARK COBALT, Mining Journal, 29
October 2004, p. 4, COBALT PRICES DRIFT WHILE CONSUMERS
premii spowodowany jest deficytem miedzi na rynku i nie zmienia-
REMAIN SILENT, Metal Bulletin, 4 October 2004, No. 8862, p. 12
jącym się popytem. W 2004 r. premie spot w Europie i Azji plasują
się powyżej 100 $/Mg, co odzwierciedla wysokość premii na 2005 r. Ceny kobaltu nadal spadają wskutek braku ożywienia na rynku,
Przewiduje się, że globalny deficyt miedzi rafinowanej w 2004 r. Średnie miesięczne ceny metali
wyniesie 701 tyś. Mg. Na 2005 r. International Copper Study Group • "
(ICSG) prognozuje zmniejszenie deficytu do poziomu 220 tyś. Mg. Styczeń-Październik Październik
2004 r. 2004 r.
STRAJKI NEGATYWNIE WPŁYWAJĄ NA CENĘ MIEDZI Metal
STRIKES BUOY COPPER PRICE, Mining Journal, 22 October 2004, p. 7 cena cena cena
najniższa najwyższa średnia
W ubiegłym tygodniu cena miedzi spadła gwałtownie o 10 % do
poziomu 2750 $/Mg. Zapasy miedzi w magazynach LME spadły do Miedź Grade A (S/Mg)
najniższego od czternastu lat poziomu 90 tyś. Mg. Przyczyną takiej transakcje natychmiastowe 2336,75 3286,00 3010,96
sytuacji są spory pomiędzy pracownikami i pracodawcą w dwóch transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 2326,00 3133,00 2898,48
największych meksykańskich kopalniach miedzi Cananeai La Cari-
Ołów (S/Mg)
dad należących do Grupo Mexico S.A. de CV oraz informacja
transakcje natychmiastowe 696,00 1038,50 931,90
o mającej się rozpocząć akcji strajkowej w kopalniach Cuajone i To- 969,00 893,05
transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 698,50
ąuepala w Peru (własność Southern Peru Copper Corp. (SPCC)),
jeśli zwolnieni pracownicy nie powrócą do pracy. Zakończono na- Cynk (S/Mg)
tomiast spór w kopalni Norte, gdy Codelco zgodził się na podpisanie transakcje natychmiastowe 1167,50 942,00 1064,49
nowych 42 miesięcznych kontraktów dla pracowników. Tymczasem transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 961,50 1184,50 1083,52
import chińskiej miedzi wzrósł o 40 % we wrześniu 2004 r. Dotych- Nikiel (S/Mg)
czas w 2004 r. import był o 7 % niższy. Zhou Feng, ekonomista transakcje natychmiastowe 10 527,50 17 760,00 14 404,29
w China Minmetals Corp., prognozuje, że import może osiągnąć transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 10495,00 17 660,00 14 378,81
poziom 1,4 min Mg, jeśli ceny miedzi na LME będą się plasowały cena cena
poniżej 3 tyś. $/Mg. Z kolei ceny niklu na LME odzyskały równo- Kobalt ($/Mg) miesięczna miesięczna
najniższa najwyższa
wagę po ostatnim 18 % spadku i obecnie plasują się pomiędzy październik październik
2004 2004
13 200-^13 350 $/Mg. Ceny ołowiu i cynku pozostały bez zmian.
min. 99,8 % 21639 22306
WZROST CENY ZŁOTA W WYNIKU WZROSTU WARTOŚCI EURO min. 99,3% 20561 21028
GOLD PRICE BUFFETED BY EURO, Mining Journal, 29 October 2004,
Złoto ($/oz)
p. 4 420,20952
poranna
W dniu 25 października 2004 r. cena złota osiągnęła najwyższy popołudniowa 420,46429
od sześciu miesięcy poziom 430,20 $/oz, czyli o 0,30 $/oz mniej
w stosunku do najwyższej od piętnastu lat ceny zanotowanej w sty- Srebro (c/oz)
Spot 709,50000
czniu tego roku. Do wzrostu przyczynił się spadek wartości dolara
względem euro, co z kolei spowodowane było wzrostem cen ropy October Averages, Metal Bulletin, 8 October 2004, No. 8867, p. 44

ZAPASY MIEDZI ZAPASY OŁOWIU

113698 64396

100649 48642
£
87800 '§ 42888
•e
74551

61603. 31379
04/09/21 04/10/21 04/11/19 0*09/21 . 04/10/21 04/11/19

Data sesji Data sesji

ZAPASY CYNKU ZAPASY NIKLU

742008 16583

726429 14838
2
:&
710850 g 13092

695271 * 11346

679693 9601
04/08/23 04/09/21 04/10/21 04/11/19 04/08/23 04JD9/21 04/10/21 04/11/19

Data sesji Data sesji

105
oczekiwanego po okresie wakacyjnym. Cobalt Development Insti-
tute ogłosił, że globalna produkcja kobaltu rafinowanego członków
CDI wzrosła o 4,2 % w ciągu sześciu miesięcy 2004 r. w porówna-
niu do odpowiadającego okresu w 2003 r. Produkcja przedsiębior-
ców nie będących członkami CDI wzrosła w danym okresie o 8,9 %
do 23 713 Mg. Problemy z produkcją firmy OM Group Inc. w hucie
Big Hill w Demokratycznej Republice Kongo nie wpłynęły nega-
tywnie na ceny metalu. Cena metalu wysokiej jakości wyniosła 22,0
$/lb, a cena podana na stronie internetowej WMC Resources Ltd
osiągnęła na początku miesiąca poziom 23,25 $/lb. Ceny rosyj skiego
metalu niskiej jakości spadły poniżej 21,00 $/lb. Z kolei w Japonii
ceny plasowały się poniżej poziomu 20,00 $/lb. Defense National
Materiały informacyjne opracowuje Zespół Studiów i Analiz Strategicznych CBPM CUPRUM Sp. z o.o. Ośrodek Badawczo-Rozwojowy
we Wrocławiu w składzie:
dr inż. Jan Kudełko,
mgr Aneta Barańska-Buslik,
mgr Wojciech Korzekwa.
STANDARDIZATION
Informacje dotyczące normalizacji z zakresu metali nieżelaznych.
Nowe Polskie Normy:
— PN-EN 1780-3:2004 Aluminium i stopy aluminium — Ozna-
czenia gąsek do przetopienia z aluminium stopowego, stopów
wstępnych i odlewów — Cześć 3: Zasady zapisywania składu
chemicznego
Zastępuje: PN-EN 1780-3:2003 (U)
— PN-EN 2044:2004 Lotnictwo i kosmonautyka — Pręty okrągłe
ciągnione z aluminium i stopów aluminium — Klasa tolerancji
h 11 — Średnica 4 mm < D < 63 mm — Wymiary
Zastępuje: PN-EN 2044:2002 (U)
— PN-EN 2045:2004 Lotnictwo i kosmonautyka — Pręty kwadra-
towe ciągnione z aluminium i stopów aluminium — Klasa tole-
rancji h 11 — Grubość 6 mm < a < 50 mm — Wymiary
Zastępuje: PN-EN 2045:2002 (U)
— PN-EN 2046:2004 Lotnictwo i kosmonautyka — Pręty sześcio-
kątne ciągnione z aluminium i stopów aluminium — Klasa
tolerancji h 11 — Szerokość rozwarcia klucza 7 mm < a < 50
mm — Wymiary
Zastępuje: PN-EN 2046:2002 (U)
— PN-EN 2047:2004 Lotnictwo i kosmonautyka — Kątowniki
łebkowe wyciskane ze stopów aluminium — Wymiary
106
Stockpile Centre poinformowało, że we wrześniu 2004 r. sprzedano
w sumie 19 tyś. Ib po średniej cenie 22,10 $/lb. W dniu 5 października
2004 r. centrum rozpoczęło swój ą ofertę sprzedaży na rok finansowy
2004/2005, która obejmuje 44 tyś. Ib katod i 105 tyś. Ib w granulacie.
Ceny metalu spadły pomimo niższej o 33 % produkcji w Zambii,
która od stycznia do września 2004 r. wyniosła 1491 Mg w porów-
naniu do 2238 Mg w korespondencyjnym okresie 2003 r. Producent
Konkola Copper Mines plc, który w 2003 r. wyprodukował 1157 Mg,
wstrzymał produkcję z powodu wyczerpania zasobów w kopalni
odkrywkowej Nchanga, stąd produkcja w miesiącach luty-marzec
2004 r. wyniosła jedynie 48 Mg.
Zastępuje: PN-EN 2047:2002 (U)
PN-EN 2048:2004 Lotnictwo i kosmonautyka — Kątowniki
wyciskane ze stopów aluminium — Wymiary
Zastępuje: PN-EN 2048:2002 (U)
PN-EN 2050:2004 Lotnictwo i kosmonautyka — Teowniki wy-
ciskane ze stopów aluminium — Wymiary
Zastępuje: PN-EN 2050:2002 (U)
PN-EN 2066:2004 Lotnictwo i kosmonautyka— Kształtowniki
wyciskane ze stopów aluminium — Odchyłki dopuszczalne
ogólne
Zastępuje: PN-EN 2066:2002 (U)
PN-EN 2071:2004 Lotnictwo i kosmonautyka — Blachy z alu-
minium i stopów aluminium — Grubość 0,25 mm < a < 6 mm
— Wymiary
Zastępuje: PN-EN 2071:2002 (U)
PN-EN 2083:2004 Lotnictwo i kosmonautyka — Żyły z miedzi
i ze stopów miedzi na przewody elektryczne — Norma wyrobu
Zastępuje: PN-EN 2083:2002 (U)
PN-EN 2131:2004 Lotnictwo i kosmonautyka — Płyty ze sto-
pów aluminium — Grubość 6 mm < a < 160 mm — Wymiary
Zastępuje: PN-EN 2131:2002 (U)
PN-EN 2134:2004 Lotnictwo i kosmonautyka — Pręty okrągłe
 wyciskane z aluminium i stopów aluminium — Średnica 10 mm
< D < 220 mm — Wymiary
Zastępuje: PN-EN 2134:2002 (U)
PN-EN 2344:2004 Lotnictwo i kosmonautyka — Pręty okrągłe
obrobione skrawaniem ze stopów żaroodpornych—Średnica l O
mm < D < 180 mm — Wymiary
Zastępuje: PN-EN 2344:2002 (U)
PN-EN 2437:2004 Lotnictwo i kosmonautyka — Konwersyjne
powłoki chromianowe (żółte) na aluminium i stopach alumi-
nium
Zastępuje: PN-EN 2437:2002 (U)
PN-EN 2599:2004 Lotnictwo i kosmonautyka — Taśmy z alu-
minium i stopów aluminium — Grubość 0,25 mm < a < 3,2 mm
— Wymiary
Zastępuje: PN-EN 2599:2002 (U)
PN-EN 2617:2004 Lotnictwo i kosmonautyka — Płyty z tytanu
1 stopów tytanu — Grubość 6 mm < a < 100 mm — Wymiary
Zastępuje: PN-EN 2617:2002 (U)
PN-EN 2622:2004 Lotnictwo i kosmonautyka — Rury okrągłe
na media płynne ze stopów żaroodpornych — Średnica 3,2 mm
< D < 100 mm — Wymiary
Zastępuje: PN-EN 2622:2002 (U)
PN-EN 3146:2004 Lotnictwo i kosmonautyka — Blachy i płyty
walcowane na gorąco ze stopów żaroodpornych — Grubość 2,0
mm < a < 100 mm — Wymiary
Zastępuje: PN-EN 3146:2002 (U)
PN-EN 4045:2004 Lotnictwo i kosmonautyka—Rury kapilarne
bez szwu ze stopów żaroodpornych — Średnica 0,6 mm < D <
2 mm — Wymiary
Zastępuje: PN-EN 4045:2002 (U)
PN-EN 4180:2004 Lotnictwo i kosmonautyka — Rury okrągłe
na media płynne z tytanu i stopów tytanu — Tolerancje posze- PKN informuje, że po zatwierdzeniu norm europejskich będą one
rzone — Średnica 4 mm < D < 40 mm — Wymiary
Zastępuje: PN-EN 4180:2002 (U)
PN-EN 4267:2004 Lotnictwo i kosmonautyka — Pręty okrągłe
z tytanu i stopów tytanu — Średnica 6 mm < D < 160 mm —
Wymiary
Zastępuje: PN-EN 4267:2002 (U)
PN-EN 12373-1:2004 Aluminium i stopy aluminium — Utle-
nianie anodowe — Część l: Metody charakteryzowania dekora-
cyjnych i ochronnych anodowych powłok tlenkowych na alumi-
nium
Zastępuje: PN-EN 12373-1:2002 (U), PN-76/H-04606.00, PN-
90/H-04606.01, PN-76/H-04606.04, PN-76/H-04606.05
• PN-EN 12373-16:2004 Aluminium i stopy aluminium — Utle-
nianie anodowe — Część 16: Sprawdzanie ciągłości cienkich
anodowych powłok tlenkowych — Próba przy użyciu siarcza-
nu(VI) miedzi
Zastępuje: PN-EN 12373-16:2002 (U)
• PN-EN 12373-17:2004 Aluminium i stopy aluminium — Utle-
nianie anodowe — Część 17: Określanie napięcia przebicia
Zastępuje: PN-EN 12373-17:2002 (U)
• PN-EN 12373-18:2004 Aluminium i stopy aluminium — Utle- bowanie pod adresem: ewelinareterska@pkn.pl lub woisekr@pkn.pl.
nianie anodowe — Część 18: System oceny korozji wżerowej
— Metoda wzorców
Zastępuje: PN-EN 12373-18:2002 (U)
• PN-EN 12373-19:2004 Aluminium i stopy aluminium — Utle- Zespół Hutnictwa i Górnictwa
nianie anodowe — Część 19: System oceny korozji wżerowej
— Metoda siatkowa
Zastępuje: PN-EN 12373-19:2002 (U)
• PN-EN 13347:2004 Miedź i stopy miedzi — Określanie naprę- e-mail: zhgsekr@pkn.pl
żeń w obszarze brzegowym taśmy rozcinanej
Zastępuje: PN-EN 13347:2002 (U)
— PN-EN 13348:2004 Miedź i stopy miedzi — Rury miedziane
okrągłe bez szwu do gazów medycznych lub próżni
Zastępuje: PN-EN 13348:2002 (U)
— PN-EN 13600:2004 Miedź i stopy miedzi — Rury miedziane
bez szwu do celów elektrycznych
Zastępuje: PN-EN 13600:2002 (U)
— PN-EN 13601:2004 Miedź i stopy miedzi — Pręty i druty mie-
dziane do ogólnych celów elektrycznych
Zastępuje: PN-EN 13601:2002 (U)
— PN-EN 13602:2004 Miedź i stopy miedzi — Drut miedziany
okrągły ciągniony do produkcji przewodów elektrycznych
Zastępuje: PN-EN 13602:2002 (U)
Informacja o projektach zmian do norm europejskich
— prPN-EN 12735-1:2003/prAl Copper and copper alloys —
Seamless, round copper tubes for air conditioning and refrigera-
tion — Part l: Tubes for piping systems — Miedź i stopy miedzi
— Rury miedziane okrągłe bez szwu stosowane w instalacjach
klimatyzacyjnych i chłodniczych — Część 1: Rury do instalacji
rurowych
Informacja o projektach norm europejskich
— prPN-prEN 15088 Aluminium and aluminium alloys — Struć -
tural products for construction works—Technical conditions for
inspection and delivery — Aluminium i stopy aluminium —
Wyroby konstrukcyjne do robót budowlanych — Warunki tech-
niczne kontroli i dostawy
Z uwagi na obowiązek implementacji do PN wszystkich norm euro-
pejskich, ankietę projektu EN należy traktować jednocześnie jako
ankietę projektu przyszłej PN-EN.
wprowadzane do zbioru PN metodą uznania. Uznanie normy europej-
skiej będzie skutkowało wycofaniem krajowych norm sprzecznych.
Uwagi dotyczące treści merytorycznej projektu EN należy zgłaszać
w języku angielskim na formularzu CEN commenting form.
Pozostałe uwagi, dotyczące tłumaczenia tytułu projektu normy eu-
ropejskiej, wykazu PN sprzecznych, zgodności z przepisami pra-
wnymi, a także deklarację finansowania i uczestnictwa we wprowa-
dzaniu norm europejskich metodą tłumaczenia, należy zgłaszać w ję-
zyku polskim na formularzu Uwagi do części polskiej. Formularze
oraz Karty Krajowe zawierające: tytuł angielski, tytuł polski, abs-
trakt w języku polskim oraz wykaz norm sprzecznych są dostępne
na stronie internetowej PKN www.pkn.pl, podstrona Działalność,
zakładka Ankieta powszechna prPN-prEN). Na stronie tej, w zakład-
ce Przegląd ankiety powszechnej prPN-prEN znajdują się aktualne
informacje dotyczące ankietowania projektów norm europejskich.
Projektami z zakresu metali nieżelaznych zajmują się: KT nr 219 ds.
Ciężkich Metali Nieżelaznych i KT nr 225 ds. Lekkich Metali Nie-
żelaznych.
Tekst projektu normy europejskiej można uzyskać zgłaszając zapotrze-
Projekt zostanie przesłany na wskazany adres elektroniczny.
Opinie prosimy przesłać na adres naszego Zespołu.
Polski Komitet Normalizacyjny
ul. Dąbrowskiego 22
40-032 Katowice
tel/fax: (032) 256 33 73
107
 i
DOCTORS' AND ASSISTANT PROFESSORS' THESES
Mgr inż. Mariusz Tokarski
Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Metali Nieżelaznych, Kraków
Tytuł rozprawy doktorskiej:
Doświadczalno-teoretyczne studium
nad początkiem IV stadium deformacji w kryształach RSC
Promotor: dr hab. inż. Marek Szczerba, prof. nzw. — AGH, WMN, Kraków.
Recenzenci: doc. dr hab. inż. Henryk Pauk — IMilM PAN, Kraków,
prof. dr hab. inż. Borys Mikułowski — AGH WMN, Kraków.
W dniu 11 stycznia 2005 r. obronił pracę doktorską na Wydziale
Metali Nieżelaznych Akademii Górniczo-Hutniczej mgr inż.
Mariusz Tokarski — doktorant Wydziału—pod tytułem „Doświad-
czalno-teoretyczne studium nad początkiem IV stadium deformacji
w kryształach RSC".
Problematyka niniejszej pracy doktorskiej dotyczy zjawisk towarzy-
szących dużym deformacjom plastycznym metali i skupia się przede
wszystkim na określeniu mechanizmów prowadzących do zapocząt-
kowania IV stadium deformacji w monokryształach o sieci regular-
nej, ściennie centrowanej (RSC). Przeprowadzona analiza litera-
tury naukowej, poświęconej tym zagadnieniom pozwoliła wysunąć
wniosek, że istotną rolę w deformacji plastycznej metali ogrywają
niestabilności płynięcia plastycznego, obserwowane głównie w ob-
szarze dużych odkształceń, które mogą znacząco wpływać na prze-
bieg kinetyki umocnienia tych materiałów. Wyniki badań zawarte
w opublikowanym niedawno artykule (M. S. Szczerba, Archives of
Metallurgy 46, 2001) pozwoliły na sprecyzowanie celu pracy, któ-
rego istotą stało się udzielenie odpowiedzi na pytanie, czy istnieje
fizyczna równoważność pomiędzy zjawiskami prowadzącymi do
zapoczątkowania IV stadium deformacji, a zmianą dominującego
systemu odkształcenia w monokryształach RSC.
Do eksperymentu wybrano monokryształy miedzi oraz stopu
Cu-8%at. Al o różnej początkowej orientacji krystalograficznej,
które poddano deformacji plastycznej w dwóch różnych schematach
Experimental and theoretical study
on the origin of deformation stage IV in FCC single crystai
Present PhD thesis deals with the large strain phenomena in metal
solids and concentrates on problems concerning determination of the
physical mechanisms responsible for the onset of the fourth stage of
deformation in face centred cubic (FCC) single crystals. Basing on
the literaturę analysis carried out by the author, it was concluded that
the instabilities of plastic flow commonly observed at higher strain
levels, may strongly affect the deformation kinetics of these mate-
108
odkształcenia, mianowicie w próbie rozciągania oraz ciągnienia na
ciągadłach rolkowych. Gromadzenie i analiza danych były realizo-
wane na kilku płaszczyznach: l — poprzez systematyczne badanie
rotacji sieci za pomocą analizy figur biegunowych, 2 — analizę
geometrii deformacji w oparciu o teorię zabronionych kierunków
deformacji oraz metodę macierzy gradientów deformacji (G. Y.
Chin, R. N. Thurston, E. A. Nesbitt, Finite plastic deformation due
to crystallographic slip, Trans. AIME, 236, 1980), 3 — analizę
krzywych umocnienia (<70 2 = /W)> oraz 4 — badania struktury
dyslokacyjnej za pomocą mikroskopii elektronowej (TEM). Uzyska-
ne na drodze eksperymentu dane, uzupełnione o analizę teoretyczną,
potwierdziły słuszność przypuszczeń o znaczącej roli lokalizacji
odkształcenia w odkształceniu plastycznym metali. Pozwoliły wy-
sunąć wniosek, że za początek IV stadium deformacji w mono-
kryształach RSC powinno się uważać moment pierwszej transformacji
dominującego systemu poślizgu, doprowadzającej do istotnej zmia-
ny kinetyki umocnienia odkształceni owego. Dodatkowo, wysunięto
przypuszczenie, że te same fizyczne mechanizmy odpowiadają za
początek deformacji w polikryształach i są związane z transformacją
dominującego systemu deformacji w poszczególnych ziarnach. Wy-
niki tych badań mogą być istotne podczas dyskusji na temat zjawisk
towarzyszących deformacji plastycznej polikryształów, a szczegól-
nie przydatne przy przewidywaniu rozwoju tekstury odkształcenia
metali RSC.
rials. In particular, according to the results of experiments published
by Szczerba (M. S. Szczerba, Archiyes of Metallurgy 46, 2001) the
hypothesis has been put forward that there is an physical equi valence
between the onset of deformation stage IV and the change of domi-
nant slip system in FCC single crystals. To prove this statement,
complex experiments were carried out. Investigations were per-
formed on copper and Cu-8 at. % Al single crystals of different initial
orientations, strained in two different deformation schemes (i.e. in
tensile and drawing through idle rolls test). The experiments covered
a number of different aspects of single ery stal plasticity: l — inter-
pretation of measured pole figures and determination of the rotation
of crystal lattice; 2—deformation geometry analysis performed with
the help of deformation gradient matrix method (G. Y. Chin, R. N.
Thurston, E. A. Nesbitt, Finite plastic deformation due to crystallo-
graphic slip, Trans. AIME, 236, 1980); 3 — analysis of work
hardening characteristics, and 4—dislocation structure observations
with the use of transmission electron microscopy (TEM). The data
collected during experimental work supported by theoretical studies has
CHRONICLE
Dzień Seniora 2004 r.
Komisja Seniorów przy Zarządzie Głównym Stowarzyszenia
Inżynierów i Techników Przemysłu Hutniczego w Katowicach, zor-
ganizowała w dniu 15 grudnia 2004 r., z okazji „Dnia Seniora",
spotkanie seniorów hutnictwa połączone z zebraniem sprawozdaw-
czym komisji za 2004 r.
Uczestników spotkania w imieniu ZG SITPH powitał inż. K.
Kucharski — przewodniczący komisji seniorów, przedstawiając
zebranym program spotkania. Sprawozdanie z działalności Komisji
Seniorów przy ZG SITPH za 2004 r. złożyła inż. S. Szczeszek —
sekretarz komisji, przedstawiając m.in. stan członków komisji wy-
noszący aktualnie 84 osoby, realizację spotkań, wycieczek, odczy-
tów, które miały miejsce w 2004 r. Następnie mgr inż. W. Kucharski
— prezes Koła SITPH (Seniorów) przedstawił aktualne informacje
z życia i działalności koła SITPH.
W imieniu naczelnych władz Stowarzyszenia, okolicznościowe
życzenia seniorom hutnictwa i jubilatom, którzy ukończyli 85, 80,
75 lat życia złożyli mgr inż. E. Rączka—pierwszy zastępca prezesa
SITPH, sekretarz generalny oraz inż. K. Kucharski. Dziesięciu jubi-
latów Seniorów hutnictwa uhonorowanych zostało „Listami Gra-
confirmed the validity of suggestion that strain localization phenomena
play an essential role in plastic deformation of metal solids. A conclusion
bas been proposed that the moment of the first transformation of
dominant slip system originates the fourth stage of deformation in FCC
single crystals and leads to significant changes in deformation kinetics
of these materials. Additionally in the light of present results further
suggestion has been madę that deformation stage IV in polycrystals is
originated by the physical process analogom to that taking place in the
single crystals at the change of dominant slip system. It is the author's
believe, that the considerations included in the present PhD thesis may be
used in simulations and model s of deformation behaviour of FCC metals.
Dyrektor Administracyjny AGH WMN
Mgr inż. Leszek Kustowski
tulacyjnymi SITPH" oraz wyróżniono upominkami, nagrodami
książkowymi. Decyzją ZG SITPH przyznane zostało mgr. inż. St.
Grossmanowi odznaczenie „Złota Honorowa Odznaka SITPH", któ-
rą wręczył mgr inż. E. Rączka.
Minutą ciszy uczczono pamięć zmarłych w ubiegłym roku,
dwóch seniorów komisji, inż. K. Levittu i inż. B. Sadowskiego.
Uczestniczący w spotkaniu seniorów hutnictwa prezes SITPH
przy Oddziale ISPAT Polska Stal S.A. (Oddział Huty Florian) inż.
W. Skołbania, przekazał seniorom w imieniu władz huty serdeczne
życzenia. Przedstawił również aktualne działania organizacyjne Za-
kładu oraz osiągnięcia produkcyjne w ramach ISPAT Polska Stal
S.A. Oddział w Świętochłowicach. Następnie mgr inż. S. Kmiecik,
przewodniczący Komisji Historii i Ochrony Zabytków Hutnictwa
przy ZG SITPH, złożył seniorom hutnictwa serdeczne życzenia z okazji
„Dnia Seniora", a przedstawicielowi Oddziału Huty Florian prze-
kazał opracowanie historyczne komisji wykonane z okazji 175 lat
Huty Florian wg autorstwa mgr. inż. A. Magiery.
Na zakończenie spotkania inż. K. Kucharski podziękował dyrekcji
Huty Florian za umożliwienie spotkania seniorom polskiego hutnictwa.
J.W.
 Szanowni Autorzy
od l stycznia 2005 roku wprowadzamy zmodyfikowane wskazówki
przygotowania artykułów do druku w naszym czasopiśmie
Wskazówki dla Autorów
współpracujących z czasopismem
RUDY i METALE NIEŻELAZNE
Czasopismo naukowo-techniczne Rudy i Metale Nieże-
lazne publikują artykuły z dziedziny geologii złóż oraz górni-
ctwa metali nieżelaznych, wzbogacania mechanicznego i ognio-
wego, hutnictwa i przetwórstwa metali nieżelaznych, organizacji,
ekonomii, chemii analitycznej, ochrony środowiska i przemysłu
metali nieżelaznych, które dzielą się na:
artykuły oryginalne kompletne, artykuły oryginalne nie-
kompletne (komunikaty i doniesienia tymczasowe lub wstę-
pne), artykuły przeglądowe (omówienia informacji już
opublikowanych, relacje o osiągnięciach, opisy aktualnego
stanu nauki, techniki i organizacji, sprawozdania ze zjaz-
dów, kongresów), artykuły dyskusyjne (krytyka, polemika,
sprostowania, odpowiedzi wyjaśniające).
Prosimy Autorów nadsyłanych prac o dołączenie
oświadczenia, że artykuł jest oryginalny, a treści w nim
zawarte są zgodne z prawem autorskim o własności
intelektualnej i przemysłowej, a także, że nie był
wcześniej publikowany w innych czasopismach kra-
jowych i zagranicznych oraz w materiałach konfe-
rencyjnych posiadających sygnaturę ISBN.
1. Treść artykułów powinna odpowiadać następującym
wymaganiom:
a. używać jednoznacznego słownictwa naukowo-technicznego,
a wprowadzając nowe określenia podać dla nich ścisłe
definicje. Nie stosować skrótów bez ich wyjaśniania;
b. wzory matematyczne pisać w oddzielnych wierszach
tekstu. Zaznaczyć ołówkiem na marginesie, czy chodzi
o cyfrę czy literę. Litery greckie powtórzyć ołówkiem na
marginesie z podaniem brzmienia fonetycznego np. a = alfa;
c. należy stosować obowiązujące jednostki miar w układzie
międzynarodowym SI.
2. Materiały do czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne
prosimy nadsyłać w postaci maszynopisu (wydruku) i
pliku sporządzonego w jednym z edytorów: Word 6.0, 97,
2000 lub XP. Dyskietkę lub dysk CD trzeba zaopatrzyć
w etykietę z nazwą pliku i nazwiskiem autora.
3. Z maszynopisu należy wyodrębnić wykresy i foto-
grafie i tylko zaznaczyć ołówkiem na marginesie ich
miejsca w treści. Wszelkie ilustracje, wykresy i fotografie
noszą umownie nazwę rysunków. Rysunki (czarno-białe)
powinny się mieścić na jednej szpalcie (8,5 cm) lub kolumnie
(17,5 cm), powinny być wyraźne i kontrastowe. Podpisy
pod rysunkami należy zamieścić na osobnej stronie
w języku polskim i angielskim.
4. Tablice należy zestawić na osobnych stronach
wpisując numery (cyfry arabskie) tablic. Tytuł tablicy
należy podać również w języku angielskim.
5. Należy przestrzegać następującej konstrukcji opra-
cowania:
a. na początku z lewej strony u góry maszynopisu podać
pełny tytuł naukowy, pełne imię (lub imiona), nazwisko
autora (autorów) artykułu, tytuły naukowe, nazwę miejsca
pracy;
b. tytuł artykułu, który powinien być jak najzwięźlejszy
podany w języku polskim i języku angielskim;
c. pod tytułem zamieścić krótkie streszczenie artykułu
w języku polskim, w którym należy podać najważniejsze
tezy i wnioski. Streszczenie artykułu w języku angielskim
powinno być obszerniejsze do l strony maszynopisu.
Należy podać słowa kluczowe w języku polskim i angiel-
skim (max. 6 wyrazów).
d. na początku artykułu pożądane jest krótkie wprowa-
dzenie a na końcu wnioski;
e. należy przestrzegać honorowania opublikowanych prac
na dany temat i przepisów o własności autorskiej (po-
woływanie się w bibliografii);
f. spis literatury podaje się przy końcu artykułu i powi-
nien być ograniczony tylko do pozycji najniezbędniej-
szych. W tekście powołanie na pozycję literatury zazna-
cza się w nawiasach kwadratowych np.: [10].
Sposób podania pozycji literatury: dla czasopisma—Nowak E.:
Bizmut w srebrze i surowcach srebronośnych. Rudy Metale
1991, t. 36, nr 3, s. 97+99, dla pozycji książkowej — Nowak M.:
Geologia kopalniana. Warszawa 1990, Wydaw. Geolog, s. 504.
6. Redakcja zastrzega sobie możność poprawek termi-
nologicznych, stylistycznych oraz formalnego skracania
artykułów. Natomiast ewentualne zmiany merytoryczne
będą uzgadniane z autorem.
7. Na odrębnej kartce należy podać tytuł artykułu,
ilość stron maszynopisu, tablic, rysunków w tym foto-
grafii oraz imię i nazwisko autora (autorów), dokładny
adres zamieszkania i pracy z podaniem kodów pocztowych
i nr telefonów, fax i e-mail.
8. Za publikację artykułów redakcja nie płaci hono-
9. Materiały do publikacji prosimy przesyłać na adres
redakcji: Wydawnictwo NOT-SIGMA, 40-019 Katowice,
ul. Krasińskiego 13, skr. poczt. 221, tel. (0-prefix-32) 256-1777.
Nadsyłanych materiałów redakcja nie zwraca. We wszystkich
innych sprawach nie objętych niniejszymi wskazówkami
prosimy się bezpośrednio porozumieć z redakcją czasopisma.
Redakcja