ISSN 0035-9696

Cena 16,00 zł (w tym „O" VAT)

rudy
Nakład do 500 egz.

m tal
n
R-50
2005

SIGMA-NOT Sp. z o. o.

^J \tfjr

CZASOPISMA
 WARUNKI PRENUMERATY CZASOPISM
kolportowanych przez Wydawnictwo SIGMA-NOT Spółka z o.o. w 2005 r.
Zamówienia na prenumeratę czasopism wydawanych przez wydawnictwo SIGMA-NOT można składać w dowolnym
terminie. Mogą one obejmować dowolny okres, tzn. dotyczyć dowolnej liczby kolejnych zeszytów każdego czasopisma.
Zamawiający może otrzymywać zaprenumerowany przez siebie tytuł począwszy od następnego miesiąca po dokonaniu
wpłaty. Zamówienia na zeszyty sprzed daty otrzymania wpłaty będą realizowane w miarę możliwości — z posiadanych
zapasów magazynowych.
Warunkiem przyjęcia i realizacji zamówienia jest otrzymanie z banku potwierdzenia dokonania wpłaty przez
prenumeratora. Dokument wpłaty jest równoznaczny ze złożeniem zamówienia.
*
Wpłat na prenumeratę można dokonywać na ogólnie dostępnych blankietach w Urzędach Pocztowych (przekazy
pieniężne) lub Bankach (polecenie przelewu), przekazując środki na adres:

Wydawnictwo SIGMA-NOT Spółka z o.o.

00-950 Warszawa, ul. Ratuszowa 11
BPH PBK S.A. O/Warszawa Pl. Gen. Hallera 6
Nr 53 1060 0076 0000 4282 1000 0012

Uwaga Prenumeratorzy: od 1999 roku prenumeratę przyjmuje wyłącznie Zakład Kolportażu Wydawnictwa SIGMA-NOT
Spółka z o.o.
*
Na blankiecie wpłaty należy czytelnie podać nazwę zamawianego czasopisma, liczbę zamawianych egzemplarzy,
okres prenumeraty oraz własny adres.
Na życzenie prenumeratora, zgłoszone np. telefonicznie, Zakład Kolportażu ul. Ku Wiśle 7, 00-707 Warszawa,
tel. (022) 840-30-86, fax: (022) 891-13-74, tel./fax (022) 840-35-89, 840-59-49 wysyła specjalne blankiety zamówień wraz
z aktualną listą tytułów i cennikiem czasopism. Przyjmujemy zamówienia również przez Internet: http://www.sigma-not.pl.
Prenumerata e-mail: k o l p o r t a z @ s i g m a - n o t . p l . Informacje e-mail: i n f o r m a c j a @ s i g m a - n o t . p l . Sekretariat e-mail:
s e k r e t a r i a t @ s i g m a - n o t . p l . Dział Reklamy i M a r k e t i n g u e-mail: sigma-reklama@poczta.wp.pl.
*
Odbiorcy zagraniczni mogą otrzymywać czasopisma poprzez prenumeratę dewizową (wpłata dokonywana poza
granicami Polski w dewizach, wg cennika dewizowego z cenami podanymi w dolarach amerykańskich) lub poprzez
zamówioną w kraju prenumeratę ze zleceniem wysyłki za granicę (zamawiający podaje dokładny adres odbiorcy
za granicą, dokonując równocześnie wpłaty w wysokości dwukrotnie wyższej niż cena normalnej prenumeraty krajowej).
*
Ogłoszenia przyjmuje: Dział Reklamy i Marketingu, 00-950 Warszawa, skr. 1004, ul. Mazowiecka 12, pok. 6,
tel./fax (022) 827-43-66, 826-80-16, e-mail: reklama@sigma-not.pl

Egzemplarze archiwalne (sprzedaż przelewowa lub za zaliczeniem pocztowym) można zamawiać pisemnie, kierując
zamówienia na adres: Wydawnictwo SIGMA-NOT, Spółka z o.o. Zakład Kolportażu, 00-707 Warszawa, ul. Ku Wiśle 7
tel. (022) 840-30-86, fax. (022) 891-13-74, tel./fax (022) 840-35-89, 840-59-49 natomiast za gotówkę można je nabyć w Klubie
Prasy Technicznej w Warszawie ul. Mazowiecka 12, tel. (022) 826-80-17.
*
W przypadku zmiany cen w okresie objętym prenumeratą Wydawnictwo zastrzega sobie prawo do wystąpienia
o dopłatę różnicy cen oraz prawo do realizowania prenumeraty tylko w pełni opłaconej.
*
Istnieje możliwość zaprenumerowania l egz. czasopisma po cenie ulgowej przez indywidualnych członków
stowarzyszeń naukowo-technicznych zrzeszonych w FSNT oraz przez uczniów szkół zawodowych i studentów szkół wyższych.
Blankiet wpłaty na prenumeratę ulgową musi być opatrzony na wszystkich odcinkach pieczęcią koła SNT lub szkoły.

CENA PRENUMERATY W 2005 ROKU

w przypadku zmiany cen w okresie objętym prenumeratą,
prenumeratorzy zobowiązani są do dopłaty różnicy cen

kwartalna półroczna roczna

normalna ulgowa normalna ulgowa normalna ulgowa

48,00 zt 24,00 zł 96,00 zł 48,00 zł 192,00 zł 96,00 zł

 rudy
i metale
SIGMA-NOT SP. z o.o.

R.50
nieżelazne
2005 9 CZASOPISMO NAUKOWO-TECHNICZNE
STOWARZYSZENIA INŻYNIERÓW l TECHNIKÓW
PRZEMYSŁU HUTNICZEGO W POLSCE
M I E S I Ę C Z N I K
Indeks 37495 Skrót tytułu (dla bibliografii) Rudy Metale
SPIS TREŚCI:
Strona
MisiotekZ.; 478 Złoty Jubileusz
Butra J.: 481 Rozwój górnictwa rud miedzi
PauloA.: 485 Zmiany bazy zasobowej metali nieżelaznych w Polsce w ostatnim 50-leciu
Botor J.: 491 Rudy Metale — 50 lat rozwoju metalurgii ekstrakcyjnej
Zasadziński J. : 494 Rozwój przetwórstwa metali nieżelaznych w ostatnim półwieczu
Stolarz S.: 500 Metalurgia Proszków
PRZETWÓRSTWO ALUMINIUM
SmyrakB., Knych T., MamalaA.: 502 Fenomenologia Teologicznej ekwiwalentności parametrów a, T, T w procesie nisko-
temperaturowego pełzania drutów ze stopu AlMgSi
NORMALIZACJA 512
METALURGIA PROSZKÓW
Cybula L, Horubala Z, Ludyński Z., 513 Badania procesów wytwarzania kompozytów wolframowych o programowanych
Nowak W.: własnościach wytrzymałościowych
BIULETYN INSTYTUTU METALI
NIEŻELAZNYCH
WochM.: 517 Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych
ŚWIATOWY RYNEK METALI
NIEŻELAZNYCH
Butra J.: 524 Światowy rynek metali nieżelaznych
IZBA GOSPODARCZA METALI
NIEŻELAZNYCH
StasiakR.: 529 Przemysł metali nieżelaznych w latach 2000-2005
POLEMIKI
Dobrzański-Stalony F.: 534 „O zmianachw kstałceniu" cd., lecz czy tylko o zakresie i technice kształcenia
należy mówić?
KRONIKA 536
ISSN 0035-9696
Czasopismo Rudy i Metale Nieżelazne w 2005 r. jest dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji
Redakcja czasopisma: red. naczelny: prof. zw. dr hab. inż. Zbigniew Misiołek, z-ca red. naczelnego: doc. dr inż. Józef
Czernecki, red. działowi: dr hab. inż. Jan Butra, dr hab. inż. Wojciech Libura, prof. nzw., prof. zw. dr hab. inż. Andrzej Paulo.
Sekretarz Redakcji: mgr Bożena Szklarska-Nowak. Adres Redakcji: 40-019 Katowice, ul. Krasińskiego 13. Skr. poczt. 221.
Tel./fax (0-prefix-32) 256-17-77. Korekta: Marzena Rudnicka.
Rada Programowa czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne. Przewodniczący: prof. zw. dr hab. inż. Józef Zasadziński. Zastępca
Przewodniczącego prof. dr hab. inż. Jan Botor. Sekretarz dr inż. Józef Z. Szymański. Członkowie: prof. dr hab. inż. Andrzej Jasiński,
prof. dr hab. inż. Andrzej Korbel.
Wszystkie artykuły o charakterze naukowym są opiniowane. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.
Wydawca: Wydawnictwo Czasopism i Książek Technicznych SIGMA-NOT Sp. z o.o., ul. Ratuszowa 11, 00-950 Warszawa,
skr. poczt. 1004, tel.: (0-prefix-22) 818-09-18,818-98-32, fax: 619-21-87, internet: http://www.sigma-not.pl.sekretariat@sigma-not.pl
Internet: http://www.sigma-npt.pl. Prenumerata e-mail: kolportaz@sigma-not.pl. Informacje e-mail: informacja@sigma-not.pl.
Dział Rekalmy i Marketingu, ul. Mazowiecka 12, 00-950 Waszawa, skr. 1004, tel./faks: (O 22) 827-43-66, 826-80-16, e-mail:
reklama@sigma-not.pl.
Format A4. Objętość 8,0 ark. druk. Druk ukończono w wrześniu 2005 r.
Rudy Metale: R 50, nr 9, s. 477+536, wrzesień 2005 r.
Druk: Przedsiębiorstwo Miernictwa Górniczego Spółka z o.o., Katowice ul. Mikołowska lOOa
 rudy
Rudy Metale R 50 2005 nr 9
UKD 07(438):669.2.8:438(05)"54":061.7(05)"54"(438)

i metale

50 lat
ZŁOTY JUBILEUSZ
THE GOLDEN JUBILEE

Mija 50 lat obecności czasopisma RUDY I METALE NIEŻELAZNE na krajowym rynku wydawniczym
czasopism naukowo-technicznych.
RUDY I METALE NIEŻELAZNE pełnią służebną rolę wobec przemysłu metali nieżelaznych, publikując artykuły
z zakresu geologii w obszarze bazy zasobowej rud metali nieżelaznych, ich wzbogacania oraz problematyki
technologii procesów metalurgii i przetwórstwa metali oraz ochrony środowiska.
Mając na uwadze zainteresowanie Wyższych Uczelni, jak również jednostek zaplecza naukowo-badawczego
i projektowego, światową i krajową problematyką badawczo-rozwojową przemysłu metali nieżelaznych w ostat-
nim 10-leciu rozszerzono łamy naszego czasopisma o następujące działy:
1. „Metalurgia Proszków", którego zakres tematyczny poszerzono o problematykę technologiczno-materiałową
kompozytów na osnowie metali.
2. „Przetwórstwo Aluminium" w związku z 10-krotnym wzrostem zapotrzebowania światowego i krajowego rynku
na wyroby z aluminium i jego stopów.
3. Rosnąca od kilku lat i licząca się na rynku światowym produkcja srebra, sięgająca 1350 t/r. w KGHM POLSKA
MIEDŹ S.A. spowodowała utworzenie działu „Metale Szlachetne", w którym, poza danymi z inżynierii procesowej
i materiałowej o tej produkcji, publikowane są artykuły dotyczące stopów platyny i palladu, które wytwarza
Mennica Państwowa na potrzeby gospodarki i różnych gałęzi przemysłu.
4. Zainteresowanie Wyższych Uczelni i jednostek
d
naukowo-badawczych spowodowało włączenie do naszego
czasopisma biuletynu Instytutu Metali Nieżelaznych, zawierającego informacje z dziedziny prac badawczo-wdro-
żeniowych Instytutu, nowości technologiczne oraz wiadomości gospodarcze.
5. Z kolei, uwzględniając zasygnalizowane potrzeby krajowych zakładów produkcyjnych przemysłu metali nieże-
laznych, wprowadzono dział „Światowy Rynek Metali Nieżelaznych" wraz z ich cenami na Giełdzie Londyńskiej,
opracowany przez Centrum Badawczo-Projektowe Miedzi CUPRUM Sp. z o.o. we Wrocławiu.
6. Zmierzając do kompleksowej prezentacji przemysłu metali nieżelaznych, od kilku lat publikuje się na naszych
łamach, w dziale przygotowanym przez Izbę Gospodarczą Metali Nieżelaznych przegląd oraz analizę wielkości
i wartości krajowej produkcji przemysłu metali nieżelaznych na potrzeby kraju oraz na eksport.

478
Znacząca część artykułów ma charakter naukowy, a autorami są znani w kraju i zagranicą profesorowie uczelni
krajowych, zwłaszcza Akademii Górniczo-Hutniczej oraz Politechnik: Śląskiej, Częstochowskiej, Wrocławskiej,
Rzeszowskiej, jak również instytutów naukowo-badawczych, głównie Instytutu Metali Nieżelaznych, Polskiej
Akademii Nauk oraz pracownicy przemysłu metali nieżelaznych, którzy prezentują swoje osiągnięcia badawczo-
-wdrożeniowe.
Artykuły publikowane są również w języku angielskim i rosyjskim. Udział publikacji autorów zagranicznych (część
artykułów jest tłumaczona na język polski) to uznanie rangi czasopisma, które jest wymieniane w specjalistycznych
naukowych zestawieniach międzynarodowych bibliografii, np.: Cambridge Scientific Abstracts Materials Informa-
tions (w tym Metals, Aluminium Industry, Ohio ISA), Information u. Dokumentation GDMB i innych.
Jako ważną uznajemy również wymianę międzynarodową naszego czasopisma, realizowaną w ilości 30 egzempla-
rzy przez Instytut Metali Nieżelaznych. Wartość merytoryczna artykułów publikowanych w naszym czasopiśmie
jest wysoko oceniana przez opiniodawców.
Jest ono obecnie jedynym periodykiem w dziedzinie metali nieżelaznych sklasyfikowanym przez Ministerstwo
Nauki i Informatyzacji 6 punktami, dzięki wysokiemu poziomowi naszych publikacji.
Od wielu lat redakcja wydaje numery specjalne na organizowane przez Komitety PAN, Wyższe Uczelnie oraz
zakłady przemysłowe konferencje cykliczne i jubileuszowe, które często odbywają się z udziałem gości zagrani-
cznych. W latach 1993-2005 wydaliśmy ogółem 133 numery, z czego 20 numerów dotyczyło konferencji cyklicz-
nych z udziałem gości zagranicznych, a 17 numerów dotyczyło jubileuszy podmiotów gospodarczych.
Pragnę przypomnieć redaktorów naczelnych i sekretarzy redakcji od momentu powołania do życia czasopisma,
którzy wraz z zespołem redakcyjnym dążyli do coraz bogatszego i ciekawszego pod względem merytorycznym,
stylistycznym i edytorskim miesięcznika, poświęcając mu swoją wiedzę i doświadczenie.
Należy Im się za to zaangażowanie wdzięczność i mam nadzieję, że pamięć o nich będzie zawsze żywa wśród nas.
Dla przypomnienia wymieniamy nazwiska redaktorów naczelnych i sekretarzy redakcji:
1. Doc. J. Adamiczka — redaktor naczelny, dyrektor IMN (1958-1959)
T. Panieńska — sekretarz redakcji (1958-1959)
2. M. Zatcher — redaktor naczelny, Zjednoczenie Metali Nieżelaznych (1959-1990)
T. Żywicka — sekretarz redakcji (1959-1963)
M. Ciaciuchowa — sekretarz redakcji (1964-1966)
M. Rokicka — sekretarz redakcji (1967-1974)
Mgr B. Szklarska-Nowak — sekretarz redakcji (1975-5-1990)
3. Prof. zw. dr hab. inż. Z. Misiołek — redaktor naczelny, Instytut Metali Nieżelaznych (1991 do nadal)
Mgr B. Szklarska-Nowak — sekretarz redakcji (1991 do nadal).
Wydawcą naszego czasopisma jest SIGMA-NOT Sp. z o.o. z siedzibą w Warszawie, której za współdziałanie
i przychylność Jej Kierownictwa i Pracowników jesteśmy szczerze zobowiązani.
Wszystkim sponsorom, a przede wszystkim dawnemu Komitetowi Badań Naukowych, a obecnie Ministerstwu
Nauki i Informatyzacji, Instytutowi Metali Nieżelaznych, CUPRUM, AGH, Politechnikom: Śląskiej, Częstocho-
wskiej, Wrocławskiej, Rzeszowskiej oraz zakładom przemysłu metali nieżelaznych składani w imieniu redakcji
podziękowanie, wyrażając nadzieję na dalszą owocną współpracę.
Zwracam się do PT. Czytelników zainteresowanych naszymi publikacjami o nadsyłanie swoich uwag i propo-
zycji, które mogą być pomocne w doborze tematyki zamieszczanych artykułów.
Równocześnie informuję, że w dalszym ciągu będziemy chętnie udostępniać nasze łamy na konstruktywną
polemikę na temat naszych publikacji.
Do drugiego półwiecza naszej działalności zespół redakcyjny wchodzi z przemyślanym programem działania
i z przekonaniem o dalszym powodzeniu, uzbrojony w dotychczasowe doświadczenia oraz głębokie przekonanie
o celowości, tej niełatwej, ale potrzebnej i satysfakcjonującej pracy dla dobra nauki i postępu technicznego
w krajowym przemyśle metali nieżelaznych.

Profesor ZBIGNIEW MISIOŁEK

Redaktor Naczelny

479
 SIGMA - NOT SPÓŁKA z o.o.

WYDAWNICTWO CZASOPISM l KSIĄŻEK TECHNICZNYCH

ul. Ratuszowa 11, 00-950 Warszawa, skrytka pocztowa 1004

Redakcja czasopisma
„Rudy i Metale Nieżelazne"

PN-43-05 2005-08-05

Przypadający na br. Jubileusz 50-lecia miesięcznika „Rudy i Metale

Nieżelazne" jest dla Wydawnictwa SIGMA-NOT jako wieloletniego wydawcy
tego zasłużonego tytułu powodem do szczególnej dumy.
Obecność tego czasopisma na polskim rynku wydawniczym uważamy za
potwierdzenie aktywnej roli, jaką Wydawnictwo chce odgrywać w procesie
podnoszenia kwalifikacji zawodowych polskich techników i inżynierów poprzez
dostarczanie im aktualnych informacji, przydatnych w praktyce zawodowej.
Branżę przemysłową, do której adresowane są „Rudy ł Metale Nieżelazne",
uważamy za istotną dla harmonijnego rozwoju gospodarczego całego kraju - stąd
też ze szczególnym zadowoleniem witamy Państwa Jubileusz.
„Rudy i Metale Nieżelazne" wykazywały zawsze szczególną dbałość o
poziom merytoryczny, a kontynuacja ich wydawania przez ostatnie 15 lat
dowodzi, że czasopismo to umiało się odnaleźć w nowej rzeczywistości
ekonomicznej, stanowiącej przecież trudne wyzwanie dla całej prasy technicznej.
Tym bardziej gratulujemy Państwu tego Jubileuszu. Jesteśmy przy tym
świadomi, że obecną pozycję „Rud ..." zawdzięczamy Zespołowi Redakcyjnemu
i jego współpracownikom, gronu znakomitych autorów, Radzie Programowej
oraz jednostkom wspierającym ł Reklamodawcom.
Prosimy o przekazanie naszych podziękowań wszystkim osobom
zasłużonym dla tego tytułu i równocześnie życzymy świętowania kolejnych,
pięknych jubileuszy w jak najlepszej formie. Życzymy także wielu pożytecznych
i ciekawych publikacji w następnych rocznikach „Rud i Metali Nieżelaznych".

Wiceprezes Prezes
Ds. Ekonomiczno-Finanąawych Naczelny Redaktor

'
Elżbieta BOKUS dr inż. Andrzej KUSYK

BPH PBK S.A. O/Warszawa Prezes Naczelny Redaktor Wiceprezes ds. Ekon.-Finansowych
07 1060 0076 0000 4049 3005 9622 Tel. (0-22) 818-09-18 Tel. (0-22) 818-98-32
NIP 524-030-35-01, www.sigma-not.pl Fax (0-22) 619-21-87 Dział Reklamy i Marketingu
KRS 0000069968 E-mail: sekretariat@sigma-not.pi Tel./Fax (0-22) 826-80-16
JAN BUTRA Rudy Metale R 50 2005 nr 9
UKD65.016:622.343(438):622.273(438):553.43(438)

ROZWÓJ GÓRNICTWA RUD MIEDZI

Górnictwo rud miedzi w Polsce jest jednym z największych i najnowocześniejszych w skali światowej. Jego rozwój na
szeroką skalę nastąpił po odkryciu w 1957 roku złoża na monoklinie przedsudeckiej. Przedstawiono początki górnictwa rud
miedzi po drugiej wojnie światowej oraz historię zagospodarowania złoża między Lubinem a Sieroszowicami. Na tle specyfi-
cznych warunków zalegania złoża przedstawiono rozwój systemów i technologii górniczych.
Słowa kluczowe: górnictwo rud miedzi, rozwój systemów eksploatacji

DEYELOPMENT IN COPPER ORE MINING

The copper ore mining industry in Poland is one ofthe largest and most modern in the world. Its development on a large
scalę took place after a deposit discovery on Fore-Sudetian monocline in 1957. The beginnings of the copper ore mining
industry after the second world war have been presented as well as a history ofmanagement ofa deposit between Lubin and
Sieroszowice. The development of mining systems and technologies is described with an account ofspecific ore run conditions.
Keywords: copper ore mining, development of mining systems

Górnictwo rud miedzi w Polsce jest jednym z najnowocześniej-
szych i największych w skali światowej. Umożliwiło intensywny
rozwój gospodarczy regionu i postawiło Polskę w rzędzie najwię-
kszych światowych producentów tego metalu.
Powojenny rozwój górnictwa rud miedzi nie miał charakteru
jednorodnego (rys. 1). Początkowy okres do roku 1960, to odbudowa
i uruchomienie kopalń na obszarze synkliny złotoryjskiej i synkliny
grodzieckiej. Od roku 1948, w którym zakończono odwadnianie
kopalni LENA, aż do 1958 r. odwadniano kolejno zatopione wyrobiska,
budowano nowe szyby i podejmowano wydobycie kolejno w ko-
palniach LENA, KONRAD, LUBICHÓW, UPADOWA GRODZIEC.
W 1951 r. rozpoczęto budowę, a w 1954 r. podjęto eksploatację
w kopalni NOWY KOŚCIÓŁ. W latach 1952+1960 wybudowano
nowoczesny zakład wzbogacania rudy przy kopalni KONRAD.
W 1960 r. utworzono Zakłady Górnicze KONRAD, po połączeniu
kopalń KONRAD, LUBICHÓW i UPADOWA GRODZIEC.
W procesie wydobycia stosowano wypróbowany przez Niemców
ścianowy podłużny system eksploatacji z obudową stojakami drew-
nianymi i elastycznym ugięciem stropu na drewnianych stosach
wypełnianych ubogą radą. Długość ścian wynosiła od 40 do 200 m.
W kopalni KONRAD Mosowano następujące rodzaje systemów eks-
ploatacji:
— ścianowy podłużny z elastycznym ugięciem stropu (do 1965 r.),
— ścianowy poprzeczny z podsadzką płynną (do 1965 r.),
— ścianowy podłużny z podsadzką płynną (do 1965 r.),
— ścianowy podłużny z zawałem stropu (od 1965 do 1989 r.).
W kopalniach LENA i NOWY KOŚCIÓŁ stosowano następujące
systemy:
— ścianowy podłużny z elastycznym ugięciem stropu,
— ścianowy podłużny z zawałem stropu.
Urabianie złoża prowadzone było wyłącznie materiałami wybucho-
wymi.
W procesie eksploatacji stosowano między innymi:
— obudowę stalowo-członową (SP-40, SW-30a: Yalent i SCG)
i likwidację przestrzeni wybranej poprzez zawał stropu,
— do załadunku i odstawy urobku na ścianie — przenośniki
zgrzebłowe Grot i Śląsk 59 z wręboładowarkami WŁE-50.S (do
1967 r.) oraz ładowarki zgarniakowe. Od 1964 roku do trans-
portu urobku w chodnikach podścianowych stosowano przenoś-
niki taśmowe PTG-800.
Wydobycie rud miedzi w tym okresie było niewielkie, a największa
kopalnia KONRAD wydobywała maksymalnie około 1,4 min Mg
rudy o zawartości do 0,9 % miedzi.
Rozwój górnictwa rud miedzi na szeroką skalę, z wybiegającą
w przyszłość myślą techniczną i urbanistyczną, nastąpił po odkryciu
w 1957 r. złoża między Lubinem a Sieroszowicami. Celowość ba-
dań utworów cechsztynu strefy przedsudeckiej postulował już
w 1951 r. profesor Józef Zwierzycki. Istotnym faktem dla poszuki-
wań złóż rud miedzi było wykonanie w 1953 r. profilu sejsmicznego
na linii Bolesławiec-Głogów przez Antoniego Granicznego. W tym
czasie w Państwowym Instytucie Geologicznym podjęto, pod kie-
runkiem Jana Wyżykowskiego, prace badawcze na Dolnym Śląsku.
Interpretacja profilu sejsmicznego pozwoliła Janowi Wyżykowskie-
mu na opracowanie planu oraz projektu wierceń. Projekt pierwszych
wierceń przewidywał otwory badawcze w Gromadce, Ruszowicach
i Gaikach. Otwór wiertniczy Gromadka nie wykazał osadów cech-
sztynu, natomiast odwierty Ruszowice i Gaiki ze względu na stan
sprzętu wiertniczego, nie uzyskały planowanych głębokości.

Drhab. ini. Jan Butra — Centrum Badawczo-Projektowe Miedzi CUPRUM Sp. z o.o. Ośrodek Badawczo-Rozwojowy, Wrocław.

481
 Legenda
© Zaiząd KGHM POLSKA MIEDŹ SA
3t kopalnia czynna
3£ kopalnia nieczynna
•i huta
Bolesławie
Rys. 1. Legnicko-Głogowski Okręg Miedziowy
Fig. 1. The Legnica-Głogów Copper District
Wsparciem dla koncepcji poszukiwań rud miedzi w obszarze
przedsudeckim był odwiert przemysłu naftowego Wschowa l,
w którym na głębokości 1930 m stwierdzono łupek miedzionośny.
Pozwoliło to realizować koncepcję poszukiwawczą i rozpocząć
wiercenia otworów: Sieroszowice, Lubin, Koźlice oraz Dzikowo.
Gdy 23 marca 1957 r. stwierdzono mineralizację chalkozynową
w spągu cechsztynu w otworze Sieroszowice i potwierdzono ten
fakt w otworze Lubin, stało się jasne, że koncepcja poszukiwań Jana
Wyżykowskiego była słuszna. W 1959 r. opracowano pierwszą do-
kumentację geologiczną złoża, w której na obszarze 175 km wyka-
zano zasoby rudy w ilości 1364 min Mg oraz 19,339 min Mg miedzi.
Zagospodarowanie tak zasobnego złoża wymagało utworzenia
nowej struktury organizacyjnej. Inwestorem początkowej fazy robót
górniczych były utworzone l stycznia 1960 r. ZAKŁADY GÓRNI-
CZE LUBIN w budowie, które l maja 1961 r. przekształcono
w KOMBINAT GORNICZO-HUTNICZY w Lubinie w budowie.
Zarządzeniem Ministra Przemysłu Ciężkiego z dnia 30 grudnia
1968 r. zmieniono nazwę przedsiębiorstwa na KOMBINAT GOR-
NICZO-HUTNICZY MIEDZI w Lubinie. Kombinat przeszedł bez
większych zakłóceń trudny etap transformacji ustrojowej początku
lat dziewięćdziesiątych. Pozwoliło to na podjęcie programu kom-
pleksowych przekształceń zapoczątkowanych powołaniem w dniu
12 września 1991 r. jednoosobowej spółki Skarbu Państwa KGHM
POLSKA MIEDŹ S.A. Od lipca 1997 r. w wyniku prywatyzacji,
akcje KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. notowane są na giełdach
w Warszawie i Londynie.
482
HM GŁOGÓW i
x
Orsk
HM CEDYNIA \
Odmienność warunków geologiczno-górniczych złoża między
Lubinem a Sieroszowicami, w stosunku do eksploatowanych w tym
czasie w Polsce złóż wymagała zastosowania nowych, oryginalnych
rozwiązań i kompleksowego spojrzenia na jego zagospodarowanie.
Pierwsza koncepcja modelu kopalń LUBIN i POLKOWICE, opra-
cowana pod kierunkiem prof. Bolesława Krupińskiego w Zakładzie
Projektowania Kopalń AGH w Krakowie, zakładała wydobycie
każdej kopalni w wielkości 2,5 min Mg w roku. Dalsze rozpoznanie
i szybki przyrost bazy zasobowej spowodowały modyfikację tej
koncepcji. Zaproponowano jednostki dwuszybowe, wzorowane na
kopalni KONRAD, ujęte w model kopalni zespołowej. W 1962 r.
opracowano „Projekty Wstępne" kopalń LUBIN i POLKOWICE.
Założono w nich dwa poziomy wydobywcze oraz wydobycie po
3,9 min Mg/r. Po opinii Biura Ekspertów Rady Ministrów opraco-
wano ZTE budowy kopalń LUBIN i POLKOWICE o wydobyciu po
4,5 min Mg. W praktyce kopalnie LUBIN i POLKOWICE wybudo-
wane zostały z jednym poziomem wydobywczym, co pozwoliło
skrócić czas budowy kopalń. Równocześnie uzyskano wzrost wydo-
bycia do 5,2 min Mg, co dało podstawy do opracowania Założeń
Techniczno-Ekonomicznych rozbudowy kopalń LUBIN i POLKO-
WICE do poziomu wydobycia 7,5 min Mg rocznie. Poziom ten został
osiągnięty w praktyce. W projekcie wstępnym kopalni RUDNA za-
kładano wydobycie 5,0 min Mg w roku. Opracowany w ZBiPM
CUPRUM Projekt Dyrektywny odchodził zdecydowanie od przyjętych
założeń i przewidywał budowę szybów o średnicy 7,5 m oraz wydo-
bycie rudy 9,0 min Mg rocznie. Projekt zakładał nowe rozwiązania:
na dole kopalni transport taśmowy, koncentrację transportu rudy
szybami skipowymi, mechanizację i automatyzację procesów pro-
dukcyjnych. W marcu 1974 r. zaktualizowano Założenia Technicz-
no-Ekonomiczne na wydobycie 12 min Mg rocznie, które kopalnia
osiągnęła w latach osiemdziesiątych. Prace studialne dla kopalni
SIEROSZOWICE zakładały budowę trzech jednostek wydobyw-
czych (2 x 10 min Mg rocznie i l x 6 min Mg rocznie) lub dwóch
jednostek o wydobyciu po 15 min Mg rocznie. ZTE dla kopalni
SIEROSZOWICE I opracowano z wydobyciem rocznym 7,5 min
Mg. Budowę kopalni rozpoczęto w maju 1976 r. W 1980 r. zrezyg-
nowano z budowy zakładu wzbogacania i ograniczono wydobycie
docelowe do 4,8 min Mg rocznie. W dniu l stycznia 1996 r. utwo-
rzono Zakłady Górnicze POLKOWICE-SIEROSZOWICE, łącząc
kopalnie POLKOWICE i SIEROSZOWICE.
Podstawowy problem, jaki stanął przed budowniczymi Zagłębia
Miedziowego, związany był z głębieniem szybów. Do roku 1960 nie
prowadzono w Polsce robót szybowych w tak trudnych warunkach.
Udostępnienie złoża rud miedzi w obszarze LGOM wymagało za-
stosowania przy budowie szybów metody mrożenia górotworu,
a głębokość mrożenia sięgać miała 450 m. Było to zadanie niosące
ze sobą wiele problemów. Pionierski okres budowy szybów kopalń
LUBIN oraz POLKOWICE przypada na lata 1960-1970. Projekto-
wanie rozwiązań technicznych i technologicznych głębienia pier-
wszych szybów oparto na doświadczeniach przemysłu węglowego.
Doświadczenia te w praktycznym zastosowaniu do warunków
w LGOM okazały się w wielu przypadkach nieprzydatne. W pier-
wszym z głębionych szybów — szybie wschodnim L-III kopalni
LUBIN mrożenie odbywało się dwuetapowo. Pierwszy etap od
powierzchni do 160 m, drugi do 312 m. Urabianie zamrożonego
górotworu odbywało się ręcznie. Do głębokości 100 m zastosowano
obudowę betonową z wkładką blaszaną. Natomiast od 100 do 312
prowadzono głębienie szybu w obudowie tubingowej. Poniżej strefy
szyb drążono metodą zwykłą z zastosowaniem techniki strzelniczej
w obudowie betonowej. W trakcie głębienia wystąpiły przestoje
związane z awariami. Pierwsza awaria zdarzyła się 28 lipca 1961 r.
na głębokości około 148 metrów, druga 9 stycznia 1962 r. na głębo-
kości 246 m. Podobne problemy wystąpiły w szybach L-I i L-II
kopalni LUBIN, gdzie głębokość mrożenia była znacznie większa
i sięgała 430 m. Oba szyby zostały dwukrotnie zatopione. Jednak
wszystkie problemy zostały pokonane, a doświadczenia zdobyte
podczas głębienia szybów kopalni LUBIN i POLKOWICE zaowo-
cowały przy budowie szybów kopalń RUDNA i SIEROSZOWICE
i pozwoliły na opracowanie technologii mrożenia nawet do 700 m.
Przełomem w głębieniu szybów w LGOM było skonstruowanie
i wykonanie kombajnów szybowych do urabiania zamrożonego gó-
rotworu. Zastosowanie po raz pierwszy w górnictwie światowym
mechanicznego urabiania spowodowało istotne zwiększenie postępu
robót, zmniejszenie zatrudnienia. Wprowadzenie technologii pod-
wieszania obudowy tubingowej wyeliminowało konieczność stoso-
wania wstępnej obudowy murowej. Ewolucja maszyn wyciągowych
i ładowarek szybowych oraz zastosowanie szalunków hydraulicz-
nych pozwoliło na modernizację technologii wykonywania szybów
poniżej strefy mrożonej.
Złoże rud miedzi na monoklinie przedsudeckiej nie ma swoich
odpowiedników w świecie. Jest złożem o ogromnych zasobach, jed-
nocześnie zalega w trudnych warunkach geologicznych.
Do charakterystycznych cech złoża zaliczyć należy:
— dużą głębokość zalegania od 600 do 1200 m,
— małe nachylenie od 4 do 6°,
— dużą zmienność miąższości i okruszcowania,
— zmienny profil litologiczny,
— występowanie w stropie złoża skał o wytrzymałości od 7 do 10
razy większej od wytrzymałości skał spągowych,
— złożoną tektonikę,
— zdolność skał złożowych oraz otaczających do akumulowania
energii sprężystej i skłonność do gwałtownego jej wydzielania.
W projekcie wstępnym kopalni LUBIN założono doświadczalną
eksploatację poprzedzającą wybór odpowiedniego systemu eks-
ploatacji. Oddział doświadczalny miał również spełniać rolę doło-
wego poligonu w celu poznania mechanizmu zmian zachodzących
w górotworze podczas eksploatacji. Założono wypróbowanie stoso-
wanego w Starym Zagłębiu systemu ścianowego. Przewidziano tak-
że próby z systemem komorowe-filarowym. Oddział doświadczalny
zlokalizowano w polu B kopalni LUBIN, na poziomie 610 m. Pod-
czas eksploatacji w rejonie ścian doświadczalnych prowadzono sze-
roki zakres prac badawczych i pomiarowych niezbędnych do oceny
zachowania się górotworu. Złoże urabiano z wykorzystaniem tech-
niki strzelniczej. Otwory strzałowe wiercone były ręcznie. Urobek
ładowany był na przenośnik zgrzebłowy (później zastosowano łado-
warkę zgarniakową) i odstawiany do przenośnika taśmowego.
W ścianie stosowano obudowę podporową. Niskie wydajności uzy-
skiwane w systemie ścianowym oraz jego ograniczone możliwości
w stosunku do zmiennych warunków geologiczno-górniczych były
podstawą próby znanego już w światowym górnictwie rud systemu
komorowo-filarowego, którą rozpoczęto w grudniu 1967 r. rozcina-
nie złoża dla tego systemu (poniżej pola ścianowego). Rozcinanie
złoża polegało na wykonaniu sieci komór i pasów eksploatacyjnych,
dzielących całe pole eksploatacyjne na duże filary o wymiarach ok.
25 x 35 i 25 x 25 m (I etap eksploatacji), a następnie rozcinanie ich
na filary 5 x 5 m (II etap). Urabianie złoża wykonywano również
z pomocą techniki strzelniczej. Otwory strzałowe wykonywane były
początkowo wiertarkami ręcznymi, a następnie już wozami wiertni-
czymi (SBU, Serpent). Ładowanie urobku odbywało się już ładowar-
kami łapowymi 18HR4 i PNB-3k lub ładowarkami łyżkowymi na
wozy odstawcze typu Expadump-14D2. Do obudowy stropu wyro-
bisk zastosowano wyłącznie obudowę kotwową. Kierowanie stro-
pem odbywało się przez zawał skał stropowych wywoływany robo-
tami strzałowymi w stropie. Eksploatacja doświadczalna jednozna-
cznie wskazała na system komorowo-filarowy jako optymalny dla
złoża LGOM.
Podczas stosowania systemów komorowo-filarowych dwueta-
powych występowały liczne dynamiczne przejawy ciśnienia góro-
tworu, ponieważ filary o większych wymiarach wykazywały dużą
sztywność (pracowały w stanie quasi-sprężystym). Podczas drugie-
go etapu eksploatacji przy rozcinaniu tych filarów niejednokrotnie
występowało gwałtowne ich niszczenie w fazie przechodzenia cali-
zny filarów ze stanu sprężystego w stan późniszczeniowy w polu
roboczym frontu eksploatacyjnego. Doprowadziło to do rezygnacji
z systemów eksploatacji, w których calizna złoża była wcześniej
rozcinana na sztywne filary. Preferowane zaczęły być systemy ko-
morowo-filarowe jednoetapowe. Zakładają one wybieranie złoża
jednym frontem eksploatacyjnym składającym się z szeregu równo-
ległych przodków komorowych łączonych pasami, między którymi
pozostawiane są filary technologiczne zapewniające stateczność
stropu w przestrzeni roboczej.
Istotną modyfikacją w zakresie systemów eksploatacji na po-
czątku lat osiemdziesiątych było opracowanie systemu z filarami
technologicznymi, których wielkość ustalana była w zależności od
miąższości złoża. Kolejnym krokiem była rezygnacja z zawału stro-
pu. Od 1994 r. powszechnie stosowanym w eksploatacji jest system
komorowo-filarowy jednoetapowy z ugięciem stropu. Początkowo
też w systemach komorowo-filarowych jednoetapowych filary tech-
nologiczne usytuowane były dłuższą osią równolegle do linii frontu
rozcinki złoża. W latach następnych z uwagi na konieczność kon-
centrowania możliwie dużej liczby przodków komór (dla prowoko-
wania zjawisk dynamicznych robotami strzałowymi urabiającymi),
w systemach tych filary technologiczne wycina się dłuższą osią
prostopadle do frontu rozcinki złoża. Przy wybieraniu grubego złoża
483
eksploatacja była i jest prowadzona systemami komorowo-filarowy-
mi z podsadzką hydrauliczną na dwie warstwy. Ze względu na
łatwiejsze utrzymanie stropu w mocnych skałach dolomitowo-wa-
piennych zawsze pierwsze są wykonywane wyrobiska w warstwie
górnej.
Specyfika stosowanych w kopalniach rud miedzi jednoetapo-
wych komorowo-filarowych systemów eksploatacji polega na tym,
że wydzielane na froncie rozcinki calizny komorami i tzw. „pasami"
filary technologiczne ulegają już na linii rozcinki rozciskaniu ciśnie-
niem eksploatacyjnym i przechodzą w stan pozniszczeniowy. Ozna-
cza to, że górnicy i maszyny samojezdne nie pracują przy caliźnie
znajdującej się w fazie sprężystej, co ma ogromne znaczenie w wa-
runkach zagrożenia tąpaniami.
Podstawową zaletą systemów komorowo-filarowych jest me-
chanizacja i automatyzacja robót górniczych mająca na celu, przede
wszystkim, poprawę bezpieczeństwa pracy, wzrost wydajności i ob-
niżkę kosztów wydobycia rudy. Mówiąc o mechanizacji i automaty-
zacji robót górniczych mamy na myśli cztery podstawowe etapy
wydobycia, którymi są: urabianie, ładowanie, odstawa urobku i ko-
twienie. Proces urabiania rozwijał się bardzo dynamicznie, tak w za-
kresie wiercenia, jak i metod strzelania. Od wiercenia ręcznego
poprzez wiertnice z wiertarkami pneumatycznymi do nowoczes-
nych, wydajnych wiertnic z wiertarkami hydraulicznymi o doskona-
łych parametrach w zakresie postępu wiercenia raz trwałości i nie-
zawodności. Znaczący wpływ na wydajność procesu urabiania miały
nowoczesne materiały wybuchowe i doskonalone techniki strzela-
nia. Dynamit, który nadal jest bardzo ważnym materiałem strzelni-
czym, uzupełniono nowoczesnymi materiałami, takimi jak: saletrol
(ANFO) i materiały emulsyjne, które pozwalają na automatyzację
procesu ładowania materiałów wybuchowych. Być może w najbliż-
szej przyszłości nastąpi kolejny, znaczący przełom w technice ura-
biania. Będzie to wprowadzenie kombajnów, przede wszystkim do
cienkiego złoża. Próbna eksploatacja kombajnu realizowana jest
w O/ZG POLKOWICE-SIEROSZOWICE.
Na początku eksploatacji rudę ładowano ręcznie na przenośnik
zgrzebłowy typu Śląsk-59. Pod koniec lat sześćdziesiątych do odstawy
zastosowano ładowarkę zgarniakową o pojemności skrzyni 0,75 m3.
Dzisiaj powszechnie korzystamy z ładowarek o pojemności łyżki
484
4,6 lub 8 m . Natomiast wozy odstawcze mogą transportować jed-
norazowo do 451 urobku. Strop wyrobisk w systemie komorowo-fi-
larowym zabezpieczany jest obudową kotwową. Otwory kotwowe
w początkowym okresie wiercone były ręcznie. Była to operacja
uciążliwa, mało wydajna i niebezpieczna. Pierwsza kotwiarka typu
SWK-2 zastosowana została w 1970 r. Kotwiarka ta wyposażona
była w pneumatyczną wiertarkę obrotową. Od 1997 r. w zakładach
górniczych KGHM Polska Miedź S.A. eksploatowane są automaty-
czne wieżyczki wiercąco-kotwiące typu WKM oraz RAJ. Zastoso-
wanie wieżyczek automatycznych do zabudowy kotwowej pozwo-
liło zdecydowanie poprawić bezpieczeństwo pracy. W chwili obe-
cnej proces kotwienia jest w pełni zmechanizowany, dotyczy
zarówno technologii zabudowy kotwi rozprężnych, jak i wklejanych.
Podsumowując należy stwierdzić, że w okresie ostatnich pięć-
dziesięciu lat polskie górnictwo rud miedzi dokonało znaczącego
postępu technologicznego. Nowoczesna technologia oraz ciągłe ule-
pszenia systemów eksploatacji w warunkach zagrożenia tąpaniami
zapewniają wysoki poziom wydobycia wynoszący ok. 30 min Mg
rudy rocznie. Aktualny bilans zasobów oraz doświadczenia eks-
ploatacyjne wskazują, że po 2020 r. będzie następował spadek wy-
dobycia ze względu na sukcesywne wyczerpywanie się zasobów.
Dla zapewnienia ciągłości produkcji na obecnym poziomie przygo-
towane są plany zagospodarowania złoża na głębokościach poniżej
poziomu 1200 m w obszarze górniczym „Głogów Głęboki-Przemy-
słowy". W obszarze tym zasoby przemysłowe rudy miedzi wynoszą
204 min Mg rudy i 5,1 min Mg miedzi.
Literatura
1. Butra J., Kicki J.: Ewolucja technologii eksploatacji złóż rud miedzi
w polskich kopalniach. Biblioteka Szkoły Eksploatacji Podziemnej nr 17,
Kraków 2003.
2. Butra J., Pawlak M., Ostropolski L, Mrozek K.: Początki i rozwój
górnictwa miedzi w LGOM oraz kształtowanie się nowych technologii gór-
niczych. Jubileusz 35-lecia KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. [niepublik.].
3. SpeczikSt.: Czterdzieści lat Polskiej Miedzi. Biblioteka Szkoły Eks-
ploatacji Podziemnej, nr 22, Kraków 2002.
ANDRZEJ PAULO Rudy Metale R 50 2005 nr 9
UKD622.013.34(438):621.762.001.5:669.018.9:620.17

ZMIANY BAZY ZASOBOWEJ METALI NIEŻELAZNYCH W POLSCE

W OSTATNIM 50-LECIU

Przedstawiono obraz wieloletnich zmian zasobów rud metali nieżelaznych w Polsce, ich przyczyny i prognozą. Perspektywy
powiększenia zasobów przemysłowych są ograniczone, a stopień ich wykorzystania przez urynkowione kopalnie zależy od
światowych cen metali. Od polowy lat siedemdziesiątych baza zasobowa rud metali nieżelaznych w Polsce kurczy się nie tylko
na skutek intensywnej eksploatacji znanych zasobów i spadku efektywności poszukiwań w miarę zagęszczania sieci rozpoznaw-
czej, ale także zmiany technologii górniczych generujących większe straty zasobów, niekorzystnej ewolucji cen większości
metali wpływającej na zmianę kryteriów bilansowości, zmiany polityki surowcowej od autarkicznej do wolnorynkowej oraz
spadku nakladów na rozpoznanie zlóż i modernizację zakładów przetwórczych. Złoża rud cynkowo-olowiowych ulegną
wyczerpaniu w ciągu kilku lat, a kopalnie rud miedzi będą zmuszone do ograniczenia wydobycia około 2020 roku, jeśli nie
nastąpi udostępnienie głębszych części złoża. Przetwarzanie metalurgiczne rud miedzi dostarcza ubocznie srebra, ołowiu
i selenu w ilościach znaczących na rynku światowym. Rudy te tworzą także duże potencjalne źródło innych metali, dla których
nie opracowano jeszcze zadowalających technologii pozyskiwania.
Słowa kluczowe: zasoby mineralne, złoża rud, Polska, kryteria bilansowości, wystarczalność zasobów

CHANGES IN RESOURCES OF NON-FERROUS METALS IN POLANO

DURING THE LAST 50 YEARS

Ań insight into long-term changes of non-ferrous ore resources and resemes in Poland is given, along with explanation of
reasons andforecast. Perspectives ofincreasing mineral resemes arę rather limited, whereas their exhaustion depends greatly
on world metal market development. Sińce mid-70's Polish non-ferrous ore resource base have shrinked due to large scalę
exploitation of reserves and diminishing efficiency of exploration at maturę stage of geologieal knowledge ofthe country.
Among other reasons arę: evolution into bulk mining technologies which generate losses in reserves, decrease in metal prices
leading to elimination oflow-grade ores andchange ofbalance sheet criteria, profound change of mineral policyfrom autarchy
into open market and drastic reduction of investment in geological research and modernizing industrial plants. Lead-zinc
deposits will be exhausted within next years. Copper mines will beforced to reduce capacities around 2020 ifdeep mining
operations arę not developed. Metallurgy ofcopper ores supplies significant quantities ofsilver, lead and selenium into world
market. Copper ores present also large potential of other metals, but their recovery were not successfully developed, as yet.
Keywords: mineral resources, ore deposits, Poland, balance sheet criteria, durability ofreserves

Okres 50 lat od powstania czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne
jest dobrą okazją do retrospekcji nad zmianami bazy zasobowej rud
oraz określenia perspektyw jej rozwoju. W artykule zostanie przed-
stawiony obraz zmian, jego analiza geologiczno-gospodarcza
i wnioski dla polityki surowcowej kraju. Cele te można łatwiej
zrealizować dzięki jednolitym zasadom dokumentowania złóż oraz
opracowywanemu systematycznie przez służbę geologiczną „Bilan-
sowi zasobów kopalin w Polsce", który ma już 50-letnią tradycję,
i znacznie młodszemu studium „Bilans gospodarki surowcami mi-
neralnymi Polski na tle gospodarki światowej", którego pierwowzór
ukazał się w 1992 r.
W latach 1951+1954 wprowadzono obowiązek dokumentowa-
nia zasobów przed podjęciem działalności inwestycyjnej oraz sfor-
malizowano ustalanie zasobów, powierzając opiniowanie dokumen-
tacji złóż Komisji Zasobów Kopalin przy Centralnym Urzędzie
Geologii [15]. Na ich podstawie do 1956 r. Prezes CUG wydawał
opinie umożliwiające nakłady inwestycyjne w górnictwie [28].
W początkowym okresie nakłady na poszukiwania złóż i budowę
kopalń były bardzo duże, co skutkowało rozwojem bazy zasobowej.
Z kolei kryzys ekonomiczny spowodował radykalne ograniczenie
wydatków inwestycyjnych w tej dziedzinie od końca lat siedemdzie-
siątych. Przechodzenie do gospodarki rynkowej, wieloletni spadek
cen surowców [19] oraz zamiar ujednolicenia klasyfikacji zasobów
w krajach Unii Europejskiej [12, 13] powodują urealnienie bazy
zasobowej w nowych warunkach.
Odroku 1952 stosowano jednolite kryteria bilansowości dla złóż
określonego typu, które dekretował resort. Na wzór radziecki okre-
siano gęstość sieci wierceń do udokumentowania w odpowiedniej
kategorii. Duże zmiany cen surowców mineralnych i trudności pro-
jektowe zagospodarowania zasobów skłoniły do kilkakrotnej kore-
kty tych kryteriów. Konsekwencją były zmiany wielkości zasobów
i jakości rud, a w kilku przypadkach przekwalifikowanie złóżbilan-
sowych do pozabilansowych. Zasoby przemysłowe określano
na podstawie przybliżonego rachunku ekonomicznego, opartego
na wskaźniku efektywności inwestycji [36]. Z biegiem lat ujawniła
się nierealność tego wskaźnika.
Na obszarze Polski występują udokumentowane złoża następu-
jących rud metali nieżelaznych: cynku i ołowiu, miedzi i srebra,
niklu, cyny, uranu i arsenu. Aktualnie eksploatowane są tylko rudy
Zn-Pb i Cu-Ag. W rudach tych występują drugorzędne domieszki

Prof. zw. dr hab. inż- Andrzej Paulo — Akademia Gómiczo-Hutnicza, Wydziai Geologii, Geofizyki i Ochrony Środowiska. Kraków.

485
kadmu, talu, selenu, ołowiu, niklu, renu, złota i platynowców, które
są lub były pozyskiwane w procesach metalurgicznych. Domieszki
innych metali nieżelaznych, rejestrowane w „Bilansie zasobów", tj.
Ga, Ge, Co, Mo, Ti i V, nie mają znaczenia praktycznego ze względu
na brak opłacalnej technologii ich pozyskiwania.
W minionych latach omawianego okresu eksploatowano w Pol-
sce rudy arsenu ze złotem (do 1960 r.), rudy uranu (do 1963 r.) i rudy
niklu (do 1983 r.). Duże nagromadzenie rud żelazowo-tytanowo-wa-
nadowych w głębokim podłożu krystalicznym okolicy Suwałk, od-
kryte w latach sześdziesiątych, zostało skreślone z bilansu w 1994 r.,
jako nie odpowiadające kryteriom ekonomicznym i technicznym
złóż. Jego wielkoskalowa eksploatacja, zakładana w minionym okresie,
stwarzałaby ponadto duże zagrożenie dla środowiska. Z końcem lat
pięćdziesiątych udokumentowano też niewielkie zasoby argilitów,
jako potencjalnego surowca aluminium. Z powodu dużej zmienności
złoża i niskiej jakości kopaliny wydobycia jednak nie podjęto.
Złoża rud cynku i ołowiu
Obszar śląsko-krakowski jest jednym z najstarszych i najwięk-
szych regionów wydobycia rud cynku i ołowiu w Europie. Od śre-
dniowiecza po połowę XX w. prowadzono płytką eksploatację
w pobliżu wychodni dolomitów kruszconośnych. Po 1945 r. utrzy-
mano w ruchu kopalnie bytomskie, a przed 1955 r. uruchomiono
ponownie kopalnie rud tlenowych—Galmany w Jaworznie (czynną
w okresie 1952-5-1958) i Bolesław (Ulisses) koło Olkusza (od
1948 r.). Początkowo były to zakłady prymitywne, zdewastowane,
o słabo rozpoznanej bazie zasobowej, częściowo prowadzące wtórną
eksploatację zwałów i resztek złoża w filarach ochronnych [29].
W pierwszych latach powojennych podlegały nacjonalizacji.
Aktywność wszystkich kopalń w okresie powojennym prezentuje
rysunek 1.
W latach 1950+1970 odwiercono ok. 3600 otworów poszuki-
wawczych i rozpoznawczych o łącznym metrażu ponad 620 000 m
[7, 8]. Skutkowało to wielkimi odkryciami geologicznymi i urucho-
mieniem wydobycia rud siarczkowych w kopalniach BOLESŁAW
(1953 r.), TRZEBIONKA, OLKUSZ i POMORZANY. Zdolność
wydobywcza TRZEBIONKI i POMORZAN przekroczyła 2 min t/r.,
stawiając je w rzędzie największych kopalń rud Zn-Pb na świecie [21].
Stan zasobów udokumentowanych w kategoriach A-C2 na ko-
1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
Zn-Pb i i i i
1 1 1
ORZEŁ BIAŁY -««•«• «
DĄBRÓWKA
GALMANY i 1
1
OLKUSZ
POMORZANY
Cu
KONRAD l i
LUBICHÓW l '
LUBIN
POLKOWICE l do °010
SIEROSZOWICE
' '
RUDNA
Al-AU
ZŁOTY STOK l 1
Ni
i i i i i i i i
1950 1955 1960 1965 1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005
Rys. 1. Okresy działalności kopalń rud metali nieżelaznych
w Polsce powojennej
Fig. 1. The periods of activity of non-ferrous ore mines
in post-war Poland
486
nieć kolejnego roku sprawozdawczego przedstawia rysunek 2. Ob-
serwujemy imponujący wzrost, związany z rozpoznawaniem no-
wych obiektów — w latach sześdziesiątych głównie w obszarze
chrzanowskim i olkuskim, a później, do początku lat osiemdziesią-
tych, w okolicach Zawiercia. Polska była w tym zakresie liderem
w ramach RWPG, gdzie baza zasobowa była wyjątkowo uboga
i wykorzystywano znacznie gorsze rudy. Do liczb oficjalnych należy
podchodzić ostrożnie znając warunki dokumentowania. W latach
pięćdziesiątych technika wiertnicza pozostawiała wiele do życzenia
i w strefach okruszcowanych rzadko osiągano wymagany 70 % uzysk
rdzenia. Na podstawie prób z zasypówki i rdzenia ustalano współ-
czynniki przeliczeniowe. Kilkakrotnie zmieniały się kryteria bilan-
sowości (w latach 1952, 1957, 1960, 1970, 1975 i 1992), po czym
wprowadzano korekty ilości wyliczanych na nowo zasobów; tak
więc obraz na rysunku 2 odzwierciedla sumaryczny efekt. Zmiany
te były podyktowane trudnościami wykorzystania zasobów w cien-
kich ciałach rudnych. Pierwotne kryteria włączały do zasobów inter-
wały najpierw 0,5 m, apotem 2 m. Mechanizacja kopalń skutkowała
3,5-metrową furtą eksploatacyjną, co przy zbyt cienkich soczewkach
prowadziło do nadmiernego zubożenia urobku. W końcu przyjęto
nowe kryteria z podwójnym parametrem brzeżnym: zawartość Zn +
Pb = 2 % i zasobność 7 m% Zn. Początkowo znaczny udział w za-
sobach i wydobyciu miały rudy tlenowe — galmany. Po zamknięciu
w 1989 r. przestarzałych i uciążliwych ekologicznie wydziałów
przetwarzania tlenowych rud cynku w HC MIASTECZKO
ŚLĄSKIE, a potem również w ZGH BOLESŁAW, eksploatacja gal-
manów okazała się niecelowa i ich zasoby wyprowadzano stopnio-
wo z bilansu. Redukcja zasobów złoża Zawiercie (po przeliczeniu
według nowych kryteriów i zmianie kategorii rozpoznania) oraz
wspomniane pomijanie rud galmanowych spowodowały drastyczny
spadek zasobów bilansowych po 1990 r.
Dla określenia realnej bazy surowcowej przemysłu istotne zna-
czenie mają zasoby przemysłowe, tj. ta część zasobów, która może
być przedmiotem eksploatacji. W odróżnieniu od bilansowych, któ-
re ustala się w celu udokumentowania złoża, jednakowo dla całej
grupy złóż danego typu na podstawie analogii i doświadczeń górnic-
twa, lecz bez rachunku ekonomicznego, zasoby przemysłowe wyli-
cza się na podstawie założeń techniczno-ekonomicznych konkretne-
go projektu zagospodarowania złoża i spodziewanych uzysków
przeróbczych, uwzględniając zmiany cen surowca. Zasoby przemy-
słowe są wykazywane w Bilansie od 1978 r. dla złóż już udostępnionych.
Cechuje je błąd oceny mniejszy od 30 %. Wskutek nie udostępniania
nowych złóż zasoby przemysłowe wykazują stały spadek. Przewi-
duje się ich wyczerpanie do 2006 r. w Trzebionce i ok. 2008+2010
w Pomorzanach. Na przełomie 2003/2004 zasoby przemysłowe tych
kopalń wyniosły łącznie l 326 000 t Zn i 531 000 t Pb.
Niezagospodarowane zasoby bilansowe rozproszone są w 11
do 2006
złożach i wykazują średnią zawartość 3,83 %Zn+ l,84%Pb. Wśród
nich najlepsze wydaje się w miarę płytkie złoże Zawiercie I, zawie-
do 2010? rające niemal 1,7 min t Zn i 0,7 min t Pb w rozpoznanych w kat. Cj
zasobach ponad 34 min t rudy. W okolicy Zawiercia nie ma jednak
zakładu wzbogacania rud. Wstępny rachunek ekonomiczny przy
do 2030 założeniu cen światowych poniżej 1200+1300 USD/t Zn i 600 USD/t
Pb [25, 32,33] nie był zachęcający do inwestowania. Szuwarzyński
' do 2023 [34] zwrócił uwagę, że przy innym określeniu obszaru złożowego,
nazwanego roboczo Zawiercie-Wschód, który powstałby przez wy-
dzielenie najlepszej części ze złóż Zawiercie I i Zawiercie II, można
i i i i by uzyskać 17,5 min t zasobów spełniających obecne kryteria bilan-
sowości (w tym l min t Zn i 0,4 min t Pb). Zaostrzenie kryteriów dla
zasobów przemysłowych, np. do zawartości brzeżnej 5,5 % Zn+Pb,
skutkowałoby podwyższeniem średniej zawartości do 6,86 % Zn
i 3,07 % Pb, przy zmniejszeniu zasobów rudy do 11,6 min t
i pożądanym wzroście miąższości złoża. Przewiduje się znaczne
koszty udostępnienia złoża, którego zasoby znajdują się w dużym
 Zasoby rud Zn-Pb
400
1950 1960 1970 1990 2000
Lata
Rys. 2. Zmiany łącznych zasobów złóż rud cynku i ołowiu
Fig. 2. The changes in overall resources of the zinc ore
and lead ore deposits
interwale pionowym od +72 do +282 m n.p.m., w silnie zawo-
dnionym górotworze i na terenie częściowo zabudowanym. Istnieją
ponadto problemy ochrony głównego triasowego zbiornika wód
podziemnych i przekonania do inwestycji społeczności lokalnej.
Warto odnieść liczby wynikające z rysunku 2 i tekstu do zaso-
bów inicjalnych złóż, które w konsekwencji zdecydowano się zago-
spodarować oraz do rocznego wydobycia i związanego z nim ubytku
zasobów. Zasoby złoża Balin-Trzebionka przed podjęciem eksplo-
atacji wynosiły według dokumentacji ok. 39 min t, natomiast zesta-
wienie corocznych operatów ewidencyjnych zasobów wskazuje, że
w rzeczywistości były większe, wynosiły ok. 55 min t. Przyrost
nastąpił w wyniku rozpoznania eksploatacyjnego. Zasoby złoża
Pomorzany były jeszcze większe, ok. 60 min t [18]. Odkrycie tak
dużych obiektów nie jest już możliwe. Rocznie wydobywa się
4,7+4,9 min t rudy, ale towarzyszące temu ubytki zasobów mogą być
inne wskutek strat górniczych i dokładniejszego rozpoznania złoża.
Wkrótce, po zamknięciu ZG TRZEBIONKA, dostawy surowca dla
krajowych hut będą ograniczone mocą wydobywczą i przerobową
jedynej kopalni.
Średnia zawartość Zn w zasobach udostępnionych spadała kon-
sekwentnie od 6 % w 1960 r. do poniżej 4 % w 1993 r., a w zasobach
przemysłowych utrzymuje się od 10 lat na poziomie ok. 4,3 % Zn.
Przeciwnie, średnia zawartość Pb rosła stopniowo od ok. I do l ,5 %
w analogicznym okresie, a w zasobach przemysłowych ostatnich 10
lat oscyluje ok. 1,8 %. Sumaryczne zawartości Zn + Pb w naszych
zasobach przemysłowych utrzymują się zatem ok. 5,5+6 %, to jest
są wyraźnie niższe od przeciętnej światowej, ok. 10 %. W tej sytuacji
uboższe zasoby niezagospodarowane nie mają szans na zaintereso-
wanie górnictwa.
Perspektywy powiększenia bazy zasobowej przez odkrycie no-
wych złóż są małe. Pojedyncze otwory wiertnicze, które miały
wyjaśnić perspektywy powiększenia zasobów złoża Klucze i przy
okazji problem modelu złóż w podłożu paleozoicznym dały nega-
tywne wyniki. Prowadzone jest ponowne oszacowanie pewnych
obszarów w okolicy Zawiercia przy innych niż dotychczas założe-
niach. Definitywny koniec wielowiekowego górnictwa rud Zn-Pb
w Polsce wydaje się nieuchronny.
Nie oznacza to jednak końca dostaw ołowiu z kopalin krajo-
wych. Źródłem tego metalu mogą być nadal rudy miedzi ze złóż
okolic Lubina-Głogowa. W ostatnich latach wydobyta ruda zawiera
35-5-52 tyś. t ołowiu. Ołów pozyskiwany jest z odpadów przetwarza-
nia hutniczego koncentratów miedzi w ilości 13*20 tyś. t ołowiu
surowego [10]. Prowadzona modernizacja Wydziału Ołowiu HM
GŁOGÓW I powinna zwiększyć efektywność i zdolność produkcyj-
ną do 26 tyś. t/r. W Bilansie zasobów [28] określono zasoby szacun-
kowe ołowiu w złożach rud miedzi na 2,2 min t, z czego 664 tyś. t
występuje w zasobach przemysłowych. Tak więc zasoby przemysło-
we ołowiu w rudach miedzi są już większe niż w gwałtownie zmniej-
szających się zasobach rud Zn-Pb.
/.łoża rud miedzi i srebra
Od połowy XX w. jedyne udokumentowane zasoby miedzi
w złożach polskich wiążą się z obszarem Dolnego Śląska. Po admi-
nistracji niemieckiej przejęliśmy zdewastowane w działaniach wo-
jennych kopalnie w niecce północnosudeckiej — późniejsze Lena
i Nowy Kościół w okolicy Złotoryji — oraz zatopioną płytką kopal-
nię w okolicy szybów K-1, K-II i L-I w Iwinach k. Bolesławca.
Kopalnia LEN A i jej zakład przeróbczy ruszyły ponownie w 1950r.,
a kopalnia Nowy Kościół w 1955 r. Od 1953 r. między Iwinami
i Grodźcem uruchomiono Zakłady Górnicze KONRAD, prowadząc
jednocześnie stopniowo udostępnienie głębszych poziomów w in-
terwale 200-5-830 m ppt. Pierwotnie stosowano bardzo liberalne
kryteria bilansowości, co powodowało włączenie do zasobów rud
0 średniej zawartości 0,6-5-0,7 % Cu. W latach 1958-^-1962 udostę-
pniono złoża miedzi i anhydrytu z gipsem w przyległym do Konrada
obszarze górniczym Lubichów, gdzie zawartość miedzi wynosiła
0,95+1,2 %. Kopalnia LUBICHÓW była okresowo łączona z KON-
RADEM, a po jego zatrzymaniu z końcem 1989 r., zasoby rud mie-
dzi są rozliczone wspólnie jako złoże Niecka Grodziecka już według
nowych kryteriów. Do 1995 r. utrzymywano w nim zasoby przemy-
słowe. Potem obydwie kopalnie zatopiono. Z końcem 1978 r. udo-
kumentowano w pobliżu złoże Wartowice, na bazie którego zamie-
rzano budować kolejną kopalnię — BOLESŁAWIEC, ale wskutek
kryzysu ekonomicznego zrezygnowano z tego projektu jeszcze
przed zatwierdzeniem dokumentacji złoża [24].
Odkrycie miedzionośnego poziomu na monoklinie przedsudec-
kiej koło Sieroszowic, Lubina, Wschowej i Ostrzeszowa w 1956 r.
spowodowało intensywne prace poszukiwawcze i dokumentacyjne
w kolejnych latach i po dwóch dekadach poznaliśmy jedno z najwię-
kszych złóż rad miedzi na świecie. W latach osiemdziesiątych wy-
konano tylko pojedyncze otwory poszukiwawcze. Po odkryciu no-
wego złoża wprowadzono kryteria bilansowości w 1959 r., a na-
stępnie zmieniano je w latach 1965 i 1977, przede wszystkim
zwiększając kolejno głębokość dokumentowania z 1000 do 1500
1 2000 m. Aktualne kryteria obowiązują od 1993 r.; zliberalizowały
znacznie minimalną średnią zawartość miedzi w złożu, zaostrzyły
nieco zasobność i zmniejszyły głębokość dokumentowania do
1250 m (w przypadku deklaracji udostępnienia przez KGHM — do
1500 m). W 1968 r. rozpoczęto wydobycie w LUBINIE i POLKO-
3500
500
1950 1960 1970 1980 1990 2000
Lata
Rys. 3. Zmiany łącznych zasobów złóż rud miedzi
Fig. 3. The changes in overall resources of copper ore deposits
487
WICACH, w 1974 r. w RUDNEJ, a w 1980 r. w budowanej z coraz Tablica l
większymi trudnościami kopalni SIEROSZOWICE. Aktywność Zasoby (stan 2003/2004) i średnie parametry złóż miedzi
wszystkich kopalń w okresie minionego pięćdziesięciolecia prezentuje Table l
rysunek 3. Od 1996 r. połączono organizacyjnie kopalnię POLKO- The resources (as for 2003/2004)
WICE, która wyczerpała większość zasobów, z kopalnią SIERO- and average parameters of ore deposits
SZOWICE. Zdolności wydobywcze omawianych kopalń są impo-
nujące, wynoszą (w min t): LUBIN 6,5, RUDNA 12, POLKOWI- Zasoby Średnia
CE-SIEROSZOWICE: 9,5. rud A-C2 zawartość* Miąż-
min t szość
Stan zasobów udokumentowanych w kategoriach A-C2 na ko- Nazwa złoża cTpHnifl
ol L Ul ilu
niec kolejnego roku sprawozdawczego przedstawia rysunek 4. Ob-
przemy- Cu Ag m
serwujemy szybki wzrost zasobów do 1987 r., związany z udoku- bilansowe
słowe % g/t
mentowaniem nowych obszarów. W latach osiemdziesiątych nastę-
pował on głównie w głębokiej strefie złoża. Zmiany kryteriów odbiły
Lubin-Małomice 401,8 211,7 1,42 74 3,56
się na skokowym spadku zasobów w połowie lat dziewięćdziesią- Rudna 582,5 279,5 2,21 46 5,66
tych. Jednocześnie nastąpiły wyraźne zmiany jakości zasobów Polkowice 117,8 51,7 2,62 46 2,55
(rys. 5). Od roku 1987 średnia zawartość miedzi w zasobach prze- Sieroszowice 312,7 244,5 2,93 62 1,86
mysłowych przewyższyła tę w bilansowych, a od 1995 r. poprawiła Radwanice Wschód 7,6 5,6 2,09 36 2,89
się znacząco: o ok. 0,25 % w zasobach przemysłowych (aż 14 % Radwanice Zachód 18,6 — 2,50 42 1,8
względnych !) i ok. 0,15 % w zasobach bilansowych. Gaworzyce 66,6 — 2,20 34 1,5
Stan zasobów przemysłowych przedstawiany jest w Bilansie Głogów Głęboki 668,4 — 2,23 80 -3,3
zasobów od 1978 r. Leżą one na głębokości mniejszej od 1250 m. Retków 35,0 — 1,5 80 bd
Niecka Grodziecka 57,2 — 1,43 51 1,58
Do 2000 r. eksploatowano tylko zasoby powyżej 1150 m pod powie-
Warto wice 59,0 — 1,58 58 1,34
rzchnią terenu. Większość pozostałych zasobów nie jest udostępnio-
Nowy Kościół 13,5 — 0,86 43 -2,0
na z powodu trudniejszych warunków geologiczno-górniczych (głę-
Razem 2340,6 793,0 1,97 57 1,5-10
bokość ponad 1250 m, wysoka temperatura, zagrożenie wodne itp.)
120 * w zasobach przemysłowych, dla ztóż nie udostępnionych w zasobach
bilansowych
Ag w zasobach udostępnionych
100
i gorszych parametrów złoża (tabl. 1). Ze względu na barierę termi-
czną czynione są przygotowania techniczne do wybierania tylko
jg, 80
części zasobów z obszarów rezerwowych i tylko w bezpośrednim
O)
sąsiedztwie obszarów obecnie eksploatowanych. Decyzje muszą być
*r 60
Ag w zasobach przemysłowych podjęte z dużym wyprzedzeniem, gdyż obecne zasoby przemysłowe
l
ulegają dość szybkiemu wyczerpaniu. W projektach zagospodaro-
O 40
Cu w zasobach przemysłowych wania złóż należących do KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. zakładano
wyczerpanie złoża POLKOWICE do 2016 r., LUBIN i RUDNA do
20
ok. 2045 r., a tylko SIEROSZOWICE z małym wydobyciem prze-
trwałyby do ok. 2070 r. W Prospekcie Emisyjnym (1997 r.) akcji
1984 1989 1994 2004 KGHM podano jeszcze mniejszą wystarczalność złoża, odpowie-
Lata dnio do 2030 r. w LUBINIE, 2023 r. w RUDNEJ i 2040 r. w POL-
KOWICACH-SIEROSZOWICACH. Jeśli nie udostępni się nowych
Rys. 4. Zmiany zasobów miedzi i srebra w złożach zasobów, to ok. 2020 r. nastąpi wyraźne załamanie wydobycia [2].
eksploatowanych
Na ubytek zasobów wpływa nie tylko ilość wydobyta (rzędu
Fig. 4. The changes in copper and silver resources 25 min t/r.), ale w dużej mierze również straty górnicze. Według
in the mined deposits Banaszaka [2] współczynnik wykorzystania złoża przemysłowego
waha się od 0,8-5-0,83 w kopalniach eksploatujących grube złoże do
%Cu 0,89-^-0,94 w złożu cienkim. Wyższą wartość notuje się tam, gdzie
eksploatacja trwa krótko i nie ujawniły się skutki naprężeń górotwo-
ru nad przestrzenią wybraną. Regułą ekonomiczną działania kopalń
jest wybieranie najpierw najbardziej atrakcyjnych części złoża, aby
skrócić czas zwrotu nakładów inwestycyjnych [31, 32]. Również
w okresach niskich cen kopalnia musi eksploatować najbogatsze
rudy. W ten sposób na późną fazę eksploatacji złoża pozostają par-
cele z rudami uboższymi od średniej, których wykorzystanie jest
realne tylko w przypadku wzrostu cen. Wrażliwość eksploatacji
zasobów KGHM w poszczególnych kopalniach na ceny rynkowe
przedstawili Banaszak [2] i Paulo [18]. Silny wzrost jakości urobku
w ostatnich latach (rys. 5) może skutkować skróceniem czasu wy-
1.5
1975 2005 starczalności zasobów w stosunku do projektowanego.
Już przed 10 laty sygnalizowano [3] znaczny stopień sczerpania
zasobów przemysłowych złoża. W latach 1994+1995 wynosił on
Rys. 5. Zmiany zawartości miedzi w zasobach i urobku w KGHM średnio 35 %, przekraczając w kopalni POLKOWICE
Fig. 5. The changes in copper content in the resources 62 %. Na długo przed końcowym rozliczeniem zasobów kopalnie
and in the excavated ore wchodzą na obszary rezerwowe, jak Małomice, Radwanice Wschód.

488
Perspektywę powiększenia zasobów stwarza projekt udostępnienia
złoża Głogów Głęboki Przemysłowy z istniejących kopalń.
Na tym tle warte ponownego rozważenia jest ponowne udostę-
pnienie zasobów złoża Niecki Grodzieckiej wraz z przyległą częścią
złoża Wartowice. Znaczny obszar na ich pograniczu ma zasobność
2
ponad 75 kg Cu/m , chociaż średnia miąższość interwału zawierają-
cego ponad 0,7 % Cu wynosi tylko ok. 1,5 m.
W Polsce, poza omówionymi obszarami Dolnego Śląska i ana-
lizowanym jeszcze północno-wschodnim obrzeżeniem Górnoślą-
skiego Zagłębia Węglowego, nie zarysowują się perspektywy odkry-
cia złóż miedzi o wartości przemysłowej.
Wartość dolnośląskich złóż miedzi podwyższa znacznie domie-
szka srebra. Wynosi ona średnio 80 g/t w piaskowcowej części złoża,
134 g/t w łupkach i 48 g/t w dolomitach i wapieniach z rudą bilansową.
Przy dokumentowaniu zasobów przelicza się zawartość srebra w rudzie
bilansowej na równoważną zawartość miedzi w proporcji 10 g/t Ag =
0,1 % Cu. Duża część srebra przechodzi podczas eksploatacji i wzboga-
cania rud do koncentratów miedziowych, które zawierają 20*28 %
Cu i 400*1000 g Ag/t. Kopalnie KGHM tworzą największy okręg
górniczy srebra na świecie dostarczając 6,4 % produkcji globalnej [22].
Oszacowanie zasobów srebra w złożu jest mniej dokładne niż
miedzi z powodu mniejszego zakresu opróbowania na zawartość
srebra. Ilość srebra w zasobach przemysłowych jest wykazywana
w Bilansie zasobów dopiero od 1994 r. W ciągu ostatniej dekady notuje
się fluktuacje tych zasobów w granicach 42-5-51 tyś. t zawartego srebra.
Wcześniej szacowano ilość srebra w zasobach czynnych kopalń,
podając spadek od 109 tyś. t Ag w 1985 r. do 85,6 tyś. t w 1993 r.
W ostatnich latach odzyskuje się w Polsce ponad 10001 tego metalu;
dane statystyczne za 2003 r. podają ilość 13321 Ag w koncentratach.
Złoża rud niklu
Złoże krzemianowych rud niklu w Szklarach na Dolnym Śląsku
tworzy nieregularną czapę wietrzeniowąmasywuserpentynitowego.
Było eksploatowane w okresie 1891-5-1920 głównie pod ziemią,
a następnie odkrywkowo od 1935 do 1945 r. i od 1953 do 1983 r.
Eksploatacja odkrywkowa schodziła stopniowo do głębokości 15-5-50 m,
zależnie od spękania masywu i zasięgu wietrzenia Rudy krzemianowe
nie nadają się do wzbogacania mechanicznego. Rudę ze Szklar prze-
tapiano w miejscowej hucie na żelazonikiel o zawartości ok. 8 % Ni.
Po wojnie złoże było dokumentowane na podstawie rozpoznania
eksploatacyjnego i nielicznych otworów na zewnątrz konturu złoża.
Bilansowa zawartość brzeżna w wyrobisku wynosiła 0,5 % Ni. Za-
soby bilansowe w Szklarach utrzymywały się na poziomie kilkuna-
stu milionów ton rudy, w której znajdowało się 100*120 tyś. t niklu.
Średnia zawartość w rudzie oscylowała ok. 0,8 % Ni, a w urobku
kierowanym do huty była nieco niższa. Zasoby pozostałe w bilansie
po likwidacji zakładu w 1983 r. wynoszą 117 000 t Ni w 14,6 min
rudy. Dokumentacja uaktualniona w 1988 r. wykazała 6,7 min t rady
i ok. 53 000 t Ni. Ta druga ilość formalnie wystarczała na 50 lat
eksploatacji, jednakże od czasu kryzysu energetycznego na świecie
w połowie lat siedemdziesiątych zaniechano eksploatacji rud krzemia-
nowych, zawierających mniej niż 0,9-5-1,3 % Ni [20], Utrzymywanie
rud niklu w Bilansie zasobów straciło uzasadnienie po likwidacji
pobliskiej huty.
Poszukiwania złóż w sąsiednich masywach ultrazasadowych da-
ły wynik negatywny. Nie były też zachęcające próby wzbogacania
niklonośnych siarczków towarzyszących mineralizacji Fe-Ti-V
w masywie suwalskim. Natomiast domieszki 25*70 g Ni w tonie
rudy miedzi z okolic Lubina-Głogowa, rosną w koncentracie flota-
cyjnym do 200-5-400 g/t, a przy rafinacji elektrolitycznej miedzi są
odprowadzane w postaci siarczanu i wytrącane jako NiSO4 • 7H2O.
Zasoby niklu w kopalniach KGHM zostały oszacowane na niespełna
37 tyś. t [11], a aktualny Bilans zasobów [28] wykazuje dla 5 złóż
miedzi zasoby szacunkowe 58,6 tyś. t, w połowie w złożach nie
udostępnionych.
Złoża rud cyny
Rudy cyny były eksploatowane na małą skalę w Górach Izer-
skich koło Przecznicy od XVI do połowy XIX w. Systematyczne
prace poszukiwawcze podjęto w latach 1953*1957 oraz 1976*1992
w paśmie łupkowym Starej Kamienicy od Przecznicy przez Gier-
czyn i Krobicę po Nove Mesto w Czechach, tj. na odcinku 35 km.
W pasie tym stwierdzono stałą obecność 1*5 warstw cynonośnych
0 miąższości 0,2*1 m, zasięgu wgłębnym do 50*100 m i zawartości
0,1*2 % Sn. Do rad bilansowych kwalifikowano interwały o miąż-
szości l m, zawierające co najmniej 0,2 % Sn. Głównym nośnikiem
cyny jest kasyteryt, który niestety tworzy na ogół drobne ziarna
1 występuje w towarzystwie siarczków. W obecnych warunkach rynko-
wych podobne rady budzą zainteresowanie przy zawartości powyżej
2 % Sn. Zasoby oceniane wcześniej na kilka milionów ton rudy
0 średniej zawartości ok. 0,48 % Sn przeniesiono do kategorii poza-
bilansowych.
Złoża rud uranu
Złoża rud uranu były poszukiwane w Polsce w latach
1948*1973. Odkryto szereg złóż, przeważnie małych, które eksplo-
atowano od 1949 r. Początkowo działalność na tym polu prowadziły
Zakłady Przemysłowe R-l, które po 1956 r. przeszły spod zarządu
radzieckiego w polskie ręce. Od 1956 r. prace badawcze podjął
również Instytut Geologiczny. Ostatnia kopalnia rud uranu, Rado-
niów w Górach Izerskich, zakończyła pracę w 1963 r.
Dane o zasobach uranu w czynnych kopalniach i produkcji nie
były publikowane. W latach sześćdziesiątych podawano jednak
w Bilansie informacje o wielkości zasobów bilansowych i szacun-
kowych rudy i uranu w poszczególnych złożach udokumentowa-
nych w rozbiciu na kategorie A+B, C] i C2, a także o miąższościach
1 zawartościach metalu. Miąższości rzadko przewyższały 0,2 m,
a średnie zawartości wahały się od 0,06 do 0,2 % U. Po dramatycz-
nym spadku cen uranu od końca lat siedemdziesiątych i utrzymują-
cym się niskim zapotrzebowaniu tego rodzaju koncentracje nie bu-
dzą już zainteresowania.
Złoża rud innych metali i źródła ubocznego odzysku
W Bilansie zasobów utrzymywane jest złoże Złoty Stok, w któ-
rym prowadzono eksploatację od średniowiecza, a na większą skalę
w XVIII i XIX w. oraz 1954*1960. Pozostały w nim ubogie rady
arsenu (średnio 3,57 %) i złota (2,8 g/t) w ilości ok. 0,5 min t. Okres
świetności i wysokich cen surowców arsenu przeminął z początkiem
XX w., chociaż metaliczny arsen miał ponownie okres koniunktury
1974*1986. Obecnie nie wydobywa się już samodzielnych rud
arsenu nigdzie na świecie, pierwiastek ten i pochodny arszenik zna-
lazły się na liście substancji niebezpiecznych, powstały trudności
ze zbytem arszeniku, uzyskiwanego ubocznie przy oczyszczaniu
gazów hutniczych i rekultywacji obszarów skażonych [21]. Przydat-
ność omawianej rudy arsenu jako źródła złota jest współcześnie
problematyczna.
Do początku lat osiemdziesiątych utrzymywano w Bilansie za-
soby kopalin, które mogły być przydatne do produkcji aluminium.
Były to różne, zasobne w glin skały ilaste, np. argillit, iły ogniotrwa-
łe. Wprawdzie odbiegały one niekorzystnie jakością od boksytów,
to jednak zakładano, że zostanie wypracowana opłacalna technolo-
gia i wykorzystany zostanie rzekomy nadmiar energii w Polsce.
Produkcji na skalę przemysłową nigdy nie podjęto.
Zasoby innych metali były oszacowane w charakterze potencjal-
nych surowców ubocznych, możliwych do pozyskania przy wydo-
489
byciu kopalin głównych. Wanad i tlenki tytanu mogły być produ-
kowane w przypadku eksploatacji kompleksowych rud żelaza w ma-
sywie suwalskim. Istnieje też teoretyczna możliwość pozyskiwania
pewnej ilości minerałów tytanu przy oczyszczaniu piasków szklar-
skich. Kadm i tal były ważnymi produktami ubocznymi przetwa-
rzania górnośląskich rud Zn-Pb. Z czasem ujawniono ich toksycz-
ność i stały się produktami niepożądanymi. Z rud Zn-Pb pozyskuje
się nadal niewielkie ilości srebra. Selen i ren towarzyszą rudom
miedzi. Selen jest wydzielany na dużą skalę (65+78 t/r., 3+4 %
produkcji światowej) od 1993 r. ze szlamów anodowych na Wy-
dziale Metali Szlachetnych przy Hucie Głogów KGHM POLSKA
MIEDŹ S.A. Przedtem kilkakrotnie mniejszą produkcję z tego sa-
mego źródła prowadzono w HMN SZOPIENICE. Oszacowanie za-
sobów selenu jest obarczone dużym błędem; podaje się liczby 39001,
8540 t i 1950 t Se, z których ostatnia dotyczy ilości możliwej do
pozyskania z udostępnionych obecnie złóż. Jest to rząd wielkości
rocznej produkcji światowej [23]. Do początku lat dziewięćdziesią-
tych odzyskiwano ren w postaci technicznego nadrenianu amonu
z odpadowego kwasu siarkowego w procesach hutniczych przetwa-
rzania koncentratów miedzi. Rudy miedzi są również źródłem pier-
wotnym metali szlachetnych: dużej ilości opisanego wyżej srebra,
350+400 kg złota i pewnej ilości szlamu zawierającego platynowce.
W tej grupie oszacowaniu zasobów podlega tylko srebro. Ponadto
Bilans zasobów przedstawia szacunkowe zasoby kobaltu, molibdenu
i wanadu w rudach miedzi, chociaż nie jest dotąd znana opłacalna
technologia ich pozyskiwania.
Podsumowanie
Baza zasobowa rud metali nieżelaznych w Polsce kurczy się.
Składa się na to wiele powodów — naturalne wyczerpywanie znanych
zasobów, spadek efektywności poszukiwań dużych złóż w miarę
zagęszczania sieci rozpoznawczej, zmiany technologii górniczych
w kierunku masowej nieselektywnej eksploatacji, niekorzystny dłu-
goletni trend cenowy większości metali wpływający na zmianę
kryteriówbilansowości, zmianapolityki surowcowej od autarkicznej
do wolnorynkowej oraz spadek nakładów na rozpoznanie złóż
i modernizację zakładów przetwórczych w ostatnich 25+30 latach.
Złoża rud miedzi są ważnym źródłem srebra i selenu na skalę
światową a podrzędnym innych metali szlachetnych. Tworzą one
także duże potencjalne źródło innych metali, dla których nie opraco-
wano jeszcze zadowalających technologii pozyskiwania.
Literatura
1. Bachowski C., Siewierski S., Tomanik R.: Perspektywy zasobowe rud
miedzi w Polsce na progu XXI wieku. Mat. Konf. Szkoły Eksploatacji
Podziemnej'99. IGSMiE PAN Kraków, 1999, s. 9+22.
2. BanaszakA.: Baza zasobowa rud miedzi i perspektywy jej rozwoju.
Mat. V Konf. Wykorzystanie zasobów złóż kopalin użytecznych. Zakopane
1996. CPPGSMiE PAN Kraków, 1996, s. 97+104.
3. Banaszak A, Kubiak J.: Wskaźnik zużycia zasobów jako źródło
informacji o stopniu zagospodarowania złoża. Mat. IV Konf. Aktualia i per-
spektywy gospodarki surowcami mineralnymi. Zakopane 1994. CPPGSMiE
PAN Kraków, 1994, s. 13.1+13.9.
4. BanaszakA, Tomanik R.: Formalnoprawne aspekty zagospodarowania
złoża Głogów Głęboki. Gosp. Sur. Min. 2004, t. 20, z. specj. nr l, s. 89+99.
5. Gientka M.: Polityka resortu w dziedzinie poszukiwania, rozpozna-
wania i eksploatacji surowców mineralnych. Prz. Geol. 1995, nr l, s. 49+56.
6. Ciuszek A., Janik R., Nie f M.: Zmiany zasobów złoża rud miedzi
w wyniku lepszego rozpoznania. Górnictwo Odkrywkowe, 2002, r. 44, nr 2+3,
s. 79+84.
7. Grzechnik Z.: Historia dotychczasowych poszukiwań i eksploatacji.
Poszukiwanie rud cynku i ołowiu na obszarze śląsko-krakowskim. Prace Inst.
Geol., t. 83, s. 23+42.
8. KZK: Zasady dokumentowania złóż kopalin stałych. Min. Środowiska.
Warszawa, s. 54.
490
9. Maczek H.: Die Blei- und Zinkindustrie in Osteuropa — Auswirkun-
gen auf den Weltmarkt. Erzmetall, 1992, t. 45, nr 7+8, s. 389+395.
10. NeyR., Smakowski T. (red): Bilans gospodarki surowcami mineral-
nymi Polski i świata 1999+2003. Kraków 2004. IGSMiE PAN, s. 1023.
11. Nieć M.: Złoża rud miedzi i srebra [W:] Ney R. (red.) Surowce
mineralne Polski: Surowce metaliczne: miedź, srebro. Kraków 1997. Wy-
daw. Centrum PPGSMiE PAN, s. 9+44.
12. Nieć M.: Międzynarodowa klasyfikacja zasobów UNECE i proble-
my klasyfikacji zasobów przemysłowych. [W:] VI seminarium: Metodyka
rozpoznawania i dokumentowania złóż kopalin oraz geologicznej obsługi
kopalń. Kraków 1998. Wydaw. CPPGSMiE PAN.
13. Nieć M.: Czym są kryteria bilansowości i ich rola w gospodarce
złożem. Gosp. Sur. Mineralnymi, 2002, t. 18, z. spec., s. 29+40.
14. Nieć M.: Metodyka rozpoznawania i dokumentowania złóż kopalin
stałych w minionym pięćdziesięcioleciu. Góra. Odkrywkowe, 2002, t. 44,
nr 2+3, s. 54+58.
15. Nieć M.: Pięćdziesiąt lat działalności Komisji Zasobów Kopalin. Prz.
Geol. 2003, nr 10, s. 851+857.
16. Nieć M., Przeniosło S.: Wykorzystanie złóż kopalin w Polsce. Pro-
blemy gospodarki zasobami kopalin. 50 lat działalności Komisji Zasobów
Kopalin. Warszawa 2004, Min. Środowiska, s. 31+46.
17. Nieć M., Piwocki M., Przeniosło S.: Międzynarodowa klasyfikacja
zasobów i jej znaczenie dla gospodarki złożem. Gosp. Sur. Mineralnymi,
2002, t. 18, z. spec., s. 19+28.
18. Paulo A.: Złoża rud metali nieżelaznych w Polsce: zasoby, jakość
i wystarczalność. Mat. V Konf. Wykorzystanie zasobów złóż kopalin użyte-
cznych. Zakopane 1996. CPPGSMiE PAN Kraków, s. 79+96.
19. Paulo A., Krzak M.: Ceny surowców mineralnych, cz.I i II. Prz.
Geol., 1998, t. 46, nr 11, s. 1123+1133, nr 12, s. 1215+1224.
20. Paulo A., Strzelska-Smakowska B.: Materiały do ćwiczeń z nauki
o złożach i geologii gospodarczej, cz. II. Skrypt uczelniany AGH nr 1476.
Wydaw. AGH, Kraków 1996, s. 288.
21. Paulo A., Strzelska-Smakowska B.: Arsen pod koniec XX wieku. Prz.
Geol., 2000, t. 48, nr 10, s. 875+882.
22. Paulo A., Strzelska-Smakowska B.: Rudy metali nieżelaznych i szla-
chetnych. Kraków 2000, Wydaw. AGH, s. 259.
23. Paulo A., Strzelska-Smakowska B.: Selen a przełomie XX i XXI
wieku. Prz. Geol., 2003, t. 51, nr 6, s. 459+464.
24. PiestrzyńskiA. (red.): Monografia KGHM Polska Miedź S.A. Lubin
1996, s. 1220.
25. Ptoskonka A.: Zagospodarowanie złoża rudy Zn-Pb „Zawiercie-1".
Mat. Konf. Aktualne problemy górnictwa rud. Kraków 1994. Wydaw.
CPPGSMiE PAN, s. 101+111.
26. Prospekt Emisyjny: Prospekt emisyjny akcji KGHM Polska Miedź
S.A. Lubin 1997.
27. Przeniosło S.: Kształtowanie się bazy zasobowej kraju. Problemy
gospodarki zasobami kopalin. 50 lat działalności Komisji Zasobów Kopalin.
Warszawa 2004, Min. Środowiska, s. 21+30.
28. Przeniosło S. (red.): Bilans zasobów kopalin i wód podziemnych
w Polsce wg stanu na 31 XII 2003 r. Warszawa 2004. PIG, s. 429.
29. Przeniosło S., Bąk B., Radwanek-Bąk B., Smakowski T.: Analiza
gospodarki rudami cynku i ołowiu w Polsce (wg stanu na koniec 1990 r.).
Warszawa 1992. PIG, s. 55.
30. Rączaszek-Suchodolska H., Nieć M.: Weryfikacja zasobów złóż
kopalin. Prz. Geol., 2003, t. 51, nr 10, s. 862+869.
31. Strzelska-Smakowska B.: Ocena ekonomiczna złóż rud. Kraków
2003. Wydaw. Uczelniane AGH N.-T., s. 128.
32. Strzelska-Smakowska B., Paulo A.: Ocena możliwości i ekonomicz-
nej celowości zagospodarowania złóż metoda wartości zaktualizowanej netto
(NPV). Mat. V Konf. Aktualia i perspektywy gospodarki surowcami mine-
ralnymi. Kraków 1995. CPPGSMiE PAN, s. 67+82.
33. Strzelska-Smakowska B., Paulo A.: Ocena ekonomiczna zasobów
złóż rud metali. Mat. V Konf. CPPGSMiE PAN „Wykorzystanie złóż zaso-
bów kopalin użytecznych". Sympozja i konf. 1996, nr 21, s. 13+26.
34. SzuwarzyńskiM.: Perspektywy i ograniczenia rozwoju bazy zasobo-
wej ZG Trzebionka S. A.. Mat Konf. Szkoły Ekspl. Podziemnej '99. IGSMiE
PAN i AGH Kraków, 1999, s. 83+88.
35. Urban W., Gągotek W.: Górnictwo rud Zn-Pb w Polsce. Mat. Konf.
Aktualne problemy górnictwa rud. Kraków 1994. Wydaw. CPPGSMiE PAN,
s. 137+148.
36. Wanielista K.: Kryteria ekonomiczne w projektowaniu eksploatacji
złóż kopalin. Kraków 1995. Wydaw. CPPGSMiE PAN.
JAN BOTOR Rudy Metale R 50 2005 nr 9
UKD669.2/.7:622.2.7.1(438)"19/20"

RUDY METALE
50 LAT ROZWOJU METALURGII EKSTRAKCYJNEJ
Przedstawiono zasadnicze zmiany w metalurgu ekstrakcyjnej metali nieżelaznych, jakie zaszły w Polsce w ciągu 50 lat
wydawania czasopisma naukowo-technicznego Rudy i Metale Nieżelazne. Przedyskutowano rozwój techniki i technologii
otrzymywania i rafinacji: cynku, ołowiu, miedzi, srebra i aluminium. Omówiono ważniejsze obszary badań naukowych
i badawczo-rozwojowych prowadzonych w omawianym zakresie.
Słowa kluczowe: metalurgia metali nieżelaznych, hutnictwo polskie, produkcja hutnicza

RUDY l METALE
50 YEARS OF THE DEVELOPMENT OF EXTRACTIVE METALLURGY

The basie changes in extractive metallurgy of non-ferrous metals, which took place in Poland over the 50 years of
publication of the periodical „Rudy i Metale Nieżelazne" (Non-ferrous Ores and Metals) have been presented. Development
ofmethods and technolog ies for the production and refining ofzinc, lead, copper, silver and aluminium has been discussed.
Significant areas ofscientific research and R&D activity in this field have been described.
Keywords: metallurgy of non-ferrous metals, Polish metallurgy, metallurgical production

Wstęp realizowano głównie na drodze:

Minęło 50 lat od chwili ukazania się pierwszego numeru czaso-
pisma naukowo-technicznego przemysłu metali nieżelaznych pod
nazwą Rudy i Metale Nieżelazne (RiMN). W tym czasie nastąpił
znaczący rozwój metod otrzymywania i rafinacji metali. Był to
rozwój zarówno ilościowy, jak i jakościowy. Doskonaleniu techniki
i technologii metalurgii ekstrakcyjnej towarzyszył coraz szerszy
udział badań naukowych i badawczo-rozwojowych. Zdecydowanie
powiększyła się baza szkolnictwa zawodowego i akademickiego.
Większość tych dokonań technicznych, technologicznych, nauko-
wych i badawczo-rozwojowych była dokumentowana na łamach
RiMN. W artykule przedstawiono w dużym skrócie dokonania, jakie
miały miejsce w okresie 50 lat ukazywania się RiMN.
Rozwój metod otrzymywania i rafinacji metali
W okresie ostatniego półwiecza metalurgia ekstrakcyjna strate-
gicznych metali nieżelaznych miedzi, cynku, ołowiu czy aluminium
uległa zasadniczym zmianom. Przyczyną takiego stanu rzeczy były
problemy związane z ochroną środowiska naturalnego, wymagania
ekonomiczne oraz nowe sposoby zarządzania procesami wytwarza-
nia, przede wszystkim w zakresie jakości produkcji.
Problemy ochrony środowiska w rozpatrywanym okresie za-
częły odgrywać decydującą rolę, głównie ze względu na presję
społeczną. Zmieniła się filozofia podejścia do tego problemu. Istot-
nym stało się tworzenie technologii a priori czystych ekologicznie,
a więc nie jak w dawniejszym podejściu, polegającym na opracowa-
niu metod i budowie instalacji oczyszczających na „brudnych" li-
niach produkcyjnych.
Prawa konkurencji rynkowej to kolejny strategiczny czynnik,
wymuszający postęp w technologiach metalurgicznych. Konieczne stało
się opracowanie metod wytwarzania o zwiększonej produktywności,
o obniżonych wymaganiach energetycznych i kompleksowym odzysku
wszystkich użytecznych pierwiastków przy możliwie najniższym
poziomie strat bezpowrotnych. Poprawę wyniku ekonomicznego
— wprowadzania nowych technologii realizowanych w nowoczes-
nych dynamicznych reaktorach metalurgicznych,
— obniżki kosztów inwestycyjnych,
— stosowania tańszych surowców wsadowych, w tym złomu i od-
padów produkcyjnych,
— wprowadzania nowoczesnych metod zarządzania procesem pro-
dukcyjnym.
Należy podkreślić, że metalurgia ekstrakcyjna metali nieżelaznych,
jak chyba żadna inna dziedzina hutnictwa, spełniała powyższe wy-
magania rozwojowe. Zaowocowało to powstaniem pod koniec
XX w. wielu nowoczesnych technologii otrzymywania i rafinacji
metodami stapiania zawiesinowego i stapiania w kąpieli.
Rozwój metalurgii ekstrakcyjnej metali nieżelaznych w Polsce
starał się nadążać za tendencjami światowymi. Udawało się to w różnym
stopniu w różnych okresach. Można wyodrębnić cztery zasadnicze
okresy rozwoju przemysłu metali nieżelaznych, w tym jego części
ekstrakcyjnej.
W pierwszym okresie, gdy zaczęły ukazywać się RiMN, główny
nacisk skupiał się na uruchomieniu istniejących linii produkcyjnych.
W okresie międzywojennym na ziemiach polskich produkowano:
cynk, ołów, kadm i srebro. Praktycznie całe hutnictwo było w rejo-
nie śląsko-krakowskim. Okres II wojny światowej spowodował zna-
czące pogorszenie stanu technicznego hut. Istniała więc konieczność
uporządkowania stanu technicznego, technologicznego i organiza-
cyjnego. Metalurgię cynku reprezentowały cztery huty: ZC SZOPIE-
NICE łącznie z hutą KUNEGUNDA, ZC WEŁNOWIEC z hutą
SIEMIANOWICE, ZC SILESIA z hutą RADZIONKÓW oraz ZC
TRZEBINIA. Ołów produkowano w wymienionych już ZC SZO-
PIENICE oraz w ZGH ORZEŁ BIAŁY i ZGH WARYŃSKI. Kadm
i srebro produkowano w ZC SZOPIENICE.
Drugi okres wiąże się ze znacznym ilościowym rozwojem prze-
mysłu metali nieżelaznych. W tym też czasie powstają RiMN, które
już na stałe staną się jego czasopismem. Ilościowy rozwój często
oparty jest na przestarzałej technice i technologii. Stąd też warunki
rozwoju sprecyzowane na początku tego rozdziału nie są spełnione

Prof. dr hab. inż. Jan Bolor — Politechnika Śląska, Katowice, Instytut Metali Nieżelaznych, Gliwice.

491
lub też spełnione są tylko w części. Rozbudowana została baza pro-
dukcyjna już wytwarzanych metali, głównie cynku. Powstają huty
aluminium i miedzi.
Pierwsza serię elektrolizy tlenku glinu w stopionych roztworach
soli fluorowych uruchomiono pod koniec 1954 r. w Skawinie (HAS).
Huta została wybudowana i uruchomiona w oparciu o technologię
stosowaną w hucie w Zaporożu. Były to elektrolizery z anodami
Sóderberga z bocznym doprowadzeniem prądu o natężeniu 45 kA.
Zastosowana konstrukcja była przestarzała, uciążliwa dla środowi-
ska (nie było oczyszczalni gazów procesowych), wymagająca ręcz-
nej obsługi. Projektowana zdolność produkcyjna wynosiła 15 000
t/r. Dzięki udoskonaleniu technologii w krótkim czasie wzrosła
do ponad 22 000 t/r. W 1960 r. uruchomiono II serię elektrolizy.
Zwiększono gęstość prądową (szybkość procesu) stosuąc natężenie
prądu 60 kA. Zmodernizowano konstrukcję wanien elektrolitycznych,
zmodyfikowano skład kriolitowego elektrolitu, zmechanizowano
obsługę elektrolizerów. Produkcja wzrosła do około 56 000 t/r.
Sześć lat później uruchomiono w Koninie drugą polską hutę
aluminium (HAK). Zakład został zbudowany na licencji francuskiej
firmy Pechiney. Zastosowano elektrolizery z anodami Sóderberga
z górnym doprowadzeniem prądu elektrycznego o natężeniu
100 kA. Mokry system oczyszczania gazów pozwalał na odzysk
fluoru z roztworów płuczkowych. Obsługa wanien była zmecha-
nizowana z wprowadzonymi później elementami automatyki (regu-
lacja odległości międzybiegunowej). Pomimo znacznego postępu
w stosunku do rozwiązań stosowanych w HAS, przyjęte w HAK
konstrukcje były już przestarzałe w stosunku do rozwiązań świato-
wych. W tym czasie stosowano bowiem już elektrolizery ze wstę-
pnie spieczonymi anodami i natężenia prądu znacznie przekraczają-
ce 100 kA. Obecnie produkcja aluminium pierwotnego w Polsce, po
zamknięciu HAS, wynosi zaledwie 50 000 t. Wobec braku perspe-
ktyw budowy nowej huty aluminium, coraz większego znaczenia
nabiera odzysk tego metalu ze złomu i odpadów. Jest to kierunek
szczególnie zalecany w przypadku braku surowców, w tym przy-
padku złóż boksytu. Perspektywy rozwoju metalurgii ekstrakcyjnej
aluminium, w przeciwieństwie do przetwórstwa tego metalu, nie
rysują się optymistycznie.
Miedź zaczęto produkować na większą skalę w czasie podob-
nym do rozpoczęcia produkcji aluminium. W latach 1952 do 1959
budowano i sukcesywnie uruchamiano Hutę Miedzi LEGNICA.
Produkcja oparta była o pełny cykl technologiczny obejmujący:
brykietowanie, stapianie w piecu szybowym, separacja kamienia od
żużla, konwertorowanie, rafinacja ogniowa i elektrolityczna, topie-
nie katod i odlewanie „wirerbarsów". Kolejną hutę miedzi opartą na
technologii pieca szybowego uruchomiono w 1971 r. w Głogowie.
Zastosowane w tym zakładzie agregaty metalurgiczne były w wielu
elementach udoskonalone, osiągające znacznie większe wydajności.
Przyjęte rozwiązania technologiczne w obydwu hutach nie spełniały
w pełni wymagań stawianym nowoczesnym technologią metalurgii
ekstrakcyjnej. W pełni zostały one dopiero zrealizowane w HM
GŁOGÓW II uruchomionej w 1978 r. Jest to przykład, który można
zaliczyć do trzeciego .jakościowego" rozwoju przemysłu metali
nieżelaznych. Zasadniczymi etapami technologicznymi procesu reali-
zowanego w oparciu o licencję firmy fińskiej OUTOKUMPU Oy są:
suszenie siarczkowego koncentratu miedzi, proces stapiania w za-
wiesinie celem otrzymania miedzi blister, redukcyjny proces odmie-
dziowania żużla w piecu elektrycznym, utleniający proces rafinacji
stopu Cu-Fe-Pb-As oraz ogniowa i elektrolityczna rafinacja celem
uzyskania miedzi katodowej. Był to pierwszy na świecie proces
otrzymywania miedzi z pominięciem etapu konwertorowania ka-
mienia miedziowego. Istotą nowoczesności tej technologii jest duża
szybkość procesu wynikająca przede wszystkim z wysokiej wartości
pola powierzchni międzyfazowej ciało stałe rozproszone w ciągłej
fazie gazowej. Czynnikami intensyfikującymi proces jest także wysoka
492
wartość siły napędowej procesu (na skutek dużej zawartości tlenu
w fazie gazowej) oraz korzystne warunki hydrodynamiczne procesu
wpływające na wartość współczynnika wnikania tlenu w fazie gazowej.
Dwa pozostałe zasadnicze etapy tej technologii: odmiedziowa-
nie żużla i świeżenie stopu zostały opracowane dzięki licznym pra-
com badawczo-rozwojowym. Omawiane technologie zalicza się do
procesów zachodzących w kąpieli. Odmiedziowanie żużla w piecu
elektrycznym przebiega w warunkach stosunkowo słabej burzliwo-
ści. Etapem determinującym są złożone zjawiska transportu masy
i segregacji faz. Poznanie i zrozumienie, nawet w ujęciu jakościo-
wym, pozwoliło na znaczną intensyfikację i wzrost odzysku miedzi.
Cynk jest historycznie ważnym metalem z co najmniej dwu powo-
dów. Pierwszym jest opanowanie po raz pierwszy w Europie meto-
dy jego otrzymywania w tzw. mufli śląskiej. Drugim powodem jest
fakt, że powstanie i rozwój przemysłu cynku na Śląsku w XIX w.,
było podstawą powstania jednego z największych ośrodków prze-
mysłowych w Europie. W czasie, gdy zaczęły ukazywać się RiMN
cynk produkowano w czterech wspomnianych Zakładach Cynko-
wych. W 1955 r. uruchomiono nowy zakład elektrolizy cynku
w ZC BOLESŁAW w oparciu o spiekany tlenek cynku. Wydział
elektrolizy cynku w ZC SZOPIENICE został rozbudowany i zmodernizo-
wany. WWełnowcu rozwinięto metodę rektyfikacji cynku. Tam też
produkowano pewne ilości tego metalu oryginalną metodą w mufli
pionowej.
Stale ubożejące surowce cynkonośne oraz konieczność ochrony
środowiska spowodowały konieczność budowy nowej huty cynku.
Zlokalizowana została ona w MIASTECZKU ŚLĄSKIM. Zastoso-
wano w niej technologię równoczesnego otrzymywania cynku i ołowiu
w piecu szybowym opartą na licencji Imperiał Smelting Processes.
Przez wiele dziesiątków lat panowała opinia, że cynku ze względu
na wysoką prężność par nie można produkować w piecu szybowym.
Dopiero skonstruowany rozbryzgowy kondensator wypełniony
ciekłym ołowiem umożliwił realizację tej technologii. To rozwiąza-
nie problemu separacji faz gazowego cynku do rozproszonej fazy
ciekłego ołowiu można uznać za jedno z najwybitniejszych osiąg-
nięć metalurgii XX w. Wszystkie inne przyszłościowe metody wy-
korzystują to rozwiązanie. W 1979 r. uruchomiono w MIASTECZ-
KU ŚLĄSKIM drugi kompleks procesu ISF. Znacznie później uru-
chomiono proces rektyfikacji cynku hutniczego. Pozwoliło to na
usunięcie jednej z podstawowych wad tej technologii — jakości
wytwarzanego metalu. Pozostają jednak trudne problemy każdej
technologii opartej o piec szybowy: spiekalnia, koks, ochrona śro-
dowiska i w konsekwencji ekonomia procesu.
Najstarszym metalem produkowanym w Polsce jest srebro. Już
w XII w. w okolicach Bytomia otrzymywano ten metal z bogatych
w srebro rud ołowiu. Te dwa metale przez wiele lat były produko-
wane w łącznym cyklu technologicznym. W okresie, gdy zaczęły
ukazywać się RiMN rozpoczęto produkcję srebra z kierunku mie-
dziowego. Wydział Przerobu Szlamów Anodowych zlokalizowano
w ZC SZOPIENICE. Rafinację wytworzonego metalu dore prowa-
dzono w ZM TRZEBINIA. W HC MIASTECZKO ŚLĄSKIE otrzy-
mywano srebro z surowców cynkowo-ołowiowych. W 1993 r.
w KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. uruchomiony został Wydział Me-
tali Szlachetnych zlokalizowany w HM GŁOGÓW. Zasadniczy etap
technologiczny wytopu meta'u dore odbywa się w piecu obrotowym
Kaldo. Piec wyposażony jest w lance: opałową, do wprowadzenia
powietrza oraz do wprowadzenia materiałów. W jednym cyklu od-
bywają się cztery zasadnicze etapy procesu: topienia, redukcji, kon-
wertorowania i rafinacji. Proces Kaldo zalicza się do nowoczesnych
procesów stapiania w kąpieli.
Rozwój nauki i prac badawczo-rozwojowych
Wraz z rozwojem przemysłu metalurgicznego nastąpił także
znaczący rozwój badań naukowych i badawczo-rozwojowych. Wy-
niki tych badań byty również w znacznej części prezentowane na
tamach RiMN.
Przez całe tysiąclecia rozwój technologii metalurgicznych odby-
wał się drogą „prób i błędów". Pierwsze rozprawy o tematyce meta-
lurgicznej ukazały się na przełomie XVII i XVIII w. Byty to opra-
cowania o charakterze opisowej technologii chemicznej. W XX wie-
ku rozwój nauk umożliwiał równowagowy opis pewnych procesów
metalurgicznych. Wraz w rozwojem metod doświadczalnych dyspo-
nowano coraz bogatszymi danymi termochemicznymi i termodyna-
micznymi oraz zaawansowanymi technikami obliczeniowymi.
Umożliwiało to analizę większości złożonych układów metalurgicz-
nych. W ostatnich trzech dekadach XX w. znacząco rozwinęły się
badania kinetyki procesów metalurgicznych. Uwzględniały one ki-
netykę samych reakcji chemicznych wraz z opisem zjawisk transpo-
rtu masy, ciepła i pędu. Uzyskane dane termodynamiczne i kinety-
czne pozwoliły na wdrożenie kolejnego narzędzia badań procesów
metalurgicznych. Z końcem XX w., szeroko rozwinięte zostały me-
tody modelowania procesów metalurgicznych zarówno w ujęciu
fizycznym, jak i matematycznym.
Kierunki badań w Polsce były zbliżone do tych na świecie.
W czasie, gdy zaczęto wydawać RiMN, rozpoczęto badania termody-
namiczne. Początkowo były to głównie prace obliczeniowe, między
innymi zmierzające do znalezienia rozwiązaniarównaniaGibbsa-
-Duhema. Następnie w coraz szerszym zakresie podejmowano prace
doświadczalne. Stosowane były metody pomiaru SEM ogniw ele-
ktrochemicznych, a później również pomiary prężności par, głównie
metodami efuzyjnymi. Stosowano także pomiary kalorymetryczne
i liczne odmiany pomiarów równowagowych W coraz większym
stopniu badania i obliczenia zmierzały do opisu rzeczywistych ukła-
dów występujących w procesach metalurgicznych.
Równolegle do omawianej tematyki prowadzono również liczne
prace doświadczalne nad określeniem właściwości fizykochemicz-
nych układów metalurgicznych. W tym obszarze określano parame-
try kinetyczne: lepkość, dyfuzyjność, gęstość, przewodnictwo ele-
ktryczne i cieplne. Badano także napięcie powierzchniowe i między-
fazowe dla opisu zjawisk powierzchniowych.
Badania kinetyczne rozpoczęto od procesów zachodzących
w obszarze aktywacyjnym w nawiązaniu do reakcji redukcji tlen-
ków metali, w szczególności tlenku cynku. Szerokie badania prze-
prowadzono nad układami dyspersyjnymi typu: ciągła faza ciekłego
metalu z rozproszoną fazą gazową i stałą. Znaczące osiągnięcia od-
notowano w badaniach kinetyki procesów elektrodowych w nawiąza-
niu do procesów korozji elektrochemicznej i elektrorafinacji miedzi.
Badano także zjawiska zachodzące w roztworach stopionych soli w na-
wiązaniu do procesu elektrolizy roztworów tlenku glinu w kriolicie.
Podjęto również prace nad modelowaniem procesów metalurgi-
cznych. Przykładowo można wymienić modele transportu ciepła dla
wielu procesów metalurgicznych, modele transportu ciepła i masy
w procesie zawiesinowego stapiania siarczkowych koncentratów
miedzi, czy też modele transportu masy w procesie desorpcji wodoru
z ciekłego aluminium.
Wyniki badań prac badawczo-rozwojowych były szczególnie
silnie prezentowane na łamach RiMN. Trudno znaleźć proces reali-
zowany w skali przemysłowej, któremu by nie poświęcono uwagi
w pracach publikowanych w RiMN.
W metalurgii ekstrakcyjnej cynku wiele publikacji dotyczyło
metody równoczesnego otrzymywania cynku i ołowiu w piecu szy-
bowym ISF. Chyba żaden z dotychczas stosowanych w kraju proce-
sów nie doczekał się tylu opracowań termodynamicznych co proces
ISP. Szerokie badania prowadzono nad optymalizacją przygotowa-
nia wsadu do tego procesu. W metodzie hydroelektrolitycznej otrzy-
mywania cynku szczególnie istotne były badania w zakresie przygo-
towania odpowiedniej jakości elektrolitu.
W metalurgii aluminium dużo prac badawczo-rozwojowych po-
święcono zagadnieniu optymalizacji procesu elektrolizy tlenku glinu
w stopionym kriolicie. Prowadzono ją na drodze doboru właściwych
anodowych gęstości prądowych oraz optymalizacji składu elektroli-
tu. Szereg prac i publikacji poświęcono zagadnieniom konstrukcji
katody celem zapewnienia odpowiedniego przepływu prądu i roz-
kładu pola elektromagnetycznego, a także automatycznej regulacji
odległości międzybiegunowej.
Rozwój przemysłu miedziowego, ustanowienie rządowego pro-
gramu badawczego zaowocowało szeregiem prac badawczo-rozwo-
jowych również w zakresie metalurgii ekstrakcyjnej miedzi. Tema-
tyka ta była również szeroko prezentowana na łamach RiMN. Na
czoło wysuwają się prace poświęcone technologii jednostadialnego
procesu zawiesinowego stapiania siarczkowych koncentratów mie-
dzi. Technologia ta oparta na licencji fińskiego koncernu OUTO-
KUMPU Oy posiada wiele elementów, które można uznać za orygi-
nalne rozwiązania technologiczne. Wymienić tutaj należy przede
wszystkim proces redukcji tlenku miedzi z żużla zawiesinowego,
czy też proces rafinacji utleniającej stopu Cu-Fe-Pb. Dokonano
również istotnych zmian w konstrukcji pieca zawiesinowego. Szereg
prac dotyczyło zagadnień rafinacji ogniowej i elektrorafinacji mie-
dzi. Dużo uwagi poświęcono problemom ochrony środowiska. Rów-
nolegle prowadzono prace badawczo-rozwojowe nad doskonale-
niem technologii: stapianie w piecu szybowym — proces konwer-
torowania. Zrealizowano obszerne prace dotyczące odzysku metali
towarzyszących. Najważniejsze z nich dotyczyły technologii otrzy-
mywania wysokiej jakości srebra. Dużo uwagi poświęcono zagad-
nieniom kontroli procesu i opracowaniu właściwych metod analizy
chemicznej.
Podsumowanie
Przedstawiono w skrócie rozwój technologii otrzymywania i ra-
finacji metali nieżelaznych oraz rozwój nauki metalurgicznej i prac
badawczo-rozwojowych w okresie 50 lat ukazywania się czasopis-
ma naukowo-technicznego Rudy i Metale Nieżelazne. Rozwój ten
przedstawiono w świetle zmian, jakie w tym czasie dokonywały się
w skali globalnej. Rudy Metale towarzyszyły temu rozwojowi i do-
brze mu służyły. Publikacje obejmowały całościowo tematykę me-
talurgii ekstrakcyjnej metali nieżelaznych. Informowały o nowo
wdrażanych technologiach, donosiły o ich modernizacji, opisywały
przebieg złożonych procesów. Przeprowadzano na ich łamach dys-
kusję o kierunkach rozwoju tej gałęzi przemysłu. W licznych pra-
cach przeglądowych dokumentowały rozwój, jaki dokonywał się
w światowym hutnictwie. Informowano również o działalności
pozazawodowej, działalności SITPH, przyczyniając się do integracji
środowiska. Należy wyrazić nadzieję, że Rudy Metale będą w dal-
szym ciągu spełniły tę rolę. Przy czym należy pamiętać, że zależy to
nie tylko od Redakcji i Autorów publikujących na jej łamach.
Literatura
1. Rudy Metale — wybrane numery, r. 1.50, 1955+2005.
2. Palmrich A. <ed): Hutnictwo na ziemiach polskich. ZG SITPH,
Katowice, 1992.
3. BotorJ.: Hutnictwo u progu 21 stulecia. Rudy Metale r. 45, 2000, nr 3,
s. 141+177.
4. BotorJ.: Współczesne kierunki badań i rozwoju wysokotemperaturo-
wej metalurgii ekstrakcyjnej. Komisja Hutnictwa PAN — Instytut Metali
Nieżelaznych, Katowice-Gliwice 1990, s. 1+75.
5. BotorJ.: Postępy w metalurgii ekstrakcyjnej metali nieżelaznych, w:
Inżynieria Materiałowa i Metalurgia na przełomie drugiego i trzeciego ty-
siąclecia Hetmańczyk M. i Maliński M. (eds.) Wydaw. Polit. Śląskiej, Gli-
wice 2004, s. 11+26.
493
JÓZEF ZAŚ ADZIŃSKI Rudy Metale R 50 2005 nr 9
UKD 669.2/.7(438)(091):669.056

ROZWÓJ
PRZETWÓRSTWA METALI NIEŻELAZNYCH
W OSTATNIM PÓŁWIECZU

W artykule zaprezentowano w formie syntetycznej rozwój przetwórstwa metali nieżelaznych na przestrzeni ostatniego
półwiecza. Jest to refleksja osobista autora na temat przetwórstwa metali nieżelaznych z uwzględnieniem rozwoju przemysłu
przetwórczego metali nieżelaznych w Polsce. Okazją do retrospektywnego spojrzenia na przetwórstwo metali nieżelaznych
jest 50-lecie działalności czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne, które na swych łamach prezentuje między innymi prace
z zakresu przetwórstwa metali nieżelaznych, przyczyniając się. tym samym do propagowania wśród kadry inżynierskiej
zagadnień z tego obszaru.
Słowa kluczowe: przetwórstwo metali, metale nieżelazne polskie

DEYELOPMENT OF NON-FERROUS METALS PROCESSING

IN THE LAST HALF-CENTURY

Thepaper describes in a synthetic form the development ofnon-ferrous metals processing industry over the last half-century.
Personal thoughts ofthe author on non-ferrous metals processing with an account ofthe development ofnon-ferrous metals
processing industry in Polandarępresented. The occasionforretrospective outlookon the issues relatedto non-ferrous metals
processing is the 50th anniversary ofthe periodical "Rudy i Metale Nieżelazne" (Non-Ferrous Ores and Metals), which
publishes many papers in thisfield thus disseminating the related knowledge within the engineering staff.
Keywords: metals processing, Polish non-ferrous metals

Wstęp lub wyrobach z metali i stopów charakteryzujących się określonymi

Jubileusz 50-lecia czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne jest
dobrą okazją, aby spojrzeć na rozwój przetwórstwa metali nieżelaz-
nych na przestrzeni lat i podkreślić rolę, jaką odegrało czasopismo
w propagowaniu nowych rozwiązań technologicznych tej właśnie
gałęzi przemysłu metali nieżelaznych.
Poziom przetwórstwa metali jest powiązany z rozwojem poszczę-
gólnych gałęzi przemysłu. Kraje wysoko uprzemysłowione chara-
kteryzują się wyjątkowo rozwiniętym przetwórstwem metali, które
preferuje zaawansowane techniki wytwarzania wyrobów gotowych
o najwyższych parametrach użytkowych. Można bez przesady po-
wiedzieć, że istnieje ścisły związek pomiędzy stanem przetwórstwa
metali a poziomem techniki, gospodarki i zasobności danego kraju.
Patrząc w kategoriach ekonomicznych przetwórstwo metali stanowi
o tzw. wartości dodanej. Im wyższy poziom technologii przetwór-
czych, tym lepsze wykorzystanie zasobów naturalnych i wyższa
opłacalność produkcji.
Próba zdefiniowania obszaru przetwórstwa metali
Najogólniej można powiedzieć, że przetwórstwo metali obejmu-
je procesy technologiczne począwszy od odlewania wsadu, przezna-
czonego do przeróbki plastycznej, a skończywszy na półwyrobach
własnościami użytkowymi oraz założonym kształtem i wymiarami.
W grupie operacji technologicznych w przetwórstwie metali
mieszczą się:
— odlewanie (statyczne, półciągłe, ciągłe oraz specjalne sposoby
odlewania),
— nagrzewanie wsadu,
— kształtowanie plastyczne na gorąco i zimno (walcowanie, wyci-
skanie, ciągnienie, kucie, tłoczenie oraz sposoby mieszane i spe-
cjalne),
— wyżarzanie międzyoperacyjne, wyżarzanie na gotowo,
— frezowanie, trawienie,
— obróbka cieplna i cieplno-plastyczna,
— zabiegi uszlachetniania powierzchni,
— cięcie, gięcie, łączenie (zgrzewanie, spajanie, lutowanie, spawa-
nie),
— konfekcjonowanie, pakowanie itp.
Tak zwane głębokie przetwórstwo może ponadto uwzględniać za-
biegi i operacje specjalistyczne, prowadzące do otrzymywania goto-
wych wyrobów, gdzie obok materiału metalicznego mogą występo-
wać inne materiały, np. tworzywa sztuczne, guma itp. Jako przykład
można przywołać okna aluminiowo-plastiko we czy aluminiowo-
-drewniane itp.
Na podstawie przytoczonych informacji można stwierdzić, że

Prof. zw. dr hab. ini Józef Zasadziński — Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Metali Nieżelaznych, Kraków.

494
w ramach przetwórstwa można mówić o przetwórstwie: Metale i stopy nieżelazne w przetwórstwie
— klasycznym,
— zaawansowanym, Wieloletnie doświadczenia i praktyka przemysłowa ukształto-
— specjalistycznym. wały gatunki metali nieżelaznych ich stopów przeznaczonych do
Na rysunku l przedstawiono schematycznie obszar przetwór- przeróbki plastycznej. Jednym z głównych kryteriów jest tutaj tzw.
stwa metali z zaznaczeniem jego zakresów obejmujących przetwór- odkształcalność metali lub stopu, która informuje o oporze, jaki
stwo klasyczne, zaawansowane i specjalistyczne. stawia metal w czasie deformacji plastycznej oraz wielkości bezpie-
Rysunek 2 prezentuje wybrane procesy wchodzące w zakres cznego odkształcenia, możliwego do zrealizowania w danych wa-
przetwórstwa klasycznego, zaawansowanego i specjalistycznego. runkach kształtowania plastycznego.
Obok metali nieżelaznych ich stopów przeznaczonych do prze-
ZABIEGI
PRZERÓBKA
PLASTYCZNA WYKAŃCZJĄCE róbki plastycznej wyróżnia się także metale a głównie stopy prze-
ODLEWANIE
znaczone do odlewania. Stopy te z reguły wykazują niską odkształ-
calność. Podany wyżej podział na metale nieżelazne i stopy, przezna-
czone do przeróbki plastycznej, oraz stopy odlewnicze stosowany
jest w praktyce do dzisiaj, chociaż w świetle obecnych możliwości
technologicznych, np. w ramach zaawansowanego przetwórstwa po-
dział ten zaczyna tracić rację bytu. Wystarczy tu przytoczyć takie
technologie, jak reocasting czy tixoforming, aby zakwestionować
wspomniany podział na stopy odlewnicze i stopy do przeróbki pla-
WYRÓB FINALNY
stycznej.
METALURGIA PRZETWÓRSTWO
Nie wnikając w szczegóły, chronologiczna lista metali nieżelaznych
ich stopów wykorzystywanych w ramach przetwórstwa przedstawia
się następująco:
— miedź, miedź stopowa,
ZAAWANSOWANE
— stopy miedzi — mosiądze, mosiądze specjalne, brązy, miedzio-
nikle,
SPECJALISTYCZNE
— cynk i stopy cynku,
Rys. 1. Poglądowy schemat obszaru przetwórstwa metali — ołów,
Fig. 1. Pictorial diagram of metals processing area — stopy srebra i metali szlachetnych,

PRZETWÓRSTWO KLASYCZNE
NA GORĄCO NA ZIMNO
BLACHA
ODLEWANIE TAŚMA
STATYCZNE NAGRZEWANIE WALCOWANIE WALCOWANIE FOLIA
ODLEWANIE WLEWKÓW WYCISKANIE CIĄGNIENIE PÓŁWYRÓB PRĘT
PÓŁCIĄGŁE KUCIE TŁOCZENIE DRUT
KSZTAŁTOWNIK
RURA
ODKUWKA
WYTŁOCZKA

PRZETWÓRSTWO ZAAWANSOWANE
ODLEW CIĄGŁY WALCOWANIE CIĄGŁE CIĄGNIENIE BLACHA
ULTRADŹWIĘKOWE TAŚMA
PROPERZI CONFORM HYDRODYNAMICZNE FOLIA
CONTOIOD TŁOCZENIE PRĘT
HUNTER KUCIE Z FAZĄ CIEKŁĄ HYDROSTATYCZNE PÓŁWYRÓB DRUT
HAZELLET HYDROMECHANICZNE KSZTAŁTOWNIK
Dff FORMING PRASOWANIE RURA
CASTEX OBWIEDNIOWE ODKUWKA
REOCASTING WYTŁOCZKA

PRZETWÓRSTWO SPECJALISTYCZNE
TECHNOLOGIE NA BAZIE METALURGII PROSZKÓW

TECHNOLOGIE W PRZEMYŚLE KABLOWYM

RURY ŻEBROWANE WEWNĘTRZNIE I ZEWNĘTRZNIE

WYROBY JUBILERSKIE

Rys. 2. Wybrane procesy wchodzące w zakres przetwórstwa klasycznego, zaawansowanego i specjalistycznego

Fig. 2. Selected processes in the rangę of classical, advanced and specialist processing

495
— stopy aluminium — AlMg, AlCuMg (Li), AlMgSi, AlSi (reo-
casting),
— proszki metali,
— kompozyty metalowe,
— nanomateriały.
Ważniejsze etapy rozwoju
przetwórstwa metali nieżelaznych
Przetwórstwo metali nieżelaznych ma swoją długą historię osa-
dzonąjeszcze w Egipcie tysiące lat p.n.e., kiedy to już wtedy kształ-
towano plastycznie miedź rodzimą na drodze kucia.
Przetwórstwo klasyczne, w rozumieniu zdefiniowanym w tej
pracy, swoje początki datuje u progu XX w. Wówczas to liderem
w zakresie urządzeń a także stosowanych technologii w przetwór-
stwie metali nieżelaznych była Anglia.
Generalnie można stwierdzić, że dynamiczny rozwój przetwór-
stwa metali nieżelaznych na świecie nastąpił po II wojnie światowej.
W przypadku Polski dynamiczny rozwój przetwórstwa metali nieże-
laznych przypada na początek lat siedemdziesiątych ubiegłego stu-
lecia. Niestety lata 1980-^1990 były wyjątkowo trudne dla gospodar-
ki i istotnie osłabiły pozycję polskiego przetwórstwa metali nieżela-
znych na arenie międzynarodowej. Przełom XX i XXI w. może być
uznany jako pozytywny okres dla polskiego przetwórstwa metali
nieżelaznych, w tym szczególnie dotyczy to przetwórstwa aluminium
i jego stopów. Szczegółowe informacje na temat przetwórstwa me-
tali nieżelaznych na przełomie XX i XXI w. można znaleźć w opra-
cowaniu Profesora Zbigniewa Misiołka opublikowanym w czasopi-
śmie Rudy i Metale Nieżelazne roku 2000, nr 9.
Próbując w sposób syntetyczny wskazać na ważniejsze etapy
rozwoju przetwórstwa metali nieżelaznych za ostatnie 50-lecie, war-
to zauważyć, że głównymi sposobami kształtowania plastycznego
metali nieżelaznych ramach tzw. przetwórstwa klasycznego są wal-
G
I
Rys. 3. Schematy ważniejszych sposobów odlewania wsadu do przeróbki plastycznej metali nieżelaznych
a — statyczne, b — półciągle, c — ciągle, d — Wertli, e — Hunter,/— Hazellet, g — reocasting
Fig. 3. A diagram illustrating major methods for casting charge for plastic working of non-ferrous metals
a — static, b — semi-continuous, c — continuous, d — Wertli, e — Hunter,/— Hazellet, g — reocasting
496
cowanie, wyciskanie i ciągnienie. Pozostałe dwa podstawowe spo-
soby kształtowania plastycznego, tzn. kucie i tłoczenie należące do
przetwarzania klasycznego, są w mniejszym stopniu wykorzystywa-
ne w przetwórstwie półwyrobów natomiast chętniej są stosowane
w ramach przetwórstwa zaawansowanego i specjalistycznego.
Z oczywistych powodów omawiając etapy rozwoju przetwórstwa
metali nieżelaznych skoncentrujemy uwagę na ważniejszych eta-
pach rozwoju odlewania wsadu do przeróbki plastycznej, walcowa-
nia metali nieżelaznych, wyciskania i ciągnienia.
Ważniejsze sposoby odlewania wsadu do przeróbki plastycznej
Klasyką odlewania wsadu do przeróbki plastycznej był odlew
statyczny do wlewnic pionowych i poziomych. Przemysł metali
nieżelaznych jako pierwszy wdrożył do praktyki odlewanie półciąg-
łe i ciągłe. Szczególnie w Polsce można było zaobserwować duży
dystans czasowy, jaki dzielił nowoczesne odlewanie wsadu w prze-
myśle metali nieżelaznych i przemyśle stalowym. W praktyce moż-
na przyjąć, że pod koniec lat sześćdziesiątych z polskiego przemysłu
metali nieżelaznych wyeliminowano całkowicie odlew statyczny
jako sposób przygotowania wsadu do przeróbki plastycznej. W prze-
myśle stalowym okres wy eliminowania odlewu statycznego na rzecz
odlewania ciągłego przypada na koniec lat dziewięćdziesiątych.
Mamy jednak chlubny wyjątek, kiedy w połowie lat sześćdziesią-
tych w Hucie JEDNOŚĆ w Siemianowicach Śląskich odlewano
wlewki stalowe metodą ciągłą.
Na rysunku 3 przedstawiono schematycznie idee ważniejszych
sposobów odlewania wsadu do przeróbki plastycznej stosowanych
w przetwórstwie metali nieżelaznych na przestrzeni lat.
Z satysfakcją należy stwierdzić, że polski przemysł metali nie-
żelaznych dzisiaj dysponuje praktycznie wszystkimi instalacjami do
odlewania wsadu do przeróbki plastycznej, jakie są eksploatowane
na świecie, z wyjątkiem Dip Forming i Up Cast, chociaż wszystko
 Rys. 4. Ważniejsze etapy rozwoju walcownictwa wyrobów płaskich z metali nieżelaznych
Fig. 4. Major development stages of rolling flat products from non-ferrous metals

T =0
iv p-
r _tc

Rys. 5. Ważniejsze etapy rozwoju wyciskania metali nieżelaznych

a — współbieżne, b — przeciwbieżne, c — z aktywnym tarciem, d — ciągłe (Conform)

Fig. 5. Major development stages in the area of extruding non-ferrous metals

a — direct, b — indirect, c — with active friction, d — continuous (Conform)

wskazuje na to, że ten ostatni sposób będzie w najbliższym czasie
instalowany w Polsce.
Ważniejsze etapy rozwoju walcownictwa metali nieżelaznych
W grupie półwyrobów i wyrobów przemysłu przetwórczego
metali nieżelaznych, które otrzymuje się z podstawowym udziałem
kształtowania plastycznego na drodze walcowania, wymienić należy
płyty, blachy, taśmy i folie oraz walcówkę i rury. Generalnie ujmując
mówimy o wyrobach płaskich i wyrobach profilowych. Uwzględ-
niając specyfikę zastosowań wyrobów z metali nieżelaznych, ważną
rolę obok walcowania wyrobów płaskich odgrywa walcowanie wal-
cówki oraz walcowanie rur.
Analizując rozwój tego segmentu przetwórstwa metali nieżela-
znych warto podkreślić, że Polska posiada jeden z lepszych w świe-
cie systemów zintegrowanych walcowania walcówki miedzianej
metali Contirod, a także dysponuje nowoczesnym systemem walco-
wania rur na zimno na tzw. walcarkach pielgrzymowych.
Nieco gorzej prezentuje się poziom techniki w zakresie wyro-
bów płaskich, chociaż ciągłe doskonalenie istniejących walcowni
stwarza szansę w podążaniu za poziomem światowym.
Praktycznie jednak w polskim przetwórstwie metali nieżela-
znych brak jest najnowocześniejszych zintegrowanych linii do wal-
cowania wyrobów płaskich.
Na rysunku 4 przedstawiono postęp w zakresie urządzeń wal-
cowniczych stosowanych do produkcji wyrobów płaskich poczyna-
jąc od klasycznej walcarki duo, a skończywszy na zintegrowanych
systemach połączonego odlewania ciągłego i walcowania.
Osobnym problemem w przetwórstwie metali nieżelaznych jest
produkcja folii aluminiowej, która powinna być traktowana z racji
swej specyfiki oddzielnie. W tym obszarze przetwórstwa Polska ma
małe znaczenie.
Ważniejsze etapy rozwoju wyciskania metali nieżelaznych
Przemysł metali nieżelaznych jest głównym użytkownikiem te-
chnologii wyciskania do produkcji różnego rodzaju kształtowników.
Ostatnie lata pokazują, że technologia wyciskania może być także
przydatna w przemyśle stalowym, z tym, że nie dotyczy to póki co
masowej produkcji wyrobów ze stali pospolitej jakości, lecz wyro-
bów szlachetnych typu rury wykonane, np. ze stali nierdzewnych.
Biorąc pod uwagę zastosowanie metali nieżelaznych i ich sto-
pów, a także trudności w realizacji technologii wyciskania najwię-
kszy udział w światowym przetwórstwie metali nieżelaznych mają
wyroby wyciskane ze stopów aluminium. W tym obszarze wyciska-
nia zanotowano największy postęp.
Na rysunku 5 schematycznie pokazano ważniejsze etapy rozwo-
ju wyciskania metali nieżelaznych, uwzględniając dostępne sposoby
wyciskania od klasycznego wyciskania współbieżnego, na wyciska-
niu ciągłym kończąc.
Polska posiada dobre tradycje w zakresie wyciskania metali
nieżelaznych. Już przed II wojną światową firma NORBLIN w War-

497
szawie oraz Walcownia Metali DZIEDZICE w Czecho wicach-Dzie- w tym obszarze poprzez koncentrację kapitału i stworzenie liczącej
dzicach wyciskały kształtowniki z miedzi i jej stopów. Aktualnie się w świecie firmy Tele-Fonika Kable S.A., która dysponuje naj-
w Polsce mamy 10 znaczących firm, które wykorzystują technologię nowszymi technologiami w zakresie ciągnienia drutów i produkcji
wyciskania do produkcji półwyrobów i wyrobów z metali nieżela-
kabli. Z zadowoleniem należy także odnotować, że krajowy prze-
znych.
mysł produkcji rur, zwłaszcza rur miedzianych nadąża za trendami
Zdecydowaną przewagę stanowią firmy specjalizujące się w wy-
ciskaniu stopów aluminium, a zwłaszcza tzw. łatwo i średnio podat- światowymi, chociaż skala produkcji pozostawia jeszcze wiele do
nych do wyciskania stopów aluminium (głównie serii 6xxx). Z ubo- życzenia.
lewaniem należy stwierdzić, że w ostatnim 20-5-30-leciu nastąpił Na rysunku 6 pokazano ważniejsze etapy rozwoju ciągnienia
pewien regres w zakresie wyciskania stopów trudnych zarówno na
bazie miedzi, jak i aluminium. Szczególnie dotyczy to naszego kraju,
gdzie dobre tradycje w tym zakresie zostały istotnie ograniczone
poprzez brak koniunktury na tego typu wyroby (osłabienie przemy- CIĄGARKI ŁAWOWE
słu zbrojeniowego).
Siedząc światowe tendencje w tym zakresie, obserwuje się JEDNOCIĄGI
wyraźne zainteresowanie tego typu produktami, zwłaszcza produ-
ktami o charakterze kompozytów metalowych, bądź wyrobów
0 skomplikowanych kształtach z trudnoodkształcalnych stopów me- CIĄGARKI BĘBNOWE
tali nieżelaznych.

Ważniejsze etapy rozwoju ciągnienia metali nieżelaznych WIELOCIĄGI

Produkcja drutów, prętów i rur to główny asortyment, którego

wytwarzanie oparte jest o technologię ciągnienia. AUTOMATY CIĄGARSKIE
Rozróżniając specyfikę produkcji drutów, przy której wykorzy-
stuje się głównie szybkobieżne wielociągi od produkcji prętów, CIĄGNIENIE NA KORKU SWOBODNYM
a zwłaszcza rur, przy produkcji których preferuje się automaty cią-
garskie oraz systemy kaskadowe, w okresie ostatnich lat następował
CIĄGARKI TYPU SCHUMAG
tutaj bardzo burzliwy rozwój tych obszarów przetwórstwa.
Głównym producentem drutu z metali nieżelaznych (miedź
1 aluminium) był zawsze przemysł kablowy, który w Polsce ma SYSTEM KASKADOWY
bardzo bogate tradycje.
Natomiast produkcja prętów, a zwłaszcza rur była i jest domeną SPINNER-BŁOCK
podstawowych firm przetwórstwa metali nieżelaznych z zauważalną
ostatnio tendencjądo wydzielenia się firm specjalistycznych, zajmu-
jących się wyłącznie produkcją rur.
Mówiąc o produkcji drutów z metali nieżelaznych w kraju, war- Rys. 6. Ważniejsze etapy rozwoju ciągnienia metali nieżelaznych
to podkreślić, że ostatnie lata przyniosły bardzo znaczący postęp Fig. 6. Major development stages in non-ferrous metals drawing

Odlewanie ciągle (w tym różne specjalistyczne metody najczęściej połączone z kształtowaniem

plastycznym, tworzące systemy zintegrowane)

Walcarki wielowalcowe Scndzimira

Walcarki pielgrzymowe do walcowania rur na zimno

Matryce mostkowo-ko morowe

Wielociągi

Ciągnienie na korku swobodnym

Obróbka cieplna i cieplno-plastyczna

Reocasting

Kształtowanie plastyczne z udziałem fazy ciekłej (L-S)

Rys. 7. Ważniejsze urządzenia i technologie, które zadecydowały o rozwoju przetwórstwa metali nieżelaznych w ostatnim półwieczu
Fig. 7. Major eąuipment and technologies, which significantly influenced the development
of non-ferrous metals processing in the last half-century

498
metali nieżelaznych uwzględniając specyfikę ciągnienia drutów oraz
prętów, a zwłaszcza rur. Podobnie jak w innych obszarach przetwór-
stwa metali nieżelaznych obserwuje się tendencję, aby procesy ciąg-
nienia wkomponowywać w zintegrowane systemy produkcji.
Podsumowanie
Celem niniejszego opracowania była próba indywidualnego
spojrzenia na przetwórstwo metali nieżelaznych w okresie ostatnie-
go półwiecza, z pokazaniem w sposób syntetyczny istotnych tren-
dów i tendencji w zakresie technologii i urządzeń wykorzystywa-
nych w przetwórstwie metali nieżelaznych.
Wyróżnienie przetwórstwa klasycznego, zaawansowanego
i specjalistycznego wskazuje na ciągły rozwój przetwórstwa metali
nieżelaznych, przy czym na podkreślenie zasługuje dominacjatrzech
podstawowych sposobów kształtowania plastycznego w przetwór-
stwie metali nieżelaznych, tzn. walcowania, wyciskania i ciągnienia.
Koncentrując uwagę na tych trzech sposobach kształtowania
plastycznego, można wskazać na najważniejsze urządzenia i techno-
logie, które zadecydowały o rozwoju przetwórstwa metali nieżela-
znych na przestrzeni ostatnich 50 lat (rys. 7) doprowadzając do jego
obecnego poziomu.
Analizując rozwój światowego przetwórstwa metali nieżela-
znych w konfrontacji z polskim przetwórstwem można stwierdzić,
że w stosunku do potencjału gospodarczego reprezentowanego
przez Polskę nasze przetwórstwo jest na średnim poziomie ze zna-
cznym zróżnicowaniem. Lepiej prezentuje się przetwórstwo alumi-
nium i jego stopów, którego poziom jest europejski w stosunku do
innych metali nieżelaznych.
Znacznie gorzej przedstawia się przetwórstwo miedzi i jej sto-
pów zwłaszcza w zakresie zaawansowanych technologii (z wyjąt-
kiem przemysłu kablowego).Na pewno zaważył tutaj brak odpo-
wiedniego kapitału oraz zbyt duże rozproszenie firm specjalizują-
cych się w przetwórstwie miedzi i jej stopów. Dużą stratą dla
rozwoju polskiego przemysłu przetwórstwa miedzi i jej stopów był
brak zainteresowania tym obszarem ze strony potentata, jakim jest
KGHM POLSKA MIEDŹ S.A.
Być może wykupienie przez IMPEXMETAL większości zakła-
dów przetwórczych miedzi i jej stopów będzie okazją do
podźwignięcia tego ważnego obszaru gospodarki.
Spróbujmy w podsumowaniu scharakteryzować stan przetwór-
stwa na początku XXI w.
Podstawowa charakterystyka przetwórstwa metali nieżelaznych
przestawia się następująco:
— różnorodność asortymentowa i wymiarowa wyrobów (praktycz-
nie można wytwarzać dowolny wyrób),
— wysoka jakość wyrobów (tolerancje wymiarowe, jednorodność
struktury i własności, jakość powierzchni),
— wysokie uzyski,
— duża wydajność,
— niski koszt wytwarzania,
— zintegrowane procesy w pełni skomputeryzowane,
— procesy przetwórcze przyjazne dla środowiska.
Przyjmując powyższą charakterystykę przetwórstwa metali nie-
żelaznych jako bazę do dalszego jego rozwoju należy dążyć, aby
stosowane technologie i procesy uwzględniały wszystkie te elemen-
ty w możliwie najwyższym stopniu.
Kończąc te rozważania, które nie wyczerpują problemów z za-
kresu przetwórstwa metali nieżelaznych a są jedynie indywidualną
refleksją na temat przetwórstwa metali nieżelaznych w Polsce i na
świecie, warto podkreślić, że czasopismo Rudy i Metale Nieżelazne
w okresie swojego 50-letniego istnienia znacznie przyczyniło się do
podniesienia poziomu polskiego przetwórstwa metali nieżelaznych,
publikując zarówno prace własne z tego obszaru, jak i prezentując
na swych łamach światowy dorobek w tym zakresie. Obok indywi-
dualnych opracowań oraz cykli prac badawczych z zakresu prze-
twórstwa metali nieżelaznych czasopismo Rudy i Metale Nieżelazne
udostępniało i udostępnia swoje łamy, aby prezentować materiały
z różnych cyklicznych konferencji i sympozjów naukowych z za-
kresu przetwórstwa metali nieżelaznych. Tradycjąjuż jest, że np. od
25 lat w Rudach i Metalach Nieżelaznych ukazują się prace z cykli-
cznej, odbywającej się co 2 lata konferencji zatytułowanej „Techno-
logie produkcji rur w przemyśle metali nieżelaznych", organizowa-
nej przez Katedrę Przeróbki Plastycznej i Metaloznawstwa Metali
Nieżelaznych AGH oraz Koło SITPH przy Wydziale Metali Nieże-
laznych. Równie ważną jest Międzynarodowa Konferencja na temat
przetwórstwa metali nieżelaznych organizowana przez Instytut Me-
tali Nieżelaznych w Gliwicach, z której prace publikują Rudy i Me-
tale Nieżelazne.
Jestem przekonany, że w kolejnych latach Czasopismo Rudy
i Metale Nieżelazne w jeszcze większym stopniu będzie wspierać,
poprzez publikowanie najważniejszych osiągnięć z tego obszaru,
rozwój przetwórstwa metali nieżelaznych jako tego ważnego działu
gospodarki, który istotnie decyduje o zasobności kraju.
499
STANISŁAW STOLARZ
METALURGIA PROSZKÓW
W artykule omówiono rozwój metalurgii proszków od 1939 r. do czasów obecnych. Zaprezentowano metody wytwarzania
spiekanych wyrobów w nowej dziedzinie techniki.
Słowa kluczowe: metalurgia proszków, hutnictwo polskie
POWDER METALLURGY
The paper describes progress in thefield ofpowder metallurgy beginningfrom 1939 till nów. The methods for fabricating
sintered products by the new techniąues have been presented.
Keywords: powder metallurgy, Polish metallurgy
Metalurgia proszków jest nowoczesną dziedziną metalurgii, któ-
rej gwałtowny rozwój miał miejsce po 1945 r. Zajmuje się wytwa-
rzaniem proszków metali, niemetali-oraz innych związków, przetwa-
rzaniem ich przez prasowanie lub inne metody scalania oraz spieka-
nia na wyroby powszechnego użytku.
Dla niektórych materiałów metoda metalurgii proszków jest jedyną
metodą ich wytwarzania, jak włókna żarowe w lampach elektrycz-
nych, a w innych przypadkach jest metodą konkurencyjną w porów-
naniu z metodami konwencjonalnymi.
W Polsce znaczący rozwój metalurgii proszków nastąpił po 1945 r.,
nie mniej należy zaznaczyć, że przed 1939 r. uruchomiona była na
niewielką skalę produkcja węglików spiekanych stosowanych w ob-
róbce mechanicznej.
Ta produkcja miała miejsce w Zakładach Mechanicznych w Stara-
chowicach oraz Hucie BAILDON w Katowicach.
Metodą metalurgii proszków wytwarzane są materiały, których nie
można otrzymywać metodami konwencjonalnymi, takimi jak topie-
nie i przeróbka plastyczna. Należą do nich metale wysokotopliwe,
jak wolfram, molibden, stosowane w przemyśle elektronicznym na
różne elementy lamp elektronowych. Węgliki spiekane przeznaczo-
ne do obróbki mechanicznej, spiekane styki elektryczne na osnowie
metali wysokotopliwych, łożyska samosmarujące brązowe i żelazne,
cały szereg materiałów konstrukcyjnych, magnetycznych i innych
o specjalnym zastosowaniu zwane są obecnie materiałami kompozy-
towymi. Poza tym metoda metalurgii proszków jest również kon-
kurencyjna dla klasycznej metody wytwarzania przez topienie,
przeróbkę plastyczną i obróbkę mechaniczną, gdyż przy produkcji
masowej metodą metalurgii proszków otrzymywane są wyroby o zło-
żonym kształcie — oszczędności polegają głównie na wyelimino-
waniu procesów związanych z obróbką mechaniczną.
W 1962 r. Zakład Metalurgii Proszków został przeniesiony z In-
stytutu Metalurgii do nowo powołanego Instytutu Metali Nieżela-
znych. Pierwszym kierownikiem był prof. dr inż. Władysław Rutko-
wski, który jednocześnie był zastępcą Dyrektora Instytutu ds.
Naukowych.
W Zakładzie Metalurgii Proszków wykonano wiele prac nauko-
wo-badawczych, które dotyczyły technologii wytwarzania szeregu
spiekanych materiałów, które następnie były tematem wdrożeń do
produkcji przemysłowej. Były to materiały konstrukcyjne na osno-
wie żelaza i miedzi, styki elektryczne na osnowie wolframu i srebra,
stosowane w aparatach elektrycznych średniej i dużej mocy, mate-
riały magnetyczne i inne o specjalnych zastosowaniach. Wiele z tych
Prof. zw. dr hab. inż. Stanisław Stolarz — Instytut Metali Nieżelaznych, Gliwice.
500
Rudy Metale R 50 2005 nr 9
UKD621.762(438):669.013(438):669.018.9(438)"19/20"
opracowań było opatentowanych. Zakład Metalurgii Proszków był
koordynatorem prac naukowo-badawczych w skali krajowej. Duże
zasługi w rozwoju badań metalurgii proszków odegrały zespoły kiero-
wane przez doc. dr. inż. W. Cegielskiego i prof. dr. inż. S. Stolarza.
Wielu pracowników zakładu zastało odznaczonych wysokimi
odznaczeniami państwowymi, a do najważniejszych należy zespo-
łowa nagroda państwowa za opracowanie i wdrożenie wyników prac
naukowo-badawczych do produkcji przemysłowej.
Zakład Metalurgii Proszków współpracował z wieloma wyższymi
uczelniami i innymi jednostkami, które zajmowały się problematyką
metalurgii proszków: z Akademią Górniczo-Hutniczą w Krakowie,
Politechniką Warszawską, Krakowską i Wrocławską oraz z Woj-
skową Akademią Techniczną w Warszawie.
Obok Zakładu Metalurgii Proszków IMN należy wymienić na-
stępujące zakłady przemysłowe:
— Zakład Węglików Spiekanych przy Hucie BAILDON w Kato-
wicach, kierowany przez dr. inż. E. Bryjaka i mgr. inż. B. Zacha-
rzewskiego,
— Zakłady Metalurgiczne w Trzebini — produkcja proszków żela-
za i metali nieżelaznych oraz niektórych gatunków wyrobów
spiekanych,
— Zakłady Materiałów Wysokotopliwych w Warszawie,
— Zakłady Materiałów Magnetycznych w Warszawie,
— Zakłady Wyrobów Spiekanych z Proszków w Łomiankach.
Duże zasługi w kraju w dziedzinie popularyzacji zagadnień me-
talurgii proszków miał powołany przez Stowarzyszenie Inżynierów
i Techników Przemysłu Hutniczego Komitet Metalurgii Proszków,
który objął współpracą wszystkie jednostki naukowo-badawcze,
produkcyjne a także użytkowników wyrobów metalurgii proszków.
Liczne spotkania organizowano w kraju, jak również aktywny udział
w wielu konferencjach naukowych organizowanych zagranicą, zna-
cząco przyczyniły się do rozwoju tej gałęzi przemysłu.
Do ważniejszych osiągnięć Komitetu należało organizowanie mię-
dzynarodowych konferencji metalurgii proszków w Polsce. Brało
w nich udział każdorazowo ok. 300 uczestników, w tym ok. 100
z zagranicy. Wymiana doświadczeń oraz wzajemne konsultacje
z wybitnymi specjalistami przyczyniły się do ustalenia właściwych
kierunków badawczych i produkcyjnych w Polsce. W okresach
4-letnich zorganizowano 8 międzynarodowych konferencji.
Należy zaznaczyć, że konferencje te były pierwszymi organizowa-
nymi przez SITPH. Duża w tym zasługa przewodniczącego komitetu
metalurgii proszków prof. dr inż. S. Stolarza odznaczonego w 2003 r.
przez Prezydenta Krzyżem Oficerskim Orderu Odrodzenia Polski.
Poza tym zorganizowano 240 imprez krajowych w wyższych uczel-
niach, instytutach naukowo-badawczych i w zakładach produkcyj-
nych, były one podstawą i niejednokrotnie jedyną okazją do wymia-
ny doświadczeń oraz zapoznania się z wyposażeniem i urządzeniami
służącymi do produkcji spiekanych wyrobów.
Dużą rolę odegrał przewodniczący komitetu, który był członkiem
Komitetów Naukowych tych spotkań, był też członkiem zwyczaj-
nym wielu towarzystw naukowych zagranicą, z których najważniej-
sze to Międzynarodowy Instytut Nauki o Spiekaniu.
Zasługi prof. Stolarza dla rozwoju metalurgii proszków zostały
uhonorowane złotą odznaką i nadaniem tytułu członka zwyczajnego
Instytutu Nauki o spiekaniu. Dla popularyzacji zagadnień metalurgii
proszków w kraju rozpoczęto wydawanie w 1968 r. Czasopisma
Metalurgia Proszków będącego organem Komitetu Metalurgii Pro-
szków. Wydawanie czasopisma Metalurgia Proszków przez SITPH
było dużym osiągnięciem Komitetu. Jak już wspomniano, czasopis-
mo naukowo-techniczne Metalurgii Proszków wydawane od 1968 r.
przez prawie 30 lat było jedynym periodykiem w kraju poświęco-
nym metalurgii proszków.
W tym okresie czasopismo to spełniało swoją rolę w zakresie popu-
laryzacji zagadnień metalurgii proszków w kraju, przyczyniając się
do jej rozwoju, zarówno w sensie naukowymjak i technologicznym.
Skupiało wokół siebie pracowników naukowych i technologów, te-
chnologii wytwarzania jak i kontroli gotowych wyrobów. Skierowa-
ne było zarówno do wytwórców, jak i użytkowników wyrobów
metalurgii proszków.
Wyroby metalurgii proszków są z uwagi na metody wytwarzania
metodą oszczędnościową w stosunku do wyrobów otrzymywanych
metodą konwencjonalną, ponieważ eliminowane są operacje obrób-
ki mechanicznej i przynoszą znaczące oszczędności materiałowe.
Od 1998 r. tematyka metalurgii proszków ujmowana jest jako spe-
cjalna wkładka w miesięczniku Rudy i Metale Nieżelazne. Do chwili
obecnej ukazało się już ok. 100 artykułów, tematyka publikowanych
artykułów dotyczy następujących zagadnień:
— spiekanych materiałów stykowych na osnowie metali wysoko-
topliwych z dodatkami srebra, miedzi i innych stosowanych
w wyłącznikach elektrycznych średniej i dużej mocy,
— badań procesów nasycania porowatych kształtek metalowych
w atmosferze ochronnej ciekłymi metalami,
— spiekanych materiałów na części konstrukcyjne ze spiekanej
stali z dodatkiem boru i innych pierwiastków,
— spiekanych materiałów kompozytowych znajdujących zastoso-
wanie w nowoczesnych dziedzinach techniki,
— spiekanych materiałów magnetycznych — żelazo-neodym-bor,
— spiekanych materiałów ze spieków ciężkich na osnowie wolframu,
znajdujących zastosowanie w wybranych dziedzinach techniki.
Obok artykułów z dziedziny metalurgii proszków w czasopi-
śmie Rudy i Metale Nieżelazne publikowane są przeglądy czaso-
pism, krótkie sprawozdania z prac habilitacyjnych i doktorskich oraz
w kronice, sprawozdania z organizowanych konferencji, sympozjów
i narad z dziedziny metalurgii proszków.

INŻYNIERSKIE ROCZNICE
Historia stowarzyszania się inżynierów W „Przeglądzie Technicznym" w 1902 i 1903 r.
Do realizacji przyjęto pracę ire. arch. Jana Fijalto
nachu.
ma już 170 lat. 1903 r., a kamień węgielny położono 5
W 1835 r. generał Józef Bem - c .-go Towarzy- 1905 r. Dom Technika zosta
stwa Przyjaciół Nauk - założył w r ,o Poli W czasie II wojny świi
techniczne Potekie. Na ziemiach polskich będących czeniu: dwie gon
wówczas ood zaborami polscy twórcy techniki za- 1939 r, a p
7
( tworzyć stowarzyszenia zawodowe Niemców t Iku Powstania Warszawskiego. Tuz
rosyjskim działalność techniczną po zakończeniu działań wojennych ocaleli z pożogi
l. amach działającego już Krolew- i przybyli do Warszawy inżynierowie przystąpi
s - Ławshego Towarzystwa Przyja- do odbudowy swego domu.
ciół Nauk W 1898 r utworzono samo-
dzielne Stowarzyszenie Techników MV grudniu br.
w Warszawie, które rok po odzyskaniu
przez Polskę niąaiegloBCi, w 1919 r,
jubileusz 60-iecia
przyjęto nazwę Sowarzyszenia Techni- obchodzi Naczelna
f tów Polskich, §5 tattemu w 1920 r sto- Organizacja
warzyszenie zarejestrowało swój statut Techniczna.
PP l i i i PJT£ Powstała ona 12 grudnia 1945 r.,
4 W listopadzie br,

«
r »" *-. wp ' i
„ aw1B48 od Stowarzyszenia
przypadał 00-lecie Techników ch Domu Technika,
oddania do użytku W 2003 r. ł ii ]du Głównego NOT
* środowisku technicznemu przebudowane onferencyjną przy-
Domu Technika w Warszawie. wracając ją, w miai
ter architektoniczny,
pierwotny charak-
ednocześnie w naj-
Wybudowanie tego obiektu zlokalizowanego przy ulicy nowocześniejszą aparatui lą. Salę w styczniu
W iię Tadeusza 2004 r. poświęcił Prymas Pc ózef Glemp. W ten
C orwń Stowarzyszenia sposób obchodzący swe 100-lecie Warszawsl a stal się nowocze-
Techników, Q<. piono sną siedzibą stowarzyszeń naukowo-technicznych. miejscem iferertcji, de-
w 1902 r. za s nnanogo bat środowiska technicznego nadrozwojemn«M, techniki i gospodarki polskiej. Do dziś
za społeczne pieniądze si odo r«iska technicznego, była prowadzona szybko i sprawnie gmach przy ul. Czackiego zachwyca zabytkową, secesyjną architekturą.

501
 ALUMINIUM PROCESSING
Redaktor o d p o w i e d z i a l n y : dr hab. inż. W O J C I E C H L I B U R A , prof. nzw.

BEATA SMYRAK Rudy Metale R 50 2005 nr 9

UKD 539.376:539.434:669/426:621.315.1:669/97:
TADEUSZ KNYCH :669.018.44.001:669.715'721'782
ANDRZEJ MAMALA

FENOMENOLOGIA REOLOGICZNEJ EKWIWALENTNOSCI

PARAMETRÓW o, T, i W PROCESIE NISKOTEMPERATUROWEGO
PEŁZANIA DRUTÓW ZE STOPU AlMgSi

W artykule przedstawiono wyniki badań eksperymentalnych procesu niskotemperaturowego pełzania drutów z magnezo-
wo -krzemowego stopu aluminium serii 6xxx oraz analizą teoretycznąfunkcji pełzania o ogólnej postaci e = OC0a" e® T pod
kątem określenia naprężeniowo-temperaturowego i naprążeniowo-temperaturowo-czasowego ekwiwalentu reologicznego.
Wykazano eksperymentalnie ekwiwalentność pierwotnych i wtórnych charakterystyk procesu pełzania drutów. Wskazano na
możliwość praktycznego wykorzystania przeprowadzonych rozważań i uzyskanych wyników w analizie reologicznego zacho-
wania się przewodów napowietrznych linii elektroenergetycznych zbudowanych z przewodowych stopów AlMgSi. W części
wstępnej pracy przeprowadzono analizę literaturową funkcji pełzania pod kątem uwzględnienia członu temperaturowego
i możliwości wyznaczenia energii aktywacji procesu. Na podstawie wyników badań eksperymentalnie opracowano zależność
pełzania jako funkcji naprężenia, temperatury i czasu, obowiązującej w zakresie temperatur (0+80) °C i dla naprężeń do 200
MPa, na podstawie której obliczono energię aktywacji procesu niskotemperaturowego pełzania. Uzyskane wyniki są zbieżne
z danymi literaturowymi dla aluminium i jego stopów [1].
Słowa kluczowe: reologia, pełzanie, funkcje pełzania, pełzanie niskotemperaturowe, pełzanie wysokotemperaturowe, ekwiwa-
lent reologiczny, energia aktywacji, stopy AlMgSi, linie elektroenergetyczne

PHENOMENOLOGY OF a, T, T PARAMETERS' RHEOLOGICAL EQUIVALENCE

IN THE PROCESS OF LOW-TEMPERATURE AlMgSi ALLOY WIRE CREEP

Rheological processes proceeding in constructional materials arę very dangerous in allfields of engineering. Creep of
wires spanned on overhead electroenergetric lines is one ofthe most imporatantproblems. New, coreless generations ofwires
madę of AlMgSi alloy wires (6xxx series) arę subject to creep. Its size depends on linę's work conditions, and especially on
stress, time and time ofexposure. That is why the most important research centers (CIGRE, IEEE, ALCOA) arę interested in
rheological problems in metallic materials. Taking into account the above mentioned group of materials, the problem concerns
low-temperature creep (max. 100°) proceeding under load that does not exceed 40 % oftensile strength. Low-temperature
creep is not very well investigated, especially when it comes to conductivity aluminium alloys. It is because ofbigger importance
ofhigh-temperature creep that leads to construction destruction in short time.

Mgr inż. Beata Smyrak, dr hab. inż. Tadeusz Knych prof. nzw., dr inż. Andrzej Mamala — Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Metali Nieżelaznych, Kraków.

502
The aniele contains experimental test results of low-temperature creep process ofwires madę of AlMgSi type 6201 and
theoretical analysis of creep function e = a^e T^ from the point of view of determining stress-temperature and
9

stress-temperature-time rheological equivalence. Formulas that allow to calculate equivalent values ofstress, temperaturę or
time have been introduced. Time equivalent, in conditions ofnegative stress or temperaturę gradients, means temporary stop
of creep process, which is dead time. This time, depending on gradient's size and speed as well as on rheological history of
a material, can reach even afew years. Thisfact can be used when designing lines and steering its current-carrying capacity.
Equivalency ofprimary and secondary characteristics ofwires creep process has been experimentaly proved. In the initial
part ofthe work a literaturę analysis of creep function has been madefrom the point ofview of temperaturę and possibility to
determine activation energy ofthe process. Basing on experimental tests, creep dependence has been developed as a function
ofstress, temperaturę and time ofexposure valuefortemperatures 0+80 ° C and stress up to200MPa. Basing on the mentioned
dependence, activation energy of creep process has been calculated. Obtained results arę convergent with literaturę data for
aluminium and its alloys [1].
Keywords: rheology, creep, creep functions, low-temperature creep, high-temperature creep, rheological equivalence,
activation energy, AlMgSi alloys, sag, overhead linę

Matematyczno-fizykalne aspekty opisu procesu pełzania temperatury podczas pełzania materiału, a następnie określeniu koń-
cowej prędkości pełzania w temperaturze wyższej i początkowej
Pełzanie niskotemperaturowe w jednoosiowym stanie napręże- prędkości pełzania w temperaturze niższej. Energię aktywacji obli-
nia w dodatnim polu temperatury daje się matematycznie dobrze cza się ze wzoru
przedstawić jako iloczyn potęgowych funkcji naprężenia i czasu
(Bailey-Norton [2, 6, 7]) oraz wykładniczej funkcji temperatury
postaci
A//c = (3)
e
p- (D
T2 7",
w której o, T, T oznaczają odpowiednio: naprężenie, temperaturę
i czas procesu pełzania, w, (p, P — stałe materiałowe, zaś Og to w którym et oznacza końcową wartość prędkości pełzania w tempe-
wielkość pełzania w temperaturze O °C pod naprężeniem l MPa raturze 7"], zaś e2 początkową prędkość pełzania w temperaturze T2.
w czasie l h [8, 9]. Równanie powyższe przedstawia fenomenologi-
Przykład konkretny takiego postępowania dla aluminium ilustruje
czny opis procesu pełzania ujmujący w sposób rozseparowany
rysunek l, na którym wykres górny przedstawia zależność odkształ-
wpływ naprężenia, temperatury i czasu ep =/i(o)/2(7y3(T).
cenia pełzania od czasu, zaś wykres dolny zależność prędkości
Związku równania (1) z klasycznym podejściem do opisu pro-
cesu pełzania upatrywać będziemy w analogii empirycznego członu
temperaturowego exp(q>7) w (1) z wyrażeniem exp(-A//(//?T) fun-
kcji pełzania ™a
* 10
w
z \ +<P-°°
<
e.= (2) ^^
RT i»
CL
>a^'-"A" ^-a-^-f

f'
l

«'«"">
CK 3

1%
Ul
LU a
w której Z, określa wpływ częstotliwości drgań v, zmianę entropii, S o3 i
1
<
2
i
3
>
A 5
i
6 7
ii-
oraz temperatury 71 członu strukturalnego S,CT,funkcję naprężenia TIME t, ks
zależną od naprężenia i struktury, A//, rzeczywistą energię aktywacji
pochodzącą od /-tych mechanizmów procesu pełzania, zaś R i 7" to J°° "V \. Q c .127kjmol'
' -
odpowiednio stała gazowa i temperatura bezwzględna. Ilość, rozkład ul
•u °\
i długość dyslokacji, wielkość ziarna, typ i dyspersja wtrąceń oraz
ewentualny wpływ geometrii ujmuje człon strukturalny S [1].
yj .1
£10
V'
N 0 = 132kJmol
cc
Formalne porównanie powyższych wyrażeń nie byłoby popraw-
ta
CL

ne, bowiem wynikałoby z niego, że energia aktywacji jest ujemna BC

(A//, < 0), co jest oczywiście nie do przyjęcia. Chociaż wyrażenie V3 \ .k K
2 A 6 8
exp(-A7///?7) przedstawia fizykalne aspekty termiczne pełzania, to
CREEP STRAIN €«1Q 2
próby prostego wykorzystania tej funkcji do analizy procesu nie dają
na ogół zadowalających wyników [1,2]. Istota problemu leży w bra-
ku znajomości mechanizmów pełzania, co uniemożliwia określenie Rys. 1. Test pełzania w zróżnicowanej temperaturze dla
funkcji Z, i o( równania (2), a tym samym eksperymentalne wyzna- aluminium; (wykres górny) krzywa pełzania pokazująca efekt
czenie wielkości A//;. Doświadczalne sposoby określenia energii zmiany temperatury; (wykres dolny) zmienność prędkości
aktywacji polegają na wyznaczeniu energii aktywacji procesu pełza- pełzania w funkcji odkształcenia pełzania po nagłej zmianie
nia A//, przy założeniu stałości funkcji Z, i o(- w małym przedziale temperatury w punkcie A i B [1].
temperatury oraz niezależności A//c od naprężenia. Garofalo w pracy Fig. 1. Creep test in yarious temperatures for aluminium; (top
Fundamentals of Creep and Creep-Rupture in Metals [1] przedsta- curve) creep curve which shows temperaturę change effect,
wia cztery metody wyznaczania energii aktywacji. Jedna z nich (test (bottom curve) change of creep ratę after decreasing
pełzania w zróżnicowanej temperaturze) polega na zadaniu zmiany of temperaturę in points A and B

503
pełzania od odkształcenia pełzania [1]. Rozważając dwa dowolne procesy pełzania (np. /-ty, (/+l)-wszy)
Sposób wyznaczania, energii aktywacji nie jest łatwy i może uzyskuje się na podstawie (7) wyrażenie
w wielu przypadkach budzić zastrzeżenia. Należy przypuszczać,
że w proponowanej metodzie wyznaczani a energii aktywacji zakła-
da się brak wpływu pełzania na zmianę struktury materiału i w (8)
związku z tym przyjmuje się w dalszym ciągu, że wyznaczona war-
tość energii zależna jest wyłącznie od temperatury. Zastrzeżenia co
i równoważne z nim
do tej metody budzi techniczny sposób schładzania materiału, który
z uwagi na skończoną masę próbki musi zachodzić w czasie. Takie
podejście uniemożliwia określenie wpływu stanów przejściowych (9)
w osiąganiu nowej prędkości pełzania. Z kolei skokowa zmiana
temperatury może prowadzić do ujawnienia czasu martwego lub na-
wrotu, co oznacza w pierwszym przypadku zerową, a w drugim oraz
ujemną prędkość pełzania [10]. Właściwe podejście do wyznaczania
energii aktywacji powinno więc uwzględniać materiał o tej samej
historii Teologicznej, co można osiągnąć na drodze dwóch niezależ- (10)
nych eksperymentów pełzania materiału w różnych temperaturach.
W ten sposób oddalając z samej natury procedury konieczność
Wyrażenie (8) nazywać będziemy temperaturowo-czasowym
schładzania próbki, oddala się tym samym niejednoznaczność wy-
ekwiwalentem zmiany naprężenia z wartości o, na oI+1. Podobnie
nikającą z jednej strony ze zmian strukturalnych, spowodowanych
(9) przedstawia naprężeniowo-czasowy ekwiwalent zmian tempera-
pełzaniem pierwotnym, z drugiej zaś niebezpieczeństwo pojawienia
tury o wartość AT= Ti+l — Tt. Równanie (10) to naprężeniowo-tem-
się nieaktywności Teologicznej lub nawrotu.
peraturowy odpowiednik zmiany czasu trwania procesu pełzania,
Powyższe problemy są przyczyną licznych prac [l, 3-5-5, 11],
który dla dalszych rozważań posiada znaczenie wyłącznie formalne.
których autorzy podejmują próbę teoretyczno-eksperymentalnego
Za szczególny przypadek przyjmuje się taki, dla którego T, = TI+1, co
opisu zależności odkształcenia (prędkości) pełzania od temperatury.
oznacza, że problem ekwiwalentności sprowadza się do poszukiwa-
Warto w tym miejscu wymienić m.in. funkcje
nia ekwiwalentnych par (CT(, T,) oraz (crl+1, Ti+]) gwarantujących
uzyskanie tej samej wartości odkształcenia pełzania dla tego samego
(4)
czasu trwania ('-tego oraz (/+ l)-wszego procesu. Powyższy warunek
sprowadza równania (8)-*-(10) do tej samej postaci
Kennedy'ego [4]: £p = sa[t exp(- q/rt)]'/3 sh(bc/RT) (5)

Czecha, Jakowluka, Mieleszki [5]: ep = (6)

Proponowane zależności empiryczne są na ogół uzupełnione opisującej temperaturowy ekwiwalent zmiany naprężenia. Alterna-
izotermicznym członem Baileya-Nortona (Sc"Tp) ujmującym nie- tywną postacią (11) jest równanie
zależny wpływ naprężenia i czasu na wielkość odkształcenia pełza-
nia. Wyczerpuj ącą analizę parametrów tego równania można znaleźć
w pracy [12]. W pracy [2] przeprowadzono klasyfikację funkcji -l (12)
pełzania przy stałym jednoosiowym naprężeniu dzieląc je na nastę-
<p
pujące grupy:
Gdyby tym razem przyjąć, że 7} = Ti+l, wówczas układ (8}+(10)
1. Funkcje czasowe odpowiadające stałej temperaturze i stałemu
przyjmie postać
naprężeniu.
2. Funkcje naprężenia odpowiadające stałej temperaturze i niezależ-
ne od czasu.
(13)
3. Funkcje temperatury.
4. Funkcje naprężenia i czasu.
5. Funkcje naprężenia i temperatury.
6. Funkcje naprężenia, czasu i temperatury.

Ekwiwalentność reologiczna parametrów a, T, T (14)

Wracając do analizowanej w poprzednim rozdziale empirycznej

Dla /' = l równania (l 1)-K14) przyjmują postaci
funkcji pełzania (1), nie tylko z matematycznego punktu widzenia
rozważać będziemy zagadnienie wpływu parametru naprężenia,
temperatury i czasu, a zwłaszcza ich zmienności na wartość od- (15)
kształcenia pełzania. Z eksperymentalnego punktu widzenia stawia
się pytanie o ekwiwalentność parametrów er, T, T. W szczególności
chodzi o poszukiwanie takich trójekCT,-,Tt, T,, które pozwolą na
uzyskanie identycznych wartości odkształcenia pełzania. Formalnie T-,2 -T; = — In
T* T- "l
(16)
' cp
oznacza to prawdziwość równości

(17)
(7)

504

r, - r,' =(p
2
*• in (18)
z których (15)-K 16) przedstawiają klasyczny temperaturowo-naprę-
żeniowy ekwiwalent procesu pełzania. W przypadku, gdy rozważa-
ne dwa procesy pełzania odbywają się przy stałej temperaturze i przy
różnych naprężeniach lub przy stałym naprężeniu i przy różnej tem-
peraturze, ekwiwalentem staje się parametr czasu, który określić
można w pierwszym przypadku za pomocą równania (17), a w dru-
gim za pomocą równania (18).
Analizując bardziej szczegółowo zależności (17) i (18) można
wykazać, że w każdym przypadku, gdy zmiana parametru a lub T
jest dodatnia (z wartości niższej na wyższą), czas ekwiwalentny jest
krótszy. Jeśli natomiast zmiany tych parametrów są ujemne (z war-
tości wyższej na niższą) czasy ekwiwalentne są dłuższe, co sprawia,
że muszą pojawić się wyrównawcze tzw. czasy martwe tM = T2 - TJ .
W praktyce oznacza to ujawnianie się nieaktywnej fazy procesu
pełzania o długości tM, która jest tym dłuższa, im większy jest
spadek naprężenia lub temperatury.
W celu unifikacji sposobu zapisu zmian naprężenia na ACT =CT-
a0 i czasu na AT = T - TO tak jak w przypadku temperatury, gdzie Ar
= T- T0, równania (16)-s-(18) można przedstawić w alternatywnej
postaci
i
—In
(16a)
(p
Ao= a 0 U» ( r ~ r o ) -l
(17a)
AT = - (18a)
AT = (18*)
oraz związanie z nimi formuły:
Naprężeniowy ekwiwalent reologiczny jest to przyrost naprężenia
ACT = 0 -CTOrównoważący (w sensie reologicznym) zmianą tempe-
ratury o wartość AT = T- T0 i dany jest on równaniem (16a).
Temperaturowy ekwiwalent reologiczny jest to przyrost temperatury
O.T = T- T0 równoważący (w sensie reologicznym) zmianę napręże-
nia z wartościCTOnaCTi dany jest on równaniem (17a).
Z analizy powyższych formuł wynika natychmiast, że o ile rów-
nanie (16a) określa wartość ACT równoważącą zmianę temperatury
0 wartość AT", tak aby uzyskać tę samą wartość odkształcenia pełza-
nia po takim samym czasie, o tyle równanie (11a) określa wartość
temperatury Ar, która może zastąpić zadaną zmianę naprężenia
wyrażoną stosunkiemCTO/CT,tak aby uzyskać tę samą wartość od-
kształcenia pełzania po takim samym czasie trwania procesu.
Czasowy ekwiwalent reologiczny zmian naprężenia (18a) (lub tem-
peratury (18b)) jest to czas AT = T - T0 równoważący (w sensie
reologicznym) zadaną zmianę naprężenia (temperatury) i dany jest
on równaniami (18a) i (18b).
Równania (18a) i (18fc) należy interpretować identycznie jak (16a)
1 (17a) z tą tylko różnicą, że w przypadku ujemnych gradientów
naprężenia i temperatury AT < O, co utożsamiać należy z nieaktywną
fazą Teologiczną materiału o długości trwania uzgadniającej warto-
ści odkształcenia pełzania w stanie l i w stanie 2.
Podsumowując powyższe rozważania zauważamy, że sensowna
staje się klasyfikacja procesu pełzania z punktu widzenia zmian
temperatury i naprężenia na ekwiwalentne, które odbywają się zgod-
nie z równaniem (l 1) oraz (12),(16) i są niezależne od czasu. Zmiany
te nie prowadzą do zmian charakterystyk pełzania. Pomimo tego,
że ulegają zmianie zarówno naprężenia jak i temperatura, będziemy
przyjmować, że proces pełzania odbywa się wg charakterystyki pier-
wotnej, tzn. charakterystyki właściwej dla pierwotnej wartości na-
prężenia i temperatury. Nieekwiwalentne zmiany naprężenia i tem-
peratury wymagają ekwiwalentu czasu. Takie procesy pełzania na-
zywać będziemy nieekwiwalentnymi. W zależności od tego, czy
postulowane zmiany prowadzą do skrócenia czy wydłużenia czasu
w celu utrzymania zastanej wartości odkształcenia pełzania, wyróż-
niać będziemy w pierwszym przypadku stany nad-, a w drugim zaś
stany podekwiwalentne. Stany te prowadzą, rzecz jasna, odpowie-
dnio do intensyfikacji procesu pełzania w pierwszym przypadku lub
do ustania jego aktywności, czyli do czasów martwych w przypadku
drugim.
Zakres stosowalności
Stosowalność wyprowadzonych w rozdziale drugim wzorów,
opisujących różne typy ekwiwalentu Teologicznego, wymaga ekspe-
rymentalnego określenia uogólnionej funkcji pełzania oraz wyzna-
czenia jej dziedziny. Pod pojęciem dziedziny rozumieć będziemy
taki zakres naprężenia i temperatury, dla którego odkształcenie peł-
zania można aproksymować potęgową funkcją naprężenia i wykład-
niczą funkcją temperatury. Istotę wyznaczania czasu martwego
przedstawiono schematycznie na rysunku 2, który przedstawia
w układzie loge-logT zlinearyzowaną funkcje pełzania. Taki sposób
podejścia do problemu ujemnych gradientów naprężenia proponuje
RabotnoY [13]. Podstawę teorii pełzania w warunkach zmiennego
naprężenia stanowi liniowa hipoteza dziedziczności wykorzystująca
zasadę superpozycji Boltzmana [14], za którą przyjmuje się, że ba-
dany materiał posiada cechy liniowo lepko-sprężyste. Jak wynika
z wielu badań eksperymentalnych hipoteza ta najpełniej opisuje
procesy pełzania w zmiennych warunkach naprężenia. Wobec jed-
noznacznej relacji pomiędzy naprężeniem i temperaturą (16), (17),
(16a), (17a) można także hipotezę Rabotnova stosować do wyzna-
czania temperaturowo-czasowego ekwiwalentu. Praktyczne wyko-
rzystanie wyprowadzonych formuł wymaga określenia następują-
cych informacji eksperymentalnych, których idea została przedsta-
wiona na poglądowych schematach w tablicy 1.
1. matematycznej postaci uogólnionej funkcji pełzania postaci (1),
2. wpływu ujemnych gradientów naprężenia na proces pełzania,
3. wpływu dodatnich gradientów naprężenia na proces pełzania,
CZAS, h
Rys. 2. Charakterystyki pełzania drutów w różnych warunkach
naprężenia i temperatury
Fig. 2. Characteristics of wires creep in various stress
and temperaturę conditions
505
 Tablica l
Metody badań zachowania Teologicznego materiału
Table l
Table methods of materiał's rheological behaviour

1 T-const 1
G Op L 1
lop,

^JE^z^s
E
P °w
1

^_^— -—"*"" IĄ^OI! 1PEŁZANE PIERWOTNE J | PftłAHE WTÓRNE \

,4---
oge,'
'«
P
TM
'i Ji
™ ł"'
*- ** CZAS MARTWY
top ^ ** , j
^ **
^M 109^ ^

Idea metody wyznaczania czasowego ekwiwalentu Sposób weryfikacji naprężeniowe - czasowego ekwiwalentu
Teologicznego Teologicznego
idea of temporal determining method of rheological equivalence Yerification method of stress - time rheological equivalence

f^ | T*const 1 Tn
o T o"const

- 1 Tw ' T '

lo** T peŁZMfPCKWOTNE j 1 f*2** ^pRAE )

log e.
PEŁZANIE PIERWOTNE ^ —,J-t ""
.,--t T""
,*' j ( CZAS/MARTW/ 1 i
__ _- — •""~^___ __ ——•* [ PEŁZANIE WTÓRNE |
---*' ! 'i
t(Tp) *" T(T»,) log T

Sposób weryfikacji wpływu dodatniego gradientu naprężenia Sposób weryfikacji temperaturowo-czasowego ekwiwalentu
Teologicznego
Verification method of positive stress gradient effect Verification method of temperaturę - time rheological
equivalence

Tw
T p
o-conit a t °P 1 <%i
E.
2

i 1— = —
1 1 Guu
t
i -"^
PE£ZAME PJERWO7NE j _rf-^***' ^
logs, logs , , t(ap) ^("wn)tM !
T

^.^"^ „-^//<^
^- ii ZMAMANA
PUNKT ,
^X^ CZAS MARTWY ]

^ * \
-* "^ ^^*****~^ PCŁZAME WTÓRWE ]
'i
logc

Sposób weryfikacji wpływu dodatniego gradientu temperatury Sposób weryfikacji addytywności czasów martwych

Verification method of positive temperaturę gradient effect Verification method of dead time additivity

a
1 : t '
CT
0 Op <Jp Cip

L_21_ . i
T
'—M «
i t ' T t"
T„ i —^~ « T
T
T>
"-T •— —T-*
logsp " (
f PEOAN1E ] ' J. "
,J^-^" '
"09«P J ,,."-""""\^^^~ 1
—ij«atSCZlI 1 I P&3ANIE WTÓRNE 1
-—"~ " CZASMARTWT ! fc
1
*^**"** ^ CZAS MARTWY
3 is:r-»> t(<Jp) los »

Sposób weryfikacji ekwiwalentności czasów martwych Sposób weryfikacji ekwiwalentności pierwotnych i wtórnych
procesów Teologicznych
Verif ication method of dead time equ valence
Verification method of primary and secondary rheological
processes equivalence

506
4. wpływu ujemnych gradientów temperatury na proces pełzania,
5. wpływu dodatnich gradientów temperatury na proces pełzania,
6. addytywności czasów martwych,
7. ekwiwalentności czasów martwych,
8. ekwiwalentności pierwotnych i wtórnych procesów pełzania.

Wyniki badań eksperymentalnych i ich analiza

* l3>MPa/20°C
Badania eksperymentalne przeprowadzono na drutach o średni- • MMfli/WC
cy 2,89 mm ze stopu AlMgSi gat. 6201 przeznaczonych do budowy i HHPa/m-C
, 6! MPa HO-C
przewodów napowietrznych linii elektroenergetycznych. Druty wy-
konano z walcówki o średnicy 9,5 mm w stanie T4 o następującej
zawartości składników stopowych: Si — 0,57 %, Mg — 0,58 %, Fe CZAS, h
— 0,23 %, Ti — 30 ppm. Druty po ciągnieniu poddane były starzeniu
sztucznemu w temperaturze 160 °C w czasie 2,5 h w warunkach Rys. 3. Weryfikacjanaprężeniowo-temperaturowego ekwiwalentu
przemysłowych. Własności drutów przeznaczonych do badań: Teologicznego materiału
6 1
Rm = 340 MPa, A250 = 6,5 %, p = 32,23 nS2m, a = 23 x l O" K" , Fig. 3. Yerification of materiał"s stress-temperature
1
aR = 0,0036 K" . W celu pełnej identyfikacji materiału wyznaczono rheological equivalence
uogólnioną funkcję pełzania oraz określono naprężeniowo-tempera-
turowy ekwiwalent reologiczny. Na rysunku 2 przedstawiono zależ-
ności odkształcenia pełzania w funkcji czasu w ujęciu logarytmicz-
c, MPa 120
nym. Wyznaczona na ich podstawie empiryczna funkcja pełzania ma 100

postać

ep= 0,000 007 17 CT1'85^-0217" T0-209 (19)

Występujące w (19) współczynniki stałe posiadają w odniesieniu

do postaci ogólnej funkcji pełzania przedstawionej równaniem (1) na-
stępujące znaczenia: c^=0,000 007 17, n = l,85, q>=0,021 K'1, (3=0,209,
a stosunek n/(p = 88,1 K. Tak więc naprężeniowo-temperaturowy
M
ekwiwalent reologiczny (16) przyjmuje postać Ar=88,l In —
v ^
w którym stała 88,1 jest stosunkiem stałych materiałowych nAp. Rys. 4. Zależność odkształcenia pełzania drutów
Wyznaczone na tej podstawie przykładowe pary 136 MPa/20 °C i 68 w funkcji naprężenia
MPa/40 °C oraz 85 MPa/20 °C i 68 MPa/80 °C są ekwiwalentne, co Fig. 4. Deformation of wires creep depending on stress
udowadniają pary charakterystyk przedstawione na rysunku 3. Ry-
sunek 4 ilustruje postać funkcji (19) w ujęciu przestrzennym. Fun- 8,85
kcja (l 9) opisuje pierwsze stadium procesu pełzania charakteryzują-
ce się malejącą prędkością zgodnie z formułą postaci - l

= 0,000 001 5 a1'85 e

o,02irT-o,79i (20)
d&O
Przedstawione w rozdziale pierwszym formuły opisujące naprę-
żeniowy, temperaturowy i czasowy ekwiwalent reologiczny przyj- Wybrane wyniki badań wpływu ujemnych gradientów napręże-
mują wobec (19) następujące postaci nia oraz historii Teologicznej materiału na przebieg procesu pełzania
przedstawiono na rysunkach 5+8. Już pierwsza analiza uzyskanych
rezultatów pozwala na potwierdzenie słuszności stawianej w pracy
T2-Tl= 88,1 ta — tezy o niekonwencjonalnym przebiegu procesu pełzania materiału
po odciążeniu, jak również w trakcie odciążania. Stwierdzono mia-
nowicie, że o ile w warunkach stałego naprężenia występuje zawsze
0,11
proces pełzania, o tyle w warunkach ujemnego gradientu o tym, czy
(176) pełzanie wystąpi decyduje wartość obciążenia wtórnego oraz pręd-
kość odciążania, przy czym warunkiem niezbędnym ujawnienia się
fazy nieaktywnej jest historia Teologiczna materiału. Mówiąc jeszcze
T2- r, = 9,95 In K inaczej, materiał bez historii Teologicznej nie przejdzie w stan hiber-
(18c)
nacji. Na rysunkach 5 i 6 przedstawiono przykładowe charaktery-
styki procesu pełzania materiału po skokowej zmianie naprężenia
z wartości 136 MPa/1 h (rys. 5) i 136 MPa/24 h (rys.6) do wartości
Ar= 88,1 Id — (16c) 102 MPa. Z ich analizy wynika, że z chwilą pojawienia się ujemnego
0
gradientu naprężenia ujawnia się natychmiast nieaktywność reolo-
giczna o czasie 10 h (rys. 5) i 250 h (rys. 6).
Zależność czasu martwego od wielkości odkształcenia pierwot-
Aa=a 0 (« ( W > 1 1 < r - 7 y-. l (17c)
nego przedstawiono na rysunku 7, zaś od stosunku naprężenia pier-

507
 i in CZAS
MARTWY =10h JZ

—
Jm
/
2
R = 0.99 p

§«
>100 -i

CZAS MARl
TU -0.91(0 o,)*"
ff^ 2
R *!

f
L. FUNKCJA PIERWOTNA PEŁZANIA
- PEŁZANIE WTÓRNE -136 MPa - 1
• EKSPERYMENT

CZAS, h STOSUNEK (fj/crj 10

Rys. 5. Charakterystyka pełzania w trendzie skokowego

spadku naprężenia. Pełzanie pierwotne: 136 MPa/1 h, Rys. 8. Długość czasu martwego w funkcji
pełzanie wtórne: 102 MPa stopnia zmiany naprężenia

Fig. 5. Creep characteristics in trend of leap stress decrease. Fig. 8. Dead time value as a function of stress change degree
Primary creep: 136 MPa/1 h, secondary creep: 102 MPa

obciążenia dość dobrze korelują z wartościami wyznaczonymi teorety-

1 1 1 tttti —impiEF ,,
• ttttf — \—^-^
ttttt—M "" ' l— +
Htl
cznie wg hipotezy starzenia Rabotnova [13]. Świadczy to o dobrej
fri PEŁŻ/I WOTNE .»» ^^—— CZAS
MARTWY = 258 h korelacji zastosowanej dla badanego materiału hipotezy z bolzma-
~ r nowskim modelem ciała liniowo lepkosprężystego [14] w zadanym
ODKSZTAŁCENIE,

zakresie zmian naprężenia i temperatury.

>•"• w-
^,- Wobec stwierdzonej doświadczalnie ekwiwalentności pierwot-
! ! ' : zz: nych funkcji pełzania (rys. 3) rodzi się pytanie o tę samą właściwość
?c
~^~'
y , •'
w odniesieniu do charakterystyk pełzania wtórnego. Mówiąc do-
-i
i
r
^
kładniej pytanie to można tak sformułować: „czy istnieje identycz-
/
*
PEŁZANIE WTÓRNE • 136MPa-24h-102MPa ność naprężeniowo-czasowego i temperaturowo-czasowego ekwi-
0.1 wo « walentu reologicznego?", albo jeszcze inaczej „czy czas martwy
' CZAS, h "
o danej długości można zrealizować zamiennie na sposób spadku
naprężenia, bądź ekwiwalentnego spadku temperatury?"
Rys. 6. Charakterystyka pełzania w trendzie skokowego Powyższy problem zweryfikowano w oparciu o eksperyment,
^
spadku naprężenia. Pełzanie pierwotne: 136 MPa/24 h,
który polegał na wymuszeniu skokowego spadku naprężenia do
pełzanie wtórne: 102 MPa
poziomu 102 MPa (o wartość ACT = 34 MPa) po 24 h trwania procesu
Fig. 6. Creep characteristics in trend of leap stress decrease. pełzania pod naprężeniem 136 MPa/20 °C. W rezultacie ujawniła się
Primary creep: 136 MPa/24 h, secondary creep: 102 MPa
nieaktywna reologicznie faza o długości 270 h (rys. 9). Część druga
eksperymentu polegała na wymuszeniu ekwiwalentnego do wartości
34 MPa skoku temperatury i obserwacji długości trwania czasu
1000 -,
• j martwego. Taką ekwiwalentną parą dla układu 102 MPa/20 °C jest
£
— rM = 8'10T£pi88
R2 °= 0.95 '/
para 136 MPa/-5 °C. I w tym przypadku stwierdzono również czas
> /r
i / martwy o długości ok. 270 h (rys. 10), co kończy dowód tezy na
_!
CZAS MARTW

7„ = 4-1oV*
R1 * 0.95 temat ekwiwalentności charakterystyk pełzania wtórnego. Przedsta-
if
wione na rysunkach 9 i 10 charakterystyki w ujęciu zbiorczym zilu-
.

r„-5-10V-'2
R2 - 0,99
strowano dla porównania na rysunku 11, z którego wynika idealna
3

^FUNKCJA PEŁZANIA PIERWOTNA

zgodność charakterystyk pełzania wtórnego.
t
m EKSPERYMENT Wracając do prowadzonych w rozdziale pierwszym rozważań na
01
temat energii aktywacji procesu pełzania, a w szczególności sposobu
" ODKSZTAŁCENIE PEŁZANIA PIERWOTNEGO, %o
eksperymentalnego jej wyznaczania, wykorzystajmy uogólnioną
funkcję pełzania (19) do obliczeń wartości A#c. W tym celu skon-
Rys. 7. Długość czasu martwego w funkcji struujmy zależności tp =j(i), ep(T) i £p =Atp) dla różnych temperatur
odkształcenia pełzania pierwotnego i ustalonych wartości naprężenia i obliczmy wartości A//c wg wzoru
Fig. 7. Dead time value as a function of primary creep deformation (3). Przykład konkretny postępowania przedstawiono na rysunkach
12-5-14, a wartości obliczeniowe zestawiono w tablicach 2+4.
Z przedstawionych danych wynika, że energia aktywacji A//c,
wolnego do wtórnego na rysunku 8. Na rysunkach zamieszczono obliczona dla różnych wartości naprężenia, temperatury i odkształ-
dane eksperymentalne oraz obliczeniowe wyznaczone w oparciu cenia pełzania, zawiera się w granicach 76+104 kJ/mol, przy czym
o funkcję pełzania właściwą dla parametrów, przy których realizo- obserwuje się tendencję do jej niewielkiego wzrostu wraz ze wzro-
wano eksperyment ze skokiem prędkości oraz w oparciu o uogólnio- stem temperatury i naprężenia. Odkształcenie pełzania nie posiada
ną funkcję pełzania. Charakterystyki, o których mowa, są liniowe wpływu na energię aktywacji. Wartości te są zbieżne z danymi
w układzie log-log, co świadczy o tym, że czas martwy jest potęgo- literaturowymi, w których znajdujemy dla aluminium A//c =110
wą funkcją zarówno odkształcenia pełzania pierwotnego jak i wiel- kJ/mol, w zakresie temperatur 250+380 K [17], lub 110 kJ/mol w za-
kości gradientu naprężenia. Warto w tym miejscu zwrócić uwagę na kresie temperatur 275*345 K [18] oraz (107-116) kJ/mol w tempe-
ich formalne podobieństwo w tym względzie do uogólnionej funkcji raturze 347 K [19]. Różnice wartości wynikają w tym przypadku ze
pełzania badanego materiału, jak również na fakt, że uzyskane zróżnicowania cech fizycznych i struktury badanych materiałów
eksperymentalnie długości czasu martwego po skokowej zmianie oraz metody wyznaczania energii aktywacji. Gdyby teraz wrócić do

508
 0,90

*N,
CZAS
<" -UL [J PEŁZANIE PIERWOTNE = 24 h "^ - MARTWY = 270 h

\ )••,&** >v
^r- ' '
Ł
^f

^Jł -v
UJ
ODKSZTAŁĆ

-0- PEŁZANIE WTÓRNE - 136MPa/20°C-24h-102MPa/20°C

0,01 H
0,00
0,1 1 10 100 1000 40 50 60 70 90 100
CZAS, h
CZAS, h

Rys. 9. Charakterystyka pełzania pierwotnego pod naprężeniem Rys. 12. Zależność odkształcenia pełzania w funkcji czasu dla
136 MPa/20 °C w czasie 24 h, a następnie spadek naprężenia do naprężenia 204 MPa oraz temperatury 20 i 40 °C
poziomu 102 MPa/20 °C. Długość czasu martwego — ok. 270 h
Fig. 12. Time dependence of creep deformation for stress
Fig. 9. Creep characteristics in trend of leap stress decrease. 204 MPa and temperaturę 20 and 40 °C
Primary creep: 136 MPa/24 h/20 °C, secondary creep:
102 MPa/20 °C. Time of dead time: aprox. 270 h

1 -,
IE PEŁZANIA, %o

ZAŚ <
IŁ LJPEtZA WE PIER WO Tl ffi = 24/1 ^ -\MARnVY=270h -*- 204 UPa/20°C
1 1 -o- 204 UPa/40°C
,0- 0 •.;r-<* w
T
sy -Q -4 r'
3
•-" Q.
o

:« 0,400
f-*j §
ul

K 0 200 -

8
a. '
X ku^ ^J
-0- PEŁZANIE WTÓRNE - 136MPa/20°C -24h-136MPa/-5°C *=3=J =*=$ —f
0,000 H 1 1 1 1 1 1 1 1 1— "

r^
0,01
0 1 1 10 100 1000 0,10 0,30 0,50 0,70 0,90 1,10 1,30 1,50 1,70 1,90
CZAS, h CZAS, h

Rys. 13. Zależność prędkości pełzania w funkcji czasu dla

Rys. 10. Charakterystyka pełzania pierwotnego pod naprężeniem
naprężenia 204 MPa oraz temperatury 20 i 40 °C
136 MPa/20 °C w czasie 24 h, a następnie spadek temperatury do
poziomu - 5 °C/136 MPa. Długość czasu martwego — ok. 270 h Fig. 13. Time dependence of creep ratę for stress 204 MPa
and temperaturę 20 and 40 °C
Fig. 10. Creep characteristics in trend of temperaturę decrease.
Primary creep: 136 MPa/24 h/20 °C, secondary creep:
136 MPa/- 5 °C. Time of dead time: aprox. 270 h

0 **00

P 0 160 -

•». =[T H PEŁZ/INIE PIEF«W DT NE =

CZAS
ARTWY = 27 Oh
— 0 140 -
\ -*- 204 MPa/20°C
24 h^
^ X -et- 204MPa/40°C

V,
NIE PEŁZAM

...•*# •*
JK - J )-U«X Ut
£5 0,080 -
-O
«•< r " 5 o
"•£
S-, "•"63 \
,0

S 0,060 -
~~~—^.
-~~^
i__
v*-^ ^Ł Ł
1 0 Ona \ \ ~ ~ ~ —o
4—L*—4_
-*-*=F*-^t-< r-4-fc-fc-<
O -0- PEŁZANIE WTÓRNE - 136MPa/20°C-24 h-102MPa/20°C
O 0,25 0,27 0,29 0,31 0,33 0,35 0,37 0,39
-0- PEŁZANIE WTÓRNE • 136MPa/20°C -24h-136MPa/-S°C
III ODKSZTAŁCENIE PEŁZANIA, %o
TIII L I
^ r
0,1 1 10 100 1000
CZAS, h
Rys. 14. Zależność prędkości pełzania od odkształcenia
dla naprężenia 204 MPa oraz temperatury 20 i 40 °C
Rys. 11. Ekwiwalentność wtórnych charakterystyk pełzania Fig. 14. Deformation dependence of creep for stress 204 MPa
Fig. 11. Equivalence of secondary creep characteristics and temperaturę 20 and 40 °C

509
 Tablica 2 riału z punktu widzenia przyjętych i ogólnie obowiązujących teorii
Wartości energii aktywacji pełzania obliczone dla różnych lepkoplastyczności. W szczególności o tym, czy dany ośrodek jest
wartości temperatury i naprężenia. Odkształcenie pełzania 0,1 %c liniowo lepkosprężysty decyduje charakter zależności £p-a dla usta-
Table 3 lonego czasu trwania procesu pełzania (krzywe izochoryczne) [15].
Yalue of creep activation energy calculated for different Na rysunku 15 przedstawiono krzywe izochoryczne wyznaczone
time and stress values. Creep deformation 0,1 %o w oparciu o postać funkcji pełzania daną równaniem (19). Z analizy
charakterystyk wynika, że druty ze stopu AlMgSi w ogólności nie
AT =40/20 A! =60/20 Ar= 80/20 Ar= 60/40 AT= 80/40 Ar= 80/60
spełniają zasady superpozycji Boltzmana. Nie są liniowo lepkosprę-
Oj = 68 MPa 79,2 85,6 89,2 85,8 92,4 100,2 żyste. Niemniej jednak dla małych zmian naprężeń, z jakimi mamy
a 2 =136MPa 92,1 81,2 88,8 68,7 107,6 86,6 do czynienia w przewodach rozpiętych w rzeczywistych przęsłach
a3 = 204 MPa 76,3 76,8 89,3 85,4 110,3 98,1 napowietrznych linii elektroenergetycznych, możnaje linearyzować
odcinkowo, co pozwala na wykorzystanie hipotezy starzenia Rabot-

T a b l i ca 3
Wartości energii aktywacji pełzania obliczone dla różnych
wartości temperatury i naprężenia. Odkształcenie pełzania 03 %o
Table 3
Yalue of creep acti vation energy calculated for different
time and stress values. Creep deformation 0,3 %o

AT =40/20 Af= 60/20 AT= 80/20 AT= 60/40 AF= 80/40 A7= 80/60

o, = 68 MPa 78,4 82,2 90,0 86,5 96,9 108,8

o 2 =136MPa 76,4 81,9 88,2 79,9 103,2 95,2
03 = 204 MPa 77,3 80,4 89,6 83,8 112,5 97,1

Tablica 4 Rys. 15. Krzywe izochoryczne zp-a dla badanego materiału

Wartości energii aktywacji pełzania obliczone dla różnych Fig. 15. Isochoric curves E -a for tested materiał
wartości temperatury i naprężenia. Odkształcenie pełzania 0,5 %o
Table 4
Value of creep activation energy calculated for different time
and stress values. Creep deformation 0,5 %o

AT= 40/20 Ar= 60/20 A7"= 80/20 AT= 60/40 AT= 80/40 AT =80/60 f 1,0

a, =68 MPa 77,3 81,6 89,6 86,5 97,1 108,8

o2=136MPa 76,677 81,0 88,8 8W 107,6 95,5
o3 = 204MPa 77,9 81,5 89,6 86,6 109,0 97,1

problemu formalnego porównania członów termicznych funkcji (l)

10 100 1000 10000 100000
i (2), wówczas wobec uwagi poczynionej w rozdziale pierwszym
należałoby człon termiczny równania (2) podnieść do potęgi, aby
uzyskać prawidłową matematyczną odpowiedź na wzrost tempera-
Rys. 16. Naprężeniowo-czasowy ekwiwalent Teologiczny
tury. Tak więc badanego materiału w ujęciu graficznym wg hipotezy starzenia
Fig. 16. Stress-time rehological equivalence of the tested materiał
Afl, in graphical formulation in accordance with ageing hypothesis
exp - = exp((p7)
V
RT
z czego wynika, że współczynnik potęgowy m wyraża się równa- -PKZ4MF
PKZANie ŚMBME
niem postaci - ZWIS Z UWZGLĘOMCNICM PEŁZANIA
-ZWIS BEZ UWZOLĘDHIEHU PEŁZANIA

i dla badanego materiału wynosi on w zależności od temperatury

i związanej z nią wartością A//c ok. -0,8.

Aplikacja aren 17520 25280 35040 43900 H»O 61320 70010 79940 nem
CZAS. (i

Uzyskane wyniki badań posiadają ważne znaczenie aplikacyjne

jeśli chodzi o zastosowanie drutów stopowych do budowy przewo- Rys. 17. Symulacja zmian odkształcenia pełzania i zwisów
dów napowietrznych linii elektroenergetycznych. Próba uogólnienia przewodu w czasie 10 lat w przęśle o długości a = 400 m
Teologicznego zachowania się materiału w warunkach ujemnych Fig. 17. Creep deformation and sags simulation in a conductor
gradientów naprężenia wymusza konieczność zdefiniowania mate- over a period of 10 years, span = 400 m

510
 100
-*- NAPftĘŻ&ilA RÓWNANIE STANÓW BEZ CIŁONUREOLOGICZHEGO
~»~ NAPRĘŻENIA RÓWNAHIE STANÓW? UWZGLĘDNIENIEM CZŁONU REOLOGICZHEGC
a aO2KtADT£UPEPATuar
80
A , , A A A
A.
Ów* S v
/•N'/O*
°- 60
"Ny^KS*^ N/
C^
x>'"S!"'
1"
*^V X"V x\ ^oy,
JX™- J K
0 8760 17520 20280 35040 43800 52560 01320
CZAS h
Rys. 18. Symulacja zmian naprężeń w przewodach w czasie 10 lat
w przęśle o długości a = 400 m
Fig. 18. Stress change simulation in conductors over a period
of 10 years, span = 400 m
nova do szacowania naprężeniowe lub temperaturowo-czasowego
ekwiwalentu w przewodach znajdujących się w stanie podekwiwa-
lentnym Teologicznie Przykłady długości czasu martwego ilustrują
charaktery styki przedstawione na rysunku 16 Rzeczy wiste korzyści
związane z ujawnianiem się napręzemowo-czasowego ekwiwalentu
Teologicznego polegają na mniejszych trwałych przyrostach długo-
ści przewodów i mniejszych zwisach, co przekłada się na wzrost
obciążalności prądowej linii nawet o 30 % Przykład symulacji ta-
kiego zagadnienia dla przewodu AAL400 wykonanego z drutów
AlMgSi, rozpiętego w przęśle o długości 400 m przedstawiono na
rysunkach 17 118 [16]
Wnioski
Na podstawie przeprowadzonej analizy teoretycznej oraz wyni-
ków badań doświadczalnych nad procesem niskotemperaturowego
pełzania drutów ze stopu AlMgSi można sformułować następujące
wnioski
1 Niskotemperaturowy proces pełzania drutów ze stopów AlMgSi
w stanie jednoosiowego rozciągania można opisać potęgową funk-
cją naprężenia i czasu oraz wykładniczą funkcją temperatury postaci
cc = ct0(T"e<l>r DT^, przy czym współczynniki potęgowe n, (p, P są
stałymi materiałowymi niezależnymi od naprężenia i temperatury,
zaś parametr a 0 jest pełzamemjednostkowym określającym wartość
pełzania materiału w temperaturze O °C pod obciążeniem l MPa
w czasie l h Uogólniona funkcja pełzania posiada postać ep =
0,000007 17c185eao2lrTMA0,209iobowiązujedladziedziny 0^,,,=
= 200 MPa T e [0-80] °C
2 Napręzeniowo-temperaturowy ekwiwalent reologiczny badanego
materiału wyraża się równaniem postaci Af= 88,1 In —
3 Badany materiał wykazuje cechy materiału limowo-lepkospręzy-
stego, co pozwala na wykorzystanie hipotezy starzenia Rabotnova
do szacowania naprężeniowe (temperaturowo)-czasowego ekwiwa-
lentu Teologicznego (długości nieaktywnych faz procesu pełzania)
spowodowanych ujemnymi gradientami naprężenia i temperatury
4 Wykazano eksperymentalnie naprężeniowe-temperaturową ekwi-
walentność zarówno pierwotnych, jak i wtórnych charakterystyk
procesu pełzania
5 Naprężeniowe (temperaturowo)-czasowy ekwiwalent Teologicz-
ny stwarza podstawy nowego podejścia do projektowania technolo-
gu montażu przewodów napowietrznych linii elektroenergetycznych
oraz dynamicznego sterowania obciążalnością prądową
6 Określona na podstawie teoretyczno-eksperymentalnej analizy
procesu pełzania wartość energii aktywacji A//c wynosi ok 80
kJ/mol i jest zgodna z danymi literaturowymi dotyczącymi alumi-
400 nium i jego stopów, przy czym wartość ta zwiększa się nieznacznie
wraz ze wzrostem naprężenia i temperatury i nie zależy od wielkości
6550
320
odkształcenia pełzania. Jednakże, z uwagi na brak możliwości ilo-
A
/ \ ściowej analizy mechanizmów pełzania, a tym samym możliwości
s\-JM,m 240 "
określenia funkcji Z, i o,, termodynamiczna postać równania pełza-
160 g nia nie posiada znaczenia praktycznego.
UJ
Przypisy
Xk, J•Wswl 40
70084 78840 87*00
1. Potencjał Teologiczny — to zdolność do zamiany odkształ-
ceń sprężystych na trwałe materiału znajdującego się pod napręże-
niem poniżej granicy plastyczności.
2. Proces reologiczny — to zachodząca w czasie zamiana pew-
nej części odkształceń sprężystych na trwałe materiału znajdującego
się pod naprężeniem poniżej granicy plastyczności.
3. Proces pełzania —jest to zachodzące w czasie trwałe wydłu-
żenie materiału poddanego stałemu obciążeniu, które wywołuje
w nim naprężenie poniżej granicy plastyczności.
4. Proces relaksacji naprężeń — jest to zachodzący w czasie
spadek naprężenia w materiale znajdującym się w stanie odkształceń
sprężystych w warunkach stałej długości próbki.
5. Stan reologiczny materiału — to stan materiału określony
poziomem naprężenia i temperatury i mówiący o chwilowej zdolno-
ści materiału do realizacji procesu Teologicznego.
6. Uogólniona funkcja pełzania (UFP) —jest to eksperymen-
talna zależność określająca wpływ naprężenia, temperatury i czasu
na wartość odkształcenia pełzania.
7. Pełzanie pierwotne—jest to proces pełzania odbywający się
pod stałym naprężeniem i przy stałej temperaturze materiału bez
wstępnej historii Teologicznej.
8. Pełzanie wtórne — to proces pełzania odbywający się w ma-
teriale ze wstępną historią Teologiczną.
9. Ekwiwalent reologiczny — są to takie trójki wartości naprę-
żeń, temperatury i czasu, należące do dziedziny funkcji pełzania,
które zapewniają uzyskanie tej samej wartości odkształcenia pełza-
nia.
10. Naprężeniowy ekwiwalent reologiczny zmian temperatu-
ry —jest to takie naprężenie, które równoważy (w sensie reologicz-
nym) zadaną zmianę temperatury, tzn. pozwala na uzyskanie takiej
samej wartości odkształcenia pełzania w tym samym czasie.
11. Temperaturowy ekwiwalent reologiczny zmian napręże-
nia —jest to taka temperatura, która równoważy (w sensie reologi-
cznym) zadaną zmianę naprężenia, tzn. pozwala na uzyskanie takiej
samej wartości odkształcenia pełzania w tym samym czasie.
12. Stan podekwiwalentny Teologicznie — jest to pełzanie
wtórne, przy takich wartościach naprężenia i temperatury, dla któ-
rych w tym samym czasie wartość odkształcenia pełzania będzie
K zawsze niższa niż w procesie pełzania pierwotnego.
13. Stan nadekwiwalentny Teologicznie — jest to pełzanie
wtórne, przy takich wartościach naprężenia i temperatury, dla któ-
rych w tym samym czasie wartość odkształcenia pełzania będzie
zawsze wyższa niż w procesie pełzania pierwotnego.
14. Nieaktywna faza procesu pełzania — jest to czasowe
ustanie procesu pełzania pomimo tego, że materiał pozostaje pod
obciążeniem — warunkiem koniecznym wystąpienia nieaktywnej
fazy procesu pełzania jest przejście materiału w stan podekwiwalen-
tny Teologicznie.
15. Czasowy ekwiwalent reologiczny (CER) — jest to czas
niezbędny do tego, aby proces pełzania wtórnego zaczął odbywać się
według charakterystyki pierwotnej właściwej dla nowych wartości
temperatury i naprężenia. CER występuje wyłącznie w przypadku
stanów podekwiwalentnych. Jest to czas wyrównawczy (czas mar-
twy) określający długość trwania nieaktywnej fazy procesu pełzania.
16. Czas dojścia —jest to czas niezbędny do tego, aby proces
511
pełzania wtórnego zaczął odbywać się według charakterystyki pierwot-
nej właściwej dla nowych wartości naprężenia i temperatury. CD wstę-
puje wyłącznie w przypadku stanów nadekwiwałentnych reologicznie.
Literatura
1. Garofalo F.: Fundamentals of Creep and Creep-Rupture in Metals.
The MacMilan Company, New York, 1965.
2. Jakowluk A,: Procesy pełzania I zmęczenia w materiałach. PWN
W-wa, 1993.
3. Dorn J. E., Tietz I. E.: Proc. ASTM 49, 1949.
4. Kennedy A. J.: Processes of creep and fatigue in metals. Oliver and
Boyd, Edinburg-London 1962.
5. Czech M., Jakowluk A., Mieleszko E.: Arch. Bud. Masz. 1985, t. 32,
nr 3+4, s. 121+125.
6. Andrade E. N. C: Proc. Roy. Soc. (London), Ser. A, 1910, t. 84, nr
A567, s. 1+12.
7. Norton F. H.: The creep of steel at high temperatures. MacGraw-Hill,
New York 1929.
STANDARDIZATION
Informacje dotyczące normalizacji z zakresu metali nieżelaznych.
Nowe Polskie Normy:
— PN-EN 573-3:2005 Aluminium i stopy aluminium — Skład
chemiczny i rodzaje wyrobów przerobionych plastycznie —
Część 3: Skład chemiczny
Zastępuje: PN-EN 573-3:2004 (U)
— PN-EN 573-4:2005 Aluminium i stopy aluminium — Skład
chemiczny i rodzaje wyrobów przerobionych plastycznie —
Część 4: Rodzaje wyrobów
Zastępuje: PN-EN 573-4:2004 (U)
— PN-EN 13920-1:2005 Aluminium i stopy aluminium — Złom
— Część 1: Wymagania ogólne, pobieranie próbek i badania
Zastępuje: PN-EN 13920-1:2003 (U)
— PN-EN 13920-2:2005 Aluminium i stopy aluminium — Złom
— Część 2: Złom aluminium niestopowego
Zastępuje: PN-EN 13920-2:2003 (U)
— PN-EN 13920-3:2005 Aluminium i stopy aluminium — Złom
— Część 3: Złom drutów i kabli
Zastępuje: PN-EN 13920-3:2003 (U), PN-85/H-15715-08
— PN-EN 13920-4:2005 Aluminium i stopy aluminium — Złom
— Część 4: Złom jednego gatunku stopu przerobionego plasty-
cznie
Zastępuje: PN-EN 13920-4:2003 (U)
— PN-EN 13920-5:2005 Aluminium i stopy aluminium — Złom
— Część 5: Złom dwóch lub więcej gatunków stopów przero-
bionych plastycznie tej samej serii
Zastępuje: PN-EN 13920-5:2003 (U)
— PN-EN 13920-6:2005 Aluminium i stopy aluminium — Złom
— Część 6: Złom dwóch lub więcej gatunków stopów przero-
bionych plastycznie
Zastępuje: PN-EN 13920-6:2003 (U)
— PN-EN 13920-10:2005 Aluminium i stopy aluminium — Złom
— Część 10: Złom zużytych puszek aluminiowych po napojach
512
8. Knych T., Mamala A., Nowak S., Zasadziński J.: Rudy Metale 2001,
t. 46, nr 8, s. 373+379.
9. SmyrakB., Knych T., Mamala A.: Hutnik, 2005, t. 72, nr 2, s. 123+125.
10. Smyrak B., Knych T., Mamala A.: Rudy Metale 2005, t. 50 nr 4,
s. 183+192.
11. Rabotnov Ju. N.: Polzućest elementoy konstrukcij. Nauka, Moskva 1966.
12. Brown A. M., Ashby A. F.: Scripta Metal. 1980, t. 14, nr 12.
13. Rabotnov Ju. N.: Kratkovriemiennaja polzućest. Wydaw. Nauka,
Moskwa 1970.
14. Boltzman L: Żur Theorie der elastischen Nachwirkung. Pogg. Ann.
Physik, 1876.
15. Nowacki W.: Teoria pełzania. Arkady, Warszawa 1963.
16. Smyrak B., Knych T., Mamala A.: Materiały Konferencyjne Creep
and Fracture in High Temperaturę Componente Design and Life Assessment
Issues. IMech.E, 12+14 September 2005, London [przyjęte do druku].
17. Sherby O. D., Lytton J. L, Dom J. E.: Acta Met., 1957, nr 5, s. 219.
18. Dorn J. E., Jaffe N.: Trans. AIME, 1961, nr 221, s. 229.
19. Jaffe N., Dorn J. E.: Trans. AIME, 1962, nr 224, s. 1167.
Zastępuje: PN-EN 13920-10:2003 (U)
Ankieta powszechna projektów Polskich Norm:
— prPN-EN 1247 Maszyny odlewnicze — Wymagania bezpie-
czeństwa dla kadzi, urządzeń do zalewania, maszyn do odlewa-
nia odśrodkowego, ciągłego i półciągłego
Zastępuje: PN-EN 1247:2005 (U)
— prPN-EN 13675 Bezpieczeństwo maszyn — Wymagania bez-
pieczeństwa dotyczące urządzeń do kształtowania i walcowania
rur oraz wyposażenia wykańczalni
Zastępuje: PN-EN 13675:2005 (U)
Uwagi do projektów PN można zgłaszać w terminie do 12 października
2005 r. do Zespołu Hutnictwa i Górnictwa
W związku z przeglądem norm własnych Komitet Techniczny nr
219 ds. Ciężkich Metali Nieżelaznych informuje o zamiarze wyco-
fania bez zastąpienia norm z zakresu niklu i stopów niklu.
Polskie Normy przewidziane do wycofania:
— PN-75/H-92760 Nikiel — Blachy i pasy
— PN-76/H-15715-02 Surowce wtórne metali nieżelaznych —
Złom niklu i stopów niklu
— PN-76/H-15716-02 Surowce wtórne metali nieżelaznych—Od-
pady metalurgiczne niklu i stopów niklu
— PN-79/H-82180 Nikiel do przeróbki plastycznej—Gatunki
— PN-80/H-92822 Nikiel i nikiel stopowy — Taśmy dla elektroniki
— PN-80/H-92823 Nikiel — Taśmy
— PN-82/H-92914 Nikiel —Anody
Uwagi dotyczące wycofania PN można nadsyłać do:
Polski Komitet Normalizacyjny
Zespół Hutnictwa i Górnictwa
ul. Dąbrowskiego 22
40-032 Katowice
tel/fax: (032) 256 33 73
e-mail: zhgsekr@pkn.pl
 METALURGIA
PROSZKÓW POWDER METALLURGY

Redaktor o d p o w i e d z i a l n y : prof. zw. dr inż. S T A N I S Ł A W S T O L A R Z

LESZEK CYBULA Rudy Metale R 50 2005 nr 9

UKD
ZENON HORUBALA 55.016:669.27/138:621.762.001.5:669.018.9:620.17
ZBIGNIEW LUDYŃSKI
WALDEMAR NOWAK
MIROSŁAW RAFALSKI

BADANIA PROCESÓW WYTWARZANIA

KOMPOZYTÓW WOLFRAMOWYCH
O PROGRAMOWANYCH WŁASNOŚCIACH WYTRZYMAŁOŚCIOWYCH

Opisano badania wpływu procesu wytwarzania na własności wytrzymałościowe kompozytów wolframowych. Dzięki
zastosowaniu domieszek do podstawowych mieszanek proszków otrzymano kompozyty o programowanych własnościach
użytkowych. Użyto domieszek w postaci żelazokrzemu, krzemu, preparowanego proszku wolframu oraz tlenku glinu. Z przy-
gotowanych mieszanek wykonano metodą spiekania z udziałem fazy ciekłej, kompozyty w postaci prętów. Dla tych materiałów
określono własności wytrzymałościowe oraz przeprowadzono badania strukturalne. Opracowano technologię wytwarzania
stopów wolframowych opartą na domieszkach tlenku glinu.
Slowa kluczowe: kompozyty wolframowe, mieszanki proszków, badania strukturalne, badania wytrzymałościowe

STUDIES ON MANUFACTURE PROCESS OFTUNGSTEN COMPOSITES

WITH CONTROLLED MECHANICAL PROPERTIES

The paperpresents results ofstudies on special tungsten composites manufacture process. The mechanical properties were
controlledby admixtures added to standard mixture ofmetallic powders. Powdersof: iron-silicon, silicon, doped tungsten and
aluminum oxide were used. Tungsten composite rods wereproduced by liąuidphase sintering. The strength andmicrostructure
ofobtained materials were measured and analyzed. Tungsten composite with admixture of aluminum oxide was selectedfor
industrial scalę production process.
Keywords: tungsten composites, mixture powders, testing strength, structure analysis

Wprowadzenie wagowo, a pozostałymi składnikami są: nikiel, żelazo, miedź, kobalt

Materiały zwane potocznie wolframowymi stopami ciężkimi ' inne pierwiastki. Wysoka zawartość wolframu w kompozycie
pod względem struktury należy zaliczyć do kompozytów. W typo- wpływanaich bardzo wysokągęstośćwynoszącąl7,OH-18,6Mg/m3.
wych kompozytach zawartość wolframu wynosi od 90 do 98 % Kompozyty wolframowe wytwarzane są metodą metalurgii pro-

Dr inż. Leszek Cybula, dr ini Zenon Horubala, dr ini Zbigniew Ludyński, mgr ini Waldemar Nowak, mgr ini Miroslaw Rafalski — Politechnika Warszawska, Wydział Inży-
nierii Produkcji, Instytut Mechaniki i Konstrukcji, Warszawa.

513
szków i charakteryzują się strukturą dwufazową, w której kuliste
ziarna wolframowe otoczone są fazą wiążąca będącą stopem, np.
niklu, żelaza i wolframu.
Właściwości wolframowych stopów ciężkich zależą bardzo sil-
nie od kilku czynników, z których najważniejszymi są czystość
materiałów wejściowych oraz prawidłowa struktura kształtowana
w procesie spiekania.
Na wytworzenie się prawidłowej struktury podczas spiekania
z udziałem fazy ciekłej wpływa przede wszystkim dobór odpowied-
niej atmosfery (np. wilgotności wodoru), temperatury, szybkości
nagrzewania, szybkości chłodzenia i oczywiście czasu spiekania.
Należy zaznaczyć, że wolframowe stopy ciężkie są materiałami
wymagającymi bardzo surowego przestrzegania dyscypliny tech-
nologicznej. Nawet niewielkie zmiany w parametrach spiekania
lub w składzie materiałów wejściowych mogą spowodować znaczne
pogorszenie właściwości wytrzymałościowych oraz niekontrolowa-
ne zmiany w powtarzalności parametrów fizykochemicznych.
Zanieczyszczenia materiałów wejściowych powodują kruchość
wolframowych stopów ciężkich i skutkują:
a — zmniejszeniem wytrzymałości granic międzyfazowych wol-
fram-faza wiążąca,
b — powstawaniem porów.
W pracach [1,2] stwierdzono, że ze względu na stosowanie do
przygotowania mieszanek niklu karbonylkowego i żelaza karbonyl-
kowego istnieje możliwość tworzenia się węglików na granicach
międzyfazowych. Silna kruchość objawiająca się pękaniem materia-
łu na granicach wolfram-faza wiążąca występuje wówczas, jeżeli
z powierzchni proszków nie zostanie usunięty tlen. Pierwiastkiem,
który obniża wytrzymałość wolframowych stopów ciężkich jest
wodór, stosowany powszechnie podczas spiekania proszków. Roz-
puszczony w fazie wiążącej powoduje tzw. chorobę wodorową.
Z tego względu po spiekaniu stosowana jest próżniowa obróbka
cieplna, której zadaniem jest usunięcie na zewnątrz wodoru.
W pracy [3] przebadano wpływ typowych zanieczyszczeń pro-
szku wolframowego na własności spieku. Stwierdzono, że zanieczy-
szczenia: Na, K, Mg, Ba, Zn i Ce w ilościach przekraczających 100
ppm powodują tworzenie się porów i znacznie zmniejszają plasty-
czność materiału. Siarka oraz fosfor lokując się na granicach mię-
dzyfazowych zmniejszają ich wytrzymałość [4,5]. Dodatki stopowe
takie jak: Re, Ta, Mo, Co wprowadzone do wolframowych stopów
ciężkich, poprzez zmniejszenie rozpuszczalności wolframu w fazie
wiążącej, hamują rozrost cząstek wolframowych, powodując tym
samym rozdrobnienie struktury stopu [6]. Dodatek Mn obniża tem-
peraturę powstawania fazy wiążącej, a oprócz tego może dodatkowo
odtleniać materiał. W opisanym w pracy [7] i stosowanym procesie
produkcyjnym, uwzględnia się powyższe informacje i dąży się do
otrzymania kompozytów wolframowych, charakteryzujących się jak
najwyższymi właściwościami wytrzymałościowymi, przy jedno-
czesnym zachowaniu zadowalającej plastyczności.
Proszki używane w procesie są bardzo drobne i o najwyższej
czystości. Stosowane proszki to:
— proszek wolframowy o czystości 99,98 % i ziarnistości 2+3 urn,
— proszek niklu karbonylkowego o czystości 99,6 % i ziarnistości
3+7 urn,
— proszek żelaza karbonylkowego o czystości 99,5 % i ziarnisto-
ści 5+7 urn.
Opisany proces technologiczny wytwarzania kształtek z wolfra-
mowych stopów ciężkich składa się z następujących operacji:
— naważania w odpowiednich proporcjach i mieszania proszków
wolframu, niklu i żelaza,
— formowania matrycowego lub izostatycznego,
— spiekania z udziałem fazy ciekłej w temperaturze ok. 1500 °C
i atmosferze wodorowej,
— próżniowej obróbce cieplnej (przesycania),
514
— przeróbki plastycznej,
— obróbki cieplnej (starzenia).
Otrzymane według tej technologii kompozyty wolframowe mają
następujące granice wytrzymałości:
— po przesycaniu Rm = 850+950 MPa,
— po przeróbce plastycznej Rm = 1300+1600 MPa.
Kompozyty wolframowe charakteryzują się strukturą dwufazową
praktycznie pozbawioną porów, z ziarnami wolframowymi o wiel-
kości 20+40 urn.
Celem autorów było przeprowadzenie badań i na tej podstawie
opracowanie technologii wytwarzania kompozytów wolframowych
0 gęstości powyżej 18 Mg/m i charakteryzujących się stabilnymi,
lecz znacznie obniżonymi właściwościami wytrzymałościowymi,
np. granicą wytrzymałości Rm 500 MPa.
Koncepcja rozwiązania problemu
Kompozyty wolframowe wytwarzane według dotychczas stoso-
wanej technologii mają ziarna wolframowe o wielkości 20+40 |am.
Natomiast na podstawie badań własnych stwierdzono, że podwyż-
szenie temperatury spiekania oraz wydłużenie jego czasu trwania
powoduje rozrost ziaren wolframowych nawet powyżej 100 |^m.
Znana jest z patentu [8] technologia spiekania kompozytów wolfra-
mowych o obniżonej wytrzymałości. Spiekanie prowadzone jest
w temperaturze 1800 °C w czasie 10 godzin. Technologia ta jest
nieekonomiczna i wymaga zastosowania specjalnych pieców
wysokotemperaturowych. Inną metodą może być celowe wprowa-
dzenie do mieszanek specjalnych dodatków w postaci tlenków
lub węglików metali wysokotopliwych albo alkalicznych.
Po analizie stosowanych procesów, do dalszych badań jako
dodatki do mieszanek wejściowych wytypowano składniki o ziarni-
stości zbliżonej do wielkości ziaren wolframu przed i po spiekaniu.
W założeniu dodatki te powinny obniżyć wytrzymałość kompozy-
tów po spiekaniu. Postanowiono zastosować następujące dodatki:
— mielony proszek FeSi o ziarnistości poniżej 45 nm, stosowany
do wytopu stali,
— mielony krzem półprzewodnikowy o ziarnistości poniżej 40 ^m,
— proszek wolframu preparowany krzemem, potasem i glinem,
powszechnie stosowany do produkcji drutów żarnikowych,
— proszek A12O3 o ziarnistości poniżej l ^im, stosowany do wy-
twarzania ceramiki wysokoalundowej.
Dodatkowe składniki można sukcesywnie dodawać podczas wie-
logodzinnego mieszania ujednorodniającego, a następnie formować
1 spiekać według znanego procesu technologicznego. Dodatki te
podczas spiekania będą się umiejscawiały na powierzchniach ziaren
wolframowych, przez co obniży się wytrzymałość granicy między-
fazowej wolframu i fazy wiążącej, a tym samym całego kompozytu.
Dobór rodzaju i ilości dodatków, wielkości ich cząstek i ich rozmie-
szczenie w strukturze kompozytu daje możliwość regulacji wytrzy-
małości kompozytu wolframowego.
Opis badań własnych
Do badań zastosowano mieszanki podstawowych proszków
wolframu, niklu i żelaza, których charakterystyki przedstawiono
w tablicy 1. Przygotowywane mieszanki różniły się między sobą
składnikami.
1. Do mieszanki zawierającej 98 % proszku wolframu oraz
proszki niklu i żelaza wprowadzono dodatkowo proszek FeSi 47 %
o ziarnistości 44 |am w ilości 0,5 % wag. Proszek ten zawierał
w swoim składzie: Mn — 0,47 %, C — 0,1 %, Al — 0,41 %, P —
0,032 %, S — 0,011 %. Otrzymane po spiekaniu kompozyty wolfra-
mowe miały gęstość p = 18,0+18,5 Mg/m3 i duże rozrzuty wytrzy-
małości. Analiza struktury tego kompozytu wykazała występowanie
 Tablica l
Charakterystyki proszków stosowanych w badaniach
Table l
Characteristics of powders used in experiments

Rodzaj proszku
Parametry
wolfram nikiel żelazo

Ziarnistość (FSSS), mm 2,9 3*7 5+7

Gęstość nasypowa, g/cm 3,8 2,3 4,1
Czystość, % 99,98 99,6 >99,5

Zanieczyszczenia, % tlen 0,15 0,08 <0,2

azot — 0,003 <0,01
węgiel — 0,06 <0,05
sód < 0,001 — —
potas < 0,001 — — Rys. 2. Struktura przełomu kompozytu wolframowego
fosfor 0,001 — — z domieszką A12O3
siarka 0,001 0,0003 —
— — Fig. 2. Tungsten composite structure admixture A12O3
glin < 0,002
magnez < 0,001 — —
cynk < 0,001 — —
Uzyskana w wyniku tego procesu wartość Rm nadal przekraczała
dużych skupisk cząstek FeSi nierównomiernie rozłożonych w obję- 560 MPa.
tości materiału odpowiadającej wielkości ziarn wolframowych po Struktura przełomu kompozytu wolframowego z domieszką wolfra-
spiekaniu. Uzyskano kompozyty wolframowe o obniżonej wytrzy- mu preparowanego została przedstawiona na rysunku 1. Na zdjęciu
małości, lecz wykazujące duże jej rozrzuty. Z dalszych prób spieka- widać ziarna wolframowe, częściowo otoczone fazą wiążącą stano-
nia z tym dodatkiem zrezygnowano. wiącą ok. 4 % objętości całego materiału oraz nieliczne pory będące
2. Do mieszanki zawierającej: 98 % proszku wolframu oraz pozostałością domieszek z wolframu preparowanego.
proszki niklu i żelaza wprowadzono mielony i przesiewany przez 4. Do mieszanki zawierającej 98% proszku wolframu oraz
sito o oczku 0,04 mm proszek krzemu półprzewodnikowego w ilości proszki niklu i żelaza wprowadzono proszek A12O3 o ziarnistości ok.
0,5% wagowo. l [im w ilościach od 0,05 do 0,5 % wag. Dodatek ten okazał się
Przeprowadzona po spiekaniu analiza strukturalna kompozytów wyka- zdecydowanie najlepszy z użytych dotychczas dodatków. Na rysun-
zała nierównomierny rozkład cząstek krzemu o charakterystycznym ku 2 przedstawiono strukturę otrzymanego kompozytu wolframowe-
płytkowym kształcie. Z dalszych prób spiekania zrezygnowano. go. Na zdjęciu widać na granicach międzyfazowych, równomiernie
3. Do mieszanki zawierającej 98 % proszku wolframu oraz rozłożone w całej objętości materiału cząstki proszku A12O3.
proszki niklu i żelaza, wprowadzony został proszek wolframu preparo- Kompozyt ten charakteryzuje się wysoką i równomierną gęstością
wanego w ilości 30 % wag. Proszek ten zawierał w swoim składzie: p = 18,45+18,55 Mg/m3. Po wykonaniu kilkudziesięciu dodatkowych
partii potwierdzających ustalono, że w zależności od gęstości nasy-
Si—0,2 %, K—0,02 %, Al—0,02 %. Uzyskane po spiekaniu kompozyty
powej proszku wolframowego optymalna ilość dodawanego proszku
wolframowe miały odpowiednio gęstości p = 18,48-5-18,68 Mg/m3
A12O3 wynosi 0,15-5-0,25 % wag. Wytrzymałość na rozciąganie tak
i wytrzymałości Rm = 362+660 MPa. Dodatkowe wyżarzanie próż-
wykonanych kompozytów wolframowych wynosi Rm = 450+500
niowe w zakresie temperatur 900+1100 °C spowodowało zmniejsze-
MPa. Przedstawiona na rysunku 2 struktura przełomu kompozytu
nie rozrzutów wytrzymałości.
wolframowego z domieszką A12O3 wykazuje, że na powierzchni
ziaren wolframowych o wielkości 20+30 urn znajdują się gęsto
rozmieszczone drobnoziarniste domieszki proszku ceramiczne-
go.

Podsumowanie

Przeprowadzone badania dotyczące wykonania kompozytów

Rys. 1. Struktura przełomu kompozytu wolframowego
z domieszką wolframu preparowanego
Fig. l. Tungsten composite structure admixture prepared tungsten
wolframowych o programowanych właściwościach wytrzymało-
ściowych wykazały, że kompozyty takie można otrzymać dodając
do mieszanki proszków wolframu, niklu i żelaza odpowiednie drob-
noziarniste składniki innych pierwiastków. Wprowadzone dodatko-
we składniki powinny osadzać się na granicy międzyfazowej a nie
rozpuszczać się w fazie wiążącej. Dzięki temu w miejscu osadzenia
się dodatkowych składników kompozyt ulega osłabieniu. Najle-
pszym materiałem okazał się powszechnie dostępny proszek cera-
miczny A12O3 o ziarnistości poniżej l iam. Badania pozwoliły opra-
cować technologię wytwarzania kompozytów wolframowych o gę-
stości p > 18 Mg/m i znacznie obniżonej granicy wytrzymałości
wynoszącej poniżej 500 MPa.

515
 Literatura mentofTungstenHeavy Metals. Refractory andHardMetals, s. 92+96.
5. DanningerH., AtariA., LuxB., KnyE., TschulikA.: Embrittlementof
1. Muddle B. C: Interphase Boundary Precipitation in Liąuid Phase Tungsten Heavy Alloys by Tracę Impurities and ther Analytical Charac-
SinteringW-Ni-FeandW-Ni-CuAlloys.MetallurgicalTransactionA,
e 1984, _ „ .„ . , „. . . . . „, . „ .,_ .,,,
... , tenzation. Fresenius Zeitschrft fur Analytische Chemie, lrvo
1989, s. 417+421.
-.'n i •» , n r-j j n ,, * 6. Danninger H.,AtariA., LuxB., Kny E.:ldentificztionofEmbńttling,
2. PostMU. B., Edmouds O. V.: Matnx and Interfacial Precipitation m
Trace Im urities in
the W-Ni-Fe System. Metallurgical Transaction A, 1986, t. 17A. P Tungsten Heavy Alloys by SIMS. Microchimica Acta,
1992 8
3. Daminger H., Pisań W., Jangg G., Lwc B.: Influence of Some Trace '^ ' ° '
7
Impurities on Properties and Porosity of Tungsten Heavy Metals. Journal of - Ludyński Z, Nawak W.: Spieki ciężkie — technologia i właściwości.
Refractory and Hard Metals, 1986, nr 3. Metalurgia Proszków, 1995, nr 3/4.
4. Danninger H., Knoll F., Lux B., Wilhartitz P.: Phosphorus Embrittle- 8. U.S. Patent nr 4.458.599.

ZAPRASZAMY
DO REKLAMOWANIA SWOICH WYROBÓW
NA NASZYCH ŁAMACH

Redakcja RUDY I METALE NIEŻELAZNE przyjmuje odpłatnie wszelkie ogłoszenia

i informacje na temat górniczo-hutniczego przemysłu metali nieżelaznych oraz innych
podmiotów gospodarki zainteresowanych produkcją i handlem wyrobami z metali nieżela-
znych, a także o organizowaniu narad, sympozjów i zjazdów.

Podajemy nasz adres:

Redakcja czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne
40-019 Katowice
ul. Krasińskiego 13, skr. poczt. 221
tel./fax (0-prefix-32) 256-17-77

516
 biuletyn
instytut cu
BULLETIN OF THE INSTITUTE OF NON-FERROUS METALS
Redaktor o d p o w i e d z i a l n y : dr M I E C Z Y S Ł A W WOCH
PRACE BADAWCZO-ROZWOJOWEIMN
W DZIEDZINIE PRZETWÓRSTWA
ZAKOŃCZONE W 2004 ROKU
MALEC W.: OPRACOWANIE CHARAKTERYSTYK TECHNICZ-
NO-TECHNOLOGICZNYCH SPOIW TWARDYCH NA BAZIE SRE-
BRA — AGCULI, AGCUTIIAGCUINTI. ETAP n. OPRACOWANIE
WSTĘPNYCH PARAMETRÓW WYTWARZANIA WYBRANYCH
GATUNKÓW SPOIW AKTYWNYCH.
GLIWICE 6073/11/04, s. 57, SYGN. 16039/N/01, poz.77189 — AW
Przedmiotem pracy były dwa nowe spoiwa zawierające dodatek
litu — B Ag8a oraz Lithobraze 650. Przeprowadzono badania mikro-
struktury tych materiałów po odlewaniu, wykonano badania podsta-
wowych charakterystyk wpływu temperatury na własności mecha-
niczne stopów, określono zakresy temperatury przeróbki plastycznej
na gorąco obu stopów, wykonano próby przeróbki plastycznej na
gorąco i na zimno oraz wytworzono partie informacyjne materiału
w postaci drutów i taśm. Na podstawie przeprowadzonych badań
i prób określono założenia do schematu technologicznego wytwa-
rzania wyrobów z obu gatunków spoiw zawierających lit.
MALEC W.: BADANIA WŁASNOŚCI WYBRANYCH WYSOKO-
SREBROWYCH SPOIW NA BAZIE MIEDZI DLA OPRACOWANIA
PODSTAWOWYCH CHARAKTERYSTYK TECHNICZNO-TECH-
NOLOGICZNYCH.
GLIWICE 6153/04, s. 102, SYGN. 16040/N/O l, póz. 77190 — AW
Przedmiotem pracy były dwa nowe spoiwa na bazie miedzi,
zawierające duży dodatek srebra. Były to mosiądz Cu58Zn37Ag5
(Braze 051) oraz brąz cynowo-srebrowy Cu85Sn8Ag7 (Braze 071).
Celem pracy było określenie charakterystyk techniczno-technologi-
cznych obu materiałów potrzebnych do opracowania wstępnych
technologii produkcji drutów. W ramach pracy wykonano w skali
laboratoryjnej wytopy obu gatunków stopów, przeprowadzono ba-
dania mikrostruktury odlewów, określono wpływ temperatury na
własności mechaniczne oraz mikrostrukturę obu materiałów, prze-
analizowano wpływ odkształcenia na zimno na własności mechani-
czne oraz wykonano badania wpływu parametrów obróbki cieplnej
alf
Rudy Metale R 50 2005 nr 9
UKD 061.6(082):669.2/.8( 100)
na własności oraz strukturę materiałów. Na podstawie uzyskanych
wyników zaproponowano wstępne schematy technologiczne przero-
bu partii doświadczalnych.
MALEC W.: BADANIA WŁASNOŚCI WYBRANYCH WIELO-
SKŁADNIKOWYCH MOSIĄDZÓW NIKLOWYCH W ASPEKCIE
OKREŚLENIA OPTYMALNYCH WARUNKÓW WYTWARZANIA
SPOIW W POSTACI DRUTÓW.
GLIWICE 6152/04, s. 85, SYGN. 16041/N/01, póz. 77191 — AW
W pracy główny nacisk położono na mosiądz (Cu43,5Zn37Nil2
Mn5,5Pbl,75FeSn) oznaczony jako Ns43/6. Wykonane badania
dotyczyły przede wszystkim problemu przeróbki plastycznej w pod-
wyższonych temperaturach. Stąd też oprócz analizy strukturalnej
materiałów wsadowych szczegółowym badaniom poddano zależ-
ność własności mechanicznych w funkcji temperatury, tym bardziej,
że otrzymywane wyniki nie były jednoznaczne. Wyniki badań wska-
zuj ą na pewną poprawę plastyczności tego mosiądzu w temperaturze
powyżej 550 °C, przy wyraźnie obniżonej wartości granicy plasty-
czności. Badania zmian własności mechanicznych i mikrostruktury
wskazują na zależność pomiędzy temperaturą wygrzewania a ilością
fazy B(beta) co ma istotny wpływ na własności materiału. Minimalną
zawartość fazy B (beta) odnotowano po wyżarzeniu w temperaturze
700 °C. W tych warunkach materiał posiada najlepsze własności
plastyczne i najniższe wartości Rm i R 0 2. Wykonane próby wyci-
skania, zarówno metodą KOBO (na zimno i na gorąco) jak i klasy-
cznego z wykorzystaniem prasy UBE pozwoliły na uzyskanie dobrej
jakościowo prasówki, przy czym wystąpiły znaczące problemy z na-
rzędziami (KOBO) oraz ze stabilizacją prędkości i odbiorem prasów-
ki (prasa UBE). Badania wpływu odkształcenia na zimno na włas-
ności mechaniczne wykazały bardzo silne umacnianie się materiału
podczas ciągnienia, co związane jest z jego dwufazową strukturą.
Próby wyciskania pozostałych badanych stopów wykonane z zasto-
sowaniem metody KOBO dały pozytywny wynik, a prasówka, zgod-
517
nie z przewidywaniem, charakteryzuje się lepszą podatnością do
ciągnienia.
MALEC W.: OPRACOWANIE WSTĘPNYCH PARAMETRÓW WY-
TWARZANIA TAŚM ZE SPOIW BYAG8 IBAG23. ETAP II. OPRA-
COWANIE WSTĘPNYCH PARAMETRÓW WYTWARZANIA DRU-
TÓW ZE SPOIWA BAG23.
GLIWICE 6071/11/04, s. 89, SYGN. 16042/N/01, póz. 77192 — AW
W ramach II etapu pracy został zrealizowany zakup urządzenia
do wykonywania testu „bead and spatter" oraz nastąpiło jego uru-
chomienie. Wykonywane prace umożliwiły dokonanie analizy wa-
runków wytwarzania taśm w ZPM INMET pod kątem produkcji
lutów próżniowych. W ramach pracy przeprowadzono w skali tech-
nicznej próby topienia i odlewania spoiwa BAg23, wykonano bada-
nia makro- i mikrostruktury wlewków, określono własności mecha-
niczne w temperaturze otoczenia i w temperaturach podwyższonych.
Na podstawie tych badań wykonano próby przeróbki plastycznej
wlewków na gorąco (wyciskanie) oraz ciągnienia na zimno, a także
określono wpływ deformacji i międzyoperacyjnej obróbki cieplnej
na własności mechaniczne i mikrostrukturę. W oparciu o określone
w pracy charakterystyki techniczne określono wstępny schemat
technologiczny produkcji drutów z tego spoiwa.
WIADOMOŚCI GOSPODARCZE
NORILSK DOŁĄCZA DO WALKI O ZDOBYCIE WARTEGO 1,5
MLD $ ZŁOŻA UDOKAN W ROSJI
NORILSK JOINS BIDDING FOR l ,5 $ BN UDOKAN COOPER DEPOSIT
IN RUSSIA. MET. BUL. 2005, nr 8896, s. 10, BŁ
Największy w świecie producent niklu — Norilsk Nickel, rosyj-
ska kopalnia miedzi Uralelectromed oraz kazachska kompania Ka-
zakhmys konkurują o przejęcie złoża Udokan, największego złoża
miedzi w Rosji, którego rezerwy mineralne oceniane są na 20 min t
o zawartości 2,3 % miedzi.
Jak wynika z oświadczenia ministra zasobów naturalnych sprzedaż
planowana jest na listopad 2005 r., jednak dotychczas nie wiadomo
czy będzie miała ona formę przetargu czy też aukcji. Gdyby sprzedaż
prowadzono w formie przetargu, złoże byłoby dostępne tylko dla
rodzimych inwestorów, natomiast aukcja pozwoliłaby także na
udział przedsiębiorstw zagranicznych.
Koszty złoża w Udokan szacowane są na 1,5 mld $, wliczając w to
100 min $ na licencje na wydobycie oraz 400 min $ na urządzenia.
Czas spłaty inwestycji szacuje się na 10+14 lat.
Według niektórych źródeł, złoże to obejmuje do 50 % rosyjskich
rezerw miedzi. Eksperci przewidują, że w ciągu 12 lat w funkcjonu-
jących obecnie kopalniach zasoby będą na wyczerpaniu.
Uralelectromed, drugi największy rosyjski producent miedzi, nale-
żący do firmy Ural Mining & Metallurgical Co. (UGMK), szuka
sposobu na zdobycie złoża w Udakan, co pozwoliłoby zredukować
trudności firmy z dostawami surowca oraz ograniczyć zależności od
dostaw złomu.
Lokalny samorząd okręgu Sverdlovsk lobuje na rzecz zabezpiecze-
nia tych złóż przed ich sprzedażą firmom zagranicznym, uzasadnia-
jąc swoją decyzję strategicznym znaczeniem dla bezpieczeństwa
surowcowego kraju.
Kazakhmys, w którym 42 % udziały ma Południowo Koreański
Samsung, już założył spółkę — córkę w regionie Chita, w pobliżu
Udokan.
Norilsk, który ostatnio dołączył do walki o złoże, podpisał porozu-
mienie z lokalnymi władzami odwołując się do aspektów społecz-
nych, ochrony środowiska i ekonomii społecznej. Norilsk ma bardzo
silne zaplecze finansowe i jest faworytem w wyścigu o przejęcie
złoża Udokan. Wygrana w przetargu pozwoliłaby mu zagospodaro-
wać jedyne nie eksploatowane obecnie złoże miedzi w Rosji. Wyso-
518
RUDNICKI K.: BADANIE WPŁYWU PARAMETRÓW PRZERÓBKI
PLASTYCZNEJ I OBRÓBKI CIEPLNEJ STOPÓW NA BAZIE ZŁO-
TA O ZAWARTOŚCI NIKLU DO 20 % NA STRUKTURĘ I WŁAŚCI-
WOŚCI. ETAP II.
GLIWICE 6127/2004, s. 9, SYGN. 16037/N/01, póz. 77169 — AW
Opracowano parametry obróbki cieplnej przygotowujących
strukturę w procesach odkształcania oraz dobrano parametry od-
kształcania przedmiotowego lutowia.
WESOŁOWSKI J.: WPŁYW DODATKU TYTANU DO KĄPIELI
CYNKOWNICZEJ WEGAL NA STRUKTURĘ I WŁASNOŚCI PO-
WŁOK CYNKOWYCH.
GLIWICE 6160/04, s. 25, SYGN. 16035/N/01, póz. 77167 — AW
W pracy zbadano powłoki cynkowe otrzymane w procesie cyn-
kowania ogniowego stali reaktywnych St3S i 55 w kąpielach WE-
GAL uzupełnionych dodatkami tytanu w ilości 0,05 i O, l %. Cynko-
wanie przeprowadzono w temperaturze 440 °C w czasie l, 3, 5 i 10
min. Określono wpływ dodatku tytanu na budowę i grubość powłok
cynkowych. Nie stwierdzono jednoznacznego zmniejszenia grubo-
ści powłok nakładanych w kąpielach z udziałem tytanu. Zaobserwo-
wano istnienie nowej wieloskładnikowej fazy.
kie ceny miedzi czynią wyścig o jego przejęcie jeszcze bardziej
zaciekłym.
NORSK HYDRO ZAMYKA ZAKŁADY ALUMINIUM W EUROPIE
MASOM J.: NORSK HYDRO TO CLOSE Al PLANTS IN EUROPĘ. MET.
BUL. 2005, nr 8898, BŁ
Norsk Hydro zamierza zamknąć swoje dwa zakłady produkcyjne
w Niemczech — zakład produkcji aluminium pierwotnego w Stade
oraz zakład w Hamburgu. W związku z gwałtownie rosnącymi ko-
sztami zamknięta zostanie także linia produkcyjna w Hoyanger,
w Norwegii.
Powyższe posunięcia są częścią długoterminowej strategii, która
zakłada wycofanie produkcji z Europy ze względu na bardzo wyso-
kie koszty energii i produkcji. Zredukują one o 10 % poziom produ-
kcji Norsk Hydro w 2007 r. Ten drastyczny krok spowoduje, że w
Niemczech pozostanie firmie tylko jedna huta w Neuss o wydajności
223 tyś. t/r. oraz kłopoty z obowiązującymi do końca 2005 r. długo-
terminowymi, niekorzystnymi kontraktami na dostawę energii.
Decyzja rady nadzorczej o zamknięciu zakładów w Stade, o wydaj-
ności 71 tyś. t/r., spowoduje zwolnienie 420osób. Proces zamknięcia
będzie trwał do końca 2006 r. Utratę pracy przez 450 osób oznacza
również już zatwierdzone zamknięcie do końca 2005 r. zakładów,
będących częściową własnością Hamburger Aluminium Werk,
w którym Hydro posiada pakiet 1/3 udziałów.
Zamknięcie linii produkcyjnej w Hoyanger zostanie przeprowadzo-
ne jesienią bieżącego roku lub w pierwszym kwartale przyszłego.
Dotknie ono 90 pracowników i zmniejszy produkcję o 55 tyś. t/r.
Zostaną także zamknięte linie produkcyjne w Ardel, w Norwegii, co
spowoduje zmniejszenie produkcji o kolejne 177 tyś. t/r. Całkowite
koszty restrukturyzacji szacowane są na blisko l mld koron norwe-
skich (l 53 min $).
Prezes Hydro, Jon-Harald Nielsen, oświadczył, że: „Firma nie była
w stanie zabezpieczyć dostaw energii po cenach, które pozwalały
zachować płynną produkcję dwóch największych zakładów w Niem-
czech. Deregulacja rynku energii elektrycznej spowodowała, że ry-
nek ten nie jest wydajny."
Decyzje Norsk Hydro o cięciach produkcji nie zaskoczyły rynku.
Wszyscy mieli świadomość, że silne euro i gwałtownie rosnące ko-
szty energii w Europie osłabiły konkurencyjność firmy w regionie.
Oczekuje się że Norsk Hydro przeniesie swoją produkcję do Kataru,
gdzie już rozpoczęto negocjacje z rządowa firmą Quatar General
Petroleum na temat budowy zakładów produkcj i aluminium pierwot-
nego.
UNIA EUROPEJSKA POZOSTANIE „PRZEMYSŁOWYM MUZE-
UM" JEŻELI NACISKI ZOSTANĄ UTRZYMANE — TWIERDZI
EUROBAT
MASON J.: EU WILL BECOME „INDUSTRIAL MUSEUM" IF CLEM-
DOWN GOES ON, SAYS EUROBAT. MET. BUL. 2005, nr 8896, s. 11, BŁ
Jak twierdzi European Storage Battery Manufactures (Eurobat)
europejski przemysł ołowiowy jest zagrożony likwidacją, jeżeli
Parlament Europejski wprowadzi przepisy ograniczające użycie oło-
wiu w akumulatorach.
„Czy rzeczywiście Unia Europejska zostanie muzeum przemysło-
wym? To jest dla nas wszystkich kluczowa sprawa. [..] Jaka jest
nasza przyszła rola, tu w Europie?"—zapytał Walther Wever, prezes
Eurobat a także generalny dyrektor, na spotkaniu AGM 2 czerwca.
Obawy o możliwość ograniczenia europejskiego przemysłu wzrosły
także w innych zrzeszeniach przemysłowców zajmujących się oło-
wiem, np. w European Assn of Metals i Lead Development Assn
International (LDAI).
Parlament Europejski przygotowuje się do rozważenia we wrześniu
ostatniej propozycji w „dyrektywie akumulatorowej", która prawdo-
podobnie zabroni używania ołowiu, rtęci i kadmu do produkcji
akumulatorów. Jedynym wyjątkiem miałaby być możliwość stoso-
wania akumulatorów ołowiowych w samochodach. Jednak członko-
wie Eurobat obawiają się, że wyjątek ten może być tymczasowy, co
stwarza niekorzystną sytuację na rynku. Zaostrzenie regulacji w tym
zakresie bardzo ograniczy możliwości konkurowania na rynku świa-
towym, gdyż konsumenci będą zaopatrywać się poza Europą. Prze-
mysł już od dłuższego czasu stara się zmienić poglądy mówiące
0 szczególnej szkodliwości ołowiu dla zdrowia i środowiska.
„Jesteśmy jedynym przemysłem, który naprawdę zbiera zużyte pro-
dukty z rynku. Udowodniliśmy, że mamy dobrze opanowany recy-
kling, ale wciąż z jakiegoś niewytłumaczonego powodu jesteśmy na
czarnej liście." — skarżył się prezes Eurobat.
Przemysł zdołał uzyskać poparcie Caroline Jackson, członkini Par-
lamentu Europejskiego oraz Komisji ds. Środowiska, Zdrowia i Bez-
pieczeństwa Żywności, która była obecna na forum. Powiedziała ona
delegatom, że Parlament Europejski skupił się na skutkach użycia
ołowiu dla środowiska, nie rozważając konsekwencji gospodarczych
1 socjalnych. W swoim wystąpieniu wyraziła silny krytycyzm dla
komisji ochrony środowiska opisując ją jako „lewacką i zieloną,
składającą się ludzi, którzy chcą, żebyśmy jeździli na rowerach
i porzucili produkcję samochodów."
Wezwała także członków Eurobat do ponownego zwrócenia uwagi
Parlamentu Europejskiego na to, że zwiększona interwencja może
prowadzić do bardzo szkodliwych zjawisk w przemyśle ołowio-
wym. Wyraziła jednak swoje obawy, mówiąc o tym, że: „Brak jej
optymizmu co do przyszłości przemysłu ołowiowego, ze względu
na dużą ilość bardzo upartych i odpornych na argumenty członków
Parlamentu."
David Wilson, dyrektor LDAI, powiedział delegatom na AGM
Eurobat, że przygotowywane do wprowadzenia przepisy zostały
oparte bardziej na chęci nadmiernej ochrony ludzi przed nimi samy-
mi, niż na racjonalnych podstawach naukowych. Stwierdził, że:
„Tworzy to klimat niezwykłej niepewności dla klientów." Ta nie-
pewność może skłonić producentów akumulatorów do wyprowadza-
nie produkcji poza Europę.
Lars Holmqvist, szef European Assn of Automotive Suppliers
ostrzegł, że przyszłość przemysłu motoryzacyjnego w Europie jest
zagrożona ze strony krajów, które mają niższe koszty siły roboczej,
takich m.in. jak Chiny, Indie i Rosja.
David Wilson, dyrektor LDAI, zacytował wyniki ekspertyz dokona-
nych przez przemysł ołowiowy jako dowód na to, że ołów nie ma
tak szkodliwego wpływu na zdrowie i środowisko jak się powszech-
nie uważa. Stwierdził, że: „Nie ma wiarygodnych przesłanek na to,
że użycie ołowiu generuje zwiększone ryzyko dla zdrowia i środo-
wiska naturalnego. A jego ryzyko poważnie maleje, gdy recykling
jest na wysokim poziomie. Nie uzasadnione w związku z powyż-
szym jest wprowadzanie ograniczeń użycia ołowiu w przemyśle
akumulatorowym."
WSPÓŁPRACA CHILIJSKIEGO CODELCO I CHIŃSKIEGO MIN-
METALS WARTA 2 MLD $
HARRIS P.: CHILE'S CODELCO AND CHINA'S MINMETALS FORGE
$2 BN LINK. MET. BUL. 2005, nr 8896, s. 10, BŁ
Juan Yillarzu — dyrektor Codelco, największego na świecie
producenta miedzi, podpisał w Pekinie strategiczne porozumienie
o współpracy z Zhou Zhongshu, szefem Minmetals, opiewające na
kwotę 2 mld $ i będące wynikiem wielomiesięcznych negocjacji.
Zawarta umowa pozwoli na sprzedaż firmie Minmetals części pro-
dukcji firmy Codelco — w pierwszej fazie za kwotę ok. 550 min $.
Firma Codelco, według ministra finansów Nicolasa Eyzaguirre,
wykorzysta uzyskane fundusze na rozwój projektu Gaby II. Minme-
tals może uzyskać od 25 do 49 % udziałów w tym przedsięwzięciu.
Na kolejnych etapach Minmetals może zainwestować nawet do
2mld$.
„Jestem zadowolony, że to porozumienie rozwinie się w działalność
o olbrzymich i różnorodnych możliwościach, na której obie strony
zyskają" — powiedział Zhongshu podczas ceremonii podpisania
kontraktu z Codelco.
Codelco poszukuje alternatywnych metod finansowania rozwoju
swojej działalności i jest również bardzo zadowolona ze współpracy
z Minmetals. „To porozumienie dotyczy nie tylko wsparcia na ryn-
ku, ale także alternatywnego źródła finansowania. To partner, z któ-
rym jesteśmy w stanie prowadzić duże interesy." — powiedział Juan
Yillarzu.
SPADEK MOŻLIWOŚCI PRODUKCJI MIEDZI W CHINACH
TEO V., FOSTER K.: CHINA'S COPPER CAPACITY COUNTDOWN.
MET. BUL. 2005, nr 8899, s. 8+9, BŁ
W związku z permanentnym brakiem miedzi i innych metali na
rynku, co dało w rezultacie niezwykle wysokie poziomy cen, nie
wydaje się dziwnym, iż Chiny mają ambicje podwojenia ilości
produkcji rafinowanej miedzi w ciągu następnych pięciu lat.
Środkiem do osiągnięcia tego celu ma być rozbudowa na dużą skalę
chińskich hut miedzi (tablica 1).
Jednak, jak twierdzą uczestnicy rynku, nadzieja rodzimych produ-
centów może zostać w tym względzie zablokowana przez rząd, który
może zainterweniować, tak by utrzymać wysoki poziom popytu.
Obecne możliwości produkcyjne hut szacowane są na 2,3 min t/r.,
co potwierdzają ostatnie raporty z China Nonferrous Metal Industry
Assn (CNIA).
Wzrost możliwości produkcyjnych związany jest z dodatkową pro-
dukcją zarówno szybko rozwijających się największych producen-
tów, jak i tych mniejszych. W najbliższej przyszłości poziom produ-
kcji w Chinach może wzrosnąć ponad 4,5 min t/r., czyli dwa razy
więcej niż obecnie.
Popyt na miedź w Chinach w ciągu ostatnich kilku miesięcy zmniej-
szył się nieznacznie, ale większość uczestników rynku wierzy, że po-
ziom konsumpcji w najbliższych latach wzrośnie w związku z dal-
szym szybkim rozwojem kraju.
„W ciągu ostatnich 18 miesięcy nastąpił gwałtowny wzrost opłacal-
ności w hutnictwie miedzi — rynek zwiększa się, a TC/RC jest
obecnie niezwykle atrakcyjny. Uzasadnionym krokiem jest rozbu-
dowa mocy produkcyjnych." — powiedział analityk z Londynu.
Wśród uczestników rynku występuje obawa, że duża liczba plano-
wanych inwestycji w hutnictwo może skłonić rząd do interwencji.
Pekin rozpoczął ostatnio politykę schładzania gałęzi przemysłu, wy-
magających dużego zapotrzebowania na energię. Jak stwierdził Jim
Lennon, analityk z Macąuarie Bank w Londynie: „Tak jak w przy-
padku aluminium i stali w poprzednich latach, gwałtowny wzrost
519
opłacalności tego przemysłu doprowadził do przeinwestowania. Istnieje z rokiem poprzednim. Przyczyną była wyprzedaż zapasów w Chi-
obawa, że obecnie podobnie będzie z przemysłem miedzi w Chinach." nach, która spowodowała w 2004 r. dużą dostępność materiału na
Gwałtowny wzrost wydajności. Analitycy uważają, że jest tylko rynku. W zeszłym roku State Reserve Bureau (SRB), agenda rządu
kwestią czasu, aby gwałtownie wzrastaj ący poziom produkcj i miedzi nadzorująca rezerwy, wypuściła na rynek 300 tyś. t miedzi.
zwrócił uwagę władz centralnych. Według specjalistów m.in. z Szang- W 2005 r. SRB nie dostarczyła miedzi na rynek, co może oznaczać,
haju: „Nikt nie może tak zwiększyć produkcji, aby nie nastąpiła że wyczerpały się ich zapasy, albo że nie chcą kupować miedzi po
weryfikacjajego działalności przez rząd. Należy się tylko zastanowić obecnych cenach. Utrzymanie rynku w równowadze przez kilka
nad tym jak i kiedy nastąpi reakcja rządu?" najbliższych lat będzie dla SRB bardzo trudnym zadaniem.
Ostatnio niektórzy handlowcy oczekiwali, że Pekin zlikwiduje w ciągu Według szacunków China Securities Research ok. 50 % chińskiej
najbliższych miesięcy ulgę na podatek na import rudy miedzi, co konsumpcji miedzi pochodzi z importu, gdyż rodzimi producenci nie
mogłoby spowodować wzrost cen na rodzimym rynku. Jednak wciąż są w stanie zaspokoić potrzeb. Taki poziom deficytu będzie utrzy-
nie ma oficjalnie potwierdzonych informacji o intencjach Pekinu. mywał się jeszcze przynajmniej przez pięć lat. Konsumpcja miedzi
Uczestnicy rynku twierdzą, że inaczej niż w przypadku aluminium, w 2004 r. osiągnęła poziom 3,2 min t, co oznacza wzrost o 65 %
rodzima produkcja miedzi cierpi z powodu przestojów w popycie, w stosunku do poziomu z 2000 r., kiedy wynosiła 1,94 min t.
co może spowodować interwencje na rynku, celem uregulowania Chociaż wzrost popytu, jak się przewiduje, spadnie w tym roku na
zaistniałej sytuacji. skutek wysokich cen zniechęcających niektórych konsumentów, to
Produkcja przerasta podaż i rozważa się wzrost produkcji na pozio- jednak prognozowany jest wzrost na poziomie 12 % w porównaniu
mie od 200 do 300 tyś. t/r., a planowana rozbudowa jest rozłożona do 2004 r.
na pięć lat i zakończy się nadwyżką na rynku rafinowanej miedzi. Według specjalistów z Zhejiang Nanhua Futures Company w Szangha-
Jak potwierdziły oficjalne źródła jedna z największych inwestycji ju niektórzy producenci stopów miedzi zredukowali ostatnio swoją
w rozbudowę odbywa się w Jiangxi Copper. Firma planuje zwię- produkcję ze względu na ciągły wzrost cen, który skłonił część
kszenie swoich możliwości produkcyjnych z 400 do 700 tyś. t/r. nabywców do wycofania się z rynku. Sytuacja ta jednak wydaje się
Heng Kun, analityk w Everbtight Securities w Beijing, przewiduje, być tymczasową i popyt jest wciąż bardzo silny.
że do końca tego roku producenci miedzi zwiększą swoje możliwo-
ści produkcyjne o ok. 200-K300 tyś. t/r., wliczając w to nowe możli- Tablica l
wości Tongling Nonferrous Metals Group, z przedsiębiorstwami
takimi jak: Jinlong Copper Co., Anhui Tongd Copper Stock Co. oraz Wybrane projekty inwestycyjne w chińskich hutach miedzi
Jinchuan Group. Z podobnym wzrostem wydajności należy liczyć
się w latach 2006^-2007. Pomimo tak szybkiego rozwoju produkcji, Huta Zamiana w t/r. Termin realizacji
rynek chiński będzie charakteryzował się deficytem na poziomie
przynajmniej l min t miedzi w tym roku. Prognozuje się, że tegoro- Yunnan Cooper 150 000 październik 2005
czny poziom konsumpcji powinien utrzymać się również w 2006 r. Jinchuan 150 000 październik 2005
Według danych China Securities Reasearch popyt na miedź w Chi- Chifeng Jinfeng 35 000 nieokreślony
nach w 2005 r. osiągnie poziom 3,6 min t, a produkcja tylko 2,2 Feishang Jinfeng 30 000 czerwiec 2006
min t. W 2006 r. popyt wzrośnie do poziomu 3,8 min t, a produkcja Guangxi Hechi 6000 kwiecień 2006
do 2,5 min t. Chociaż globalny rynek koncentratów jest w fazie dużej Tongling/Jinlong 60 000 czerwiec 2005
nadwyżki, szacowanej na 500 tyś. t w tym roku, Chiny są dużym Tongling/Jinlong 90 000 2007
importerem koncentratu. Import koncentratów rośnie z roku na rok. Tongling/Jinchang 50 000 2005/2006
Największym problemem Chin jest dostawa odpowiedniej ilości Baotou Huading 30 000 koniec 2004
Baiyin 20 000 2005
surowca. Chiny mają bardzo ograniczone zasoby miedzi i muszą
Daye 10 000 2005/2006
polegać na imporcie.
Kunming Kaitong 30 000 2006
Zmiany na rynku. Jednak niektórzy eksperci uważają, że szansa na
Xianjing Fukang 97 000 nieokreślony
to, by wszystkie planowane przedsięwzięcia dotyczące zwiększenia
Fuxin 20 000 2005
możliwości produkcyjnych zostały zrealizowane jest nikła. Stwier-
Guixi (Jiangxi) 30 000 2005
dzono m.in., że: „Nie ma żadnej gwarancji, że tak jak jest planowane
Guixi Expasion 250 000 2007
na rynek dopłynie nowe 2 min t miedzi rocznie." Dla większości 2005
Zhongtiaoshan 9000
specjalistów pełna realizacja inwestycji byłaby dużym zaskocze- Shangdong Xiangguang nieokreślony
400 000
niem. Yulong Copper 100 000 nieokreślony
Obecna cena TC/RC w Chinach to ok. 200 $/t (20 centów za funt). Fujan 300 000 nieokreślony
W 2004 r. Chiny importowały ok. 1,2 min t rafinowanej miedzi. Baotou — rozbudowa 100 000 2008
Rozwój lokalnego przemysłu hutniczego oznacza, że Chiny będą Daye — rozbudowa 200 000 2008
importowały mniej rafinowanego metalu, a więcej złomu i rud. Jed- Ogólnie 2 167 000
nak import w pierwszych miesiącach 2005 r. wzrósł w porównaniu

NOWOŚCI TECHNOLOGICZNE

SELEKTYWNE ODDZIELANIE PIRYTU Z CHALKOPIRYTU
I ARSENOPIRYTU POPRZEZ BIOMODULACJĘ Z ZASTOSOWA-
NIEM BAKTERII ACIDITHIOBACILLUS FERROXIDANS
CHANDRAPRABHA M. N., NATARAJAN K. A., SOMASUNDARAN P.:
SELECTIYE SEPARATION OF PYRITE FROM CHALCOPYRITE AND
ARSENOPYRITE BY BIOMODULATION USING ACIDITHIOBACIL-
LUS FERROXIDANS. INTERNATIONAL JOURNAL OF MINERAŁ
PROCESSING 2005, t. 75, nr 1+2, s. 113+122, AG
Zastosowanie mikroorganizmów w selektywnej flotacji lub de-
presji siarczków i tlenków było już wcześniej omawiane. Jednakże,
nie znane są znaczące badania separacji pirytu z towarzyszących
siarczków żelazawych. W 1999 r. przebadany został wpływ kondy-
cjonowania bakteryjnego na zachowanie pirytu i chalkopirytu.
Autorzy przedstawionej pracy we wcześniejszych badaniach osiąg-
nęli separację pirytu z mieszaniny pirytu i chalkopirytu poprzez
oddziaływanie kolektora i biomodulację z zastosowaniem bakterii
Acidithiobacillusferroxidans.

520
Przedstawiono szczegółowe badania dotyczące selektywnej sepa-
racji pirytu z mieszaniny chalkopirytu i arsenopirytu poprzez
biomodulację i oddziaływanie kolektora. Używano arsenopirytu
dostarczonego z USA, pirytu pochodzącego z zakładu w Indiach
i chalkopirytu — z W.Brytanii. Czystość próbek minerałów po
odpowiedniej przeróbce wynosiła 99,9 % dla pirytu, 99,4 % dla
chalkopirytu i 98,7 % dla arsenopirytu. Szczep bakteryjny A. Ferro-
xidans został wyizolowany z Hutti Gold Mines i przedstawiony jako
TfH6. Obróbka kultur bakterii zmierzała do otrzymaniakomórek bez
metabolitu. Prowadzono badania adsorpcji kultur na próbkach mine-
rałów, badaniaelektrokinetyczne (mobilność elektroforetyczną) pró-
bek minerałów po oddziaływaniu z komórkami bakterii, badania
mikroflotacji oraz flotacji selektywnej mieszaniny piryt-chalkopiryt-
arsenopiryt.
Omówiono wyniki badań, w oparciu o które wyciągnięto kilka głów-
nych wniosków:
— zmiana w charakterze powierzchni jest znaczna dla minerałów
pirytu, w mniejszym stopniu dla chalkopirytu, a najmniejszym
— dla arsenopirytu,
— komórki bakterii przyłączają się głównie do powierzchni pirytu,
następnie — chalkopirytu, w bardzo małym stopniu — do arse-
nopirytu,
— kolektor ksantogenianowy sprawia, że chalkopiryt posiada do-
brą flotowalność,
— kondycjonowanie minerałów, naktóre oddziaływają aktywatory
i kolektory z komórkami bakterii dało najlepszą separację pirytu
z chalkopirytu i arsenopirytu.
ODZYSK PYŁU Z ELEKTRYCZNYCH PIECÓW ŁUKOWYCH NA
DRODZE PRZERÓBKI PÓŁCIĄGŁEJ O WYSOKIEJ KINETYCE
ZOH H., KAUPP G., REN H., GOEPEL K., NAIMI-JAMAL M. R.: RE-
CYCLING OF EAF DUST BY SEMI-CONTINUOUS HIGH KINETIC
PROCESSING. METALL 2005, t. 59, s.293+296, AG
Pył z elektrycznych pieców łukowych (EAF) jest generowany
jako odpad z procesu produkcji stali, a ogromne jego ilości tworzone
są corocznie w każdym uprzemysłowionym kraju. W Niemczech
w 1996 r. wytworzono rekordowo ok. 199 577 t, a w USA —
768 639 t pyłu z EAF. Odpad ten powoduje ogromne problemy
środowiskowe; wymaga szczególnej ostrożności podczas przeróbki.
Poza składowiskami odpadów, pył z EAF do dnia dzisiejszego prze-
rabiany był, przynajmniej w Europie, w oparciu o metody pirometa-
lurgiczne. W pirometalurgicznych procesach przeróbki pyłu z EAF
zużycie energii jest wysokie, udział żużla z przeróbki pyłu wynosi
w przybliżeniu 70 % oraz występuje ryzyko emisji dioksyny. Wię-
kszość pyłu z EAF usuwana jest na składowiska odpadów szkodli-
wych przy bardzo wysokich kosztach — 150-5-200 euro/t.
W związku z opisanymi wyżej wadami procesów pirometalurgicz-
nych wzrastało zainteresowanie możliwościami alternatywnego sto-
sowania procesów hydrometalurgicznych przy przeróbce pyłu
z EAF. Pył z EAF poddawano wysokoenergetycznemu mieleniu na
sucho, ługowaniu (mielenie na mokro z amoniakiem) oraz filtrowa-
niu, po którym uzyskiwano tlenki cynku i ołowiu. Jednak i przy
przeróbce hydrometalurgicznej również zauważono pewne wady
procesu.
W artykule opisano wyniki wstępnych badań procesu aktywacji
ługowania pyłu z EAF. W prowadzonych w skali laboratoryjnej
badaniach wykorzystano wysokoenergetyczny młyn kulowy (HEM)
— Simoloyer. Oczekuje się, że nowa metoda prowadzić będzie do
uzyskania oszczędnej i przyjaznej dla środowiska drogi odzysku
i oczyszczenia z zanieczyszczeń pyłu z EAB, a ponadto zabezpieczy
otrzymanie z pyłu użytecznych materiałów. Wykazano, że sprawne
mielenie na mokro z zastosowaniem w dużej skali pionowego młyna
kulowego Simoloyer jest wykonalne dla ługowania w skali przemy-
słowej. Nie wymaga się też w procesie uważnego doboru odczynni-
ka ługującego. Do ługowania żelazianów cynku w matrycach, w któ-
rych są wyższe zawartości Fe3O4> muszą zostać opracowane nowe
odczynniki ługujące, nie posiadające wad dotychczas znanych od-
czynników. Ługowanie z zastosowaniem pionowego młyna Simo-
loyer będzie przydatne również w innych procesach hydrometalurgi-
cznych, np. przy ługowaniu w połączeniu z mieleniem na sucho
w młynach poziomych, selektywnym ługowaniu rud w niskich tem-
peraturach. Procesy te są przyjazne dla środowiska i charakteryzują
się niskimi kosztami.
MODELOWANIE WARUNKÓW W HYDROCYKLONACH
W OPARCIU O KOMPUTEROWĄ DYNAMIKĘ PŁYNÓW—PRZE-
WIDYWANIE WYMIARÓW FRAKCJI
NARASIMHA M. SRIPRIYA R. BANERJEE P.K.: CFD MODELLING OF
HYDROCYCLONE — PREDICTION OF CUT SIZE. INTERNATIONAL
JOURNAL OF MINERALS PROCESSING 2005, t. 75, nr 1+2, s. 53+68,
AG
Przepływ w hydrocyklonach jest procesem bardzo skompliko-
wanym. Jego złożoność zmusiła projektantów do prognozowania
osiągów urządzeń z wykorzystaniem równań empirycznych.
Opracowane modele empiryczne hydrocyklonów bazują na danych
analitycznych i doświadczalnych, opisując działanie urządzeń w za-
leżności m.in. od takich parametrów, jak: wymiar frakcji, wymiary
urządzenia czy właściwości zawiesiny. Wykorzystanie modeli opar-
tych na CFD (Computational Fluid Dynamics) czyli mechanice
płynów jest wysoce pożądane, ze względu na wszechstronność CFD
przy symulacji przepływu płynów w hydrocyklonach i możliwości
przewidywania wydajności separacji cząstek stałych w separatorze
w szerokim zakresie warunków projektowych i operacyjnych.
Kształt i wielkość hydrocyklonu ma bezpośredni wpływ na strukturę
przepływu wewnętrznego fazy rozpraszającej i tym samym, na se-
parację cząstek.
Równania numerycznie Navier-Stokes stanowią, od wczesnych lat
osiemdziesiątych XX w., bazę do coraz szerszego stosowania tech-
niki CFD do analizy hydrocyklonów, co związane jest z gwałtow-
nym rozwojem techniki komputerowej i wiedzy na temat numerycz-
nych metod obróbki.
Z zastosowaniem pakietu oprogramowania CFD FLUENT badano
przepływ wody przez hydrocyklon laboratoryjny. Uzyskano dobrą
zgodność z wynikami doświadczalnymi. Pierwszym etapem w kie-
runku prognozowania klasyfikacji w hydrocyklonach była próba
modelowania fazy rozpraszającej. Uzyskano również dobrą zgod-
ność modelu z wynikami doświadczalnymi dla pulpy o niskiej gę-
stości. Klasyfikacja cząstek prognozowana z zastosowaniem zapro-
ponowanej techniki modelowania fazy rozpraszającej jest obiecują-
ca.
HYDROMETALURGIA OŁOWIU
HABASHI F.: HYDROMETALLURGY OF LEAD. METALL 2005, t. 59,
nr 3, s. 114+115, AG
Intensywne badania nad hydrometalurgicznymi metodami uzy-
skiwania ołowiu rozpoczęły się w latach siedemdziesiątych i osiem-
dziesiątych ubiegłego wieku, gdy wzrosło zaniepokojenie zanieczy-
szczeniem środowiska przez huty ołowiu. Nie uzyskano jednak
zadowalających wyników. Jedną z pierwszych prac na temat hydro-
metalurgii ołowiu opublikowano już w 1924 r. przez Ralstona z Bu-
reau of Mines USA, który zwrócił uwagę na rozpuszczalność PbCl2
i PbSO4 w roztworach solankowych i podsumował dane nt. ich
rozpuszczalności. Najważniejszy proces, opracowany na małą skalę
przemysłową z wykorzystaniem powyższej technologii, opracował
Tainton oraz jego zespół z Bunker Hill at Sullivan w Kellogg (USA).
Proces, którego pierwszym etapem jest prażenie koncentratu PbS,
nosi nazwę procesu Taintona.
W latach sześćdziesiątych proces Bunker Hill adaptowano na skalę
przemysłową, wprowadzając utlenianie siarczku w autoklawie
w 220 °C, a w następnych latach rozwijano procesy obróbki siarcz-
kowych koncentratów ołowiu bez produkcji SO2.
W artykule dokonano przeglądu literaturowego różnych metod hydro-
metalurgicznego otrzymywania ołowiu, m.in. takich, jak: siarczano-
we (tworzy się siarka elementarna), węglanowe (w temperaturze ok.
521
50 °C dodaje się węglan amonu; powstaje węglan ołowiu i siarka
elementarna); fluorokrzemianowe (powstaje fluorokrzemian ołowiu
i siarka elementarna), azotanowe (mająca tę przewagę nad innymi,
że ołów i srebro przechodzą do roztworu, dzięki czemu łatwiejsza
jest ich separacja).
Opisano też proces chlorowania koncentratów galeny za pomocą
gazowego chloru w reaktorze obrotowym, w którym powstaje PbCl2
i siarka elementarna przy temperaturze w reaktorze 155*175 °C.
Przeprowadzona analiza wyników badań wskazuje, że chlorowanie
w niskiej temperaturze jest najlepszą metodą obróbki koncentratów
galeny. Po procesie chlorowania następuje ługowanie za pomocą
solanki, krystalizacja czystego PbCl2 i jego elektroliza w stanie sto-
pionym. Uzyskane srebro jest usuwane z roztworu macierzystego
przez cementację proszkiem żelaza, a inne zanieczyszczenia przez
strącanie. Produktem ubocznym jest siarka elementarna.
NIEKTÓRE NOWE WYNIKI BADAŃ PRAKTYCZNYCH OTRZY-
MYWANIA KRYSZTAŁÓW HALOGENKÓW SREBRA STOSOWA-
NYCH DO WYROBU WŁÓKIEN OPTYCZNYCH
GOLOYANOY V. F., LISICKIJ I. S., POLJAKOYA G. V.: NEKOTORYE
NOYYE REZULTATY PRAKTIKIPOLUCENU A KRISTALLOY G ALO-
GENIDOY SEREBRA DLJA YOLOKONNOJ OPTIKI. CYETNYE ME-
TALLY 2005, nr 4, s. 73+76, AG
Zainteresowanie halogenkami srebra jako materiałem optycz-
nym wzrosło w momencie opracowania na ich bazie technologii
produkcji włókien optycznych, które znalazły zastosowanie m.in.
w chirurgii laserowej, jako elementy doprowadzające promieniowa-
nie podczerwone z generatora do obiektu obrabianego.
Z uwagi na fotolizę halogenków srebra, które krystalizowały z fazy
stopionej, głównym zadaniem przy ich otrzymywaniu jest bardzo
dokładne oczyszczanie soli wyjściowych, stosowanych do hodowli
kryształów.
Analiza źródeł zanieczyszczeń i składu domieszek sprawia, że moż-
na je podzielić na trzy grupy:
— domieszki, których pojawienie się uwarunkowane jest odczyn-
nikami, stosowanymi do celów technologicznych. Są to towa-
rzyszące metalowi domieszki kationowe (Cu, Al, Zn, Pb, Sn itd.)
i domieszki anionowe (NO3~, różne związki siarki, woda, grupa
OIT),
— domieszki, wprowadzane do materiału podczas przeładunków
technologicznych (związki organiczne, siarka, domieszki katio-
nowe),
— domieszki, które są produktami rozkładu halogenków srebra
w wyniku fotolizy, dysocjacji termicznej, reakcji halogenków
z niektórymi domieszkami anionowymi.
Taka klasyfikacja domieszek i źródeł ich pochodzenia pozwala na
ocenę sposobów otrzymywania soli wyjściowych, metod ich oczy-
szczania i wyboru z nich tych, które zapewniają maksymalną opty-
malizację produkcji soli wykorzystywanych do hodowli kryształów
stosowanych w chirurgii laserowej. Do otrzymywania halogenków
srebra stosuje się sposoby hydrochemiczne oraz bezpośrednią syn-
tezę z pierwiastków.
Autorzy publikowanej pracy, wykorzystanej na XII konferencji
„Związki i Materiały o Wysokiej Czystości. Otrzymywanie, Anali-
za, Zastosowanie", po analizie i przetestowaniu proponowanych
sposobów otrzymywania halogenków srebra postanowili wybrać
proces oddzielnego osadzania chlorku i bromku srebra z roztworów
kwasu siarkowego i następnie przemywanie osadu. Poszczególne
etapy procesu prowadzono w sposób, który dawał możliwość ma-
ksymalnego obniżenia zanieczyszczeń soli i zapobiegał ich fotolizie.
Opracowano w skali półprzemysłowej technologię otrzymywania
materiałów o współczynniku pochłaniania (2+3) • 10 cm .
WALCOWANIE ALUMINIUM. SUKCES TECHNOLOGII INNO-
WACYJNYCH
RIETH B. OHRNDORF R.: ROLLING OF ALUMINIUM. SUCCESS
WITH INNOYATIVE TECHNOLOGIES. ALUMINIUM 2005, t. 81, nr 4,
s. 279+289, AG
522
Zamieszczono obszerny przegląd stanu technologii walcowania
wyrobów z aluminium w oparciu o technologie opracowane w fir-
mie SMS Demag AG (Niemcy), będącej w światowej czołówce
producentów walcarek do walcowania blach i taśm.
Produkowane urządzenia do walcowania obejmują zarówno walcarki
wielostopniowe o układzie posobnym jak i indywidualne walcarki,
wykorzystywane przy mniejszej produkcji, stosowane zarówno do
walcowania na gorąco wlewków o masie 30 t, jak i walcowania na
zimno taśm oraz cienkich taśm.
Nowoczesne walcownie, projektowane zgodnie z wymaganiami
rynku, zabezpieczają wysoką niezawodność urządzeń oraz wysoką
jakość wyrobów walcowanych. Osiągnięcia firmy SMS Demag po-
zwalają jej na osiągnięcie czołowej pozycji wśród producentów
instalacji i wyposażenia, nie tylko dla nowych walcowni, lecz rów-
nież do modernizacji już istniejących.
Szczególną uwagę przy projektowaniu i produkcji urządzeń do wal-
cowania zwraca się obecnie na udoskonalenie profilu i płaskości
walcowanych wyrobów. Firma SMS Demag AG wyposaża swoje
instalacje do walcowania w specjalne pakiety technologiczne, które
pozwalają na modyfikację profilu walcowania oraz dynamiczne
zmiany szczeliny między walcowej.
Jednym z opracowanych pakietów jest PFC (Profile and Flatness
Control), opracowany do dynamicznego modelowania procesu,
szczególnie korzystny w urządzeniach do walcowania na gorąco,
optymalizujący wielkość przesuwania i zginania walców oraz kon-
trolę parametrów podczas wielostrefowego chłodzenia. Zastosowa-
nie modelu PFC umożliwia nie tylko udoskonalenie jakości wyro-
bów, lecz również wydajności instalacji.
Firma SMS Demag opracowała również system pomiarowy DTL
(Differential Tension Measuring Roli) umożliwiający pomiar naprę-
żenia taśmy pomiędzy walcarkami, porównanie uzyskanych wyni-
ków z wartościami wzorcowymi oraz modyfikację grubości taśmy
poprzez optymalne dopasowanie walców.
Walcarki Demag do walcowania na zimno i na gorąco wyposażone są
w system CYCPlus (Continuously Yariable Crown), którego zada-
niem jest udoskonalenie płaskości. Zastosowanie systemu CYCPlus
w procesie walcowania aluminium, umożliwia poprawę profilu ta-
śmy, szczególnie podczas walcowania folii i cienkich taśm.
W firmie SMS Demag AG opracowano specjalny walec typu SCR
(Special Crown Roli) włączany w zamknięty obieg systemu regu-
lacji płaskości w walcarce. Modernizacja istniejących urządzeń
poprzez instalację walców SCR nie wymaga dużych nakładów
i wysiłku.
Z kolei stosowanie tzw. systemu HES (Hot Edge Spray), szczególnie
zalecanego przy walcowaniu cienkich i bardzo cienkich taśm alumi-
niowych, pozwala na uniknięcie i zminimalizowanie obserwowa-
nych wypukłości, co w konsekwencji zmniejsza niejednolite zużycie
walców roboczych.
System DS (Dry Strip), opracowany w firmie SMS Demag AG,
umożliwia redukcję kosztów obróbki taśmy ze względu na możli-
wość uproszczenia lub pominięcie procesu oczyszczania taśmy.
Poprzez wprowadzenie systemu kontroli procesu natryskiwania,
nagrzanego do 80 °C, oleju walcowniczego poprawiono proces ujed-
nolicenia kształtu wyrobu walcowanego i redukcję naprężenia kra-
wędzi taśmy. Innym bardzo ważnym zagadnieniem jest przygotowa-
nie oleju, które następuje w nowoczesnych, poziomych filtrach ciś-
nieniowych Multi-Plate o budowie modułowej, wykonanych
ze specjalnego materiału filtracyjnego, umożliwiających oddziela-
nie cząstek stałych o wymiarach niższych niż 3 do 5 [im.
Z kolei system Airwash, do oczyszczania powietrza wylotowego,
opracowany przez firmę Demag-Airwash, służy do wydzielania
frakcji olejowej z fazy gazowej i kropel z powietrza z przemysło-
wych urządzeń produkcyjnych. System pracuje w sposób ciągły
w zamkniętym cyklu woda-olej, zgodnie z procesem absorpcji i re-
ktyfikacji, a odzyskany destylat oleju jest kierowany z powrotem do
procesu, co redukuje zużycie i koszty oleju w instalacji.
URZĄDZENIA CONTIROD DO PRODUKCJI WALCÓWKI MIE-
DZIANEJ: NAJWYŻSZA JAKOŚĆ PRZY MINIMALNYCH NAKŁA-
DACH
SYARCE M.: OBORUDOYANIE CONTIROD DLJA PROIZYODSTYA
MEDNOJ KATANKI: NAIYYSSEE KACESTYO PRI MINIMALNYCH
ZATRATACH. CYETNYE METALLY 2005, nr 4, s. 95*100, AG
Firma SMS Meer GmbH, część koncernu SMS, produkuje
oprzyrządowanie do produkcji rur, wysokiej jakości walcówki i ku-
tych wyrobów w oparciu o technologię CONTIROD® dla linii tech-
nologicznych o rocznej wydajności od 40*360 0001.
Systemy połączonego odlewania ciągłego i walcowania CONTI-
ROD® dają możliwość produkcji wysokiej jakości walcówki mie-
dzianej w jednym cyklu technologicznym (metal od razu po odlewa-
niu uzyskuje wymiary gotowych wyrobów walcowanych). Omówio-
no wymagania, jakie muszą spełniać kompleksy urządzeń w liniach
CONTIROD®. Szczegółowo rozpatrzono rozwiązanie konstrukcyjne
i właściwości pracy linii o wydajności 25 t/godz. (typ CR 3500), jako
najbardziej typowy wariantu urządzeń z wszystkich linii CONTIROD .
Urządzenia do ciągłego odlewania i walcowania posiadają konfigu-
rację liniową. Z kabiny operatora widać całą linię, aż do urządzenia
do zwijania. Surowcem wyjściowym może być zarówno miedź
katodowa o wysokiej jakości (typu A), tańsza miedź katodowa, jak
też złom miedziany (tj. odpady zwrotne własne z wydziału przygo-
towania wlewków, bardzo niskiej jakości walcówka, złom kupowa-
ny z fabryk drutu ciągnionego). Z surowca tego produkuje się wal-
cówkę handlową o średnicy od 8*22(30) mm, a także różne płaskie
WYBRANE KONFERENCJE
szkolenia, seminaria, wystawy, targi światowe i krajowe
związane z metalami nieżelaznymi
w latach 2005+2006
4*8 września, 2005, Lizbona, Portugalia
Eurocor 2005
Źródło: Materials Science and Technology 2004, t. 20 nr 4, s. 552
e-mail: mgferreira@cv.ua.pt
5*8 września, 2005, Praga, Czechy
Euromat-2005
Źródło: Light Metal Agę, 2004, t. 62, nr 8, s. 72
e-mail: euromat@fems.org
www. euromet2005 .fems.org
7*19 października, 2005, Kyoto, Japonia
International Lead-Zinc Processing Symposium
Źródło: Minerals Engineering. 2003, t. 16, nr 9, s. 888
e-mail: akiofuwa@waseda.jp
20*22 października, 2005, Modena, Italia
AIumotove 2005
Źródło: Light Metal Agę, 2004, t. 62, nr 8, s. 72
e-mail: info@aluplanet.com
Materiały informacyjne opracowuje zespół pracowników Działu Informacji i Marketingu Instytutu Metali Nieżelaznych w składzie:
mgr inż. Jadwiga Kapryan — JK
mgr inż. Beata Łaszewska — BŁ
mgr inż. Anna Gorol — AG
Alicja Wójcik — AW
wyroby walcowane o szerokości do 100 mm i o masie do 5 t.
Do rafinacji złomu miedzianego o niskiej jakości dodatkowo wykorzy-
stuje się piece rafinacyjne, które w połączeniu z piecem szybowym
zapewniają całodobową eksploatację linii. Niezawodna i trwała kon-
strukcja urządzenia do załadowywania katod i złomu zapewnia rów-
nomierny rozkład wsadu w górnej części szybu pieca topielnego,
pozwala wykorzystać dużą część złomu i obniżyć zużycie paliwa.
Przedstawiono schemat standardowego systemu linii CONTIROD®.
Kolejno omówiono cechy i działanie urządzeń do topienia i odlewa-
nia metalu, oraz urządzeń do walcowania, a także chłodzenia mate-
riału, zwijania w zwoje i ich transportu. Nowoczesne linie CONTI-
ROD® umożliwiają pełną regulację i są w pełni zautomatyzowane.
Koncepcję automatyzacji opracowana przez firmę SMS Meer obej-
muje automatyzację również funkcji dodatkowych ułatwiających
eksploatację i obsługę techniczną linii. Wszystkie parametry jako-
ściowe, jak również pozostałe parametry technologiczne, takie jak
dane dotyczące pracy pieców, urządzeń do odlewania i walcowania,
urządzeń pomocniczych oraz właściwe dane laboratoryjne, podawa-
ne są do protokołu sporządzanego dla poszczególnych wyrobów.
Potwierdzono, że zarówno duże, jak i mini-linie CONTIROD po-
zwalają na otrzymanie wysokiej jakości walcówki miedzianej z su-
rowców o stosunkowo niskiej jakości. Efektywność ekonomiczna
i elastyczność techniczna linii CONTIROD umożliwiają zaspoko-
jenie stale wzrastających wymagań firm specjalizujących się w pro-
dukcji miedzi.
www.alumotive.it
www.aluplanet.com
10*12 listopada, 2005, Cape Town, RPA
Process Systems 05
Źródło: International Journal of Minerał Processing, 2004, t. 74,
nr 1*4, s. 386
e-mal:bwills@min-eng.com
fax: +44 (0)1326318352
14*16 listopada, 2005, Neu-Ulm, RFN
Continuous Casting
Źródło: Light Metal Agę, 2004, t. 62, nr 8, s. 72
e-mail: concast@dgm.de
www.dgm.de/concast
12*16 marca, 2006, San Antonio, USA
TMS Meeting & Exhibition
Źródło: Minerals Engineering. 2003, t. 16, nr 9, s. 888
e-mail: mgtserv@tms.org
523
 Światowy rynek metali ^*P W"

GLOBAL NON-FERROUS METALS MARKET

R e d a k t o r o d p o w i e d z i a l n y : dr hab. inż. JAN BUTRA

Rudy Metale R 50 2005 nr 9

UKD669.2/.8(100):338.5(100):339.4(100)

WYDARZENIA GOSPODARCZE

WZROST ZASOBÓW ZŁOŻA OYU TOLGOI Po prawie roku negocjacji Codelco dokonało nabycia zakładu
Resources jump at Oyu Tolgoi. Mining Journal, 6 May 2005, p. 1; Metal przeróbczego i huty miedzi Yentanas od Empresa Nacional de Mi-
Bulletin, 9 May 2005, p. 10 neria (Enami). Kwota transakcji wyniosła 393 min $, a w celu jej
Ivanhoe Mines Ltd otrzymało nowe oszacowanie zasobów złoża zapłaty Codelco wyemitowało 20-letnie obligacje za łączną kwotę
miedzi i złota Oyu Tołgoi w Mongolii, wskazujące na 350 % wzrost 210 min $ i zaciągnęło pożyczki w bankach zagranicznych. Spółka
zawartości miedzi w złożu w porównaniu z poprzednimi szacunka- planuje zainwestować 500 min $ celem zwiększenia zdolności pro-
mi. Nowe wielkości zasobów pochodzą głównie z dobrych wyników dukcyjnej zakładu z obecnych 350 tyś. Mg do 700 rys. Mg miedzi
wierceń na obszarze Hugo North, będącego częścią złoża Hugo katodowej w okresie 5+7 lat. Spółka przygotowuje się także do
Dummett. Zasoby wskazane Hugo Dummett szacuje się na 582 min połączenia hut Yentanas i Codelco Norte, w wyniku czego powsta-
Mg przy średniej zawartości 1,89 % Cu i 0,41 g/Mg Au (przy zawar- nie największy kompleks hutniczy w kraju. Zakład ten będzie prze-
tości brzeżnej 0,6 % miedzi ekwiwalentnej), a zasoby wnioskowane rabiał 77 % półproduktów Codelco, czyli o 33 % więcej niż w chwili
na 1070 min Mg przy średniej zawartości l ,07 % Cu i 0,21 g/Mg Au. obecnej.
Szczegółowe dane dotyczące całkowitych zasobów Oyu Tolgoi
przedstawia poniższa tablica. SZACUNKI ZASOBÓW ZŁOŻA El SOUTH
Initial El South estimate. Mining Journal, 6 May 2005, p. 7; 27 May 2005,
Kategoria Wielkość Zawartość Cu Zawartość Au p. 10
zasobów min Mg % g/Mg Exco Resources NL dokonało wstępnego oszacowania zasobów
złoża miedzi El South w obrębie projektu Cloncurry w Queensland.
Zmierzone 101,6 0,64 1,10 Zasoby wskazane złoża wynoszą 10,3 min Mg o średniej zawartości
Wskazane 1047,6 1,33 0,42 0,67 % Cu i 0,17 g/Mg Au. Całkowita wielkość zasobów miedzi
Wnioskowane 1160,1 1,02 0,23 w projektach Exco w rejonie Cloncurry wynosi 239 100 Mg Cu.
Exco natrafiło także na rozległą strefę mineralizacji miedzi i złota
w ramach eksploracji projektu Mt Margaret na tym obszarze. Zawar-
INMET INWESTUJE W LAS CRUCES tość metali w interwałach wynosi od 0,30 do 1,75 % Cu i od 0,12 do
Inmefs Las Cruces stake. Mining Journal, 6 May 2005, p. l; Metal Bulletin, 0,59 g/Mg Au.
9 May 2005, p. 10
Inmet Mining Corp. podjęło decyzję o nabyciu od MK Resources DALSZE WYNIKI Z PROJEKTU KALUKUNDI
Co. 70 % udziałów w projekcie miedzi Las Cruces w pobliżu Sewilli. Morę intercepts at Kalukundi. Mining Journal, 13 May 2005, p. 10
Złoże jest wtórnie wzbogacone i składa się głównie z chalkozynu Rubicon Minerals Corp. otrzymało dalsze wyniki wierceń na
oraz bomitu. Wielkość rudy bilansowej ocenia się na 16,1 min Mg miedziowo-kobaltowym projekcie Kalukundi w Demokratycznej
o średniej zawartości 6,53 % Cu. Studium wykonalności, ukończone Republice Konga, w którym posiada35,6 % udziałów. Zasoby wnio-
na początku 2004 r., przewiduje eksploatację odkrywkową i prze- skowane projektu szacowane są na 16,9 min Mg (3,03 % Cu i 0,66 %
róbkę 4 tyś. Mg Cu/dziennie. Średni odzysk miedzi szacuje się na Co), a zawartość tych metali w poszczególnych interwałach waha się
91,4 %. Planowana produkcja wyniesie ponad 66 tyś. Mg miedzi od 2,02 do 8,05 % Cu i od 0,17 do 1,36 % Co.
katodowej/r, w okresie 15 lat. Szacunkowe koszty projektu wynoszą
281 mlnEuro. IYANHOEIBHPB INWESTUJĄ W MONGOLII
Ivanhoe, BHPB agree Mongolian exploration. Mining Journal. 20 May 2005,
CODELCO FINALIZUJE NABYCIE ZAKŁADU MIEDZIOWEGO p. l
YENTANAS Ivanhoe Mines Ltd i Grupa BHP Billiton utworzyły jv w celu
Codelco finally acquires Yentanas copper plant. Mining Journal, 6 May 2005, p. 3; realizacji wybranych projektów eksploracyjnych w Mongolii.
13 May 2005, p. 13; Metal Bulletin, 2 May 2005, p. 10, 9 May 2005, p. 10 BHPB poprzez prowadzenie i finansowanie prac poszukiwawczych

524
w kwocie 8 min $ do końca 2006 r. uzyska prawo do nabycia 50 %
udziałów we wszystkich projektach na bazie odkrytych mineraliza-
cji. Projekty, w które zaangażowane jest Ivanhoe: Oyu Tolgoi, Khar-
magtai, Yellow Hills i Bronze Fox, nie są przedmiotem przedsię-
wzięcia.
NOWE OSZACOWANIE ZASOBÓW PROJEKTU W DRC
New DRC estimate for First Quantum. Mining Journal, 20 May 2005, p. 8
First Quantum Minerals Ltd otrzymało nowe oszacowanie zaso-
bów projektu miedzi Frontier (wcześniej Lufua) w Demokratycznej
Republice Konga. Dla strefy mineralizacji siarczkowej zasoby zmie-
rzone projektu wynoszą 91,5 min Mg (1,17 % Cu), zasoby wskazane
47,9 min Mg (l, 14 % Cu), a wnioskowane 34,3 min Mg (l ,05 % Cu).
Natomiast dla strefy mineralizacji tlenkowej i mieszanej zasoby
zmierzone projektu oszacowano na 17,4 min Mg (1,24 % Cu),
zasoby wskazane na 3,9 min Mg (1,33 % Cu), a zasoby wnioskowa-
ne na 0,3 min Mg (1,12 % Cu).
PROTEST PRZYCZYNĄ ZAMKNIĘCIA TINTAYA
Protests force Tintaya shutdown. Mining Journal, 27 May 2005, p. l
BHP Billiton zawiesiło produkcję w kopalni miedzi Tintaya
w odpowiedzi na gwałtowną akcję protestacyjną ponad 4000 jej
pracowników. W okresie czerwiec 2004 r.-nnarzec 2005 r. Tintaya
wyprodukowała 57 400 Mg miedzi w koncentracie i 28 tyś. Mg
miedzi katodowej.
WZROST PRODUKCJI MIEDZI W ANTOFAGASTA
Metal Bulletin, 2 May 2005, p. 10
Antofagasta ogłosiło zwiększenie produkcji miedzi o 9 %
w I kwartale 2005 r. dzięki dobrym wynikom kopalni Los Pelambres
i El Tesoro. Produkcja Cu wyniosła w tym okresie 118 800 Mg
w porównaniu z 109 tyś. Mg w I kwartale 2004 r. Całkowita produ-
kcja w 2004 r. wyniosła 498 400 Mg Cu.
NOWA KOPALNIA FIRST QUANTUM
Metal Bulletin, 2 May 2005, p. 10
First Quantum Minerals uruchomiło produkcję w kopalni miedzi
i złota Kansanschi w Zambii. W trakcie produkcji rozruchowej od
listopada 2004 r. do kwietnia 2005 r. wyprodukowano 6792 Mg
miedzi w koncentracie i 1941 Mg miedzi katodowej.
SPADEK CHIŃSKIEGO IMPORTU MIEDZI
Metal Bulletin, 2 May 2005, p. 10
Wzrost cen oraz opłat za przeróbkę i rafinację miedzi (TC/RC)
są główną przyczyną zmniejszenia w I kwartale 2005 r. importu
miedzi przez Chiny o 15 % w porównaniu z I kwartałem 2004 r.
Import ten wyniósł 328 777 Mg, przy czym import koncentratu
miedziowego w tym okresie zanotował wzrost. Wysokie opłaty za
przeróbkę i rafinację zachęcają huty do dostarczania coraz to wię-
kszych ilości koncentratu, powodując wprowadzanie nadmiernych
ilości miedzi katodowej i elektrolitycznej na rynek.
UMOWA NEWMONT NA DOSTAWĘ KONCENTRATU Z JABIRU
Metal Bulletin, 2 May 2005, p. 11
Newmont Golden Grove Operations, spółka-córka Newmont
Mining, podpisała porozumienie dotyczące zakupu koncentratu od
Jabiru Metals. Umowa obejmuje dostarczanie wszystkich typów
koncentratów miedziowych i cynkowych produkowanych przez ko-
palnię Jaguar w Zachodniej Australii od grudnia 2005 r. Szacuje się,
że przez pierwsze 6 lat pracy zakład będzie produkować 8500 Mg
Cu, 36 tyś. Mg Zn i 800 tyś. oz Ag/r.
PLANY YEDANTA DOTYCZĄCE URUCHOMIENIA PRODUKCJI
W KONKOLA DEEP
Yedanta to start producing at Konkola Deep in 2008. Metal Bulletin, 9 May
2005, p. 10: 16 May 2005, p. 14
Yedanta Resources planuje uruchomić produkcję miedzi w ko-
palni Konkola Deep w Zambii w 2008 r. Inwestycja ma kosztować
600 min $, akopalniabędzie produkowała 200 tyś. Mg Cu/r. Zambij-
ska produkcja miedzi od 2003 r. gwałtownie wzrosła, osiągając
poziom 400 tyś. Mg/r., a do 2007 r. ma ona osiągnąć wielkość 700
tyś. Mg Cu/r.
HINDALCO WYSYŁA KONCENTRAT MIEDZI Z MT GORDON
Hindalco starts copper concentrate shipments frora Australia's Mt Gordon.
Metal Bulletin, 9 May 2005, p. 10
Hindalco Industries rozpoczęło wysyłanie koncentratu miedzio-
wego ze swojej kopalni Mt Gordon w Australii do huty Dahej w Gu-
jarat, podwajając w ten sposób wydajność zakładu do 500 tyś. Mg/r.
Hindalco w 2004 r. wyprodukowało 217 136 Mg miedzi katodowej
w porównaniu z 186 611 Mg w 2003 r.
PRODUKCJA MIEDZI W LAOSIE
Kupfer, Gold: Laos. Erzmetall, May/June 2005, p. 178
W marcu 2005 r. wyprodukowano pierwszą partię miedzi kato-
dowej pochodzącej ze złoża Khanong w południowo-wschodnim
Laosie. Właścicielem kopalni jest australijska firma Oxiana Ltd. Na
ten rok przewidziano produkcję 30 tyś. Mg Cu przy użyciu metody
SX-EW. Docelową wydajność instalacji szacuje się na 60 tyś. Mg/r.,
a przewidywany okres eksploatacji zakładu wynosi 13 lat.
WZROST WARTOŚCI EKSPORTU PERUWIAŃSKIEJ MIEDZI
Metal Bulletin, 30 May 2005, p. 14
Wartość eksportu peruwiańskiej miedzi wzrosła w kwietniu
o 90,4 % w porównaniu z kwietniem 2004 r., osiągając poziom 268
min $. W pierwszych czterech miesiącach 2005 r. wartość eksportu
wyniosła 953 min $ (wzrost o 47,4 % w porównaniu z odpowiada-
jącym okresem 2004 r.).
SPADEK MEKSYKAŃSKIEJ PRODUKCJI SREBRA
Mexican silver down, Mining Journal, 6 May 2005, p. 3
Z roku na rok obniża się produkcja srebra Grupo Mexico, naj-
większego producenta tego metalu na świecie. Według meksykań-
skiego National Statistics Institute produkcja srebra przez spółkę
w lutym 2005 r. spadła o 11,8 % do wielkości 222 463 kg, choć
produkcja złota wzrosła w tym okresie o ponad 27 % do 2242 kg.
WZROST ZASOBÓW PROJEKTU SHAHUINDO
Resource rises at Sulliden's Shahuindo. Mining Journal, 6 May 2005, p. 6
Sulliden Exploration Inc. otrzymało oszacowanie zasobów pro-
jektu złota i srebra Cajamarca w Peru, w którym posiada 70 % udzia-
łów. Nowe dane pochodzą z wierceń prowadzonych na projekcie
w 2004 r. i wskazują na rozległą mineralizację Au i Ag. Zasoby
wskazane złoża szacuje się na 38 min Mg o średniej zawartości 0,95
g/Mg Au i 22,99 g/Mg Ag, a zasoby wnioskowane na 17,2 min Mg
o średniej zawartości 0,62 g/Mg Au i 12,83 g/Mg Ag.
LAFA YETTE URUCHAMIA ZAKŁAD PRZERÓBCZY
Lafayette begins commissioning at Rapu Rapu. Mining Journal, 6 May 2005,
p. 8
Lafayette Mining Ltd rozpoczęło uruchamianie zakładu przerób-
czego w ramach polimetalicznego projektu Rapu Rapu na Filipi-
nach. Pierwsza produkcja złota spodziewana jest w II kwartale
2005 r., a zakład przeróbki metali podstawowych zostanie oddany
do eksploatacji do końca 2005 r. Rapu Rapu jest złożem siarczko-
wym pochodzenia wulkanicznego, złożonym głównie z kwarcowo-
-serycytowych szarych łupków. Główny przedmiot zainteresowania
firmy stanowi złoże Ungay. Szacuje się, że zasoby pewne tego złoża
wynoszą 5,85 min Mg o średniej zawartości 2,5 g/Mg Au, 28,1 g/Mg
Ag, 1,2 % Cu, i 2,1 % Zn, a zasoby prawdopodobne 120 tyś. Mg
o średniej zawartości 2, l g/Mg Au, 22,7 g/Mg Ag, l ,0 % Cu i l ,9 %
Zn. Roczna produkcja kopalni ma wynieść 10 tyś. Mg miedzi w kon-
centracie, 14 tyś. Mg cynku w koncentracie, 50 tyś. oz złota oraz
600 tyś. Mg srebra.
525
CARPATHIAN GOLD ROZWUA RUMUŃSKIE AKTYWA
Carpathian Gold focuses on Romania. Mining Journal, 13 May 2005, p. 10
Carpathian Gold Inc. zawarło porozumienie z Magyar Mining plc
dotyczące sprzedaży swoich węgierskich projektów eksploracyj-
nych celem skoncentrowania się na rozwoju aktywów w Rumunii.
Obszarem zainteresowania spółki jest rejon Oravita, którego zasoby
szacuje się 1,35 min Mg o średniej zawartości 1,16 % Cu, oraz Baia
Marę, skąd planuje się pozyskiwać min. 200 tyś. oz Au/r.
SOLOMONS PONOWNIE OTWIERA GOLD RIDGE
Solomons to reopen Gold Ridge. Mining Journal, 20 May 2005, p. 3
Solomons Gold Pty Ltd (ASG) zainwestuje 55,4 min $ w nabycie
i uruchomienie kopalni Gold Ridge, zamkniętej w 2000 r. z powodu
napięć etnicznych na wyspach Salomona. Rozpoczęcie pracy kopal-
ni planuje się na koniec 2006 r., a wstępna produkcja zakładu szaco-
wana jest na 150 tyś. oz Au/r. Koszty operacyjne Gold Ridge
wyniosą ok. 235 $/oz Au.
ROZWÓJ SANTA CRUZ
Santa Cruz expanding. Mining Journal, 20 May 2005, p. 7
Endeavour Silver Corp. przewiduje osiągnięcie do końca lutego
2006 r. trzykrotnego wzrostu produkcji srebra do poziomu 1,3 min
oz dzięki rozpoczęciu eksploatacji strefy North Porvenir Żonę w ko-
palni Santa Cruz w Meksyku. Łączna kwota wydatków inwestycyj-
nych spółki w 2005 r. wyniesie ok. 4,82 min $.
PRZERÓBKA RUDY Z PHU BIA
Phu Bia ore stacked. Mining Journal, 20 May 2005, p. 9
Pan Australian Resources Ltd dokonało pierwszej przeróbki
rudy pochodzącej z projektu złota Phu Bia w Laosie. Szacuje się,
że zdolność przeróbcza zakładu w III kwartale 2005 r. osiągnie po-
ziom 1,5 min Mg/r., a w IV kwartale 2 min Mg/r. i wydajność ta
pozwoli osiągnąć w przeciągu roku od uruchomienia zakładu produ-
kcję rzędu 70 tyś. oz Au.
NOWE OSZACOWANIE ZASOBÓW PROJEKTU BRISAS
New reserve, resources estimates for Brisas. Mining Journal, 20 May 2005,
p. 9; 27 May 2005, p. 8
Gold Reserve Inc., planuj ąc zagospodarowanie złoża złota i mie-
dzi Brisas w Wenezueli, otrzymało nowe oszacowanie zasobów
geologicznych i przemysłowych projektu. Złoże Brisas położone
jest w stanie Bolivar, około 30 km od granicy gujańsko-wenezuel-
skiej. Wydajność projektowanej kopalni odkrywkowej wyniesie 70
tyś. Mg/dobę, a roczną produkcję szacuje się na 486 tyś. oz Au i 29
tyś. Mg Cu. Zasoby złoża, przedstawione w poniższej tablicy, zosta-
ły oszacowane dla zawartości brzeżnej 0,40 g/Mg złota ekwiwalen-
tnego.
Kategoria Wielkość Zawartość Au Zawartość Cu
zasobów min Mg g/Mg % kierunek rozwoju eksploatacji złoża, jednak decyzje formalne zosta-
Zasoby geologiczne
Zmierzone 250,2 0,70 0,12
Wskazane 332,3 0,64 0,13
Wnioskowane 129,0 0,59 0,12
Zasoby przemysłowe
Pewne 206,9 0,73 0,12
Prawdopodobne 239,3 0,68 0,14
SPADEK PRODUKCJI ZŁOTA W ROSJI
Russian gold down. Mining Journal, 27 May 2005, p. 3
Produkcja złota w Rosji spadla o 7,5 % w pierwszych czterech
miesiącach 2005 r. i wyniosła 30,7 Mg. Górnicza produkcja złota
526
obniżyła się w tym okresie o 9,2 % i osiągnęła wielkość 23,2 Mg,
a produkcja produktów ubocznych spadła o 19,3 % do poziomu 3,0
Mg. Z kolei popyt na złom złota wzrósł o 15,4 % do 4,4 Mg.
W 2004 r. Rosja wytworzyła 180,5 Mg Au (wzrost o 2 %) i według
analityków krajowa produkcja do 2010 r. utrzymywać się będzie na
poziomie 160 Mg Au/r.
WZROST ZASOBÓW PROSPEKTU BUSOLWA
Busolwa expanding. Mining Journal, 27 May 2005, p. 11
Gallery Gold Ltd dokonało dalszego rozpoznania prospektu
Busolwa w Tanzanii. Zasoby geologiczne szacuje się na 279 tyś. oz
złota, a zawartość kruszcu w poszczególnych interwalach waha się
od 2,0 do 106,3 g/Mg Au.
NOWE INWESTYCJE SINO GOLD
Metal Bulletin, 2 May 2005, p. 12
Australijskie Sino Gold rozpoczęło budowę kopalni złota Jin-
feng w południowo-zachodnich Chinach. Inwestycja ta ma zapewnić
Jinfeng pozycję drugiego największego chińskiego producenta złota.
W pierwszym etapie pracy zakładu planuje się osiągnąć produkcję
rzędu 180 tyś. oz Au, a w drugim 300 tyś. oz Au/r.
PRZYSZŁOROCZNY WZROST OPŁAT ZA PRZERÓBKĘ CYNKU
Zinc TCs to fali again next year — AME. Metal Bulletin, 23 May 2005, p. 12
Według analityków AME Minerał Economics rosnący niedobór
koncentratu cynku wpłynie na spadek opłat za przeróbkę (TC), który
utrzyma się do 2007 r. Szacuje się, że opłaty TC dla cynku obniżą
się do 120 $/Mg w 2006 r. z 126 $/Mg w 2005 r. Opłaty spot dla
cynku również spadły i wynoszą obecnie 55 $ w Chinach i 70 $
w Europie.
WZROST PRODUKCJI CYNKU W CHINACH O 300 TYŚ. MG/R.
Demand powers 300,000 tpy of new zinc capacity in China. Metal Bulletin,
30 May 2005, p. 16
Produkcja cynku w Chinach wzrośnie o min. 300 tyś. Mg/r.
w wyniku realizacji trzech dużych projektów w Sharuti, Henan i In-
ner Mongolia, w odpowiedzi na wzrost cen i krajowego popytu na
ten metal. Konsumpcja cynku w 2004 r. wzrosła o 10,4 %, zwiększa-
jąc jego cenę o 35 %. Wg World Zinc Research Group wysoki popyt
w Chinach zwiększy światowy deficyt cynku w 2005 r. do 450+500
tyś. Mg.
ZASOBY PROJEKTU PROSPERO
Jubilee's Prospero resource. Mining Journal, 6 May 2005, p. 7; 20 May 2005,
p. 9
Jubilee Mines NL dokonało oszacowania zasobów siarczkowo-
-niklowego złoża Prospero w Zachodniej Australii. Wg danych pół-
rocznego programu wierceń zasoby wnioskowane projektu wynoszą
645 tyś. Mg o średniej zawartości 5,21 % Ni. Jubilee nakreśliło
ną podjęte po ukończeniu studium wykonalności. Zawartość niklu
w poszczególnych interwałach waha się od 5,5 do 15,1 % Ni.
IFC INWESTUJE W KOLWEZI
IFC in Kolwezi. Mining Journal, 20 May 2005, p. 1; Metal Bulletin, 23 May
2005, p. 14
Bank Światowy zaakceptował propozycję finansowania przez
International Finance Corp. (IFC) kobaltowo-miedziowego projektu
Kolwezi w Demokratycznej Republice Konga, należącego do Ada-
stra Minerals Inc. IFC zdecydowało się na wykorzystanie prawa
opcji na zakup 7,5 % udziałów w projekcie. Całkowite koszty inwes-
tycyjne przedsięwzięcia wyniosą 300 min $, a początkowa produ-
kcja zakładu wyniesie 5,5 tyś. Mg Co i 30 tyś. Mg Cu/r.
NIKLOWY PLAN JINCHUAN
Jinchuan nickel plan. Mining Journal, 27 May 2005, p. 10; Metal Bulletin,
2 May 2005, p. 14
 Jinchuan Group Ltd realizuje program poszukiwań dalszych złóż
rud niklu, głównie w Australii, Hiszpanii, Indonezji i na Madagaska-
rze. Spółka planuje zwiększyć produkcję niklu z 90 tyś. Mg
w 2005 r. do 150 tyś. Mg/r. do 2010 r. Jinchuan wraz z Shanghai
Baosteel Group podpisało także umowę z Philnico Industry Corp.
dotyczącą zainwestowania 950 min $ w przywrócenie do pracy za-
kładu Philnico Nickel Renifery na wyspie Nonoc (południowe Fili-
piny).
LIST INTENCYJNY DOTYCZĄCY NICO
Bismuth letter of intent. Mining Journal, 27 May 2005, p. 11
Fortune Minerals Ltd podpisało list intencyjny z nieznaną firmą
INFORMACJE GIEŁDOWE
TRAFIGURA NABYWA UDZIAŁY W YOLCAN
Trafigura in Yolcan. Mining Journal, 6 May 2005, p. 11; Metal Bulletin, 9
May 2005, p. 12
Holenderska firma handlująca metalami Trafigura Beheer naby-
ła 6,34 % udziałów w peruwiańskiej spółce Yolcan Cia Minera SAA,
zajmującej się produkcją cynku, za łączną kwotę 31 mln$. Trafigura
zakupiła 50,8 min akcji Yolcan po cenie 0,62 $/akcję.
NORANDA BLISKO ZAKOŃCZENIA PRZEJĘCIA FALCON-
BRIDGE
Noranda nears completion of Falconbridge merger. Mining Journal, 13 May
2005, p. 13
Największa kanadyjska spółka górnicza Noranda Inc. zwiększy-
ła swoje udziały w Falconbridge Ltd z 59 do 91 % i do sierpnia
2005 r. planuje całościowe przejęcie spółki. Po zakończeniu fuzji
przedsiębiorstwo Noranda zmieni nazwę na NorandaFalconbridge,
a Brascan Corp. zmniejszy w niej swoje udziały z 41 do 20 %.
BARRICK ZWIĘKSZA UDZIAŁY W HIGHLAND GOLD
Barrick raises stake in Highland Gold. Mining Journal, 13 May 2005, p. 13
Baniek Gold Corp. of Canada zwiększyło swoje udziały w Hig-
hland Gold Mining Ltd z 13,7 do 20 % po subskrypcji 11,4 min
WYNIKI FINANSOWE
SPADEK ZYSKÓW ANGLOGOLD ASHANTI
AngloGold Ashanti profit falls, Mining Journal, 6 May 2005, p. 9
Zyski AngloGold Ashanti Ltd spadły o 63 % w I kwartale
2005 r. w wyniku spadku produkcji w południowoafrykańskich ko-
palniach spółki i rosnących kosztów operacyjnych. Całkowite do-
chody AngloGold spadły z 275 min randów w IV kwartale 2004 r.
do 102 min randów w I kwartale 2005 r. Produkcja złota w tym
okresie spadła o 5 % do poziomu 1,57 min oz Au, a koszty opera-
cyjne wzrosły o 4 % do 284 $/oz Au.
WZROST ZYSKÓW RANDGOLD
Randgold profits up. Mining Journal, 6 May 2005, p. 11
Randgold Resources Ltd zanotowało wzrost zysków w I kwar-
tale 2005 r. na skutek wzrostu produkcji w kopalni Morila w Mali,
w której posiada 40 % udziałów, a także wzrostu cen złota na świa-
towych rynkach. Zyski netto spółki wyniosły w tym okresie 12 min $
w porównaniu ze stratą 5 min $ w I kwartale 2004 r. Całkowita pro-
dukcja złota Randgold wzrosła o 56 % do poziomu 167 272 oz Au.
WZROST ZYSKÓW KGHM
KGHM profits rise. Mining Journal, 20 May 2005, p. 11
Producent miedzi KGHM Polska Miedź S.A. w I kwartale
dotyczący uruchomienia produkcji pochodzącej ze złoża rud kobal-
tu, złota i bizmutu Nico w kanadyjskich Northwest Territories. Zdol-
ność produkcyjna projektowanej kopalni podziemnej ma wynieść
1,2-5-1,5 tyś. Mg Co, 1+1,5 tyś. Mg Bi i 50+100 tyś. oz Au/r.
NIEDOBÓR NIKLU
Metal Bulletin, 2 May 2005, p. 14
Według International Nickel Study Group (INSG) popyt na
nikiel i podaż tego metalu do końca 2005 r. zbilansują się. INSG
przewiduje, że światowa produkcja niklu w 2005 r. powinna wy-
nieść 1,31 min Mg w porównaniu z 1,25 min Mg w 2004 r., a kon-
sumpcja będzie się kształtować się na tym samym poziomie.
nowych akcji Highland po cenie 2,30 L/akcję. Dochody netto z trans-
akcji w kwocie 50 min $ posłużą spłacie krótkookresowej pożyczki
przez Highland Gold i sfinansowaniu rozwoju projektów złota
w Rosji.
BEMA GOLD WYCOFUJE SIĘ Z PLANOWANEJ OFERTY PRZE-
JĘCIA ARIZONA STAR
Bema Gold drops planned bid for Cerro Casale partner Arizona Star. Mining
Journal, 13 May 2005, p. 13
Bema Gold Corp. wycofało się z planowanej oferty przejęcia
Arizona Star Resources. Bema posiada 5 % udziałów w Arizona
Star, które z kolei jest właścicielem 24 % udziałów w projekcie złota
i miedzi Cerro Casale w Chile. Bema ma w tym projekcie 25 %
udziałów, a pozostałe 51 % należy do Placer Dome Inc.
BHPB NACISKA NA WMC
BHPB presses WMC. Mining Journal, 27 May 2005, p. 12
Grupa BHP Billiton postanowiła nie przedłużać terminu oferty
dla WMC Resources Ltd, która obowiązuje do 3 czerwca i opiewa
na kwotę 9,2 mld A$ w gotówce. Oferta dotyczy nabycia min. 50 %
wyemitowanych akcji WMC po cenie 7,85 A$/akcję.
2005 r. zanotował zyski netto na poziomie 507 min zł w porównaniu
z 401 min zł w I kwartale 2004 r. Zysk ze sprzedaży produktów
zwiększył się w tym okresie o 7 %, osiągając wielkość 1,91 mld zł
dzięki wysokim cenom miedzi i srebra. Zysk operacyjny spółki
wzrósł o 19 % do kwoty 587 min zł. KGHM rozważa obecnie ofertę
dotyczącą zagospodarowania projektu Rio Blanco w Peru, należące-
go do Monterrico Metals plc.
WZROST ZYSKÓW GOLDCORP DZIĘKI NABYCIU WHEATON
Goldcorp profits on Wheaton acąuisition. Mining Journal, 20 May 2005, p. 11
Goldcorp Inc. dzięki nabyciu 82 % udziałów konkurencyjnego
Wheaton River Minerals Ltd na początku 2005 r. uzyskało 70 %
wzrost zysków w I kwartale 2005 r. Zysk netto spółki wyniósł w tym
okresie 29,5 min $, a dochody wzrosły ponad dwukrotnie do kwoty
122,8 min $, natomiast produkcja złota wzrosła o 73 % i osiągnęła
poziom 275 400 oz Au.
WZROST ZYSKÓW FIRST QUANTUM MINERALS
Metal Bulletin, 16 May 2005, p. 14
Producent miedzi First Quantum Minerals w I kwartale 2005 r.
zanotował ponad czterokrotny wzrost zysków netto. Wyniosły one
27,2 min $ w porównaniu z 6,7 min $ w I kwartale 2004 r.
527
 CENY METALI
WAHANIA CEN MIEDZI obniżenie cen. Prawdopodobnie jednak cena poniżej 15 $/Ib jest dla
Copper falls, finds support. Mining Journal, 20 May 2005, p. 3 kobaltu za niska. W dniach 18-*-19 maja Norilsk oferował swój kobalt
Trzymiesięczna cena miedzi na LME osiągnęła poziom 3000 $/Mg po cenie aż o l$/Ib niższej od ceny rynkowej.
Cu. Ceny miedzi, aluminium i cynku spadły od marca o odpowie-
Średnie miesięczne ceny metali
dnio 10,15i 16%. Jednym z powodów wzrostu cen jest wysoki kurs
dolara, jak również sytuacja na rynkach azjatyckich, szczególnie na Styczeń-Maj Maj
rynku chińskim. 2005 r. 2005 r.
ANALIZA RYNKU NIKLU
Metal
cena cena cena
Fundamental outlook for nickel. Mining Journal, 20 May 2005, p. 4; Metal
najniższa najwyższa średnia
Bulletin, 9 May 2005, p. 14; 16 May 2005, p. 11
Trzymiesięczna cenaniklu na LME osiągnęła poziom najwyższy Miedź Grade A ($/Mg)
od października 2004 r. Rekordowa cena wyniosła w maju 16 605 transakcje natychmiastowe 3071,00 3496,75 3248,09
$/Mg Ni, a główną przyczyną tego stanu rzeczy był gwałtowny transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 2945,00 3330,00 3098,93
spadek zapasów tego metalu. W połowie maja zapasy niklu osiągnę- Ołów ($/Mg)
ły nienotowaną od 1991 r. wielkość 5 tyś. Mg w porównaniu z 14,8 transakcje natychmiastowe 911,00 1033,25 987,71
tyś. Mg na początku stycznia. Trzymiesięczna cena tego metalu transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 870,00 990,00 947,80
w deporcie również osiągnęła w połowie miesiąca rekordowy po- Cynk ($/Mg)
ziom 1085-5-1135 $/Mg. Analitycy nie spodziewają się wzrostu po- transakcje natychmiastowe 1197,25 1429,75 1243,23
pytu na nikiel w tym roku, wyjątek stanowią Chiny, które od końca transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 1193,50 1447,00 1251,08
2004 r. zwiększyły import tego metalu o 182 % (wyniósł on 27100 Mg).
Nikiel ($/Mg)
ZMIANY CEN OŁOWIU transakcje natychmiastowe 14 032,50 17747,50 16919,75
Lead gains ground on fund buying. Mining Journal, 27 May 2005, p. 4 transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 14050,00 16605,00 16 138,50
Cena ołowiu na LME wzrosła ostatnio z 915 $/Mg (średnia cena Kobalt ($/Mg) cena
miesięczna
cena
miesięczna
trzymiesięczna) do 983 $/Mg, osiągając poziom nienotowany od najniższa najwyższa
maj 2005 maj 2005
końca marca. Cena Pb w deporcie również wzrosła z 30 $/Mg do
45-5-50 $/Mg. Według analityków nadwyżka podaży ołowiu nad popy- min. 99,8 % 15,456 15,900
min. 99,3% 14,925 15,375
tem na ten metal wyniesie 40 tyś. Mg w 2005 r. i 50 tyś. Mg w 2006 r.
SPADEK CEN KOBALTU Złoto ($/oz)
poranna 422,90250
Price excitement subsides in minor metals. Mining Journal, 27 May 2005,
popołudniowa 421,87250
p. 4+5; Metal Bulletin, 9 May 2005, p. 12; 30 May 2005, p. 18
Ceny kobaltu spadły w ostatnich miesiącach z 25 $/Ib do pozio- Srebro (c/oz)
Spot 701,71250
mu poniżej 16 $/Ib, a intensywna sprzedaż tego metalu, głównie
przez MMC Norilsk Nickel po cenie 14 $/Ib, spowodowała dalsze May Averages, Metal Bulletin, 6 June 2005, No. 8896, p. 30

ZAPASY MIEDZI ZAPASY CYNKU

62119 594611

55966 574924

49813 555338

43659 535751

37506 516164
OS/03/15 05/04/12 05/06/13 05/06/10 05.03/15 05/04/13 05/05/16 05/06/10

Data sesji Data sesji

ZAPASY OŁOWIU ZAPASY NIKLU

36289 11138

34563 9511

32838 7884

31112 i 6257

29386 4630
05/03/15 05/0*12 05/05/13 05/06/10 05/03/15 05/04/12 05/05/13 05/06/10

Data sesji Data sesji

Materiały informacyjne opracowuje Zespół Studiów i Projektów Inwestycyjnych CBPM CUPRUM Sp. z o.o. Ośrodek Badawczo-Rozwojowy
we Wrocławiu w składzie: Jan Kudełko, Malwina Kobylańska, Stefan Karst, Wojciech Korzekwa.

528
fzba^Oospodancza

THE ECONOMIC CHAMBER OF NON-FERROUS METALS

ROLAND STASIAK Rudy Metale R 50 2005 nr 9

UKD 669.21.7(438)(061.5):656:338.981 "312"(438)

PRZEMYSŁ METALI NIEŻELAZNYCH W LATACH 2000-2005

NON-FERROUS METALS INDUSTRY IN THE YEARS 2000-2005

Struktura organizacyjna i własnościowa Tablica l

Polski przemysł metali nieżelaznych tworzył do 1981 r. ugrupo- T ab le l
wanie o nazwie Zjednoczenie Górniczo-Hutnicze Metali Nieżela-
znych METALE z siedzibą w Katowicach. Wymie- Udział
Ugrupowanie to liczyło 26 jednostek organizacyjnych, mających Przemysł nione 3 ugrupowań
Wyszczególnienie
formę własności państwowej oraz układ techniczno-technologiczny ogółem 3 ugrupo- w całości, %
wania (3:2)
od wydobycia rud do fazy wyrobów przetwórstwa. W skład ugrupo-
wania wchodziły też jednostki zaplecza naukowego i technicznego i 2 3 4
(instytut, biuro projektów, zakłady budowy maszyn, zakład remon-
Przychody ze sprzedaży pro-
towy i transportowy) oraz jednostka handlu produktami. Poza tą 12 084 10 609 88,0
duktów i materiałów, min zł
organizacją pozostawały 2 duże podmioty gospodarcze (KGHM
POLSKA MIEDŹ oraz CIĘ IMPEXMETAL), nad którymi bezpo- Wynik netto, min zł 1588 1537 97,0
średni nadzór sprawowały ministerstwa.
Ustawy o przedsiębiorstwach państwowych oraz samorządzie Kapitał własny, min zł 7314 6830 93,0
gospodarczym doprowadziły do usamodzielnienia się poszczegól-
nych podmiotów gospodarczych, które podjęły wyzwania niezależ- Suma aktywów, min zł 12 235 11 353 93,0
nego funkcjonowania na rynku krajowym i światowym. Przyjęty,
w polityce gospodarczej kraju, kierunek na prywatyzację oraz praw- Zatrudnienie, osoby 28 760 22 735 79,0
ne jego oprzyrządowania stworzyły warunki dla podjęcia, przez
poszczególne jednostki organizacyjne, działań w zakresie prze-
Ugrupowania te swoją strukturą produktową obejmują:
kształceń własnościowych. — miedź i srebro oraz wyroby z miedzi i jej stopów,
Przemysł metali nieżelaznych nie wypracował wspólnego, spójnego — aluminium oraz wyroby z aluminium i jego stopów,
programu w tym zakresie, a funkcjonujące już w rozproszeniu orga- — część produkcji ołowiu rafinowanego wytwarzanego z surow-
nizacyjnym samodzielne przedsiębiorstwa państwowe zdecydowały ców wtórnych (złomów).
się na indywidualne ścieżki prywatyzacji, dopuszczalne przepisami IMPEXMETAL S.A. posiada zdecydowany pakiet akcji
prawa gospodarczego. Podstawową z nich była ścieżka komercja- lub udziałów w następujących spółkach: Aluminium KONIN-IM-
lizacji, tj. przejście na formę jednoosobowych spółek skarbu pań- PEXMETAL S.A., Huta Metali Nieżelaznych SZOPIENICE S.A.,
stwa, a następnie dalszej ich prywatyzacji. HUTMEN S.A., Walcownia Metali DZIEDZICE S.A., Zakłady
W efekcie prowadzonych w ostatnich 15 latach procesów restru- Metalurgiczne SILESIA S.A. oraz BATERPOL Sp. z o.o. KGHM
kturyzacji organizacyjno-prawnej, technicznej i finansowej oraz wy- POLSKA MIEDŹ S.A. jest głównym udziałowcem Walcowni Me-
wołanych przez nie przepływów kapitałowych, wszystkie jednostki tali Nieżelaznych Sp. z o. o. Gliwice-Łabędy.
uzyskały status spółek prawa handlowego o kapitale mieszanym (w Poza wymienionymi ugrupowaniami pozostają samodzielne
większości polskim), z dominującą rolą spółek giełdowych o na- organizacyjnie Spółki, wytwarzające cynk i ołów (ZGH BOLE-
zwach KGHM POLSKA MIEDŹ S.A., IMPEXMETAL S.A. oraz SŁAW S.A., Zakłady Górnicze TRZEBIONKA S.A., BOLESŁAW
Grupa KĘTY S.A. RECYCLING Sp. z o.o., Huta Cynku MIASTECZKO ŚLĄSKIE
Te trzy ugrupowania gospodarcze stanowią aktualnie podstawową S.A., ORZEŁ BIAŁY S.A.) oraz Huta BĘDZIN S.A. produkująca
bazę techniczną i kapitałową polskiego przemysłu metali nieżela- wyroby z miedzi i jej stopów i Huta OŁAWA S.A. (aktualnie w Gru-
znych zgrupowanego w Izbie Gospodarczej. Świadczą o tym poniż- pie Boryszew S.A.).
sze wielkości i wskaźniki ekonomiczne 2004 r. Samodzielne jednostki organizacyjne tworzą nadal spółki i przedsię-

Mgr Roland Stasink — Prezes Zarządu Izby Gospodarczej Metali Nieżelaznych, Katowice.
Niniejsza rezentacja powtarza, uzupełnia i aktualizuje tres'ć analizy i oceny sytuacji ekonomicznej przemysłu metali nieżelaznych zamieszczonej w nr 7/2005 miesięcznika Rudy
i Metale Nieżelazne.

529
biorstwa zaplecza naukowego i technicznego, a wśród nich: INSTYTUT
METALI NIEŻELAZNYCH, BIPROMET S.A. oraz ZAMĘT S.A.
Sytuacja ekonomiczna przemysłu w latach 2000+2004
Lata transformacji w polityce gospodarczej kraju przemysł me-
tali nieżelaznych wykorzystał nie tylko na restrukturyzację zewnę-
trzną, tworząc nowe jednostki i ugrupowania, ale przede wszystkim
na restrukturyzację wewnętrzną w poszczególnych jednostkach.
W jej wyniku nastąpiło:
— prawne uporządkowanie spraw własnościowych dotyczących
terenów i majątku trwałego,
— organizacyjne i własnościowe wydzielenie oraz odrzucenie stru-
ktur socjalno-bytowych,
— wyłączenie z eksploatacji oraz całkowite zatrzymanie i likwida-
cję niektórych technologii i produktów, nieefektywnych w wa-
runkach pełnej konkurencji krajowej i światowej,
— znaczne zmniejszenie terenów przemysłowych pozostających
w faktycznym bądź tylko prawnym użytkowaniu poszczegól-
nych jednostek organizacyjnych — poprzez sprzedaż lub komu-
nalizację mienia,
— znaczne obniżenie zatrudnienia w wyniku zmian organizacyj-
nych i prowadzonych procesów modernizacji.
Dla lat 2000+2004 obniżenie to wynosi ponad 5000 osób, co stanowi
15 % ogólnego stanu, w tym w grupie przetwórstwa 4185 osób
i odpowiednio aż 27,5 %. Przy równoczesnym wzroście, w tym
samym okresie, rzeczowych rozmiarów produkcji:
— ołowiu rafinowanego o 32,0 %,
— wyrobów z ołowiu o 41,0 %,
— miedzi o 14,4 %,
— srebra o 21,0%,
— wyrobów z miedzi i mosiądzu o 6,6 %,
— aluminium o 3,2 %,
— wyrobów z aluminium o 27,5 %,
— wyrobów z cynku o 8,0 %,
oznacza to wysoki wzrost wydajności pracy.
W latach 2000+2004 obniżeniu o 10 % uległa jedynie produkcja
cynku, co wiąże się z zatrzymaniem i fizyczną likwidacją ciągu
technologicznego w HMN SZOPIENICE S.A. z roczną produkcją
30 000 ton cynku elektrolitycznego.
Podstawowe wielkości ekonomiczne, zgrupowanego w Izbie
Gospodarczej, przemysłu metali nieżelaznych, za 4 lata 2000+2004,
prezentują tablice 2 i 3.
Charakterystyczną cechą ekonomiki przemysłu metali nieżela-
znych jest jej duża wrażliwość na poziom cen światowych podsta-
wowych produktów (metali blokowych) oraz relacje krajowego pie-
niądza do walut obcych.
Poziom cen wyrobów przemysłu zarówno w obrocie krajowym, jak
i eksporcie wyznaczają zwykle dwie wielkości a mianowicie: ceny
metali na giełdach światowych (głównie Giełdy w Londynie) oraz
relacja polskiej złotówki do walut obcych (głównie USD i EURO).
Analiza danych, prezentowanych w tablicach 2 i 3, wskazuje
wyraźnie na bezpośredni wpływ tych wielkości i relacji na globalne
obroty liczone wartością sprzedaży produktów i materiałów oraz
końcowe wyniki finansowe, wyrażane wielkością zysku na działal-
ności operacyjnej oraz masą zysku netto.
Spadek cen światowych na metale oraz równoczesne umocnienie
polskiej złotówki, jednoznacznie wpłynęły na pogorszenie sytuacji
ekonomicznej przemysłu w 2001 r.
Globalna wartość sprzedaży produktów i materiałów uległa obniże-
niu w stosunku do roku poprzedniego (2000 r.) aż o 16 %, a zysk

Tablica 2

Podstawowe wielkości ekonomiczne za lata 2000+2004

Table 2

Basic economic indicators for the years 2000+2004

Wykonanie Wskaźniki zmian, %

Lp. Wyszczególnienie 2004 2004

2000 r. 2001 r. 2002 r. 2003 r. 2004 r. 2003 2000
7:6 7:3

1 2 3 4 5 6 7 8 9

I Wielkości pomocnicze
Notowania giełdowe cen
a — aluminium, USD/t 1550 1444 1350 1431 1731 121,0 111,7
b — cynk, USD/t 1128 886 779 828 1048 126,6 92,9
c — miedź, USD/t 1813 1578 1560 1779 2866 161,1 158,1
d — ołów, USD/t 454 476 453 519 894 172,3 196,9
Kurs walutowy zł/USD 4,344 4,096 4,079 3,889 3,652 93,9 84,1
zł/Euro 3,854 3,522 4,020 4,398 4,528 103,0 117,5

II Podstawowe wielkości ekonomiczne

1 Przychody ze sprzedaży, min zł 10 650 8960 8454 9022 12 084 133,9 113,5
w tym
— eksport, min zł X X 4,322 4775 6179 129,4 X
— udział eksportu, % X X 51,1 52,9 51,1 X X

2 Wynik na działalności operacyjnej, min zł 1034 -88 206 485 1630 336,1 157,6

3 Wynik netto, min zł 674 -382 234 452 1588 351,3 235,6

4 Zatrudnienie, osoby 33 775 32 505 30 677 29 710 28 760 96,8 85,2

530
 Tablica 3
Dynamika zmian w wielkościach produkcji
metali i wyrobów w Jatach 2000-2005
Table 3
Dynamics of changes in production volume of metals
and products in the years 2000-2005
Poszczególne organizacje gospodarcze przemysłu wykorzystały te
warunki poprawnie, zwiększając rzeczowe rozmiary produkcji oraz
maksymalizując sprzedaż na kraj i eksport. Dynamiczne przyrosty
wielkości rzeczowych produkcji, wartości obrotów liczonych sprze-
dażą oraz wielkości końcowych wyników (zysku netto) osiągnięto
za 2004 r. (szczegółowe dane zawierają tabl. 2 i 3 ).
Pierwsza połowa 2005 r. — spadek tempa wzrostu

W pierwszym półroczu 2005 r., obserwujemy w przemyśle me-

Wskaźniki zmian, %
tali nieżelaznych istotną zmianę tendencji rozwojowych.
Lp. Podstawowe produkty Dynamiczne wzrosty produkcji, sprzedaży i wyników finansowych
2001 2002 2003 2004 1 kw. 2005
2004r. zostały zatrzymane. Realizowane w pierwszym półroczu
2000 2001 2002 2003
2005 r. wielkości wskazują na wyraźne tendencje spadkowe, co
1 Miedź 102,6 102,1 104,1 103,9 99,1 obrazują dane i wskaźniki prezentowane w tablicach 4, 5 i 6.
Globalna wielkość 6115 min obrotów, wyrażonych wartością sprze-
2 Cynk 101,0 91,0 97,0 100,8 95,6 daży wyrobów i usług, uległa wprawdzie obniżeniu tylko o 3 %, ale
po wyłączeniu wyników KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. obniżenie
3 Ołów rafinowany 102,3 112,1 113,1 101,2 117,5 to wzrasta dla grupy pozostałych jednostek do wielkości 7 %.
W grupie produktowej cynku spadek sprzedaży wynosi 12 %, w gru-
4 Aluminium 100,4 99,1 101,3 102,5 100,0 pie przetwórstwa miedzi i jej stopów 11 %, a w grupie wyrobów
z aluminium ok. 6 %.
5 Srebro 103,1 104,6 102,1 109,9 95,9 Dynamiczny wzrost produkcji i sprzedaży osiągnęły w I półroczu
2005 r. spółki produkujące ołów ze złomów. W ujęciu wartościo-
6 Wyroby z Cu i stopów Cu 101,1 95,1 100,9 109,3 104,2 wym wynosi on aż 35 % i świadczy o prawidłowym wykorzystaniu,
— walcówka 106,6 94,4 104,2 107,4 110,9
przez producentów ołowiu, korzystnej koniunktury ekonomicznej
— walcowane 87,7 95,2 99,2 122,7 99,1
— wyciskane i ciągnione 90,5 94,2 89,6 112,2 77,5 stymulowanej wysokimi cenami tego metalu na giełdach świato-
wych.
7 Wyroby z Al i stopów Al 98,9 108,7 102,2 116.1 92,9 KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. potwierdza swoją wysoką pozycję
— walcówka 134,7 119,7 88,3 99,3 61,9 w gospodarce i dominującą rolę w krajowym przemyśle metali nie-
— walcowane 92,2 104,7 104,7 106,2 100,3 żelaznych. Osiągnięty przez POLSKĄ MIEDŹ, w I półroczu 2005 r.,
— wyciskane i ciągnione 89,6 107,8 114,1 164,5 105,2 wzrost przychodów ze sprzedaży o 7,3 % oraz analogiczne tempo

8 Wyroby z Zn i stopów Zn 76,8 100,2 106,9 101,9 91,6

— walcowane 74,3 100,2 105,5 101,9 94,0 Tablica 4
— wyciskane i ciągnione 100,0 114,3 126,1 101,2 76,0
Table 4
9 Wyroby z ołowiu 127,7 59,8 104,3 103,2 95,4
Rok 2004 I półrocze 2005
10 Stopy odlewnicze Cu i Ms 100,0 70,5 93,3 117,3 70,7

11 Wyszczególnienie Rok 2003 I półrocze 2004

Stopy odlewnicze z Zn 88,1 67,9 80,0 139,3 70,8

12 Tlenek cynku 120,4 118,6 121,9 112,9 115,9 wzrost spadek wzrost spadek
% % % %
13 Tlenek ołowiu 127,5 101,4 123,5 99,0 108,1 l 2 3 4 5

1 . Podstawowe produkty
netto z wielkości dodatniej 674 min spadł do poziomu deficytu — miedź 3,9 1,5
wielkości 382 min zł. W ciągu jednego roku pogorszenie wyniku — cynk 0,8 9,6
netto wyniosło zatem aż 1056 min zł. — ołów rafinowany 1,2 15,7
Dane ekonomiczne lat następnych wskazują, iż przemysł metali — aluminium utrzymanie utrzymanie
poziomu poziomu
nieżelaznych podjął wyzwania stawiane przez rynek światowy oraz
— srebro 9,9 9,8
politykę pieniężną i finansową państwa.
— wyroby z Cu i stopów Cu 9,3 1,7
Szczególnie charakterystyczny jest w tym względzie rok 2002,
— wyroby z Al i stopów Al 16,1 4,7
w którym — mimo dalszego spadku poziomu cen światowych na
— wyroby z Zn i stopów Zn 1,9 3,6
podstawowe metale nieżelazne i nadal twardej polityki pieniężnej —
— stopy odlewnicze Zn 39,3 27,5
przemysł osiągnął dodatni wynik na działalności operacyjnej oraz
— stopy odlewnicze z Cu i Ms 17,3 25,8
zysk netto w kwocie 234 min zł, przy dalszym obniżeniu wartości
— wyroby z ołowiu 3,2 1,6
sprzedaży (-5,6 %).
— tlenek ołowiu 1,0 26,2
Oznacza to ogromny wysiłek poszczególnych jednostek gospodar- — tlenek cynku 12,9 6,6
czych włożony w procesy poprawy ogólnej efektywności gospo-
darowania poprzez zmiany struktur organizacyjnych, obniżanie za- 2. Przychody ze sprzedaży produktów 34,0 3,0
trudnienia i racjonalizację poszczególnych czynników kształtują-
3. Zysk na działalności operacyjnej 236 2,0
cych koszty oraz szukanie efektywniejszych rozwiązań w handlu
wyrobami.
4. Zysk netto 251 1,3
Poprawa koniunktury gospodarczej w kraju i na świecie, wzrost
poziomu cen metali na rynkach światowych oraz osłabienie złotówki 5. Udział eksportu w sprzedaży 1,8'> 4,1"
do EURO stworzyły dla przemysłu metali bardziej korzystne warun-
ki funkcjonowania i rozwoju w latach 2003-2004. l) — punkty procentowe

531
 Tablica 5

Podstawowe wielkości ekonomiczne za I półrocze 2005 r.

Table 5

The basie economic figures for the first half of 2005

Wykonanie Wskaźnik zmian w %

I półrocze I półrocze
Lp. Wyszczególneinie 2005 r. 2005 r.
I półrocze I półrocze I kw. 2005 r. II kw. 2005 r.
2004 r.
2004 r. 2005 r. Ikw. 2004 r. II kw. 2004 r. I półrocze 2004 r.
2004 r.
5:4 5:3
l 2 3 4 5 6 7 8 9

I Wielkości pomocnicze
Notowania giełdowe cen,
e) aluminium, USD/t 1731 1673 1845 113,8 106,7 110,3 106,6
0 cynk, USD/t 1048 1048 1281 120,4 124,2 122,2 122,2
g) miedź, USD/t 2866 2760 3328 122,4 118,8 120,6 116,1
h) ołów, USD/t 894 826 983 115,9 122,1 119,0 110,0
Kurs walutowy zł/USD 3,652 3,856 3,176 80,4 83,4 82,4 87,0
zł/Euro 4,528 4,759 4,080 83,4 88,1 85,7 90,1

II Podstawowe wielkości ekonomiczne

1. Przychody ze sprzedaży produktów, min zł 12 084 6301 6115 100,0 94,3 97,1 50,6
w tym:
- eksport, min zł 6179 3236 3377 95,7 113,5 104,4 54,7
- udział eksportu, % 51,1 51,4 55,2 X X X

2. Wynik na działalności operacyjnej, min zł 1630 1171 1098 95,4 92,2 93,8 67,4

3. Wynik netto, min zł 1588 1081 1095 116,4 90,2 101,3 69,0

4. Zatrudnienie, osoby 28 760 29 206 28 766 98,1 98,9 98,5 100,0

Tablica 6 cd. tablicy 6

Dynamika zmian w wielkościach produkcji metali i wyrobów 1 2 3 4 5 6
w latach 2004+2005
8 Wyroby z Zn i stopów Zn 101,9 91,6 99,8 96,4
Table 6 - walcowane 101,9 94,0 101,0 98,2
- wyciskane i ciągnione 101,2 76,0 88,5 82,3
The dynamics of changes in the production volume of metals
and products in the years 2004+2005 9 Wyroby z ołowiu 103,2 95,4 108,4 101,6

Ikw. nkw. I półrocze 10 Stopy odlewnicze Cu i Ms 117,3 70,7 77,8 74,2

Lp. Podstawowe produkty 2004 r. 2005 r. 2005 r. 2005 r.
350TF: TEJT TTHT I półrocze
2004 r. 2004 r. 2004 r. 11 Stopy odlewnicze z Zn 139,3 70,8 74,3 72,5
i 2 3 4 5 6
12 Tlenek cynku 112,9 115,9 97,6 106,6
I Miedź 103,9 99,1 97,8 98,5
13 Tlenek ołowiu 99,0 108,1 39,2 73,8
2 Cynk 100,8 95,6 85,0 90,4

3 Ołów rafinowany 101,2 117,5 114,0 115,7

przyrostu zysku netto i pięćdziesięciosiedmio procentowy udział
4 Aluminium 102,5 100,0 99,9 99,9
w wartości sprzedaży produktów całego przemysłu są tegoż potwier-
5 Srebro 109,9 95,9 85,1 90,2 dzeniem.
W pozostałych jednostkach organizacyjnych, zgrupowanych w IZBIE,
6 Wyroby z Cu i stopów Cu 109,3 104,2 92,7 98,3 nastąpiło pogorszenie końcowych wyników finansowych w średniej
— walcówka 107,2 110,9 93,4 101,8 skali aż o 40 %.
- walcowane 122,7 99,1 103,0 101,1 Wyjątek stanowi spółka ORZEŁ BIAŁY S.A., która przy dyna-
- wyciskane i ciągnione 112,2 77,5 78,5 78,0 micznym wzroście produkcji i sprzedaży osiągnęła również zdecy-
dowaną poprawę wskaźnika zysku netto.
7 Wyroby z Al i stopów Al 116,1 92,9 97,5 95,3 Na wartość globalnej sprzedaży oraz końcowe wyniki finansowe
- walcówka 99,3 61,9 95,2 78,1
przemysłu metali nieżelaznych bardzo mocno oddziałują relacje
- walcowane 106,2 100,3 99,3 99,8
— wyciskane i ciągnione 164,5 105,2 92,5 98,5 polskiej złotówki do walut obcych — szczególnie do USD oraz
EURO.

532
 Umocnienie w pierwszym półroczu 2005r. polskiego pieniądza
(PLN) w stosunku do:
USD — o 17,6 % w relacji do I półrocza 2004 r.
o 13,0 % w relacji do całego 2004 r.
EURO — o 14,3% w relacji do I półrocza 2004 r.
o 9,9 % w relacji do całego 2004 r.
całkowicie zniwelowało korzystne efekty dalszego wzrostu cen me-
tali na giełdach światowych. Zysk na działalności operacyjnej jest
w I półroczu 2005 r. również mniejszy od uzyskanego w I półroczu
2004 r. i wynika to głównie z pogorszenia efektywności eksportu,
którą w dużym stopniu reguluje wartość polskiej złotówki i jej relacje
z innymi walutami światowymi (szczegółowe dane zawiera tabl. 5).
Po wyłączeniu wyników KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. średnia
obrażenia wielkości zysku operacyjnego w pozostałych jednostkach
organizacyjnych wynosi 47 %.
W II kwartale 2005 r. odnotowany został wyraźny wzrost eks-
portu — w ujęciu wartościowym o 13,5 %. Dla całego I półrocza
2005 r. wskaźnik ten wynosi odpowiednio 4,4 %. Wzrost eksportu,
przy globalnym spadku wielkości sprzedaży, oznacza pogorszenie
się sytuacji na rynku wewnętrznym, zwykle z dwu powodów:
— słabnącego popytu,
— rosnącej konkurencji zewnętrznej (import).
Oba czynniki rynkowe oddziałują zapewne na sytuację jednostek
wytwórczych — głównie z grupy wyrobów przetwórstwa metali.
Niewielkie zmiany w poziomie zatrudnienia świadczą o kończą-
cym się procesie wyzwalania prostych rezerw osobowych i możli-
wości dalszej obniżki kosztów pracy.
Nie będą temu sprzyjały także ostatnie makroregulacje prawne do-
tyczące wieku emerytalnego oraz poziomu płacy minimalnej.
Można zatem przyjąć, iż dalsze okresy 2005 r. oraz lata następne
nie będą dla przemysłu metali nieżelaznych łatwe. W makroekono-
micznych warunkach tegoż roku staje on przed dalszymi — bardziej
złożonymi — wyzwaniami, wynikającymi z rosnącej konkurencji
światowej oraz prowadzonej polityki pieniężnej i podatkowej w kra-
ju. Obniżanie, w ostatnim okresie, przez Narodowy Bank Polski stóp
procentowych to sygnał rozumienia przez Radę Polityki Pieniężnej
sytuacji wielu przemysłów oraz wpływu Banku Centralnego na jej
powstawanie i skutki.
Niezależnie od tych regulacji, otwartość na dopływ kapitałów oraz
wchodzenie w skład większych ugrupowań gospodarczych będą
zapewne niezbędne dla procesów dalszego funkcjonowania i rozwo-
ju wielu jednostek organizacyjnych naszego przemysłu.

UWAGA CZYTELNICY!

Zakład Kolportażu 00-707 Warszawa, ul. Ku Wiśle 7, tel. (022) 840-30-86,

fax (022) 891-13-74, sprzedaje za gotówkę egzemplarze archiwalne
wszystkich wydawanych przez nasze Wydawnictwo czasopism.

Zachęcamy naszych Czytelników, którzy pragną uzupełnić brakujące

egzemplarze do skorzystania z tej możliwości.

533
 POLEMIKI
DISPUTES
FELIKS STALONY-DOBRZANSKI
„O zmianach w kształceniu" cd.
lecz czy tylko o zakresie i technice kształcenia należy mówić?
Morę on „Changes in education"
should only the scope and technique of education be discussed?
Panowie Profesorowie Zbigniew i Wojciech Misiołkowie [1]
zastanowili się nad zmianami w kształceniu inżynierów XXI w. —
opierając się na przykładach branych ze Stanów Zjednoczonych.
Postawili podtytulowe pytanie — „czego możemy się nauczyć na
tych przykładach".
Bardzo potrzebne to pytanie, gdyż tylko ktoś nierozsądny, może
być tak zadufany w sobie, by uważać, że wie najlepiej i uczyć się od
nikogo nie musi i to co robi — robi najlepiej. Na dodatek tekst
dotyczący podstaw przyszłości, wychodzi spod pióra ludzi, którzy
z nie jednego pieca w nauce chleb jedli, wiele widzieli. To też tekst
ten jest godzien i uwagi i analizy. Ich niezbędnym pogłębieniem
w rozpoznawaniu problemu jest też tekst autorstwa prof. A. Korbla
[2] traktujący o sytuacji polskiej nauki w perspektywie uwarunko-
wań unijnych. Teksty te powinny być chyba czytane w pewnej
łączności ze sobą, stając się przedmiotem dogłębnej analizy i to nie
tylko dokonywanej przez czytelnika, który sobie pokiwa głową
i powie — no tak — słusznie prawią, ale i przez Tych, którzy
w istocie decydują o sprawach nauki.
Postawmy więc jako pierwsze, pytanie o adresata cytowanych
tekstów. Czy adresatem rozważań jest tzw. ogólna świadomość
środowiska — czy też — i to głównie — ci, którzy o czymkolwiek
w sprawie nauki decydują. Dla nich to, informacje o uwarunko-
waniach w zakresie niezależności, czy skuteczności finansowania,
nauki [2] wydają się być ważne i chyba powinny stać się powodem
dogłębnej analizy skutków ich postaw jako decydentów, negocjato-
rów czy urzędników. Również, tylko dla przykładu, informacje [1],
iż w Nowej Zelandii kształci się METALURGÓW, a całe kształce-
nie i to w każdej dziedzinie, nakierowane jest tamże na szeroko
rozumianą ochronę środowiska, powinny stać się przedmiotem głę-
bokiej zadumy i dobrym początkiem konkretnych decyzji. Gdy je-
steśmy przy tej drugiej z wymienionych, a szczegółowej sprawie —
tylko tytułem, już mojego własnego komentarza dodam, iż nie
mówimy w tym przypadku o ochronie PRZYRODY — a tak często
jest u nas rozumiane chronienie środowiska — a o kształtowaniu
i kształceniu ludzi do zachowań społecznych i gospodarczych, do-
stosowanych do wymogów realizacji zrównoważonego rozwoju —
a to określenie nie jest nowomową neoeuropejską (choć, niestety
też), a normą prawną, u nas częściej wypaczaną niż przestrzeganą.
Wystarczy tylko to wiedzieć, by bez wątpliwości ocenić, iż przyjęcie
Dr. ini. Feliks Stalony-Dobrzariski — Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydzia) Metali Nieżelaznych, Katedra Struktury i Mechaniki Ciała Stałego, Kraków.
534
Rudy Metale R 50 2005 nr 9
UKD 378.2:378.6(438):669.007:371.3:331.6
konieczności takiego właśnie kształtowania przyszłych gospodarzy
spraw kraju, by uwzględniali w swych decyzjach zawodowych spra-
wy szeroko rozumianej ochrony środowiska i to widzianej poprzez
pryzmat zasady zrównoważonego rozwoju, jest zgodne nie tylko
z elementarzem prawa, jest przyszłościowe. Jest konieczne dla go-
spodarki. Zupełnie przecież (albo i nie) przypadkiem z naszego niby
„zacofania" w zakresie gospodarki rolnej, za to naturalnie zgodnie
z postulatami zasady zrównoważonego rozwoju — powstaje sukces
marketingowy tego (już prowadzonego świadomie) rolnictwa
w Unii Europejskiej.
Gdy więc tego patrzenia poprzez pryzmat Zasady Zrównoważo-
nego Rozwoju — w kształceniu kadr — dziś niektórzy nie uwzględ-
niają, to wcześniej czy później — we własnym interesie i to wypeł-
niając wymogi prawa międzynarodowego, szybko zauważać będą,
zwiększając koszty tej implantacji treści do praktyki. U nas tymcza-
sem, metalurgia ma wedle „nowoczesnego" patrzenia na gospodarkę
zaniknąć z pola widzenia — jako świadectwo zacofania w erze
informatyki.
To tylko jeden z przykładów wyjętych z tych pozornie tylko
raportujących, a w rzeczywistości refleksyjnych i analitycznych
tekstów.
Chciałoby się rzec; drogi Decydencie—Ty jesteś ważnym, choć
nie jedynym adresatem tekstów, o których tu mowa i wiedz, iż masz
oto w tych artykułach informacje, których z niejednego raportu byś
nie uzyskał. Warto je przeanalizować. To Twój obowiązek i —
interes.
Sądzą jednak, iż ten, kto będzie chciał korzystać z informacji
dotyczących owego „jak kształcić", siłą rzeczy, przynajmniej na
chwilę, zatrzyma się nad dwoma innymi pytaniami, które z kolei
proponuję — i to wstępnie rozpatrzyć.
Pytania są takie;
l. Po co, czyli dla kogo i 2. Kogo — Kształcić.
Wydawałoby się pytania to trywialne.
Czy aby jednak na pewno dziś są one takimi właśnie — trywial-
nymi — pytaniami?
Jak to kogo? — inżyniera, magistra, doktora, profesora. Dla
kogo? No! — dla gospodarki.
Zacznijmy od pierwszego z postawionych pytań. Po co kształcić
i dla kogo.
 Jaki jest rynek obrotu, komu i jaka jest potrzebna informacja
naukowa, kim jest odbiorca informacji — z tego przecież wyniknie
„dla kogo" kształcić. Dopiero potem na podstawie tej wiedzy może-
my sobie, odpowiadając napytanie drugie, wyobrazić kogo, w sensie
sylwetki, kształcić.
Czy wręcz, to aktualnie stosowane, z kolejnymi zmianami kos-
metycznymi — nauczanie i kształcenie — w dzisiejszym świecie i w
naszych realiach —jak dla nas—nie jest przypadkiem działalnością
tylko z rozpędu? Nie żartuję. Porównajmy to, co się dzieje w świecie,
z tym, z czym mamy do czynienia u nas. Wszystkie rozwiązania
w zakresie sposobu nauczania, w zdrowej sytuacji odpowiadają na
wymogi rynku obrotu wiedzą i kadrą. Po co komu jest dziś u nas
potrzebny inżynier, magister, doktor czy profesor? Ilość bezrobot-
nych po studiach świadczy i o podkopywaniu podstaw istnienia elity
narodu i o rozmiarach pola rabunku czynionego przez łowców głów.
Tam, gdzieś w świecie — funkcje właścicielskie, w walce o prze-
trwanie i sukces rynkowy, nakazuj ą każdemu właścicielowi zakładu
przemysłowego myśleć o przyszłościowym, lepszym, produkcie,
o własnych rozwiązaniach — najlepiej — niedostępnych dla konku-
rencji — czyli o pozyskiwaniu informacji, w tym i naukowej. Jest
realne zapotrzebowanie na informację, a informacja podstawowa
jest traktowana jako ważny element — cegiełka — w fundamencie
dla informacji technologicznej. U nas — widział ktoś decydenta
gospodarczego czy politycznego, rzeczywiście odbierającego i ana-
lizującego informację rzeczową? Nie przyjmującego ją na półkę —
a pracującego nad taką informacją rzeczowo? Nie traktującego wy-
branego eksperta jak rodzaju alibi dla swej decyzji? To o jakim my
rynku informacji mówimy, gdy najpoważniejsze firmy nie myślą
0 niczym innym jak tylko o tym, by kupić — najlepiej na zachodzie
— gotowe rozwiązanie? Po co eksperymentować, szukać (odpowie-
dzialnej) porady — bawić się w gospodarza, w sytuacji, w której
właściciel myśli tylko o eksploatacji. Jakość kształcenia staje się tu
czymś oddzielnym. Dobrym przykładem wysokiej jakości „oferty"
nawet i obecnego systemu (choć oczywiście nie tylko) kształcenia
1 ilustracją skali rozrzutności pieniędzy wydawanych na kształcenie
— z tego punktu widzenia jest — pozwolę sobie tu użyć bezpośred-
nio przykładu jednego z PT Autorów — historia prof. W. Misiołka.
Wykształcony w Polsce, tu zrobił doktorat — i co by dalej robił?
Z Jego punktu widzenia i przy Jego potencjale, zupełnie racjonal-
nym był wyjazd na zachód — gdzie — nie ma zmiłuj się — musiał
się wykazać kompetencją, by się znaleść na pozycji, jaką zajmuje.
Lecz dla odbiorcy Jego pracy — gospodarki kraju, w którym pracuje
— stanowił on gotowy „produkt" najwyższej jakości. Produkt w Pol-
sce odrzucany, niwelowany, nie ceniony, niszczony rozrzutnością
decydentów, którzy uważają, iż oszczędzają— lub nawet zarabiają
nie płacąc na rynku informacji. I w ten sposób Polska tak naprawdę
dotuje silne gospodarki. Jak widać „produktem" z górnej półki.
Można być tylko dumnym (z „produktu") i wściekłym, że tego ro-
dzaju ludzie, po zwiedzaniu świata, nie mogą tu pracować za godne
swej wiedzy i możliwości pieniądze. Zobaczmy też, jak wysoko
należy cenić decyzje powrotu i pracy w tych warunkach ludzi, którzy
już mają niekwestionowana pozycję na tym rynku zachodnim.
Dziś, można oczywiście powiedzieć — Panowie naukowcy —
cały przemysł został postawiony do walki konkurencyjnej — dlacze-
go nauka ma być wyspą? Tak — ale konkurować można na rynku,
a nie na rynku ręcznie sterowanym. Konkurencia n& »niby rynku" —
w rodzaju „rozkroku" pomiędzy socjalizmem mądrości mianowa-
nej, z odpowiednim systemem promocji formalnej w nauce — a ka-
pitalizmem rynku, rzetelnej i weryfikowanej informacji — nie jest
w ogóle możliwa. Póki ODBIORCA informacji naukowej, nie na-
uczy się stawiać pytań, korzystać z pytań nawet i podpowiadanych,
i nie zacznie uczyć się czynienia rzetelnych kroków na rynku infor-
macji, ten rynek się sam z siebie się nie utworzy. Już pół wieku temu,
rynek ten u nas został celowo zdemontowany (niech symbolem
będzie powojenny los prof. Czochrałskiego, czy z dyscyplin huma-
nistycznych —prof. F. Konecznego) na rzecz systemu promującego
życie jako takie za pomocą nauki i to wstawionego w miejsce syste-
mu opłacającego godne życie za umiejętność dochodzenia do pra-
wdy. Ta niwelacja była potrzebna systemowi zniewolenia i to warto
wyraźnie powiedzieć — po to, by wskazać na konieczność odbudo-
wy i tej dziedziny życia, w istocie — gospodarki. Prawda przecież,
w neosystemie, nie była i nie mogła być inna—tylko słuszna. Nawet
w technice. Niech Huta im. Lenina będzie symbolem całego ciągu
decyzji „gospodarczych", podejmowanych wbrew rzetelnej infor-
macji, za to podpieranych „nauką" usłużną.
Kreacja systemu „niezależnych—zależnych (i to silnie)" nie jest
wynalazkiem lat ostatnich.
Na tle tej historii obecna generalna koncepcja oparta o prywaty-
zację — co do zasady słuszna — w praktyce coraz to bardziej
sprowadza nasz przemysł do roli wyeliminowanego konkurenta
lub wykonawcy poleceń idących od właściciela, który już swych
dostawców informacji ma, i którym wierzy, z którymi współpracuje.
Od myślenia jest ktoś inny, nie nasza nauka i nie abstrakcyjne dla
tego właściciela, dobro kraju, ajuż najmniej —jego konkretny zysk.
Czyż można mieć o to do niego pretensje? Oczywiście nie. Przypo-
mnieć tu jednak wypada PT Decydentowi, podstawowe motywy
myślenia o samodzielnej szkole górniczej i hutniczej, gdy Polska
była jeszcze pod zaborami i o tym, jak szkoła ta powstawała jako
najważniejsze przedsięwzięcie wolnej już Polski w 1919 r. Nie było
nic — ajuż powoływano Akademię Górniczą i Hutniczą i to w Kra-
kowie — nie gdzie indziej, a właśnie w Krakowie. Warto motywy te
przytoczyć do nich źródłowo wracając, by zobaczyć, jakie rondo
zostało w tym względzie uczynione.
Zadaniem było ukształtowanie kadry dla polskiej gospodarki
w jej specyfice i pracującego zgodnie z interesem Państwa i Narodu.
Ukształtowanie elity.
Czy straciło to swą aktualność? W Polsce, w której myślano
kategoriami gospodarza i patriotyzmu — właśnie myślano o warto-
ści własnej informacji. A dziś? Czy to jest anachronizm? Chyba —
nie.
Wracając do tych źródeł, uzyskujemy odpowiedź ma pytanie:
dla kogo więc ten kto studiuje, ma być kształcony. Nie tylko dla swej
satysfakcji, złudzeń i dobrego samopoczucia przecież. Uzyskujemy
też inną—jeszcze ważniejszą wiedzę. Nie da się efektywnie kształ-
cić bez uruchomienia rzeczywistego rynku obiegu informacji. Obie-
gu rzeczywistego, a nie umownego, czyli pozornego rynku wiedzy
i informacji. Bez autorytetów mianowanych, a w odwołaniu się do
autorytetów mających swe fundamenty w starych, zdrowych zasa-
dach wynikających z relacji mistrz—uczeń, czyli w oparciu o auto-
rytety rzeczywiste.
Treści i techniki nauczania są ważne, warunkuj ą powstanie elity
tak skutecznie zniszczonej przez totalitaryzmy. Lecz te treści i tech-
niki okazują się chyba być wtórne w stosunku do tych pytań pier-
wszych; po co i kogo — kształcić, a systemowe myślenie o utworze-
niu realnego rynku obiegu informacji jest glebą, na której dopiero
można taką hodowlę prawdziwej elity rozpoczynać. Nie na darmo
okupanci każdej maści od niszczenia elity zaczynali. Reszta wtedy
łatwiej jak baranki szła na rzeź.
Można doskonale wiedzieć jak się hoduje najwspanialszy sad —
ale najpierw trzeba mieć dobrą glebę, sadzonki i potencjalnego od-
biorcę owoców.
Bez tego — plajta pewna.
Literatura
1. Misioiek W., Misiołek Z.: Rudy Metale 2005, r. 50, nr 3 s. 120*125.
2. KorbelA.: BIP AGH nr 139 (03/05) i Dziennik Polski 13.03.2005,
s. 12+13.
535
 CHRONICLE

Izba Gospodarcza Metali Nieżelaznych

10 lat funkcjonowania

W dniu 4 października 1995 r. przedstawiciele 55 podmiotów — kojarzeniu interesów poszczególnych partnerów (jednostek go-
gospodarczych, na Walnym Zgromadzeniu Założycieli, powołali do spodarczych) oraz promowaniu produktów przemysłu na rynku
życia Izbę Gospodarczą Metali Nieżelaznych z siedzibą w mieście krajowym i światowym.
Katowice. Integracja polskiej gospodarki z Unią Europejską postawiła
Izba ma charakter dobrowolnego stowarzyszenia branżowego, przed Izbą dodatkowe wyzwania i zadania związane z koniecznością
działającego w oparciu o ramy prawne Ustawy o Izbach Gospodar- przystosowania się polskiego przemysłu metali nieżelaznych do ram
czych z 1989 r. oraz opracowanego i zarejestrowanego statutu. prawnych i rynkowych Unii. Konieczne stało się nawiązanie stałej
Zgodnie z tym statutem władzami Izby pozostają: Walne Zgroma- współpracy z europejskimi organizacjami i stowarzyszeniami pro-
dzenie Członków oraz wybieralne na dwa lata: Rada Izby i Zarząd. ducentów — między innymi Eurometaux.
Podstawowe zadania, wchodzące w zakres prac realizowanych Izba zrzesza aktualnie — na koniec czerwca 2005 r. — 35
przez Izbę, określa statut oraz zatwierdzane corocznie, przez Walne jednostek organizacyjnych, a pośród nich: 24 jednostki wytwórcze
Zgromadzenie Członków, plany i programy pracy. Wzbogaca je o charakterze spółek prawa handlowego, 4 spółki obrotu towarowe-
bieżące życie gospodarcze kraju oraz sytuacja otoczenia zewnętrz- go oraz 7 organizacji zaplecza naukowego i projektowego.
nego jednostek gospodarczych działających na otwartym w pełni Adresowy wykaz członków Izby Gospodarczej Metali Nieżela-
rynku krajowym i światowym. znych zawiera strona internetowa www.igmn.org.
Specyficzne cechy przemysłu metali nieżelaznych, a między W skład kolejnych Zarządów Izby wchodzili, a funkcję Prezesa
innymi: Rady Izby sprawowali dotychczas:
— układ technologiczny od wydobycia rud do głębokich faz prze-
twórstwa metali,
Prezes Wiceprezes Prezes
— wysokie koszty korzystania ze środowiska naturalnego, Lata
Zarządu Zarządu Rady
— wysokie koszty czynników energetycznych,
— struktura organizacyjna jednostek od małych do bardzo dużych 1995+1998 Eugeniusz Józef Jerzy Kolarski
oraz ich lokalizacja na terenie całego kraju, Rączka Chlebicki KGHM POLSKA
— duża wrażliwość na zmieniający się poziom cen światowych MIEDŹ S.A.
oraz relacje polskiego pieniądza do walut obcych,
stymulują i ukierunkowują bieżącą działalność merytoryczną Izby. 1998+2000 Eugeniusz Józef Józef Zb.Szymański
Koncentruje się ona zatem na sześciu istotnych grupach tematy- Rączka Chlebicki SITPH
cznych, a mianowicie:
— bieżącym opiniowaniu zmienianego prawa gospodarczego, do- 2000+2001 Józef Marian Dariusz J. Krawiec
Chlebicki Dybula IMPEXMETALS.A.
datkowo dostosowywanego — konkretnymi zapisami — do
rozwiązań obowiązujących w Unii Europejskiej,
od 1.1. 2002 do Roland Józef Seweryn Pluciński*
— organizowaniu i prowadzeniu szkoleń — głównie z zakresu Stasiak Chlebicki KGHM POLSKA
11.11.2002 r.
zmian w prawie gospodarczym, MIEDŹ S.A.
— rozszerzaniu wewnętrznej i zewnętrznej (medialnej) informacji
0 sytuacji w przemyśle i jego bieżących problemach, od 12.11.2002 do Roland X Seweryn Pluciński
— reprezentowaniu interesów członków wobec władz państwo- 29.04. 2004 r. Stasiak** KGHM POLSKA
wych i terytorialnych w formach, między innymi, wystąpień MIEDŹ S.A.
tematycznych, wskazujących na negatywne skutki rozwiązań
prawnych regulujących ustawowo i zarządzeniowo procesy ob- od 30.04.2004 r. Roland X Marek Kacprowicz
rotu towarowego , zasady i wysokość opodatkowań oraz koszty Stasiak Aluminium KONIN-
IMPEXMETAL S.A.
korzystania ze środowiska naturalnego. W tej grupie tematycz-
nej mieszczą się również uwagi i wnioski zgłaszane pod adresem * od 19.12.2001 r.
prowadzonej polityki monetarnej oraz jej skutków dlaprzemysłu ** od 12.11.2002 r. zarząd jednoosobowy
1 całej gospodarki,
— podejmowaniu działań integrujących grupy społeczne przemy- Dziękując wszystkim Członkom oraz Sympatykom Izby za do-
słu, w tym kadrę kierowniczą, poprzez spotkania strukturalne brą i merytoryczną współpracę w całym 10-leciu, wnosimy o jej
lub konferencje i sympozja o tematyce aktualnej dla całego utrzymanie na przyszłość i dołączamy życzenia pozytywnych wyni-
przemysłu metali nieżelaznych, ków gospodarowania.
ZARZĄD IZBY GOSPODARCZEJ
METALI NIEŻELAZNYCH

536
Szanowni Państwo,

50-lecie działalności czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne jest dobrą okazją do zastanowienia się nad rolą
i znaczeniem czasopisma dla branży metali nieżelaznych, jego poziomem oraz przydatnością dla naukowej rzeszy
pracowników inżynieryjno-technicznych i naukowo-badawczych zajmujących się problematyką metali nieżelaznych.
Wypracowany przez lata profil czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne ujmuje całokształt problematyki związanej
z branżą metali nieżelaznych, począwszy od rozpoznania złóż metalonośnych i ich eksploatację poprzez metalurgię
otrzymywania różnych metali nieżelaznych, a skończywszy na rozwiązaniach technologiczno-przetwórczych w wyniku
których otrzymujemy skomplikowane produkty o różnych własnościach i zastosowaniu.
Uzupełnieniem tematycznym czasopisma są także rozwiązania dotyczące aspektów ekonomicznych branży metali
nieżelaznych z podkreśleniem rynku metali w kraju i na świecie.
Czytelnicy czasopisma mają także na bieżąco informacje związane z wydarzeniami naukowymi w kraju i za granicą
w postaci danych o konferencjach, ciekawych publikacjach, doktoratach i habilitacjach, a także komunikaty związane
z działalnością stowarzyszenia inżynierów skupionych wokół problematyki metali nieżelaznych.
Główny nacisk skierowany jest jednak na prezentację wartościowych i oryginalnych publikacji, które są inspiracją
do doskonalenia technologii stosowanych w przemyśle metali nieżelaznych.
Ambicją Redakcji Czasopisma jest aby prace ukazujące się w Rudach i Metalach Nieżelaznych reprezentowały
wysoki poziom merytoryczny i omawiały najnowsze obszary badań z szeroko rozumianej metalurgii i inżynierii
materiałowej metali nieżelaznych.
Biorąc pod uwagę potencjalnych odbiorców czasopisma Redakcja stara się, aby wśród publikowanych prac
dominowały prace naukowo-badawcze ukierunkowane na technologię. Nie oznacza to, że w czasopiśmie czytelnicy nie
znajdą prac podstawowych. W okresie 50 lat na lekturze Rud i Metali Nieżelaznych wychowały się całe pokolenia
techników i inżynierów przemysłu metali nieżelaznych.
Korzystając z okazji jaką stwarza jubileusz Czasopisma chciałbym w imieniu Rady Programowej przekazać
wszystkim Autorom publikującym swoje prace w Rudach i Metalach Nieżelaznych najserdeczniejsze podziękowania za
dotychczasową współpracę życząc dalszych osiągnięć naukowo-badawczych i zawodowych.
Podziękowania kieruję także do naszych sponsorów w tym głównie do Ministerstwa Nauki i Informatyzacji za
wysoką ocenę naszego czasopisma oraz finansowe wsparcie.
Szczególne podziękowania składam długoletniemu Szefowi Redakcji Czasopisma Prof. zw. dr. hab. inż.
Zbigniewowi Misiołkowi i jego Zespołowi Redakcyjnemu za trud włożony w kierowanie pracami Redakcji. Osobne
bardzo serdeczne podziękowania kieruję pod adresem Pani Mgr Bożeny Szklarskiej-No wak, która na bieżąco pilnuje
całokształtu spraw związanych z regularnym pojawianiem się kolejnych numerów czasopisma.
Moim miłym obowiązkiem jest także podziękowanie kierownictwu Wydawnictwa SIGMA-NOT, pod którego
auspicjami ukazuje się nasze Czasopismo.
Na koniec składam najserdeczniejsze podziękowania członkom Rady Programowej Czasopisma Rudy i Metale
Nieżelazne, którzy oceniają i dbają o poziom czasopisma i wytyczaj ą perspektywiczne kierunki jego rozwoju.

Przewodniczący Rady Programowej

Prof. JÓZEF ZASADZIŃSKI