R • 52

2007
CZASOPISMO NAUKOWO-TECHNICZNE
STOWARZYSZENIA INŻYNIERÓW I TECHNIKÓW
METALI NIEŻELAZNYCH

M I E S I Ę C Z N I K
Indeks 37495 Skrót tytułu (dla bibliografii) Rudy Metale

SPIS TREŚCI: Strona

CONTENTS: Page

Kudełko J.: 883 Strategie rozwoju przedsiębiorstw górniczych

Expansion strategies of mining companies

Badera J.: 888 Analiza wyników badań geofizyki otworowej w wybranych profilach
wiertniczych dokumentujących mineralizację molibdenowo-miedziową
w rejonie Myszkowa
Analysis of geophysical logging in selected well profiles documenting
the molybdenum-copper mineralization in the Myszkow area

Bednarek S., Sińczak J.: 896 Modelowanie procesu kucia dwufazowego stopu tytanu Ti-6Al-4V
Modelling of forging process of two-phase titanium alloy Ti-6Al-4V

Kukuryk B.: 901 Wpływ parametrów termomechanicznych na proces kucia stopów tytanu
The influence of thermomechanical parameters on the forging process
of titanium alloys

PRZETWÓRSTWO ALUMINIUM

ALUMINIUM PROCESSING

Bronicki M., Woźnicki A.: 907 Analiza przemysłowych warunków homogenizacji okresowej wlewków ze stopów
aluminium
Analysis of industrial conditions of periodic homogenization of billets from
aluminium alloys

METALURGIA PROSZKÓW

POWDER METALLURGY

Pokorska I.: 910 Metoda elementów skończonych w obróbce plastycznej materiałów spiekanych
Finite element method in metal forming of p/m materials

Romański A.: 915 Analiza stanu naprężeń wokół cząstki diamentu w spiekach narzędziowych
metaliczno-diamentowych
Analysis of stress field around diamond particle in PM diamond impregnated
tools
BIULETYN INSTYTUTU METALI
NIEŻELAZNYCH

BULLETIN OF THE INSTITUTE

OF NON-FERROUS METALS

Woch M.: 922 Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych

Bulletin of the Institute of Non-Ferrous Metals

ŚWIATOWY RYNEK METALI

NIEŻELAZNYCH

GLOBAL NON-FERROUS METALS

MARKET

Butra J.: 936 Światowy rynek metali nieżelaznych

Global Non-Ferrous Metals Market

KRONIKA 944
CHRONICLE

ROCZNY SPIS TREŚCI 946

ANNUAL CONTENTS

ISSN 0035-9696
Redakcja czasopisma: Redaktor Naczelny: prof. zw. dr hab. inż. Józef Zasadziński. Zastępca Redaktora Naczelnego: doc. dr inż. Józef Czernecki.
Redaktorzy Działowi: prof. dr hab. inż. Ludwik Błaż, dr hab. inż. Jan Butra, dr hab. inż. Wojciech Libura, prof. nzw., prof. zw. dr hab.
inż. Andrzej Paulo. Sekretarz Redakcji: mgr Bożena Szklarska-Nowak. Adres Redakcji: 40-019 Katowice, ul. Krasińskiego 13. Skr. poczt. 221.
Tel./fax 032 256-17-77. Korekta: Marzena Rudnicka.
Rada Programowa czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne. Przewodniczący: prof. dr inż. Zbigniew Śmieszek. Zastępca Przewodniczącego: prof.
zw. dr hab. inż. Jan Botor. Sekretarz: dr inż. Józef Z. Szymański. Członkowie: prof. zw. dr hab. inż. Andrzej Korbel, prof. dr Wojciech Z. Misiołek,
Lehigh University USA.
Wszystkie artykuły o charakterze naukowym są opiniowane. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.
Wydawca: Wydawnictwo Czasopism i Książek Technicznych SIGMA-NOT Sp. z o.o., ul. Ratuszowa 11, 00-950 Warszawa, skr. poczt. 1004, tel.:
022 818-09-18, 818-98-32, fax: 619-21-87. Internet: http://www.sigma-not.pl. Sekretariat: e-mail: sekretariat@sigma-not.pl. Prenumerata e-mail:
kolportaz@sigma-not.pl. Informacje e-mail: informacja@sigma-not.pl. Dział Reklamy i Marketingu, ul. Mazowiecka 12, 00-950 Warszawa,
skr. 1004, tel./fax: 022 827-43-66, 826-80-16, e-mail: reklama@sigma-not.pl.
Format A4. Objętość 11,75 ark. druk. Druk ukończono w grudniu 2007 r.
Rudy Metale: R52, nr 12, s. 879÷968, grudzień 2007 r.
Druk: Przedsiębiorstwo Miernictwa Górniczego Spółka z o.o., Katowice ul. Mikołowska 100a
 JUBILEUSZ
70-lecia urodzin
Redaktora Naczelnego
czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne

Prof. zw. dr. hab. inż. JÓZEFA ZASADZIŃSKIEGO

W tym roku Profesor Józef Zasadziński obchodzi piękny Jubileusz 70-lecia urodzin, a także 45-lecie
pracy naukowej na Wydziale Metali Nieżelaznych Akademii Górniczo-Hutniczej.
Dostojny Jubilat związany jest z naszym czasopismem od 14 lat, najpierw na stanowisku kierownika
działu, Przewodniczącego Rady Programowej, a od 2007 roku Redaktora Naczelnego.
Swoją aktywną działalność całkowicie podporządkował dbałości o wysoki poziom merytoryczny pu-
blikowanych w naszym czasopiśmie artykułów. Jest również Autorem wielu ciekawych publikacji,
a także Recenzentem prezentowanych w naszym czasopiśmie artykułów.
Bardzo sobie tę działalność Pana Profesora cenimy i szczerze dziękujemy. Wdzięczni jesteśmy rów-
nież za koleżeńskość i humor Pana Profesora, co stworzyło w redakcji atmosferę miłej współpracy.
W imieniu Zespołu Redakcyjnego gratulujemy Panu Profesorowi wybitnych osiągnięć naukowych
i dydaktycznych, życząc świetnego zdrowia i satysfakcji z prowadzenia naszego czasopisma.

Kolegium Redakcyjne czasopisma

RUDY I METALE NIEŻELAZNE
 Szanowny Pan
Prof. dr hab. inż. Józef Zasadziński
AGH Wydział Metali Nieżelaznych

W 2007 roku przypada piękny Jubileusz 70-lecia Pańskich Urodzin. Przypadł mi w udziale
zaszczyt i przyjemność złożenia najserdeczniejszych życzeń. Składam je w imieniu SITMN, Klubu
Menedżera Przemysłu Metali Nieżelaznych, dołączając swoje przyjacielskie życzenia. Życzę długich
lat w doskonałym zdrowiu, spokoju i dalszej aktywności zawodowej i społecznej.
Gratuluję też ogromnego dorobku naukowego i dydaktycznego, który może stanowić wzór do na-
śladowania.
Pana Osoba reprezentuje najwyższy autorytet naukowy, inżynierski i menedżerski, zarówno w śro-
dowisku akademickim, jak też w Przemyśle krajowym i zagranicznym.
Jest Pan postrzegany jako najwyższy autorytet w bliskiej Pańskiemu sercu Rodzinie Hutnictwa
i Przetwórstwa Metali Nieżelaznych.
Stąd jeszcze raz gorące życzenia: sto lat w doskonałym zdrowiu, satysfakcji z dokonań i poczucia
przynależności do zawsze przyjaznej Panu Rodziny Branży Metali Nieżelaznych.

Z przyjacielskim pozdrowieniem

Prezes Zarządu SITMN

Dr inż. JÓZEF ZBIGNIEW SZYMAŃSKI
JAN KUDEŁKO Rudy Metale R52 2007 nr 12
UKD 65.016”313”:658.114.5:
:669.013:622.012:330.16

STRATEGIE ROZWOJU PRZEDSIĘBIORSTW GÓRNICZYCH

Przedstawiono strategie rozwoju przedsiębiorstw oparte na zastosowaniu metody zewnętrznej. Scharakteryzowano fuzje,
przejęcia i alianse jako opcje działań strategicznych. Połączenia firm prowadzą do powstania przedsiębiorstw zintegrowa-
nych, korzystających z efektów synergii technologicznej, produkcyjnej, rynkowej lub finansowej. Na tej podstawie budowa-
na jest ich przewaga konkurencyjna, obniżenie kosztów działalności, dostęp do nowych surowców, a także monopolizowa-
nie rynku dostawców. Podano przykłady fuzji i przejęć dokonane przez znane firmy górnicze.
Słowa kluczowe: górnictwo, strategie rozwoju przedsiębiorstw, fuzje i przejęcia

EXPANSION STRATEGIES OF MINING COMPANIES

The companies development strategies, based on external method adoption were presented. The strategic alliances, merg-
ers and acquisitions as the strategic activities option were characterized. The joints lead to creation of integrated compa-
nies, which use the technological, productive, market and financial synergy effects. It allows to build their competitive pre-
dominance, reduce costs, find a new mineral sources or monopolize the supply market. The mergers and acquisitions ex-
amples of known mining companies were described.
Keywords: mining, companies expansion strategies, mergers and acquisitions

Wprowadzenie dużych operatorów górniczych, poszukujących najkorzyst-

niejszych dla siebie rozwiązań. Zarządzający, starając się
Rozwój przedsiębiorstw odbywać się może metodą we- o poprawę lub utrzymanie pozycji konkurencyjnej przedsię-
wnętrzną lub metodą zewnętrzną. Metoda wewnętrzna jest biorstwa, decydują się coraz częściej na rozwój zewnętrzny.
najczęściej stosowana w przypadku realizacji strategii Konkurencja w skali globalnej wymusza podejmowanie
wzrostu w swojej własnej dziedzinie działalności, gdyż ba- nowych działań strategicznych, których celem jest [2]:
zuje na dotychczasowych umiejętnościach oraz renomie ⎯ obniżenie kosztów,
firmy. Metoda zewnętrzna dotyczy realizacji przez firmę ⎯ pełniejsze wykorzystanie mocy produkcyjnych,
strategii ekspansji poziomej lub pionowej. ⎯ uzyskanie dostępu do nowych technologii,
Strategia ekspansji poziomej polega na penetracji istnie-
jących rynków i wchodzeniu na nowe segmenty rynku lub
na nowe rynki geograficzne. Natomiast ekspansja pionowa
wymaga zupełnie innych niż dotychczasowe umiejętności
technologicznych i marketingowych [2]. Z tego powodu
często metodą realizacji ekspansji pionowej jest metoda
zewnętrzna, czyli przejęcie wybranego dostawcy lub od-
biorcy.
Wybór metody wzrostu przedsiębiorstwa zależy głów-
nie od następujących czynników:
⎯ strategii rozwoju firmy,
⎯ wielkości oraz siły konkurencyjnej przedsiębiorstwa,
⎯ działań konkurencyjnych w zakresie fuzji i przejęć,
⎯ możliwości pozyskania odpowiedniego partnera,
⎯ pojawienia się okazji do istotnego wzmocnienia konku-
rencyjności zasobów przez metodę zewnętrzną.
W artykule przedstawiono podstawowe kierunki rozwoju
zewnętrznego przedsiębiorstw, do których zaliczono fuzje
(konsolidacje, inkorporacje), przejęcia i alianse strategicz-
ne. Możliwe strategie wzrostu zamieszczono na rysunku 1.
W informacjach zamieszczonych w specjalistycznych
periodykach technicznych można zauważyć, że w okresie Rys. 1. Strategie rozwoju przedsiębiorstw.
ostatnich kilku lat aktywność w dziedzinie fuzji i przejęć Źródło: Pierścionek Z. (2003)
przedsiębiorstw górniczych, zarówno na rynku europejskim, Fig. 1. Companies development strategies.
jak i światowym znacznie wzrosła. Omawiane są działania Source: Pierścionek Z. (2003)

Dr inż. Jan Kudełko — KGHM CUPRUM Sp. z o.o. — CBR, Wrocław

883

Rys. 2. Schemat procesu nabycia przedsiębiorstwa.
Źródło: Pierścionek Z. (2003)
Fig. 2. Company acquisition process chart.
Source: Pierścionek Z. (2003)
⎯ rozbudowa sieci dystrybucji,
⎯ powiększenie udziału w rynku krajowym i zagranicznym,
⎯ prowadzenie badań i wytwarzanie nowych produktów,
⎯ zmiana struktury zadłużenia,
⎯ dywersyfikacja działalności.
Fuzje i przejęcia to wieloetapowy i wielopłaszczyznowy
proces, który w wielu przypadkach może zakończyć się po-
rażką, wyrażoną np. spadkiem wartości akcji. Aby uniknąć
tego problemu, należy rozważyć strategiczną sensowność
konsolidacji, a następnie odpowiednio zarządzać całym
procesem konsolidacyjnym, poczynając od odpowiedniego
wyboru kandydata konsolidacyjnego, przez sprawne prze-
prowadzenie transakcji, aż do efektywnego połączenia nie-
zależnych dotąd podmiotów gospodarczych (rys. 2).
Po wyborze kandydata, po przeprowadzeniu wyceny je-
go wartości, oszacowaniu wartości efektów synergii, usta-
leniu możliwej do zapłacenia premii oraz doborze sposo-
bów i źródeł finansowania, podmiot inicjujący transakcję
fuzji lub przejęcia staje przed koniecznością przeprowadzenia
efektywnej integracji połączeniowej. Zaniedbanie którego-
kolwiek z etapów procesu konsolidacyjnego może w efek-
cie doprowadzić do niepowodzenia transakcji [3].
Rodzaje fuzji i przejęć
Zewnętrzna metoda realizacji strategii rozwoju firmy
884
polega przede wszystkim na połączeniach przedsiębiorstw,
fuzjach i przejęciach (Mergers and Acquisitions) oraz na
działaniach odwrotnych, tj. na podziale przedsiębiorstw lub
sprzedaży części przedsiębiorstwa (divestements) (rys. 3).
Te dwa przeciwstawne działania są na ogół realizowane
równocześnie lub w określonej sekwencji, np. po podziale
przedsiębiorstwa następuje przejęcie lub fuzja innego
przedsiębiorstwa. Procesy połączeń, podziału i sprzedaży,
stanowiące metodę rozwoju firmy są wzajemnie powiązane
i należy analizować je łącznie. O ile procesy połączeń na
wielką skalę odbywają się od dawna, o tyle procesy podzia-
łu na większą skalę wystąpiły dopiero w latach osiemdzie-
siątych [2].
Strategiczne rodzaje połączeń przedsiębiorstw odzwier-
ciedla podział na fuzje i przejęcia. Fuzje prowadzą do po-
wstania przedsiębiorstwa zintegrowanego, realizującego
efekty synergii technologicznej, produkcyjnej oraz rynko-
wej, natomiast przejęcia związane są ze strategiami finan-
sowymi i opierają się na synergii finansowej.
Wśród fuzji wyróżniamy:
⎯ konsolidację,
⎯ inkorporację (wcielenie).
Konsolidacja polega na wielokierunkowych działaniach,
mających na celu zwiększenie siły konkurencyjności firmy
i zwiększenie jej mobilności. Sformułowanie strategii kon-
solidacji wymaga analizy firmy we wszystkich funkcjonal-
nych obszarach jej działania. Strategię tę stosuje się w okre-
sach kryzysu firmy oraz w następstwie nadmiernej lub wa-
dliwej dywersyfikacji, szczególnie typu konglomeratowe-
go, obniżającego mobilność oraz siłę finansową firmy [1].
Podstawą konsolidacji jest uzyskanie efektów synergii
technologicznej, produkcyjnej i rynkowej.
W przypadku konsolidacji wymiana, w określonych
proporcjach, akcji dotychczasowych przedsiębiorstw na ak-
cje nowo utworzonego przedsiębiorstwa nie wymaga mobili-
zowania przez przedsiębiorstwo funduszy na zakup innego
przedsiębiorstwa, tak jak w inkorporacji czy przejęciu. Na-
zwa nowego przedsiębiorstwa z reguły nawiązuje do do-
tychczasowych dwóch przedsiębiorstw (np. BHP Billiton),
w celu zachowania kontynuacji, co jest bardzo istotne dla
renomy nowej firmy. Zachowuje się też te marki produktów,
które osiągnęły sukces. Konsolidacja, jak wspomniano, na-
stępuje na zasadach partnerskich i dotyczy porównywal-
nych przedsiębiorstw. Jednakże nie ma jednakowych przed-
siębiorstw, stąd często w procesie konsolidacji przeważa
jedna ze stron, co ma cechy inkorporacji, choć formalnie
jest to konsolidacja.
W praktyce czystych fuzji jest niewiele, a przeważają
inkorporacje oraz przejęcia. Często planowana konsolidacja
przekształca się w inkorporację lub inkorporacja (wroga)
w konsolidację. Fuzja o charakterze inkorporacji występuje
wówczas, gdy w wyniku połączenia dwóch przedsiębiorstw
jedno z nich zachowuje osobowość prawną, a przedsiębior-
stwo nabywane jest wcielane (inkorporowane) do przedsię-
biorstwa nabywcy i traci osobowość prawną. Przedsiębior-
stwo nabywane może być dołączone jako oddział lub filia,
albo też jego aktywa mogą zostać rozproszone i wcielone
do nabywcy.
Inkorporacja jest realizowana za zgodą lub ze sprzeci-
wem przedsiębiorstwa inkorporowanego. W pierwszym
przypadku mówimy o przyjaznym nabyciu, a w drugim
o wrogim.
Nabywca musi zmobilizować odpowiednie fundusze,
 Rys. 3. Integracja i dezintegracja przedsiębiorstw. Źródło: Opracowanie własne
Fig. 3. Integration and disintegration of the companies. Source: By author
aby nabyć kosztowny pakiet akcji (udziałów) przejmowanej
firmy. Często zakupu dokonuje się z zadłużenia (leverage
buyout) lub przez emisje obligacji. Firma przejmująca do-
konuje zazwyczaj restrukturyzacji firmy przejmowanej, za-
zwyczaj redukuje zatrudnienie oraz zbędne zdolności pro-
dukcyjne.
Przejęcie danej firmy przez inną polega na przejęciu nad
nią kontroli, przy czym przejęta firma nie traci osobowości
prawnej. Podstawą takiego działania jest synergia finanso-
wa. Przejęcie może dotyczyć firmy będącej w dobrej lub
złej sytuacji finansowej. W tym drugim przypadku przej-
muje się firmę w celu jej restrukturyzacji i ewentualnie, po
uzdrowieniu dokonania dalszej sprzedaży. Przejęcie może
stanowić pierwszy etap inkorporacji nabytego przedsiębior-
stwa, jeżeli dalsze analizy uzasadniają jej celowość.
Klasyczna rola fuzji i przejęć polega na:
⎯ przejmowaniu konkurencyjnych aktywów,
⎯ przejmowaniu odbiorców,
⎯ redukcji konkurencji,
⎯ dostosowaniu zdolności produkcyjnej sektorów do po-
pytu.
Ogólnie można powiedzieć, że M&A stanowią narzę-
dzie szybkiego i agresywnego wzrostu firmy (w celu wej-
ścia do grona wielkich graczy), szybkiego wzrostu wartości
firmy (celem jej sprzedaży), realizacji biznesu polegającego
na zakupie firmy w celu jej sprzedaży po lub bez restruktu-
ryzacji. Istotną rolę odgrywają działania także w rozwoju
umiędzynarodowienia i globalizacji przedsiębiorstw.
Rodzaje fuzji i przejęć wyodrębnia się często ze wzglę-
du na rodzaj strategii, którą realizują kraje pochodzenia,
proporcje wielkości łączących się przedsiębiorstw, stanowi-
sko uczestników oraz metody finansowania.
Fuzje i przejęcia mogą mieć kierunek:
⎯ poziomy — połączenie przedsiębiorstw należących do
tego samego sektora (konsolidacja i inkorporacja),
⎯ pionowy — połączenie przedsiębiorstw powiązanych
w procesie technologicznym,
⎯ poziomy pokrewny — łączenie się przedsiębiorstw z róż-
nych dziedzin, ale bazujących na tych samych umiejęt-
nościach technologicznych (inkorporacja),
⎯ poziomy konglomeratowy — łączenie się przedsiębiorstw
niepowiązanych (przejęcia).
Fuzje i przejęcia mogą mieć charakter krajowy lub mię-
dzynarodowy. Łączące się przedsiębiorstwa mogą być
w przybliżeniu równe co do wielkości i potencjału lub wy-
raźnie nierówne. Działania powyższe mogą być finansowane
ze środków własnych lub obcych. Konsolidacja odbywa się
na zasadzie wymiany akcji, nie ma więc problemu z fundu-
szami. Inkorporacja oraz przejęcie wymagają natomiast
zdobycia odpowiednich funduszy. Na ogół są to środki wła-
sne oraz pożyczki. Innym źródłem finansowania transakcji
przejęcia jest emisja tzw. obligacji „śmieciowych” (junk
bonds). Charakterystycznym zjawiskiem towarzyszącym
fuzjom i przejęciom są procesy sprzedaży części przedsię-
biorstwa. Te same przedsiębiorstwa kupują (przejmują) inne
przedsiębiorstwa (lub ich części) oraz jednocześnie sprze-
dają części swojego przedsiębiorstwa. Pozbywanie się wy-
branych części swojego przedsiębiorstwa (zakładów, spó-
łek-córek, filii, oddziałów) wynika z tendencji odchodzenia
od konglomeratów oraz koncentrowania się na podstawo-
wej działalności przedsiębiorstwa, a także związane jest
z pozbywaniem się działalności nieefektywnych lub nieper-
spektywicznych, co zmierza do wyszczuplania przedsię-
biorstw.
Efekty konsolidacji
Pozytywne i negatywne efekty w przypadku konsolida-
cji wielkich przedsiębiorstw ujawniają się w makro- oraz
mikroskali. Efekty makroekonomiczne są udziałem konsu-
mentów, sektora oraz całej gospodarki. Pozytywnymi efek-
tami dla odbiorców są obniżki cen, dynamizacja innowacji,
lepsza obsługa. Negatywne efekty to zawyżanie cen, ograni-
czenia podaży, jak też zwolnienie tempa innowacji. W wyni-
ku konsolidacji może być podtrzymana koniunktura w sek-
torze wchodzącym w nasycenie. Konsolidacja jest więc naj-
lepszą metodą korekty rozwoju sektora, a szczególnie tej
jego fazy, w której występuje nadmiar zdolności produk-
cyjnej.
Efekty mikroekonomiczne, tj. będące udziałem łączą-
cych przedsiębiorstw, wynikają ze wzrostu rozmiarów
przedsiębiorstwa i wzrostu udziału w rynku, a także z re-
dukcji konkurencji oraz poprawy konkurencyjności zaso-
bów połączonej firmy. W przypadku konsolidacji, efekty
przedstawiono na rysunku 4. Efekty fuzji i przejęć dla łą-
czących się przedsiębiorstw są więc takie, jak efekty wzro-
stu wewnętrznego. Ich specyfiką jest znacznie wyższa
885

Rys. 4. Efekty konsolidacji przedsiębiorstw.
Źródło: Opracowanie własne
Fig. 4. Companies consolidation effects. Source: By author
szybkość uzyskania wzrostu oraz synergia zasobów łączą-
cych się przedsiębiorstw. Mają one na celu poprawę pozycji
rynkowej przedsiębiorstwa, a w szczególnym przypadku
osiągnięcie pozycji lidera rynku.
Alianse strategiczne
Współdziałanie przedsiębiorstw na zasadzie łączenia za-
sobów i umiejętności określane jest jako sojusz lub alians.
Może on dotyczyć przedsiębiorstw powiązanych zarówno
poziomo, jak i pionowo. Alians może przybierać różne for-
my, dotyczyć różnych dziedzin działalności oraz obejmować
różne okresy. Charakter i warunki powiązań przedsiębiorstw
w układzie pionowym są zupełnie inne aniżeli w układzie
poziomym.
W układzie pionowym występują powiązania z dostaw-
cami i nabywcami. Przedsiębiorstwa mają na ogół wspólne
cele i są potencjalnymi kandydatami do mniej lub bardziej
ścisłej współpracy (kooperacji) lub porozumień. Współpra-
ca między przedsiębiorstwami powiązanymi pionowo może
obejmować następujące główne obszary:
⎯ wspólne finansowanie badań nad nowymi technologia-
mi produkcji, np. podzespołów,
⎯ wspólna realizacja badań przez zespół utworzony przez
pracowników obu firm,
⎯ wspólna produkcja podzespołów (joint venture),
⎯ współpraca w dystrybucji części i podzespołów,
⎯ współpraca w finansowaniu działalności dostawcy przez
wykup mniejszościowego pakietu akcji, pożyczki lub
gwarancje kredytowe.
Zupełnie inaczej wygląda sytuacja w relacjach między
przedsiębiorstwami funkcjonującymi w tej samej dziedzinie
(w tym samym sektorze). Przedsiębiorstwa wytwarzające te
same lub zbliżone produkty pozostają z natury konkuren-
tami. W procesie konkurencji zawierane są różnorodne
krótko- i długookresowe sojusze (alianse) lub porozumienia
pomiędzy przedsiębiorstwami będącymi bezpośrednio kon-
kurentami, skierowane przeciwko innym przedsiębior-
stwom w sektorze. Ewentualna współpraca konkurentów
może być bardzo szeroka. Podstawowe ogniwa łańcucha
tworzenia wartości przez układ powiązanych przedsię-
biorstw są następujące:
886
⎯ badania i rozwój (nowe produkty oraz nowe technolo-
gie),
⎯ projektowanie oraz realizacja projektów rozwojowych,
⎯ zaopatrzenie (materialne i niematerialne),
⎯ produkcja,
⎯ marketing,
⎯ dystrybucja i sprzedaż,
⎯ serwis.
W ramach ogniw wymienionego łańcucha tworzenia war-
tości występują między innymi takie elementy, jak konsulting,
informatyzacja, szkolenia. Współpraca między konkuren-
tami może dotyczyć jednego wybranego ogniwa w procesie
tworzenia wartości, kilku lub wszystkich ogniw. W pierw-
szym i drugim przypadku współpraca ma charakter czę-
ściowy, natomiast w ostatnim ma charakter kompleksowy.
Przedsiębiorstwa zawierają sojusze (alianse) na ogół z wie-
loma innymi przedsiębiorstwami, zarówno powiązanymi
pionowo, jak i z konkurentami. Obejmują one na ogół różne
ogniwa łańcucha tworzenia wartości oraz różne okresy.
Alianse strategiczne możemy odnieść do strategii kon-
kurencji (poziom jednostek strategicznych) oraz strategii
rozwoju firmy (poziom korporacji). Cele, uwarunkowania,
zagrożenia związane z aliansem strategicznym należy wbu-
dować w procedurę tworzenia strategii konkurencji przed-
siębiorstwa w jej wyjściowym, zasadniczym dla powodze-
nia etapie. Na poziomie korporacji wyróżniamy następujące
podstawowe strategie:
⎯ strategia penetracji rynku,
⎯ strategia rozwoju rynku (w tym wejście na rynki zagra-
niczne),
⎯ strategia rozwoju zakresu specjalizacji produkcji,
⎯ strategia integracji pionowej (w tył i w przód),
⎯ outsourcing,
⎯ dywersyfikacja struktury produkcji,
⎯ umiędzynarodowienie zaopatrzenia, badań, zarządzania,
produkcji oraz zbytu.
Odpowiednio do wymienionych strategii można wyod-
rębnić alianse mające na celu wejście na nowy rynek geo-
graficzny lub na nowy segment rynku. Szczególną strategią
jest tu wejście na nowy rynek zagraniczny, czyli ekspansja
międzynarodowa.
Alianse strategiczne dotyczą głównie następujących
dziedzin działalności przedsiębiorstw, mających bardzo
istotny wpływ na konkurencyjność przedsiębiorstwa oraz
szanse realizacji strategii rozwoju:
⎯ badania i rozwój,
⎯ wprowadzenie nowego produktu na rynek,
⎯ wspólne projektowanie, realizacja i uruchomienie pro-
dukcji,
⎯ modernizacja technologii przez dostawy techniczne
lub/i licencje lub/i know-how,
⎯ współdziałanie na zasadzie franszyzy,
⎯ wspólne zaopatrzenie (polityka wspólnych zakupów),
⎯ wspólna produkcja,
⎯ wzajemne udostępnienie własnych zdolności produk-
cyjnych lub usługowych,
⎯ współpraca w dziedzinie dystrybucji,
⎯ wzajemne udostępnienie sieci dystrybucji,
⎯ współpraca w dziedzinie opracowania i realizacji strate-
gii marketingowych,
⎯ współpraca w dziedzinie serwisu: budowa i eksploatacja
wspólnej sieci.
Alians strategiczny może też dotyczyć przejęcia wybra-
nego przedsiębiorstwa. Przejęcie, szczególnie wrogie, jest
realizowane na ogół przy udziale innych przedsiębiorstw,
gdyż zasoby jednego nie wystarczają, aby zmobilizować
odpowiednie środki finansowe. Specyficzną formą aliansu
strategicznego, łączącego zasoby i umiejętności więcej niż
dwóch partnerów, są konsorcja. Formą realizacji konsor-
cjów są umowy wielostronne lub spółki joint venture. Kon-
sorcja są aranżowane szczególnie w dziedzinie produkcji
i dystrybucji. Alians strategiczny jako zewnętrzna metoda
realizacji strategii powinien być przede wszystkim porów-
nywany z innymi metodami realizacji strategii, tj. metodą
wewnętrzną oraz z takimi metodami zewnętrznymi, jak fu-
zje i przejęcia oraz samodzielne utworzenie nowego.
W przypadku znalezienia odpowiednich partnerów,
chętnych do współpracy w danej dziedzinie, następuje proces
negocjacji warunków umowy, w tym przyjęcie określonej
formy organizacyjno-prawnej aliansu. Jeżeli negocjacje za-
kończą się pomyślnie, to alians wchodzi w życie, co wymaga
zarządzania danym aliansem. Jeśli jest to joint venture, to
zarządzanie aliansem jest realizowane jak zarządzanie każ-
dym autonomicznym przedsiębiorstwem. Wybór zakresu
i formy organizacyjno-prawnej aliansu strategicznego ko-
rzystnie jest zaczynać od dziedzin i form mniej angażują-
cych strony aliansu, a jednocześnie stwarzających mniejsze
ryzyko wzajemnego odkrycia i wykorzystania. Alians ma
więc swoją dynamikę, polegającą na rozwoju form i zakre-
su współpracy.
Zaawansowanymi formami współpracy są badania roz-
wojowe, wprowadzenie nowego produktu na rynek, wejście
na nowy rynek, wzajemne udostępnienie zdolności produk-
cyjnej, wymiana technologii. Formami mniej zaawansowa-
nymi są umowy o współpracy i umowy licencyjne, franszy-
zowe umowy o zleceniach i stowarzyszeniach. Najbardziej
zaawansowaną formą organizacyjno-prawną aliansu są joint
ventures, które jak stwierdzono, w większości kończą się
przejęciem.
Fuzje i przejęcia — przykłady znanych firm górniczych
Analizując raporty roczne oraz bazy danych dla branży
geologiczno-górniczej, prześledzić można historię przed-
siębiorstw, ich aktywność oraz plany rozwijania dalszej
działalności. Na pozyskanie wiarygodnych danych pozwala
między innymi dostęp do bazy danych Metals Economics
Group [5].
Firma BHP Billiton Group powstała w 2001 r. w wyniku
fuzji jednego z największych górniczych przedsiębiorstw
australijskich BHP z brytyjskim operatorem górniczym Bil-
liton. Główna siedziba firmy znajduje się w Anglii, nato-
miast jej filie znajdują się w RPA i USA. BHP Billiton po-
siada liczne aktywa geologiczno-górnicze zlokalizowane
w wielu krajach. Przedsiębiorstwo należy do największych
eksporterów węgla energetycznego i hutniczego, zajmuje
też czołowe pozycje w wydobyciu rud żelaza oraz produk-
cji magnezu, chromu i miedzi. Analizując działalność firmy,
zauważyć można jej wysokie zdywersyfikowanie produk-
towe. Mając na uwadze powyższe, w jej strukturze organi-
zacyjnej wydzielono trzy oddziały operacyjne, obejmujące
surowce mineralne (rudy miedzi), paliwa (ropa naftowa)
i stal.
Przedsiębiorstwo Anglo American plc powstało w 1999 r.
w wyniku fuzji dwóch podmiotów; Anglo American Corpo-
ration z RPA oraz Minorco z Luksemburga. Siedziba firmy
znajduje się w Anglii, natomiast swoją działalnością obej-
muje wiele krajów świata. Anglo American jest jednym
z największych producentów platyny, znaczącą rolę odgry-
wa w produkcji złota, diamentów i węgla. Ponadto w swo-
jej ofercie produktowej posiada pallad, stal, wanad, cynk,
ołów, nikiel, chrom, miedź, tytan oraz papier graficzny i pa-
kowy.
Przedsiębiorstwo Rio Tinto Group powstało w wyniku
połączenia brytyjskiej firmy Rio Tinto plc oraz australij-
skiej Rio Tinto Limited. Główna siedziba firmy znajduje się
w Anglii, natomiast przedstawicielstwo w Australii. Pod-
stawową działalnością firmy jest produkcja miedzi, złota,
srebra, cynku, ołowiu, niklu, aluminium, węgla, soli oraz
diamentów. Szeroka dywersyfikacja produktowa spowodo-
wała zmiany w strukturze organizacyjnej przedsiębiorstwa,
gdzie wyodrębniono sześć oddziałów zajmujących się po-
szczególnymi produktami oraz dwa oddziały pomocnicze
(Exploration i Technology).
Korporacja Phelps Dodge jest znanym producentem
miedzi i molibdenu, a także półproduktów zawierających
złoto, srebro i ren. Firma powstała w 1834 r. (New York)
i zatrudnia obecnie 15,5 tys. pracowników w dwóch od-
działach (Phelps Dodge Miting Co. i Phelps Dodge Indu-
stries). Działalność swoją prowadzi w Ameryce Północnej,
Ameryce Południowej, Europie i Chinach. Znaczącym mo-
mentem w istnieniu firmy było przejęcie w 1999 r. aktywów
Cyprus Amax Minerals Company, znanego producenta mie-
dzi. Tym samym Phelps Dodge znacznie zwiększył swoje
zasoby miedzi, a także stał się największym światowym
producentem molibdenu.
Grupo Mexico S.A. de CV jest znanym przedsiębior-
stwem zajmującym się eksploatacją i przetwarzaniem su-
rowców mineralnych oraz transportem kolejowym. Główna
siedziba znajduje się w Meksyku, natomiast filie w USA
i Peru. Firma jest jednym z największych producentów
miedzi i srebra oraz znaczącym światowym producentem
cynku. Istotnym wydarzeniem w historii Grupo Mexico by-
ło przejęcie w 1999 r. ASARCO Incorporated. Dzięki ko-
rzystniejszej ofercie finansowej w pokonanym polu pozo-
stała firma Phelps Dodge, również zainteresowana przeję-
ciem ASARCO.
W kanadyjskim przemyśle górniczym znana firma gór-
nicza Inco, jeden z największych producentów niklu, pla-
nowała połączenie z Phelps Dodge Corp. (USA) [4]. To
megawydarzenie zaanonsowane 26 czerwca 2006 r., osza-
cowane zostało na 26 mld USD i stanowiłoby największą
fuzję w historii Kanady. W ten sposób Inco osiągnęłoby
swój cel stając się gigantem niklowym. W pierwszej poło-
wie września 2006 r. Inco odwołało swoje zamierzenia od-
nośnie do fuzji z Phelps Dodge po decyzji udziałowców,
którzy odmówili wsparcia dla tego przedsięwzięcia. Pod-
stawowym produktem Inco jest nikiel, ale firma również
dostarcza na rynek miedź, metale szlachetne, kobalt i kwas
siarkowy. Kompania utworzona została w 1901 r., a pierwsza
ruda wydobyta została w kopalni Creighton, zlokalizowanej
niedaleko Sudbury. Siedzibą firmy jest Toronto, a działa ona
w ponad 40 krajach, zatrudniając ok. 10 tys. pracowników.
887
 Podsumowanie
Strategiczne połączenia przedsiębiorstw, czyli fuzje,
prowadzą do powstania przedsiębiorstw zintegrowanych,
realizujących efekty synergii technologicznej, produkcyjnej
oraz rynkowej, natomiast przejęcia związane są ze strategią
finansową i opierają się na synergii finansowej. Wśród fuzji
wyróżnić można konsolidację opartą na zasadach partner-
skich i inkorporację, opartą na przewadze jednego z podmio-
tów. Sformułowanie strategii konsolidacji wymaga analizy
firmy we wszystkich funkcjonalnych obszarach jej działania,
gdyż obejmuje ona wielokierunkowe działania mające na
celu zwiększenie siły konkurencyjności firmy i zwiększenie
jej mobilności. Strategię konsolidacji stosuje się najczęściej
w okresach kryzysu firmy oraz w następstwie nadmiernej
lub wadliwej dywersyfikacji, szczególnie typu konglomera-
towego, obniżającego mobilność oraz siłę finansową firmy.
Analizując przypadki powyższych działań strategicz-
nych, zauważyć można, że jednym z zasadniczych celów
ekspansji jest obniżenie kosztów działalności przedsiębior-
stwa, budowa przewagi konkurencyjnej, dostęp do nowych
źródeł surowców lub zmonopolizowanie rynku dostawców.
Niestety, nie zawsze udaje się zrealizować wszystkie zamie-
rzenia strategiczne, gdyż wymagają one szeregu decyzji na
różnym poziomie zarządzania przedsiębiorstwem.
Literatura
1. Butra J., Janowski A., Kicki J., Siewierski S., Wanielista K.:
Przedsiębiorstwo i jego otoczenie w gospodarce rynkowej. Wy-
daw. Sigma PAN, Kraków 1999.
2. Pierścionek Z.: Strategie konkurencji i rozwoju przedsię-
biorstwa. Wydaw. Nauk. PWN, Warszawa, 2003.
3. Szablewski A., Tuzimek R.: Wycena i zarządzanie wartością
firmy. Wydaw. poltext, Warszawa 2005.
4. Strona internetowa: Consolidation in Canada’s mining in-
dustry. CBC News Online 2006.
5. Strona internetowa Metals Economics Group 2007.

JAROSŁAW BADERA Rudy Metale R52 2007 nr 12

UKD 550.832.553.46:553.43(438):622.143

ANALIZA WYNIKÓW BADAŃ GEOFIZYKI OTWOROWEJ

W WYBRANYCH PROFILACH WIERTNICZYCH DOKUMENTUJĄCYCH
MINERALIZACJĘ MOLIBDENOWO-MIEDZIOWĄ W REJONIE MYSZKOWA

Z uwagi na wznowienie poszukiwań porfirowych rud Mo-Cu(-W) w skałach paleozoicznych NE obrzeżenia Górnośląskiego
Zagłębia Węglowego oceniono możliwość geologiczno-geochemicznej reinterpretacji wyników badań geofizyki otworowej
z przełomu lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych. Na podstawie analizy wybranych profili wiertniczych z rejonu Mysz-
kowa stwierdzono, że możliwości te w odniesieniu do oceny okruszcowania ograniczone są głównie do wskazania punkto-
wych wystąpień stosunkowo silnej mineralizacji siarczkami miedzi. Wskazano na celowość ponownego wykorzystania geo-
fizyki wiertniczej z zastosowaniem nowoczesnych metod pomiarowych i interpretacyjnych.
Słowa kluczowe: geofizyka otworowa, poszukiwanie złóż, rudy porfirowe, Myszków

ANALYSIS OF GEOPHYSICAL LOGGING IN SELECTED WELL PROFILES

DOCUMENTING THE MOLYBDENUM-COPPER MINERALIZATION
IN THE MYSZKÓW AREA

Due to the return to mineral prospecting in the NE rim of the Upper Silesian Coal Basin (Poland), focused on the Paleozoic
Mo-Cu(-W) porphyry mineralization, possibilities of geological and geochemical reinterpretation of the analogue geo-
physical logging (made in 80/90’s) have been tested on the basis of selected well profiles from the Myszków area. Author
believes that the possibility of identification of ores by analysing of geophysical logs remains strongly limited. Only the
relatively high copper sulphide mineralization (> 0.6 % Cu) is detectable, mainly by distinct positive anomalies at elec-
trode polarization log (PE), usully accompanied by a decrease in resistivity (KS, PO). Some other geological elements are
better expressed, e.g. intrusions can be identified by their higher anomalies documented on gamma-gamma (PGG) log.

Dr Jarosław Badera — Uniwersytet Śląski, Wydział Nauk o Ziemi, Sosnowiec.

888
Fault and/or replacement zones manifest themselves by positive PGG anomalies, and negative PNN and PE ones (obvi-
ously, they are visible in the caliper, too). Modern digital techniques of measurements and interpretation are required to get
satisfactory results in case of using geophysical logging or MWD during new exploration.
Keywords: geophysical logging, mineral exploration, porphyry ores, Myszków
Wprowadzenie
W związku ze wznowieniem w 2006 r. rozpoznania geo-
logiczno-złożowego rejonu Myszkowa, znaczenia nabiera
ocena wyników dotychczasowych badań w tym zakresie.
W ramach prac poszukiwawczych, prowadzonych na prze-
łomie lat osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych przez Pań-
stwowy Instytut Geologiczny za rudami molibdenowo-
-miedziowymi typu porfirowego (rys. 1), we wszystkich
otworach wiertniczych wykonano kompleksowe badania geo-
fizyczne (Katowickie Przedsiębiorstwo Geologiczne, Oddział
Geofizyki Wiertniczej). Rezultatem przeprowadzonych badań
jest archiwalny zbiór dokumentacji poszczególnych otwo-
rów, z których każda obejmuje analogowe arkusze z wyni-
kami profilowań geofizyki wiertniczej w skali 1:200 (w róż-
nym stanie zachowania) oraz wyniki interpretacji w danym
otworze. Przedmiotem tej interpretacji było rozwiązanie li-
tologiczne oraz wydzielenie stref okruszcowanych [1, 2].
Celem badań było także określenie stanu technicznego
(średnicy i krzywizny) otworu.
W przypadku litologii wykorzystano przede wszystkim
profilowania gamma, gamma-gamma, neutron-neutron oraz
gradientowe i potencjałowe profilowania oporności (POg/p).
Piętro pokrywowe (czwartorzęd i trias) rozpoziomowane
zostało szczegółowo, natomiast informacje o rudonośnym
Rys. 1. Uproszczona mapa geologiczna złoża Mo-Cu(-W)
Myszków (bez osadów triasu i plejstocenu)
1 — otwory wiertnicze i kontur dokumentacyjny złoża, 2 — profil
z mineralizacją Mo(-W), 3 — profil z mineralizacją Cu,
4 — granodioryt, 5 — porfir ryodacytowy, 6 — oś intruzji
granitoidowej, obszar niezaszrafowany — skały metaosadowe
Fig. 1. Simplified geological map of Mo-Cu(-W) Myszków
deposit (without Triassic and Pleistocene sediments)
1 — wells and internal contour of the deposit, 2 — profile with Mo(-W)
mineralization, 3 — profile with Cu mineralization, 4 — granodiorite,
5 — ryodacitic porphyry, 6 — axis of granodiorite intrusion,
unmarked area — metasedimentary rocks
podłożu (proterozoik — starszy paleozoik) ograniczają się
z reguły do określenia głębokości zalegania jego stropu.
Bardziej szczegółowe wydzielenia litologiczne, pojawiające
się na profilach słupkowych, skonstruowanych w oparciu
o dane geofizyczne, nie mają częstokroć odpowiedników
dających się zaobserwować na rdzeniu wiertniczym.
Według dokumentacji badań geofizyki otworowej
główną metodą interpretacji stref okruszcowanych było ze-
stawienie krzywych pomiarowych oporności oraz polaryza-
cji wzbudzonej, a także polaryzacji elektrodowej i profilo-
wania gamma-gamma, szczegółów tej analizy jednakże nie
opisano. Porównanie z wynikami badań geochemicznych
wskazuje, że udało się wyinterpretować tylko niektóre spo-
śród rzeczywistych (potwierdzonych geochemicznie) anoma-
lii związanych z okruszcowaniem, głównie tych, które wy-
stępują w formie stosunkowo silnego, punktowego wzbo-
gacenia.
Zdaniem autora, ani litologii skał podłoża, ani stref
okruszcowania nie udało się zidentyfikować w sposób za-
dowalający. Uwagę zwraca też brak opracowania podsu-
mowującego wyniki profilowań geofizyki otworowej ze
wszystkich wierceń. Celem analizy prezentowanej w niniej-
szym artykule jest określenie, na ile możliwa jest geolo-
giczna reinterpretacja archiwalnych wyników profilowań,
w celu lokalizacji stref o podwyższonej zawartości metali.
Charakterystyka mineralizacji kruszcowej
Hydrotermalne okruszcowanie omawianego rejonu cha-
rakteryzuje się zróżnicowanym składem mineralnym i wy-
kształceniem teksturalnym [3, 4]. Podstawowe znaczenie
posiada sztokwerkowa sieć żyłek kwarcowych (lokalnie ze
skaleniami, chlorytem, węglanami i/lub siarczanami), za-
wierająca skupienia molibdenitu, scheelitu, chalkopirytu
i pirytu, bardzo rzadko innych minerałów metalicznych (pi-
rotynu, magnetytu, galeny, sfalerytu). Rudy tego typu
obejmują główny pień granitoidowy, niektóre intruzje porfi-
rowe oraz fragmenty serii metaosadowej (głównie w oto-
czeniu ciał magmowych). Lokalnie, w obrębie wszystkich
typów skał obserwuje się tekstury impregnacyjne, podrzęd-
nie brekcjowe, które towarzyszą sztokwerkowi lub też
występują samodzielnie. Widoczne makroskopowo zwarte
skupienia kruszców osiągają zwykle rozmiary od ułamków
milimetra do kilku centymetrów, choć niekiedy mogą osią-
gać większe rozmiary (zwłaszcza w obrębie monomineral-
nych żyłek kruszcowych). Z punktu widzenia fizycznych
własności skał warto zwrócić uwagę na względną obfitość
pirytu, który w tym wypadku nie jest jednak minerałem
użytecznym.
Metodyka
Analiza przeprowadzona przez autora objęła wybrane
profile, różniące się litologią i stylem okruszcowania. Do
szczegółowych badań wytypowano profile wiertnicze Pz-18
i Pz-19 (rys. 1). Pierwszy z nich, typowy dla centralnej części
struktury rudonośnej, obejmuje fragment głównej intruzji
889
granitoidowej (wieku waryscyjskiego) oraz zalegające po-
wyżej skały metaosadowe (proterozoik — starszy paleozo-
ik), cechując się podwyższonymi koncentracjami molibde-
nitu, a lokalnie scheelitu. Drugi z wymienionych profili re-
prezentuje brzeżną część „złoża”, gdzie skały metaosadowe
intrudowane są porfirami kilku typów — okruszcowanie
w tej strefie ma głównie charakter chalkopirytowy. Wymie-
nionym minerałom towarzyszą zmienne ilości pirytu, spo-
radycznie innych minerałów kruszcowych.
Pomiary geofizyki otworowej w obu otworach, prze-
prowadzone w 1989 r., objęły następujące rodzaje profilo-
wań geofizycznych [1, 2]:
⎯ profilowanie gamma (PG),
⎯ profilowanie gamma-gamma selektywne (PGGs),
⎯ profilowanie neutron-neutron termiczne (PNNt) w otwo-
rze Pz-19, nadtermiczne (PNNnt) w Pz-18,
⎯ profilowanie oporności gradientowe (POg),
⎯ profilowanie oporności potencjałowe (POp),
⎯ profilowanie oporności (KS±),
⎯ profilowanie potencjałów polaryzacji elektrodowej (PE),
⎯ profilowanie potencjałów polaryzacji wzbudzonej (PW±),
⎯ profilowanie średnicy otworu wiertniczego (PŚr).
W otworze Pz-18 wykonano ponadto:
⎯ profilowanie gamma-gamma gęstościowe (PGGg),
⎯ profilowanie prądowe kontaktów ślizgowych (PPs),
⎯ profilowanie akustyczne prędkości (PAP-),
⎯ profilowanie temperatury (PT).
Do badań wykorzystano radziecką aparaturę pomiarową ty-
pu AKSŁ-64 w otworze Pz-18 oraz SK-1 w otworze Pz-19.
Pomiary radiometryczne wykonano sondami typu KRNG
(profilowania PG i PNNt/nt), KRSG (PGGs) oraz KRG
(PGGg), a mierzona intensywność promieniowania wyra-
żona była w impulsach/minutę. Pomiary opornościowe
(POg/p, PW±) wykonano sondami o zróżnicowanych roz-
stawach elektrod, a ich wyniki wyrażone zostały w omome-
trach; pomiary potencjałów polaryzacji (PE i PW±) wyrażo-
no w miliwoltach, a pomiary natężenia (PPS) — w mili-
amperach. Brak jest szczegółowej informacji o typach sond
wykorzystanych do pomiarów geoelektrycznych. Profilo-
wania średnicy (PŚr) wykonano sondą typu KM-2 (odczyty
w milimetrach).
W ramach niniejszego artykułu zastosowano prostą ana-
lizę porównawczą (jakościową), konfrontując przebieg
krzywych geofizycznych (w szczególności występowanie
anomalii) z lokalizacją (1) ważniejszych elementów geolo-
gicznych określonych na podstawie geologicznego profilo-
wania rdzenia oraz (2) punktowych anomalii zawartości
metali i szerszych interwałów rudnych wyznaczonych na
podstawie danych geochemicznych przy różnych zawarto-
ściach brzeżnych.
Przeprowadzono także podstawową analizę statystyczną
(wartość średnia, odchylenie standardowe, współczynnik
zmienności, korelacje liniowe) oraz analizę trendów zmian
wybranych parametrów geofizycznych z uwzględnieniem
wydzieleń geologicznych i zawartości metali (rys. 4). Do
tego rodzaju badań wytypowano powtarzające się w przy-
padku obu otworów profilowania PGGs, POg, KS± i PW±.
Dwa pierwsze wykorzystywane są z reguły do określania li-
tologii, dwa kolejne (a także PGGs) znajdują szczególne
zastosowanie w poszukiwaniu rud metali [5÷7]. Jednym
z celów omawianego etapu prac było określenie możliwości
analizy ilościowej, tzn. stwierdzenie, czy i które krzywe
890
pomiarowe można wycechować według zawartości metali:
Mo, W i Cu, co z kolei pozwoliłoby na oszacowanie miąż-
szości interwałów o określonych zawartościach brzeżnych.
Wstępne przygotowanie danych polegało na scyfrowaniu
analogowych krzywych profilowań za pomocą oprogramo-
wania DIGISCAN v. 2.01 oraz LogCARD v. 7.01 (firmy
Hampton Data Service Ltd.). Cyfrowanie danych przepro-
wadzone zostało w ramach prac dyplomowych M. Stryczek
[8] oraz M. Świrka [9], dzięki uprzejmości kierownictwa
i pracowników Geofizyki Kraków Sp. z o.o., Oddział Baza
Geofizyki Wiertniczej w Krośnie.
Dla potrzeb analiz geochemicznych otwory wiertnicze
opróbowywane były w następujący sposób [10]: połówkę
rdzenia dzielono na 0,5-metrowe, niekiedy 1-metrowe od-
cinki, każdy z nich był następnie mielony i uśredniany. Z tak
przygotowanego materiału pobierano próbkę cząstkową,
dla której oznaczano zawartości wybranych metali. Należy
wziąć pod uwagę, że głębokości oznaczeń geochemicznych
(określone na podstawie uzyskanego rdzenia) nie pokrywa-
ją się ściśle z oznaczeniami głębokości pomiarów geofi-
zycznych. W przypadku stropu paleozoiku-proterozoiku
oznaczenia te różnią się o 1,3 m (Pz-18) i 2,4 m (Pz-19),
w głębszych partiach są przypuszczalnie podobnego rzędu.
Idealne dopasowanie głębokościowe pomiarów geofizycz-
nych i danych geochemicznych nie jest możliwe, co wynika
przede wszystkim z braku możliwości szczegółowej oceny
uzysku rdzenia na różnych głębokościach. Związki anoma-
lii geofizycznych z elementami geologicznymi określono
na podstawie wizualnego porównania profili geofizycznych
z litologicznymi. Mają one charakter przybliżony, tzn. głę-
bokość występowania anomalii geofizycznych nie musi po-
krywać się ściśle z głębokością wydzielenia geologicznego.
Uznano, że związek istnieje, jeśli tylko obie głębokości są
zbliżone w zakresie do kilku metrów, a związek przyczy-
nowo-skutkowy jest prawdopodobny.
Wyniki badań
W obrazie geofizycznym wyraźnie zaznaczają się strefy
intensywnej metasomatozy i/lub stektonizowania, natomiast
wydzielenia litologiczne czytelne są słabiej. Niemniej,
w przypadku znacznej części anomalii geofizycznych, trud-
no wykazać ich korelację z jakimkolwiek konkretnym ele-
mentem geologicznym; istnieją też wydzielenia geologicz-
ne nie zaznaczające się na krzywych profilowań (rys. 3).
Metasomatyty i strefy tektoniczne różnią się od skał otacza-
jących składem mineralnym, strukturą i teksturą lub stop-
niem wypełnienia mineralnego [3, 4], w związku z czym
różne są zapewne także ich właściwości fizyczne. Może to
być podstawą powstawania anomalii podczas niektórych
pomiarów, umożliwiając identyfikację geofizyczną tych stref.
Metasomatyty i strefy dyslokacyjne często powiązane są
przestrzennie (i zapewne genetycznie), a strefy ich wystę-
powania charakteryzują się podobnym obrazem geofizycz-
nym. Strefom zmian metasomatycznych (głównie argility-
zacji, feldspatyzacji, karbonatyzacji) towarzyszy z reguły
podwyższona w stosunku do otoczenia intensywność pro-
mieniowania gamma zmierzona w trakcie profilowań PG
i PGGs/g oraz podwyższone natężenie prądu (PPS). Obni-
żona w stosunku do otoczenia jest intensywność strumienia
neutronów zmierzona przy profilowaniu PNNt/nt oraz po-
tencjał polaryzacji elektrodowej (PE); w przypadku niektó-
rych stref pojawiają się niewyraźne spadki wartości pomia-
rowych innych parametrów geofizycznych (tabl. 1). Wzrost
wartości mierzonych parametrów w przypadku profilowań
PGGs/g i PPs oraz ich spadki w przypadku PNNt/nt i PE
związane są także ze strefami dyslokacyjnymi, zwłaszcza
tymi, które wykształcone są w postaci luźnych „druzgotów”
(silniej scementowane brekcje zaznaczają się rzadziej lub
słabo). Słabiej czytelne są spadki wartości mierzonych pa-
rametrów na innych krzywych profilowań. Wyżej wymie-
nione anomalie pozwalają na odczyt parametrów pozor-
nych, w tym wypadku uwarunkowanych wzrostem średnicy
otworu, gdyż korelują się prawie zawsze ze strefami ska-
wernowania udokumentowanymi profilowaniem średnicy.
Zaznaczyć należy, że nawet w tych przypadkach, gdy brek-
cjom nie towarzyszy metasomatoza (lub metasomatytom
nie towarzyszą brekcje) obserwowany zestaw anomalii geo-
fizycznych może być podobny. Niekiedy też zmiany meta-
somatyczne oraz towarzyszące im anomalie geofizyczne
ograniczają się do określonych wydzieleń litologicznych,
np. wkładek metapiaskowców (otwór Pz-18). Tak więc
bezpośrednia przyczyna zmiany parametrów geofizycznych
związana może być częściowo z faktem, że zarówno dyslo-
kacje, strefy metasomatyczne, jak i niektóre odmiany lito-
logiczne stanowią strefy „osłabienia” górotworu o mniej-
szej zwięzłości i/lub gęstości w stosunku do skał otaczają-
cych. W pojedynczych przypadkach strefom metasoma-
tycznym lub tektonicznym (o niewielkiej miąższości lub
małej intensywności zjawiska) nie towarzyszą anomalie
geofizyczne; pojawiają się też anomalie opisanego typu nie
korelujące się z udokumentowanymi na rdzeniach elemen-
tami geologicznymi.
Badania geofizyczne stwarzają również możliwość od-
różnienia intruzji magmowych od otaczających skał meta-
osadowych, np. hornfelsów (tabl. 1). Granitoidy oraz więk-
szość porfirów (niezależnie od ich rodzaju) charakteryzują
się podwyższeniem intensywności promieniowania gamma
w profilowaniach PGGs/g oraz strumienia neutronów w pro-
filowaniu PNNt, co widoczne jest między innymi jako sko-
kowy wzrost wielkości mierzonych parametrów przy prze-
Tablica 1
Maksima (+) i minima (−) wartości parametrów geofizycz-
nych, zmierzonych poszczególnymi profilowaniami, na tle
elementów budowy geologicznej
Table 1
Positive (+) and negative (–) geophysical anomalies vs. geologi-
cal elements
Grani- Metaso- Brekcje Brekcje
Porfiry Cu
toidy matyty zwięzłe luźne
POg/p — — — odpowiednika w postaci próbek o podwyższonej zawartości
KS ±
— — —
±
PW
PG — +
PGGs/g + + + + +
PNNt/nt + + — — — geofizyczny obejmuje ścianę otworu oraz penetruje strefę
PE — — — +
PPs (Pz-18) + + +
PŚr + + + nia wynosił 0,2 m) niż oznaczenia geochemiczne (oznacze
kraczaniu granic intruzji (rys. 2, 3). W ten sposób można
zidentyfikować przede wszystkim strop pnia granitoidowe-
go, grubsze i odosobnione dajki porfirów lub ich zespoły,
a nawet drobniejsze żyły, jeśli nie są maskowane innymi
elementami geologicznymi. W przypadku niektórych dajek
porfirowych zauważono też spadek intensywności promie-
niowania naturalnego gamma (obserwowany na krzywej
PG), natomiast obecność intruzji nie wpływa zupełnie na
większość pozostałych profilowań. Według interpretatorów
z Katowickiego Przedsiębiorstwa Geologicznego [2] za wzrost
intensywności promieniowania naturalnego gamma (PG)
w obrębie pnia granitoidowego odpowiedzialne są wkładki
skał metaosadowych, natomiast spadki tych wartości wiążą
się ze strefami gęstego użylenia kwarcem; w obu przypad-
kach są to strefy o miąższości pozornej do ok. 1 m. Profi-
lowanie rdzenia nie potwierdza obecności wkładek skał me-
taosadowych w granitoidzie, natomiast druga teza jest trud-
na do weryfikacji, z uwagi na brak ciągłych pomiarów
sztokwerku.
Porównanie z wynikami oznaczeń zawartości głównych
metali (molibden, wolfram, miedź) wykazuje, że w wyty-
powanych otworach możliwa jest jedynie geofizyczna loka-
lizacja punktowych wystąpień stosunkowo silnego okrusz-
cowania miedziowego. Niestety wskazanie i oszacowanie
parametrów szerszych interwałów rudnych nie wydaje się
możliwe.
Według starszej interpretacji pomiarów geofizycznych
[2] w otworze Pz-19 wyznaczono „strefy słabego okrusz-
cowania” w interwałach 385,0÷386,0 m i 431,4÷432,0 m
oraz kilkanaście „stref ewentualnego śladowego okruszco-
wania”. Porównanie z wynikami badań geochemicznych
(rys. 2) wskazuje, że dwie pierwsze strefy istotnie mogą być
związane z miejscami o podwyższonej zawartości miedzi (od-
powiednio 2,26 i 0,85 %). Jednometrowych odcinków
rdzenia z okruszcowaniem o podobnej intensywności jest
jednak więcej. W przypadku stref drugiego rodzaju niektóre
oznaczenia geofizyczne korelują z geochemicznymi, inne nie,
a część anomalii o podwyższonej zawartości miedzi nie zo-
stała wyinterpretowana geofizycznie. Według reinterpretacji
autora, w przypadku fragmentów profilu Pz-19 o wyraźnie
podwyższonej zawartości miedzi (powyżej 0,6 %, głównie
w jednometrowych próbkach z interwału 430÷440 m p.p.t.),
pojawiają się przede wszystkim maksima krzywej PE, któ-
rym towarzyszą spadki oporności widoczne na krzywych
KS± i POg/p (niekiedy bardzo wyraźne, choć nie jest to re-
gułą). Anomalie takie wiążą się przykładowo ze strefą
brekcji z głębokości ok. 385÷390 m bogato okruszcowanej
chalkopirytem, a także pirytem (2,26 % Cu). Niestety, za-
leżność ta zanika przy niższych zawartościach miedzi (rzę-
du 0,3÷0,5 %), nawet jeśli utrzymują się one w szerszych
interwałach. Prócz tego, część anomalii PE nie znajduje
miedzi. Z uwagi na dużą zmienność okruszcowania w skali
lokalnej, pewną rolę odgrywa tu zapewne fakt, że dane geo-
chemiczne i dane geofizyczne dotyczą różnych obiektów,
mogących cechować się odmiennymi zawartościami metali
(analiza geochemiczna obejmuje próbkę rdzenia wiertni-
czego, natomiast wykonany na tej samej głębokości pomiar
przyotworową). Przede wszystkim warto jednak zwrócić
uwagę, że metody geofizyczne są generalnie bardziej czułe
(w przypadku profilowań radiometrycznych krok próbkowa-
891
 Rys. 2. Wyniki profilowań geofizyki wiertniczej na tle profilu geologicznego w wybranym fragmencie otworu Pz-19
1 — skały metaosadowe, 2 — porfir, 3 — strefy metasomatyczne, 4 — brekcje zwięzłe, 5 — interwały miedzionośne, 6 — punktowe
anomalie zawartości miedzi, S.s.o. — strefy słabego okruszcowania wg [1], S.e.ś.o. — strefy ewentualnego śladowego okruszcowania wg [1],
? — anomalie geofizyczne nieskorelowane z elementami geologicznymi
Fig. 2. Results of geophysical logging on geological background in the selected fragment of Pz-19 borehole
1 — metasedimentary rocks, 2 — porphyry, 3 — replacement zones, 4 — compact breccias, 5 — copper-bearing intervals, 6 — local copper
anomalies, S.s.o. — weak ore mineralization zones according to [1], S.e.ś.o. — eventually trace ore mineralization zones according to [1],
? — geophysical anomalies uncorrelated with geological elements

892
 Rys. 3. Wyniki profilowań geofizyki wiertniczej na tle profilu geologicznego w wybranym fragmencie otworu Pz-18
1 — skały metaosadowe, 2 — granitoidy, 3 — strefy metasomatyczne, 4 — brekcje luźne, 5 — interwały molibdenonośne, 6 — interwały
wolframonośne, 7 — punktowe anomalie zawartości wolframu, ? — elementy geologiczne nieskorelowane z anomaliami geofizycznymi,
! — elementy geologiczne wg [2], nieudokumentowane na rdzeniu wiertniczym

Fig. 3. Results of geophysical logging on geological background in the selected fragment of Pz-18 borehole
1 — metasedimentary rocks, 2 — granitoides, 3 — replacement zones, 4 — loose breccias, 5 —molybdenum-bearing intervals,
6 — tungsten-bearing intervals, 7 — local tungsten anomalies, ? — geological elements uncorrelated with geophysical anomalies,
! — geological elements according to [2], undocumented on the drill core

893
nia dla próbek rdzenia o długości 0,5 lub 1 m). Uwzględ-
niając wspomnianą zmienność okruszcowania, niektóre me-
tody geofizyczne są w stanie wykryć stosunkowo wąskie
strefy intensywnej mineralizacji, które nie są czytelne
w badaniach geochemicznych o założonej dokładności. Za-
znaczyć należy, że z tego samego powodu trudno jest wy-
cechować wielkość anomalii obserwowanych na krzywych
geofizycznych pod kątem zmian jakości rudy w skali
mniejszej niż rozdzielczość opróbowania geochemicznego.
W pracy podjęto próbę skorelowania tych danych wyłącz-
nie w odniesieniu do szerszych interwałów okruszcowania.
Podejście takie ma także uzasadnienie praktyczne, gdyż
tylko bardziej miąższe interwały mogą posiadać potencjal-
ne znaczenie ekonomiczne.
W trakcie wcześniejszej interpretacji [1] w otworze Pz-18
nie zaobserwowano zapisów świadczących o występowaniu
okruszcowania. Także w świetle analizy przeprowadzonej
przez autora mineralizacje molibdenowa i wolframowa nie
zaznaczają się w obrazie geofizycznym (rys. 3), najprawdo-
podobniej z powodu małych zawartości minerałów kruszco-
wych, a w przypadku wolframu także ze względu na skład
chemiczny nośnika (nie siarczek, lecz wolframian CaWO4).
Najwyższe zawartości molibdenu, stwierdzone w poje-
dynczych próbkach z profilu Pz-18, sięgają zaledwie 0,37 %
(na głębokości ok. 656,5 m p.p.t.). Możliwe, że w przypad-
ku szczególnie wysokich koncentracji tego metalu, które
napotkano w innych profilach (do 0,89 %), mogą pojawić
się punktowe anomalie PE i innych krzywych, jako że no-
śnikiem molibdenu i miedzi są siarczki. Ogólnie, zawarto-
ści molibdenitu, który jest tu głównym minerałem o poten-
Rys. 4. Trendy zawartości miedzi i wybranych parametrów
cjalnym znaczeniu ekonomicznym, są jednak bezwzględnie
geofizycznych w profilu Pz-19
niskie (rzędu 0,1 % Mo w bogatszych partiach) i trudno
Fig. 4. Trends of copper content and selected geophysical
oczekiwać jego wyraźniejszego oddziaływania na parame-
parametres in Pz-19 borehole
try geofizyczne górotworu w skali dłuższych odcinków pro-
fili. Zróżnicowanie to może wynikać z nakładania się różnic pe-
Jeszcze niższe są zawartości wolframu — w pojedyn- trograficznych, intensywności metasomatozy, czy też stop-
czych próbkach z otworu Pz-18 sięgają one 0,16 % na głębo- nia skruszenia skały. Współczynniki korelacji liniowej po-
kości ok. 926 m (w innych profilach sporadycznie do 1,12 %), między parametrami geofizycznymi a zawartościami metali
a średnie koncentracje w szerszych interwałach rzadko prze- są bardzo niskie i wahają się w zakresie ±0,1÷0,4, co unie-
kraczają 0,07 %. możliwia wiarygodną analizę ilościową. Jak się wydaje,
Podsumowując, żadnych anomalii związanych z kon- pewien mankament interpretacyjny stanowią w tym wy-
centracjami molibdenu i wolframu nie udało się zaobser- padku wspomniane wcześniej niedopasowanie głęboko-
wować. Pewne fragmenty „złoża”, zwłaszcza w apikalnej ściowe oraz zróżnicowanie rozdzielczości pomiędzy ozna-
części głównej intruzji granitoidowej, mają co prawda cha- czeniami geochemicznymi i pomiarami geofizycznymi.
rakter polimetaliczny, można więc oczekiwać sumowania Ciągły charakter oznaczeń geochemicznych oraz pomia-
się wpływu poszczególnych minerałów kruszcowych, rów geofizycznych (pomimo różnic w rozdzielczości) upraw-
zwłaszcza siarczków molibdenu, miedzi i żelaza. Niemniej nia do ogólnego porównania trendów ich zmian. Aproksy-
i w tym przypadku anomalie będą miały co najwyżej punk- macja danych pomiarowych wielomianami potęgowymi VI
towy charakter, jako że najbogatsze interwały rudne, osią- stopnia [11] wskazuje, że parametry geofizyczne podlegają
gające powyżej 0,3 % Moe = Mo + W + 0,3Cu, występują określonym trendom w różnym stopniu (udział składnika
sporadycznie [4]. Tezy tej nie udało się zweryfikować, gdyż nielosowego waha się od 8 do 85 %, na ogół przekracza
w otworze Pz-18 maksymalna zawartość Mo + Cu w poje- jednak 60 %). W profilu Pz-19 występuje ogólne podobień-
dynczych próbkach polimetalicznej rudy granitoidowej nie stwo przebiegu linii trendów oporności (POg, KS±) oraz po-
przekracza 0,4 %. tencjałów polaryzacji wzbudzonej (PW±) w stosunku do
Analiza statystyczna scyfrowanych danych z wybranych trendu zawartości miedzi (rys. 4), z tym, że maksima tren-
profilowań, tj. PGGs, POg, KS± i PW±, jest trudna do jedno- dów „geofizycznych” (pokrywające się z grubsza dla wy-
znacznej interpretacji i również nie dała zadowalających re- mienionych typów profilowań) znajdują się wyraźnie po-
zultatów, zwłaszcza w odniesieniu do związków anomalii wyżej strefy najbardziej miedzionośnej. Trudno to jednak
geofizycznych z okruszcowaniem. Zmienność parametrów interpretować jako bezpośredni związek, gdyż zależność
geofizycznych (zmierzonych wyżej wymienionymi profi- pomiędzy opornościami a okruszcowaniem siarczkowym
lowaniami) w obrębie poszczególnych typów wydzieleń teoretycznie powinna mieć przeciwny charakter niż ta, którą
geologicznych jest zwykle duża i osiąga wartości od kilku- uzyskano [5÷7]. Znajduje to potwierdzenie w skali lokalnej,
dziesięciu do ponad 100, a nawet kilkuset procent [8, 9]. gdyż niektóre partie stosunkowo silnie okruszcowane ce-

894
chują się wyraźnie obniżonymi opornościami (por. wyż.);
wzrost oporności musi mieć zatem inne przyczyny i stano-
wić może co najwyżej przesłankę pośrednią występowania
mineralizacji. Z kolei trend potencjałów polaryzacji wzbu-
dzonej PW± powinien zachowywać się podobnie do trendu
zawartości miedzi i tak się dzieje w skali całego profilu;
w skali lokalnej nie znajduje to jednak potwierdzenia (brak
wyraźniejszej korelacji pomiędzy punktowymi anomaliami
geofizycznymi a geochemicznymi). Podobnie niejedno-
znaczne jest zachowanie się trendów oporności POg i KS±
w otworze Pz-18. Linie trendów intensywności promieniowa-
nia gamma przy profilowaniu PGGs, a w przypadku Pz-18
także trend potencjałów polaryzacji wzbudzonej PW±, prak-
tycznie nie wykazują podobieństwa z trendami zawartości
badanych metali.
Wnioski
Zdaniem autora, z punktu widzenia geologii złożowej,
badania geofizyczne przeprowadzone w otworach wiertni-
czych z rejonu Myszkowa na przełomie lat osiemdziesią-
tych i dziewięćdziesiątych nie wniosły wielu nowych in-
formacji na temat budowy i rudonośności rozpoznawanego
obiektu. Także możliwość reinterpretacji uzyskanych po-
miarów wydaje się mocno ograniczona. Problem ten, jak
się wydaje, związany jest w znacznej mierze ze stosowaną
wówczas przestarzałą aparaturą pomiarową. W przypadku
nowych prac rozpoznawczych celowe byłoby zatem po-
nowne wykorzystanie geofizyki otworowej, która bazuje
obecnie na bardziej nowoczesnych metodach [7], wykorzy-
stujących techniki cyfrowe, co stwarza dogodniejsze wa-
runki do przeprowadzenia wiarygodnej interpretacji.
Literatura
1. Górnisiewicz K.: Otwór wiertniczy Mrzygłód Pz-19. Inter-
Szanowni Czytelnicy
ZAPRASZAMY DO ZAPRENUMEROWANIA NASZEGO CZASOPISMA,
w którym znajdziecie Państwo informację o aktualnych nowościach z dziedziny
przemysłu metali nieżelaznych.
Warunki prenumeraty na 2008 r. znajdują się na stronie 967.
pretacja pomiarów geofizycznych. Sosnowiec 1989, Archiw. PIG
O/Górnośląski [niepublik.].
2. Kwiatkowska H.: Otwór wiertniczy Mrzygłód Pz-18. Inter-
pretacja pomiarów geofizycznych. Sosnowiec 1989÷1990, Archiw.
PIG O/Górnośląski [niepublik.].
3. Podemski M. (red.): Paleozoik porphyry molybdenum-
tungsten deposit in the Myszków area, southern Poland. Warszawa
2001, Polish Geolog. Inst. Spec. Papers, nr 6.
4. Badera J.: Znaczenie badań podstawowych dla rozpoznania
formy złoża rud polimetalicznych Myszków (w:) Metodyka po-
szukiwania i dokumentowania złóż kopalin stałych. Górnictwo
Odkrywkowe 2000, nr 2÷3, s. 94÷103.
5. Gruszczyk H.: Metodyka poszukiwań złóż kopalin stałych.
Warszawa 1986, Wydaw. Geolog.
6. Kozera A., Makojnik Z., Święcicka-Pawliszyn J., Pawliszyn
J., Plewa S., Tarnowski H.: Geofizyka poszukiwawcza. Warszawa
1987, Wydaw. Geolog.
7. Jarzyna J., Bała M., Zorski T.: Metody geofizyki otworo-
wej. Pomiary i interpretacja. Kraków 1997, Wydaw. AGH.
8. Stryczek M.: Zmienność parametrów geofizycznych góro-
tworu w brzeżnej części złoża rud Mo-W-Cu Myszków na pod-
stawie badań karotażowych w otworze wiertniczym Pz-19. So-
snowiec 2004, Archiw. WNoZ Uniw. Śl. [pr. mgr., niepublik.].
9. Świrk M.: Zmienność parametrów geofizycznych górotworu
w centralnej części złoża rud Mo-W-Cu Myszków na podstawie
badań karotażowych w otworze wiertniczym Pz-18. Sosnowiec
2004, Archiw. WNoZ Uniw. Śl. [pr. mgr., niepublik.].
10. Piekarski K., Gajowiec B., Habryn R., Karwasiecka M.,
Kurbiel H., Łuszczkiewicz A., Markiewicz J., Maćkowiak M., Sie-
miński A., Stępniewski M., Truszem M.: Dokumentacja geologicz-
na złoża rud molibdenowo-wolframowo-miedziowych Myszków
w kategorii C2. Sosnowiec 1993, Archiw. PIG O/Górnośląski
[niepublik.].
11. Mucha J.: Wybrane metody matematyczne w geologii gór-
niczej. Kraków 1991. Wydaw. AGH, Skrypty uczelniane nr 1215.
Redakcja
895
SYLWIA BEDNAREK Rudy Metale R52 2007 nr 12
JAN SIŃCZAK UKD 519.6:669.018.25:669.295’71’292:
:621.73.04.001.57:539.388.25:539.4.019

MODELOWANIE PROCESU KUCIA DWUFAZOWEGO

STOPU TYTANU Ti-6Al-4V

Analizie poddano proces kucia odkuwki charakteryzującej się dużym stosunkiem powierzchni do objętości, wykonywanej
z dwufazowego stopu tytanu Ti-6Al-4V. Warunki brzegowe opracowano dla kilku technologii, przy założonej temperaturze
wsadu i narzędzi, tarciu powierzchniowym oraz prędkości odkształcenia (młot, prasa hydrauliczna). Ocenę procesu kucia
oparto na mapach rozkładu intensywności prędkości odkształcenia, temperatury i naprężeń średnich. Otrzymane wyniki
stanowią podstawę do określenia parametrów procesu kształtowania w warunkach przemysłowych wyrobów ze stopów ty-
tanu czułych na prędkość odkształcenia.
Słowa kluczowe: stop Ti-6Al-4V, prędkość odkształcenia, modelowanie numeryczne

MODELLING OF FORGING PROCESS OF TWO-PHASE TITANIUM ALLOY Ti-6Al-4V

Forging process of parts with high surface/volume ratio made of two-phase titanium alloy Ti-6Al-4V was analysed. Boundary
conditions was prepared for several technologies, assums stock forging and tools temperature, friction factor and strain
rate which is determined by velocity of tools (hammer and hydraulic press). The process estimation was carried out based
on maps of distribution for effective strain rate, temperature and mean stress. The results of analysis are the base for defini-
tion forging process in industrial for products in titanium alloys which are sensitive to strain rate.
Keywords: Ti-6Al-4V alloy, strain rate, numerical modelling

Wprowadzenie odkształcenia [6]. Zaletą tego procesu jest możliwość

Przemysł samochodowy, lotnictwo i inżynieria morska
są tymi gałęziami przemysłu, w których obserwuje się ten-
dencje zastępowania materiałów konwencjonalnych mate-
riałami lżejszymi przy zapewnieniu wymaganych własności
wytrzymałościowych — w tym stopami tytanu [1÷3]. Nie-
które stopy tytanu znajdują zastosowanie jako substytuty
stopów, głównie żelaza i miedzi. Dotyczy to nie tylko po-
jazdów, lecz również różnych odpowiedzialnych elementów
konstrukcyjnych. Największą popularnością wśród stopów
tytanu cieszą się stopy dwufazowe [4, 5]. Ich własności za-
leżą od rodzaju i udziału pierwiastków stopowych oraz za-
nieczyszczeń, a także od właściwości i ilości poszczegól-
nych faz. Posiadają one dużą wytrzymałość względną, wy-
soką odporność na korozję i mogą pracować w podwyższo-
nych temperaturach. To sprawia, że stopy komercyjne tej
grupy mają obecnie najszersze perspektywy zastosowania.
Stopy tytanu zalicza się do grupy materiałów wysokoto-
pliwych, które stawiają duży opór plastyczny i mają niską
plastyczność podczas kształtowania w tradycyjnych warun-
kach, w tym na maszynach kuźniczych posiadających dużą
prędkość odkształcania. Jednocześnie zalety eksploatacyjne
wyrobów z tych stopów stanowią podstawę do poszukiwa-
nia metod kształtowania, umożliwiających wytwarzanie de-
tali o bardzo złożonym kształcie.
Jedną z metod pozwalających na uzyskanie dużych od-
kształceń plastycznych jest kucie w warunkach nadpla-
styczności. Tę metodę odkształcania plastycznego stosuje
się dla stopów wykazujących wysoką czułość na prędkość
otrzymywania złożonych detali przy minimalnej liczbie za-
biegów, natomiast wadą długi czas odkształcania plastycz-
nego. W związku z tym poszukuje się takiego sposobu
kształtowania stopów tytanu, który wykorzystywałby zalety
procesu odpowiadającego warunkom odkształcania nadpla-
stycznego przy wielokrotnie skróconym czasie kucia. Waru-
nek ten spełnia proces kształtowania izotermicznego [7÷9].
Polega on na zachowaniu stałej i jednakowej temperatury
narzędzi i odkształcanego metalu podczas procesu kształ-
towania, dzięki czemu zapobiega się chłodzeniu materiału
przez matryce oraz umożliwia zastosowanie małych pręd-
kości odkształcania (10–4÷10–1 s–1). Stała temperatura w od-
a b
c d e
Rys. 1. Odkuwki wykonywane ze stopów tytanu:
a — wieloklin, b — felgi kół samolotów [11],
c — wirnik z łopatkami [10], d — kołpak [13], e — zawór
Fig. 1. Forging perform with titanium alloys:
a — splines, b — aircraft wheels [11],
c — rotor with blades [10], d — hub cover [13], e — valve

Mgr inż. Sylwia Bednarek, dr inż. Jan Sińczak, prof. nzw. — Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Inżynierii Metali i Informatyki
Przemysłowej, Kraków.

896
kuwce sprzyja równomierności odkształcenia, co jest szcze-
gólnie ważne przy kuciu odkuwek o dużym stosunku pola
powierzchni przekroju poprzecznego do objętości [10÷12].
W przybliżeniu stałą temperaturę odkształcanego metalu
można zapewnić podczas kucia w narzędziach o znacznie
niższej temperaturze, gdy czas kształtowania jest bardzo
krótki. Taki proces wymaga jednak stosowania maszyn
o bardzo dużej mocy i nie zapewnia równomiernego roz-
kładu temperatury w objętości odkuwki, co jednocześnie
zwiększa nierównomierność odkształcenia.
Przykłady odkuwek wykonywanych ze stopów tytanu
pokazano na rysunku 1. Odkuwki od 1a do 1d charaktery-
zuje zmienny przekrój poprzeczny i mała grubość ścianek
przy jednocześnie dużej powierzchni. Odkuwka zaworu
(rys. 1e) ma długi trzon o małej średnicy i kołnierz o wielo-
krotnie większej średnicy. Tego typu odkuwki wykonuje się
z reguły metodą wyciskania współbieżnego, natomiast po-
zostałe, w złożonym procesie wyciskania bocznego z
uprzednim spęczaniem. Odkuwka kołpaka (rys. 1d), prócz
spęczania i wyciskania bocznego, w końcowym stadium
procesu podlega dziurowaniu. Kształt tego typu odkuwek,
posiadających cienką powłokę w strefie osiowej, uzyskuje
się przy dużym przemieszczeniu metalu w kierunku pro-
mieniowym. Konsekwencją jest duże obciążenie narzędzi w
strefie osiowej odkuwki w ostatnim etapie kucia i napręże-
nia rozciągające w bocznej strefie odkształcanego materia-
łu. W celu otrzymania wyrobów o żądanych własnościach
ze stopów tytanu dla tych kształtów, wykonuje się badania
modelowe uwzględniające rozkład temperatury, intensyw-
ności prędkości odkształcenia i naprężeń średnich.
Modelowanie procesu kucia
Analizowana odkuwka charakteryzuje się dużym sku-
pieniem masy w części zewnętrznej i niewielkim w części
środkowej (rys. 2). Na rysunku 2a podano podstawowe wy-
miary odkuwki. Ustalono, że odkuwkę wykonuje się ze wsa-
du w postaci walca o średnicy 30 mm i wysokości 10 mm
w jednym zabiegu. Wykonanie odkuwki tego typu wymaga
dużego przemieszczenia materiału na zewnątrz w kierunku
prostopadłym do ruchu narzędzia.
Pierwszy etap procesu polega na swobodnym spęczaniu.
W drugim etapie odkształcenia, gdy metal płynie w otwartą
przestrzeń wykroju matrycy o dużej objętości do chwili ze-
a b
Rys. 2. Wymiary a — odkuwki i b — odkuwka gotowa
Fig. 2. a — Basic dimensions of forging and b — ready forging
tknięcia się z czołem stempla o większej średnicy, występu-
ją naprężenia rozciągające. W przypadku kucia materiałów
mało plastycznych, w tym czułych na prędkość odkształce-
nia, do których należą dwufazowe stopy tytanu, może na-
stąpić pękanie w warstwach, które nie stykają się z narzę-
dziami. W ostatnim etapie kucia występuje trójosiowy stan
naprężeń ściskających, co jest wynikiem całkowitego za-
mknięcia przestrzeni wykroju.
Najbardziej niekorzystny, z punktu widzenia stanu na-
prężeń, jest etap swobodnego wyciskania bocznego. Stąd,
przy kuciu analizowanej odkuwki wytwarzanej ze stopu
Ti-6Al-4V analizowano ten etap w zakresie rozkładu tem-
peratury, intensywności prędkości odkształcenia i naprężeń
średnich.
Obliczenia numeryczne
Stop tytanu Ti-6Al-4V wykazuje znaczną czułość na
prędkość odkształcenia (rys. 3), dlatego do obliczeń nume-
rycznych przyjęto lepkoplastyczny model ciała [9], w któ-
rym naprężenie płynięcia plastycznego w najprostszej po-
staci wyraża zależność (1)
σ = f (ε, ε& , T ) (1)
gdzie
σ — naprężenie,
ε — odkształcenie,
ε& — prędkość odkształcenia,
T — temperatura.
W powyższym wzorze dla stopu Ti-6Al-4V największa
czułość na prędkość odkształcenia występuje w zakresie
temperatur od 840 do 950 °C przy prędkości odkształcenia
ok. 10–2 s–1 [6, 11]. W celu uzyskania takich właściwości
stopu wymagana jest drobnoziarnista struktura o ziarnach
równoosiowych. Wielkością umożliwiającą ocenę czułości
badanego materiału na prędkość odkształcenia była pręd-
kość przesuwu matrycy górnej. Z tego względu obliczenia
wykonano dla trzech charakterystycznych wariantów pręd-
kości odkształcenia, których warunki brzegowe podano
w tablicy 1. Czynnik tarcia między narzędziami a odkształ-
canym materiałem dla wszystkich wariantów obliczeń wy-
nosił 0,2.
Rys. 3. Krzywe umocnienia stopu Ti-6Al-4V
Fig. 3. Flow behaviour of titanium alloy Ti-6Al-4V
897
 Tablica 1 z prędkością przesuwu matrycy górnej 0,01 mm/s (rys. 6c)
Warunki brzegowe procesu kucia odkuwki kołpaka jest równomierny w całym obszarze odkuwki. W konsekwen-
cji struktura i wielkość ziarn powinna być zbliżona w całej
Table 1 objętości odkuwki przy założeniu, że wsad był jednorodny,
Boundary condition of forging process of the hub cover a prędkość odkształcenia (rys. 5c) nie ma istotnego wpływu
na wielkość ziarn po odkształceniu [6]. Dla odkuwki kutej
Wariant I II III na młocie (rys. 6a), mimo obniżonej temperatury narzędzi
i wsadu, występuje bardzo duży gradient temperatury —
Niska rzędu 180 °C. W połączeniu z nierównomiernością inten-
Charakterystyka
temperatura
Kucie
Kucie sywności prędkości odkształcenia (rys. 5a) możemy się spo-
narzędzi, w warunkach dziewać pogorszenia własności w objętości odkuwki, jako
procesu kucia izotermiczne
krótki czas nadplastyczności
kształtowania następstwa niejednorodności w strukturze [7].
Wartość naprężeń średnich w ostatnim etapie kucia (rys. 7)
Maszyna Młot Prasa hydrauliczna jest stosunkowo duża i zależy od prędkości odkształcania.
Prędkość przesuwu
5000 1 0,01
Największa wartość naprężeń związana jest z dużym sto-
matrycy górnej, mm/s sunkiem średnicy do wysokości i występuje w denku od-
Czas kształtowania, s 0,0022 11,83 1183 kuwki. Maksymalne naprężenia ściskające przy odkształca-
Temperatura wsadu, °C 900 920 niu na młocie wynoszą 4000 MPa (rys. 7a) i są trzykrotnie
Temperatura narzędzi, °C 300 920 wyższe w porównaniu z wyznaczonymi dla procesu reali-
zowanego na prasie hydraulicznej z prędkością 1 mm/s —
kucie izotermiczne (rys. 7b) i niemal sześciokrotnie więk-
Analiza wyników obliczeń numerycznych sze w porównaniu z wyznaczonymi dla procesu realizowa-
nego z prędkością 0,01 mm/s — w warunkach nadplastycz-
Na rysunkach 5, 6 i 7 przedstawiono mapy rozkładu in-
tensywności prędkości odkształcenia, temperatury oraz na-
prężeń średnich w charakterystycznych przekrojach A-A
i B-B (rys. 4) odkuwki wykonanej wg trzech opisanych
wyżej wariantów dla ostatniego etapu kucia, w którym do-
minuje wyciskanie boczne.
Zgodnie z przewidywaniami największy gradient inten-
sywności prędkości odkształcenia występuje dla kucia na
młocie (wariant I), a najmniejszy przy kuciu na prasie z ma-
łą prędkością (wariant III). Maksymalne wartości koncen-
trują się w obszarze wypływki oraz w denku odkuwki, co
jest związane z przemieszczaniem się dużych ilości mate-
riału w tych obszarach. Duża wrażliwość naprężenia na
prędkość odkształcenia stopu Ti-6Al-4V powoduje, że lo-
kalny wzrost prędkości odkształcenia prowadzi w nim do
wzrostu naprężenia, a tym samym do przeniesienia od-
kształcenia na inny obszar odkuwki. Rys. 4. Charakterystyczne przekroje odkuwki kołpaka
Rozkład temperatur w procesie kucia izotermicznego Fig. 4. Typical sections of hub cover forging

a b c

Rys. 5. Rozkład intensywności prędkości odkształcenia (s–1) w charakterystycznych przekrojach odkuwki

dla procesu kucia: a — na młocie, b — izotermicznego, c — w warunkach nadplastyczności
Fig. 5. Effective strain rate (s–1) distribution in typical sections of hub cover forging for: a — hammer forging,
b — isothermal forging, c — forging of superplasticity conditions

898
 a b c

Rys. 6. Rozkład temperatury (°C) w charakterystycznych przekrojach odkuwki dla procesu kucia: a — na młocie,
b — izotermicznego, c — w warunkach nadplastyczności
Fig. 6. Temperature (°C) distribution in typical sections of hub cover forging for: a — hammer forging, b — isothermal
forging, c — forging of superplasticity conditions

a b c

Rys. 7. Rozkład naprężeń średnich (MPa) w charakterystycznych przekrojach odkuwki dla procesu kucia:
a — na młocie, b — izotermicznego, c — w warunkach nadplastyczności
Fig. 7. Mean stress (MPa) distribution in typical sections of hub cover forging for: a — hammer forging,
b — isothermal forging, c — forging of superplasticity conditions

ności (rys. 7c). Duże ściskające naprężenia średnie w przy-

padku kucia na młocie, wprawdzie zlokalizowane w nie-
wielkim obszarze, są czynnikiem decydującym o niskiej
trwałości narzędzi, mimo stosunkowo prostego kształtu od-
kuwki.
Rysunek 8 przedstawia lokalizację obszaru maksymal-
nych naprężeń rozciągających oraz ich wartość w drugim
etapie kucia, tj. podczas swobodnego bocznego wyciskania.
Przy kuciu na prasie hydraulicznej z prędkością przesuwu
trawersy górnej suwaka 0,01 mm/s, naprężenia rozciągające
są stosunkowo małe i wynoszą 34,6 MPa, natomiast przy
kuciu na młocie ich wartość wzrasta do 168,7 MPa.
W przypadku nałożenia się dodatkowych naprężeń spowo-
Rys. 8. Lokalizacja obszaru oraz wartości maksymalnych
dowanych niezbyt gładką powierzchnią tego obszaru od-
naprężeń rozciągających w drugim etapie kształtowania
kuwki, możliwą do wystąpienia w praktyce przy kuciu sto- dla poszczególnych wariantów procesu kucia: I — na młocie,
pu tytanu, jest duże prawdopodobieństwo pękania materiału II — izotermicznego, III — w warunkach nadplastyczności
w tym etapie podczas kucia na młocie. Fig. 8. Location of area and maximum value of tensile stress in
Wyniki obliczeń numerycznych przebiegu siły nacisku second stage for individual variant of forging process:
w procesie kucia przy różnych prędkościach przesuwu ma- I — hammer forging, II — isothermal forging,
trycy górnej przedstawiono na rysunku 9. Symulacja nume- III — forging of superplasticity conditions

899

Rys. 9. Wpływ prędkości kształtowania na siłę nacisku
podczas procesu kucia
Fig. 9. Influence of forming velocity on pressure load
in forging process
ryczna procesu kucia analizowanej odkuwki wskazuje na
zdecydowane obniżenie siły kształtowania w ostatnim eta-
pie przy małych prędkościach odkształcenia (wariant II
i wariant III). Wynika to stąd, że przy kształtowaniu dyna-
micznym na młocie plastyczność stopu Ti-6Al-4V jest zde-
cydowanie gorsza niż podczas odkształcania statycznego na
prasie mechanicznej lub hydraulicznej. Wynika stąd wnio-
sek, że dla stopów wykazujących dużą czułość naprężeń na
prędkość odkształcenia i jednocześnie znaczne obniżenie
naprężeń płynięcia plastycznego przy małej prędkości od-
kształcenia, do kucia należy stosować maszyny o statycz-
nym charakterze pracy.
Podsumowanie i wnioski
Oceny procesu kucia stopu Ti-6Al-4V dokonano na pod-
stawie map rozkładu intensywności prędkości odkształce-
nia, temperatury i naprężeń średnich oraz siły na przykła-
dzie odkuwki kształtowanej w procesie wyciskania boczne-
go przy występowaniu naprężeń rozciągających.
Kucie na młocie, mimo krótkiego kontaktu z narzędzia-
mi, wywołuje duży gradient temperatury (od 940 do 1120 °C),
co skutkuje niejednorodną strukturą i w konsekwencji pro-
wadzi do nierównomierności własności w objętości wyro-
bu. Dodatkowym utrudnieniem są bardzo duże naprężenia
ściskające, dochodzące do 4000 MPa, co obciąża narzędzia.
Poza tym wraz ze wzrostem szybkości odkształcenia wzrasta
opór plastyczny odkształcanego stopu, co powoduje wzrost
900
siły kształtowania.
Duża wrażliwość naprężenia na prędkość odkształcenia,
jak w przypadku analizowanego dwufazowego stopu tytanu
Ti-6Al-4V powoduje, że lokalny wzrost prędkości odkształ-
cenia doprowadza do wzrostu naprężenia, a tym samym
odkształcenie przenosi się w inny obszar. Ten efekt, po-
wstający przy kuciu w warunkach nadplastyczności, sprzyja
wzrostowi równomierności rozkładu odkształceń, dzięki
czemu uzyskuje się wysoką jednorodność własności w całej
objętości odkuwki. Jednak mała prędkość kształtowania
wydłuża czas procesu wytwarzania, stąd opłacalność proce-
su izotermicznego lub w warunkach nadplastyczności po-
winna być uzasadniona korzyściami innego typu, np. małą
plastycznością w tradycyjnych warunkach, przy dużej
prędkości odkształcenia, lub koniecznością uzyskania wy-
sokich własności eksploatacyjnych wyrobu, przy jednocze-
śnie mniejszej materiałochłonności i ograniczonej do mi-
nimum obróbce skrawaniem.
Literatura
1. Boyer R. R.: Material Science Engineering 1996, t. A 213,
s. 103÷114.
2. Hu Z. M., Brooks J. W., Dean T. A.: Journal of Materials
Processing Technology 1999, t. 88, s. 251÷265.
3. Hu Z. M., Dean T. A.: Journal of Materials Processing Tech-
nology 2001, t. 111, s. 10÷19.
4. Filip R., Sieniawski J.: Zeszyty Naukowe Politechniki
Opolskiej, Mechanika 1999, t. 250, s. 13÷20.
5. Gurrappa I.: Materials Characterization 2003, nr 51,
s. 131÷139.
6. Grzesiak J., Sińczak J., Rusz S.: Metallurgy and Foundry
Engineering 2000, t. 26, s. 113.
7. Sińczak J., Łapkowski W., Rusz S.: Journal of Materials
Processing Technology 1997, nr 72, s. 429÷433.
8. Sińczak J., Łapkowski W., Rusz S.: Metallurgy and Foundry
Engineering 1997, t. 23, s. 39÷44.
9. Sińczak J.: Zeszyty Naukowe AGH, 1992, z. 144, Kraków.
10. Bednarek S., Sińczak J., Skubisz P.: Metallurgy and Foun-
dry Engineering 2005, t. 31, s. 87÷93.
11. Bednarek S., Sińczak J., Skubisz P.: Problems and
modern techniques in aspect of engineering and education. 2006,
s. 207÷212.
12. Bednarek S., Sińczak J.: Zeszyty Studenckiego Towarzy-
stwa Naukowego 2004, nr 4, s. 71÷77.
13. Sińczak J., Bednarek S.: Mechanika 2007, nr 216, s. 59÷66.
Praca finansowana przez MEiN, nr umowy 3 T08B 010 30.
BOGUSŁAW KUKURYK Rudy Metale R52 2007 nr 12
UKD 519.6:669.295.5:
:669-134:621.73.04:539.37

WPŁYW PARAMETRÓW TERMOMECHANICZNYCH

NA PROCES KUCIA STOPÓW TYTANU

Przedstawiono analizę rozkładu odkształceń, naprężeń i temperatury w procesie kucia wybranych stopów tytanu. Zapre-
zentowano rozwiązanie quasi-stacjonarne opierające się na metodzie elementów skończonych. Przedstawiono przykładowe
wyniki badań, które obejmują rozkład odkształceń, naprężeń i temperatury na powierzchni poprzecznych przekrojów odku-
wek. Dokonano wpływu odkształcenia, prędkości odkształcenia i temperatury na wartości maksymalnych sił podczas kucia
stopów tytanu. Przeprowadzono analizę istotnych problemów kucia stopów tytanu w matrycach zamkniętych. Wskazano na
optymalne kształty i wymiary wykrojów w celu poprawy jakości kucia. Wyniki teoretyczne poddano weryfikacji ekspery-
mentalnej.
Słowa kluczowe: kowadła kształtowe, kucie na gorąco, metoda elementów skończonych, naprężenie, odkształcenie, kucie
zamknięte, stopy tytanu, parametry siłowe

THE INFLUENCE OF THERMOMECHANICAL PARAMETERS

ON THE FORGING PROCESS OF TITANIUM ALLOYS

In the paper the analysis of metal flow and the stress, strain and temperature distribution in the forging process of titanium
alloys in the shaped dies has been presented. Quasi-stationary solution based on the finite element method has been shown.
Some results of the theoretical FEM and experimental investigations including the strain, stress and temperature distribu-
tion on the cross-sections surface of the titanium alloys forgings have been given. A significant effect of the strain, strain
rate and temperature on the value of maximal forces during the forging process of titanium alloys has been found. The se-
lected problems of closed-die forging process of titanium alloys has been presented in this paper, too. Optimal shapes and
geometry of the die impressions, have been searched in order to obtain the high quality forgings. The results of theoretical
simulating of closed-die forging have been verified experimentally.
Keywords: shaped dies, hot forging, finite element method, stress, strain, closed die forging, titanium alloys, force parameters

Wstęp jących się możliwością pracy w wysokiej temperaturze,

Biorąc pod uwagę kierunki rozwoju poszczególnych
technik wytwarzania, można przyjąć, że pole zastosowań
tytanu i jego stopów będzie się coraz bardziej rozszerzać.
Celowe staje się zatem prowadzenie szerszych studiów
efektywności przetwórstwa stopów tytanu dla osiągnięcia
rozwiązań optymalnych, spełniających kompleks różnych
kryteriów [1÷3].
Kucie stopów tytanu jest najbardziej perspektywicznym
procesem przeróbki plastycznej, które znajdują coraz więk-
sze zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu, takich jak:
przemysł lotniczy i kosmiczny, energetyka, przemysł spo-
żywczy, chemiczny, naftowy, motoryzacyjny, maszynowy
i okrętowy. Szczególne własności stopów tytanu, takie jak:
korzystny stosunek wytrzymałości do masy materiału, wy-
soka wytrzymałość zmęczeniowa w warunkach korozyj-
nych, żarowytrzymałość, a także odporność na działanie
chemiczne wielu agresywnych środowisk uzasadniają za-
stosowanie tych stopów w technice pomimo wysokiej ceny.
Stopy tytanu coraz częściej stosowane są w przemyśle
samochodowym do wykonywania elementów zespołu kor-
bowo-tłokowego, wahaczy, zawieszenia, popychaczy, osi
i dźwigni, drążków kierowniczych, kół zębatych, śrub i na-
krętek korbowodów. Zmniejszenie kosztów produkcji i za-
stosowanie stopów tytanu „nowej generacji” charakteryzu-
przy jednoczesnych wysokich właściwościach mechanicz-
nych, pozwoli na wytwarzanie podzespołów samochodo-
wych o bardzo obniżonej masie w porównaniu z produko-
wanymi obecnie, przy równoczesnym bardzo dużym wzro-
ście żywotności [5].
Znajomość stanu naprężenia i odkształcenia podczas re-
alizacji procesu kucia pozwala na ustalenie obszarów naj-
większych odkształceń plastycznych i miejsc przypusz-
czalnych pęknięć materiału [3, 4]. Stworzenie optymalnych
warunków do lokalizacji odpowiednich odkształceń w usta-
lonych strefach poprzecznego przekroju odkształcanego
materiału, ma w konsekwencji wpływ na prognozowanie
jakości wewnętrznej odkuwki [6].
W niniejszym artykule dokonano analizy wpływu tech-
nologii kucia wybranych stopów tytanu na rozkład od-
kształceń, naprężeń, temperatury oraz parametry siłowe.
Program i metodyka badań
Do symulacji procesu płynięcia metalu i przepływu cie-
pła w procesie wydłużania wykorzystano trójwymiarowy
program QFORM-3D. Do rozwiązania wykorzystano metodę
elementów skończonych z założeniem lepko-plastycznego
modelu odkształcanego ciała, połączoną z rozwiązaniem
równania Fouriera dla niestacjonarnych przepływów ciepła.

Dr hab. inż. Bogusław Kukuryk, prof. nzw. — Politechnika Częstochowska, Częstochowa.

901
Celem badań było określenie wpływu kształtu kowadeł, gdzie
matryc kuźniczych oraz parametrów technologicznych na σi — intensywność naprężeń,
wartość odkształceń, naprężeń, temperatury i parametrów p — średni nacisk jednostkowy,
siłowych w procesie kucia próbek ze stopów tytanu. m — czynnik tarcia Levanova.
Program QFORM-3D oparty jest na teorii plastycznego Rozwiązanie problemów cieplnych w prezentowanym
płynięcia, którego szczegółowy opis modelu matematycz- rozwiązaniu oparto na metodzie elementów skończonych
nego podano w pracy [6]. System podstawowych równań z wykorzystaniem metody Galerkina. Wyrażenie (5) prze-
opisujących plastyczne odkształcenie obejmuje: kształcane jest w układ równań różniczkowych zwyczaj-
⎯ równanie równowagi naprężeń nych, które są następnie numerycznie całkowane po czasie.
Pozwala to obliczyć wartości temperatur węzłowych Ti+1 po
σij,j = 0 (1) czasie Δt przy zadanych temperaturach Ti w chwili ti. Okre-
ślenie rozkładu temperatury wewnątrz strefy odkształcenia
⎯ zależności kinematyczne pomiędzy tensorem prędkości podczas procesu kucia jest ważne ze względu na wpływ,
odkształcenia a polem prędkości jaki temperatura wywiera na własności odkształcanego me-
talu.
ε& ij = 0,5(vi , j + v j , i ) (2) W obliczeniach numerycznych i w badaniach ekspery-
mentalnych przyjęto wsad o średnicy ∅ 80 × 200 mm. Ma-
teriałem były wybrane stopy tytanu (OT4, WT3-1 i WT22)
⎯ zależności pomiędzy dewiatorami naprężenia i prędko- nagrzane do temperatury przeróbki plastycznej na gorąco.
ści podkształcenia Temperaturę kowadeł przyjęto 250 °C. Kucie przeprowa-
2σi dzono w dwóch następujących po sobie gniotach z kanto-
σij − σδij = (ε& ij − ε& δij ) (3) waniem o kąt 90°, przy zachowaniu stałej wartości gniotu
3ε& i
względnego 0,30 i stałego posuwu względnego wynoszącego
0,75. Badania eksperymentalne parametrów siłowych prze-
⎯ warunek nieściśliwości prowadzono na próbkach ∅ 30 mm przy przyjęciu następu-
jącego zakresu parametrów odkształcenia: T = 850÷1050 °C,
vi,j = 0 (4) ε& = 1,0 ÷ 5,5 s −1 , εh = 0,14÷0,55 (rzeczywiste).
⎯ równanie bilansu cieplnego
Wyniki badań i ich omówienie
∂T Wartości naprężenia uplastyczniającego dla badanych
ρc p = (k1 T, i ), i + βσ i ε& i (5)
∂t stopów tytanu przyjmowano z krzywych umocnienia, które
wykonano na podstawie przeprowadzonych badań ekspe-
⎯ naprężenie uplastyczniające metalu rymentalnych σ p = σ(ϕ, ε& , T ). Pozostałe własności dla ba-

σ p = σ(ε, ε& , T ) (6)

gdzie
σij, ε& ij , vi — składowe tensora naprężenia i tensora prędko-
ści odkształcenia, wektor prędkości,
σi, εi, ε& i — intensywność naprężeń, odkształceń i prędko-
ści odkształceń,
T — temperatura,
β — współczynnik określający część pracy odkształcenia
plastycznego zamienianej na ciepło, przyjęto w oblicze-
niach 0,90,
cp — ciepło właściwe,
ρ — gęstość,
σ — naprężenie średnie,
δij — symbol Kroneckera,
k1 — współczynnik wymiany ciepła przez powierzchnię
kontaktu.
Warunki graniczne na powierzchniach swobodnych od-
kuwki uwzględniają wymianę ciepła poprzez konwekcję
i promieniowanie. Tarcie na powierzchniach kontaktowych
Rys. 1. Rozkład intensywności odkształceń na powierzchni
uzależniono od stanu naprężenia i odkształcenia panującego poprzecznego przekroju odkuwki ze stopu tytanu WT3-1 po
na powierzchni styku odkształcanego metalu z kowadłami pierwszym przejściu w kowadłach promieniowo-rombowych
zgodnie z następującą zależnością A. N. Levanova [7] o kącie 135 × 135° (εh = 0,30)

σi Fig. 1. Distribution of effective strain on the cross-sectional surface

τL = m (1 − e −1, 25( p / σ ) )
i
(7) of a forging titanium alloy WT3-1 after a single technological
3 pass, deformed in radial-rhombic anvils 135 × 135° (εh = 0.30)

902
danych stopów tytanu, takie jak gęstość, ciepło właściwe
i przewodnictwo cieplne zadawano jako funkcje tempera-
tury.
Na rysunku 1 przedstawiono rozkład intensywności od-
kształceń po wydłużaniu próbek ze stopu tytanu WT3-1
w jednym przejściu technologicznym w kowadłach pro-
mieniowo-rombowych o kącie wykroju 135 × 135°, ze stałą
wartością gniotu względnego 0,30. Największe odkształce-
nia przenikają do strefy osiowej odkuwki, gdzie maksymal-
ne wartości εi przekraczają znacznie wartość zadanych od-
kształceń, co korzystnie wpływa na jej przerób plastyczny.
Strefy przybrzeżne odkuwki są obszarem mniejszych od-
kształceń i wynoszą 0,35÷0,45. Przedstawiony rozkład na-
prężeń średnich (rys. 2) wskazuje na możliwość pojawienia
się naprężeń rozciągających w strefach bocznych odkuwki.
Znaczna nierównomierność odkształcenia podczas wydłu-
żania próbek ze stopu WT3-1 prowadzi do nierównomier-
nego generowania ciepła i w konsekwencji do wyraźnej
niestabilności termicznej w wewnętrznych strefach odkuw-
ki (rys.3).
Na rysunku 4 przedstawiono wyniki badań eksperymen-
talnych obejmujące wpływ gniotu na maksymalne wartości

Rys. 2. Rozkład naprężeń średnich na powierzchni poprzecznego
przekroju odkuwki ze stopu WT3-1 po pierwszym przejściu
w kowadłach promieniowo-rombowych o kącie 135 × 135°
(εh = 0,30)
Fig. 2. Distribution of an average stress on the cross-sectional
surface of a forging titanium alloy WT3-1 after a single
technological pass, deformed in radial-rhombic anvils 135 × 135°
(εh = 0.30)
Rys. 3. Rozkład temperatury (°C) na powierzchni poprzecznego
przekroju odkuwki ze stopu WT3-1 po pierwszym przejściu
w kowadłach promieniowo-rombowych o kącie 135 × 135°
(εh = 0,30)
Fig. 3. Distribution of temperature (°C) on the cross-sectional
surface of a forging titanium alloy WT3-1 after a single
technological pass, deformed in radial-rhombic anvils 135 × 135°
(εh = 0.30)

a b

Rys.4. Zależność maksymalnych (—) oraz minimalnych (---) wartości a — poszerzenia i b — wydłużenia od wartości gniotu
w procesie kucia próbek ze stopu tytanu WT3-1 i WT22

Fig. 4. Influence of logarithmic strain on the maximum (—) and minimum (----) relative a — extension and b — relative
elongation of a forging process titanium alloys WT3-1 and WT22

903
 a b

c d

Rys. 5. Wpływ odkształcenia, prędkości odkształcenia oraz temperatury °C na wartości maksymalnych sił podczas kucia
−1 −1 −1 −1
stopu tytanu OT-4: a — ε& = 1 s , b — ε& = 2s , c — ε& = 3 s , d — ε& = 5,5 s
Fig. 5. The influence the strain, strain rate and temperature °C on the maximal forces during forging titanium alloy OT-4:
−1 −1 −1 −1
a — ε& = 1 s , b — ε& = 2 s , c — ε& = 3 s , d — ε& = 5.5 s

Rys. 6. Rozkład intensywności odkształceń po kuciu stopu OT-4

w wykroju spęczającym z gniotem względnym:
a — 0,55, b — 0,65, c — 0,80
Fig. 6. Strain intensity distribution after forging titanium alloy
OT-4 in an upsetting pass deformed with different relative draft:
a — 0.55, b — 0.65, c — 0.80

poszerzenia i wydłużenia względnego w procesie wydłuża-

nia próbek ze stopu tytanu WT3-1 i WT22.
Na rysunku 5 przedstawiono rezultaty przeprowadzo-
nych badań eksperymentalnych obejmujące wpływ odkształ-
cenia, prędkości odkształcenia oraz temperatury na warto-
ści maksymalnych sił podczas kucia prętów o średnicy
30 mm ze stopu tytanu OT-4 (Ti-3,5AL-1,5Mn). Uzyskane
wykresy przybierają charakter funkcji rosnących, przy
czym pomiędzy wartościami odkształceń 0,42 i 0,55 przy-

904
rost sił jest niewielki. Badania dostarczyły przesłanek po-
twierdzających ścisłą współzależność pomiędzy odkształ-
ceniem, prędkością odkształcenia i temperaturą a wartością
parametrów siłowych.
Na rysunku 6 przedstawiono rozkłady intensywności
odkształceń podczas kucia w wykroju przygotowawczym
(spęczającym) prętów ze stopu tytanu OT-4 z różnym gnio-
tem względnym (εh = 0,55÷0,80). Z porównania poszcze-
gólnych wykresów wynika korzystny wpływ wzrastającego
gniotu względnego na wartość maksymalnych i minimal-
nych odkształceń oraz na nierównomierność odkształcenia.
Na rysunku 7 przedstawiono rozkłady intensywności
odkształcenia, naprężenia średniego i temperatury na po-
wierzchni osiowego przekroju w końcowym stadium kucia
odkuwki ze stopu tytanu OT-4, przy zastosowaniu wykroju

Rys. 8. Rozkład a — intensywności odkształceń, b — naprężenia

średniego i c — temperatury po kuciu w wykroju wykańczającym
odkuwki ze stopu OT-4 (Wykrój spęczający — εh = 0,65)
Fig. 8. Distribution a — of effective strain, b — mean stress
and c — temperature of a axial cross-sections at the final stage
after forging titanium alloy OT-4 (The first pass εh = 0.65)

spęczającego z gniotem εh = 0,55. W rozkładach tych uwi-

Rys. 7. Rozkład a — intensywności odkształceń, b — naprężenia
średniego i c — temperatury po kuciu w wykroju wykańczającym
odkuwki ze stopu OT-4 (Wykrój spęczający — εh = 0,55)
Fig. 7. Distribution a — of effective strain, b — mean stress
and c — temperature of a axial cross-sections at the final stage
after forging titanium alloy OT-4 (The first pass εh = 0.55)
doczniają się charakterystyczne strefy odkształcenia, które
wpływają na efektywność procesu kucia w wykroju wykań-
czającym. Otrzymane wyniki wskazują na możliwość wystą-
pienia zakuć w strefie przylegającej do krawędzi wewnętrznej
odkuwki. Poszukiwanie optymalnego rozwiązania technolo-
gicznego doprowadziło do opracowania najkorzystniejszej
wersji kucia, którą przedstawiono na rysunku 8. Zastoso-
wanie wykroju spęczającego z εh = 0,65 dało odkuwkę wy-
sokiej jakości, w której nie występuje niebezpieczeństwo
powstania zakuć wewnętrznych.
Podsumowanie
Przeprowadzone badania pozwoliły na wyznaczenie lo-
kalnych wartości charakteryzujących stan odkształcenia, stan
naprężenia i rozkład temperatury podczas kucia wybranych

905
stopów tytanu w kowadłach kształtowych oraz w wykrojach
zamkniętych. Zastosowane w badaniach kowadła kształtowe
o kącie wykroju 135 × 135° mają korzystny wpływ na roz-
kład odkształceń i naprężeń w procesie wydłużania stopów
tytanu. Kształt i wymiary przedkuwek uzyskiwanych w wy-
kroju spęczającym mają istotny wpływ na rozkład odkształ-
ceń i naprężeń w procesie kucia wykańczającego. Poprzez
dobór odpowiedniego kształtu i geometrii powierzchni ro-
boczej narzędzia kuźniczego oraz racjonalnych parametrów
technologicznych można istotnie wpływać na: lokalizację
maksymalnych wartości odkształceń, wartość nierówno-
mierności rozkładu odkształceń, zmniejszenie udziału na-
prężeń rozciągających w kotlinie odkształcenia i minimali-
zację nakładów energetycznych na odkształcenie materiału,
co daje podstawy do obiektywnego sterowania jakością
wewnętrzną odkuwki i poziomem własności wyrobu.
Przedstawione w pracy rezultaty badań pozwalają na
ustalenie określonych współzależności jakościowych i ilo-
ściowych, przydatnych do projektowania procesów techno-
logicznych kucia wybranych stopów tytanu.
Literatura
1. Warchowicka W. i in.: Quantitative analysis of the micro-
906
structure of near β titanium alloy during compression tests. Jour-
nal of Materials Processing Technology, 2006, t. 177, s. 473÷477.
2. Du F. S., Wang M. T., Li X. T.: Research on deformation
and microstructure evolution during forging of large-scale parts.
Journal of Materials Processing Technology, 2007, t. 187÷188,
s. 591÷594.
3. Srinivasan R. i in.: Temperature changes and loads during
hot-die forging of a gamma titanium aluminide alloy. Journal of
Materials Processing Technology, 2005, t. 160, s. 321÷334.
4. Tomov B. I., Gagov V. I., Radev R. H.: Numerical simu-
lations of hot die forging processes using finite element method.
J. of Material Processing Technology, 2004, nr 153÷154,
s. 352÷358.
5. Behrens B. A. i in.: Precision forging processes for high-
duty automotive components. Journal of Materials Processing
Technology, 2007, t. 185, s. 139÷146.
6. Ebrahimi R., Zahiri S. H., Najafizadeh A.: Mathematical
modelling of the stress-strain curves of Ti-IF steel at high tempera-
ture. Journal of Materials Processing Technology, 2006, t. 171,
s. 301÷305.
7. Levanov A. N.: Obscie zakonomernosti granicnogo trenija
pri obrabotke metallo davleniem i soversenstvovanie tech-
nologiceskich processov na ich osnove. Kuzn. Stamp. Proizvod-
stvo, 1990, nr 12, s. 13÷15.
 ALUMINIUM PROCESSING

R e d a k t o r o dp o w i e d z i a l n y : d r h a b . i n ż . W O J C I E C H L I B U R A , p r o f . n z w.

MARIAN BRONICKI Rudy Metale R52 2007 nr 12

ANTONI WOŹNICKI UKD 66.063.8:66.021.2.063:
:669-41:669.715:669.716

ANALIZA PRZEMYSŁOWYCH WARUNKÓW

HOMOGENIZACJI OKRESOWEJ WLEWKÓW ZE STOPÓW ALUMINIUM

Tematem opracowania jest niejednorodność nagrzewania i wyżarzania podczas homogenizacji okresowej wlewków w wa-
runkach przemysłowych. Przeprowadzona analiza przebiegu nagrzewania i wygrzewania podczas homogenizacji wlewków
ze stopu aluminium serii 7xxx, pozwoliła na opracowanie nowych warunków homogenizacji. Zaprezentowano możliwość
zmniejszenia niejednorodności rozkładu temperatury we wsadzie poprzez nagrzewanie wielostopniowe. Wyniki zweryfiko-
wano w warunkach przemysłowych.
Słowa kluczowe: homogenizacja ciągła, homogenizacja okresowa, stopy aluminium

ANALYSIS OF INDUSTRIAL CONDITIONS OF PERIODIC HOMOGENIZATION

OF BILLETS FROM ALUMINIUM ALLOYS

Paper presents diversity of heating and soaking during batch billets homogenization in industrial conditions. On the basis
of heating and soaking course analysis during homogenization of 7xxx alloy billets, new homogenization conditions were
proposed. Possibility of reducing diversity in temperature distribution, by applying of multi-stage heating to the homogeni-
zation temperature was presented. Obtained results were verified in industrial conditions.
Keywords: continuous homogenization, batch homogenization, aluminium alloys

Wyżarzanie ujednorodniające, potocznie zwane homo-
genizacją, jest nieodzowną obróbką cieplną większości sto-
pów aluminium, głównie umacnianych wydzieleniowo. Jest
to sposób znaczącego polepszenia podatności do przeróbki
plastycznej wlewków uzyskanych w procesie odlewania
[1]. Homogenizacja poprzez likwidację mikroniejednorod-
ności wsadu przed późniejszą przeróbką plastyczną, popra-
wia jednorodność wyrobów po przeróbce plastycznej oraz
umożliwia uzyskanie wysokich i powtarzalnych własności
wytrzymałościowych profili po utwardzaniu wydzielenio-
wym.
Proces wyżarzania homogenizującego jest zazwyczaj
procesem czasochłonnym, trwającym kilkanaście godzin.
Wsad wytrzymywany jest w możliwie najwyższych tempe-
raturach (wraz ze wzrostem temperatury wyżarzania zwięk-
sza się dyfuzja, a tym samym szybciej maleją gradienty stę-
żeń w stopie), jednak poniżej temperatury eutektycznej. Na-
rzuca to konieczność precyzyjnego nagrzewania wsadu
pieca, eliminującego możliwość powstania nadtopień, co
wymusza nieprzekraczanie temperatury najniżej topliwej
eutektyki. Czyni to proces homogenizacji dość złożonym
i odpowiedzialnym. W praktyce przemysłowej istnieją dwa
sposoby przeprowadzania wyżarzania homogenizującego
— okresowe (rys. 1a) i ciągłe (rys.1b).
Zasadniczym mankamentem procesu homogenizacji okre-
sowej jest niejednorodność zmian temperatury w objętości

Dr inż. Marian Bronicki, dr inż. Antoni Woźnicki — Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Metali Nieżelaznych, Kraków.

907
 Przebieg procesu homogenizacji okresowej zarejestro-
wany w warunkach przemysłowych podczas klasycznego
przebiegu cyklu nagrzewania i wygrzewania wsadu pieca
przedstawiono na rysunku 2.
Przedstawione przebiegi zmian temperatury w czasie
cyklu homogenizacji oparto na pomiarach temperatury dla
trzech skrajnych przypadków ułożenia wlewków we wsa-
dzie pieca (rys. 3).
W artykule szczególną uwagę zwrócono na przebieg
procesu nagrzewania i wygrzewania wsadu pieca. W cyklu
nagrzewania wyróżnia się zakres nagrzewania, zazwyczaj
przebiegającego ze znaczną szybkością, oraz zakres wyrów-
nywania temperatury, przebiegający ze znacznie mniejszą
szybkością. Przeprowadzone pomiary i rejestracja tempera-
Rys. 1. Schemat procesu homogenizacji tury pozwoliły na określenie faktycznych przebiegów ho-
a — okresowej i b — ciągłej mogenizacji. Na podstawie analizy przebiegu zmian tempe-
Fig. 1. Idea a — of batch and b — continuous homogenization ratury daje się zauważyć, że wlewki korzystnie usytuowane
we wsadzie pieca uzyskują żądaną temperaturę homogeni-
wsadu (rys. 1a). Zwykle na wsad pieca składa się od kilku zacji o ok. 5 godz. szybciej niż wlewki ułożone w najmniej
korzystnym położeniu we wsadzie. W procesie wyżarzania
do kilkunastu ton odpowiednio ułożonych wlewków. Takie
homogenizującego rola temperatury wyżarzania ma pierw-
ukształtowanie wsadu pieca przy rygorystycznych parame-
szoplanowe znaczenie z uwagi na intensywność zachodzą-
trach nagrzewania, wygrzewania oraz chłodzenia powodu- cych procesów. Na podstawie uzyskanych przebiegów wi-
je, że w krańcowych przypadkach jedne partie wsadu są dać, że kiedy wlewek najkorzystniej ułożony we wsadzie
dobrze wyhomogenizowane, a inne są dopiero w począt- uzyskał żądaną temperaturę homogenizacji, wtedy wlewki ze
kowym stadium homogenizacji. Jest to wynikiem nierów- środka wsadu mają średnio temperaturę niższą o ok. 15÷20
nomierności nagrzewania do temperatury homogenizacji stopni. W przypadku wlewków o większych średnicach
zewnętrznych i wewnętrznych partii wsadu pieca. Duża różnice te są znacznie większe. Jest to niekorzystne dla pro-
masa wsadu w piecu ogranicza swobodę przepływu powie- cesów ujednorodnienia struktury wlewków ze środkowej
trza i zwiększa niejednorodność szybkości dochodzenia do partii wsadu. Jest oczywistym i niezwykle ważnym, aby
temperatury homogenizacji. optymalny czas wyżarzania ujednorodniającego był reali-
Zastosowanie pieców do homogenizacji ciągłej eliminuje zowany w całej objętości wsadu pieca. Przedstawiony
niedogodności homogenizacji okresowej (rys. 1b). Nagrze-
wanie każdego wlewka odbywa się indywidualnie z zacho-
waniem pełnej powtarzalności parametrów obróbki cieplnej.
Konstrukcja tego typu pieców jest bardziej skomplikowana
i kosztowna, ale korzyści wynikające z takiej homogeniza-
cji decydują o ich przyszłości [2].
W praktyce przemysłowej na dzień dzisiejszy dominują
piece do homogenizacji okresowej i ze względów ekono-
micznych będą w dalszym ciągu używane. Dopiero w przy-
padku nowych inwestycji stanie się zasadnym zastąpienie
pieców do homogenizacji okresowej piecami do homogeni-
zacji ciągłej.
Zwracanie szczególnej uwagi na doskonalenie procesów
homogenizacji jest przyczyną prowadzenia dociekliwych
Rys. 2. Rozkład temperatury we wlewkach w trakcie nagrzewania
badań przy wykorzystaniu technik termicznych (DSC), ob-
do homogenizacji (warunki przemysłowe)
serwacji strukturalnych (mikroskopia optyczna oraz elek-
tronowa transmisyjna i skaningowa). Efektem takich badań Fig. 2. Distribution of billets temperature during heating
to homogenization (industrial conditions)
jest wnioskowanie o konieczności wprowadzenia pośred-
nich izotermicznych wyżarzań na etapie nagrzewania wsa-
du, potrzebnych do prawidłowego i pełnego rozpuszczenia
się określonych faz [3]. Taka technologia jest możliwa do
realizacji w piecach do homogenizacji ciągłej, dających
pełną kontrolę nad wlewkiem jako elementem wsadu pieca.
Tej możliwości nie ma dla wsadu nagrzewanego niejedno-
rodnie w piecach do okresowej homogenizacji. Zatem zna-
czącym problemem do rozwiązania jest opracowanie tech-
nologii, która dawałaby możliwość uzyskania większej jed-
norodności nagrzewania wsadu w piecach do homogeni-
zacji okresowej. Rys. 3. Schemat ułożenia wlewków i umiejscowienia termopar
W niniejszym artykule podjęto badania nad możliwo- podczas homogenizacji okresowej
ściami zmniejszenia niejednorodności warunków homoge- Fig. 3. Billets arrangement and thermocouples location during
nizacji okresowej. batch homogenization

908

Rys. 4. Rozkład temperatury we wlewkach w trakcie
zmodyfikowanego nagrzewania do homogenizacji
(warunki przemysłowe)
Fig. 4. Distribution of billets temperature during modified
heating to homogenization (industrial conditions)
Rys. 5. Krzywe kalorymetryczne stopu 7xxx na różnych etapach
badań procesu homogenizacji
Fig. 5. DSC traces obtained for 7xxx alloy on different stages
of investigations of homogenization process
schemat nagrzewania i wygrzewania w żaden sposób nie
spełnia tych wymagań. Przyjęcie rozwiązania o przedłużeniu
czasu wytrzymywania w temperaturze homogenizacji, za-
pewniającego pełną homogenizację również dla wlewków,
które najwolniej uzyskują żądaną temperaturę wyżarzania,
jest z kolei niekorzystne dla wlewków, które dla zostały na-
grzane do homogenizacji w znacznie krótszym czasie. Nad-
mierne przedłużanie czasu wytrzymania w temperaturze ho-
mogenizacji w szczególnych przypadkach może prowadzić
do niekorzystnych zjawisk, istotnie podnosi koszty procesu i
zmniejsza jego wydajność. Jedynym rozsądnym rozwiąza-
niem wydaje się być takie prowadzenie procesu nagrzewania,
aby w maksymalnym stopniu zniwelować różnice temperatu-
ry w objętości wsadu pieca. Autorzy pracy wykorzystując
metody laboratoryjne i doświadczenia przemysłowe, we
współpracy z kadrą techniczną zakładu przetwórstwa stopów
aluminium, opracowali sposób dochodzenia do żądanej tem-
peratury homogenizacji w całej objętości wsadu pieca. Opar-
to się na założeniu, że różnice w szybkości nagrzewania na-
leży niwelować w kilku etapach. Zatem proces nagrzewania
był realizowany przy zmiennych nastawach pieca. Dodatko-
wo wprowadzano pośrednie wyżarzania izotermiczne i tak
przeprowadzony sposób nagrzewania pozwolił na uzyskanie
przedstawionego na rysunku 4 rozkładu temperatury we
wsadzie pieca. Zaprezentowane zależności rozkładu tempera-
tury podczas nagrzewania uzyskano w próbie przemysłowej,
na zbliżonym wymiarowo i tonażowo wsadzie pieca.
Dobór temperatur wyżarzań pośrednich uwzględniał
dane literaturowe oraz własne badania kalorymetryczne.
W tym celu badaniom kalorymetrycznym poddano materiał
wyjściowy niehomogenizowany oraz materiały na wybranych
etapach homogenizacji. Na rysunku 5 przedstawiono wybrane
krzywe kalorymetryczne istotne dla omawianego zagadnienia.
Wszystkie badania przeprowadzono na stopie z serii
7xxx. Uznano, że miarodajnym efektem przeprowadzonej
homogenizacji będzie poprawa podatności stopu do prze-
róbki plastycznej, a także poprawa jednorodności struktury
i własności mechanicznych wyrobów. Jest to niezwykle
istotne dla stopów serii 7xxx skłonnych do występowania
korozji naprężeniowej, a wykorzystywanych w produkcji
odpowiedzialnych detali.
Uzyskany w procesie homogenizacji materiał badawczy
może stanowić podstawę do szczegółowej analizy zjawisk
zachodzących w homogenizowanym, wyciskanym i utwar-
dzanym wydzieleniowo stopie. Dla potrzeb niniejszego arty-
kułu chłodzenie wlewków realizowano w sposób zapewnia-
jący niewielkie zróżnicowanie szybkości chłodzenia.
Z analizy przedstawionych przebiegów nagrzewania do
temperatury homogenizacji wynika, że gdy ustawienia na-
stawy pieca odnoszą się do warstw wlewków najkorzystniej
położonych we wsadzie pieca, cykl nagrzewania i wygrze-
wania w trwa kilkanaście godzin w zależności od średnicy
wlewków, natomiast gdyby nastawy pieca odnosiły się do
warstw najmniej korzystnych (wnętrze wsadu), cykl na-
grzewania i wygrzewania musiałby trwać o ok. 5 godzin
dłużej. Dla zaproponowanego, nowego sposobu homogeni-
zacji czas trwania nagrzewania i wygrzewania wlewków
jest podobny jak w klasycznym cyklu homogenizacji, przy
uwzględnieniu wolniejszego nagrzewania wewnętrznych
partii wsadu. Należy zaznaczyć, że przyjęty sposób nie jest
w pełni optymalny. Kolejnym ważnym elementem wartym
rozważenia, jest optymalizacja rozłożenia wlewków, za-
pewniająca mniejszy opór przepływu powietrza wewnątrz
pieca. Realizacja tak postawionego problemu wymaga peł-
nego opomiarowania rozkładu temperatury wewnątrz wsa-
du pieca, uwzględniającego wielkość wsadu, jego rozłoże-
nie, rodzaj i wymiary homogenizowanych wlewków. Ze-
branie danych pomiarowych pozwoliłoby na opracowanie
programu komputerowego sterującego cyklem nagrzewania
i wygrzewania wlewków w procesie homogenizacji.
Obecnie trwające badania, mające na celu dalsze dosko-
nalenie procesu przemysłowej homogenizacji wlewków,
można zatem uznać za nieodzowne.
Literatura
1. Woźnicki A., Richert J.: Wpływ nowych warunków homo-
genizacji na podatność wlewków AlMgSi do wyciskania w stanie
T5. VI Konferencja Odkształcalność Metali i Stopów, Bezmie-
chowa 2005. Rudy Metale 2005, t. 50, nr 10-11, s. 635÷639.
2. Winjum N., Newsted G. W., Beevis A. R.: Continuous Ho-
mogenizing of 6xxx Alloy Aluminum Extrusion Billets at Alcoa-
Intalco Works. Proc. of 7th Int. Aluminum Extrusion Technology
Seminar, Chicago. 2000, t. 2, s. 115÷123.
3. Jackson A., Sheppard T.: Structural Modifications Occuring
during the Homogenization of Some 7xxx Alloys. Proc. of 6th Int.
Aluminum Extrusion Technology Seminar, Chicago. 1996, t. 1,
s. 541÷550.
Praca została wykonana w ramach badań statutowych nr
11.11.180.40.
909
 POWDER METALLURGY

R e d a k t o r o d p o w i e d z i a l n y : p r o f . z w . d r i n ż . S TA N I S Ł A W S T O L A R Z

IWONA POKORSKA Rudy Metale R52 2007 nr 12

UKD 621.762:519.6:621.97:539.374:669-138

METODA ELEMENTÓW SKOŃCZONYCH W OBRÓBCE PLASTYCZNEJ

MATERIAŁÓW SPIEKANYCH

Przedstawiono metodę modelowania procesów obróbki plastycznej materiałów spiekanych poprzez elementy skończone.
Opis sposobu modelowania jest poparty przykładem obliczeń numerycznych przedstawiającym proces ściskania próbki
walcowej. Rezultaty opisują zmiany gęstości materiału spiekanego w procesie plastycznego kształtowania.
Słowa kluczowe: materiały spiekane, metoda elementów skończonych, obróbka plastyczna

FINITE ELEMENT METHOD IN METAL FORMING OF P/M MATERIALS

The method of metal forming modelling of P/M materials is presented. The powder forming process is described in terms
of finite elements. The numerical example concerning simple compression test of cylindrical specimen serves as an illustra-
tion of the method. The results of the study show computed relative densities within P/M specimen in the process of metal
forming.
Keywords: P/M materials, finite element method, metal forming

Wprowadzenie Teorie opisujące deformacje materiałów spiekanych

Nowoczesne metody projektowania procesów technolo-
gicznych opierają się na zastosowaniu metod numerycz-
nych do modelowania tych procesów.
Procesy technologii materiałów spiekanych prowadzą do
wytwarzania materiałów o bardzo jednolitej strukturze i po-
zwalają na formowanie różnych składników dających mate-
riały o unikatowych właściwościach.
W fazie projektowania zastosowanie więc komputera jest
szczególnie istotne.
W wyniku procesów technologii materiałów spiekanych
często uzyskuje się elementy, gdzie pewna część materiału
jest o szczątkowej porowatości lub zawierająca zanieczysz-
czenia. Oba efekty mają niekorzystny wpływ na własności
materiałowe. Dlatego też istotna jest analiza tych zagad-
nień. Aby dobrze zamodelować proces obróbki materiałów
spiekanych należy najpierw zagadnienie dobrze opisać w spo-
sób teoretyczny.
mogą być podzielone na kilka grup. Jedne są oparte na za-
łożeniu, że przyjęty model materiału jest idealnie sztywno-
-plastyczny. Bardziej skomplikowane teorie proponują model
sprężysto-plastyczny, bądź też termo-sprężysto-plastyczny.
Artykuł opisuje teoretyczną i numeryczną analizę symu-
lacji procesu zagęszczania materiału spiekanego dla modelu
ciała sztywno-plastycznego.
Rozważany warunek plastyczności dla materiałów spieka-
nych pomija efekt zarodkowania pustek i analizuje zmiany
porowatości materiału podczas izotermicznych deformacji.
W rozpatrywanym modelu porowatość materiału jest zało-
żona jako kontinuum izotropowe. W artykule główny na-
cisk jest położony na opis zmian gęstości w procesach for-
mowania materiału spiekanego. Należy zaznaczyć, że jeżeli
rozważamy model zagęszczania materiałów spiekanych w
wysokich temperaturach, wówczas należy uwzględnić efekt
dyfuzji.

Dr inż. Iwona Pokorska — Politechnika Częstochowska, Wydział Budownictwa, Częstochowa

910
 W artykule przedstawiono wyniki obliczeń dla proce- od mechanicznych własności materiału spiekanego.
sów ściskania próbek z materiału spiekanego w oparciu Naprężenie uplastyczniające dla bazowego materiału
o program autorski metody elementów skończonych [5]. opisuje zależność

Kryterium plastyczności ⎡ ⎛ ∈ ⎞n ⎤
Yb = Y0 ⎢1 + ⎜⎜ b ⎟⎟ ⎥ (8)
Przyjmijmy kryterium plastyczności dla materiału spie- ⎢⎣ ⎝ γ ⎠ ⎥⎦
kanego w postaci [1÷3]
gdzie
Y0 — statyczne naprężenie uplastyczniające,
f = 3 J 2′ +
(1 − 2ν ) J 2 − 3YR2 = 0 (1) ∈b — intensywność odkształcenia materiału bazowego
2(1 + ν ) 2(1 + ν )
1

2
gdzie ∈b = ∈bij ∈bij (9)
3
ν — współczynnik Poissona,
YR — pozorne naprężenie uplastyczniające materiału spie- γ, n — parametry materiałowe.
kanego przy jednoosiowym obciążeniu,
[
1
]
J 2′ = (σ1 − σ 2 )2 + (σ 2 − σ3 )2 + (σ3 − σ1 )2 — drugi nie-
6
Równania procesu obróbki plastycznej

zmiennik dewiatora naprężenia, Załóżmy prawo płynięcia w postaci

1
J 2 = J 2′ − J12 — drugi niezmiennik tensora naprężenia, ∂f
3 & ijp = λ&
∈ (10)
∂σij
J1 = σ1 + σ 2 + σ 3 = σ ii — pierwszy niezmiennik tensora
naprężenia. gdzie
W równaniu (1) zakłada się, że granica plastyczności i współ- λ& — współczynnik proporcjonalności,
czynnik Poissona są funkcjami względnej gęstości oznaczo- p — wskaźnik oznaczający odkształcenie plastyczne.
nej dalej jako R. W artykule, w związku z przyjętym modelem materia-
Załóżmy, że pozorne naprężenie uplastyczniające YR może łowym, sprężyste odkształcenia są zaniedbywane, tak więc
być przedstawione jako w dalszej części pracy oznaczenie ∈
& ij będzie używane jako
tensor prędkości odkształcenia plastycznego.
YR = η( R)Yb (2)
Stosując równanie (6), otrzymamy
gdzie
η(R) — funkcja zależna jedynie od parametru R i może być
[
& ij = λ& Aσ ij + 3( 2 − A)σ m δ ij
∈ ] (11)

ona wyznaczona doświadczalnie, gdzie

Yb — naprężenie uplastyczniające dla materiału bazowego. 1
Przyjmując σ m = − p = σij — hydrostatyczna składowa naprężenia,
3
(1 – 2ν)/[2(1 + ν)] = α (3) ⎧0 (i ≠ j)
δ ij = ⎨ — delta Kroneckera.
3η2(R)/[2(1 + ν)] = β (4) ⎩1(i = j )
Współczynnik proporcjonalności λ& wyznaczamy z równań
równanie (1) może być zapisane w postaci (6) i (10)

f = 3J 2′ + αJ12 − βYb2 =0 (5) ∂f &

σ ij ∈
& ij = σij λ = 2YR2 λ& = YR ∈
&
R (12)
∂σ ij
Jeżeli α przyjmie wartość 0, a β wartość równą 1, to równa-
nie (5) przedstawia kryterium Hubera-Misesa. Stąd
Przyjmując zależność ν = 0,5 R2 i wprowadzając parametr &
∈
λ& = R (13)
A = R2 + 2, otrzymujemy 2YR
(3 − A) 2 & może być wpro-
Prędkość intensywności odkształcenia ∈
f = AJ 2′ + J1 − YR2 = 0 (6) R
3 wadzona według zależności
gdzie pozorne naprężenie uplastyczniające może być obli- σ ij ∈ &
& ij = YR ∈ (14)
R
czone z równania (2).
Funkcja η(R) może być przedstawiona jako & możemy przedstawić jako
I tak ∈R
1
⎡ R 2 − Rc2 ⎤
η( R ) = ⎢ 2 ⎥
2
(7)
& 2= 1 ⎡2 ∈
∈R
A ⎢⎣ 3
{(
& x −∈
&y )2 + (∈& y − ∈& z )2 + (∈& z − ∈& x )2 }+
⎣⎢ 1 − Rc ⎦⎥ (15)

gdzie Rc jest tzw. krytyczną wartością gęstości względnej, + 4∈ (

& 2xy + ∈
& 2yz + ∈
& 2zx + )] ∈& v2
3(3 − A)
przyjmowaną jako Rc ≅ 0,7 ( Rc2 = 0,5) . Wartość ta zależy

911
gdzie ∈
& v — prędkość odkształcenia objętościowego. Zastosujmy aproksymację metodą elementów skończo-
Ostatecznie równanie zależności pomiędzy naprężeniem nych dla prędkości vi i odkształcenia ∈
&
a prędkością odkształcenia dla sztywno-plastycznego ciała
vi = N q& i (24)
porowatego wyraża się zależnością
∈
& = B q& (25)
YR
σij = D ∈ij (16)
&
∈ R
gdzie:
gdzie
N — funkcja kształtu dla prędkości,
∈
& ij =
1
2
(
vi , j + v j , i ) (17) B — standardowa macierz prędkości odkształcenia,
q& — wektor prędkości w węzłach

vi,j — gradient prędkości

{ }
q& = {q& a } = q&11 , K , q&1I , q&12 , K q& I2 , K , q& IN , K , q& IN α = 1, 2, K , N
ˆ

⎡ 4− A A−2 A−2 ⎤ N — liczba kinematyczna stopni swobody,

⎢ A(3 − A) 0⎥
A(3 − A) A(3 − A)
⎢ ⎥ I — liczba składowych prędkości (I = 2 lub 3),
⎢ A−2 4− A A−2
0⎥ N̂ jest liczbą węzłów dla dyskretyzacji prędkości ( N = I ⋅ Nˆ ).
⎢ ⎥
D = ⎢ A(3 − A) A(3 − A) A(3 − A)
⎥ (18) Korzystając z przedstawionej powyżej aproksymacji rozpa-
A−2 A−2 4− A
⎢ 0⎥ trzmy sformułowanie dla osiowosymetrycznego przypadku
⎢ A(3 − A) A(3 − A) A(3 − A) ⎥ z 4-węzłowymi elementami izoparametrycznymi.
⎢ 1⎥
⎢⎣ 0 0 0 Współrzędne naturalne (s, t) i globalne (r, z) można zapisać
A ⎥⎦ w postaci
Prędkość zmian objętości podczas odkształceń pla- 4 4
stycznych określona jest przez wyrażenie r ( s, t ) = ∑ ai ri , z ( s, t ) = ∑ ai zi (26)
i =1 i =1
3(3 − A) &
∈
&v= ∈R σ m (19)
YR 1
ai = (1 + si s )(1 + tit ) (27)
4
Równania metody elementów skończonych
q& T = {q& r , q& z } (28)
Równanie równowagi przedstawia zależność

∫ σδ ∈& dΩ = ∫ fδνdΩ + ∫ tδνd (∂Ω) (20) q& T = {vr1 , v z1 , vr 2 , v z 2 , vr 3 , v z 3 , vr 4 , v z 4 } (29)

Ω Ω ∂Ω t

gdzie ⎡ a 0a 0 a 0 a 0⎤
NT = ⎢ 1 2 3 4 ⎥ (30)
Ω — obszar zajmowany przez materiał, ⎣0a1 0a2 0a3 0a4 ⎦
∂Ωt — brzeg obszaru,
f — siły masowe, Macierz B jest dana jako B = A NT, gdzie
t — obciążenie na brzegu obszaru,
v — wektor prędkości. ⎡∂ ⎤
⎢ ∂r 0⎥
Przy założeniu jednorodności funkcji plastyczności ⎢
względem σij i definicji prędkości intensywności odkształ- ∂⎥
⎢0 ⎥
cenia (15) zależność naprężenie-prędkość odkształcenia A=⎢ ∂z ⎥ (31)
może być przedstawiona jako ⎢1 0 ⎥⎥
⎢r
&
∂∈ ⎢∂ ∂⎥
σij = R
Y (21) ⎢ ⎥
∂∈
& ij R ⎣ ∂z ∂r ⎦

Wtedy zmiana energii plastycznego odkształcenia mate- Szczegółową postać macierzy B określa wyrażenie
riału porowatego wyraża zależność
⎡ ∂a1 ∂a2 ∂a3 ∂a4 ⎤
⎢ ∂r 0 0 0 0 ⎥
&
∂∈ ∂r ∂r ∂r
σij δ ∈
& ij = YR R
δ∈ &
& ij = YR δ ∈ (22) ⎢ ∂a1 ∂a2 ∂a3 ∂a4 ⎥
∂∈
& ij R
⎢ 0 0 0 0 ⎥
B=⎢ ∂z ∂z ∂z ∂z ⎥ (32)
⎢ a1 a2 a3 a4 ⎥
Podstawiając σ ij δ ∈ & do równania (20), otrzy-
& ij = YR δ ∈ ⎢ r 0 0 0 0 ⎥
R r r r
⎢ ∂a ∂a1 ∂a2 ∂a2 ∂a3 ∂a3 ∂a4 ∂a4 ⎥
mujemy ⎢ 1 ⎥
⎣ ∂z ∂r ∂z ∂r ∂z ∂r ∂z ∂r ⎦
∫ YR δ ∈& R dΩ = ∫ fδvdΩ + ∫ tδvd (∂Ω) (23)
Różniczkowanie we współrzędnych lokalnych przeprowa-
Ω Ω ∂Ω t

912
dzamy z wykorzystaniem zależności Z równania równowagi (23) oraz zależności (43) otrzyma-
my następujące równania macierzowe
⎧∂⎫ ⎧ ∂z ∂z ⎫⎧ ∂ ⎫
⎪ ∂r ⎪ 1 ⎪ ∂t −
∂s ⎪⎪ ∂s ⎪ Y YR
⎨ ∂ ⎬ = ⎨ ∂r ∂r ⎬⎨ ∂ ⎬
(33) ∫ ∈&R P1dΩq& + ∫ & 2
∈
P dΩq& = Q
⎪ ⎪ J ⎪− ⎪⎪ ⎪ Ω R Ω1 R
⎩ ∂z ⎭ ⎩ ∂t ∂s ⎭⎩ ∂t ⎭ (44)

gdzie wyznacznik J Jacobian przekształcenia wynosi

Qi = ∫ Nf i dΩ + ∫ Nti d (∂Ω ) + Fi
Ω ∂Ω t

∂r ∂z ∂r ∂z gdzie Fi są składowymi wektora obciążeń przyłożonych

J = − (34)
∂s ∂t ∂t ∂s w węzłach.
Zestaw macierzowych równań procesu można zapisać
Macierz P wyliczamy jako w postaci

P = BT DB (35) (K 1
μ )
+ K μ2 q& = Q (45)

Macierz D można rozdzielić na dwie części — D1 i D2

gdzie
D = D1 + D2 (36)
Y
gdzie K1μ = ∫ ∈&R P1dΩ (46)
Ω R
⎡ 4 −2 −2 ⎤
⎢ 3A 0⎥
3A 3A Y
⎢− 2 4 −2 ⎥ K μ2 = ∫ ∈&R P2 dΩ (47)
⎢ 0⎥ Ω R
D1 = ⎢ 3 A 3A 3A ⎥ (37)
⎢− 2 −2 4
0 ⎥⎥ lub w formie residualnej
⎢ 3A 3A 3A
⎢ 1⎥
⎢ 0 0 0 ⎥ R = K μ q& − Q = 0 (48)
⎣ A⎦
gdzie
⎡1 1 1 0⎤
⎢1 K μ = K1μ + K μ2 (49)
1 ⎢ 1 1 0⎥⎥
D2 = (38)
3(3 − A) ⎢1 1 1 0⎥ Obliczenia numeryczne
⎢ ⎥
⎣0 0 0 0⎦
W artykule przedstawiono wyniki obliczeń dla proce-
Macierz D2 może być przedstawiona też jako sów ściskania próbek z materiału spiekanego w oparciu
o program autorski metody elementów skończonych [5].
1 ~~ Obliczenia były wykonane dla modelowania próby ściska-
D2 = CCT (39)
3(3 − A) nia próbki walcowej umieszczonej pomiędzy płaskimi ma
~
gdzie CT = {1 1 1 0 } .
Przy takich założeniach macierz P można przedstawić
jako sumę macierzy P1 i P2 w następujący sposób:

P = P1 + P2 = BT D1 B + BT D2 B (40)

Wprowadzając macierz D, pozorną prędkość intensywności

odkształcenia można przedstawić jako

& 2 =∈
∈R & D∈
T
& (41)

bądź też
& 2 = q& T Pq&
∈ (42)
R

& może być wyrażona jako

Wariacja ∈R

& =
δ∈R
1
&
∈
[
δq& T Pq& ] (43) Rys. 1. Zmiana siatki elementów skończonych dla trzech
przypadków redukcji wysokości próbki 20, 50 i 70 %
R
Fig. 1. Changes of finite element mesh for reduction
gdyż macierz P jest symetryczna. in height 20, 50 and 70 %

913

Rys. 2. Rozkład gęstości względnej w próbce walcowej
przy ściskaniu dla redukcji wysokości 20, 50 i 70 %.
Początkowa gęstość względna materiału 0,8000;
współczynnik przywierania matryca-próbka 0,2
Fig. 2 Distribution of relative density in specimen
for reduction in height 20, 50 and 70 %. Initial relative
density of the material 0.8000; friction factor 0.2
Rys. 3 Rozkład gęstości względnej w próbce przy ściskaniu
dla redukcji wysokości 20, 50 i 70 %. Początkowa gęstość
względna materiału 0,8000; współczynnik przywierania
matryca-próbka 0,5
Fig.3. Distribution of relative density in specimen for reduction
in height 20 %, 50% and 70%. Initial relative density
of the material 0.8000; friction factor 0.5
914
trycami. Rozpatrywana próbka miała następujące wymiary:
2 cm średnicy i 2 cm wysokości. Założono, że początkowa
względna gęstość materiału wynosi 0,8000. Symulacja była
przeprowadzona dla różnych współczynników przywierania
matryca-próbka. Relację naprężenie-odkształcenie przyjęto
w następującej postaci σ = 1 + 0,01ε. Problem analizowano
jako osiowosymetryczny i mający płaszczyznę symetrii dla
h = 0,0. Rysunek 1 przedstawia zmiany siatki elementów
skończonych dla redukcji wysokości 20, 50 i 70 % przy za-
łożeniu współczynnika przywierania 0,2.
Rysunki 2 i 3 pokazują wyniki otrzymane na drodze
numerycznej i przedstawiają gęstości względne w próbce
dla redukcji wysokości próbki 20, 50 i 70 % przy założeniu
dwóch różnych współczynników przywierania matryca-
-próbka 0,2 i 0,5.
Spostrzeżenia i wnioski
Mając na uwadze otrzymane wyniki możemy sformu-
łować następujące wnioski. Z otrzymanych rezultatów wy-
nika, że w procesie ściskania próbki gęstość jest najniższa
na powierzchni elementu, a najwyższa gęstość jest na środ-
ku elementu.
Redukując wysokość próbki, pełne zagęszczenie następuje ku
środkowi elementu. Jest to spowodowane tym, że ciśnienie
w osi wzrasta wraz ze zwiększeniem promienia elementu.
Ponieważ ciśnienie wytworzone jest większe dla większej
siły tarcia, ściskanie dla wyższego tarcia osiąga wyższą gę-
stość w górnej części elementu. Gęstość przy powierzchni
elementu jest niższa kiedy tarcie jest wyższe.
Literatura
1. Kuhn H. A., Downey C. L.: Deformation Characteristics and
Plasticity Theory of Sintered Powder Materials, Transaction
ASME. Journal Engineering Material and Technology, 1973,
s. 41÷62.
2. Oyane M., Shima S., Kono Y.: Theory of Plasticity for Po-
rous Metals. Bull JSME, 1973, t. 16.
3. Shima S., Oyane M.: Plasticity Theory for Porous Metals,
Int. J. Mechanical Science, 1976, t. 18.
4. Zienkiewicz O. C.: The Finite Element Method. Third Ed.,
1977.
5. Kysiak A., Pokorska I.: RIGID-PLAST – Rigid-plastic ma-
terials analysis — computer code. Wydział Budownictwa, Poli-
technika Częstochowska 1994.
ANDRZEJ ROMAŃSKI Rudy Metale R52 2007 nr 12
UKD 519.6:621.762.001.57:669-138:669.018.9:
:621.93.024.7:669-138:539.219.2

ANALIZA STANU NAPRĘŻEŃ WOKÓŁ CZĄSTKI DIAMENTU

W SPIEKACH NARZĘDZIOWYCH METALICZNO-DIAMENTOWYCH

W artykule omówiono rolę tarcia pomiędzy diamentem a osnową kobaltową na podstawie analizy stanu naprężeń osnowy
wokół nieobciążonej cząstki diamentu. Analizę stanu naprężeń wykonano metodą komputerowego modelowania wykorzy-
stując program Abaqus. W celu uproszczenia modelu 2-D przyjęto kulisty kształt cząstki diamentu umieszczonej w osnowie
kobaltowej. Założono, że w temperaturze prasowania na gorąco materiał narzędziowy ulega zagęszczeniu do gęstości teore-
tycznej, a następnie ochłodzony do temperatury otoczenia. Takie założenie umożliwiło analizę naprężeń powstałych w osnowie
wokół cząstki diamentu w wyniku dużej różnicy współczynników rozszerzalności cieplnej diamentu i kobaltu. Otrzymane
rezultaty pozwalają na stwierdzenie, że zdolność utrzymywania cząstek diamentu przez metaliczną osnowę jest silnie uza-
leżniona od wartości współczynnika tarcia pomiędzy diamentem a materiałem osnowy.
Słowa kluczowe: własności retencyjne, retencja, narzędzia metaliczo-diamentowe, badania modelowe, spieki narzędziowe

ANALYSIS OF STRESS FIELD AROUND DIAMOND PARTICLE

IN PM DIAMOND IMPREGNATED TOOLS

In the present work the effect of friction coefficient between diamond and cobalt matrix on stress field generated around
diamond particle is analysed. Investigations were carried out by means of computer modelling technique using Abaqus
software. In order to simplify the 2-D axysimmetric model, it was assumed that diamond particle has spherical shape and it
is embedded in cobalt matrix. It was also assumed that metal-diamond composite was fully densified during hot pressing
and then cooled to room temperature. This assumption has allowed to check the effect of mismatch between thermal expan-
sion coefficients of the diamond and cobalt matrix. The obtained results has indicated that potential retentive properties of
the matrix strongly depends on friction coefficient between diamond and metal matrix.
Keywords: retentive properties, retention, PM diamond tools, computer modelling, PM tools

Wprowadzenie z tym, w celu zapobiegnięcia intensywnemu zużyciu narzę-

Spiekane narzędzia metaliczno-diamentowe są przykła-
dem bezkonkurencyjnych materiałów narzędziowych wy-
twarzanych techniką metalurgii proszków. Znajdują one
powszechne zastosowanie do cięcia i obróbki materiałów
trudnoobrabialnych, charakteryzujących się dużą twardo-
ścią i odpornością na ścieranie. Od spiekanych materiałów
narzędziowych stosowanych do cięcia i obróbki kamieni
naturalnych wymaga się, aby zapewniały możliwie najdłuż-
szą żywotność przy zachowaniu wysokiej wydajności i ja-
kości obróbki. Z tego punktu widzenia najistotniejszymi
kryteriami decydującymi o własności narzędzi jest odpor-
ność na ścieranie osnowy i jej własności retencyjne, czyli
zdolność utrzymywania cząstek diamentu.
Ogólną zasadą, jaką należy się kierować w trakcie doboru
narzędzi do obróbki kamieni naturalnych, jest zastosowanie
narzędzi o mniejszej odporności na ścieranie do cięcia
twardych kamieni naturalnych (skały magmowe), jak np.
granit i użycie narzędzi o zwiększonej odporności na ście-
ranie do cięcia miękkich kamieni (skały osadowe), jak np.
piaskowiec. Zasada ta związana jest z różną intensywnością
zużycia materiału osnowy. Podczas cięcia twardych kamie-
ni osnowa nie jest narażona na silne zużycie ścierne i dlate-
go zachowanie możliwości odsłaniania się nowych cząstek
diamentu wymaga zastosowania osnowy o mniejszej odpor-
ności na ścieranie. W przypadku obróbki miękkich kamieni,
powstający szlam bardzo silnie ściera osnowę i w związku
dzia, od osnowy wymaga się dużej odporności na ścieranie.
Bez względu na rodzaj obrabianego materiału, osnowa mu-
si charakteryzować się dobrymi własnościami retencyjny-
mi, tak aby cząstki diamentu były utrzymywane w osnowie
przez możliwie najdłuższy czas. Dzięki temu ulega zwięk-
szeniu wydajność obróbki i redukcja jej kosztów [1, 3].
Zdolność utrzymywania cząstek diamentu przez osno-
wę, czyli jej własności retencyjne podczas pracy spieka-
nych materiałów narzędziowych metaliczno-diamentowych
jest kluczowym parametrem decydującym o wydajności
narzędzia, gdyż zbyt szybkie wypadanie cząstek diamentu
z osnowy sprzyja przyspieszonemu zużyciu narzędzia. Teo-
retycznie cząstki diamentu mogą być utrzymywane w osno-
wie w wyniku działania sił mechanicznych zaciskającej się
osnowy wokół cząstki diamentu, które wynikają z różnicy
współczynników rozszerzalności cieplnej diamentu i mate-
riału osnowy lub dzięki wiązaniu chemicznemu wspartego
„wiązaniem” mechanicznym.
W przeważającej większości przypadków na granicy faz
diament-osnowa zachodzą reakcje chemiczne. Mogą to być
reakcje redukcji, będące wynikiem użycia utlenionych
proszków materiału osnowy lub reakcje prowadzące do
utworzenia węglików [4]. Z tego powodu reakcje chemicz-
ne mogą wpływać na panujący stan naprężeń osnowy wo-
kół cząstki diamentu i w konsekwencji na jej własności re-
tencyjne.
Celem niniejszego artykułu jest zbadanie, jaki wpływ na

Dr inż. Andrzej Romański — Akademia Górniczo-Hutnicza, Kraków

915
 pole naprężeń wokół cząstki diamentu ma współczynnik
tarcia występujący pomiędzy diamentem a osnową i w kon-
sekwencji na własności retencyjne osnowy.

Metodyka badań

Analizę wpływu współczynnika tarcia na pole naprężeń

osnowy wokół nieobciążonej cząstki diamentu wykonano
metodą komputerowego modelowania z wykorzystaniem
programu Abaqus. Przyjęto model dwuwymiarowy, w któ-
rym kulista cząstka diamentu była osadzona w osnowie ko-
baltowej. Założono, że materiał metaliczno-diamentowy był
poddany prasowaniu na gorąco w temperaturze 850 °C, w tej
temperaturze zagęszczony do gęstości teoretycznej a na-
stępnie ochłodzony do temperatury 20 °C. Badania modelo-
we pola naprężeń osnowy wokół cząstki diamentu wykonano
Rys. 1. Przykładowa siatka modelu dla wartości współczynników tarcia μ pomiędzy diamentem
Fig. 1. Example of the model’s mesh a osnową z zakresu 0÷1,0. Wykonano także szereg obliczeń
uwzględniających różną wysokość protruzji cząstki diamentu.
Tablica 1
Na rysunku 1 przedstawiono przykładową siatkę mode-
Własności diamentu i materiału osnowy
Table 1 lu, a w tablicy 1 zestawiono najważniejsze dane o własno-
ściach fizycznych [5] i mechanicznych diamentu i materiału
Mechanical and thermal properties of the diamond
and metal matrix
osnowy, które posłużyły do obliczeń pól naprężeń osnowy.
Można przyjąć, iż potencjalne własności retencyjne ma-
Osnowa teriału osnowy mogą być korelowane z energią niezbędną
Wyszczególnienie Diament
kobalt do sprężystego i plastycznego odkształcenia osnowy. Z tego
Temperatura prasowania
— 850 powodu dla każdego rozpatrywanego modelu obliczono
na gorąco, °C także następujące parametry:
Współczynnik rozszerzalno- 0÷20 °C – 1·10–6 1 — energię odkształcenia sprężystego osnowy — ALLSE,
ści cieplnej, m·K–1 0÷20 °C – 1,3·10–5
20÷350 °C – 3·10–6 2 — energię odkształcenia plastycznego osnowy — ALLPD,
20÷950 °C – 1,8·10–5
350÷950 °C – 5·10–6 3 — całkowitą energię odkształcenia osnowy, jako sumę
Współczynnik Poissona 0,2 0,3 energii odkształcenia sprężystego i plastycznego osno-
Moduł Younga, GPa 1000 202 wy — ALLIE,
Granica plastyczności, MPa — 650
4 — energię zużytą na pokonanie sił tarcia na granicy faz
diament-osnowa — ALLFD.
Wytrzymałość na rozciąganie,
MPa
— 900 Ponadto wyznaczono rozkład ciśnienia panującego we-
wnątrz cząstki diamentu wzdłuż jej osi.
Odkształcenie, % — 8,5
Wielkość cząstki diamentu,
350 — Wyniki badań
μm
Wysokość protruzji diamentu, a — 25 Przykładowe pola naprężeń i odkształceń osnowy wokół
μm b — 50
—
cząstki diamentu w zależności od wielkości protruzji oraz
c — 70 wartości współczynnika tarcia przedstawiono na rysunkach
d — 100
2÷5. Zmiany energii odkształcenia osnowy oraz energii zu-

a b

Rys. 2. Pole naprężeń w osnowie w przypadku protruzji diamentu wynoszącej 25 μm; a — wartość współczynnika tarcia μ = 0; b — μ = 1,0
Fig. 2. Stress field generated in the matrix for diamond protrusion 25 μm; a — friction coefficient μ = 0; b — μ = 1.0

916
żytej na pokonanie sił tarcia pomiędzy diamentem a osno-
wą w zależności od wartości współczynnika tarcia oraz
wielkości protruzji cząstki diamentu zostały przedstawione
na rysunku 6.
Rysunki 7 i 8 ilustrują rozkład ciśnienia w cząstce dia-
mentu. Należy zaznaczyć, iż wszystkie mapy pól zostały
obliczone przy założeniu różnicy wartości współczynników
rozszerzalności cieplnej diamentu i osnowy w trakcie chło-
dzenia i obrazują stan odpowiadający temperaturze 20 °C.
W wyniku ochładzania materiału metaliczno-diamen-
towego po procesie prasowania na gorąco, wskutek skurczu
materiału osnowy, naprężenia pojawiają się nie tylko w osno-

a b

Rys. 3. Pole naprężeń w osnowie w przypadku protruzji diamentu wynoszącej 100 μm; a — wartość współczynnika
tarcia μ = 0; b — μ = 1,0
Fig. 3. Stress field generated in the matrix for diamond protrusion 100 μm; a — friction coefficient μ = 0; b — μ = 1.0

a b

Rys. 4. Pole odkształceń w osnowie w przypadku protruzji diamentu wynoszącej 25 μm; a — wartość współczynnika
tarcia μ = 0; b — μ = 1,0
Fig. 4. Strain field generated in the matrix for diamond protrusion 25 μm; a — friction coefficient μ = 0; b — μ = 1.0

a b

Rys. 5. Pole odkształceń w osnowie w przypadku protruzji diamentu wynoszącej 100 μm; a — wartość współczynnika
tarcia μ = 0; b — μ = 1,0
Fig. 5. Strain field generated in the matrix for diamond protrusion 100 μm; a — friction coefficient μ = 0; b — μ = 1.0

917
 a b

c d

Rys. 6. Wpływ wartości współczynnika tarcia i wielkości protruzji cząstki diamentu na: a — energię odkształcenia sprężystego
osnowy — ALLSE; b — energię odkształcenia plastycznego osnowy — ALLPD; c — całkowitą energię odkształcenia osnowy
— ALLIE; d — energię zużytą na pokonanie sił tarcia na granicy faz diament-osnowa — ALLFD
Fig. 6. Effect of friction coefficient and diamond protrusion on: a — recoverable strain energy — ALLSE; b — energy dissipated
by plastic deformation — ALLPD; c — total strain energy — ALLIE; d — energy dissipated by friction — ALLFD
a b

Rys. 7. Rozkład ciśnienia w cząstce diamentu w przypadku protruzji wynoszącej 25 μm; a — wartość
współczynnika tarcia μ = 0; b — μ = 1,0
Fig. 7. Pressure distribution in the diamond particle for diamond protrusion 25 μm; a — friction coefficient μ = 0; b — μ = 1.0
a b

Rys. 8. Rozkład ciśnienia w cząstce diamentu w przypadku protruzji wynoszącej 100 μm; a — wartość
współczynnika tarcia μ = 0; b — μ = 1,0
Fig. 8. Pressure distribution in the diamond particle for diamond protrusion 100 μm; a — friction coefficient μ = 0; b — μ = 1.0

918
wie wokół cząstki diamentu, ale także w samej cząstce.
Poddając analizie naprężenia pojawiające się w cząstce
diamentu wygodniej jest jednak posługiwać się ciśnieniem,
jakie w niej panuje. W tym wypadku wartość ciśnienia jest
wypadkową naprężeń działających w kierunkach głównych.
Zmiany ciśnienia panującego w cząstce diamentu badano
wzdłuż osi 1 i 2, które przedstawiono na schemacie zilu-
strowanym na rysunku 9. Należy w tym miejscu zaznaczyć,
iż początek osi 1 znajduje się na wierzchołku, a początek
osi 2 w geometrycznym środku cząstki diamentu.
Wybrane wykresy zmian ciśnienia panującego w cząstce
0
diamentu wzdłuż osi „1” i „2” zostały przedstawione na
wykresach na rysunkach 10 i 11.
Dyskusja wyników i podsumowanie
Otrzymane wyniki symulacji komputerowych pól na-
prężeń i odkształceń osnowy wokół nieobciążonej cząstki
diamentu wykazały, iż duży wpływ na wielkość strefy od-
kształconej sprężyście i plastycznej mają wielkość protruzji
cząstki diamentu oraz wartość współczynnika tarcia pomiędzy
diamentem a materiałem osnowy. Jest oczywistym fakt, iż
ze wzrostem wielkości protruzji cząstki diamentu zmniejsza
się strefa odkształceń sprężystych i plastycznych osnowy.

Większa protruzja cząstki diamentu oznacza, że jest ona

odległość od “góry”

płycej osadzona w osnowie, w związku z tym ulega zmniej-

szeniu powierzchnia styku cząstki z materiałem osnowy.
2 Znaczny wpływ na wielkość strefy odkształconej obserwuje
0 się w przypadku zmiany wartości współczynnika tarcia.
odległość od osi
Wzrost wartości współczynnika tarcia prowadzi do zwięk-
szenia pola naprężeń i odkształceń osnowy wokół cząstki
diamentu, znacznie powiększa się strefa odkształcenia pla-
stycznego osnowy. Przy założeniu istnienia tarcia pomiędzy
1

osnowa cząstką diamentu a osnową, efekt ten można tłumaczyć

Rys. 9. Schemat ilustrujący osie, wzdłuż których badano
zmiany ciśnienia w cząstce diamentu
Fig. 9. Diamond particle’s axes along which
the pressure distribution was investigated
tym, iż materiał osnowy w trakcie chłodzenia, w wyniku
skurczu, nie ma możliwości „ślizgania” się po powierzchni
cząstki i jej „wypychania”. W takiej sytuacji osnowa zaci-
ska się na cząstce diamentu, co skutkuje pojawieniem się
dużych naprężeń i odkształceń. Gdy przyjmie się założenie

a b

Rys. 10. Rozkład ciśnienia w cząstce diamentu wzdłuż osi 1 w zależności od wartości współczynnika tarcia (0; 0,1; 0,2;
0,4; 1,0) i protruzji diamentu: a — 25 μm; b — 100 μm
Fig. 10. Pressure distribution along axis 1 in the diamond particle depending on friction coefficient (0; 0.1; 0.2; 0.4; 1.0)
and particle’s protrusion: a — 25 μm; b — 100 μm

a b

Rys. 11. Rozkład ciśnienia w cząstce diamentu wzdłuż osi 2 w zależności od wartości współczynnika tarcia (0; 0,1; 0,2; 0,4; 1,0)
i protruzji diamentu: a — 25 μm; b — 100 μm
Fig. 11. Pressure distribution along axis 2 in the diamond particle depending on friction coefficient (0; 0.1; 0.2; 0.4; 1.0)
and particle’s protrusion: a — 25 μm; b — 100 μm

919

Rys. 12. Udział energii odkształcenia plastycznego ALLPD
w całkowitej energii odkształcenia ALLIE osnowy
Fig. 12. Dependence of plastic dissipation energy ALLPD
to total strain energy ALLIE
o braku tarcia pomiędzy cząstką a osnową, wtedy podczas
chłodzenia przemieszczenie się cząstki w osnowie jest uła-
twione. Materiał osnowy ulega stopniowemu skurczowi,
któremu towarzyszy powolne wypychanie cząstki diamen-
tu. Z otrzymanych rezultatów symulacji przeprowadzonych
na tych prostych modelach wynika bardzo istotny wniosek,
że zwiększenie własności retencyjnych osnowy musi wią-
zać się ze zwiększeniem tarcia pomiędzy cząstkami dia-
mentu a materiałem osnowy.
Przeprowadzone symulacje komputerowe umożliwiły
także obliczenie energii koniecznej do odkształcenia sprę-
żystego i plastycznego osnowy. Z analizy wykresów zmian
energii zamieszczonych na rysunku 8 wynika, iż niezależ-
nie od protruzji cząstki diamentu, zwiększenie wartości
współczynnika tarcia powoduje zwiększenie energii po-
trzebnej do odkształcenia osnowy wokół cząstki diamentu.
Zwraca uwagę także fakt, iż zwiększenie wartości współ-
czynnika tarcia powyżej 0,4 praktycznie nie skutkuje zmia-
ną energii odkształcenia.
Na rysunku 12 przedstawiono, jak zmienia się udział
energii plastycznego odkształcenia osnowy w całkowitej
energii odkształcenia w miarę zwiększania wartości współ-
czynnika tarcia.
Analiza powyższego wykresu pozwala na stwierdzenie,
że odkształcenie plastyczne osnowy zachodzi znacznie ła-
twiej dla mniejszych wartości współczynnik tarcia. Dane
otrzymane dla przypadków protruzji cząstki diamentu wy-
noszącej 70 i 100 μm wskazują na ułatwione odkształcenie
plastyczne osnowy. Ze wzrostem wartości współczynnika
tarcia udział energii odkształcenia w całkowitej energii od-
kształcenia osnowy zmniejsza się, co można tłumaczyć
utrudnionym odkształceniem plastycznym osnowy w wyni-
ku trwałego połączenia cząstki diamentu z osnową. Powy-
żej wartości μ = 0,4, bez względu na wartość protruzji
cząstki diamentu, udział energii odkształcenia plastycznego
znajduje się w przedziale 64÷66 %.
Interesujących danych dostarczają wyniki obliczeń
energii zużytej na pokonanie sił tarcia. Otrzymane rezultaty
wskazują, że najmniejsza energia jest zużywana na tarcie
w przypadku głębokiego osadzenia diamentu w osnowie.
W miarę zwiększania protruzji zwiększa się ilość energii
koniecznej na pokonanie sił tarcia. Należy podkreślić, że
najwięcej energii związanej z pokonaniem sił tarcia zuży-
wane jest w przypadku, gdy współczynnik tarcia przyjmuje
wartości z zakresu 0,1÷0,2. Powyżej wartości 0,4 ilość
energii rozproszonej przez tarcie zmniejsza się prawie do ze-
920
ra, co wskazuje na silne związanie cząstki diamentu z osnową.
W wyniku skurczu materiału osnowy i zaciskaniu się jej
na cząstce, generowane są w diamencie również napręże-
nia. Analizę tych naprężeń przeprowadzono na podstawie
obliczeń ciśnienia panującego wewnątrz cząstki diamentu.
Z analizy przykładowych map rozkładu ciśnienia wynika,
iż w cząstce panują dwa obszary. W przypadku braku tarcia
pomiędzy cząstką a osnową, warstwy znajdujące się ponad
osnową i położone najgłębiej narażone są na rozciąganie.
W pozostałych warstwach cząstka diamentu poddawana jest
ściskaniu. Gdy uwzględnione zostanie tarcie, wtedy tylko te
obszary diamentu, które znajdują się ponad powierzchnią
osnowy poddawane są rozciąganiu. W miarę oddalania się
od tych warstw w kierunku osnowy, następuje zmiana na-
prężeń na ściskające, które na samym dnie cząstki osiągają
wartość maksymalną. Zależności te lepiej zostały zilustro-
wane wykresami, zamieszczonymi na rysunku 10. Niemal
symetryczny rozkład ciśnienia panującego w cząstce
wzdłuż osi 1 obserwuje się w przypadku braku tarcia. Mak-
symalną wartość ciśnienia obliczono w tym przypadku
w geometrycznym środku cząstki. Zwiększenie współczyn-
nika tarcia powoduje nieznaczną zmianę ciśnienia w miarę
zbliżania się do geometrycznego środka cząstki. Różnice
uwidoczniają się dopiero po jego przekroczeniu. Wtedy ci-
śnienie ulega stopniowemu zwiększaniu i osiąga najwięk-
szą wartość na dnie cząstki. Także i w tym przypadku,
zwiększenie wartości współczynnika tarcia powyżej 0,4 nie
skutkuje wzrostem ciśnienia panującego w cząstce diamentu.
Analiza rozkładu ciśnienia w cząstce w kierunku promie-
niowym, wzdłuż osi „2” prowadzi do wniosku, że w miarę
oddalania się od osi cząstki zwiększa się panujące w niej
ciśnienie, które osiąga maksymalną wartość w warstwach
przyległych do osnowy. Bez względu na kierunek badania
rozkładu ciśnienia w cząstce, zwiększenie protruzji sprzyja
zmniejszeniu ciśnienia panującego w cząstce. Oznacza to,
że cząstka diamentu coraz słabiej jest utrzymywana przez
materiał osnowy.
Na podstawie analizy otrzymanych wyników symulacji
komputerowych można w podsumowaniu stwierdzić, że
potencjalne własności retencyjne osnowy można zmieniać
poprzez zmianę wartości współczynnika tarcia pomiędzy
diamentem a osnową. Nawet nieznaczna zmiana współ-
czynnika tarcia prowadzi do zwiększenia panujących na-
prężeń i odkształceń w osnowie, które z kolei przekazywa-
ne są na cząstkę diamentu. Dzięki temu jest ona silniej
związana z osnową, nawet w miarę zwiększania się protru-
zji. Wyniki badań modelowych wskazują, że tarcie, wystę-
pujące na styku cząstki diamentu i osnowy, jest zjawiskiem
korzystnym, poprawiającym zdolność osnowy do utrzy-
mywania cząstek diamentu. W celu weryfikacji wyników
teoretycznych wymagane jest jednak przeprowadzenie te-
stów eksperymentalnych zużycia narzędzi w rzeczywistych
warunkach pracy.
Literatura
1. Konstanty J., Romanski J., Frydrych H.: Effect of mecha-
nical properties of the matrix on its diamond retention capacity
and wear characteristics during sawing hard stone by means
of diamond impregnated tools, Proc. of PM 2000 Powder Metal-
lurgy World Congress & Exhibition, Kyoto, Japan, 2000, part 2,
s. 1629÷1632.
2. Romanski A., Frydrych H., Konstanty J.: Wpływ struktury
i własności mechanicznych materiałów osnowy na własności użyt-
kowe narzędzi metaliczno-diamentowych, Monografia „Polska
Metalurgia w latach 1998÷2002”, vol. 2, Kraków 2002, s. 369÷376.
3. Konstanty J.: Developing a better understanding of the
bonding and wear mechanisms involved in using diamond im-
pregnated tools, Proc. Interantional Workshop on Diamond Tool
Production, 1999, s. 97÷106.
4. Akyüz D. A.: Interface and microstructure in cobalt based
diamond tools containing chromium, 1999, Ph.D. Thesis, EPFL,
WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW
Czasopismo naukowo-techniczne Rudy i Metale Nieżelazne
publikuje artykuły z dziedziny geologii złóż oraz górnictwa metali
nieżelaznych, wzbogacania mechanicznego i ogniowego, hutnic-
twa i przetwórstwa metali nieżelaznych, organizacji, ekonomii,
chemii analitycznej, ochrony środowiska i przemysłu metali nie-
żelaznych, które dzielą się na:
artykuły oryginalne kompletne, artykuły oryginalne niekompletne
(komunikaty i doniesienia tymczasowe lub wstępne), artykuły
przeglądowe (omówienia informacji już opublikowanych, relacje
o osiągnięciach, opisy aktualnego stanu nauki, techniki
i organizacji, sprawozdania ze zjazdów, kongresów), artykuły
dyskusyjne (krytyka, polemika, sprostowania, odpowiedzi wyja-
śniające).
Prosimy Autorów nadsyłanych prac o dołączenie oświad-
czenia, że artykuł jest oryginalny, a treści w nim zawarte są
zgodne z prawem autorskim o własności intelektualnej i prze-
mysłowej, a także, że nie był wcześniej publikowany w innych
czasopismach krajowych i zagranicznych oraz w materiałach
konferencyjnych posiadających sygnaturę ISBN.
Warunkiem przyjęcia artykułu do druku w naszym czaso-
piśmie, oprócz uzyskania pozytywnej opinii recenzenta, jest
podpisanie „Umowy z Autorem”, której wzór został opubli-
kowany w Rudach Metalach nr 3/2007 r.
1. Treść artykułów powinna odpowiadać następującym wy-
maganiom:
a. używać jednoznacznego słownictwa naukowo-technicznego, a wpro-
wadzając nowe określenia podać dla nich ścisłe definicje. Nie sto-
sować skrótów bez ich wyjaśniania;
b. wzory matematyczne pisać w oddzielnych wierszach tekstu.
Zaznaczyć ołówkiem na marginesie, czy chodzi o cyfrę czy literę.
Litery greckie powtórzyć ołówkiem na marginesie z podaniem
brzmienia fonetycznego, np. α = alfa;
c. należy stosować obowiązujące jednostki miar w układzie mię-
dzynarodowym SI.
2. Materiały do czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne
prosimy nadsyłać w postaci wydruku i pliku sporządzonego
w edytorze Word (*.doc lub *.rtf). Dyskietkę lub dysk CD
zawierające pełny tekst artykułu, tablice i rysunki umiesz-
czone w odpowiednim miejscu należy opisać nazwą pliku i na-
zwiskiem autora. Nośnik powinien zawierać:
⎯ tekst artykułu ze streszczeniem w języku polskim i angiel-
skim,
⎯ słowa kluczowe w języku polskim i angielskim,
⎯ tablice z tytułami w języku polskim i angielskim należy ze-
stawić na osobnych stronach wpisując numery (cyfry arabskie)
tablic,
⎯ rysunki, każdy w osobnym pliku (w formatach *.gif, *.jpg,
Lausanne, Switzerland.
5. Martienssen W., Warlimont H. (ed.): Springer Handbook of
Condensed Matter and Materials Data. Springer Berlin Heidel-
berg, 2005.
Praca finansowana ze środków Ministerstwa Nauki i In-
formatyzacji w ramach projektu badawczego nr 3 T08D
059 30 (18.18.110.714).
*.tif, *.bmp, itp.).
Ilustracje, wykresy i fotografie noszą umownie nazwę rysun-
ków. Rysunki powinny się mieścić na jednej szpalcie (8,5 cm)
lub kolumnie (17,5 cm), powinny być wyraźne i kontrastowe,
⎯ podpisy pod rysunkami w języku polskim i angielskim.
3. Należy przestrzegać następującej konstrukcji opracowania:
a. na początku z lewej strony u góry maszynopisu podać pełny
tytuł naukowy, pełne imię (lub imiona), nazwisko autora (auto-
rów) artykułu, tytuły naukowe, nazwę miejsca pracy;
b. tytuł artykułu, który powinien być jak najzwięźlejszy, podany
w języku polskim i języku angielskim;
c. pod tytułem zamieścić krótkie streszczenie artykułu w języku
polskim, w którym należy podać najważniejsze tezy i wnioski.
Streszczenie artykułu w języku angielskim powinno być ob-
szerniejsze do 1 strony maszynopisu.
Należy podać słowa kluczowe w języku polskim i angielskim
(max. 6 wyrazów).
d. na początku artykułu pożądane jest krótkie wprowadzenie, a na
końcu wnioski;
e. należy przestrzegać honorowania opublikowanych prac na dany
temat i przepisów o własności autorskiej (powoływanie się w bi-
bliografii);
f. spis literatury podaje się przy końcu artykułu i powinien być
ograniczony tylko do pozycji najniezbędniejszych. W tekście po-
wołanie na pozycję literatury zaznacza się w nawiasach kwadra-
towych np.: [10].
Sposób podania pozycji literatury: dla czasopisma — Nowak E.:
Bizmut w srebrze i surowcach srebronośnych. Rudy Metale 1991,
t. 36, nr 3, s. 97÷99, dla pozycji książkowej Nowak M.: Geologia
kopalniana. Warszawa 1990, Wydaw. Geolog. s. 504.
4. Redakcja zastrzega sobie możność poprawek terminolo-
gicznych, stylistycznych oraz formalnego skracania artykułów.
Natomiast ewentualne zmiany merytoryczne będą uzgadniane
z autorem.
5. Na odrębnej kartce należy podać tytuł artykułu, liczbę
stron maszynopisu, tablic, rysunków, w tym fotografii oraz imię
i nazwisko autora (autorów), dokładny adres zamieszkania i pra-
cy z podaniem kodów pocztowych i nr telefonów, fax i e-mail.
6. Za publikację artykułów redakcja nie płaci honorariów.
7. Materiały do publikacji prosimy przesyłać na adres re-
dakcji: Wydawnictwo SIGMA-NOT Sp. z o.o., Redakcja Rudy
i Metale Nieżelazne, 40-019 Katowice, ul. Krasińskiego 13, skr.
poczt. 221, tel. (032) 256-17-77. Nadsyłanych materiałów redak-
cja nie zwraca. We wszystkich innych sprawach nie objętych
niniejszymi wskazówkami prosimy się bezpośrednio porozumieć
z redakcją czasopisma.
Redakcja
921
 BULLETIN OF THE INSTITUTE OF NON-FERROUS METALS
R e d a k t o r o dp o w i e d z i a l n y : d r M I E C Z Y S Ł AW W O C H
PRACE BADAWCZO-ROZWOJOWE IMN
W DZIEDZINIE OCHRONY ŚRODOWISKA ZAKOŃCZONE W 2006 ROKU
BRATEK Ł.: BADANIA EMISJI PYŁOWO-GAZOWEJ
Z PIECA TOPIELNEGO POD KĄTEM ZABUDOWY IN-
STALACJI ODCIĄGOWO-OCZYSZCZAJĄCEJ GAZY PRO-
CESOWE
GLIWICE 6304/06, s. 45, SYGN. 16210/N/01, poz. 79541, AW
W ramach pracy wykonano pomiary stężenia zanie-
czyszczeń pyłowo-gazowych (stężenie pyłu w gazie, stęże-
nie CO, SO2, NO, CI, F, węglowodorów) oraz parametrów
fizykochemicznych gazów emitowanych z pieca topielno-
-rafinacyjnego w HM GŁOGÓW (strumień objętości, tem-
peratura, ciśnienie, zawartość wilgoci, temperatura punktu
Rosy).
Pomiary wykonywano podczas trwania 3 pełnych cykli to-
pienia i rafinacji w piecu topielno-rafinacyjnym. Wykonano
również oznaczenia: składu chemicznego emitowanych py-
łów — Cu, Pb, Zn, As, Cd. Obliczono wielkość emisji za-
nieczyszczeń z pieca topielno-rafinacyjnego. Opracowano
założenia techniczno-technologiczne dla instalacji dopala-
nia, chłodzenia i filtracji gazów technologicznych, wraz
z układem odciągów miejscowych znad okien wsadowych
oraz rynien spustowych.
BRATEK Ł.: ZASTOSOWANIE METODY RETARDACJI
DO ODZYSKU KWASU SOLNEGO Z ROZTWORÓW PO-
TRAWIENNYCH
GLIWICE 6333/2006, s. 33, SYGN. 16262/N/01, poz. 80986, AW
W ramach pracy przeprowadzono badania laboratoryjne
procesu retardacji kwasu solnego. Określono podstawowe
zależności i warunki prowadzenia procesu retardacji, w ce-
lu częściowego odzysku kwasu solnego z potrawiennych
roztworów.
Przebadano efektywności procesu w relacji do objętości
sorbenta i eluenta, średnicy i wysokości kolumny jonowy-
miennej. Ustalono optymalne warunki prowadzenia proce-
su, dla których wykonano badania retardacji przemysło-
wych roztworów kwasów potrawiennych.
922
Rudy Metale R52, 2007, nr 12
UKD 061.6(051):669.2/.8:061.75(438)
CHMIELARZ A.: PLAN IMPLEMENTACYJNY I FINAN-
SOWY DYREKTYWY W SPRAWIE BATERII I AKUMU-
LATORÓW ORAZ ZUŻYTYCH BATERII I AKUMULA-
TORÓW
GLIWICE 6315/06, s. 80, SYGN. 16214/N/01, poz. 79545, AW
Praca dot. umowy nr 783/05Wn50/Ne-OZ-Tx/D z dnia
25.11.2005 r. pomiędzy Ministerstwem Środowiska, Insty-
tutem Metali Nieżelaznych i Narodowym Funduszem Ochro-
ny Środowiska i Gospodarki Wodnej. Przedmiotem referowa-
nej pracy była inwentaryzacja rynku baterii i akumulatorów
oraz złomu baterii i akumulatorów, opisu stanu istniejącego
systemu gospodarowania odpadami w postaci zużytych ba-
terii i akumulatorów, w tym odzysku, a także wstępny pro-
jekt sposobu odzysku zapewniającego osiągnięcie wyma-
gań nowej dyrektywy wraz z analizą ekonomiczną i harmo-
nogramem wdrożenia.
FIJAŁKOWSKA A.: JONOWYMIENNY SPOSÓB ODZY-
SKU LITU Z ROZTWORÓW ODPADOWYCH
GLIWICE 6332/06, s. 31, SYGN. 16234/N/01, poz. 80923, AW
W pracy zinwentaryzowano dołowe wody kopalniane
(solanki) z kopalń Kompanii Węglowej S.A. Centralnego
Zakładu Odwadniania Kopalń — CZOK oraz z rejonów
odwadniania Zakładów Górniczych rud miedzi i oznaczono
w nich zawartość litu. Ponadto podjęto próbę wydzielania
tego pierwiastka metodami jonitowymi.
Przebadano żywice będące silnie kwasami kationitami (ka-
talizatorami): Amberlyst 35 firmy Rohm&Hass, CT 275/3331
firmy Purolite oraz Lewatit K 2629.
W badaniach wstępnych, prowadzonych na roztworach syn-
tetycznych, porównano robocze zdolności wymienne żywic
oraz sprawdzono możliwość sorpcji i elucji litu z roztworu
będącego mieszaniną litu i sodu. Badania na ściekach rze-
czywistych wykonano na roztworze solanki z Sieroszowic.
KUROWSKI R.: BADANIA OSADOTWÓRCZOŚCI I SZYB-
KOŚCI KOROZJI ORAZ ROZWOJU ŻYCIA BIOLO-
GICZNEGO W WARUNKACH KONDYCJONOWANIA
WODY CHŁODZĄCEJ
GLIWICE 6320/06, s. 9, SYGN. 16228/N/01, poz. 80916, AW
Wykonano 3 miesięczne, przemysłowe badania szybko-
ści korozji i inkrustacji osadów w warunkach kondycjono-
wania wody chłodzącej parametrami firmy Nalco. Bada-
niami opartymi na metodzie grawimetrycznej, objęto obie-
gi: FKS HMG i EC HMG I, OC HMG I oraz OC HMG II
i Kesonowy Górny HMG II.
Równocześnie, opierając się na testerach Cult-Dip Combi
firmy Merck, dla tego samego okresu i obiegów wykonano
badania rozwoju w wodzie chłodzącej życia biologicznego
(mikroorganizmy). Ocenę rozwoju kultur zielonych oparto
na comiesięcznej wizualizacji. Analizy i oceny skuteczności
prowadzonej korekcji wody chłodzącej nie wykonano, gdyż
wykraczała ona poza ramy zlecenia.
KUROWSKI R.: POPRAWA JAKOŚCI WYROBÓW OD-
LEWANYCH I WALCOWANYCH POPRZEZ OPRACO-
WANIE I WDROŻENIE KONCEPCJI MODERNIZACJI
UKŁADU CHŁODZENIA URZĄDZEŃ TECHNOLOGICZ-
NYCH.
ZAD. NR 4. OPRACOWANIE METODY OCZYSZCZANIA
UKŁADU CHŁODZENIA BEZPOŚREDNIEGO Z ZANIE-
CZYSZCZEŃ ROPOPOCHODNYCH I INNYCH DECYDU-
JĄCYCH O JAKOŚCI WYROBÓW.
ZAD. NR 5. OPRACOWANIE REŻIMÓW WODY CHŁO-
DZĄCEJ.
ZAD. NR 6. DOBÓR ŚRODKÓW KOREKCYJNYCH, WE-
RYFIKACJA OPRACOWANYCH REŻIMÓW WODY
CHŁODZĄCEJ Z ANALIZĄ TECHNICZNO-EKONO-
MICZNĄ
ZAD. NR 7. OPRACOWANIE I WYKONANIE INSTALACJI
DOŚWIADCZALNEJ UZDATNIANIA ŚCIEKÓW TECH-
NOLOGICZNYCH
GLIWICE 6293/IV/V/VI/VII/05, SYGN. 16275/N/01; SYGN.
16273/N/01; AW
Zadanie 4. Przeprowadzono analizę literaturową metod
odolejania wody, dokonując wyboru metody do badań
w aspekcie możliwości realizacyjnych w WMN. Badania
procesu sorpcji zanieczyszczeń ropopochodnych, wykona-
no w warunkach dynamicznych dla 3 rodzajów węgla ak-
tywnego, wyznaczając dla każdego z sorbentów pojemność
sorpcyjną.
Badania wykonano na wodach zaolejonych pobranych w WMN,
analitykę oparto na polskiej normie PN-C-04643:1994.
Na podstawie przeprowadzonych badań dokonano wyboru
sorbentu, określając dla każdego z układów odolejania czas
pracy i wymiany złoża, przy określonych gabarytach ko-
lumny sorpcyjnej. Jako rozwiązanie alternatywne, przed-
stawiono ofertę technologiczno-kosztową firmy Pall Corpo-
ration, odolejania wody chłodzącej wykorzystującej do tego
celu metodę membranową.
Zadanie 5. Wykonano badania, wyznaczając dopuszczalny,
graniczny i krytyczny wskaźnik zagęszczania wody chło-
dzącej, wykorzystując do uzupełnienia strat wody chłodzą-
cej dwa źródła wody: wodę przefiltrowaną z Pławniowic
oraz wodę uzyskaną w wyniku uzdatniania ścieków z płu-
kania potrawiennego taśm na wydziale WT.
Dla obu źródeł przyjęto identyczny reżim wody chłodzącej
2,0 < C < 2,5. Dla tych warunków, w miesięcznych bada-
niach modelowych, wyznaczono szybkości korozji i inkru-
stacji osadów.
Zadanie 6. Dokonano doboru środków korekcyjnych na
podstawie zapytania ofertowego skierowanego do Zakładu
Antykorozyjnego OBR PR w Płocku. Z trzech otrzymanych
z OBR preparatów, w oparciu o porównawcze badania sta-
cjonarne, do badań modelowych wybrano jeden.
Na podstawie miesięcznych badań testowych wyznaczono
wskaźniki ochrony (skuteczność) proponowanego przez
OBR programu kondycjonowania wody chłodzącej.
Wyniki uzyskano w warunkach braku kondycjonowania
wody chłodzącej. Były one mało zachęcające, więc wnio-
skami podzielono się z dostawcą preparatów, uzyskując za-
pewnienie o skorygowaniu składu kompozycji.
Zaproponowano ich testowanie w warunkach przemysło-
wych z wykorzystaniem doświadczalnej instalacji obiegu
chłodniczego. Określono koszty eksploatacyjne kondycjo-
nowania.
Zadanie 7. Opracowano założenia technologiczne do wy-
konania doświadczalnej instalacji uzdatniania ścieków, po-
zwalającej na recykling ścieków z płukania potrawiennego
taśm.
Przedstawiono dwa warianty rozwiązujące problem ich wy-
dzielania z ogółu ścieków Walcowni oraz magazynowania.
Opracowano założenia do wykonania zbiornika — sytnika
wody wapiennej, będącej reagentem w procesie neutraliza-
cji ścieków z płukania potrawiennego taśm.
Opracowano schemat technologiczny rozdzielczego i nieza-
leżnego neutralizowania obu wydzielonych strumieni ście-
ków, z maksymalnym wykorzystaniem urządzeń zlokali-
zowanych w istniejącej Stacji Neutralizacji.
Wykonano instalację doświadczalną opartą na I wariancie.
MROZOWSKI J.: OKREŚLENIE MOŻLIWOŚCI ZA-
GOSPODAROWANIA ODPADÓW IOS ZGROMADZO-
NYCH NA SKŁADOWISKU ODPADÓW W BIECHOWIE
GLIWICE 6321/06, s. 37, SYGN. 16229/N/01, poz. 80917, AW
W ramach niniejszej pracy zinwentaryzowano składo-
wisko odpadów IOS w Biechowie pod względem jakości
i jednorodności składu, przebadano możliwości uzyskania
wymaganego stopnia rozdrobnienia materiału, sprawdzono
możliwości uzyskania wysokiej jakości gipsu syntetyczne-
go w warunkach opracowanej technologii przerobu pyliste-
go odpadu IOS na gips, opracowano założenia dla instalacji
produkcji gipsu z produktu odsiarczania spalin w HM
GŁOGÓW o przerobie 30 000 t smo/r. przedstawiono pro-
pozycje alternatywnych smo/r oraz propozycje alternatyw-
nych możliwości gospodarczego wykorzystania odpadu z IOS
zgromadzonego na składowisku w Biechowie.
MROZOWSKI J.: OPRACOWANIE TECHNOLOGII OD-
SIARCZANIA GAZÓW KONWERTOROWYCH W HM
GŁOGÓW II
GLIWICE 6323/06, s. 68, SYGN. 16265/N/01, poz. 80989, AW
W pracy w oparciu o przeprowadzone w 12 cyklach
konwertora próby odsiarczania gazów konwertorowych ze
świeżenia stopu CuFePb wykazano, że w istniejącym mo-
krym układzie oczyszczania gazów można usuwać z gazów
SO2 z poziomu na dolocie ok. 30 000 ppm do poziomu
określonego w wymaganiach BAT za pomocą roztworu so-
dy węglanowej jak i ługu sodowego.
Na podstawie uzyskanych podczas tych prób doświadczeń
opracowano technologię odsiarczania, która pozwala na
uzyskanie szlamów ołowiowych, w których zawartość cyn-
923
ku nie będzie przekraczała 10 %. Na podstawie wykonanej
serii pomiarów stężenia pyłów w gazach odlotowych w róż-
nych warunkach pracy układu stwierdzono, że dla utrzyma-
nia stężeń zakresie 1÷5 mg/Nm3 należy utrzymywać opory
przepływu w zwężce na poziomie jak dotychczas. Na pod-
stawie wykonanych pomiarów strumieni przepływów wy-
kazano, że zmniejszenie zużycia mocy przez wentylator jest
możliwe poprzez dobór wentylatora o mniejszej wydajności
— mniejszym zużyciu mocy dla mniejszej ilości gazów
faktycznie przepływającej przez mokry układ odpylania.
MROZOWSKI J.: BADANIA PROCESU ABSORPCJI SO2
W ROZTWORACH KWASU SIARKOWEGO
GLIWICE 6337/06, s. 55, SYGN. 16270/N/01, poz. 80994, AW
W pracy przebadano doświadczalne skuteczności ab-
sorpcji SO2 z gazów o stężeniu do 0,5 % w roztworach
kwasu siarkowego w dwóch wariantach aparaturowych
procesu absorpcji: w układzie zbiornikowym z barbotażem
i klasycznym układzie przeciwprądowym w kolumnie wy-
pełnionej.
Zakres pracy obejmował przeprowadzenie badań procesu
absorpcji SO2 w reaktorze barbotażowym z katalitycznym
utlenianiem zaabsorbowanego SO2 do kwasu siarkowego
przy stosowaniu jako katalizatorów siarczanu żelazowego,
siarczanu manganu, dwutlenku manganu odczynnikowego,
dwutlenku manganu elektrolitycznego i nadmanganianu po-
tasu.
Przeprowadzone badania wykazały przydatność jako katali-
zatora utleniania SO2 odczynnikowego dwutlenku manga-
nu, nadmanganianu potasu w mieszaninie z siarczanem
WIADOMOŚCI GOSPODARCZE
GŁÓWNI PRODUCENCI RUSZYLI Z KLUCZOWYMI
PROJEKTAMI W CHILE.
CZ.1 XSTRATA COPPER UZYSKUJE ZGODĘ NA EKS-
PANSJĘ W ALTONORTE
MAJOR PRODUCERS MOVE FORWARD WITH CRUCIAL
COPPER EXPANSION PROJECTS IN CHILE. P.1 XSTRATA
COPPER GETS APPROVAL FOR ALTONORTE EXPANSION.
METAL BULLETIN 2007, nr 9003, s. 10, BŁ
Firma Xstrata Copper rozpoczęła program ekspansji w hu-
cie Altonorte, w Regionie II, po uzyskaniu zgody władz re-
gionu Corema.
Inwestycja w wysokości 58 mln $ pozwoli na zwiększenie
zdolności produkcyjnej huty o około jedną trzecią do 380
tys. t/r. miedzi elektrolitycznej, w porównaniu do poprzed-
niego poziomu 290 tys. t/r.
Produkcja kwasu siarkowego wzrośnie do 1,1 mln t/r. z obec-
nego poziomu 800 tys. t/r.
„Altonorte to inwestycja w sercu największego rejonu pro-
dukcji miedzi w Chile. Huta będzie częściowo zintegrowana
z lokalnymi producentami miedzi i z zamiarem umocnienia
tej tendencji w przyszłości” — poinformował Charlie Sar-
tain, dyrektor zarządzający.
„Ma to wielkie znaczenie dla naszej strategii regionalnej,
ponieważ pozwoli skonsolidować i kontynuować integrację
działań rozwojowych w Chile i Peru. Projekty rozwojowe
w instalacjach ługowania, w północnym Chile, uczyniły
kwas atrakcyjnym produktem ubocznym. Rynek kwasu sta-
924
manganu. Reaktor zbiornikowy z dyspersją odsiarczanego
gazu aeratorem pneumomechanicznym z zastosowaniem
katalizatora manganowego umożliwia praktycznie 100 %
absorpcję dwutlenku siarki.
Zastosowanie kolumny z wypełnieniem umożliwia uzyska-
nie skuteczności absorpcji powyżej 90 %, w jednostopnio-
wej instalacji. Ograniczone jest stężeniem kwasu obiego-
wego do ok. 100 g/dm3 i stężeniem dwutlenku siarki w od-
siarczanym gazie do ok. 1000 ppm.
MROZOWSKI J.: BADANIA MOŻLIWOŚCI WSTĘPNEGO
ODKWASZENIA ODMIEDZIOWANEGO ELE- KTROLITU Z
WYKORZYSTANIEM PROCESU NANOFILTRACJI
GLIWICE 6336/06, s. 30, SYGN. 16271/N/01, poz. 81009, AW
W ramach niniejszej pracy wybudowano stanowisko
badawcze do badań procesu nanofiltracji, przeprowadzono
badania odkwaszania elektrolitu miedziowego, opracowano
warianty technologiczne możliwości zastosowania procesu
nanofiltracji w technologii odzysku niklu w postaci uwod-
nionych soli siarczanowych z elektrolitu odmiedziowanego.
Przeprowadzone próby odkwaszania odmiedziowanego
elektrolitu metodą nanofiltracji przy zastosowaniu mem-
brany typu Osmonies DL, wykazały możliwość głębokiego
odkwaszania badanego roztworu do poziomu 70 %.
Stwierdzono, że wydajność jednostkowa procesu zależy
silnie od stężenia kwasu i zawartości niklu w permeacie.
Ograniczenie strat niklu w permeacie możliwe jest poprzez
rozcieńczanie nadawy do procesu nanofiltracji lub stoso-
wania doczyszczania permetalu w drugim stopniu nanofil-
tracji.
je się interesujący, ceny są przyzwoite, a produkcja sprze-
daje się bardzo szybko” — powiedział Jon Evans, dyrektor
produkcji Xstrata Copper North Chile.
Xstrata Copper wyda dodatkowe 14 mln $ na zainstalowa-
nie w nowym zakładzie produkcji kwasu siarkowego insta-
lacji, która zwiększy skuteczność ograniczania emisji z po-
ziomu 93 do 95,5 % osiągniętego ostatnio w hucie South
Copper Ilo na północy Peru.
W ciągu następnych dwóch lat planuje się wydatkowanie
dalszych 28 mln $ celem wprowadzenia w hucie projektów
modernizacyjnych związanych z ochroną środowiska. Będą
one dotyczyły wychwytywania szkodliwych emisji i budo-
wy zakładu odpylającego.
GŁÓWNI PRODUCENCI RUSZYLI Z KLUCZOWYMI
PROJEKTAMI W CHILE.
CZ.2 ANTOFAGASTA ZWIĘKSZA PRODUKCJĘ O 40 %
DZIĘKI PROJEKTOWI ESPERANZA
MAJOR PRODUCERS MOVE FORWARD WITH CRUCIAL
COPPER EXPANSION PROJECTS IN CHILE. P.2 ANTOFAGA-
STA TO RAISE OUTPUT 40 % VIA ESPERANZA PROJECT.
METAL BULLETIN 2007, nr 9003, s. 10, BŁ
Chilijski producent Antofagasta zatwierdził do realizacji
projekt Esperanza w miedziowo-złotonośnym rejonie II
Chile. Koszty projektu szacowane są na 1,5 mld $ i zwięk-
szą produkcję grupy o 40 %.
Pierwsza produkcja spodziewana jest pod koniec 2010 r.,
przy nakładach kapitałowych rzędu 1,5 mld $, w tym 162
mln $ na prace przygotowawcze. Jak zauważa analityk
Numis Securities, kompania w niewielkim stopniu podnio-
sła średni poziom dziennej produkcji. Obecnie dzienne wy-
dobycie rudy miedzi wzrosło do 97 tys. t w porównaniu
z poprzednim poziomem — 90 tys. t. Szacuje się, że przez
pierwsze 10 lat produkcja miedzi wzrośnie do 195 tys. t/r.
w porównaniu z obecnym poziomem — 175 tys. t.
Oczekuje się, że przez pierwsze dziesięć lat Esperanza bę-
dzie produkować 700 tys. t/r. koncentratu, zawierającego
195 tys. t zarobkowych miedzi, 229 tys. uncji zarobkowych
złota oraz 1,5 mln uncji zarobkowych srebra.
„Będzie to istotny krok w rozwoju strategii grupy. Oczekuje
się, że gdy Esperanza osiągnie pełną zdolność produkcyjną
jej całkowita produkcja wzrośnie o ponad 40 % w porów-
naniu do obecnego poziomu” — powiedział Marcelo Awad,
dyrektor wykonawczy oddziału wydobywczego Antofaga-
sta Minerals.
Esperanza to złoże siarczkowe, zlokalizowane na południe
od należącej do grupy kopalni El Tesoro. Produkowany
koncentrat miedziowy zawiera produkty uboczne w postaci
złota i srebra, odzyskiwanych w wyniku konwencjonalnych
procesów mielenia i flotacji. Rezerwy rudy w złożu Espe-
ranza szacowane są na 535 mln t i powinny wystarczyć na
15 lat eksploatacji. Oczekuje się, że planowane inwestycje
przedłużą życie kopalni ponad planowane 15 lat.
NIPPON MINING WYDA 820 MLN $ NA ROZWÓJ PRO-
JEKTÓW MIEDZIOWYCH
NIPPON MINING EARMARKS UP TO $ 820 M TO DEVELOP
COPPER. METAL BULLETIN 2007, nr 9003, s. 10, BŁ
Japońska firma Nippon Mining & Metals (NMM) praw-
dopodobnie wyda w ciągu kolejnych trzech lat 100 mld je-
nów (820 mln $) na rozbudowę swoich projektów mie-
dziowych.
„Nie podano dokładnej kwoty i sposobu wydatkowania
funduszy. Zostanie to określone na podstawie analizy roz-
woju sytuacji na rynku. Kwota może wynieść nawet 100
mld jenów” — powiedział przedstawiciel firmy.
Nippon Mining Holdings, firma matka NMM, przewidziała
kwotę 180 mld jenów w średnioterminowym planie inwe-
stycyjnym do marca 2010 r., obejmującym m.in. inwestycje
w rozwój technologii produkcji folii miedzianych.
Około 35 mld jenów przeznaczono na dodatkowe wsparcie
rozwoju już istniejących projektów miedziowych, z których
najbardziej znaczącym jest rozwój kopalni miedzi Casero-
nes w Chile, znanej wcześniej pod nazwą Regailto. Obecnie
w kopalni prowadzone są szczegółowe badania, których
zakończenie spodziewane jest w przyszłym roku. Jak poin-
formował przedstawiciel firmy rozpoczęcie produkcji
przewidziano na 2009 r.
ALU-MET JEST ZAINTERESOWANY KUPNEM HUTY
PIERWOTNEGO ALUMINIUM OD CORUS
MASON J.: ALU-MET INTERESED IN BUYING CORUS PRI-
MARY ALUMINIUM ASSETS. METAL BULLETIN 2007, nr 9005,
s. 8, BŁ
Alu-Met największy europejski producent wlewków
wyciskanych zadeklarował, że rozważa zakup położonych
w Niemczech i Holandii hut aluminium, należących do fir-
my Corus Group.
Alu-Met, którego główna siedziba znajduje się w Bludenz,
w Austrii jest właścicielem zakładów w Niemczech, w Kemp-
ten (Bawaria) oraz Nachrodt (północna Westfalia), których
łączna produkcja wynosi 120÷150 tys. t/r.
Zakłady Kempten produkują 55÷60 tys. t/r. wyciskanych
wlewków aluminiowych, a Nachrodt — 80 tys. t/r. Firma
Alu-Met koncentruje się głównie na rynku europejskim.
Zakup huty umożliwi dostęp do surowca do produkcji
wlewków oraz możliwość bezpośredniej sprzedaży alumi-
nium na rynku. Jak powiedział jeden z handlowców z bran-
ży: — „Ruch ten umożliwi firmie integrację systemu od
momentu pozyskania surowca aż do sprzedaży”. Jednak
Guenter Steinacher, prezes Alu-Met odmówił komentarza
w tej sprawie.
Zakupem hut jest zainteresowana również firma Trimet,
choć sprzedaż zakładów w Delfzijl (Holandia) oraz Voerde
(Niemcy) wciąż jeszcze jest w bardzo wczesnym stadium.
Handlowcy spekulują czy również inne firmy będą zainte-
resowane przejęciem zakładów. Do tej pory jednak żadna
nie wykazała zainteresowania. Corus chciałby sprzedać hu-
ty jako całość, ale może okazać się, że będzie to niemożli-
we.
Sprzedaż hut nastąpi po zakończeniu transakcji sprzedaży
(za 1 mld $) walcowni i tłoczni, która rozpoczęła się w ze-
szłym roku na rzecz Aleris.
Do tej pory rzecznik firmy Corus nie potwierdził, że huty są
na sprzedaż. Poinformował tylko, że firma rozważa ponow-
nie tę opcję, szczególnie ze względu na wysokie ceny ener-
gii w Holandii.
Firma była bliska zamknięcia huty Voerde, której możliwo-
ści produkcyjne oceniane są na 90 tys. t, ze względu na wy-
sokie koszty energii. Jednak w listopadzie 2005 r. podpisa-
no na lepszych warunkach nowy kontrakt na dostawę energii.
Przyszłość zakładów Delfzijl jest mniej pewna w związku
z tym, że firma kupuje energię elektryczną na giełdzie.
CHIŃSKA PROWINCJA HENAN PLANUJE STWORZYĆ
NOWEGO PRODUCENTA ALUMINIUM
CHINA’S HENAN PROVINCE PLANS TO FORM NEW Al
PRODUCER. METAL BULLETIN 2007, nr 9005, s. 9, BŁ
Rząd chińskiej prowincji Henan planuje skonsolidować
rynek firm z branży metalowej w regionie i stworzyć no-
wego dużego producenta metali nieżelaznych.
Pierwszy krok do konsolidacji został już przedsięwzięty
w przemyśle aluminium i proszków, gdy Henan Shenhuo
Group, Yulian Power Group oraz Yichuan Power Industrial
Group wspólnie zarejestrowały w czerwcu br. nową firmę
pod nazwą Henan Nonferrous Co.
Jak szacuje jeden z analityków nowa firma będzie w stanie
przetopić 880 tys. t/r. aluminium.
„Poszczególne firmy, wchodzące w jej skład, są wciąż od-
powiedzialne za własne zyski i straty. Zachowają swoją do-
tychczasową strukturę i zarząd. Łączą jednak siły przy
sprzedaży i kupowaniu surowca. Konsolidacja jest środ-
kiem do tego, by stać się większymi i silniejszymi” — po-
wiedział analityk z Szanghaju.
Nowoutworzony koncern Henan Nonferrous Co. już po-
czynił kroki, aby stać się zintegrowanym producentem,
gdyż dysponuje węglem, energią i zakładami aluminium.
Jak poinformował przedstawiciel Shenhuo Coal nie ma też
kłopotów z brakiem rezerw boksytów czy też produkcją
tlenku glinu.
„Firma Henan Nonferrous jest otwarta na przyjęcie pod
925
swój parasol również innych firm z branży metali. Jednak
do tej pory nie podjęto jeszcze decyzji ani o terminie prze-
jęcia, ani o tym, której z firm będzie to dotyczyło”.
CHINY PODNOSZĄ PODATEK OD SUROWCÓW NA
MIEDŹ, OŁÓW, CYNK I WOLFRAM
CHINA TO RAISE RESOURCE TAX ON COPPER, LEAD, ZINC,
TUNGSTEN. METAL BULLETIN 2007, nr 9005, s. 10, BŁ
Od sierpnia br. w Chinach znacząco wzrósł podatek
wydobywczy na rudy miedzi, wolframu, ołowiu i cynku.
Jest to konsekwencją wdrażania polityki zwiększania wpły-
wu rządu na przemysł wydobywczy surowców. Uczestnicy
rynku twierdzą, że krok ten będzie miał bardzo duży wpływ
na poziom cen.
Ministerstwo Finansów i Państwowy Urząd Podatkowy po-
informowały, że podwyżka stawki podatkowej nastąpiła od
1 sierpnia br. Rząd uważa, że ruch ten spowoduje „racjo-
nalną” eksploatację i zużycie rodzimych zasobów natural-
nych przez kopalnie i huty.
Podatek na rudę miedzi zwiększy się do 6÷7 juanów, w po-
równaniu do wcześniej obowiązującego, który wynosił
1,4÷1,6 juana/t. Największy wzrost podatku nastąpi dla ru-
dy wolframu do 7÷9 juanów w porównaniu z wcześniej-
szym poziomem 0,5÷0,6 juana/t.
Podatek na rudę ołowiu i cynku zwiększy się do 16÷20 ju-
anów (2,1÷2,6 $) za tonę w porównaniu do 3÷4 juanów/t,
który obowiązywał od 1993 r.
Pięciokrotna podwyżka podatku dla rudy ołowiu i cynku
przełoży się na wzrost ceny o ok. 16 juanów (2,12 $) za to-
nę. Yunnan Chihong przerzuci koszty związane z podwyżką
na klientów.
„Górnicy niewątpliwie przerzucą koszty podwyżki na ku-
pujących, w szczególności koncentraty miedziowe” — po-
wiedział oficjalny przedstawiciel firmy Shenzhen Zhongjin
Lingnan, producenta cynku i ołowiu.
Jak szacuje Heng Kun, szef analityków Essences Securities,
wpływ podwyżki podatku od wydobycia surowców na zysk
przedsiębiorstw będzie niższy niż 3 %.
Na skutki podwyżki będą narażone również huty miedzi.
Jednak jak poinformował analityk podwyżka stanowi mniej
niż procent ceny surowca wsadowego, gdyż większość
wsadu pochodzi spoza Chin.
Górnicy wydobywający wolfram stwierdzili, że nie przej-
mują się podwyżką podatku. Koncentrat wolframu jest tak
drogi, że dodatkowe koszty na poziomie paru juanów na
tonie można pominąć. W Chinach koncentrat wolframu
sprzedawany jest za ok. 100 tys. Juanów/t.
„Dopóki rynek będzie w dobrej kondycji w ogóle się tym
nie będziemy przejmować” — powiedział przedstawiciel
dużej firmy wydobywczej w południowo-zachodnich Chi-
nach.
Wzrost poziomu podatku od wydobycia surowców (miedzi,
wolframu, cynku i ołowiu) nastąpił po tym, jak rząd pod-
niósł w zeszłym roku podatki na wydobycie węgla i soli.
W zeszłym roku nastąpiło także zwiększenie stawki podat-
ku od wydobycia wanadu do 12 juanów/t.
CVRD, HYDRO WYBUDUJĄ W BRAZYLII RAFINERIĘ
TLENKU GLINU O WYDAJNOŚCI 7,4 MLN TON ROCZ-
NIE
LAWLOR C.: CVRD, HYDRO TO BUILD 7,4 MLN TPY ALU-
MINA REFINERY IN BRAZIL. METAL BULLETIN 2007, nr 9006,
s. 8, BŁ
926
CVRD oraz Norsk Hydro, zgodnie ze swoją strategią
zwiększenia obecności na rynku boksytów i tlenku glinu,
wybudują wspólnie w północnej Brazylii nową rafinerię
tlenku glinu o możliwościach produkcyjnych rzędu 7,4 mln t/r.
Rozpoczęcie produkcji spodziewane jest w pierwszej poło-
wie 2011 r., a pełną moc produkcyjną na poziomie 7,4 mln
t/r. zakłady osiągną do 2015 r.
Zakłady będą budowane w czterech etapach, z których każ-
dy pozwoli na produkcję 1,85 mln t/r. tlenku glinu. Budowa
rozpocznie się w 2008 r. Przewiduje się, że koszt pierwsze-
go etapu będzie wynosił 1,5 mld $. Hydro w tym przedsię-
wzięciu posiada 20 % udziałów.
„Uczestnictwo w nowym projekcie jest istotnym elemen-
tem strategii firmy dotyczącym rozwoju produkcji alumi-
nium w skali światowej” — powiedział Eivind Reiten, pre-
zes i dyrektor wykonawczy Hydro. I dodał: „Zwiększamy
ilość produkowanego aluminium, skupiamy się na alumi-
nium pierwotnym i tlenku glinu, w tych częściach świata,
które mają dostęp do zasobów naturalnych na konkurencyj-
nych zasadach”.
Zakłady będą zlokalizowane w Brazylii, niedaleko najwięk-
szej na świecie rafinerii Alunorte, w której CVRD ma 57 %
udziałów, a Hydro — 34 %.
„Porozumienie umacnia układ partnerski z 2000 r. pomię-
dzy CVRD oraz Hydro, który powstał po przejęciu strate-
gicznego pakietu udziałów w Alunorte. Podjęte kroki
wzbogacają portfolio Hydro w produkcji aluminium i tlen-
ku glinu oraz umacniają pozycję firmy na rynku” — po-
wiedział Reiten.
W zeszłym roku Hydro ujawniła, że poszukuje możliwości
inwestowania w przemyśle tlenku glinu i boksytów w kra-
jach bogatych w ww. surowce, w tym m.in. w Brazylii, Po-
łudniowej Afryce, Gwinei oraz w Indiach, Australii i Indo-
nezji.
Firma poszukuje partnera do projektów pozwalających
zwiększyć obecność na rynku boksytów i tlenku glinu,
uczestnicząc w przedsięwzięciach joint-venture, do których
należą m.in. 35 % udział w Alumina Partners of Jamaica
oraz 34 % udział w Alunorte.
Do 2010 r. wskaźnik ten zwiększy się do ok. 70 % po za-
kończeniu trzeciego etapu rozbudowy. Całkowite możliwo-
ści produkcyjne zakładów wynoszą 6,5 mln t/r.
FRANCUSKIE WŁADZE UKARAŁY KARTEL KABLOWY
KARĄ W WYSOKOŚCI 20 MLN EURO
FRENCH COMPETITION AUTHORITY FINES EUROPEAN
CABLE CARTEL 20 M.EURO. METAL BULLETIN 2007, nr 9006,
s. 8, BŁ
Francuska komisja ds. nieuczciwej konkurencji ukarała
głównego europejskiego producenta kabli karą w wysoko-
ści prawie 20 mln Euro (27 mln $) za podwójną zmowę
przy sprzedaży kabli dla francuskiego dystrybutora energii
— firmy EDF.
Firmy objęte śledztwem to: Nexans France, Prysmian Ener-
gies Cables et Systems (własność Pirelli), Safran (własność
Sagem), Draka Paricable oraz Grupo General Cable Sistemas.
Przedstawiciel urzędu regulacji poinformował, że firmy
w okresie od 1 lutego 2002 r. do 31 maja 2004 r. zmówiły
się co do cen kabli dla instalacji podziemnych i napo-
wietrznych.
Przechwycone podczas przeszukiwań dokumenty pokazały,
że Draka Nexans, Pirelli i Sagem wymieniały informacje
przed zatwierdzeniem swoich ofert w systemie elektronicz-
nego przetargu, zorganizowanego przez EDF, na dostawy
kabli w okresie od lutego do maja 2002 r. Wartość przetargu
wynosiła 35 mln Euro.
„Wzajemne konsultacje i wymiana informacji pozwoliły
firmom na wcześniejsze uzgodnienie ceny co zaburzyło
konkurencję. Dokumenty przechwycone podczas przeszu-
kiwań pokazują, że przedstawiciele tych firm spotykali się
kilkakrotnie i wymieniali informacje zanim oferty zostały
przedstawione EDF” — powiedział komisarz.
Te same firmy, w tym Grupo General Cable Sistemas,
utrzymywały zmowę po raz drugi przez okres dwóch lat od
czerwca 2002 r. do 31 maja 2004 r. I jak powiedział przed-
stawiciel komisji:
„Waga drugiej zmowy jest o wiele większa. Trwała przez
dużo dłuższy czas i objęła kontrakty warte ponad 200 mln
Euro. Komisja uważa, że wyrafinowany mechanizm poro-
zumienia polegał na przeprowadzeniu w przeddzień prze-
targu pełnej symulacji poziomu cen i wzajemnego zacho-
wania w rezultacie pozwalając na uzyskanie o wiele więcej
w licytacji. Prowadząc powyższy proceder firmy te pozba-
wiły EDF możliwości uzyskania precyzyjnej informacji
o poziomie cen przy przygotowaniu oferty na dostawę
kabli.”
EDF skierowało wniosek do komisji w 2001 r. Zasądzona
kara musi być zapłacona natychmiastowo. Firmy nie kwe-
stionowały zebranych dowodów i w związku z tym uzyska-
ły 10 % redukcję kary.
Nexans France musi zapłacić prawie 10 mln Euro, Prys-
mian Energies Cables et Systemes — 5 mln Euro, Safran —
4 mln, Draka Paricable — 675 tys. Euro, a Grupo General
Cable Sistemas — 900 tys. Euro.
PERU ZWIĘKSZA PRODUKCJĘ, ABY ZAMKNĄĆ LUKĘ
W PODAŻY
HARRIS P.: PERU RAISES ZINC OUTPUT TO CLOSE SUPPLY
GAP. METAL BULLETIN 2007, nr 9008, s. 8, BŁ
Alan Garcia, prezydent Chile, postrzega sektor górniczy
kraju jako klucz do stałego wzrostu ekonomicznego pod
warunkiem, że nie będzie on w konflikcie z innymi działa-
mi gospodarki.
Prezydent Alan Garcia chce uczynić z Peru najważniejszy
w świecie kraj wydobywający surowce. Swoje plany przed-
stawił pod koniec lipca br. podczas uroczystego otwarcia
kopalni Cerro Lindo, w departamencie Ica, należącej do
Compania Minero Milpo.
Podniesiony ton Garcii odbija się echem w peruwiańskim
przemyśle cynkowym, który jest w ścisłej czołówce świa-
towej z takimi firmami, jak: El Brocal, Milpo i Votorantim
Metals, których rozwój postępuje w miarę jak cynk osiąga
historycznie wysokie ceny.
„Ceny cynku wzrosły w ciągu ostatnich lat do ok. 3600 $/t”
— potwierdził Julio Loc, analityk z agencji Apoyo & Aso-
ciados.
Rząd Garcii twierdzi, że wysokie ceny będą mocnym
wsparciem dla sektora górniczego oraz kluczem do stałego
wzrostu ekonomicznego, a także środkiem do redukcji ubó-
stwa.
„Prędzej czy później Peru będzie rozwijać się dzięki gór-
nictwu, lecz jedynie wtedy, gdy nie będzie to kolidowało
z innymi działami gospodarki”.
Pieniądze na inwestycje górnicze napływają do Peru, po-
nieważ kraj jest polimetalicznym rajem. Większość inwe-
stycji dotyczy projektów związanych z miedzią. Przewiduje
się, że w okresie najbliższych pięciu lat inwestycje osiągną
poziom 10 mld $, z czego 80 % będzie skierowane do prze-
mysłu miedziowego, a pozostała kwota — w złoto i cynk.
Cynk nie ma tak mocnej pozycji jak miedź. Jednak produ-
cenci odpowiadają na nawoływania Garcii do ekspansji
i rozwoju. Według danych regionalnego stowarzyszenia La-
tiza, przewiduje się, że w 2007 r. nastąpi wzrost produkcji
o 10 % do poziomu 1,2 mln t. W 2006 r. produkcja kopalń
cynku w Peru wynosiła: Antamina (200 tys. t); Volcan (224
tys. t); Quenuales (187 tys. t); Milpo (95 tys. t); Atachocha
(66 tys. t); El Brocal (58 tys. t); Santa Luisa (44 tys. t); Co-
fautsiri (40 tys. t) oraz pozostałe (197 tys. t).
„Ekspansja następuje poprzez otwieranie nowych kopalń
i zwiększanie wydobycia w istniejących” — poinformował
David Vela, dyrektor wykonawczy Latiza.
Garcia wykorzystał głośne otwarcie Cerro Lindo dla poka-
zania możliwości technicznych Peru, w tym m.in. takich
innowacyjnych i przyjaznych dla środowiska technologii,
jak np. pierwsza w Peru instalacja odsalania wody morskiej
czy wytwarzania odpadów w postaci pasty, co pozwala
znacząco zmniejszyć powierzchnię ich składowania.
Cerro Lindo stosuje najbardziej zaawansowane na świecie
technologie i w związku z tym jest pozytywnym przykła-
dem do naśladowania dla innych kopalni. Będzie ona pro-
dukować 146 tys. t/r. koncentratu cynku, co podniesie po-
ziom całkowitej produkcji Milpo do 200 tys. t/r. Po osią-
gnięciu pełnej mocy produkcyjnej dodatkowo uzyska się do
39,5 tys. t/r. miedzi i 14,8 tys. t/r. ołowiu w koncentratach.
Milpo planuje zwiększyć do 350 tys. t/r. produkcję cynku
w koncentracie w ciągu najbliższych trzech÷czterech lat.
Będzie to możliwe po zakończeniu inwestycji na poziomie
250÷300 mln $ w projekt Hilaron, w pobliżu kopalni cynku
i miedzi Antamina w departamencie Ancash.
„Mamy zamiar zakończyć wiercenia na początku 2008 r.,
przeanalizować wyniki i sporządzić wstępne studium wy-
konalności w połowie 2008 r.” — powiedział prezes Abra-
ham Chahuan.
Dotychczas firma udokumentowała zasoby na poziomie
12,2 mln t o zawartości 5,25 % cynku, 1,44 % ołowiu i 2,11
uncji/t złota. Jeśli projekt zostanie zatwierdzony firma szyb-
ko rozpocznie jego realizację, wykonując prace inżynier-
skie przy wsparciu swojego oddziału Gemin, który spraw-
dził się podczas prac w Cerro Lindo.
Antamina. W czasie, gdy Peru cieszyło się przez prawie
pięć lat stałym wzrostem gospodarczym, uwidoczniły się
niestety kłopoty socjalne, z którymi rząd jeszcze ciągle się
boryka.
„Socjalny niepokój obraca się przeciwko obecności boga-
czy” — powiedział Andrew Bristow, dyrektor wykonawczy
Monterrico Metals, odnosząc się do gwałtownych prote-
stów, które doprowadziły w 2005 r. do zburzenia obozu po-
szukiwawczego Rio Blanco. Protesty nie dotknęły projek-
tów cynkowych i kopalni cynku, ale to odpowiedzialność
socjalna korporacji jest obecnie jednym z podstawowych
zadań górnictwa Peru.
„Powinno powstawać więcej kopalń takich jak: Antamina,
Tintaya czy Barrick, ponieważ wielu ludzi ufa, że rozwój
nowoczesnego górnictwa może przyczynić się do zwięk-
szenia dobrobytu w Peru” — powiedział Ian Kilgor, prezes
Antamina, największego krajowego producenta cynku.
Firma eksploatuje obszar bogaty w cynk. co pozwoli
utrzymać produkcję na poziomie 600÷660 tys. t/r. koncen-
927
tratów cynku (ok. 300 tys. t/r. cynku metalicznego) przez
następne pięć lat.
„Z kolei El Brocal, w której producent złota Buenaventura
ma 34 % udziałów, planuje produkcję na poziomie 150÷200
tys. t/r. cynku na skutek realizacji wartego 300 mln $ pro-
jektu San Gregorio w departamencie Pasco.” — poinfor-
mował prezes Roque Benavides.
Mniejsze projekty. Niewielką produkcję cynku dostarczą
kopalnie Fortuna Silver Mines i Vena Resources. Fortuna
zamierza docelowo do końca 2007 r. wyprodukować: 5400 t
cynku w swojej kopalni Caylloma, w departamencie Arequipa
oraz dodatkowo do 3200 t ołowiu, 500 tys. uncji srebra i nieco
złota. W 2008 r. produkcja może zwiększyć się o 47 %
w związku ze zwiększeniem wydajności zakładu.
Kanadyjska firma Vena Resources wznowiła w lipcu br.
produkcję w kopalni cynku Azulcocha oraz realizuje pro-
gram wierceń. Firma wyda w tym roku 11 mln $ na eksplo-
rację i rozwój kopalni.
Cynk rafinowany. Wysiłki rządu zmierzają do poprawy
skuteczności ochrony środowiska, co oznacza, że Doe Run
Peru nadal musi prowadzić w tym kierunku prace w hu-
cie/rafinerii La Oraya. Podjęto decyzje o zakończeniu pla-
nowanych prac związanych z ochroną środowiska, do któ-
rych firma jest zobowiązana. Jak poinformował Juan Carlos
Huyhua, dyrektor zarządzający, La Oroya oprócz cynku
produkuje również miedź, ołów, antymon, bizmut, selen,
kadm, ind i tellur.
W tym samym czasie Brazil Votorantim Metais wydało 100
mln $ na rozbudowę rafinerii Cajamarquilla, w departa-
mencie Lima, w celu zwiększenia produkcji metalu o 20 %
do poziomu 160 tys. t/r. Rafineria produkuje obecnie 135
tys. t/r. metalu rafinowanego. Rozbudowa instalacji powin-
na zakończyć się we wrześniu br., a osiągnięcie pełnej mo-
cy produkcyjnej planowane jest w listopadzie. Rozbudowa
jest częścią planu Votorantim dotyczącego wzrostu łącznej
produkcji w Peru i Brazylii do 700 tys. t/r. Inwestycje
o wartości 300 mln $, uczynią firmę trzecim co do wielko-
ści na świecie producentem cynku i pozwolą na uzyskanie
wydajności Cajamarquilla do 340 tys. t/r. w ciągu dwóch lat.
Votorantim posiada 24,9 % udziałów w peruwiańskiej fir-
mie cynkowej Milpo, którą Cajamarguilla kupiła w 2005 r.
za 210 mln $ od kanadyjskiego Teck Cominco.
Prezydent Garcia jest skłonny wykorzystać zasoby mine-
ralne Peru w celu wyprodukowania większej ilości produk-
tów rafinowanych i półfabrykatów. Uważa on, że koniecz-
nym jest przejście do kolejnego etapu rozwoju, pomimo że
będzie to kosztowne. Pozwoli jednak na powstanie trzy-
krotnie większej liczby miejsc pracy niż generuje samo gór-
nictwo.
Nadal, pomimo faktu zobowiązania się rządu do tworzenia
korzystnych warunków dla zagranicznych inwestycji, ob-
serwowana jest niska konsumpcja wewnętrzna cynku, a to
oznacza że rozwój dalszych mocy hut i rafinerii będzie ma-
ło prawdopodobny.
„Wewnętrzny rynek jest niewielki. Peru nie ma rozwinięte-
go przemysłu. Oznacza to, że produkowanego metalu rafi-
nowanego nie ma kto kupić” — poinformował Angel Mu-
rillo, zastępca szefa górnictwa narodowego związku górni-
czego.
POSZUKIWACZE ZŁOTA
ALWAY B.: GOLD DIGGERS OF 2007. MINING JOURNAL 2007,
18 MAJ, s. 16÷17, BŁ
928
Siedem firm podzieliło się swoimi strategiami na tzw.
Gold Day, jednym z seryjnie organizowanych przez Mining
Journal seminariów dla inwestorów. W spotkaniu uczestni-
czyło 130 delegatów.
Firmy wydobywające złoto szukają nowych możliwości
rozwoju. Złoto zbliżyło się do ceny 700 $/uncję. Bruce Al-
way z GFMS, londyńskiej firmy konsultingowej, przepro-
wadza analizę rynku w różnych krajach.
Ponowne odkrycie Kolumbii. Randy Martin, dyrektor za-
rządzający Columbia Goldfields Ltd, opisuje siebie jako
doświadczonego dyrektora, mającego szereg wdrożeń w Ame-
ryce Łacińskiej. Kolumbia do 1937 roku była największym
wydobywcą złota, ale od tego czasu nikt nie prowadził no-
woczesnej eksploracji.
„W Kolumbii jest jeszcze kilka znaczących złóż do odnale-
zienia. Do niedawna słaby poziom bezpieczeństwa krępo-
wał wydobycie, ale sytuacja się poprawiła. Obecnie rząd
zachęca zagranicznych inwestorów” — powiedział Martin.
Columbia Goldfields konsoliduje wydobycie w regionie
Marmato Mountain i obecnie przejęła kontrolę nad 90 %
(5,3 Moz) projektu Marmato. Rozpoczęcie eksploatacji
nowego złoża spodziewane jest na koniec września br.,
a zakończenie dogłębnych badań w przyszłym roku. Firma
zamierza przejąć za 15 mln $ pozostałe 10 % udziałów
w projekcie. Dwa miesiące temu zebrała 9 mln $ na prze-
prowadzenie prac. Jeszcze w tym roku planuje zebrać dal-
sze 16 mln $.
Projekt wymaga rozległego przesiedlenia mieszkańców
z połowy 332 budynków w mieście Marmato. Wielu wła-
ścicieli działek poprosiło o przeniesienie do El Llano, gdzie
wybudowano już 144 domów.
„Większość mieszkańców jest zadowolona z przesiedlenia”
— powiedział Martin.
Columbia Goldfields wykonała 10 km chodników, a firma
Micon w październiku ubiegłego roku wzmocniła chodniki
celem rozbudowy złoża. Dokonano także odkrycia „praw-
dopodobnie nowego istotnego złoża w El Salto”. Program
przewidujący budowę 2 km chodników wejdzie w życie
w trzecim kwartale br.
Filipiny. Metals Exploration plc (Filipiny) od października
2004 r. przejęła sześć projektów w regionie północnego Lu-
zon. Jonathan Beardworth, dyrektor wykonawczy poinfor-
mował, że Runruno to projekt flagowy ze złożem zawiera-
jącym 2 Muncje złota i 34 Mfunty molibdenu. Zebrano już
fundusze na badania. Przewiduje się, że budowana kopalnia
będzie miała możliwości wydobywcze na poziomie 200 tys.
uncji/r. Metals Exploration ma 85 % udział w Runruno.
Ekscytacja w Chinach. Leyshon Resources Ltd twierdzi,
że „najnowszy chiński projekt wydobywczy złota zostanie
wdrożony w 2008 r.” Firma rozpoczęła ostatnio program
wierceń w siedmiu nowych miejscach, w Zheng Guang
w bogatej w surowce prowincji Heilongjiang. Leyshon już
oznaczył złoże, zawierające 1,1 Muncji złota, 3,7 Muncji
srebra i 94 tys. t cynku, przy koszcie wydobycia tylko
5 $/uncję.
Paul Atherley, dyrektor zarządzający firmy, poinformował
że Leyshon działa w Chinach od trzech lat i jest pierwszą
zagraniczną firmą w tym regionie, która wyprodukowała
ponad 20 Muncji złota. Partnerem Leyshon jest firma geo-
logiczna Qiqha'er zatrudniająca 4000 pracowników, mająca
dobre zaplecze techniczne i laboratoria. Obie firmy podpi-
sały 20-letnie porozumienie, na mocy którego Layshon bę-
dzie miała 70 % udziałów w Zheng Guang, w zamian za fi-
nansowanie Qiqha'er. Demirci. W ubiegłym roku uzyskano dodatkowo ok. 90 tys.
Nowa kopalnia w Papui Nowej Gwinei. Grant Brock, szef uncji złota i 1,82 Muncji srebra po przeprowadzeniu pierw-
Allied, powiedział, że do października br. firma planuje szych wierceń.
wybudowanie zakładów przeróbczych oraz kopalni o moż- Ariana skupiła się na projekcie Sindirgi, obejmującym cztery
liwościach wydobywczych rzędu 84 tys. uncji/r. Złoże Sim- złoża: Kepez, Kizilcukurs, Karakavak oraz Kiziltepe. Prze-
beri Island znajdujące się na wyspach Tabar, 75 km na pół- prowadzono odwierty, znajdując materiał o gradacji 7,2 g/t
nocny zachód od wyspy Lihir, ma całkowitą nośność 2,4 (10 m) i 10,6 g/t (ponad 7,5 m). Dalsze wiercenia przewi-
Muncji złota. Simberi Island ma udokumentowane zasoby dziane są na przyszły rok.
rzędu 24,4 Mt o średniej gradacji 1,20 g/t oraz dalsze na
poziomie 32,6 Mt o gradacji 1,39 g/t. Złoże Pigiput Bay REKORDOWA PRODUKCJA SREBRA
pozwoli na wydobycie 84 tys. uncji/r. przez osiem lat. RECORD SILVER OUTPUT. MINING MAGAZINE 2007, t. 197,
Budowa kopalni o możliwościach wydobywczych 2,4 Mt/r. nr 2, s. 44, BŁ
będzie kosztować 80 mln $ australijskich (66 mln USA). Oczekuje się, że w tym roku produkcja srebra wzrośnie
Eksploatowana na pobliskich złożach ruda będzie transpor- o 3 % i osiągnie rekordowy poziom 522 mln uncji. Całko-
towana za pomocą kolejki linowej do zakładów. W zakła- wita podaż srebra w 2006 r., łącznie z wtórnymi źródłami
dach przeróbki wdrożono nowoczesną technologię utyliza- i sprzedażą długo przetrzymywanych zapasów rządowych,
cji wody morskiej. Odpady będą składowanie głęboko była względnie niska — na poziomie 775 mln uncji.
w morzu. W złożu znajduje się także ponad 700 tys. uncji Pomimo zwiększonej podaży ceny srebra wynosiły średnio
złota. Allied ma plany zwiększenia wydobycia do 3 Mt/r. 13,37 $/uncję w okresie pierwszych sześciu miesięcy br.
oraz zwiększenia produkcji złota do 115 tys. uncji/r. roku w porównaniu do 11,61 $/uncję w 2006 r. (o 58 %
Nowy region wydobywczy w Meksyku. W 2003 r. Wade wyższe od średniej wynoszącej 7,35 $/uncję w 2005 r.).
Dawe, dyrektor wykonawczy, założył Linear Gold Corp. Dostawy srebra pochodzą głównie z produkcji kopalń złota,
Poinformował, że ww. firma, z siedzibą w Halifax (Nowa miedzi, ołowiu i cynku. Ameryka Łacińska jest dalej w czo-
Szkocja), budowała „nowy region wydobywczy skupiony łówce wiodących producentów.
na projekcie Ixhuatan w Meksyku”. Zapotrzebowanie spadło o 12 % w 2006 r. do poziomu
Projekt obejmuje m.in. złoże Campamento, zawierające po- 714,7 Muncji. Częściowo związane było to reakcją na
nad 1,2 Muncji złota i 4,5 Muncji srebra. Obecnie prowa- wzrastające ceny, szczególnie na rynku jubilerskim i wyro-
dzone są wiercenia na dużą skalę w złożu Cerro la Mina, bów srebrnych. Spadło również zużycie srebra w fotografii
1,5 km od Campamento. Campamento odkryto w czerwcu jak również w innych zastosowaniach przemysłowych. Jed-
2004 r. Zawiera ono surowiec o dużej gradacji, nadający się nocześnie wzrosło zużycie srebra w elektronice oraz bate-
do wydobycia metodą odkrywkową. Zmierzone i oznaczo- riach i akumulatorach.
ne zasoby wynoszą obecnie 9,37 Mt przy gradacji 2,8 g/t Podaż srebra zostanie skorygowana w roku bieżącym po-
złota oraz 11,5 g/t srebra oraz 7,13 Mt przy gradacji 1,6 g/t przez sprzedaż zapasów rządowych na poziomie ok. 61,7
złota i 4 g/t srebra. mln uncji. W poniższym zestawienie podano wielkości pro-
Gwatemala. Goldex Resources Corp. swoją działalność dukcji kopalń w latach 2005÷2008:
skupiło w Gwatemali i Meksyku, ale rozważa również prze-
jęcia w Newadzie (USA). Firma Gwatelami Goldex ma
Srebro
99 % udziałów w El Pato, w południowej części kraju. Te- (w ‘000 uncji)
2005 2006 2007* 2008*
ren rozciąga się na przestrzeni 150 km2, obejmując złoża
Peru 102,662 111,587 107,123 110,337
o nośności ponad 430 tys. uncji (przy średniej gradacji 7 g/t).
Goldex sprawdza i uaktualnia dokumentację ww. złóż. Meksyk 93,000 96,500 103,255 107,385
Jacob Friesn, menedżer odpowiedzialny za rozwój poin- Australia 77,000 59,000 66,080 70,045
formował, że firma przeprowadziła odwierty powierzch- Chile 44,600 44,600 45,400 45,400
niowe znajdując na głębokości 5,9 m złoto z gradacją 4,9 Polska 41,500 42,000 42,000 42,000
g/t, a na głębokości 3,8 m — z gradacją 9,8 g/t. El Pato ma
USA 39,545 36,652 38,008 39,148
doskonałą infrastrukturę, dostęp do energii i sieci drogowej.
Firma Goldex rozpoczęła również badanie złoża El Arco Kanada 36,132 31,616 31,616 31,774
w meksykańskim centralnym stanie Durango. Boliwia 13,500 14,800 20,800 26,000
Tureckie zadowolenie. Ariana Resources plc postawiła so- Inne 67,410 67,954 67,928 72,037
bie za cel określenie w tym roku złoża JORC o nośności Łącznie 515,349 504,709 522,211 544,126
250 tys. uncji oraz trzech w całości należących do firmy
(*wielkość prognozowana)
projektów w Turcji.
Kerim Sener, dyrektor zarządzający, określił Turcję jako Źródła:US Bureau of Mines; American Bureau of Metals Statistics; Statis-
tics Canada; Chamber of Mines of South Africa; Silver Institute; Central
kraj „mający dobre rokowania i niewykorzystany”. Intelligence Agency i inne źródła rządowe oraz przemysłowe; CPM
Firma jest właścicielem projektów Sindirgi, Ivrindi oraz Group.

NOWOŚCI TECHNOLOGICZNE

UDOSKONALENIE I OPRACOWANIE KATALITYCZ- NYCH CÓW WANIUKOWA I ZAWIESINOWYCH

METOD OCZYSZCZANIA GAZÓW ODLOTOWYCH Z PIE- ISMAGILOV Z. R., CHAJRULIN S. R., JASNIK S. A., PARMON

929
V. H., PLJUCHIN I. V.: SOVERSENSTVOVANIE I RAZRABOTKA
KATALITICESKICH SPOSOBOV OCISTKI OTCHODJASCICH
GAZOV PECEJ VANJUKOVA I VZVESENNOJ PLAVKI. CVET-
NYE METALLY 2007, nr 7, s. 80÷84, AG
Zagadnienie oczyszczania gazów odlotowych z pieców
Waniukowa i pieców zawiesinowych z dwutlenku siarki,
z otrzymywaniem w charakterze produktu siarki elementar-
nej, jest wyjątkowo aktualne dla zakładów podbiegunowej
filii kombinatu Norilskij Nikel (ros.: Zapoljarnyj Filial —
ZF).
Pożądane jest opracowanie nowych katalitycznych techno-
logii, lub pogłębienie oczyszczania dwutlenku siarki z za-
stosowaniem istniejącej technologii, opartej na wysoko-
temperaturowej redukcji SO2 do elementarnej siarki.
Najbardziej perspektywiczne technologie oczyszczania SO2
to jego redukcja gazem ziemnym (wysokotemperaturowy
wariant procesu), lub gazem syntezowym (niskotemperatu-
rowy wariant procesu).
Wybrano katalizatory dla procesu wysokotemperaturowego
i niskotemperaturowego. Wybór systemów katalitycznych
prowadzono w oparciu o wszechstronną analizę współczesnej
literatury patentowej i naukowo-technicznej, z uwzględnie-
niem specyfiki obiektów ZF (wysokie zawartości tlenu,
obecność SO3), która określiła wymagania dla opracowy-
wanych katalizatorów, takie jak: wysoka stabilność termiczna
(temperatura robocza 950 °C) i trwałość w stosunku do
koksowania. Dla wysokotemperaturowego wariantu proce-
su wybrano nośniki katalizatorów o następujących opty-
malnych charakterystykach technologicznych: rozwinięta
powierzchnia właściwa (nie mniej niż 150 m2/g), struktura
porowata (nie mniej niż 0,5 cm3/g), wysoka wytrzymałość
mechaniczna (nie mniej niż 10 MPa), stabilność cieplna do
1000 °C, kształt geometryczny (kula i pierścień).
W oparciu o wybrane nośniki badano własności fizyko-
-chemiczne i katalityczne ponad 30 systemów katalitycz-
nych. W charakterze aktywnej składowej katalizatora wy-
brano tlenki metali przejściowych (Cr, Cu, Ni i inne) i tlen-
ki złożone o różnej strukturze (spinelowej, perowskitowej,
roztwory stałe i inne).
W większości przypadków dla przygotowania katalizato-
rów wykorzystano metodę kapilarnego nasycania nośnika
porowatego roztworem odpowiedniej soli i następnie ob-
róbkę cieplną. Metoda ta jest bezodpadowa i najprostsza
pod względem technologicznym.
W wyniku prowadzonych badań opracowano recepturę dla
optymalnego katalizatora wysokotemperaturowej redukcji
SO2 metanem i warunki jego przygotowania. Katalizator
cechuje się wysoką aktywnością i selektywnością w całym
zakresie temperatur od 650 do 950 °C, zapewniając wysoki
uzysk siarki (do 65 %) i niską selektywność tworzenia
COS: < 1 %.
Wysokotemperaturowa redukcja katalityczna SO2 przebiega
według reakcji:
2 SO2 + CH4 = S2 + CO2 + 2 H2O
Niskotemperaturowy katalityczny proces redukcji SO2 ga-
zem syntezowym przeznaczony jest głównie do uzysku
siarki z wyrzutów o dużej zawartości SO2. Oprócz wysokiej
aktywności i selektywności w stosunku do siarki elemen-
tarnej w przedziale temperatur 300÷600 °C, katalizatorowi
postawiono podstawowe wymaganie — zapobieganie po-
wstawaniu produktu ubocznego, jakim jest COS.
W charakterze aktywnej składowej katalizatora wybrano
różne tlenki (Al, Ce, Mg, Cr(III), Cu, Fe, Co i inne lub ich
930
mieszaniny, w tym o strukturach spinelu lub perowskitu).
Katalizatory przygotowywano metodą kapilarnego nasyca-
nia porowatego nośnika roztworem soli wybranej składo-
wej aktywnej i następnie prażenia.
Jedno- i wieloskładnikowe katalizatory charakteryzują się
powierzchnią właściwą odpowiednio 150÷180 i 80÷110
m2/g, objętością porów średnio 0,50÷0,52 i 0,28÷0,32
cm3/g, wysoką wytrzymałością na zgniatanie 38÷41 MPa
w przypadku katalizatorów wieloskładnikowych i 28÷30
MPa w przypadku jednoskładnikowych.
Niskotemperaturowa redukcja katalityczna SO2 przebiega
według reakcji:
1 — SO2 + 2 CO = ½ S2 + 2 CO2
2 — SO2 + 2 H2 = ½ S2 + 2 H2O
Badania pilotowe prowadzono na specjalnie skonstruowa-
nej instalacji pilotowej w warunkach przepływowych przy
przepuszczaniu przez warstwę katalizatora modelowych
gazowych mieszanin powietrza, metanu, SO2 lub azotu, ga-
zu syntezowego, SO2, SO3 przy ogólnym zużyciu do 0,3
nm3/h w temperaturze 200÷1000 °C, pod ciśnieniem atmo-
sferycznym.
W wyniku badań laboratoryjnych i pilotowych wykazano,
że katalizatory wysokotemperaturowej redukcji SO2 za-
pewniają uzysk siarki na poziomie 60 % i powyżej, w prze-
dziale temperatur 910÷960 °C, przy prędkościach objęto-
ściowych 1250÷1320 1/h w ciągu całego okresu badań.
Badania katalizatora redukcji niskotemperaturowej SO2
przy szerokiej wariancji parametrów procesu pokazały, że
katalizator zapewnia przebieg procesu redukcji SO2 z uzy-
skiem powyżej 80 % siarki, przy optymalnych warunkach
eksploatacji, w przeciągu całego okresu badań.
Obserwowane zmiany w składzie fazowym katalizatorów
są następstwem środowiska reakcji i temperatury, i dla każ-
dego z wariantów nie okazują istotnego wpływu na efek-
tywność katalitycznych procesów redukcji SO2.
Otrzymane wyniki potwierdzają wysoką perspektywiczność
niskotemperaturowego procesu katalitycznej redukcji SO2
gazem syntezowym i jego niewątpliwe zalety w porówna-
niu do wariantu wysokotemperaturowego.
UTYLIZACJA I WYKORZYSTANIE CIEPŁA, POWSTA-
JĄCEGO PRZY PRODUKCJI SIARKI
BARYSEV A. A., MERKUSOV A. P., SKRIPCENKO S. A.: UTI-
LIZACIJA I ISPOLZOVANIE TEPLA, OBRAZUJUSCEGOSJA
PRI PROIZVODSTVE SERY. CVETNYE METALLY 2007, nr 7,
s. 102÷106, AG
W związku z surową kontrolą wyrzutów do atmosfery
konieczne jest zwiększenie efektywności procesów wydzie-
lania i przeróbki związków siarki. Potrzebne są nowe tech-
nologie pozwalające, z jednej strony na maksymalną utyli-
zację gazów zawierających siarkę, a z drugiej — na zwięk-
szenie opłacalności produkcji podstawowej i produkcji
siarki poprzez wykorzystanie powstającego ciepła.
W podbiegunowej filii kombinatu Norilskij Nikel (ros.: ZF)
opracowano i zrealizowano program obniżenia wyrzutów
SO2 do atmosfery w skali przemysłowej, którego jednym
z podstawowych przedsięwzięć jest rekonstrukcja 2 linii
produkcji siarki elementarnej huty miedzi (ros.: MZ).
Postanowiono wybrać warianty najbardziej efektywnej
technologii utylizacji ciepła pary, tworzącej się przy pro-
dukcji siarki w MZ. Celem poszukiwań było opracowanie
energooszczędnej technologii produkcji siarki elementarnej
o wysokim stopniu konwersji SO2 do siarki.
Podstawowe zadania obejmowały opracowanie schematów
rekuperacji ciepła w instalacji do otrzymywania siarki ele-
mentarnej z wytwarzaniem nośników ciepła (para), które
mogą być efektywnie wykorzystane w schemacie energe-
tycznym zakładu.
Wykorzystanie energii potencjalnej pary pozwoli na
zmniejszenie zużycia energii elektrycznej i ciepła pobiera-
nych z sieci zewnętrznych, zwiększenie opłacalności pro-
dukcji siarki, obniżenie nakładów na wytwarzanie miedzi
(produktu podstawowego), jak również na polepszenie wa-
runków ekologicznych na terytorium huty i obszarach ota-
czających, w tym w mieście. MZ posiada własne źródło
ciepła (para), do wytworzenia której służą kotły-utylizatory,
które za pośrednictwem sieci wewnątrzzakładowych łączą
się z magistralami przewodów pary kompanii energetycz-
nej.
Wybór wariantu utylizacji ciepła związany jest głównie
z poszukiwaniem najbardziej racjonalnego schematu ciepl-
nego, pozwalającego w maksymalnie efektywny sposób
wykorzystać ciepło utylizowanej pary, przy możliwym do
przyjęcia poziomie nakładów na realizację.
Przedstawiono 7 podstawowych wariantów i 2 warianty
dodatkowe utylizacji energii cieplnej pary, powstającej po
rekonstrukcji w dwóch liniach produkcji siarki elementar-
nej w MZ. Każdy z rozpatrywanych wariantów może wy-
stępować samodzielnie lub jest częścią składową ogólnego
planu kompleksowego.
Analiza tych wariantów wykazała, że ani jeden z nich nie
może w pełni zapewnić utylizacji większej ilości powstałej
energii w całym sezonie (tzn. w okresie zimowym i letnim).
Połączenie schematów cieplnych przedstawiających zestaw
pewnych podstawowych metod może pozwolić na sporzą-
dzenie wariantów o największej pojemności cieplnej i naj-
lepszych wskaźnikach techniczno-ekonomicznych:
1. Produkcja energii elektrycznej z utylizowanej pary i wy-
korzystanie ciepła w schemacie podgrzewania wody sie-
ciowej (w okresie zimowym) lub w schemacie ochładzania
przepływowego ze zrzutem podgrzanej wody do jeziora
Dolgoe (w okresie letnim).
1.1 Analogicznie do wariantu 1, ale w okresie letnim reali-
zowany jest schemat zrzutu pary.
2. Utylizacja ciepła w schemacie podgrzewania wody
(okres zimowy) lub w schemacie przepływowego ochła-
dzania ze zrzutem podgrzanej wody do jeziora Dolgoe
(okres letni).
3. Produkcja energii elektrycznej z utylizowanej pary, a na-
stępnie wykorzystanie ciepła w schemacie przygotowania
zasilającej dodatkowo wody dla ciepłownictwa miasta No-
rylsk i w systemie przepływowego technicznego zaopatry-
wania w wodę. Objętość utylizowanej pary jest bezpośred-
nio związana z wydajnością linii do otrzymywania siarki
elementarnej.
W projekcie „Rekonstrukcja 2. linii technologicznej produk-
cji siarki elementarnej w MZ kombinatu Norilskij Nikel”
przewidziano w 2006 r. sumaryczną produkcję siarki ele-
mentarnej — 166,8 tys. t/r., przy tym nadmiar ciepła wy-
niósł 2439 tys.GJ/r. Po montażu na linii 1. nowego kotła-
-utylizatora, jej moce produkcyjne pozwoliły zwiększyć
sumaryczny uzysk siarki (z uwzględnieniem rekonstrukcji
2 linii) do 201,0 tys. t/r. z utworzeniem dodatkowej energii
nadmiarowej.
W związku z tym opisane wyżej warianty obliczano z uwzglę-
dnieniem produkcji siarki elementarnej 166,8 tys.t/r. i 201,0
tys.t/r. Dla wszystkich schematów sporządzono kosztorysy
nakładów kapitałowych, które zostaną zrealizowane w la-
tach 2008÷2009.
Nakłady kapitałowe dla poszczególnych wariantów wyno-
szą (w mln $):
1 — 32,7; 1.1 — 20,0; 2 — 25,8; 3 — 136,5.
Przy obliczaniu kosztów inwestycyjnych wzięto pod uwagę
środki na zmianę urządzeń i środki obrotowe.
Ogólna wielkość wydatków inwestycyjnych dla poszcze-
gólnych wariantów wynosi (w mln $):
1 — 36,2; 1.1 — 22,4; 2 — 28,3; 3 — 150,9.
Koszty eksploatacyjne przy utylizacji ciepła uwzględniają
koszty operacyjne, a także oszczędność kosztów (dla roku
2010 w mln $):
1 — 4,7; 1.1 — 5,3; 2 — 4,4; 3 — 2,9.
Obliczono wskaźniki efektywności przy wydajności linii
utylizacji siarki 166,8 tys. t/r. i 201,0 tys. t/r.
Najbardziej efektywny okazuje się wariant 1.1, mniej efek-
tywne 1 i 2. Wydaje się celowe przeprowadzenie wspólne-
go obliczenia efektywności schematów rekuperacji ciepła
i rekonstrukcji linii produkcji siarki. Należy również zwró-
cić uwagę na to, że procesy wykorzystania ciepła, powsta-
jącego przy utylizacji siarki, wchodzą w zakres ochrony
przyrody, co pozwoli na częściową redukcję podatków.
OBRÓBKA WYSOCE ZANIECZYSZCZONYCH ŚCIEKÓW
W KASKADOWYM REAKTORZE O DZIAŁANIU CIĄ-
GŁYM
STOPIC S., PAVLOVIC J., FRIEDRICH B.: TREATMENT OF
HIGHLY CONTAMINATED WASTE WATERS IN A CON-
TINUOUS CASCADE LINE REACTOR. ERZMETALL 2007,
t. 60, nr 3, s. 155÷162, AG
Eksploatacja kompleksowych rud siarczkowych to je-
den z dynamicznych sektorów przemysłowych Serbii. Rudy
siarczkowe są najważniejszymi zasobami miedzi, dostęp-
nymi na skalę handlową. Podczas całego cyklu produkcyj-
nego miedzi, generowane są duże ilości odpadów w stanie
stałym, ciekłym i gazowym, które poprzez szkodliwie od-
działywanie na środowisko, wywierają poważny wpływ na
lokalny ekosystem.
Przedstawiono prace badawcze prowadzone na komplek-
sowych ściekach zawierających miedź z zakładu RTB-Bor
w Serbii. Projekt INTREAT, subsydiowany przez Unię Eu-
ropejską, miał na celu rozwiązanie zagadnień związanych z
odpadami stałymi i ciekłymi, wytwarzanymi podczas prze-
róbki górniczej i metalurgicznej kompleksowych rud
siarczkowych.
Zaprojektowano system selektywnej neutralizacji i wydzie-
lania chemicznego w kaskadowym reaktorze o działaniu
ciągłym. W celu zdefiniowania parametrów procesu two-
rzono syntetyczny roztwór zawierający metale o składzie
chemicznym podobnym do strumieni z Zakładu Rafinacji
Miedzi, Metali Szlachetnych i Regeneracji Elektrolitu,
a następnie rozszerzono badania na rzeczywiste strumienie
z ww. zakładów.
Celem prowadzonych prac było zbadanie wpływu pH na
selektywność wydzielania podczas procesu ciągłego oraz
zachowania osadów na kolejnych etapach procesu przy
podwyższonych wartościach pH.
Wszystkie eksperymenty prowadzono w linii kaskadowej
o działaniu ciągłym, składającej się z trzech reaktorów o po-
jemności 10 l. Uzyskano następujące wyniki:
⎯ Wykorzystując analizę cieplno-chemiczną zapropono-
931
 wano trzy efektywne obszary pH: 3÷5 (Fe, Bi, Pb), 5÷7
(Cu, As, Al) i 7÷9,5 (Ni, Zn) pozwalające na osiągnię-
cie bardzo dobrych wyników oczyszczania ścieków.
⎯ Celem zdefiniowania parametrów reakcji podczas ob-
róbki kwaśnych i zanieczyszczonych ścieków z zakładu
Bor eksperymenty przeprowadzono najpierw z wyko-
rzystaniem roztworów syntetycznych. Założono, że od-
powiednie parametry to: temperatura pokojowa, stężenie
NaOH — 4 M w pierwszym reaktorze, 1 M — w dru-
gim i trzecim, minimalna prędkość przepływu 5 l/h,
wartości pH: 3,9÷4,5 w pierwszym reaktorze, 6,5÷7,0
w drugim i 9,0÷9,5 w trzecim.
⎯ Z powodu reakcji neutralizacji z NaOH, w pierwszym
reaktorze obserwuje się silny efekt egzotermiczny, co
powoduje najwyższe zużycie NaOH.
⎯ Porównanie sprawności wydzielania dla roztworów syn-
tetycznych i rzeczywistych odnośnie do Cu, Ni, As i Zn
wykazuje bardzo dobrą zgodność i osiąga prawie 100 %
z wyjątkiem Mn (68 %), Si (83 %), Ca (25 %) i Mg
(35 %).
⎯ Ilość stałej pozostałości końcowej (suchej) wynosi 3,5
g/l h. Skład chemiczny przedstawia się następująco
(w % wag.): 26,5 Cu; 2,57 Ni; 1,58 As; 0,55 Fe; 0,93
Se; 0,22 Te; 0,13 Zn i Sb; 0,08 Al; 0,05 Bi; 0,02 Pb;
< 0,01 Cd i Mn.
Przyszłe prace powinny rozszerzyć zakres prowadzonych
badań o doświadczenia prowadzone ze wstępnie odmie-
dziowanymi roztworami z zastosowaniem ciągłego elektro-
lizera z obracającymi się katodami dyskowymi.
BADANIE WYKORZYSTANIA WIBRACJI PIONOWYCH
DO ODZYSKU METALU Z ODPADÓW ELEKTRYCZ-
NYCH I ELEKTRONICZNYCH
MOHABUTH N., HALL P., MILES N.: INVESTIGATING THE
USE OF VERTICAL VIBRATION TO RECOVER METAL FROM
ELECTRICAL AND ELECTRONIC WASTE. MINERALS ENGI-
NEERING 2007, t. 20, nr 9, s. 926÷932, AG
Na świecie gwałtownie rośnie ilość złomu elektronicz-
nego. Szacowano, że w 2003 r. w Wielkiej Brytanii wyrzu-
cono ponad 939 tys. t urządzeń domowych, z których 68
tys. t stanowiły zużyte komputery.
Obwody drukowane, które znajdują się w prawie wszyst-
kich urządzeniach elektryczno-elektronicznych, stanowią
duży udział w odpadach elektronicznych. Ich skład jest
różny, ale najczęściej zawierają one 70 % niemetali, 16 %
miedzi, 4 % lutowia i 2 % niklu wraz z żelazem, srebrem,
złotem, palladem i tantalem.
Obecność w obwodach drukowanych miedzi i metali szla-
chetnych, zachęca do ich odzysku, a z kolei zawartość w lu-
towiach, takich metali jak ołów, który jest niebezpieczny,
stwarza konieczność jego odzysku jeszcze przed składowa-
niem.
Stosowane procesy recyklingu obwodów drukowanych
opierają się na metodach piro- i hydrometalurgicznych,
w których możliwe jest uwalnianie różnych substancji
szkodliwych, np. dioksyn i furanów, co jest przyczyną za-
nieczyszczania środowiska.
Z uwagi na obecną i przyszłą legislację odnośnie do ochro-
ny środowiska, zaistniała potrzeba opracowania „czystych
technologii” w odniesieniu do oddzielania materiałów pod-
czas przeróbki minerałów i recyklingu.
W artykule opisano wyniki badań uzyskane po zastosowa-
932
niu wibracji pionowej do odzysku koncentratu metalu z od-
padów elektrycznych i elektronicznych. Odpady najpierw
podano przeróbce mechanicznej w celu rozdzielenia podze-
społów metalicznych od niemetalicznych, a następnie —
wibracjom. Materiały separowano w stanie suchym nie wy-
twarzając ścieków.
Urządzenie wibracyjne obejmowało dwa głośniki, wzbu-
dzające wibracje, zamontowane pionowo na ramie drew-
nianej, którą przymocowano do masywnego bloku betono-
wego. Zapobiegało to podczas wibracji niepożądanym ru-
chom poziomym. Na dnie głośnika umieszczono wspornik
aluminiowy uzyskując poziomą platformę, na której
umieszczono komory.
Celem zapewnienia ruchu pionowego, platformę poziomą
wyposażono w cztery pionowe pręty. W celu kontroli wi-
bracji głośniki połączono z parą mierników przyspieszenia
i wzmacniaczem. Ruch głośników kontrolowano za pomocą
generatora sygnałów i wzmacniacza. Rozdrobniony (po-
przez szarpanie) materiał kierowano do lewej części komo-
ry w akrylowej skrzynce (wymiary 80 mm × 40 mm × 10
mm) umieszczonej na podstawie aluminiowej.
W środku skrzynki akrylowej zamocowano bramkę alumi-
niową, aby rozdzielić ją na dwie komory. Szczelina (3 mm)
poniżej bramki pozwoliła na przepływ materiałów z komo-
ry do komory.
Próby doświadczalne przeprowadzono z użyciem kabli
elektrycznych i obwodów drukowanych ze zniszczonych
i przestarzałych urządzeń z Wydziału Elektroniki Uniwer-
sytetu w Nottingham (Wielka Brytania). Oddzielnej prze-
róbce poddano 2 kg kabli i 5 kg obwodów drukowanych.
Wykazano, że zastosowanie wibracji pionowej do separacji
jest efektywną metodą odzysku miedzi z kabli elektrycz-
nych oraz otrzymania koncentratów metali ze złomu obwo-
dów drukowanych z komputerów. Otrzymano 85 % kon-
centrat metalu, w którym ponad 50 % stanowiła miedź.
Uzyskano wyższą wydajność separacji dla frakcji o wielko-
ści ziarna 150÷300 mikrom i dobrą jakość koncentratu. Za-
proponowana metoda jest przyjazna dla środowiska, po-
nieważ przy jej stosowaniu nie są wytwarzane ścieki,
a usuwane materiały niemetaliczne zawierają bardzo małą
ilość materiałów niebezpiecznych, takich jak np. ołów.
ULTRA DROBNE PROSZKI WYTWORZONE W PROCESIE
FORMOWANIA WTRYSKOWEGO METALI ZABEZPIE-
CZAJĄ SZYBSZE SPIEKANIE I NIŻSZE KOSZTY
ANIMESH BOSE, ISAMU OTSUKA, TAKAFUMI YOSHIDA,
HISATAKA TOYOSHIMA: FASTER SINTERING AND LOWER
COSTS WITH ULTRA-FINE MIM POWDERS. METAL PO-
WDER REPORT 2007, nr 7, s. 18÷25, AG
Formowanie wtryskowe metali (ang.: MIM) to względ-
nie nowa technologia, w której wykorzystano zalety for-
mowania wtryskowego mas plastycznych w odniesieniu do
szeregu metali i stopów o wysokich osiągach, kompozytów
z matrycą metalową i materiałów ceramicznych.
Proces MIM obejmuje mieszanie małych ilości materiału
organicznego — lepiszcza — z żądanym proszkiem nie-
organicznym (metalu lub stopu) w celu wytworzenia nada-
wy, która może zachowywać się podobnie jak plastik pod
wpływem temperatury i ciśnienia. Nadawa może być for-
mowana wtryskowo do kształtu „surowego”, będącego
nadmiarową repliką części finalnej.
Proces MIM może być podzielony na cztery etapy: przygo-
towanie nadawy, formowanie wtryskowe, usuwanie lepisz-
cza i scalanie. Główne różnice w technikach MIM związane
są wyborem lepiszcza organicznego, co z kolei wpływa na
proces jego usuwania, po którym prowadzone jest scalanie
w konwencjonalnych piecach.
Materiały zawierające żelazo (np. stopy Fe-Ni, stal nie-
rdzewna) i materiały zawierające metale nieżelazne (np.
stopy niklu i kobaltu) spieka się w piecach z atmosferą re-
dukującą, zawierającą wodór lub mieszaninę wodoru z in-
nymi gazami.
Wykorzystując jako materiał wejściowy proszki o różnych
charakterystykach można dla tego samego metalu lub stopu
uzyskać znaczne różnice własności produktu poddanego
przeróbce w tych samych warunkach.
Zastosowanie drobniejszych proszków podczas spiekania,
w podobnych warunkach temperatury, prędkości i czasu
nagrzewania, pozwala na uzyskanie części o wyższej gęsto-
ści, lepszych własnościach mechanicznych i gładszej po-
wierzchni w porównaniu z proszkami tych samych stopów,
ale o większych ziarnach.
Drobniejsze proszki, wykorzystane przy formowaniu wtry-
skowym metali, stwarzają możliwości dla nowych zastoso-
wań oraz udoskonalenia już istniejących.
Najważniejszym materiałem dla formowania wtryskowego
proszków jest stal nierdzewna, jakkolwiek popularne są też
stopy Fe-Ni.
Prowadzono przeróbkę dwóch nierdzewnych stali proszko-
wych typu 316L. Pierwszy proszek charakteryzował się
ziarnem o wielkości około 10 mikrom, a drugi — ultra-
drobny — ok. 5 mikrom.
Proszki rozpylano wodą pod bardzo wysokim ciśnieniem.
Mierzono gęstość nasypową proszków i ich pola po-
wierzchni właściwej. Każdy z dwóch proszków mieszano
z firmowym lepiszczem organicznym do wytworzenia żą-
danej nadawy, formowano wtryskowo i usuwano lepiszcze
w temperaturze 45 °C, w atmosferze azotu, w czasie ok.
20 h. Następnie wstępnie spiekano w azocie w ciągu 1 h, aż
do całkowitego usunięcia lepiszcza. Spiekanie prowadzono
w temperaturze 900÷1350 °C pod ciśnieniem cząstkowym
argonu 100÷500 Pa. Temperatury 900 i 950 °C stosowano
tylko do ultradrobnych proszków. Formowane wtryskowo
wlewki po spiekaniu poddano próbie rozciągania.
Zaobserwowano, że ultradrobne proszki zapewniają znacz-
nie wyższy potencjał spiekania, co przekłada się na wyższą
gęstość w tych samych warunkach procesu. Uzyskane wy-
niki wskazują, że istotny wzrost wytrzymałości obserwuje
się, gdy temperatura spiekania wzrasta z 900 do 1000 °C.
W temperaturze 1050 °C wytrzymałość na rozciąganie pod-
zespołów wytwarzanych z ultradrobnych proszków jest
najwyższa.
Zaobserwowano również, że ze wzrostem temperatury
spiekania rośnie również wydłużenie po rozciąganiu. Dla
podzespołów z ultradrobnych proszków wydłużenie gwał-
townie rośnie, gdy temperatura spiekania wzrasta z 950 do
1000 °C, a następnie do temperatury 1200 °C. Przy tempe-
raturze spiekania 1100 °C dla próbek o ultradrobnym ziar-
nie osiągnięto 50 % wydłużenie.
Spiekanie ultradrobnych proszków przebiega gwałtownie.
Mają one tendencję do osiągania wyższej gęstości w o wie-
le niższej temperaturze niż proszki o większym ziarnie. Ob-
serwuje się ich niższą porowatoć.
Spadek wytrzymałości na rozciąganie części sporządzonych
techniką MIM z ultra drobnych proszków jest prawdopo-
dobnie związany z gwałtownym wzrostem ziarn, obserwo-
wanym w podwyższonych temperaturach.
Chropowatość powierzchni części, spiekanych w tych sa-
mych warunkach, obniża się wraz ze zmniejszeniem wiel-
kości wymiarów cząstek proszków. Wzrost temperatury
spiekania powoduje nieznaczny wzrost chropowatości po-
wierzchni próbek. Zastosowanie ultradrobnych proszków
przyczynia się do uzyskania znacznie lepszej jakości po-
wierzchni, a także wyższej jakości podzespołów finalnych
o złożonej strukturze.
PIANKI METALOWE O OTWARTYCH KOMÓRKACH
OFERTĄ DLA NOWYCH PROJEKTÓW BATERII NI-
KLOWYCH
SHEATA ALY M., FUKASAWA Y., OKUDA H., CHIAI S. O.,
KATO K., KITA K., HONMA K.: OPEN-CELL FOAMS OFFER
NICKEL A NEW TWIST IN BATTERY DESIGN, METAL POW-
DER REPORT 2007, nr 7, s. 26÷32, AG
Pianki niklowe o otwartych komórkach są obiecującymi
materiałami na elektrody w akumulatorach stosowanych
m.in. w telefonach komórkowych, laptopach, samochodach
elektrycznych i hybrydowych.
Podczas procesów ładowania, rozładowywania, przeciąże-
nia, własności mechaniczne materiałów elektrodowych
zmieniają się. Istnieje potrzeba wyjaśnienia natury zacho-
dzących zjawisk i ich wpływu na strukturę i własności.
Materiałoznawcy w Japonii przeprowadzili szereg testów
w celu zbadania zależności struktury i własności mecha-
nicznych pianek niklowych o otwartych komórkach. Cha-
rakterystyczne własności pianek metalowych to m.in. niska
gęstość, względnie wysoka sztywność i wytrzymałość oraz
niska przewodność cieplna.
W zależności od porowatości, pianki metalowe klasyfiko-
wane są jako pianki o zamkniętych komórkach i o otwar-
tych komórkach. Pianki o komórkach otwartych mogą być
stosowane jako filtry i materiały pochłaniające ciepło. Ich
struktura i duży stosunek powierzchnia-objętość sprawiają,
że mogą być one stosowane na elektrody i w akumula-
torach.
Uzyskane podczas badań wyniki umożliwiły wgląd we wła-
sności mechaniczne, wytwarzanych metodami metalurgii
proszków, niklowych pianek o strukturze otwartokomór-
kowej, a szczególnie ich wytrzymałości na rozciąganie.
Materiał dostarczony do badań miał postać wlewków
(o grubości 2 mm; długości 100 mm; szerokości 150 mm)
i średniej wielkości porów — 600 mikrom. Z dostarczo-
nych wlewków przygotowano próbki o szerokości 10 mm
i długości 100 mm. Oznaczano gęstość próbek i ich obję-
tość.
Przeanalizowano krzywe naprężenie-odkształcenie przy
rozciąganiu pianek niklowych o otwartych komórkach.
Ogólne zachowanie pianek przy rozciąganiu można scha-
rakteryzować jako sprężysto-plastyczne. Próbki ulegały
uszkodzeniu przy naprężeniu ok. 0,7 MPa po odkształceniu
do ok. 5 %.
W celu określenia modułu sprężystości próbek prowadzono
próby dla obciążenia cyklicznego. Specjalną uwagę zwró-
cono na tor krzywej naprężenie-odkształcenie podczas
przełomu. Przeprowadzono analizę statystyczną funkcji
rozkładu, umożliwiającą określenie średniego naprężenia
przełomu komórek. Pęknięcie kumulowało się, rozchodząc
się kolejno od jednej komórki do drugiej. Zachowanie pod-
czas przełomu było ściśle związane metodami wytwarzania
pianek metalowych. I tak np. w piankach niklowych o otwar-
933
tych komórkach, produkowanych w procesie osadzania
elektrolitycznego, wykrywa się obecność pierwiastków ob-
niżających ciągliwość np. siarki, mającej wpływ na kru-
chość na granicy ziarn.
METALURGIA PROSZKÓW CIĄGLE W POGONI ZA
MARZENIEM O PEŁNEJ GĘSTOŚCI
STILL CHASING THE FULL DENSITY DREAM FOR PM. ME-
TAL POWDER REPORT 2007, nr 7, s. 10÷12, AG
Omówiono zagadnienia poruszane na konferencji meta-
lurgii proszków PowderMet 2007 (Denver, USA), a w szcze-
gólności nowy proces umożliwiający osiągnięcia prawie
pełnej gęstości, w którym wykorzystano aktywację che-
miczną oraz procesy mieszania, zagęszczania i smarowania
z użyciem Apex Superlube®.
Opisana zaawansowana technologia otrzymywania części
o wysokiej gęstości może być z powodzeniem zastosowana
do stali niskostopowych. Nacisk położono na materiały
o prawie pełnej gęstości, wytwarzane poprzez wykorzysta-
nie kombinacji zmodyfikowanej technologii usuwania le-
piszcza i spiekania oraz specjalnej mieszaniny smaru Apex.
Stosowanie metody rozszerzono na stale austenityczne, fer-
rytyczne, utwardzane wydzieleniowo, stopy magnetycznie
miękkie na bazie żelaza i syntetyczne żeliwo. Za pomocą
ww. technologii możliwe jest wytwarzanie materiałów pra-
sowanych i spiekanych do prawie pełnej gęstości (99 %)
o pewnych własnościach równoważnych lub nawet lep-
szych niż dla materiałów przerabianych plastycznie. W pro-
cesie stosuje się konwencjonalne proszki rozpylane wodą,
standardowe oprzyrządowanie, konwencjonalne procesy
mieszania i prasowania.
Sekret metody polega na zastosowaniu: specjalnego smaru
i dodatków, zmodyfikowanych procesów usuwania smaru,
spiekania i obróbki cieplnej. Podkreślono kluczowy wpływ
rodzaju zastosowanego smaru na warunki panujące podczas
prasowania i usuwania lepiszcza prowadzonego przed pro-
cesem spiekania, a także podczas spiekania, prowadzonego
w atmosferze o niskiej zawartości wodoru lub w próżni
oraz zapewnienie podczas spiekania jednolitego nagrzewa-
nia. W nowym procesie restrykcyjne wymagania dotyczą
przygotowania mieszanki wstępnej i mieszaniny proszków.
Podczas prowadzonych doświadczeń prasowano stale ni-
skostopowe Ni-Mo do gęstości wyprasek 7,22÷7,34 g/cm3
i spiekano do prawie pełnych gęstości 7,76÷7,82 g/cm3.
Z kolei inne stale Cr-Mo zagęszczano do 7,15÷7,18 g/cm3,
spiekano do gęstości 7,69÷7,79 g/cm3. Przeróbce poddano
również różne stale nierdzewne, dla których zaobserwowa-
no wzrost gęstości wraz ze wzrostem temperatury spieka-
nia, co przekłada się na znaczny wzrost wytrzymałości,
wydłużenia i wiązkości. Wysoka gęstość jest też kluczo-
wym czynnikiem poprawy własności magnetycznych mate-
riałów magnetycznie miękkich. Z zastosowaniem nowej
metody otrzymano również żeliwo ciągliwe, o gęstości po
spiekaniu 7,67 g/cm3, którego mikrostruktura po obróbce
cieplnej zmieniła się, upodobniając się do mikrostruktury
żelaza. Syntetyczne żeliwo charakteryzowała: niska poro-
watość, dobra obrabialność, zadowalająca wiązkość oraz
wysoka umowna granica plastyczności.
Nowa technologia budzi zainteresowanie szeregu producen-
tów części, ale dopiero czas pokaże czy okaże się właści-
wym rozwiązaniem i spełni marzenia o pełnej gęstości wy-
robów wytwarzanych metodami metalurgii proszków.
934
GDY MATERIAŁY TWARDE SĄ NOWYMI MATERIA-
ŁAMI
BROOKES K.: WHEN HARD MATERIALS ARE NEW MATE-
RIALS. METAL POWDER REPORT 2007, nr 5, s. 32÷40, AG
Na konferencji Euro PM 2006 poruszono zagadnienia
nowych materiałów. W jednym z referatów zatytułowanym:
„WC/Co Hardmetals Containing Alumina Dyspersoids” po-
święcono uwagę znaczeniu dla przemysłu spieków ciężkich
WC/Co o rozdrobnionym ziarnie.
Skupiono się na dodawaniu aluminium do spieków WC/Co
w zakresie 2÷10 % mas. Celem badań procesu spiekania było
uzyskanie nieporowatych materiałów i uniknięcie faz eta.
Dodawanie aluminium do spieków prowadzono trzema
sposobami poprzez :
⎯ A. domieszkowanie porowatego tlenku wolframu związ-
kami aluminium przed redukcją;
⎯ B. dodatek tlenku glinu do proszku metalicznego wol-
framu i następnie nawęglanie;
⎯ C. dodawanie tlenków glinu podczas mielenia proszku
WC/Co.
Aluminium wprowadzano do spieku ciężkiego w postaci
roztworu azotanu lub jako drobny (300 nm) proszek tlen-
kowy. Do przygotowania spieku ciężkiego domieszkowane
i niedomieszkowane proszki WC mielono w młynie kulo-
wym z dodatkiem 10 % mas. Co; 0,5 % mas.VC i dla metody
C — właściwą ilością proszku tlenku glinu (2 lub 10 %
mas.). Po mieleniu szlamy suszono w próżni, przesiewano
do 200 mikrom, granulowano w mikserze, prasowano na
wlewki przy ciśnieniu 180 MPa i spiekano w próżni w tem-
peraturze 1400 °C przez 1 h.
Za pomocą odpowiednich technik charakteryzowano prosz-
ki i mikrostruktury oraz własności mechaniczne. Otrzyma-
ne wartości porównywano z wartościami dla stopu standar-
dowego A1 bez dodatku tlenku glinu, sporządzonego w tych
samych warunkach nawęglania i spiekania.
Tlenek glinu może być rozproszony w sposób jednorodny
w matrycy WC/Co, niezależnie od metody dodawania alu-
minium. Jednakże, wielkość dyspersoidów Al2O3 związana
jest z dodaną ilością i sposobem domieszkowania (metody:
A, B lub C). Późniejsze dodatki tlenku glinu dają większe
ziarna tlenku glinu w matrycy spieku ciężkiego, ponieważ
zrastają się podczas spiekania. Aluminium jest obecne
w lepiszczu kobaltowym w postaci stopu Co (W, Al, C)
w ilości 3÷6 % mas.
Podczas spiekania spieków ciężkich zawierających alumi-
nium tworzy się strefa skrajna, wolna od aluminium, szcze-
gólnie, gdy jest to spiekanie z fazą ciekłą. Obróbka cieplna
spieków ciężkich zawierających aluminium z uwagi na po-
wstawanie faz międzymetalicznych powoduje zwiększenie
ich twardości i odporności na zużycie, lecz kosztem wiąz-
kości. Rozpuszczone aluminium może być selektywnie
utleniane, co zwiększa odporność na zużycie, chroniąc cią-
gliwą fazę lepiszcza za pomocą nanokrystalicznej warstwy
tlenku glinu na powierzchni spieku ciężkiego.
Przedstawiono również drugi referat na temat spieków
WC/Co pod tytułem „Grain growth during the early stage
of sintering of nanosized WC/Co powder”. Produkcja zwar-
tych nanokrystalicznych (średnia wielkość ziarn < 100 nm)
spieków WC/Co stanowi wyzwanie technologiczne z po-
wodu gwałtownego wzrostu ziarn podczas spiekania.
Badano wzrost ziarn w nanoproszkach WC/Co poprzez śle-
dzenie wielkości ziarn i morfologii podczas podgrzewania
i wygrzewania izotermicznego. Następnie dyskutowano
wpływ kobaltu i inhibitora na wczesne stadia wzrostu ziarn.
Nanoproszki WC/10Co, WC i WC/10Co/1VC uzyskiwano
w wysokoenergetycznym młynie planetarnym z podwój-
nym napędem w heptanie. Następnie nanoproszki suszono
w atmosferze argonu, w piecu do spiekania bez wystawiania
na powietrze, po czym spiekano na luźno, bez zagęszczania.
W oparciu o eksperymenty stwierdzono, że wczesne sta-
dium wzrostu ziarn zachodzi głównie z powodu oddziały-
wania pomiędzy nanocząsteczkami, podczas gdy wpływ
gęstości względnej na wielkość ziarn jest bardziej wyraźny
podczas późniejszych stadiów spiekania. Proszki nagrzewa-
no do temperatury w zakresie od 800 do 1400 °C w piecu
próżniowym z prędkością 10 K/min, po czym niezwłocznie
piec chłodzono.
Badano zmiany mikrostruktury podczas izotermicznego
wygrzewania w wybranych temperaturach w czasie 60,
120, 180, 240 i 300 minut. Określano wielkości ziarn
proszków po mieleniu i próbek po spiekaniu. Wzrost ziarn
obejmuje dwa etapy: wczesne stadium podczas rozgrzewa-
nia i późniejsze — podczas izotermicznego wygrzewania.
We wczesnym stadium wzrost wielkości ziarn zależy od
WYBRANE KONFERENCJE
szkolenia, seminaria, wystawy, targi
światowe i krajowe związane z metalami nieżelaznymi
w latach 2007÷2008
7÷9 listopada 2007, Shanghaj, Chiny
4 th Chinese Copper Conference
Źródło: Metal Bulletin, 2007, nr 8992, s. 22
11÷15 grudnia 2007, Singapur
5th International Conference on Materials Processing
for Properties and Performance
Źródło: Metal Powder Report, 2007, nr 6, s. 45
www.iommp3.org
23÷25 stycznia 2008, Drezno, RFN
International Conference on Advanced Processing
of Novel Functional Materials – APNFM 2008
Źródło: Metal Powder Report, 2007, nr 6, s. 45
www.ifam-dd.fraunhofer.de
24÷28 lutego 2008, Cape Town, RPA
Lead and Zinc 2020
Źródło: Erzmetall, 2006, t. 60, nr 3, s. 177
www.saimm.co.za
24÷27 sierpnia 2008, Winnipeg, Kanada
COM 2008, Zinc and Lead Metallurgy
Źródło: Erzmetall, 2006, t. 60, nr 3, s. 177
Materiały informacyjne opracowuje zespół pracowników Działu Informacji i Marketingu Instytutu Metali Nieżelaznych
w składzie:
mgr inż. Jadwiga Kapryan — JK
mgr inż. Beata Łaszewska — BŁ
mgr inż. Anna Gorol — AG
Alicja Wójcik — AW
temperatury. W zakresie temperatur od 1100 do 1300 °C
wielkość ziarn rosła do powyżej 100 nm. Wykazano, że
podczas wygrzewania izotermicznego prędkość wzrostu
jest znacznie niższa.
Obserwowano również ewolucję struktury ziarn WC pod-
czas wygrzewania. I tak w temperaturze od 800 do 1100 °C
tworzyły się agregaty, w temperaturze 1200 °C agregaty
stawały się ziarnami o trójkątnym kształcie i gładkich po-
wierzchniach, a w temperaturze 1300 °C — rosły do kilku-
set nanometrów i przekształcały się w trójkątne pryzmy
o ściętych rogach.
Tak więc całkowita ewolucja cząstek nanostrukturalnych
i struktura ziarn zachodzi w ramach dwu procesów: agrega-
cji cząstek nanostrukturalnych i przemiany agregatów
w kryształy pojedyncze. Rola Co podczas spiekania z fazą
stałą jest niejasna. Ale podczas prowadzonych badań okaza-
ło się, że dodatek Co do WC redukuje temperaturę wzrostu
ziarn. Badano też wpływ dodatku VC jako inhibitora wzro-
stu ziarn podczas spiekania z fazą ciekłą. Sugeruje się, że
VC opóźnia agregację nanocząstek w wyższych temperatu-
rach i pobudza przemianę agregatów w kryształy pojedyn-
cze.
www.metsoc.org/com2008
22÷24 września 2008, Pekin, Chiny
XXIV International Mineral Processing Congress, 2008
Źródło: E&MJ, 2007, t. 208, nr 5
tel. 86-10-68310569
fax 86-10-68317050
www.impc.2008.org
23÷25 września 2008, Essen, RFN
ALUMINIUM 2008
7. Weltmesse&Kongress
Źródło: Erzmetall, 2006, t. 60, nr 3, s. 177
www.aluminium-messe.com
23÷26 września 2008, Warszawa, Polska
11th European Lead Battery Conference
www.ldaint.org/11ELBC/11th_ELBC_Info_Form.pdf
10÷14 listopada 2008, Texas, USA
53rd Conference on Magnetism&Magnetic Materials
Źródło: Metal Powder Report, 2007, nr 6, s. 45
www.magnetism.org.futueconf.html
935
 Światowy rynek metali
GLOBAL NON-FERROUS METALS MARKET
Redaktor odpowiedzialny: dr hab. inż. JAN BUTRA
WYDARZENIA GOSPODARCZE
WALKA O UDZIAŁY W ZŁOŻU PEBBLE
Anglo beats Rio to Pebble, Mining Journal, 3 August 2007, p. 3
Anglo American plc pokonało Rio Tinto w walce o udzia-
ły w złożu rud miedzi, złota i molibdenu Pebble na Alasce.
Spółka nabędzie od Northern Dynasty Minerals Ltd 50 %
udziałów w projekcie za łączną kwotę 1,425 mld $ i ukoń-
czenie studium wykonalności dla przedsięwzięcia do 2011 r.
Na projekt składają się dwa złoża: Pebble West i Pebble
East. Zasoby zmierzone i wskazane Pebble West szacowane
są na 3026 mln Mg rudy o średniej zawartości 0,28 % Cu,
0,32 g/Mg Au i 0,015 % Mo, a wnioskowane na 1 130 mln
Mg rudy o średniej zawartości 0,24 % Cu, 0,30 g/Mg Au
i 0,014 % Mo. Z kolei zasoby wnioskowane Pebble East
wynoszą 3379 mln Mg rudy o średniej zawartości 0,57 %
Cu, 0,36 g/Mg Au i 0,036 % Mo.
DEFICYT NA RYNKU MIEDZI
Copper market deficit, Mining Journal, 3 August 2007, p. 5
Według prognoz Bloomsbury Minerals Economics Ltd
(BME) w 2007 r. rynek miedzi rafinowanej zanotuje deficyt
w wysokości 57 tys. Mg. Prognoza ta stoi w opozycji do
przewidywań innych analityków, szacujących nadwyżkę
rynkową tego metalu. Według BME wcześniejsze prognozy
nie objęły wzrostu popytu na miedź takich krajów, jak Egipt
i Arabia Saudyjska.
SPRZEDAŻ PROJEKTU MIHEEVSKOYE
Celtic sells Miheevskoye, Mining Journal, 3 August 2007, p. 7
Celtic Resources Holdings plc dokonało sprzedaży Russian
Copper Co. projektu miedzi i złota Miheevskoye w Chelya-
binsku w Rosji. Kwota transakcji wyniosła 33 mln $, z cze-
go Celtic otrzyma 26,5 mln $, a jego partner jv, AGL Ltd,
pozostałe 6,5 mln $. Zasoby wskazane projektu wynoszą
373,5 mln Mg rudy o średniej zawartości 0,38 % Cu i 0,10
g/Mg Au, a wnioskowane 53,1 mln Mg rudy o średniej za-
wartości 0,31 % Cu i 0,07 g/Mg Au.
PODWOJENIE PRODUKCJI COLLAHUASI
Collahuasi to double copper production, Mining Journal, 10 August
936
nieżelaznych
Rudy Metale R52, 2007, nr 12
UKD 669.3:661.6(051)(438)
2007, p. 7; Metal Bulletin, 13 August 2007, p. 10
Dzięki zawarciu długo oczekiwanego porozumienia pła-
cowego, kończącego lipcowy strajk pracowników kopalni
Collahuasi w Chile (własność Anglo American plc, Xstrata
plc oraz konsorcjum prowadzonego przez Mitsui & Co) za-
kład planuje podwojenie produkcji. Collahuasi ma wytwa-
rzać łącznie 650 tys. Mg miedzi/r. do 2010 r., a ponad 1 mln
Mg Cu do 2014 r. Obecna wydajność kopalni wynosi 400
tys. Mg miedzi w koncentracie i 60 tys. Mg miedzi kato-
dowej rocznie. Dzięki rozbudowie zakładu Collahuasi sta-
nie się drugą co do wielkości (po Escondida) kopalnią mie-
dzi na świecie. Zakład eksploatuje złoża: Ujina, Rosario
i Huiquintipa.
ZMNIEJSZENIE PRODUKCJI MIEDZI W CHINACH
Copper cutback, Mining Journal, 10 August 2007, p. 7; Metal Bulle-
tin, 13 August 2007, p. 10
Zgodnie z przewidywaniami, na skutek redukcji kosz-
tów przeróbki i rafinacji (TC/RC), wiodące huty miedzi
w Chinach podjęły decyzję o zmniejszeniu produkcji tego
metalu w II połowie 2007 r. Dziewięć spółek, prowadzo-
nych przez Jiangxi Copper, planuje wytworzyć o 10÷15 %
mniej miedzi rafinowanej niż w poprzednim kwartale.
POROZUMIENIE NOVAGOLD I TECK COMINCO
Novagold/Teck deal, Mining Journal, 10 August 2007, p. 9; Engineer-
ing & Mining Journal, July/August 2007, p. 14
Novagold Resources Inc. podpisało z Teck Cominco Ltd
porozumienie dotyczące partnerstwa w projekcie miedzi i złota
Galore Creek w Kolumbii Brytyjskiej. Zgodnie z nowymi
warunkami umowy Teck Cominco wejdzie w posiadanie
50 % udziałów w przedsięwzięciu za kwotę 537 mln C$
(pierwotnie 520 mln C$).
STRAJKI W KOPALNIACH SOUTHERN COPPER
Ruling against Grupo Mexico, Mining Journal, 17 August 2007, p. 5;
Metal Bulletin, 13 August 2007, p. 10, 20 August 2007, p. 10
Na skutek uznania przez sąd w Meksyku zwolnienia
strajkujących pracowników za nielegalne, akcja protesta-
cyjna w trzech kopalniach Southern Copper Corp. (kopalni
miedzi Cananea, kopalni cynku San Martin oraz kopalni
ołowiu i srebra Taxco), rozpoczęta 30 lipca 2007 r., będzie
kontynuowana. Spółka planuje wytworzyć w 2007 r. 700
tys. Mg miedzi. Grupo Mexico SAB posiada 75,1 % udzia-
łów w Southern Copper.
WZROST IMPORTU MIEDZI PRZEZ CHINY
Chinese copper encouragement, Mining Journal, 17 August 2007,
p. 7; Metal Bulletin, 20 August 2007, p. 10, 27 August 2007, p. 12
W okresie styczeń÷lipiec 2007 r. import miedzi i pro-
duktów miedziowych przez Chiny wzrósł o 49 % w porów-
naniu z analogicznym okresem 2006 r., kiedy to zanotował
wielkość 1,72 mln Mg. Import ten osiągnął w lipcu 2007 r.
poziom 206 830 Mg, co stanowi wzrost o 28 % w porów-
naniu z lipcem 2006 r.
UMOWY W SPRAWIE REALIZACJI PROJEKTU RIO
BLANCO
Peru signs stability agreement as Monterrico creates community fund,
Mining Journal, 31 August 2007, p. 10
Rząd Peru podpisał z Monterrico Metals plc dwie,
10-letnie umowy dotyczące realizacji projektu miedzi Rio
Blanco. Dokumenty te zawierają warunki realizacji projek-
tu, w szczególności podatkowe, zatrudnienia krajowych
pracowników oraz przywileje inwestycyjne dla spółki
RED SEA FINANSUJE BUDOWĘ HUTY
Red Sea copper smelter, Mining Journal, 31 August 2007, p. 17
Red Sea Copper, spółka jv El Sewedy Cables i Glencore
International, zwróciła się z prośbą do HSBC celem uzy-
skania pożyczki w kwocie 850 mln $ na sfinansowanie bu-
dowy huty miedzi w Europie. Zakład ma powstać w Ain
Sokhna, a jego produkcja wyniesie 300 tys. Mg miedzi ka-
todowej rocznie. El Sewedy Cables będzie posiadaczem
76 % udziałów w hucie, a Glencore International — pozo-
stałych 24 % udziałów.
YUNNAN COPPER BUDUJE NOWĄ HUTĘ W CHINACH
Yunnan Copper signs deal for 200,000 tpy smelter jv in northern
China, Metal Bulletin, 27 August 2007, p. 10
Yunnan Copper, trzeci co do wielkości producent miedzi
w Chinach, podpisał z władzami miasta Baoding w chińskiej
prowincji Hebei umowę dotyczącą budowy huty tego meta-
lu. Zakład ma być oddany do eksploatacji w 2009 r., a jego
wydajność wyniesie 200 tys. Mg Cu/r. Spółka ma zainwe-
stować w budowę huty 23 mln $ celem uzyskania 70 %
udziałów w przedsięwzięciu, a posiadaczem pozostałych
30 % udziałów będzie Baoding Dali Copper Co. oraz wła-
dze rządowe Xin’an (obręb Baoding).
ANALIZA POTENCJAŁU GÓRNICZEGO BRAZYLII
Supplement to Mining Journal, August 2007
Przedstawiono analizę potencjału górniczego Brazylii
ze szczególnym uwzględnieniem rejonu Mato Grosso pod
kątem eksploatacji złota oraz zagospodarowania złoża rud
niklu Santa Rita w Bahia.
SPADEK PRODUKCJI POLYUS
Gold fall, Mining Journal, 3 August 2007, p. 4
Największy rosyjski wytwórca złota, OAO Polyus Gold,
zanotował w I połowie 2007 r. spadek produkcji tego krusz-
cu o 6,4 % w porównaniu z poprzednim półroczem. Spółka
wytworzyła w tym okresie 470 tys. oz złota (502 tys. oz Au
w II połowie 2006 r.). Sprzedaż tego metalu również spadła
z 15,7 Mg do 14,6 Mg.
POTENCJAŁ GÓRNICZY PERU
Peru stays the course as silver leader, Mining Journal, 3 August 2007,
p. 14÷17
Przedstawiono potencjał górniczy Peru, w szczególności
na rozwijającym się rynku miedzi, złota i srebra. W 2006 r.
produkcja miedzi w Peru zanotowała wielkość 1 mln Mg,
co stanowi wzrost o 3,9 % w porównaniu z 2005 r. Zapre-
zentowano też m.in. wyniki produkcyjne 10 największych
wytwórców złota w tym kraju i dokonano przeglądu reali-
zowanych projektów.
ZMIANA SYSTEMU PODATKOWEGO KOPALNI BOROO
Mongolia reneges on Boroo, Mining Journal, 10 August 2007, p. 8
Rząd Mongolii dokonał radykalnej korekty systemu po-
datkowego ustalonego dla kopalni złota Boroo, której 95 %
udziałów należy do Centerra Gold. Pierwotny system na-
brał mocy prawnej w maju 2000 r. i przewidywał 3-letni
okres bezpodatkowy od rozpoczęcia komercyjnej produkcji
zakładu, w dalszych trzech latach płatność 50 % stawki po-
datkowej i dalsze zniżki do 2013 r. Boroo rozpoczęło ko-
mercyjną produkcję w marcu 2004 r.
ROZPOCZĘCIE PRODUKCJI SREBRA W KOPALNI SAN
CRISTOBAL
San Cristobal output, Mining Journal, 10 August 2007, p. 9
Apex Silver Mines Ltd wytworzyło pierwszą partię
koncentratu srebra w kopalni cynku, ołowiu i srebra San
Cristobal w Boliwii. Zdolność przeróbcza zakładu wynosi
19 tys. Mg rudy/dobę. Spółka posiada 65 % udziałów w ko-
palni.
ROZPOCZĘCIE PRODUKCJI DAVYHURST MILL
Monarch achieves first gold pour, Mining Journal, 10 August 2007,
p. 9
Monarch Gold Mining Co. Ltd wyprodukowało pierw-
szą partię złota w zakładzie Davyhurst Mill w Zachodniej
Australii. W III kwartale 2007 r. Davyhurst Mill ma osią-
gnąć wydajność wynoszącą średnio 5 tys. oz Au/mies. Wiel-
kość ta ma zostać podwojona w IV kwartale, kiedy prze-
róbce poddawana będzie ruda pochodząca z projektu Mt
Ida. Spółka posiada cztery projekty w Zachodniej Australii:
Davyhurst, Mt Ida, Minjar oraz Bellevue, których łączne
zasoby szacowane są na 2,8 mln oz złota.
HIGHLAND SPRZEDAJE KOPALNIE
Highland offloads costly mines, Mining Journal, 10 August 2007,
p. 15
Highland Gold Mining Ltd dokonało sprzedaży trzech ro-
syjskich kopalń złota: Darasun, Termky i Talatui, zlokalizo-
wanych w rejonie Chelyabinska. Nowym właścicielem OOO
Darasunsky Rudnik, posiadającym kopalnie, stało się Yuzh-
uralzoloto Group. Kwota transakcji wyniosła 3 mln $ w go-
tówce plus 22 mln $ w formie spłaty długów Highland Gold.
DALSZE NEGOCJACJE PŁACOWE PRACOWNIKÓW
937
POŁUDNIOWO-AFRYKAŃSKIEGO SEKTORA GÓRNI-
CZEGO
South Africa in wage talks, Mining Journal, 17 August 2007, p. 5,
31 August 2007, p. 9; Metal Bulletin, 20 August 2007, p. 11
Grupa producentów platyny i złota w Południowej
Afryce, South African Chamber of Mines, zaproponowała
związkom zawodowym NUM, UASA i Solidarity, w imie-
niu AngloGold Ashanti Ltd, Gold Fields Ltd i Harmony
Gold Mining Company Ltd, porozumienie w sprawie wy-
nagrodzeń pracowników tego sektora. Spółki zaproponowa-
ły podwyżki w wysokości 9÷10 % dla pracownika stopnia 3
(najgłębszy poziom wydobycia) i 8 % dla reszty zatrudnio-
nych. Roczna inflacja w Południowej Afryce wynosi 6,4 %.
W ostatnim tygodniu sierpnia związki zawodowe wynego-
cjowały 2-letnie kontrakty na następujących warunkach
płacowych: podwyżki dla pracowników sektora o wielkości
8,5÷10,0 % w pierwszym roku i o 1 % plus inflacja w dru-
gim roku konktaktu (minimum 8 %).
WZROST POPYTU NA ZŁOTO
Record gold demand, Mining Journal, 17 August 2007, p. 5, 16; Metal
Bulletin, 20 August 2007, p. 11
W II kwartale 2007 r. popyt na złoto jubilerskie sektora
inwestycyjnego i przemysłowego wzrósł do 944 Mg w po-
równaniu z 836 Mg w poprzednim kwartale. Umocnienie
popytu szczególnie widać ze strony Chin, Indii, Bliskiego
Wschodu i Turcji.
URUCHOMIENIE KOPALNI VATUKOULA
Vatukoula opens, Mining Journal, 17 August 2007, p. 7
W III tygodniu sierpnia 2007 r. Western Gold Inc. do-
konało uruchomienia kopalni złota Vatukoula na wyspie
Fidżi. Zakład został zamknięty przez poprzedniego właści-
ciela, Emperor Mines Ltd, w grudniu 2006 r. Aktualne za-
soby przemysłowe Vatukoula wynoszą 2,34 mln Mg rudy o
średniej zawartości 11,4 g/Mg Au.
URUCHOMIENIE PRODUKCJI W KOPALNI MORIS
First production reached at Moris, Mining Journal, 17 August 2007,
p. 9
Hochschild Mining plc rozpoczęło produkcję srebra
i złota w kopalni tych metali Moris w Chihuahua w Meksy-
ku, w której posiada 70 % udziałów. Średnia produkcja za-
kładu ma wynieść 150 tys. oz srebra i 30 tys. oz złota/r.
Spółka planuje wytworzyć w 2007 r. łącznie 14 mln oz Ag
i 200 tys. oz Au.
BARRICK GOLD ZWIĘKSZA UDZIAŁY W PORGERA
Porgera ownership, Mining Journal, 24 August 2007, p. 5
Barrick Gold dokonało nabycia od Emperor Mines Ltd
20 % udziałów w kopalni złota Porgera w Papua Nowej
Gwinei. Kwota transakcji wyniosła 250 mln $, a dzięki in-
westycji udziały spółki w zakładzie wzrosły do 95 %.
ZASOBY KOPALNI WATTLE DAM
Wattle Dam reports ‘super high grades’, Mining Journal, 31 August
2007, p. 13
Ramelius Resources Ltd podczas kontynuacji wierceń
w rejonie kopalni złota Wattle Dam w Zachodniej Australii
natrafiło na bogato okruszcowaną strefę mineralizacji tego
kruszcu. Jego zawartość w poszczególnych interwałach
938
waha się od 454 do 6770 g/Mg.
ROZBUDOWA KOPALNI MINERACAO
Metal Bulletin, 20 August 2007, p. 11, 27 August 2007, p. 6÷7
AngloGold Ashanti planuje pogłębić najstarszą kopalnię
złota na świecie, Mineracao w Sabar w Brazylii, o kolejne
655 metrów celem zwiększenia produkcji zakładu o 19 %
do 2010 r. Kopalnia składa się z dwóch części: odkrywko-
wej — Corrego do Sitio oraz podziemnej — Cuiaba. Pro-
dukcja Mineracao wynosi obecnie 242 tys. oz złota/r.
TYPIFIKACJA RUD ZŁOTA I SREBRA NA PODSTAWIE
INTEGRALNYCH ANALIZ DANYCH NAUKOWYCH I
EKSPLORACYJNYCH
Typification of ores at gold-silver deposit on the base of integral
analysis of scientific and exploring data, Gornyj Żurnal, 6.2007,
p. 29÷33
Zaprezentowano metody rozwiązania kilku problemów
geologii złożowej na podstawie integralnych analiz danych
mineralogicznych i geochemicznych. Zastosowanie tych
metod pozwoli na wyodrębnienie kilku stref mineralizacji
rudy ze złoża Mnogovershinnoe w Rosji i zróżnicowanie
zasobów metali szlachetnych zgodnie z jej typami.
WZROST PRODUKCJI CHELYABINSK
Chelyabinsk increase, Mining Journal, 3 August 2007, p. 5
Chelyabinsk Zinc Plant OJSC, największy rosyjski wy-
twórca cynku (60 % produkcji krajowej), zanotował w I po-
łowie 2007 r. 14,6 % wzrost produkcji tego metalu. Spółka
wytworzyła w tym okresie 80 385 Mg wysokojakościowe-
go cynku (SHG) i planuje wyprodukować w 2007 r. łącznie
165 tys. Mg tego produktu.
KONCESJA NA EKSPLOATACJĘ ZŁOŻA JABALI
Jabali licence granted, Mining Journal, 3 August 2007, p. 7
Rząd Jemenu przyznał ZincOx Resources plc koncesję
na eksploatację złoża rud cynku Jabali. Spółka posiada
52 % udziałów w projekcie, a nakłady na jego realizację
oszacowano na 176 mln $. Produkcja ze złoża ma wynieść
ok. 70 tys. Mg tlenku cynku/r. Zasoby zmierzone i wskaza-
ne Jabali wynoszą 10,8 mln Mg rudy o średniej zawartości
8,7 % Zn, 1,2 % Pb i 68 g/Mg Ag.
NAKŁADY NA REALIZACJĘ PROJEKTU ADMIRAL BAY
A$1 bn for Admiral Bay, Mining Journal, 10 August 2007, p. 9
Kagara Zinc Ltd poinformowało, że nakłady na realiza-
cję projektu cynku, ołowiu i srebra Admiral Bay w Zachod-
niej Australii mogą przekroczyć 1 mld A$ (857 mln $).
Produkcja z projektu ma wynieść ok. 250 tys. Mg cynku
i 150 tys. Mg ołowiu/r. (koncentraty), począwszy od 2011 r.
ROZPOZNANIE PROJEKTU PAGUANTA
Herencia mineral scoop, Mining Journal, 10 August 2007, p. 10
Herencia Resources plc podczas wierceń na projekcie
Paguanta w Chile natrafiło na strefę mineralizacji cynku,
srebra i ołowiu. Zawartość metali wynosi od 6,8 do 9,82 %
Zn, od 59 do 280 g/Mg Ag i od 1,00 do 5,55 % Pb. Spółka
posiada 50 % udziałów w projekcie.
ZANIECZYSZCZENIE PORTU ESPERANCE
Esperanze faces pollution fines, Mining Journal, 17 August 2007, p. 1
 Departament Ochrony Środowiska w Zachodniej Australii
nałożył na władze portu Esperance (Esperance Port Authority)
karę w kwocie 1,7 mln A$ za zanieczyszczenie środowiska
w postaci zapylenia ołowiem terenu portu dnia 3 kwietnia
2007 r. i zatrucia tym metalem ok. 4 tys. ptaków. Ivernia
Inc., właściciel kopalni ołowiu Magellan w Zachodniej
Australii, wyceniło straty z tytułu przerwania dostaw tego
metalu na 8,5 mln $.
FINANSOWANIE PROJEKTU SHALKIYA
ShalkiyaZinc seeks loan, Mining Journal, 17 August 2007, p. 12
ShalkiyaZinc NV, właściciel największego złoża rud
cynku w Kazachstanie, zwróciło się z prośbą do Barclays
Capital o udzielenie pożyczki o wielkości 150 mln $ celem
sfinansowania rozbudowy kopalni Shalkiya i budowy za-
kładu przeróbczego na projekcie. Uruchomienie zakładu ma
nastąpić w 2010 r., a jego zdolność przeróbcza planowana
jest na 4 mln Mg rudy ołowiu i cynku/r.
WYNIKI Z PROJEKTU BLACK ANGEL
Black Angel results, Mining Journal, 31 August 2007, p. 13
Angus & Ross plc otrzymało wyniki wierceń na projek-
cie ołowiu i cynku Black Angel na Grenlandii. Ostatnie
wiercenia objęły strefę South Lake Glacier, a zawartość me-
tali w poszczególnych interwałach wynosi od 3,2 do 7,0 %
Pb, od 7,0 do 20,7 % Zn i od 16 do 34 g/Mg Ag. Spółka
planuje rozpocząć eksplorację nowo nabytych obszarów
koncesyjnych Appat i Ukkkusissat w rejonie projektu.
PERU ZWIĘKSZA PRODUKCJĘ CYNKU
Peru raises zinc output to close supply gap, Metal Bulletin, 13 August
2007, p. 6÷7; Metal Bulletin, 20 August 2007, p. 11
Przedstawiono analizę rynku cynku w Peru, w szczegól-
ności wyniki produkcyjne w latach 2000÷maj 2007, przegląd
realizowanych projektów oraz plany rozwoju nowo uru-
chomionej kopalni Cerro Lindo, którą nawiedziło 15 sierp-
nia 2007 r. trzęsienie ziemi. Zakład ma produkować 146
tys. Mg cynku, 39 tys. Mg miedzi i 14,8 tys. Mg ołowiu
(koncentraty) /r.
WYPADKI W KOPALNIACH ERAMET
Eramet accidents, Mining Journal, 10 August 2007, p. 7
Eramet SA zostało dotknięte wypadkami w dwóch ko-
palniach niklu w Nowej Kaledonii. Pożar w kopalni Thio
spowodował zniszczenie głównego przenośnika taśmowe-
go, a w zakładzie Tiebaghi nastąpiło pęknięcie zbiornika na
pulpę. Mimo że naprawa systemu taśmowego ma nastąpić
w okresie kilku miesięcy, Eramet dokonało alternatywnego
zabezpieczenia dostaw metalu z huty Doniambo.
AKTUALIZACJA ZASOBÓW KOPALNI FLYING FOX
Western Areas upgrade Flying Fox, Mining Journal, 24 August 2007,
INFORMACJE GIEŁDOWE
PODZIAŁ UDZIAŁÓW W KONKOLA COPPER
Zambia wants Konkola stake for nationals, Mining Journal, 3 August
2007, p. 4
Rząd Zambii zwrócił się do Vedanta Resources z propo-
zycją przekazania 28,4 % udziałów w Konkola Copper Mi-
p. 5
Western Areas NL dokonało aktualizacji zasobów ko-
palni niklu Flying Fox w Zachodniej Australii dzięki osza-
cowaniu zasobów złóż T1 i T2 w rejonie zakładu. Zasoby
wskazane i wnioskowane Flying Fox wynoszą obecnie
469 100 Mg rudy o średniej zawartości 3,7 % Ni (23 040
Mg niklu).
PARTNERSTWO W PROJEKCIE GLADSTONE
Gladstone’s New Caledonia JV, Mining Journal, 24 August 2007, p. 8
Gladstone Pacific Nickel Ltd podpisało z Société Minière
Georges Montagnat (SMGM) porozumienie dotyczące do-
stawy laterytowej rudy do projektu Gladstone w Australii.
Gladstone wejdzie w posiadanie złoża, wytypowanego
przez SMGM i zlokalizowanego w Nowej Kaledonii, za
kwotę 5 mln $ w gotówce i akcje o łącznej wartości 12 mln $
(w okresie trzech lat) w zamian za nabycie 49 % udziałów
w laterytowych projektach niklu spółki w tym kraju.
FINANSOWANIE PROJEKTU AMBATOVY
Ambatovy cost rises, financing finalised, Mining Journal, 24 August
2007, p. 11; Metal Bulletin, 27 August 2007, p. 12
Sumitomo Corp. poinformowało o zwiększeniu nakła-
dów na realizację laterytowego projektu niklu Ambatovy na
Madagaskarze do 3,3 mld $ (poprzednie szacunki mówiły
o 2,5 mld $), z czego 2,1 mld $ pochodzić będzie z poży-
czek. Konsorcjum pożyczkodawców składa się obecnie
z: Japan Bank for International Cooperation (700 mln $),
Export-Import Bank of Korea (650 mln $), Export Devel-
opment Kanada (300 mln $), European Investment Bank
(300 mln $) i African Development Bank (150 mln $).
UMOWA JUBILEE I BHP BILLITON
Jubilee off-take, Mining Journal, 31 August 2007, p. 13
Jubilee Mines NL podpisało z BHP Billiton porozumie-
nie na dostawę koncentratu niklu, produkowanego w ra-
mach projektu Cosmos w Zachodniej Australii. Umowa
obejmuje okres od 1 października 2007 r. do 30 września
2008 r. i dotyczy niklu pochodzącego ze złóż AM1, AM2,
Tapinos oraz Prospero (począwszy od I kwartału 2008 r.).
ANALIZA RYNKU NIKLU
Supplement to Mining Journal, August 2007
Przeprowadzono analizę rynku niklu na świecie, w tym
wielkości produkcyjnych tego metalu (produkcja górnicza
i niklu rafinowanego) na świecie w latach 2003÷2006 oraz
stanu realizacji największych projektów. Dokonano również
przeglądu lokalnej działalności firm: Belvedere Resources
Ltd, Crew Minerals ASA, Metals X Ltd, Independence
Group NL, Scandinavian Minerals Ltd, URSA Major Mine-
rals Inc. oraz Western Areas NL.
nes obywatelom tego kraju. Vedanta realizuje opcję na na-
bycie tych udziałów, znajdujących się obecnie w posiadaniu
Zambia Copper Investment Ltd (ZCI). Władze rządowe po-
siadają 20,6 % udziałów w Konkola Copper. Kopalnia Kon-
kola wyprodukowała w 2006 r. 144 024 Mg miedzi, a jej
939
zasoby przemysłowe szacowane są na 21 mln Mg rudy
o średniej zawartości 3,4 % Cu. Z powodu kilku powodzi
produkcja miedzi w Zambii spadła w I połowie 2007 r.
o 15 % (w porównaniu z poprzednim półroczem).
VEDANTA SPRZEDAJE STERLITE GOLD
Vedanta dumps Sterlite Gold, Mining Journal, 17 August 2007, p. 11
Vedanta Resources plc podjęło decyzję o sprzedaży 84,2 %
udziałów w armeńskiej spółce górniczej Sterlite Gold Ltd
za kwotę około 85,9 mln $. Nabywcą firmy ma zostać
GeoProMining Ltd, spółka zależna Mandeuli Group, które
zaoferowało 38,5 c$/akcję Sterlite Gold. Krajowymi akty-
wami spółki są kopalnie złota Zod i Meghradzor oraz za-
kład przeróbczy Ararat.
SINO GOLD NABYWA GOLDEN CHINA
Sino Gold to buy Golden China for A$81 million, Mining Journal, 17
August 2007, p. 11
Sino Gold Mining Ltd podjęło decyzję o nabyciu Gol-
den China Resources Corp. za zapasy złota o rynkowej
wartości 81 mln A$. Przedsięwzięcie jest elementem strate-
gii Sino Gold, opartej na umocnieniu pozycji spółki jako
dominującej, zagranicznej firmy górniczej na chińskim
rynku złota. Kluczowym aktywem Golden China jest pro-
jekt Beyinhar, z którego produkcja ma wynieść 100 tys. oz
złota/r.
PLANY INWESTYCYJNE ANTAM
Antam plans gold play, Mining Journal, 17 August 2007, p. 12
PT Aneka Tambang Tbk (Antam) planuje zainwestować
1,5 mld $ w nabycie lokalnej górniczej spółki złota lub wy-
kupienie udziałów w dużej firmie branżowej. Transakcja
ma być finansowana w 1/3 (500 mln $) w gotówce, a w 2/3
(1 mld $) jako spłata długów.
OFERTA PRZEJĘCIA KATANGA MINING PRZEZ CA-
WYNIKI FINANSOWE
SPADEK ZYSKU BARRICK GOLD
Cutting the hedge hits Barrick profits, Mining Journal, 3 August 2007,
p. 9
Barrick Gold Corp. w II kwartale 2007 r. zanotowało
zysk netto na poziomie 396 mln $ w porównaniu z 459 mln
$ w analogicznym okresie 2006 r. Spadek zysku firmy jest
następstwem decyzji o rezygnacji z zabezpieczeń hedgin-
gowych w transakcjach sprzedaży złota przez spółkę. Bar-
rick wyprodukowało w tym okresie 1,96 mln oz złota w po-
równaniu z 2,1 mln oz Au w II kwartale 2006 r.
ROZWÓJ XSTRATA
Xstrata targets platinum with nickel profits, Mining Journal, 10 Au-
gust 2007, p. 1; Metal Bulletin, 13 August 2007, p. 8
Dzięki nabyciu Falconbridge Inc i rozpoczęciu produkcji
niklu w 2006 r. przez Xstrata plc, spółka osiągnęła w I połowie
2007 r. zysk netto o wielkości 3 mld $ w porównaniu z 2 mld
$ w analogicznym okresie 2006 r. Zarząd Xstrata planuje
dalszy wzrost wyników firmy dzięki inwestycjom na rynku
platyny (plany przejęcia Eland Platinum Holdings Ltd).
GWAŁTOWNY SPADEK ZYSKU GOLDCORP
940
MEC
CAMEC requests Katanga EGM, Mining Journal, 17 August 2007,
p. 12, 31 August 2007, p. 1
Central African Mining and Exploration plc (CAMEC)
zwróciło się z wnioskiem do akcjonariuszy Katanga Mining
Ltd o przeprowadzenie głosowania w sprawie przejęcia
spółki za kwotę 1,5 mld C$ w akcjach. Spółka posiada już
22 % udziałów w Katanga Mining, które jest właścicielem
projektu miedzi Kamoto w Demokratycznej Republice
Kongo. W ostatnim tygodniu sierpnia 2007 r. władze tego
kraju poinformowały o cofnięciu dwóch koncesji górniczych
Katanga. Termin wygaśnięcia oferty CAMEC to 4 paź-
dziernik.
VISON HOLDINGS PRZYSTĘPUJE DO PROJEKTU JE-
ROOY
New Kazakh stake in Jerooy, Mining Journal, 24 August 2007, p. 13
Kazachska grupa inwestycyjna, Visor Holdings, podjęła
decyzję o nabyciu 50 % udziałów w Global Gold Holdings
GmbH, australijskim partnerze jv w projekcie złota Jerooy
w Kirgistanie. Produkcja z projektu ma wynieść 210 tys. oz
złota/r. w 17-letnim okresie funkcjonowania kopalni.
PLANY PRZEJĘCIA AUR RESOURCES PRZEZ TECK
COMINCO
Erzmetall, July/August 2007, p. 241; Mining Engineering, August
2007, p. 10; Engineering & Mining Journal, July/August 2007, p. 30
Drugi co do wielkości producent cynku na świecie, Teck
Cominco, złożył producentowi miedzi, Aur Resources Inc.,
ofertę przejęcia za 4,1 mld C$, proponując za każdą akcję
spółki 30,75 C$ w gotówce i 0,2187 swojej akcji klasy „B”.
Aktywa Aur obejmują trzy kopalnie tego metalu w Chile:
Quebrada Blanca (76,5 % udziałów), Andacollo (90 %
udziałów) i Duck Pond (100 % udziałów), których produk-
cja w 2007 r. ma wynieść odpowiednio 61 600 Mg, 17 370
Mg i 12 900 Mg miedzi.
Goldcorp quarterly profit plunges, Mining Journal, 10 August 2007,
p. 13
W II kwartale 2007 r. zysk netto Goldcorp Inc. wyniósł
tylko 2,9 mln $ w porównaniu z 190,4 mln $ w analogicz-
nym okresie 2006 r. na skutek konieczności poniesienia
opłaty w kwocie 104,4 mln $ w związku z umocnieniem się
dolara kanadyjskiego. W listopadzie 2006 r. spółka nabyła
Glamis Gold Ltd, dzięki czemu produkcja złota wzrosła
w tym okresie o 43 % do wielkości 539 500 oz. Produkcja
tego kruszcu przez Goldcorp ma wynieść w 2007 r. łącznie
2,2÷2,3 mln oz.
WYNIKI FINANSOWE YAMANA GOLD
Yamana Gold lepas out of the red and into the black, Mining Journal,
10 August 2007, p. 13
Zysk netto Yamana Gold Inc. zanotował w I połowie
2007 r. wielkość 89 mln $ w porównaniu ze stratą netto
w kwocie 64 mln $ w analogicznym okresie 2006 r. (na sku-
tek zawieszenia produkcji w kopalni Chapada w Brazylii).
Spółka planuje wytworzyć w 2007 r. łącznie 536 450÷586 450
oz złota w porównaniu z 600 tys. oz Au szacowanymi
wcześniej.
SPADEK ZYSKU FIRST QUANTUM
Rain dampens First Quantum’s quarterly profits, Mining Journal,
10 August 2007, p. 13
First Quantum Ltd w II kwartale 2007 r. zanotowało
zysk netto na poziomie 123,1 mln $, co stanowi spadek
o 18 % w porównaniu z II kwartałem 2006 r. (149,5 mln $).
Przyczyną spadku zysku były długotrwałe, ulewne opady
deszczu w rejonie zakładów Bwana/Lonshi po obu stronach
granicy Demokratycznej Republiki Kongo i Zambii.
REKORDOWY ZYSK ANGLO AMERICAN
Carroll confident of continuing boom, Mining Journal, 10 August
2007, p. 15
Dzięki dobrej koniunkturze na rynku metali zysk netto
Anglo American plc w I połowie 2007 r. wyniósł 3,4 mld $
w porównaniu z 2,94 mld $ w analogicznym okresie 2006 r.
Zysk operacyjny spółki zanotował w tym okresie wielkość
5,5 mld $ (4,6 mld $ w I połowie 2006 r.), z czego 2,2 mld
$ dostarczył sektor metali podstawowych (1,9 mld $), 1,52
mld $ — sektor metali z grupy platynowców (934 mln $),
1,19 mld $ — sektor metali żelaznych, 320 mln $ — sektor
węgla (356 mln $), a 266 mln $ — sektor diamentów (293
mln $).
REKORDOWY WZROST ZYSKU LUNDIN MINING
Lundin Mining’s quarterly profits leap 330 %, Mining Journal, 17
August 2007, p. 12; Metal Bulletin, 20 August 2007, p. 10
Dzięki wysokim cenom miedzi, cynku i ołowiu Lundin
Mining Corp. zanotowało w II kwartale 2007 r. rekordowy
zysk netto w kwocie 159,9 mln $, co stanowi wzrost o 330 %
w porównaniu z analogicznym okresem 2006 r., kiedy wy-
niósł on 37,2 mln $. Cena sprzedaży miedzi przez spółkę
wzrosła w tym okresie o 29 %, cena ołowiu — o 22 %,
a cena cynku — o 6 %.
WZROST ZYSKU CODELCO
Strikes can’t keep Codelco profits down, Mining Journal, 17 August
2007, p. 12; Metal Bulletin, 20 August 2007, p. 10
Mimo akcji protestacyjnych w kilku kopalniach, chilij-
ski producent miedzi, Codelco, zanotował w I połowie
2007 r. wzrost zysku netto. Dzięki wysokim cenom tego me-
talu zysk ten wyniósł 4,67 mld $ w porównaniu z 4,63 mld $
w I połowie 2006 r. Produkcja miedzi przez spółkę spadła
w tym okresie o 5,7 %, z 853 tys. Mg do 804 tys. Mg.
REKORDOWY ZYSK BHP BILLITON
BHPB record numbers for Goodyear’s swansong, Mining Journal,
24 August 2007, p. 1, 11
Wskutek wysokich cen metali i rekordowych wyników
produkcyjnych, BHP Billiton zanotowało w roku bilanso-
wym lipiec 2006÷czerwiec 2007 r. 35 % wzrost zysku netto
do poziomu 13,7 mld $ (w porównaniu z rokiem poprzed-
CENY METALI
SYTUACJA NA RYNKU KOBALTU
Minor metals slip lower, Mining Journal, 3 August 2007, p. 4÷5, 24
August 2007, p. 7, 31 August 2007, p. 8÷9; Metal Bulletin, 13 August
2007, p. 11, 27 August 2007, p. 11; Engineerin & Mining Journal,
July/August 2007, p. 22
nim). Dochód spółki wyniósł w tym okresie 47,5 mld $,
a dzięki uruchomieniu kopalni miedzi Spence w Chile
i wznowieniu pracy w zakładzie Cerro Colorado (również
w Chile), produkcja tego metalu zanotowała rekordową
wielkość 1,2 mln Mg.
PLANY I WYNIKI OXIANA
Soft markets spell acquisition opportunities for Oxiana, Mining Jour-
nal, 24 August 2007, p. 10
Australijska spółka miedzi i złota, Oxiana Ltd, mimo
spadku wyników finansowych w I połowie 2007 r., poin-
formowała o planach nabycia nowych aktywów tych meta-
li. Zysk netto spółki wyniósł w tym okresie 173 mln A$
i był o 34 % niższy niż w analogicznym okresie 2006 r.,
kiedy zanotował wielkość 263 mln A$.
WZROST ZYSKU ZINIFEX
Zinifex profits enjoy 24 % leap, Mining Journal, 31 August 2007,
p. 15
Dzięki znaczącemu podwyższeniu cen cynku i ołowiu,
Zinifex Ltd w roku bilansowym lipiec 2006÷czerwiec 2007 r.
zanotowało 24 % wzrost zysku netto w porównaniu z po-
przednim rokiem. Zysk ten wyniósł 1,34 mld A$ mimo
15 % wzrostu kosztów i 5 % spadku produkcji spółki.
STRATA NETTO HARMONY GOLD
Harmony posts biggest loss for two years, Mining Journal, 31 August
2007, p. 15
W II kwartale 2007 r. Harmony Gold Mining Co. zano-
towało stratę netto w kwocie 653 mln R (91 mln $), naj-
wyższą od dwóch lat. Produkcja złota przez spółkę spadła
w tym okresie o 9 % do wielkości 527 141 oz wskutek za-
mknięcia na dwa miesiące kopalni Bambani.
WYNIKI FINANSOWE ANTOFAGASTA
Antofagasta profit rises, Mining Journal, 31 August 2007, p. 17
Na skutek wysokich cen miedzi i molibdenu Antofaga-
sta plc zanotowała w I połowie 2007 r. 8,4 % wzrost zysku
przed opodatkowaniem do poziomu 1,44 mld $. Spółka wy-
tworzyła w tym okresie 212 100 Mg miedzi, o 2 % więcej
niż w analogicznym okresie 2006 r., a produkcja molibdenu
w kopalni Los Pelambres wzrosła z 4100 Mg do 4900 Mg.
REKORDOWY ZYSK ANTAM
Nickel prices behind Antam profit surge, Mining Journal, 31 August
2007, p. 17
Dzięki wysokiej cenie kobaltu i zwiększeniu wielkości
produkcji, Pt Antam Tbk w I połowie 2007 r. zanotowało
458 % wzrost zysku netto do poziomu 2900 mld Rp (308
mln $). Spółka wytworzyła w tym okresie 8746 Mg niklu,
o 28 % więcej niż w analogicznym okresie 2006 r., oraz
51 500 oz złota, co stanowi wzrost o 14 %.
Z powodu wyhamowania handlu kobaltem w lipcu 2007 r.,
jego giełdowa cena spadła do 25,00 $/lb dla niskojakościo-
wego metalu i do 26,00÷27,00 $/lb dla kobaltu wysokoja-
kościowego. W związku z tym BHP Billiton (BHPB) doko-
nało korekty ceny swojego metalu (99,8 % Co) do poziomu
941
26,80 $/lb, a Jinchuan Group, największy chiński producent Metal Bulletin, 20 August 2007, p. 10
kobaltu, obniżył ją o 3 %. Z kolei Katanga Mining dokona- Dnia 29 sierpnia 2007 r. giełdowe zapasy miedzi na
ło uruchomienia zakładu przeróbczego na projekcie miedzi LME wyniosły 135 625 Mg, poziom nienotowany od trzech
i kobaltu Kamoto w Demokratycznej Republice Kongo miesięcy, a cena tego metalu osiągnęła wielkość 8434 $/Mg,
i planuje rozpocząć produkcję pod koniec sierpnia 2007 r. po czym w wyniku informacji o zapowiedzi strajków w ko-
Kamoto ma wytworzyć w 2008 r. 2 tys. Mg Co. W III tygo- palni Cuajone, Toquapala oraz w hucie Ilo (aktywa Southern
dniu sierpnia 2007 r. BHPB dokonało kolejnego zmniejsze- Copper Co.), zaplanowanych na 12 września, spadła dzień
nia ceny produkowanego przez siebie wysokojakościowego
później do poziomu 7330 $/Mg.
kobaltu i dla zamówienia powyżej 10 Mg cena ta wyniosła
24,20 $/lb (poziom nienotowany od stycznia 2007 r.). Pod Średnie miesięczne ceny metali
koniec miesiąca spółka podniosła cenę tego produktu do
26,50 $/lb. Styczeń-sierpień Sierpień
2007 r. 2007 r.
PROGNOZA CENY ZŁOTA Metal
Newmont: gold to hit US$1,000, Mining Journal, 10 August 2007, cena cena cena
p. 4; CIM Magazine, August 2007, p. 15÷17 najniższa najwyższa średnia

Według analiz Newmont Mining Corp., prezentowanych Miedź Grade A ($/Mg)

na Forum Górniczym Diggers & Dealers 2007 w australij- transakcje natychmiastowe 5225,25 8224,50 7511,15
skim Kalgoorlie, cena złota osiągnie do listopada 2007 r. transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 5270,50 8161,00 7398,00
wielkość 750 $/oz, a w 2008 r. przekroczy rekordowy po-
ziom 850 $/oz, zanotowany w 1980 r., i uplasuje się powy- Ołów ($/Mg)
żej 1000 $/oz. Gwałtowny wzrost ceny złota prognozowany transakcje natychmiastowe 1574,50 3477,50 3118,08
jest w oparciu o rosnący popyt Chin na ten metal, spadek transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 1536,00 3475,00 3061,64
produkcji złota na świecie, zmniejszenie ilości nowych od-
Cynk ($/Mg)
kryć stref mineralizacji tego kruszcu oraz osłabianie się do-
lara amerykańskiego. transakcje natychmiastowe 3018,75 4258,75 3250,58
transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 3010,00 4179,50 3227,27
WAHANIA CEN MIEDZI
Volatility hits metals prices and mining stocks, Mining Journal, 17 Nikiel ($/Mg)
August 2007, p. 1; Metal Bulletin, 20 August 2007, p. 8 transakcje natychmiastowe 25052,50 54150,00 27643,18
Wskutek obaw, że pogłębiający się krach na rynku kre- transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 25495,00 51000,00 27878,86
dytów hipotecznych w Stanach Zjednoczonych wpłynie na Kobalt ($/lb)
cena najniższa cena najwyższa
sierpień 2007 sierpień 2007
zahamowanie popytu na rynku metali, ich ceny na LME
oraz akcje górniczych spółek giełdowych dnia 16 sierpnia min. 99,8% 25,180 25,820
2007 r. gwałtownie spadły. W trzecim tygodniu sierpnia ce- min. 99,3% 24,080 24,980
na miedzi spadła o 6,2 %, a cyny aż o 16,3 %. Cena niklu Złoto ($/oz)
osiągnęła 16 sierpnia poziom 25 250 $/Mg, czyli o 1000
$/Mg niższy niż w dniu poprzednim i ponad 50 % niższy poranna 664,52955
niż 9 maja, kiedy cena tego metalu zanotowała rekordową popołudniowa 665,41136
wielkość 51 800 $/Mg. Srebro (c/oz)

WZROST ZAPASÓW MIEDZI spot 1236,31818

Base metals look for direction, Mining Journal, 31 August 2007, p. 7; August Averages, Metal Bulletin, 10 September 2007, No. 9012, p. 30

ZAPASY MIEDZI ZAPASY CYNKU

942
 ZAPASY OŁOWIU ZAPASY NIKLU

Materiały informacyjne opracowuje Zespół Studiów i Projektów Inwestycyjnych KGHM CUPRUM sp. z o.o. Centrum Badawczo-Rozwojowe
we Wrocławiu w składzie:
Jan Kudełko,
Malwina Kobylańska,
Aleksandra Mońka-Butra,
Stefan Karst,
Wojciech Korzekwa.

ZAPRASZAMY
DO REKLAMOWANIA SWOICH WYROBÓW
NA NASZYCH ŁAMACH

Redakcja RUDY I METALE NIEŻELAZNE przyjmuje odpłatnie wszelkie ogłoszenia

i informacje na temat górniczo-hutniczego przemysłu metali nieżelaznych oraz innych
podmiotów gospodarki zainteresowanych produkcją i handlem wyrobami z metali nieże-
laznych, a także o organizowaniu narad, sympozjów i zjazdów.

Podajemy nasz adres:

Redakcja czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne, 40-019 Katowice
ul. Krasińskiego 13, skr. poczt. 221, tel./fax 032 / 256-17-77

943
 CHRONICLE

L.dz.: 709111/0 Gliwice, 12.11.2007 r.

Szanowny Pan
Donald Tusk
Premier Rzeczpospolitej Polskiej

Przypadł mi w udziale niezwykły zaszczyt złożenia Panu, w Imieniu Hutniczej Społeczności Stowa-
rzyszenia Inżynierów i Techników Metali Nieżelaznych w Polsce, serdecznych gratulacji z okazji:
— wygrania wyborów do Sejmu przez Platformę Obywatelską,
— powierzenia Panu stanowiska Premiera Rządu Rzeczpospolitej Polskiej.
Pragnę zaznaczyć, że do Pańskiego sukcesu przyczyniły się też głosy zrzeszonych w naszej orga-
nizacji. Oddając głosy na ugrupowanie Platformy Obywatelskiej, inteligencja techniczna pragnęła
zdecydowanej zmiany w zarządzaniu polską gospodarką. Oceniamy, że ostatnie dwa lata rządów
PiS, to niewykorzystana szansa dla Polski. Zdajemy sobie sprawę, że przyjdzie Panu sprawować
Urząd Premiera RP w trudnych uwarunkowaniach gospodarczych i politycznych. Oczekujemy jed-
nak zdecydowanych działań w obszarze funkcjonowania polskiej gospodarki i eliminowania czyn-
ników hamujących jej rozwój.
W odniesieniu do naszego przemysłu metali nieżelaznych, przedstawiamy w załączeniu kilka klu-
czowych spraw, które wymagają pilnych regulacji prawnych. Trybu pilnego wymagają sprawy
związane z importem złomów (surowców wtórnych) metali.
Obowiązujące od czasu pełnej integracji z Unią Europejską rozwiązania prawne w tej kwestii, po-
wodują milionowe straty w polskim hutnictwie (zarówno metali nieżelaznych, jak też hutnictwie
żelaza i stali). Rozwiązania te noszą znamiona przestępstwa gospodarczego. Autorzy tych „uregu-
lowań prawnych" powinni ponieść surowe konsekwencje.
Nie można hamować importu złomów metali, które w stosunku do rud są tańszym i ekologicznie
korzystniejszym dla środowiska surowcem dla hut.
Obrót złomami metali (kwalifikowanymi do odpadów), w obrębie Wspólnoty Europejskiej, regulu-
je Rozporządzenie Rady EWG Nr 259/93 z dnia 1 lutego 1993r., znowelizowane Rozporządzeniem

944
WE Nr 1013/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 14.06.2006r. w sprawie przemieszcza-
nia odpadów, których procedury pozwalają na swobodny przepływ mas towarowych złomów
między granicami Państw Wspólnoty oraz spoza jej obszarów (tzw. Zielony Wykaz Odpadów).
Zasady te obowiązują we wszystkich krajach Unii Europejskiej z wyjątkiem Polski, na wyłączne
życzenie jej „decydentów”. Jesteśmy więc pośmiewiskiem na arenie UE, nie dbamy o własny inte-
res kraju i tracimy miliony złotych zysku. Ponadto uzależnianie importu od „widzi mi się” urzęd-
nika w Ministerstwie, to najprostsza droga do korupcji.
Prezentowane Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Metali Nieżelaznych zrzesza ponad 1150
członków, w tym wybitnych specjalistów i ekspertów oraz naukowców z różnych dziedzin nauki,
głównie obszaru inżynierii produkcji, metalurgii i przetwórstwa metali nieżelaznych. Na naszą
pomoc i współpracę w rozwiązywaniu problemów może Pan liczyć.
W trosce o dalszy rozwój sektora metali nieżelaznych oczekujemy pilnego załatwienia przedsta-
wionych w załączeniu wniosków. Są to sprawy, które od lat hamują efektywność gospodarowania
w przedsiębiorstwach (spółkach) o strategicznym znaczeniu dla polskiej gospodarki (produkcja:
550 000 ton miedzi elektrolitycznej, 134 000 ton cynku, 83 000 ton ołowiu rafinowanego, 54 500
ton aluminium hutniczego, 1300 ton srebra, zysk netto około 4 mld zł/rok).
W nadziei na przyjęcie do pilnej realizacji przedstawionych wniosków — przesyłamy życzenia
pomyślnego kierowania krajem.

945
 RUDY
I
METALE
NIEŻELAZNE
Roc z ni k 5 2

ROCZNY SPIS TREŚCI

ANNUAL CONTENTS

2007
WYDAWNI CTWO SIGMA-NOT Sp. z o.o.
 ALFABETYCZNY SPIS AUTORÓW

Nr S.

A
Avramović L. R., Jonović R. R., Usuwanie tlenków azotu w procesach odzysku metali szlachetnych ze szlamów 2 62
Stanković A. D., Trujić V., anodowych
Marinković J. V.:

Avramović L., Jonović R.: Metoda odzysku metali nieżelaznych i metali szlachetnych z koncentratu siarcz- 4 186
kowego

B
Badera J.: Analiza wyników badań geofizyki otworowej w wybranych profilach wiertni- 12 888
czych dokumentujących mineralizację molibdenowo-miedziową w rejonie Mysz-
kowa

Bakalarski P., Dokupil K., Libura W., Wpływ geometrii matrycy na jakość wyciskanych kształtowników z trudnood- 9 555
Rękas A., Baścik A., Leśniak D.: kształcalnych stopów aluminium

Baranov V. F., Shenderovich Ye. M., Projekty wdrożone przez firmę Mekhanobr Engineering JSC w latach 2000÷2005 1 7
Yadryshnikov A. O.:

Barański J., Gola Cz., Zimna K., Zwiększenie efektywności procesu obróbki cieplnej taśm ze stopów miedzi 9 537
Witek J.:

Bartnicki J., Pater Z., Gontarz A.: Analiza teoretyczna procesu przepychania obrotowego wyrobów pełnych i drążo- 11 846
nych

Basiura B., Bojanowski A., Kalembka Ekstrakcja arsenu z ołowiu surowego tlenem 1 2
M., Kapias P.:

Baścik A., Leśniak D., Bakalarski P., Wpływ geometrii matrycy na jakość wyciskanych kształtowników z trudnood- 9 555
Dokupil K., Libura W., Rękas A.: kształcalnych stopów aluminium

Bednarek S., Sińczak J.: Modelowanie procesu kucia dwufazowego stopu tytanu Ti-6Al-4V 12 896

Bijak M., Paul H., Madej Ł., Trębacz Odkształceniowe zachowanie monokryształów stopu aluminium Al-1%Mn 11 664
L., Wajda W.:

Błaż L., Kula A., Sugamata M., Kompozyty metaliczne wytwarzane metodą mechanicznej syntezy — przykład 11 823
Kaneko J.: układu Al-Mg-ZrSi2

Bojanowski A., Kalembka M., Kapias Ekstrakcja arsenu z ołowiu surowego tlenem 1 2
P., Basiura B.:

Botor J., Siwiec G., Willner J.: Wysokotemperaturowe metody pomiaru napięcia powierzchniowego metali i sto- 6 310
pów

Botor J., Czernecki J., Bratek S., Alternatywny sposób prowadzenia procesu odmiedziowania żużla zawiesinowego 9 542
Zajączkowski A.:

Bratek S., Zajączkowski A., Botor J., Alternatywny sposób prowadzenia procesu odmiedziowania żużla zawiesinowego 9 542
Czernecki J.:

Bronicki M., Woźnicki A.: Analiza przemysłowych warunków homogenizacji okresowej wlewków ze stopów 12 907
aluminium

Burzyńska L., Żabiński P. R.: Wpływ stężenia telluru na czystość i morfologię srebra katodowego 2 58

Butra J.: Światowy rynek metali nieżelaznych 1 44

Butra J.: Światowy rynek metali nieżelaznych 2 110

Butra J.: Światowy rynek metali nieżelaznych 3 162

Butra J.: Światowy rynek metali nieżelaznych 4 222

947
Butra J.: Światowy rynek metali nieżelaznych 5 290

Butra J.: Światowy rynek metali nieżelaznych 6 376

Butra J., Osadczuk T., Płaneta St.: Stopień ryzyka zagrożenia tąpaniami w kopalniach rud w Kanadzie 7 391

Butra J.: Światowy rynek metali nieżelaznych 7 444

Butra J.: Światowy rynek metali nieżelaznych 8 522

Butra J.: Światowy rynek metali nieżelaznych 9 581

Butra J.: Światowy rynek metali nieżelaznych 10 639

Butra J.: Światowy rynek metali nieżelaznych 12 936

C
Cabała J., Cwalina B., Sozańska M., Środowiskowe uwarunkowania procesów (bio)ługowania metali z odpadów poflo- 6 337
Pacholewska M.: tacyjnych rud cynkowo-ołowiowych

Chmielarz A., Czaplicka M., Dwa lata uczestnictwa IMN w projekcie europejskim BioMinE: Biotechnologie 5 270
Fijałkowska A., Wesołowska K.: w zastosowaniu do europejskich zasobów surowców metalonośnych

Cichy K., Szołomicki Z., Reguła C.: Nowe technologie w procesie wzbogacania rud Zn-Pb w Zakładach 10 595
Górniczo-Hutniczych BOLESŁAW S.A.

Ciura L., Kazana W., Malec W., Materiały warstwowe na osnowie miedzi o ultradrobnoziarnistej strukturze rdze- 1 12
Stobrawa J.: nia

Ciura L., Cwolek B., Malec W., Analiza możliwości eliminacji ołowiu w odlewniczych stopach miedzi 5 254
Marchewka Ł.:

Ciura L., Cwolek B., Malec W., Badania właściwości odlewniczych, mechanicznych i struktury nowych ekolo- 5 263
Marchewka Ł.: gicznych mosiądzów armaturowych. Badania wstępne

Cwalina B., Sozańska M., Pacholewska Środowiskowe uwarunkowania procesów (bio)ługowania metali z odpadów poflo- 6 337
M., Cabała J.: tacyjnych rud cynkowo-ołowiowych

Cwolek B., Malec W., Marchewka Ł., Analiza możliwości eliminacji ołowiu w odlewniczych stopach miedzi 5 254
Ciura L.:

Cwolek B., Malec W., Marchewka Ł., Badania właściwości odlewniczych, mechanicznych i struktury nowych ekolo- 5 263
Ciura L.: gicznych mosiądzów armaturowych. Badania wstępne

Cwolek B., Hadasik E., Płachta A., Badania wpływu temperatury, prędkości i stopnia odkształcenia na strukturę 6 343
Marchewka Ł., Stobrawa J.: i własności trudnoodkształcalnych stopów CuPAg

Czaplicka M., Fijałkowska A., Dwa lata uczestnictwa IMN w projekcie europejskim BioMinE: Biotechnologie 5 270
Wesołowska K., Chmielarz A.: w zastosowaniu do europejskich zasobów surowców metalonośnych

Czernecki J., Miczkowski Z.: Wpływ wielkości wanny odstojowej pieca zawiesinowego na ilość wynoszonych 4 172
pyłów

Czernecki J., Bratek S., Zajączkowski Alternatywny sposób prowadzenia procesu odmiedziowania żużla zawiesinowego 9 542
A., Botor J.:

Czumaczenko E. N., Kukuryk B.: Analiza procesu kształtowania nadplastycznego powłokowych elementów tyta- 11 667
nowych

D
Dębkowski R., Madziarz M., Sawicki Wpływ oddziaływania wstrząsów sejsmicznych na obciążenia kotew rozprężnych 8 459
W., Osadczuk T.:

Dokupil K., Libura W., Rękas A., Wpływ geometrii matrycy na jakość wyciskanych kształtowników z trudnood- 9 555
Baścik A., Leśniak D., Bakalarski P.: kształcalnych stopów aluminium

Dyja H., Knapiński M.: Numeryczna weryfikacja wartości odkształcenia w próbie MAXStrain 11 702

Dyja H., Kwapisz M.: Model zmian własności wytrzymałościowych aluminium w procesie walcowania 11 872
pakietowego ARB

948
Dziedzic E., Knych T., Mamala A., Nowe przewody elektroenergetyczne ze stopów aluminium o podwyższonej 7 419
Smyrak B., Uliasz P.: przewodności elektrycznej

Dziedzic E., Knych T., Mamala A., Badania charakterystyk mechanicznych przewodów elektroenergetycznych 8 491
Smyrak B., Uliasz P.: ze stopów aluminium o podwyższonej przewodności elektrycznej

Dziedzic E., Zasadziński J., Knych T.: Badania procesu wyciskania metodą Conform w produkcji wyrobów i recyklingu 11 757
aluminium i jego stopów

F
Fijałkowska A., Wesołowska K., Dwa lata uczestnictwa IMN w projekcie europejskim BioMinE: Biotechnologie 5 270
Chmielarz A., Czaplicka M.: w zastosowaniu do europejskich zasobów surowców metalonośnych

Fornalczyk A., Saternus M.: Recykling zużytych katalizatorów samochodowych 6 326

Frydrych H., Konstanty J., Ratuszek W.: Wpływ temperatury spiekania na mikrostrukturę i własności spieków kobalt- 1 33
-węglik chromu

G
Galanty M., Mroczkowski M., Tka- Odkształcalność kompozytów aluminiowych wzmocnionych popiołami lotnymi 11 656
czewski P., Richert J., Leszczyńska B.:

Godwod K., Ostachowski P., Stalony- Badania strukturalne warstw powierzchniowych ceramiki korundowej poddawa- 11 829
-Dobrzański F., Tomaszewski H.: nej kuleczkowaniu wykonane testem teksturowym

Gola Cz., Zimna K., Witek J., Barański Zwiększenie efektywności procesu obróbki cieplnej taśm ze stopów miedzi 9 537
J.:

Gola H., Osika J.: Ludzie przemysłu metali nieżelaznych 5 301

Gontarz A., Bartnicki J., Pater Z.: Analiza teoretyczna procesu przepychania obrotowego wyrobów pełnych i drążo- 11 846
nych

Gontarz A., Pater Z., Weroński W.: Wybrane aspekty kształtowania plastycznego korpusu noża obrotowego 11 733

Grabowski A., Wieczorek J., Śleziona J.: Wybrane właściwości fizyczne kompozytów o osnowie srebra 6 354

Grosman F., Hyrcza-Michalska M.: Wybrane zagadnienia kształtowania plastycznego blach spawanych laserowo 11 739

Grzegorzewicz T.: Bezniklowe brązy aluminiowe o podwyższonej wytrzymałości i odporności na 2 76

korozję

Grzyb J., Rękas A., Świątkowski K.: Badania wpływu dodatków mikrowosku na krzywą spęczania materiałów mode- 9 533
lowych utworzonych na bazie plasteliny

Grzyb J., Oleksy A., Libura W., Jakość prętów ze stopów Al wyciskanych z małym stopniem odkształcenia 11 728
Krupnik G.:

H
Hadasik E., Płachta A., Marchewka Ł., Badania wpływu temperatury, prędkości i stopnia odkształcenia na strukturę 6 343
Stobrawa J., Cwolek B.: i własności trudnoodkształcalnych stopów CuPAg

Hyrcza-Michalska M., Grosman F.: Wybrane zagadnienia kształtowania plastycznego blach spawanych laserowo 11 739

J
Jarosz P., Stanisławczyk A., Kusiak J., Modelowanie emisji NOx w zawiesinowym procesie wytwarzania miedzi 3 129
Talar J.: przy wykorzystaniu metody drzew regresyjnych

Jonović R. R., Stanković A. D., Trujić V., Usuwanie tlenków azotu w procesach odzysku metali szlachetnych ze szlamów 2 62
Marinković J. V., Avramović L. R.: anodowych

Jonović R., Avramović L.: Metoda odzysku metali nieżelaznych i metali szlachetnych z koncentratu siarcz- 4 186
kowego

949
 K
Kaczorowski M., Ludyński Z., Badania właściwości kompozytów wolframowych wykonanych z różnie przygo- 9 560
Nowak W., Skoczylas P., Rafalski M.: towanych mieszanek. Cz. I. Badania właściwości fizycznych mieszanek proszków

Kaczorowski M., Ludyński Z., Badania właściwości kompozytów wolframowych wykonanych z różnie przygo- 10 624
Nowak W., Skoczylas P., Rafalski M.: towanych mieszanek. Cz. II. Badania właściwości kompozytów wolframowych

Kadzimierz R., Wieczorek T.: Modelowanie procesu nagrzewania indukcyjnego rur przed ich hartowaniem 11 716
z uwzględnieniem zjawisk elektromagnetycznych i cieplnych

Kalembka M., Kapias P., Basiura B., Ekstrakcja arsenu z ołowiu surowego tlenem 1 2
Bojanowski A.:

Kaneko J., Błaż L., Kula A., Sugamata Kompozyty metaliczne wytwarzane metodą mechanicznej syntezy — przykład 11 823
M.: układu Al-Mg-ZrSi2

Kania H., Liberski P., Podolski P., Wpływ dodatku Ni, Bi, Sn do kąpieli cynkowej na kinetykę wzrostu i strukturę 6 348
Tatarek A.: powłok otrzymanych na stalach o zawartości krzemu poniżej 0,035 %

Kapias P., Basiura B., Bojanowski A., Ekstrakcja arsenu z ołowiu surowego tlenem 1 2
Kalembka M.:

Kapias P., Paździorek M.: Termodynamiczne i eksperymentalne podstawy procesu ekstrakcji talu z ciekłego 4 176
ołowiu

Karaś Ł., Osika J., Świątkowski K.: Modelowanie fizyczne walcowania na zimno rur w walcarkach pielgrzymowych 11 750
nowej generacji

Kawecki A., Knych T., Mamala A.: Przewody jezdne z miedzi srebrowej do wysokoobciążalnych mechanicznie i prą- 4 189
dowo sieci trakcyjnych

Kawecki A., Mamala A., Knych T.: Własności przewodów jezdnych jako efekt stanu cieplnego procesu ciągnienia 11 768

Kazana W., Malec W., Stobrawa J., Materiały warstwowe na osnowie miedzi o ultradrobnoziarnistej strukturze rdze- 1 12
Ciura L.: nia

Kazanecki J., Pater Z.: Analiza termomechaniczna procesu walcowania pierścieni w trójwalcowej wal- 11 861
carce skośnej

Kąc Sł., Żaba K., Nowak St.: Badania stanu powłoki Al-Si na stalowych taśmach i rurach przeznaczonych na 7 410
elementy układów wydechowych, poddanej działaniu temperatury 150 °C i czasu

Knapiński M., Dyja H.: Numeryczna weryfikacja wartości odkształcenia w próbie MAXStrain 11 702

Knych T., Kwaśniewski P., Mamala A.: Badania wpływu starzenia sztucznego na zmianę własności wytrzymałościowych 3 140
i elektrycznych stopu CuNi2Si przeznaczonego na osprzęt górnej sieci trakcyjnej

Knych T., Mamala A., Kawecki A.: Przewody jezdne z miedzi srebrowej do wysokoobciążalnych mechanicznie i prą- 4 189
dowo sieci trakcyjnych

Knych T., Mamala A., Smyrak B., Analiza zmian własności drutów gatunku 6101 przeznaczonych na samonośne 4 199
Tarasek A.: przewody w symulowanych warunkach ich eksploatacji

Knych T., Mamala A., Smyrak B., Nowe przewody elektroenergetyczne ze stopów aluminium o podwyższonej 7 419
Uliasz P., Dziedzic E.: przewodności elektrycznej

Knych T., Mamala A., Smyrak B., Badania charakterystyk mechanicznych przewodów elektroenergetycznych ze sto- 8 491
Uliasz P., Dziedzic E.: pów aluminium o podwyższonej przewodności elektrycznej

Knych T., Dziedzic E., Zasadziński J.: Badania procesu wyciskania metodą Conform w produkcji wyrobów i recyklingu 11 757
aluminium i jego stopów

Knych T., Kawecki A., Mamala A.: Własności przewodów jezdnych jako efekt stanu cieplnego procesu ciągnienia 11 768

Knych T., Kwaśniewski P., Mamala A.: Symulacja i badania sił docisku w układach połączeń elementów z miedzi i jej 11 776
stopów
Knych T., Mamala A., Uliasz P., Spyra Badania nad procesem ciągnienia nadplastycznego stopu ZnAl15 przeznaczonego 11 782
M., Lejkowski J.: do metalizacji natryskowej
Knych T., Mamala A., Smyrak B., Relaksacja naprężeń w drutach ze stopów AlMgSi 11 790
Uliasz P.:
Knych T., Mamala A., Smyrak B.: Charakteryzacja miedzi beztlenowej z linii Upcast 11 797

950
Knych T., Mamala A., Smyrak B., Badania nad procesem ciągnienia stopów aluminium o podwyższonej przewodno- 11 806
Uliasz P.: ści elektrycznej

Kobic J.: Szanowni Czytelnicy 6 II okł.

Frydrych H., Konstanty J., Ratuszek W.: Wpływ temperatury spiekania na mikrostrukturę i własności spieków kobalt- 1 33
-węglik chromu

Kordzikowski P.: Zastosowanie energetycznego kryterium Rychlewskiego do oceny wytężenia ani- 11 689
zotropowych cienkich warstw wykazujących efekt różnicy wytrzymałości

Kostov V., Ninov J.: Możliwość depozycji stabilizowanego nadkładu gruntu w hałdach pogórniczych 7 398
na odpady rudy siarczkowej

Krawczyk B., Nowak S., Żaba K.: Ocena jakości rur spawanych laserowo 3 146

Krawiec G., Prajsnar R.: Charakterystyki energetyczne procesu wytopu ołowiu w piecach 5 251
obrotowo-wahadłowych

Krupnik G., Grzyb J., Oleksy A., Jakość prętów ze stopów Al wyciskanych z małym stopniem odkształcenia 11 728
Libura W.:

Krzak M., Panajew P.: Możliwości wykorzystania metody mieszanek (diety) w zarządzaniu oddziałami 8 463
wydobywczymi na przykładzie kopalni POLKOWICE-SIEROSZOWICE

Kudełko J.: Strategia rozwoju przedsiębiorstw górniczych 12 883

Kukuryk B., Czumaczenko E. N.: Analiza procesu kształtowania nadplastycznego powłokowych elementów tyta- 11 667
nowych

Kukuryk B.: Wpływ parametrów termomechanicznych na proces kucia stopów tytanu 12 901

Kubacz N., Skorupska B., Rudnicka B.: Ocena podatności na rozdrabnianie żużli zawiesinowych po wstępnej redukcji 5 246
w piecu elektrycznym

Kula A., Sugamata M., Kaneko J., Kompozyty metaliczne wytwarzane metodą mechanicznej syntezy — przykład 11 823
Błaż L.: układu Al-Mg-ZrSi2

Kut S.: Zastosowanie numerycznego modelowania 3-D w projektowaniu technologii ku- 11 819
cia matrycowego na gorąco

Kuziak R., Szeliga D., Madej Ł., Dobór najlepszego modelu reologicznego dla materiałów odkształcanych pla- 11 683
Pietrzyk M.: stycznie

Kwapisz M., Svetlichnyy D., Milenin A.: Badania doświadczalne wpływu temperatury walcowania na własności mecha- 5 272
niczne taśm aluminiowych w procesie walcowania pakietowego ARB

Kwapisz M., Dyja H.: Model zmian własności wytrzymałościowych aluminium w procesie walcowania 11 872
pakietowego ARB

Kwaśniewski P., Mamala A., Knych T.: Badania wpływu starzenia sztucznego na zmianę własności wytrzymałościowych 3 140
i elektrycznych stopu CuNi2Si przeznaczonego na osprzęt górnej sieci trakcyjnej

Knych T., Kwaśniewski P., Mamala A.: Symulacja i badania sił docisku w układach połączeń elementów z miedzi i jej 11 776
stopów

L
Lachowski J., Romański A.: Modelowanie stanu naprężeń i odkształceń w spiekanych materiałach narzędzio- 7 402
wych metaliczno-diamentowych

Lejkowski J., Knych T., Mamala A., Badania nad procesem ciągnienia nadplastycznego stopu ZnAl15 przeznaczonego 11 782
Uliasz P., Spyra M.: do metalizacji natryskowej

Leszczyńska B., Galanty M., Mrocz- Odkształcalność kompozytów aluminiowych wzmocnionych popiołami lotnymi 11 656
kowski M., Tkaczewski P., Richert J.:

Leśniak D., Bakalarski P., Dokupil K., Wpływ geometrii matrycy na jakość wyciskanych kształtowników z trudnood- 9 555
Libura W., Rękas A., Baścik A.: kształcalnych stopów aluminium

Leżański J., Madej M.: Kształtowanie właściwości porowatych spieków ze stali szybkotnącej pod wpły- 5 276
wem miedzi i grafitu oraz parametrów formowania

951
Leżański J.: Wpływ parametrów formowania na gęstość i porowatość spieków z proszków 6 365
stali szybkotnących i ich mieszanek z proszkiem węglika WC i żelaza

Leżański J., Madej M.: Wpływ właściwości porowatych kształtek na stopień wypełnienia kapilar i gęstość 8 498
infiltrowanych kompozytów stal szybkotnąca-Cu, stal szybkotnąca-WC-Cu

Liberski P., Podolski P., Tatarek A., Wpływ dodatku Ni, Bi, Sn do kąpieli cynkowej na kinetykę wzrostu i strukturę 6 348
Kania H.: powłok otrzymanych na stalach o zawartości krzemu poniżej 0,035 %

Libura W., Rękas A., Baścik A., Wpływ geometrii matrycy na jakość wyciskanych kształtowników z trudnood- 9 555
Leśniak D., Bakalarski P., Dokupil K.: kształcalnych stopów aluminium

Libura W., Krupnik G., Grzyb J., Jakość prętów ze stopów Al wyciskanych z małym stopniem odkształcenia 11 728
Oleksy A.:

Lis A., Nowak S., Świątek B., Żaba K.: Projektowanie procesu wytwarzania zgrzewanych rur z powłokami Al-Si, prze- 2 70
znaczonych na elementy układów wydechowych

Lis A., Sieńko T., Nowak S., Sury A., Ekspercki System doskonalenia procesów wytwarzania części silników lotniczych 11 841
Świątek B., Sibielak M., Rączka W., z wykorzystaniem strategii Six Sigma
Żaba K.:

Ludyński Z., Nowak W., Skoczylas P., Badania właściwości kompozytów wolframowych wykonanych z różnie przygo- 9 560
Rafalski M., Kaczorowski M.: towanych mieszanek. Cz. I. Badania właściwości fizycznych mieszanek proszków

Ludyński Z., Nowak W., Skoczylas P., Badania właściwości kompozytów wolframowych wykonanych z różnie przygo- 10 624
Rafalski M., Kaczorowski M.: towanych mieszanek. Cz. II. Badania właściwości kompozytów wolframowych

Ł
Łabaj J., Siwiec G.: Zwilżalność w układzie: ciało stałe-ciekła faza żużlowa 6 307

Łabuda E., Stradomski G., Rydz D.: Walcowanie blach bimetalowych z zastosowaniem asymetrii prędkości obwodo- 11 875
wych walców roboczych

M
Maciejewski J., Mróz Z.: Analiza procesu wyciskania metali wspieranego deformacją cykliczną 11 668

Macioł P.: Reprezentacja wiedzy o technologiach przeróbki plastycznej oraz cechach wyro- 11 711
bów w oparciu o relacyjną bazę danych

Madej M., Leżański J.: Kształtowanie właściwości porowatych spieków ze stali szybkotnącej pod wpły- 5 276
wem miedzi i grafitu oraz parametrów formowania

Madej M., Leżański J.: Wpływ właściwości porowatych kształtek na stopień wypełnienia kapilar i gęstość 8 498
infiltrowanych kompozytów stal szybkotnąca-Cu, stal szybkotnąca-WC-Cu

Madej Ł., Pietrzyk M., Kuziak R., Dobór najlepszego modelu reologicznego dla materiałów odkształcanych pla- 11 689
Szeliga D.: stycznie

Madej Ł., Trębacz L., Wajda W., Bijak Odkształceniowe zachowanie monokryształów stopu aluminium Al-1%Mn 11 664
M., Paul H.:

Madziarz M., Sawicki W., Osadczuk T., Wpływ oddziaływania wstrząsów sejsmicznych na obciążenia kotew rozprężnych 8 459
Dębkowski R.:

Maj M., Oliferuk W.: Identyfikacja składników energii zmagazynowanej podczas jednoosiowego roz- 11 695
ciągania

Malec W., Stobrawa J., Ciura L., Materiały warstwowe na osnowie miedzi o ultradrobnoziarnistej strukturze rdze- 1 12
Kazana W.: nia

Malec W., Marchewka Ł., Ciura L., Analiza możliwości eliminacji ołowiu w odlewniczych stopach miedzi 5 254
Cwolek B.:

Malec W., Marchewka Ł., Ciura L., Badania właściwości odlewniczych, mechanicznych i struktury nowych ekolo- 5 263
Cwolek B.: gicznych mosiądzów armaturowych. Badania wstępne

Mamala A., Knych T., Kwaśniewski P.: Badania wpływu starzenia sztucznego na zmianę własności wytrzymałościowych 3 140
i elektrycznych stopu CuNi2Si przeznaczonego na osprzęt górnej sieci trakcyjnej

952
Mamala A., Kawecki A., Knych T.: Przewody jezdne z miedzi srebrowej do wysokoobciążalnych mechanicznie i prą- 4 189
dowo sieci trakcyjnych

Mamala A., Smyrak B., Tarasek A., Analiza zmian własności drutów gatunku 6101 przeznaczonych na samonośne 4 199
Knych T.: przewody w symulowanych warunkach ich eksploatacji

Mamala A., Smyrak B., Uliasz P., Nowe przewody elektroenergetyczne ze stopów aluminium o podwyższonej 7 419
Dziedzic E., Knych T.: przewodności elektrycznej

Mamala A., Smyrak B., Uliasz P., Badania charakterystyk mechanicznych przewodów elektroenergetycznych ze sto- 8 491
Dziedzic E., Knych T.: pów aluminium o podwyższonej przewodności elektrycznej

Mamala A., Knych T., Kawecki A.: Własności przewodów jezdnych jako efekt stanu cieplnego procesu ciągnienia 11 768

Mamala A., Knych T., Kwaśniewski P.: Symulacja i badania sił docisku w układach połączeń elementów z miedzi i jej 11 776
stopów

Mamala A., Uliasz P., Spyra M., Lej- Badania nad procesem ciągnienia nadplastycznego stopu ZnAl15 przeznaczonego 11 782
kowski J., Knych T.: do metalizacji natryskowej

Mamala A., Smyrak B., Uliasz P., Relaksacja naprężeń w drutach ze stopów AlMgSi 11 790
Knych T.:

Mamala A., Smyrak B., Knych T.: Charakteryzacja miedzi beztlenowej z linii Upcast 11 797

Mamala A., Smyrak B., Uliasz P., Badania nad procesem ciągnienia stopów aluminium o podwyższonej przewodno- 11 806
Knych T.: ści elektrycznej

Marchewka Ł., Ciura L., Cwolek B., Analiza możliwości eliminacji ołowiu w odlewniczych stopach miedzi 5 254
Malec W.:

Marchewka Ł., Ciura L., Cwolek B., Badania właściwości odlewniczych, mechanicznych i struktury nowych ekolo- 5 263
Malec W.: gicznych mosiądzów armaturowych. Badania wstępne

Marchewka Ł., Stobrawa J., Cwolek B., Badania wpływu temperatury, prędkości i stopnia odkształcenia na strukturę 6 343
Hadasik E., Płachta A.: i własności trudnoodkształcalnych stopów CuPAg

Marinković J. V., Avramović L. R., Jo- Usuwanie tlenków azotu w procesach odzysku metali szlachetnych ze szlamów 2 62
nović R. R., Stanković A. D., Trujić V.,: anodowych

Marković R., Stanković D. Z., Wpływ temperatury na tworzenie tlenków miedzi 3 135
Rajčić-Vujasinović M.:

Maciejewski J., Mróz Z.: Analiza procesu wyciskania metali wspieranego deformacją cykliczną 11 668

Miazga B., Mulak W., Odzysk metali ze zużytych katalizatorów uwodorniania stosowanych w przemyśle 8 482
Szymczycha-Madeja A.: petrochemicznym
Michalczyk J., Pokorska I.: Analiza zmian gęstości spieku żelaza w próbie ściskania 3 151
Miczkowski Z., Czernecki J.: Wpływ wielkości wanny odstojowej pieca zawiesinowego na ilość wynoszonych 4 172
pyłów
Milenin A., Kwapisz M., Svetlichnyy D.: Badania doświadczalne wpływu temperatury walcowania na własności mecha- 5 272
niczne taśm aluminiowych w procesie walcowania pakietowego ARB
Mill B., Pacholewska M., Tumidajska Badania nad technologią przerobu przenośnych, nierozbieralnych baterii Ni-Cd 6 332
Z., Oleksiak B., Wolff S.:
Misiołek Z., Woch M., Skotnicka A., 55-lecie Instytutu Metali Nieżelaznych — historia i teraźniejszość 5 237
Śmieszek Z.:
Mroczkowski M., Richert J.: Prognozowanie stateczności plastycznego płynięcia w procesach CWS 2 88
Mroczkowski M., Tkaczewski P., Odkształcalność kompozytów aluminiowych wzmocnionych popiołami lotnymi 11 656
Richert J., Leszczyńska B., Galanty M.:
Maciejewski J., Mróz Z.: Analiza procesu wyciskania metali wspieranego deformacją cykliczną 11 668

Mulak W., Szymczycha-Madeja A., Odzysk metali ze zużytych katalizatorów uwodorniania stosowanych w przemyśle 8 482
Miazga B.: petrochemicznym
Muskalski Z., Suliga M: Ocena struktury i efektu TRIP w procesie ciągnienia drutów ze stali 11 850
0,09C-1,57Mn-0,9Si
Muzykiewicz W., Rękas A.: Badania jednooperacyjnego tłoczenia blachy bimetalowej Cu/Al 1 18

953
Muzykiewicz W., Rękas A.: Analiza siły ciągnienia i odkształceń materiału w procesie wielooperacyjnego tło- 2 64
czenia blachy bimetalowej Cu/Al

N
Ninov J., Kostov V.: Możliwość depozycji stabilizowanego nadkładu gruntu w hałdach pogórniczych 7 398
na odpady rudy siarczkowej

Nowak S., Świątek B., Żaba K., Lis A.: Projektowanie procesu wytwarzania zgrzewanych rur z powłokami Al-Si, prze- 2 70
znaczonych na elementy układów wydechowych

Nowak S., Żaba K., Krawczyk B.: Ocena jakości rur spawanych laserowo 3 146

Nowak St., Kąc Sł., Żaba K.: Badania stanu powłoki Al-Si na stalowych taśmach i rurach przeznaczonych na 7 410
elementy układów wydechowych, poddanej działaniu temperatury 150 °C i czasu

Nowak S., Żaba K.: Pomiar temperatury w linii technologicznej zgrzewania stalowych rur z powłoką 8 473
Al-Si

Nowak W., Skoczylas P., Rafalski M., Badania właściwości kompozytów wolframowych wykonanych z różnie przygo- 9 560
Kaczorowski M., Ludyński Z.: towanych mieszanek. Cz. I. Badania właściwości fizycznych mieszanek proszków

Nowak W., Skoczylas P., Rafalski M., Badania właściwości kompozytów wolframowych wykonanych z różnie przygo- 10 624
Kaczorowski M., Ludyński Z.: towanych mieszanek. Cz. II. Badania właściwości kompozytów wolframowych

Nowak S., Żaba K.: Wpływ stanu powierzchni na efektywność procesu ciągnienia rur ze stali austeni- 11 837
tycznej

Nowak S., Sury A., Świątek B., Ekspercki System doskonalenia procesów wytwarzania części silników lotniczych 11 841
Sibielak M., Rączka W., Żaba K., z wykorzystaniem strategii Six Sigma
Lis A., Sieńko T.:

Nowotyńska I., Śliwa R.: Efekt zastosowania matryc wypukłych w wyciskaniu materiałów złożonych 10 606
o układzie rdzeń-powłoka

O
Oleksiak B., Wolff S., Mill B., Badania nad technologią przerobu przenośnych, nierozbieralnych baterii Ni-Cd 6 332
Pacholewska M., Tumidajska Z.:
Oleksy A., Libura W., Krupnik G., Jakość prętów ze stopów Al wyciskanych z małym stopniem odkształcenia 11 728
Grzyb J.:
Oliferuk W., Maj M.: Identyfikacja składników energii zmagazynowanej podczas jednoosiowego roz- 11 695
ciągania
Osadczuk T., Płaneta St., Butra J.: Stopień ryzyka zagrożenia tąpaniami w kopalniach rud w Kanadzie 7 391
Osika J., Gola H.: Ludzie przemysłu metali nieżelaznych 5 301
Osika J., Pociecha D.: Zastosowanie metody sieci neuronowych w projektowaniu systemów sterowania 10 601
i kontroli płaskości taśmy w walcarkach 20-walcowych
Osika J., Świątkowski K., Karaś Ł.: Modelowanie fizyczne walcowania na zimno rur w walcarkach pielgrzymowych 11 750
nowej generacji
Ostachowski P., Stalony-Dobrzański F., Badania strukturalne warstw powierzchniowych ceramiki korundowej poddawa- 11 829
Tomaszewski H., Godwod K.: nej kuleczkowaniu wykonane testem teksturowym

P
Pacholewska M., Tumidajska Z., Badania nad technologią przerobu przenośnych, nierozbieralnych baterii Ni-Cd 6 332
Oleksiak B., Wolff S., Mill B.:
Pacholewska M., Cabała J., Cwalina B., Środowiskowe uwarunkowania procesów (bio)ługowania metali z odpadów po- 6 337
Sozańska M.: flotacyjnych rud cynkowo-ołowiowych

Palka J.: Budowa, własności, wytwarzanie i zastosowanie nanomateriałów 1 23

Panajew P., Krzak M.: Możliwości wykorzystania metody mieszanek (diety) w zarządzaniu oddziałami 8 463
wydobywczymi na przykładzie kopalni POLKOWICE-SIEROSZOWICE

954
Pater Z., Gontarz A., Bartnicki J.: Analiza teoretyczna procesu przepychania obrotowego wyrobów pełnych i drążo- 11 846
nych

Pater Z., Tofil A.: Dzielenie bezodpadowe metalowych prętów okrągłych 11 744

Pater Z., Weroński W., Gontarz A.: Wybrane aspekty kształtowania plastycznego korpusu noża obrotowego 11 733
Pater Z., Kazanecki J.: Analiza termomechaniczna procesu walcowania pierścieni w trójwalcowej wal- 11 861
carce skośnej
Paul H., Madej Ł., Trębacz L., Wajda Odkształceniowe zachowanie monokryształów stopu aluminium Al-1%Mn 11 733
W., Bijak M.:
Pawłowska B., Śliwa R. E.: Zastosowanie funkcji prądu w opisie kinematyki plastycznego płynięcia 11 812
w procesie wyciskania kształtowników
Paździorek M., Kapias P.: Termodynamiczne i eksperymentalne podstawy procesu ekstrakcji talu z ciekłego 4 176
ołowiu
Piątkowski J., Sikora M.: Zastosowanie analizy termicznej ATD i skaningowej DSC w badaniach topnienia 6 317
i krzepnięcia stopów Al-Si
Pernach M., Pietrzyk M.: Rola założonego kształtu ziaren w symulacji przemiany ferrytycznej 11 866
Pietrzyk M.: Szanowni Państwo 11 652
Pietrzyk M., Kuziak R., Szeliga D., Dobór najlepszego modelu reologicznego dla materiałów odkształcanych pla- 11 683
Madej Ł.: stycznie
Pietrzyk M., Pernach M.: Rola założonego kształtu ziaren w symulacji przemiany ferrytycznej 11 866
Planeta S., Szymanski J.: Eksperymentalne określanie zawartości gazu w pulpie 3 123
Płachta A., Marchewka Ł., Stobrawa J., Badania wpływu temperatury, prędkości i stopnia odkształcenia na strukturę 6 343
Cwolek B., Hadasik E.: i własności trudnoodkształcalnych stopów CuPAg
Płaneta St., Butra J., Osadczuk T.: Stopień ryzyka zagrożenia tąpaniami w kopalniach rud w Kanadzie 7 391
Pociecha D., Osika J.: Zastosowanie metody sieci neuronowych w projektowaniu systemów sterowania 10 601
i kontroli płaskości taśmy w walcarkach 20-walcowych
Podolski P., Tatarek A., Kania H., Wpływ dodatku Ni, Bi, Sn do kąpieli cynkowej na kinetykę wzrostu i strukturę 6 348
Liberski P.: powłok otrzymanych na stalach o zawartości krzemu poniżej 0,035 %

Pokorska I.: Weryfikacja doświadczalna funkcji plastyczności dla spieku żelaza 2 97

Pokorska I., Michalczyk J.: Analiza zmian gęstości spieku żelaza w próbie ściskania 3 151

Pokorska I.: Metoda elementów skończonych w obróbce plastycznej materiałów spiekanych 12 910

Prajsnar R., Krawiec G.: Charakterystyki energetyczne procesu wytopu ołowiu w piecach 5 251
obrotowo-wahadłowych

Przeliorz R.: Pojemność cieplna właściwa stopów γ-TiAl z dodatkiem chromu i niobu 6 361

R
Rafalski M., Kaczorowski M., Badania właściwości kompozytów wolframowych wykonanych z różnie przygo- 9 560
Ludyński Z., Nowak W., Skoczylas P.: towanych mieszanek. Cz. I. Badania właściwości fizycznych mieszanek proszków

Rafalski M., Kaczorowski M., Badania właściwości kompozytów wolframowych wykonanych z różnie przygo- 10 624
Ludyński Z., Nowak W., Skoczylas P: towanych mieszanek. Cz. II. Badania właściwości kompozytów wolframowych

Rajčić-Vujasinović M., Marković R., Wpływ temperatury na tworzenie tlenków miedzi 3 135
Stanković D. Z.:

Ratuszek W., Frydrych H., Konstanty J.: Wpływ temperatury spiekania na mikrostrukturę i własności spieków kobalt- 1 33
-węglik chromu

Rączka W., Żaba K., Lis A., Sieńko T., Ekspercki System doskonalenia procesów wytwarzania części silników lotniczych 11 841
Nowak S., Sury A., Świątek B., z wykorzystaniem strategii Six Sigma
Sibielak M.:

Reguła C., Cichy K., Szołomicki Z.: Nowe technologie w procesie wzbogacania rud Zn-Pb w Zakładach Górniczo- 10 595
-Hutniczych BOLESŁAW S.A.

955
Rękas A., Muzykiewicz W.: Badania jednooperacyjnego tłoczenia blachy bimetalowej Cu/Al 1 18

Rękas A., Muzykiewicz W.: Analiza siły ciągnienia i odkształceń materiału w procesie wielooperacyjnego tło- 2 64
czenia blachy bimetalowej Cu/Al

Rękas A., Świątkowski K., Grzyb J.: Badania wpływu dodatków mikrowosku na krzywą spęczania materiałów mode- 9 533
lowych utworzonych na bazie plasteliny

Rękas A., Baścik A., Leśniak D., Wpływ geometrii matrycy na jakość wyciskanych kształtowników z trudnood- 9 555
Bakalarski P., Dokupil K., Libura W.: kształcalnych stopów aluminium

Richert J., Mroczkowski M.: Prognozowanie stateczności plastycznego płynięcia w procesach CWS 2 88

Richert J.: Analiza warunków odkształcania plastycznego na gorąco i zimno kompozytu 10 616
aluminiowego ALFA-30

Richert J., Leszczyńska B., Galanty M., Odkształcalność kompozytów aluminiowych wzmocnionych popiołami lotnymi 11 656
Mroczkowski M., Tkaczewski P.:

Romański A., Lachowski J.: Modelowanie stanu naprężeń i odkształceń w spiekanych materiałach narzędzio- 7 402
wych metaliczno-diamentowych

Romański A.: Analiza stanu naprężeń wokół cząstki diamentu w spiekach narzędziowych meta- 12 915
liczno-diamentowych

Rudnicka B., Kubacz N., Skorupska B.: Ocena podatności na rozdrabnianie żużli zawiesinowych po wstępnej redukcji 5 246
w piecu elektrycznym

Rydz D., Łabuda E., Stradomski G.: Walcowanie blach bimetalowych z zastosowaniem asymetrii prędkości obwodo- 11 875
wych walców roboczych

S
Saternus M., Fornalczyk A.: Recykling zużytych katalizatorów samochodowych 6 326

Shenderovich Ye. M., Yadryshnikov A. Projekty wdrożone przez firmę Mekhanobr Engineering JSC w latach 2000÷2005 1 7
O., Baranov V. F.:

Sibielak M., Rączka W., Żaba K., Ekspercki System doskonalenia procesów wytwarzania części silników lotniczych 11 841
Lis A., Sieńko T., Nowak S., Sury A., z wykorzystaniem strategii Six Sigma
Świątek B.:

Sieńko T., Nowak S., Sury A., Świątek Ekspercki System doskonalenia procesów wytwarzania części silników lotniczych 11 841
B., Sibielak M., Rączka W., Żaba K., z wykorzystaniem strategii Six Sigma
Lis A.:

Sikora M., Piątkowski J.: Zastosowanie analizy termicznej ATD i skaningowej DSC w badaniach topnienia 6 317
i krzepnięcia stopów Al-Si

Sińczak J., Bednarek S.: Modelowanie procesu kucia dwufazowego stopu tytanu Ti-6Al-4V 12 896

Siwiec G., Łabaj J.: Zwilżalność w układzie: ciało stałe-ciekła faza żużlowa 6 307

Siwiec G., Willner J., Botor J.: Wysokotemperaturowe metody pomiaru napięcia powierzchniowego metali i sto- 6 310
pów

Siwiec G., Willner J.: Wpływ substancji powierzchniowo aktywnych na właściwości powierzchniowe 6 322
ciekłej miedzi

Skoczylas P., Rafalski M., Kaczorowski Badania właściwości kompozytów wolframowych wykonanych z różnie przygo- 9 560
M., Ludyński Z., Nowak W.: towanych mieszanek. Cz. I. Badania właściwości fizycznych mieszanek proszków

Skoczylas P., Rafalski M., Kaczorowski Badania właściwości kompozytów wolframowych wykonanych z różnie przygo- 10 624
M., Ludyński Z., Nowak W.: towanych mieszanek. Cz. II. Badania właściwości kompozytów wolframowych

Skorupska B., Rudnicka B., Kubacz N.: Ocena podatności na rozdrabnianie żużli zawiesinowych po wstępnej redukcji 5 246
w piecu elektrycznym

Skotnicka A., Śmieszek Z., Misiołek Z., 55-lecie Instytutu Metali Nieżelaznych — historia i teraźniejszość 5 237
Woch M.:

Smyrak B., Tarasek A., Knych T., Analiza zmian własności drutów gatunku 6101 przeznaczonych na samonośne 4 199
Mamala A.: przewody w symulowanych warunkach ich eksploatacji

956
Smyrak B., Uliasz P., Dziedzic E., Nowe przewody elektroenergetyczne ze stopów aluminium o podwyższonej 7 419
Knych T., Mamala A.: przewodności elektrycznej

Smyrak B., Uliasz P., Dziedzic E., Badania charakterystyk mechanicznych przewodów elektroenergetycznych ze sto- 8 491
Knych T., Mamala A.: pów aluminium o podwyższonej przewodności elektrycznej

Smyrak B., Uliasz P., Knych T., Relaksacja naprężeń w drutach ze stopów AlMgSi 11 790
Mamala A.:

Smyrak B., Knych T., Mamala A.: Charakteryzacja miedzi beztlenowej z linii Upcast 11 797

Smyrak B., Uliasz P., Knych T., Badania nad procesem ciągnienia stopów aluminium o podwyższonej przewodno- 11 806
Mamala A.: ści elektrycznej

Sozańska M., Pacholewska M., Cabała Środowiskowe uwarunkowania procesów (bio)ługowania metali z odpadów po- 6 337
J., Cwalina B.: flotacyjnych rud cynkowo-ołowiowych

Spyra M., Lejkowski J., Knych T., Badania nad procesem ciągnienia nadplastycznego stopu ZnAl15 przeznaczonego 11 782
Mamala A., Uliasz P.: do metalizacji natryskowej

Stalony-Dobrzański F., Tomaszewski Badania strukturalne warstw powierzchniowych ceramiki korundowej poddawa- 11 829
H., Godwod K., Ostachowski P.: nej kuleczkowaniu wykonane testem teksturowym

Stachowicz F.: Umocnienie odkształceniowe materiału w próbach jedno- oraz dwuosiowego roz- 11 722
ciągania blach

Stanisławczyk A., Kusiak J., Talar J., Modelowanie emisji NOx w zawiesinowym procesie wytwarzania miedzi 3 129
Jarosz P.: przy wykorzystaniu metody drzew regresyjnych
Stanković A. D., Trujić V., Marinković Usuwanie tlenków azotu w procesach odzysku metali szlachetnych ze szlamów 2 62
J. V., Avramović L. R., Jonović R. R.: anodowych
Stanković D. Z., Rajčić-Vujasinović M., Wpływ temperatury na tworzenie tlenków miedzi 3 135
Marković R.:
Stobrawa J., Ciura L., Kazana W., Materiały warstwowe na osnowie miedzi o ultradrobnoziarnistej strukturze rdze- 1 12
Malec W.: nia
Stobrawa J., Cwolek B., Hadasik E., Badania wpływu temperatury, prędkości i stopnia odkształcenia na strukturę 6 343
Płachta A., Marchewka Ł.: i własności trudnoodkształcalnych stopów CuPAg
Stradomski G., Rydz D., Łabuda E.: Walcowanie blach bimetalowych z zastosowaniem asymetrii prędkości obwodo- 11 875
wych walców roboczych
Sugamata M., Kaneko J., Błaż L., Kompozyty metaliczne wytwarzane metodą mechanicznej syntezy — przykład 11 823
Kula A.: układu Al-Mg-ZrSi2
Suliga M., Muskalski Z.: Ocena struktury i efektu TRIP w procesie ciągnienia drutów ze stali 11 850
0,09C-1,57Mn-0,9Si
Sułowski M., Zawisza G.: Wpływ parametrów wytwarzania na własności i strukturę spiekanych konstruk- 4 206
cyjnych stali manganowych z dodatkiem chromu i molibdenu. Część I: własności
mechaniczne
Sułowski M.: Wpływ parametrów wytwarzania na własności i strukturę spiekanych konstruk- 8 503
cyjnych stali manganowych z dodatkiem chromu i molibdenu. Część II:
mikrostruktura
Sury A., Świątek B., Sibielak M., Ekspercki System doskonalenia procesów wytwarzania części silników lotniczych 11 841
Rączka W., Żaba K., Lis A., Sieńko T., z wykorzystaniem strategii Six Sigma
Nowak S.:
Svetlichnyy D., Milenin A., Kwapisz M.: Badania doświadczalne wpływu temperatury walcowania na własności mecha- 5 272
niczne taśm aluminiowych w procesie walcowania pakietowego ARB
Szczepanik S.: Wpływ zagęszczania na gorąco wyprasek z mieszanek proszków aluminium 11 707
i stopu Al17Si3,3Cu1,4Mg0,6Zr na własności otrzymanych materiałów

Szeliga D., Madej Ł., Pietrzyk M., Dobór najlepszego modelu reologicznego dla materiałów odkształcanych pla- 11 683
Kuziak R.: stycznie
Szczepanik S., Wiśniewski B.: Analiza procesu kucia matrycowego odkuwek osiowosymetrycznych ze spiekanej 7 429
stali

Szołomicki Z., Reguła C., Cichy K.: Nowe technologie w procesie wzbogacania rud Zn-Pb w Zakładach Górniczo- 10 595
-Hutniczych BOLESŁAW S.A.

957
Szymanski J., Planeta S.: Eksperymentalne określanie zawartości gazu w pulpie 3 123

Szymański J. Zb.: Szanowni Państwo, Drodzy Czytelnicy 5 244

Szymczycha-Madeja A., Miazga B., Odzysk metali ze zużytych katalizatorów uwodorniania stosowanych w przemyśle 8 482
Mulak W.: petrochemicznym

Ś
Śleziona J., Grabowski A., Wieczorek J.: Wybrane właściwości fizyczne kompozytów o osnowie srebra 6 354

Śliwa R., Nowotyńska I.: Efekt zastosowania matryc wypukłych w wyciskaniu materiałów złożonych 10 606
o układzie rdzeń-powłoka

Śliwa R. E., Pawłowska B.: Zastosowanie funkcji prądu w opisie kinematyki plastycznego płynięcia 11 812
w procesie wyciskania kształtowników

Śliwa R., Żańczak A.: Hartowanie indukcyjne kół zębatych stosowanych w przemyśle lotniczym 11 855

Śmieszek Z., Misiołek Z., Woch M., 55-lecie Instytutu Metali Nieżelaznych — historia i teraźniejszość 5 237
Skotnicka A.:

Śmieszek Z.: VIII Międzynarodowa Konferencja Przeróbka Rud Metali Nieżelaznych 10 646
Świątek B., Żaba K., Lis A., Nowak S.: Projektowanie procesu wytwarzania zgrzewanych rur z powłokami Al-Si, prze- 2 70
znaczonych na elementy układów wydechowych
Świątek B., Sibielak M., Rączka W., Ekspercki System doskonalenia procesów wytwarzania części silników lotniczych 11 841
Żaba K., Lis A., Sieńko T., Nowak S., z wykorzystaniem strategii Six Sigma
Sury A.:
Świątkowski K., Grzyb J., Rękas A.: Badania wpływu dodatków mikrowosku na krzywą spęczania materiałów mode- 9 533
lowych utworzonych na bazie plasteliny
Świątkowski K., Karaś Ł., Osika J.: Modelowanie fizyczne walcowania na zimno rur w walcarkach pielgrzymowych 11 750
nowej generacji

T
Talar J., Jarosz P., Stanisławczyk A., Modelowanie emisji NOx w zawiesinowym procesie wytwarzania miedzi 3 129
Kusiak J.: przy wykorzystaniu metody drzew regresyjnych
Tarasek A., Knych T., Mamala A., Analiza zmian własności drutów gatunku 6101 przeznaczonych na samonośne 4 199
Smyrak B.: przewody w symulowanych warunkach ich eksploatacji
Tatarek A., Kania H., Liberski P., Wpływ dodatku Ni, Bi, Sn do kąpieli cynkowej na kinetykę wzrostu i strukturę 6 348
Podolski P.: powłok otrzymanych na stalach o zawartości krzemu poniżej 0,035 %
Tkaczewski P., Richert J., Leszczyńska Odkształcalność kompozytów aluminiowych wzmocnionych popiołami lotnymi 11 656
B., Galanty M., Mroczkowski M.:
Tofil A., Pater Z.: Dzielenie bezodpadowe metalowych prętów okrągłych 11 744
Tomaszewski H., Godwod K., Badania strukturalne warstw powierzchniowych ceramiki korundowej poddawa- 11 829
Ostachowski P., Stalony-Dobrzański F.: nej kuleczkowaniu wykonane testem teksturowym
Trujić V., Marinković J. V., Avramović Usuwanie tlenków azotu w procesach odzysku metali szlachetnych ze szlamów 2 62
L. R., Jonović R. R., Stanković A. D.,: anodowych
Trębacz L., Wajda W., Bijak M., Paul Odkształceniowe zachowanie monokryształów stopu aluminium Al-1%Mn 11 664
H., Madej Ł.:
Tumidajska Z., Oleksiak B., Wolff S., Badania nad technologią przerobu przenośnych, nierozbieralnych baterii Ni-Cd 6 332
Mill B., Pacholewska M.:

U
Uliasz P., Dziedzic E., Knych T., Nowe przewody elektroenergetyczne ze stopów aluminium o podwyższonej 7 419
Mamala A., Smyrak B.: przewodności elektrycznej

Uliasz P., Dziedzic E., Knych T., Badania charakterystyk mechanicznych przewodów elektroenergetycznych ze sto- 8 491
Mamala A., Smyrak B.: pów aluminium o podwyższonej przewodności elektrycznej

958
Uliasz P., Spyra M., Lejkowski J., Badania nad procesem ciągnienia nadplastycznego stopu ZnAl15 przeznaczonego 11 782
Knych T., Mamala A.: do metalizacji natryskowej

Uliasz P., Knych T., Mamala A., Relaksacja naprężeń w drutach ze stopów AlMgSi 11 790
Smyrak B.:

Uliasz P., Knych T., Mamala A., Badania nad procesem ciągnienia stopów aluminium o podwyższonej przewodno- 11 806
Smyrak B.: ści elektrycznej

W
Wajda W., Bijak M., Paul H., Madej Ł., Odkształceniowe zachowanie monokryształów stopu aluminium Al-1%Mn 11 664
Trębacz L.:

Weroński W., Gontarz A., Pater Z.: Wybrane aspekty kształtowania plastycznego korpusu noża obrotowego 11 733

Wesołowska K., Chmielarz A., Dwa lata uczestnictwa IMN w projekcie europejskim BioMinE: Biotechnologie 5 270
Czaplicka M., Fijałkowska A.: w zastosowaniu do europejskich zasobów surowców metalonośnych

Wieczorek J., Śleziona J., Grabowski A.: Wybrane właściwości fizyczne kompozytów o osnowie srebra 6 354

Wieczorek T., Kadzimierz R.: Modelowanie procesu nagrzewania indukcyjnego rur przed ich hartowaniem 11 716
z uwzględnieniem zjawisk elektromagnetycznych i cieplnych

Willner J., Botor J., Siwiec G.: Wysokotemperaturowe metody pomiaru napięcia powierzchniowego metali i sto- 6 310
pów

Willner J., Siwiec G.: Wpływ substancji powierzchniowo aktywnych na właściwości powierzchniowe 6 322
ciekłej miedzi

Wiśniewski B., Szczepanik S.: Analiza procesu kucia matrycowego odkuwek osiowosymetrycznych ze spiekanej 7 429
stali

Witek J., Barański J., Gola Cz., Zimna Zwiększenie efektywności procesu obróbki cieplnej taśm ze stopów miedzi 9 537
K.:

Woch M.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 1 37

Woch M.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 2 101

Woch M.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 3 155

Woch M.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 4 215

Woch M., Skotnicka A., Śmieszek Z., 55-lecie Instytutu Metali Nieżelaznych — historia i teraźniejszość 5 237
Misiołek Z.:

Woch M.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 5 281

Woch M.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 6 369

Woch M.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 7 434

Woch M.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 8 512

Woch M.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 9 566

Woch M.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 10 628

Woch M.: Biuletyn Instytutu Metali Nieżelaznych 12 922

Wolff S., Mill B., Pacholewska M., Badania nad technologią przerobu przenośnych, nierozbieralnych baterii Ni-Cd 6 332
Tumidajska Z., Oleksiak B.:

Woźnicki A., Bronicki M.: Analiza przemysłowych warunków homogenizacji okresowej wlewków ze sto- 12 907
pów aluminium

Y
Yadryshnikov A. O., Baranov V. F., Projekty wdrożone przez firmę Mekhanobr Engineering JSC w latach 2000÷2005 1 7
Shenderovich Ye. M.:

959
 Z
Zajączkowski A., Botor J., Czernecki Alternatywny sposób prowadzenia procesu odmiedziowania żużla zawiesinowego 9 542
J., Bratek S.:

Zasadziński J., Knych T., Dziedzic E.: Badania procesu wyciskania metodą Conform w produkcji wyrobów i recyklingu 11 757
aluminium i jego stopów

Zawisza G., Sułowski M.: Wpływ parametrów wytwarzania na własności i strukturę spiekanych konstruk- 4 206
cyjnych stali manganowych z dodatkiem chromu i molibdenu. Część I: własności
mechaniczne

Ziemba A.: Analiza błędu rozwiązania numerycznego problemu brzegowo-początkowego 9 549

w nieskończonym układzie cylindrycznym

Ż
Żaba K., Lis A., Nowak S., Świątek B.: Projektowanie procesu wytwarzania zgrzewanych rur z powłokami Al-Si, prze- 2 70
znaczonych na elementy układów wydechowych

Żaba K., Krawczyk B., Nowak S.: Ocena jakości rur spawanych laserowo 3 146

Żaba K., Nowak St., Kąc Sł.: Badania stanu powłoki Al-Si na stalowych taśmach i rurach przeznaczonych na 7 410
elementy układów wydechowych, poddanej działaniu temperatury 150 °C i czasu

Żaba K., Nowak S.: Pomiar temperatury w linii technologicznej zgrzewania stalowych rur z powłoką 8 473
Al-Si

Żaba K., Nowak S.: Wpływ stanu powierzchni na efektywność procesu ciągnienia rur ze stali austeni- 11 837
tycznej

Żaba K., Lis A., Sieńko T., Nowak S., Ekspercki System doskonalenia procesów wytwarzania części silników lotniczych 11 841
Sury A., Świątek B., Sibielak M., z wykorzystaniem strategii Six Sigma
Rączka W.:

Żabiński P. R., Burzyńska L.: Wpływ stężenia telluru na czystość i morfologię srebra katodowego 2 58

Żańczak A., Śliwa R.: Hartowanie indukcyjne kół zębatych stosowanych w przemyśle lotniczym 11 855

DZIAŁOWY SPIS TREŚCI

Nr S.
ARTYKUŁY WSTĘPNE, OKOLICZNOŚCIOWE, RÓŻNE
Gola H., Osika J.: Ludzie przemysłu metali nieżelaznych 5 301

Kobic J.: Szanowni Czytelnicy 6 II okł.

Kudełko J.: Strategia rozwoju przedsiębiorstw górniczych 12 883

Pietrzyk M.: Szanowni Państwo 11 652

Redakcja 70-lecie urodzin i 45-lecie pracy naukowej Profesora J. Zasadzińskiego 12 881

Szymański J. Zb.: Szanowni Państwo, Drodzy Czytelnicy 5 244

Szymański J. Zb.: Szanowny Jubilat 12 882

Śmieszek Z., Misiołek Z., Woch M., 55-lecie Instytutu Metali Nieżelaznych — historia i teraźniejszość 5 237
Skotnicka A.:

960
 GEOLOGIA ZŁÓŻ, SUROWCE MINERALNE, MIERNICTWO
Badera J.: Analiza wyników badań geofizyki otworowej w wybranych profilach wiertniczych 12 888
dokumentujących mineralizację molibdenowo-miedziową w rejonie Myszkowa

Butra J., Osadczuk T., Płaneta St.: Stopień ryzyka zagrożenia tąpaniami w kopalniach rud w Kanadzie 7 391

Dębkowski R., Madziarz M., Sawicki Wpływ oddziaływania wstrząsów sejsmicznych na obciążenia kotew rozprężnych 8 459
W., Osadczuk T.:

Krzak M., Panajew P.: Możliwości wykorzystania metody mieszanek (diety) w zarządzaniu oddziałami 8 463
wydobywczymi na przykładzie kopalni POLKOWICE-SIEROSZOWICE

Ninov J., Kostov V.: Możliwość depozycji stabilizowanego nadkładu gruntu w hałdach pogórniczych 7 398
na odpady rudy siarczkowej

PRZERÓBKA RUD
Baranov V. F., Shenderovich Ye. M., Projekty wdrożone przez firmę Mekhanobr Engineering JSC w latach 2000÷2005 1 7
Yadryshnikov A. O.:

Cichy K., Szołomicki Z., Reguła C.: Nowe technologie w procesie wzbogacania rud Zn-Pb w Zakładach 10 595
Górniczo-Hutniczych BOLESŁAW S.A.

Kubacz N., Skorupska B., Rudnicka B.: Ocena podatności na rozdrabnianie żużli zawiesinowych po wstępnej redukcji 5 246
w piecu elektrycznym

Pacholewska M., Cabała J., Cwalina B., Środowiskowe uwarunkowania procesów (bio)ługowania metali z odpadów po- 6 337
Sozańska M.: flotacyjnych rud cynkowo-ołowiowych

Szymanski J., Planeta S.: Eksperymentalne określanie zawartości gazu w pulpie 3 123

HUTNICTWO METALI
Avramović L. R., Jonović R. R., Usuwanie tlenków azotu w procesach odzysku metali szlachetnych ze szlamów 2 62
Stanković A. D., Trujić V., anodowych
Marinković J. V.:

Fornalczyk A., Saternus M.: Recykling zużytych katalizatorów samochodowych 6 326

Jonović R., Avramović L.: Metoda odzysku metali nieżelaznych i metali szlachetnych z koncentratu siarcz- 4 186
kowego

Kapias P., Basiura B., Bojanowski A., Ekstrakcja arsenu z ołowiu surowego tlenem 1 2
Kalembka M.:

Kapias P., Paździorek M.: Termodynamiczne i eksperymentalne podstawy procesu ekstrakcji talu z ciekłego 4 176
ołowiu

Krawiec G., Prajsnar R.: Charakterystyki energetyczne procesu wytopu ołowiu w piecach 5 251
obrotowo-wahadłowych

Łabaj J., Siwiec G.: Zwilżalność w układzie: ciało stałe-ciekła faza żużlowa 6 307

Marković R., Stanković D. Z., Wpływ temperatury na tworzenie tlenków miedzi 3 135
Rajčić-Vujasinović M.:

Miczkowski Z., Czernecki J.: Wpływ wielkości wanny odstojowej pieca zawiesinowego na ilość wynoszonych 4 172
pyłów

Mulak W., Szymczycha-Madeja A., Odzysk metali ze zużytych katalizatorów uwodorniania stosowanych w przemyśle 8 482
Miazga B.: petrochemicznym

Sikora M., Piątkowski J.: Zastosowanie analizy termicznej ATD i skaningowej DSC w badaniach topnienia 6 317
i krzepnięcia stopów Al-Si

Siwiec G., Willner J.: Wpływ substancji powierzchniowo aktywnych na właściwości powierzchniowe 6 322
ciekłej miedzi

961
Talar J., Jarosz P., Stanisławczyk A., Modelowanie emisji NOx w zawiesinowym procesie wytwarzania miedzi 3 129
Kusiak J.: przy wykorzystaniu metody drzew regresyjnych

Willner J., Botor J., Siwiec G.: Wysokotemperaturowe metody pomiaru napięcia powierzchniowego metali i sto- 6 310
pów

Wolff S., Mill B., Pacholewska M., Badania nad technologią przerobu przenośnych, nierozbieralnych baterii Ni-Cd 6 332
Tumidajska Z., Oleksiak B.:

Zajączkowski A., Botor J., Czernecki J., Alternatywny sposób prowadzenia procesu odmiedziowania żużla zawiesinowego 9 542
Bratek S.:

Żabiński P. R., Burzyńska L.: Wpływ stężenia telluru na czystość i morfologię srebra katodowego 2 58

PRZETWÓRSTWO ALUMINIUM

Bednarek S., Sińczak J.: Modelowanie procesu kucia dwufazowego stopu tytanu Ti-6Al-4V 12 896

Błaż L., Kula A., Sugamata M., Kompozyty metaliczne wytwarzane metodą mechanicznej syntezy — przykład 11 823
Kaneko J.: układu Al-Mg-ZrSi2

Bronicki M., Woźnicki A.: Analiza przemysłowych warunków homogenizacji okresowej wlewków ze sto- 12 907
pów aluminium

Knych T., Mamala A., Smyrak B., Ta- Analiza zmian własności drutów gatunku 6101 przeznaczonych na samonośne 4 199
rasek A.: przewody w symulowanych warunkach ich eksploatacji

Knych T., Mamala A., Smyrak B., Nowe przewody elektroenergetyczne ze stopów aluminium o podwyższonej 7 419
Uliasz P., Dziedzic E.: przewodności elektrycznej

Knych T., Mamala A., Smyrak B., Badania charakterystyk mechanicznych przewodów elektroenergetycznych ze sto- 8 491
Uliasz P., Dziedzic E.: pów aluminium o podwyższonej przewodności elektrycznej

Knych T., Mamala A., Uliasz P., Spyra Badania nad procesem ciągnienia nadplastycznego stopu ZnAl15 przeznaczonego 11 782
M., Lejkowski J.: do metalizacji natryskowej

Knych T., Mamala A., Smyrak B., Relaksacja naprężeń w drutach ze stopów AlMgSi 11 790
Uliasz P.:

Knych T., Mamala A., Smyrak B., Badania nad procesem ciągnienia stopów aluminium o podwyższonej przewodno- 11 806
Uliasz P.: ści elektrycznej

Krupnik G., Grzyb J., Oleksy A., Jakość prętów ze stopów Al wyciskanych z małym stopniem odkształcenia 11 728
Libura W.:

Kwapisz M., Dyja H.: Model zmian własności wytrzymałościowych aluminium w procesie walcowania 11 872
pakietowego ARB

Kwapisz M., Svetlichnyy D., Milenin A.: Badania doświadczalne wpływu temperatury walcowania na własności mecha- 5 272
niczne taśm aluminiowych w procesie walcowania pakietowego ARB

Mroczkowski M., Richert J.: Prognozowanie stateczności plastycznego płynięcia w procesach CWS 2 88

Rękas A., Baścik A., Leśniak D., Wpływ geometrii matrycy na jakość wyciskanych kształtowników z trudnood- 9 555
Bakalarski P., Dokupil K., Libura W.: kształcalnych stopów aluminium

Richert J.: Analiza warunków odkształcania plastycznego na gorąco i zimno kompozytu 10 616
aluminiowego ALFA-30

Richert J., Leszczyńska B., Galanty M., Odkształcalność kompozytów aluminiowych wzmocnionych popiołami lotnymi 11 656
Mroczkowski M., Tkaczewski P.:

Szczepanik S.: Wpływ zagęszczania na gorąco wyprasek z mieszanek proszków aluminium 11 707
i stopu Al17Si3,3Cu1,4Mg0,6Zr na własności otrzymanych materiałów

Wajda W., Bijak M., Paul H., Madej Ł., Odkształceniowe zachowanie monokryształów stopu aluminium Al-1%Mn 11 664
Trębacz L.:

Zasadziński J., Knych T., Dziedzic E.: Badania procesu wyciskania metodą Conform w produkcji wyrobów i recyklingu 11 757
aluminium i jego stopów

962

Frydrych H., Konstanty J., Ratuszek W.: Wpływ temperatury spiekania na mikrostrukturę i własności spieków kobalt-
Kaczorowski M., Ludyński Z.,
Nowak W., Skoczylas P., Rafalski M.:
Kaczorowski M., Ludyński Z.,
Nowak W., Skoczylas P., Rafalski M.:
Leżański J., Madej M.:
Leżański J.:
METALURGIA PROSZÓW
1 33
-węglik chromu
Badania właściwości kompozytów wolframowych wykonanych z różnie przygo- 9 560
towanych mieszanek. Cz. I. Badania właściwości fizycznych mieszanek proszków
Badania właściwości kompozytów wolframowych wykonanych z różnie przygo- 10 624
towanych mieszanek. Cz. II. Badania właściwości kompozytów wolframowych
Kształtowanie właściwości porowatych spieków ze stali szybkotnącej pod wpły- 5 276
wem miedzi i grafitu oraz parametrów formowania
Wpływ parametrów formowania na gęstość i porowatość spieków z proszków 6 365
stali szybkotnących i ich mieszanek z proszkiem węglika WC i żelaza

Leżański J., Madej M.: Wpływ właściwości porowatych kształtek na stopień wypełnienia kapilar i gęstość 8 498
infiltrowanych kompozytów stal szybkotnąca-Cu, stal szybkotnąca-WC-Cu
Pokorska I.: Weryfikacja doświadczalna funkcji plastyczności dla spieku żelaza 2 97
Pokorska I., Michalczyk J.: Analiza zmian gęstości spieku żelaza w próbie ściskania 3 151
Pokorska I.: Metoda elementów skończonych w obróbce plastycznej materiałów spiekanych 12 910
Romański A., Lachowski J.: Modelowanie stanu naprężeń i odkształceń w spiekanych materiałach narzędzio- 7 402
wych metaliczno-diamentowych
Romański A.: Analiza stanu naprężeń wokół cząstki diamentu w spiekach narzędziowych meta- 12 915
liczno-diamentowych
Szczepanik S., Wiśniewski B.: Analiza procesu kucia matrycowego odkuwek osiowosymetrycznych ze spiekanej stali 7 429
Zawisza G., Sułowski M.: Wpływ parametrów wytwarzania na własności i strukturę spiekanych konstruk- 4 206
cyjnych stali manganowych z dodatkiem chromu i molibdenu. Część I: własności
mechaniczne

PRZETWÓRSTWO METALI NIEŻELAZNYCH

Bartnicki J., Pater Z., Gontarz A.: Analiza teoretyczna procesu przepychania obrotowego wyrobów pełnych i drążonych 11 846

Bednarek S., Sińczak J.: Modelowanie procesu kucia dwufazowego stopu tytanu Ti-6Al-4V 12 896

Ciura L., Kazana W., Malec W., Materiały warstwowe na osnowie miedzi o ultradrobnoziarnistej strukturze rdze- 1 12
Stobrawa J.: nia

Ciura L., Cwolek B., Malec W., Analiza możliwości eliminacji ołowiu w odlewniczych stopach miedzi 5 254
Marchewka Ł.:

Ciura L., Cwolek B., Malec W., Badania właściwości odlewniczych, mechanicznych i struktury nowych ekolo- 5 263
Marchewka Ł.: gicznych mosiądzów armaturowych. Badania wstępne

Czumaczenko E. N., Kukuryk B.: Analiza procesu kształtowania nadplastycznego powłokowych elementów tyta- 11 667
nowych

Gontarz A., Pater Z., Weroński W.: Wybrane aspekty kształtowania plastycznego korpusu noża obrotowego 11 733

Grzegorzewicz T.: Bezniklowe brązy aluminiowe o podwyższonej wytrzymałości i odporności na 2 76

korozję

Hyrcza-Michalska M., Grosman F.: Wybrane zagadnienia kształtowania plastycznego blach spawanych laserowo 11 739

Kania H., Liberski P., Podolski P., Wpływ dodatku Ni, Bi, Sn do kąpieli cynkowej na kinetykę wzrostu i strukturę 6 348
Tatarek A.: powłok otrzymanych na stalach o zawartości krzemu poniżej 0,035 %

Kawecki A., Knych T., Mamala A.: Przewody jezdne z miedzi srebrowej do wysokoobciążalnych mechanicznie i prą- 4 189
dowo sieci trakcyjnych

Kazanecki J., Pater Z.: Analiza termomechaniczna procesu walcowania pierścieni w trójwalcowej wal- 11 861
carce skośnej

Knapiński M., Dyja H.: Numeryczna weryfikacja wartości odkształcenia w próbie MAXStrain 11 702

963
Knych T., Kwaśniewski P., Mamala A.: Badania wpływu starzenia sztucznego na zmianę własności wytrzymałościowych 3 140
i elektrycznych stopu CuNi2Si przeznaczonego na osprzęt górnej sieci trakcyjnej

Knych T., Kawecki A., Mamala A.: Własności przewodów jezdnych jako efekt stanu cieplnego procesu ciągnienia 11 768

Knych T., Mamala A., Smyrak B.: Charakteryzacja miedzi beztlenowej z linii Upcast 11 797

Knych T., Kwaśniewski P., Mamala A.: Symulacja i badania sił docisku w układach połączeń elementów z miedzi i jej 11 776
stopów

Kordzikowski P.: Zastosowanie energetycznego kryterium Rychlewskiego do oceny wytężenia ani- 11 689
zotropowych cienkich warstw wykazujących efekt różnicy wytrzymałości

Kukuryk B.: Wpływ parametrów termomechanicznych na proces kucia stopów tytanu 12 901

Kut S.: Zastosowanie numerycznego modelowania 3-D w projektowaniu technologii ku- 11 819
cia matrycowego na gorąco

Maciejewski J., Mróz Z.: Analiza procesu wyciskania metali wspieranego deformacją cykliczną 11 668

Marchewka Ł., Stobrawa J., Cwolek B., Badania wpływu temperatury, prędkości i stopnia odkształcenia na strukturę 6 343
Hadasik E., Płachta A.: i własności trudnoodkształcalnych stopów CuPAg

Muzykiewicz W., Rękas A.: Badania jednooperacyjnego tłoczenia blachy bimetalowej Cu/Al 1 18

Muzykiewicz W., Rękas A.: Analiza siły ciągnienia i odkształceń materiału w procesie wielooperacyjnego tło- 2 64
czenia blachy bimetalowej Cu/Al

Nowak S., Świątek B., Żaba K., Lis A.: Projektowanie procesu wytwarzania zgrzewanych rur z powłokami Al-Si, prze- 2 70
znaczonych na elementy układów wydechowych

Nowotyńska I., Śliwa R.: Efekt zastosowania matryc wypukłych w wyciskaniu materiałów złożonych 10 606
o układzie rdzeń-powłoka

Macioł P.: Reprezentacja wiedzy o technologiach przeróbki plastycznej oraz cechach wyro- 11 711
bów w oparciu o relacyjną bazę danych
Nowak S., Żaba K., Krawczyk B.: Ocena jakości rur spawanych laserowo 3 146
Oliferuk W., Maj M.: Identyfikacja składników energii zmagazynowanej podczas jednoosiowego roz- 11 695
ciągania
Osika J., Pociecha D.: Zastosowanie metody sieci neuronowych w projektowaniu systemów sterowania 10 601
i kontroli płaskości taśmy w walcarkach 20-walcowych
Osika J., Świątkowski K., Karaś Ł.: Modelowanie fizyczne walcowania na zimno rur w walcarkach pielgrzymowych 11 750
nowej generacji
Palka J.: Budowa, własności, wytwarzanie i zastosowanie nanomateriałów 1 23
Pawłowska B., Śliwa R. E.: Zastosowanie funkcji prądu w opisie kinematyki plastycznego płynięcia 11 812
w procesie wyciskania kształtowników
Pernach M., Pietrzyk M.: Rola założonego kształtu ziaren w symulacji przemiany ferrytycznej 11 866
Pokorska I.: Metoda elementów skończonych w obróbce plastycznej materiałów spiekanych 12 910
Przeliorz R.: Pojemność cieplna właściwa stopów γ-TiAl z dodatkiem chromu i niobu 6 361
Rydz D., Łabuda E., Stradomski G.: Walcowanie blach bimetalowych z zastosowaniem asymetrii prędkości obwodo- 11 875
wych walców roboczych
Romański A.: Analiza stanu naprężeń wokół cząstki diamentu w spiekach narzędziowych meta- 12 915
liczno-diamentowych
Sieńko T., Nowak S., Sury A., Świątek Ekspercki System doskonalenia procesów wytwarzania części silników lotniczych 11 841
B., Sibielak M., Rączka W., Żaba K., z wykorzystaniem strategii Six Sigma
Lis A.:
Stachowicz F.: Umocnienie odkształceniowe materiału w próbach jedno- oraz dwuosiowego roz- 11 722
ciągania blach
Stalony-Dobrzański F., Tomaszewski Badania strukturalne warstw powierzchniowych ceramiki korundowej poddawa- 11 829
H., Godwod K., Ostachowski P.: nej kuleczkowaniu wykonane testem teksturowym
Suliga M., Muskalski Z.: Ocena struktury i efektu TRIP w procesie ciągnienia drutów ze stali 11 850
0,09C-1,57Mn-0,9Si

964
Sułowski M.: Wpływ parametrów wytwarzania na własności i strukturę spiekanych konstruk- 8 503
cyjnych stali manganowych z dodatkiem chromu i molibdenu. Część II:
mikrostruktura

Szeliga D., Madej Ł., Pietrzyk M., Dobór najlepszego modelu reologicznego dla materiałów odkształcanych pla- 11 683
Kuziak R.: stycznie

Świątkowski K., Grzyb J., Rękas A.: Badania wpływu dodatków mikrowosku na krzywą spęczania materiałów mode- 9 533
lowych utworzonych na bazie plasteliny

Tofil A., Pater Z.: Dzielenie bezodpadowe metalowych prętów okrągłych 11 744

Wieczorek J., Śleziona J., Grabowski A.: Wybrane właściwości fizyczne kompozytów o osnowie srebra 6 354

Witek J., Barański J., Gola Cz., Zimna Zwiększenie efektywności procesu obróbki cieplnej taśm ze stopów miedzi 9 537
K.:

Ziemba A.: Analiza błędu rozwiązania numerycznego problemu brzegowo-początkowego 9 549

w nieskończonym układzie cylindrycznym

Żaba K., Nowak St., Kąc Sł.: Badania stanu powłoki Al-Si na stalowych taśmach i rurach przeznaczonych na 7 410
elementy układów wydechowych, poddanej działaniu temperatury 150 °C i czasu

Żaba K., Nowak S.: Pomiar temperatury w linii technologicznej zgrzewania stalowych rur z powłoką 8 473
Al-Si

Żaba K., Nowak S.: Wpływ stanu powierzchni na efektywność procesu ciągnienia rur ze stali austeni- 11 837
tycznej

Żańczak A., Śliwa R.: Hartowanie indukcyjne kół zębatych stosowanych w przemyśle lotniczym 11 855

OCHRONA ŚRODOWISKA
Chmielarz A., Czaplicka M., Dwa lata uczestnictwa IMN w projekcie europejskim BioMinE: Biotechnologie 5 270
Fijałkowska A., Wesołowska K.: w zastosowaniu do europejskich zasobów surowców metalonośnych

BIULETYN INSTYTUTU METALI NIEŻELAZNYCH

Woch M.: nr 1, s. 37; nr 2, s. 101; nr 3, s. 155; nr 4, s. 215; nr 5, s. 281; nr 6, s. 369; nr 7, s. 434; nr 8, s. 512; nr 9, s. 566; nr 10, s. 628;
nr 12, s. 922.

BIULETYN CUPRUM
Światowy rynek metali nieżelaznych

Butra J.: nr 1, s. 44; nr 2, s. 110; nr 3, s. 162; nr 4, s. 222; nr 5, s. 290; nr 6, s. 376; nr 7, s. 444; nr 8, s. 522; nr 9, s. 581; nr 10, s. 639;
nr 12, s. 936.

NORMALIZACJA
Nr 2, s. 95; nr 4, s. 230; nr 5, s. 297; nr 7, s. 454; nr 8, s. 511; nr 10, s. 615.

PRACE DOKTORSKIE I HABILITACYJNE

Nr 1, s. 52; nr 4, s. 229; nr 5, s. 289; nr 7, s. 452; nr 9, s. 589.

KRONIKA
Nr 1, s. 56; nr 2, s. 118; nr 3, s. 168; nr 4, s. 231; nr 5, s. 298; nr 6, s. 385; nr 7, s. 455; nr 8, s. 530; nr 9, s. 591; nr 10, s. 646; nr 12, s. 944.

965
 I N F O R M A C J E D L A A U TO R Ó W

Redakcja przyjmuje do publikacji tylko prace oryginalne, nie publiko-

wane wcześniej w innych czasopismach ani materiałach konferencyjnych
(kongresy, sympozja), chyba że publikacja jest zamawiana przez redakcję.
Artykuł przekazany do redakcji nie może być wcześniej opublikowany
w całości lub części w innym czasopiśmie, ani równocześnie przekazany
do opublikowania w nim. Fakt nadesłania pracy do redakcji uważa się za
jednoznaczny z oświadczeniem Autora, że warunek ten jest spełniony.

Przed publikacją Autorzy otrzymują do podpisania umowę z Wy-

dawnictwem SIGMA-NOT Sp. z o.o.: o przeniesieniu praw autorskich
na wyłączność wydawcy, umowę licencyjną lub umowę o dzieło — do
wyboru Autora.

Autorzy materiałów nadsyłanych do publikacji w czasopiśmie są od-

powiedzialni za przestrzeganie prawa autorskiego — zarówno treść pracy,
jak i wykorzystywane w niej ilustracje czy zestawienia powinny stanowić
własny dorobek Autora lub muszą być opisane zgodnie z zasadami cyto-
wania, z powołaniem się na źródło cytatu.

Z chwilą otrzymania artykułu przez redakcję, następuje przeniesie-

nie praw autorskich na Wydawcę, który ma odtąd prawo do korzysta-
nia z utworu, rozporządzania nim i zwielokrotniania dowolną techni-
ką, w tym elektroniczną oraz rozpowszechniania dowolnymi kanałami
dystrybucyjnymi.

Redakcja nie zwraca materiałów nie zamówionych oraz zastrzega sobie

prawo redagowania i skracania tekstów i do dokonywania streszczeń. Re-
dakcja nie odpowiada za treść materiałów reklamowych.

966
 WARUNKI PRENUMERATY NA 2008 ROK

Zamówienia na prenumeratę czasopism wydawanych przez Wydawnictwo SIGMA-NOT Sp. z o.o. można składać w dowolnym
terminie. Mogą one obejmować dowolny okres, tzn. dotyczyć dowolnej liczby kolejnych zeszytów każdego czasopisma.
Zamawiający — po dokonaniu wpłaty — może otrzymywać zaprenumerowany przez siebie tytuł, począwszy od następnego
miesiąca. Zamówienia na zeszyty sprzed daty otrzymania wpłaty będą realizowane w miarę możliwości z posiadanych zapasów
magazynowych.
Prenumerata roczna czasopism Wydawnictwa jest możliwa w następujących wariantach:
• prenumerata roczna, półroczna i kwartalna czasopism w wersji papierowej — wartość wg cennika na br.,
• prenumerata roczna w pakiecie (czasopisma w wersji papierowej + rocznik zamawianego tytułu na płycie CD) — wartość
wg cennika na br.,
• prenumerata ulgowa — rabat wg cennika (przysługuje osobom fizycznym, należącym do stowarzyszeń naukowo-technicznych
oraz studentom i uczniom szkół zawodowych — pod warunkiem przesłania do Wydawnictwa formularza zamówienia lub
kserokopii blankietu wpłaty, ostemplowanych pieczęcią koła SNT lub szkoły),
• prenumerata ciągła (przedłużana automatycznie do odwołania) — 10 % rabatu,
• prenumerata zagraniczna — do ceny prenumeraty krajowej dodatkowo dopłata 100 %.
Prenumeratorom czasopism w wersji papierowej i w pakiecie oferujemy od 1 stycznia 2007 r. bezpłatny dostęp do
PORTALU INFORMACJI TECHNICZNEJ (www.sigma-not.pl)
• prenumerator otrzymuje indywidualny login do Portalu,
• login uprawnia prenumeratora do bezpłatnego korzystania z archiwalnych zasobów Portalu w obrębie zaprenumerowanego
tytułu.
Portal umożliwi ponadto każdemu odpłatne przeglądanie treści dowolnego spośród 34 tytułów i zakup pojedynczych artykułów
czy zeszytów czasopism (płatność: SMS-em, kartą płatniczą, przelewem on-line lub przelewem zwykłym).
Prenumeratę w Wydawnictwie można zamówić:
faksem: (022) 891 13 74, 840 35 89, 840 59 49
mailem: kolportaz@sigma-not.pl
na stronach: www.sigma-not.pl
listownie: Zakład Kolportażu Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o., ul. Ku Wiśle 7, 00-707 Warszawa
telefonicznie: (022) 840 30 86 lub 840 35 89 oraz
dokonując wpłaty na konto Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o.: ul. Ratuszowa 11, 00-950 Warszawa,
skr. poczt. 1004, nr 53 1060 0076 0000 4282 1000 0012

Na życzenie klienta wysyłamy blankiety zamówień wraz z aktualną listą tytułów i cennikiem czasopism.
Warunkiem przyjęcia i realizacji zamówienia jest otrzymanie z banku potwierdzenia dokonania wpłaty przez prenumeratora.
Dokument wpłaty jest równoznaczny ze złożeniem zamówienia.
Wpłat na prenumeratę można dokonywać na ogólnie dostępnych blankietach w urzędach pocztowych (przekazy pieniężne) lub
bankach (polecenie przelewu).
Na blankiecie wpłaty należy czytelnie podać nazwę zamawianego czasopisma, liczbę zamawianych egzemplarzy, okres, wersję
i cenę prenumeraty oraz adres zamawiającego. Na życzenie klienta wystawiamy faktury VAT.
Dla prenumeratorów PAKIETU na rok 2008 oferujemy roczniki archiwalne prenumerowanych czasopism z lat 2004÷2007 na CD
w cenie 20 pln netto każdy.
Pojedyncze zeszyty archiwalne dostępne w wersji papierowej i elektronicznej (wersja elektroniczna od 2004 r.) cena 1 egz. netto wg
aktualnego cennika na br.
Sprzedaż zeszytów archiwalnych prowadzi:
— Zakład Kolportażu Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o. (adres jw.)
— Klub Prasy Technicznej Wydawnictwa SIGMA-NOT Sp. z o.o. Warszawa, ul. Mazowiecka 12, tel.: (022) 827 43 65

W przypadku zmiany cen w okresie objętym prenumeratą lub zmian stawki VAT, Wydawnictwo zastrzega sobie prawo
do wystąpienia o dopłatę różnicy cen oraz prawo do realizowania prenumeraty tylko w pełni opłaconej.

Cena 1 egzemplarza (netto/brutto) 18,50 zł / 18,50 zł

Cena prenumeraty rocznej w wersji papierowej (netto/brutto) 222 zł / 222 zł
Cena prenumeraty rocznej w pakiecie (netto/brutto) 242 zł / 246,40 zł
Prenumerata ulgowa — rabat 50 % od ceny podstawowej

967