METODY KWESTIONARIUSZE

B. Zawadzki, J. Strelau, P. Szczepaniak i M. liwiska (1998) Polska adaptacja podrcznika do Inwentarza osobowoci NEO FFI Costy i McCrae. Warszawa: Pracownia Testw Psychologicznych PTP (s. 77 101).

Kwestionariusz NEO-FFI arkusz NEO-FFI zawiera 60 pozycji po 12 dla kadej z 5 skal: o neurotycznoci o ekstrawersji o otwartoci na dowiadczenie o ugodowoci o sumiennoci kada pozycja jest twierdzeniem, ktre wymaga od respondenta ustosunkowania si w postaci udzielenia odpowiedzi twierdzcej na skali od zdecydowanie si nie zgadzam do zdecydowanie si zgadzam pozycje zostay zamieszczone w porzdku odpowiadajcym skalom inwentarza (co 5ta pozycja odpowiada danej skali) na ostatniej stronie umieszczono 2 dodatkowe pytania, sprawdzajce czy: o respondent ustosunkowa si do wszystkich stwierdze o czy wpisa odpowiedzi przy waciwych stwierdzeniach instrukcja i pozycje s tumaczeniami wersji oryginalnej (jedyna rnica: w wersji oryginalnej odp. s zbierane na dodatkowym arkuszu, w wersji polskiej bezporednio na arkuszu kwestionariusza)

Skale kwestionariusza NEO-FFI kwestionariusz zawiera 5 skal, pozwalajcych na pomiar podstawowych cech osobowoci neurotyczno (NEU) o emocjonalne przystosowanie vs. emocjonalne zrwnowaenie (podatno na dowiadczanie negatywnych emocji, tj. strach, zmieszanie, niezadowolenie, gniew, poczucie winy, wraliwo na stres psychologiczny) np. czuj si napity(a) i zdenerwowany(a) czsto czuj si bezradny(a) i potrzebuj kogo, kto rozwizaby moje problemy ekstrawersja (EKS) o jako i ilo interakcji spoecznych oraz poziom aktywnoci, energii i zdolno do odczuwania pozytywnych emocji np. lubi mie wielu ludzi wok siebie jestem wesoy(a) i peen(na) werwy

otwarto na dowiadczenie (OTW) o tendencja do poszukiwania i pozytywnego wartociowania dowiadcze yciowych, tolerancja na nowo i ciekawo poznawcza

np. czasami, gdy czytam poezj lub ogldam dzieo sztuki, czuj dreszczyk emocji i fal podniecenia mao interesuje mnie dociekanie natury wszechwiata i natury ludzkiej

ugodowo (UGD) o pozytywne vs. negatywne nastawienie do innych ludzi o interpersonalna orientacja przejawiajca si w altruizmie vs. antagonizmie, dowiadczanych w uczuciach, mylach i dziaaniu np. niektrzy sdz, e jestem zimny(a) i wyrachowany(a) w razie potrzeby jestem skonny(a) manipulowa innymi, aby dosta to, co chc sumienno (SUM) o stopie zorganizowania, wytrwaoci i motywacji jednostki w dziaaniach zorientowanych na cel/opisujca skutek czowieka do pracy np. mam jasno sprecyzowane cele i systematycznie pracuj, by je osign jestem osob, ktra porzdnie wykonuje swoj prac

Przeznaczenie kwestionariusza kwestionariusz NEO-FFI przeznaczony jest do badania osb w wieku powyej 15 lat, obojga pci jest on wzgldnie mao stronniczy demograficznie, tj. wymaga jedynie umiejtnoci czytania i pisania na poziomie szkoy podstawowej moe by stosowany zarwno w badaniach grupowych, jak i indywidualnych (ograniczenie przydatnoci do diagnozy indywidualnej przez wzgld na niezbyt wysoka rzetelno pomiaru), w badaniach naukowych i aplikacyjnych (poradnictwo zawodowe, wychowawcze, badania kliniczne), a take w baterii innych testw albo jako jedyne narzdzie diagnostyczne skale wykazuj raczej niskie obcienie aprobata spoeczn (zgodnie z tezami Costy i McCrae), jednak uycie NEO-FFI w silnie zagraajcych warunkach moe wpyn na znieksztacenie odpowiedzi i w efekcie obniy trafno pomiaru

Procedura badania kwestionariuszem czas badania NEO-FFI nie jest ograniczony wikszo respondentw potrzebuje na wypenienie ok. 10-15 minut osoby starsze mog potrzebowa wicej czasu, nawet godziny w przypadku braku odpowiedzi naley zachci respondenta do ponownego przeczytania pozycji i uzupenienia odpowiedzi; podobnie w przypadku zakrelenia jednoczenie kilku odpowiedzi, naley skoni go do dokonania zdecydowanego wyboru naley sprawdzi czy respondent zamieci dane o pci i wieku niezbdne do przeksztacenia wynikw surowych na znormalizowane

Obliczanie wynikw badania wynik w kadej skali NEO-FFI oblicza si przez zsumowanie punktw uzyskanych przez respondenta za odpowiedzi, zgodnie z kluczem za kad odpowied badany otrzymuje od 0 do 4 pkt, przy czym w wypadku niektrych pyta kierunek punktacji jest odwrcony (w skalach NEU, EKS i SUM s to 4 pozycje, w OTW 7, w UGD 8) skale zawieraj po 12 pozycji, tak wic wynik surowy w kadej ze skal zawiera si w przedziale od 0 do 48 pkt klucz odpowiedzi wskazuje na to, e im wyszy wynik liczbowy w skali tym wiksze nasilenie danej cechy (im wiksza liczba diagnostycznych odpowiedzi, tym wiksze nasilenie cech danej osoby) obliczenie wynikw moe by dokonane na 2 sposoby: o z wykorzystaniem kluczy odpowiedzi o poprzez uycie specjalnego programu komputerowego w przypadku opuszczenia odpowiedzi C. i McC. Zalecaj zdyskwalifikowanie badania, gdy liczba opuszcze przekracza 1/6 caej liczby pozycji, a wic dotyczy 11/wicej pozycji to samo zalecenie dotyczy poszczeglnych skal wynik nie moe by obliczony, gdy liczba opuszcze pozycji w danej skali wynosi 3/wicej w przypadku stwierdzenia dopuszczalnej liczby opuszcze (10/mniej w caym inwentarzu oraz 2/1 w danej skali) C. i McC. zalecaj uzupenienie ich przez zaliczenie redniej liczby pkt w skali odp., tj. przypisanie odp. opuszczonej wartoci 2 pkt po obliczeniu wynikw surowych konieczne jest przeksztacenie ich na wyniki znormalizowane, tj. steny przeksztacenia dokonuje si korzystajc z tabel norm (sporzdzonych oddzielnie dla kobiet i mczyzn z podziaem na 5 grup wieku)

Interpretowanie wynikw badania interpretacja wynikw badania NEO-FFI powinna obejmowa 2 aspekty: o psychometryczny interpretacja psychometryczna wie si z ujciem wynikw danej osoby na tle waciwej dla niej grupy odniesienia i zakada konieczno przedziaowego szacowania wynikw osoby badanej (uwzgldniania standardowego bdu pomiaru) wyniki znajdujce si w granicach od 1 do 3 stena to wyniki niskie (obszar ok. 33% wynikw najniszych w skali) wyniki od 7 do 10 stena to wyniki wysokie (obszar ok. 33% wynikw najwyszych w danej skali) o psychologiczny interpretacja psychologiczna jest moliwa dopiero po dokonaniu interpretacji psychometrycznej interpretacja psychologiczna moe mie 2 aspekty:

profilowy o interpretacja profilowa zakada moliwo wnioskowania na podstawie pojedynczych cech oraz ich konfiguracji o jej celem jest opis psychologiczny jednostki (jej waciwoci oraz caej osobowoci wraz z wnioskowaniem o innych waciwociach indywidualnych) funkcjonalny o interpretacja funkcjonalna dotyczy znaczenia cech osobowoci ich roli w procesie adaptacji jednostki do wymaga rodowiska o jej celem jest opis (oraz ew. przewidywanie) moliwoci adaptacyjnych jednostki do rodowiska zawodowego czy szkolnego i konsekwencji dezadaptacji, tj. pogorszenie zdrowia, wystpienie ryzyka chorb psychosomatycznych i psychiatrycznych

! podstaw interpretacji profilowej jest zatem moliwo dokonania psychologicznego opisu danego czowieka

Charakterystyka psychologiczna osb wykazujcych due/mae nasilenie poszczeglnych cech osobowoci dua neurotyczno o podatno na irracjonalne pomysy o mniejsza zdolno do kontrolowania swoich popdw oraz zmagania si ze stresem o reagowanie silnym lkiem, napiciem o tendencja do zamartwiania si o czste dowiadczanie stanw wrogoci i gniewu o atwe zniechcanie si i zaamywanie w trudnych sytuacjach o niskie poczucie wartoci o wstydliwo o poczucie zmieszania w obecnoci innych maa neurotyczno o stabilno emocjonalna o spokj, zrelaksowanie o zdolno do zmagania si ze stresem o bak dowiadczania obaw, napi i rozdranienia ekstrawersja o przyjacielsko, serdeczno o towarzysko, rozmowno o skonno do zabawy, poszukiwanie stymulacji o tendencja do dominowania w kontaktach spoecznych o yciowa aktywno i wigor

o optymizm yciowy i pogodny nastrj introwersja o rezerwa w kontaktach spoecznych o brak optymizmu o preferencje do przebywania w samotnoci o niemiao dua otwarto na dowiadczenie o ciekawo zjawisk wiata zewntrznego i wewntrznego o kreatywno, ywa i twrcza wyobrania o intelektualna ciekawo i zainteresowanie sztuk, dua wraliwo estetyczna o niekonwencjonalno, skonno do kwestionowania autorytetw o niezaleno w sdach, nastawienie na odkrywanie nowych politycznych, spoecznych oraz etycznych idei maa otwarto na dowiadczenie o konwencjonalno w zachowaniu i konserwatywno w pogldach o docenianie tradycyjnych wartoci o pragmatyczne zainteresowania o preferencja uznanych spoecznie sposobw dziaania dua ugodowo o sympatia w stosunku do innych i skonno do udzielania im pomocy o przekonanie, e inni ludzie maja identyczne postawy o prostolinijno, prostoduszno, szczero, altruizm, potulno, agodno, skromno i uczuciowo w stosunku do innych maa ugodowo o egocentryczno, sceptycyzm w opiniach nt. intencji innych ludzi o przejawianie raczej nastawienia rywalizacyjnego ni kooperatywnego o agresja i oscho w kontaktach z innymi ludmi dua sumienno o silna wola i motywacja do dziaania o wytrwao w realizowaniu swoich celw, skrupulatno, obowizkowo, punktualno, rozwano i rzetelno w pracy, due osignicia akademickie i zawodowe o pracoholizm, skonno do utrzymywania porzdku i perfekcjonizm maa sumienno o maa skrupulatno w wypenianiu obowizkw i maa motywacja do osigni spoecznych o hedonistyczne nastawienie do ycia, brak jasno sprecyzowanych celw yciowych i rozleniwienie o impulsywno przy podejmowaniu decyzji i spontaniczno w dziaaniu

C. i McC. zalecaj rozpoczcie interpretacji profilu od wyodrbnienia najbardziej wyrniajcej si cechy w kolejnym kroku zalecaj dokonanie opisu innych waciwoci indywidualnych jednostki (potrzeb, stylw zmagania si ze stresem czy procesw poznawczych) opis ten sporzdzany jest na podstawie konfiguracji cech osobowoci

poszczeglne cechy osobowoci, jak i ich konfiguracje, maj okrelone znaczenie adaptacyjne w tym momencie dokonujemy ju interpretacji funkcjonalnej Wielkiej pitki, ktra dotyczy dwch obszarw: osigni zawodowych (i lub szkolnych/akademickich) oraz podatnoci na choroby psychosomatyczne i zaburzenia zachowania

! cechy osobowoci wyznaczaj osignicia i preferencje zawodowe osoby ekstrawertywne preferuj prac z ludmi osoby introwertywne prace nie wymagajc kontaktw spoecznych dua ugodowo oznacza predyspozycj do pracy wymagajcej dziaania na rzecz innych osb maa ugodowo predyspozycj do pracy zwizanej z krytycznym ocenianiem innych osb neurotyczno moe wiza si z przeciwwskazaniem do pracy silnie stresujcej dua otwarto wie si z predyspozycjami do pracy twrczej i intelektualnej maa otwarto predyspozycje do pracy wymagajcej konserwatywnego przestrzegania przepisw dua sumienno predysponuje do pracy wymagajcej szczeglnej dokadnoci maa sumienno do pracy, ktra wymaga raczej orientacji na problem ni na reguy dziaania bardziej zoone przewidywania s moliwe przy uwzgldnieniu konfiguracji cech osobowoci

interpretacja kliniczna wydaje si trudniejsza i wymagajca zachowania znacznie wikszej ostronoci ni interpretacja predyspozycji zawodowych; wynika to z faktu, ze cechy Wielkiej Pitki opisuj normaln osobowo, a tylko ich ekstremalne nasilenie oraz okrelona konfiguracja moe stanowi czynnik wzgldnego ryzyka zaburze zachowania czy chorb psychosomatycznych NEO-FFI daje bardzo oglny opis osobowoci; narzdzie to nie obejmuje skadnikw danej cechy, przez co pena diagnoza nie jest moliwa NEO-FFI nie jest polecane do diagnozy czynnikw ryzyka zaburze zachowania; do tego celu konieczny jest przynajmniej NEO-PI, a waciwie NEO-PI-R

Skrtowy opis poszczeglnych cech (ktry moe by udostpniany osobom badanym) neurotyczno o wynik wysoki osoba wraliwa, emocjonalna, skonna do dowiadczania napic i martwienia si o wynik przecitny osoba oglnie spokojna i zrwnowaona, ale czasami dowiadczajca gniewu, smutku i poczucia winy

wynik niski osoba odporna na trudy ycia, spokojna i zrelaksowana, dobrze radzca sobie w trudnych sytuacjach ekstrawersja o wynik wysoki osoba towarzyska, aktywna, optymistyczna i entuzjastyczna o wynik przecitny osoba przecitna pod wzgldem towarzyskoci i aktywnoci, lubi kontakty z innymi, ale take ceni sobie prywatno i intymno o wynik niski osoba powana, zachowujca rezerw w kontaktach z innymi, woli przebywa sama lub w towarzystwie nielicznej grupy przyjaci otwarto na dowiadczenie o wynik wysoki osoba otwarta na nowe dowiadczenia, ma szerokie zainteresowania i ywa wyobrani o wynik przecitny osoba praktyczna, ale majca take niekonwencjonalne zainteresowania, stara si utrzyma rwnowag midzy przywizaniem do starego a fascynacj nowoci o wynik niski osoba praktyczna, tradycjonalna twardo stpajca po ziemi ugodowo o wynik wysoki osoba mia, sympatyczna w kontaktach z innymi, niekonfliktowa, o dobrym sercu, wraliwa na problemy innych o wynik przecitny osoba oglnie mia i przyjazna, ale czasami moe by nastawiona rywalizacyjnie o wynik niski osoba sceptyczna, nastawiona rywalizacyjnie, traktujca innych rzeczowo, dajca im odczu swoje niezadowolenie sumienno o wynik wysoki osoba dobrze zorganizowana, skrupulatna i rzetelna, o silnej woli oraz wytrwaa w deniu do celu o wynik przecitny osoba przecitnie zorganizowana, ma zazwyczaj jasno okrelone cele yciowe, chocia nie dy do osignicia ich za wszelk cen o wynik niski osoba biorca ycie na gorco, bez planowania i spontanicznie, nie jest dobrze zorganizowana, ceni sobie wygody ycia i moliwo leniuchowania o