Copyright by $ta

Uk ad pokarmowy

1.

2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18.

19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26.

27. 28. 29. 30. 31. 32. 33. 34. 35.

Neurohormonalna regulacja przyjmowania pokarmu a. Krtkoterminowa b. Dugoterminowa ucie Poykanie. Fazy Cykl poykania Regulacja perystaltyki przeyku Wymioty Mechanizmy zamykajce zwieracz wpustu Motoryka odka Unerwienie odka Regulacja motoryki odkowej Aktywno elektryczna odka Oprnianie odka Motoryka jelita cienkiego Rodzaje skurczw jelita cienkiego Regulacja aktywnoci motorycznej jelit Motoryka jelita grubego Defekacja Wydzielanie liny a. Zmiany skadu elektrolitowego w zalenoci od objtoci wydzielanej liny b. Mechanizmy wydzielania liny c. Regulacja wydzielania liny Wydzielanie odkowe Bariera luzwkowa odka Skad i wydzielanie soku odkowego Wydzielanie HCl Receptory komrki okadzinowej i ich blokery Wydzielanie pepsyny Czynnik wewntrzny Czynniki neurohormonalne wpywajce na wydzielanie odkowe a. gastryna b. acetylocholina c. histamina d. inne Pobudzenie wydzielania odkowego. Fazy wydzielania Hamowanie wydzielania odkowego Wydzielanie trzustkowe Unerwienie trzustki Skad soku trzustkowego Wydzielanie elektrolitw Wydzielanie enzymw Regulacja wydzielania trzustkowego. Fazy wydzielania Interakcja wewntrz- i zewntrzwydzielnicza trzustki

36. Wydzielanie jelitowe 37. Wydzielanie jelita cienkiego 38. Czynnoci dokrewne jelita cienkiego a. Sekretyna b. CCK c. Polipeptyd trzustkowy d. Enkefaliny e. VIP f. GIP g. Motylina h. Somatostatyna i. Neurotensyna j. GRP 39. Czynniki zabezpieczajce trzustk przed samostrawieniem 40. elazo 41. Wchanianie witamin a. Witamina B12 42. Trawienie i wchanianie wglowodanw 43. Trawienie i wchanianie biaek 44. Trawienie i wchanianie tuszczw 45. Wchanianie w jelicie grubym 46. Wtroba 47. Pcherzyk ciowy 48. a. Kwasy ciowe b. Cholesterol c. Fosfolipidy d. Barwniki ciowe 49. Regulacja wydzielania ci 50. Oprnianie pcherzyka ciowego 51. Czynnoci metaboliczne wtroby a. Wtroba metabolizm wglowodanw b. Wtroba metabolizm lipidw c. Wtroba metabolizm biaek d. Inne funkcje wtroby 52. Czynnoci wtrobowego ukadu krenia

 Copyright by $ta

Neurohormonalna regulacja przyjmowania pokarmu przyjmowane pokarmw i zasoby energetyczne organizmu pozostaj pod ci g kontrol autonomicznego uk adu nerwowego, szczeglnie dwu antagonistycznych orodkw podwzgrza: o o orodka sytoci w j drze brzuszno-przyrodkowym orodka godu lub aknienia - w bocznych czciach podwzgrza orodek g odu pozostaje w stanie sta ego (tonicznego) pobudzenia, a jego aktywno zmienia si zalenie od zuycia glukozy przy zwi kszonym jej zuyciu przez jego neurony zmniejsza si aktywno, przy zmniejszonym zwi ksza si aktywno tego orodka

w kontroli czynnoci orodkw g odu i sytoci istotn rol odgrywaj czynniki hormonalne i nerwowe zwi zane z sygna ami pochodzcymi z uk adu nerwowego i jelit, obejmujcego rdcienne sploty, tj. splot podluzowy (Meissnera) i splot mi niowy (Auerbacha) o o o CCK dzia aj c na receptory obwodowe (receptory CCKa) w zakoczeniach aferentnych nerww bdnych i orodkowe w podwzgrzu (receptory CCKb) zmniejsza aknienie i przyjmowanie pokarmu Niektre peptydy hormonalne np. GRP (peptyd uwalniaj cy gastryn) i kalcytonina rwnie zmniejszaj aknienie Insulina dzia a przeciwnie zwiksza aknienie

W samym podwzgrzu wp yw na orodki pokarmowe wywieraj takie neuromediatory jak: serotonina, katecholaminy, neuropeptyd Y, substancje opiatowe, kwas -aminomasowy (GABA) o Ponadto dzia aj tu sygna y metaboliczne pochodzce z zasobw energetycznych organizmu, takie jak np. leptyna - hormon peptydowy uwalniany przez adipocyty z tkanki tuszczowej (hipoteza lipostatyczna), warunkuj c d ugoterminow regulacj przyjmowania pokarmw, jaka zachodzi w okresie wzrostu, rekonwalescencji po chorobach, ci y. wr

KRTKOTERMINOWA KONTROLA PRZYJMOWANIA POKARMW zaley od takich czynnikw jak:

nastrj, aktywno fizyczna, zapach i widok pokarmw oraz od sygna w pochodzcych z receptorw smakowych , jak i receptorw rozmieszczonych w cianie przewodu pokarmowego, a pobudzanych przez przesuwajce si w jego wietle produkty trawienne, Rozpoczcie - Pobudzenie NVLH (boczne czci podwzgrza) orodka g odu, przez bodce powstaj ce w wyniku widoku, smaku i zapachu pokarmu Kontynuacja - Zadranienie receptorw smakowych impulsacja aferentna (n. VII, IX, X) orodki czucia smaku kontynuacja przyjmowania pokarmu Zakoczenie - Bodce mechaniczne Nerwowe rozci gni cie odka i jelit impulsacja aferentna n. X pobudzenie orodka sytoci zakoczenie

uwalnianie enterohormonw wzrost przyjmowania pokarmu (zwikszajce aknienie) grelina oreksyna A i B -endorfina galanina GH-RH Insulina Hamowanie przyjmowania pokarmu (zmniejszajce aknienie) Leptyna CCK GRP Kalcytonina wr

 Copyright by $ta

DUGOTERMINOWA REGULACJA PRZYJMOWANIA POKARMU

o Teoria lipostatyczna (leptynowa)

Sygna y dzia aj ce na podwzgrze pochodz z tkanki t uszczowej Szczegln rol przypisuje si tu leptynie, polipeptydowi uwalnianemu przez komrki t uszczowe (adipocyty) i pobudzaj cemu orodek sutoci w podwzgrzu, a wi c bdcemu hormonalnym sygna em sytoci. Upoledzenie ekspresji genu ob. (obesity otyo) w adipocytach eliminuje uczucie sytoci z powodu zmniejszonego uwalniania leptyny, prowadzc do przekarmienia i otyoci, zaburzenie funkcji lub brak receptorw dla leptyny w podwzgrzu w nast pstwie mutacji genu db (diabetes cukrzyca) prowadzi do upoledzenia reakcji na leptyn i nastpowo te do otyoci z powodu upoledzenia mechanizmu sytoci. Orodek g odu pozostaje w stanie sta ego (tonicznego) pobudzenia, a jego aktywno zmienia si zalenie od zuywania glukozy przez jego neurony Przy zwi kszonym zuyciu glukozy zmniejsza si , a przy zmniejszonym wzrasta aktywno tego orodka, w czym istotn rol odgrywaj neurony adrenergiczne. o Gdy zuycie glukozy przez orodek spada, jak np. w cukrzycy, to pomimo jej wysokiego st enia w p ynie zewntrzkomrkowym orodek utrzymuje si w stanie pobudzenia, warunkuj c typowe dla tej choroby uczucie g odu.

Teoria glukostatyczna (insulinowa)

Insulina + orodka sytoci Niedobr insuliny + orodka g odu Spadek temperatury zwi kszone uwalnianie T3, T4 pobudzenie orodka g odu wzrost przyjmowania pokarmu

Teoria termostatyczna

Teoria aminostatyczna

A, NA dzia aj na receptory w podwzgrzu pobudzenie orodka sytoci Amfetamina pobudzeni orodka sytoci

wr

ucie to proces polegaj cy na mechanicznym rozdrabnianiu pokarmu w jamie ustnej, mieszaniu go ze lin i formowaniu ksa pokarmowego, oraz czciowe trawienie cykl ucia; fazy o 1) przygotowawcza o 2) zetknicie szczk z ksem pokarmowym o 3) miadenie pokarmu o 4) zetknicie zbw obu szczk o 5) rozcieranie pokarmu mi dzy zbami o 6) kocowe centralne zamkni cie szczk ucie jest regulowane odruchowo o receptory odruchu ucia znajduj si w b onie luzowej jamy ustnej i w mi niach (proprioreceptory) o drog dorodkow stanowi nerwy czaszkowe: V, IX i X o orodek integruj cy w tworze siatkowatym pnia mzgu o drog odrodkow gazki ruchowe nerww V, VII, IX, XII

wr

 Copyright by $ta

Poykanie wyrnia si 3 fazy po ykania o

FAZA USTNA

dowolna pod kontrol okolic ruchowych kory mzgowej trwa oko o 0,3 s uformowanie ksa w jajowaty twr przesuwanie ku jamie gard a (do cieni i dalej do ustnej czci gard a) w czasie przechodzenia pokarmu przez cie gard a zostaj podranione receptory w b onie luzowej podniebienia mikkiego, ukw podniebiennych, migda kw i podstawy j zyka odruchowy skurcz mi ni gard a i krtani i w wyniku tego: podniesienie i napi cie podniebienia mi kkiego, zamykaj ce drog powrotn do jamy nosowej zbli enie do siebie ukw podniebiennych i oddzielenie gard a od jamy ustnej uniesienie krtani, przykrycie jej przez nagoni i zamknicie szpary goni

FAZA GARDOWA

trwa oko o 1,5 s pokarm przesuwa si przez gardo dzi ki skurczom okrnych mi ni garda, czyli kolejno zwieraczy grnych, rodkowych i dolnych (fala perystaltyczna) i rwnoczesnemu rozlunieniu ulega zwieracz gard owo-prze ykowy, oddzielaj cy gard o od prze yku po zakoczeniu fazy gard owej krta przesuwa si ku do owi, rozszerza si szpara goni i otwieraj si drogi do jamy nosowej na skutek obni enia i zwiotczenia podniebienia mi kkiego i do jamy istnej w wyniku oddalenia si ukw podniebiennych przywrcone oddychanie

FAZA PRZEYKOWA

ks przechodzi przez prze yk dziki fali zapocztkowanej w gardle i maj cej charakter odruchu receptory w b onie luzowej jamy ustnej, gard a i prze yku impulsy aferentne poprzez nerwy V, IX i X orodek po ykania w tworze siatkowatym pnia mzgu (moe by on pobudzany lub hamowany przez wysze orodki nerwowe co sprawia wraenie, e po ykanie jest aktem dowolnym) impulsy eferentne przez nerwy V, IX, X, VII, XII efektory: mi nie gard a i prze yku

wr

Cykl poykania i jego mechanizm Prze yk dzieli si funkcjonalnie na trzy czci: 1) grn, tu poni ej grnego zwieracza prze yku (UES upper esophageal sphincter) 2) rodkow trzon prze yku 3) doln zwieracz wpustu, zwany take dolnym zwieraczem prze yku (LES lower esophagal sphincter) Mi nie grnej 1/3 prze yku s poprzecznie prkowane, a pozosta e g adkie. grna, poprzecznie prkowana jego cz unerwiona jest przez gazki somatyczne nerwu bdnego, rodkowa i dolna cz utworzone z mi ni g adkich s unerwione przez gazki autonomiczne nerww bdnych. Prze yk i dolny jego zwieracz s take unerwione przez wsp czulne nerwy pochodzce ze splotu aortalnego i grnego zwoju szyjnego.

 Copyright by $ta

Po ykanie wywo uje wiele kolejnych zmian ci nienia w prze yku i w jego zwieraczach Rozpoczyna si ono chwilowym spadkiem tego ci nienia w GRNYM ZWIERACZU PRZEYKU, co umoliwia przej cie pokarmu z gard a do prze yku (trwa to 1-2 s) . Po jego przej ciu nast puje chwilowe zwi kszenie ci nienia w zwieraczu do ok. 10 kPa (80-100 cm H2O, 75 mmHg), a nastpnie zmniejszenie do wartoci spoczynkowej (czyli ok. 60 mmHg (wykres), 20-40 mmHg (kartki) ??)

Z kolei rozpoczyna si fala perystaltyczna, ktra w druje przez TRZON PRZEYKU, wywo ujc charakterystyczne zmiany w jego ci nieniu, zwane zespo em po ykania. Si a skurczu prze yku w miejscu fali jest stosunkowo niewielka w grnej jego czci, ale stopniowo wzmaga si w miar przesuwania si tej fali ku odkowi, podnoszc si do oko o 120 cm H2O (120x0,74 = 89 mmHg bo 1cmH2O = 0,74 mmHg) podczas po ykania pokarmu sta ego i oko o 50 cm H2O (37 mmHg) np. przy suchym po ykaniu samej liny. To zwi kszenie ci nienia jest wynikiem okrnego skurczu prze yku przesuwaj cego przed sob po ykany ks lub lin. Fala perystaltyczna przesuwa si w prze yku z szybkoci oko o 2-4 cm/s, docierajc do obwodowego jego odcinka po up ywie 5-10 s od rozpoczcia po ykania. Zwykle po ykany ks dociera do odka zanim jeszcze zaw druje do niego fala. Kade oddzielenie po kni cie wywo uje podobny zesp po ykania, ale przy powtarzajcym si szybko po ykaniu (pocie duszkiem) prze yk utrzymuje si w stanie rozkurczu, a zesp perystaltyczny udaje si zarejestrowa tylko przy pierwszym i ostatnim prze kni ciu. Po przej ciu fali perystaltycznej, trzon prze yku ulega rozkurczowi i ci nienie w jego wietle spada do ujemnej wartoci spoczynkowej (tyle co w jamie op ucnowej 5-10 cmH2O czyli oko o -5 mmHg)

Wyrnia si perystaltyk pierwotn przeyku, bdc kontynuacj fali perystaltycznej gard a i rozpoczynajc si poniej grnego zwieracza prze yku w chwili po przej ciu przez niego ksa pokarmowego oraz perystaltyk wtrn, ktra moe rozpoczyna si na dowolnej wysokoci prze yku i nie jest poprzedzona skurczami w gardle.

W chwili gdy fala perystaltyczna przechodzi przez dolny odcinek prze yku, jego ZWIERACZ DOLNY ulega odruchowemu rozkurczowi i cinienie w nim spada, ale nigdy poni ej odkowego. Spadek ci nienia w dolnym zwieraczu utrzymuje si przez okres 5-10 s, aby zaraz po przej ciu fali perystaltycznej podnie si do 20-30 cm H2O (15 mmHg ??) (wed ug wykresu 40-50 mmHg)a po up ywie dalszych 5-10 s wrci do wartoci spoczynkowej (chyba 15 mmHg). Zapobiega to zarzucaniu (refluksowi) treci odkowej do prze yku

 Copyright by $ta

wr

Regulacja perystaltyki przelyku Kontrola skurczw prze yku obejmuje mechanizmy centralne i obwodowe. Skurcze grnej trzeciej czci prze yku zbudowanej z mi ni poprzecznie prkowanych podlegaj kontroli orodka po ykania przez somatyczne nerwy wywodzce si z jdra dwuznacznego. Aktywno skurczowa rodkowej i obwodowej trzeciej czci prze yku podlega kontroli przez nerwy bdne, tworzce synapsy z neuronami splotu warstwy mi niowej, w rd ktrych mona wyrni neurony czuciowe, ruchowe i interneurony. Dzi ki neuronom czuciowym bodce mechaniczne (rozci gania) lub chemiczne (dranienie b ony luzowej) dzia aj ce na prze yk zostaj zasygnalizowane do mzgu w knami aferentnymi nerww bdnych wp ywaj c na orodek po ykania i inicjuj c np. perystaltyk wtrn, albo na interneurony koordynuj ce skurcze b ony mi niowej g adkiej na zasadzie lokalnych odruchw rdciennych. o Dzi ki rdciennym neuronom utrzymana jest perystaltyka w cz ci prze yku zbudowanej z mini g adkich nawet po zupe nym odnerwieniu zewntrznym. Transmiterami tych neuronw rdciennych s: g wnie Ach, SP wywo uj ce skurcz okrny prze yku NO i VIP wywo uj ce rozkurcz

 Copyright by $ta

wr

 Copyright by $ta

Wymioty wymioty (emesis) s wynikiem gwa townych skurczw antyperystaltycznych, kolejno jelit odka prze yku, i forsownego wyrzucania zawartoci odka poprzez otwarty dolny i grny zwieracz prze yku na zewntrz wymioty s kontrolowane odruchowo, przy czym orodek wymiotny znajduje si w rdzeniu przeduonym area postrema. o o o o Odruch wymiotny jest zoony. Jego receptory mieszcz si w przewodzie pokarmowym, szczeglnie w b onie luzowej gard a, aparacie przedsionkowym (choroba morska), a towarzyszce nudnoci oraz wymioty s wynikiem pobudzenia tego aparatu. Na dnie komory IV CNS znajduje si chemoreceptorowa strefa aktywuj ca odruch wymiotny pod wp ywem rnych czynnikw chemicznych (emetyki). Efektorami odruchu poza b on mi niow prze yku, odka i jelit s mi nie t oczni brzusznej.

D ugotrwa e wymioty mog prowadzi do: o Odwodnienia o Nagromadzenia cia ketonowych o Utraty H+ - metaboliczna alkaloza o Utraty K+ - hipokaliemia

OKRES ZWIASTUNW:
-

blado tachykardia tachypnoe piloerekcja nudnoci zawroty g owy

FAZA ZRYWA
-

antyperystaltyka jelit rozkurcz odwiernika antyperystaltyka odka rozkurcz LES skurcz mi ni t oczni brzusznej zarzucanie treci do prze yku

WYMIOTY
-

zarzucana tre do prze yku drani chemoreceptory prze yku dalszy skurcz t oczni brzusznej + skurcz przepony, antyperystaltyka prze yku, obni enie krtani, zamkni cie goni, uniesienie podniebienia (zatrzymanie oddychania), linotok

wr Mechanizmy zamykajce zwieracz wpustu 1) toniczny skurcz dolnego zwieracza prze yku a. b. c. d. e. najwaniejszy znaczenie tworzy on barier fizjologiczn mi dzy prze ykiem a odkiem ust puje chwilowo w czasie prze ykania spoczynkowe napi cie zwieracza jest pochodzenia miogennego do czynnikw modyfikuj cych to napi cie nale : i. nerwy autonomiczne 1. nerwy bdne dziaaj tu hamujco (gwnie) i warunkuj rozkurcz zwieracza zachodzcy typowo w czasie przechodzenia fali perystaltycznej przez doln cz prze yku a. wynika to z aktywnoci NANC neuronw pozazwojowych uwalniaj cych VIP, SP, NO, ATP

 Copyright by $ta

2. 3.

nerwy bdne uwalniaj take Ach dzia aj c obkurczajco na zwieracz za porednictwem receptorw M, ale w czasie po ykania przewaa efekt rozkurczowy nerwy wspczulne wzmagaj skurcze zwieracza za porednictwem NA dzia aj ce na receptory -adrenergiczne

ii. hormony 1. hormony odkowo-jelitowe a. wzmagaj ce skurcz zwieracza i. gastryna ii. motylina iii. PP polipeptyd trzustkowy hamuj ce skurcz rozlunienie zwieracza i. sekretyna ii. CCK iii. Glukagon

b.

2.

progesteron a. hamuje skurcz b. odpowiedzialny za rozlunienie zwieracza i zarzucenie treci odkowej do prze yku wystpuj ce czsto u kobiet w ci y

2)

mechanizm zastawkowy pomi dzy prze ykiem a odkiem (kt Hisa) a. Kt Hisa (kt odkowo-prze ykowy) wyznacza si go pomidzy prost bdc przedueniem przeyku a prost styczn do podstawy odka. Normalnie powinien by zbli ony do kta prostego (rozwarcie oko o 70-100), przy rozwarciu 100-130 - " rozwarty" a przy powyej 130* "wybitne rozwarty". Ma to zwi zek z wystpowaniem refluksu (im bardziej rozwarty tym gorzej) ucisk prze yku przez odnogi mi nia przepony bierny ucisk ci nienia rdbrzusznego na dolny podprzeponowy odcinek prze yku

3) 4)

wr

Motoryka odka

(rezerwuar 1,5l ale max 6L). To zjawisko rozkurczu czci pocztkowej, uwarunkowane odruchem wago-wagalnym zwi zanym z gazkami hamuj cymi nerwu bdnego, stanowi kontynuacje rozkurczu dolnego zwieracza prze yku wyst pujcego przy przechodzeniu fali perystaltycznej przez prze yk. Neurotransmitterami poredniczcymi w tym rozkurczu s g wnie VIP i NO. Po wagotomii utrata moliwoci adaptacji odka

Kada kolejna porcja pokarmu trafiaj ca do odka, gromadzi si pocztkowo w jego czci rezerwuarowej, 1)ktra dzi ki stopniowemu rozlunieniu (rozlunieniu przyj cia) adaptuje si do zwi kszonej obj toci pokarmu

Wyrane skurcze rozpoczynaj si zazwyczaj w po owie d ugoci trzonu odka od strefy rozrusznikowej odka i przesuwaj w postaci fali z szybkoci 1 cm/s. W miar zbli ania do odwiernika przybieraj one na sile i szybkoci.

2)

 Copyright by $ta

Skurcze czci odwiernikowej odka i odwiernika zachodz w caoci niemal jednoczenie, tworzc tzw. . Pod wp ywem wielokrotnych skurczw perystaltycznych obwodowej czci odka zawarto pokarmowa ulega rozdrobnieniu, zmieszaniu z sokiem trawiennym i przesuni ciu do dwunastnicy Aktywno skurczowa odka rozpoczyna si ju wkrtce po spoyciu pokarmu; pocztkowo s to skurcze s abe, ale potem stopniowo nasilaj si wykazuj trzy rodzaje fal: typu I, II, III. Fale typu I i II s wynikiem rytmicznych okrnych skurczw czstoci 2-4/ min i trwaniu 2-20s. Przesuwaj si one w postaci fal perystaltycznych w kierunku odwiernika. Czsto skurczw rytmicznych kocowej czci odka wynosi oko o 3/min o W okresie g odu zwi ksza si czsto i amplituda tych skurczw skurcze g odowe odka Fale typu III s skurczami tonicznymi obejmuj cymi szerszy segment odka i trwaj cymi oko o 1 min. Nak adaj si na nie bardziej regularne i czstsze fale I i II. Kady skurcz perystaltyczny przesuwa miazg pokarmow w kierunku odwiernika wt aczaj c jednorazowo tylko niewielk jej porcj do dwunastnicy, gdy reszta wraca w kierunku trzonu. Pokarm wielokrotnie przesuwany tam (propulsja) i z powrotem (retropulsja) ulega dok adnemu rozdrobnieniu i wymieszaniu z sokiem odkowym wr Unerwienie odka odek unerwiony jest przez: o wkna przywspczulne, pochodzce z nerww bdnych o wkna wspczulne z piersiowych nerww rdzeniowych (Th6-Th10).

3)systole odwiernikowe

WKNA PRZYWSPCZULNE
o o

W kna przedzwojowe nerww bdnych tworz synapsy z neuronami splotu warstwy mi niowej (splot Auerbacha) i splotu podluzwkowego (splot Meissnera).

Nerwy pozazwojowe tych nerww maj charakter cholinergiczny (uwalniaj na zakoczeniach Ach), peptydergiczny (purynergiczny; uwalniaj na zakoczeniach neuropeptydy: VIP, SP, GRP, somatostatyn) nitroergiczny, a wiec uwalniaj na zakoczeniach (ATP?) i NO. Zaopatruj one bezporednio mi nie g adkie, biorc udzia w dugich pozaodkowych i krtkich rdciennych odruchach odkowo-odkowych. Istnieje dwa rodzaje eferentnych w kien wagalnych: pobudzaj ce i hamuj ce W kna pobudzajce o ni szym progu pobudliwoci, dzia aj przede wszystkim na dalsze czci odka, Hamujce utworzone g wnie przez w kna peptydergiczne, purynergiczne i nitroergiczne, wykazuj wyszy prg pobudliwoci i wywieraj wp yw hamuj cy g wnie na motoryk pocztkowej czci odka

o o

WKNA WSPCZULNE
o

Pozazwojowe w kna wsp czulne bior pocztek w neuronach splotu trzewnego, maj charakter adrenergiczny i docieraj do odka z naczyniami t tniczymi unerwiaj c mi nie g adkie ciany odka i naczynia krwionone za porednictwem receptorw adrenergicznych. W kna wsp czulne hamuj motoryk odka wr

10

 Copyright by $ta

Regulacja motoryki odkowej Spord czynnikw reguluj cych aktywno skurczow odka najwaniejsze znaczenie maj : 1) autonomiczne nerwy zewntrzne i neurony splotu warstwy mi niowej odka a. Cz proksymalna pe ni zasadniczo funkcje rezerwuarow i jej zdolno rozkurczu w czasie po ykania kolejnych porcji pokarmu jest wynikiem hamuj cego odruchu wago-wagalnego z transmitterami w postaci VIP i NO. Gdy w toku trawienia stopniowo ubywa tre ci w proksymalnej czci na skutek przesuwania jej do czci dystalnej i oprniania odka do dwunastnicy, zwi ksza si napi cie tej czci pocztkowej w wyniku odruchu pobudzajcego, w ktrym rwnie porednicz nerwy bdne, ale z mediatorem w postaci Ach i receptorami muskarynowymi typu M. b. Tak wi c nerwy bdne peni podwjn rol w adaptacji odka do zmiennej obj toci pokarmowej, co uwarunkowane jest udzia em kolejno gazek hamujcych i pobudzajcych tych nerww. rne czynniki hormonalne i humoralne a. dotyczy to szczeglnie jego czci kocowej odka, b. hormony odkowo-jelitowe, i. g wnie gastryna i motylina. 1. Nasilaj one czsto wy adowa potencja w czynnociowych 2. wzmagaj czsto i si skurczw odka. ii. CCK 1. wyranie hamuje oprnianie odkowe.

2)

iii. Sekretyna , glukagon i GIP 1. hamuj potencja y czynnociowe i skurcze trzonu i antrum odka 2. zwalniaj jego oprnianie. 3) wewntrzpochodna aktywno skurczowa mi ni odka

wr

Aktywno elektryczna odka Wyrnia si dwa typy aktywnoci elektrycznej odka: podstawowy rytm elektryczny (BER) o rozpoczyna si w po owie d ugoci trzonu w okolicy krzywizny wi kszej (okolica rozrusznikowa odka) miocyty tej okolicy cechuj si zmiennym potencjaem bonowym, ktry wykazuje rytmiczne wahania o czstoci 3 cykle/min o o BER stanowi rodzaj sygna w elektrycznych w drujcych z okolicy rozrusznikowej na obwd w podunej warstwie mi niowej indukuje on prdy elektrotoniczne w gbiej pooonej warstwie okrnej i skonej odka prdy elektrotoniczne same nie s zdolne do rozpoczcia skurczu mi niowego, ale w okresie fazy depolaryzacji BER mog pojawia si potencja y czynnociowe, ktre bezporednio aktywuj skurcze BER integruje i organizuje skurcze muskulatury odka

11

 Copyright by $ta

potencjay czynnociowe o to pojedyncze lub liczne szybkozmienne wahania potencja u b onowego wyst pujce w fazie depolaryzacyjnej BER i wykazuj ce cis y zwi zek ze skurczami odka o mog powsta pod wp ywem takich czynnikw jak: rozci ganie odka pobudzenie uk adu przywsp czulnego dzia anie neuromediatorw np. Ach dzia anie hormonw odkowo-jelitowych o gastryna o motylina

W okresie mi dzytrawiennym mona zarejestrowa okresowo cykle mioelektryczne i motoryczne, zwane take midzytrawiennymi wdrujcymi kompleksami mioelektrycznymi lub motorycznymi (MMC): cao cyklu MMC trwa oko o 90-110 min powstanie MMC i jego w drwka przez odek i jelita s kontrolowane przez mechanizm zegarowy prawdopodobnie umiejscowiony w rdciennych splotach nerwowych odka i jelit i podlegaj cy nadrzdnej regulacji przez (1) zewntrzne nerwy autonomiczne, zwaszcza nerwy X, oraz (2) przez niektre hormony jelitowe, szczeglnie motylin kady cykl rozpoczyna si od po owy odka w drujc obwodowo do dwunastnicy i dalej do jelita cienkiego i grubego gdy jeden cykl koczy si w jelicie cienkim i przechodzi na jelito grube, drugi rozpoczyna si ponownie w odku s odpowiedzialne za burczenie w brzuchu sk adaj si one z czterech kolejnych faz I-IV o faza I faza II trwa 45-60 min wykazuje bardzo nieliczne potencja y czynnociowe brak aktywnoci skurczowej trwa 10-45 min ma wi ksz czsto potencja w towarzysz jej skurcze skurcze te stopniowo narastaj

faza III na kad fal BER przypada potencja czynnociowy i nast powo skurcz tutaj wyst puje silny skurcz perystaltyczny odpowiadaj cy falom ci nieniowym II i III dziki temu skurczowi, odek i jelita oprniaj si okresowo ze z uszczonego nab onka jelitowego i p ynu fazie tej towarzyszy w odku i jelitach take okresowe zwi kszenie wydzielania odkowego, trzustkowego i ci, ktre stanowi wydzielnicze komponenty MMC faza IV trwa oko o 5 min to stan przej ciowy pomi dzy intensywn faz III a spoczynkow faz I

wr

12

 Copyright by $ta

Oprnianie odka oprnianie odka zaley m.in. od w aciwoci mechanicznych, chemicznych i fizycznych spoywanego pokarmu i podlega kontroli przez wiele czynnikw takich jak receptory dwunastnicze, hormony odkowojelitowe i neuromediatory o p yny opuszczaj odek znacznie szybciej ni pokarmy sta e o najszybciej oprniaj si p yny izotoniczne, a p yny hipo- i hipertoniczne wolniej o dodatek t uszczw i w glowodanw do pokarmu zwalnia oprnianie odkowe o najkrcej przebywa w odku pokarm bia kowy o pokarm dobrze rozdrobniony przechodzi szybciej do dwunastnicy ni zawieraj cy due czsteczki pokarmowe oglnie zwi kszenie zawartoci odkowej przyspiesza oprnianie im wi ksza zawarto tym szybsze oprnianie oprnianie odka jest wynikiem wsp dzia ania odka, zwieracza odwiernika i dwunastnicy, stanowi cych razem jednostk motoryczn zwi kszenie transportu zawartoci odka do dwunastnicy zwalnia dalsze jego oprnianie z powodu podranienia receptorw b ony luzowej oraz uwalniania pewnych hormonw w dwunastnicy o wyrnia si w dwunastnicy receptory wraliwe na dzia anie: jonw H+: reaguj na spadek pH zahamowanie rozpoczyna si przy pH 3,5-5 a najsilniejsze poni ej 1,5 t uszczu reaguj na produkty hydrolizy t uszczu g wnie kwasw tuszczowych o wikszej ni 8-10 liczbie w gli w czsteczce roztworw hiperosmolarnych gdy rozpad w glowodanw do cukrw prostych zwi kszenie osmolarnoci

mechanizmy odpowiedzialne za zwolnienie oprniania odka w wyniku pobudzenia powyszych receptorw obejmuj : odruchy nerwowe nerwy autonomiczne (g wnie n. X) odruchy rdcienne z orodkami w splotach rdciennych hormony odkowo-jelitowe najsilniejszy wp yw wywiera CCK o uwalniany jest przez produkty hydrolizy t uszczw i bia ek o hamuje oprnianie za porednictwem swoistych receptorw typu CCKA o jego bloker to loksiglumid sekretyna, glukagon, farmakologicznych GIP hamuj oprnianie ale w dawkach

wr

13

 Copyright by $ta

Motoryka jelita cienkiego d ugo jelita cienkiego 3-4 metry pocztek jelita zamkni ty jest przez zwieracz odwiernika, a koniec przez zwieracz krtniczo-ktniczy unerwienie o unerwienie jelita cienkiego mona podzieli na zewntrzne i wewntrzne: zewntrzne to nerwy autonomiczne przedzwojowe gazki nerwu bdnego i nerww wspczulnych, a pozazwojowe to gazki w kien przywsp czulnych i wsp czulnych pochodzcych ze splotu trzewnego i krezkowego grnego unerwienie wewntrzne stanowi sploty rdcienne, ktrych neurony tworz liczne zespolenia mi dzy sob i z zakoczeniami eferentnych w kien przedzwojowych przywsp czulnych i wsp czulnych. Tworz one take synapsy z neuronami czuciowymi, maj cymi poczenie z receptorami w b onie luzowej i b onie mi niowej stanowicymi rami dorodkowe rdciennych ukw odruchowych. Te neurony splotw rdciennych tworz zoony ukad nerwowy jelitowy (ENS enteric nervous system) zwany take ze wzgl du na rnorodno neuronw mzgiem jelitowym. Obok klasycznych w kien cholinergicznych i adrenergicznych, nerwy uk adu autonomicznego zawieraj take w kna peptydergiczne, purynergiczne i nitroergiczne (czyli te NANC J)uwalniaj ce na zakoczeniach takie substancje jak VIP, somatostatyna, opioidy, SP, ATP, NO i inne.

wr
Rodzaje skurczw jelita cienkiego B ona mi niowa jelita cienkiego wykazuje dwa rodzaje skurczw: a) odcinkowe a. zwane te segmentowymi lub niepropulsywnymi b. maj wycznie charakter miogenny c. polegaj na okrnych skurczach dziel cych jelito na wiele fragmentw d. pojedynczy skurcz obejmuje segment 1-2 cm d ugoci i trwa oko o 5s, po czym ssiednie odcinki dziel si na p przez nowy okrny skurcz, a ich po owy cz si ze sob e. skurcze odcinkowe mieszaj dok adnie miazg pokarmow z sokami trawiennymi u atwiaj c proces trawienia i wch aniania f. s one stacjonarne, ale czciej wystpuj w grnych czciach jelit przesuwanie treci nieznacznie do ty u i bardziej do przodu (wahado) b) perystaltyczne a. zwane te robaczkowymi lub propulsywnymi b. s wynikiem miejscowego odruchu obejmuj cego rdcienne sploty jelitowe i. bodcem dla nich moe by zadranienie mechanoreceptorw w b onie luzowej przez rozci gni cie ii. mog zachodzi nawet przy wyosobnionej ptli c. perystaltyka rozpoczyna si skurczem podunej warstwy mi niowej, ktry przechodzi na warstw okrn i przesuwa si ku obwodowi d. przesuwaj si naprzd w postaci fali okrnego skurczu od ktrego bardziej obwodowo uwidacznia si rozszerzenie jelita tzw. rozszerzenie przyj cia i. prawo Bayliss-Starlinga prawo jelit pobudzenie jelita w jakim punkcie wywouje skurcz powyej i rozkurcz poni ej, przesuwaj c si obwodowo, a wi c wyzwala typow fal perystaltyczn e. prdko przesuwania fali 2 cm/s (niekiedy wzrost nawet do 20 cm/s) f. zmiany ci nieniowe towarzyszce ruchom perystaltycznym s falami typu III

wr

14

 Copyright by $ta

Regulacja aktywnoci motorycznej jelit Aktywno motoryczna jelit regulowana jest g wnie przez (1)zewntrzne nerwy autonomiczne, (2)rdcienne sploty autonomiczne i (3) hormony odkowo-jelitowe skurcze odcinkowe o miogenne skurcze perystaltyczne rdcienny odruch perystaltyczny. (Patrz wyej) o bodcem moe by zadranienie mechanoreceptorw rozci ganie o z receptorw impulsy biegn neuronami dwubiegunowymi splotu warstwy podluzowej jelita (Meissnera) do neuronw motorycznych splotu warstwy miniowej jelita (splotu Auerbacha) prowadzc do skurczu b ony mi niowej odruch mona zablokowa: rodkami znieczulaj cymi receptory kokaina rodkami poraaj cymi zwoje heksametonium rodkami poraaj cymi zakoczenia cholinergiczne ( n.X pobudzaj ) atropina duymi dawkami nikotyny

o o

substancja P i motylina uwalniane w czasie skurczu perystaltycznego wzmagaj aktywno motoryczn jelita serotonina pobudza uwalnianie transmitterw hamuj cych: o VIP (wazoaktywny peptyd jelitowy) o NO o Somatostatyna Autonomiczne nerwy zewntrzne modyfikuj aktywno motoryczn jelita: Nerwy bdne j pobudzaj Nerwy wspczulne j hamuj Nie dotyczy to tylko zwieraczy, ktre na ktre te nerwy maj dzia anie przeciwne Zewntrzne nerwy autonomiczne porednicz w d ugich odruchach trzewnych Odruch odkowo krtniczy pobudza perystaltyk jelita krtego przy rozci ganiu odka np. spoywanym pokarmem Odruch krtniczo - odkowy prowadzi do zahamowania motoryki odka w wyniku rozci gania jelita krtego Odruch jelitowo-jelitowy powstaje przy rozci ganiu, ucisku, lub uszkodzeniu jelita, moe prowadzi do zaniku ruchw robaczkowych Hormony odkowo-jelitowe (dawki farmakologiczne) Gastryna i CCK wzmagaj czsto potencja w czynnociowych i skurcze jelita, nie wp ywaj jednak na fale BER Sekretyna i pokrewne peptydy (glukagon, VIP, GIP) dzia aj ca kowicie przeciwnie do tych wyej J Motylina wzmaga aktywno elektryczn i skurczow jelit Acetylocholina wzmaga skurcze (bo aktywuje receptory cholinergiczne M b ony mi niowej jelita) Noradrenalina hamuje motoryk (bo aktywuje receptor y -adrenergiczne) Prostaglandyny Typ F wzmaga skurcze jelita Typ E i I hamuje skurcze

o o o o

wr

15

 Copyright by $ta

Motoryka jelita grubego Unerwienie jelita grubego jest podobne do tego w jelicie cienkim i sk ada si z (1) zewntrznych nerww autonomicznych i (2) splotw rdciennych

Zewntrzne nerwy autonomiczne o okrnica wst pujca i prawa po owa okrnicy poprzecznej unerwione przez nerwy bdne o pozosta a obwodowa cz okrnicy oraz odbytnica s unerwione przez nerwy miedniczne biorce pocztek w krzyowych segmentach rdzenia krgowego. o Unerwienie wsp czulne pocztkowego odcinka jelita grubego zaczyna si w grnym zwoju krezkowym, a kocowego w dolnym splocie podbrzusznym,.

W splotach rdciennych wyrnia si : o neurony ruchowe unerwiajce komrki mi ni g adkich i pobudzane przez zewntrzne nerwy autonomiczne oraz o neurony dwubiegunowe pe ni ce funkcj neuronw czuciowych poczonych z jednej strony z receptorami b ony luzowej, a z drugiej z neuronami ruchowymi unerwiaj cymi komrki miniowe

Aktywno skurczowa jelita grubego: Jelito grube wykazuje rne rodzaje aktywnoci skurczowej z ktrych najwaniejsze to:
a) skurcze odcinkowe

a. b. c. d. e.
b)

najlepiej widoczne w okrnicy poprzecznej i zstpujcej warunkuj one przew enia okrnicy widoczne pomi dzy wypukleniami okrnicy i nadaj ce jej charakterystyczny wygl d zachodz jednoczenie w wielu rnych odcinkach okrnicy trwaj przeci tnie 2 minuty nie maj sk onnoci do przesuwania si obejmuj krtkie odcinki jelita najczciej dotycz wypukle okrnicy przemieszczaj zawarto w obu kierunkach od miejsca skurczu wyst puj g wnie w jelicie lepym i okrnicy wstpuj cej niekiedy wywo uj ruch wahad owy i przesuni cie w kierunku odbytniczym o typie takim jak w jelicie cienkim sk adaj si z okrnego skurczu okrnicy przesuwaj cego si na obwd, ale brak im rozlunienia przyjcia prdko przemieszczania si fali oko o 20 cm/min wyst puj zazwyczaj kilka razy dziennie rozpoczynaj si od nag ego zaniku wypukle okrnicy poprzecznej i zstpujcej obkurczeniu ulega ca y segment (20-30 cm) przesuwaj c zawarto jelita na obwd ju w ci gu 30s masy ka owe przechodz do odbytnicy

skurcze propulsywne

a. b. c. d. e.
c)

skurcze perystaltyczne

a. b.

c.
d)

skurcze masowe

a. b. c.

Po przyj ciu pokarmu motoryka okrnicy zwi ksza si prowadzc do skurczw wielosegmentowych i perystaltycznych przechodzcych w masowe i przesuwaj cych zawarto ka ow do baki odbytnicy. Jest to o o o wynikiem uruchomienia takich odruchw jak: odkowo-ktniczy odkowo-okrniczy dwunastniczo-okrniczy

wynika to rwnie z uwalniania hormonw o gastryna o CCK o motylina

16

 Copyright by $ta

Zewntrzne nerwy autonomiczne zaopatruj ce jelito grube stanowi drogi odruchw trzewnych zw aszcza takich jak odkowo - okrnicze i jelitowo-jelitowe. odruchy odkowo okrnicze o aktywowane rozci ganiem odka o prowadz do pobudzenia motoryki okrnicy odruchy jelitowo-jelitowe o powstaj przy podranieniu otrzewnej o powoduj zahamowanie ruchw jelita grubego

Hormony, zw aszcza gastryna, CCK i motylina pobudzaj skurcze jelitowe i skracaj czas pasau jelitowego, Sekretyna dzia a odwrotnie. Noradrenalina podobnie do sekretyny hamuje skurcze jelita grubego Acetylocholina wywo uje efekt pobudzajcy

wr

Defekacja skurcze propulsywne (perystaltyczne i masowe) przesuwaj zawarto jelitow do odbytnicy, gdzie nastpuje podranienie mechanoreceptorw ciany i powstaje uczucie parcia na stolec podczas dowolnego tumienia odruchu defekacji nast puje zahamowanie orodka oddawania kau w rdzeniu krzyowym, prowadzc do skurczu zwieraczy odbytu i rozkurczu odbytnicy odruch defekacyjny (w wyniku podranienia mechanoreceptorw okrnicy) ma charakter zarwno odruchu rdciennego, jak i rdzeniowego odruch rdcienny o powoduje wzmoenie skurczw perystaltycznych okrnicy zstpujcej, esowatej i odbytnicy o gdy fala perystaltyczna dosi gnie odbytnicy, wwczas ustpuje skurcz zwieracza wewntrznego odbytu i moe nast pi wyprnienie o odruch ten jest dodatkowo wzmacniany przez odruch rdzeniowy odruch rdzeniowy o o o orodek w czci krzyowej rdzenia jego drog odrodkow stanowi nerwy miednicze (nerw sromowy rdze nerw miedniczy) prowadzi do wzmoenia perystaltyki w obwodowej czci jelita grubego i od ruchw masowych

Podczas defekacji docza si do tych podwiadomych odruchw rwnie tzw. dowolny odruch defekacyjny: skurcz mi ni t oczni brzusznej skurcz przepony skurcz przepony miednicy. Zwi kszony wdech i wzmoenie t oczni brzusznej przy zamkni tej goni powoduj znaczne zwi kszenie ci nienia rdbrzusznego, u atwiaj przesuwanie ka u do odbytnicy i jej oprnienie

17

 Copyright by $ta

Oprcz tego wyzwala si te dodatkowy odruch z kanau odbytniczego, ktry podtrzymuje skurcz ca ej odbytnicy. Powoduje to e masy ka owe zalegaj ce w pocztkowej czci okrnicy szybko zostaj przesuni te w kierunku okrnicy esowatej wtrne parcie na stolec Kora mzgowa odgrywa szczeglnie wan rol w akcie defekacji, gdy do niej docieraj impulsy z mechanoreceptorw okrnicy zstpujcej i odbytnicy. Z kory mzgu docieraj te impulsy do orodkw przywsp czulnych rdzenia krzyowego i poprzez nerwy miednicze prowadz do wzmoenia albo do zahamowania skurczw okrnicy i odbytnicy.

wr

Wydzielanie liny Gruczo y linowe zaopatrzone s przez gazki nerww czuciowych i dwa rodzaje autonomicznych nerww wydzielniczych (i ta podwjna regulacja autonomiczna czynnoci linianek dotyczy nie tylko wydzielania, lecz take czynnoci metabolicznych, troficznych i kreniowych linianek) Nerwy wydzielnicze: przywsp czulne o bior pocztek w opuszkowych j drach linowych grnych i dolnych o ich pozazwojowe zakoczenia maj gwnie charakter cholinergiczny, a wi c uwalniaj na swoich zakoczeniach acetylocholin , pobudzaj c bezporednio receptory cholinergiczne komrek wydzielniczych. o Niektre neurony pozazwojowe nale do peptydergicznych, uwalniaj c takie transmittery jak VIP, substancja P i inne wsp czulne o bior pocztek w grnych segmentach czci piersiowej rdzenia krgowego. o pozazwojowe w kna wsp czulne s typu adrenergicznego. Uwalniaj one na swoich zakoczeniach transmittery: noradrenalin i dopamin, dzia aj ce na gruczo y za porednictwem adrenergicznych receptorw alfa i .

wydzielanie liny odbywa si ustawicznie i jest wynikiem pobudzenia autonomicznego ukadu nerwowego wydzielanie podstawowe liny wynosi rednio 0,33-0,5 ml/min wydzielanie po silnym pobudzeniu pokarmem 1,5 3,5 ml/min wydzielanie dobowe 1-2 l 60% liny dostarcza linianka poduchwowa woda jest najobfitszym sk adnikiem liny, stanowi cym oko o 99% jej sk adu. Reszta to: o o sk adniki nieorganiczne (Na+, K+, Ca2+, Cl-, HCO3-) substancje organiczne:, enzymy (ptialina--amylaza linowa, lipaza j zykowa) bia ka osocza mucyny substancje grupowe krwi lizozym laktoferryna kalikreina czynnik wzrostu naskrka EGF

Objto liny i zawarto w niej substancji nieorganicznych (Na+, HCO3-, Cl-) oraz jej osmolarno wzrastaj w miar zwi kszania si y bodca wydzielniczego

wr

18

 Copyright by $ta

Zmiany skadu elektrolitowego liny w zalenoci od jej objtoci G wnymi kationami liny s jony Na+ i K+. Ich stenie zmienia si zalenie od obj toci liny; Aniony liny Spord anionw najwaniejsze znaczenie w utrzymaniu osmolarnoci i zdolnoci buforujcej liny maj HCO3-. Ich stenie zwiksza si wraz ze zwi kszeniem obj toci wydzielanej liny, proporcjonalnie osigajc szczyt wynoszcy 40-60 mmol/L, a wi c wyranie przekraczajcy stenie tego anionu w osoczu. Zwi kszenie stenia HCO3- jest poczone ze zwikszeniem pH liny z wartoci okoo 5-6 przy wydzielaniu podstawowym do 7-8 podczas wydzielania maksymalnego. Rwnie wydzielanie Cl - w linie ci le zaley od jej obj toci ([Cl-] ronie wraz ze zwi kszaniem obj toci) ze zwi kszeniem objtoci liny stenie Na+ zwiksza si, a st enie K+ maleje. st enia Ca2+ i Mg2+ w linie podlegaj stosunkowo niewielkim wahaniom, w zalenoci od obj toci i trwania wydzielania.

wr Mechanizmy wydzielania liny Zgodnie z prawem Heidenhaina wraz ze zwi kszaniem si y pobudzenia zwi ksza si obj to wydzielanej liny i zawarto w niej soli nieorganicznych Koncepcja dwustopniowego wydzielania liny (koncepcja Thaysena): w pierwszym etapie komrki pcherzykowe wytwarzaj lin pierwotn o steniu elektrolitw takim jak osocze krwi. w drugim etapie lina pierwotna przep ywaj c przez uk ad kanalikw linowych zmienia swj sk ad elektrolitowy; przy s abym wydzielaniu, ze liny pierwotnej ulega resorpcji niemal cay sd, a przy silnym pobudzeniu wydzielniczym skraca si czas kontaktu liny pierwotnej z nab onkiem kanalikowym i zwi ksza si wydalanie Na+ do liny ostatecznej o Czyli w miar jak ta pierwotna wydzielina pcherzykowa przep ywa przez przewody , Na+ i Cl- s zwrotnie wch aniane, a K+ i HCO3- s wydzielane do liny Cl- jest czynnie wydzielany przez komrki pcherzykowe i ulega zahamowaniu przez ouabain hamuj c pomp Na+K+ Na+ jest tu aktywnie wch aniany zwrotnie, a K+ jest aktywne wydzielany przy udziale Na+-K+-ATP-azy. Rwnie HCO3- jest tu aktywnie wydzielany w zamian za Cl-

19

 Copyright by $ta

wr

Regulacja wydzielania liny lina wydziela si stale, nawet przy braku uchwytnych bodcw zewntrznych spord czynnikw kontroluj cych procesy wydzielnicze najwaniejsze s : uk ad nerwowy autonomiczny i krenie krwi

saliwon to jednostka czynnociowa gruczo w linowych to pcherzyk gruczo owy wraz z uk adem kanalikw wyprowadzaj cych lin o uk ad autonomiczny, szczeglnie jego cz przywspczulna, odgrywa gwn rol w regulacji czynnoci wydzielniczej linianek saliwony s obficie unerwione przez pozazwojowe wkna cholinergiczne oraz peptydergiczne, tzn. uwalniaj ce na swych zakoczeniach neuropeptydy, zw aszcza VIP i SP ktre wsp dzia aj z Ach w pobudzeniu saliwonw i decyduj o rozszerzeniu naczy krwiononych linianek Pobudzenie nerww przywsp czulnych prowadzi do: obfitego wydzielania wodnistej liny wzmoenia metabolizmu linianek rozszerzenia naczy i zwi kszenia przep ywu krwi przez linianki skurczu komrek mioepitelialnych, u atwiaj cego wyci ni cie wydzieliny ze linianek do przewodw wyprowadzaj cych. D ugotrwa e pobudzenie nerww przywsp czulnych prowadzi do przerostu gruczo u.

linianki maj obfite unerwienie wspczulne docierajce do nich za porednictwem splotw oko onaczyniowych. W kna wsp czulne uwalniaj na swoich zakoczeniach transmittery, takie jak NA i dopamina, dzia aj ce na linianki za porednictwem receptorw adrenergicznych i oraz NPY. Wydzielanie wsp czulne liny pojawia si po duszym okresie utajenia i jest znacznie mniej obfite ni po pobudzeniu przywsp czulnym. Pobudzenie wsp czulne i uwalniane aminy katecholowe: wywo uj zmiany w sk adzie elektrolitowym liny zwi kszenie metabolizmu linianek skurcz komrek mioepitelialnych wyciskaj cych wydzielin z przewodw wyprowadzajcych zmiany w przep ywie krwi przez linianki.

Wydzielanie liny pod wp ywem pokarmu w jamie ustnej jest odruchem bezwarunkowym. Pobudzenie odpowiednimi bodcami mechanoreceptorw b ony luzowej jamy ustnej i nosowej wywo uje wydzielanie za porednictwem j der linowych w pniu mzgu. Pobudzenie tych orodkw linowych pozostaje pod wp ywem impulsw z rnych czci orodkowego uk adu nerwowego, szczeglnie kory mzgu, podwzgrza i cia a migda owatego, ktre integruj aferentacj z receptorw obwodowych dranionych przez bodce pokarmowe z innych orodkw mzgowych Gruczo y linowe, podobnie jak inne gruczo y trawienne podlegaj wpywom dokrewnym w zakresie wydzielania elektrolitw i bia ka enzymatycznego, Szczeglnie hormony przysadki, tarczycy i nadnerczy modyfikuj wydzielanie liny. Dzia anie to moe by krtkotrwa e reguluj ce wydzielanie d ugotrwa e o wp ywie troficznym. o o Hormon wzrostu, tyroksyna i kortyzol maj dzia anie troficzna i pobudzaj ce wydzielanie liny. Aldosteron hamuje wydzielanie sodu, a wzmaga sekrecj K+

wr

20

 Copyright by $ta

Wydzielanie odkowe Sok odkowy jest mieszanin trzech wydzielin wytwarzanych oddzielnie przez rne komrki gruczo owe b ony luzowej. komrki okadzinowe wydzielaj kwas solny, wod i czynnik wewntrzny wi cy witamin B12 (wydzielina ok adzinowa) komrki gwne wydzielaj pepsynogen oraz niewielk ilo p ynu o sk adzie zbli onym do p ynu pozakomrkowego (wydzielina nieok adzinowa) komrki luzowe wytwarzaj luz o strukturze elu zoonego z rnych zwi zkw

Na przekroju b ony luzowej odka mona wyrni warstw nab onka powierzchni, warstw gruczoow i blaszk mi niow . Najwi ksze znaczenie w wydzielaniu soku odkowego maj gruczoy waciwe, ktre zajmuj okolic dna i trzonu, a wi c oko o 75-80% ca kowitego obszaru b ony luzowej uchodz one do do eczkw odkowych (po 3-7 do jednego do eczka) zbudowane s one z piciu typw komrek: o g wnych w trzonie i podstawie gruczo w w aciwych zawieraj ziarnistoci zymogenne w postaci pepsynogenw ok adzinowych komrki umiejscowione w odku, a ci lej na obszarze dna oraz trzonu. Funkcj tych komrek jest wydzielanie kwasu solnego oraz czynnika wewntrznego Castle'a (inaczej czynnik IF), ktry wi e si z witamin B12 i umoliwia jej wch anianie w jelicie krtym. Komrki ok adzinowe zawieraj liczne mitochondria (stanowi ce nawet do 30% obj toci komrki). zawieraj system tubularno-pcherzykowy z kanalikami wewntrzkomrkowymi i mikrokosmki licznymi

w obrbie b ony pokrywaj cej mikrokosmki i kanaliki znajduje si ATP-aza zalena od H+ i K+, stanowi ca g wny element pompy protonowej odpowiedzialnej za wydzielanie H+ przez komrki ok adzinowe i przesuni cie K+ z kanalikw do wntrza tych komrek (antyporter protonowo-potasowy)

o o o

szyjkowych niezrnicowanych wewntrzwydzielniczych tworz heterogenn grup nalecych do serii APUD

komrek

srebroch onnych,

komrki EC1 i EC2 tej serii wytwarzaj i wydzielaj odpowiednio serotonin i motylin, komrki D somatostatyn, inne substancje P, wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP), peptyd uwalniajcy gastryn (GRP) i enkefalin. W pobli u komrek ok adzinowych wyst puj take komrki tuczne (komrki ECL) spichrzajce i uwalniaj ce histamin pod wp ywem gastryny W czci antralnej odka znajduj si komrki G wytwarzaj ce , spichrzajce i uwalniaj ce do krwi gastryn

21

 Copyright by $ta

B ona luzowa odka i jej gruczo y s obficie unerwione przywsp czulnie i wsp czulnie: Unerwienie przywspczulne tworz gazki odkowe nerww bdnych, koczce si synapsami na pozazwojowych neuronach splotw rdciennych. o Neurony tych splotw zaopatruj bezporednio komrki gruczo owe, tworzc wok nich gst siatk zakocze. Nale one g ownie do neuronw typu cholinergicznego, ale niektre s typu peptydergiczngo i uwalniaj neuropeptydy. Unerwienie wspczulne odka bierze pocztek w 6 grnych segmentach piersiowych rdzenia krgowego. o W kna przedzwojowe kocz si w zwoju trzewnym, o w kna pozazwojowe biegn do gruczo w odka wraz z naczyniami t tniczymi, tworzc wsplnie z w knami cholinergicznymi i peptydergicznymi sie na powierzchni komrek wydzielniczych

wr

Bariera luzwkowa odka bariera luzwkowa oznacza zdolno odka do zapobiegania szybkiemu przenikaniu jonw H+ z jego wiat a do krwi, a Na+ w kierunku przeciwnym barier stanowi bona komrkowa nabonka powierzchni oraz cise zcza pomi dzy jego komrkami t uszczowo-bia kowa warstwa tej b ony jest nieznacznie przepuszczalna dla substancji zjonizowanych, ale z atwoci przepuszcza substancje niezjonizowane i rozpuszczalne w t uszczach barier luzwkow odka moe uszkadza wiele rnych substancji, jak: HCl o wysokim st eniu naturalne detergenty (np. kwasy ciowe, lizolecytyna alkohol w steniu powyej 10%, aspiryna i inne zwi zki o najczstszym czynnikiem uszkadzaj cym jest aspiryna, ktra bdc w rodowisku kwanym w postaci niezjonizowanej, z atwoci przenika na drodze miejscowej dyfuzji do komrek gruczo owych i w nich ulega zjonizowaniu, dzia ajc uszkadzajco na komrki b ony luzowej: czciowo bezporednio, czciowo przez swj efekt hamujcy na cyklooksygenaz i biosyntez prostaglandyn, ktre prawid owo chroni komrki b ony luzowej (cytoprotekcja) przed dzia aniem czynnikw uszkadzaj cych.

Po zniszczeniu bariery luzwkowej wydzielony do wiat a odka kwas moe zwrotnie dyfundowa przez b on luzow , wywo uj c wiele nast pstw: pobudzenie motoryki odka przez zadranienie splotw rdciennych pobudzenie wydzielania pepsynogenu i jego aktywowanie ju w samej b onie luzowej pobudzenie komrek tucznych i uwalnianie histaminy, ktra z kolei pobudza wydzielanie kwasu solnego, a ponadto zwi ksza przepuszczalno naczy w osowatych i powoduje przesczanie sk adnikw osocza i powstawanie obrzku b ony luzowej przenikanie bia ek osocza przez uszkodzon b on luzow do wiat a odka powstawanie powierzchownych wybroczyn luzwkowych

zmiany luzwkowe s odwracalne, jeeli czynnik uszkadzaj cy dzia a sporadycznie. Przy powtarzaj cym si jego dzia aniu mog powstawa rozleg e zmiany, bdce podoem procesw zapalnych i wrzodu trawiennego, ale b ona luzowa ulega adaptacji na dzia anie czynnikw uszkadzajcych. Uszkodzeniom wywo anym przez rne czynniki drani ce mona zapobiec stosuj c prostaglandyny (PG) serii E i I lub ich trwae analogi. Podobny wp yw wywiera zastosowanie na b on luzow maego stenia kwasw ciowych lub alkoholu (10-20%), ktre wywo uj przej ciow adaptacj b on luzowej do dzia ania uszkadzajcego wyszych st e tych rodkw czyli cytoprotekcj adaptacyjn

22

 Copyright by $ta

B ona luzowa odka, podobnie jak innych odcinkw przewodu pokarmowego, pokryta jest cienk warstw luzu wydzielanego przez komrki luzowe nab onka powierzchni, szyjki gruczo w w aciwych oraz gruczo w wpustowych i odwiernikowych. G wnym czynnikiem wywo uj cym wydzielanie luzu jest miejscowe dranienie bony luzowej np. przez sk adniki pokarmowe i pobudzenie cholinergiczne. luz sk ada si z rnych zwi zkw wielkoczsteczkowych, jak glikoproteiny, bia ka i mukopolisacharydy. luz ma dziaanie ochronne przeciwko czynnikom dranicym komrki nab onka powierzchni odka.. Ponadto dziki sta emu wydzielaniu HCO3- przez te komrki utrzymuje si w obrbie luzu gradient pH spadaj cy w kierunku wiat a odka, gdzie znajduj si jony H+. Prostaglandyny wzmagaj wydzielanie luzu i HCO3- przez b on luzow i stanowi to g wny czynnik w ich dzia aniu gastroprotekcyjnym rodki niesterydowe przeciwzapalne, np. aspiryna, uszkadzaj barier o adka, dlatego, e blokujc COX i uwalnianie PG, zmniejszaj produkcj luzu i HCO3- (barier luzow ) i uszkadzaj sama b on luzow (barier luzwkow ). wr

Skad i wydzielanie soku odkowego sok odkowy jest mieszanin kwanej wydzieliny ok adzinowej i alkalicznej nieok adzinowej, ktrych wzajemne proporcje zale od rodzaju i stopnia pobudzenia wydzielniczego Teoria Hollandera Zgodnie z ni , komrki okadzinowe wydzielaj jony H+ w staym steniu wynoszcym oko o 170 mmol, ale zmiennej objtoci zalenej od stopnia pobudzenia wydzielniczego. W przeciwiestwie do tego wydzielina nieokadzinowa wytwarzana przez komrki inne ni ok adzinowe ma sta objto i wzgldnie stay skad, niezalenie od stopnia stymulacji Oba komponenty mieszaj si w wietle odka bezporednio po wydzielaniu. Przy ma ej obj toci soku przewaa wydzielina nieok adzinowa z g wnymi sk adnikami tj. Na+, K+, Cl- i HCO3-, natomiast przy duej obj toci wzrasta g wnie st enie H+, K+, Cl-, wydzielanych w wi kszych ilociach z komrek ok adzinowych Przy zwi kszeniu objtoci wydzieliny ok adzinowej spada proporcjonalnie udzia nieok adzinowej i na odwrt. W czasie wydzielania tylko nieznaczna ilo jonw H+ ulega wch oni ciu zwrotnemu na drodze wymiany na jony Na+. Ten proces wzmaga si w stanach uszkodzenia bariery luzwkowej odka

23

 Copyright by $ta

Wydzielanie HCl Stenie HCl w czystej wydzielinie ok adzinowej w zoonym uk adzie kanalikw wewntrzkomrkowych wynosi 170 mmol/L. Proces wydzielania HCl odbywa si w dwch g wnych etapach: 1) wytwarzanie H+ 2) aktywny transport H+ przez b on pokrywaj ca kanaliki wewntrzkomrkowe. Obydwa etapy wymagaj odpowiednich substratw i nak adw energii, gwnie w postaci ATP, ktrych rd em s kwasy tuszczowe i glukoza, podlegaj ce przemianom w procesie fosforylacji tlenowej w mitochondriach. Dostarczaj one czterech sk adnikw wanych w procesie wydzielania: jonw H+, ATP, CO2 i OH-. Reakcja metaboliczna zachodzi w dwu etapach, drugi etap z udzia em anhydrazy wglanowej (CA) wg schematu:

HOH OH- + H+ OH- + CO2 HCO3 Transport jonw H+ do wiat a kanalikw zachodzi przy udziale przenonikw w bonie komrkowej i odbywa si przeciwko duemu gradientowi elektrochemicznemu. Wymaga to energii, ktrej rd em jest ATP. o Zgodnie z przyj t obecnie teori ATP-azow uwolniona przy hydrolizie ATP energia zostaje wykorzystana przez transporter do przesuwania jonw H+ z cytoplazmy do wiat a kanalikw wewntrzkomrkowych, o Hydroliza ATP odbywa si przy udziale ATP-azy, zalenej od H+-K+-ATPazy, obecnej wycznie w komrkach ok adzinowych i bdcej w zasadzie antyporterem protonowo-potasowym lub po prostu pomp protonow , ktrej funkcjonowanie poza ATP, wymaga obecnoci jonw K+ i Cl-. Te ostatnie s wydzielane przez specjalny uk ad transportowy, przy czym jony Cl- wraz z H+ dostaj si ostatecznie do soku odkowego, a K+ suy do wymiany za wydzielane jony H+. Pomp protonow mona zablokowa farmakologicznymi inhibitorami pompy np. omeprazolem, ktre wybirczo hamuj aktywno H+-K+-ATPazy komrek ok adzinowych, prowadzc do zahamowania wydzielania i do bezkwasu (achlorhydria) w cznie. W czasie gdy wydzielane s jony H+, CO2 czy si z jonami OH-, tworzc HCO3-. Reakcj t aktywuje anhydraza w glanowa (CA), znajduj ca si w duym st eniu w komrkach ok adzinowych. Powstaj ce aniony HCO3- dyfunduj na zasadzie wymiany z Cl- (przeciwko gradientowi st e, przy udziale osobnej pompy chlorkowej sprzonej z pomp protonow ) do ECF i dalej do krwi w iloci identycznej jak ilo wydzielanego H+

Stenie jonw H+ w soku odkowym ronie rwnolegle z obj toci wydzielanej treci. Rwnoczenie maleje stenie Na+, a Cl- utrzymuje si na mniej wi cej sta ym poziomie. Najwysze stwierdzone st enie HCl w soku odkowym wynosi 170 mmol

24

 Copyright by $ta

wr Receptory komrki okadzinowej i ich blokery W mechanizmach rdkomrkowych wydzielania HCl przez komrki ok adzinowe bior udzia swoiste receptory reaguj ce na dzia anie histaminy (receptor histaminowy H2), acetylocholiny (receptor muskarynowy M) i gastryny (receptor gastrynowy) W wyniku pobudzenia receptorw H2, pobudzeniu ulega przez bia ko Gs cyklaza adenylanowa i zwi ksza si w komrce stenie cyklicznego AMP, sucego za drugi przekanik wewntrzkomrkowy. Po pobudzeniu receptorw muskarynowych lub gastrynowych podnosi si st enie Ca2+ w komrkach ok adzinowych. Cykliczny AMP i jony Ca2+ su jako wewntrzkomrkowe przekaniki aktywuj ce odpowiednie kinazy bia kowe i w bli ej nieznany sposb wydzielanie jonw H+ przez pobudzenie pompy protonowo-potasowej w b onie kanalikw wewntrzkomrkowych. Zahamowanie tego wydzielanie mona osi gn rodkami blokuj cymi wybirczo te receptory. o o o o o receptory H2 (np. CIMETYDYN, RANITYDYN, FAMOTYDYNA), muskarynowe (ATROPIN, PIRENZEPIN) gastrynowe (PROGLUMIDEM) pomp protonow (OMEPRAZOL, PANTOPRAZOL, LANZOPRAZOL). rodki te znalaz y zastosowanie w leczeniu stanw nadkwanoci i wrzodu trawiennego wr Wydzielanie pepsyny Wrd enzymw odkowych najwaniejsz rol w procesach trawiennych odgrywaj proteazy. B ona luzowa odka wydziela nieczynne ziarnistoci wydzielnicze (zymogeny), zwane pepsynogenami, ktre powstaj i gromadz si w komrkach gwnych i w komrkach luzowych nabonka pokrywajcego antrum i dwunastnic.. o Do bodcw pobudzaj cych to wydzielanie pepsynogenw nale: faza g owowa (rzekome karmienie i hipoglikemia insulinowa), obecno pokarmu w odku pobudzenie cholinergiczne, wywo ane rozci ganiem odka zakwaszenie b ony luzowej

25

 Copyright by $ta

dzia anie sekretyny uwalnianej przez kwas w dwunastnicy.

W obecnoci kwasu, pepsynogeny ulegaj uaktywnieniu do pepsyn, przy czym proces ten odbywa si w pH poniej 5 Blokowanie receptorw cholinergicznych przez atropin hamuje wydzielanie pepsyn niezalenie od rodzaju rodka pobudzaj cego. Uszkodzenie bariery luzwkowej odka prowadzi do zwikszenia wydzielania pepsyn.

wr

Czynnik wewntrzny (IF intrinsic factor) jest wydzielany przez komrki ok adzinowe. Jest on niezbdny do prawid owego wch aniania witaminy B12. Poza czynnikiem wewntrznym , zdolno wi zania witaminy B12 wykazuje te glikoproteina produkowana przez linianki zwana haptokorryn o Pod wp ywem enzymw (proteaz) trzustkowych ulega ona modyfikacji i jej wi zanie z witamin B12 zmniejsza si tak, e w jelicie cienkim dzia a podobnie jak czynnik wewntrzny odka tworzc kompleks z witamin B12. Kompleks IF lub haptokorryny z B12 transportuje t witamin do miejsca wch aniania w kocowym odcinku jelita krtego gdzie przekazuje go odpowiednim receptorom b ony luzowej. Czynnik wewntrzny wydziela si pod wp ywem gastryny, histaminy lub insuliny, na og rwnolegle z kwasem solnym, z tym e szczytowe wydzielanie czynnika wewntrznego poprzedza szczyt wydzielania kwasu. Prawid owy odek wydziela 100-200 razy wi cej IF ni ilo potrzebna do wch onicia dobowej porcji witaminy B12. W odrnieniu od samego IF kompleks IF-B12 jest trway i nie podlega trawieniu peptycznemu. Wydzielanie IF zaley od stanu histologicznego b ony luzowej odka i moe ulec znacznemu upoledzeniu w nieytach zanikowych wywo anych autoprzeciwcia ami przeciw komrkom ok adzinowym, prowadzc do rozwoju niedokrwistoci zoliwej. Przyjmuje si e wydzielanie czynnika wewntrznego poni ej 100 jednostek w ci gu godziny maksymalnego pobudzenia histaminowego wskazuje na niedokrwisto zoliw pe noobjawow , a poniej 1000 jednostek sugeruje jej posta utajon. wr

Czynniki neurohormonalne pobudzajce wydzielanie odka Wydzielanie odkowe podlega regulacji przez sprzone ze sob mechanizmy, tzn. uk ad nerwowy autonomiczny, zw aszcza jego cz przywsp czulna, hormony i krenie krwi w b onie luzowej. Podwjna kontrola wydzielania, tj. (1) przez nerwy bdne i (2) hormon gastryn, zapewnia optymalne pobudzenie neurohormonalne czynnoci wydzielniczej odka w warunkach fizjologicznych np. po pokarmie. Do naturalnych substancji pobudzajcych wydzielanie odkowe HCl nale:

26

 Copyright by $ta

histamina, gastryna Ach jony Ca2+.

o Wszystkie one wsp dzia aj w pobudzeniu gruczo w odkowych, z tym e Ach i gastryna dzia aj g wnie przez uwalnianie histaminy z komrek tucznych

Ponadto wydzielanie odkowe pobudzaj produkty trawienia bia ka (aminokwasy i peptydy), alkohol, piwo , kawa

Gastryna nie jest jednolitym hormonem - sk ada si z mieszanki rnych zwi zkw hormon heterogenny g wnym komponentem jest peptyd 17-aminokwasowy zwany ma gastryn (G-17) uwalniany przez b on luzow czci odwiernikowej o w b onie luzowej dwunastnicy wykazano obecno peptydu 34-aminokwasowego zwanego du gastryn (G-34) o ponadto stwierdzono istnienie gastryny G-14 (minigastryny) oraz G-4 o w warunkach podstawowych na czczo gwn frakcj we krwi jest G-34, a po pobudzeniu wydzielania np. pokarmem gastryna G-17, ktra te najsilniej pobudza wydzielanie odkowe g wnym miejscem wytwarzania, magazynowania i uwalniania gastryny w ustroju s komrki G b ony luzowej czci odwiernikowej odka i pocztkowego odcinka dwunastnicy zwi kszenie st enia gastryny we krwi obserwuje si w wielu stanach, w ktrych dochodzi do zwi kszenia liczby komrek G z powodu zahamowania sekrecji HCl lub upoledzenie wydzielania HCl, ktry hamuje uwalnianie gastryny przez uwalnianie somatostatyny z komrek D znajduj cych si w pobli u komrek G. Uwalnianie gastryny zachodzi w fazie gowowej ale jest ono niewielkie i poredniczy w tym GRP uwalniany z zakocze neuronw peptydergicznych w pobli u komrek G i nie podlegaj cy wp ywom atropiny W fazie odkowej uwalnianie gastryny jest due i prawdopodobnie zwi zane z uwalnianiem GRP jak i z bezporednim dzia aniem produktw trawienia bia ek w wietle odka na komrki G. o Ponadto pewien wp yw ma te rozci ganie odka, ktre aktywuje rdcienne odruchy cholinergiczne pobudzaj ce komrki G. W fazie jelitowej uwalnianie gastryny jest niewielkie i zachodzi zarwno pod wpywem dziaania produktw trawienia bia ek na komrki G, jak i GRP uwalnianego miejscowo przez neurony dwunastnicy. Uwalnianie gastryny ulega redukcji po zakwaszeniu (pH 4,0 ) b ony luzowej czci odwiernikowej odka , a ca kowite zahamowanie komrek G przypada na 1,0. ten wp yw kwasu na uwalnianie gastryny nosi nazw autoregulacji antralnej i wi e si z udzia em somatostatyny uwalnianej z komrek D w hamowaniu parakrynnym komrek G Zakres dzia ania o Silne pobudzanie wydzielania kwasu solnego i pepsyny oraz wpyw troficzny na proliferacj komrek bony luzowej odka i dwunastnicy oraz jelita grubego o Wzmaga aktywno motoryczn przewodu pokarmowego, szczeglnie odka, jelita cienkiego, okrnicy i pcherzyka ciowego, a ponadto wzmaga skurcz toniczny dolnego mi nia

27

 Copyright by $ta

zwieracza prze yku i zwieracza odwiernika, rwnoczenie hamuj skurcz mi nia zwieracza krtniczo-ktniczego i mi nia zwieracza baki w trobowo-trzustkowej (zwieracz Oddiego)

Acetylocholina uwalnia si ustawicznie w niewielkich ilociach na zakoczeniach nerww cholinergicznych w b onie luzowej odka i szczeglnie po pobudzeniu nerww bdnych na skutek aktywacji ich orodkw w rdzeniu przeduonym pod wp ywem rzekomego karmienia lub odruchw cholinergicznych dzia anie o pobudzenie komrek okadzinowych za porednictwem receptorw M1 o pobudzenie uwalniania histaminy z komrek tucznych (ECL) przez receptory M1 o hamowanie komrek D uwalniaj cych somatostatyn o pobudzenie neuronw peptydergicznych uwalniaj cych GRP w pobli y komrek G

Histamina przypuszcza si e histamina spe nia rol najwaniejszego miejscowego chemostymulatora komrek ok adzinowych, wsplnego dla innych bodcw wydzielniczych, w tym take gastryny i ACh to jeden z najsilniejszych bodcw wydzielania kwasu solnego znajduje si w duym steniu w b onie luzowej obszaru gruczo w trawiecowych b ona luzowa odka w obrbie komrek tucznych wykazuje obecno dekarboksylazy histydynowej enzymu ktry katalizuje tworzenie histaminy z histydyny i ktrego aktywno zwiesza si po spoyciu pokarmu, stosowaniu gastryny i pobudzeniu nerww bdnych gastryna stymuluje komrki tuczne do uwalniania histaminy pochodne metylowe histaminy prawdopodobnie produkty jej metylacji w b onie luzowej odka, s znacznie silniejszymi bodcami wydzielniczymi ni ona sama wytwarzane endogennie dzia anie sokopdne histaminy nie da si zahamowa zwyk ymi rodkami antyhistaminowymi (blokery receptorw H1), ale mona to osi gn stosuj c blokery receptorw histaminowych H2 (cymetydyna, ranitydyna)

Inne

jony Ca2+ maj pobudzajcy wp yw na wydzielanie odkowe (u atwiaj uwalnianie gastryny i potguj dzia anie bodcw stymuluj cych bezporednio gruczo y odkowe alkohol etylowy ma s abe dzia anie piwo i czerwone wino silnie pobudzaj wydzielanie odkowe HCl, dzia aj c poprzez uwalnianie gastryny, nie tyle przez etanol , ale g wnie przez zawarte w nich peptydy i aminokwasy kawa (ale sam wp yw kofeiny niewielki) silnie pobudza wydzielanie HCl dzia aj c g ownie przez uwalnianie gastryny przez peptydy zawarte w preparatach kawy

wr

Fazy wydzielania odkowego Wydzielanie podstawowe: Wydzielanie trawienne: 1) wyrnia si w niej 3 nak adaj ce si fazy, zalenie od miejsca w ktrym bodziec pokarmowy aktywuje mechanizmy wydzielnicze zwykle nie przekracza 10% maksymalnego wydzielania pohistaminowego jest wynikiem spontanicznego uwalniania Ach z zakocze nerwowych i histaminy z komrek tucznych b ony luzowej

Faza gowowa (20% caoci wydzielania po bodcu pokarmowym) a. Powstaje w wyniku pobudzenia odka przez bodce pokarmowe dzia aj ce na receptory w okolicy g owy (widok, zapach, s yszenie, ycie i po ykanie pokarmu)

28

 Copyright by $ta

b. c. d.

Bodce te uruchamiaj bezwarunkowe i warunkowe odruchy pokarmowe, aktywuj ce wydzielanie gruczo w trawiennych za porednictwem nerww bdnych Wydzielin fazy g owowej cechuje wysokie stenie kwasu solnego i pepsyny Mechanizm fazy g owowej wi e si z pobudzeniem pokarmowym orodkw korowych i podkorowych (podwzgrze, uk ad limbiczny) w wyniku odruchw lub hipoglikemii i w nastpstwie tego nerww bdnych i. Impulsacje aferentne uwalniaj Ach na zakoczeniach tych nerww pobudzaj c bezporednio odkowe gruczo y w aciwe do wydzielania kwasu i pepsyny oraz stymulujc komrki G do uwalniania gastryny za porednictwem GRP uwalnianej z neuronw zaopatruj cych te komrki G ii. Uwalnianie gastryny w fazie g owowej ma charakter niecholinergiczny i nie daje si go zahamowa atropin ani przez przeci cie nerww bdnych, chocia hamuj one samo wydzielanie H+ W fazie g owowej nastpuje te rozkurcz odka i jelit oraz zwi kszenie sekrecji trzustki

e.

2)

Faza odkowa (70%) a. Rozpoczyna si w momencie dostania si pokarmu do odka i utrzymuje si przez okres 3-5h, a wi c przez czas jego obecnoci w odku b. Obfite wydzielanie soku odkowego, o wysokiej zawartoci H+ c. Najsilniejszym bodcem fazy odkowej jest pokarm biakowy, ktry pobudza wydzielanie odkowe g ownie przez uwalnianie gastryny w wyniku i. Rozcigania czci odwiernikowej i trzonowej odka aktywujce odpowiednie odruchy rdcienne i odruchy d ugie wago-wagalne stymuluj ce cholinergiczne komrki G ii. Neutralizacja b ony luzowej czci odwiernikowej pot guj ca t stymulacje komrek G wywo an przez rozci gni cie odka iii. Dzia anie chemiczne swoistych substancji pokarmowych (produkty trawienia bia ka, wyci gi mi sne, alkohol, kofeina) bezporednio na komrki G iv. Uwalnianie gastryny wzmaga take w fazie odkowej uwalnianie GRP z neuronw peptydergicznych pobudzanych cholinergicznie dzi ki odruchom wago-wagalnym v. Rozci ganie odka na drodze odruchw rdciennych i d ugich wago-wagalnych pobudza bezporednio odkowe gruczo y w aciwe z pominiciem uwalniania gastryny.

3)

Faza jelitowa (10%) a. Rozpoczyna si z chwil przejcia pokarmu z odka do dwunastnicy i jelita cienkiego b. Porednicz w niej krtkie, rdcienne i dugie, wago-wagalne odruchy uruchamiane przez rozci ganie dwunastnicy pokarmem i pobudzaj ce wydzielanie gruczo w w aciwych odka c. Ponadto pokarm bia kowy w dwunastnicy i w jelicie drani znajdujce si tam komrki G i pobudza je do uwalniania gastryny d. Przypuszczalnie pod wp ywem pokarmu w jelitach uwalnia si te GRP i enterooksyntyna, hormon jelitowy pobudzaj cy gruczo y w aciwe e. Histamina rwnie uczestniczy w fazie jelitowej w bezporedniej stymulacji komrek okadzinowych, stanowi c podobnie jak w fazie g owowej i odkowej kocowy chemostymulator komrek ok adzinowych

wr

Hamowanie wydzielania odkowego

i. hamowanie orodkowe a) jest warunkiem zaniku aknienia sterowanego przez orodek g odu w podwzgrzu b) os abia faz g owow wydzielania odkowego c) prowadzi do spadku wydzielania odkowego ii. hamowanie odwiernikowe

29

 Copyright by $ta

a) zachodzi w fazie g owowej, odkowej lub jelitowej, gdy b ona luzowa obszaru gruczo w odwiernikowych ulegnie zakwaszeniu poni ej pH 3,0. b) Wi e si to z hamujcym dziaanie kwasu na uwalnianie gastryny w antrum poprzez wzmoone uwalnianie somatostatyny przez komrki D a. Somatostatyna hamuje ponadto bezporednio komrki ok adzinowe uczestniczc w mechanizmach autoregulacji wydzielania odkowego b. Komrki D tworz wypustki wok komrek G oraz komrek ok adzinowych, a uwalniana prze nie somatostatyna dzia a na nie na drodze parakrynnej iii. Hamowanie dwunastnicze a) Powstaje po zakwaszeniu b ony luzowej dwunastnicy oraz po zadzia aniu na ni produktw lipolitycznych i roztworw hipertonicznych a. Hamowanie wywoane zakwaszeniem dwunastnicy jest wynikiem aktywacji hamuj cego odruchu dwunastniczo-odkowego oraz uwalniania z b ony luzowej substancji hormonalnych, takich jak somatostatyna, sekretyna i CCK i. Somatostatyna i sekretyna uwalniaj si pod wp ywem kwasu solnego odpowiednio z komrek D i S dwunastnicy i hamuj uwalnianie gastryny i czynno wydzielnicz komrek ok adzinowych Tuszcze produkty lipolizy wywo uj zahamowanie wydzielania odkowego w czci na drodze odruchowej i poprzez uwalnianie z dwunastnicy hormonw zw aszcza sekretyny i CCK. Stanowi one substancje enterogastrynowe odpowiedzialne za efekt hamuj cy t uszczw na wydzielanie odkowe. Udzia substancji osmotycznie czynnych i rozcigania jelit w hamowaniu wydzielania odkowego HCl wi e si g wnie z aktywacj poprzez te czynniki odruchu hamuj cego jelitowo-odkowego

b.

c.

wr

Wydzielanie trzustkowe Mi sz trzustki ma budow zrazikow i sk ada si z pcherzykw wydzielniczych i przewodw wyprowadzajcych, tworzcych razem jednostki czynnociowe trzustki zwane pankreotonami. - Pcherzyki wydzielnicze zoone s z komrek pcherzykowych o kszta cie piramidy skierowanej szczytem do rodka pcherzyka. Komrki pcherzykowe stanowi okoo 80% masy trzustki. Wykazuj charakterystyczne zmiany zwi zane z wytwarzaniem, gromadzeniem i wydzielaniem ziarnistoci wydzielniczych, podlegaj c kontroli: o nerwowej (Ach, GRP, i NO) o i hormonalnej (CCK i gastryna). - Przewody wyprowadzajce trzustki stanowi oko o 4% masy trzustki i maj posta d ugich wstawek, rozpoczynajcych si we wntrzu pcherzykw, gdzie tworz warstw p askich komrek rdpcherzykowych na wewntrznej powierzchni komrek pcherzykowych. Komrki rdpcherzykowe i te wycielajce wstawki i przewody midzyzrazikowe wydzielaj wod i elektrolity, zwaszcza HCO3-, podlegaj c g wnie regulacji hormonalnej (sekretyna i neurotensyna)

Poza czci zewntrzwydzielnicz trzustka zawiera wyspy zoone z czterech rodzajw komrek dokrewnych nalecych do serii APUD. S to komrki A (glukagon), B(insulina), PP(polipeptyd trzustkowy), D (somatostatyna) wr Unerwienie trzustki

30

 Copyright by $ta

Trzustka jest obficie unerwiona przez nerwy bdne: gazki przedzwojowe tworz synapsy z neuronami zwojowymi w splocie znajdujcym si w samej trzustce. Neurony pozazwojowe, ktre mog by typu cholinergicznego, peptydergicznego lub nitroergicznego (uwalniaj neuropeptydy takie jak GRP, VIP, SP, somatostatyn ,NO itd.) i zaopatruj bezporednio komrki gruczo owe trzustki

- Unerwienie wspczulne pochodzi z: piersiowych segmentw rdzenia zazwojowych adrenergicznych neuronw wywodzcych si ze splotu trzewnego i krezkowego grnego i biegncych w cianie ttnic do trzustki. Te w kna adrenergiczne zaopatruj komrki gruczo owe, mi niowe g adkie przewodw wyprowadzaj cych naczy trzustki. Trzustka posiada wieloneuronowe poczenia z odkiem i jelitami, ktre stanowi podstaw odruchw odkowo-jelitowo-trzustkowych, zapewniaj cych odruchow regulacj czynnoci trzustki przez bodce pokarmowe dzia ajce na odek lub jelita

wr Skad soku trzustkowego to wodny roztwr elektrolitw o duym steniu HCO3- i enzymw trawicych podstawowe skadniki pokarmowe g wne kationy soku trzustkowego to Na+ i K+, ktrych st enie podobne jest do tego w surowicy krwi i nie podlega wikszym wahaniom przy zmianach objtoci wydzielanego soku g wnymi anionami s HCO3- i Clo stenie HCO3- zwiksza si proporcjonalnie do obj toci soku o st enie Cl- zachowuje si odwrotnie proporcjonalnie do stenia HCO3-, tak e suma st e tych anionw jest sta a i wynosi okoo 170 mmol/L niezalenie od objtoci soku cechuje si on wysokim st eniem bia ka (0,1-10%), ktrego g wnym sk adnikiem s enzymy wydzielane przez komrki pcherzykowe albo w postaci nieczynnej jako proenzymy (proteazy) albo czynnej (lipaza, amylaza) o ulegaj one aktywacji w wietle jelit pod wp ywem enterokinazy (enzymu wydzielanego przez b on luzow dwunastnicy) oraz autokatalitycznie pod dzia aniem samej trypsyny enzymy proteolityczne o trypsyna, chymotrypsyna A i B (atakuj wewntrzne wi zania peptydowe utworzone przez aminokwasy zasadowe) o elastaza, o egzopeptydazy o karboksypeptydaza A i B (rozszczepia zewntrzne wi zania peptydowe przy kocu w glowym czsteczki) enzymy lipolityczne o lipaza trzustkowa (hydrolizuje zewntrzne wi zania estrowe triacylogliceroli kwasy t uszczowe, monoacyloglicerole, glicerol) o fosfolipaza (odszczepiaj reszty kwasw t uszczowych lizolecytyna glicerofosforan choliny) o esterazy ( rozszczepiaj estry karboksylowe) nukleaza (hydrolizuje wi zania estrowe kwasw nukleinowych) wr

31

 Copyright by $ta

wydzielanie elektrolitw Najbardziej charakterystyczn cech wydzielania trzustkowego pobudzanego sekretyn (udzia cAMP w mechanizmie dzia ania sekretyny) jest zwi kszenie objtoci soku trzustkowego i st enia HCO3- z jednoczesnym spadkiem st enia Cl-. Zgodnie z koncepcj dwusk adnikow Hollandera, ostateczna wydzielina trzustkowa stanowi mieszanin dwu komponent: 1) o duej obj toci i wysokim st eniu HCO3- produkowanych przez komrki rdpcherzykowe i wstawkowe 2) o ma ej obj toci zawierajcej jony Na+ i Cl- oraz enzymy wytwarzane przez komrki pcherzykowe. Stenie Na+ i K+ w soku trzustkowym s zbli one do tych elektrolitw w osoczu i pozostaj one sta e, niezalenie od intensywnoci wydzielania trzustkowego. Stenia HCO3- i CL- soku zale od wzajemnej proporcji obu komponent wydzieliny trzustkowej. Wed ug koncepcji wymiany dyfuzyjnej pierwotna wydzielina zawiera jony Na+ i HCO3- wytwarzane przez komrki rdpcherzykowe. W czasie jej przep ywu przez przewody wyprowadzajce nastpuje wymiana dyfuzyjna HCO3- za Cl-, zgodnie z ich gradientem st e. W wyniku silniejszego pobudzenia wydzielniczego, gdy zwi ksza si przep yw wydzieliny pierwotnej przez przewody, wwczas brak czasu na wymian i wtedy w wydzielinie ostatecznej przewaa wysokie stenie Na+ HCO3-, natomiast przy s abym pobudzeniu wymiana jest intensywna a w soku trzustkowym wyst puj g wnie jony Na+ i Cl- Wymiana dyfuzyjna HCO3- za CL- zachodzi w stosunku liczbowym jak 1:1, tak e suma ste tych elektrolitw w soku trzustkowym jest sta a i zawsze tak sama.

wr Wydzielanie enzymw Komrki pcherzykowe wytwarzaj , gromadz i wydzielaj prekursory enzymw trawinnych. Procesy te s pobudzane przez: (1) swoiste substancje hormonalne (CCK, gastryna) i (2)neuromediatory uk adu cholinergicznego (Ach) i peptydergicznego (GRP), dzia ajce poprzez swoiste receptory b onowe i stymuluj ce zarwno syntez, jak i wydzielanie bia ek enzymatycznych. o W pobudzeniu aktywnoci wydzielniczej komrek pcherzykowych przez CCK, gastryn lub Ach porednicz drugie przekaniki. Jest nimi: cykliczny AMP i trifosforan inozytolu (IP3), ktry mobilizuje Ca2+ z organelli rdkomrkowych oraz kinazy bia kowe, ktre aktywuj procesy wydzielnicze.

32

 Copyright by $ta

wr Regulacja wydzielania trzustkowego. Fazy wydzielania Wyrnia si wydzielanie trzustkowe okresu mi dzytrawiennego, czyli wydzielanie podstawowe i wydzielanie fazy trawiennej, czyli wydzielanie pobudzane. Wydzielanie podstawowe: Wydzielanie pobudzane: dzieli si w zalenoci od miejsca dzia ania bodcw pobudzaj cych jest to sztuczny podzia , gdy poszczeglne fazy rozpoczynaj si jednoczenie nak adajc na siebie i pozostaj c pod wp ywem zoonego uk adu neurohormonalnego utrzymuje si mimo braku bodcw pokarmowych, odgrywa tu rol toniczna aktywno nerww bdnych i samoistne uwalnianie niewielkich iloci hormonw jelitowych. wykazuje ono typow cykliczno ze szczytem przypadaj cym na faz III wdrujcego kompleksu motorycznego (MMC) w dwunastnicy.

a) faza gowowa a. uczestniczy w okoo 20% caoci odpowiedzi wydzielniczej trzustki b. pod wp ywem widoku, zapachu, ucia i po ykania pokarmu nastpuje pobudzenie odruchw wagalnych wydzielenie enzymw z ziarnistoci wydzielniczych komrek pcherzykowych trzustki c. uruchamiaj j te same mechanizmy co w analogicznej fazie wydzielania odkowego i. bezporednie pobudzenie cholinergiczne (Ach) i peptydergiczne (GRP) komrek pcherzykowych ii. pobudzenie cholinergiczne komrek ok adzinowych i poprzez GRP, komrek G produkujcych gastryn, prowadzce do wydzielania H+ w odku, skd jony H+ przechodz do dwunastnicy, uwalniaj z komrek S sekretyn, a ta z kolei pobudza wydzielanie trzustkowe b) faza odkowa (5-20%) a. te same mechanizmy co w g owowej fazie ale bodce wydzielnicze dzia aj tu poprzez odek, aktywuj c na drodze odruchw wago-wagalnych sekrecj trzustkow . b. Bodce fazy g owowej i odkowej powoduj wydzielanie soku trzustkowego bogatego w enzymy, ale ubogiego w HCO3c) Faza jelitowa a. Ma najwaniejsze znaczenie (przypada na ni 70-80% wydzielania popokarmowego) b. G wn rol spe niaj tu sekretyna i CCK a take prawdopodobnie VIP, neurotensyna i GRP i. Uwalniaj si one z b ony luzowej dwunastnicy i jelita czczego pod wp ywem kwasu solnego z odka (sekretyna) oraz produktw trawienia bia ek i t uszczw (CCK,GRP, VIP) c. Poza tym hormony uwolnione z komrek dokrewnych (g wnie CCK) pobudzaj neurony czuciowe, pobudzaj c wydzielanie trzustkowe na drodze odruchw wago-wagalnych d.

Koncepcja interakcji midzy sekretyn a CCK

i. Okazuje si e CCK silnie potguje dzia anie pobudzaj ce sekretyny na wydzielanie trzustkowe. Zakwaszony w odku pokarm uwalnia wi c w dwunastnicy niewielkie iloci sekretyny, ale jej dzia anie na trzustk ulega znacznemu spotgowaniu przez rwnoczenie uwalnian CCK przez produkty trawienia bia ka i t uszczw. Dzi ki interakcji sekretyna-CCK ma e iloci kadego z tych hormonw wsp dzia aj c, pot guj wydzielanie HCO3- i enzymw przez trzustk ii. Podobnie jak sekretyna ale znacznie s abiej dzia a na trzustk VIP

e.

G wnymi bodcami fazy jelitowej pobudzaj cymi wydzielanie enzymw trzustkowych jest CCK i GRP i. Wydzielanie CCK pobudzaj 1. L-aminokwasy (a D-aminokwasy nie) 2. polipeptydy 3. kwasy t uszczowe 4. jony H+ 5. sole ciowe

33

 Copyright by $ta

ii. GRP jest uwalniana z zakocze neuronw peptydergicznych i dzia a zarwno bezporednio na komrki pcherzykowe, jak i poprzez uwalnian gastryn i CCK f. Pewn rol w pobudzeniu sekrecji trzustkowej przypisuje si uwalnianiu CCK z komrek dokrewnych jelita cienkiego (komrki I) przez tzw. peptyd monitorujcy uwalniany z komrek pcherzykowych do soku trzustkowego oraz peptyd uwalniajcy CCK wytwarzany przez b on luzow jelita (CCKRP) i. Uwalnianie tych peptydw podlega kontroli przez autonomiczny uk ad nerwowy, zw aszcza przez nerwy bdne, ktre pobudzaj uwalnianie peptydu monitorujcego oraz przez somatostatyn hamuj c na drodze parakrynnej to uwalnianie

Integracja sekretyny, CCK i GRP na wydzielanie trzustkowe nosi cechy sprz enia zwrotnego, ktrego ostatecznym celem jest utrzymanie wysokiego i sta ego pH zawartoci dwunastnicy, optymalnego dla aktywnoci enzymw trzustkowych. zakwaszanie b ony luzowej jelit uwalnia sekretyn , ktra hamuje wydzielanie HCl w odku i jego motoryk oraz wzmaga wydzielanie trzustkowe HCO3-, ktre z kolei neutralizuj HCl w dwunastnicy, podnoszc warto pH jej zawartoci CCK nie tylko pobudza wydzielanie enzymw trzustkowych, ale take wzmaga wraliwo trzustki na dzia anie sekretyny, pot gujc jej wp yw na wydzielanie HCO3-, oraz hamuje jednoczenie wydzielanie HCl w odku i pobudza sekrecj pepsyny Wydzielanie trzustkowe podlega dzia aniu nie tylko czynnikw pobudzaj cych, ale take hamuj cych. Efektem tych ostatnich jest rnica mi dzy maksymalnym wydzielaniem trzustkowym uzyskanym egzogennymi hormonami, jak np. CCK i sekretyn, a wydzielaniem popokarmowym. Przypuszczalnie pod wp ywem pokarmu uwalniaj si nie tylko czynniki pobudzajce, ale i hamuj ce. Do czynnikw hamuj cych zalicza si : o polipeptyd trzustkowy (PP) - dzia aj cy centralnie na orodki nerww bdnych i bezporednio na komrki pcherzykowe trzustki PP uwalnia si pod wp ywem pobudzenia wagalnego z komrek PP o wr somatostatyn, ktra wywiera miejscowe dzia anie hamuj ce ograniczaj c nadmierne wydzielanie trzustkowe somatostatyna uwalnia si z komrek D wysp trzustkowych

Interakcja wewntrz- i zewntrzwydzielnicza trzustki Krenie krwi w trzustce wykazuje cechy krenia wrotnego, w ktrym krew odp ywaj ca z aparatu wyspowego trzustki dostaje si przez naczynia w osowate do czci zewntrzwydzielniczej, warunkuj c wp yw czci wewntrzwydzielniczej na zewntrzwydzielnicz. Insulina i glukagon docieraj do tkanki gruczo owej trzustki w wi kszym steniu ni do jakiegokolwiek innego narzdu. Insulina stanowi silny bodziec pobudzajcy syntez enzymw trzustkowych i dzia a troficznie na cz zewntrzwydzielnicz trzustki. Glukagon dziaa przeciwnie do insuliny - hamuje syntez i wydzielanie enzymw, powodujc degranulacje i zanik komrek zewntrzwydzielniczych

Uwalnianie insuliny i glukagonu zaley gwnie od stenia glukozy we krwi, podlegaj c take wp ywom rnych hormonw, zw aszcza sekretyny, VIP, CCK, GIP, enteroglukagonu i gastryny. o o Szczeglnie silne dzia anie insulinotropowe wykazuje GIP, VIP, CCK i enteroglukagon, ktrych wp yw okrelany jest jako inkretynowy. Przypuszczalnie pokarm dostaj c si do przewodu pokarmowego uwalnia hormony odkowojelitowe, co stanowi sygna do uwalniania insuliny (transmisja hormonalna). Dzi ki temu dzia aniu inkretynowemu i uwalnianiu insuliny wch aniane produkty trawienne np. glukoza podawana dojelitowo, uwalniaj wi cej insuliny ni po podaniu doylnym i zostaj szybciej zdeponowane w tkankach. Ponadto pomi dzy jelitami a wyspami trzustkowymi dziaaj odruchy jelitowo-trzystkowe (transmisja nerwowa).

34

 Copyright by $ta

Wyspy trzustkowe uwalniaj take polipeptyd trzustkowy, hamujcy zewntrzwydzielnicz czynno trzustki, oraz somatostatyn, hamuj c zarwno zewntrz- jak i wewntrzwydzielnicz aktywno trzustki.

wr

Wydzielanie jelitowe Ca powierzchni jelita cienkiego pokrywaj palczaste wyniosoci zwane kosmkami. Wrd komrek pokrywaj cych kosmki mona wyrni: (1) komrki kubkowe, wytwarzajce luz, (2) komrki chonne (enterocyty), wykazuj ce na powierzchni zwrconej do wiat a jelita drobne i gsto uoone mikrokosmki (brzeek szczoteczkowy). Enterocyty posiadaj na swojej powierzchni rne enzymy i s przystosowane do trawienia kontaktowego w obrbie brzeka szczoteczkowego i jednoczesnego wch aniania powstaj cych tu produktw trawienia. Pomi dzy kosmkami wyst puj lepo zakoczone proste cewki gruczow jelitowych (krypty Lieberkuhna). Wys anie nab onkowe krypt suy do regeneracji nab onka jelitowego i do wydzielania soku jelitowego W nab onku pokrywaj cym kosmki znajduj si liczne komrki dokrewne, nalece do serii APUD. Wyrnia si tu: komrki G wytwarzaj ce gastryn komrki S sekretyn komrki I CCK komrki EC1 serotonin komrki EC2 motylin komrki EGL glukagon, glicentyn (enteroglukagon) komrki D somatostatyn komrki H1 wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP) komrki K odkowy peptyd hamuj cy (GIP) komrki N neurotensyn

Komrki EC,G, S,I,K s rozmieszczone g wnie w dwunastnicy i w pocztkowym odcinku jelita czczego. Komrki D, H,EGL wystpuj na ca ej d ugoci jelita cienkiego, a komrki N stwierdza si g wnie w jelicie czczym i krtym. ciana jelita jest unerwiona przez zewntrzne nerwy autonomiczne, ktre tworz synapsy z neuronami splotw rdciennych. Te ostatnie mog mie charakter cholinergiczny, adrenergiczny, peptydergiczny, nitroergiczny uwalniaj c takie neuromediatory jak VIP, GRP, somatostatyna , NO i inne. Ponadto b ona luzowa jelita zaopatrzona jest w liczne receptory, ktrych pobudzenia s przekazywane do neuronw rdciennych albo przechodz na w kna aferentne, aktywujc krtkie rdcienne i d ugie rdzeniowe odruchy trzewne. Wydzielanie gruczow dwunastniczych gruczo y dwunastnicze (gruczo y Brunnera) ich wydzielina jest skpa, wysoce luzowata dzi ki duej zawartoci mukoproteidw i alkaliczna na skutek obecnoci HCO3o ochrania b on luzow przed HCl zawiera wiele enzymw trawiennych o ale czynnie wydzielane tu jedynie pepsynogen II, mucynaza i enterokinaza

wr Wydzielanie jelita cienkiego - aktywno enzymatyczna, ktr przypisuje si sokowi jelitowemu, pochodzi g wnie od enzymw uwalnianych ze z uszczonych i rozpad ych komrek nab onka jelit. Jedynie enterokinaza, fosfataza, alkaliczna i sacharaz uwaa si za enzymy czynnie wydzielane do soku jelitowego. - Sektretyna i CCK wzmagaj wydzielanie tych enzymw w soku jelitowym - Dzia anie pobudzaj ce wydzielanie jelitowe wykazuj : VIP, GIP, glukagon oraz w mniejszym stopniu CCK i gastryna. Wszystkie one zwi kszaj obj to soku jelitowego, ale pozostaj bez wpywu na jego st enie elektrolitw, co sugeruje bierny charakter wydzielania jelitowego tych skadnikw.

35

 Copyright by $ta

Dzia anie pobudzaj ce wydzielanie jelitowe wykazuj take prostaglandyny (PG), zwaszcza serii E, o (Jednym z ubocznych efektw stosowania PGE2 lub jej trwa ych metyloanalogw s biegunki spowodowane wzmoon sekrecj jelitow ) natomiast PGI2 (prostacyklina) wywiera dzia anie hamuj ce to wydzielanie..

wr

Czynnoci dokrewne jelita cienkiego Hormony wydzielane przez komrki dokrewne jelit reguluj podstawowe czynnoci uk adu trawiennego, takie jak wydzielanie, motoryka, wch anianie, ukrwienie, metabolizm, tegeneracja komrek gruczo owych. Sekretyna naley do rodziny razem z glukagonem, VIP, GIP (podobie stwo strukturalne) produkowana w komrkach dokrewnych S w bonie luzowej dwunastnicy i grnego odcinka jelita czczego uwalnianie sekretyny zachodzi w dwunastnicy pod wpywem jonw H+. Wi e si to prawdopodobnie ze zmian jonizacji czsteczek bia ka i redukcj si elektrostatycznych wi cych hormon z tymi czsteczkami w komrkach S poza jonami H+ niewielki wp yw pobudzajcy uwalnianie maj take produkty trawienia biaek (peptony i aminokwasy) oraz tuszczw (d ugoacuchowe kwasy t uszczowe) miejscem jego katabolizmu s nerki Zakres dziaa: o Pobudzanie wydzielania HCO3- przez trzustk, w trob i gruczo y dwunastnicze o Potgowanie pobudzenia wydzielania enzymw trzustkowych przez CCK o Hamowanie motoryki odka, wydzielania gastryny i kwasu solnego przy rwnoczesnym pobudzeniu wydzielania pepsyny o Pobudzenie wzrostu trzustki i pot gowanie efektu troficznego CCK na ten narzd o Zwi kszenie przep ywu krwi i metabolizmu w trzustce o Pobudzenie uwalniania innych hormonw, zw aszcza insuliny wr Cholecystokinina (CCK) wyst puje w kilku postaciach czsteczkowych jako peptyd 8-aminokwasowy (CCK-8), CCK-12, CCK-33, CCK-39, CCK-54 uwalnia si z komrek I w dwunastnicy i w jelicie czczym pod wp ywem takich czynnikw jak: o produkty trawienia bia ek (peptony, aminokwasy) o produkty trawienia t uszczw (kwasy t uszczowe) o w mniejszym stopniu jony H+ i sole ciowe o peptyd monitoruj cy i uwalniaj cy CCK (CCK-RP) CCK dzia a na drodze hormonalnej poprzez uk ad krenia oraz poprzez pobudzenia zakocze nerww czuciowych jelit (droga nerwowa), warunkujc powstawanie odruchw wago-wagalnych stymuluj cych czynnoci motoryczne i wydzielnicze. Zakres dzia ania fizjologicznego: o Pobudzenie wydzielania enzymw trzustkowych o Skurcz pcherzyka ciowego z rwnoczesnym rozkurczem zwieracza baki w trobowo-trzustkowej o Zwi kszenie przep ywu krwi i metabolizmu w trzustce

36

 Copyright by $ta

o o o o

Skurcz mi nia zwieracza odwiernikowego oraz zwi kszenie motoryki jelita cienkiego Potgowanie wydzielania HCO3- trzustki pobudzonej przez sekretyn i dzia anie troficzne na trzustk Pobudzenie uwalniania glukagonu Rozlunia LES (razem z sekretyn i glukagonem) wr

Polipeptyd trzustkowy (PP) uwalniany przez komrki dokrewne trzustki PP hamuje wydzielanie enzymw i HCO3- przez trzustk dzia ajc zarwno: o miejscowo na drodze hormonalnej poprzez uk ad krenia, o centralnie hamujc orodki nerww bdnych, ktre zreszt pobudzaj na drodze cholinergicznej uwalnianie PP z trzustki - PP uwalnia si rwnie pod wp ywem sk adnikw pokarmowych w jelitach g wnie produktw trawienia bia ek i t uszczw wr Enkefaliny s pentapeptydami wyosobnionymi pierwotnie z mzgu i obecnymi w neuronach peptydergicznych splotw przewodu pokarmowego dzia aj za porednictwem receptorw opiatowych wzmagaj c skurcze zwieraczy przewodu pokarmowego i hamuj c motoryk i wydzielanie jelitowe rola enkefalin nie jest wyjaniona wr Wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP) ma sk ad zbli ony do sekretyny - wystpuje w b onie luzowej jelita cienkiego i grubego - uwalniany jest przez zakoczenia neuronw splotw jelitowego uk adu nerwowego (ENS) - nie jest znany dotychczas czynnik uwalniaj cy VIP i zakres jego dzia ania fizjologicznego - po podaniu VIP obserwuje si : o rozszerzenie naczy obwodowych i dodatni wp yw inotropowy na serce o pobudzenie oddychania o hamowanie wydzielania odkowego kwasu solnego i pepsyny o s abe pobudzenie wydzielania jelitowego o pobudzenie procesw lipolizy i glikogenolizy w trobowej wr odkowy peptyd jelitowy (GIP) jest uwalniany z b ony luzowej dwunastnicy i jelita czczego pod wp ywem t uszczw , glukozy, aminokwasw, stosowanych doustnie - wywo uje nastpujce skutki: o hamuje wydzielanie kwasu i pepsyny odkowej o hamuje motoryk odka o pobudza wydzielanie jelitowe o wzmaga wydzielanie insuliny przy podwyszonym steniu glukozy we krwi - poniewa dzia anie hamujce GIP jest w tpliwe, wiec waciwa nazwa GIP to glukozozaleny insulinotropowy peptyd wr Motylina uwalnia si pod wp ywem alkalizacji z komrek EC2 obecnych w b onie luzowej dwunastnicy

37

 Copyright by $ta

wzmaga motoryk odka i jelit hamuje oprnianie odka, gdy obkurcza zwieracz odwiernika wyzwala w odku i jelitach w drujcy kompleks motoryczny (MMC), ktry przesuwa si co 90-110 min w postaci fali perystaltycznej z odka do jelita grubego wr

Somatostatyna -

wytarzana w b onie luzowej odka i jelit oraz w trzustce komrki F znajduj si w bliskim ssiedztwie komrek dokrewnych i egzokrynnych tych narzdw dzia anie somatostatyny jest typowo parakrynne i polega na hamowaniu uwalniania hormonw odkowo-jelitowych, a ponadto hamuje dzia anie gastryny, CCK, i insuliny na gruczo y trawienne wr

Neurotensyna -

uwalniana z jelita czczego i krtego pod wp ywem produktw trawienia tuszczw i bia ek wzmaga wydzielanie soku trzustkowego i jelitowego hamuje wydzielanie odkowe wzmaga motoryk jelitow zwi ksza przep yw krwi przez krenie trzewiowe

Peptyd uwalniajcy gastryn (GRP) -

podobny strukturalnie do bombezyny wyosobnionej ze skry aby wyst puje u ssakw niemal wycznie w neuronach peptydergicznych odka, jelit i trzustki, uwalniaj c si pod wp ywem pobudzenia nerww bdnych dzia a pobudzaj co na uwalnianie gastryny, CCK i innych peptydw jelitowych

wr

Czynniki zabezpieczajce trzustk przed samostrawieniem

a. Trypsynogen trypsyna b. Chymotrypsynogen chymotrypsyna c. Profosfolipasa fosfolipaza d. Prokaeoksypeptydaza A i B karboksypeptydaza A i B e. Proelastaza elastaza 2) Aktywacja enzymw kaskadowa dopiero w wietle jelita 3) cis e oddzielenie pcherzykw z zymogenem od lizosomw w komrkach pcherzykowych 4) Osoczowe i trzustkowe inhibitory proteaz

1) Wydzielanie proenzymw

wr

elazo
38

 Copyright by $ta

Zapotrzebowanie dobowe 0,5 do 3.0 mg w organizmie oko o 4g 65% w erytrocytach w postaci zwi zanej z Hb 20% w wtrobie jako ferrytyna i hemosyderyna 4% w mioglobinie 1% w komrkach jako sk adnik enzymw oddechowych 0,1% w poczeniu z transferryn organizm traci elazo w iloci oko o 1 mg na dob ze z uszczaj cymi si nab onkiem i naskrkiem, z w osami, a u kobiet z krwawieniami miesi czkowymi. w odku elazo nie podlega wch anianiu wch ania si w jelicie (w kompleksie z gastroferrytyn) do krwi wch anianie elaza jest powolne, gdy jest kontrolowane na drodze ujemnego sprzenia zwrotnego elazo moe by wch onite z jelit jedynie w postaci jonu elazawego (Fe2+) dlatego substancje redukuj ce, jak kwas askorbinowy wzmagaj wchanianie elaza wp yw wzmagaj cy wch anianie ma te kwas solny i specjalny czynnik stabilizuj cy w soku odkowym wch anianie elaza z jelit wzmagaj czynniki obecne w sokach trawiennych, zw aszcza w soku odkowym. Znany jest wp yw pobudzaj cy kwasu solnego, czynnika wewntrznego i specjalnego czynnika stabilizujcego, zawartego w soku odkowym. Ten ostatni chroni sole alazawe przed przejciem w elazowe i wytrceniem w nierozpuszczalne kompleksy. Podobne pobudzaj co na wch anianie dzia aj enzymy trzustkowe i jelitowe, sprzone sole ciowe i niektre witaminy zwaszcza kwas askorbinowy wch aniane w jelitach sole elazawe cz si w b onie luzowej jelita z apoferrytyn biakiem, ktre wie elazo w postaci ferrytyny elazo w postaci ferrytyny zostaje zmagazynowane w w trobie, ledzionie i jelitach a szczeglnie w makrofagach tych narzdw gdy trzeba (np. do syntezy Hb) ulega atwo uwolnieniu z ferrytyny i przechodzi do osocza gdzie czy si z bia kiem transportowym, nalecym do frakcji -globuliny tworzc transferryn, a ta transportuje go do mitochondriw gdzie syntetyzowany jest hem po rozpadzie krwinek haptoglobina silnie wi e woln hemoglobin, a hemopeksyna tworzy kompleksy z hemem, Poczenia z bia kami sprawiaj e elazo moe by odzyskiwane z rozpadu hemu i Hb dopiero po zakoczeniu biologicznego ycia krwinki czerwonej wwczas elazo jest przekazywane transferrynie i zostaje w ten sposb transportowane do w troby, albo wykorzystane w erytropoezie

39

 Copyright by $ta

wr Wchanianie witamin drobnoczsteczkowe witaminy wch aniaj si atwo z jelit. Wi kszo witamin (z wyj tkiem witaminy B6) wch ania si w jelitach na drodze dyfuzji uatwionej przy udziale nonikw zgodnie z gradientem chemicznym. Proces ten zachodzi g wnie w dwunastnicy i w pocztkowym odcinku jelita czczego. Jelito krte rwnie ma zdolno wch aniania tych substancji ale z wyj tkiem witaminy B12 nie odgrywa wi kszej roli we wch anianiu witamin. Witamina B1 (tiamina) wch ania si na drodze czynnego transportu zalenego od Na+ Witamina B2 (ryboflawina) wch ania si na drodze transportu u atwionego przy udziale soli ciowych Witamina B6 (pirydoksyna) wch ania si na drodze zwyk ej dyfuzji Witamina C u ludzi wch ania si g wnie w jelicie krtym przy udziale czynnego transportu z udzia em Na+ Kwas nikotynowy (niacyna) wch ania si czynnie i rwnie wymaga obecnoci Na+ Kwas foliowy wyst puje w pokarmach w postaci polimerw ktre przed wch oniciem zostaj rozszczepione przez enzym, koniugaze jelitow . Dobowe zapotrzebowanie kwasu foliowego jest pokrywane w nadmiarze w zwyk ej diecie. Wch anianie kwasu foliowego jest czynnym procesem wymagaj cym transporterw i zachodzi w dwunastnicy i w jelicie czczym. wr

40

 Copyright by $ta

Witamina B12 Znajduje si w iloci 5-15 g w przeci tnej diecie dobowej, a jej dobowe zapotrzebowanie wynosi oko o 1g. G wnym jej rd em jest pokarm zawieraj cy bia ko, z ktrym tworzy poczenia i z ktrego uwalnia si w odku pod wp ywem enzymw proteolitycznych dzia aj cych w rodowisku kwanym Dopiero wolna witamina wi za si moe z czynnikiem wewntrznym lub z haptokorryn wydzielan w linie. W dwunastnicy enzymy trzustkowe modyfikuj haptokorryn, a B12 wi e si z czynnikiem wewntrznym (IF) wytwarzanym w nadmiarze przez komrki ok adzinowe Pewna ilo witaminy B12 jest pochodzenia endogennego ( i flora bakteryjna) i te wymaga zwi zania z IF. Receptory dla kompleksu B12-IF znajduj si wycznie w jelicie krtym Wch anianie witaminy B12 odbywa si w nast puj cych etapach: 1) wi zanie B12 z IF 2) tranzyt kompleksu B12-IF przez ca d ugo jelita cienkiego 3) wi zanie kompleksu B12-IF z receptorami w brzeku szczoteczkowym jelita krtego 4) wi zanie IF z receptorami komrek jelitowych 5) transport B12 z komrek do krenia wrotnego i dalej do magazynw ustrojowych, gwnie wtroby kompleks B12-IF jest niezwykle trwa y i odporny na trawienie peptyczne lub degradacj bakteryjn w jelitach. cznie kompleksy B12-IF z receptorami jelita wymaga obecnoci Ca2+ i pH powyej 5,5. B12 w enterocytach dostaje si z brzeka szczoteczkowego do rnych organelli komrkowych, skd dalszy transport do krenia odbywa si po poczeniu ze specjalnymi bia kami surowicy, tj. transkobalamin I i II

Wch anianie witamin rozpuszczalnych w t uszczach (ADEK) wymaga obecnoci mieszanych miceli utworzonych z soli ciowych i fosfolipidw. W tych micelach rozpuszczone zostaj witaminy i s przetransportowane do powierzchni brzeka szczoteczkowego i dalej dyfunduj do enterocytw na zasadzie dyfuzji

41

 Copyright by $ta

Witamina A wch ania si biernie w postaci swego prekursora, karotenu i to wch anianie moe wyj tkowo zachodzi niezalenie od st enia soli ciowych Podobnie wch ania si biernie witamina D Witamina E wnika do enterocytu za porednictwem miceli i nast pnie w postaci chylomikronw przedostaj si do ch onki i dalej do krwi Witamina K1 obecna w pokarmach wch ania si w procesie wymagaj cym energii i nonikw. Natomiast witamina K2 pochodzenia bakteryjnego wch ania si biernie z jelit

wr Trawienie i wchanianie wglowodanw g wnym w glowodanem pokarmowym jest skrobia (mieszanina amylozy 20% i amylopektyny 80%, zoonych z acuchw reszt glukozowych) trawienie rozpoczyna si pod wp ywem ptialiny (amylaza linowa) (optimum pH wynosi 7,0) ju w jamie ustnej i utrzymuje si dopki pH nie spadnie poniej 4,0. W odku aktywno linowej amylazy utrzymuje si dzi ki ochronnemu dzia aniu substratu. cznie w jamie ustnej i w odku moe ulec strawieniu 30-40% skrobii dalszy proces trawienia odbywa si zarwno w treci jelitowej pod wp ywem -amylazy trzustkowej, jak na powierzchni brzeka szczoteczkowego enterocytw (trawienie kontaktowe) tutaj trawienie oligosacharydw pod dzia aniem rnych oligosacharydaz takich jak maltaza, izomaltaza, sacharaza i laktaza hydroliza jest poczona z natychmiastowym wch anianiem przez enterocyty produktw trawienia poniewa skrobia stanowi oko o 60% przeci tnej zawartoci w glowodanw w diecie, sacharoza 30%, a laktoza 10%, a wi c kocowym produktem trawienia jest w 80% glukoza, w 15% -fruktoza i 5% - galaktoza amylaza hydrolizuje tylko wewntrzne wi zania 1,4-glikozydowe amylozy prowadzc do jej rozk adu na maltoz, malotrioz i -dekstryny pniej trawienie przez odpowiednie oligosacharydazy i nast pnie ju kocowe i ostateczne procesy trawienne zamieniaj ce poli- i oligosacharydy do cukrw prostych. wch anianie monosacharydw (glukoza, galaktoza, fruktoza) zachodzi szybko ju w dwunastnicy i w grnym odcinku jelita czczego. Specjalne transportery enterocytw cz si z powstaj cymi w wyniku trawienia monosacharydami i transportuj je na zasadzie dyfuzji u atwionej przez warstw lipidow b ony komrkowej Glukoza i galaktoza wch aniaj si czynnie przy udziale transporterw zwanych SGLT1 i SGLT2 Proces ich wch aniania wymaga obecnoci jonw Na+, ktre zwikszaj powinowactwo glukozy i galaktozy do wsplnego transportera. Po wch oniciu do enterocytu glukoza opuszcza go za porednictwem t ransportera GLUT2 zgodnie ze swoim gradientem st e do ECF i krwi, a Na+ jest aktywnie wydalany z komrki przy udziale pompy Na+, K+-ATPazy w boczno-przypodstawnej b onie enterocytu. Obnia ona elektronegatywno wntrza enterocytu i stanowi g wn si napdow dyfuzji u atwionej nastpnych czsteczek Na+ i glukozy ze wiat a jelita do enterocytu.

42

 Copyright by $ta

Wch anianie monosacharydw podlega regulacji przez czynniki nerwowe i hormonalne. Pobudzenie g wnie przez zwi kszenie perystaltyki jelit, natomiast pobudzenie ukadu wspczulnego dzia a przeciwnie, hamuje to wchanianie z powodu zwolnienia perystaltyki i redukcji przep ywu trzewnego krwi. Hamuj co na wch anianie wp ywaj gastryna, sekretyna i prostaglandyny, natomiast insulina zwi kszajca transport glukozy do komrek innych tkanek, pozostaje bez wpywu na wch anianie glukozy w jelitach. Glikokortykosteroidy wzmagaj wch anianie cukrw z jelit.

wr

Trawienie i wchanianie biaek dzienne zapotrzebowanie na bia ko ok. 0,5-0,75 g/kg mc. Do przewodu pokarmowego dostaj si te bia a endogenne (10-30g/dzie ) wraz z sokami trawiennymi, a take i w z uszczonym nab onku jelit (25g/dzie). Stanowi one okoo 70% caoci biaka jelitowego i wch aniaj si rwnie atwo jak bia ka egzogenne. W trawieniu bia ka bior udzia proteazy odkowe, trzustkowe i jelitowe, a ca y proces koczy si w zasadzie ju w pocztkowym odcinku jelita czczego. Oko o 50% bia ka pokarmowego ulega strawieniu i wch oniciu zanim osi gnie obwodowy odcinek dwunastnicy, a oko o 90% - zanim przejdzie do jelita krtego. Trawienie odkowe obejmuje wszystkie rodzaje bia ek pokarmowych z wyjtkiem protamin i keratyny Mieszanka polipeptydw produktw trawienia bia ek w odku przechodzi nastpnie do jelit, gdzie ulega dalszemu rozk adowi na coraz to mniejsze peptydy i wolne aminokwasy. Proces ten zachodzi pod wp ywem trzustkowych endopeptydaz (trypsyna, chymotrypsyna, elastaza) i egzopeptydaz (karboksypeptydaza A i B) oraz peptydaz obecnych w brzeku szczoteczkowym b ony luzowej jelita.

Produkty hydrolizy bia ka wch aniaj si w jelitach, czciowo w postaci wolnych aminokwasw a czciowo jako sk adowe ma ych peptydw, g wnie dipeptydw i tripeptydw Wch anianie aminokwasw i oligopeptydw do enterocytw zachodzi na drodze czynnego transportu zachodzcego przeciwko gradientowi chemicznemu i prowadzcego do nagromadzenia tych

43

 Copyright by $ta

aminokwasw w enterocytach, skd ju na drodze dyfuzji uatwionej zgodnie z gradientem st e przedostaj si one do ECF i dalej do krwi

Wyrnia si kilka oddzielnych transporterw dla aminokwasw i peptydw w enterocytach: Dla aminokwasw obojtnych, korzystaj cych ze wsplnego transportera wymagaj cego obecnoci jonw Na+ Dla aminokwasw zasadowych transportowanych przez specjalny transporter czciowo hamowany przez aminokwasy oboj tne Proliny, hydroksyproliny i pochodnych metylowych glicyny, mogcych take korzysta z transporterw dla aminokwasw oboj tnych i wymagajcych bezwzgldnie obecnoci jonw Na+ Aminokwasw kwanych wch anianych przez osobny uk ad transporterw, czciowo niezalenych od jonw Na+ Dipeptydw i tripeptydw

Elektrogeniczna pompa sodowo-potasowa w bocznej cianie enterocytw zapewnia usuwanie Na+ z ich wntrza i stanowi jednoczenie si napdow czynnego transportu aminokwasw i oligopeptydw w przeciwleg ej, zwrconej do wiat a jelita, b onie komrkowej. rdem energii podtrzymujcym aktywno tej pompy jest ATP, ktry zapewniaj c utrzymanie odpowiednich gradientw Na+ i K+ wp ywa na wch anianie aminokwasw wr

Trawienie i wchanianie tuszczw t uszcze s wanym sk adnikiem pokarmowym wyst puj cym w przeci tnej diecie w ilociach od 15 do 150g/dzie. Stanowi to 10-50% dziennego zapotrzebowania energetycznego, ale prawidowo nie powinno to stanowi wi cej ni 25-30% tego zapotrzebowania. G wn postaci s tuszcze obojtne, czyli estry glicerolu z kwasami t uszczowymi Jadalne t uszcze zwierzce i oleje rolinne s stosunkowo dobrze przyswajalne przez cz owieka ale w zdrowej diecie powinny dominowa te ostatnie. Wi kszo z nich przedostaje si do dwunastnicy w formie nie zmienionej, gdy trawienie ich w odku jest znikome. Ca y proces trawienia i wch aniania t uszczw zachodzi gwnie w dwunastnicy i pocztkowym odcinku jelita czczego, gdzie ulegaj one niemal zupe nej resorpcji. W odku rozpoczyna si proces emulsyfikacji (pod wp ywem skurczw i bia ek pokarmowych) W jelicie cienkim pod wp ywem: soli ciowych, fosfolipidw, zw aszcza lecytyny produktw lipolizy tj. kwasw t uszczowych i monoacylogliceroli,

nastpuje dalsza dyspersja t uszczw do kropelek o rednicy 0,5-1 m zwi kszenie ca kowitej powierzchni t uszczu uatwienie dziaania gwnie lipazie trzustkowej Niektre triacyloglicerole, np. mleka ulegaj hydrolizie ju w odku pod wp ywem lipazy jzykowej, wydzielanej przez linianki, oraz lipazy odkowej. Zasadnicze jednak znaczenie dla trawienia t uszczw ma lipaza trzustkowa o optimum pH wynoszcym okoo 8,0. Proces wnikania produktw lipolitycznych sk ada si z nast pujcych etapw: 1) wnikanie produktw do enterocytw, 2) resynteza triacylogliceroli i tworzenie chylomikronw w enterocytach 3) uwalnianie chylomikronw z enterocytw do naczy ch onnych Produkty lipolityczne uwolnione na powierzchni b ony luzowej jelita z rozpadaj cych si tu miceli ciowych, dostaj si na drodze dyfuzji przez b on komrkow enterocytu do jego wntrza. Przy

44

 Copyright by $ta

niszym pH kwasy t uszczowe ulegaj protonowaniu, co zmniejsza ich micelarn rozpuszczalno i u atwia absorpcj przez enterocyty. Bezporednio po wch oniciu zostaj poczone z glicerolem tworzc triacyloglicerole, ktre po przyczaniu innych lipidw, takich jak cholesterol i jego estry apoproteiny B, tworz due kompleksy zwane chylomikronami. Chylomikrony i inne lipoproteiny (VLDL, LDL, HDL) zostaj nastpnie wydzielone przez boczn cian enterocytw, skd przedostaj si do przestrzeni chonnych i dalej wraz z ch onk przewodem piersiowym do krcej krwi. Po przyj ciu pokarmu o duej zawartoci t uszczw, wch anianie chylomikronw w ch once nadaje jej mleczne zabarwienie.

Dziki wspomagaj cemu dzia aniu skurczw kosmkw i ruchw jelitowych (pompy limfatycznej), ch onka prze adowana lipoprotainami przep ywa uk adem ch onnym i wlewa si do krwi naczy ylnych, uchodzc do lewego kta ylnego i powoduj przejciowe zwi kszenie zawartoci chylomikronw we krwi i zmleczenie osocza. W ten sposb transportowane jest oko o 95% t uszczw zawierajcych dugoacuchowe kwasy tuszczowe Triacyloglicerole zawierajce krtko- i rednioacucowe kwasy tuszczowe rwnie ulegaj hydrolizie w wietle jelita pod wp ywem lipazy trzustkowej, ale uwalniane kwasy t uszczowe s rozpuszczalne w wodzie i atwo wch aniaj si z jelit, bez udzia u miceli ciowych wprost do krenia wrotnego. wr

Wchanianie w jelicie grubym Poza gromadzeniem i wydalaniem ka u jelito grube odgrywa wan rol we wch anianiu wody i elektrolitw a zatem uczestniczy w gospodarce wodno-mineralnej ustroju. W jelicie grubym najsilniej wchania si Na+, ktrego insorpcja zachodzi przeciwko gradientowi elektrochemicznemu. Ponadto jelito grube wydziela K+ i jest to proces bierny, zachodzcy zgodnie z gradientem elektrochemicznym utworzonym przez aktywny transport Na+, odbywaj cy si w kierunku przeciwnym. Woda wch ania si w jelicie grubym wycznie biernie, przechodzc przez b on luzow zgodnie z gradientem osmotycznym utworzonym przez transport elektrolitw, g wnie Na +. Wi kszo wody i elektrolity wch aniaj si w pocztkowym odcinku okrnicy. wr

Wtroba czci swej powierzchni hepatocyty przylegaj do siebie, a czci pozostaj w cznoci ze cian naczy zatokowych (tu strefa pobierania, resorpcyjna rnych zwi zkw z krwi) przeciwleg a powierzchnia hepatocytw, stanowi ca ich stref wydzielnicz wykazuje rynienkowate zagbienia, daj ce pocztek kanalikw ciowych, ktrymi odp ywa ze zrazikw do przewodzikw mi dzyzrazikowych, biegncych w uk adzie triad w trobowych, aby w kocu przej w przewody wtrobowe i ostatecznie w przewd w trobowy wsplny. Te ostatni czy si z przewodem pcherzykowym w przewd ciowy wsplny uchodzcy do dwunastnicy na brodawce wikszej dwunastnicy (Vatera) albo razem z przewodem trzustkowym (w 70%) albo osobno (w 30%). Przewd ciowy wsplny uchodzi do dwunastnicy, gdzie otacza go zwieracz baki w trobowo-trzustkowej (Oddiego).

Wtroba jest narzdem czynnociowo ci le zwi zanym z przewodem pokarmowym i przemian materii ca ego ustroju. Do podstawowych jej czynnoci nale: 1) 2) 3) 4) tworzenie i wydzielanie ci, udzia w podstawowych przemianach metabolicznych ustroju, zw aszcza wglowodanw, biaka, lipidw i cholesterolu degradacja i sprzanie hormonw steroidowych i inaktywacja hormonw polipeptydowych, funkcje kreniowe zwi zane z gromadzeniem i filtracj krwi odp ywaj cej z uk adu trawiennego.

45

 Copyright by $ta

wr Pcherzyk ciowy kszta t gruszkowaty, pojemno oko o 50 mL jego b ona mi niowa zoona jest z luno uoonych miocytw, ktrych skurcz zachodzcy pod wpywem cholecystokininy (CCK) powoduje koncentryczne zmniejszenie obj toci pcherzyka. Ten sam hormon take rozlunia zwieracz baki w trobowo-trzustkowej, umoliwiaj c wyp yw ci do dwunastnicy.

jest odpowiedzialna za funkcje trawienne w troby to lepki p yn zoony z: wody 97% - w ci w trobowej , 89% w ci pcherzykowej sk adnikw sta ych (3-11%) kwasy ciowe 64% fosfolipidy 18% cholesterol 8% t uszcze i kwasy t uszczowe 3% bilirubina 2% inne 5% wr

KWASY CIOWE
kwasy ciowe s wytwarzane i sprzane z glicyn lub tauryn w hepatocytach nast pnie s aktywnie wydzielane przez nie do ci dostaj si do pcherzyka ciowego, gdzie ulegaj zagszczeniu z pcherzyka ulega wydaleniu do dwunastnicy. w przewodzie pokarmowym kwasy ciowe mieszaj si z wydzielinami innych gruczo w trawiennych i pokarmem, nast pnie ulegaj wch oni ciu (czynnie) g wnie (w 95%) w obwodowym odcinku jelita krtego. z kreniem wrotnym docieraj do w troby, ktra wybirczo pobiera ich przeszo 90% z krwi przepywajcej przez zraziki wtrobowe i wydziela z powrotem do ci. Kr one wi c mi dzy w trob a jelitem, zwykle 6-12 razy na dob , a ca a ich pula jest wzgldnie sta a, poniewa wydalenie ich z organizmu jest stale uzupe niane syntez w trobow .

Synteza w trobowa kwasw ciowych jest zoonym procesem enzymatycznym, w czasie ktrego cholesterol ulega zamianie na wolny kwas ciowy a ten z kolei sprzeniu przy udziale ATP i CoA z glicyn lub tauryn. Poniewa kwasy te istniej w ci jako sole rnych kationw, nosz one nazw soli kwasw ciowych. zawiera 4 rodzaje kwasw ciowych: cholowy, chenodeoksycholowy, zwany take chonowym, deoksycholowy i litocholowy. Wzajemny stosunek tych kwasw wynosi 4:2:1:0,1 S one sprzone czciowo z glicyn (70%) i czciowo z tauryn (30%). Kwas cholowy i chenodeoksycholowy nale do pierwotnych kwasw ciowych i powstaj wycznie w hepatocytach w jelicie, zw aszcza grubym, kwasy te ulegaj pod wp ywem bakterii dehydroksylacji na wtrne kwasy ciowe: kwas litocholowy - jest s abo rozpuszczalny w wodzie i w wi kszoci wydalany z ka em Ale cz wch oni tego z jelit kwasu litocholowego ulega w w trobie sprzeniu z glicyn i wydzieleniu do ci jako sulfolitocholan. kwas deoksycholowy, wch aniany czciowo z jelit i wracaj cy kreniem wrotnym do w troby, jest przez nie pobierany i po sprzeniu z glicyn lub tauryn z powrotem wydzielany do ci.

Cz wtrnych kwasw ciowych ulega zamianie pod wp ywem bakterii jelitowych lub w w trobie na tzw. trzeciorzdowe kwasy ciowe, ktrych g wnym przedstawicielem jest kwas ursodeoksycholowy, powstaj cy z kwasu chenodeoksycholowego.

46

 Copyright by $ta

Sprzenie kwasw ciowych z glicyn i tauryn w w trobie zwi ksza ich polarno i rozpuszczalno w wodzie. S one amfipatyczne. Czsteczki sprzonych kwasw ciowych dzi ki amfipatycznoci tworz w st eniach przekraczajcych ich krytyczne st enie micelarne (2 mmol/l) tzw. micele, w ktrych hydrofilne g owy skierowane s na zewntrz czsteczki, a hydrofobowe ogony zoone z kwasw t uszczowych do rodka. Dzi ki zewntrznym grupom hydrofilnym micele utrzymuj si w roztworze wodnym, rozpuszczaj c jednoczenie we wntrzu hydrofobowym produkty lipolityczne, cholesterol i witaminy rozpuszczalne w tuszczach. Umoliwia to transport tych nierozpuszczalnych w wodzie zwi zkw z p ynnej zawartoci jelitowej do powierzchni b ony luzowej, gdzie ulegaj wch oni ciu na drodze zwyk ej dyfuzji przez enterocyty. Kwasy ciowe s substancjami powierzchniowo czynnymi, maj zdolno zmniejszania napicia powierzchniowego roztworw, a dzi ki temu emulgowania t uszczw i tworzenia szerokiej powierzchni dla rozwini cia dzia alnoci lipazy trzustkowej - enzymu odpowiedzialnego za trawienie t uszczw w jelicie (ponadto aktywuj one ten enzym). ciany (czyli sole kwasw ciowych) wywieraj dzia anie hydrotropowe pod ich wp ywem cia a nierozpuszczalne w wodzie (np. kwasy t uszczowe) atwo rozpuszczaj si w zawartoci jelita. Kwasy ciowe wytwarzaj z kwasami t uszczowymi poczenia kompleksowe zwane kwasami choleinowymi, ktre s rozpuszczalne i atwo wch aniaj si w jelicie.

zawiera wolny i zestryfikowany cholesterol. Wtroba odgrywa g wn rol w syntezie endogennego cholesterolu z octanw, jego magazynowaniu, estryfikowaniu, przeprowadzaniu w kwasy ciowe i wydzielaniu do ci.

CHOLESTEROL

FOSFOLIPIDY
-

s s abo rozpuszczalne w wodzie wystpuj w ci g wnie w postaci lecytyny wsplnie z solami ciowymi tworz mieszane micele u atwiaj ce rozpuszczanie substancji hydrofobowych, takich jak cholesterol i inne lipidy wr

47

 Copyright by $ta

BARWNIKI CIOWE
Barwniki ciowe nadaj ci charakterystyczny, z ocisty kolor. Sk adaj si one g wnie z bilirubiny, produktu metabolizmu hemu w komrkach uk adu siateczkowo-rdb onkowego rnych narzdw szczeglnie wtroby i ledziony. bilirubina jest nierozpuszczalna w wodzie i przedostaje si do krwi, w ktrej jest transportowana w cis ym zwi zku z albuminami . Podczas przep ywu krwi przez zatoki wtroby bilirubina jest szybko pobierana przez biegun resorpcyjny hepatocytw , w czym porednicz ich zasadowe bia ka cytoplazmatyczne okrelone jako biaka XY. W hepatocytach bilirubina jest aktywnie transportowana do mikrokosmkw i sprzona z kwasem glukuronowym pod wp ywem enzymu transferazy glukuronowej zlokalizowanej w siateczce rdplazmatycznej. Bilirubina w postaci diglukuronidu jest dobrze rozpuszczalna w wodzie i aktywnie wydzielana przez hepatocyty do ci w st eniu oko o 140 razy wi kszym ni w osoczu.

Dalsze zwi kszenie st enia bilirubiny w ci nastpuje po jej zagszczeniu w pcherzyku i drogach ciowych. Do krwi przedostaje si ma a ilo glukuronidu bilirubiny i tu wi e si z albumin znacznie s abiej w porwnaniu z woln bilirubin ci le z tymi bia kami zwi zan.. Bilirubina sprzona z kwasem glukuronowym nie wchania si z jelit i jest wydalona z ka em. o Pewna jej ilo podlega w jelitach dekoniugacji bakteryjnej i redukcji pod wp ywem enzymw bakteryjnych do urobilinogenu, zwanego take sterkobilinogenem i dalej jako sterkobilina zostaje wydalona z ka em nadajc mu brunatne zabarwienie. o Urobilinogen wch ania si czciowo w jelitach i kreniem jelitowo-w trobowym przedostaje si do w troby, aby z powrotem wydali si z ci do jelit. o Nieznaczna jego ilo przenika do krenia oglnego i dalej przechodzi do moczu, w ktrym zamienia si urobilin.

Krenie barwnikw ciowych moe ulec zaburzeniu, prowadzc do ich nagromadzenia we krwi i tkankach i do rozwoju taczki. Zalenie od mechanizmw powstawania, taczka moe by: o miszowa (uszkodzenie hepatocytw i upoledzenie pobierania przez nie bilirubiny) o mechaniczna (zaczopowanie wewntrz- lub zewntrzw trobowych drg ciowych) o hemolityczna (nadmierny rozpad krwinek czerwonych i tworzenie bilirubiny). Jeeli hiperbilirubinogemia jest wynikiem uszkodzenia hepatocytw lub nadmiernej hemolizy, to wwczas zwi ksza si we krwi st enie g wnie wolnej bilirubiny, natomiast w przypadku niedronoci drg ciowych glukuronidy bilirubiny (ktra ju przesz a przez hepatocyty) zawracaj do krwi i podnosi si w niej st enie bilirubiny ci le zwi zanej z albumin. wr

Regulacja wydzielania ci Wydzielanie ci wynoszce u cz owieka 250-1100 mL na dob regulowane jest przez rne czynniki, z ktrych najwaniejsze to: sole ciowe

48

 Copyright by $ta

krenie w trobowe unerwienie autonomiczne czynniki hormonalne.

Wydzielanie ci przez hepatocyty zaley gwnie od kwasw ciowych aktywnie wydzielanych przez te komrki do kanalikw ciowych i wytwarzaj cych tam wysoki gradient osmotyczny, poci gajcy za sob filtracj osmotyczn wody i elektrolitw. Dodatkowym rd em ci jest komponenta alkaliczna wydzielana przez komrki nab onka pokrywaj cego przewody ciowe. Jest to frakcja alkaliczna ci niezalena od kwasw ciowych stymulowana przez hormony (np. sekretyn). o Tak wi c czynnikami cholerytycznymi (cholerytykami) czyli pobudzajcymi wydzielanie ci: w zakresie frakcji zalenej od kwasw ciowych s kwasy ciowe w zakresie frakcji alkalicznej, niezalenej od tych kwasw, s hormony.

Wydzielanie ci podlega regulacji ze strony nerwowego uk adu autonomicznego: o cz przywsp czulna (nerwy bdne) wp ywa pobudzajco, zwi kszajc obj to ci i zawarto w niej sk adnikw sta ych Spord czynnikw hormonalnych znaczny wp yw na wydzielanie i sk ad ci wywieraj: o Sekretyna, glukagon, VIP Cech charakterystyczn stymulacji wydzielania ci, czyli cholerezy wywo anej hormonami sekretynopodobnymi, jest zwi kszenie obj toci ci i st enia w niej HCO3- i Cl- przy rwnoczesnym spadku stenia kwasw ciowych. o Gastryna, CCK, histamina. wykazuj znacznie s abszy wp yw na wydzielanie ci ni sekretyna i jej homologi.

Oprnianie pcherzyka ciowego jest ci gle wydzielana przez w trob.

wr

W okresie midzytrawiennym wydzielana przez w trob gromadzi si w pcherzyku ciowym i tylko okresowo (co 90-110min) gdy przez dwunastnic przesuwa si faza II i III MMC (a to zalene od motyliny J ?), niewielkie jej iloci zostaj wstrzykni te do dwunastnicy. znaczne oprnianie pcherzyka do 50-80% wyj ciowej obj toci nastpuje w 30 min po posiku.

wytwarzana stale przez w trob gromadzi si w okresie mi dzytrawiennym w pcherzyku, ktry zagszcza j 5-20 razu, g wnie na skutek wch aniania wody i elektrolitw, Zwi ksza si rwnie lepko ci na skutek wydzielania luzu przez b on luzow pcherzyka Do oprniania pcherzyka z ci niezbdne s: 1) rozlunienie zwieracza baki wtrobowo-trzustkowej, umoliwiaj ce przep yw ci do dwunastnicy 2) skurcz pcherzyka ciowego dostarczajcy siy potrzebnej do przesuni cia ci z pcherzyka przez przewd w trobowy wsplny do jelita Bodcem fizjologicznym oprniaj cym pcherzyk jest obecno w jelitach pokarmu, zw aszcza dua zawarto tuszczw. Wydalanie ci po pokarmie jest wynikiem dzia ania: 1) CCK silnie obkurczaj cej pcherzyk ciowy i rozluniaj cej zwieracz baki w trobowo-trzustkowej 2) Pobudzenia nerwu bdnego obkurczaj cego pcherzyk i u atwiaj cego jego oprnianie z ci 3) Okresowych skurczw perystaltycznych (MMC) dwunastnicy (zalene od motyliny J ?), ktre powoduj chwilowy rozkurcz zwieracza baki w trobowo-trzustkowej (zwieracz Oddiego), uatwiajcy przepyw ci z przewodw ciowych do dwunastnicy wr Czynnoci metaboliczne wtroby Wtroba odgrywa istotn rol w przemianie materii zw aszcza w glowodanw, bia ek i t uszczw.

49

 Copyright by $ta

FUNKCJE W METABOLIZMIE WGLOWODANW:

-

magazynowanie glikogenu (glikogenogeneza) lub rozk ad glikogenu (glikogenoliza) zamiana galaktozy i fruktozy na glukoz glukoneogeneza tworzenie wielu wanych zwi zkw z porednich produktw metabolizmu cukrw buforowanie st enia glukozy we krwi, czyli zapobieganie wikszym odchyleniom stenia glukozy w okresie trawiennym (zwi kszenie( i mi dzytrawiennym (zmniejszenie). Wtrobowy wychwyt glukozy jest niezaleny od dziaania bodcw nerwowych i hormonalnych i zachodzi zawsze, gdy jej stenie w ECF przewysza to w hepatocytach W czasie wch aniania w glowodanw z jelit, gdy zwi ksza si st enie glukozy we krwi, w troba magazynuje jej nadmiar w postaci glikogenu, ktry w okresie mi dzytrawiennym suy jako rd o glukozy, zapobiegaj c hipoglikemii. Ponadto glukoza moe by wytwarzana w w trobie na drodze glukoneogenezy, ktra wzmaga si w miar spadku stenia glukozy poni ej prawid owego

UDZIA WTROBY W METABOLIZMIE TUSZCZW:

-

-oksydacja kwasw t uszczowych i tworzenie cia ketonowych synteza lipoprotein, szczeglnie LDL i HDL synteza cholesterolu i fosfolipidw zamiana cukrw i bia ek na t uszcze wtrobie przypisuje si szczeglne znaczenie w procesach hydrolizy t uszczw obojtnych do kwasw t uszczowych ich -oksydacj i tworzenie acetylo-CoA. Acetylo-CoA ulega w w trobie kondensacji do kwasu acetooctowego, a w tkankach pozaw trobowych zamienia si z powrotem na acetylo-CoA i moe by ponownie zuyty w cyklu Krebsa jako bogate rd o energii.

W w trobie nast puje rwnie wbudowanie kwasw t uszczowych do fosfolipidw i cholesterolu, bd te ich utlenianie do CO2. Wtroba uczestniczy w syntezie cholesterolu i jego zamianie (w oko o 80%) na kwasy ciowe. Reszta cholesterolu opuszcza w trob i podobnie jak fosfolipidy (lecytyna) zostaje wczona do powstaj cych tu lipoprotein, ktre zostaj zuyte przez komrki ustroju do budowy struktur b onowych

PRZEMIANY BIAEK
Najwaniejsz funkcj metaboliczn wtroby, ktrej nie mona zastpi adnym innym narzdem, jest udzia w przemianach bia ek. Polega ona na: deaminacji oksydatywnej aminokwasw z tworzeniem ketokwasw i amoniaku transaminacji ktra umoliwia wej cie aminokwasw do cyklu Krebsa tworzeniu mocznika z amoniaku wychwytywanego przez hepatocyty z p ynw ustrojowych syntezie oko o 85% bia ek osocza (zw aszcza albumin, alfa- i -globulin oraz fibrynogenu, a wi c wszystkich bia ek z wyj tkiem immunoglobulin) wzajemnych zamianach aminokwasw syntezie niektrych aminokwasw i substancji z nich pochodz cych (glutamina, tauryna) wtroba jest g wnym miejscem przemian aminokwasw oraz jedynym narzdem syntezy mocznika i wydalania bilirubiny z ustroju. Wtroba wychwytuje z krwi i zamienia amoniak na mocznik. W zwi zku z tym w stanach zaawansowanego uszkodzenia w troby obserwuje si zwi kszenia amoniaku we krwi, ktry upoledza funkcje mzgu (encefalopatia)

I NNE CZYNNOCI WTROBY

-

wtroba magazynuje witaminy, zw aszcza A, D, B12. Zapasy w trobowe witaminy A wystarczaj na pokrycie zapotrzebowania ustroju przez 1-2 lata. Zapasy witamin D - na okres 3-12 miesi cy, B12 - na 3-6 lat wtroba wytwarza czynniki krzepnicia krwi, do ktrych nale: fibrynogen, protrombina, czynnik VII, IX, X. Do syntezy w trobowej wszystkich tych czynnikw z wyj tkiem fibrynogenu niezbdne jest prawid owe zaopatrzenie w witamin K wtroba spichrza znaczne iloci elaza w postaci poczenia z bia kiem (apoferrytyn), tworzc ferrytyn. Ferrytyna oddaje elazo do p ynw krcych, gdy jego st enie ulega tam obni eniu i na odwrt gromadzi go, gdy st enie to podnosi si ponad warto prawid ow . W ten sposb uk ad apoferrytyna-ferrytyna w troby dzia a jak bufor elaza osoczowego

50

 Copyright by $ta

wtroba jest gwnym narzdem odtruwajcym ustrj z toksyn pochodzenia endogennego i egzogennego. Czynno ta polega na: rozk adzie enzymatycznym, sprzeniu z kwasem glukuronowym, glutaminiowym, siarkowym, glikolem, cystein na wydalaniu wraz z ci uprzednio zobojtnionych substancji toksycznych z ustroju. Detoksykacja w trobowa moe zachodzi na drodze metabolicznej inaktywacji przez reakcje utleniania, redukcji, hydroksylacji (leki) lub te proteolizy i deaminacji (hormony)

wtroba inaktywuje wiele hormonw; steroidowe (kortykosteroidy, estrogeny) niektre peptydowe (insulina, glukagon) wtroba odgrywa rol w termoregulacji jako narzd o najwyszej temperaturze. Krew odp ywajca z w troby ma temperatur 1,5 stopnia C wysz ni krew y y wrotnej

wr

Czynnoci wtrobowego ukadu krenia Wtroba jest zaopatrywana z dwch rde , z y y wrotnej i t tnicy w trobowej o przez y wrotn dop ywa do w troby oko o 70% krwi o przez ttnic w trobow pozosta e 30%. ca kowita obj to krwi przep ywaj cej przez w trob wynosi u cz owieka w spoczynku rednio okoo 1800 mL/min, co stanowi okoo 35% pojemnoci minutowej serca Wewntrzw trobowe rozgazienia y y wrotnej posiadaj b on mi niow g adk, podlegaj noradrenergicznym (wsp czulnym) nerwom naczynioskurczowym, natomiast brak jest cholinergicznych (przywsp czulnych) nerww naczyniorozkurczowych. o Cholinergiczne s zastpowane tutaj przez nieadrenergiczne, niecholinergiczne nerwy (NANC) uwalniaj ce na swoich zakoczeniach neurotransmittery rozkurczowe, takie jak VIP, GRP, CGRP, NO i inne. W spoczynku przep yw krwi przez krenie wrotne jest powolny. o Gdy zwi ksza si oglnie ci nienie ylne, odruchowemu rozszerzeniu ulegaj rozgazienia y y wrotnej, prowadzc do zwieszenia przep ywu krwi przez w trob. o Odwrotnie, przy pobudzeniu uk adu wsp czulnego, np. w wyniku spadku ci nienia oglnego, dochodzi do skurczu rozgazie wrotnych w w trobie i spadku przep ywu krwi przez ten narzd. Skurcz t tniczek w trobowych zmniejsza przep yw krwi t tniczej przez w trob, a skurcz t tnic krezkowych wywo uje redukcj krenia wrotnego. Pomi dzy przep ywem krwi w ttnicach wtrobowych i w yle wrotnej zachodzi odwrotna zaleno. o Jest ona utrzymywana po czci przez adenozyn, ktra jest stale produkowana przez komrki rdb onka naczyniowego, o Gdy spada przep yw w kreniu wrotnym, adenozyna jest powoli wyp ukiwana, a jej lokalna produkcja prowadzi do rozszerzenia kocowych t tniczek o Hipoksja wzmaga te uwalnianie NO z argininy z powodu pobudzenia konstytutywnej syntazy NO. o Przy zwi kszonym kreniu wrotnym i wzmoonym wyp ukiwaniu adenozyny dochodzi do skurczu ttniczek kocowych, krenie w trobowe podlega dzia aniu rnych czynnikw humoralnych. o Adrenalina w ma ych dawkach rozszerza a w duych powoduje gwatowny skurcz naczy wtrobowych. Skurcz naczy trzewiowych pod wp ywem amin katecholowych zachodzi za porednictwem 2-receptorw adrenergicznych i bior w nim udzia uwalniane jony Ca2+ z cytozolu miocytw naczyniowych. Noradrenalina zawsze obkurcza oysko naczyniowe w troby. o o Histamina rozszerza ca e oysko trzewiowe, obni a ci nienie i zwi ksza przep yw krwi przez wtrob, Insulina wzmaga przep yw w trobowy, prawdopodobnie przez uwalnianie adrenaliny.

51

 Copyright by $ta

Hormony odkowo-jelitowe, jak gastryny, CCK, VIP i w mniejszym stopniu glukagon i sekretyna, powoduj rozszerzenie naczy krenia trzewnego i w trobowego i wzmagaj zuycie tlenu przez narzdy trzewne . Wane znaczenie dla przep ywu krwi w naczyniach krezkowych maj takie czynniki jak autoregulacja, czyli zdolno do rozszerzenia naczy, gdy zwiesza si metabolizm lub zmniejsza si przep yw krwi przez to krenie.

52