You are on page 1of 49

Copyright by $ta

Hormony 1. 2. 3. 4. 5. 6. G wne rodzaje hormonw Receptory i transdukcja sygna u Uwalnianie hormonw Kontrola wydzielania dokrewnego Metody oznaczania hormonw Hormony podwzgrzowe a. wazopresyna b. oksytocyna c. podwzgrzowe hormony uwalniaj ce i hamuj ce Hormony przedniego p ata przysadki a. hormon wzrostu (GH) b. prolaktyna c. hormony tropowe przysadki Hormony rdzenia nadnerczy Hormony kory nadnerczy a. mineralokortykosteroidy b. glikokortykosteroidy c. androgeny i estrogeny kory nadnerczy Metabolizm jodu Wytwarzanie, gromadzenie i uwalnianie hormonw tarczycy Czynno hormonw gruczo u tarczowego regulacja wydzielania hormonw gruczo u tarczowego 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. 21. 22. 23. 24. 25. 26. 27. 28. 29. 30. 31. Czynnoci wewntrzwydzielnicze trzustki Glukagon Dzia anie biologiczne glukagonu Insulina Fizjologiczne skutki dzia ania insuliny Metabolizm wapniowo-fosforanowy Uk ady hormonalne w homeostazie wapniowej Parathormon kalcytonina Hormonalna posta witaminy D3 Hormony szyszynki Reakcje hormonalne na stres Spermatogeneza Cykl miesi czkowy a. Jajnik b. B ona luzowa macicy Ci a Pord Laktacja Antykoncepcja hormonalna

7.

8. 9.

10. 11. 12. 13.

Gwne rodzaje hormonw Uwzgl dniaj c miejsce i zakres dzia ania, hormony mona podzieli na: a)

hormony miejscowe
a. b.

zalicza si do nich zwi zki chemiczne wytwarzane przez rne komrki i dzia aj ce w najbli szym ssiedztwie miejsca uwalniania nosz one niekiedy nazw autokoidw zalicza si do nich: i. acetylocholina ii. serotonina iii. histamina iv. prostaglandyny

b)

hormony tkankowe
a.

s to zwi zki chemiczne wytwarzane w komrkach nie skupionych w oddzielnych gruczo ach wydzielania wewntrznego i wp ywaj ce na czynno innych narzdw w miejscu swego uwalniania (dzia anie parakrynne lub neurokrynne) lub przez ukad krenia (dzia anie dokrewne)

b.

naley do nich dua grupa hormonw przewodu pokarmowego (np. gastryna, cholecystokinina, sekretyna i in,) wydzielanych przez komrki dokrewne (uk ad APUD), rozproszone w b onie luzowej odka i jelit midzy komrkami zewntrzwydzielniczymi i oddzia uj cych na narzdy tego przewodu. Do hormonw tkankowych zalicza si take hormony wytwarzane przez nerki np. erytropetyna i renina, lub serce np. ANP

c.

c)

Hormony o dziaaniu oglnym


a. b.

Wydzielane s przez swoiste gruczo y dokrewne i dzia aj na komrki docelowe wycznie za

porednictwem uk adu krenia krwi !!! Zalicza si tu hormony przedniego i tylnego p ata przysadki, kory i rdzenia nadnerczy, gruczo u tarczowego, jajnikw i j der, gruczo w przytarczycznych, wysp trzustkowych (wyspy Langerhansa) i oyska

Copyright by $ta

Uwzgl dniajc struktur chemiczn hormonw mona wyrni trzy g wne typy: a) HORMONY AMINOKWASOWE to adrenalina, noradrenalina, dopamina, tyroksyna, trijodotyronina, melatonina (czyli aminy katecholowe, hormony tarczycy i melatonina J) s rozpuszczalne w wodzie, z trudnoci przenikaj przez bariery lipidowe (z wyj tkiem T3 i T4) po zastosowaniu doustnym s albo aktywne (T3, T4), albo trac swoj aktywno (A, NA)

b) HORMONY POLIPEPTYDOWE maj budow czsteczkow , od trjpeptydu np. hormon uwalniaj cy hormon tyreotropowy (TRH), do bardziej zoonych bia ek, np. hormon wzrostu (GH) s rozpuszczalne w wodzie, dzia aj na receptory b ony komrkowej maj krtki okres po owicznego rozpadu po podaniu doustnym s nieskuteczne

c)

HORMONY STEROIDOWE
wytwarzane s przez kor nadnerczy, gonady i oysko, a ponadto zalicza si do nich aktywn hormonaln posta witaminy D3. S rozpuszczalne w t uszczach, z atwoci przenikaj przez bariery lipidowe, wywieraj c wp yw take na orodkowy uk ad nerwowy wr

Receptory i transdukcja sygnau Receptory w postaci bia ek lub glikoprotein powstaj w ER i nastpnie zostaj wbudowane do bony komrkowej. Wystaj c na zewntrz b ony swoj domen zewntrzkomrkow . Czsteczki chemiczne (ligandy) wi si z tymi receptorami na zasadzie swoistoci, nasycenia i wsp zawodnictwa. Wi zanie przekanika z receptorem prowadzi do aktywacji receptora i odpowiedzi komrki w postaci: zmian przepuszczalnoci b ony komrkowej lub jej w aciwoci zmian metabolizmu komrki zmian aktywnoci wydzielniczej komrki zmian w kurczliwoci komrki Lokalizacja w bonie komrkowej dotyczy receptorw tych hormonw, ktre ze wzgl du na due rozmiary czsteczek lub posiadany adunek nie przechodz przez b ony (hormony bia kowe, glikoproteidowe, peptydowe, aminowe) Przyczenie hormonu do receptora powoduje zmian konformacyjn receptora, ktra przeniesiona zostaje na efektor, wyzwalaj cy odpowied komrki Sposb przekazania sygna u na efektor (transdukcja) moe by rny i w zalenoci od niego wyrnia si nastpujce grupy receptorw b onowych: A) RECEPTORY ZWI ZANE Z BIAKAMI G a. Pod wp ywem reakcji z receptorem podjednostka alfa biaka G przycza GTP, co jest rwnoznaczne z jej aktywacj i umoliwia jej odczenie od pozosta ych dwch podjednostek ( i gamma) oraz reakcje z efektorem b. Efektor odpowiada za przet umaczenie informacji o przyczeniu si ligandu do receptora na jeden z sygna w zrozumia ych dla komrki, ktry stanowi tzw. wtrny przekanik. Efektorem receptorw sprzonych z bia kami G bywa enzym (np. cyklaza adenylowa, fosfolipaza C) lub transb onowy kana dla jonw (np. Na+ lub Ca2+).

Copyright by $ta

c.

Wynikiem aktywacji efektora jest zmiana poziomu wtrnych przekanikw, do ktrych nale: i. cAMP wytwarzany z ATP przy udziale cyklazy adenylowej ii. trjfosforan inozytolu (IP3) oraz dwuacyloglicerol(DAG), powstaj ce rwnoczenie w wyniku dzia ania fosfolipazy C na fosfatydyloinozytol iii. jony Ca2+ uwalniane z kalciosomw dzia aniem IP3 iv. wtrnym przekanikiem moe by take cGMP wytwarzany z GTP pod wp ywem cyklazy guanylowej, z tym e enzym ten nie podlega regulacji przez bia ka G Wzrost poziomu okrelonego przekanika wtrnego w cytoplazmie powoduje aktywacje zalenej od niego kinazy (lub kilku kinaz) i. Kinazy A zalenej od cAMP ii. Kinaz CaM tj. zalenych od kalmoduliny (kalmodulina stanowi cytoplazmatyczne bia ko, ktre wychwytuje jony Ca2+ i zale nie od iloci przyczonych jonw Ca2+ zmienia swoj form przestrzenn) iii. Kinazy C zalenej od DAG iv. Kinazy G zalenej od cGMP na uwag zas uguje sposb dzia anie IP3, ktry bezporednio nie aktywuje adnej kinazy lecz dzia a poprzez uwolnienie jonw Ca2+ z kalciosomw, Jony te stanowi w aciwy przekanik aktywuj cy kalmodulin i zalene od niej kinazy (CaM J)

d.

e. f.

Zaktywowane kinazy katalizuj reakcje fosforylacji, tj. przyczania grup PO4 do seryny i/lub treoniny w rnych substratach bia kowych. Proces fosforylacji powoduje zmian w aciwoci bia ek i zwi zane z tym przestrojenie procesw komrkowych (np. bia ka enzymatyczne podlegaj aktywacji lub dezaktywacji, bia ka chromatyny zmieniaj swoje powinowactwo do DNA, tubulina zmniejsza sw zdolno do polimeryzacji)

B)

RECEPTORY O FUNKCJI ENZYMATYCZNEJ a. To bia ka b onowe, ktre zawieraj w swojej czsteczce zarwno (1) obszar wi cy ligand, jak i (2) obszar o charakterze enzymu. Najczciej enzymem tym jest kinaza tyrozynowa, ktra katalizuje fosforylacje bia ek przy tyrozynie. b. W wyniku przyczenia ligandu dochodzi do uaktywnienia enzymu i autofosforylacji receptora w jego odcinku cytoplazmatycznym. c. Ufosforylowane reszty tyrozynowe w receptorze rozpoznawane s przez specyficzne domeny (obszary) oznaczane symbolem SH2 (nic wsplnego z wi zaniami siarczkowymi) obecnymi w okrelonych bia kach cytoplazmatycznych d. Przyczenia si bia ek z domenami SH2 zapocztkowuje przyczanie si do receptora kolejnych grup bia ek o charakterze kinaz, ktre ulegaj wzajemnej kaskadowej fosforylacji (uaktywnieniu). Poniewa rne receptorowe kinazy tyrozynowe grupuj wok siebie rnorodne wewntrzkomrkowe bia ka sygnalizacyjne, st d powstawa mog rnorodne efekty. i. Najczciej do ufosforylowanego receptora przyczaj si nastpujce bia ka-efektory 1. fosfolipaza C (to izoforma tej fosfolipazy zwi zanej z bia kami G) 2. kinaza 3-fosfatydyloinozytoli 3. biako Ras (to GTP-aza, po jej aktywacji nast puje kaskada fosforylacji kinaz aktywuj cych podzia y komrkowe, tzw. MAPK)

Copyright by $ta

Receptory zwi zane z kinaz tyrozynow uczestnicz g wnie w reakcjach komrek na czynniki wzrostowe oraz cytokiny. Spord klasycznych hormonw jedynie hormon wzrostu i prolaktyna wykorzystuj ten szlak sygnalizacji.

Czynniki wzrostu takie jak: epidermalny czynnik wzrostu (EGF) transformuj cy czynnik wzrostu (TGFalfa) insulinopodobny czynnik wzrostu (IGF-1) fibroblastyczny czynnik wzrostu (FGF) p ytkowy czynnik wzrostu (PDGF) hepatocytarny czynnik wzrostu (HGF) wi si one z receptorami b ony komrkowej, prowadzc do fosforylacji reszt tyrozynowych samego bia ka receptorowego. Tak ufosforylowany receptor wraz z czynnikiem wzrostu ulega endocytozie i dzia aj c jako kinaza wywo uje fosforylowanie bia ek cytoplazmatycznych i wzrost fosfoprotein warunkuj cych ostateczn odpowied komrkow C) RECEPTOR JEST JEDNOCZENIE KANAEM BIAKOWYM, LUB JEST Z NIM SPRZONY a. Przyczenie ligandu powoduje otwarcie kana u i zmian potencja u b. Np. otwarcie kana u wapniowego w wyniku przyczenia receptora powoduje to wzrost st enia cytozolowego Ca2+ to wystarcza eby mwi o cytoplazmatycznej odpowiedzi; front wapniowy stanowi o zmianie

Copyright by $ta

Mechanizm dziaania hormonw poprzez receptory wewntrzkomrkowe: Hormony steroidowe (glikokortykoidy, mineralokortykoidy i estrogeny) przenikaj przez b on komrkow (dziki swej lipofilnoci), tam wi si z receptorami w cytoplazmie kompleks hormon-receptor

Kompleks hormon-receptor przenika do j dra Poczenie ze swoistym segmentem DNA Stymulacja procesu transkrypcji mRNA Synteza odpowiednich bia ek Odpowied komrki Odpowied na dzia anie hormonw sterydowych polega na produkcji okrelonych bia ek, przy czym moliwa jest odpowied wczesna (ktrej wyrazem jest synteza bia ka oparta na pierwszym transkrypcie z aktywowanej chromatyny) lub te odpowied pna, w ktrej pierwsze wyprodukowane bia ko wywo uje derepresj innego odcinka chromatyny, wskutek czego dochodzi do wytwarzania bia ek nast pnych. Odpowied komrek na dzia anie hormonw sterydowych wymaga w zwi zku z tym duszego czasu ni odpowied na hormony biakowe.

Receptory dla hormonw tarczycy Hormony tarczycy maj podobny mechanizm dzia ania z tym e s one zlokalizowane raczej w obrbie jdra komrkowego oraz w b onie wewntrznej mitochondriw. Przyczenie si hormonw do receptorw j drowych indukuje proces transkrypcji, natomiast przy czenie hormonw do receptorw mitochondrialnych prowadzi do rozprzenia procesu transportu elektronw i produkcji ATP, w zwi zku z czym wytworzona energia zostaje zamieniona na ciep o

wr

Copyright by $ta

Kontrola wydzielania dokrewnego Czynnoci gruczo w wydzielania wewntrznego podlegaj regulacji przez mniej lub bardziej zoone mechanizmy regulacyjne ktre mona podzieli na : a) NERWOWE a. zwi zana z regulacj czynnoci dokrewnych przez nerwowy uk ad autonomiczny b. przyk adem moe by uwalnianie insuliny z komrek B wysp trzustkowych c. niemal wszystkie gruczo y dokrewne, w czaj c w to take gonady, nadnercza i tarczyc, s unerwione przez nerwowy uk ad autonomiczny, ktry wywiera wp yw na ich aktywno hormonaln d. mechanizmy nerwowe mog by rwnie bezporednio odpowiedzialne za uwalnianie hormonw np. tylnoprzysadkowych (OXY, ADH)albo hormonw hipofizjotropowych w podwzgrzu (TRH, CRH, Gn-RH, GHRH, SRIF, PIF) skd miejscowym uk adem wrotnym dostaj si one do przedniego p ata przysadki reguluj c wydzielanie takich hormonw jak TSH, ACTH, LH i FSH, GH, PRL b) REGULACJA HORMONALNA a. polega na bezporednim dzia aniu pobudzajcym hormonw na wydzielanie tych gruczow oraz na ich wp ywie troficznym b. przyk adem moe by pobudzajce i troficzne dziaanie hormonw tropowych przysadki na podleg e im gruczo y dokrewne np. ACTH na kor nadnerczy, w wyniku czego pobudzeniu ulega wydzielanie kortyzolu oraz zaznacza si efekt troficzny na kor. c. Mona by przytoczy wiele przyk adw uk adu hormon troficzny hormon, ale waniejsze znaczenie fizjologiczna maj tu: i. Anfiotensyna II aldosteron ii. ACTH kortyzon iii. TSH tyroksyna iv. Parathormon 1,25 - dihydrocholekalciferol v. CRH ACTH c) REGULACJA METABOLICZNA a. Dotyczy bezporedniego wp ywu substratw lub produktw metabolicznych na wydzielanie dokrewne b. Przyk adem moe by: i. wp yw pobudzaj cy glukozy na uwalnianie insuliny i hamuj cy sekrecj glukagonu ii. wp yw jonw Na+/K+ na wydzielanie aldosteronu iii. wp yw jonw Ca2+ na wydzielanie PTH

wr

Metody oznaczania hormonw metody biologiczne o metody biologiczne in vivo lub in vitro, okrelaj ce dzia anie biologiczne hormonw o ograniczona czuo i ma a swoisto metod biologicznych metody fluorometryczne i kolorymetryczne o do oznaczania np. amin katecholowych i hormonw steroidowych metoda immunologiczna o oparta na uyciu swoistych przeciwcia lub swoistych biaek zdolnych do rozpoznawania hormonw w st eniach piko lub nanogramowych, a wi c w st eniach nie do okrelenia adnymi dotychczas stosowanymi metodami o dua swoisto, czuo i moliwo wykonywania wieli oznacze w stosunkowo krtkim czasie o to najbardziej rozpowszechnione aktualnie metody wr

Copyright by $ta

Hormony podwzgrzowe podwzgrze jest czci przedniego mi dzymzgowia, koordynuj c zoone mechanizmy homeostatyczne organizmu. czy si z przysadk zoon z dwu p atw: o Przedniego zwanego czci gruczoow (adenohypophysis) Podwzgrze czy si z tym p atem za porednictwem naczy krwiononych o Tylnego zwanego czci nerwow (neurohypophysis) Poczenie z podwzgrzem za porednictwem aksonw, ktrych cia a komrkowe znajduj si w podwzgrzu

Tylny pat przysadki uwalnia dwa hormony: Wazopresyn (VP) Oksytocyn (OXY) o Hormony te s wytwarzane w postaci prohormonw w cia ach neuronw wazopresynergicznych i oksytocynergicznych j der podwzgrzowych (nadwzrokowego i przykomorowego). Oba rodzaje neuronw wykryto w obu j drach

Preprohormony s transportowane przez aksony w postaci ziarnistoci neurosekrecyjnych, ulegaj c dzia aniu enzymw i ostatecznie zostaj zmagazynowane w zakoczeniach aksonw w tylnym pacie w poczeniu z neurofizyn I w przypadku OXY i neurofizyn II w przypadku VP. o Neurofizyny s czci czsteczek prekursorw tych hormonw Preprohormon oksytocyny neurofizyna I Preprohormon wazopresyny neurofizyna II wr

Wazopresyna VP (hormon antydiuretyczny ADH) VP transportowana jest we krwi w postaci lunych pocze z globulinami osocza Uwalnianie VP z zakocze nerwowych odbywa si pod wp ywem wielu rnych bodcw, z ktrych najwaniejszymi s impulsy przewodzone w knami nerwowymi do tych zakocze Uwalniana stale , cho w ma ych porcjach G wne czynniki pobudzajce uwalnianie VP to: o o o o o o Wzrost ci nienia osmotycznego osocza krwi i p ynu mzgowo-rdzeniowego o 1-2 % ponad warto prawid ow Zmniejszenie obj toci krwi i ci nienia t tniczego o 5-10% Dzia anie angiotensyny II Pobudzenie orodkowego uk adu nerwowego w stanach stresowych w wyniku urazu fizycznego lub bodcw emocjonalnych dzia anie prostaglandyn Dzia anie nikotyny

Czynniki hamujce uwalnianie VP: o Zwi kszenie objtoci krwi o Wzrost ci nienia o Alkohol Funkcja o Dzia anie hamujce wydalanie wody (antydiuretyczne) Wbudowuj do b ony kanalikw dalszych i zbiorczych kana y wodne (akwaporyny-2) obecne w cytoplazmie co warunkuje zwi kszone przechodzenie wody z moczu kanalikowego do p ynu zewntrzkomrkowego

Copyright by $ta

o o o

Po krwotokach znaczne uwalnianie skurcz naczy krwiononych, zwi kszenie oporw naczyniowych Due dawki powoduj obkurczenie mi sni g adkich zw aszcza macicy i przewodu pokarmowego Uwalniana jest razem z kortykoliberyn (CRH) silnie pobudza uwalnianie hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) z przedniego p ata przysadki i przez to wzmaga steroidogenez w korze nadnerczy wr

Oksytocyna (OXY) strukturalnie przypomina wazopresyn (rni si dwoma aminokwasami) o dlatego OXY i VP poza swoistym dla siebie zakresem dzia ania fizjologicznego ma s abo zaznaczone cechy drugiego hormonu w przeciwiestwie do wazopresyny, ktra uwalnia si stale chocia w ma ych porcjach, oksytocyna uwalnia si okresowo i to niezalenie od wazopresyny wydzielanie OXY z czci nerwowej przysadki (tylny p at) zachodzi na drodze odruchowej w wyniku podranienia receptorw (mechanoreceptorw) brodawek sutkw (ssanie sutka) lub receptorw szyjki macicy i pochwy (pord, stosunek p ciowy) z czynnikw hormonalnych estrogeny wzmagaj jej wytwarzanie, a progesteron je hamuje (w czasie ci y wysoki poziom progesteronu zapobiega to wytwarzaniu OXY brak skurczw macicy) Funkcja: o Laktacja wzmoone wydzielanie OXY odgrywa wan rol w okresie laktacji, uatwiajc wypyw mleka z przewodw mlecznych OXY obkurcza komrki mioepotelialne wok pcherzykw gruczo w mlecznych i przewodw wyprowadzaj cych A samo mleko wydzielane przez gruczo pod wp ywem prolaktyny o Zaczyna ono dop ywa do brodawki ju po up ywie 1 min od pocztku ssania sutka Uwalnianie OXY czsto czy si z wzmoonym wydzielaniem prolaktyny

Akcja porodowa OXY powoduje silny skurcz macicy, zw aszcza ci arnej, bior udzia w akcji porodowej W okresie ci y wzrasta we krwi st enie oksytocynazy rozkadajcej OXY, ale tu przed porodem nastpuje nag y spadek stenia tego enzymu co moe suy do wyznaczenia terminu porodu W czasie akcji porodowej co kilka, kilkanacie minut kolejno wyrzucane s do krwi coraz wi ksze iloci tego hormonu, co zapewnia skurcze macicy.

Coitus J i zapodnienie Oksytocyna ma te udzia w akcie p ciowym i zap odnieniu w czasie stosunku p ciowego (coitus) wzmaga si jej wydzielanie, co moe czciowo wywoa skurcze macicy (a take jajowodw ?) transport nasienia przez macic w kierunku jajowodw

wr

Copyright by $ta

Podwzgrzowe hormony uwalniajce i hamujce hormon uwalniaj cy tyreotropin (TRH) hormon uwalniaj cy gonadotropiny (GnRH) hormon uwalniajcy hormon wzrostu (GH-RH) somatoliberyna hormon hamuj cy uwalnianie hormonu wzrostu (SRIF) somatostatyna hormon uwalniaj cy hormon adrenokortykotropowy (CRH) hormon hamuj cy uwalnianie prolaktyny (PIH) hormon uwalniaj cy prolaktyn (PRH) prolaktoliberyna hormon uwalniaj cy hormon melanotropowy (MSH-RH) hormon hamuj cy uwalnianie hormonu melanotropowego (MRIH)

Dzia anie hormonu podwzgrzowego hipofizjotropowego na przysadk rozpoczyna si ju w kilka minut po jego uwolnieniu z neuronw podwzgrza pobudzenie receptorw komrek przysadkowych aktywacja uk adu cyklaza adenylanowa cAMP zwi kszenie st enia cAMP zwi kszenie aktywnoci kinazy biakowej zalenej od cAMP wzrost przepuszczalnoci b ony komrkowej dla jonw Ca2+ Ca2+ wzmaga syntez i uwalnianie hormonw przysadkowych Regulacja wydzielania hormonw podwzgrza: 1. 2. 3. poprzez aktywno odpowiednich neuronw duga ptla sprzenia zwrotnego hamuj ce dzia anie hormonw wydzielanych przez gruczo y zalene od przysadki, czyli np. testosteron, czy estrogeny krtka ptla sprzenia zwrotnego hamuj ce dzia anie maj hormony tropowe przysadki sterowane przez hormony hipofizjotropowe np. FSH, LH
o hormony hipofizjotropowe to hormony wydzielane przez podwzgrze i regulujce wydzielanie hormonw przez gruczoow cz przysadki mzgowej hormony tropowe hormony wydzielane przez przysadk; pobudzaj aktywno podlegych przysadce gruczow dokrewnych (to np. ACTH, TSH, FSH, LH)

o 4.

ultrakrtka ptla sprzenia zwrotnego dzia anie hamuj ce w stosunku do tych neuronw wykazuj hormony hipofizjotropowe Cao reakcji jest modyfikowana bodcami nerwowymi (bodce blowe, stres) oraz porami dnia i aktywnoci kory mzgu wr

Hormony przedniego pata przysadki W przysadce mona wyrni komrki barwnikooporne (50%) i barwnikoch onne. Komrki barwnikoch onne zawieraj ziarnistoci i dziali si je na komrki kwasochonne (35%) i zasadochonne (15%). Przypuszcza si e komrki barwnikoch onne wytwarzaj hormony przysadkowe Komrki kwasochonne wytwarzaj hormony tj.

hormon wzrostu (GH) i prolaktyn (PRL), a zasadochonne pozosta e

hormon luteinizujcy (LH) hormon folikulotropowy (FSH) hormon tyreotropowy (TSH) hormon adrenokortykotropowy (ACTH)
wytwarzaj te prohormon enzymatycznej powstaj :

proopiomelanokortyn (POMC) z ktrego na drodze

Copyright by $ta

ACTH o

Pobudza aktywno kory nadnerczy

Hormon -lipotropowy (-LPH) o Pobudza uwalnianie kwasw t uszczowych z tkanki t uszczowej -endorfina o Dzia anie przeciwne do -LPH Hormony melanotropowe (MSH) o To hormon czci poredniej przysadki o Pobudza malanocyty skry do wi kszej syntezy i odk adania melaniny o W warunkach prawid owych jej uwalnianie silnie hamuj hormony kory (kortyzol) i rdzenia nadnerczy (A, NA)

wr

Hormon wzrostu (GH) - somatotropina pobudza proliferacje komrek rnych tkanek prowadzc do zwi kszenia liczby i wielkoci komrek stanowi g wny hormonalny pozagenetyczny czynnik pobudzaj cy wzrost organizmu Rytm wydzielania o stenie GH jest due we krwi p odw i noworodkw, pniej zmniejsza si , ale u dzieci jest znacznie wi kszy ni u doros ych i wykazuje rytm okoodobowy stenie GH osi ga szczyt w nocy w stadium 3 i 4 snu wolnofalowego (NREM) Czynniki pobudzajce wydzielanie: o wydziela si w wi kszych ilociach w stanach stresu wywo anego blem, zimnem, urazami, zabiegi chirurgicznym, strachem, wysikiem fizycznym, stanami hipoglikemii, d ugotrwa ego godu, po wstrzykni ciu insuliny, glukagonu, wazopresyny, L-DOPY, dopaminy, rodkw adrenergicznych o L-arginina i w ogle zwi kszone st enie aminokwasw dzia aj pobudzajco na GH o Jego uwalnianie pobudzaj take ma e stenia kwasw t uszczowych i enkefaliny o Szczeglnie silne dzia anie pobudzaj ce ma hipoglikemia, ktra dzia a prawdopodobnie za porednictwem glukoreceptorw podwzgrza o rodki (agoni ci) dzia aj ce przez receptory -adrenergiczne pobudzaj, natomiast dziaajce przez receptory -adrenergiczne hamuj to uwalnianie Zahamowanie wydzielania GH o Zwi kszone st enie glukozy, kwasw t uszczowych, o Pod wp ywem takich hormonw jak: Glikokortykosteroidy Estrogeny Progesteron Somatostatyny Wydzielanie GH regulowane przez dwa hormony podwzgrza o przeciwstawnym dzia aniu: o o Hormon uwalniaj cy hormon wzrostu - GH-RH somatoliberyna Hormon hamuj cy uwalnianie hormonu wzrostu SRIF somatostatyna SRIF wywiera wp yw hamuj cy rwnie na PRL, TSH (hormon tyreotropowy), insulin, glukagon, gastryn Wytwarzana jest te przez komrki dokrewne (D) odka, jelit i trzustki hamuj c na drodze parakrynnej czynnoci zewntrzwydzielnicze tych gruczo w trawiennych

10

Copyright by $ta

Somatomedyny o Porednicz w dzia aniu GH o S wytwarzane w wielu tkankach, g wnie w wtrobie o Wywieraj wp yw hamujcy na podwzgrze (sprzenie zwrotne) hamowanie wydzielania GH-RH hamowanie wydzielania GH o G wne ich przedstawiciele: Insulinopodobne czynniki wzrostowe IGF-1 i czynnik IGF-2 Dzia anie o GH dzia a na rne tkanki Bezporednio na w trob Porednio na mi nie i tkank t uszczow Hormon wzrostu bierze udzia w syntezie bia ek, metabolizmie t uszczw i w glowodanw oraz gospodarce minera ami Dzia anie GH na komrki docelowe odbywa si za porednictwem swoistych receptorw komrkowych, z ktrymi hormon wzrostu wi e si aktywuj c uk ad cyklaza adenylanowacAMP i dalej procesy syntezy bia ka na poziomie j drowym i rybosomalnym Pobudza syntez bia ek dotyczy to szczeglnie bia ka mi ni i kolagenu tkanki cznej, kostnej i chrzstnej Poszerzaj si chrzstki przynasadowe koci d ugich nast puje ich wyduenie Dzia anie GH na metabolizm biakowy i na wzrost odbywa si za porednictwem insulinopodobnych czynnikw wzrostu (IGF-1 i IGF-2) pobudzaj cych nie tylko chondrogenez i wzrost koci, ale take transport b onowy aminokwasw i syntez bia ek w innych mi niach szkieletowych i innych tkankach Brak IGF-2 kar owato typu Larona (niski wzrost i due stenie GH we krwi) Brak IGF-1 u pigmejw w czasie pokwitania Gdy nadmierne wytwarzanie GH (na skutek przerostu komrek kwasoch onnych (GH,PRL J)) akromegalia GH dzia a lipolitycznie i powoduje hydroliz triacylogliceroli (TAG) tkanki t uszczowej uwalniajc do krwi wolne kwasy tuszczowe (FFA) i glicerol Po d ugotrwa ym i silnym dzia aniu GH moe zwi ksza si we krwi st enie ci ketonowych (ketoza) GH wykazuje dzia anie antagonistyczne wzgl dem insuliny gdy hamuje transport glukozy do wntrz komrek i procesy glikolizy Zwikszenie stenia glukozy we krwi (zmniejszone zuycie + glukoneogeneza z aminokwasw) (podobne dzia anie ma te ACTH, TSH i PRL) GH zmniejsza tolerancj organizmu na glukoz i pobudza wydzielanie insuliny przez komrki B wysp trzustkowych W przeciwiestwie do GH ktry wykazuje dzia anie antyinsulinowe, somatomedyny typu IGF-1 wywo uj typowe reakcje insulinopodobne Dzia anie GH na gospodark minera ami Wzmoenie wchaniania wapnia z jelit Zatrzymanie w organizmie innych elektrolitw jak Na, K, fosforany wr

o o

o o

11

Copyright by $ta

Prolaktyna (PRL) podobnie wp ywa na metabolizm jak GH (ma podobn do niego budow chemiczn i podobne centrum aktywne) w czasie ci y liczba kwasoch onnych komrek laktotropowych przysadki gwa townie zwi ksza si Regulacja wydzielania o jej wydzielanie pobudzane przez hormon podwzgrzowy prolaktoliberyn (PRH) o nie jest wykluczone e funkcj PRH pe ni hormon uwalniaj cy hormon tyreotropowy (TRH) znany z silnego dzia ania pobudzaj cego na produkcj PRL, a by moe take wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP), neurotensyna i substancja P o o o wydzielanie hamowane przez prolaktostatyn (PIH) o jej funkcj pe ni dopamina (probably) prolaktyna dzia a sama tonicznie, hamuj co na podwzgrze i w asne wydzielanie, zapobiegaj c mlekotokowi estrogeny wzmagaj wydzielanie PRL, dzia aj c zarwno bezporednio na przysadk, jak i za porednictwem podwzgrza. Progesteron dzia a przeciwnie (dlatego w ci y, gdy wysoki poziom progesteronu brak wydzielania mleka (podobnie jak z OXY)

Wydzielanie mleka o (1) Po porodzie zmniejszenie st enia progesteronu blokowanie wydzielania PIH i przewaga PRH wydzielanie PRL o (2) Drugim czynnikiem rozpoczynaj cym wydzielanie PRL, jest odruch wywoany podranieniem receptorw szyjki macicy podczas porodu oraz receptorw brodawki sutka podczas ssania wydzielanie prolaktyny pod wp ywem PRH (TRH) i OXY Wysokie stenie prolaktyny hamuje uwalnianie hormonu folikulotropowego (FSH) i luteinizujcego (LH) wp ywaj c tym samym na owulacje

wr Hormony tropowe przysadki przysadka wytwarza i wydziela do krwiobiegu hormonw tropowych pobudzaj cych aktywno podleg ych przysadce gruczo w dokrewnych Hormony tropowe o o o Hormon adrenokortykotropowy (ACTH) kortykotropina Pobudza aktywno kory nadnerczy Hormon tyreotropowy (TSH) tyreotropina Pobudza aktywno tarczycy Gonadotropiny: Hormon folikulotropowy (FSH) - folikulotropina Hormon luteotropowy (LH) lutropina Pobudzaj aktywno jajnikw i j der

wr

12

Copyright by $ta

Hormony rdzenia nadnerczy rdze nadnerczy wytwarza 3 aminy katecholowe: dopamin, noradrenalin i adenalin powstaj one w komrkach chromoch onnych rdzenia z tyrozyny z szeciu kolejnych etapach: o tyrozyna (hydroksylaza tyrozynowa; mitochondria) L-DOPA (dihydroksyfenyloalanina) (dopa-dekarboksylaza; cytoplazma) dopamina (-hydroksylaza) NA (Nmetylotransferaza) A A i NA ulegaj spichrzeniu w ziarnistociach chromochonnych w poczeniu z ATP (kompleks jeszcze z bia kiem chromogranin A i -hydroksylaz) gromadzenie amin katecholowych w ziarnistociach jest hamowane przez rezerpin, ktra wzmaga uwalnianie tych amin

Wydzielanie amin katecholowych: o czynnikiem bezporednio pobudzajcym komrki rdzenia do wydzielania amin katecholowych jest

Ach:
po pobudzeniu komrek chromoch onnych przez Ach uwalnian na zakoczeniach przedzwojowych nerww wsp czulnych (?) zaopatrujcych rdze wnikanie Ca2+ do komrek fuzja ziarnistoci z b on komrkow egzocytoza

wydzielanie amin katecholowych wzmaga si rwnie podczas pobudzenia uk adu nerwowego, w stanach: hipoglikemia hipoksja g d duszenie si bl silne przeycia emocjonalne stany wstrzsowe we wszystkich tych okolicznociach cz sygna w dociera z kory mzgu i uk adu limbicznego do podwzgrza i jego orodkw kontroluj cych uk ad autonomiczny, pobudzaj c uk ad wsp czulny

krce we krwi aminy katecholowe docieraj do wielu narzdw, tkanek i komrek, dzia aj c za porednictwem specjalnych receptorw - i -adrenergicznych stanowi cych sk adnik b ony komrkowej: aminy katecholowe s szybko inaktywowane dzi ki dwu enzymom: oksydazie monoaminowej (MAO) i tlenowej metylotransferazie katecholowej (COMT) Adrenalina najsilniej pobudza receptory typu 1 i 2 a s abiej receptory typu Noradrenalina reaguje g wnie z receptorami typu , znacznie s abiej z , a w ogle na 2 Interakcja amin katecholowych z receptorami prowadzi do aktywacji cyklazy adenylowej i wzrostu st enia cAMP w komrkach docelowych Pobudzenie -receptorw natomiast zmniejsza zawarto cAMP, a zwi ksza cGMP i st enie jonw Ca2+ w komrkach docelowych Dziaanie: W uk adzie sercowo-naczyniowym Przyspieszenie czstoci skurczw serca i wzrostu ich si y z nastpczym zwi kszeniem objtoci wyrzutowej i pojemnoci minutowej serca Skurcz t tniczek krenia skrnego, nerkowego i trzewnego z jednoczesnym rozkurczem t tniczek miniowych i wiecowych oraz z nast pczym wzrostem ci nienia skurczowego, obni eniem ci nienia rozkurczowego i zwi kszeniem amplitudy skurczowo-rozkurczowej. W wyniku tych zmian zwi ksza si przepyw krwi przez minie, utrzymuje si nie zmieniony przep yw sercowy i mzgowy a maleje przep yw przez narzdy (uk ad trawienny, skra), ktry ma mniejsze znaczenie dla przetrwania stresu

A na NA na
cAMP cGMP + Ca

13

Copyright by $ta

Metaboliczne skutki dzia ania amin katecholowych Pobudzenie glikogenolizy w wtrobie, wzmoenie lipolizy i uwalniania wolnych kwasw t uszczowych (FFA) oraz ich metabolizmu i wzmoenie zuycia glukozy w tkankach Pobudzenie glukoneogenezy Zmiany hormonalne, takie jak pobudzenie wydzielania glukagonu i zahamowanie uwalniania insuliny Zwi kszenie uwalniania amin katecholowych w czasie wysi ku wzmaga zuycie zapasw glikogenu w mi niach, zuytkowanie przez w trob uwalniany przez mi nie mleczanw i wykorzystanie wolnych kwasw t uszczowych jako materia u pdnego przez mi nie i tkanki Dzia anie pobudzaj ce na wentylacje p uc Hamuj agregacje p ytek krwi Reguluj uwalnianie reniny Bior udzia w mechanizmie ejakulacji Pobudzaj aktywno orodkowego uk adu nerwowego Adrenalina rozlunia mi nie g adkie przewodu pokarmowego, oskrzeli i pcherza moczowego, pobudzajc jednoczenie skurcze zwieracz mi ni przyw osowych wr

o o o o o o

Hormony kory nadnerczy od zewntrz do rodka gruczo u mona wyrni kolejne warstwy znajduj ce si pod torebk: o o o warstw kbkowat wydziela g wnie mineralokortykosteroidy warstw pasmowat wydziela g wnie glikokortykosteroidy warstw siatkowat wydziela g wnie androgeny

wszystkie warstwy obfituj w cholesterol i witamin C proces odnowy i przemiany komrkowej podlega regulacji przez hormon adrenokortykotropowy (ACTH) ktry pe ni ty funkcje hormonu troficznego po zastosowaniu ACTH zwi ksza si st enie AMP, rozpoczynaj cego procesy steroidogenezy z kory otrzymano dotychczas ponad 50 rnych steroidw bdcych metabolitami porednimi w steroidogenezie, z ktrych 8 wykazuje aktywno biologiczn, a tylko 2, tj. aldosteron i koryzol s wanymi yciowo hormonami kory nadnerczy.

Biosynteza hormonw kory nadnerczy Hormony nadnerczy s syntetyzowane w wi kszoci z cholesterolu pochodzcego z osocza. W wyniku stymulacji tych gruczo w przez hormon adrenokortykotropowy (ACTH) dochodzi do aktywacji esterazy i powsta y wolny cholesterol przemieszcza si do mitochondriw ,aby na drodze enzymatycznej przekszta ci si pregnenolon. Pregnenolon jest steroidem, z ktrego s wytwarzane wszystkie hormony kory nadnerczy.

14

Copyright by $ta

wr

Mineralokortykosteroidy kora nadnerczy jest niezbdna do ycia cz owieka i po jej ca kowitym wyci ciu w ci gu 3-5 dni nastpuje mier, chyba e zastosuje si leczenie zastpcze steroidami nadnerczowymi w przypadku braku mineralokortykosteroidw nast puje (kolejno) o dochodzi do bardzo duej utraty z moczem jonw Na+ i Clo zmniejsza si ich st enie a zwi ksza si stenie jonw K+ w ECF o zmniejsza si obj to ECF i osocza o maleje obj to wyrzutowa serca o nastpuje mier w rd objaww wstrzsu kreniowego oko o 95% ca kowitej aktywnoci mineralokortykosteroidowej nadnerczy przypada na aldosteron, a pozosta e 5% na deoksykortykosteron (DOC), 18-deoksy-DOC, kortykosteron i kortyzol

ALDOSTERON pobudzanie wydzielania aldosteronu w wyniku: o o wzrost zawartoci we krwi angiotensyny II i III zwikszenie stenia jonw K+ i zmniejszenie stenia jonw Na+ we krwi zmniejszenie o 10% st enia jonw Na+ lub zwi kszenie o 10% st enia jonw K+ w p ynach zewntrzkomrkowych a zw aszcza w osoczu przep ywaj cym przez nadnercza, stanowi bodziec dla kory nadnerczy zwi kszaj cy prawie dwukrotnie wydzielanie aldosteronu

15

Copyright by $ta

o o o -

bo aldosteron wzmaga resorpcj Na+ i wydalanie K+

zmniejszenie objtoci krwi lub p ynu zewntrzkomrkowego bardzo due zwi kszenie wydzielania hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) przez cz gruczo ow przysadki nieco mniejsz rol odgrywaj prostaglandyny, estrogeny i pobudzenie receptorw adrenergicznych

dziaanie biologiczne aldosteronu o o o o o o receptory dla aldosteronu znajduj si w nerkach, liniankach, jelicie, gruczo ach potowych zwi kszenie wch aniania zwrotnego Na+ i wydzielania K+ przez komrki kanalikw nerkowych zwi kszenie wch aniania Na+ przez komrki gruczow potowych, linowych i nabonka jelitowego zwi kszenie obj toci ECF, co powoduje zwi kszenie objtoci wyrzutowej serca i wzrost ci nienia t tniczego zwrotnemu wch anianiu jonw Na+ z kanalikw pod wp ywem aldosteronu towarzyszy zwi kszone wydzielanie jonw H+ do ich wiat a co moe prowadzi do alkalozy niedobr aldosteronu jest przyczyn zmniejszenia wch aniania jonw Na+ z kanalikw co moe spowodowa kwasic

mechanizm dziaania o aldosteron dzia a podobnie jak inne steroidy: wnika do komrki docelowej tworzy kompleks z odpowiednim bia kiem receptorowym w cytoplazmie kompleks ten do j dra komrkowego aktywacja odpowiednich genw i indukcja odpowiedniego mRNA a w kocu wzmaga syntez bia ka efektorowego (enzymatycznego, transportuj cego i strukturalnego). Aldosteron pobudza take bezporednio enzymy mitochondrialne prowadzc ostatecznie do zwi kszenia przepuszczalnoci komrek dla jonw Na+ i aktywnoci pompy sodowej w komrkach docelowych wr

Glikokortykosteroidy oko o 95% aktywnoci glikokortykosteroidowej kory nadnerczy przypada na kortyzol, zwany take hydrokortyzonem, a pozosta e 5% przypada na kortykosteron i kortyzon kortyzol wi e si w krwi g wnie z -globulin zwan transkortyn ten zwi zany kortyzol jest biologicznie nieczynny rezerwuar poniewa tylko wolna posta kortyzolu jest biologicznie czynna, to przy tej samej cakowitej zawartoci hormonu we krwi aktywno glikokortykosteroidowa moe by mniejsza lub wi ksza, zalenie od zawartoci wi cej hormon transkortyny (produkowana w w trobie) dzia anie: o na metabolizm w glowodanw najlepiej poznan reakcj metaboliczn jest silne, niekiedy 5-10 krotne wzmoenie glukoneogenezy w wyniku wzmoonej glukoneogenezy zawarto glikogenu w hepatocytach znacznie zwi ksza si podczas gdy w komrkach innych tkanek ulega zmniejszeniu wzrost glikogenolizy w tkankach pozaw trobowych zmniejszenie zuycia glukozy przez komrki kosztem kwasw t uszczowych zmniejszenie transportu glukozy przez b on komrkow zmniejszenie glikolizy w tkankach obwodowych na skutek zahamowania aktywnoci kluczowych enzymw glikolitycznych zmniejsza wraliwo tkanek na dzia anie insuliny

16

Copyright by $ta

ostatecznym skutkiem wymienionych zmian w metabolizmie w glowodanw jest zwikszenie stenia glukozy we krwi prowadzce do cukrzycy pochodzenia nadnerczowego

na metabolizm bia ek zwi kszenie katabolizmu bia ek i mobilizacj aminokwasw tkankach pozaw trobowych, zw aszcza w miniach (zaniki mi niowe) i tkance kostnej (osteoporoza)
Katabolizm og reakcji chemicznych metabolizmu prowadzcy do rozpadu zoonych zwi zkw chemicznych na prostsze czsteczki. Rozkad, zanik materii organicznej Anabolizm grupa reakcji chemicznych, w wyniku ktrych z prostych substratw powstaj zwi zki zoone, gromadzce energi . Jest to ta cz metabolizmu, ktra zwizana jest ze wzrostem tkanek organizmu.

Zwi kszenie st enia aminokwasw we krwi zwi kszenie transportu b onowego aminokwasw w komrkach w troby poczone ze zwi kszon syntez w niej bia ek z rwnoczesnym zmniejszeniem tej syntezy w innych tkankach zwi kszenie przemian aminokwasw w komrkach w troby (deaminacja, transaminacja, glukoneogeneza) due zwi kszenie syntezy bia ka w tkankach przewodu pokarmowego

glikokortykosteroidy powoduj take mobilizacje kwasw t uszczowych z tkanki t uszczowej (dziaanie lipolityczne) i ich spalanie (dziaanie ketogenne) oraz zwikszaj stenie frakcji wolnych kwasw tuszczowych (FFA) w osoczu krwi wszystkie glikokortykosteroidy wywieraj silny wpyw hamujcy na wydzielanie hormonu uwalniaj cego hormon adrenokortykotropowy (CRH) z podwzgrza i samego hormonu adrenokortykotropowego (ACTH) z przysadki na zasadzie sprzenia zwrotnego ujemnego glikokorykosteroidy poza dzia aniem na metabolizm poredni wp ywaj na czynno wielu narzdw: zwi kszaj filtracj kbuszkow i zwikszaj diurez zwi kszaj reaktywno skurczow miocytw naczy krwiononych, potgujc dziaanie A i NA na naczynia krwionone wp ywaj pobudzajco na kurczliwo mi nia sercowego (dzia anie inotropowe dodatnie) w przewodzie pokarmowym pobudzaj wydzielanie HCL w odku przez wzmoone uwalnianie gastryny w obrbie uk adu kostnego glikokortykosteroidy wywo uj demineralizacj i osteoporoz, zmniejszaj c rwnoczenie wch anianie jonw Ca2+ i reabsorpcj fosforanw z jelit zwi kszajc jednoczenie stenie parathormonu

o o o o o o

wydzielanie kortyzolu zwi ksza si w czasie adaptacji organizmu do DZIAANIA STRESU kortyzol i inne glikokortykosteroidy maj dzia anie przeciwzapalne (stabilizacja b ony lizosomw, zmniejszenie tworzenia bradykininy i prostaglandyn zmniejszenie przepuszczalnoci naczy w osowatych) zmniejszaj liczb eozynofilw, limfocytw i bazofilw, a zwikszaj liczb neutrofilw, krwinek czerwonych i pytek krwi wywo uj zanik tkanki limfoidalnej hamowanie wytwarzania immunoglobulin hamowanie reakcji odpornociowej zmniejszaj nadwraliwo organizmu na dzia anie alergenw bo hamuj reakcje uwalniania histaminy w czasie reakcji antygen przeciwcia o (blok kortyzolowy) nadmierna aktywno hormonalna kory nadnerczy wywo an gruczolakiem lub jej przerostem prowadzi do zespou Cushinga zesp ten cechuje si charakterystycznym ot uszczeniem cia a, rozstpami skry na pow okach brzucha i poladkach, tworzcymi si z powodu zaniku bia ka, cukrzyc i zmniejszon odpornoci

17

Copyright by $ta

Regulacja wydzielania glikokortykoidw: wytwarzanie i wydzielanie hormonw kory nadnerczy regulowane jest wycznie przez hormon adrenokortykotropowy (ACTH), wytwarzany stale w niewielkich ilociach przez przedni p at przysadki istotn rol ma te podwzgrzowy hormon hipofizjotropowy uwalniaj cy ACTH, czyli kortykoliberyna hormon ACTH pobudza syntez steroidw g wnie na etapie zamiany cholesterolu na pregnenolon. W ten sposb pod wp ywem ACTH zwi ksza si synteza glikokortykosteroidw, mineralokortykosteroidw i androgenw nadnerczowych jednoczenie kontrola wydzielania CRH i ACTH oparta jest na ujemnych sprz eniach zwrotnych z udzia em samego ACTH (krtka ptla) i kortyzolu (d uga ptla) wr

Androgeny i estrogeny kory nadnerczy Kora nadnerczy stale wydziela m skie hormony p ciowe zwane androgenami nadnerczowymi. Nale do nich steroidy o sta ym dzia aniu androgennym tj. dehydroepiandrosteron (DHEA) i androstendion oraz niewielkie iloci najsilniejszego z androgenw testosteronu, ktrego gwnym rdem u mczyzn s komrki rdmi szowe j der (Leydiga). Poza tym kora nadnerczy wytwarza nieznaczne iloci eskich hormonw p ciowych: estrogenw i progesteronu Dziaanie androgenw o Do zakresu dzia ania biologicznego androgenw naley u m czyzn (1)regulacja spermatogenezy, (2) utrzymanie drugorzdowych mskich cech p ciowych (3) utrzymanie czynnoci dodatkowych narzdw p ciowych (gruczo krokowy i pcherzyki nasienne),

o o

Androgeny pobudzaj proliferacje komrek, dojrzewanie tkanek i biosyntez biaka w tkankach, dlatego okrelane s jako hormony anaboliczne, zw aszcza w odniesieniu do mi ni szkieletowych W warunkach fizjologicznych hormony p ciowe pochodzenia nadnerczowego nieznacznie wpywaj na organizm, z wyj tkiem wczesnego rozwoju m skich narzdw p ciowych w yciu p odowym, w dzieci stwie oraz w okresie pokwitania. U kobiet androgeny wydzielaj si przez ca e ycie i maj niewielkie dzia anie. W stanach patologicznych zbytnie wytwarzanie androgenw nadnerczowych prowadzi u kobiet do objaww wirylizmu (zarost na brodzie, pogrubienie g osu, ysienie, rozwj echtaczki) wr

Metabolizm jodu dobowa poda jodu w pokarmach wynosi przeci tnie 500 g/d minimalne zapotrzebowanie na jod wynosi przeci tnie 75 jod jest szybko resorbowany z jelit jako jon jodkowy (I-)

g/d

poza jodem pokarmowym organizm wykorzystuje do tyreogenezy take jod uwalniany z tarczycy w iloci oko o 60 g/d w procesie odjodowania jodotyronin w tym gruczole jodki krce w osoczu s szybko wychwytywane przez tarczyc (i inne tkanki, np. gruczo y linowe) przeci tne wychwytywanie jodkw przez tarczyc wynosi oko o 120 g/d

18

Copyright by $ta

nerki wydalaj z moczem ok. 480 g/d ca kowita ilo jodu w gruczole tarczowym 8000 g o zwi zany g wnie w postaci tyreoglobuliny pozosta a pula jodu krcego w postaci T3 i T4 wynosi oko o 600 g o z tego 60 g/d po zuyciu przez tkanki zostaje: wydalone czciowo z ka em (12 g/d) jako jod organiczny, czciowo podlega kreniu jelitowo-w trobowemu (48 g/d) po podaniu jednorazowej dawki jodku oko o 20-45% gromadzi si w tarczycy w ci gu 24 godzin, a reszta podlega wydalaniu przez nerki (40-70%) i dystrybucji do innych tkanek (gruczo y linowe i odek) wr

Wytwarzanie, gromadzenie i uwalnianie hormonw tarczycy Histologicznie gruczo tarczowy sk ada si z pcherzykw , ktrych ciana utworzona jest z komrek gruczoowych (spoczywaj cych na b onie podstawnej). Pcherzyki te s wype nione przejrzyst bia kowat mas koloidaln (koloid), zawieraj c tyreoglobulin glikoprotein obfitujc w tyrozyn i stanowi c magazyn hormonw gruczo u tarczowego: tyroksyny i trijodotyroniny Tyreoglobulina wydzielana jest do pcherzyka i gromadzona tu w postaci koloidu do czasu jej zuycia jako rd o hormonw przez komrki pcherzykowe Tyreoglobulina zawiera 123 reszty tyrozyny w kadej czsteczce, bdcej polimerem wielu podjednostek gruczo tarczowy ma niezwykle du zdolno gromadzenia jodkw. Odbywa si to przy udziale transportu czynnego zwanego pomp jodkow aktywne hormony gruczo u tarczowego, tj. trijodotyronina (T3) i tyroksyna (T4) s jodowanymi pochodnymi tyrozyny. Ich biosynteza jest ci le zwi zana z wytwarzaniem tyreoglobuliny g wnego magazynu jodu hormonalnego. Jodowanie tyrozyny w tyreoglobulinie nastpuje w pozycji 3, a nastpnie w pozycji 5 jej piercienia aromatycznego, daj c w ten sposb MIT (monojodotyrozyna), a nast pnie DIT (dijodotyrozyna). Odbywa si to na powierzchni mikrokosmkw komrek pcherzykowych Po przyczeniu jodu, zachodzi wzajemna kondensacja dwch ssiednich czsteczek jodowanych tyrozyn w obrbie tyreoglobuliny z jednoczesnym odszczepieniem bocznego acucha alaninowego. Prowadzi to do powstania tatrajodotyroniny (T4) i tworzonej z dwch reszt DIT i trijodotyroniny (T3) utworzonej z poczenia jednaj czsteczki MIT i jednej DIT. Uwalnianie T3 i T4 z tarczycy jest pobudzane przez TSH i zachodzi w wyniku resorpcji (endocytozy) koloidu przez komrki pcherzykowe. o W fazie resorpcji koloid pobierany jest przez komrki pcherzykowe na drodze endocytozy przy udziale receptorw, jak i masowego zgarniania przez wypustki, przypominaj cego fagocytoz Liczne lizosomy znajduj ce si g wnie w czci przypodstawnej komrki pcherzykowej spoczynkowej po ich pobudzeniu przez TSH przemieszczaj si do czci szczytowej komrki, a nast pnie zlewaj z wakuolami wch oni tego koloidu. W wyniku trawienia przez enzymy zawarte w lizosomach z tyreoglobuliny uwalniaj si hormony tarczycy (T3 i T4) oraz nieaktywne jodotyrozyny. o Jodotyrozyny odczaj jodki ze swej czsteczki pod wp ywem swoistych enzymw (tzw. dejodaz), ktre nie dzia aj jednak na T3 i T4. o Jodek podlega recyrkulacji i zuyciu do syntezy nowych hormonw tarczycy. Wrd produktw lizosomowej hydrolizy znajduj si skondensowane reszty tyrozynowe w formie czterojodotyroniny T4 (inaczej tyroksyny) z zawartoci 4 atomw jodu oraz trjjodotyroniny T3. o jako czstki o charakterze hydrofobowym dyfunduj one z lizosomw do cytoplazmy o nastpnie poprzez b on komrkow do naczy krwiononych.

19

Copyright by $ta

Hormony tarczycy zostaj uwolnione do krwi przy czym uwalnia si okoo 20 razy wicej T4 ni T3. W warunkach prawid owych z tarczycy uwalnia si oko o 60 g jodu hormonalnego na dob i przy jego prawid owej iloci w tym gruczole uwalniane to utrzymuje si kilka tygodni nawet jeeli synteza jodu hormonalnego jest ca kowicie zatrzymana. Gruczo tarczowy ma ograniczone moliwoci zuycia jodu do syntezy hormonu i przy nadmiernej poday tego pierwiastka z pokarmem zmniejszeniu ulega stosunek jodkw w surowicy krwi do jodu w tarczycy (prawid owo wynoszcy oko o 1:30). o W tej sytuacji przy duej poday jodkw tarczyca nagle zwalnia procesy transportowe jodu. Zjawisko to nosi nazw efektu Wolffa-Chaikoffa Hormony tarczycy cza si we krwi z bia kami tj. z globulin wic tyroksyn (TBG) i prealbumin wic tyroksyn (TBPA). o Tyroksyna (T4) jest transportowana a osoczu w 99,9% w poczeniu z bia kami z czego 75% z TBG i 25% z TBOA. o Trijodotyronina wi e si nieco s abiej z TBG i prawie wcale z TBPA

wr

Czynno hormonw gruczou tarczowego T3 jest 3-4 razy silniejszym hormonem ni T4 Wiele dowodw przemawia za tym, e g wnym hormonem gruczo u tarczowego dzia aj cym na narzdy docelowe jest T3 i rT3, a T4 stanowi prohormon z ktrego te trijodotyroniny powstaj w tkankach

Funkcje T3 i T4:
o o spe niaj funkcje katalizatora reakcji utleniania i gwnego regulatora przemian metabolicznych w organizmie Due iloci T4 wywo uj zwi kszenie podstawowej przemiany materii nawet o 60-100% powyej wartoci prawid owej Zwi kszaj aktywno enzymw oksydacyjnych i acucha oddechowego oraz liczb i wielko mitochondriw WPYWAJ NA PRZEMIAN WGLOWODANW Wzmagaj wchanianie glukozy i galaktozy z jelit i jej zuycie przez komrki Wsplnie z aminami katecholowymi przyspieszaj rozpad glikogenu w w trobie

WZMAGAJ METABOLIZM TUSZCZW


Zwikszaj lipoliz, zamieniajc triacyloglicerole (TAG) do glicerolu i kwasw tuszczowych, ktre s w duym stopniu zuywane do wytwarzania energii w komrkach Zmniejsza si stenie tuszczw, gwnie cholesterolu

o o

Fizjologiczne st enia T3 i T4 w tkankach wzmagaj syntez biaka i u modych osb pobudzaj wydzielanie hormonu wzrostu i przyspieszaj wzrost Przy duych st eniach (nadczynno tarczycy) zahamowanie syntezy i pobudzenie rozpadu bia ek g wnie mi niowych prowadzc do ujemnego bilansu azotowego, zwi kszonego wydalania kreatyniny z moczem i os abienia si y mi niowej. Nadmiar T3,4 w m odym wieku hamuje wzrost

20

Copyright by $ta

wzmagaj zuycie witamin, zw aszcza B1, B2, B12, C, D i innych Brak T4 upoledzenie zamiany karotenu w witamin A zwi kszone stenie karotenu we krwi te zabarwienie skry, objawy awitaminozy A (kurza lepota, rogowacenie rogwek) wywieraj duy wp yw na metabolizm wapnia i fosforanw w kociach Nasilaj procesy zarwno tworzenia jak i resorpcji koci Zmniejszaj mas koci, gdy resorpcja przewaa nad jej tworzeniem Zwi kszaj stenie wapnia w osoczu i moczu Zwalniaj resorpcj wapnia z jelit Zwi kszaj stenie fosforanw w osoczu i zmniejszaj w moczu

Wp yw T3 i T4 na uk ad dokrewny Przyspieszenie degradacji hormonw, co spowodowane jest nasileniem przemian metabolicznych w ogle. Dotyczy to takich hormonw jak kortyzol, aldosteron i hormon wzrostu. Z dziaa oglnych hormony tarczycy wp ywaj na wzrost szkieletu i rozwj orodkowego ukadu nerwowego u podu, pobudzaj erytropoez i zwikszaj stenie insuliny w surowicy krwi Prawid owe ich wydzielanie warunkuje normalne dojrzewanie narzdw p ciowych i czynnoci p ciowe oraz wydzielanie hormonw p ciowych, a nadmiar we wczesnym dziecistwie hamuje dojrzewanie pciowe Wp yw hormonw gruczo u tarczowego na czynnoci narzdw jest wtrny i pozostaje w zwi zku ze zwi kszeniem przemiany materii i zuyciem tlenu przez tkanki . Pod wp ywem tych hormonw wzmaga si przepyw krwi przez niemal wszystkie obszary naczyniowe organizmu, szczeglnie przez skr , przez co zwiksza si wydalanie ciepa Dochodzi do zwi kszenia obj toci wyrzutowej serca o 50% i wi cej ponad warto prawid ow , zwi ksza si czsto skurczw i si a mi nia sercowego oraz pojemno minutowa serca tachykardia to czu y miernik kliniczny nadmiaru hormonw tarczycy we krwi

Hormony gruczo u tarczowego s niezbdne do prawidowego rozwoju i dojrzewania ukadu nerwowego. Due dawki hormonw przyspieszaj rozwj psychiczny i mog prowadzi do niepokoju i draliwoci

wr

21

Copyright by $ta

Regulacja wydzielania hormonw gruczou tarczowego Czynno wydzielnicz gruczo u tarczowego reguluje gwnie hormon tyreotropowy przysadki (TSH) wydzielanie TSH jest stale kontrolowane przez TRH hormon uwalniaj cy TSH. Do czynnikw pobudzajcych wydzielanie TRH przez podwzgrze nale: Zimno D ugotrwa e stany emocjonalne Sen Do czynnikw hamujcych wydzielania TRH Ciep o Dzia anie stresu Dzia anie hamuj ce czynnikw stresowych wi e si z ich wp ywem na uk ad nerwowy, szczeglnie na uk ad limbiczny, oraz z pobudzeniem wydzielania hormonw: adrenokortykotropowego i glikokortykosteroidw, ktre take hamuj wydzielanie TRH Hormonw gruczo u tarczowego Wahania st enia TRH i TSH s sezonowe wi cej wydziela si ich w zimie (bo zimno pobudzenie wydzielania TRH), znacznie mniej w lecie, dlatego hormony gruczo u tarczowego wykazuj okooroczny rytm wydzielania Pierwotnym skutkiem dzia ania TSH na receptory komrek pcherzykowych tarczycy jest pobudzenie metabolizmu fosfolipidw ich b ony komrkowej z aktywacj cyklu inozytolofosfolipowego i ze zwi kszeniem wewntrzkomrkowego st enia trifosforanu inozytolu (IP3). Trifosforan inozytolu z kolei mobilizuje jony Ca2+ i zwi ksza ich st enie ktre uwalniane z organelli komrkowych dzia aj jako drugi przekanik Dzia anie TSH o Wzmaga proteoliz tyreoglobuliny w pcherzykach tarczycy zwi kszaj c uwalnianie T3,4 do krwi krcej i zmniejszaj c iloci koloidu w tarczycy o o o Zwi ksza aktywno pompy jodkowej komrek gruczo owych tarczycy Zwi ksza wielko i aktywno komrek tarczycy Zwi ksza liczb komrek gruczoowych tarczycy i pofadowanie nab onka pcherzykw

wr

Czynnoci wewntrzwydzielnicze trzustki Czynno wewntrzwydzielnicz trzustki reprezentuj wyspy trzustkowe (Langerhansa) rozsiane w mi szu gruczo owym. S one zbudowane z co najmniej czterech g wnych typw komrek (A, B, D, F): komrki A 20% - w obwodowych czciach wysp wytwarzanie i uwalnianie glukagonu komrki B 60-75% - g wnie w centrum wysp wytwarzanie i uwalnianie insuliny komrki D 5% - mi dzy komrkami A i B wytwarzaj somatostatyn (SRIF) czyli hormon hamuj cy uwalnianie GH; (SRIF przypuszczalnie hamuje uwalnianie innych hormonw wysp) komrki F (PP) 5-10% - uwalniaj polipeptyd trzustkowy (PP) g wnie pod wp ywem pobudzenia n.X i dzia ania CCK; (przypuszczalnie PP hamuje czynnoci zewntrzwydzielnicze trzustki)

22

Copyright by $ta

W trzustce istnieje uk ad krenia wrotnego w ktrym krew ttniczek zrazikowych najpierw dop ywa do tkanki dokrewnej wysp, tworzc pierwotn sie naczy w osowatych, a nast pnie odp ywaj c z wysp zaopatruje cz zewntrzwydzielnicz, gdzie tworzy wtrn sie naczy w osowatych. Dzi ki kreniu wrotnemu uwolnione w wyspach hormony dostaj si w duym, steniu do czci zewntrzwydzielniczej trzustki, wp ywaj c na wytwarzanie i wydzielanie enzymw trzustkowych: Glukagon, SRIF i PP, dzia aj hamuj co na to wytwarzanie i wydzielanie enzymw Insulina dzia a pobudzajco

Krew z trzustki dostaje si dzi ki kreniu wrotnemu do w troby, ktra stanowi g wne miejsce dzia ania, wychwytywania i degradacji insuliny.

wr

Glukagon z uwagi na podobiestwo do sekretyny jelitowej zaliczany jest do rodziny polipeptydw sekretynowych, do ktrej naley take wazoaktywny peptyd jelitowy (VIP) i peptyd hamujcy czynno odka (GIP) regulacja wydzielania glukagonu: o o najsilniejszy bodziec pobudzaj cy wydzielanie tego hormonu to zmniejszenie st enia glukozy we krwi + pobudzenie ukadu wspczulnego -adrenergicznego przez aminy katecholowe lub zablokowanie receptorw -adenergicznych hamujco dzia a pobudzenie receptorw -adrenergicznych silny wp yw na wydzielanie glukagonu maj hormony odkowo-jelitowe: CCK i gastryna, ktre pobudzaj to wydzielanie, a SRIF hamuje aminokwasy w przeciwiestwie do glukozy wzmagaj wydzielanie glukagonu (skuteczno aminokwasw w uwalnianiu glukagonu jest proporcjonalna do ich zdolnoci przechodzenie w glukoz) FFA maj tylko umiarkowany wpyw hamujcy na wydzielanie glukagonu, dlatego w razie zmniejszenia ich st enia we krwi moe doj do niewielkiego zwi kszenia wydzielania glukagonu.

o o

Pod wp ywem glukagonu wtroba zamienia si z narzdu magazynujcego glukoz w narzd uwalniaj cy ten cukier. Zmiana ta jest nast pstwem: pobudzenia glikogenolizy i glukoneogenezy zahamowania glukokinazy, enzymu zwi kszaj cego wychwytywanie glukozy przez hepatocyty zahamowania syntetazy glikogenu wr

23

Copyright by $ta

Dziaanie biologiczne glukagonu mechanizm dzia ania glukagonu na komrki docelowe, g wnie na hepatocyty, wi e si ci le z uk adem receptor cyklaza adenylanowa pobudzenie glikogenolizy i hamowanie syntezy glikogenu o glikogenoliza pod wp ywem glukagonu nie obejmuje mi ni szkieletowych, a dotyczy g wnie wtroby, ktra staje si wwczas rd em glukozy tak wanej dla innych tkanek, a szczeglnie dla uk adu nerwowego (podobnie dzia aj uwalniane pod wp ywem hipoglikemii katecholaminy i glikokortykosteroidy, GH; natomiast insulina dzia a odwrotnie hamuje wytwarzanie glukozy w w trobie i pobudza zuycie glukozy w tkankach) ubocznym produktem wzmoonej glukoneogenezy jest zwi kszenie w trobowego wytwarzania mocznika (ureogeneza), ujemny bilans azotowy , zmniejszenie st enia aminokwasw w osoczu i zwi kszenie zuycia tlenu przez hepatocyty

wp ywa na adipocyty wzmaga rozk ad TAG uwalniaj si do krwi FFA (w w trobie zamieniaj si do acetylo-CoA i zwikszaj aktywno karboksylazy pirogronianowej przyspieszenie glukoneogenezy) wtrnie przyspiesza uwalnianie insuliny przez komrki B wysp trzustkowych w duych dawkach wywiera wp yw na uk ad sercowo-naczyniowy: dzia a chronotropowo dodatnio na serce zwi kszenie wyrzutu i pojemnoci minutowej serca, rozszerza naczynia wiecowe i arteriole krenia duego, zmniejsza opr obwodowy naczy

pod jego wp ywem zahamowaniu ulegaj czynnoci motoryczne odka i wydzielanie odkowe oraz trzustkowe. Jednoczenie wzmaga wydzielanie ci wtrobowej i wydzielanie jelitowe dzia a diuretycznie prowadzi do diurezy osmotycznej (zwi kszona filtracja) w wyniku jego dzia ania nast puje wzrost stenia K+ we krwi uwalnianych z hepatocytw oraz zmniejszenie stenia Ca2+ i PO4- na skutek ich wzmoonego wydalania z moczem wr

Insulina wytwarzana w rybosomach siateczki rdplazmatycznej komrek B sk ada si z dwu prostych acuchw peptydowych (A i B) poczonych dwoma mostkami dwusiarczkowymi produktem wyj ciowym jest preproinsulina zoona z peptydu sygnalnego i proinsuliny, bezporedniego prekursora insuliny, ktra ulega zamianie na typow insulin pod wp ywem enzymu proteolitycznego wyst pujcego w ziarnistociach komrek B o w proinsulinie uoenie acucha A i B jest takie, e z atwoci wytwarzaj si mi dzy nimi dwa mostki dwusiarczkowe. o Pod wp ywem endoproteazy w komrkach B zostaje odszczepiony peptyd czcy C i uwalnia si produkt o pe nej aktywnoci hormonalnej insuliny, ale rni cy si od niej brakiem alaniny na kocu w glowym acucha B. aktywno biologiczna insuliny wymaga istnienia obu acuchw A i B poczonych mostkami dwusiarczkowymi, warunkuj cymi odpowiedni konformacj czsteczki hormonu normalna trzustka jest bogata w cynk, ktry jest sk adnikiem hormonu zmagazynowanego w ziarnistociach komrek B

24

Copyright by $ta

insulina dzia a na komrki docelowe za porednictwem receptorw insulinowych. o Receptor ten ma struktur tetrameru (2 podjednostki i 2 podj. ) poczenie insuliny z podj. alfa w wyniku tego podjednostka ulega autofosforylacji tworzy to z receptora kinaz bia kow wynikiem dzia ania kinazy bia kowej receptora insulinowego jest fosforylacja licznych bia ek enzymatycznych komrki i zmiana jej funkcjonowania

Do kolejnych etapw wytwarzania i uwalniania insuliny nale: 1) biosynteza proinsuliny w siateczce rdplazmatycznej dla ktrej sygna em jest zwi kszenie nie tyle zewntrz-, ile wewntrzkomrkowego stenia glukozy 2) transport proinsuliny do aparatu Golgiego, gdzie zachodzi paczkowanie 3) tworzenie dojrza ych ziarnistoci w cytoplazmie i przyczepianie ich do uk adu mikrotubularnego 4) przenikanie jonw Ca2+ z zewntrz do komrki B zmiany konformacyjne (skurcz mikrotubuli, prowadzce do przesuni cia ziarnistoci w kierunku powierzchni komrki) 5) proces egzocytozy, w ktrym hormon zostaje uwolniony z ziarnistoci do p ynu zewntrzkomrkowego i st d przez okienkowate otwory w naczyniach w osowatych dostaje si do krwi krcej 6) endocytoza otoczki oprnionych ziarnistoci i nastpnie ponowne zuycie jej elementw do tworzenia nowych ziarnistoci

Wydzielanie insuliny wykazuje rytm dobowy z szczytem w godzinach rannych i os abieniem w godzinach wieczornych Czynniki pobudzaj ce wydzielanie insuliny z tych komrek albo stymuluj uwalnianie ju zgromadzonego w ziarnistociach komrek B hormonu, albo wp ywaj na jego syntez, albo te dzia aj na oba te procesy jednoczenie Mona wyrni dwie pule insuliny: jedn atwo i szybko uwalnian (I faza) oraz drug powoli uwalnian (II faza) Wiele czynnikw pobudza uwalniane insuliny z puli I o prowadzi do niemal natychmiastowego wzrostu stenia tego hormonu j u po upywie 2 min z szczytem przypadaj cym na 3-5 min pniej. Pula I jest jednak stosunkowo skpa i jej uzupe nianie przez nowo zsyntetyzowany hormon trwa 1-2h, warunkuj c zwi kszone stenie insuliny we krwi jeszcze przez kilka godzin po obfitym posi ku. Do czynnikw pobudzaj cych wydzielanie insuliny po spoyciu pokarmu nale: glukoza poza glukoz te inne monocukry, takie jak mannoza i fruktoza o (ale nie galaktoza, arabinoza lub ksyloza), niektre porednie produkty cyklu Krebsa, kwasy t uszczowe i aminokwasy. cia a ketonowe, niektre hormony o GH, glikokortykosteroidy, CCK, sekretyna, GIP, enteroglukagon, glukagon agoni ci receptorw -adrenergicznych pobudzanie przednich czci podwzgrza i nerww bdnych, dzia aj cy na komrki B za porednictwem Ach i receptorw muskarynowych,

25

Copyright by $ta

Dzia anie hamuj ce wydzielanie insuliny wywieraj m.in. somatostatyna (SRIF), A i NA Najsilniejszym i najbardziej fizjologicznym bodcem uwalniaj cym insulin z komrek B jest zwi kszenie st enia glukozy we krwi. Prawid owe stenie glukozy we krwi 80-90 mg% (4,44-5,0 mmol/L). Gdy st enie glukozy we krwi wzronie nagle 2-3 razy ponad norm , to dochodzi do gwa townego wyrzutu insuliny z komrek B i zwi kszenia jej st enia proporcjonalnie do zwi kszenia st enia glukozy, si gaj c nawet 10-krotnie ponad warto podstawow . Szczyt wydzielania insuliny wyst puje w ci gu 3-5 min (faza I) i zaley od wyrzutu do krenia hormonu spichrzonego w ziarnistociach komrek B. nastpnie obserwuje si rwnie szybkie zmniejszenie st enia hormonu do wartoci wyj ciowej po up ywie 5-10minut. gdy wysokie st enie glukozy we krwi nadal si utrzymuje, to ponownie zwi ksza si stenie insuliny osi gaj c szczyt po upywie 2-3 h. o Ta druga faza obejmuje uwalnianie do krwi zarwno hormonu spichrzonego w ziarnisto ciach, jak i nowo utworzonego w komrkach B. Przewleka hiperglikemia prowadzi nie tylko do utrzymywania si duego st enia insuliny, ale take do hiperstymulacji i przerostu komrek B (faza III)

26

Copyright by $ta

Waciwym glukoreceptorem w komrkach B jest glukokinaza. Naley podkreli , e w glowodany obecne w wietle jelit rwnie wywieraj silny wp yw pobudzaj cy uwalnianie insuliny, zanim jeszcze nastpi wchanianie tych substancji i zwi kszenie st enia glukozy we krwi. Ta sama ilo glukozy podawana dojelitowo prowadzi do znacznie silniejszego pobudzenia komrek B i uwalniania insuliny ni po jej zastosowaniu doylnym. T umaczy si to uaktywnieniem przez w glowodany w jelicie tzw. osi jelitowo-trzustkowej, w ktrej w pobudzaniu komrek B porednicz zarwno: o jelitowo-trzustkowe odruchy nerwowe, W odruchu jelitowo-trzustkowym uczestnicz nerwy bdne zaopatruj ce komrki B we w kna nerwowe uwalniaj ce na swych zakoczeniach Ach i inne mediatory np. VIP hormony jelitowe uwalnianie przez w glowodany b ony luzowej jelit np.: peptyd hamuj cy czynno odka (GIP) CCK Gastryna i inne czynniki okrelane umownie jako inkretyna.

wr

27

Copyright by $ta

Fizjologiczne skutki dzia ania insuliny bezporednim skutkiem dzia ania insuliny jest zwikszenie transportu bonowego glukozy, aminokwasw i jonw K+ do komrek docelowych tego hormonu. o Insulina zwiksza wnikanie jonw K+ do komrek (poprzez zwi kszenie aktywnoci pompy Na+-K+) o Insulina zwiksza wychwytywanie aminokwasw przez komrki i wzmaga syntez bia ka enzymatycznego, pobudza syntez RNA i transkrypcj DNA w j drze komrkowym oraz tworzenie bia ka w rybosomach

skutkiem porednim jest: o stymulacja syntezy bia ka i zahamowanie jego rozpadu, o aktywacja syntetazy glikogenu o zahamowanie fosforylaz i enzymw glukoneogenezy oczywistym skutkiem dzia anie insuliny jest hipoglikemia, powstaj ca g wnie w wyniku dzia ania hormonu na miocyty i adipocyty (mechanizm wi e si z przyspieszeniem przez insulin u atwionego transportu glukozy przez b on komrkow o komrki insulinowraliwe maj swoiste transportery dla glukozy. Insulina zwiksza liczb tych transporterw w b onie komrkowej. Kady z nich wielokrotnie przechodzi spiralnie przez b on tworzc rodzaj kana w, przez ktre przenikaj czsteczki glukozy. Wyrnia si pi transporterw glukozy (GLUT-1 GLUT-5): GLUT-4 dzia a jako nonik glukozy w mi niach i tkance t uszczowej Pod wp ywem glukozy nast puje przyspieszenie w drwki tych transporterw (znajdujcych si w b onie pcherzykw b oniastych) z cytoplazmy do bony komrkowej, co z kolei warunkuje wch anianie czsteczek glukozy przez b on komrkow i ich natychmiastow fosforylacje w komrce). Po zahamowaniu stymulacji insulinowej, transportery glukozowe wracaj do cytoplazmy na drodze endocytozy, tworzc pcherzyki i czekaj c na kolejny sygna Insulina nie usprawnia transportu ani zuycia glukozy w tkankach takich narzdw jak: Mzg Nerki bona luzowa jelit krwinki czerwone

W przeciwiestwie do innych tkanek, w ktrych b ona komrkowa stanowi barier dla przechodzenia glukozy z zewntrz do komrek, w hepatocytach bariery takiej nie ma i glukoza wnika do tych komrek lub opuszcza je z du atwoci na zasadzie zwyk ej dyfuzji i zgodnie z gradientem st e o Insulina odgrywa wan rol w regulacji czynnoci w troby jako buforu utrzymuj cego sta e stenie glukozy w p ynach ustrojowych. Dzi ki niej w troba niemal natychmiast gromadzi wi kszo nadmiaru glukozy wch oni tej z jelit do krwi przez co zapobiega zbytniej hiperglikemii i na odwrt: w stanach zmniejszenia st enia glukozy w p ynach ustrojowych uwalnia j szybko z magazynw ustrojowych zapobiegaj c niebezpiecznemu zmniejszeniu jej st enia Pod wp ywem insuliny wzmaga si glikoliza. Pod wp ywem insuliny w w trobie nast puje zwikszenie zuycia glukozy, zahamowaniu ulega glukoneogeneza i wzmaga si odk adanie glikogenu Insulina hamuje syntez glukozo-6-fosfatazy i wzmaga syntez glukokinazy. W ten sposb zmniejsza uwalnianie glukozy do krenia i jednoczenie wzmaga wychwytywanie glukozy.

Insulina wzmaga zuycie glukozy w komrkach podnoszc wspczynnik oddechowy (RQ) do okoo 1,0 W adipocytach insulina wyranie hamuje mobilizacje i uwalnianie kwasw tuszczowych wywo ane przez adrenalin lub glukagon ( zmniejsza si wwczas stenie kwasw t uszczowych we krwi i ich zuywanie do celw energetycznych przez komrki) Insulina wzmaga lipogeneze z glukozy i octanu

28

Copyright by $ta

Oglnie insulina powoduje nagromadzeni substratw energetycznych w komrkach organizmu Dzia a take na mechanizm wzrostu, bo wsp dzia a i potguje efekty wzrostowe GH

Stenie glukozy na czczo wynosi 3,64-5.32 mmol/L (65-95 mg%) U chorych na cukrzyc warto ta wzrasta powyej 6,72 mmol/L (120 mg%)

wr

Metabolizm wapniowo-fosforanowy Utrzymanie prawid owych ste jonw Ca2+ w p ynie zewntrz- i wewntrzkomrkowym ma podstawowe znaczenie dla funkcjonowania organizmu. Utrzymanie prawid owego st enia jonw Ca2+ w osoczu w wskich granicach (ok. 2,5 mmol/L) jest niezbdne do: prawid owego krzepnicia krwi kurczliwoci mi ni funkcjonowania nerww prawid owego funkcjonowania b ony komrkowej

29

Copyright by $ta

Wap ustrojowy: w ICF znajduje si oko o 1% wapnia ustrojowego w ECF 0,1% szkielet 99% Wap w kociach wyst puje w dwu g wnych postaciach: posta atwo wymienialna z wapniem w p ynach ustrojowych (oko o 100 mmol) posta s abo wymienialna ktrej jest znacznie wi cej (ok. 250 razy wicej J), uwiziona w kostnych kryszta ach hydroksyapatytowych znaczna ilo wapnia (ok. 250 mmol) tj. ponad 10 razy wi cej ni wynosi jego zawarto w p ynach zewntrzkomrkowych (22,5 mmol) podlega przesczaniu kbuszkowemu i resorpcji zwrotnej, gwnie w kanalikach proksymalnych w ptli nefronu . o Tylko niewielka ilo wapnia jest wydalana z moczem (ok. 2,5 mmol/d). Uzupe nienie utraty wapnia z moczem i ka em (2,5 + 22,5 mmol) zachodzi w wyniku jego wchaniania z przewodu pokarmowego (transport czynny poprzez enterocyty jelita cienkiego, przy udziale zalenych od jonw Ca2+ ATP-azy i 1,25 hydrocholekalcyferolu) Prawie ca a ilo wapnia we krwi znajduje si w osoczu, w ktrym st enie tego pierwiastka wynosi przeci tnie okoo 2,5 mmol/L (wyst puje w trzech postaciach): zjonizowany 45 % o najwaniejsza frakcja z biologicznego punktu widzenia o stanowi bezporedni bodziec dla przytarczyc, reguluj cych wydzielanie parathormonu (PTH) na zasadzie ujemnego sprzenia zwrotnego kompleksowy 5% o poczony w kompleksy fosforanami i w glanami z cytrynianami,

zwizany z biakiem 50% o zwi zany g wnie z albumin o on nie moe dyfundowa przez b on naczy w osowatych

Fosforany organizm cz owieka zawiera oko o 22 mmol fosforanw 80-85 % znajduje si w kociach i w zbach reszta w ICF i ECF st enie fosforanw w osoczu wynosi ok. 2 mmol/L to fosforany organiczne to fosforany nieorganiczne fosforany nieorganiczne wch aniaj si w dwunastnicy i jelicie cienkim na drodze czynnego transportu i biernej dyfuzji ich wch anianie jest proporcjonalne do poday 1,25 hydroksycholekalcyferol wzmaga resorpcj

wr

30

Copyright by $ta

Ukady hormonalne w homeostazie wapniowej na regulacje szczeglnie wp ywaj 3 hormony: parathormon (PTH) hormonalna pochodna witaminy D3, czyli 1,25-dihydroksycholekalciferol kalcytonina

poniewa szkielet jest g wnym rezerwuarem wapnia i buforuje zmiany jego ste w p ynach komrkowych, przewd pokarmowy jest miejscem wch aniania wapnia z pokarmw i wyrwnywania jego ubytkw ustrojowych, a nerki miejscem wydalania wapnia z organizmu to dzia anie tych hormonw obejmuje porednio lub bezporednio wszystkie trzy narzdy

PARATHORMON
o Uatwia transfer wapnia z koci, przesczu kbuszkowego i zawartoci jelitowej do ECF Dzia a bezporednio na koci uruchamiaj c uwalnianie wapnia z jego rezerwuaru Dzia a na kanaliki nerkowe, usprawniaj c zwrotne wch anianie wapnia i wydalanie fosforanw z moczem Porednio u atwia wch anianie wapnia z jelit stymuluj c tworzenie w nerkach 1,25(OH)2D3

1,25(OH)2D3 o o o umoliwia wch anianie wapnia z jelit mobilizuje wap z koci i pot guje wp yw PTH na t mobilizacje wzmaga reabsorpcj wapnia i fosforanw z kanalikw nerkowych

KALCYTONINA

odgrywa niewielk rol w organizmach ludzi doros ych, hamujc aktywno osteoklastw i w ten sposb hamuj c uwalnianie wapnia z koci do ECF

31

Copyright by $ta

wr

Parathormon (PTH) produkowane w przytarczycach przez komrki g wne gruczo y przytarczyczne przylegaj do tylnej powierzchni tarczycy i niekiedy znajduj si w jej obrbie, dlatego zawsze istnieje ryzyko usuni cia gruczo w przytarczycznych podczas tyreoidektomii wydzielanie PTH ulega pobudzeniu o przy zmniejszonej iloci Ca2+ we krwi o poza tym pod wp ywem nag ego zmniejszenia stenia magnezu we krwi i w wyniku dzia ania cAMP, agonistw receptorw -adrenergicznych i prostaglandyn E g wnym dzia aniem fizjologicznym parathormonu (PTH) jest regulowanie stenia wapnia w pynach zewntrzkomrkowych. o Hormon ten zwi ksza stenie jonw Ca2+, a zmniejsza st enie fosforanw we krwi, dzia aj c bezporednio lub porednio na koci, jelita i nerki po podaniu PTH dochodzi do: zwi kszenia st enia jonw Ca2+ i zmniejszenia st enia fosforanw w osoczu krwi zmniejszenia wydalania jonw Ca2+ i wzmoenia wydalania fosforanw z moczem zwi kszenia resorpcji wapnia z koci, zw aszcza, gdy zawarto wapnia w diecie nie jest wystarczajca zwi kszenie st enia fosfatazy alkalicznej we krwi I faza dzia ania parathormonu obserwowana jest w 3-4 h po jego podaniu i ogranicza si g wnie do wzmoenia uwalniania wapnia z koci. Ta wczesna reakcja zwana osteoz osteocytow jest wynikiem zwi kszenie przepuszczalnoci osteocytw dla Ca2+ ktre mog swobodnie przedostawa si do ECF II faza dzia ania PTH wyst puje po oko o 12 h od podania i prowadzi do mobilizacji monocytowych prekursorw z tworzeniem aktywnych osteoklastw w tkance kostnej Dzia anie PTH na nerki polega na: hamowaniu zwrotnej resorpcji fosforanw w kanalikach proksymalnych i wzmaganiu ich wydalania z moczem

32

Copyright by $ta

oraz na nasileniu resorpcji jonw Ca2+ gwnie w kanalikach dystalnych i zmniejszeniu wydalania jonw Ca2+ z moczem

PTH odgrywa wan rol w kontrolowaniu wytwarzania hormonalnej postaci witaminy D3 w nerkach, pobudzajc aktywno hydroksylazy przeprowadzajcej prekursor w aktywn posta 1,25(OH)2D3 Wp yw PTH na wch anianie wapnia z przewodu pokarmowego odbywa si g wnie w wyniku dzia ania tej aktywnej postaci witaminy D3, ktra wzmaga wch anianie wapnia z jelita cienkiego

Gruczo y przytarczyczne s nieodzowne do ycia. Po ich ca kowitym wyci ciu, np. przypadkowo podczas tyreoidektomii, rozwija si w ci gu kilki dni zesp gronych dla ycia objaww zwanych TYCZK. Obejmuj one: drenie w kienkowe mi ni z nast pczymi skurczami klonicznymi lub tonicznymi, zwi kszenie pobudliwoci skurczowej mi ni szkieletowych, przyspieszenie oddechw, tachykardi wzrost temperatury, niekiedy skurcz mi ni krtani i klatki piersiowej grocy uduszeniem. Objawom tym towarzyszy (1) zmniejszenie st enia jonw Ca2+ w p ynach zewntrzkomrkowych i osoczu, (2) zwi kszenie zawartoci oraz upoledzenia wydalania fosforanw i wapnia z moczem. wr

Kalcytonina kalcytonina zwana take tyreokalcytonin, jest hormonem wydzielanym przypcherzykowe C gruczou tarczowego, nalece do serii komrek APUD przez komrki

wydzielanie kalcytoniny jest regulowane przez st enie jonw Ca2+ na zasadzie ujemnego sprzenia zwrotnego. o Zwi kszenie st enia jonw Ca2+ w osoczu wzmaga jej uwalnianie proporcjonalnie do przyrostu ponad warto prawid ow , a zmniejszenie tego st enia hamuje. o Jony Ca2+ w osoczu dzia aj bezporednio na komrki C ponadto dzia anie pobudzajce na wydzielanie kalcytoniny ma gastryna i przyjmowanie pokarmu (a kalcytonina hamuje wydzielanie odkowe HCl i wydzielanie gastryny) wi ksze wydzielanie kalcytoniny zaznacza si w razie zwi kszenia st enia wapnia w osoczu powyej 2,5 mmol/L Dziaanie: o o o kalcytonina wp ywa na zmniejszenie stenia i wapnia i fosforanw w osoczu, dzieje si to g wnie na skutek zahamowania aktywnoci osteoblastycznej w kociach. Wywiera ona te pewien przej ciowy i niewielki wp yw na nerki, prowadzc do zwikszenia stenia fosforanw nieorganicznych , wapnia, magnezu, sodu i chlorkw w moczu. Ponadto hamuje aktywno 25(OH)D3-hydroksylazy i wytwarzanie aktywnej postaci witaminy D3 w nerkach(w kanalikach proksymalnych), dzia aj c antagonistycznie do PTH wr

33

Copyright by $ta

Hormonalna posta witaminy D3 Witamina D3 sk ada si z wielu pokrewnych zwi zkw sterolowych pochodzenia zwierzcego i rolinnego. witamina D3 (cholekalcyferol) jest wytwarzana w skrze (warstwa ziarnista naskrka) ssakw pod wp ywem promieni nadfioletowych wiat a s onecznego z 7-dehydrocholesterolu. Witamina D3 jest nast pnie transportowana we krwi w poczeniu z DBP (swoista globulina wi ca witamin D (DBP vitamin D-binding protein)) docieraj c do wtroby. W w trobie w siateczce endoplazmatycznej g adkiej hepatocytw ulega zamianie w 25hydroksycholekalcyferol [25(OH)D3] pod wp ywem odpowiedniej 25-hydroksylazy wymagaj cej obecnoci NADPH, tlenu czsteczkowego i bia kowego czynnika cytoplazmatycznego jako kofaktora (reakcja ta jest hamowana przez sam 25(OH)D3 na zasadzie sprzenia ujemnego). o 25(OH)D3 nie wykazuje dzia ania biologicznego to prohormon stanowi cy magazyn waciwego hormonu Prohormon jest transportowany we krwi w poczeniu z DBP z w troby do nerek, gdzie w kanalikach proksymalnych ostatecznie ulega zamianie (tylko w obecnoci PTH) do 1,25(OH)2D3 lub do 24,25(OH)2D3. o Pierwszy z nich jest bardziej aktywny odno nie mobilizacji wapnia i moe by uwaany za w aciwy hormon. o Wydzielanie 1,25(OH)2D3 przez nerki zachodzi na zasadzie biernej dyfuzji i po przedostaniu si do krwi hormon ten czy si z DBP.

Czyli e PTH reguluje wytwarzanie tej hormonalnej postaci witaminy, porednio warunkujc wch anianie wapnia z jelit. Gdy zwi ksza si wch anianie wapnia z jelit, zwi ksza si take st enie wapnia zjonizowanego w osoczu, ktre hamuje wydzielanie PTH i zmniejsza jego st enie we krwi, a to z kolei zmniejsza wytwarzanie hormonalnej postaci witaminy D3 co zmniejsza wch anianie wapnia z jelit. Dziaanie: Witamina D3 dzia a na dwa g wne narzdy docelowe, tj. jelito i koci, oraz jeden narzd pomocniczy nerki: zwiksza stenie wapnia i fosforanw w p ynie zewntrzkomrkowym zapewniaj c w ten sposb warunki niezbdne do prawid owej mineralizacji i odnowy tkanki kostnej. Na nab onek jelitowy witamina D3 dzia a na kilka sposobw, z ktrych kady pobudza proces resorpcji wapnia z jelit. Witamina D3 wnika do enterocytu i tak jak steroidowe hormony dzia a na wewntrzkomrkowe receptory wzmaga metabolizm odpowiedniego mRNA i syntez swoistego cytozolowego biaka DBP wi cego witamin D3, oraz zwi ksza przepuszczalno brzeka szczoteczkowego enterocytw dla wapnia. DBP zmniejsza stenie cytozolowe wapnia i warunkuje duy gradient ste dla wapnia poprzez b on komrkow co jest niezbdne do transportu wchonitego wapnia.

Wp yw aktywnej postaci witaminy D3 na koci polega na uatwieniu dziaania na nie PTH Witamina D3 wzmaga wch anianie wapnia i fosforanw, co u atwia mineralizacj koci PTH i 1,25(OH)2D3 wspomagaj si wzajemnie na zasadzie interakcji

34

Copyright by $ta

wr

Hormony szyszynki Szyszynka jest niewielkim tworem stanowi cym cz nadwzgrza objt opon mikk mzgu. Utrzymuje si ona w okresie pozap odowym i stopniowo zanika w okresie przekwitania. Ostatecznie zamienia si w twr zoony z dwu typw komrek: o Pinealocytw o Komrek rdmi szowych Jej czynnoci wydzielnicze zmieniaj si wyranie, zalenie od okresw dziaania wiata i ciemnoci na organizm. W ciemnoci wzmaga si synteza i wydzielanie dwu g wnych substancji: MELATONINY i w mniejszym stopniu jej prekursora SEROTONINY Poza tym w szyszynce powstaj indole oraz np. wazopresyna

Melatonina uwalnia si do krwi i z krenia jest wychwytywana przez wszystkie tkanki, ale szybko ulega hydroksylacji i sprzeniu z kwasem glukuronowym i siarkowym, g wnie w w trobie. Melatonina powstaje prawie wycznie ciemnoci, gwnie w czasie snu REM i zachodzi to przy udziale Ca2+ pod wp ywem pobudzenia w kien wsp czulnych. Funkcje: -

nastawienie zegara biologicznego, w tym szczeglnie rytmu sen czuwanie poprawia sen fizjologiczny wp yw na rozproszenie melaniny w skrze dzia a jako zmiatacz wolnych rodnikw chroni cy tkanki przez uszkodzeniem, a tym samym ich przedwczesnym starzeniem wp ywa na uk ad hormonalny, g wnie na hormony gonadotropowe, hormony cyklu miesiczkowego i na gametogenez

wr

35

Copyright by $ta

Reakcje hormonalne na dziaanie stresu Wahania dobowe wydzielania hormonu adrenokorykotropowego (ACTH) s stosunkowo niewielkie w porwnaniu z wahaniami wystpuj cymi w stanach stresowych, zw aszcza powsta ymi w wyniku hipoglikemii, reakcji pirogennych, ci kich urazw wszelkiego rodzaju, zakae, stanw emocjonalnych, takich jak strach, zo, bl itp. Wtedy wydzielanie nadnerczy. ACTH znacznie przekracza iloci potrzebne do maksymalnego pobudzenia kory

Dochodzi do upoledzenia hamowania wydzielania ACTH na drodze zwrotnego sprzenia ujemnego przez glikokortykosteroidy, g wnie kortyzol we krwi. W mechanizmie reakcji organizmu na dzia anie stresu odgrywaj te rol inne hormony, takie jak aldosteron, hormon wzrostu i wazopresyna, oraz ukad wspczulny. Czynniki stresowe mog prowadzi do pobudzenia ukadu wspczulnego i do skurczu naczy ttniczych w nerkach z nastpczym zwi kszeniem wydzielania reniny, ktra z kolei uwalnia angiotensyn i wywo uje wzmoenie wydzielanie aldosteronu. Zwi kszone wydzielanie hormonu wzrostu jest wynikiem stresowego pobudzenia podwzgrza i sekrecji podwzgrzowego hormonu uwalniajcego (GH-RH). Wi ksze wydzielanie wazopresyny jest take nastpstwem pobudzenia podwzgrza. Wszystkie te hormony wsplnie z glikokortykosteroidami oraz przy udziale uk adu wsp czulnego i amin katecholowych umoliwiaj organizmowi przetrwanie stresu. wr

Spermatogeneza spermatogeneza rozpoczyna si oko o 10 r. ch opca, ale nasienie zdolne do zap odnienia pojawia si dopiero po kilku latach cykl spermatogenezy u cz owieka trwa 74 dni miejscem tworzenia si m skiej komrki rozrodczej s kanaliki nasienne jdra wysane nabonkiem, ktrego warstw najbli ej wiat a stanowi dojrza e spermatocyty w procesie spermatogenezy wyrnia si trzy g wne etapy: o o o podzia spermatogonii, pierwotnych komrek p ciowych cz z nich rnicuje si przekszta cajc si w spermatocyt I rzdu podzia spermatocytu I rzdu na dwie komrki potomne: spermatocyty II rzdu spermatocyt to komrka haploidalna, zawieraj ca po ow liczby chromosomw, czyli 23 spermiogeneza w wyniku podzia u spermatocytu II rzdu powstaj spermatydy zawierajce po 23 chromosomu spermatydy ulegaj dalszemu podzia owi, a ich transformacja nazywa si spermiogenez. Ostatnim etapem tego procesu jest powstawanie plemnika

FSH i androgeny stale podtrzymuj funkcje gametogenn j der. Etapy spermatogenezy od spermatogonii do spermatydw s niezalene od dziaania androgenw, ale kocowe etapy dojrzewania spermatydw do plemnikw znw zale od androgenw ktre dzia aj poprzez komrki podporowe. Take FSH dzia a na komrki podporowe utrzymuj c zamian spermatydw na plemniki.

36

Copyright by $ta

Gonadotropiny: FSH i LH wydzielane s przez cz gruczo ow przysadki pod wypywem luliberyny podwzgrzowej FSH: LH: ma wp yw troficzny na komrki Sertolego i wraz z androgenami jest niezbdne do sta ego podtrzymywania spermatogenezy. Pobudza take uwalnianie biaka wicego androgeny (ABP) Pobudza uwalnianie inhibiny, ktra na drodze zwrotnego sprzenia ujemnego hamuje dalsze uwalnianie FSH LH ma dzia anie troficzne na komrki rdmiszowe (Leydiga) pobudza wydzielanie testosteronu, ktre z jednej strony hamuje zwrotnie poprzez podwzgrze i wzgrze wydzielanie LH a z drugiej pobudza spermatogenez w jej kocowym etapie zamieniaj c spermatydy na plemniki. W okresie dojrzewania LH pobudza wytwarzanie i wydzielanie prze komrki rdmi szowe androgenw, zw aszcza testosteronu i androstendionu oraz estrogenw. Pobudzaj ce dzia anie LH na wytwarzanie testosteron zwi ksza si wyranie przy udziale FSH.

Zarwno FSH jak i testosteron dzia aj na komrki podporowe (Sertolego), wzmagaj c w nich syntez ABP, ktre suy nast pnie do transportu testosteronu w samych komrkach podporowych, jak i w obrbie kanalikw prostych, sieci j dra i przewodw wyprowadzaj cych naj drza, gdzie obecno testosteronu jest niezbdna w kocowych etapach dojrzewania plemnikw.

Czynno endokrynna jdra Czynno endokrynna j dra polega na steroidogenezie, ktra odbywa si pod kontrol hormonu luteinizuj cego przysadki. Miejscem tworzenia si hormonw steroidowych s wycznie komrki rdmiszowe jder (Leydiga), ktrych b ony komrkowe zawieraj receptory swoiste dla hormonu luteinizujcego (LH) Podstawowym hormonem wydzielanym przez j dra jest testosteron.

Jdro dziki zespo owi enzymw jest zdolne do tworzenia cholesterolu z octanw Konwersja cholesterolu do pregnandiolu odbywa si dzi ki esterazie cholesterolowej, ktra oddziela boczny acuch przy C17. Androgeny produkowane i wydzielane przez gonady lub nadnercza s transportowane we krwi g wnie w poczeniu z bia kami i tylko w niewielkiej iloci w postaci wolnej, wykazuj cej aktywno biologiczn. Oko o 97% testosteronu wystpuje we krwi w poczeniu z bia kami (z albumin i g wnie z -globulin). W czasie gdy testosteron dociera z krwi do tkanek docelowych ulega przed tym czciowej zamianie do dihydrotestosteronu (DHT). Zarwno DHT jak i testosteron dzia aj na komrki docelowe (w taki sposb jak wszystkie hormony steroidowe). Kompleks DHT-receptor (bardziej skuteczny w przekazywaniu informacji) bardziej trway ni testosteronreceptor. Dzia anie testosteronu: tworzenie i rozwj m skich narzdw p ciowych poszerzenie prostaty i cz onka w okresie pokwitania mski typ ow osienia twarzy trdzik m odzieczy dzia anie anaboliczne i wzrost masy mi niowej rozwj popdu p ciowego i libido zmiany psychiki...

37

Copyright by $ta

Hormon folikulotropowy (FSH):

dzia a wycznie na komrki podporowe jder (Sertolego). Odpowied tych komrek na dzia anie FSH jest podobna do ich reakcji na testosteron. Pod wp ywem FSH testosteron, powsta y w komrkach rdmi szowych j dra (Leydiga) jest przenoszony do nab onka nasieniotwrczego i naj drza Poza tym FSH aktywuje dziaanie aromatazy, ktra przekszta ca testosteron w estriol. A ponadto ma wp yw na tworzenie p ynu w komrkach nasiennych

Wydzielanie gonadotropin z przysadki (LH i FSH) u m czyzny odbywa si pod kontrol podwzgrzowych hormonw wydzielanych przez j dra podwzgrza. Wydzielanie hormonu uwalniaj cego gonadotropiny (GnRH) z podwzgrza ma charakter pulsacyjny, testosteron za wykazuje ujemne sprzenie zwrotne wobec komrek gonadotropowych przysadki i wydzielania LH. Hormonami, ktre rwnie wp ywaj na czynnoci j dra, s prolaktyna i hormon wzrostu: Prolaktyna (PRL) wp ywa na komrki podporowe a jej dzia anie polega na nasileniu procesw steroidogenezy pobudzanej przez LH. o nadmiar prolaktyny hamuje czynnoci j der. Hormon wzrostu ma dzia anie podobne do prolaktyny i najwi kszy jego wp yw zaznacza si w okresie pokwitania.

wr

Cykl miesiczkowy
Prawid owy cykl miesi czkowy mona podzieli na: 1) 2) 3) 4) z uszczanie si b ony luzowej macicy (menstuacja) faz cyklu folikularn, trwaj c rednio 14-17 dni owulacj , wyst puj c w czasie jednej doby faz lutealn, bardziej sta i trwaj c 13-14 dni

Zarwno gametogenne jak i dokrewne funkcje gonad s cakowicie zalene od funkcji gonadotropowej przysadki mzgowej czyli od wydzielania FSH i LH. Hormon luteinizujcy (LH) i hormon folikulotropowy (FSH) s wytwarzane i wydzielane w przysadce pod wp ywem podwzgrzowego hormonu uwalniaj cego gonadotropiny luliberyny (GnRH). o o Uwalnianie GnRH z podwzgrza do przysadkowych naczy wrotnych odbywa si pulsacyjnie, co powoduje rwnie pulsacyjne wydzielanie gonadotropin. Hormony produkowane przez jdra i jajniki oraz oysko u kobiet w okresie ci y kontroluj na zasadzie sprzenia zwrotnego sekrecj podwzgrzowego Gn-RH i przysadkowych FSH i LH

Zwi kszenie stenia gonadotropin we krwi nast puje od pocztku cyklu.

FSH
Stenie FSH we krwi zwi ksza si stopniowo i jest najwi ksze w pierwszym tygodniu cyklu, wp ywaj c na rekrutacje oko o 500 pierwotnych pcherzykw jajnikowych do wzrostu. Te wybrane pcherzyki wraz ze wzrostem pod wp ywem FSH rozpoczynaj wydzielanie estradiolu i inhibiny. Stenie tych hormonw we krwi zaczyna powoli zwi ksza si . o

INHIBINA jest polipeptydem tworzonym w warstwie ziarnistej pcherzyka jajnikowego. Jest ona
wydzielana bezporednio do uk adu krenia, krc we krwi wybirczo wp ywa na syntez i uwalnianie FSH z przysadki. Jednoczesne wsp dzia anie ESTRADIOLU I FSH powoduje przyspieszony wzrost kilkunastu pcherzykw z poprzednio ju wybranych.

38

Copyright by $ta

W po owie fazy folikularnej (koniec pierwszego tygodnia cyklu) zwikszajce si stenie estradiolu we krwi na drodze ujemnego sprzenia zwrotnego, powoduje spadek wydzielania FSH z przysadki. o W tym dzia aniu hamuj cym wydzielanie FSH uczestniczy take inhibina. Podczas ca ej fazy lutealnej utrzymuje si niewielkie st enie FSH we krwi. Zwi kszenie stenia FSH w osoczu krwi zaczyna si na 3-4 dni przed kocem cyklu, czyli przed wyst pieniem krwawienia miesi czkowego. Charakter wydzielania FSH w przebiegu cyklu jest pulsacyjny, tzn. e komrki przedniego p ata przysadki jednoczenie wydzielaj hormon w pewnych odst pach czasu. o Nie ma to tak istotnego znaczenia dla wydzielania FSH jak w przypadku wydzielania LH

LH
Wydzielanie LH, podobnie jak FSH zwi ksza si od pocztku cyklu osi gajc pewne stae stenie we krwi w fazie folikularnej cyklu. Na 3-4 dni przed owulacj nastpuje wyrane zwi kszenie stenia LH, a w dniu owulacji jest ono maksymalne. Podczas fazy lutealnej st enie LH stopniowo zmniejsza si a do czasu wyst pienia miesi czki. W tej fazie cyklu mona zaobserwowa jeden lub dwa mae szczyty wydzielania LH. o Wydzielanie LH odbywa si w sposb wyranie pulsacyjny przy czym charakter wydzielania rni si w zalenoci od fazy cyklu. W kocu fazy folikularnej (12 dzie) rednie wydzielanie LH zwi ksza si , ale rwnie stwierdza si zwi kszenie st enia i czstoci wydzielania tego hormonu (co 60-90 min). Podczas fazy lutealnej czsto wydzielania znacznie si zmniejsza zwi kszenie i spadek wydzielania nastpuje co 4h

Wydzielanie zarwno LH jak i FSH z przysadki jest kontrolowane, przez estrogeny wydzielane przez jajnik, na zasadzie sprzenia zwrotnego ujemnego i dodatniego. o Ujemne sprzenie zwrotne polega na tym, e nag y spadek stenie estradiolu we krwi, np. po usuni ciu jajnikw, powoduje zwi kszenie st enia FSH i LH w osoczu krwi. Wprowadzenie estradiolu do organizmu na pocztku cyklu powoduje zmniejszenie st enia gonadotropin we krwi. W obu przypadkach st enie FSH jest mniejsze ni LH. Ten mechanizm wyst puje rwnie w poowie fazy folikularnej, gdy wskutek narastania stenia estradiolu obserwuje si spadek FSH. To zahamowanie wydzielania zw aszcza FSH, zaley od wi kszej wraliwoci uk adu estradiol-FSH, a take prawdopodobnie od wsp dzia ania inhibiny wydzielanej przez wzrastaj cy pcherzyk jajnikowy. Dodatnie sprzenie zwrotne obserwuje si wwczas, gdy w kocu fazy folikularnej estradiol w osoczu osiga znaczne stenie, utrzymujce si przez pewien czas. Powoduje ono wtedy uwraliwienie przysadki i wzmoone wydzielanie gonadotropin co objawia si szczytem przedowolacyjnym LH

W fazie lutealnej wydzielanie zarwno LH jak i FSH opada i jest stosunkowo niewielkie z powodu silnie hamuj cego wp ywu uwalnianych w duych st eniach: estradiolu, progesteronu i inhibiny Pod koniec cyklu gdy zanika cia ko te, spada st enie estrogenw i progesteronu krwawienie miesi czkowe podniesienie wydzielania LH-RH i poziom FSH i LH nie hamowanych ju zwrotnie przez estrogeny i ca y cykl rozpoczyna si na nowo

39

Copyright by $ta

Hormony steroidowe

Estrogeny
Estrogeny powstaj w jajniku g wnie w kom warstwy ziarnistej i p niej w cia ku tym (a ciy w oysku) stenie estradiolu w osoczu krwi w pierwszym tygodniu fazy folikularnej jest wzgl dnie sta e 7 dni przed szczytem zaczyna zwi ksza si , najpierw przez kilka dni do wolno a potem intensywnie w przeddzie fazy owulacyjnej st enie estradiolu jeszcze zwi ksza si osi ga szczyt tu przed owulacj, po czym zaczyna si zmniejsza w fazie lutealnej wydzielanie estradiolu trwa nadal i jego najwi ksze st enie obserwuje si tydzie po owulacji po czym zmniejsza si st enie estronu w przebiegu cyklu kszta tuje si podobnie ale zmiany s mniej wyrane ni w przypadku estradiolu Estrogeny maj 2 szczyty: tu przed owulacj i w poowie fazy lutealnej,; ich najni sze st enie tu przed i w czasie miesi czkowania;

Funkcje: o Estrogeny za powstawanie i pogrubienie b ony luzowej macicy o Ma e stenie estrogenw ma efekt hamuj cy na LH a due pobudza LH. o Estrogeny s odpowiedzialne za rozwj i utrzymanie fenotypu eskiego, pobudzaj c proliferacje komrek g wnie w obrbie uk adu rozrodczego, wywierajc wp yw na proliferacje komrek i warunkuj wzrost gruczo w mlecznych, a ponadto dzia aj na koci, stymuluj syntez bia ka w organizmie i odk adanie t uszczu w pow okach skrnych oraz na psychik kobiety o Poza tym, estrogeny obni aj poziom cholesterolu we krwi hamuj c rozwj miadycy naczy i zawa w mi nia sercowego, ktre u kobiet przed menopauz s znacznie rzadsze ni u mczyzn w tym samym wieku

Progesteron:
w fazie folikularnej st enie progesteronu w osoczu jest na granicy wykrywalnoci

40

Copyright by $ta

poczwszy od owulacji jego wydzielanie jest znaczne do 2-3 dnia od owulacji jego poziom zwi ksza si niemal 10-krotnie i na tym poziomie utrzymuje si od 5 do 10 dnia po owulacji wydzielany g wnie przez cia ko te osi gaj c szczyt w po owie fazy lutealnej cyklu. Ponadto wydzielany w niewielkich ilociach w pcherzykach jajnikowych i w korze nadnerczy o w okresie ci y wytwarzany przez oysko w ilociach 10-krotnie wi kszych ni w szczycie okresu cyklu miesi czkowego

nastpnie do szybko spada do wartoci stwierdzonych w fazie folikularnej Funkcje: o o Progesteron odpowiedzialny za przygotowanie b ony luzowej macicy do zagniedenia zap odnionego jaja, dojrzewanie tej bony Wp yw na gruczo y piersiowe. Estradiol i progesteron maj wp yw take na nab onek gruczo owy, tkank czn i t uszczow a prawdopodobnie take na naczynia krwionone sutka. W fazie folikularnej cyklu gruczo y s w skie, o ma ych kwasoch onnych komrkach .W fazie lutealnej komrki staj si wi ksze o duym j drze i nabieraj cech komrek wydzielniczych. Podcielisko staje si obrzmia e i bardziej unaczynione. Efekt dzia ania estradiolu i progesteronu jest modulowany przez prolaktyn Progesteron dzia a przede wszystkim na przygotowanie macicy do zagniedenia zap odnionego jaja i ci y odpowiada za glikogen w komrkach, poskr canie gruczo w, naczynia spiralne, luz w gruczo ach wr

Jajnik
pcherzyk pierwotny sk ada si z owocytu otoczonego jedn warstw komrek o u noworodka p ci eskiej jest ich oko o 400 000 o w ci gu ca ego ycia kobiety dojrzewa ich kilkaset a reszta ulega zanikowi na pocztku cyklu, pod wp ywem FSH z wybranych kilkuset pcherzykw pierwotnych kilkanacie osi ga rednic 2-4 mm. Jeden (rzadziej 2-3) dojrzewa do owulacji kilka miesi cy (?) przed owulacj pcherzyki zaczynaj wzrasta jednoczenie wok owocytu pojawia si os onka przejrzysta dalsze zwi kszenie rozmiarw pcherzyka jest wynikiem proliferacji komrek, ktre z p askich staj si szecienne i nazywaj si komrkami ziarnistymi os onka przejrzysta ulega pogrubieniu ta posta nazywa si pcherzykiem drugorzdowym pcherzyk ten wnika gbiej w warstw korow jajnika warstwa tkanki cznej bezporednio przylegaj ca do pcherzyka (od zewntrz kom ziarnistych) tworzy jego os on (theca folliculi), ktra rnicuje si na dwie warstwy: wewntrzn i zewntrzn o warstwa wewntrzna jest miejscem tworzenia hormonw steroidowych i zawiera w b onie komrkowej receptory LH dalsze dojrzewanie pcherzyka polega na tworzeniu si pod wp ywem FSH przestrzeni jamy (antrum) wype nionej p ynem przestrze ta powi kszaj c si spycha komrk jajow wraz z czci komrek ziarnistych na obwd tworzy si wzgrek jajonony komrki ziarniste bezporednio przylegaj ce do komrki jajowej (od zewntrz zona pellucida) tworz tzw. wieniec promienisty o komrki te zawieraj receptory FSH oraz uk ad enzymatyczny niezbdny do aromatyzacji androgenw do estradiolu (g wnie) o o pod wpywem FSH i estradiolu pomnaa si liczba komrek ziarnistych oraz zwi ksza si w nich ilo receptorw FSH co powoduje zwikszenie syntezy estradiolu i zwi kszenie jego stenia we krwi razem z tymi procesami w otoczce wewntrznej, pod wpywem LH, nasila si synteza androgenw, zw aszcza androstendionu. Te za w komrkach ziarnistych s aromatyzowane do estrogenw

41

Copyright by $ta

wszystkie tworzone w jajniku hormony steroidowe, a take gonadotropiny FSH i LH, wyst puj w pynie pcherzykowym.

W fazie folikularnej przed owulacj pcherzyk jajnikowy dojrzewajcy osiga rednic 16-27 mm i obejmuje prawie ca warstw korow o Pod wpywem FSH tworzy si wyrany wzgrek komrki jajowej komrka jajowa wchodzi w proces mejozy o W tym czasie komrki ziarniste s bardzo bogate w receptory FSH a komrki otoczki wewntrznej w receptory LH o o o o Komrki ziarniste zaczynaj tworzy receptory LH Kilka godzin przed owulacj naczynia krwionone otoczki zaczynaj wnika mi dzy komrki ziarniste. Przed owulacj estradiol jest wytwarzany nie tylko w komrkach ziarnistych, ale take w komrkach otoczki wewntrznej, dzi ki ich narastaj cej zdolnoci aromatyzacyjnej W tym stadium komrki ziarniste dzi ki narastaniu receptorw LH i pod jego wp ywem zaczynaj wytwarza progesteron wi ksza liczba progesteronu gromadzi si w p ynie pcherzykowym, a cz przenika do krwi, gdzie jest wykrywana zaraz przed owulacj

Zwi kszajce si st enie LH we krwi jest zapewne g wnym czynnikiem procesu owulacji. Zwikszajcemu si steniu LH towarzyszy zwi kszaj ce si wydzielanie cAMP, prostaglandyn i progesteronu w komrkach ziarnistych. o cAMP jest odpowiedzialny za dojrzewanie owocytu. Poza tym cAMP wzbudza luteinizacj . o Prostaglandyny (PGF2) i progesteron aktywuj enzymy proteolityczne odpowiedzialne za pknicie pcherzyka Po owulacji pcherzyk przekszta ca si w cia ko te, g wnie z otoczki wewntrznej i komrek ziarnistych. Jednoczenie zanika b ona podstawne mi dzy tymi warstwami Komrki przemieszczaj si i powi kszaj , a jednoczenie wype niaj lipidami i tym barwnikiem oraz przerastaj naczyniami krwiononym G wnymi steroidami wydzielanymi przez cia ko te s: o 17OH-progesteron, ktrego szczyt biosyntezy zbiega si z owulacj , oraz progesteron, estradiol i LH w przypadku gdy nie dochodzi do zap odnienia komrki jajowej i zagniedenia, cia ko te ulega zanikowi. Nast puje wynaczynienie krwi,. Krenie zaczyna ustawa, komrki lutealne ulegaj luteolizie i zanikaj , wreszcie cia ko te zaczyna przerasta tkank czn. Mechanizm luteolizy nie jest poznany.

42

Copyright by $ta

Istniej przypuszczenia, e zachodzi tu miejscowe dziaanie prostaglandyn, by moe uwalnianych pod wp ywem estradiolu. wr

Bona luzowa macicy


Faza folikularna w 4-9 dniu cyklu grubo b ony luzowej ma zaledwie 0,5 mm. Liczne komrki dziel si , gruczoy s wskie, proste w 10-12 dniu cyklu gruczo y wzrastaj , ich wiat o ulega poszerzeniu,. Podcielisko robi wraenie obrzknitego, z ma o wyranymi komrkami. Naczynia w osowate zaczynaj si rnicowa w 13-14 dniu cyklu nab onek ma grubo 3-5 mm, powierzchnia b ony luzowej staja si falista, gruczo y nadal powi kszaj si . Jdra ustalaj si w dolnej czci komrek, a w przeciwnym biegunie gromadz si pcherzyki wype nione polisacharydami. Zmniejsza si obrzk podcieliska i naczynia krwionone si rozszerzaj

Faza lutealna w 16-17 dniu cyklu komrki wykazuj mniej mitoz, gruczoy skrcaj si, w komrkach pojawiaj si glikogen i lipidy, ktre gromadz si w dolnym biegunie, przysuwaj c ku grze j dro, ttniczki staj si spiralne w 18-24 dniu cyklu endometrium (b ona luzowa macicy) sprawia wraenie piy zbatej, glikogen gromadzi si w biegunie zewntrznym komrki, w kierunku wiat a gruczo u, komrki podcieliska, zw aszcza te najbli ej powierzchni przypominaj doczesn, powi kszaj si i staj si kwasochonne, obrzk jest znaczny, a ttniczki s wyranie poskrcane w 25-26 dniu cyklu wiat o gruczo w wype nia si glikogenem, komrki podcieliska wykazuj znaczn aktywno mitotyczn, odczyn doczesnowy rozprzestrzenia si na ca e podcielisko w 27-28 dniu cyklu dzi ki ust pieniu obrzki podcieliska endometrium staje si ni sze oraz pojawiaj si w nim nacieki leukocytarne

W fazie folikularnej cyklu w komrkach endometrium stwierdza si liczne receptory estrogenw. W fazie lutealnej liczba receptorw estradiolu w komrkach endometrium maleje, co nast puje pod wp ywem progesteronu, bdcego naturalnym antagonist estrogenw, Pod wp ywem estradiolu w fazie folikularnej cyklu narasta liczba receptorw progesteronu, ale przenikanie ich do j dra jest nik e. Oglna liczba receptorw progesteronu po owulacji zmniejsza si i pozostaje niewielka w fazie lutealnej, poniewa progesteron wp ywa na zmniejszeniu liczby w asnych receptorw Powody wyst pienia miesi czki: nag e zmniejszanie we krwi hormonw steroidowych, g wnie progesteronu odbywa si to mi dzy innymi z udzia em prostaglandyn, ktre wp ywaj na kurczenie si naczy, powodujc powstawanie martwicy i z uszczanie czynnociowej warstwy endometrium wr

Cia Gonadotropina kosmwkowa hCG


dzia anie luteinizuj ce i luteotropowe pobudza cia ko ci owe do wydzielania progesteronu i estrogenw i zapobiega jego zanikowi wydzielanie rozpoczyna si w 5 dniu ycia, szczyt w 10 - 12 tygodniu, obnia si w ok. 20 tygodnia do niszego, ale sta ego poziomu i pozostaje tak a do czasu porodu po up ywie 20 tygodni czynno wydzielnicza cia ka tego zostaje zast piona przez oysko i wtedy wydzielanie hCG ulega zmniejszeniu rola hCG polega na o utrzymaniu cia ka tego i przekszta ceniu go w cia ko te ci owe o odpowiedzialnoci za wczesne wydzielanie testosteronu przez j dra p odu o stymulowaniu strefy p odowej nadnerczy o symulowaniu konwersji androgenw w estrogeny w oysku o wp ywie na aktywno immunosupresyjn podczas ci y

43

Copyright by $ta

Estrogeny Biosynteza i wytwarzanie estrogenw o wytwarzanie estrogenw na pocztku ci y jest bardzo znaczne i zwi ksza si a do porodu o bezporednim prekursorem estrogenw jest siarczan dehyroepiandrosteronu (DHEA-S) o g wnym estrogenem w ci y jest estriol o estron i estradiol powstaj w oysku z DHEA-S ktry w 60% pochodzi z nadnerczy matki a pozostae 40% prekursora pochodzi od p odu Miejscem inaktywacji estrogenw w ustroju jest wtroba, gdzie ulegaj one utlenieniu do estriolu a nast pnie sprzeniu z kwasem glukuronowym lub siarkowym i wydaleniu z moczem (80%) lub ci (20%). o Uszkodzenie wtroby moe upoledzi jej czynno inaktywuj c estrogeny i prowadzi do zwi kszenia ich poziomu, co z kolei wywo a moe objawy hiperestrogenizmu, obserwowane m.in. w marskoci w troby

Dzia anie: o powi kszenie macicy i zewntrznych narzdw p ciowych o rozwj gruczo w mlecznych o zwiotczenie wi zade miednicy ma ej o zupe ne zahamowanie czynnoci gonadotropowej przysadki z nast powym zanikiem miesi czek

Progesteron Biosynteza progesteronu w oysku odbywa si poczwszy od 6 tygodnia ciy. o Progesteron powstaje z cholesterolu, reakcja zachodzi w mitochondriach komrek oyska. o Porednim etapem syntezy jest pregnenolon. Progesteron dzia a na macic, sutki i mzg. G wnym zadaniem progesteronu jest ochrona ciy, ktra polega g wnie na utrzymaniu minia macicy w rozkurczu, co w duym stopniu wynika z bezporedniego przechodzenia progesteronu z oyska do mi nia macicy (tzw. blok progesteronowy) oraz obkurczeniu okolicy uj cia wewntrznego szyjki o zmniejsza wp ywy estrogenw na mi niwk macicy, obni aj c pobudliwo skurczow , aktywno elektryczn i jej wraliwo na oksytocyn zmniejszenie kurczliwoci macicy, zapobieganie poronieniom W sutkach progesteron pobudza rozwj pcherzykw i zrazikw gruczoowych przygotowuj c je do aktywnoci wydzielniczej podczas laktacji pobudza wydzielanie bony luzowej jajowodw i macicy, zapewniaj c sk adniku odywcze dla rozwijajcego si zarodka przez zamian endometrium w doczesn Progesteron hamuje zwrotnie podwzgrze i przysadk, a due dawki tego hormonu hamuj wydzielanie LH-RH i LH oraz potguj efekty hamujce estrogenw. Moe to zapobiec owulacji. o Zwi zki o podobnym do progesteronu dzia aniu, zwane gestagenami lub progestynami, s stosowane na rwni z estrogenami jako rodki antykoncepcyjne

hPL laktogen oyskowy,


Inaczej: SOMATOMMAMMOTROPINA KOSMWKOWA wydzielany przez syncytiotrofoblast od 5 tyg ciy i stopniowo narasta w dalszym okresie

44

Copyright by $ta

wykazuje podobne dzia anie jak hormon wzrostu i funkcjonuje jako hormon wzrostu ci y, prowadzc do zatrzymania azotu, potasu i wapnia w organizmie matki Traczyk o wykazuje znaczne podobiestwo do GH oraz do PRL o wydzielany przez syncytiotrofoblast poczwszy od 6 tygodnia ciy i jego stenie we krwi ciarnej wzrasta a do terminu porodu o dotychczas znane s 3 g wne dzia ania hPL luteotropowe te ma e laktogenne znacznie mniejsze ni PRL mammotropowe o poza tym ma podobne anaboliczne dzia anie jak hormon wzrostu zwi ksza syntez bia ek oraz t uszczw zwi ksza si lipoliza, uwalnianie wolnych kwasw t uszczowych daj cych oporno na insulin stanowi to przyczyn zmniejszonego zuycia glukozy i tym t umaczy si diabetogenne dzia anie hPL

Relaksyna wydzielana przez ciako te i oysko zmniejsza spontaniczne skurcze macicy; rozlunia wi zad a maciczne, zcza onowe i poczenia koci miedniczych u atwiaj c pord zmniejsza napi cie mi nia szyjki macicy, co u atwia jej rozci gni cie podczas przechodzenia dziecka zwi ksza syntez glikogenu i wychwyt wody przez mi niwk macicy Przygotowuje drogi rodne na wydalenie p odu

oysko oglnie J: Od 16-20 tygodnia ciy dua rola oyska, a samo oysko tworzy si oko o 7-8 tyg Poza hCG, hPL, progesteronu i estrogenw oysko ludzkie jest rd em wielu innych hormonw jak prolaktyna, GH, endorfiny i MSH. W oysku uwalnia si te LH-RH i inhibina, odpowiednio pobudzaj ce i hamuj ce uwalnianie hCG Jednym z najaktywniejszych enzymw oyska jest aromataza, dziki ktrej z androgenw powstaj estrogeny. wr

45

Copyright by $ta

Pord
Czas trwania ci y u kobiety wynosi rednio albo 266 dni, liczc od daty owulacji, albo 40 tygodni (280 dni) od pierwszego dnia ostatniej miesiczki. o Jednak tylko oko o 5% dzieci rodzi si w spodziewanym terminie. Pord p ody mi dzy 38 a 42 tygodniem trwania ci y okrelany jest mianem porodu czasie o Dziecko urodzone przed 37 tygodniem ci y okrela si jako wczeniaka

Zmiany hormonalne pod koniec ciy Zmiany hormonalne polegaj m.in. na zmniejszonym wytwarzaniu progesteronu i wzmoonej syntezie estrogenw zw aszcza estronu i estradiolu. o W tych zmianach niew tpliwe znaczenie ma wzmoona aktywno kory nadnerczy p odu, skd pochodz prekursory estrogenw.

Jednoczenie z tymi procesami w oysku obserwuje si zmniejszenie syntezy enzymu zwanego oksytocynaz, ktra podczas ci y rozk ada krc we krwi oksytocyn, utrzymuj c jej stae stenie (ma to bezporedni wp yw na zapobieganie skurczom macicy podczas ci y) Tu przed porodem znika tzw. blok progesteronowy, ktry podczas ci y zapewnia utrzymanie macicy w rozkurczu. Zwi kszenie st enia estrogenw wzmaga rwnie syntez prostaglandyn (przez oysko i macic). o Rola prostaglandyn w rozpoczciu porodu jest niew tpliwa. o Maj one mi dzy innymi wp yw na uwalnianie oksytocyny z tylnego p ata przysadki matki. Mechanizm rozpoczynaj cy pord przypuszczalnie wi e si ze wzmoonym wydzielaniem podwzgrzowych hormonw uwalnianych do przysadkowych naczy wrotnych. Pod ich wp ywem wzmaga si wydzielanie hormonw tropowych przysadki, w rd nich take ACTH. o ACTH stymuluje kor nadnerczy do wzmoonego uwalniania glikokortykoidw, szczeglnie kortyzolu, ktry krc we krwi, przechodzi do wd p odowych i dzia a na miesie macicy antagonistycznie w stosunku do progesteronu, prowadzc do wzmoonych skurczw macicy. W tym okresie wyranie wzmaga si stenie oksytocyny we krwi (m.in. dlatego, e spada produkcja oksytocynazy w oysku), ktra coraz bardziej zwi ksza skurcze macicy na drodze dodatniego sprzenia zwrotnego. Oksytocyna zwi ksza kurczliwo mi nia macicy take dlatego, ze wzmaga uwalnianie prostaglandyn w b onie luzowej macicy, a te z kolei potguj efekty skurczowe oksytocyny. Ta dua wraliwo macicy na oksytocyn i przez to jej wzmoona kurczliwo wynikaj z tego e: ju pod koniec ci y mi sie macicy wykazuje stopniowy wzrost pobudliwoci skurczowej, zwi zany ze zwi kszaniem ponad 100-krotnym liczby receptorw dla oksytocyny w miocytach macicy. Rwnie estrogeny i rozci ganie macicy prowadz do wzrostu receptorw oksytocynowych. W wyniku skurczw trzonu macicy nast puje przesuni cie p odu w kierunku szyjki macicy i uruchamianie odruchw z szyjki prowadzc do dalszego wzrostu uwalniania oksytocyny i jeszcze silniejszych skurczw macicy. Podczas porodu uruchamiaj si te odruchy rdzeniowe i doczaj si skurcze mi ni t oczni brzusznej, wspomagaj ce wydalenie p odu

o o

W ostatnich dniach przed porodem wyst puj tzw. skurcze przepowiadajce o s one nieregularne i mniej bolenie odczuwane ni skurcze porodowe. o Wyst puj one szczeglnie wieczorem i w nocy o powoduj przegrupowanie mi ni w kierunku dna, dzi ki czemu tworzy si tzw. dolny odcinek macicy, a take modyfikuje si szyjka (skracanie, centrowanie i rozwieranie.) Skurcze porodowe macicy, subiektywnie odczuwane jako ble porodowe, charakteryzuj si regularnoci i w miar trwania porodu zwi kszon czstotliwoci oraz nasileniem

Pord dzieli si na 3 okresy

46

Copyright by $ta

I. II. III.

okres rozwierania szyjki macicy (trwaj cy kilka do kilkunastu godzin) okres wydalania p odu lub skurczw partych ktry trwa 30-90 minut okres oddzielania i wydalania oyska trwaj cy kilka minut (prowadzony farmakologicznie podaje si methergin, ktra ma na celu wzmc skurcz macicy i przyspieszy oddzielenie i wydalenie oyska)

Po g trwa 6 tygodni i w tym okresie dochodzi do cofania si zmian anatomicznych i fizjologicznych spowodowanych ci . A w okoo 6 miesiecy wszystkie funkcje w organizmie powracaj do stanu sprzed ci y. Wr

Laktacja
Poza estrogenami (i progesteronami ??) wzrost gruczo w sutkowych pobudzaj hormony wzrostu i kortykoidy nadnerczowe. Pe ny rozwj gruczo w mlecznych i ich przygotowanie do wydzielania mleka nast puje w czasie ci y. o Szczeglnie silny wp yw pobudzaj cy wywieraj hormony oyskowe tzn. estrogeny i progesteron, pobudzaj ce wzrost pcherzykw gruczo w sutkowych, i l aktogen oyskowy pobudzajcy produkcj mleka. Wydzielanie mleka rozpoczyna si dopiero pod wpywem prolaktyny, ktrej produkcja podnosi si wprawdzie jeszcze przed porodem, ale gwa townie wzmaga si dopiero w pierwszych 24 godzinach po porodzie. Dzia anie pobudzaj ce wydzielanie PRL ma take oksytocyna, ktra kurczc miocyty oprnia pcherzyki i przewody gruczo owe z mleka. Produkcja mleka utrzymuje si zwykle 7-9 miesicy po porodzie. o G wnym bodcem utrzymuj cym wydzielanie prolaktyny jest ssanie piersi, ktre odruchowo wzmaga uwalnianie oksytocyny i produkcj mleka. o Uwalniana pod wp ywem ssania piersi PRL hamuje uwalnianie LH-RH i jego dzia anie na przysadk mzgow , antagonizujc efekty gonadotropin na jajniki Owulacja jest zahamowana (u karmi cych regularnie pierwsza miesi czka po okresie 25-30 tygodni, u niekarmi cych po 6 tygodniach wr

Antykoncepcja hormonalna Dwusk adnikowe tabletki antykoncepcyjne (estrogeny + gestagen) s najbardziej rozpowszechnione u kobiet. Powoduj one zahamowanie jajeczkowania, przez co uniemoliwiaj zaj cie w ci . o Sk adowa estrogenowa powoduje blokowanie wydzielania folitropiny, W normalnych warunkach FSH sprawia, e jajnik wydziela estrogeny, a p cherzyk Graafa (zawieraj cy komrk jajow ) dojrzewa. Kiedy FSH ronie zwi ksza si rwnie ilo estrogenu. W momencie, gdy estrogen osi gnie wysoki poziom, hamuje FSH i co za tym idzie, przestaje by tworzony (FSH pobudza produkcje estrogenu, a estrogen go pniej zwrotnie hamuje). Czyli e jeeli, poprzez tabletki zawieraj ce estrogen, sztucznie utrzymywane jest wysoki poziom estrogenw w organizmie, blokowane jest wydzielanie FSH a przez to wzrost pcherzyka jajnikowego

element gestagenny (progestageny, progestyny to zwi zki chemiczne o dzia aniu takim jak progesteron) powoduje zahamowanie wydzielania lutropiny, dzi ki jajeczkowania. czemu nie dochodzi do

47

Copyright by $ta

Normalnie: LH zwi ksza ilo progesteronu, ktry narastaj c zmniejsza zwrotnie jego ilo (poziom LH). Nast pnie st enie tego hormonu spada i znw rozpoczyna si faza dla FSH, w tym momencie nastpuje krwawienie miesi czne owulacja nastpuje, gdy LH osi gnie odpowiednio due stenie.

Progesteron hamuje zwrotnie LH. Czyli podaj c du dawk progesteronu moemy zahamowa wydzielanie LH do zera, a co za tym idzie zapobiec owulacji, p odnoci i niechcianym ci om. Progesteron dzia a jeszcze dodatkowo antykoncepcyjnie poprzez zwikszenie lepkoci luzu szyjki (plemniki nie mog si przedosta) oraz blokuje implantacj, czyli proces wszczepiania si zarodka w ciank macicy konieczny do prawid owego rozwini cia si p odu. Dzi ki temu nawet jeli dojdzie do zap odnienia nie dojdzie do ci y.

Dzia anie tabletek antykoncepcyjnych jest sumowaniem si wielu mechanizmw.

Skuteczno hormonalnych tabletek antykoncepcyjnych jest bardzo wysoka. Wskanik Pearla (liczba ci wyst pujcych u 100 kobiet stosuj cych dan metod antykoncepcyjn w ci gu roku) wynosi od 0 do 0,12.

Wp yw korzystny na organizm: Stosowanie antykoncepcyjnych tabletek hormonalnych powoduje znaczne zahamowanie wydzielania hormonw przez organizm, prawie cala pula hormonw pochodzi z tabletek. W wyniku tego ust puj dolegliwoci zwi zane z normalnych cyklem miesi czkowym: Miesi czki staj si mniej bolesne i mniej obfite (z tego powodu tabletki hormonalne zalecane s, nawet wwczas, gdy efekt antykoncepcyjny nie jest podany); znika przedmiesi czkowe napi cie piersi; zmniejsza si nasilenie zmian trdzikowych.

ponadto, tabletki antykoncepcyjne stosowane przez duszy czas zmniejszaj ryzyko zachorowania na raka jajnika, raka trzonu macicy, rzadziej wyst puj torbiele jajnikw i agodne schorzenia sutkw.

Dzia ania niekorzystne osoby, ktre pal lub maj powyej 35 lat, nie mog przyjmowa pigu ek dwusk adnikowych (gestagen i estrogen), bowiem nara aj si na wystpienie zakrzepicy (ci ka choroba polegaj ca na tym, e krew krzepnie w y ach, co moe doprowadzi do utraty wzroku, koczyny czy nawet mierci). Niestety, z powodu zniesienia naturalnego wydzielania hormonw, w tym androgenw wp ywaj cych na popd p ciowy oraz fazowoci cyklu, pewna liczba kobiet stosujcych tabletki antykoncepcyjne skary si na obnienie libido i poci gu seksualnego, do czsto pojawiaj si zaburzenia lubrykacji (nawil enia pochwy) Hormonalne tabletki antykoncepcyjne oprcz hamowania owulacji wp ywaj na ca y organizm. Z tego powodu nie mona ich bezkrytycznie zaleca kadej kobiecie. Obecno pewnych chorb wyklucza ich stosowanie. Bezwzgl dnym przeciwwskazaniem do stosowania tabletek antykoncepcyjnych jest: choroba zakrzepowo-zatorowa, niedokrwienie mzgu, stany zapalne naczy, choroba

48

Copyright by $ta

niedokrwienna serca, niewydolno w troby, niewyjanione krwawienia z drg rodnych, podejrzenie nowotworw zalenych od estrogenw. Dzia aniem niepodanym, ktre spotyka si z do du niechci jest wzrost masy ciaa. Przewlek e stosowanie poprawia wygl d skry i ujdrnia piersi co odbierane jest korzystnie, jednak ten efekt moe doprowadzi do ich bolesnoci. wr

49

You might also like