Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

Wstp 1. Leki ukadu przywspczulnego 1.1. Cholinomimetyki 1.2. Cholinolityki (parasympatykolityki) 2. Leki ukadu wspczulnego 2.1. Sympatykomimetyki (leki pobudzajce ukad adrenergiczny) 2.2. Sympatykolityki (leki hamujce ukad adrenergiczny) 3. Leki dziaajce na zwoje w obwodowym ukadzie nerwowym 4. Leki dziaajce na zakoczenia ruchowe i czuciowe 4.1. Leki dziaajce na zakoczenia ruchowe leki zwiotczajce minie szkieletowe 4.2. Leki dziaajce na zakoczenia czuciowe leki znieczulajce miejscowo 5. Leki spazmolityczne Sownik

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

Wstp

Obwodowy ukad nerwowy skada si z: somatycznego ukadu nerwowego, autonomicznego (wegetatywnego) ukadu nerwowego. Ukad somatyczny unerwia minie szkieletowe, kontroluje motoryczne funkcje caa, jest zaleny od naszej woli. Ukad autonomiczny unerwia narzdy wewntrzne, naczynia krwionone, serce i minie gadkie. Jest niezaleny od naszej woli.

Ukad wegetatywny

Wspczulny (sympatyczny, adrenergiczny)

Przywspczulny (parasympatyczny, cholinergiczny)

Rysunek 1. Podzia ukadu wegetatywnego

NERWY UKADU WSPCZULNEGO UKADU PRZYWSPCZULNEGO

Rdze krgowy

Neuron przedzwojowy ACh Nn Receptor nikotynowy (Nn) ACh Nn Neuron pozazwojowy

NA Receptor adrenergiczny (, )

ACh Receptor muskarynowy (M)

Rysunek 2. Schemat ukadu wspczulnego i przywspczulnego

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

Na zakoczeniach neuronw przedzwojowych ukadu wspczulnego i przywspczulnego wydzielana jest acetylocholina (ACh). Jest ona wydzielana rwnie na zakoczeniach neuronw pozazwojowych ukadu przywspczulnego. Natomiast na zakoczeniach neuronw pozazwojowych ukadu wspczulnego wydzielana jest noradrenalina (NA) (rysunek 2). Dziaanie ukadu wspczulnego jest przeciwstawne do dziaania ukadu przywspczulnego:

Tabela 1. Efekty dziaania ukadu wspczulnego i przywspczulnego Pobudzenie nerww wspczulnych (adrenegicznych) przyspieszenie rytmu zwikszenie siy skurczu rozkurcz oskrzeli zahamowani wydzielania luzu skurcz naczy zwolnienie perystaltyki skurcz zwieraczy rozkurcz pcherza skurcz zwieraczy rozkurcz moczowodw rozszerzenie renicy wzrost cinienia rdgakowego pobudzenie wydzielania oko nadnercza ukad moczowy przywspczulnych (cholinergicznych) zwolnienie rytmu osabienie siy skurczu skurcz zwikszenie wydzielania luzu rozkurcz naczy krwiononych obnienie cinienia krwi przyspieszenie perystaltyki rozkurcz zwieraczy skurcz pcherza rozkurcz zwieraczy skurcz moczowodw skurcz renicy zawienie

serce
oskrzela

ukad krenia
ukad pokarmowy

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

1. Leki ukadu przywspczulnego

W ukadzie przywspczulnym neuroprzekanikiem jest acetylocholina (ACh), ktra jest rozkadana przez acetylocholinoesteraz (AchE) w przestrzeni synaptycznej. Acetylocholina wydzielana jest z zakocze cholinergicznych pod wpywem impulsu, nastpnie wie si z receptorem i przekazuje informacj do danej komrki. Wyrniamy nastpujce rodzaje receptorw cholinergicznych: nikotynowe (N) neuronalne (Nn) i miniowe (Nm), muskarynowe (M). Receptory nikotynowe (Nn) znajduj si: w zakoczeniach przedzwojowych ukadu cholinergicznego, w zakoczeniach przedzwojowych ukadu adrenergicznego (patrz rysunek 2), w orodkowym ukadzie nerwowym. Receptory nikotynowe (Nm) znajduj si w zakoczeniach neuronw ruchowych mini poprzecznie prkowanych, a receptory muskarynowe (M) w zakoczeniach pozazwojowych cholinergicznych wikszoci narzdw.

Leki ukadu cholinergicznego

A. Cholinomimetyki (parasympatykomimetyki) pobudzajce

B. Cholinolityki (parasympatykolityki) hamujce

1. Bezporednio na receptory M: acetylocholina estry choliny alkaloidy

2. Porednio na receptory M: inhibitory AchE

1. Naturalne i ich pochodne: atropina

2. Syntetyczne

Rysunek 3. Podzia lekw ukadu przywspczulnego

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

1.1. Cholinomimetyki Efekt dziaania tej grupy lekw zamieszczono w tabeli 1. 1. Dziaanie bezporednio pobudzajce receptory muskarynowe: a) acetylocholina (Ach) praktycznie nie jest uywana w lecznictwie, poniewa jest szybko rozkadana przez AchE; b) estry choliny budow zblione do ACh, dziki temu wi si z receptorem muskarynowym. Zwizki te rni si midzy sob si dziaania i wraliwoci na AchE. CARBACHOL preparaty: Carbachol, Doryl. BETANECHOL preparat: Urecholine. c) alkaloidy cholinomimetyczne: PILOKARPINA alkaloid wystpujcy w liciach krzewu Pilocarpus jaborandi. Stosowana w lecznictwie. Pobudza receptory N i M. Silnie dziaa na gruczoy wydzielania wewntrznego (jeden z najskuteczniejszych lekw linopdnych, napotnych, sokopdnych). Obecnie najczciej stosowana w leczeniu jaskry, w postaci kropli do oczu. Preparat: Pilocarpine 2% krople. MUSKARYNA wystpuje m.in. w muchomorze czerwonym Amanita muscaria. Nie jest stosowana w lecznictwie, ma tylko znaczenie toksykologiczne (objawy zatrucia: zawienie, linienie, luzotok, duszno, bolesne skurcze odka i jelit, zapa). Rokowanie jest dobre, podaje si atropin antagonist receptora muskarynowego (cikie zatrucia muchomorem sromotnikowym Amanita phaloides wywouje falloidotoksyna i amatoksyna, ktre uszkadzaj gwnie wtrob i nerki). 2. Porednio pobudzajce receptory muskarynowe za porednictwem endogennej ACh (przez zahamowanie AchE enzymu rozkadajcego Ach). Skutkiem zablokowania enzymu AchE jest gromadzenie si neuroprzekanika (Ach) we wszystkich synapsach cholinergicznych, co powoduje pobudzenie m.in. pozazwojowych zakocze przywspczulnych i cholinergicznych synaps OUN. Ze wzgldu na czas i si czenia z AchE inhibitory dzielimy na: a) odwracalne: FIZOSTYGMINA atwo wchania si z przewodu pokarmowego, dziaa silnie na serce i ukad pokarmowy, przenika do mzgu. Preparat: Physostigminum salicylicum amp., krople do oczu.

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

NEOSTYGMINA sabo wchania si z przewodu pokarmowego, dziaa silnie na przewd pokarmowy i pcherz moczowy. Preparat: Prostigminum amp. PIRYDOSTYGMINA dziaa sabiej i duej od neostygminy. Preparat: Mestinon. Leki dziaajce wybirczo na aktywno AchE w mzgu: TAKRYNA preparat: Cognex. DONEPEZIL preparat: Aricept. RIVASTIGMINA preparat: Exelon. GALANTAMINA preparat: Nivalin. b) nieodwracalne s to gwnie trucizny uywane jako rodki ochrony rolin (pestycydy, insektycydy) oraz gazy bojowe. atwo wchaniaj si z przewodu pokarmowego, bon luzowych i przez skr. Rozpuszczaj si w tuszczach, przenikaj do OUN. ESTRY KWASU FOSFOROWEGO (tabun, sarin). Wskazania do stosowania cholinomimetykw: atonia jelit i pcherza moczowego (METACHOLINA, BETANECHOL, NEOSTGMINA), jaskra (KARBACHOL, BETANECHOL, NEOSTYGMINA), stany skurczowe obwodowych naczy krwiononych choroba Buergera (METACHOLINA), zaburzenia rytmu serca (METACHOLINA), zespoy otpienne choroba Alzheimera (TAKRYNA, DONEPEZIL, RIVASTIGMINA), zatrucia lekami cholinolitycznymi (FIZOSTYGMINA, PIRYDOSTYGMINA). Przeciwwskazania: dychawica oskrzelowa, nadczynno tarczycy, niewydolno naczy wiecowych, choroba wrzodowa odka i dwunastnicy, jaskra z wskim ktem przesczania, zaparcia spastyczne. Dziaania niepodane: zaburzenia widzenia, linotok, wzmoona potliwo, zawienie, duszno, zaburzenie rytmu serca, ble brzucha, biegunki, wymioty, drgawki, drenia miniowe, skurcz mini.

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

1.2. Cholinolityki (parasympatykolityki) Mechanizm dziaania: leki te s konkurencyjnymi (kompetencyjnymi) antagonistami receptora muskarynowego (M) i znosz objawy pobudzenia ukadu cholinergicznego. 1. Cholinolityki pochodzenia naturalnego: a) ATROPINA alkaloid wystpujcy w pokrzyku wilczej jagodzie (Atropa belladonna). Dobrze wchania si z przewodu pokarmowego i tkanki podskrnej. Przenika do mzgu, silniej od skopolaminy dziaa na ukad krenia. Zatrucia atropin wystpuj najczciej u dzieci po zjedzeniu kilku owocw pokrzyku (ok. 10 mg atropiny). Objawy zatrucia: sucho w ustach, zaczerwienienie i sucho skry, przyspieszenie czynnoci serca i oddechu, zaburzona akomodacja, zatrzymanie moczu, zaburzenie pamici, wysoka temperatura, agresywne zachowanie, drgawki, piczka. Leczenie: pukanie odka z wglem aktywowanym, rodki przeczyszczajce o dziaaniu osmotycznym, fizostygmina (doylnie), barbiturany. Preparaty: Atropinum sulfuricum amp., krople do oczu, Tinctura Belladonnae, Bellapan, Bellergot. b) SKOPOLAMINA alkaloid wystpujcy w lulku czarnym (Hyoscyamus niger) i bieluniu dzidzierzawa (Datura stramonium). Wykazuje sabsze od atropiny dziaanie obwodowe, natomiast szybciej przechodzi do OUN i ju w dawkach terapeutycznych dziaa depresyjnie na OUN (w przeciwiestwie do atropiny). Po podaniu miejscowym wchania si wolno (przez 3 dni). U osb wraliwych dziaa nasennie. Stosowana jest w prewencji choroby lokomocyjnej. W lecznictwie stosowane s jej pochodne: bromowodorek hioscyny i butylobromek hioscyny. Preparat: Scopolaminum hydrobromicum ampuki stosowane w premedykacji. 2. Cholinolityki pochodzenia syntetycznego: a) pochodne czwartorzdowe (posiadajce w swojej budowie azot czwartorzdowy). Sabo wchaniaj si z przewodu pokarmowego, sabo przenikaj przez barier krewmzg. Oprcz receptorw muskarynowych, blokuj rwnie receptory nikotynowe w zwojach wegetatywnych. Dziaaj silnie spazmolitycznie na minie gadkie przewodu pokarmowego, drg moczowych i narzdw pciowych. BUTYLOSKOPOLAMINA pochodna skopolaminy, dziaa krcej od atropiny. Preparaty: Buscopan, Buscolysin, Scopolan.

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

HOMATROPINA stosowana w okulistyce i w stanach skurczowych przewodu pokarmowego. IPRATROPIUM pochodna skopolaminy, stosowana w postaci bromku. Sabo wchania si z przewodu pokarmowego, podawany jest drog pozajelitow, dziaanie zblione jest do dziaania atropiny, nie ma wpywu na OUN. W przeciwiestwie do atropiny nie hamuje aktywnoci nabonka rzskowego w drogach oddechowych. Po podawaniu drog wziewn dziaanie rozpoczyna si po 3090 minutach i trwa ok. 4 godzin, a jego aktywno ogranicza si prawie wycznie do drzewa oskrzelowego. Stosowany w przewlekym obturacyjnym zapaleniu oskrzeli i astmie oskrzelowej. Preparaty: Atrovent, Berodual (itratropium + fenoterol). b) pochodne trzeciorzdowe przechodz przez barier krewmzg, posiadaj wic dziaanie orodkowe. atwo wchaniaj si po podaniu dospojwkowym i doustnym. Wskazania: choroba Parkinsona (BENZOTROPINA preparat: Cogentin, BIPERYDYNA preparat: Akineton, TRIHEKSYFENIDYL preparat: Parkopan); stany skurczowe przewodu pokarmowego, drg moczowych (DICYKLOMINA preparat: Bentyl, OKSYFENONIUM preparat: Spasmophen); w okulistyce (TROPIKAMID). Efekty dziaania cholinolitykw: serce i krenie przyspieszenie czynnoci serca tachykardia, skurcz naczy krwiononych, oko rozszerzenie renicy, zaburzenie akomodacji, ukad pokarmowy rozkurcz mini gadkich, zwolnienie perystaltyki, drogi moczowe rozkurcz mini gadkich moczowodw i pcherza moczowego, ukad oddechowy rozkurcz mini gadkich oskrzeli, gruczoy egzokrynowe zahamowanie wydzielania gruczow linowych, zowych, oskrzelowych, potowych, zmniejszenie wydzielania kwasu solnego, orodkowy ukad nerwowy zaburzenia pamici, pobudzenie (atropina w dawkach toksycznych) lub dziaanie depresyjne (skopolamina w dawkach terapeutycznych). Wskazania: stany skurczowe mini gadkich (ATROPINA, SKOPOLAMINA i jej pochodne), diagnostyka okulistyczna (ATROPINA, TROPIKAMID), biegunki, choroba

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

wrzodowa (PIRENZEPINA preparat: Gastrozepin), choroba lokomocyjna (SKOPOLAMINA, ATROPINA), premedykacja przedoperacyjna zmniejsza wydzielanie w drogach oddechowych, choroba Parkinsona (BENZOTROPINA, BIPERYDYNA), zatrucia inhibitorami AchE i grzybami zawierajcymi muskaryn. Przeciwwskazania: jaskra, choroba niedokrwienna serca, zaburzenia rytmu, zaparcia, choroby gorczkowe. Dziaania niepodane: zaburzenia widzenia, sucho skry, bon luzowych, zaczerwienie skry, zaparcia, trudnoci w oddaniu moczu, tachykardia.

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

2. Leki ukadu wspczulnego

W ukadzie wspczulnym neuroprzekanikiem s aminy katecholowe: noradrenalina (NA), ale receptory moe pobudza rwnie w: adrenalinie (A), dopaminie (DA). Zwizki te s rozkadane (unieczynniane) przez monoaminooksydaz (MAO) w neuronie i metylotransferaz katecholow (COMT) w synapsie. Pod wpywem impulsu z zakocze nerwowych neuronu adrenergicznego uwalniana jest noradrenalina (NA), ktra nastpnie czy si z receptorem w bonie postsynaptycznej, wywoujc reakcj adrenergiczn (patrz rysunek 2). Wyrniamy nastpujce rodzaje receptorw: -adrenergiczne: 1- i 2-adrenargiczne, -adrenergiczne: 1-, 2- i 3-adrenergiczne. Receptory rni si miedzy sob m.in. rozmieszczeniem w tkankach (patrz tabela 2).

Leki ukadu adrenargicznego

Sympatykomimetyki (pobudzajce)

Sympatykolityki (hamujace)

Dziaajce bezporednio: aminy katecholowe -adrenomimetyczne -adrenomimetyczne

Dziaajce porednio

Adrenolityki

Sympatolityki

-adrenolityki

-adrenolityki

Rysunek 4. Podzia lekw stosowanych w schorzeniach ukadu adrenergicznego

10

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

Tabela 2. Rodzaje receptorw adrenergicznych

Receptor 1 Oko

Gwna lokalizacja

Narzdy Naczynia krwionone Oskrzela Serce Nerki (renina) Jelita Macica Nasieniowody Oko (renica) Gruczoy linowe OUN

Efekt pobudzenia Skurcz Skurcz Wzrost pobudliwoci Hamowanie Skurcz zwieraczy Skurcz Skurcz Rozszerzenie Wydzielanie Aktywacja Rozkurcz Nasilenie Hamowanie Sedacja Wzrost kurczliwoci Rozkurcz Rozkurcz Wzrost wydzielania Wzrost wydzielania Wzrost kurczliwoci Rozkurcz Rozkurcz Wzrost kurczliwoci Nasilenie Nasilenie Wzrost Wzrost Nasilenie Nasilenie Wzrost

Minie gadkie przewodu pokarmowego Narzdy pciowe Naczynia krwionone

Naczynia krwionone Zakoczenie presynaptyczne neuronw

Naczynia Pytki krwi (agregacja) Trzustka (insulina) OUN Serce Naczynia Jelita Nerka (renina) Przysadka (ADH)

Misie sercowy

Oskrzela Naczynia krwionone

Serce Naczynia Minie gadkie Minie szkieletowe Glikogenoliza Lipoliza Insulina wydzielanie Glukagon

Tkanka tuszczowa

Glikogeneza Lipolizag Glukagon wydzielanie

2.1. Sympatykomimetyki (leki pobudzajce ukad adrenergiczny) 1. Sympatykomimetyki dziaajce bezporednio leki te bezporednio pobudzaj receptory adrenergiczne. a. Aminy katecholowe (endogenne) to adrenalina (A), noradrenalina (NA), dopamina (DA).

11

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

Tabela 3. Efekty dziaania amin katecholowych na ukad krenia Aminy katecholowe Noradrenalina Receptor gwnie w naczyniach Adrenalina - i -adrenargiczny Rozkurcz Skurcz Izoprenalina Dopamina Rozkurcz Rozkurcz +++ ++ + ++ ++ Punkt uchwytu Wpyw na naczynia Skurcz Cinienie krwi +++ Opr naczy obwodowych +++

Ttno

-adrenergiczne D1, D2, - i - adrenergiczne

() spadek (+) wzrost

ADRENALINA (EPINEFRYNA) kurczy minie gadkie naczy krwiononych skry, puc, nerek, a take rozkurcza minie gadkie naczy w miniach szkieletowych i minie gadkie oskrzeli oraz zwiksza przemiany metaboliczne. Dziaa na misie sercowy: pobudza ukad bodcoprzewodzcy, krtkotrwale przyspiesza czynno serca, wzmaga si skurczu i podwysza cinienie krwi. Wskazania: wstrzs anafilaktyczny, hamowanie drobnych krwotokw, anemizacja bon luzowych, dodatek do rodkw miejscowo znieczulajcych, zatrzymanie czynnoci serca (doylnie). Preparat: Adrenalinum amp. NORADRENALINA (NOREPINEFRYNA) dziaa gwnie na receptor , wywouje skurcz naczy i podwyszenie cinienia krwi (patrz tabela 3). Wskazania: w tych postaciach wstrzsu, w ktrych konieczne jest utrzymanie cinienia ttniczego. Preparat: Levonor. DOPAMINA pobudza receptory dopaminergiczne (D1, D2) w mzgu, w naczyniach nerkowych i wiecowych, w wikszych dawkach pobudza receptory - i -adrenergiczne i wywouje wzrost cinienia krwi. Wskazania: wstrzs, niewydolno krenia. Preparat: Dopaminum hydrochloricum.

12

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

IZOPRENALINA syntetyczna amina katecholowa, pobudza receptory 1- i 2-adrenergiczne. Wskazania: pobudzenie czynnoci serca (bradykardia, blok), stany spastyczne oskrzeli. Preparat: Isuprel. b. Leki -adrenomimetyczne gwny efekt dziaania tej grupy lekw to: skurcz naczy krwiononych i podniesienie cinienia ttniczego. W okulistyce i laryngologii stosuje si je miejscowo jako leki zwajce naczynia i rozszerzajce renice, czsto czy si je z lekami przeciwhistaminowymi w leczeniu alergicznych chorb nosa i oczu. NAFAZOLINA podawana miejscowo w katarze, zapaleniu zatok, nieycie bon luzowych nosa i garda, zapaleniu spojwek. Preparaty: Rhinazin krople do nosa, Betadrin krople do nosa, Rhinophenazol krople do oczu i do nosa, Cincol krople do oczu (+ siarczan cynkowy). KSYLOMETAZOLINA stosowany miejscowo w nieycie bon luzowych nosa, garda, zapaleniu zatok. Preparaty: Xylometazolin krople do nosa, Thymazen krople, Otrvin krople. NAFAZOLINA, KSYLOMETAZOLINA stosowane s wycznie miejscowo, jako rodki anemizujce w katarze, zapaleniu zatok i zapaleniu spojwek. c. leki -adrenomimetyczne mona je podzieli na leki pobudzajce receptory 1 i 2 lub tylko na receptory 1 lub 2.

13

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

Tabela 4. Podzia adrenomimetykw

1 i 2-adrenomimetyki IZOPRENALINA Preparat: Isuprel ORCYPRENALINA Preparat: Astmopent BAMETAN Preparat: Bamethan

1-adrenomimetyki DOPUTAMINA Preparaty: Dobutrex, Dobuject

2-adrenomimetyki SALBUTAMOL Preparaty: Salbutamol, Salbupart TERBUTALINA Preparat: Bricanyl FENOTEROL Preparaty: Fenoterol, Berotec, Partusisten SALMETEROL Preparat: Serevent

Wskazania: zaburzenia przewodnictwa przedsionkowo-komorowe stany spastyczne oskrzeli stany skurczowe obwodowych naczy krwiononych Dziaania niepodane: ble wiecowe zaburzenia rytmu serca spadek cinienia krwi uczucie osabienia ble i zawroty gowy

Wskazania: wstrzs z objawami niewydolnoci krenia (podawana we wlewach kroplowych w dawce 0,00250,015 mg/kg/min) Dziaania niepodane: zaburzenia rytmu serca

Wskazania: dychawica oskrzelowa stany skurczowe oskrzeli zapobieganiu przedwczesnym porodom Dziaania niepodane: tachykardia zaburzenia rytmu serca drenia miniowe zaburzenia metaboliczne

2. Sympatykomimetyki dziaajce porednio. Leki te wpywaj na wydzielanie neuroprzekanikw lub na aktywno enzymw, ktre je rozkadaj. EFEDRYNA uwalnia NA, zmniejsza jej wychwyt zwrotny do neuronu. Pobudza rwnie bezporednio receptory - i -adrenergiczne. Dziaa obwodowo i orodkowo. Wskazania: przewleke niedocinienie, zesp bezdechu w czasie snu, stan astmatyczny. Dziaania niepodane: gonitwa myli, euforia, ble gowy, koatanie serca, podwyszenie cinienia. Preparat: Ephedrini hydrochloridum. AMFETAMINA uwalnia NA, dziaa rwnie pobudzajco na OUN. Dziaania niepodane: wywouje zaleno psychiczna i fizyczn (patrz modu I).

14

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

2.2. Sympatykolityki (leki hamujce ukad adrenergiczny) 1. Leki adrenolityczne: a. -adrenolityki Dziaanie: zmniejszaj opr obwodowy, obniaj cinienie krwi. Podzia: blokujce receptory 1 i 2 (tzw. nieselektywne -blokery) oraz leki blokujce selektywnie 1 receptor.

1- i 2-adrenolityki

1-adrenolityki

Alkaloidy sporyszu: wielkoczsteczkowe: ERGOTAMINA ERGOTOKSYNA drobnoczsteczkowe: ERGOMETRYNA METYLOERGOMETRYNA

Leki syntetyczne: FENTOLAMINA TOLAZOLINA

PRAZOSYNA DOKSAZOSYNA URAPIDIL

Rysunek 5. Podzia adrenolitykw

Alkaloidy sporyszu to zwizki wystpujce w przetrwalniku (sporyszu Secale cornutum) grzyba buawina czewona (Claviceps pururea). Alkaloidy wielkoczsteczkowe s to pochodne kwasu lizergowego. Sabo wchaniaj si z przewodu pokarmowego, dziaaj wolno, silnie kurcz minie gadkie, wywouj skurcz toniczny macicy, dziaaj depresyjnie na OUN. W lecznictwie stosuje si je w napadowych blach gowy oraz w atonii macicy po porodzie. Dihydropochodne alkaloidw sporyszu nie kurcz mini gadkich naczy i macicy. Wykazuj dziaanie sympatykolityczne i depresyjne na OUN. Obniaj cinienie krwi, s stosowane w stanach skurczowych naczy krwiononych (w migrenie). Preparaty: Ergotaminum tartaricum, Dihydroergotaminum, Dihydroetgotoxinum aethnolosufonicum, Hyderin. Drobnoczsteczkowe alkaloidy sporyszu (w ktrych kwas lizergowy tworzy amidy z amninoalkoholami) nie blokuj receptorw -adrenergicznych, powoduj skurcze perystaltyczne macicy przy wzmoonym napiciu.

15

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

Leki syntetyczne: TOLAZOLINA sabo blokuje receptory -adrenegiczne, uwalnia histamin. Wskazania: zaburzenia ukrwienia koczyn dolnych, owrzodzenia podudzi, stany skurczowe naczy obwodowych (choroba Raynauda, choroba Burgera). Dziaania niepodane: czsto wystpuj nudnoci, wymioty, biegunka, nadkwano, przyspieszenie czynnoci serca, niemiarowo. Przeciwwskazania: choroba wrzodowa odka i dwunastnicy, choroba niedokrwienna serca. Preparat: Pridazol b. 1-adrenolityki Pochodne piperazochinazoliny PRAZOSYNA, DOKSAZOSYNA, URAPIDIL. Dziaanie: rozkurcz naczy, obnienie cinienia krwi, zmniejszenie obcienia nastpczego serca. Korzystnie wpywaj rwnie na gospodark lipidow. Wskazania: nadcinienie ttnicze, niewydolno minia sercowego. Dziaania niepodane: hipotonia ortostatyczna. PRAZOSYNA preparaty: Minipress, Polpressin. DOKSAZOSYNA preparat: Cardura. URAPIDIL preparat: Ebrantil. c. -adrenolityki Dziaanie: blokuj postsynaptyczne receptory . Niektre z tych lekw posiadaj rwnie bezporednie dziaanie pobudzajce receptory adrenergiczne, ktre wynika z ich wewntrznej aktywnoci sympatykomimetycznej. Inne natomiast posiadaj dziaanie stabilizujce bony komrkowe (porwnywalne do dziaania lekw znieczulajcych miejscowo lub chinidyny) np. propranolol. Dziaanie lekw blokujcych 1-receptory: zwolnienie czynnoci serca (dziaanie chrono- i dromotropowo ujemne), zmniejszenie pracy serca (dziaanie inotropowo ujemne), obnienie cinienia krwi, zmniejszenie uwalniania reiny, hamowanie dre miniowych, dziaanie uspokajajce.

16

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

Dziaanie lekw blokujcych 2-receptory: skurcz oskrzeli, skurcz naczy obwodowych, hamowanie glikogenezy, uwalnianie insuliny, hamowanie lipolizy (Porwnaj tabela 2)

1- i 2-adrenolityki (nieselektywne)

1-adrenolityki (kardioselektywne)

z dodatkowym dziaaniem 1-adrenolitycznym

PROPRANOLOL Preparat: Propranolol TIMOLOL Preparat: Blocadren PINDOLOL Preparat: Visken SOTALOL Preparat: Sotahexal OKSPRENOLOL Preparaty: Trasicor, Coretal

ATENOLOL Preparat: Cardiopress ACEBUTOLOL Preparat: Sectral METOPROLOL Preparat: Metocard

LABETALOL Preparat: Trandate KARWEDILOL Preparat: Vivacor CELIPROLOL Preparat: Selectol

Rysunek 6. Podzia -adrenolitykw

d. 1- i 2-adrenolityki nieselektywne blokuj oba typy receptorw, niektre z nich maja dziaanie sympatykomimetyczne (PINDOLOL, OSKPRENOLOL), inne go nie posiadaj (PROPRANOLOL, TIMOLOL). Leki te (szczeglnie bez dziaania sympatykomimetycznego) mog wywoywa skurcz oskrzeli, zwiksza opr naczyniowy, niekorzystnie wpywa na gospodark wglowodanow i lipidow. e. Kardioselektywne 1-adrenolityki wykazuj wiksze powinowactwo do receptorw 1. Niektre z nich maj dziaanie wewntrzne (sympatykomimetyczne) na przykad acebutolol, praktolol. Mimo kardioselektywnoci nie powinno si ich podawa chorym z astm oskrzelow, chorobami naczy obwodowych i cukrzyc. f. -adrenolityki z dodatkowym dziaaniem 1-adrenolitycznym dodatkowe dziaanie -adrenolityczne powoduje, e leki te s znacznie bezpieczniejsze dla chorych z astm oskrzelow, chorobami naczy krwiononych czy cukrzyc. Wskazania do stosowania lekw adrenolitycznych: nadcinienie ttnicze, choroba niedokrwienna serca, zawa serca, profilaktyka wtrnego zawau serca, profilaktyka

17

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

stanw stresowych, zaburzenia rytmu serca, nadczynno tarczycy, nerwica lkowa, choroba Parkinsona, migreny, abstynencja alkoholowa, drenia miniowe, jaskra. Przeciwwskazania bezwzgldne: niewydolno krenia, wstrzs, rzadkoskurcz, blok przedsionkowo-komorowy II i III, cika dychawica oskrzelowa, cika depresja. Dziaania niepodane: rzadkoskurcz, hipotensja, ble i zawrt gowy, zaburzenia przewodzenia przedsionkowo-komorowego, niewydolno krenia, skurcz naczy obwodowych, drenie mini, uczucie zmczenia, senno, impotencja, nudnoci, wymioty. 2. Sympatolityki Dziaanie: hamuj czynno presynaptycznych neuronw adrenergicznych, zmniejszaj biosyntez, magazynowanie lub uwalnianie NA z zakocze adrenergicznych. Wskazania: cikie nadcinienie ttnicze. Dziaania niepodane: hipotonia ortostatyczna, zmniejszenie przesczania kbkowego, stany depresyjne. REZERPINA preparat: Raupasil wycofywany z lecznictwa. METYLDOPA preparaty: Dopegyt, Aldomet.

18

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

3. Leki dziaajce na zwoje w obwodowym ukadzie nerwowym

Orodki ukadu autonomicznego znajduj si w orodkowym ukadzie nerwowym. Wkna nerwowe znajdujce si w rdzeniu krgowym przewodz impulsy z tych orodkw do poszczeglnych narzdw. Wkna biegnce z orodkowego ukadu nerwowego do zwojw to wkna przedzwojowe, a wkna biegnce od zwojw do narzdw to wkna pozazwojowe. Wkna ukadu wspczulnego kocz si w zwojach przykrgowych. Wkna przedzwojowe s krtkie, a pozazwojowe dugie (porwnaj rys. 2). Wkna ukadu przywspczulnego kocz si w zwojach znajdujcych si blisko narzdw. W zwojach ukadu autonomicznego (wspczulnego i przywspczulnego) znajduj si receptory cholinergiczne nikotynowe, neuronalne (Nn). Neuroprzekanikiem uwalnianym na zakoczeniach wkien przedzwojowych jest acetylocholina (Ach) (patrz rys. 2).

Pobudzenie nerwu przedzwojowego

Uwolnienie ACh

Leki ganglioplegiczne

Receptor Nn

Pobudzenie nerwu pozazwojowego ukadu wspczulnego i przywspczulnego

Rysunek 7. Schemat przewodnictwa w zwojach ukadu wegetatywnego

Receptor nikotynowy nazw swoj zawdzicza NIKOTYNIE substancji wystpujcej w liciach tytoniu (Nicotiana tabacum). NIKOTYNA w maych dawkach pobudza, a w duych poraa receptory N w zwojach wegetatywnych. Podobnie do nikotyny dziaaj inne alkaloidy: LOBELINA (bya stosowania w niewydolnoci oddechowej), KONIINA, SPARTEINA. Nie s one obecnie stosowane w lecznictwie, maj jedynie znaczenie toksykologiczne, s to bowiem zwizki bardzo toksyczne.
19

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

NIKOTYNA to alkaloid atwo wchaniajcy si z jamy ustnej i przewodu pokarmowego, przechodzi przez barier krewmzg, przez oysko i do mleka matek karmicych. W jednym papierosie znajduje si ok. 0,81g lici tytoniu, ktre zawieraj 917mg nikotyny. Okoo 10% tej iloci wchania si do organizmu. Dziaanie: pobudza OUN, mae dawki wywouj drenia miniowe, due drgawki spltanie, niewydolno oddechow, mier, pobudzenie ukadu oddechowego, nasila kurczliwo mini gadkich przewodu pokarmowego, zwiksza wydzielanie soku odkowego, wywouje nudnoci, wymioty, biegunk, powoduje wzrost wydzielania hormonw: kortyzolu, hormonu wzrostu, ACTH, wazopresyny, w ukadzie krenia powoduje wzrost cinienia krwi, wzrost czstoci akcji serca, skurcz naczy obwodowych, zwiksza przemiany energetyczne, pobudza metabolizm. NIKOTYNA jest zwizkiem uzaleniajcym fizycznie i psychicznie. Leczenie uzalenienia polega na stosowaniu psychoterapii, hipnozy oraz leczenia farmakologicznego: podawania analogw nikotyny w postaci atwiejszej do kontroli i mniej niebezpiecznej (gumy nikotynowe). Leki hamujce przewodnictwo zwojowe (leki ganglioplegiczne) Mechanizm dziaania: s antagonistami receptorw nikotynowych (N) (rys. 7). Dziaanie: powoduj rozszerzenie ttnic i y, spadek cinienia ttniczego krwi, zmniejszenie objtoci minutowej serca, zmniejszenie motoryki ukadu pokarmowego i funkcji wydzielniczych. Wskazania: zastosowanie tych lekw jest ograniczone z powodu zbyt silnego dziaania, gdy leki dziaajce hamujco na przewodnictwo ukadu wegetatywnego wyczaj narzdy wewntrzne spod regulacyjnego wpywu orodkowego ukadu nerwowego, stosowane s w zabiegach chirurgicznych wykonywanych z kontrolowanym podcinieniem i obnieniem temperatury ciaa, w celu zmniejszenia krwawienia w polu operacyjnym, nadcinienie zoliwe.

20

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

Dziaania niepodane: zapa ortostatyczna, omdlenia, ble gowy, senno, sucho bon luzowych, zaburzenia widzenia, zatrzymanie moczu. TRIMETAFAN preparat: Arfonad. MEKAMYLAMINA preparat: Inversine.

21

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

4. Leki dziaajce na zakoczenia ruchowe i czuciowe

4.1. Leki dziaajce na zakoczenia ruchowe leki zwiotczajce minie szkieletowe wiadome poruszanie si (ruchy rkami, nogami) ma swj pocztek w OUN w komrkach piramidowych kory mzgowej. Impuls nerwowy, ktry tam powstaje biegnie do rdzenia krgowego i dalej do neuronw ruchowych przednich rogw rdzenia. Zakoczenie nerww ruchowych znajduje si w miniach szkieletowych, gdzie tworzy tzw. pytk motoryczn (poczenie nerwowo-miniowe). W pytce motorycznej nastpuje przekazanie impulsu skurczowego z nerwu na minie.

OUN

neurony kory mzgowej poczenie nerwowo-miniowe

rdze krgowy

neurony ruchowe

komrki mini szkieletowych

Rysunek 8. Droga impulsu nerwowego do mini szkieletowych

Budowa pytki motorycznej: w poczeniu nerwowo-miniowym znajduje si: cz presynaptyczna (zakoczenie neuronu ruchowego), gdzie syntetyzowana jest ACh (acetylocholina), szczelina synaptyczna, cz postsynaptyczna (znajduje si w komrce wkna miniowego), gdzie znajduj si receptory nikotynowe (Nm). Mechanizm przewodzenia bodca w poczeniu nerwowo-miniowym (zakoczenie ruchowe = pytka motoryczna) Impuls nerwowy wyzwala uwolnienie ACh, ktra czy si z receptorem Nm. Powoduje to otwarcie kanau jonowego i zwikszenie przepuszczalnoci dla jonw Na+ i K+. Wytworzony potencja powoduje depolaryzacj bony komrkowej w miniach, w wyniku czego nastpuje skurcz minia. W zakoczeniach ruchowych znajduje si enzym acetylocholinoesteraza rozkadajcy ACh do choliny i kwasu octowego. Rozpad ACh zapocztkowuje proces repolaryzacji bony komrki miniowej i skurczu minia.

22

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

hamuje pobudza blokuje, rozkada

Ach AchE Ach

rodki zwiotczajce:
III rzdu

I rz. II rz.

misie prkowany z pytk motoryczn

Rysunek 9. Punkty uchwytu dziaania lekw zwiotczajcych

Naprzemienne procesy depolaryzacji i repolaryzacji umoliwiaj normaln reakcj mini szkieletowych. Leki, ktre wpywaj na minie szkieletowe nale do dwch grup terapeutycznych: lekw zwiotczajcych, znoszcych stany spastyczne stosowanych w anestezjologii, lekw miorelaksacyjnych, stosowanych w schorzeniach neurologicznych. 1. Leki zwiotczajce Dziaanie ich polega na przerwaniu przewodzenia, czyli na poraeniu (blokadzie) zakoczenia ruchowego, w wyniku czego nastpuje zwiotczenie mini poprzecznie prkowanych. Podzia: I grupa lekw wspzawodniczy z ACh o receptor Nm; s to tzw. leki konkurencyjne, leki zwiotczajce I rzdu. II grupa lekw wydua depolaryzacj bony komrki miniowej; s to tzw. leki depolaryzujce, leki zwiotczajce II rzdu. Leki konkurencyjne (kuraryny) I rzdu Nale do nich naturalne alkaloidy: TUBOKURARYNA i leki syntetyczne: ATRAKURIUM, PANKURONIUM, PIPEKURONIUM.

23

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

Mechanizm dziaania: s konkurencyjnymi antagonistami ACh. Nadmiar ACh (po podaniu inhibitorw AChE) wypiera kuraryny z poczenia z receptorem Nm i znosi dziaanie zwiotczajce. Farmakokinetyka: leki te nie wchaniaj si z przewodu pokarmowego, musz by podawane doylnie, pocztek dziaania nastpuje po 1 do 6 min. (doksakurium, tubokuraryna), czas dziaania wynosi 3090 minut. Dziaanie: kolejno poraania mini: minie oczu podwjne widzenie, minie twarzy, minie gowy, koczyn, grzbietu, minie oddechowe (konieczno prowadzenia oddechu wspomaganego), przepona. Dziaania niepodane: spadek cinienia krwi, przyspieszenie akcji serca, skurcz oskrzeli (spowodowany uwalnianiem histaminy). Interakcje: halotan, izofluran, enfluran dziaanie synergistyczne z kumarynami, inhibitory AchE (neostigmina, pirydostigmina) dziaanie antagonistyczne, leki blokujce kanay wapniowe potguj zwiotczenie mini, leki miejscowo znieczulajce nasilaj dziaanie, antybiotyki: aminoglikozydowe tetracykliny nasilaj dziaanie. TUBOKURARYNA preparat: d-tubokuraryna, ATRAKURIUM preparat: Tracrium, PANKURONIUM preparat: Pavulon, VECURONIUM preparat: Norcuron. Leki depolaryzujce II rzdu Mechanizm dziaania: leki te wi si z receptorem Nm, podobnie jak ACh, ale powoduj przeduon depolaryzacj, ktra prowadzi do szybkiego zablokowania przekanictwa nerwowo-miniowego. Leki te znacznie wolniej ulegaj rozkadowi przez AchE (suksynylocholina nie ulega rozkadowi przez AchE, tylko przez nieswoiste cholinoesterazy krwi). Wskazania i przeciwwskazania s podobne jak lekw I grupy. Nie wywieraj one jednak takich dziaa niepodanych. Obecnie w lecznictwie najczciej stosowana jest SUKSNYLOCHOLINA. Dziaa ona po kilku sekundach (podana doylnie), czas dziaania wynosi 58 minut, po podaniu leku nastpuj pocztkowo drenia pczkowe (przykurcze mini, zwaszcza twarzy, szyi, koczyn). Preparaty: Suksametonium, Chlorosukcylina.

24

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

4.2. Leki dziaajce na zakoczenia czuciowe leki znieczulajce miejscowo S to zwizki blokujce wybirczo zakoczenia i wkna nerww czuciowych, w miejscach, w ktrych zostay podane. Znosz one odczuwanie blu (analgesia), nie dziaaj nasennie i nie powoduj utraty przytomnoci. rodki miejscowo znieczulajce dziaaj w miejscu podania. Mechanizm dziaania: hamuj kanay sodowe (zmieniajc konformacj kanau), co powoduje zahamowanie przewodzenia impulsw wzdu wkien nerwowych. Dziaanie farmakologiczne: zniesienie uczucia blu, osabienie napicia mini poprzecznie prkowanych w miejscu podania, osabienie odruchw wegetatywnych. Wykazuj rwnie dziaania oglne, ktre w wielu przypadkach s dziaaniami niepodanymi. Dziaania niepodane: na OUN dziaaj pobudzajco (uczucie niepokoju, drenie, napady drgawek klonicznych, poraenie orodka oddechowego), na serce i naczynia krwionone: zmniejszaj pobudliwo i si skurczu minia sercowego, zwalniaj przewodzenie w ukadzie bodcoprzewodzcym, powoduj niemiarowo, blok serca, reakcje uczuleniowe: wysypki skrne, napad dychawicy oskrzelowej, wstrzs anafilaktyczny (czciej wywouj je leki o budowie estrowej). Ze wzgldw bezpieczestwa chorego przed podaniem lekw znieczulajcych naley przeprowadzi dokadny wywiad dotyczcy uczule. W przypadkach wtpliwych naley wykona prb rdskrn na przedramieniu wstrzykuje si rdskrnie 0,5 ml 0,5% roztworu rodka znieczulajcego, a obok tak sama ilo uytego rozpuszczalnika. Po 30 minutach porwnuje si obie prby: brak zmiany lub nieznaczne zaczerwienienie wiadczy o wyniku ujemnym, natomiast zaczerwienienie, obrzk w miejscy wstrzyknicia leku wiadczy o uczuleniu na lek (wynik dodatni). W czasie podawania leku naley uwaa, aby nie wstrzykn leku bezporednio do naczynia krwiononego, poniewa mog nastpi oglnoustrojowe dziaania niepodane: blado, nudnoci, wymioty, obnienie cinienia krwi, pobudzenie, drgawki, utrata wiadomoci, a nawet mier. Leki miejscowo znieczulajce podaje si czsto ze rodkami kurczcymi naczynia (adrenalina lub noradrenalina), w celu nasilenia i przeduenia ich dziaania. rodki kurczce naczynia mog by rwnie przyczyn dziaa niepodanych. Nie naley podawa ich pacjentom z chorobami serca, niewydolnoci krenia, nadcinieniem ttniczym, leczonych lekami przeciwdepresyjnymi, neuroleptykami, hormonami tarczycy, blokujcymi receptory

25

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

-adrenergiczne. Czas, sia dziaania oraz toksyczno lekw znieczulajcych zale od rodzaju leku, szybkoci wchaniania, stenia, szybkoci wchaniania. Przemiany metaboliczne. Leki o budowie estrowej (np. prokaina) dziaaj krtko, s one bowiem rozkadane przez esterazy osoczowe i w mniejszym stopniu w wtrobie przez esterazy wtrobowe. Leki o budowie amidw (lidokaina, bupiwakaina) ulgaj hydrolitycznemu rozkadowi w wtrobie. Proces ten przebiega znacznie wolniej ni lekw o budowie estrowej. Dziaanie lidokainy utrzymuje si przez ponad 2 godziny. rodki do znieczule miejscowych podajemy w ustalonych steniach dla rnych rodzajw znieczule i nie przekraczamy dawek maksymalnych. rodki do znieczule miejscowych dzielimy na: 1. Leki pochodzenia naturalnego: KOKAINA obecnie rzadko uywana ze wzgldu na liczne dziaania niepodane. Kokaina oprcz dziaania miejscowo znieczulajcego posiada dziaanie: pobudzajce ukad wspczulny: silnie kurczy naczynia krwionone (do kokainy w przeciwiestwie do innych rodkw znieczulajcych dodaje si leki kurczce naczynia) i powodujce wzrost cinienia krwi, rozszerzajce renice, rozkurczajce minie gadkie oskrzeli i przewodu pokarmowego, pobudzajce orodkowy ukad nerwowy (pobudzenie psychoruchowe, zaleno typu psychicznego). Kokaina bardzo atwo wchania si z powierzchni bon luzowych, wywoujc znieczulenie w miejscu podania. atwo przenika w gb tkanek. Jej dziaanie jest dosy silne. Przenikanie do krwioobiegu jest szybsze ni rozkad i wydalanie kokainy. Z tego wzgldu moe by stosowana w dawkach jednorazowych nie przekraczajcych 50 mg. Stosowana jest wycznie do znieczule powierzchniowych w okulistyce i laryngologii, w roztworach 110%. 2. rodki syntetyczne to leki pochodzenia syntetycznego: Pochodne kwasu benzosowego: PROKAINA (ester kwasu p-aminobenzoesowego)

26

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

Nie wchania si z powierzchni bon luzowych, po wstrzykniciu dziaanie pojawia si po 3 minutach i utrzymuje si maksymalnie przez 15 minut. Dziaa sabiej od kokainy, ale jest mniej toksyczna. Stosowana do znieczule: nasikowych (0,250,5% roztw.), przewodowych (12% roztw.), rdzeniowych (2% roztw. z epinefryn).

Ostre zatrucia wystpuj po zbyt szybkim wstrzykniciu doylnym wikszych objtoci epinefryny (zawroty gowy, niepokj, drenie rak, drgawki, zaburzenia rytmu serca). Przypadkowe wstrzykniecie wikszych iloci prokainy z epinefryn wprost do yy moe zakoczy si nag utrat wiadomoci, zatrzymaniem czynnoci serca i mierci. Prokaina moe spowodowa wystpienie reakcji alergicznej: swdzenie, zaczerwienienie, wypryski na skrze, moe te doj do wstrzsu anafilaktycznego, dlatego przed podaniem tego rodka naley wykona prb uczuleniow. Amidy: LIDOKAINA dziaa silniej, szybciej i duej (24 godziny) od prokainy. Jest stosowana do znieczule: miejscowych (jako rodek z wyboru), nasikowych (0,250,5 % roztw.), przewodowych (12% roztw.), powierzchniowych (2% roztw.), rdzeniowych (5% roztw. w glukozie), Cakowita dawka lidokainy nie powinna przekracza 200 mg (bez epinefryny, z epinefryn 500 mg). Preparaty: Lidocaine, Lignocainum, Xylocain, Xylonor. BUPIWAKAINA posiada silne i dugotrwae dziaanie. Jest stosowana do znieczule przewodowych i blokady nerwowej. Preparaty: Bupivacainum hydrochloricum, Bupivacaine, Marcaine.

27

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

Tabela 5. Podstawowe rodki znieczulajce, najczciej stosowane w rnych rodzajach znieczule Rodzaje znieczule Powierzchniowe Nasikowe Przewodowe Podpajczynwkowe Zewntrzoponowe 2% roztw. lidokainy 0,251% roztw. lidokainy 0,51,5% roztw. lidokainy, lub 0,250,5% roztw. bupiwakainy 5% roztw. lidokainy 12% roztw. lidokainy lub 0,5% roztw. bupiwakainy rodek znieczulajcy

28

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

5. Leki spazmolityczne

Leki spazmolitycze (spasmolytica) s to leki dziaajce rozkurczajco na minie gadkie: przewodu pokarmowego, drg ciowych, drg moczowych i narzdw rodnych. Do lekw spazmolitycznych zaliczamy: leki o dziaaniu bezporednim: kwas nikotynowy, metyloksantyny, pochodne piperazyny, pochodne izochinoliny, leki parasympatykolityczne: BUTYLOBROMEK HIOSCYNY, ADYFENIN, OKSYFENONIUM, leki -sympatykolityczne, leki -sympatykomimetyczne, antagonistw kanaw wapniowych, leki przeciwhistaminowe, azotany, azotyny. 1. Metyloksantyny: KOFEINA, TEOFILINA, TEOBROMINA S to alkaloidy pochodzenia naturalnego, wystpujce w liciach herbaty (Camelia sinensis), nasionach kawy (Coffea arabica), nasionach kakaowca (Theobroma cacao). Najsilniej na naczynia krwionone dziaa teobromina, a na oskrzela teofilina. TEOFILINA jako lek rozkurczajcy oskrzela stosowana jest doustnie, rwnie w postaci preparatw o przeduonym dziaaniu. W lecznictwie stosowana jest teofilina z etylenodiamin (AMINOFILINA stosowana doylnie lub dominiowo, doylnie powinno podawa si ostronie, powoli, ze wzgldu na moliwo gwatownego spadku cinienia z omdleniem, drgawki). Wskazaniem do podawania jest dychawica oskrzelowa. PENTOKSYFILINA rozszerza naczynia krwionone i zmniejsza lepko krwi. Stosowana w chorobach naczy obwodowych. KOFEINA jest rzadko stosowana jako lek (gwnie w preparatach zoonych stosowanych w blu gowy). Spoywana jest jako uywka, silnie pobudza orodkowy ukad nerwowy, jej dziaanie rozkurczowe jest mae. Podnosi cinienie, ale tylko skurczowe, natomiast rozkurczowe nie zmienia si.

29

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

Dziaania niepodane metyloksantyn: koatanie serca, bezsenno, niepokj (zwizany z pobudzeniem orodkowym), po wstrzykniciu doylnym mog pojawi si drgawki, zaburzenia rytmu serca. 2. Pochodne izochinoliny PAPAWERYNA alkaloidy opium, wystpuje rwnie w innych rolinach, np. glistniku jaskcze ziele (Chelidonium maius). Wskazania: stany skurczowe przewodu pokarmowego (jelit, drg ciowych), stany skurczowe ukadu moczowego. DROTAWERYNA dziaa silniej od papaweryny; podaje si j doustnie lub pozajelitowo. Wskazania: stany skurczowe przewodu pokarmowego, kolka ciowa, kolka nerkowa, skurcze oskrzeli, stany skurczowe obwodowych naczy krwiononych. Dziaania niepodane: zaparcia, nudnoci, zaburzenia przewodzenia w ukadzie bodcoprzewodzcym serca. Preparat: No-spa. 3. Antagonici kanau wapniowego Hamuj czynno kanaw wapniowych, blokujc w ten sposb napyw jonw wapniowych do wntrza komrek miniowych. Objawia si to rozkurczem naczy krwiononych, a w sercu zmniejszeniem siy skurczu i zwolnieniem akcji serca. CINNARIZYNA zwiksza obwodowy i mzgowy przepyw krwi. Stosowana jest w naczyniowych blach gowy, zaburzeniach ukrwienia bdnika, zaburzeniach krenia mzgowego i obwodowego. Preparat: Cinnarizinum tab. FLUNARIZYNA stosowana w zaburzeniach ukrwienia mzgu. Preparat: Flunarizinum tab. 4. Parasympatykolityki S to cholinolityki nie przenikajce do mzgu, ktre dziaaj silnie spazmolitycznie na minie gadkie przewodu pokarmowego, drg ciowych i drg moczowych. Wskazania: stany skurczowe mini gadkich, kolka nerkowa, ciowa. Dziaania niepodane i przeciwwskazania patrz temat 1.

30

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

OKSYFENONINUM preparaty: Spasmophen, Spasmobamat. ADYFENINA preparaty: Vegantin, Vegantofen, Vegantalgin. BUTYLOBROMEK HIOSCYNY preparaty: Buscopan, Scopolan, Buscolysin.

31

Farmakologia obwodowego ukadu nerwowego

Sownik

Acetylocholina (ACh) neuroprzekanik syntetyzowany w neuronach cholinergicznych z choliny i acetylokoenzymu A, pod wpywem enzymu acetylotransferazy choinowej. AchE enzym acetylocholinoesteraza, rozkadajcy ACh w przestrzeni synaptycznej. Bradykardia zwolnienie akcji serca. Histamina amina biogenna, wystpujca w tkankach rolin, zwierzt i czowieka. W organizmie czowieka wystpuje w skrze, bonie luzowej nosa, oskrzelach, pucach. Znajduje si w OUN, gdzie peni rol neuroprzekanika i neuromediatora. Tachykardia przyspieszenie akcji serca. Znieczulenie nasikowe polega na podaniu rodka znieczulajcego miejscowo pod skr i do gbiej pooonych tkanek. Znieczulenie podpajczynwkowe polega na podaniu leku znieczulajcego miejscowo do pynu mzgowo-rdzeniowego. Znieczulenie powierzchniowe polega na podaniu rodka miejscowo znieczulajcego na powierzchni bony luzowej lub na skr. Znieczulenie przewodowe polega na podaniu rodka znieczulajcego miejscowo w najblisz okolic pnia nerwowego lub splotu nerwowego.

32