Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

1. Leki do znieczulenia oglnego oraz leki cucce 2. Leki psychotropowe 2.1. Leki przeciwlkowe (anksjolityczne) 2.2. Leki neuroleptyczne (przeciwpsychotyczne) 2.3. Leki przeciwdepresyjne 3. Leki uspokajajce i nasenne 4. Leki przeciwpadaczkowe 5. Leki przeciwblowe 5.1. Narkotyczne leki przeciwblowe 5.2. Nienarkotyczne leki przeciwblowe Sownik

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

1. Leki do znieczulenia oglnego oraz leki cucce

rodki znieczulenia oglnego (anestetyki) mona podawa: wziewnie: metod otwart, potwart, pzamknit, zamknit, doylnie, doodbytniczo (najczciej u dzieci). Znieczulenie oglne ma na celu zniesienie wiadomoci, odczuwania blu, odruchw wegetatywnych oraz zwiotczenie mini. Przed wprowadzeniem pacjenta do znieczulenia oglnego stosujemy premedykacj. W indukcji znieczulenia oglnego lub jako uzupenienie znieczulenia miejscowego stosuje si neuroleptoanalgezj (NLA). W celu uzyskania znieczulenia oglnego stosuje si: anestetyki, opioidowe leki przeciwblowe, leki zwiotczajce. Przebieg znieczulenia obejmuje nastpujce okresy: I okres oszoomienie, zmniejszona odczuwalno blu, II okres pobudzenie psychoruchowe. III okres znieczulenie chirurgiczne okres waciwej narkozy chirurgicznej, IV okres poraenie oddychania nie mona dopuci do tego okresu. 1. rodki wziewne PODTLENEK AZOTU gaz rozweselajcy (w maych dawkach wywouje przyjemne oszoomienie), posiada sabe dziaanie anestetyczne i do silne analgetyczne, nie powoduje zwiotczenia mini poprzecznie prkowanych. Stosuje si go w mieszaninie z powietrzem lub tlenem. Jest rodkiem nietoksycznym, nie dranicym oskrzeli, nie uszkadzajcym wtroby ani nerek, nie powodujcym nudnoci ani wymiotw. HALOTAN dziaa silnie anestetycznie, sabiej analgetycznie, sabo znosi napicie mini poprzecznie prkowanych. Powoduje szybkie zasypianie i szybkie budzenie. Nie drani drg oddechowych, hamuje wydzielanie liny i luzu oskrzelowego.

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

Dziaania niepodane: na ukad krenia spadek cinienia krwi, bradykardia, arytmia, zaburzenia termoregulacji. Uszkadza take wtrob. METOKSYFLURAN dziaa bardzo silnie anestetycznie i przeciwblowo, kuraropodobnie. Silniej od halotanu poraa orodek oddechowy (naley prowadzi oddech kontrolowany). Dla ukadu krenia jest bardziej bezpieczny od halotanu, nie uszkadza wtroby. Dziaania niepodane: nefrotoksyczno. ENFLURAN pobudza OUN, co moe by przyczyn drgawek. Wywouje szybkie znieczulenie i szybkie wybudzenie. Jest przeciwwskazany w cukrzycy, podnosi bowiem poziom glukozy we krwi. IZOFLURAN najbezpieczniejszy i najsilniej dziaajcy rodek anestetyczny. Dziaa silnie zwiotczajco, jest bezpieczny dla ukadu krenia. Wydalany jest w postaci niezmienionej. Moe wywoa depresj orodka oddechowego (wymaga prowadzenia oddechu kontrolowanego). Nie zaburza regulacji krenia mzgowego, moe by stosowany w neurochirurgii. 2. rodki doylne Zalety: dziaaj szybko (w cigu 12 min.), krtko (5-10 min.), powoduj gboki sen, bez wywoania okresu pobudzenia, mog by stosowane w dawkach jednorazowych lub we wlewach doylnych. Wady: moliwo przedawkowania i wystpienia dziaa niepodanych. Wskazania: pojedyncze (samodzielne) znieczulenia w drobnych zabiegach chirurgicznych (np. w ginekologii), w bolesnych zabiegach diagnostycznych, jako wprowadzenie do znieczulenia oglnego. A. Pochodne kwasu barbiturowego Stosowane s tylko te pochodne, ktre dziaaj szybko i krtko. Nie posiadaj one dziaania przeciwblowego, mog wrcz nasila uczucie blu (musz by stosowane ze rodkami przeciwblowymi). W wyniku ich stosowania upoledzeniu ulegaj funkcje orodka oddechowego i naczynioruchowego. Po przebudzeniu mog pojawi si ruchy mimowolne, drenie, kaszel i czkawka.

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

TIOPENTAL preparat: Tiopental substancja sucha w ampuce, ktr naley rozpuci bezporednio przed uyciem. Roztwory s nietrwae, szybko ulegaj rozkadowi do toksycznych zwizkw. METOHEKSAL dziaa 3 razy silniej od tiopentalu. Preparat: Brietal amp. zawierajce substancje such. B. Inne zwizki ETOMIDAT posiada silne dziaanie anestetyczne, nie ma dziaania analgetycznego i zwiotczajcego. Nie wywouje okresu ponarkotycznego i depresji ukadu krenia. Stosowany w dawce 0,150,30 mg/kg wywouje sen trwajcy 57 minut. Stosowany jest w praktyce ambulatoryjnej (w poczeniu z lekami analgetycznymi). PROPANIDID posiada silne dziaanie anestetyczne i analgetyczne. Nie wywouje okresu ponarkotycznego. Dziaa depresyjnie na misie sercowy, powoduje spadek cinienia krwi. Zwiksza uwalniane histaminy (moe wywoa reakcje alergiczne). Nasila dziaanie lekw zwiotczajcych. Preparat: Epontol. PROPOFOL dziaa szybko, krtko, nie wywouje depresji ukadu krenia, nie powoduje stanu ponarkotycznego, nie dziaa przeciwblowo. Moe spowodowa spadek cinienia krwi. Przeciwwskazany jest u chorych z padaczk, chorob niedokrwienn serca, u kobiet w ciy. Preparaty: Diprivan, Propofol, Abbofol, Plofed. KETAMINA czas trwania snu po pojedynczej dawce podanej doylnie (12 mg/kg) wynosi 10 minut, dominiowo (612 mg/kg) 25 minut. Przez nastpne 23 godziny mog wystpi halucynacje. Znosi wiadomo i czucie powierzchniowe, sabo dziaa na czucie trzewne. Napicie miniowe jest wzmoone. Nie moe by stosowna w laryngologii z powodu nasilania odruchw gardowo-krtaniowych. Zwiksza wydzielanie liny i luzu w drzewie oskrzelowym (musi by podawany z atropin). Etamina jest bardzo przydatna u pacjentw z trudnym dostpem do y (podanie dominiowe).

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

3. Leki cucce (analeptyki) i nootropowe Analeptyki s lekami pobudzajcymi OUN (pobudzaj orodki pnia mzgu i rdzenia krgowego). W dawkach wikszych ni terapeutyczne powoduj drgawki. Do analeptykw nale: NIKETAMID pobudza orodek naczynioruchowy i oddechowy. Stosowany jest w zapaci, omdleniach, w stanach obnionego cinienia krwi. Dziaa on jednak krtko, w maych dawkach dziaa sabo, w wikszych moe wywoa drgawki. Preparaty: Cardiamid, Cardiamid-Coffein, Glucardiamid. Pochodne metyloksantyny KOFEINA pobudza ukad sercowo-naczyniowy oraz OUN. Leki nootropowe dziaaj aktywizujco na procesy poznawcze i napdowe oraz ochronnie na OUN. Nie jest dostatecznie udowodnione, e leki te zwikszaj wykorzystanie tlenu i glukozy przez tkank mzgow. Wskazania: leczenie zespow otpiennych, zespoy organiczne pochodzenia naczyniowego, zaburzenia ukrwienia mzgu. Dziaania niepodane wystpuj rzadko. NICERGOLINA preparaty: Adavin, Nicergolinum, Nicerin. PIRACETAM preparaty: Nootropil, Piracetam.

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

2. Leki psychotropowe

Leki psychotropowe to grupa lekw, ktre wpywaj na czynnoci psychiczne: na procesy intelektualne oraz na stany emocjonalne. Leki te wpywaj na czynno mzgu przez neuroprzekaniki: noradrenalin, dopamin, acetylocholin, kwas gamma-aminomasowy (GABA) i inne. Leki psychotropowe mona podzieli na: psychodepresyjne (hamujce): przeciwlkowe (anksjolityki) oraz neuroleptyki, psychoanaleptyczne (pobudzajce): leki przeciwdepresyjne.

2.1. Leki przeciwlkowe (anksjolityczne) Leki przeciwlkowe (kojce) stosowane s w leczeniu nerwic, lkw i stanw nadmiernego podniecenia. Znosz one napicie i pobudzenie emocjonalne. Najliczniejsz grup lekw stanowi pochodne benzodiazepiny. 1. Pochodne benzodiazepiny Posiadaj one nastpujce dziaanie: przeciwlkowe, nasenne, przeciwdrgawkowe, obniajce napicie mini prkowanych, uatwiajce zasypianie. Poszczeglne leki wykazuj zrnicowane dziaanie. Przewaajce dziaanie anksjolityczne posiadaj: Preparaty: ALPRAZOLAM BROMAZEPAM CLONAZEPAM DIAZEPAM Afobam, Alprox, Xanax Lexotan Clonazepamum Diazepam-Lipuro, Relanium, Relsed

CHLORDIAZEPOKSYD Elenium

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

KLORAZEPAT LORAZEPAM OKSAZEPAM ESTAZOLAM TRIAZOLAM PRAZEPAM FLURAZEPAM TEMAZEPAM

Tranxene Lorafen Oxazepam Estazolam Halcion Demetrin Dalmane Signopam

Mechanizm dziaania: nasilenie hamujcego wpywu GABA (kwasu -aminomasowy, neuroprzekanik w OUN), przez ukad receptorowy GABA-A. Prowadzi to do zmniejszenia aktywnoci rnych grup neuronw. Farmakokinetyka: dobrze wchaniaj si z przewodu pokarmowego, w duym stopniu wi si z biakami krwi, s zwizkami lipofilnymi, atwo przechodz przez barier krewmzg i osigaj wysokie stenie w OUN. Benzodiazepiny s w wikszoci metabolizowane w wtrobie, wiele z nich do aktywnych metabolitw, ktre mog si kumulowa. Benzodiazepiny rni si czasem dziaania. Do beznodiazepin o silnym i krtkim czasie dziaania (T1/2 = 1015 godzin) nale: ALPRAZOLAM, LORAZEPAM, OKSAZEPAM. Dugi czas dziaania (T1/2 = 4080 godzin) posiadaj: DIAZEPAM, KETAZOLAN, KLORAZEPAT, MEDAZEPAM, PRAZEPAM. Poredni czas dziaania (T1/2 = 2030 godzin) posiadaj: BROMAZEPAM, CHLORDIAZEPOKSYD, ESTAZOLAM, KLOBAZAM, TEMAZEPAM. Wskazania: zespl lku uoglnionego, zesp lku napadowego, stany napicia i lku, towarzyszce schorzeniom somatycznym i zabiegom diagnostycznym, zespoy lku fobicznego, reakcje na ciki stres, zespl abstynencyjny w chorobie alkoholowej (DIAZEPAM, CHLORDIAZEPOKSYD), padaczka (dziaanie przeciwdrgawkowe), stany spastyczne mini (dziaanie miorelaksacyjne), premedykacja (niepami wsteczna).

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

Dziaania niepodane wystpuj zwaszcza po stosowaniu benzodiazepin dugo dziaajcych. Nale do nich: senno, zahamowanie ruchowe, osabienie siy miniowej, zaburzenia koordynacji ruchw, znuenie. Benzodiazepiny krtko dziaajce powoduj: zaparcia, zaburzenie widzenia, sucho w ustach, nudnoci, zatrzymanie moczu, odczyny alergiczne skrne. Leczenie tymi zwizkami nie powinno trwa duej ni 4 tygodnie, a w trakcie leczenia nie naley: pi alkoholu, zaywa innych lekw dziaajcych depresyjnie na OUN, prowadzi samochodu lub obsugiwa urzdze mechanicznych. Dugotrwae stosowanie (34 miesice) moe spowodowa: zaburzenia pamici, utrat apetytu, zaburzenia sprawnoci intelektualnej, rozwj tolerancji (w najmniejszym stopniu rozwija si wobec dziaania przeciwlkowego i miorelaksacyjnego, ale dotyczy wszystkich efektw farmakologicznych benzodiazepin), rozwj uzalenienia (psychicznego i fizycznego) po nagym odstawieniu leku wystpuje zesp abstynencyjny. Objawami zespou odstawiennego s: lk, stany napicia, niepokj, zaburzenia koncentracji, zaburzenia snu. Szczeglnie due waciwoci uzaleniajce posiada LORAZEPAM. Przeciwwskazania: stany piczki, spowodowane zatruciem lekami psychotropowymi, alkoholem narkotycznymi lekami przeciwblowymi, wstrzs, zapa kreniowa, zaburzenia oddychania pochodzenia orodkowego, jaskra z wskim ktem przesczania, uszkodzenia wtroby i nerek, cia (dziaanie teratogenne), okres karmienia, naley ostronie stosowa u osb starszych. Interakcje: benzodiazepiny nasilaj dziaanie digoksyny, rodkw zwiotczajcych minie szkieletowe, lekw hipotensyjnych, neuroleptykw. Dziaanie benzodiazepin nasila disulfiram, kwas walproinowy i alkohol. Dziaanie depresyjne na OUN nasilaj narkotyczne rodki przeciwblowe, barbiturany, alkohol, klonidyna, leki przeciwdepresyjne. Zatrucie objawy: senno, zaburzenia widzenia, piczka. Zatrucia leczy si doylnie FLUMAZENILEM, ktry jest antagonist receptorw benzodiazepinowych.

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

2. Inne leki przeciwlkowe W krtkotrwaej terapii przeciwlkowej stosuje si: neuroleptyki oraz hydroksyzyn. HYDROKSYZYNA posiada dziaanie uspokajajce, sabe nasenne, przeciwblowe, cholinolityczne i rozkurczowe. Stosowana jest jako lek uspokajajcy, przeciwwymiotny oraz wspomagajcy w leczeniu chorb alergicznych Preparaty: Atarax, Hydroxyzinum. Leki stosowane dugotrwale w leczeniu zespow lkowych: BUSPIRON dziaa wolno. Dziaanie przeciwlkowe pojawia si dopiero po 2 tygodniach stosowania i jest sabsze. Zalety: nie wywouje uzalenie, nie rozwija si tolerancja, nie wykazuje interakcji z alkoholem. Oprcz dziaania przeciwlkowego, dziaa rwnie przeciwdepresyjnie. Nie dziaa sedatywnie czy nasennie. Dawki stosowane: 1530 mg w dawkach podzielonych. Preparaty: Spamilan, Buspar. W leczeniu zaburze lkowych stosowane s rwnie: leki przeciwdepresyjne (IMIPRAMINA), sedatywne inhibitory MAO (MOKLOBEMID), selektywne inhibitory wychwytu serotoniny (FLUOXETYNA). Dziaanie przeciwlkowe posiadaj rwnie -blokery (PROPRANOLOL) i agonista receptorw 2 (KLONIDYNA).

2.2. Leki neuroleptyczne (przeciwpsychotyczne) Leki neuroleptyczne stosowane s w leczeniu psychoz. Dziaaj one uspokajajco, antyemocjonalnie i przeciwpsychotycznie. Leki te s grup bardzo niejednorodn pod wzgldem budowy chemicznej. Wyrniamy: pochodne fenotiazyny, pochodne tioksantenu, pochodne butyrofenonu, pochodne azepiny i tiepiny, pochodne benzamidu.

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

Mechanizm dziaania: hamowanie neuroprzekanictwa dopaminergicznego w OUN przez blokowanie receptorw dopaminergicznych oraz hamowanie syntezy i uwalniania dopaminy z zakocze neuronalnych. Farmakokinetyka: po podaniu doustnym leki neuroleptyczne szybko i cakowicie wchaniaj si z przewodu pokarmowego, s metabolizowane w wtrobie do nieczynnych metabolitw. Mog by podawane rwnie doylnie i dominiowo. Okres biologicznego ptrwania po podaniu doustnym wynosi 660 godzin. Wydalane s z moczem, kaem, potem, w linie i we zach. atwo przenikaj do tkanki mzgowej i pynu mzgowo-rdzeniowego, a take do mleka kobiet karmicych. Wskazania: psychozy i stany maniakalne. Wskazanie do krtkotrwaego stosowania neuroleptykw s: zespoy urojeniowe, stany maniakalne z pobudzeniem psychoruchowym, niepokojem lub lkiem, zespoy psychotyczne egzogenne z zaburzeniami wiadomoci, depresje urojeniowe, depresje z niepokojem, psychozy wieku podeszego. Wskazaniem do dugotrwaego stosowania s schizofrenie i psychozy schizoafektywne. Efekt przeciwpsychotyczny wystpuje dopiero po 23 tygodniach leczenia. Przeciwwskazania: zatrucia barbituranami, narkotycznymi lekami przeciwblowymi, alkoholem, cia. Neuroleptykw o dziaaniu cholinolitycznym nie naley stosowa w: jaskrze z wskim ktem przesczania, miastenii, w przerocie gruczou krokowego. Neuroleptykw o dziaaniu adrenolitycznym nie stosuje si u chorych z chorob Addisona. Wzgldnymi przeciwwskazaniami s: niewydolno krenia, wiey zawa serca, niewydolno wtroby, szpiku, choroba Parkinsona. Dziaania niepodane obejmuj dziaania orodkowe i obwodowe. Nale do nich: nadmierne zahamowanie ruchowe, senno, zaburzenia ze strony ukadu pozapiramidowego, reakcje dystoniczne (napadowe skurcze toniczne mini barkw, twarzy, gaek ocznych, jzyka) pochodne butyrofenonu i fenotiazyny, zesp parkinsonowski i akatyzja (niepokj ruchowy, konieczno cigej zmiany pozycji), zaburzenia wewntrzwydzielnicze (zaburzenia cyklu miesiczkowego, mlekotok, osabienie potencji gwnie po pochodnych fenotiazyny i butyrofenonu), dziaania neuroleptykw zwizane s gwnie z ich wpywem cholinolitycznym i adrenolitycznym, ktre prowadz do zaburze czynnoci ukadu sercowego (tachykardia, zaburzenia przewodnictwa, hipotonia, niemiarowo pracy serca oraz sucho w jamie ustnej, nieostre widzenie, wzrost aknienia, zawroty gowy).

10

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

Pochodne fenotiazyny: CHLORPROMAZYNA najstarszy lek neuroleptyczny, posiada liczne dziaania niepodane: dziaa niekorzystnie w stanach obnionego nastroju nasila istniejcy stan depresyjny, dziaa rwnie depresjogennie. Preparat: Fenactil. PROMAZYNA lek znacznie bezpieczniejszy, stosowana gwnie u osb starszych. Preparat: Promazin. FLUFENAZYNA dziaa aktywizujaco i antyautystycznie, agodzi stany pobudzenia i nasilon agresywno. Preparat: Mirenil. LEWOMEPROMAZYNA posiada silne dziaanie uspokajajce oraz przeciwdepresyjne. Preparat: Tisercin. PERAZYNA Preparaty: Pernazinum, Taxilan. TIORIDAZYNA Preparaty: Thioridazin, Melleril. Pochodne butyrofenonu HALOPERIDOL posiada silne dziaanie uspokajajce, nie dziaa cholinolitycznie i przeciwhistaminowo. Nie dziaa hepatotoksycznie i nie wpywa na obraz krwi. Nie naley go stosowa u kobiet w ciy. Wskazania: schizofrenia, manie, majaczenie alkoholowe. Preparat: Haloperidol. TRIFLUPERIDOL dziaa silniej od Haloperidolu, czciej wywouje dyskinezy i akatyzj. Preparat: Triperidol.

11

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

Pochodne tioksantenu s lekami bardziej bezpiecznymi od pochodnych fenotiazyny, nie nasilaj objaww depresji. CHLORPROTIKSEN dziaa anksjolitycznie, stosowany jest w leczeniu psychoz, gwnie do opanowania pobudzenia i lku oraz w leczeniu zalenoci alkoholowej. Objawem ubocznym jest nadmierne zahamowanie ruchowe. Preparat: Taractan. KLOPENTIKSOL dziaa gwnie uspokajajco, przeciwdepresyjnie. Objawem ubocznym jest nadmierne zahamowanie ruchowe. Preparat: Ciatyl. Pochodne azepiny i tiepiny KLOZAPINA nie powoduje zaburze ze strony ukadu pozapiramidowego. Dziaa silnie uspakajajco i przeciwautystycznie, dziaa toksycznie na ukad krwiotwrczy, wykazuje rwnie silne dziaanie cholinolityczne. Preparaty: Klozapol, Leponerx. KWETIAPINA dziaa uspokajajco, przeciwautystycznie. Dziaanie niepodane jest sabo zaznaczone wystpuje senno, sucho bon luzowych, przyrost masy ciaa, spadki ortostatyczne cinienia krwi. Preparat: Seroquel. Pochodne difenylobutyloaminy PIMOZYD posiada silne dziaanie przeciwautystyczne i aktywizujce. Wywouje znaczne objawy pozapiramidowe. Podaje si go co 23 dni. Preparat: Orap. Pochodne benzamidu AMISULPIRYD posiada silne dziaanie przeciwautystyczne i aktywujce, w duych dawkach uspokajajce. Stosowany jest w leczeniu schizofrenii o przewlekym przebiegu. Praktycznie nie wywouje zaburze pozapiramidowych. Preparat: Solian. SULPIRYD profil farmakologiczny podobny do amisulpirydu. Preparaty: Sulpiryd, Dogmatil.

12

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

2.3.Leki przeciwdepresyjne (tymoleptyczne) Mechanizm dziaania: hamuj wychwyt noradrenaliny (NA) i serotoniny (5-HT) przez neurony, powoduj nasilenie przekanictwa w ukadzie adrenergicznym i serotoninergicznym. Leki przeciwdepresyjne dzielimy na: 1. Nieselektywne inhibitory wychwytu monoanin NA, 5-HT, DA: trjpiercieniowe leki przeciwdepresyjne (TLPD): DEZIPRAMINA, IMIPRAMINA, KLOMIPRAMINA, DOKSEPINA, OPIPRAMOL, leki o innej budowie: MAPROTYLINA, ENLAFAKSYNA. 2. Selektywne inhibitory wychwytu serotoniny 5-HT (SSRI): FLUWOKSAMINA (preparat: Fevarin), FLUOKSETYNA (preparat: Prozac), CITALOPRAM (preparat: Cipramil), PAROKSETYNA (preparat: Seroxat), SERTRALINA (preparat: Zoloft). 3. Selektywne inhibitory wychwytu NA: MAPROTYLINA, REBOKSETYNA. 4. Inhibitory wychwytu NA i DA (NDRI): BUPROPION. 5. Inhibitory MAO: nieselektywne, nieodwracalne: FENELZYNA, selektywne, odwracalne: MOKLOBEMID. 6. Leki o innym dziaaniu: MIANSERYNA, TIANEPTYNA. Leki przeciwdepresyjne rni si nie tylko budow chemiczn i mechanizmem dziaania, ale rwnie rnym profilem dziaania psychotropowego, rn tolerancj przeciwwskaza, interakcjami z innymi lekami. Leki przeciwdepresyjne o budowie trjpiercieniowej (TLPD) zostay wprowadzone do lecznictwa w latach 30., 40. XX w. S one okrelana jako klasyczne leki przeciwdepresyjne lub leki przeciwdepresyjne pierwszej generacji. Leki te s metabolizowane w wtrobie, a wiele ich metabolitw posiada rwnie dziaanie psychotropowe. TLPD posiadaj niski indeks terapeutyczny, co sprawia, e bardzo atwo mona je przedawkowa. TLPD oraz ich metabolity przechodz przez oysko i mog by szkodliwe dla podu. Interakcje: leki przeciwdepresyjne s metabolizowane przy udziale enzymw cytochromu P450. Niemal wszystkie wchodz w interakcje z innymi lekami psychotropowymi, jak rwnie

13

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

z innymi lekami oraz z pokarmem (np. serem pleniowym, czerwonym winem zawieraj tyramin). Zasady stosowania lekw przeciwdepresyjnych: dokadna ocena stanu somatycznego i neurologicznego chorego; stosowanie optymalnych dawek terapeutycznych, ktre naley osiga stopniowo przez 710 dni; efekt terapeutyczny w depresji pojawia si po kilku (24) tygodniach stosowania. Po niektrych lekach (SSRI) stan kliniczny poprawia si po 48 tygodniach; zbyt wczesne odstawienie lekw moe doprowadzi do ponownego pojawienia si objaww chorobowych (nawrotu); u chorych z zaburzeniami powracajcymi zalecane jest kontynuowanie leczenia przez dalszych 6 miesicy (faza utrwalenia poprawy); przed podjciem decyzji o zakoczeniu leczenia naley uwzgldni stan kliniczny osoby leczonej (ustpienie wszystkich objaww). Zbyt dugie stosowanie lekw moe doprowadzi do zmiany epizodu w maniakalny, zbyt krtkie do nawrotu tego samego epizodu (w przebiegu zaburze afektywnych dwubiegunowych); dawki lekw przeciwdepresyjnych naley zmniejsza stopniowo przez kilka dni. Nage przerwanie stosowania moe doprowadzi do pojawienia si zego samopoczucia, lku, niepokoju, blw gowy, jadowstrtu, nudnoci, wymiotw; w trakcie leczenia naley czsto kontaktowa si z chorym, w celu oceny tolerancji leku i moliwoci pojawienia si zmian w obrazie klinicznym choroby; choremu nie naley udostpnia wikszych iloci lekw przeciwdepresyjnych, mog by bowiem uyte do celw samobjczych (maa rozpito midzy dawk lecznicz i toksyczn). Bezpieczniejsze s nowe leki przeciwdepresyjne. Wana jest rwnie wsppraca z rodzin leczonego; w pierwszej fazie leczenia (w pierwszych tygodniach) przeciwwskazane jest prowadzenie samochodu i obsugiwanie urzdze mechanicznych; lekw przeciwdepresyjnych nie naley stosowa w ciy (szczeglnie w I trymestrze) oraz w okresie karmienia. Dziaania niepodane: TLPD: senno, nieostre widzenie, sucho w ustach, zaparcia, hipotonia ortostatyczna, przyspieszenie czynnoci serca, przyrost masy ciaa.

14

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

Inhibitory wychwytu zwrotnego serotoniny: objawy ze strony ukadu pokarmowego (nudnoci, brak apetytu, wymioty, biegunka, bl brzucha w efekcie zmniejszenie masy ciaa), niepokj, pocenie si, zaburzenia apetytu i snu, zaburzenia seksualne. Inhibitory MAO: dziaanie cholinolityczne (sucho w ustach, zastj moczu, zaburzenia widzenia), ortostatyczne spadki cinienia krwi, zaburzenia seksualne. Naley uwaa na dziaania wynikajce z interakcji z innymi lekami, alkoholem czy pokarmami zawierajcymi tyramin (miertelny przeom nadcinienia). W celu poszerzenia wiedzy prosz przeczyta odpowiedni fragment (s. 8390) z poz. 1 literatury.

15

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

3. Leki uspokajajco-nasenne

Leki uspokajajce (sedativa) i nasenne (hypnotica) osabiaj stan aktywacji orodkowego ukadu nerwowego, w wikszych dawkach powoduj sen. Stosowane s w stanach nadmiernego pobudzenia, napicia i niepokoju. Sen fizjologiczny przebiega w dwch fazach: wolnofalowej (NREM) i paradoksalnej (REM). Sen wywoany lekami nasennymi nie na charakteru snu fizjologicznego zaburzeniu ulega stosunek miedzy fazami REM i NREM.

Leki uspokajajce

Leki rolinne, przetwory z: kozka lekarskiego (Valeriana officinalis, Valerianae tinctura, Valerianae infusum) melisy lekarskiej (Melisa officinalis) chmielu zwyczajnego (Humulus lupulus) mczenicy cielistej (Passiflora incarnata) dziurawca zwyczajnego (Hypericum perforatum) Preparaty: Nervosol, Valused, Persen, Melised, Neospasmina, Passispasmina.

Sole bromu: bromek potasu bromek amonu bromek wapnia Wywouj wiele dziaa niepodanych. Obecnie s rzadko stosowane.

Rysunek 1. Podzia lekw uspokajajcych

Leki te dziaaj agodnie na OUN. Powoduj uspokojenie, uatwiaj zasypianie. Leki rolinne dziaaj sabo, ale s bezpieczne i nadaj si do stosowania w lecznictwie ambulatoryjnym.

16

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

Leki nasenne

Barbiturany: o krtkim czasie dziaania: HEKSOBARBITAL o rednim czasie dziaania: CYKLOBARBITAL o dugim czasie dziaania: BARBITAL, FENOBARBITAL

Niebarbiturowe: ZOPIKLON Preparaty: Imovane, Zopiclon ZOLPIDEM Preparat: Stilnox PROMETAZYNA Preparat: Fenergan KLOMETIAZOL Preparat: Hemineurin

Benzodiazepiny: ESTAZOLAM FLUNITRAZEPAM Preparat: Rohypnol FLURAZEPAM LORMETAZEPAM Preparat: Noctofer MIDAZOLAM Preparaty: Dormicum, Midanium NITRAZEPAM Preparat: Nitrazepam TEMAZEPAM Preparat: Signopam

Rysunek 2. Podzia lekw nasennych

Barbiturany Mechanizm dziaania: barbiturany maj bezporedni wpyw aktywujcy na zwizany z receptorem GABA-A kana chlorkowy. Dziaanie farmakologiczne: barbiturany skracaj czas zasypiania, zmniejszaj liczb przebudze. Tumi faz snu wolnofalowego i faz REM. Wywouj zaleno psychiczn i fizyczn (rozwija si tolerancja). Posiadaj niski indeks terapeutyczny, co stwarza zagroenie ostrych zatru. Dziaania niepodane: nastpnego dnia po uyciu wystpuje senno, reakcje paradoksalne (pobudzenie, spltanie), ble gowy, nudnoci, wymioty. W przypadku duszego stosowania w wikszych dawkach wystpuj omamy, majaczenie, hipertermia, pobudzenie, napady padaczkowe. Po odstawieniu lekw wystpuje zesp abstynencyjny. Interakcje: osabiaj dziaanie lekw przeciwzakrzepowych, trjpiercieniowych lekw przeciwdepresyjnych, sulfonamidw, fenytoiny. Nasilaj dziaanie lekw przeciwblowych, psychotropowych i alkoholu. Ze wzgldu na duy potencja uzaleniajcy oraz toksyczno barbiturany nie powinny by stosowane jako leki nasenne. Obecnie barbiturany s stosowane w anestezjologii i w leczeniu padaczki. W leczeniu bezsennoci stosowany jest: CYKLOBARBITAL preparat: Phanodom (czas dziaania 56 godzin), FENOBARBITAL preparat: Luminal (czas dziaania 810 godzin), BARBITAL preparat: Veronal (czas dziaania 810 godzin).

17

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

Leki niebarbiturowe ZOPIKLON posiada dziaanie nasenne, uspokajajce, anksjolityczne, przeciwdrgawkowe, miorelaksacyjne. Wskazania: zaburzenia snu (wycznie wieczorem). Dziaania niepodane: ble gowy, gorzki lub metaliczny smak w ustach, oszoomienie, amnezje, reakcje paradoksalne (wzrost agresji, pobudzenie, spltanie), przy odstawieniu zespl abstynencyjny. Przedawkowanie: piczka, niewydolno oddechowa. Przeciwwskazania: niewydolno oddechowa, ostra niewydolno wtroby i nerek, cia, okres karmienia. Podczas leczenia nie naley spoywa napojw alkoholowych. ZOLPIDEM wywouje sabszy rozwj uzalenienia i tolerancji oraz sabszy wpyw depresyjny na procesy pamiciowe. Dziaanie anksjolityczne, przeciwdrgawkowe i miorelaksacyjne wystpuje dopiero po podaniu wikszych dawek ni nasenne. Lek dziaa silnie i krtko, uatwia zasypianie, pogbia i wydua sen, zmniejsza liczb przebudze. Nie powoduje zaburze oddychania, moe nasila bezdechy podczas snu. Dziaania niepodane: rzadko wystpuj ble i zawroty gowy, nudnoci, wymioty, senno w cigu dnia. Pochodne benzodiazepiny Posiadaj one silne dziaanie nasenne, uspokajajce, przeciwlkowe. Silne i krtkie dziaanie nasenne (do 12 godzin) posiadaj: MIDAZOLAM, TRIAZOLAM, TEMAZEPAM, LORMETAZEPAM. Dugie dziaanie (powyej 24 godzin) posiadaj: FLURAZEPAM, NITRAZEPAM. Silne dziaanie przeciwlkowe posiadaj: DIAZEPAM, MEDAZEPAM, LORAZEPAM. Pochodne beznzodiazepiny poprawiaj jako snu, zmniejszaj liczb przebudze, redukuj okresy bezsennoci. Nie powoduj istotnych zaburze faz snu: nieznacznie hamuj faz REM, tumi sen wolnofalowy (NREM) i nasilaj bezdechy wystpujce podczas snu.

18

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

4. Leki przeciwpadaczkowe

Padaczka jest chorob charakteryzujc si wystpowaniem napadw drgawek (istniej rwnie stany padaczkowe bez drgawek s to napady absencyjne). Przyczyn drgawek jest nadmierne pobudzenie komrek nerwowych w mzgu. W leczeniu padaczki stosuje si leki z rnych grup chemicznych. Wspln cech tych lekw jest hamowanie zwikszonej pobudliwoci komrek nerwowych, majce na celu zlikwidowanie napadu i zapobieganie ich wystpowaniu. Prawidowe leczenie padaczki zaley przede wszystkim od prawidowego rozpoznania rodzaju napadw, doboru odpowiednich lekw oraz przestrzegania zasad stosowania tych lekw. Podstawow metod leczenia jest monoterapia. Leczenie rozpoczyna si od maych dawek (1/41/3 dobowej dawki), ktre podaje si 3 razy dziennie i stopniowo zwiksza si dawki w cigu 34 tygodni. Brak dziaania terapeutycznego jest podstaw do odstawienia go i rozpoczcia leczenia drugim lekiem. Czyni si to stopniowo. Brak efektu terapeutycznego po trzykrotnym zastosowaniu monoterapii stanowi wskazanie do rozpoczcia terapii skojarzonej. Wycofywanie si z leczenia polega na stopniowym zmniejszaniu dawek. Okres ten powinien trwa kilka miesicy. Postpowanie w drgawkowym stanie padaczkowym polega na podaniu doylnie DIAZEPAMU w dawce 0,2 mg/kg m.c. z szybkoci 5 mg/min., jeli dawka okae si nieskuteczna naley j zwiksza do 20 mg wysze dawki mog spowodowa zahamowanie funkcji orodka oddechowego. W niektrych okolicznociach, jeli istniej trudnoci z podaniem doylnym, Diazepam mona poda doodbytniczo. Do przerwania napadu stosuje si rwnie FENYTOIN i.v. w dawce 1518 mg/kg lub fenobarbital (918 mg/kg) oraz kwas walproinowy (15 mg/kg). Naley pamita o sumowaniu si dziaa niepodanych fenobarbitalu i benzodiazepin. Celem postpowania w stanie padaczkowym jest zatrzymanie napadu i ochrona neuronw przed uszkodzeniem wynikajcym z napadu. Podczas napadu dochodzi bowiem do procesw neurodegeneracyjnym, ktre mog doprowadzi do zaburze w OUN (obrzk mzgu, zaburzenia autoregulacji mzgowej), w ukadzie sercowo-naczyniowym, metabolicznym, nerkach, ktre mog doprowadzi do mierci.

19

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

Klinicznie wyrniamy dwa rodzaje stanw padaczkowych: napady pierwotnie i wtrnie uoglnione powstajce rwnoczenie w wielu miejscach w mzgu:

Napady pierwotnie i wtrnie uoglnione

Kloniczno-toniczne due napady (grand mal)

Miklotoniczne

Kloniczne

Mae napady (petit mal) napady absencyjne

napady czciowe obejmujce cz mzgu; wyrniamy: napady proste (bez utraty wiadomoci) oraz napady zoone (z zaburzeniami wiadomoci i niepamici).

Tabela 1. Zastosowanie lekw przeciwpadaczkowych w zalenoci od rodzaju napadu padaczkowego Napad czciowy Karbamazepina Fenytoina Fenobarbital Kwas walproinowy Primidon Lamotrigina Wigabatryna Klonazepam Klobazam miokloniczny Kwas walproinowy Klonazepam Primidon Fenobarbital Lamotrigina grand mal Karbamazepina Fenytoina Kwas walproinowy Fenobarbital Primidon Lamotrigina Wigabatryna petit mal Etosuksymid Kwas walproinowy Lamotrigina

Pochodne hydantoiny FENYTOINA Wskazania: napady czciowe, napady uoglnione toniczno-kloniczne, rwnie stanu padaczkowego. Leczenie fenytoin powinno by monitorowane ze wzgldu na du toksyczno. Farmakokinetyka: lek bardzo dobrze wchania si z przewodu pokarmowego, w 90% wie si z biakami krwi, bardzo dobrze przechodzi przez barier krewmzg (w mzgu jest wysze stenie). Metabolizowany jest w wtrobie. Okres ptrwania wynosi ok. 24 godziny.

20

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

Dziaania niepodane: doylne podanie moe spowodowa spadek cinienia krwi, zaburzenia rytmu serca, miejscowe podranienia. Objawy przedawkowania: nudnoci, wymioty, bezsenno, oczopls, pobudzenie, zaburzenia mowy i widzenia. Podczas duszego stosowania wystpuje przerost dzise, hirsutyzm (nadmierne owosienie), trdzik, pogrubienie rysw twarzy, zapalenie wtroby, zapalenie wielostawowe, powieszenie wzw chonnych. Interakcje: fenytoina pobudza oksydacyjny metabolizm wtrobowy i obnia skuteczno warfaryny, kortykosteroidw, cyklosporyny, digitoksyny, estrogenw i doustnych rodkw antykoncepcyjnych. Stenie fenytoiny obniaj: karbamazepina, rezerpina, alkohol. Preparaty: Phenytoinum, Epanutin. Uwaga: z reguy nie stosuje si fenytoiny u dzieci. KARBAMAZEPINA Wskazania: napady czciowe i toniczno-kloniczne pierwotnie i wtrnie uoglnione. Farmakokinetyka: maksymalne stenie we krwi uzyskuje po ok. 416 godzinach. W 75% wie si z biakami krwi. Gwny metabolit rwnie posiada waciwoci przeciwdrgawkowe. Dziaania niepodane s mniej nasilone ni po zastosowaniu fenytoiny i obejmuj: zaburzenia odkowo-jelitowe, senno, ble gowy, zaburzenia widzenia, taczk zastoinow, ysienie, niewydolno nerek, obrzki, leukopeni. Interakcje: nasila metabolizm fenytoiny, primidonu, rodkw antykoncepcyjnych. Zmniejsza stenie kwasu walproinowego. Preparaty: Amizepin, Tegretol, Timonil. Pochodne kwasu barbiturowego FENOBARBITAL Farmakokinetyka: maksymalne stenie we krwi osiga po 612 godzinach, okres ptrwania jest bardzo dugi, co umoliwia stosowanie leku raz dziennie. Lek ten wchodzi w interakcje z wieloma lekami: przyspiesza metabolizm innych lekw przeciwpadaczkowych, rwnie digoksyny, hydrokortyzonu, warfaryny. Dziaania niepodane: senno, nasilenie aktywnoci ruchowej (u dzieci). Preparat: Luminal. METYLOFENOBARBITAL dziaa sabiej od fenobarbitalu. Preparat: Prominal.

21

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

BENZONAL nie wywouje sennoci. Preparat: Benzonal. PRYMIDON po podaniu doustnym i wchoniciu do krwi zostaje rozoony do fenobarbitalu i fenyloetylomalonamidu. Zwizki te posiadaj dziaanie przeciwdrgawkowe. Wskazania: napady czciowe oraz oglne napady toniczno-kloniczne. Preparat: Mizogin. KWAS WALPROINOWY Farmakokinetyka: maksymalne stenie osiga po 12 godzinach, w 93% wchania si z biakami. Wskazania: napady pierwotne uoglnione toniczno-kloniczne, miokloniczne, napady czciowe. Dziaania niepodane: jest dobrze tolerowany, najczciej wystpuj nudnoci, wymioty. Kwas walproinowy hamuje aktywno enzymw mikrosomalnych. Preparaty: Depakine, Vupral, Dipromal. Pochodne benzodiazepiny: DIAZEPAM, KLONAZEPAM, LORAZEPAM, NITRAZEPAM. Obok dziaania anksjolitycznego leki te posiadaj rwnie dziaanie przeciwdrgawkowe. Ich wad jest to, e do szybko rozwija si tolerancja na ich dziaanie. DIAZEPAM jest stosowany do przerywania stanu padaczkowego, natomiast KLONAZEPAM w napadach mioklonicznych i maych napadach oraz w stanie padaczkowym. Farmakokinetyka: szybko wchaniaj si z przewodu pokarmowego, maksymalne stenie we krwi osigaj po 12 godzinach. Rozwj tolerancji w przypadku klonzepamu jest znacznie wolniejszy. Dziaania niepodane: senno, niezborno ruchw, zmiany nastroju. DIAZEPAM preparat: Relanium. KLONAZEPAM preparat: Clonazepamum. Pochodne kwasu bursztynowego Wskazania: zapobieganie napadom petit mal. Stosuje si: ETOSUKSYMID oraz FENSUKSYMID i METSUKSYMID. ETOSUKSYMID maksymalne stenie we krwi osiga po 14 godzinach, nie wie si z biakami krwi. Nie wywouje objaww niepodanych. Preparaty: Ronton, Zarontin.

22

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

Leki II generacji charakteryzuj si dobr skutecznoci, w mniejszym stopniu wchodz w interakcje oraz wywouj mniej dziaa niepodanych. Nale do nich: FELBAMAT Wskazania: napady czciowe, napady oglne toniczno-kloniczne oporne na inne leki. Dziaania niepodane: uszkodzenie szpiku, anemia plastyczna. Preparat: Felbatol. LAMOTRIGINA Wskazania: napady czciowe, napady oglne toniczno-kloniczne, napady mae. Objawy niepodane: reakcje alergiczne, ble i zawroty gowy, niezborno ruchw, oczopls, senno. Preparat: Lamictal. TOPIRAMAT Wskazania: napady czciowe i uoglnione toniczno-kloniczne. Jako jedyny lek zosta dopuszczony do stosowania u dzieci od 2 r.. Moe by stosowany w monoterapii i terapii skojarzonej. Dziaania niepodane: rzadko wystpuj reakcje alergiczne, ble i zawroty gowy, senno, niezborno ruchw, zaburzenia odkowo-jelitowe, utrata masy ciaa (u 10% pacjentw). Preparat: Topamax. WIGABATRYNA Wskazania: napady czciowe, grand-mal. Farmakokinetyka: maksymalne stenie we krwi osiga po 2 godzinach. Praktycznie lek ten nie wchodzi w interakcje z innymi lekami. Dziaania niepodane: senno, niezborno ruchw, depresja (2% pacjentw), zwenie pola widzenia (u 20% pacjentw). W leczeniu padaczki wan rol odgrywa rwnie edukacja pacjenta. Pacjent powinien zna wynikajce z choroby ograniczenia w aktywnoci zawodowej i w trybie ycia.

23

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

5. Leki przeciwblowe

Leki przeciwblowe mona podzieli na: narkotyczne leki przeciwblowe, nienarkotyczne leki przeciwblowe.

5.1. Narkotyczne leki przeciwblowe Narkotyczne leki przeciwblowe posiadaj powinowactwo do receptorw opioidowych. W zalenoci od rodzaju dziaania na receptor leki te dzielimy na: czystych agonistw: MORFINA, PETYDYNA, FENTANYL, METADON, leki o dziaaniu agonistyczno-antagonistycznym: PENTAZOCYNA, BUPRENORFINA, NALORFINA, czystych antagonistw: NALOKSON, NALTREKSON. 1. Agonici MORFINA alkaloid opium o dziaaniu orodkowym i obwodowym. Farmakokinetyka: atwo wchania si z przewodu pokarmowego (dostpno biologiczna 2075%), z tkanki miniowej, podskrnej, bony luzowej nosa i z puc. Pocztek dziaania: po podaniu doylnym 23 minuty, po podaniu dominiowym 15 minut, po podaniu podskrnym 15 minut, po podaniu doustnym 30 minut. Czas dziaania wynosi ok. 45 godzin. W 40% wie si z biakami osocza. Dobrze przenika do tkanek, przez oysko, do mleka matki. Morfina metabolizowana jest w wtrobie do czynnego metabolitu, wydalana z moczem i kaem. Dziaanie farmakologiczne: przeciwblowe, depresja orodka oddechowego, przeciwkaszlowe (hamowanie odruchu kaszlowego), hipotermiczne, pobudzenie orodka wymiotnego, zmniejszenie uczucia lku, poprawa nastroju, dziaanie euforyzujce, zwenie renic, obnienie progu drgawkowego,

24

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

zwolnienie perystaltyki, zaparcia, wzrost cinienia w drogach moczowych i ciowych, skurcze mini gadkich przewodu pokarmowego, drg ciowych i moczowych, wzrost stenia histaminy w osoczu. Wskazania: silne ble o rnej etiologii, zespoy blowe przebiegajce z mczcym kaszlem. Przeciwwskazania: niewydolno oddechowa, astma oskrzelowa, urazy czaszki, nadcinienie rdczaszkowe, stany spastyczne jelit i drg ciowych, po zabiegach operacyjnych na drogach ciowych, zatrucie alkoholem, atropin, alkoholizm, drgawki. Naley stosowa ostronie u niemowlt i osb starszych. Dziaania niepodane: depresja orodka oddechowego, skurcz oskrzeli, nadmierne uspokojenie, senno, niepokj, zmiany nastroju, bradykardia, hipotensja, zawroty gowy, nudnoci, wymioty, zaparcia, trudnoci w oddawaniu moczu, kolka jelitowa i ciowa, zaburzenia widzenia, odczyny alergiczne, zaleno opioidowa (patrz modu I). Objawy zatrucia: piczka, niewydolno oddechowa, bezdech, zwone renice, zapa kreniowa, drgawki. Leczenie zatrucia: podanie antagonistw receptorw opioidowych (nalokson). Interakcje: alkohol nasila dziaanie depresyjne na OUN i orodek oddechowy. Synergizm z morfin wykazuj rwnie leki dziaajce depresyjnie na OUN. Preparaty: Morphini sulfas amp., MST Continus tab., Vendal retard tab. o przeduonym dziaaniu. KODEINA alkaloid opium, pochodna fenantrenu o dziaaniu przeciwkaszlowym, przeciwblowym (10 razy sabszym od morfiny). Wskazania: uporczywy, suchy kaszel, ble o sabym nasileniu (skadnik mieszanek przeciwblowych). Przeciwwskazania, dziaania niepodane, interakcje: podobnie jak przy morfinie, jednak sabiej nasilone. Preparaty: Codeinum phosphoricum, Antidol (+ paracetamol), Ascodan (+ kwas acetylosalicylowy), Thiocodin (+ sulfogwajakol), Sirupus Pini compositus. PETYDYNA silny lek przeciwblowy. Farmakokinetyka: dobrze wchania si z przewodu pokarmowego (dostpno biologiczna 50%), moe by podawana dominiowo lub podskrnie. Pocztek dziaania wystpuje po 15 minutach (po podaniu podskrnym lub dominiowym). Czas dziaania: 34 godziny. W 60% wie si z biakami krwi.

25

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

Dziaanie farmakologiczne: dziaania orodkowe podobne do morfiny, dziaania cholinolityczne, nie zwiksza cinienia w drogach ciowych i ukadzie moczowym, rozszerza renice, uwalnia histamin (silniej od morfiny), ma silniejszy wpyw na ukad krenia, brak hamujcego wpywu na czynno skurczow macicy w czasie porodu, powstawanie zalenoci opioidowej (podobne jak w przypadku morfiny). Wskazania: silne i bardzo silne ble o rnej etiologii, premedykacja przedoperacyjna, opioid z wyboru w silnych kolkach nerkowych, ciowych, moczowodowych. Przeciwwskazania i dziaania niepodane s podobne jak w przypadku morfiny. Tolerancja na dziaanie przeciwblowe rozwija si wolniej ni w przypadku morfiny. Preparaty: Dolargan tab., amp.; Dolcontral. FENTANYL dziaa 100 razy silniej od morfiny, efekt przeciwblowy wystpuje bardzo szybko (2 minuty po podaniu doylnym i trwa krtko 2030 minut). Farmakokinetyka: w 84% wie si z biakami krwi, metabolizowany jest w wtrobie, metabolity wydalane s z moczem. Dziaanie farmakologiczne: wywouje sabsz sedacj i sabsze dziaanie euforyzujce, ma niewielki wpyw na ukad krenia, sabiej wpywa na motoryk przewodu pokarmowego. Wskazania: w blach ostrych (urazowych, pooperacyjnych, w blach zawaowych), w blach przewlekych (np. nowotworowych), w znieczuleniu miejscowym oraz jako analgetyk w znieczuleniu oglnym zoonym, w neuroleptoanalgezji kojarzony jest z droperidolem, ktry nie nasila w istotny sposb depresyjnego wpywu na czynno oddechowa fenantylu, natomiast potguje dziaanie przeciwblowe, Przeciwwskazania: nadwraliwo na lek, jednoczesne leczenie inhibitorami MAO, depresja orodka oddechowego, choroby zatorowe puc. Dziaania niepodane: nudnoci, wymioty, depresja orodka oddechowego, hipotonia, due dawki mog powodowa sztywno miniow. Preparaty: Durogesic plastry przezskrne, Fentanyl amp. Pochodne fentanylu ALFENTANYL, SUFENTANYL, LOFENTANYL dziaaj silniej od fentanylu, nie wywouj zaburze hemodynamicznych, co umoliwia ich stosowanie u chorych z niewydolnoci krenia.

26

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

METADON lek przeciwblowy. Farmakokinetyka: po podaniu doustnym wchania si bardzo dobrze, dziaanie przeciwblowe wystpuje po 3060 minutach, po podaniu doylnym dziaanie pojawia si po 1020 minutach. Wskazania: leczenie zalenoci morfinowej i heroinowej; stosujc metadon doustnie nie dopuszcza si do wystpienia objaww abstynencji; jako lek drugiego rzutu w zwalczaniu silnych blw. Przeciwwskazania: jak dla innych lekw przeciwblowych opioidowych. Dziaania niepodane: przyrost masy ciaa, zaparcia, linotok, zaburzenia oddychania, wymioty, zaburzenia pobudliwoci, snu. TRAMADOL lek przeciwblowy o dziaaniu sedatywnym i przeciwkaszlowym. Farmakokinetyka: dobrze wchania si z przewodu pokarmowego, pocztek dziaania po 1030 minutach, dziaa 46 godzin. Metabolizowany jest w wtrobie i wydalany z moczem w 90%. Wskazania: silne ble pourazowe, pooperacyjne, nowotworowe, neuralgie, ble wiecowe. Przeciwwskazania: podobne jak przy innych opioidach. Dziaania niepodane: zawroty gowy, ortostatyczne spadki cinienia, oszoomienie, senno, nadmierne pocenie si, nudnoci, wymioty, sucho w jamie ustnej. Stosowany dugotrwale moe wywoywa uzalenienia. Preparaty: Tramadol, Tramal, Poltramal. 2. Leki o dziaaniu agonistyczno-antagonistycznym PENTAZOCYNA silny lek przeciwblowy. Dziaanie antagonistyczne jest bardzo sabe, nie jest w stanie odwrci depresji oddechowej wywoanej przez morfin i inne leki o dziaaniu agonistycznym. Farmakokinetyka: po podaniu pozajelitowym 3050 mg jest rwnowane 10 mg morfiny. Dziaanie to utrzymuje si ok. 3 godziny. Dobrze wchania si z przewodu pokarmowego (lepiej od morfiny). Metabolizowana jest w wtrobie, nieaktywne metabolity wydalane s z moczem. Wskazania: ble pooperacyjne, pourazowe, kolka moczowodowa, ciowa, zapalenie pcherzyka ciowego. Przeciwwskazania: zaburzenie oddychania, nadcinienie rdczaszkowe, okres karmienia piersi, I trymestr ciy, nie stosuje si u dzieci do 12 r.. Nie naley stosowa jej jednoczenie z czystymi agonistami.

27

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

Dziaania niepodane: depresja oddechowa, zaburzenia psychomimetyczne, halucynacje, omamy, euforia, nadmierne uspokojenie, senno, nudnoci, wymioty, wzrost cinienia ttniczego, przyspieszenie akcji serca, lekozaleno. Preparaty: Fortral tab., Pentazocinum amp. BUPRENORFINA pochodna tebainy o dugim (8 godzin) i silnym dziaaniu przeciwblowym. Farmakokinetyka: pocztek dziaania po podaniu dominiowym wystpuje po 510 minutach. Po podaniu podjzykowym po 1020 min. (rozkada si w przewodzie pokarmowym). W 95% wie si z biakami krwi. Dziaanie farmakologiczne: nie wywouje euforii, ma sabe dziaanie rozkurczajce minie gadkie, na niewielki wpyw na ukad krenia, w niewielkim stopniu wywouje uzalenienia. Wskazania: bl ostry i przewleky (m.in. w chorobie nowotworowej). Dziaania niepodane: depresja ukadu oddechowego, zawroty gowy, spadki cinienia krwi, zaburzenia orientacji, nudnoci, wymioty. Dziaanie buprenorfiny jest trudno odwracalne. Zaleca si postpowanie objawowe. 3. Leki o dziaaniu antagonistycznym NALOKSON antagonista opioidowych lekw przeciwblowych. Znosi objawy wywoane tymi lekami. Farmakokinetyka: pocztek dziaania po podaniu doylnym po 0,52 minutach, po podaniu dominiowym po 3 minutach. Wskazania: zatrucia narkotycznymi lekami przeciwblowymi, odwracanie depresji oddechowej noworodkw, spowodowanej podaniem narkotycznych lekw przeciwblowych podczas porodu, diagnostyczne rnicowanie piczek i ostrych zatru. Przeciwwskazania: cia, nadwraliwo na lek. Dziaania niepodane: tachykardia, wzrost cinienia ttniczego, lewokomorowa niewydolno serca, nudnoci, wymioty, pobudzenie. Preparat: Naloxonum hydrochloricum.

28

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

5.2. Nienarkotyczne leki przeciwblowe

Nienarkotyczne leki przeciwblowe dziaaj sabiej ni narkotyczne rodki przeciwblowe, ale oprcz dziaania przeciwblowego posiadaj dziaanie przeciwgorczkowe i przeciwzapalne oraz przeciwpytkowe. Zaliczane s do niesteroidowych lekw przeciwzapalnych (NLPZ). Mechanizm dziaania: (patrz rys. 3) Leki te hamuj enzym cyklooksygenaz kwasu arachidonowego (COX), a przez to syntez prostaglandyn (odpowiedzialnych m.in. za procesy zapalne) i tromboksanu (odpowiedzialnego za funkcje hemostatyczne). Cyklooksygenaza (COX) wystpuje w dwch formach: COX-1 i COX-2. COX-1 wystpuje stale w wikszoci tkanek (m.in. pytkach krwi, bonie luzowej odka, nerkach), natomiast COX-2 wystpuje w komrkach zmienionych zapalnie. Jest on aktywowany przez cytokininy, wywoujce stan zapalny. W wyniku dziaania COX-2 dochodzi do wzrostu stenia prostaglandyn, nasilenia objaww zapalnych, ktre s przyczyn blu, gorczki i obrzku. Dziaanie przeciwzapalne zwizane jest z hamowaniem COX-2, natomiast wynikiem hamowania COX-1 s dziaania niepodane. Wikszo NLPZ hamuje zarwno COX-1, jak i COX-2. Nale do nich: NAPROXEN, DIKLOFENAK, NABUMETON. Selektywnymi inhibitorami COX-2 s: NIMUSELIDE i MELOXICAM. Selektywnymi inhibitorami COX-1 s: KWAS ACETYLOSALICYLIWY, INDOMETACYNA, PIROXICAM.

Fosfolipidy bony komrkowej

Kwas arachidonowy COX-2 NLPZ COX-1 lipooxygenaza

Produkty przejciowe

Produkty przejciowe

Tromboksan A2

Prostaglandyny (PG)

Leukotrieny

Prostacyklina (PGI2)

Rysunek 3. Mechanizm dziaania NLPZ

29

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

Dziaania niepodane: gwnie ze strony ukadu pokarmowego nudnoci, wymioty, owrzodzenia odka i dwunastnicy, uszkodzenie wtroby, ze strony ukadu moczowego niewydolno nerek, rdmiszowe zapalenie nerek, nefropatie (przewleke stosowanie NLPZ), ze strony ukadu oddechowego obrzk krtani, napad dychawicy oskrzelowej, ble i zawroty gowy, reakcje alergiczne. Pochodne p-aminofenolu PARACETAMOL hamuje aktywno cyklooksygenazy w OUN. Nie dziaa przeciwzapalnie i antyagregacyjnie. Farmakokinetyka: w 60% wchania si z przewodu pokarmowego, maksymalne stenie we krwi osiga po 60 minutach. Metabolizowany jest w wtrobie (niektre metabolity s hepatotoksyczne) i wydalany z moczem. Wskazania: ble o rnej etiologii (ble gowy, zbw, ble stawowe), gorczka. Przeciwwskazania: nadwraliwo na lek, niewydolno wtroby i nerek, niedokrwisto, dzieci do 3 m.. Dziaania niepodane: skrne odczyny alergiczne, niedokrwisto hemolityczna, agranulocytarna, hepatotoksyczno. Dawkowanie: doustnie 300600 mg pro dosi, maksymalna dawka dobowa nie powinna przekracza 4,0 g. Interakcje: nie naley czy paracetamolu z innymi lekami przeciwzapalnymi oraz z lekami (fenobarbital, rifamycyna) i alkoholem, ktre indukuj enzymy mikrosomalne, co powoduje uszkodzenie wtroby. Preparaty: Acenol, APAP, Codipar, Coldrex, Panadol, Saridon, Paracetamol. Paracetamol jest skadnikiem wielu preparatw przeciwblowych, czsto czony jest rwnie z lekami przeciwblowymi z grupy opioidw (np. kodeina): Antidol, Dafaigan-Codeine, Talvosilen-forte lub z witamin C Fervex, Efferalgan. Zatrucie paracetamolem: nudnoci, wymioty, senno, zaburzenia wiadomoci, biegunka. Objawy niewydolnoci wtroby wystpuj po 46 dniach, nale do nich: encefalopatia wtrobowa, piczka, depresja oddechowa, obrzk mzgu, zaburzenia krzepnicia. FENACETYNA dziaa przeciwblowo i przeciwgorczkowo, nie dziaa praktycznie przeciwzapalnie. Ze wzgldu na znacznie nasilone dziaania niepodane (rozpad czerwonych krwinek, powstawanie methemoglobiny, senno depresyjny wpyw na OUN)

30

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

jest obecnie rzadko uywana. W mniejszych dawkach powoduje niedokrwisto hemolityczn, odczyny alergiczne i rdmiszowe zapalenie nerek. Pochodne kwasu salicylowego: jego estry dziaaj niemal wybirczo na COX-1. KWAS ACETYLOSALICYLOWY (ASA) Farmakokinetyka: wchaniaj si z odka i jelita cienkiego. W 90% wi si z biakami osocza. Pocztek dziaania po 1530 minutach. atwo przenika do tkanek, przez oysko i do mleka matki. Wskazania: ble rnego pochodzenia, gorczka, choroba reumatyczna, prewencja wtrna zawau serca (w maych dawkach). Przeciwwskazania: choroba wrzodowa odka i dwunastnicy, stany zapalne przewodu pokarmowego, nadwraliwo na salicylany, skazy krwotoczne, zaburzenia krzepnicia krwi, cia, okres karmienia piersi, u dzieci poniej 12 roku ycia. Interakcje: dziaa synergistyczne z innymi lekami przeciwzapalnymi, zwiksza dziaanie z lekami przeciwzakrzepowymi, przeciwcukrzycowymi, nitratami, sulfonoamidami, penicylinami, pochodnymi fenytoiny. Preparaty: Aspiryna, Polopiryna, Acard, Bestpiryn, Upsarin, Calcipiryna, Scorbolamid. Pochodne kwasw arylooctowych DIKLOFENAK dziaa sabo przeciwgorczkowo, silnie przeciwzapalnie i przeciwblowo. Podawany jest doustnie, w postaci czopkw i wstrzykni dominiowych. Wskazania: stany zapalne i zwyrodnieniowe staww. Dziaania niepodane wystpuj rzadko. Przeciwwskazania: choroba wrzodowa odka i dwunastnicy, cia. Preparaty: Majamil, Voltaren, Diclofenac. INDOMETACYNA dziaa silnie przeciwzapalnie i przeciwblowo, natomiast sabo przeciwgorczkowo. Lek do stosowania krtkotrwaego w zaostrzeniach chorb reumatoidalnych. Dziabania niepodane s liczne zaburzenia ze strony ukadu pokarmowego, zaburzenia psychiczne, zawroty gowy, drenia, zaburzenia widzenia, suchu. Preparaty: Metindol, Elmetacin. Pochodne kwasw arylopropionowych s nieselektywnymi inhibitorami COX-1 i COX-2. Dobrze wchaniaj si z przewodu pokarmowego, silnie wi z biakami krwi, atwo przenikaj do jam stawowych.

31

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

Wskazania: reumatoidalne zapalenie staww, zesztywniajce zapalenie staww krgosupa, zesp bolesnego barku, inne choroby reumatoidalne. IBUPROFEN dziaa sabo przeciwzapalnie, przeciwblowo i przeciwgorczkowo. Wskazania: choroby reumatyczne (rwnie miejscowo w postaci kremw i maci), nerwoble, ble pourazowe, ble innego pochodzenia. Dziaania niepodane s mniej nasilone ni innych lekw NLPZ. Preparaty: Nurofen, Advil, Ibufen, Ibuprofen. NAPROKSEN dziaa silnie przeciwzapalnie, przeciwblowo, przeciwgorczkowo. Dziaania niepodane: typowe dla innych lekw NLPZ. Wskazania: choroby reumatyczne, artrozy stosowany rwnie miejscowo. Preparaty: Apo-Naproxen, Naproxen, Aleve, Anapran. KETOPROFEN Wskazania: choroby reumatyczne, ble miesiczkowe, ble gowy. Dziaania niepodane: ze strony ukadu pokarmowego o znacznym nasileniu. Preparaty: BI-Profenid, Fastum, Ketonal, Profenid. Pochodne pirazolonu FENYLOBUTAZON posiada silne dziaanie przeciwzapalne, dziaa rwnie przeciwblowo i przeciwgorczkowo. Wskazania: choroby reumatoidalne, ostre napady dny. Nie naley stosowa duej ni 1014 dni, ze wzgldu na dziaania niepodane (zmiana obrazu krwi). Preparat: Butapirazol. AMINOFENAZON maksymalna dawka dobowa wynosi 1,5 g. Jest to lek o silnym dziaaniu toksycznym nie powinien by stosowany w lecznictwie. Preparat: Piramidon. METAMIZOL posiada dziaanie przeciwblowe, przeciwgorczkowe, przeciwzapalne. Dziaa sabo uspokajajco oraz zmniejsza napicie mini gadkich. Moe by stosowany doustnie, dominiowo, doylnie. Dawki: 0,51 g. Dziaania niepodane: uszkodzenia bony luzowej odka, wtroby, nerek i ukadu krwiotwrczego, reakcje alergiczne. Preparaty: Pyralginum, Novalgin, Noramidopyrina.

32

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

Pochodne oksykamu PIROKSYKAM lek przeciwzapalny i przeciwblowy. Stenie terapeutyczne dugo utrzymuje si w organizmie. Wskazania: reumatoidalne zapalenie staww, zwyrodnienia staww, ostry napad dny. Dziaania niepodane: ze strony ukadu pokarmowego, uszkodzenie nerek. Preparaty: Apo-Piroxicam, Piroxicam. MELOKSIKAM wywouje mniej dziaa niepodanych. Preparaty: Lutrol, Movalis. Selektywne inhibitory COX-2 NIMESULID dziaa przeciwblowo, przeciwzapalnie i przeciwgorczkowo. Maksymalne stenie we krwi osiga po 2 godzinach. Czas ptrwania 24,5 godziny. Wskazania: choroby reumatoidalne, ble pooperacyjne i pourazowe. Preparat: Aulin. ROFEKOKSIB posiada dziaanie przeciwzapalne i przeciwblowe. Wskazania: choroby reumatoidalne, dziaanie przeciwblowe porwnywane do ASA i ibuprofenu, moe by stosowany w agodzeniu blw miniowych i gowy. Dziaania niepodane: ze strony ukadu pokarmowego, wzrost AspAT i AlAT, zapalenie skry, ble gowy, obnienie nastroju. Preparat: Vioxx.

33

Farmakologia orodkowego ukadu nerwowego

Sownik

Analeptyki rodki cucce. Analgetyki leki stosowane do zniesienia odczuwania blu. Analgezja zniesienia odczuwania blu. Anestetyki leki stosowane do znieczulenia oglnego. Leukotrieny zwizki lipidowe, powstaj w organizmie gwnie z kwasu arachidowego, ktry jest skadnikiem fosfolipidw bon komrkowych. Bior udzia w procesach alergicznych. Neuroleptoanalgezja (NLA) stan, w ktrym pacjent nie odczuwa blu i lku, jednoczenie ma zachowana wiadomo i mona z nim utrzyma kontakt. Podaje si cznie neuroleptyk i narkotyczny lek przeciwblowy. Okres ponarkotyczny okres, ktry wystpuje po zastosowaniu rodkw znieczulajcych (np. barbituranw), charakteryzujcy si sennoci i spowolnieniem psychoruchowym. Spowodowany jest powoln eliminacj substancji narkotycznych. OUN orodkowy ukad nerwowy. Premedykacja farmakologiczne przygotowanie pacjenta do znieczulenia, ktrego celem jest uspokojenie pacjenta przed zabiegiem, zniesienie blu, uatwienie znieczulenia. Stosuje si leki uspokajajce i przeciwlkowe oraz anksjolityki ( DIAZEPAM, HYDROKSYZYN). Psychozy zaburzenia psychiczne, charakteryzujce si zaburzeniem funkcji umysowych, zaburzeniem procesw poznawczych oraz wystpowaniem omamw, uroje i zaburzeniem procesw emocjonalno-motywacyjnych (depresja, mania, autyzm). Receptory opioidowe wyrniamy pi typw receptorw: mi, delta, kappa, epsilon, sigma. Receptory te s zwizane z biakami G, dziaaj hamujco na cyklaz adenylowa. Za dziaanie przeciwblowe s odpowiedzialne receptory mi w mzgowiu oraz delta i kappa w rdzeniu krgowym; za depresj oddechow pobudzenie mi2 i delta; za zaburzenia psychiczne pobudzenie receptorw delta. Powinowactwo do receptorw opioidowych wystpujcych w OUN maj narkotyczne (opioidowe) rodki przeciwblowe. Stan padaczkowy napad padaczkowy utrzymujcy si duej ni 30 minut lub nastpujce po sobie napady (dwa lub wicej), bez cakowitego odzyskania wiadomoci miedzy nimi. miertelno w przebiegu stanu padaczkowego wynosi ok. 22%.

34