Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego.

Krew i rodki zastpcze

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

1. Gwne grupy lekw stosowane w chorobach ukadu krenia 1.1. Glikozydy nasercowe 1.2. Inhibitory konwertazy angiotensyny 1.3. Leki -adrenolityczne 1.4. Antagonici kanau wapniowego 2. Leki moczopdne 2.1. Tiazydy i leki tiazydopodobne 2.2. Diuretyki ptlowe furosemid 2.3. Diuretyki oszczdzajce potas 2.4. Inhibitory anhydrazy wglanowej 2.5. Diuteryki osmotyczne 2.6. rodki pochodzenia rolinnego 3. Leki stosowane w schorzeniach ukadu krenia 3.1. Leki przeciwarytmiczne 3.2. Leki stosowane w chorobie niedokrwiennej serca 3.3. Leki stosowane w nadcinieniu 3.4. Leki stosowane w niewydolnoci minia sercowego 4. Krew i rodki krwiozastpcze Sownik

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

1. Gwne grupy lekw stosowane w chorobach ukadu krenia

1.1. Glikozydy nasercowe Glikozydy nasercowe to grupa lekw pochodzenia naturalnego o dziaaniu: inotropowo dodatnim, tzn. zwikszajcym si skurczu minia sercowego, tonotropowo dodatnim, tzn. zwikszajcym napicie wkien minia sercowego, zmniejszajcym szybko powstawania impulsw w wle zatokowo-przedsionkowym, zmniejszajcym czsto skurczw serca, chronotropowo ujemnym zwolnienie czynnoci serca, dromotropowo ujemnym hamowanie przewodzenia w ukadzie przewodzcym serca, batmotropowo dodatnim zwikszona pobudliwo serca, co moe prowadzi do pobudze przedwczesnych. Mechanizm dziaania: hamowanie aktywnoci enzymu ATP-azy bon komrkowych (enzymu uruchamiajcego pomp sodowo-potasow), co powoduje zwikszenie stenia wolnych jonw wapniowych wewntrz komrek sercowych i nasilenie przepywu jonw wapniowych z pynu pozakomrkowego do komrek sercowych. Zwiksza to pobudliwo komrek minia sercowego i ich kurczliwo. Wskazania: niewydolno krenia pochodzenia sercowego, niemiarowo nadkomorowa (gwnie migotanie przedsionkw), czstoskurcz napadowy nadkomorowy. Dawkowanie w dwch etapach: 1) podanie dawek nasycajcych: dawki nasycajce podane w krtkim czasie, np. jednego dnia (w warunkach szpitalnych, poniewa istnieje moliwo zatrucia) lub nasycenie powolne, przy zastosowaniu dawki w cigu 57 dni, podajc lek 3 razy, a nastpnie 2 razy dziennie; 2) podawanie dawek podtrzymujcych: wielko dawki dobowej zaley od czasu nasycenia im krtszy czas, tym dawka dobowa wiksza. Powinno si monitorowa stenie digoksyny we krwi, ze wzgldu na wski wspczynnik terapeutyczny oraz liczne interakcje z lekami. Leki mona podawa doylnie lub doustnie. Dziaania niepodane: rnica midzy dawk lecznicz a toksyczna jest niewielka, dlatego moe doj do zatrucia. Objawy ze strony ukadu pokarmowego zmniejszenie aknienia, nudnoci, wymioty, biegunka, ble brzucha.

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

Objawy neurologiczne ble gowy, zmczenie, bezsenno. Objawy ze strony serca nasilenie lub powrt objaww niewydolnoci krenia, pobudzenia przedwczesne, nadmierne zwolnienie czynno serca, upoledzenie przewodnictwa przedsionkowo-komorowego. Przedawkowanie: przymglenie widzenia, zaburzenia w percepcji kolorw, zaburzenia rytmu serca. Przy zatruciu naley podawa preparat odtruwajcy Digitalis-Antidot BM (powoli, doylnie). Przeciwwskazania: blok przedsionkowo-komorowy I lub II, zaburzenia rytmu pochodzenia komorowego, cika niewydolno oddechowa, zesp chorego wza zatokowo-przedsionkowego, niewydolno nerek, nadcinienie ttnicze.

Tabela 1. Przykady interakcji glikozydw nasercowych Lek wchodzcy w interakcje Chinidyna Werapamil, Nifedipina Amiodaron Diuretyki oszczdzajce potas Fenobarbital, fenytoina Fenylbutazon Rifampicyna Jony wapnia Jw. Jw. Jw. Zmniejszenie stenia digitoksyny we krwi Jw. Jw. Nasilenie dziaania glikozydw Wynik interakcji Zwikszenie stenia glikozydw we krwi

Tabela 2. Farmakokinetyka glikozydw nasercowych

Dziaanie dodatnie Wizanie z biakami 9095% 2025% 30% 20% 05% pocztek dziaania i.v. min. 30 30 1530 530 310 ++ +++ +++ +++ ++++ ++ ++ ++ + + ++++ +++ +++ + + ++++ +++ +++ + + Inotropowe batmotropowe chronotropowe dromotropowe Dziaanie ujemne

WchaniaNazwy Preparaty nie z przewodu pokarmowego DIGITOKSYNA DIGOKSYNA LANATOZYD C PROSCYLARYDYNA STROFANTYNA G STROFANTYNA K Digitoxin Digoxin Lanatosid Proscillaridin Strophantin G, Kombetin 90100% 6070% 2040% 2040% 02%

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

Glikozydy nasercowe rni si przede wszystkim czasem i stopniem kumulacji w miniu sercowym. Wyrniany: glikozydy szybko i krtko dziaajce, nie wchaniajce si z przewodu pokarmowego, nie kumulujce si glikozydy strofantusa: STROFANTYNA, glikozydy o rednim czasie dziaania, wchaniajce si sabo z przewodu pokarmowego, o redniej zdolnoci do kumulacji DIGOKSYNA, LANATOZYD C, glikozydy bardzo dobrze wchaniajce si z przewodu pokarmowego, silnie kumulujce si w miniu sercowym DIGITOKSYNA, ACETYLODIGITOKSYNA (patrz tabela 2). Leki dopaminergiczne DOPAMINA naturalny neuroprzekanik, w zalenoci od dawki pobudza rne receptory: w maych dawkach pobudza receptory dopaminowe w nerkach, w dawkach wikszych receptory 1 w sercu, a w jeszcze wikszych receptory 1. Powoduje skurcz naczy krwiononych i wzrost cinienia krwi. Ze wzgldu na krtki okres ptrwania (ok. 2 minuty) dopamina musi by podawana we wlewie cigym. Wskazania: ostra niewydolno krenia, wstrzs kardiogenny i septyczny. W czasie podawania dopaminy naley monitorowa ukad sercowo-naczyniowy. Dziaania niepodane: przyspieszenie czynnoci serca, ble serca, ble gowy, nudnoci, wymioty. Preparaty: Dopamin, Dopaminum hydrochloricum. DOPEKSAMINA stosowana doylnie w izotonicznym roztworze chlorku sodu lub 5% roztworze glukozy. DOBUTAMINA dziaa inotropowo i tonotropowo dodatnio, rwnie batmotropowo dodatnio. Wskazania: niewydolno serca, rwnie po zawale.

1.2. Inhibitory konwertazy angiotensyny Enzym konwertaza angiotensyny (ACE) przeksztaca angionensyn I w angiotensyn II. Angiotensyna II, dziaajc na receptory angiotensynowe AT1, powoduje skurczu mini gadkich naczy krwiononych i wzrost cinienia krwi (inne dziaania angiotensyny patrz rysunek 1).

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

Inhibitory konwertazy (inhibitory ACE), blokujc powstawanie angiotensyny II, wywouj spadek cinienia ttniczego.

Angiotensynogen Renina Inhibitory ACE Konwertaza angiotensyny Angiotensyna II Angiotensyna I

OUN

Skurcz mini gadkich

Ukad adrenergiczny

Wydzielanie aldosteronu

Uwalnianie wazopresyny

Wzrost cinienia krwi

Uwolnienie amin katecholowych

Zatrzymanie sodu i wody w ustroju

Rysunek 1. Schemat dziaania angitensyny II oraz mechanizm dziaania inhibitorw ACE

Ukad reninaangiotensynaaldosteron (RAA) odgrywa bardzo wan rol w regulacji cinienia krwi oraz objtoci pynw ustrojowych. Inhibitory konwertazy oprcz dziaania hipotensyjnego wykazuj rwnie dziaanie nefroprotekcyjne, zmniejszaj przerost lewej komory serca, wpywaj korzystnie na rdbonek naczy, nie zaburzaj gospodarki lipidowej i wglowodanowej, nie zwikszaj insulinoopornoci, a nawet zmniejszaj j. Wskazania: nadcinienie samoistne, niewydolno krenia pochodzenia sercowego, miokardiopatia, nefropatia cukrzycowa. Dziaania niepodane: kaszel (u 520% pacjentw) skutek zwikszenia stenia m.in. bradykininy, hipotonia (szczeglnie po zastosowaniu pierwszej dawki), hiperkaliemia (nie naley czy z lekami moczopdnymi, oszczdzajcymi potas), niewydolno nerek (u chorych ze zweniem ttnic nerkowych), obrzk naczyniowy, reakcje alergiczne (bardzo rzadko).
5

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

Przeciwwskazania: obustronne zwenie ttnicy nerkowej, zwenie aorty, cia. Interakcje: leki zobojtniajce hamuj wchanianie inhibitorw, leki moczopdne oszczdzajce potas, glikozydy nasercowe zwikszaj toksycznoci glikozydw, sole litu zwikszaj toksycznoci zwizkw litu. Podzia inhibitorw ACE: 1) leki farmakologicznie czynne (np. kaptopril), 2) proleki, w wtrobie przeksztacajce si w zwizki farmakologicznie czynne, 3) leki rozpuszczalne w wodzie, nie metabolizowane w wtrobie. 1. KAPTOPRIL Farmakokinetyka: dobrze wchania si z przewodu pokarmowego, po godzinie osiga najwiksze stenie we krwi, przepyw nerkowy nie zmienia si. Dawkowanie: 3 razy dziennie. Preparaty: Captopril, Tensiomin. 2. ENALAPRIL Farmakokinetyka: jest prolekiem, w wtrobie przeksztaca si do aktywnego metabolitu enalaprilatu. Biologiczny okres ptrwanie we krwi wynosi 11 godzin, dziaa wic duej od kaptoprilu, wywouje te mniej dziaa niepodanych. Dawkowanie: 2 razy dziennie. Preparaty: Enarenal, Mapryl, Enap, Benalapril, Ednyt, Enapress. PERINDOPRIL Farmakokinetyka: prolek, w wtrobie przeksztaca si w perindoprilat aktywny metabolit, efekt dziaania utrzymuje si ok. 24 godzin. Moe by podawany raz dziennie. Dawkowanie: raz dziennie. Preparat: Prestarium. TRANDOLAPRIL Farmakokinetyka: prolek, aktywny metabolit trandolaprilat o dugim czasie dziaania (biologiczny okres ptrwania 1624 godzin), dobrze tolerowany. Dawkowanie: raz dziennie. Preparat: Gopten.
6

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

3. LIZYNOPRIL preparat: Prinivil. Antagonici receptora angiotensyny II Mechanizm dziaania: wi si z receptorem AT1, dziaaj antagonistycznie do angitensyny II, hamuj ukad reninaangitensynaaldosteron. Farmakokinetyka: nowa grupa lekw, dobrze wchaniaj si z przewodu pokarmowego. Dziaania niepodane nie s do koca poznane, nie wywouj kaszlu, mog by wic stosowane alternatywnie u osb, ktre z powodu kaszlu nie toleruj inhibitorw konwertazy angiotensyny. LOZARTAN Preparaty: Cozaar, Tartan. Inhibitory ACE oraz antagonici receptora angiotensynowego AT1 cz si z hydrochlorothiazydem w preparatach zoonych.

1.3. Leki -adrenolityczne Leki antagonici receptorw -adrenergicznych to jedna z najwaniejszych grup lekw stosowanych w leczeniu chorb ukadu krenia. Mechanizm dziaania: leki te blokuj receptory -adrenergiczne, hamuj jednoczenie dziaanie amin katecholowych (patrz modu 2, temat 2). Wykazuj mniejsze i bardziej selektywne dziaanie wobec receptora 1 i 2. Nieselektywne -blokery maj powinowactwo zarwno do 1, jak i do 2 receptorw, natomiast selektywne -blokery dziaaj na 1 receptory (tzw. kardioselektywne lub kardiowybircze) lub na 2 receptory. Brak wybirczego dziaania moe spowodowa wystpienie niekorzystnych dziaa, takich jak skurcz oskrzeli i naczy krwiononych, ograniczajcych zastosowanie i warunkujcych pojawienie si dziaa niepodanych. Nie wszystkie -blokery posiadaj powinowactwo do receptora, bez wewntrznego dziaania sympatykomimetycznego (czyli agonistycznego czyci agonici). Niektre posiadaj czciowe dziaanie agonistyczne (ago-antagonici). Dziaanie bonowe: hamuj funkcje kanaw jonowych, dziaaj stabilizujco na bony komrkowe (przypominaj dziaanie rodkw miejscowo znieczulajcych lub przeciwarytmicznych). Dziaanie takie posiadaj gwnie -blokery nieselektywne. Wie si

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

z tym pojawienie si dziaa niepodanych osabienie inotropizmu serca oraz przewodnictwa. Farmakokinetyka: -adrenolityki dobrze rozpuszczalne w tuszczach (metoprolol, propranolol) dobrze wchaniaj si z przewodu pokarmowego, wydalaj z ci, s w znacznym stopniu metabolizowane w wtrobie (efekt pierwszego przejcia), maj krtki biologiczny okres ptrwania, przenikaj do orodkowego ukadu nerwowego (wynikaj z tego dziaania niepodane: koszmary senne, zaburzenia nastroju), -adrenolityki dobrze rozpuszczalne w wodzie (atenolol, sotalol, nadolol) sabo wchaniaj si z przewodu pokarmowego, sabo metabolizuj si w wtrobie, wydalane s z moczem w postaci niezmienionej, maj duszy okres biologicznego ptrwania. Wskazania: dawica piersiowa, zawa serca, zaburzenia rytmu serca, nadczynno tarczycy, nadcinienie ttnicze, jaskra z otwartym ktem przesczania, choroba lkowa, niewydolno krenia. Leki te s szczeglnie wskazane w leczeniu nadcinienia u chorych w modym wieku, a take u chorych z wspistniejc chorob wiecow i zaburzeniami rytmu serca. S mniej skuteczne w leczeniu nadcinienia u osb w podeszym wieku. Dziaania niepodane: bradykardia zatokowa, skurcz ttnicy wiecowej, zaburzenia odkowo-jelitowe, ze strony OUN: obnienie nastroju, niepokj, koszmarne sny; przy duszym stosowaniu niekorzystny wpyw na stenie lipidw we krwi, reakcje bronchospastyczne. Przeciwwskazania: dychawica oskrzelowa, choroby naczy obwodowych. -adrenolitykw stosowanych dugotrwale nie mona odstawi nagle, gdy grozi to gwatownym zaostrzeniem objaww dawicy piersiowej lub wystpieniem zawau serca (zespl odstawienia). Nastpuje bowiem zwikszona wraliwo receptorw adrenergicznych na aminy katecholowe (tzw. regulacja w gr). Nieselektywne -blokery PROPRANOLOL Farmakokinetyka: bardzo dobrze wchania si z przewodu pokarmowego, ulega efektowi pierwszego przejcia przez wtrob, tylko 1/3 dawki doustnej dostaje si do tkanek.

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

Dawkowanie: indywidualne doustne, rozpoczyna si od dawki 40 mg/24 godziny w 4 dawkach i zwiksza si stopniowo; mona rwnie podawa doylnie. Preparaty o przeduonym dziaaniu podaje si doustnie w dawce 80160 mg/24 godziny. Preparat: Propranolol. OKSPRENOLOL waciwoci, dawkowanie i dziaania niepodane podobne jak przy propranololu. Preparat: Coretal. Selektywne -blokery ESMOLOL dziaa bardzo krtko, pozbawiony jest dziaania bonowego i aktywnoci wewntrznej. Stosowany doylnie (dziaanie wystpuje po 5 minutach i utrzymuje si 20 minut). Wskazania: stany zagroenia ycia, jako lek hipotensyjny i przeciwarytmiczny. METOPROLOL brak aktywnoci wewntrznej, brak dziaania bonowego. Podaje si doustnie 23 razy dziennie. Posta o przeduonym dziaaniu stosuje si raz dziennie. Preparat: Metocard. BETAKSOLOL lek dugo dziaajcy, bez aktywnoci sympatykomimetycznej, stosowany raz dziennie. Preparat: Kerlone. ATENOLOL brak dziaania bonowego, brak aktywnoci wewntrznej (moe nadmiernie zwalnia czynno serca), posiada dugi czas dziaania moe by podawany raz na dob. Preparaty: Cardiopress, Normocard, Tenormin, Atenolol. ACEBUTOLOL o mniejszej kardioselektywnoci ni inne leki, moe by podawany 12 razy na dob. Preparat: Sectral.

1.4. Antagonici kanau wapniowego Mechanizm dziaania: blokuj kanay wapniowe zmniejszaj czstotliwo otwierania si kanaw wapniowych i w rezultacie zmniejszaj napyw Ca+2 do cytoplazmy komrek

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

w czasie pobudzenia. W efekcie leki te rozszerzaj naczynia wiecowe, hamuj czynno wza zatokowego, hamuj przewodzenie impulsw w ukadzie przewodzcym, zmniejszaj czsto pracy serca. Zmniejszaj opr naczyniowy. Poszczeglne leki rni si midzy sob si i kierunkiem dziaania. Wskazania: dusznica bolesna, nadcinienie ttnicze, niewydolno krenia (nifedipina), zaburzenia rytmu serca (werapamil), zaburzenia krenia mzgowego (nimodipina, diltiazem). Dziaania niepodane: ble i zawroty gowy, hipotonia, zaburzenia ze strony ukadu pokarmowego, uczucie gorca (nifedypina, nitrendipina), obrzki ng (nifedipina, nitrendipina), zaczerwienienie twarzy, bradykardia lub tachykardia. Przeciwwskazania: niewydolno krenia, hipotonia, blok przedsionkowo-komorowy. Interakcje: z -blokerami nasilone ryzyko bradykardii, zaburzenia przewodzenia przedsionkowo-komorowego i niewydolno krenia; z glikozydami nasercowymi zwikszenie stenia glikozydw. WERAPAMIL Farmakokinetyka: w 90% wchania si z przewodu pokarmowego, w 90% wie si z biakami krwi, dziaa po 1560 minutach per os i trwa 28 godzin, ulega biotransformacji w wtrobie. Moe by podawany doylnie. Preparaty: Isoptin, Staveran. DILTIAZEM pochodna benzotiazepiny. Farmakokinetyka: dobrze wchania si z przewodu pokarmowego (90%), w 80% wie si z biakami, ulega metabolizmowi w wtrobie. Preparaty: Dilzem, Tildem. NIFEDIPINA silniej rozkurcza naczynia krwionone (gwnie ttnicze), zwiksza przepyw krwi przez misie sercowy, wzmaga krenie oboczne. Farmakokinetyka: w 90% wchania si z przewodu pokarmowego po podaniu podjzykowym i doustnym, maksymalne stenie we krwi osiga po 10 minutach po podaniu podjzykowym i 2 godziny po podaniu doustnym, okres ptrwania wynosi 45 godzin. Stosowana jest w leczeniu i profilaktyce dusznicy bolesnej, dusznicy Prinzmetala, nadcinieniu ttniczym. Preparat: Cordafen.

10

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

NITRENDIPINA Farmakokinetyka: po podaniu doustnym maksymalne stenie we krwi osiga po 12 godzinach, okres ptrwania wynosi 1224 godziny (lek mona podawa raz dziennie), prawie w caoci ulega biotransformacji w wtrobie. Wskazania: nadcinienie ttnicze, duszno bolesna. Preparaty: Nitrendypina, Unipres. FELODIPINA lek nowej generacji, charakteryzuje si dugim czasem ptrwania i moe by stosowany raz dziennie w leczeniu nadcinienia, jej biodostpno wzrasta po spoyciu grejpfrutu. Preparat: Plendil. NIMODYPINA lek nowej generacji, stosowany w wylewach podpajczynwkowych, w celu zapobiegania wtrnemu skurczowi naczy. Preparat: Nimotop.

11

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

2. Leki moczopdne

Leki moczopdne dzielimy ze wzgldu na miejsce dziaania na oraz ze wzgldu na efektywno dziaania na: 1) tiazydy i leki pokrewne o redniej sile dziaania, 2) diuretyki ptlowe o duej sile dziaania, 3) diuretyki oszczdzajce potas o maej sile dziaania, 4) inhibitory anhydrazy wglanowej o maej sile dziaania, 5) diuretyki osmotyczne, 6) rodki pochodzenia naturalnego.

Rysunek 2. Miejsce dziaania lekw moczopdnych: A tiazydy, B diuretyki oszczdzajce potas, C inhibitory anhydrazy wglanowej, D diuretyki ptlowe, E surowce rolinne

2.1. Tiazydy i leki tiazydopodobne Miejsce dziaania: w kocowej, wstpujcej czci ptli oraz w pocztkowej czci kanalika dalszego. Mechanizm dziaania: hamuj wchanianie zwrotne Cl, co prowadzi do zatrzymania w kanaliku sodu i wody. Dodatkowe dziaanie: rozkurczaj minie gadkie naczy. Farmakokinetyka: dobrze wchaniaj si z przewodu pokarmowego. Poszczeglne leki rni si m.in. czasem dziaania: hydrochlorotiazyd i chlorotiazyd 612 godzin, chlortalidon 4872 godziny, indapamid 36 godzin.

12

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

Wskazania: niewydolno serca, obrzki, rwnie pochodzenia nerkowego i wtrobowego, nadcinienie samoistne (po niskich dawkach leku, obserwowane po 23 miesicach stosowania), hipokalcemia zmniejszaj wydalanie wapnia, hiperkalciuria, moczwka prosta. Dziaania niepodane: bezporednio po zastosowaniu leku mog rozwin si: reakcje alergiczne, rdmiszowe zapalenie nerek, martwicze zapalenie nerek. Po duszym czasie stosowania mog pojawi si zaburzenia gospodarki elektrolitowej: hipowolemia, hiponatremia, do czsto hipokaliemia (objawy: ospao, osabienie miniowe, zaburzenia rytmu serca), hipomagnezemia, hiperkalcemia, alkaloza hipochloremiczna, hiperurykemia, hiperglikemia, hiperlipidemia, zaburzenia narzdowe, impotencja. Interakcje: z glikozydami nasercowymi zaburzenie rytmu serca, z glikokortykosteroidami i -adrenomimetykami zwikszona utrata potasu, ze zwizkami litu kumulacja zwizkw litu, z lekami moczopdnymi oszczdzajcymi potas zaburzenia czynnoci nerek. Przykady lekw: HYDROCHLOROTIAZYD Preparaty: Hydrochlorotiazid, Esidrex; preparaty zoone: Tialorid (+ amiloryd), Enap H (+ enalapril). INDAPAMID Wskazania: nadcinienie pierwotne, obrzki w niewydolnoci serca. Obnia poziom jodu zwizanego z biakami przeciwwskazany jest zaburzeniach czynnoci tarczycy. Preparat: Tertensif.

2.2. Diuretyki ptlowe furosemid Mechanizm dziaania: hamuj resorpcj zwrotn jonu chlorkowego i jonu sodowego, wtrnie wody oraz zwikszaj jej wydalanie. Wzrost wydalania bywa bardzo gwatowny, moe powodowa liczne zaburzenia. Wskazania: ostra niewydolno lewokomorowa, cika niewydolno nerek z obrzkami, nie odpowiadajca na tiazydy, nadcinienie oporne na tiazydy, cika niewydolno serca, wymagajca szybkiego odwodnienia chorego, leczenie zatru (z dua iloci pynw), ostra objawowa hiperkalcemia.

13

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

Przeciwwskazania: niedrono drg moczowych. Dziaania niepodane: podobne jak przy tiazydach, ale bardziej nasilone. Wyjtkiem jest wpyw na wydalanie wapnia (nie wystpuje hiperkalcemia) oraz wpyw na such (moe powodowa odwracalne zaburzenia suchu, zwaszcza po szybkim wstrzykniciu duych dawek). Interakcje: podobne jak przy tiazydach, ponadto: antybiotyki aminoglikozydowe zwikszaj nefrotoksyczno i ototoksyczno, cefalosporyny nasilaj nefrotoksyczno. Przykady lekw FUROSEMID dziaanie moczopdne utrzymuje si do 4 godzin. Preparat: Furosemidum. KWAS ETAKRYNOWY bardziej toksyczny od furosemidu: moe powodowa trwae uszkodzenie suchu, szpiku i zaburzenia odkowo-jelitowe. Preparaty: Edecrin, Uregyt. TORASEMID wskazania podobne jak dla tiazydw. Dziaanie moczopdne utrzymuje si 812 godzin. Zaburzenia wodno-elektrolitowe s mniejsze ni przy furosemidzie, lek jest bezpieczniejszy, zwaszcza przy dugotrwaym stosowaniu (np. w leczeniu nadcinienia). Preparat: Unat tab. i amp.

2.3. Diuretyki oszczdzajce potas Efektywno diuretykw oszczdzajcych potas wynosi ok. 2%. Mechanizm dziaania: w kanaliku dalszym hamuj wymian jonu sodowego na potasowy. Hamuj rwnie wydalanie jonu wodorowego. Przykady lekw SPIRONOLAKTON syntetyczny steroid i antagonista aldosteronu. Farmakokinetyka: wchania si z przewodu pokarmowego, ulega metabolizmowi do czynnego metabolitu. Pocztek dziaania pojawia si po 24 godzinach od podania, maksymalnie po 23 dobach, dziaa 23 dni po odstawieniu leku. Wskazania: hiperaldosteronizm pierwotny i wtrny; jako lek moczopdny, gdy inne s nieskuteczne.

14

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

Dziaania niepodane: w badaniach na zwierztach wykazano dziaanie rakotwrcze. Ponadto mog wystpi: hiperkaliemia, u mczyzn ginkomastia, u kobiet przerost gruczou sutkowego, zaburzenia miesiczkowania, nadmierne owosienie twarzy. TRIAMTEREN mechanizm dziaania oraz farmakokinetyka jest inna ni spironolaktonu: zmniejsza przepuszczalno bony komrkowej dla sodu, co uniemoliwia jego wymian na potas. Moczopdnie dziaa sabo, nie powoduje utraty potasu. Stosowany jest z innymi lekami moczopdnymi. Dziaanie niepodane: hiperkaliemia nie naley go stosowa u chorych, ktrym podaje si leki zawierajce potas lub go zatrzymujce (np. inhibitory ACE). Preparat: Tiamteren. AMILORYD nie dziaa antagonistycznie do aldosteronu, stosowany jest cznie z tiazydami, zwiksza utrat Na+ i zatrzymuje K+.

2.4. Inhibitory anhydrazy wglanowej Inhibitory anhydrazy wglanowej to sabe diuretyki (efektywno ok. 3%) o budowie sulfonoamidowej. Mechanizm dziaania: w kanaliku bliszym hamuj anhydraz wglanow, co prowadzi do niedoboru jonw wodorowych i wodorowglanowych. Sd wraz z wod jest wydalany w wikszej iloci. Poniewa razem z jonami sodowym s wydalane rwnie jony wodorowglanowe, prowadzi to do rozwoju kwasicy metabolicznej. Farmakokinetyka: dobrze wchaniaj si z przewodu pokarmowego. Wskazania: jaskra zmniejszenie produkcji cieczy wodnistej i obnienie cinienia w gace ocznej. Przeciwwskazania: nadwraliwo, na leki, marsko wtroby. Dziaania niepodane: kwasica metaboliczna (najczciej bez konsekwencji klinicznych), senno. Przykady lekw ACETAZOLAMID Preparaty: Acetazolam, Diamox, Diuramid.

15

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

2.5. Diuteryki osmotyczne Mechanizm dziaania: wzrost cinienia osmotycznego w wietle kanalika utrudnia to resorpcj wody i wzmaga diurez. MANNITOL polisacharyd, ktry nie wchania si z przewodu pokarmowego, podawany jest doylnie (w trakcie stosowania naley monitorowa cinienie ylne). Wskazania: zapobieganie obrzkowi mzgu podczas zabiegw, zatrucia (do pukania jelit lub w diurezie forsownej). Dziaania niepodane: obrzk puc u chorych z niewydolnoci serca; ble, zawroty gowy, zaburzenia wiadomoci.

2.6. rodki pochodzenia rolinnego Wiele zwizkw farmakologicznie czynnych, wystpujcych w surowcach rolinnych (flawonoidy, olejki eteryczne), nasila przesczanie kbuszkowe i zwiksza tym samym wydzielanie moczu. Do surowcw tych nale: ziele skrzypu (Equiseti herba), ziele rdestu ptasiego (Polygoni avicularis herba), ziele nawoci (Virgaureae herba), licie brzozy (Betulae folium), korze wilyny (Ononidis radix), korze lubczyka (Levistici radix), korze pietruszki (Petroselini radix), li pokrzywy (Urticae folium). Wskazania: profilaktyka kamicy nerkowej dugotrwae stosowanie rolinnych lekw moczopdnych zmniejsza ryzyko powstawania zogw, umoliwia rwnie wypukanie mniejszych kamieni czy piasku.

16

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

3. Leki stosowane w schorzeniach ukadu krenia

3.1. Leki przeciwarytmiczne Leki stosowane w arytmii minia sercowego maj rny mechanizm dziaania. Obecnie leki te dzieli si na IV klasy, wedug Vaughana-Williamsa: I klasa: leki o dziaaniu stabilizujcym bony komrkowe. Zmniejszaj szybko powstawania potencjau czynnociowego: A. CHINIDYNA, PROKAINAMID, AJMALINA, DIZOPIRAMID wyduaj czas trwania potencjau czynnociowego. B. LIDOKAINA, FENYTOINA, MEKSYLETYNA, TOKAINID zmniejszaj czas trwania potencjau czynnociowego. C. ENKAINID, FLEKAINID, LORKAINID, PROPAFENON leki bez istotnego wpywu na potencja czynnociowy. II klasa: leki dziaajce przez blokowanie receptorw -adrenergicznych: PROPRANOLOL, ACEBUTOLOL, ESMOLOL III klasa: leki, ktre wyduaj czas trwania potencjau czynnociowego: AMIODARON, BRETYLIUM, SOTALOL IV klasa: antagonici jonw wapniowych: WERAPAMIL, DILTIAZEM Klasa IA CHINIDYNA alkaloid wyizolowany z kory drzewa chinowego, prawoskrtny izomer chininy. Mechanizm dziaania: zmniejsza pobudliwo i kurczliwo minia sercowego hamuje powstawanie potencjau czynnociowego, wydua czas przewodzenia impulsw, przedua czas trwania potencjau czynnociowego. Dziaa rwnie cholinolitycznie. Farmakokinetyka: dobrze wchania si z przewodu pokarmowego, wie si z biakami krwi w 7080%, jest metabolizowana w wtrobie do kilku metabolitw, wydalana jest przez nerki. Okres ptrwania (512 godzin) wydua si u osb z marskoci wtroby i niewydolnoci serca. Wskazania: niemiarowo nadkomorowa i komorowa, migotanie i trzepotanie przedsionkw, napadowy czstoskurcz nadkomorowy. Dziaania niepodane: utrata przytomnoci, nudnoci i wymioty (wystpuj u 21% pacjentw), biegunka, szum w uszach i zawroty gowy, rzadziej wysypka skrna, gorczka,

17

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

niedokrwisto hemolityczna, cikie uszkodzenie wtroby, wystpienie napadowego czstoskurczu komorowego grocego mierci. Przed rozpoczciem leczenia naley poda dawk prbn i obserwowa chorego przez 12 godziny. Przeciwwskazania: blok serca, migotanie i trzepotanie komr, hipotonia ttnicza. Preparat: Chinidinum sulphuricum. PROKAINAMID Farmakokinetyka: stosowana doustnie (dostpno biologiczna 85%), doylnie lub dominiowo. W 15% wie si z biakami krwi. W 50% wydala si w postaci niezmienionej przez nerki. W niewydolnoci nerek naley zmniejszy dawki leku. Wskazania: przedwczesne skurcze komorowe, czstoskurcz komorowy, zapobieganie migotaniu przedsionkw. Dziaania niepodane: upoledzenie aknienia, nudnoci, wymioty, biegunka, gorczka, odczyny skrne. Dawkowanie: doustne, dominiowo 500 mg leku rozpuszczonego w 510 ml 5% glukozy co 6 godzin, doylnie pod kontrol EKG i cinienia krwi. Preparat: Procainamid. DIZOPIRAMID Farmakokinetyka: dobrze wchania si z przewodu pokarmowego, jest sabo metabolizowany w wtrobie, wydalany w postaci niezmienione w 5060% z moczem, u chorych z uszkodzon czynnoci nerek naley zmniejszy dawki. Wskazania: ostre i przewleke zaburzenia rytmu pochodzenia przedsionkowego i komorowego, profilaktyka niemiarowoci w przebiegu zawau serca. Dziaania niepodane: lepiej tolerowany od chinidyny. Preparaty: Rythmodan, Rytmilen. AJMALINA alkaloid wystpujcy w rolinie Rauwolfa. Mniej toksyczny od chinidyny. Wskazania: niemiarowo pochodzenia przedsionkowego i komorowego. Dawkowanie: doustnie, doodbytniczo, doylnie (wstrzykuje si powoli, nie krcej ni 5 minut, 50 mg jednorazowo) lub we wlewie po rozcieczeniu w 500 ml izotonicznego chlorku sodu lub 10% roztwr glukozy z szybkoci 60 kropli/min. W dawce 3 mg/kg mc., maksymalnie 400 mg.

18

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

Klasa IB LIDOKAINA Farmakokinetyka: rozkada si w przewodzie pokarmowym, w 70% metabolizowana jest w wtrobie, po wstrzykniciu doylnym dziaanie rozpoczyna si po 1520 minutach, dziaa krtko, biologiczny okres ptrwania wynosi 1020 minut. Dziaania niepodane: drgawki, blok serca, poraenie orodka oddechowego. Ze strony ukadu nerwowego parestezje, drenia mini, zaburzenia suchu i widzenia. Interakcje: przy stosowaniu cznie z prokainamidem mog ujawni si objawy neurologiczne. Preparat: Lidocain 2%, 4%. FENYTOINA Farmakokinetyka: w 95% ulega biotransformacji w wtrobie, istniej indywidualne rnice w metabolizowaniu fenytoiny u osb z szybkim metabolizmem zwykle stosowane dawki mog by nieskuteczne i odwrotnie u osb z wolnym metabolizmem dawki te mog si okaza toksyczne. Wskazania: niemiarowo wywoana glikozydami nasercowymi. Dziaania niepodane: oczopls, stan przedpiczkowy, drgawki, spadek cinienia krwi, zatrzymanie oddechu, czynnoci serca, nudnoci, zawroty gowy, wysypki skrne, przerost dzise, leukopenia. Dawkowanie: musi by dobierane indywidualnie, dusze stosowanie wymaga monitorowania stenia we krwi. Preparaty: Phenytoinum, Epanutin. MEKSYLETYNA budowa i dziaanie zblione do lidokainy. Farmakokinetyka: wchania si z przewodu pokarmowego, w 90% metabolizuje si w wtrobie. Preparaty: Mexitil, Mexicord. Klasa IC PROPAFENON Farmakokinetyka: prawie cakowicie metabolizowany w wtrobie, okres ptrwania waha si od 25 godzin (u osb szybko metabolizujcych) do 1232 godzin (u osb wolno metabolizujcych). Po podaniu doustnym dziaanie wystpuje po 30 minutach. Dziaania niepodane: u 30% chorych wystpuj nudnoci, wymioty, zaparcia, zawroty gowy, sucho w jamie ustnej, zaburzenia wzrokowe. Preparat: Rytmonorm.
19

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

Klasa II: -adrenolityki blokuj receptory -adrenolityczne. Dziaaj bezporednio na bon komrkow (propranolol, oksprenolol). Due stenia np. propranololu blokuje kana sodowy. Najczciej stosowane leki: PROPRANOLOL, SOTALOL, NADOLOL, ESMOLOL. Klasa III AMIODARON Farmakokinetyka: w 2080% wchania si z przewodu pokarmowego. Ulega biotransformacji w wtrobie, jest powoli wydalany, ulega znacznej kumulacji w organizmie, biologiczny okres ptrwania wynosi ok. 30 dni. Dziaanie przeciwarytmiczne utrzymuje si jeszcze 150 dni po odstawieniu leku. Dziaania niepodane: tobrzowe zogi w rogwce (efekt odkadania si leku), zaburzenia czynnoci tarczycy, objawy neurologiczne, zaburzenia odkowo-jelitowe (17% chorych). Mimo dziaa niepodanych lek ten okaza si by cenny w zapobieganiu nawrotom cikich, grocych yciu niemiarowoci pochodzenia komorowego. Preparat: Cordarone. BRETYLIUM Farmakokinetyka: sabo wchania si z przewodu pokarmowego, po podaniu dominiowym dziaanie rozpoczyna si po 20 minutach do 2 godzin, biologiczny okres ptrwania wynosi 1,5 godziny. Dziaania niepodane: hipotonia, bradykardia. Preparat: Bretylate amp. Leki stosowane w zaburzeniach przewodzenia minia sercowego IZOPRENALINA i ORCYPRENALINA posiadaj waciwoci przeciwstawne do lekw przeciwarytmicznych. Dziaaj batmo-, chrono-, dromo-, inotropowo dodatnio. Zwikszaj zapotrzebowanie minia sercowego na tlen. Wskazania: nadmierna bradykardia zatokowa, blok przedsionkowo-komorowy grocy zespoem MAS. ORYPRENALINA preparat: Astmopent, ISOPRENALINA preparaty: Isuprel, Novodrin.

20

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

3.2. Leki stosowane w chorobie niedokrwiennej serca W chorobie niedokrwiennej serca farmakoterapia polega na poprawieniu bilansu energetycznego minia sercowego, to znaczy dostosowaniu dostawy tlenu do aktualnych potrzeb minia sercowego. Uzyskuje si to przez: zmniejszenie obcienia serca, zmniejszenie pracy serca (przez zahamowanie wpywu ukadu adrenergicznego na czynno serca), zwikszenie zaopatrzenia w tlen (przez zwikszenie przepywu wiecowego). W chorobie niedokrwiennej serca stosuje si nastpujce grupy lekw: 1) azotany i azotyny, 2) -adrenolityki, 3) leki blokujce kana wapniowy. 1. Azotyny i azotany Mechanizm dziaania: leki te w komrkach mini gadkich ulegaj redukcji do tlenku azotu (NO), ktry czy si z grupami sulfydrylowymi, tworzc aktywny zwizek poredni. Zwizek ten, reagujc z cyklaz guanylow, powoduje rozkurcz mini gadkich naczy krwiononych (w tym szczeglnie silnie dziaa na naczynia ylne). W ten sposb leki te zmniejszaj prac minia sercowego i zapotrzebowanie na tlen. Tolerancja: w czasie stosowania azotanw rozwija si tolerancja na te leki. Moe ona rozwin si bardzo szybko, nawet w czasie 24 godzin. Najczciej jest to tolerancja krzyowa midzy rnymi azotanami. Rozwinicia si tolerancji mona unikn, stosujc azotany w najmniejszej skutecznej dawce, z przerwami co najmniej 10-godzinnymi (np. z przerw nocn). Wskazania: przerwanie napadw dusznicy bolesnej (azotany krtko dziaajce), profilaktyka napadw blowych (leki o dziaaniu przeduonym retard), ostry zawa serca. Dziaania niepodane: bl gowy (zwizany z rozkurczem naczy w mzgu), spadek cinienia (hipotensja ortostatyczna), zaczerwienienie twarzy, zaburzenia ze strony ukadu pokarmowego. Przeciwwskazania: uczulenie na zwizki azotowe, ostra niewydolno lewokomorowa.

21

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

NITROGLICERYNA Farmakokinetyka: ulega inaktywacji w odku, wchania si przez bony luzowej jamy ustnej, dziaa szybko po 60 sekundach i krtko 1030 minut. Maksymalne stenie we krwi wystpuje po 48 minutach. Chorego naley poinformowa o dziaaniach niepodanych, tj. moliwoci wystpienia gwatownego obnienia cinienia krwi i omdlenia. Jeeli w cigu kilku minut nitrogliceryna nie zadziaa, oznacza to, e nie jest to napad dusznicy, tylko zawa serca. Posta: lek podaje si podjzykowo w postaci tabletek (tabletki szybko trac aktywno), aerozoli, we wlewach doylnych. W zapobieganiu atakom dusznicy stosuje preparaty o przeduonym dziaaniu: lingwetki dopoliczkowe (czas dziaania ok. 6 godzin), plastry przezskrne (transdermalne), maci. Preparaty: Nitroglicerinum, Sustonic, Nitromint, Polnitrin. IZOSORBIT Faramakokinetyka: dobrze wchania si z jamy ustnej (dziaa 2 godziny) oraz z przewodu pokarmowego (dziaa 46 godzin). Dostpno biologiczna po podaniu doustnym 30%. Preparaty: Cardonit, Sorbonit. Preparaty o przeduonym dziaaniu dziaaj ok. 810 godzin (Sorbonit prolongatun). Preparaty zoone: Protanitrat (propranolol + izosorbit). MONOAZOTAN IZOSORBITU Farmakokinetyka: bardzo dobrze wchania si z przewodu pokarmowego, dostpno biologiczna wynosi 100%. Nie podlega efektowi pierwszego przejcia (w odrnieniu do isosorbitolu), ma dugi okres ptrwania (45 godzin). Wskazania: profilaktyka objaww dusznicy bolesnej, przewleka niewydolno krenia. Preparat: Mononit. PENTAERYTRYTOL Farmakokinetyka: z przewodu pokarmowego wchania si w 60%, dziaanie leku rozpoczyna si po 3060 minutach i trwa 4 godziny. Stosowany jest gwnie profilaktycznie w blach wiecowych. Preparat: Pentaeythritol forte.

22

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

2. -adrenolityki nie dziaaj w napadzie blu wiecowego, hamuj czynno serca (zwalniaj akcj serca, co zmniejsza zapotrzebowanie minia sercowego na tlen), znosz wpyw na serce endogennych amin katecholowych, ktre zwikszaj zuycie tlenu przez komrki minia sercowego. Wskazania: zapobieganie napadom dusznicy bolesnej (profilaktyka). Najczciej stosuje si: PROPRANOLOL, ACEBUTOLOL, ATENOLOL, METOPROLOL (patrz temat 1). 3. Leki blokujce kanay wapniowe stosuje si: WERAPAMIL, DILTIAZEM, NIFEDIPIN (patrz temat 1). 4. MOLSIDOMINA pochodna sydnoniminy. Silnie rozszerza naczynia ylne, zmniejsza dopyw krwi do serca, zmniejsza zuycie tlenu przez serce. Mechanizm dziaania podobny do azotanw. Preparat: Molsidomina.

3.3. Leki stosowane w nadcinieniu Nadcinienie ttnicze jest jedn z najbardziej rozpowszechnionych chorb ukadu krenia. wiatowa Organizacja Zdrowia zaproponowaa nastpujc klasyfikacj nadcinienia: okres I charakteryzuje si brakiem zmian narzdowych, okres II stwierdza si przerost lewej komory, okres III wystpuj zaawansowane zmiany narzdowe. Inna klasyfikacja oparta jest na wartociach cinienia skurczowego i (lub) rozkurczowego i w zalenoci od tych wartoci nadcinienie ttnicze dzieli si na: nadcinienie agodne cinienie rozkurczowe = 105 mmHg, nadcinienie umiarkowane cinienie rozkurczowe = 105115 mmHg, nadcinienie cikie cinienie rozkurczowe powyej 115 mmHg. Celem leczenia nadcinienia jest nie tylko obnienie cinienia krwi, ale rwnie leczenie wspistniejcych zaburze i nieprawidowoci metabolicznych. Kady chory powinien by wic traktowany indywidualnie. W przypadku tego schorzenia wana jest rwnie modyfikacja stylu ycia pacjenta.

23

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

W leczeniu nadcinienia stosuje si nastpujce grupy lekw: 1. Leki moczopdne: HYDROCLOROTIAZYD, FUROSEMID, KLOPAMID (patrz temat 2). 2. Leki hamujce aktywno ukadu wspczulnego: a. Leki -adrenolityczne: PROPRANOLOL, OKSPRENOLOL, ATENOLOL, METOPROLOL, CELIPROLOL i inne (patrz temat 1). b. Leki - i -adrenolityczne: LABETALOL przez zablokowanie receptorw 1 dochodzi do rozkurczu naczy i zmniejszenia oporu obwodowego, natomiast zablokowanie receptorw prowadzi do zmniejszenia objtoci wyrzutowej i pojemnoci minutowej serca. Rzadziej dochodzi rwnie do tachykardii. Preparaty: Trandate, Pressocard. c. Leki -adrenolityczne: PRAZOSYNA nie zmienia przepywu krwi przez nerki ani przesczania klbuszkowego, ma korzystny wpyw na gospodark lipidow. Farmakokinetyka: dodrze wchania si z przewodu pokarmowego, maksymalne stenie osiga po 3 godzinach. Pierwsz dawk naley poda przed snem, nie moe by ona wiksza ni 1 mg (aby nie pojawia si hipotonia ortostatyczna). Dziaania niepodane: u 5 % chorych wystpuje osabienie, senno, ble, zawroty gowy. Preparaty: Minipress, Polressin. DOKSAZOSYNA obnia skurczowe i rozkurczowe cinienie krwi, obnia stenie cholesterolu i trjglicerydw we krwi. Farmakokinetyka: zalet jest dugi czas dziaania (okres ptrwania wynosi 22 godziny). Preparat: Cardura. d. Inne leki hamujce ukad wspczulny (leki dziaajce orodkowo): METYLDOPA zmniejsza opr obwodowy i objto wyrzutow serca, korzystnie wpywa na przepywy nerkowe. Farmakokinetyka: z przewodu pokarmowego wchania si w 2550%, dziaanie hipotensyjne rozpoczyna si po 45 godzinach. Dziaanie niepodane: senno, zmczenie, nudnoci, hipotonia ortostatyczna, niedokrwisto hemolityczna, zaburzenia psychiczne (depresja). Preparat: Dopegyt.

24

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

KLONIDYNA Farmakokinetyka: z przewodu pokarmowego wchania si w 5070%, dziaanie hipotensyjne rozpoczyna si po 3060 minutach i trwa 624 godzin. Dziaania niepodane: senno, sucho w jamie ustnej, zaparcia, stany depresyjne, ble gowy. Nagle odstawienie leku moe spowodowa gwatowny wzrost cinienia. Preparaty: Catapressan, Haemiton. REZERPINA coraz rzadziej stosowana ze wzgldu na pojawienie si bardziej skutecznych i bezpiecznych lekw. Dziaania niepodane: senno, obrzmienie bony luzowej nosa, sucho w ustach, nudnoci, zawroty gowy, skonno do depresji. Preparat: Raupasil. 3. Antagonici kanau wapniowego: NIFEDIPINA, NITRENDIPINA (patrz temat 1). 4. Inhibitory ACE: KAPTOPRIL, ENALAPRIL, PERINDOPRIL i inne (patrz temat 1).

3.4. Leki stosowane w niewydolnoci minia sercowego W niewydolnoci minia sercowego stosuje si nastpujce grupy lekw: 1) leki moczopdne, 2) inhibitory ACE, 3) leki o dziaaniu inotropowo dodatnim, 4) leki blokujce receptory -adrenergiczne. W celu poszerzenia wiedzy na temat farmakologii ukadu krwiononego naley przeczyta temat: Leki przeciwmiadycowe poz. 1 literatury, s. 248254.

25

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

4. Krew i rodki krwiozastpcze

Transfuzjologia jest nauk zajmujc si zagadnieniami zwizanymi z pobieraniem, konserwowaniem oraz leczniczym zastosowanie krwi i preparatw krwiozastpczych. Krew jest tkanka pynn. Stanowi ona zawiesin elementw komrkowych (czerwonych i biaych krwinek oraz pytek krwi) w roztworze biakowym, zwanym osoczem. Poszczeglne elementy speniaj istotne i bardzo wyspecjalizowane funkcje: krwinki czerwone dostarczaj komrkom produktw odywczych i tlenu, przenosz dwutlenek wgla z tkanek do puc, natomiast krwinki biae speniaj funkcj ochronn przeciw obcym antygenom. Pytki krwi (trombocyty) zapewniaj prawidow hemostaz (cznie z osoczowymi czynnikami krzepnicia), a osocze utrzymuje stao rodowiska wewntrznego (pH, temperatur, skad chemiczny) oraz jest gwnym przenonikiem w wymianie skadnikw (hormony, witaminy) i rozprowadza leki w organizmie. Krew ma wic istotne znaczenie dla ycia i prawidowego funkcjonowania organizmu. Zmniejszenie jej objtoci zakca stan rwnowagi (homeostazy) i jeeli po uruchomieniu przez organizm mechanizmw obronnych nie jest moliwe zapewnienie wystarczajcego przepywu krwi przez wane dla ycia narzdy (mzg, puca, serce, wtroba) rozwija si wstrzs hipowolemiczny. Moe on powsta ju po utracie 1522% objtoci krwi. Po utracie 60% nastpuje zgon. Stan wstrzsu wymaga przetoczenia pynu wyrwnujcego objto krwi. Krew i jej preparaty podaje si doylnie metod kroplow do yy w obrbie rki i przedramienia lub do yy gwnej. 1. Krew konserwowana pena Przechowywana jest w pojemnikach plastikowych w temperaturze od +4 do +6 stopni Celsjusza. Termin wanoci zaley od rodzaju rodka konserwujcego: krew konserwowana: ACD (pynem cytryniano-glukozowym) 21 dni, CPDA-1 35 dni, CPDA-2 42 dni. Wskazania: szybka utrata krwi, ostry krwotok, niedokrwisto znacznego stopnia.

26

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

2. Koncentrat krwinek czerwonych (tzw. masa erytrocytarna) Otrzymuje si go z krwi penej, przez usuniecie z niej osocza. Czas przechowywania w zalenoci od pynu konserwujcego wynosi: ACD 21 dni, CPDA-1 35 dni, CPDA-2 42 dni. Wskazania: ostry krwotok, przewleka niedokrwisto wymagajca leczenia substytucyjnego. 3. Koncentrat krwinek czerwonych przemywanych Przygotowuje si go na indywidualne zapotrzebowanie, przez wielokrotne przemywanie krwinek w izotonicznym roztworze chlorku sodowego lub 5% glukozie. Termin wanoci wynosi 10 godzin od wykonania preparatu. Wskazania: wielokrotni biorcy z przeciwciaami anty-HLA, reagujcy odczynami gorczkowymi po przetoczeniu krwi penej i koncentratu krwinek. Niedokrwisto znacznego stopnia u chorych uczulonych na biako osocza. 4. Koncentrat krwinek pytkowych, tzw. masa pytkowa Termin wanoci i warunki przechowywania s podane przez producenta w zalenoci od sposobu otrzymywania. Wskazania: skazy krwotoczne maopytkowe, zagraajce yciu skazy krwotoczne spowodowane niedoborem trombocytw, zagraajce yciu niedobory granulocytw. 5. Krew uniwersalna dla ukadu AB0 Krew t przygotowuje si na indywidualne zapotrzebowanie. Termin wanoci: 12 godzin od wykonania preparatu. Warunki przechowywania: od +4 do +6 stopni Celsjusza. Wskazania: choroba hemolityczna noworodkw, nage przypadki zagraajce yciu, przy braku krwi zgodnej grupowo w ukadzie AB0 i Rh. Preparaty osocza 1. Osocze wiee mroone otrzymuje si ze wieej krwi konserwowanej i natychmiast zamraa. Przechowuje si w temperaturze od 25 do 30 stopni Celsjusza. Wskazania: skaza krwotoczna, nabyte niedobory osoczowych czynnikw krzepnicia. 2. Krioprecypitat zawiera globulin antyhemofilow A, czynnik VIII, fibrynogen. Przechowywana jest w temperaturze od 25 do 30 stopni Celsjusza. Wskazania: hemofilia A, choroba von Willebranda.

27

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

3. Albuminy s wytwarzane w postaci 5% roztworu w rnych rozpuszczalnikach i 20% roztworu w wodzie destylowanej. Terminy wanoci i warunki przechowywania podane s przez producenta. Wskazania: roztwory 5% wstrzs oligowolemiczny, oparzenia, cikie niedobory biaka. Roztwory 20% obrzki mzgu, stany cikiej hipoalbuminemii, przebiegajcej z obrzkami i wodobrzuszem. 4. Fibrynogen Wskazania: krwawienia i zabiegi operacyjne u chorych z niedoborem fibrynogenu. 5. Koncentraty czynnikw krzepnicia Koncentraty czynnika VIII i czynnika IX. Wskazania: skaza krwotoczna spowodowana niedoborem czynnikw krzepnicia, hemofilie. Przechowywanie i rozmraanie krwi Krew i preparat krwiopochodne wymagaj okrelonych warunkw przechowywania. Musz by one bezwzgldnie przestrzegane okresowe dziaanie wyszych lub niszych temperatur od przewidzianych czyni krew niezdatn do przetoczenia. W niektrych przypadkach krew musi by ogrzana przed przetoczeniem, co wykonuje si w specjalnych zestawach do ogrzewania. Nie wolno ogrzewa krwi przez umieszczenie pojemnika w gorcej wodzie, uywa ogrzewaczy mikrofalowych, kaloryferw itp., ze wzgldu na moliwo hemolizy. Preparaty osoczowe zamroone w temperaturze od 25 do 30 stopni Celsjusza naley rozmraa bezporednio przed przetoczeniem, w ani, w temperaturze +37 stopni Celsjusza i natychmiast przetacza w czasie 0,51 godziny. Rozmroonych i nie podanych bezporednio po rozmroeniu preparatw osocza nie wolno przetacza. Zasady przetaczania krwi i jej preparatw Przed przetoczeniem krwi i preparatw krwiopochodnych naley: oznaczy grup krwi biorcy (chorego) w ukadzie AB0 i Rh, wykona prb krzyow, wykona prb biologiczn. Powikania poprzetoczeniowe mog by bardzo rne, do najczstszych nale: wstrzs hemolityczny: objawy hemoglobinuria, hemoglobinemia, gorczka, dreszcze, dusznoci, wstrzs, skaza krwotoczna,

28

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

odczyny gorczkowe: objawy zaczerwienienie twarzy, gorczka, dreszcze, immunologiczne odczyny: objawy duszno, swdzca wysypka, wstrzs anafilaktyczny, obrzk goni, obrzk Quinckego, przecienie krenia: objawy duszno, nadcinienie, obrzk puc, zaburzenie rytmu serca, posocznica bakteryjna: objawy dreszcze, wysoka gorczka, nudnoci, objawy wstrzsu, wysoka leukocytoza, ble mini, ostra skaza krwotoczna, powikania zatorowe: objawy ostry bl w klatce, duszno, kaszel, zaburzenia oddychania, sinica, objawy wstrzsu. Opnione odczyny poprzetoczeniowe to: opnione odczyny hemolityczne, plamica poprzetoczeniowa, choroba typu przeszczep przeciw gospodarzowi, zapalenie wirusowe wtroby, AIDS, zakaenie pierwotniakami (zimnica, babeszjoza, toksoplazmoza). Leki krwiozastpcze 1. Leki zastpcze osocza ich dziaanie polega na zwikszeniu krwi krcej s to koloidowe roztwory zwizkw pochodzenia organicznego: dekstrany, elatyny, hydroksyetylowana skrobia (HES). 2. Prawdziwe leki zastpcze krwi maj zdolno przenoszenia tlenu do tkanek tzw. sztuczna krew (Fluosal DA) przenosi tlen na skutek jego rozpuszczenia. Najczciej stosowanym rodkiem krwiozastpczym jest dekstran polisacharyd (polimery zoone z 200400 czsteczek glukozy). Wytwarzane s m.in. przez bakterie Leuconostoc mesenteroides. Dekstran ma waciwoci uczulajce: moe wywoa wstrzs anafilaktyczny, zaburzenia krzepliwoci krwi. Preparat naley podawa z szybkoci 60120 kropli na minut. Flakony przed podaniem naley sprawdzi pod ktem uszkodzenia oraz zaobserwowa czy roztwr dekstranu jest klarowny.

29

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

Tabela 3. Leki krwiozastpcze Nazwa Dekstran 40 000 10% Skad Dextranum hydrolisatum rednia masa czsteczkowa 40 000 Solutio natrii chlorati physiologica Ad 500 cm Dekstran 70 000 6%
3

Wskazania Zaburzenia krenia woniczkowego, wstrzs, zapobieganie zakrzepom i zatorom, chirurgia naczyniowa

Przeciwwskazania Niewydolno krenia, zaburzenia krzepnicia, ostronie w stanach odwodnienia, nadwraliwo na dekstran

Dextranum hydrolisatum rednia masa czsteczkowa 70 000 Solutio natrii chlorati physiologica Ad 500 cm
3

Wstrzsy, oparzenia, profilaktyka zatorw i zakrzepw

Jw.

Dekstran 70 000 4%

Dextranum hydrolisatum rednia masa czsteczkowa 70 000 Solutio natrii chlorati physiologica Ad 500 cm
3

Hipowolemia, uzupenienie niedoborw krwi, oparzenia, profilaktyka zatorw i zakrzepw

Jw.

Dekstran 110 000 6%

Dextranum hydrolisatum rednia masa czsteczkowa 110 000 Solutio natrii chlorati physiologica Ad 500 cm3

Wycznie do wytwarzania koncentratw trombocytowoleukocytowych

Nadwraliwo na dekstran

Materia prosz uzupeni tematem Leki wpywajce na krzepnicie krwi poz. 1 literatury, s. 263277.

30

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

Sownik

Aldosteron hormon wydzielany przez kor nadnerczy. Jest on odpowiedzialny za gospodark wodno-elektrolitow. Aminy katecholowe endogenne powstaj w organizmie czowieka z tyrozyny. Peni one funkcj neuroprzekanikw i gromadzone s w pcherzykach synaptycznych. Do endogennych amin katecholowych nale: adrenalina, noradrenalina, dopamina. Substancje te stosowane s rwnie jako leki ze wzgldu na dziaanie wywierane na receptory adrenergiczne. Angiotensyna II substancja silnie zwajca naczynia krwionone. Pobudza ona receptory angiotensynowe AT1 w miniach gadkich naczy krwiononych, powodujc ich skurcz. Arytmia minia sercowego zaburzenia miarowoci i miejsca powstawania impulsw elektrycznych w miniu sercowym lub zaburzenia jego przewodzenia, ktre prowadz do zmian w kolejnoci powstawania pobudze w przedsionkach i komorach. Bodce ekotopowe bodce elektryczne powstajce w komrkach roboczych serca, w ktrych normalnie impulsy nie s generowane. Choroba niedokrwienna serca uszkodzenie minia sercowego, spowodowane niedostatecznym zaopatrzeniem serca w tlen i zwizki energetyczne. Przyczyn jest najczciej miadyca naczy wiecowych lub skurcze naczy wiecowych. Wedug wiatowej Organizacji Zdrowia dzieli si j na nastpujce postacie: a) pierwotne zatrzymanie serca, b) dawica piersiowa (dusznica bolesna): wysikowa wiea, stabilna lub zaostrzona, spontaniczna, zwana odmian Prinzmetala, niestabilna, c) zawa serca ostry lub przebyty, d) choroba niedokrwienna serca w postaci niewydolnoci krenia, e) choroba przebiegajca w postaci niemiarowoci. Dziaanie batmotropowe dodatnie lub ujemne wzrost lub zmniejszenie pobudliwoci drugo- i trzeciorzdowych orodkw bodcotwrczych serca. Dziaanie chronotropowe dodatnie lub ujemne przyspieszenie lub zwolnienie czynnoci serca. Dziaanie dromotropowe dodatnie lub ujemne przyspieszenie lub zwolnienie przewodnictwa w ukadzie bodcoprzewodzcym serca.

31

Farmakologia ukadw krenia oraz moczowego. Krew i rodki zastpcze

Dziaanie inotropowe dodatnie lub ujemnie zwikszenie lub zmniejszenie siy skurczowej minia sercowego. Dziaanie tonotropowe dodatnie lub ujemne wzrost lub zmniejszenie napicia minia sercowego. Glikozydy nasercowe stanowi poczenie czci cukrowej geniny (15 czsteczek cukrw prostych) z czci niecukrow aglikonem skadajcym si z piercienia steroidowego i picio- lub szecioczonowego piercienia laktonowego. Glikozydy nasercowe s zwizkami pochodzenia naturalnego, wystpujcymi w naparstnicy wenistej (Digitalis lanata), naparstnicy purpurowej (Digitalis purpurea), cebuli morskiej (Scilla maritima), konwalii majowej (Convallaria majalis), mika wiosennego (Adonis vernalis). Hipokalemia obnienie poziomu potasu. Hipotonia obnienie cinienia krwi. Niewydolno krenia schorzenie polegajce na braku moliwoci prawidowego zaopatrzenia narzdw i tkanek w krew przez serce. Przyczyn jest niewydolno naczy wiecowych, kardiomoipatie, wady serca, nadcinienie ttnicze. Rozrniamy ostr i przewlek niewydolno. OUN orodkowy ukad nerwowy Potencja czynnociowy zwizany jest z czynnoci elektryczn komrek serca. Wyadowania elektryczne, powstajce w regularnych odstpach czasu, dziki ktrym serce pracuje rytmicznie powstaj w wle zatokowo-przedsionkowym. Impulsy z wza zatokowego s przewodzone do wza przedsionkowo-komorowego i dalej do komrek miniowych przewodzcych serca, powodujcy depolaryzacj komrek i nastpujc po niej repolaryzacj. Prba krzyowa prba zgodnoci serologicznej. Celem wykonania tej prby jest wykazanie zgodnoci lub niezgodnoci serologicznej midzy dawc i biorc. Niezgodno ta moe dotyczy ukadu AB0, Rh i innych ukadw grupowych. Badanie przeprowadza si mieszajc surowic dawcy z krwinkami biorcy i odwrotnie. Prba krzyowa jest zgodna jeli nie nastpia aglutynacja ani hemoliza krwinek w dnym z przeprowadzonych testw. Jeli nastpia hemoliza lub aglutynacja dyskwalifikuje to krew do przetoczenia. Receptory adrenergiczne dwa podstawowe oraz . W ramach kadego typu wyrnia si kilka podtypw. Renina enzym proteolityczny wytwarzany i gromadzony przez nerki. Do zwikszonego wydzielania tego zwizku dochodzi przy znacznym obnieniu cinienia krwi, w stanach odwodnienia, przy nadmiernej utracie sodu. Enzym ten przeksztaca angiotensynogen w angiotensyn I.

32