Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

1. Farmakologia ukadu oddechowego 1.1. Leki przeciwkaszlowe 1.2. Leki wykrztune i sekretolityczne 1.3. Leki przeciwastmatyczne 2. Leki stosowane w chorobach ukadu pokarmowego 2.1. Leki przeczyszczajce 2.2. Leki zapierajce 2.3. Leki stosowane w chorobie wrzodowej 2.4. Leki wpywajce na odruch wymiotny 2.5. Leki wpywajce na czynno zewntrzwydzielnicz wtroby i trzustki 3. Hormony i leki dziaajce przez ukad hormonalny Sownik

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

1. Farmakologia ukadu oddechowego

1.1. Leki przeciwkaszlowe Kaszel jest odruchem obronnym organizmu, majcym na celu usunicia obcych cia lub luzu z drg oddechowych. Powstaje on w skutek pobudzenia orodka kaszlu przez impulsy pynce z zakocze czuciowych bony luzowej krtani, tchawicy, oskrzeli, opucnej. Leki przeciwkaszlowe hamuj odruch kaszlu, ale nie likwiduj przyczyny. Wskazaniami do stosowania s: kaszel wystpujcy po operacji w obrbie klatki piersiowej lub jamy brzusznej, po zranieniu puc i opucnej, kaszel wystpujcy w nowotworach puc i grulicy, przed zabiegami chirurgicznymi, w celu zagodzenia nadmiernych, mczcych odruchw kaszlu wystpujcego w zapaleniach grnych drg oddechowych, czsto razem z lekami wykrztunymi. Przeciwwskazania: kaszel z obfit pynn wydzielin, obecno ropnej wydzieliny w plwocinie, stany spastyczne oskrzeli, dychawica oskrzelowa. Pod wzgldem mechanizmu dziaania, leki przeciwkaszlowe dzielimy na: leki dziaajce orodkowo i leki dziaajce obwodowo. Leki dziaajce orodkowo Leki tej grupy dziaaj hamujco na orodek kaszlu, ktry znajduje si w rdzeniu przeduonym. Leki te w wikszym lub mniejszym stopniu (zalenym od dawki) dziaaj hamujco na orodek oddechowy, powodujc spycenie i zwolnienie oddechu. Do tej grupy lekw nale: opioidy oraz nieopioidowe leki przeciwkaszlowe.

1. Opioidy najsilniej hamuj odruch kaszlu, ale dziaaj narkotycznie, mog prowadzi do
uzalenienia, niektre wywouj eufori. KODEINA wystpuje w opium, jest pochodn morfiny. Zmniejsza lub znosi odruch kaszlowy sabiej od morfiny, ale trudno i rzadko powoduje zaleno, dlatego jest najczciej stosowana jako lek przeciwkaszlowy, mimo e dziaa sabiej ni morfina. Dziaa sabo uspokajajco i przeciwblowo. Stosowana jest w uporczywym kaszlu.
2

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

Dziaania niepodane: zaparcia, nudnoci, wymioty, zmniejszenie czstoci oddechu, senno. Kodeina zostaa zaliczona do wykazu rodkw odurzajcych. Preparaty: Codeinum phosphoricum, Codein, Codicaps Mono, Codicompren retard, Tricodein, Codterpin, Codicaps, Sedaspir, Sirupus Pini compositum, Thiocodin. DEKSTROMETORFAN ma dziaanie przeciwkaszlowe podobne do kodeiny, nie wykazuje jednak dziaania przeciwblowego, nie wywouje zalenoci i nie hamuje orodka oddechowego. Wchodzi w skad lekw zoonych. Moe wywoa senno, zaparcia lub biegunk. Preparaty: Akindex, Wick Formel, Wick Kinder Formel. 2. Nieopioidowe leki przeciwkaszlowe o dziaaniu orodkowym dziaaj znacznie sabiej przeciwkaszlowo ni opioidy. OXELADYNA hamuje orodek kaszlu, bez depresyjnego wpywu na orodek oddechowy, nie powoduje sennoci. Preparaty: Oxeladin, Paxeladine. PENTOKSYWERYNA oprcz dziaania przeciwkaszlowego wykazuje dziaanie przeciwcholinergiczne i miejscowo znieczulajce. Dziaanie przeciwkaszlowe rozpoczyna si po 30 minutach i trwa do 90 minut. Dawkowanie: 2550 mg 1 3 razy dziennie doroli, dzieci do 12 roku ycia poow dawki dorosych. Preparaty: Atussil, Toclase. Leki przeciwkaszlowe o dziaaniu obwodowym BENZONATAT posiada dziaanie miejscowo znieczulajce zmniejsza wraliwo receptorw w drogach oddechowych. Zaczyna dziaa w cigu 1520 minut od podania. Dziaanie utrzymuje si przez 38 godzin. Stosowany jest wycznie w anestezjologii, w premedykacji (np. przed bronchoskopi). LUZY ROLINNE dziaaj osaniajco, powlekaj bony luzowe. agodz uczucie dranienia, pieczenia w obrbie garda, dziaaj rwnie osaniajco na bon luzow odka. luzy w odrnieniu od innych lekw nie maj dziaa niepodanych, dziaaj jednak sabo. Wstpuj w nastpujcych surowcach rolinnych: korzeniu prawolazu (Althaeae radix), liciach i kwiatach malwy (Malvae folium, Malvae flos), kwiatach dziewanny

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

(Verbasci flos). Surowce te wchodz w skad mieszanek zioowych o dziaaniu przeciwkaszlowym i wykrztunym.

1.2. Leki wykrztune i sekretolityczne Leki wykrztune, przez swj mechanizm dranicy, pobudzaj oskrzela do wydzielania pynnej wydzieliny, ktr atwo usun w odruchu kaszlowym. Pojcia lek wykrztuny nie naley myli z pojciem leku przeciwkaszlowego. Podanie bowiem leku przeciwkaszlowego ma na celu zagodzenie nadmiernego kaszlu zastosowanie go moe nawet zahamowa odkrztuszanie oraz spowodowa zaleganie wydzieliny w oskrzelach. Leki sekretolityczne (mukolityczne) upynniaj wydzielin zapaln. Obecnie s czciej stosowane, poniewa s bardziej skuteczne i charakteryzuj si mniejsz liczb dziaa niepodanych. Wydzielin mona upynni, stosujc obfite nawodnienie drg oddechowych, przez zwikszenie iloci pynw podawanych doustnie (czasami jednak moe to by przeciwwskazane) lub drog wziewna, w postaci inhalacji. Nawodnienie drg oddechowych jest szczeglnie wane w przebiegu stanw zapalnych u maych dzieci. Leki wykrztune i sekretolityczne uatwiaj oczyszczanie drzewa oskrzelowego z zalegajcej wydzieliny. Leki wykrztune, ze wzgldu na mechanizm dziaania, dzielimy na: 1) leki o dziaaniu odruchowym, 2) leki dziaajce bezporednio na gruczoy oskrzelowe, 3) leki zmieniajce odczyn (pH) wydzieliny gruczow oskrzelowych.

1. Leki o dziaaniu odruchowym

Po podaniu doustnym leki te drani bon luzow odka i wywouj na drodze odruchowej wzrost wydzielania pynnej wydzieliny. Przeciwwskazaniem do stosowania tych lekw jest choroba wrzodowa. KORZE WYMIOTNICY (Ipecacuanhae radix) korze tej poudniowoamerykaskiej roliny stosowany jest w postaci odwarw, wycigw i nalewek. Za dziaanie odpowiedzialny jest alkaloid emetyna, ktra w wikszych dawkach dziaa wymiotnie. Preparaty: Ipecacuanhae radix, Ipecacuanhae extractum siccum, Ipecacuanhae tinctura.

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

SAPONINY grupa zwizkw farmakologicznie czynnych, pochodzenia naturalnego. Znajduj si w nastpujcych surowcach: korzeniu pierwiosnka (Primulae radix), korzeniu lukrecji (Glycyrrhizae radix), korzeniu mudlnicy (Saponariae radix), korzeniu krzyownicy (Senegae radix). Stosowane s w postaci mieszanek zioowych, preparatw zoonych, syropw. Preparaty: Bronchicum, Pectobonisol, Pectosol. BENZOESAN SODOWY oprcz dziaania wykrztunego, posiada dziaanie antyseptyczne i jest uywany jako rodek konserwujcy w przemyle spoywczym.

2. Leki dziaajce bezporednio na gruczoy oskrzelowe

Leki te po podaniu doustnym wydalaj si przez gruczoy oskrzelowe, pobudzajc je do wydzielania luzu. Czsto te dranic bon luzow odka odruchowo zwikszaj wydzielanie gruczow.

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

Tabela 1. Leki dziaajce bezporednio na gruczoy oskrzelowe

Lek nazwa chemiczna JODEK POTASOWY

Dziaanie i zastosowanie Bardzo silne dziaanie wykrztune; oprcz bezporedniego dziaania wykazuje dziaanie odruchowe

Dziaania uboczne Obrzk i ble linianek, wyciek z nosa, zaburzenia odkowojelitowe, wypryski skrne, odczyny uczuleniowe, osabienie czynnoci tarczycy

Preparaty i dawki Kalium iodatum Doustnie w roztworach w dawce 5,0 g/dob lub w postaci inhalacji

KREOZOT gwny skadnik gwajakol

Podwjny mechanizm dziaania: bezporednio na gruczoy oddechowe oraz dziaanie odruchowe. Znaczna skuteczno wykrztuna, sabe dziaanie odkaajce. Zastosowanie w ostrych stanach zapalnych oskrzeli

Wystpuj rzadko: odkowo-jelitowe

Guajazyl syrop

gwnie jako dolegliwoci Apipulmol

OLEJKI ETERYCZNE

Oprcz dziaania wykrztunego posiadaj dziaanie odkaajce. Najskuteczniejsze w postaci inhalacji

Wystpuj rzadko

Do inhalacji: olejek sosnowy (Pini aetheroleum) olejek eukaliptusow (Eucalypti aetheroleum) olejek tymiankowy (Thymi aetheroleum) 510 kropli na szklank wrzcej wody do wdychania 10 min Doustnie: Sir. Pini com. syrop sosnowy zoony (z kodein) Sirupus Thymi comp. syrop tymiankowy (zawiera bromki i amoniak ) Tussipect syrop i dra., zawiera ziele tymianku, saponiny, efedryn

3. Leki zmieniajce odczyn wydzieliny

Zmiana odczynu wydzieliny gruczow oskrzelowych powoduje jej upynnienie. Do lekw dziaajcych w ten sposb nale: wodorowglan sodowy oraz chlorek amonowy.

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

WODOROWGLAN SODOWY alkalizuje wydzielin oskrzeli. Prowadzi to do jej upynnienia i atwiejszej eliminacji. Jako lek wykrztuny podawany jest z inni rodkami. Wystpuje w naturalnych i sztucznych wodach mineralnych: Jzefina, Mieszko, Stefan. Stosuje si go doustnie lub w inhalacjach w dugotrwaych stanach zapalnych drg oddechowych. Dziaania niepodane: poniewa silnie alkalizuje rwnie sok odkowy i mocz, przy duszym stosowaniu moe uatwia powstawanie kamicy nerkowej oraz rozwj zakaenia drg moczowych. Preparaty: Sal Ems artificiale (sl Ems sztuczna) tabletki zawierajce wodorowglan sodowy, bromek sodowy, chlorek sodowy, fosforan sodowy, siarczan sodowy i siarczan potasowy. CHLOREK AMONOWY zakwasza wydzielin z drg oddechowych, wydala si rwnie przez gruczoy oskrzelowe, co zwiksza ich wydzielanie. Jako lek wykrztuny stosowany jest z innymi lekami. Dawka wykrztuna: 300500 mg 23 razy dziennie. Dziaania niepodane: drani bon luzowa odka, moe nasila dolegliwoci blowe u chorych z chorob wrzodow. Leki sekretolityczne Leki te upynniaj wydzielin, jednak nie przez zwikszenie iloci pynnej wydzieliny (jak leki wykrztune), ale przez zmian jej skadu. S czsto stosowane w postaci aerozoli do inhalacji. Do lekw sekretolitycznych zaliczamy: 1) mukolityki, 2) detergenty.

1. Mukolityki
Mukolityki zmniejszaj zawarto mukoprotein w wydzielinie drg oddechowych. Najsilniej dziaaj po podaniu miejscowym bezporednio do oskrzeli lub pozajelitowo. Skuteczno tych lekw po podaniu doustnym jest podobna do lekw wykrztunych, ale dziaania niepodane s znacznie mniejsze. Std obecnie czstsze zastosowanie kliniczne.

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

POCHODNE CYSTEINY (ACETYLOCYSTEINA, KARBOCYSTEINA) zmniejszaj lepko wydzieliny drg oddechowych przez rozrywanie mostkw dwusiarczkowych w polipeptydach luzu. Wskazania: drog wziewn w stanach chorobowych przebiegajcych z obecnoci wydzieliny o duej lepkoci, mukowiscydoza, przedawkowanie paracetamolu (ze wzgldu na zdolno inaktywacji jego toksycznych metabolitw). Uwagi: w astmie oskrzelowej moe wywoa skurcz oskrzeli, zwaszcza po pierwszym podaniu. Poniewa acetylocysteina jest substancj bardzo aktywn chemicznie (reaguje z gum, metalem, tlenem), dlatego naley stosowa rurki tracheotomijne plastikowe, a nie metalowe. Leki podane doustnie s mniej skuteczne, ale s stosowana w ostrych stanach zapalnych drg oddechowych. Maksymalne stenie we krwi wystpuje po 23 godzinach. Nie naley podawa wieczorem przed snem. Dziaania niepodane: nieprzyjemny smak w ustach, podranienie bon luzowych nosa i garda, nudnoci, wymioty. Podany wziewnie moe wywoa skurcz oskrzeli i duszno. Preparaty: ACETYLCYSTEINE: ACC, Acetylocysteina, Acetyst, Ecomucyl, Fluimucil. CARBOCYSTEINA: Mucodyne, Mucopront, Mukolina, Pulmoclase. MESNA Mechanizm dziaania podobny jest do acetylocysteiny. Wskazania: schorzenia drg oddechowych przebiegajce z nadmiernym wydzielaniem i zaleganiem wydzieliny, mukowiscydoza, w zapobieganiu pooperacyjnym, zaleganiu wydzieliny w oskrzelach. Interakcje: ze wzgldu na moliwo dziaania antagonistycznego nie naley stosowa z roztworami antybiotykw podawanymi droga wziewn. Dziaania niepodane: uczucie pieczenia za mostkiem, kaszel, skurcz oskrzeli. Preparaty: Mucofluid, Mistabron. BROMHEKSYNA Dziaa wykrztunie przez mechanizm odruchowy, a take bezporednio na gruczoy oskrzelowe. Upynnia gst i lepk wydzielin gruczow luzowych oskrzeli. Z przewodu pokarmowego wchania si atwo. Maksymalne stenie we krwi osiga po 0,51 godzinie. Stosuje si j doustnie, rdskrnie, dominiowo lub doylnie.

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

Wskazania: ostre i przewleke choroby oskrzeli i puc przebiegajce z nadmiernym wydzielaniem luzu. Dziaania niepodane: dolegliwoci ze strony ukadu pokarmowego. Preparaty: Bisolvon, Bromhexin, Flegamina. AMBROKSOL Czynny metabolit bromheksyny. Dziaa silniej od zwizku macierzystego. Pobudza ruch rzsek, pobudza syntez i wydzielanie surfaktantu. Maksymalne stenie we krwi osiga po 2 godzinach. Wskazania: szczeglnie przydatny w okresie zaostrzenia przewlekego zapalenia oskrzeli, w astmatycznym zapaleniu oskrzeli, astmie oskrzelowej, zapaleniu krtani. Parenteralnie stosowany jest w celu zapobiegania powikaniom pucnym w intensywnej opiece medycznej. Dziaania niepodane: zaburzenia odkowo-jelitowe, reakcje alergiczne. Preparaty: Ambrosol, Ambroxol, Bronchopront, Deflegmin.

2. Detergenty
Detergenty zmniejszaj napicie powierzchniowe w pcherzykach pucnych i uatwiaj usunicie luzu z drg oddechowych. SURFAKTANT Obnia napicie powierzchniowe pcherzykw pucnych, dziki czemu uatwia otwieranie si pcherzykw pucnych przy pierwszym wdechu, zapobiega zapadaniu si pcherzykw pucnych w kocowej fazie wydechu, uatwia jednolite upowietrznienie puc, zwiksza podatno puc. Wskazania: u wczeniakw, u ktrych stwierdza si due prawdopodobiestwo rozwoju zespou zaburze oddychania (RDS). Dawkowanie: preparat moe by podany wycznie przez personel przeszkolony w intensywnej terapii noworodkw. Lek podaje si do rurki intubacyjnej, wycznie dotchawiczo. Pierwsza dawka powinna by podana w czasie pierwszej godziny po urodzeniu w dawce 1,2 ml/kg mc. Preparaty: Alveofact, Curosurf, Survanta.

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

1.3. Leki przeciwastmatyczne Astma jest chorob, w ktrej dochodzi do nawracajcych napadw dusznoci, spowodowanych skurczem mini gadkich oskrzeli, obrzkiem bony luzowej oraz nadmiernym wytwarzaniem wydzieliny. Rozpoznanie astmy jest rozpoznaniem klinicznym, brak bowiem potwierdzajcych rozpoznanie bada krwi, bada radiologicznych lub histologicznych. Pomocny moe by jedynie wynik badania czynnociowego puc. U chorych na astm mog wystpowa rne objawy, z ktrych aden nie jest swoisty: wisty, duszno, ktrej przyczyn jest skurcz mini gadkich oskrzeli, uczucie ciskania w klatce piersiowej, kaszel. Objawy te s zmienne, wystpuj napadowo, bardziej nasilaj si noc, pojawiaj si pod wpywem czynnikw wyzwalajcych (np. wysiek fizyczny, alergeny wziewne lub pokarmowe, zakaenia). Leczenie astmy jest leczeniem wielospecjalistycznym, uwzgldniajcym oprcz leczenia farmakologicznego, immunoterapi (odczulanie) i zmian rodowiska. Wan rol odgrywa rwnie edukacja chorego i jego rodziny. Celem leczenia farmakologicznego jest: opanowanie objaww choroby (dusznoci), zapobieganie zaostrzeniom, osignicie moliwie najlepszej czynnoci puc przy minimalnych skutkach ubocznych, utrzymanie penej aktywnoci yciowej. W leczeniu astmy stosuje si nastpujce leki: 1) leki rozkurczajce minie gadkie oskrzeli: leki pobudzajce receptory -adrenergiczne, leki cholinolityczne, metyloksantyny, 2) leki zapobiegajce reakcji alergicznej i hamujce alergiczne zapalenie: kromony, glikokortykosteroidy, leki przeciwleukotrienowe, leki przeciwhistaminowe Leki pobudzajce receptory -adrenergiczne (-adrenomimetyki) Leki pobudzajce receptory -adrenergiczne mona podzieli na: nieselektywne: pobudzajce 1 i 2 receptory (izoprenalina, orcyprenalina), selektywne: pobudzajce wycznie receptory 2 (terbutalina, salbutamol).

10

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

Rnice midzy selektywnymi i nieselektywnymi -adrenomimetykami dotycz gwnie dziaa niepodanych (nieselektywne -adrenomimetyki mog wywoywa zaburzenia rytmu serca efekt pobudzania receptora 1). Selektywne -adrenomimetyki rni si czasem dziaania. Wyrniamy: krtkodziaajce: pocztek dziaania 25 minut, czas dziaania okoo 6 godzin (salbutamol), 8 godzin (fenoterol). Leki te stosuje si najczciej drog wziewn do przerwania napadu ostrej dusznoci. Dugotrwae stosowanie tych lekw prowadzi do rozwinicia si tolerancji na nie oraz do wzrostu nadreaktywnoci oskrzeli, dugodziaajce 2-adrenomimetyki: salmeterol, bambuterol, formoterol. Leki te charakteryzuj si du selektywnoci w stosunku do receptorw 2 oraz dugim okresem dziaania (do 30 godzin). Podaje si je w dugotrwaym leczeniu w zaawansowanej postaci astmy, zwaszcza przy dusznoci nocnej. W poczeniu z niskimi dawkami glikokortykosteroidw poprawiaj parametry czynnociowe puc. Preparaty: SALBUTAMOL: Salamol, Salbutamol, Ventodisk, Ventolin. FENOTEROL: Berotec, Fenoterol. SALMETEROL: Serevent. FORMOTEROL: Foradil. Leki cholinolityczne Z tej grupy lekw w leczeniu astmy oskrzelowej stosowany jest BROMEK IPRATROPIUM (Ipratropium bromide). Nie dziaa on na OUN, zalenie od postaci (inhalacyjna, doustna, doylna) ma rne zastosowanie. W astmie oskrzelowej najczciej jest stosowany w inhalacjach. Dziaanie i tolerancja nie zmieniaj si nawet po dugotrwaym stosowaniu. Dziaanie rozpoczyna si w cigu 35 minut, trwa 34 godzin. Wskazania: leczenie i zapobieganie dusznoci w przebiegu astmy oskrzelowej, w astmie infekcyjnej. Preparaty: Atrovent, Berodual preparat zoony (+ fenoterol). Metyloksantyny Metyloksantyny nale do tzw. spazmolitykw bezporednich: rozkurczaj minie gadkie oskrzeli, naczy krwiononych, przewodu pokarmowego. S alkaloidami wystpujcymi w kawie, herbacie i kakao. W astmie stosowana jest teofilina i jej pochodna aminofilina (poczenie z etylenodwuamin daje 20-krotnie lepsz rozpuszczalno w wodzie).

11

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

TEOFILINA po podaniu doustnym wchania si szybko, optymalne stenie terapeutyczne w surowicy wynosi 1020 g/ml, maksymalne stenie po podaniu wystpuje po 12 godzinach. Dziaania niepodane s cile zalene od jej stenia w surowicy. Dziaania niepodane: nudnoci, wymioty, drenia miniowe, hipoglikemia, spadek cinienia krwi, zaburzenia rytmu serca, drgawki, niedotlenienie OUN. Ze wzgldu na due rnice osobnicze i wski przedzia terapeutyczny, dawkowanie leku musi by indywidualne. Interakcje: antybiotyki z grupy makrolidw, cymetydyna i doustne rodki antykoncepcyjne mog zwikszy stenie teofiliny we krwi i nasili uboczne dziaania. Leki nasenne z grupy barbituranw i leki przeciwpadaczkowe zmniejszaj stenie teofiliny we krwi. Preparaty: Euphyllin CR retard, Euphylong, Theophyllinum. Kromony Kromony hamuj degranulacj komrek tucznych, w wyniku czego nie dochodzi do uwalniania mediatorw reakcji alergicznej. KROMOGLIKAN DWUSODOWY dziaa profilaktycznie, powinien by wic podawany przed zetkniciem z czynnikami wywoujcymi objawy choroby. Jest nieskuteczny w czasie napadu dusznoci. Pene dziaanie lecznicze osigane jest zazwyczaj po 4 tygodniach od rozpoczcia kuracji. Wskazania: profilaktyka chorb alergicznych. W astmie oskrzelowej jest podawany bezporednio do oskrzeli. W alergicznym zapaleniu spojwek w postaci kropli, w katarze siennym kropli do nosa. Dziaania niepodane: s niewielkie: kaszel, czasami duszno. Moe by stosowany dugo. Preparaty: Cromogen Inhaler, Cropoz, Intal. NEDOKROMIL skuteczniejszy ni kromoglikan, zapobiega napadom astmy oskrzelowej, zmniejsza ich czstotliwo i umoliwia zmniejszenie podawania innych lekw. Lek naley podawa wczeniej, przed spodziewanym kontaktem z alergenem. Wskazania: astma oskrzelowa, astma powysikowa, spastyczny nieyt oskrzeli. Przeciwwskazaniem jest ostry napad astmy oskrzelowej. Dziaania niepodane: najczciej zwizane s z nonikiem leku w inhalatorze (podobnie jak przy kromoglikanie). Preparat: Tilade.

12

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

Glikokortykosteroidy Hamuj rozwj alergicznego zapalenia oraz nadreaktywno oskrzeli. Oprcz silnego dziaania przeciwzapalnego wykazuj one znaczny wpyw na przebudow drg oddechowych. S to leki o duej skutecznoci, wykazuj jednak szereg dziaa niepodanych (m.in. hamuj prawdopodobnie wzrost koci u dzieci). Aby ograniczy wpyw glikokortykosteroidw na cay organizm, obecnie stosuje si te leki miejscowo do oskrzeli (tzw. glikokorykosteroidy wziewne), w jak najmniejszych dawkach. Stosowanie przystawki objtociowej do inhalatora oraz pukanie ust po inhalacji leku zmniejsza prawdopodobiestwo wystpienia dziaa niepodanych. Wskazania: wszystkie typy astmy oskrzelowej, z wyjtkiem astmy epizodycznej. Dy si do podawania jak najmniejszych dawek, pozwalajcych skutecznie kontrolowa przebieg choroby. Dziaania niepodane glikokortykosteroidw podawanych miejscowo: zakaenia grzybicze, kaszel, chrypka, alergia kontaktowa. W porwnaniu do glikokortykosteroidw stosowanych oglnie dziaania te s niewielkie. BUDESONID nie jest przeznaczony do przerywania napadu astmy oskrzelowej lecz do stosowania regularnego. Pene dziaanie farmakologiczne nastpuje w cigu 10 dni. Wskazania: astma oskrzelowa. Preparaty: Budesonit Forte, Budesonit Mitte, Pulmicort, Pulmicort Turbuhaler. BEKLOMETAZON maksymalne stenie we krwi osiga po 25 godzinach od podania. Wskazania: przewleke stany astmy oskrzelowej, niezakaone dermatozy, z dodatkiem chlorotetrcykliny stosowany jest w dermatozach zakaonych. Preparaty: Beclomet, Beconasol. FLUTIKAZON syntetyczny kortykosteroid, wykazujcy du lipofilno i dugo pozostajcy w ukadzie oddechowym po podaniu inhalacji. Preparaty: Flixotide, Flixotide Rotadisk. W cikich postaciach astmy, w okresie zaostrze choroby mona stosowa doustne glikokortykosteroidy, zawsze jednak z wziewnymi.

13

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

Leki przeciwleukotrienowe Jest to nowa grupa lekw, niedawno wprowadzona do lecznictwa, dlatego ich skuteczno oraz bezpieczestwo stosowania nie s do koca znane. Leki te hamuj syntez leukotrienw. Podawane s doustnie, daj korzystne efekty w poczeniu z innymi lekami. MONTELUKAST preparat: Singular. ZAFIRLUKAST musi by przyjmowany na czczo. Preparat: Accolate. Jako leki wspomagajce w leczeniu astmy stosuje si rwnie leki przeciwhistaminowe blokujce receptory H1. Obecnie stosuje si gwnie leki przeciwhistaminowe II generacji (w celu poszerzenia wiedzy naley przeczyta poz. 1 literatury, s. 173178).

14

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

2. Leki stosowane w chorobach ukadu pokarmowego

2.1. Leki przeczyszczajce Leki przeczyszczajce uatwiaj wydalenie mas kaowych. Nasilaj one czynno motoryczn jelit. Wskazania do stosowania: zaparcia u tych chorych, u ktrych nadmierny wysiek przy defekacji moe by niebezpieczny (np. u pacjentw po operacjach), przed niektrymi zabiegami chirurgicznymi i diagnostycznymi, w leczeniu zatru. Dziaania niepodane: podranienie i stany zapalne jelit, ble brzucha, zaburzenie gospodarki wodno-elektrolitowej, upoledzenie wchaniania pokarmw, witamin, lekw. Przeciwwskazania: niedrono przewodu pokarmowego, poraenie perystaltyki jelit, stany zapalne jamy brzusznej i miednicy mniejszej, ble brzucha o nieustalonej przyczynie, cia, okres karmienia piersi. Leki te s obecnie naduywane, a ich czste stosowanie prowadzi moe do zaniku naturalnych odruchw defekacyjnych. Zaparcia czciej wystpuj w spoeczestwach cywilizacyjnych, nie s one jednak wskazaniem do stosowania lekw przeczyszczajcych. O zaparciach mwimy, jeeli defekacja wystpuje w odstpach kilkudniowych, a oddanie stolca jest utrudnione z powodu jego odwodnienia i twardoci. Leki przeczyszczajce dzielimy, uwzgldniajc mechanizm dziaania, na: 1) rodki osmotyczne, 2) rodki pczniejce, 3) rodki polizgowe, 4) rodki dranice jelito grube.

15

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

Tabela 2. Charakterystyka wybranych rodkw przeczyszczajcych Mechanizm dziaania Osmotyczny rodki Siarczan magnezu (sl gorzka) Siarczan sodu (sl glauberska) Fosforan sodu Dawkowanie 510 g w 200 ml dziaanie po 38 godz. 1030 g w 200 ml dziaanie po 38 godz. 8 g doustnie na czczo dziaanie po godzinie, we wlewce po 2 minutach Laktuloza 1020 g jednorazowo dziaanie po 2448 godz. Pczniejcy Agar-agar Metyloceluloza luzy rolinne: nasiona Plantago ovata Polizgowy Dranicy jelito grube Parafina cieka Glikozydy antrachinowe wystpuj w: korze kruszyny kczu rzewienia liciach senesu soku aloesu Olej rycynowy 1560 ml dziaanie po 3-4 godz. Bisakodyl 510 mg dziaanie po godz. po podaniu per rectum Bisakodyl tab., czopki 15 g Tylko doustnie, dziaanie po 812 godz. Mentho-Paraffinol Regulax pastylki Xenna tab. Alax dra. Altra dra. Rhelax syrop 10 g 1g Lactulose proszek, syrop, Normase syrop Sylax Enema wlewka doodbtynicza Preparaty

RODKI OSMOTYCZNE nie wchaniaj si z przewodu pokarmowego, zwikszajc cinienie osmotyczne treci jelitowej, zatrzymuj wod w wietle jelita, co prowadzi do upynnienia mas kaowych i uatwia wydalanie. Sia i szybko dziaania zaley od dawki i iloci wypitych pynw. Zastosowanie leczenie zatru pokarmowych.

16

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

RODKI PCZNIEJCE nie wchaniaj si z przewodu pokarmowego, wskutek pcznienia zwikszaj objto mas kaowych w jelicie grubym, co pobudza odruchy perystaltyczne i wywouje wyprnienie. Zalecane jako leki I rzutu przy przewlekych zaparciach. Mog by stosowane u kobiet w ciy i w okresie karmienia. RODKI POLIZGOWE olej parafinowy powoduje rozmikczanie mas kaowych i powleka bon luzow jelit, ze wzgldu na liczne dziaania niepodane jest on obecnie rzadko stosowany. RODKI DRANICE JELITO poniewa dziaaj one silnie i posiadaj liczne dziaania niepodane, powinny by stosowane krtko. Glikozydy antrachinowe zwikszaj wzrost przepuszczalnoci nabonka jelitowego dla wody, hamuj wchanianie zwrotne wody i elektrolitw, co powoduje zwikszenie objtoci mas kaowych. Pobudzaj one splot rdcienny Auerbacha, w wyniku czego dochodzi do nasilania skurczw podunych okrnicy i zahamowania skurczw segmentowych, zwalniajcych pasa jelitowy. Podane pozajelitowo s nieskuteczne.

2.2. Leki zapierajce W leczeniu biegunki w celu zmniejszenia zawartoci wody w stolcu, utraty elektrolitw oraz skrcenia czasu biegunki podaje si leki zapierajce, do ktrych nale: 1) rodki cigajce, 2) rodki adsorpcyjne, 3) rodki zmniejszajce perystaltyk jelit. Leczenie biegunek moe by objawowe oraz przyczynowe. Najistotniejsze w leczeniu jest uzupenienie zaburze wodnych i elektrolitowych (doustnie np. Gastrolit lub we wlewach doylnych 0,9% chlorek sodu lub 5% glukoza). W cikich biegunkach bakteryjnych stosuje si leczenie przyczynowe chemioterapeutykami. RODKI CIGAJCE powoduj nieznaczn denaturacj biaka na powierzchni bony luzowej, czego wynikiem jest wytworzenie warstwy ochronnej. Warstwa ta powoduje utrudnienie i zwolnienie wymiany pynw. Prowadzi to do zmniejszenia wysiku zapalnego oraz zmniejsza dziaanie substancji zawartych w treci pokarmowej.

17

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

RODKI ADSORPCYJNE substancje wykazujce zdolnoci adsorpcyjne, wi i pochaniaj bakterie i toksyny bakteryjne, trucizny, zmniejszaj zawarto wody w stolcu, poprawiaj jego konsystencj. Nie wchaniaj si z przewodu pokarmowego. Powlekaj luzwk warstw ochronn. Zastosowanie: biegunki, nieyty odkowo-jelitowe. RODKI ZMNIEJSZAJCE PERYSTALTYK JELIT zwikszaj napicie mini gadkich i powoduj zaparcia. Do tej grupy rodkw naley morfina i inne zwizki pobudzajce receptor opioidowy. Ze wzgldu na zagroenia jako rodki zapierajce s stosowane wyjtkowo. Jako leki zapierajce s stosowane syntetyczne opioidy: Difenoksylat i Loperamid, ktre trudno wchaniaj si z przewodu pokarmowego.

Tabela 3. Charakterystyka wybranych rodkw zapierajcych Mechanizm dziaania cigajcy rodki Garbniki rolinne: z kory dbu (Quercus corex) dbianki (Gallae) owocw borwki czernicy (Myrtilli fructus) Sole bizmutawe Adsorpcyjne Wgiel leczniczy Smekta 1020 tab. 3 x dz. Doroli: 9 g dz. w 3 dawkach Dzieci: 36 g dz. Zmniejszajce perystaltyk Difenoksylat jelit Loperamid Maksymalnie 16 mg/dob 2 tab. 34 x dz. Diarsed tab. Reasec tab. Lyspafen tab., krop. Loperamid tab. Imodium kaps. Bismuth subnitrate B. subsalicylate Carbo medicinalis tab. Smecta saszetki Dawkowanie 12 tab. 34 x dz. Preparaty Tanninum albuminatum tab.

2.3. Leki stosowane w chorobie wrzodowej Przyjmuje si, e powstawanie wrzodu jest nastpstwem dziaania czynnikw uszkadzajcych bon luzow odka i dwunastnicy. Do czynnikw uszkadzajcych
18

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

(agresji) zalicza si m.in.: kwas solny, pepsyn, zakaenia bakteri Helicobacter pylori, niesteroidowe leki przeciwzapalne. W leczeniu stosuje si rodki ograniczajce dziaanie czynnikw agresji. W chorobie wrzodowej stosuje si nastpujce grupy lekw: 1) hamujce wydzielanie kwasu odkowego: a) antagonici receptora H2, b) inhibitory pompy protonowej, 2) leki neutralizujce kwasowo soku odkowego, 3) leki osaniajce, 4) prostaglandyny, 5) rodki przeciwbakteryjne. Antagonici receptora H2 Leki te hamuj stymulowane przez histamin wydzielanie kwasu solnego. Histamina naley do podstawowych substancji endogennych, pobudzajcych wydzielanie kwasu solnego (obok acetylocholiny i gastryny). Histamina dziaa przez receptor H2. Antagonici receptora H2 znosz nasilane przez histamin wydzielanie kwasu solnego, nie hamuj natomiast jej kurczcego wpywu na minie gadkie, co jest zalene od pobudzenia receptora H1. Maj charakter konkurencyjnych, odwracalnych antagonistw. Wskazania do stosowania: choroba wrzodowa dwunastnicy dolegliwoci szybko ustpuj, naderki goj si u 8090% chorych po 4 tygodniach leczenia, choroba wrzodowa odka dolegliwoci ustpuj znacznie wolniej i wyniki leczenia s gorsze, zesp Zollingera-Ellisona, nowotwr trzustki przebiegajcy z nadmiernym wydzielaniem kwasu solnego, zapalenie przeyku w przebiegu refluksu odkowo-przeykowego, przed zabiegami chirurgicznymi, w celu zapobieenia zachystowemu zapaleniu puc. Dziaania niepodane: zaburzenia odkowe, zaparcia lub biegunki, ble i zawroty gowy,

19

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

nadmierne zahamowanie wydzielania kwasu solnego, co moe by przyczyn zakae przewodu pokarmowego (np. drodakami), w przypadku nagego odstawienia leku istnieje ryzyko perforacji wrzodu, efekty orodkowe (cymetydyna): zaburzenia wiadomoci, omamy, halucynacje, piczka, zaburzenia hormonalne (cymetydyna): ginekomastia, mlekotok, zahamowanie spermatogenezy u mczyzn. Interakcje: poniewa cymetydyna jest inhibitorem enzymw mikrosomalnych, moe ona modyfikowa metabolizm wielu lekw stosowanych jednoczenie (np. teofiliny, lekw przeciwpadaczkowych, przeciwarytmicznych, propranololu, fenobarbitalu i wielu innych). CYMETYDYNA obecnie rzadko stosowana ze wzgldu na dziaania niepodane. Preparat: Altramet. RANITYDYNA dziaa silniej ni cymetydyna, dobrze wchania si z przewodu pokarmowego, wydalana jest gwnie z moczem w postaci niezmienionej (50%). Preparaty: Ranigast, Ranisan, Zantac. FAMOTYDYNA jest lekiem III generacji, dziaa dugo i silnie. Preparaty: Famogast, Famotidine, Quamatel, Ulfamid. Inhibitory pompy protonowej Mechanizm dziaania: hamuj ATP-az zalen od jonu potasowego i wodorowego, niezbdn do wyprodukowania protonu i wydzielenia go do wiata odka. Zmniejszaj wydzielanie kwasu solnego zarwno podstawowe, jak i po stymulacji bez wzgldu na rodzaj stymulatora. Dziaanie utrzymuje si okoo 24 godzin. Wskazania: choroba wrzodowa odka i dwunastnicy (szybciej ni inne leki powoduj wygojenie si wrzodu, wskanik wygojenia si wrzodw dwunastnicy 100% po 4 tygodniach, odka 97% po 8 tygodniach), choroba Zollingera-Ellisona, refluksowe zapalenie przeyku. Dziaania niepodane: zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, ble i zawroty gowy, wysypka. Potencjalne zagroenie moe pojawi si podczas dugotrwaego stosowania tych lekw (u zwierzt po 2 latach stosowania omeprazolu stwierdzono rozwj rakowiaka).
20

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

Interakcje: zmniejszaj wchanianie ketokonazolu, witaminy B12, zwikszaj stenie digoksyny i nifedypiny, hamuj metabolizm astemizolu, cyklosporyny, diazepamu, fenytoiny i innych. Przeciwwskazania: owrzodzenia na tle nowotworowym, cia, okres karmienia. OMEPRAZOL po doustnym podaniu dziaanie pojawi si po godzinie, maksymalnie w cigu 2 godzin. Po czterotygodniowej kuracji nastpuje wyleczenie okoo 100% przypadkw wrzodw dwunastnicy i 70% przypadkw wrzodw odka. Preparaty: Gastroloc, Losec, Prazol, Polprazol. PANTOPRAZOL maksymalne stenie we krwi osiga po 2,5 godzinie (po podaniu pojedynczej dawki 40 mg), skuteczno terapeutyczna jest podobna jak omeprazolu. Jest metabolizowany niezalenie od cytochromu P450, dziki czemu praktycznie nie wchodzi w interakcje z innymi lekami. Preparat: Controloc. LANSOPRAZOL jest dobrze tolerowany zarwno w terapii krtko-, jak i dugotrwaej. Podaje si go rano, przed niadaniem. Preparaty: Lanzul, Lanzor. Leki neutralizujce kwas solny Mechanizm dziaania: zobojtniaj (neutralizuj) wydzielony przez komrki okadzinowe kwas solny. S to sabo zasadowe sole, tlenki lub wodorotlenki, ktre wi kwas solny. Leki neutralizujce przyspieszaj gojenie si wrzodw dwunastnicy i odka. Pod wzgldem skutecznoci ustpuj lekom nowszej generacji i s obecnie rzadko stosowane. Penia rol lekw wspomagajcych. Dziaaj nie duej ni godzin, wymagaj wic czstego podawania. Dziaania niepodane: zaburzenia w oddawaniu stolca: zaparcia lub biegunki (zwizki magnezu), kamica drg moczowych (wglan wapnia). Interakcje: upoledzenie wchaniania wielu lekw (tetracykiny, fluorochinolonw, preparatw elaza), upoledzenie wchaniania jonw fosforanowych (czego wynikiem jest zmniejszenie aknienia, osabienie mini). ZWIZKI GLINU powstajcy w odku chlorek glinu dziaa rwnie przeciwzapalnie. Preparaty: Alugastrin, Alusal.

21

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

ZWIZKI MAGNEZU wykazuj dziaanie silniejsze, s przeciwwskazane u osb z niewydolnoci nerek. Preparat: Magnosil. Najczciej stosuje si preparaty zoone, zawierajce zwizki glinu, magnezu i wglanu wapnia oraz surowcw rolinnych. Preparaty: Alumag, Manti, Aflomag, Gastromal, Maalox, Gastro. Leki osaniajce Mechanizm dziaania: ochraniaj bon luzow odka przed dziaaniem soku odkowego; dziaaj wycznie miejscowo. Wyrniamy: nieselektywne leki osaniajce (agar, kaolin, luzy rolinne) i selektywne leki osaniajce (o duym powinowactwie do uszkodzonej lub zmienionej zapalnie bony luzowej). CYTRYNIAN TRIPOTASOWO-BIZMUTAWY koloidalny zwizek bizmutu, ktry w kwanym rodowisku odka reaguje z produktami rozpadu tkanek w miejscu owrzodzenia. W wyniku tej reakcji powstaje warstwa ochronna, ktra chroni przed uszkadzajcym dziaaniem kwasu solnego i pepsyny. Dziaa rwnie bakteriobjczo na H. pylori. Preparat: Ventrisol. SUKRALFAT w przewodzie pokarmowym przeksztaca si w substancj o duej lepkoci i duym powinowactwie do dodatnio naadowanych biaek w wysikach zapalnych. Ma zdolno wizania pepsyny i kwasw ciowych. Wskazania: czynna choroba wrzodowa odka i dwunastnicy oraz zapobieganie nawrotom. Dziaania niepodane: zaparcia, biegunka, nudnoci, wymioty, sucho w jamie ustnej. Nie powinien by podawany chorym z niewydolnoci nerek i hipofosfatemi. Preparaty: Ancrusal, Venter. Prostaglandyny Mechanizm dziaania: prostaglandyny cytoprotekcyjne chroni bon luzow odka i dwunastnicy przed wpywem czynnikw uszkadzajcych. Zwikszaj wydzielanie luzu i wodorowglanw oraz nasilaj przepyw krwi przez luzwk odka. Zmniejszaj wydzielanie soku odkowego i kwasu solnego (mizoprostol). MIZOPROSTOL (poch. prostaglandyny E1) preparat: Cytotec.
22

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

rodki przeciwbakteryjne Uwaa si, e choroba wrzodowa odka i dwunastnicy spowodowana jest w 9095% zakaeniem Helicobacter pylori (inne czynniki ryzyka to zaywanie kwasu acetylosalicylowego czy niesteroidowych lekw przeciwzapalnych). Objawy kliniczne choroby nie rozwijaj si jednak u kadej zakaonej osoby. Zgodnie z wytycznymi Polskiej Grupy Roboczej ds. Helicobacter pylori PTG nie zaleca si leczenia zakaenia H. pylori u osb bez objaww klinicznych i czynnikw ryzyka raka odka. U osb, u ktrych wystpuj objawy kliniczne choroby i potwierdzono obecno H. pylori proponuje si kuracj potrjn, 7-dniow: inhibitor pompy protonowej + amoksycylina 2 razy 1000 mg/24 godz. + klaritromycyna 2 razy 500 mg/24 godz., inhibitor pompy protonowej + klaritromycyna 2 razy 500 mg/24 godz. + metronidazol 2 razy 500 mg/24 godz., inhibitor pompy protonowej + amoksylylina 2 razy 1000 mg/24 godz. + metronidazol 2 razy 500 mg/24 godz. Uwaga: narasta oporno na pochodne imidazolu (metronidazol) oraz na klarytromycyn nie zaleca si stosowania schematu zawierajcego oba te leki jako leczenia I rzutu. Leczenie przeciwbakteryjne moe powodowa reakcje niepodane o wikszym nasileniu, ni po zastosowaniu klasycznych lekw przeciwwrzodowych.

2.4. Leki wpywajce na odruch wymiotny Orodek wymiotny znajduje si w tworze siatkowatym rdzenia przeduonego. Otrzymuje on sygnay ze strefy chemoreceptorowej, zlokalizowanej w dnie komory czwartej oraz z kory mzgowej, bdnika i narzdw trzewnych. 1. Leki wymiotne Leki mog dziaa przez bezporednie pobudzenie orodka wymiotnego lub przez dranienie bony luzowej odka. Wskazaniem do ich stosowania jest usunicie substancji szkodliwych w przebiegu leczenie zatru doustnych. APOMORFINA dziaa na orodek wymiotny. Dawka 510 mg podana podskrnie powoduje wymioty po okoo 5 minutach. W dawkach wikszych moe powodowa

23

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

orodkowe dziaania niepodane (depresje oddechowa). Dziaanie apomorfiny jest znoszone przez podanie naloksonu. EMETYNA alkaloid korzenia wymiotnicy (Ipecacuanhae radix). W maych dawkach dziaa wykrztunie, w wikszych (powyej 6 mg) wymiotnie, dranic luzwk odka. Wymioty nastpuj po 1540 minutach. 2. Leki hamujce wymioty Leki hamujce odruch wymiotny nale do rnych grup farmakologicznych: antagonistw receptorw dopaminergicznych, cholinergicznych, histaminowych. METOKLOPRAMID zwiksza si skurczw i napicie dolnego zwieracza przeyku, przyspiesza perystaltyk odka, dwunastnicy i jelita cienkiego. Wskazania: zaburzenia motorycznej czynnoci przewodu pokarmowego, nudnoci, wymioty. Przeciwwskazania: krwawienia, niedrono przewodu pokarmowego, padaczka. Objawy niepodane: senno, ble i zawroty gowy, zaburzenia pozapiramidowe (ruchy mimowolne, skurcze twarzy). Nie naley prowadzi pojazdw mechanicznych. POCHODNE FENOTIAZYNY antagonista receptora dopaminergicznego, skuteczne w wymiotach polekowych oraz wystpujcych w przebiegu rnych chorb (rwnie w chorobie lokomocyjnej). Dziaania niepodane: senno, zaburzenia pozapiramidowe. THIETHYLPERAZINE preparat: Torecan. CHLORPROMAZINE preparat: Fenactil. LEKI CHOLINOLITYCZNE najskuteczniej dziaa skopolamina. a) ANTAGONICI RECEPTORA H1 s skuteczne przede wszystkim w nudnociach i wymiotach pochodzenia bdnikowego. DIMENHYDRINAT preparat: Aviomarin. PROMETAZYNA preparat: Diphergan. b) ANTAGONICI RECEPTORA SEROTONINOWEGO 5-HT3 s skuteczne w wymiotach wywoanych radioterapi i leczeniem cytostatykami. ONDANSETRONO preparat: Zofran.

24

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

2.5. Leki wpywajce na czynno zewntrzwydzielnicz wtroby i trzustki Leki ciopdne i ciotwrcze Leki ciopdne (cholagoga) i ciotwrcze (choleretica) stosuje si w zaburzeniach trawienia i wchaniania tuszczw. Leki ciotwrcze zwikszaj wytwarzanie ci przez komrki wtroby. Leki ciopdne powoduj skurcz i oprnienie pcherzyka ciowego. KWAS DEHYDROCHOLOWY kwas ciowy otrzymywany psyntetycznie, zwiksza objto i zawarto wody w ci, nie wywiera znaczcego wpywu na zawarto kwasw ciowych. Przeciwwskazania: cikie zaburzenia czynnoci wtroby, niedrono jelit i drg ciowych, ropniak pcherzyka ciowego. Stosowany doustnie 250750 mg 3 razy dziennie. OSALMID posiada dziaanie ciotwrcze, ciopdne i spazmolityczne. Dziaa bezporednio na komrki wtroby, zwiksza wydzielanie ci. Wskazania: stany zapalne pcherzyka ciowego i drg ciowych oraz po operacjach na drogach ciowych. Przeciwwskazania: choroba wrzodowa odka i dwunastnicy, ostra niewydolno nerek. Preparat: Bilocol. HYMECROMONE dziaa spazmolityczne oraz pobudza wydzielanie ci. Zastosowanie: w leczeniu zaburze dyspeptycznych, stanw skurczowych drg ciowych. Przeciwwskazania: niedrono drg ciowych, niewydolno wtroby i nerek. Preparat: Cholestil. Dziaanie ciopdne i ciotwrcze posiadaj rwnie skadniki farmakologicznie czynne niektrych surowcw rolinnych: ziela dziurawca, ziela karczochw, korzenia mniszka, lici mity pieprzowej, kcza ostryu dugiego. Surowce te s skadnikami licznych mieszanek zioowych. Preparaty: Cholaflux, Cholagoga, Cholegran, Cholesol, Cholitol. Leki stosowane w niewydolnoci zewntrzwydzielniczej trzustki Niewydolno zewntrzwydzielnicz trzustki prowadzi do zaburzenia trawienia biaek i tuszczw. Przyczyn niewydolnoci, a zarazem wskazaniem do podawania leku moe by: mukowiscydoza,
25

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

przewleke zapalenie trzustki, niewydolno trzustki na rnym tle. W celu zagodzenia zaburze stosuje si preparaty (wycigi z trzustki), zawierajce enzymy: lipaz, amylaz i trypsyn. Preparaty: Pankreatyna, Kreon, Panzytrat, Lipancrea.

26

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

3. Hormony i leki dziaajce przez ukad hormonalny

Hormony to substancje o budowie peptydowej (insulina, wazopresyna, parathormon), steroidowej (aldosteron, estrogeny, testosteron) i pochodne aminokwasw (tyroksyna, trjjodotyronina), wytwarzane przez wyspecjalizowane komrki zlokalizowane w gruczoach dokrewnych (hormony dokrewne, klasyczne) lub poza nimi (hormony tkankowe np. adrenalina). Hormony dokrewne (klasyczne) wydzielane s do krwiobiegu, dziaaj z reguy oglnoustrojowo. Wydzielanie poszczeglnych hormonw jest kontrolowane przede wszystkim przez tzw. ujemne sprzenie zwrotne, polegajce na wzajemnej zalenoci midzy na przykad hormonami tropowymi przysadki a hormonami tarczycy, nadnerczy czy jajnikw i jder. Hormonami regulujcymi czynno przysadki mzgowej s hormony podwzgrza ( w celu poszerzenia wiedzy naley przeczyta odpowiedni fragment s. 128129 z poz. 1 literatury).

pobudzanie hamowanie Podwzgrze

TRH

CRF

Przysadka

TSH

ACTH

T 4, T 3

Tarczyca

Kora nadnerczy

Glikokortykosteroidy

T4 T3

Rysunek 1. Kontrola wydzielania hormonw tarczycy i kory nadnerczy (ujemne sprzenie zwrotne)

27

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

Do zaburze hormonalnych dochodzi, gdy zawodz mechanizmy autoregulacji. Mamy wtedy do czynienia z nadczynnoci lub niedoczynnoci hormonaln. Niedoczynno leczy si, podajc dany hormon w dawce fizjologicznej to znaczy w iloci zblionej do iloci wytwarzanych fizjologiczne (mwimy wtedy o substytucyjnej terapii hormonalnej). W niektrych przypadkach wykorzystuje si inne dziaanie hormonw, na przykad silne dziaanie przeciwzapalne i przeciwalergiczne glikokortykosteroidw. Dawki w tym przypadku s nieco wysze od dawek fizjologicznych.

1. Hormony przedniego pata przysadki

a) Hormon wzrostu (somatotropina, STH, GH) pobudza wzrost wszystkich tkanek, zwiksza syntez biaek, wpywa na gospodark wglowodanow i tuszczow. Wskazania: karowato przysadkowa, zesp Turnera, zamaniach koci. Preparaty: Genotropin, Humatrope sub. sucha. b) Hormon tyreotropowy (tyreotropina, TSH) pobudza czynno tarczycy. c) Hormon adrenokortykotropowy (kortykotropina, ACTH) pobudza syntez kortykosteroidw w korze nadnerczy. Wskazania: diagnostyka niewydolnoci kory nadnerczy. d) Hormon laktacyjny (prolaktyna, LTH) pobudza wydzielanie mleka przez gruczo sutkowy. e) Gonadotropiny (A, FSH i B, LH) FSH u mczyzn wywouje spermatogenez, u kobiet dojrzewanie pcherzykw Graafa, rozwj jajnikw. LH u mczyzn: pobudza wydzielanie testosteronu, u kobiet wydzielanie estrogenw, wystpowanie owulacji i tworzenie ciaka tego oraz wydzielanie przez nie progestronu. Wskazania: niewydolno jajnikw, niepodno zwizana z brakiem owulacji lub zaburzeniem dojrzewania pcherzykw, u mczyzn: opnione dojrzewanie, niepodno. Preparaty: Gonadotropina kosmwkowa: Biogonadyl, Pregnyl, Profasi.

2. Hormony tylnego pata przysadki

a) Wazopresyna zwiksza wchanianie zwrotne wody i wzmaga wydalania sodu w czci dalszej kanalikw nerkowych, powodujc zmniejszenie diurezy i zagszczenie moczu. Kurczy minie gadkie naczy krwiononych. W lecznictwie stosuje si syntetyczne pochodne wazopresyny.
28

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

Wskazania: moczwka prosta, moczenie nocne, hemofilia A. DESMOPRESYNA preparaty: Adiuretin SD, Minirin. b) Oksytocyna pobudza syntez prostaglandyn w miniu macicznym, czego efektem s skurcze macicy. Uatwia wytwarzanie i wydzielanie mleka. Wskazania: wywoanie porodu, po porodzie i oddzieleniu si oyska, przy zaburzeniach laktacji. Przeciwwskazania: przedwczesne odklejenie oyska, zatrucia ciowe, skurcze toniczne macicy, stan po ciciu cesarskim. Dziaania niepodane: niewaciwe zastosowanie lub przedawkowanie moe spowodowa toniczny skurcz macicy, upoledzenie krenia oyskowego, a w rezultacie niedotlenienie i mier podu. Preparaty: Oxytocin, Syntocinon.

3. Hormony tarczycy
a) tyroksyna T4 i trjjodotyronina T3 zawieraj jod, pobudzaj przemiany metaboliczne wszystkich tkanek: przyspieszaj procesy spalania, zwikszaj zuycie tlenu, podwyszaj temperatur ciaa. Silnie dziaaj na misie sercowy (m.in. przyspieszaj akcj serca) oraz na orodkowy ukad nerwowy. Wskazania: niedoczynno tarczycy, wole obojtne. T3 podaje si, zaczynajc od maych dawek, zwikszajc je powoli. Przeciwwskazania: nadczynno tarczycy, choroba wiecowa, nadcinienie, zaburzenia rytmu serca. LEWOTYROKSTNA preparaty: Eltroxin, Euthyrox, Levoroxin, Letrox. Leki przeciwtarczycowe (tyreostatyki) hamuj tworzenie hormonw tarczycy. Wskazania: nadczynno tarczycy. Leki te dzielimy na: pochodne tiouracylu (Propylotiouracyl) i pochodne imidazolu (Tiamazol, Karbimazol) W celu poszerzenia wiedzy naley przeczyta temat: Leki przeciwmiadycowe poz. 1 literatury, s. 136137.

4. Hormony kory nadnerczy

a) Glikokortykosteroidy wpywaj na metabolizm wglowodanw, biaek i tuszczw, dziaaj przeciwzapalnie (niezalenie od przyczyny) i immunosupresyjnie. Do glikokortykosteroidw nale: kortyzol, kortyzon i kortykosteron. W lecznictwie, obok

29

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

naturalnych, stosowane s syntetyczne glikokortykosteroidy. atwo wchaniaj si z przewodu pokarmowego. Wskazania: niewydolno kory nadnerczy, kolagenozy (reumatoidalne zapalenie staww, choroba reumatyczna i inne), wstrzs anafilaktyczny, septyczny, obrzk goni, mzgu, schorzenia alergiczne (astma), choroby hematologiczne (biaaczka limfatyczna, niedokrwisto aplastyczna), choroby ukadu chonnego (ziarnica zoliwa), choroby ukadu nerwowego (zapalenie opon, stwardnienie rozsiane), w niektrych stanach zapalnych w okulistyce i dermatologii. Stosuje si je doustnie, doylnie, dominiowo, w kroplach, maciach, w aerozolu. Nage przerwanie podawania glikokortykosteroidw stosowanych w wikszych dawkach moe doprowadzi do niewydolnoci nadnerczy, ktra moe by niebezpieczna dla ycia. Dziaania niepodane: osteoporoza, nadcinienie ttnicze, cukrzyca, otyo, choroba wrzodowa odka i dwunastnicy, wybroczyny, zaniki mini, zaburzenia psychiczne. Podawane miejscowo, dugotrwale powoduj pojawienie si rozstpw i zmian zanikowych skry!!! Glikokortykosteroidy powinny by stosowane ze szczegln ostronoci. Przeciwwskazania: zakaenia grzybicze, choroby psychiczne, przerost nadnerczy, choroby zakane, choroba wrzodowa odka i dwunastnicy, nadcinienie ttnicze, cukrzyca, osteoporoza, cia. HYDROKORTYZON preparaty: Hydrocortisonum, Laticort, Oxycort, Atecortin. PREDNIZOLON preparat: Encortolon. METYLOPREDNIZOLON preparat: Solu-Medrol. DEKSAMETAZON - preparaty: Dexamethason, Dexaven. FLUDROKORTYZON preparat: Cortineff. FLUMETAZON preparaty: Lorinden A, C, N, T (maci). b) Mineralokortykosteroidy nale do nich aldosteron i dezoksykortykosteron. Reguluj gospodark wodno-elektrolitow organizmu. Dziaaj na kanaliki dalsze nefronu, powodujc zatrzymanie wody, sodu i chloru w organizmie. Aldosteron to najsilniej dziaajcy hormon, nie jest uywany w lecznictwie. Dezoksykortykosteron hormon biorcy udzia w syntezie aldosteronu, stosowany w lecznictwie. Wskazania: niewydolno przysadkowo-nadnerczowa, choroba Addisona. Najczciej stosowany dominiowo w roztworach olejowych. Preparaty: Desoxycortonum, Syncortyl.

30

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

5. Hormony pciowe:
a) mskie hormony pciowe (androgeny) s odpowiedzialne za rozwj cech pciowych mskich, dziaaj rwnie anabolicznie, nasilajc syntez biaka i wbudowywanie wapnia i fosforu w tkank kostn. Gwnym androgenem wydzielanym przez jdra jest testosteron. Wskazania: niedorozwj pciowy i opnione zstpowanie jder u chopcw, u kobiet w nieoperacyjnym raku sutka i macicy, w zastpczej terapii hormonalnej po kastracji u mczyzn. Przeciwwskazania: rak sutka u mczyzn, rak gruczou krokowego, zaburzenia czynnoci wtroby, nerczyca, cia. Dziaania niepodane: przedwczesne dojrzewanie, zahamowanie spermatogenezy, zanik jder, niepodno, obrzki i podwyszenie cinienia krwi, nadmierne owosienie, trdzik, uszkodzenie wtroby. Preparaty: Testosterone (Omnadren 250, Testosteron), Testosterone enanthate (Testosteronum prolongatum), Testosteron undecanoate (Undestor). Steroidy anaboliczne: syntetyczne pochodne testosteronu o silnym dziaaniu anabolicznym i sabym dziaaniu androgennym. Czsto naduywane przez sportowcw, poniewa powoduj przyrost masy miniowej. Wskazania: choroby wyniszczajce, w zaburzeniach syntezy biaek, w czasie leczenia kortykosteroidami i cytostatykami, po radioterapii, w odleynach, oparzeniach, odmroeniach. Przeciwwskazania i dziaania niepodane: jak testosteron. METANDIENON preparat: Metanabol. b) eskie hormony pciowe: estrogeny, ktre wydzielaj si w czasie cyklu miesiczkowego s odpowiedzialne za: rozwj narzdw pciowych eskich, rozwj drugorzdnych cech pciowych (wzrost macicy, pochwy, jajowodw), dziaania metaboliczne (wzrost syntezy biaek, zwikszenie stenia trjglicerydw, zmniejszenie wydalania bilirubiny), nasilaj procesy kostnienia i przyspieszaj regeneracje tkanki kostnej. Wskazania: hormonalna terapia zastpcza (HTZ): po operacyjnym usuniciu jajnikw, w zaburzeniach miesiczkowania, w okresie przekwitania; hormonalna antykoncepcja (HA), u mczyzn w leczeniu raka gruczou krokowego.

31

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

Dziaania niepodane: obrzki, przyrost masy ciaa, nudnoci i wymioty, ble gowy, stany depresyjne, upoledzenie czynnoci wtroby, bl i napicie sutkw, cukrzyca. Przeciwwskazania: cia, ostre i przewleke choroby wtroby, nowotwory sutka, miniaki i wkniaki macicy, nowotwory macicy, stany zatorowo-zakrzepowe. ESTRADIOL preparaty: Estrader, Estrofem, Progynon Depot. ESTRIOL preparaty: Ortho-Gynest, Ortho-Gynest. gestageny (hormony ciowe, progestyny) naturalne i syntetyczne pochodne progesteronu. Progesteron wydzielany jest w drugiej poowie cyklu przez ciako te, a w ciy take przez oysko. Odpowiada za utrzymanie ciy. Wskazania: zaburzenia cyklu miesiczkowego, poronienia zagraajce i nawykowe, endometrioza, miniaki macicy. Dziaania niepodane: zaburzenia ze strony ukadu pokarmowego, ble i zawroty gowy, wysypka skrna, trdzik, zwikszenie masy ciaa. Przeciwwskazania: nowotwory sutka i narzdw rodnych, stany przedrakowe, upoledzenie czynnoci wtroby. Preparaty: Luteina, Progestasert, Progesteronum. W celu poszerzenia wiedzy naley przeczyta odpowiedni fragment (s. 148160) z poz. 1 literatury.

6. Hormony przytarczyc
a) Parathormon (PTH) efektem dziaania jest wzrost stenia wapnia (hiperkalcemia) i spadek stenia fosforu we krwi (hipofosfatemia). Nadmiar PTH wywouje hiperkalcuri (wzrost wydalania wapnia z moczem), ktra jest przyczyn kamicy nerkowej. PTH nie ma zastosowania w lecznictwie. Na gospodark wapnia w organizmie maja wpyw rwnie inne czynniki, m.in. witamina D3, kalcytonina. Witamina D3 nasila wchanianie wapnia z przewodu pokarmowego, nasila wchanianie zwrotne w nerkach, zwiksza wchanianie wapnia w kociach, reguluje rwnowag wapniowo-fosforanow na poziomie koci oraz na poziomie nerek. Wskazania: krzywica u dzieci, niedoczynno przytarczyc, osteoporoza. Dawkowanie: 600800 j.m, 8001200 j.m. na dob u ludzi starszych. Witamin D3 naley podawa cznie z preparatami wapnia. Przedawkowanie witaminy D3 grozi zespoem hiperkalcemicznym. b) Kalcytonina dziaa antagonistycznie do PTH. Efektem dziaania jest spadek stenia wapnia we krwi. Zmniejsza uwalnianie wapnia z koci. Posiada rwnie dziaanie przeciwblowe.
32

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

Wskazana: hiperkalcemia (przeom hiperkalcemiczny, zatrucie witamin D), osteoporoza pomenopauzalna, ostre zapalenie trzustki. Dziaania niepodane: pokrzywka, nudnoci, ble brzucha. Preparaty: Calcihexal, Miacalcic, Miacalcic Nasal.

7. Hormony trzustki
a) Insulina efektem dziaania insuliny jest spadek stenia glukozy we krwi. Wskazania: cukrzyca I typu (insulinozalena). Insuliny dzielimy na: krtkodziaajce (68 godz.), szybki pocztek dziaania (1530 minut), po podaniu podskrnym, jako jedyne nadaj si do podania doylnego. Preparaty: Humalog, Humalog Mix25; o porednim czasie dziaania (do 24 godz.) nieprzezroczyste zawiesiny. Preparaty: Semilente CHO-S, Semilente WO-S, Lente CHO-S, Humulin N; dugodziaajce (powyej 24 godz.), dziaanie rozpoczyna si po okoo 2 godzinach. Preparaty: Ultrlente CHO-S, Ultratard HM, Humulin U. Objawy niepodane: hipoglikemia, uczulenia, insulinooporno, lipodystrofia (reakcja immunologiczna objawiajca si zanikiem tkanki tuszczowej w miejscu wstrzyknicia). Doustne leki przeciwcukrzycowe: Pochodne sulfonylomocznika: zmniejszaj stenie glukozy we krwi. Wskazania: cukrzyca typu II (insulinoniezalena). Przeciwwskazania: cukrzyca typu I, cia. Dziaania niepodane: hipoglikemia, powikania skrne, nietolerancja alkoholu. Interakcje: salicylany, sulfonamidy, pochodne pirazolonu nasilaj dziaanie hipoglikemizujce, pochodne sulfonylomocznika, leki moczopdne, glikokortykosteroidy osabiaj je. I generacji: CHLORPROPAMID, TOLBUTAMID. II generacji: GLIKAZYD preparaty: Diabezid, Diaprel. GLIPIZYD preparaty: Glibenese, Glucotrol. III generacji: GLIMEPIRYD preparat: Amaryl.

33

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

Biguanidy: hamuj wchanianie glukozy z przewodu pokarmowego, hamuj wytwarzanie glukozy, zwikszaj tkankowe zuycie glukozy. Wskazania: cukrzyca typu II z otyoci, insulinoopornoci lub zaburzeniami lipidowymi. Przeciwwskazania: cukrzyca typu I, cia, uszkodzenie wtroby i nerek, powikania cukrzycy, niewydolno krenia. Obowizuje zasada stopniowego zwikszania dawki. Biguanidy nie mog by kojarzone z pochodnymi sulfonylomocznika. Dziaania niepodane: zaburzenia przewodu pokarmowego, niedokrwisto. Preparat: Metformina. b) Glukagon efektem dziaania jest podniesienie stenia glukozy we krwi. Wskazania: stany hipoglikemiczne. W celu poszerzenia wiedzy naley przeczyta odpowiedni fragment (s. 141146) z poz. 1 literatury.

34

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

Sownik

Agar stay i wysuszony el pochodzcy ze cian komrkowych glonw krasnorostw (Rhodophyta), zawierajcy w 90% polisacharydy. Agar naley do surowcw luzowych (silnie pcznieje w wodzie). Agar stosowany jest rwnie w pracowniach bakteriologicznych jako podstawowy skadnik podoy oraz w przemyle spoywczym i chemicznym. Autakoidy substancje o duej aktywnoci biologicznej, wystpujace w organizmie czowieka, a take w wiecie rolinnym i zwierzcym. Nazywane s te hormonami tkankowymi. Zaliczamy do nich: histamin, serotonin, angiotensyn, leukotrieny. Histamina amina biogenna wystpujca w tkankach rolin, zwierzt i czowieka. W organizmie czowieka wystpuje w najwikszej iloci w tkankach, ktre maj bezporedni kontakt ze rodowiskiem (np. skra, bona luzowa nosa). Dziaanie biologiczne histaminy jest wynikiem pobudzenia receptorw histaminowych: H1, H2, H3. Hormony podwzgrza hormony regulujce czynno przedniego pata przysadki: liberyny wzmagaj uwalnianie, statyny hamuj uwalnianie hormonw przedniego pata przysadki. Nale tu m.in.: Somatoliberyna (GHRH), Tyreoliberyna (TRH), Gonadoliberyna (GnRH, LHRH), Kortykoliberyna (CRH, CRF), Somatostatyna. Kreozot (Creosotum) produkt destylacji smoy z drzewa bukowego (Fagus sylvatica). Surowiec zawiera zwizki fenolowe o dziaaniu wykrztunym i dezynfekujcym. Jest ciecz o silnym aromatycznym zapachu i ostrym smaku. Leki przeciwhistaminowe blokujce receptor H1 leki, ktre blokuj receptor H1, zmniejszaj objawy alergii wywoane przez uwalnian w nadmiarze histamin. Dzielimy je na leki I generacji: PROMETAZYNA, KLEMASTYNA, ANTAZOLINA oraz leki II generacji: ASTEMIZOL, CETYRYZINA, MIZOLASTYNA, LORATYDYNA. Leki przeciwhistaminowe blokujce receptor H2 leki zmniejszajce wydzielanie kwasu solnego. Stosowane s w chorobie wrzodowej odka i dwunastnicy. Olejki eteryczne zwizki farmakologicznie czynne pochodzenia naturalnego o dziaaniu m.in. wykrztunym, przeciwbakteryjnym. S to substancje lotne, wonne, pochodne terpenw. Wystpuj m.in. tymianku pospolitym (Thymus vulgaris), sonie zwyczajnej (Pinus sylvestris), micie pietrzowej (Mentha piperita), szawi lekarskiej (Salvia officinalis). Receptory H1 zlokalizowane s w miniach gadkich oskrzeli, jelit, naczy krwiononych, w gruczoach bony luzowej nosa oraz na zakoczeniach nerww czuciowych. Ich pobudzenie wywouje m.in. skurcz mini gadkich oskrzeli i przewodu pokarmowego, zaczerwienienie skry, obrzk, wid i pieczenie.

35

Farmakologia ukadw: oddechowego, pokarmowego i hormonalnego

Receptory H2 zlokalizowane s w odku, w miniach gadkich naczy, macicy i w sercu. Gwnym efektem ich pobudzenia jest wzrost wydzielania soku odkowego. Receptory H3 zlokalizowane s w orodkowym i obwodowym ukadzie nerwowym. Pobudzenie ich hamuje uwalnianie histaminy. Saponiny grupa zwizkw farmakologicznie czynnych, pochodzenia naturalnego, o charakterze glikozydowym. Zwizki te wykazuj zdolno zmniejszania napicia powierzchniowego roztworw wodnych zdolno pienienia oraz hemolizowania krwinek czerwonych. Saponiny trjterpenowe drani bony luzowe, wywoujc w ten sposb okrelone skutki: zwikszenie wydzielania luzu przez oskrzela lub wskutek dranienia nerek, zwikszenie diurezy. Serotonina amina biogenna wystpujca w tkankach czowieka oraz zwierzt. W tkankach czowieka wystpuje gwnie w komrkach jelit i w pytkach krwi. Dziaa kurczco na wikszo mini gadkich. Gwnym miejscem jej dziaania jest przewd pokarmowy: kurczy minie gadkie, nasila perystaltyk jelit, hamuje wydzielanie soku odkowego. Reguluje rwnie cinienie krwi i proces krzepnicia krwi. W lecznictwie wykorzystuje si antagonistw i agonistw receptorw serotoninowych. Surfaktant naturalna substancja wytwarzana w pcherzykach pucnych. Jako lek znany jest pod nazw Beractant bardzo dobrze oczyszczony surfaktant, uzyskany z puc woowych. luzy rolinne mieszaniny zwizkw o charakterze polisacharydw. luzy posiadaj zdolno pcznienia, ich roztwory wodne s cigliwe tworz zawiesiny koloidowe. Wystpuj w wielu rolinach m.in. w prawolazie lekarskim (Althaea officinalis), lnie lekarskim (Linum usitatissimum), kozieradce pospolitej (Trigonella foenum-graecum), babce pesznik (Plantago psyllium). Ujemne sprzenie zwrotne proces polegajcy na stymulacji przez hormony podwzgrza syntezy hormonw tropowych przedniego pata przysadki mzgowej, ktre z kolei stymuluj syntez hormonw tarczycy, kory nadnerczy lub gonad. Hormony tarczycy, kory nadnerczy lub gonad hamuj zwrotnie syntez hormonw tropowych przysadki oraz hormonw podwzgrza (jest to tzw. o podwzgrzeprzysadkagruczoy obwodowe).

36