Copyright by $ta

GIARDIA INTESTINALIS TRICHOMONAS VAGINALIS RZSISTEK POCHWOWY ENTAMEBA HISTOLYTICA (PEZAK CZERWONKI) CRYPTOSPORIDIUM TOXOPLASMA GONDII PLAZMODIUM TRYPANOSOMA a. TRYPANOSOMA BRUCEI GAMBIENSE (WIDROWIEC GAMBIJSKI) ORAZ TRYPANOSOMA BRUCEI RHODESIENSE (WIDROWIEC RODEZYJSKI) b. TRYPANOSOMA CRUSI 8. LEISHMANIA 9. PNEUMOCYSTIS JIROVECI 10. NAEGLERIA 11. ACANTHAMOEBA 12. CYCLOSPORA CAYETANENSIS 13. SARCOCYSTIS 14. BALANTIDIUM COLI 15. TASIEMCE a. TAENIA SAGINATA (TASIEMIEC NIEUZBROJONY) b. TAENIA SOLIUM (TASIEMIEC UZBROJONY) c. CYSTICERKOZA 16. ECHINOCOCCUS a. Echinococcus granulosus (tasiemiec bblowcowy) b. Echinococcus multilocularis (tasiemiec wielojamowy) c. HYMENOLEPIS NANA (TASIEMIEC KAROWATY) 17. NEMATODA (NICIENIE; ROBAKI OBE) a. ENTEROBIUS VERMICULARIS (OWSIK LUDZKI) b. Ascaris lumbricoides (glista ludzka) c. Trichuris trichura (wosogwka ludzka) d. Ancylostoma duodenale (t goryjec dwunastniczy) e. Strongyloides stercoralis (wgorek jelitowy) f. Trichnella g. Toxocara 18. PRZYWRY a. Schistosoma (przywry bytujce we krwi) b. Fasciola hepatica (motylica wtrobowa) i Fasciola gigantica 19. SARCOPTES SCABIEI (WIERZBOWIEC LUDZKI) 20. WSZY (ANOPLURA) a. Pediculus humanus var. capitis (wesz ludzka gowowa) b. Pediculus humanus var. corporis (wesz ludzka odzieowa) c. Phthirus pubis (wesz onowa)

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

-1-

 Copyright by $ta

G iar dia int est inalis Czynniki etiologiczny giardiozy (lambliozy) Giardia intestinalis = Giardia lamblia = Giardia duodenalis = ogoniastek jelitowy = wielkouciec jelitowy Giardia ma dwie formy morfologiczne: o Ruchom wegetatywn trofozoit o Cyst Trofozoity o yj na bonie luzowej jelita cienkiego (rzadziej na bonie luzowej pcherzyka ciowego) o Przypominaj przecit wzdu gruszk o Maj osiem wici o Dwa jdra po jednym z kadej strony osi podunej o Dwa ciaa rodkowe, przypominajce ksztatem pazur o Strona grzbietowa wypuka o Cz przednia strony brzusznej formuje wklsy krek czepny Cysty o o o o o Owalne 4 jdra Wicie Przypominajce pazury ciaa rodkowe S one wydalane z kaem

Cykl yciowy o Cysty wydalane w stolcu s odpowiedzialne za rozprzestrzenianie si zaraenia Pozostaj ywe do trzech tygodni w wilgotnym otoczeniu w temperaturze 21C oraz do okoo trzech miesicy w chodnej wodzie (8C). o Trofozoity w przeciwiestwie do cyst gin szybko poza organizmem ywiciela.

Drogi zakaenia: o Do inwazji dochodzi wyniku spoycia cyst , po czym cysty drog pokarmow (fekalnooraln) s przenoszone z osoby na osob (w rodzinach, przedszkolach, pomidzy homoseksualistami itp.)) lub z jedzeniem i wod pitn rdem zakaenia moe by rwnie zwierz, ktre spe nia rol rezerwuarw zaraenia i zanieczyszczaj wod cystami wydalanymi z kaem

-2-

 Copyright by $ta

Patogeneza i objawy kliniczne o W jelicie cienkim G. intestinalis moe powodowa: Zapalenie zmiany morfologiczne zaburzenia wchaniania skadnikw pokarmowych o o o Pasoyt moe wnika take do pcherzyka ciowego. Przebieg zaraenia czsto jest bezobjawowy. Pasoyt moe zosta wyeliminowany spontanicznie w cigu kilku tygodni, moe by obecny w organizmie ywiciela przez lata Objawy Przewleke i nawracajce biegunki i biegunki tuszczowe Stolec ma cuchncy zapach ale nie zawiera ropy ani krwi ble w nadbrzuszu kurczowe ble brzucha, niekiedy w okolicy pcherzyka ciowego wymioty podwyszon temperatur (rzadko) utrat masy ciaa zmczenie, bezsenno u dzieci wodnista biegunka Powikania Ze wzgldu na specyficzny sposb 'oszukiwania' ukadu immunologicznego (odpornociowego) przez Giardia lamblia, polegajcy na produkcji faszywych biaek wprowadzajcych w bd limfocyty, monocyty wchaniajce je mog zosta otoczone limfocytami tworzc ziarniniaki, ktre mog osadza si w wtrobie. Moe to rwnie prowadzi do powika autoimmunologicznych, dlatego infekcji nie powinno si lekceway Diagnostyka Standardow metod diagnostyczn jest badanie kau przy uyciu techniki SAF do wykrywania cyst oraz (rzadziej) trofozoitw Poniewa cysty s wydalane okresowo, w celu wykrycia zaraenia trzeba pobra wiele prbek Obecno cyst lub trofozoitw w prbce stolca ma znacznie diagnostyczne Trofozoity mona znale w treci dwunastniczej Obecnie s dostpne take zestawy do immunofluorescencji oraz testy ELISA, ktre umoliwiaj wykrywanie w stolcu swoistych dla Giardia strukturalnych i rozpuszczalnych antygenw

Profilaktyka W rejonach endemii, gdzie mog by zanieczyszczone zbiorniki wody, zaleca si gotowanie, filtrowanie lub dodawanie jodyny do wody. Cysty s odporne na dziaanie chloru W dziennych orodkach opieki niezbdne s w postpowaniu zapobiegawczym: czste mycie rk przez personel, oddzielenie miejsca zmiany pieluszek od innych miejsc i oddzielenie miejsca karmienia.

wr

-3-

 Copyright by $ta

Tr ichom onas vaginali s r z sist ek pochw ow y To czynnik etiologiczny rzsistkowicy Budowa o Przypomina ksztatem gruszk o Pi wici wychodzi z ciaa podstawowego na biegunie przednim 4 skierowane ku przodowi + 1 odchylona do tyu, tworzca zewntrz kraw d bony falujcej, ktra siga do poowy komrki o Aksostyl skadajcy si z mikrotubuli wystaje lunym kocem poza tyln kraw d komrki. o Owalne jdro komrkowe umiejscowione jest w pobliu grnego bieguna pierwotniaka Cykl yciowy o Kolonizuje luzwk drg moczowo-pciowych o Rozmnaa si przez poduny podzia prosty o Rzsistki nie tworz cyst o T. vaginalis jest wysoce wraliwy poza ustrojem gospodarza W standardowo chlorowanej wodzie z kranu moe przetrwa od 5 minut do 24 godzin Gin w przecigu kilku sekund w wysoce chlorowanej wodzie w basenach Objawy kliniczne: o Po zaraeniu si rzsistkiem pochwowym najczciej dochodzi do ostrego stanu zapalnego (np. pochwy), ktry nie leczony przechodzi w zapalenie przewleke, a nastpnie w przewleke utajone. o U kobiet T. vaginalis kolonizuje gwnie luzwk pochwy, rzadziej szyjki macicy W 20-50% zakaenie przebiega bezobjawowo jednak po okresie inkubacji wynoszcym od dwch do 24 dni moe doj do zapalenia pochwy. Objawy: o Objawy chorobowe wystpujce w ostrej postaci rzsistkowicy to przede wszystkim upawy (wydzieliny z drg rodnych): bardzo obfite, pieniste, cuchnce, o barwie przewanie tej lub zielonkawej, take wid, pieczenie, bl w okolicy krocza, podranienie sromu i pochwy. W 75-90% pasoyty dostaj si do cewki moczowej zapalenie cewki moczowej o Pieczenie o Czstomocz o parcie na mocz o bolesne oddawanie moczu o ble w podbrzuszu.

W 50-90% inwazja u mczyzn jest bezobjawowa, cho moe powodowa objawowe zapalenie cewki moczowej, rzadziej prostaty oraz pcherzykw nasiennych, czy pcherza Zakaenie cewki przebiega zwykle agodnie. Moe jednak przej w stan ostry z obfitym ropnym wyciekiem z cewki moczowej. o Towarzyszy mu wid, bl cewki moczowej, czstomocz i pieczenie podczas oddawania moczu. Czasami do ostrego stanu zapalnego cewki moczowej docza si ostre zapalenie gruczou krokowego z bolesnym czstomoczem oraz blami w kroczu.

Drogi zaraenia: o Jedynym rezerwuarem T. vaginalis s ludzie o Przenosi si gwnie w czasie stosunku pciowego o Moe si przenie drog okooporodow

-4-

 Copyright by $ta

Diagnostyka: o wie prbk wydzieliny z pochwy lub cewki moczowej miesza si z roztworem soli fizjologicznej i bada mikroskopowo na obecno rzsistkw S one atwo rozpoznawane dziki typowym ruchom przypominaj cym przetaczanie Rzsistki mona rozpozna take w wymazach po zastosowaniu barwienia metod Giemsy lub w tecie immunofluorescencyjnym z przeciwciaami monoklonalnymi Najpewniejsz diagnoz mona otrzyma w wyniku hodowli prbek na specjalnym pynnym podou Inne metody opieraj si na wykryciu antygenu (ELISA) oraz DNA (PCR)

o o o wr

Ent ameba hist olyt ica ( pe z ak czerw onki) Wystpuje w postaci trofozoitw (stadium wegetatywne) oraz cyst To czynnik etiologiczny amebozy (pezakowicy, czerwonki amebowej) Trofozoity o Rny ksztat i rozmiar o Zwykle tworz pojedyncze, szerokie pseudopodiom (wypustka bony komrkowej i cytoplazmy), ktre szybko wydua si w kierunku ruchu pasoyta o Charakterystyczne jdro o ksztacie piercienia z centralnym j derkiem i ziarenkiem chromatyny na bonie j drowej. o Trofozoity, ktre wnikny do tkanek, czsto zawieraj sfagocytowane erytrocyty Cysty o o o o Kuliste Nieruchome Otoczka oporna na dziaanie czynnikw rodowiska zewntrznego Pocztkowo kada cysta zawiera jednoj drowego pezaka z wodniczkami zaopatrzonymi w glikogen oraz tzw. ciaa chromatoidalne w ksztacie cygara o o Jdro dzieli si raz, tworzc form dwujdrow , po czym dzieli si po raz kolejny, dajc inwazyjn czterojdrow cyst Cysty s wydalane z kaem osoby zaraonej same bd razem z trofozoitami

1. 2. 3. 4.

5. 6. 7.

Cysta znajduj ca si w odku po spoyciu Czteroj drowy pezak wydostajcy si z cysty Faza podziau pezaka w wyniku podziau powstaj jednojdrowe trofozoity (4 lub 8) a. stadium inwazyjne zawieraj ce sfagocytowane erytrocyty; pozajelitowe b. uszkodzenia ciany jelita Trofozoity rozmnaaj si dalej i tworz cysty w procesie encystacji Cysty wydalone z kaem i rne drogi przenoszenia spoycie cyst

-5-

 Copyright by $ta

Objawowa pezakowica jelitowa o Trofozoity kolonizuj luzwk lub wiato jelita grubego. Wykazuj znaczn zdolno do atakowania i niszczenia tkanek, czego podstaw s nastpujce procesy: o adhezja trofozoitw do komrek jelita za pomoc lektyn powierzchniowych, o zabijanie komrek za pomoc peptydw tworzcych pory w membranie (typy A-C) o Uszkodzenie zewntrzkomrkowej macierzy przez proteazy cysteinowe W cianie jelita pezaki namnaaj si i powoduj zmiany patologiczne Reakcje zapalne, obrzk, zaczerwienienie Punktowe zmiany martwicze Owrzodzenia Wrzody czasem perforuj do jamy otrzewnej Nasilone procesy zapalne mog prowadzi do guzopodobnego pogrubienia ciany jelita (ziarniniak pezakowy, ameboma) Proces gojenia z tworzeniem blizn moe prowadzi do zw enia wiata jelita, Ostra posta choroby zwykle zaczyna si: o uczuciem dyskomfortu w brzuchu o przypadkami biegunki o zmiennej czstotliwoci, z pocztku papkowatej, potem z dua iloci luzu, o krwistym pobarwieniu, w ktrej mona wykry pe zaki Objawy mog ustpowa sponataniznie, jednak dosy czsto rozwija si nawracaj ce przewleke zapalenie jelita grubego, ktre moe utrzymywa si przez miesice a nawet lata

Bezobjawowa pezakowica jelitowa o Zwykle ta posta wywoywana jest przez E. dispar, rzadziej przez E. histolytica Pe zakowica pozajelitowa o Postacie pozajelitowe rozwijaj si w wyniku rozsiania E. histolytica z jelita drog krwi o Najczstsz form jest tzw. ropie wtroby W wyniku zniszczenia komrek miszowych niewielkie ogniska martwicze, tzw. ropnie, stopniowo powikszaj si i mog nawet zaj wiksz cz narzdu Rozpadajce si zmiany chorobowe zawieraj brzowawy lub tawy ropopodobny pyn, w wikszoci przypadkw jaowy bakteriologicznie, zmieniajcy si pniej w martwicz masie Objawy: o Gorczka zwalniaj ca (czasami wysoka) o Ble w nadbrzuszu o Powikszenie w troby o Uniesienie przepony o Oglne osabienie Ropie w troby czasem perforuje do jamy opucnej lub puc, rzadziej przenoszone wraz z krwi pezaki atakuj ledzion, mzg i inne organy Pe zakowica skrna pojawia si najczciej w okolicy okooodbytowej i ma zwizek ze zmianami w odbycie

o o

Diagnostyka o Pe zakowica jelitowa Diagnostyka koproskopowa Do rozpoznania pezakowicy jelitowej konieczna jest wiea prbka kau, ktr bezzwocznie naley utrwali roztworem SAF i zbada mikroskopowo Rozpoznanie rnicowe Czyli odrnienie kompleksu E. histolytica/E. dispar od komrek nabonka jelitowego, granulocytw, makrofagw oraz grzybw, jak rwnie innych niechorobotwrczych pierwotniakw jelitowych

-6-

 Copyright by $ta

Rnicowanie E. histolytica i E. dispar Za pomoc nowego typu reakcji PCR tylko wyspecjalizowane laboratoria Wykrycie koproantygenu Antygen E. histolytica mona wykry w prbkach kau przy uyciu testu ELISA opartego na przeciwciaach monoklonalnych o wysokim poziomie czuoci i swoistoci Badania serologiczne Kiedy pasoyty zespou E. histolytica/E. dispar zostan wykryte w kale, obecno lub brak przeciwcia w surowicy mona wykorzysta w rozpoznaniu rnicowym, potwierdzaj c form inwazyjn bd nieinwazyjn pezakowicy jelitowej

Pe zakowica pozajelitowa Wykrywa si j za pomoc metod obrazowania (USG, TK itp.) oraz metod serologicznych Przeciwciaa mona wykry za pomoc metod serologicznych u 95-100% pacjentw z pe zakowatym ropniem w troby Prbki z biopsji puca, w troby lub mzgu poddane rutynowego badaniu histologicznemu oraz preparaty odciskowe barwione metod Giemsy.

Profilaktyka o Badania kau (szczeglnie osb wyjedajcym i powracajcym ze strefy tropikalnej i subtropikalnej). o Dezynfekcja urzdze sanitarnych. o Przestrzeganie higieny osobistej. o Ochrona wody przed stycznoci z odchodami (szamba z dala od wody pitnej). o Gotowanie wody pitnej lub filtrowanie o Nie je saatek, spoywa owoce wasnorcznie obrane ze skrki oraz zachowywa ostrono przy zmienianiu diety o Ochrona przed muchami i innymi owadami. o Nie s dostpne rodki chemioterapeutyczne wr

Cr ypt ospor id i um 1. Przedstawiciele o Cryptosporidium hominis pasoyt ludzi i map, o Cryptosporidium parvum zaraa wiele gatunkw ssakw (przeuwaczy, psw, kotw, krlikw, gryzoni itd.) oraz ludzi o C. canis ywiciel: pies o C. felis ywiciel: kot o C. meleagridis i C. baileyi (ywiciele: ptaki) Morfologia i cykl yciowy o C. hominis i C. parvum wystpuj gwnie w jelicie cienkim, tworzc oocysty o Spoycie inwazyjnych oocyst (kada zawiera 4 sporozoity) uwolnione sporozoity atakuj enterocyty i umiejscawiaj si tam w wodniczce tworzenie merontw typu I (zawieraj 8 merozoitw, ktre mog zaraa nowe komrki tworzenie merontw typu II (zawieraj 4 merozoity, dziki ktrym powstaj formy pciowe gametogonia) o Zapodniona zygota encystuje i wytwarza 80% grubociennych i 20% cienkociennych oocyst Kada taka oocysty zawiera cztery wolne (tzn. niezamknite w sporocycie) sporozoity Cienkocienne oocysty mog pkn wewntrz organizmu ywiciela, uwalniajc sporozoity, ktre powoduj endogenn autoinwazj Po krtkim okresie prepatentnym grubocienne oocysty s wydalane wraz z kaem i bezporednio po wydaleniu mog zaraa nowego ywiciela.

2.

-7-

 Copyright by $ta

1- inwazyjna oocysty 2 - sporozoit przed wnikniciem do enterocytu 3 - meront (schizont) typu I z 8 merozoitami o 3a -wolny merozoit

4- meront (schizont) typu II z 4 merozoitami o 4a,b - wolny merozoit 5 - mikrogametocyt o 5a -mikrogameta 6 - makrogametocyt 7 - makrogameta zapadniana przez mikrogamet 8 - oocysty z grub otoczk (wydalana z kaem) 9 i 10 oocysty z cienk otoczk, z ktrej uwalniane s sporozoity w jelicie ywiciela (autoinwazja)

Epidemiologia o C. hominis jest przenoszony w obrbie ludzkiej populacji. Ludzi mog take zarazi si bydlcym typem C. parvum, rzadziej innymi gatunkami lub genotypami pochodzenia zwierzcego o Przenoszenie oocyst odbywa si przez skaon ywno lub wod pitn , drog fekalno-oraln Objawy kliniczne: o Cryptosporidium wystpuje gwnie w jelicie cienkim, gdzie moe powodowa: uszkodzenia mikrokosmkw, skrcenie, obrzk i sklejanie kosmkw nacieczenie komrkowe bony luzowej. o Ciko i przebieg inwazji zale od odpornoci zaraonej osoby Osoby immunokompetentne Inwazja moe przebiega bezobjawowo lub, po okresie inkubacji wynoszcym od 5 do 28 dni, wywoywa ostr i samowygasajc chorob, w wikszoci przypadkw agodn, ktra trwa od jednego do 28 dni Biegunka i objawy uoglnione Osoby z niedoborem odpornoci Przewleke zaraenie z cik biegunk i dugimi okresami wydalania oocyst Biegunka jest wodnista, obfita, choleropodobna i czsto poczona z innymi objawami (bl brzucha, nudnoci, wymioty, umiarkowana gorczka)

Diagnostyka o Materia do bada Prbki kau Plwocina Bioptaty jelita, pcherzyka ciowego lub drg ciowych o o Oocysty Cryptosporidium mona wykry w rozmazach kau po ich wybarwieniu (np. barwienie zmodyfikowan metod Ziehla-Neelsena) lub uwidocznione metod immunofluorescencji przy uyciu przeciwcia monoklonalnych Dodatkowo mona wykry koproantygeny w tecie ELISA

Zapobieganie -8-

 Copyright by $ta

o o wr

Stosowanie rodkw higieny podczas kontaktu z ludmi i zwierztami wydalajcymi oocysty oraz z prbkami diagnostycznymi Poprawa odkaania wody pitnej na niektrych terenach

Tox opla sm a gondii o o Szacuje si e 1/3 populacji na wiecie jest zaraona T. gondii Tachyzoity o S formami, ktre intensywnie namnaaj si w wodniczkach w komrkach ywiciela, tworzc dwie komrki siostrzane z komrki macierzystej przez pczkowanie endogenne o Ksztat sierpowaty o Kompleks apikalny znajduje si na przednim biegunie i skada si z kilku elementw: konoidu, kompleksu piercieni biegunowych, roptrii oraz mikronemw Kompleks ten przyczynia si do penetracji pasoyta do komrki ywiciela o Jadro zlokalizowane w tylnej czci komrki o Posiada genom zawierajcy koliste DNA zlokalizowany w apikoplacie (pooony przed jdrem) Bradyzoity (cystozoity) o Stadia tworzone w trakcie powolnego rozmnaania wewntrz cyst Oocysty o Okrge o Otoczka oporna na czynniki rodowiska zewntrznego o To kocowy produkt cyklu pciowego w nabonku jelita kotowatych o Zawieraj zygot o S wydalane z kaem o Do sporulacji dochodzi w przecigu dwch do czterech dni powstaj dwie sporocysty, kada z czterema sporozoitami. Po sporulacji oocysty staj si inwazyjne dla ludzi oraz zwierzt Cykl yciowy
a. Rozwj w organizmie ywiciela ostatecznego (kot): stadium jelitowe z tworzeniem form pciowych: 1. komrka Toxoplasma, ktra przenikna do komrki nabonkowej jelita cienkiego 2. stadium rozmnaania bezpciowego z merozoitami 3. tworzenie form pciowych (gametogonia) i tworzenie zygoty 4. oocysty stadium zewntrzne ze sporogoni 5. oocysta przed sporulacj wydalana w odchodach kota (sporulacja w przeci gu 2-4 dni) 6. oocysty po sporulacji z dwiema sporocystami, kada zawieraj ca cztery sporozoity rozwj u ywiciela poredniego (ssaki, ptaki, ludzie): stadium pozajelitowe, podczas ktrego pasoyty rozmnaaj si wycznie bezpciowo 7. sporozoit uwalniany w organizmie po spoyciu oocyst 8. a. Zaraenie czowieka b. Zaraenie rnych gatunkw zwierzt 9. stadia rozmnaania bezpciowego (tachyzoity) w komrce somatycznej 10. wolny tachyzoit 11. cysta z bradyzoitami w tkance miniowej 12. a. zaraenie psa cystami Toxoplasma zawartymi w misie zwierzcym b. zaraenie czowieka cystami Toxoplasma 13. zaraenie kota cystami w stadium inwazyjnym zawartymi w misie lub oocytami

o o

b.

c.

-9-

 Copyright by $ta

Faza pozajelitowa o Faza ta nastpuje po spoyciu oocyst lub cyst i wystpuje u ywicieli porednich (psw, owiec, wi, innych krgowcw, ptakw) oraz u ywicieli przypadkowych, takich jak czowiek, o Toksoplazma przemieszcza si z jelita drog krwi lub limfy do rnych organw i rozmnaa w komrkach j drzastych ywiciela, zwaszcza w komrkach siateczki, w miniach oraz w OUN. o Powtarzajce si cykle endodiogenii mog da 32 komrki potomne w rozcigajcej si komrce ywiciela, zanim ta pknie tak uwolnione tachyzoity atakuj ssiednie komrki o Proces ten powoduje miejscow martwic oraz reakcje zapalne zajtych tkanek. Uoglnienie inwazji moe prowadzi do kolonizacji oyska i po 3-4 tygodniach do zaraenia podu. Chorobotwrczo i objawy kliniczne o Formy poporodowego zaraenia Toxoplasma Zaraenie pierwotne u osb immunokompetentnych Najczstsza forma Bez objaww klinicznych zaraenie moe utrzymywa si przez cae ycie ywiciela Zaraenie pierwotne podczas ci y Moe powodowa prenatalne zaraenie podu i stanowi powane zagroenie Zaraenie pierwotne u osb z obnion odpornoci W przypadkach deficytw odpornoci lub podczas terapii immunosupresyjnej zaraenie przeksztaca si w ostr form i powoduje: o gorczka z rozlan wysypk plamisto-grudkow , o zapalenie w zw chonnych, o martwiczym rdmiszowym zapaleniem puc, o hepato i splenomegalia o zapaleniem minia sercowego, o zapaleniem opon mzgowych i mzgu, o uszkodzeniem narzdu wzroku W przypadku braku leczenia wysoki wspczynnik miertelnoci Reaktywacja toksoplazmozy w przypadkach niedoborw odpornoci Najczciej wystpuj objawy mzgowe z licznymi martwicami koagulacyjnymi, mikrokrwotokami oraz okalajcym obrzkiem Inne narzdy s atakowane rzadziej (w okoo 15% przypadkw)

Toksoplazmoza prenatalna (podowa) Prenatalna inwazja podu pojawia si jedynie u matek, ktre nabyy pierwotn (pierwsz) inwazj Toxoplasma podczas ciy Nie ma adnego ryzyka zaraenia podu u kobiet, ktre w momencie poczcia miay zaraenie utajone i przeciwciaa w surowicy W postaci wrodzonej objawy zale od zaawansowania ci y w chwili zakaenia matki. Wynika std ich zrnicowanie. Charakterystyczna triada objaww tzw. triada Sabina i Pinkertona (wystpuje w ok. 30% przypadkw), obejmuje: maogowie i (lub) wodogowie zapalenie siatkwki oraz naczyniwki, zwapnienia rdmzgowe Towarzyszy jej czsto znacznego stopnia opnienie rozwoju umysowego. Innymi objawami wrodzonej toksoplazmozy s: hipotrofia, hepatomegalia, splenomegalia, maopytkowo, powikszenie w zw chonnych, zapalenie minia sercowego, maoocze, agenezja gaki ocznej Moliwe nastpstwa zaraenia podowego 75% przypadkw subklinicznych o 15% bez uszkodze o 85% zapalenie naczyniwki i siatkwki - 10 -

 Copyright by $ta

Dzieci w momencie urodzenia klinicznie sprawiaj wraenie prawidowo rozwinitych, jednak oznaki uszkodzenia mzgu i narzdu wzroku, jak rwnie inne objawy mog wystpi pniej w okresie niemowlctwa i we wczesnym dzieci stwie

15% objawy agodniejsze o 99% zapalenie naczyniwki i siatkwki o 1% uszkodzenie mzgu 10% klinicznie cikich przypadkw o 85% z nich z uszkodzeniami rdczaszkowe) o 15% zgonw okooporodowych mzgu (wodogowie, zwapnienie

Epidemiologia i zapobieganie o Ludzie zaraaj si drog pokarmow w wyniku spoycia surowego misa zawierajcego cysty lub poprzez zjedzenie oocyst zawierajcych sporozoity. o T. gondi jest przenoszona take przez oysko oraz w wyniku przeszczepu zaraonych organw do niezraonego biorcy o o o o o o o o o o o o o Zapobieganie poprzez przestrzeganie zalece higienicznych i ywieniowych (edukacja) Badanie ciarnych kobiet na obecno przeciwcia (tylko 20% kobiet zaraonych podczas ciy ma objawy) Zapobieganie zaraeniom podu przez farmakologiczne uszczelnianie oyska (ROWAMYCYNA) Leczenie zaraonych noworodkw i niemowlt (kilka antybiotykw) Unikanie spoywania surowego/psurowego misa Ciarne kobiety powinny je jedynie takie miso, ktre byo poddane dokadnej obrbce cieplnej lub gboko mroone. Dokadne mycie rk i przedmiotw uywanych przy obrbce misa (osobna deska do krojenia) Mycie warzyw i owocw (truskawki ?) Ochrona ywnoci przed muchami i karaczanami przenoszcymi oocysty Picie przegotowanej wody i mleka Dokadne mycie rk po kontakcie z ziemi / praca w rkawiczkach Dezynfekcja kocich kuwet wrztkiem / wymiana piasku/wirku w rkawiczkach Kobiety powinny unika bezporedniego kontaktu z kotami (np. gaskania) w trakcie ciy Unikanie podry do krajw o duym ryzyku zaraenia

Diagnostyka Toxoplasma gondii obecno i rodzaj p/c : ELISA o Materia: Surowica pyn mzgowo-rdzeniowy o Przeciwciaa klasy IgM wykrywane testem ELISA, pojawiaj si w pierwszych dwch tygodniach inwazji, osi gaj szczyt w cigu 4-8 tygodni i obniaj si do poziomu normalnego w cigu 6-9 miesicy. Nierzadko jednak utrzymuj si do 2-3 lat. Miano przeciwcia klasy IgG ronie wolniej, osigaj c szczyt w cigu 1-2 miesicy i moe utrzymywa si na wysokim poziomie przez wiele miesicy. W toksoplazmozie wrodzonej staje si te czasami konieczne ustalenie obcienia immunologicznego w momencie porodu i w 3-4 miesice pniej w celu oceny udziau przeciwcia toksoplazmowych klasy IgG w cakowitej puli surowiczych IgG matki i dziecka. Jeeli wskanik obcienia u dziecka podnosi si, wiadczy to o wrodzonej toksoplazmozie.

o o

- 11 -

 Copyright by $ta

W ostatnich latach w diagnostyce okooporodowej toksoplazmozy oznacza si poziom swoistych IgA uznawanych jako marker wrodzonej toksoplazmozy. Stwierdzenie u noworodkw obecnoci IgM ; IgA lub miano IgG powyej 1:3200 wiadczy o toksoplazmozie wrodzonej Interpretacja wynikw przed planowan ci IgG + : przeciwciaa chroni, ale przed zajciem w ci naleaoby sprawdzi awidno, eby wykluczy przebycie zakaenia w cigu ostatnich 6 miesicy IgM + : naley zgosi si do lekarza (ostra infekcja, albo niedawne zaka enie, albo tzw. przetrwae IgM wykona test na awidno ) IgM - / IgG - : konieczne okresowe badania w trakcie ci y Interpetacja wynikw w trakcie ciy: IgM +, IgA +, serokonwersja IgG (po raz pierwszy wykryte IgG, wczeniej wynik ujemny), wysoko dodatnie IgG koniecznie naley zgosi si do lekarza

test awidnoci: ELISA o Test na awidno (mocznik rozbija sabsze wizania IgG, ilo silnych wiza okrela si metod immunoenzymatyczn): do 40 % - niska widno 40-60 % graniczna awidno powyej 60 % - wysoka awidno (wyklucza zakaenie w cigu 5-6 miesicy) wiadczy, e przeciwciaa silnie wi si z antygenem (stare zakaenie) dynamika miana p/c: metoda Sabina-Feldmana (OSF)(modyfikacja odczynu wizania dopeniacza) o odczyn Sabina Feldmana pozwala okreli zmiany (dynamik) miana przeciwcia (dwie prbki surowicy w odstpie 2-3 tygodni, min. 2 miesice po leczeniu) o W OSF ustala si globalny poziom immunoglobulin przeciwko Toxplasma. OSF jest prb barwn z wykorzystaniem dope niacza, w ktrej dochodzi do cytolizy tachyzoitw T. gondii w obecnoci swoistych przeciwcia. PRZECIWCIAA DOPENIACZ TROFOZOITY : trofozoity nie barwi si bkitem metylenowym (WYNIK DODATNI) BRAK przeciwcia - DOPENIACZ TROFOZITY : trofozoity barwi si (WYNIK UJEMNY) MIANO: rozcieczenie, przy ktrym wida 50 : 50 trofozoitw wybarwionych i niewybarwionych Dodatni wynik badania, wskazujcy na ostr posta inwazji, mamy wwczas jeeli miano badanej surowicy jest powyej 1:1000 (>300 j.m.) wwczas uwaa si, e pacjent ma aktywn posta toksoplazmozy. Obecnie, prb biologiczn zastpuje si oznaczaniem antygenu krcego w tecie aglutynacji lateksowej (LAT), dot-ELISA lub metod PCR, w ktrej okrelane s powtarzajce si fragmenty DNA pasoyta T. gondii o antygen krcy (test lateksowy) wykrywa T. gondii we krwi Materiay do badania: Surowica P yn mzgowo-rdzeniowy P yn z przedniej komory oka Intensywno reakcji zlepnej odczytuje si wg trzystopniowej skali: ++ drobnogrudkowa aglutynacja, aglutynaty rwnomiernie rozmieszczone w caej kropli o wiadczy o obecnoci antygenu T. gondii i wskazuje na aktywn posta toksoplazmozy + drobnogrudkowa aglutynacja, aglutynaty z tendencj skupiania si w centrum kropli o musz by potwierdzone obecnoci swoistych przeciwcia IgM i/lub IgA, za w przypadku pynu mzgowo-rdzeniowego musz by potwierdzone obecnoci przeciwcia IgE - brak aglutynacji, lateks jednolicie mtny

wr - 12 -

 Copyright by $ta

Plaz m odium o o Czynnik etiologiczny zimnicy (malarii) Cztery gatunki Plasmodium zaraaj czowieka i powoduj rne typy malarii: o Plasmodium vivax: trzeciaczka, malaria trzydniowa o Plasmodium ovale: trzeciaczka o Plasmodium malariae: czwartaczka, malaria czterodniowa o Plasmodium falciparum: malaria tropikalna Zaraenie i rozwj krwinkowy o Ludzie ulegaj zaraeniu poprzez ukucie zaraonej samicy komara Anopheles, ktra wprowadza wrzecionowate sporozoity do krwiobiegu lub skry w aciwej o W przecigu 15-25 minut sporozoity wraz z krwi docieraj do wtroby i zaraaj hepatocyty, w ktrych dochodzi do rozmnaania bezpciowego. o W tym procesie sporozoity przeksztacaj si w wielojdrowy, duy schizont tkankowy o Po podziale cytoplazmatycznym powstaje od 2000 do 30000 merozoitw. Faza ta trwa od 6 do 15 dni o Krtko potem schizonty tkankowe uwalniaj merozoity, ktre nastpnie zaraaj erytrocyty i rozmnaaj si w nich bezpciowo o Nastpnie przeksztacaj si w schizonty, odywiajce si glukoz oraz hemoglobin, ktre tworz merozoity o Kiedy dochodzi do zniszczenia erytrocytu, merozoity przechodz do osocza krwi, zaraajc kolejne erytrocyty, i rozpoczynaj nowy cykl rozmnaania bezpciowego. (w tym momencie pknicia schizontu i zniszczenia wielu erytrocytw naraz, pojawia si atak gorczki (dreszcze malaryczne) o Po krtkiej fazie inicjujcej cykle schizogonii (czyli te cykle rozmnaania si) powtarzaj si w regularnych odstpach czasu. Cykl trwa 48 godzin w przypadku P. vivax, P. ovale i P. falciparum oraz 72 godziny u P. malariae. o Po jednym lub kilku pokoleniach schizogenicznych niektre zarodce w kadej generacji przeksztacaj si w formy pciowe; mskie mikrogametocyty oraz eskie makrogametocyty. Formy pciowe (gametocyty) utrzymuj si we krwi przez okrelony czas (P. vivax jeden dzie, P. falciparum do 22 dni) i jeli do tego momentu nie zostan wessane przez samic komara Anopheles, gin.

- 13 -

 Copyright by $ta

Objawy kliniczne o Okres inkubacji Rni si w zalenoci od gatunku Plasmodium i trwa 7-35 dni od momentu zaraenia o Objawy kliniczne Najbardziej chorobotwrczy w rd gatunkw Plasmodium jest Plasmodium falciparum, ktry powoduje zoliw malari trzeciaczk Pocztkowe objawy Zimnica rozpoczyna si nieswoistymi objawami (podobnymi do objaww grypy), trwajcymi kilka dni, takimi jak: o Ble gowy o Ble koczyn o Oglne osabienie o Dreszcze o Sporadycznie nudnoci o Okresowa gorczka Objawy spowodowane s niszczeniem przez pierwotniaka erytrocytw i w mniejszym stopniu odczuwalne, uszkadzaniem hepatocytw. Efektem rozpadu erytrocytw jest: o niedokrwisto hemolityczna o taczka o hemoglobinuria. Inne objawy to: o ble miniowe o ble krgosupa, o zaburzenia wiadomoci, o objawy neurologiczne o kaszel i duszno.

- 14 -

 Copyright by $ta

Schematy gorczki o W ci gu kilku dni do tygodnia od pocztku parazytemii dochodzi do zsynchronizowania cyklu schizogonii W zaraeniach P. vivax, P. ovale oraz P. falciparum cykl odbywa si w cigu 48 godzin (trzeciaczka) W zaraeniach P. malariae 72 godzin (czwartaczka) Typowe dreszcze malaryczne o Po pocztkowym wzrocie temperatury do okoo 39C skurcz obwodowych naczy krwiononych powoduje dreszcze (trwajce od 10 minut do godziny), nastpnie temperatura jeszcze raz podnosi si do 4041C (faza gorczkowa od dwch do szeciu godzin), po czym nastpuje rozszerzenie naczy i zlewne poty. o Ataki te pojawiaj si gwnie w godzinach rannych i popoudniowych o Kiedy dreszcze osabn, a gorczka ustpi, pacjent znowu czuje si dobrze a do nastpnego ataku Przebieg zaraenia i nawroty choroby o Dreszcze malaryczne pojawiaj si okresowo do mementu kiedy namnaania pasoyta w erytrocytach zostanie stumione przez chemioterapi lub odpowied immunologiczn ywiciela. Pasoyty, ktre pozostaj w ciele ywiciela, mog powodowa nawroty choroby przez wiele miesicy, a nawet lat od pierwotnego zaraenia. Nawroty powodowane s utrzymywaniem si postaci krwiakowych lub reaktywacj hipnozoitw

Powikania: Wczesne powikania: o cika niedokrwisto o pknicie ledziony o malaria mzgowa - objawiajca si zaburzeniami przytomnoci do piczki w cznie, objawami ogniskowymi, drgawkami o hipoglikemia o skaza krwotoczna o niewydolno nerek o ostra niewydolno oddechowa (obrzk puc albo ARDS) o wstrzs. Pne powikania: o nadreaktywny zesp malaryczny z hipersplenizmem (zesp splenomegalii tropikalnej) o zesp nerczycowy o choniak Burkitta o zwknienie wsierdzia.

Patogeneza i chorobotwrczo: o Rola cytokin: W wyniku schizogonii krwinkowej i towarzyszcego jej rozerwania erytrocytw uwalniane s antygeny Plasmodium (fosfolipidy i glikolipidy), co stymuluje makrofagi i monocyty do produkcji TNF (czynnik martwicy nowotworu ) i innych cytokin (IL-1, IL-6, IL-8) o Niedokrwisto Powodowana przez niszczenie krwinek czerwonych podczas schizogonii, zwikszon eliminacj zarwno zaraonych, jak i niezraonych krwinek czerwonych w ledzionie, zahamowanie erytropoezy przez TNF oraz inne czynniki Przyleganie komrkowe (adhezja komrkowa, cytoadherencja) oraz tworzenie rozety Krwinki czerwone zaraone przez dojrzewajce schizonty P. falciparum przylegaj do rdbonka naczy krwiononych w rnych narzdach, zwaszcza w drobnych naczyniach ylnych. Zjawisko to spowodowane jest interakcj pomidzy swoistymi dla szczepu ligandami pasoyta a receptorami ywiciela Dla zarodcw korzy pynca z przylegania komrkowego polega na tym, e w ten sposb cz ich populacji unika eliminacji w ledzionie. Dla ywiciela jednak przyleganie komrkowe ma konsekwencje chorobowe: utrudnia mikrokrenie miejscowe, jak rwnie wymian gazow i wymian zwizkw chemicznych, co prowadzi do niedokrwistoci, wywoujcej hipoksj tkanek i ostatecznie uszkodzenia komrek i narzdw, powodujc szczeglnie cikie zaburzenia w mzgu.

- 15 -

 Copyright by $ta

Tworzenie rozet polega na zlepianiu krwinek czerwonych zaraonych przez P. falciparum z innymi niezraonymi krwinkami. Proces ten wywoany jest mechanizmami podobnymi do przylegania komrkowego

Inne wybrane procesy W zwizku z niszczeniem krwinek czerwonych i pasoytw oraz produkcj TNF dochodzi do uaktywnienia komrek fagocytuj cych ukadu siateczkowo-rdbonkowego. Objawy to m.in. obrzmienie ledziony w przebiegu zaraenia oraz zwikszona eliminacja erytrocytw w ledzionie. Uszkodzenia nerek w ostrym przebiegu malaria tropica s powodowane przez kapilarne przyleganie komrkowe oraz martwic kanalikow . W czwartaczce takie zniszczenia s spowodowane odkadaniem kompleksw immunologicznych w nerkowych naczyniach wosowatych Zmiany patologiczne Takie zmiany wystpuj gwnie w przypadku zimnicy tropikalnej Naczynia wosowate mzgu s zaczopowane zaraonymi krwinkami czerwonymi, dochodzi do wyleww oraz pojawiania si miejsc martwiczych wok zaczopowanych naczy, otoczonych przez reakcje zapalne. Kolejne zmiany mona znale w ledzionie i w trobie (np. obrzk, hiperplazja komrek fagocytujcych, zawierajcych zarodce oraz barwnik), sercu, pucach, nerkach i innych organach

Diagnostyka o Etiologiczne potwierdzenie rozpoznania klinicznego uzyskuje si przez wykrycie zarodcw malarii we krwi Przed rozpoczciem chemioterapii z naczy wosowatych pobiera si prbki krwi kapilarnej, jeli jest to moliwe, najlepiej przed wystpieniem gorczki, a nastpnie przeprowadza badanie mikroskopowe zarwno cienkich jak i grubych rozmazw krwi po barwieniu metod Giemsy. Stadia P. falciparum, P, vivax, P, ovale mona wykry we krwi po upywie 5-8 dni od momentu zaraenia P. malariae nie wczeniej ni po 13-16 dniach o Szybkie testy (paraSight, MalaQuick) do diagnozowania zarae P. falciparum o Za pomoc testw wykorzystujcych przeciwciaa monoklonalne mona z du czuoci i swoistoci wykry charakterystyczny antygen Plasmodium (HRP2) we krwi o Inny szybki test (OptiMAL) do diagnozowania gatunkw Plasmodium jest oparty na detekcji swoistej dehydrogenazy mleczanowej o Wykrycie swoistych przeciwcia w surowicy osb zaraonych zarodcami po raz pierwszy nie jest moliwe w okresie od 6 do 10 dni po wprowadzeniu pasoyta. o Wykrywanie DNA za pomoc PCR mona stosowa do identyfikacji rnych gatunkw Plasmodium w celach badawczych Epidemiologia o Stae minimalne temperatury na poziomie 16-18C oraz wysoka wilgotno utrzymujca si przez kilka tygodni s warunkami niezbdnymi do przenoszenia zimnicy przez wektory o Czynniki etiologiczne zimnicy mog by przenoszone przez samice okoo 80 gatunkw komarw z rodzaju Anopheles stadia larwalne oraz poczwarki tych komarw rozwijaj si w wodach stojcych, czsto blisko siedlisk ludzkich o Alternatywnymi metodami przenoszenia zarodcw malarii jest zaraenie przez oysko, transfuzje krwi (zarodce mog przetrwa w przechowywanej krwi przez pi dni) oraz skaone igy uywane przez narkomanw Zapobieganie o rodki profilaktyczne s konieczne w przypadku podrnych udajcych si na tereny malaryczne w Afryce, Ameryce rodkowej i Poudniowej oraz Azji o Metody zapobiegania malarii Zapobieganie ukuciom komarw Ubranie z dugimi rkawami i spodnie Opryskanie obra szybko dziaajcymi rodkami owadobjczymi (pyretryny) Zabezpieczenie pomieszcze, aby nie dostaway si do nich komary Spryska pomieszczenia rodkami przeciw owadom moskitiery Chemioprofilaktyka Regularne przyjmowanie lekw przeciwmalarycznych przed, w trakcie i przez okrelony czas po zakoczeniu pobytu w rejonach malarycznych Znajomo postpowania w przypadku nagego wystpienia choroby - 16 -

 Copyright by $ta

wr Tr ypanosom a Czynnik etiologiczny trypanosomozy afrykaskiej (piczki afrykaskiej) oraz trypanosomy amerykaskiej (choroba Chagasa) Powstawanie rnych postaci rozwojowych podczas cyklu yciowego u krgowcw i wektorw (owadw) o Stadia wrzecionowate o Jednowiciowe (trypomastigota, epimastigota, promastigota) o Okrge formy amastigota Trypanosoma brucei gambiense (widrowiec gambijski) oraz Trypanosoma brucei rhodesiense (widrowiec rodezyjski) o o To czynniki etiologiczne PICZKI AFRYKASKIEJ T. gambiense oraz T. rhosesiense pasoytuj na zewntrz komrek w osoczu krwi lub w innych pynach ciaa krgowcw Postacie trypomastigota w ludzkiej krwi s pleomorficzne przeksztacaj si w smuke formy przy wzrastajcej parazytemii albo w krtkie i grube formy przy zmniejszaj cej si parazytemii, ktre stanowi rdo inwazji dla Glossina (muchy tse-tse) widrowce ktre dostan si do organizmu Glossina (muchy tse-tse) kiedy muchy te ss krew zaraonego ywiciela, przechodz zoony cykl rozwoju i reprodukcji w organizmie owada, trwajcy 15-35 dni. Powstae stadia mog zosta wszczepione w skr gospodarza ze lin muchy Objawy kliniczne piczka afrykaska w swojej pocztkowej fazie jest chorob gorczkow z limfadenopati, pniej charakteryzuje si objawami zapalenia opon mzgowych i mzgu. Inwazja ma przebieg dwustopniowy: Pierwsze stadium stadium gorczkowo-gruczoowe lub hemolimfatyczne o widrowce namnaaj si w pynie tkankowym w miejscu ukucia. o W cigu 2-4 dni moe rozwin si obrzk zapalny zmiana chorobowa pierwotna lub tzw. szankier, ktry znika w przecigu trzech tygodni. o W przecigu okoo dwch tygodni widrowe dostaj si do krwiobiegu oraz ukadu limfatycznego. o Objawy w pierwszej fazie: bl gowy, ble staww i mini, uoglnione powikszenie w zw chonnych (opuchnicie w zw chonnych szyi objaw Winterbotoma), Gorczka, dreszcze, krtkotrwae obrzki, utrata masy ciaa, zaburzenia pracy serca niedokrwisto trombocytopenia podwyszone IgM w surowicy

Drugie stadium zapalenie opon i mzgu o Oznaki postpujcego zapalenia opon mzgowych i mzgu, o drgawki padaczkopodobne, o pniej senno, apatia, piczka, o Pleocytoza w pynie mzgowo-rdzeniowym, o podniesiony oglny poziom biaka oraz IgM

Diagnostyka bezporednie wykrycie widrowcw we krwi i w aspiracie wzw chonnych, a w postaciach mzgowych pasoyta w pynie mzgowo-rdzeniowym. widrowce mona wykry w niebarwionych preparatach krwi, w rozmazach cienkowarstwowych barwionych metod Giemsy lub grubowarstwowych rozmazach krwi - 17 -

 Copyright by $ta

Analiza aspiratu w zw chonnych ma bardzo du warto diagnostyczn w przypadku inwazji T. gambiense. Aby potwierdzi lub wykluczy inwazje OUN, naley pobra prbk pynu mzgowo-rdzeniowego, odwirowa j, a nastpnie zbada osad na obecno widrowcw.

Przeciwciaa w krwiobiegu mona wykry rnymi metodami Test aglutynacji CATT wykaza skuteczno w badaniach epidemiologicznych

Trypanosoma crusi Czynnik etiologiczny trypanosomy amerykaskiej (choroby Chagasa) Choroba Chagasa wystpuje endemicznie w Ameryce rodkowej oraz poudniowej Pasoyt ten kry w endemicznych lenych ogniskach pomidzy krgowcami a owadami (pluskwiakami), ostatecznie trafiaj c na czowieka T. crusi moe by przenoszony pomidzy ludmi z pominiciem wektora przez transfuzj krwi, oysko lub przeszczep organw Cykl yciowy: o Kiedy pasoyt znajdzie si w organizmie czowieka, jest: albo fagocytowany przez makrofagi albo atakuje inne komrki, gwnie komrki mini (serce, minie szkieletowe lub minie gadkie), jak rwnie komrki neuroglejowe. o o W komrkach przeksztaca si w posta amastigota rozmnaa przez podzia prosty. Komrki wypenione okoo 500 pasoytami nosz nazw pseudocyst. Po okoo 5 dniach pasoyty rozwijaj si w posta epimastigota, nastpnie trypomastigota, po czym powracaj do krwiobiegu, gdzie cykl zaraania powtarza si

Objawy kliniczne i patogeneza o Niektre zaraone osoby reaguj na wtargnicie pasoyta przez skr lub spojwk miejscow zapaln reakcj skrn (tzw. chagoma) lub zapaleniem spojwek i obrzkiem powiek (tzw. objaw Romana) o W ostrej fazie choroby, ktra nast puje po okresie inkubacji trwajcym 7 do 30 dni, obserwuje si nastpuj ce objawy: Gorczka Obrzk Powikszenie w zw chonnych Hepatomegalia Splenomegalia Zapalenie minia sercowego Rzadziej zapalenie mzgu i opon mzgowo-rdzeniowych Okoo 8-10 tygodni po ostrej fazie zaraenie przechodzi w stan utajony: w surowicy mona wykry przeciwciaa, rwnie w 20-60% przypadkw mona wykry pasoyta. Klinicznymi objawami fazy przewlekej, czsto pojawiajcymi si po 10-20 latach od fazy ostrej s: Kardiopatia (kardiomegalia, 30% przypadkw), Uszkodzenia ukadu pokarmowego (przeyk olbrzymi, okrnica olbrzymia) Neuropatie (3%)

Diagnostyka o W fazie ostrej widrowce mona wykrywa we krwi obwodowej najwczeniej 1-2 tygodnie po zaraeniu o W fazie przewlekej wykrywanie pasoytw za pomoc konwencjonalnych metod jest nieskuteczne (czuo < 10%) o Do wykrywania parazytemii o niskim poziomie uywa si: Ksenodiagnozy (pluskwy wolne od widrowcw ywi si krwi osb podejrzewanych o inwazj, po kilku tygodniach owady badane s na obecno widrowcw) Wykrycia swoistego DNA za pomoc PCR wr

- 18 -

 Copyright by $ta

Leishm ania Czynnik etiologiczny leiszmaniozy Formy leiszmanioz u ludzi: o Leiszmaniozy trzewne Narzdy wewntrzne, rzadziej skra L. donovani L. infantum L chagasi Podstawowe objawy Gorczka, Splenomegalia Hipergammaglobulinemia postpujca niedokrwisto leukopenia Leiszmaniozy skrne L. major L. aethiopica L. tropica Podstawowe objawy Rozwj na skrze pojedynczych bd licznych, suchych, pniej moliwie wrzodziejcych grudek; rzadko rozprzestrzenia si do naczy limfatycznych i wzw Gojenie z powstawaniem blizn

DIC

MAT

Amerykaskie leiszmaniozy skrne oraz skrno-luzwkowe Zesp L. mexicana Zesp L. braziliensis L. peruviana Podstawowe objawy Zmiany skrne podobnie jak w przypadku leiszmaniozy skrnej. Niektre postaci maj tendencj do rozprzestrzeniania si w luzwce, powodujc cikie uszkodzenia tkanek

Patogeneza i objawy kliniczne o U ludzi oraz innych krgowcw Leiszmania pasoytuje w jednojdrowych komrkach fagocytarnych (makrofagi, monocyty, komrki Langerhansa), przyjmujc form pozbawion wici (amastigota) o Gatunki Leishmania s przenoszone przez komary pci eskiej z rodzaju Phlebotomus (Stary wiat) oraz Lutzomyia (Nowy wiat), znane jako muchy piaskowe. o Po wnikniciu przyczepiaj do swojej powierzchni skadniki pochodzce od ywiciela (IgM, dopeniacz, receptory erytrocytw) i wyposaone w ten sposb przyczaj si do receptorw makrofagw. o Nastpnie s fagocytowane i zamykane w fagolizosomie, gdzie przed dziaaniem enzymw lizosomalnych chroni je m.in. substancje zawarte we wasnej bonie komrkowej. o Formy promastigota szybko (12-14 h) przeobraaj si w postaci amastigota, ktre ostatecznie zostaj otoczone prze wodniczk wewntrz fagolizosomu i rozmnaaj si przez podzia prosty. o Nastpnie postaci amastigota s uwalniane w procesie przypominaj cym egzocytoz i mog zaraa nowe komrki

- 19 -

 Copyright by $ta

Naley pamita e w leiszmaniozie skrnej oraz skrno-luzwkowej pasoyty pozostaj ograniczone do skry lub skry i luzwki. Uszkodzenia spowodowane leiszmanioz skrn mog utrzymywa si przez dugi czas, jednak maj tendencj do samoistnego zaleczania si, natomiast w leiszmaniozie skrno- luzwkowej obserwuje si zmiany destrukcyjne tkanek. W leiszmaniozie trzewnej pasoyty mog natomiast zaatakowa cay ukad jednoj drzasty fagocytarny w rnych narzdach (ledziona, w troba, w zy chonne, szpik kostny, monocyty krwi itd.), powodujc zaraenia, ktre w przypadku braku leczenia s miertelne

Diagnostyka o Etiologiczna diagnoza leiszmaniozy trzewnej opiera si na bezporednim wykryciu pasoytw w materiale pobranym z w zw chonnych lub ze szpiku kostnego, w wymazach barwionych metod Giemsy (niepewne), w hodowli (w ktrej rozwijaj si postacie promastigota) lub za pomoc PCR. Hodowla oraz PCR maj zbliony poziom czuoci. Przeciwciaa wykrywa si u prawie wszystkich immunokompetentnych pacjentw (okoo 99%), natomiast 40-50% pacjentw ze wspistniejcym zakaeniem HIV jest seronegatywnych o Rozpoznanie leiszmaniozy skrnej opiera si zwykle na dowodach klinicznych. Weryfikacji etiologii wymaga bezporednio wykrycia pasoyta w wymazach lub wycinkach z kraw dzi zmian skrnych. Bardziej wiarygodne jest wykrycie pasoytw w hodowli lub PCR. Badania serologiczne, wykrywajce przeciwciaa, daj dodatni wyniki tylko w niewielkiej liczbie przypadkw

wr Pneum ocyst i s jir oveci Pneumocystis jiroveci , znany rwnie pod star nazw Pneumocystis carinii (wtedy sklasyfikowany jako pierwotniak), jest grzybem (chocia brak u niego niektrych cech charakterystycznych dla grzybw, takich jak zawarto ergosterolu w bonie komrkowej) wywouj cym u czowieka pneumocystozowe zapalenie puc. Grzyb wystpuje w przewodzie pokarmowym wikszoci zwierzt domowych (kot, pies oraz byda domowego i koni), jednak bardzo rzadko infekuje ona zdrowy organizm. Drobnoustrojem zaraaj si najczciej chorzy na AIDS (zakaenie Pneumocystis jiroveci jest chorob wskanikow AIDS), nowotwory jelita grubego lub majcy w jaki sposb upoledzony ukad odpornociowy. Znane s trzy stadia rozwojowe P. carinii o Trofozoity (rozmnaanie bezpciowe przez poprzeczny podzia komrki) o Rozmnaanie pciowe zaczyna si, gdy dwa haploidalne trofozoity pocz si w jeden diploidalny sporozoit, co uwaa si za stadium porednie rozmnaania pciowego. o Po dalszych podziaach jdra sporozoity na kocu swego cyklu rozwojowego maj po osiem j der. Wok jder powstaj ciaka wewntrzne spory tworzce trzecie stadium rozwojowe cyst Patogeneza i obrazy kliniczne o Ludzie s bardzo odporni na zakaenia; okoo 1/3 naszej populacji jest albo nosicielami tego drobnoustroju, albo si z nim zetkno. o Objawy chorobowe pojawiaj si jedynie w razie upoledzenia odpornoci komrkowej. o o Pierwotn postaci kliniczn zakaenia jest rdmiszowe zapalenie puc. Rozlega proliferacja drobnoustrojw w pcherzykach pucnych uszkadza ich nabonek. Nastpnie grzyby wnikaj do rdmiszu i wywouj zapalenie puc. Z pierwotnych ognisk zakaenia w 1-2% przypadkw wdruj do innych narzdw, powoduj c pozapucne zakaenia P. carinii (w uchu rodkowym, oku, orodkowym ukadzie nerwowym, w trobie, trzustce itd.)

Diagnostyka o Waciwym materiaem diagnostycznym s bioptaty puc lub popuczyny pcherzykowo-oskrzelowe (BAL) z zajtych chorobowo segmentw puc; cysty wida w preparatach zabarwionych srebrem metod Grocotta, natomiast trofozoity i sporozoity w preparatach zabarwionych metod Giemsy. Identyfikacj uatwia immunofluorescencja bezporednia ze znakowanymi przeciwciaami monoklonalnymi skierowanymi przeciw antygenowi powierzchniowemu cyst. - 20 -

 Copyright by $ta

Ostatnio poyteczn molekularn metod diagnostyczn staa si amplifikacja swoistych sekwencji DNA metod PCR. wr Naegleria Naegleria fowleri jest czynnikiem powoduj cym ostre pierwotne pezakowate zapalenie mzgu i opon mzgowych PAM. Gatunek ten wystpuje na caym wiecie w zbiornikach ze wie wod zwaszcza w ciepej wodzie basenw, w zbiornikach gromadzcych wod oraz w jeziorach i rzekach zanieczyszczony ciep wod przemysow itp. Do zaraenia dochodzi przez jam nosow po kontakcie z wod zawierajc trofozoity, tzn. podczas pywania czy prysznicu. Pe zaki przesuwaj si z nabonka w chowego wzdu nerww do OUN i po okresie inkubacji wynoszcym 2-7 dni powoduj ostre zapalenie mzgu i opon mzgowych, ktre zwykle koczy si zgonem. wr

Acant ham oeba Potencjalnie chorobotwrczy dla czowieka jest Acanthamoeba culbertsoni oraz kilka innych gatunkw. Pe zaki te bytuj w ziemi, piasku, kurzu, powietrzu, wodzie. Uwaa si e jedn z gwnych drg transmisji jest inhalacja cyst wraz z kurzem. Acanthamoeba czsto kolonizuj ludzk luzwk nosa, byy izolowane ze luzwki ust, zmian skrnych oraz rogwki, Chorobotwrczo o Z miejsca wniknicia do organizmu mog rozprzestrzenia si poprzez krew do OUN oraz innych narzdw. o Zaraenie u ludzi czsto przebiega bezobjawowo. o Sporadycznie pojawia si zapalenie rogwki, zw aszcza u ludzi noszcych soczewki kontaktowe. o W rzadkich przypadkach zraenia uoglnionego Acanthamoeba moe powodowa ziarniniakowe pezakowe zapalenie mzgu GAE, jak rwnie ziarniniakowe zmiany w pucach i innych organach Diagnostyka o Hodowla pezakw z pynu spojwkowego oraz pynu do pukania soczewek Zapobieganie: o Naley uywa tylko sterylnych pynw do pukania soczewek wr

Cyclospor a cayetanensis Czynnik etiologiczny cyklosporozy Zakaenie drog pokarmow oocytami po sporulacji znajdujcymi si w poywieniu lub wodzie pitnej Stadia rozwojowe w enterocytach w dwunastnicy i jelicie czczym Oocysty przed sporulacj wydalane s wraz z kaem; do sporulacji dochodzi poza organizmem ywiciela w przeci gu 5-12 dni o dziki sporulacji oocysty staj si inwazyjne, (podobnie byo przy T. gondi ) Objawy kliniczne o Inkubacja - okoo tygodnia, o Atrofia kosmkw, o Hiperplazja krypt oraz zmiany zapalne luzwki jelita o u osb immunokompetentnych samoograniczajca si biegunka (2-3 tyg), utrata apetytu, wzdcia oraz ze samopoczucie, zwykle bezgorczkowo - 21 -

 Copyright by $ta

Diagnostyka o Wykrywanie oocyst w prbce kau przy uyciu metod zagszczaj cych lub w barwionych rozmazach kau (np. modyfikowane barwienie wg Ziehla-Neelsena lub modyfikowane barwienie fuksyn karbolow ) wr Sar cocyst i s Czynnik etiologiczny sarkocystozy Gatunki patogenne: o Sarcocystis hominis o Sarcocystis suihomini (bardziej chorobotwrczy) To pasoyty jelita ludzkiego Do zaraenia dochodzi w wyniku spoycia surowego lub poddanego niewystarczajcej obrbce termicznej misa woowego lub wieprzowego, ktre czsto zawiera cysty. Objawy kliniczne o Obydwa gatunki mog powodowa krtkotrwae objawy (6-48 godzin) w przeci gu 24 godzin od spoycia misa zawierajcego cysty o Nudnoci, wymioty, biegunka oraz umiarkowane gorczka Diagnostyka o Jelitow inwazj Sarcocystis mona rozpozna po wykryciu sporocyst lub rzadziej oocyst w kale przy uyciu metody SAF lub metody flotacyjnej wr

Balant idium col i Czynnik etiologiczny balantidiozy Balantidum coli to kosmopolityczny orzsek Bytuje czsto w jelicie gubym map, szczurw oraz wi, rzadziej u ludzi Chorobotwrczo o balantidioza, manifestuje si nieytami i owrzodzeniami, martwic jelita grubego. o Objawy chorobowe balantidiozy czsto s podobne do pezakowicy jelitowej o Trofozoity Balantidium coli wydzielaj hialuronidaz, co u atwia trofozoitom wnikanie do przestrzeni midzykomrkowych i wywoywanie uszkodze bony luzowej jelita. o W miejscach wnikania trofozoitw obserwuje si nacieki okrgokomrkowe a nastpnie ropnie i liczne rozsiane owrzodzenia jelita zw aszcza w okolicy wyrostka robaczkowego. Najczstsze postacie kliniczne balantidiozy to: o Ostra balantidioza jelitowa - Charakteryzuje j biegunka z okresowo wystpujcymi duymi ilociami luzu i krwi, nudnoci i wymioty. o Przewleka balantidioza jelitowa - w ktrej odnotowuje si brak aknienia, ble brzucha, ble gowy, utrat masy ciaa oraz niedokrwisto w morfologii krwi. Choroba przenosi si przez kuliste cysty od ywiciela do ywiciela drog fekalno-oraln o Gwnym rdem zaraenia dla czowieka s cysty wydalane z kaem wini domowej, dlatego do zaraenia Balantidium dochodzi najczciej na terenach wiejskich u osb majcych styczno z trzod chlewn. Rozpoznanie polega na wykryciu cyst lub form wegetatywnych w prbkach kau wr

Tasiemce
Pasoyty te s hermafrodytami i skadaj si z gwki (skoleksa), szyjki oraz acucha czonw (proglotydw) Nie posiadaj ukadu trawiennego dlatego te substancje odywcze pobieraj za porednictwem tegumentu wykazujcego waciwoci absorpcyjne

- 22 -

 Copyright by $ta

Taenia saginat a ( t asiem iec nieuz br oj ony) To czynnik etiologiczny teniozy T. saginata Posiada gwk zapatrzon w cztery przyssawki, jednak jest ona pozbawiona ryjka i hakw Jaja uwalniaj si gdy proglotydy odrywaj si w wietle jelita lub gdy czony rozpadaj si poza organizmem ywiciela Zewntrzn osonk jaj stanowi gruby, brzowy, promienicie prkowany embriofor, ktry otacza onkosfer zaopatrzon w trzy pary hakw. Jaja s bardzo wytrzymae i w wilgotnym rodowisku mog zachowywa inwazyjno przez wiele tygodni i miesicy (ale s wraliwe na wysuszenie) s wydalane z kaem ludzi zaraonych jaja zanieczyszczaj pastwiska i pasz Kiedy bydo spoyje jaja, w jelicie cienkim wylgaj si onkosfery, ktre migruj do ciany jelita i wraz z prdem krwi s przenoszone do mini prkowanych, gdzie w cigu 3-4 miesicy rozwijaj si do inwazyjnych wgrw (=Cysticercus bovis). o Kady w gier jest pcherzykiem wielkoci ziarna groszku, wypenionym pynem i zawierajcym pojedynczy wgbiony skoleks Patogeneza i objawy o Ludzie zaraaj si spoywajc surow lub niedogotowan woowin zawierajc w gry. o W jelicie cienkim skoleks wgra wynicowuje si, przyczepia do luzwki grnej czci jelita i rozwija do postaci dorosej, ktra moe y w organizmie ywiciela przez lata, a nawet dziesiciolecia. o U niektrych osb T. saginata wywouje zmiany morfologiczne (znieksztacenie kosmkw, proliferacj enterocytw, komrkowe nacieczenie luzwki itp.) i zaburzenia funkcjonalne. o Czasem te moe wystpi eozynofilia o Objawy inwazji: W 25% przypadkw zaraenie ma przebieg bezobjawowy W pozostaych przypadkach: Nudnoci Wymioty ble w nadbrzuszu biegunka lub zaparcia zwikszone albo zmniejszone aknienie.

Diagnostyka o Zakaenie Taenia jest atwe do rozpoznania, jeli z kaem wydalane s czony o dugoci 1,5 2 cm i szerokoci 0,7 cm. o Rnicowanie morfologiczne gatunkw (T. saginata vs. T. solium) dokonywane na podstawie budowy czonw macicznych czsto nie jest jednak moliwe, ale oba gatunki mona rozrni dziki analizie DNA (PCR). o Jaja T. saginata s wydalane w kale nieregularnie nie mona ich odrni od jaj T. solium na podstawie morfologii. o Stosuj c test ELISA, mona wykry w pynnych prbkach kau koproantygeny nawet wwczas, gdy nie s wydalane ani proglotydy, ani jaja Sposoby zapobiegania o Odkaanie ciekw o Wykrywanie nosicielstwa w grw w czasie kontroli weterynaryjnej ubijanych zwierzt. o Miso zawieraj ce liczne w gry musi by wycofane z obrotu, za miso zawierajce ma liczb larw moe by dopuszczone do konsumpcji po gbokim zamroeniu, ktre zniszczy pasoyta. o Profilaktyka indywidualna polega na unikaniu spoywania woowiny, ktra jest surowa lub te nie bya gboko zamroona

- 23 -

 Copyright by $ta

Taenia sol i um (t asiem iec uz br oj ony) Budowa o T. solium ma 3-4 m dugoci i jest krtszy ni T. saginata. o Skoleks tasiemca uzbrojonego posiada oprcz czterech przyssawek, ryjek uzbrojony w dwa rzdy hakw. Cykl yciowy jest podobny do cyklu T. saginata z wyjtkiem tego, e T. solium wykorzystuje jako ywiciela poredniego wini, w organizmie ktrej rozwija si larwa nabywajca inwazyjnoci w cigu dwch do trzech miesicy Patogeneza o T. solium nie wywouje adnych lub jedynie agodne objawy jelitowe podobne do tych, ktre towarzysz zaraeniu T. saginata Diagnostyka podobna do T. saginata

Cysticerkoza Larwy T. solium (tasiemca uzbrojonego) znane jako Cysticercus cellulosa mog kolonizowa rne narzdy czowieka i wywoywa kliniczny obraz cysticerkozy. Do zaraenia dochodzi w warunkach braku higieny w nastpstwie spoycia jaj pochodzcych z kau osb, ktre s nosicielami tasiemca (egzogenna autoinwazja lub alloinwazja). Przyjmuje si, e inwazj mog powodowa take onkosfery wylgajce si z jaj uwalnianych z macicznych proglotydw w przewodzie pokarmowym cz owieka (endogenna autoinwazja)

- 24 -

 Copyright by $ta

Objawy kliniczne o Cysticerkozy OUN (neurocysticerkoza) lub oka (cysticerkoza oczna) nale do jednych z ciszych postaci zaraenia. W OUN larwy lokalizuj si zwykle w mzgu (komorach, przestrzeni podpajczynwkowej), rzadziej w rdzeniu krgowym; mog powodowa padaczkopodobne drgawki, wzmoone cinienie rdczaszkowe oraz inne objawy neurologiczne. o Ponadto w gry mog rozwija si w tkance podskrnej, sercu i miniach szkieletowych Diagnostyka o Jeeli larwy lokalizuj si tkance podskrnej, badanie palpacyjne podskrnych guzkw moe dostarczy pierwszego dowodu na wystpowanie cysticerkozy. o w rozpoznawaniu inwazji narzdw wewntrznych przydatne s techniki obrazowe i metody immunodiagnostyczne. o Metoda Western blot z uyciem oczyszczonych antygenw glikoproteinowych uzyskanych z larw T. solium pozwala na wykrycie przeciwcia w surowicy w ponad 90% przypadkw cysticerkozy mzgu

Echinoc occus Czynnik etiologiczny echinokokozy (bblowicy) Gatunki z rodzaju Echinococcus to mae tasiemce, ktre pasoytuj w jelicie cienkim zwierzt misoernych, gdzie produkuj jaja wydalane przez ywiciela do rodowiska Chorobotwrcze larwy rozwijaj si w wyniku spoycia jaj przez naturalnych ywicieli porednich (rne gatunki ssakw), jak rwnie przez ludzi i innych przypadkowych ywicieli (ktrzy nie odgrywaj wanej roli w cyklu yciowym) Obecnie znane s 4 gatunki z rodzaju Echinococcus, wszystkie chorobotwrcze dla czowieka o E. granulosus o E. multilocularis o E. oligarthrus GMO o E. vogeli

Echinococcus granulosus (tasiemiec bblowcowy) Czynnik etiologiczny echinokokozy jednojamowej (EJ) Posta dorosa: o D ugo 4-7 mm o Posiada gwk (z hakami ryjkowymi) i zazwyczaj trzy proglotydy o Charakterystyczna macica (boczne uwypuklenia, mieci do 1500 jaj) ywiciele o Najwaniejszym ywicielem ostatecznym E. granulosus jest pies (oglnie psowate) o ywicielami porednimi s trawoerne i wszystkoerne krgowce, najczciej zwierzta hodowlane (przeuwacze, winie, konie, wielbdy) Cykl yciowy o Dorose tasiemce yj w jelicie cienkim ywiciela ostatecznego przez okoo 6 miesicy (do 2 lat) o Jaja s uwalniane z proglotydw macicznych w jelicie i wydalane z kaem lub te opuszczaj ywiciela, pozostajc wewntrz czonw tasiemca (trudno je odrni od jaj innych tasiemcw) o ywiciele poredni, ludzie oraz inni przypadkowi gospodarze zaraaj si drog doustn, spoywajc jaja, z ktrych w jelicie cienkim uwalniaj si onkosfery o Przebijaj one cian jelita i wdruj wraz z krwi do wtroby, a czasem rwnie do puc i innych narzdw pocztkowo onkosfery rozwijaj si w mae pcherzyki, nastpnie stopniowo w larwy (nazywana take torbiel bblowcow ) larwa to zwykle pcherz wypeniony pynem z jedn lub wieloma komorami, ktrego ciana zbudowane jest z wewntrznej, komrkowej warstwy rozrodczej i zewntrznej bezkomrkowej warstwy laminarnej (warstwa oskrkowa) otoczonej warstw tkanki cznej tworzonej przez gospodarza przecitna rednica torbieli u czowieka wynosi 1-15 cm w cigu 5-6 miesicy od momentu zaraenia w warstwie rozrodczej rozwijaj si torebki lgowe, z ktrych kada zawiera 20 lub wicej protoskoleksw, zaopatrzonych w cztery przyssawki i dwa rzdy hakw ryjkowych. - 25 -

 Copyright by $ta

o o

Torebki lgowe o cienkich cianach pkaj i uwalniaj do pynu torbieli bblowcowej protoskoleksy, ktre tworz wraz z resztkami tych torebek tzw. piasek bblowcowy Cykl yciowy koczy si gdy zwierzta misoerne spoyj torbiele zawieraj ce dojrzae protoskoleksy, ktre znajduj si w podrobach (wntrznociach) hodowlanych lub dzikich zwierzt Nastpnie w cigu 5-8 tygodni w jelicie cienkim ywicieli ostatecznych rozwijaj si dojrzae pciowo osobniki

Patogeneza i objawy kliniczne o Na pocztku EJ jest zawsze bezobjawowa i w czci przypadkw (do 30% przypadkw) pozostaje taka przez duszy czas, zwaszcza gdy wystpuj tylko mae, otoczone grub torebk tkanki cznej lub zwapniae torebki o Objawy mog wystpi po wielu latach, kiedy jedna lub wicej torbieli ze wzgldu na swoje rozmiary, lokalizacj zaczyn zakca funkcje narzdu. o Ostre objawy mog pojawia si w nastpstwie samoistnego, pourazowego lub rdoperacyjnego pknicia torbieli, co prowadzi do uwolnienia pynu zawierajcego antygeny pasoyta i w konsekwencji do wystpienia objaww wstrzsu anafilaktycznego Pknicie moe spowodowa rwnie rozwinicie si nowych torbieli (wtrna EJ) a take samowyleczenie Epidemiologia o Za wikszo przypadkw inwazji u czowieka odpowiedzialny jest szczep wystpujcy u owiec, ktrego cykl rozwojowy obejmuje psy i owce o Jaja Echinococcus zachowuj ywotno w rodowisku wilgotnym przez wiele miesicy, mog take przetrwa zim natomiast wysychajc, szybko gin Diagnostyka o Torbiele tasiemca czsto rozpoznaje si przypadkowo w badaniu rtg albo USG. Charakter torbieli i jej aktualny stan morfologiczny moe by okrelony w USG, tomografii komputerowej lub MRI. o Pewne rozpoznanie stawiane jest na podstawie wyniku badania parazytologicznego pynu torbieli, badania histopatologicznego torbieli albo tkanek. Jednoznacznym potwierdzeniem inwazji tasiemcem jest stwierdzenie haczykw, protoskoleksw lub fragmentw pcherza pasoyta.

- 26 -

 Copyright by $ta

Materia do badania parazytologicznego moe pochodzi z biopsji lub moe by uzyskany rdoperacyjnie. Gatunki Echinococcus mona wykry w aspiratach lub materiale biopsyjnym z w troby lub z puc, plwocinie lub w moczu. Biopsja jest niebezpieczna, gdy przypadkowe rozerwanie cysty moe spowodowa wydostanie si piasku torbieli doprowadzaj c do powstania licznych nowych cyst, a take reakcji anafilaktycznej o Podstaw laboratoryjnego rozpoznania echinokokozy s badania serologiczne, jednak stosowane rutynowo testy s mao swoiste. Swoiste przeciwciaa wystpuj u okoo 90-100% pacjentw z echinokokoz jednojamow wtroby, jednak tylko w okoo 60-80% przypadkw echinokokozy puc Bardziej swoiste testy znajduj zastosowanie jako testy potwierdzenia; wykorzystuje si np. immunoelektroforez w elu agarozowym albo Western blot ze swoist frakcj antygenow 8 kDa. Pewn warto ma take natychmiastowy test nadwraliwoci skrnej (z pynem bblowcowym) wg Casoniego. Najnowsze techniki wykorzystuj metod PCR i polimorfizm dugoci fragmentw restrykcyjnych; pozwalaj na zrnicowanie E. granulosus i E. multilocularis.

o o o

Zwalczanie i zapobieganie o Zwalczanie EJ u ludzi obejmuje regularne masowe odrobaczanie psw w celu wyeliminowanie E. granulosus, uniemoliwienie psom dostpu do wntrznoci zwierzt domowych i dziko yjcych oraz kontrol populacji psw.

Echinococcus multilocularis (tasiemiec wielojamowy) Czynnik etiologiczny echinokokozy wieloamowej (EW) Posta dorosa o Zaledwie 2-4 mm dugoci o Posiada zwykle 5 (2-6) proglotydw oraz workowat macic (ktra zawiera a do 200 jaj) ywiciele o Najwaniejszymi ywicielami ostatecznymi s lis pospolity i lis polarny, chocia take inne dziko yjce zwierzta misoerne oraz psy i koty o ywicielami porednimi s zwykle gryzonie (myszy polne, nornice, pi maki) o Ludzie i inne ssaki, takie jak mapy, winia domowa i dzik, konie, a nawet psy to ywiciele przypadkowi Cykl yciowy o Podobny do cyklu E. granulosus o W organizmach naturach ywicieli porednich rozwija si w larw , ktrej w cigu 40-60 dni powstaj protoskoleksy o Spoycie przez ywiciela ostatecznego larw zawieraj cyc protoskoleksy prowadzi do rozwoju w jego liclicie cienki nowego pokolenia tasiemcw zdolnych do produkcji jaj inwazyjnych ju po 2628 dniach od zaraeni Larwa E. multilocularis jest konglomeratem o strukturze pcherzykowej, skadajcym si z drobnych torbieli (mikroskopijnej wielkoci lub wikszych, o rednicy do 3 cm) otoczonych tkank ziarninow i czn Kada torbiel jest zbudowana podobnie jak u E. granulosus, ale zawiera galaretowat mas rzadko produkuje ma liczb protoskoleksw u ludzi (max 10% przypadkw) Z punktu widzenia patologii istotnym problemem jest to, e poszczeglne torbiele mno si na drodze egzogennego pczkowania oraz e cienkie, podobne do korzonkw wypustki komrkowe z warstw rozrodcz mog nacieka otaczaj ce tkanki, Prawdopodobnie grupy komrek uwolnione z tych struktur lub te bardzo mae pcherzyki rozprzestrzeniaj si drog naczy krwiononych, powodujc przerzuty w odlegych miejscach, np. w mzgu czy kociach- tak wic larwa zachowuje si jak nowotwr zoliwy. Larwy mog powiksza si i osiga u ludzi rednic 20 cm; w czci rodkowej moe dochodzi od martwicy i powstawania jam Patogeneza i objawy kliniczne o Pocztkowa faza inwazji jest zawsze bezobjawowa. Po d ugim okresie inkubacji (zwykle po 10-15 latach) inwazja w troby moe przejawia si wystpieniem objaww przypominajcy objawy rozwoju zoliwego nowotworu. Inwazja przebiega powoli, chronicznie, trwajc od kilku tygodni do nawet kilku lat. o U pacjentw nieleczonych miertelno moe przekroczy 94% Epidemiologia o Jaja s przenoszone na ludzi rnymi drogami - 27 -

 Copyright by $ta

Zanieczyszczenie rk jajami E. multilocularnis poprzez kontakt z ywicielami ostatecznymi (lis, pies, kot), u niektrych jaja znajduj si na sierci, lub prze kontakt z ziemi i rolinami skaonymi kaem ywicieli ostatecznych Spoycie zanieczyszczonej ywnoci (dzikie borwki, warzywa, pady owocowe itp.) lub wypicie skaonej wody

Diagnostyka o Postpowanie diagnostyczne w przypadku EW jest takie samo, jak w przypadku EJ. Dost pne s czye i swoiste metody serolodiczngo wykrywania przeciwcia (ELISA, Western blot) Zwalczanie i zapobieganie o Obecnie podejmowane s prby oceny metody zwalczani E> ultilocularis w populacjach lisw opartej na podawaniu lekw o Mycie, a jeszcze lepiej gotowanie przed spoyciem rosncy ch przygruncie rolin ipranych i dzikich oraz spadw owocowych, a tak mycie rk po pracy w polu s podstawowymi merodami zaociegawczymi. o Osoby ktre mogy zosta zaraone, a take osoby maj ce czsty kontakt z lisami lub z innych wzgldw naroone na rzeczywiste ryzyko zaraenia pwiny wykona badania krwi na obecno przeciwcia przecieko E> multilocularis w celu wykluczenia lub wczesnego rozpoznania inwazji

Hym enolepis nana ( t asiem iec kar ow aty) Czynnik etiologiczny hymenolepiozy To tasiemiec o dugoci 1-4 cm i szerokoci 1 cm Pasoyt jelita cienkiego ywicielami ostatecznymi s gryzonie i ludzi Inwazja jest wynikiem spoycia jaj, z ktrych w jelicie cienkim wylgaj si onkosfery Onkosfery wnikaj do kosmkw i tam przeksztacaj si w larwy (cysticerkoidy). Larwy wracaj nastnie do wiata jelita, gdzie rozwijaj si do postaci dorosych w cigu dwch do trzeh tygodni Objawy kliniczne i diagnostyka o Inwazje s czsto bezobjawowe, mog jednak czasem powodowa nieokrelone dolegliwoci odkowo-jelitowe o Jaja uwalniaj si z czonw w jelicie i wykrywa si je za pomoc klasycznych metod badania ka u Metody zapobiegawcze obejmuj ogln idein i leczenia zaraonych osb

Nematoda (nicienie; robaki obe)

Ent er obi us ver m icular is ( ow sik l udz ki) Przyczyna enterobiozy (owsicy) Samce maj 2-5 mm dugoci, samice 8-13 mm Cykl yciowy: o Dojrzae pciowo owsiki bytuj na luzwce jelita grubego i dolnej czci jelita cienkiego, wkrtce po kopulacji samce gin. Samice w druj do odbytu, zwykle noc przechodz przez zwieracz i przemieszczaj si, pezajc po skrze w okolice odbytu (kada samica skada okoo 10 000 jaj pokrytych lepk biakow warstw umoliwiajc im przyklejenie si do skry. o o wieo zoone jaja zawieraj zarodek, ktry w temperaturze panujcej na skrze rozwija si do inwazyjnej larwy pierwszego stadium w cigu okoo 2 dni. Z kolei jaja ktre odklej si od skry zachowuj w wilgotnym rodowisku ywotno przez dwa do trzech tygodni

Inwazja jest najczciej wynikiem poknicia jaj (zawieraj cych inwazyjn larw ), ktre s przenoszone na palcach do ust z okolicy odbytu albo z rnych przedmiotw. W przewodzie pokarmowym z poknitych jaj wylgaj si larwy, ktre trzykrotnie liniej i w cigu 5-6 tygodni rozwijaj si do dojrzaych pciowo owsikw.

- 28 -

 Copyright by $ta

Patogeneza i objawy kliniczne o Owsiki yj ce na bonie luzowej jelita grubego s mao szkodliwe powoduj agodne zmiany nieytowe o W rzadkich przypadkach rne stadia rozwojowe owsika wnikaj w cian jelita grubego i wyrostka robaczkowego lub w druj do pochwy, macicy, jajowodw i jamy brzusznej, gdzie wywouj reakcj zapaln o Samice Enterobius powoduj przede wszystkim bardzo silny wid, ktry moe by przyczyn zaburze nerwowych, opnienia rozwoju, spadku masy ciaa i aknienia oraz innych niespecyficznych objaww. Chore dzieci z powodu silnego sw dzenia w okolicy odbytu le sypiaj. Owsicy towarzysz m.in. ble brzucha, zaburzenia wyprniania, nudnoci, zapalenie skry, wysypka. Przy nasilonej infestacji, owsica moe doprowadzi do powanych zahamowa rozwoju fizycznego i psychicznego. o Ponadto w okolicy odbytu pojawiaj si zadrapania i zmiany wypryskowe, ktre mog rozprzestrzenia si i obejmowa ca skr. Diagnostyka o Wstpne rozpoznanie, oparte na objawach klinicznych, mona potwierdzi wykrywajc owsiki spontanicznie wydalane z kaem oraz jaja przyklejone do skry w okolicy odbytu o Standardowe techniki badania ka u nie s jednak wystarczaj ce, aby znale jaja; najskuteczniejsze jest wykrywanie jaj za pomoc metody tamy samoprzylepnej W intensywnych inwazjach liczne ywe owsiki s czsto wydalane z kaem

Ascaris lumbricoides (glista ludzka) Czynnik etiologiczny glistnicy (askariozy) Dorose glisty bytujce w jelicie cienkim s taworowe, maj dugo 15-40 cm i w przyblieniu grubo owka Cykl yciowy: o Dojrzae pciowe samice produkuj a 200 000 jaj dziennie, ktre wydalane s z kaem w stadium niezawierajcym zarodka (wewntrz jaj znajduje si zygota, ktra zaczyna bruzdkowa dopiero, gdy jaja dostan si do rodowiska zewntrznego) o W odpowiednich warunkach w cigu 3-6 tygodni w jaju rozwija si inwazyjna larwa o Inwazje u czowieka s wynikiem spoycia jaj zawierajcych larwy, ktre wylgaj si w grnej czci jelita cienkiego, skd przenikaj do naczy ylnych ciany jelita. o Wraz z krwi w druj najpierw do w troby, a nastpnie, po 4-7 dniach od zaraenia, do puc, gdzie opuszczaj naczynia wosowate i wnikaj do pcherzykw pucnych. o Odbywajc w drwk przez tchawic i gardo podranienie prze knicie , docieraj ostatecznie do jelita cienkiego i przeksztacaj si w dorose osobniki - 29 -

 Copyright by $ta

o o

Okres prepatentny trwa przez 7-9 tygodni D ugo ycia wynosi 12-18 miesicy

Patogeneza i objawy kliniczne o Mao intensywne inwazje czsto pozostaj bezobjawowe o W inwazjach o wikszej intensywnoci w drwka larw w pucach powoduje krwotoki i powstawanie naciekw zapalnych, ktre wystpuj w postaci rozsianych zacienie i guzkw zlokalizowanych okoooskrzelowo, widocznych na zdjciach rtg (zesp Lofflera). Czsto rwnoczenie wystpuje eozynofilia Zespoowi temu moe take towarzyszy kaszel, dusznoci i podwyszona temperatura ciaa o W czasie jelitowej fazy zaraenia tylko u niektrych chorych rozwijaj si wyrane objawy kliniczne: Dolegliwoci brzuszne z nudnociami, wymiotami, blami i biegunk o Niekiedy glisty mog w drowa take do odka, przewodu trzustkowego lub drg ciowych i wywoywa rne objawy zwizane z dan lokalizacj Epidemiologia o Ludzie s ywicielami stanowicymi rezerwuar tego pasoyta o Inwazyjne jaja Ascaris mog by spoyte przez ludzi wraz z zanieczyszczonym poywieniem, ziemi lub, rzadziej, ze skaon wod pitn Diagnostyka o Zaraenie zwizane z obecnoci dojrzaych pciowo oblecw mona rozpozna, poszukujc jaj w kale o Ponadto w okresie migracji larw Ascris inwazj mon wykaza bezporednio, wykrywajc przeciwciaa (zwaszcza swoiste Igr) za pomoc testw serologicznych ,jednak technika ta jest rzadko stosowana w praktyce. Zapobieganie o Metody zapobiegawcze obejmuj usuwanie ciekw, popraw warunkw anitarnych, przestrzeganie zasad higieny przy postpowaniu z ywnoci (mycie owocw i warzyw, gorowanie potraw itp.) oraz regularne leczenie przeciwpasoytnicze osb zaraonych w obszarach endemicznych.

- 30 -

 Copyright by $ta

Trichuris trichura (wosogwka ludzka) Czynnik etiologiczny trichurozy (wosogwczycy) Osiga on 3-5 cm dugoci jego przednia cz jest bardzo cienka i przypomina bicz, za tylna jest grubsza i tworzy rczk Cykl yciowy: o Dorosy nicie bytuje w jelicie grubym, gwnie w jelicie lepym (ktnicy) o Samice skadaj dziennie od 2000 do 14000 jaj o grubej, tobrzowe skorupce mona je z atwoci identyfikowa ze wzgldu na charakterystyczny ksztat przypominajcy cytryn oraz umieszczone biegunowo hialinowe zatyczki W cigu kilku tygodni w jaju rozwija si inwazyjna larwa Po spoyciu inwazyjnych jaj w przewodzi pokarmowym wylgaj si larwy, ktre w druj do bony luzowej i po fazie histotropowej trwajcej okoo 10 dni powracaj do wiata jelita, gdzie osigaj dojrzao pciow Okres prepatentny trwa od 2,5 do 3 miesicy. Pasoyt yje przez kilka lat

o o

o o

Patogeneza i objawy klinicznze o W osogwki zakotwiczone w onie luzowej cienkim, przednim kocem ciaa odywiaj sikrwi o Mao intensywne inwazje przebiegaj bezobjawowo. Inwazje o wikszej intensywnoci, wywoane setkami lub kilkoma tysicami wosogwek, powoduj nieytowe lub krwotoczne zapalenie jelita grubego Diagnostyka o Inwazj Trichuris rozpoznaje si , wykrywajc jaja w kale

Ancylostoma duodenale (tgoryjec dwunastniczy) Czynnik etiologiczny ankylostomozy (tgoryjczycy) To powszechnie wystpuj cy pasoyt jelita cienkiego czowieka, wywoujcy zapalenie jelit i niedokrwisto Larwy rnych gatunkw tgoryjcw wystpujcych u psw i inych zwierzt misoernych mog wnika w skr ludzk, daj c kliniczny obraz skrnej larwy w drujcej Morfologia o Pasoytujce u ludzi tgoryjce maj 0,7-1,8 cm dugoci o Przedni koniec ich ciaa jest wygity haczykowato na stron grzbietow o Wej cie do duej torebki gbowej uzbrojone jest w elementy przypominajce zbki

- 31 -

 Copyright by $ta

Cykl yciowy o Jaja zaopatrzone w cienk skorupk, owalne i zawierajce jedynie kilka blastomerw wydalane s z kaem o W cigu 1-2 dni larwy pierwszego stadium opuszczaj skorupki jajowe, dwukrotnie liniej, a nastpnie rozwijaj si w inwazyjne larwy trzeciego stadium o Poniewa zrzucany oskrek larwy drugiego stadium nie ulega cakowitemu usuniciu, larw trzeciego stadium pokrywa specjalna osonka w tym stadium larwy s wraliwe na brak wilgoci. o Do zaraenia u ludzi dochodzi gwnie przez nieuszkodzon skr (?) o Przenikajc prze skr, larwy zrzucaj osonki i migruj do naczy limfatycznych i krwiononych o Dostaj c si do krwioobiegu odbywaj wdrwk przez praw komor serca, a nastpnie przez tchawic do jelita cienkiego, gdzie osigaj dojrzao pciow . o Okres prepatentny trwa 5-7 tygodni o W przypadku zaraenia doustnego prawdopodobnie moliwy jest bezporedni rozwj pasoyta w jelicie o Pasoyty mog y w jelicie czowieka przez rok do nawet 15 lat

Objawy kliniczne o Tgoryjce odywiaj si krwi za pomoc torebki gbowej uszkadzaj luzwk, co indukuje reakcj zapaln o Uszkodzenie tkanek jelita prowadzi do biegunki z domieszk krwi, biegunki tuszczowej, utraty apetytu, nudnoci, wzd i blw brzucha o Gwne objawy obejmuj niedokrwisto z niedoboru elaza spowodowan sta utrat krwi, obrzki wywoane obni eniem poziomu albumin i spadek masy ciaa zwizany z zaburzeniami wchaniania pokarmu o Czsto wystpuje te eozynofilia Diagnostyka o Diagnostyka polega na wykrywaniu jaj w kale: jaj, owalne i o cienkiej skorupce, tu po wydaleniu zawieraj jedynie 2-8 blastomerw o Ponadto u niektrych zaraonych osb mona wykaza obecno przeciwcia w surowicy Zapobieganie o Stosowane w praktyce metody zapobiegania i zwalczania inwazji obejmuj masow chemioterapi ludnoci w regionach endemicznych, redukcj rozprzestrzeniania si jaj tgoryjcw w rodowisku poprze waciwe usuwanie fekaliw i ciekw oraz ograniczenie inwazji pasoytw przez skr poprzez noszenie odpowiedniego obuwia ochronnego

Strongyloides stercoralis (wgorek jelitowy) Czynnik etiologiczny strongyloidozy (w gorzycy) Pasoytniczy tryb ycia prowadz jedynie samice Strongyloides o S dugoci 2-3 mm i bytuj w nabonku jelita cienkiego, gdzie na drodze partenogenezy wytwarzaj jaja o Z jaj w trakcie pasau jelitowego, wylgaj si larwy I stadium, ktre wydalane s z kaem. o W cigu kilku dni larwy I stadium przeksztacaj si inwazyjne larwy III stadium.

- 32 -

 Copyright by $ta

o o

Jednak w pewnych warunkach larwy pierwszego stadium mog przeksztaci si w wolno yjce (nieprowadzce pasoytniczego trybu ycia) pokolenie samcw i samic Z zapodnionych jaj skadanych przez samice tego pokolenia rozwijaj si nieinwazyjne larwy trzeciego stadium. Ta zdolno do rozmnaania si w rodowisku zewntrznym tumaczy ogromne moliwoci skaenia danego rodowiska larwami Strongyloides Faza cyklu yciowego, w ktrym wystpuje pokolenie pasoytnicze, jest podobna do cyklu tgoryjcw tym, e Strongyloides take przenikaj przez skr ywiciela, a larwy docieraj do miejsc ich docelowego bytowania w jelicie cienkim, odbywajc wdrwk przez puca i tchawic - okres od zaraenia do rozpoczci produkcji jaj trwa co najmniej 17 dni 1. Samica Strongyloides bytujca w jelicie cienkim 2. larwa pierwszego stadium (L1)wydalona z kaem 3. larwa L2 4. inwazyjna larwa (L3) 5. rozwj larwy L1 do postaci dorosej, wczajc czterokrotne linienie (6) 6a. wolno yjcy samiec (nie wymaga ywiciela) 6b. wolno yjca samica 7. jajo pokolenia wolno yjcego 8. larwa, ktra wylga si z jaja rozwija si w larw inwazyjn, dwukrotnie liniejc

Patogeneza i objawy kliniczne: o Zmiany skrne Gdy larwy przenikaj przez skr Zwaszcza u osb wraliwych

- 33 -

 Copyright by $ta

o o o

W pucach w druj ce larwy mog powodowa krwawienia i reakcj zapaln Klinicznie manifestuje si to kaszlem i zapaleniem puc W przebiegu inwazji o duej intensywnoci w czasie fazy jelitowej dochodzi do nieytowych, obrzkowych lub wrzodziejcych form zapalenia jelit, w tym okrnicy Inwazja uoglniona Z inwazj uoglnion wie si szeroki zakres objaww. Rozsiew larw do rnych narzdw prowadzi do uoglnionej w gorczycy o gwatownym przebiegu, czsto z towarzyszc bakteriemi, co w wielu przypadkach moe prowadzi do zgonu

Diagnostyka o U okoo 60-70% zaraonych osb larwy S. stercoralis mona wykrywa w prbkach kau, stosujc metod Baermanna i/lub hodowl larw o Lepsze rezultaty uzyskuje si, badajc tre dwunastnicy o U okoo 85% immunokompetentnych osb, u ktrych w kale stwierdza si larwy S. stercoralis, w surowicy wykrywa si take przeciwciaa

Trichnella Czynnik etiologiczny trichinelozy (wonicy) Najbardziej rozpowszechniony jest Trichnella spiralis (w osie krty) A inne gatunki to: o T. murrelli o T. nativa o T. nelsoni o T. pseudospiralis Morfologia T. spiralis o Samce Trichnella spiralis maj 1-2 mm dugoci, samice 2-4 mm. o Charakterystyczn cech pasoyta jest gardziel podzielona na cz przedni miniow i tyln skadajc si z komrek gruczoowych (stichocytw) Cykl yciowy T. spiralis o Zaraenie u ludzi i innych ywicieli jest wynikiem spoycia surowego lub niedogotowanego misa zawieraj cego otorbione larwy Trichinella o Larwy uwalniaj si pod wpywem dziaanie soku odkowego, po czym wnikaj do komrek nabonkowych w jelicie cienkim, gdzie osi gaj dojrzao pciow w cigu kilku dni po czterokrotnym linieniu. - 34 -

 Copyright by $ta

o o

Samce gin wkrtce po kopulacji Samice yj przez okoo 4-6 tygodni Kada z nich rodzi okoo 200-1500 larw, ktre wnikaj do warstwy podluzwkowej. Wdrujc z krwi i limf, larwy docieraj do rnych narzdw i tkanek ciaa. Dalszy rozwj nastpuje tylko w komrkach mini poprzecznie prkowanych, do ktrych docieraj najwczeniej po 5-7 dniach od zaraenia Larwy wnikaj do wkien miniowych, ktre zwykle nie ulegaj zniszczeniu, ale transformacji w komrki opiekucze, zapewniajce pasoytowi odpowiednie rodowisko. Po okoo dwch tygodniach od zaraenia komrki miniowe zaczynaj wytwarza wok pasoyta torebk poprzez depozycj materiau szklistego i wknistego pod sarkolem. Otorbianie larw koczy si po 4-6 tygodniach Pocztkowo larwy Trichinella s rozcignite wewntrz komrki miniowej, ale okoo trzeciego tygodnia od zaraenia skrcaj si spiralnie. W tym okresie ulegaj dalszemu rnicowaniu i staj si inwazyjne. Otorbione larwy Trichinella zachowuj ywotno przez wiele lat w organizmie ywiciela (nawet 31 lat) Cykl rozwojowy ulega zakoczeniu, gdy minie z inwazyjnymi larwami Trichinella s spoywane przez nowego ywiciela.

o o o

Objawy kliniczne o Ciko i czas trwania objaww klinicznych zale od liczby wnikajcych larw i tempa rozmnaania si w oni o Zaledwie 50-70 larw moe wywoa chorob u ludzi o Inwazja przebiega w dwch fazach:

- 35 -

 Copyright by $ta

Faza jelitowa: Okres inkubacji to 1-7 dni. Objawy: o Nudnoci o Wymioty o Zaburzenia odkowo-jelitowe z biegunk o Umiarkowana gorczka Moliwy take przebieg bezobjawowy Faza pozajelitowa Okres inkubacji 7 i wicej dni Faza ta trwa 1-6 tygodni. o W wikszoci przypadkw dochodzi do wyzdrowienia, ale objawy reumatoidalne i inne mog utrzymywa si przez duszy czas Objawy spowodowane inwazj tkanek przez larwy Trichinella: o Zapalenie mini z towarzyszcym blem miniowym i zesztywnieniem, trudnoci w oddychaniu i przeykaniu, gorczka, obrzk powiek i twarzy, wysypka skrna, wystpowanie krwawych wybroczyn dospojwkowych i podpaznokciowych o Do gronych powika nale zapalenie minia sercowego ora zzapalenie opon i mzgu o Inne charakterystyczne objawy Eozynofilia Podwyszona aktywno w surowicy dehydrogenazy mleczanowej, miokinazy i fosfokinazy kreatynowej oraz kreatynuria

Diagnostyka o W rzadkich przypadkach udaje si odnale wonie w kale lub w pynie dwunastniczym o W czasie fazy pozajelitowej larwy mona wykry w bioptatach mini za pomoc mikroskopu w preparatach otrzymanych metod kompresorow lub w preparatach histologicznych, albo wykrywajc DNA metod PCR. o Poczwszy od trzeciego tygodnia od zaraenia, w surowicy pojawiaj si przeciwciaa. Zapobieganie o Temperatura powyej 80C zabija larwy wonia w misie i dlatego najbezpieczniejszymi metodami zapobiegawczymi s gotowanie i smaenie misa prze odpowiednio dugi czas. o Do wanych metod zapobiegania chorobie nale profilaktyczne badania kontrolne misa domowych i dzikich zwierzt na obecno Trichinella, a take rezygnacja z karmienia surowymi odpadkami misnymi trzody chlewnej i innych zwierzt domowych podatnych na zaraenie

Toxocara Czynnik etiologiczny toksokarozy Patogeneza: o Na caym wiecie psy, koty i lisy, szczeglnie mode, s zaraone dorosymi nicieniami Toxocara o Pasoyty yj w jelicie cienkim i wytwarzaj du liczb jaj o W cigu 2-3 tygodni w jaju wydalonym do rodowiska zewntrznego rozwija si inwazyjna larwa o Ludzie zaraaj si przez przypadkowe poknicie inwazyjnych jaj o Po zaraeniu larwy Toxocara uwalniaj si z osonek jajowych w jelicie cienkim, przebijaj cian jelita i wraz z krwi wdruj do wtroby, puc, OUN, oczu, mini i innych narzdw wewntrznych o Larwy ktre trafi do w oniczek, opuszczaj ukad naczyniowy i rozpoczynaj w drwk w zaj tych narzdach. Prowadzi to do krwawie i rozpadu tkanki oraz reakcji zapalnej i tworzenia ziarniniakw. o We wszystkich narzdach z wyjtkiem OUN, ywe larwy ulegaj otorbieniu, mog jednak opuszcza torebki i kontynuowa w drwk. o Larwy yj przez wiele lat o Rozwj dorosych postaci Toxocara w jelicie czowieka jest zjawiskiem bardzo rzadkim Objawy kliniczne o W wikszoci przypadkw VLM (trzewna larwa w drujca) przebiega bezobjawowo. Przypadki objawowe obserwuje si najczciej u dzieci w wielu 2-5 lat o Objawy kliniczne zale od lokalizacji i stopnia zmian patologicznych i obejmuj rnorodne nieswoiste oznaki i objawy, takie jak: - 36 -

 Copyright by $ta

Eozynofilia Leukocytoza Hepatomegalia krtkotrwae epizody gorczkowe agodne dolegliwoci odkowo-jelitowe napady astatyczne objawy pucne limfadenopatia pokrzywkowe zmiany skrne zaburzenia w obrbie OUN wraz z poraeniami lub drgawkami padaczkopodobnymi

Ponadto we wszystkich grupach wiekowych spotyka si inwazje oka, ktre wystpuj w postaci ziarniniakowego zapalenia siatkwki i naczyniwki, zmtniania ciaa szklistego oraz innych zmian

Diagnostyka o Utrzymujca si eozynofilia i inne wyej opisane objawy uzasadniaj wstpne rozpoznanie. o Potwierdzenie etiologii wymaga przeprowadzenia bada serologicznych na obecno swoistych przeciwcia. Dostpne s wysoce czue i swoiste metody, np. ELISA i Western blot. o Pojawienia si przeciwcia w surowicy mona si spodziewa po upywie czterech tygodni. Profilaktyka o Zwalczanie inwazji Toxocara u kotw i psw, szczeglnie u modych zwierzt, oraz ograniczenie lub zapobieganie skaeniu rodowiska Kaek kotw, psw i lisw, zwaszcza placw zabaw dla dzieci.

Pr zyw r y

Schistosoma (przywry bytujce we krwi) To jedna z najczstszych chorb tropikalnych Schistosomoza jest nazywana take bilharcjoz Wystpuje endemicznie w krajach Afryki, Ameryki Poudniowej i Azji Najbardziej chorobotwrcze dla czowieka gatunki to: o S. haematobium o S. mansoni o S. japonicum o S. intercalatum o S. mekongi Morfologia i cykl yciowy o Gatunki z rodzaju Schistosoma mona rnicowa na podstawie ich morfologii o U samca, ktry jest grubszy od samicy, tworz si fady tegumentu i na brzusznej stronie ciaa powstaje rowek, w ktrym znajduje si nitkowata samica o o Dorose pasoyty bytuj w wietle y Dojrzae pciowo samice skadaj dziennie okoo 100-3500 jaj, z ktrych kade zawieraj niedojrzae miracydium (orzsion larw ) Miracydium dojrzewa w organizmie ywiciela w cigu 6-10 dni i zachowuje ywotno przez okoo 3 tygodnie

- 37 -

 Copyright by $ta

Jaja s uoone szeregowo, w postaci acuszkw, wewntrz drobnych naczy ylnych, w ktrych zostay zoone. Niektre przebijaj cian naczy i przez otaczajc tkank przedostaj si do wiata pcherza moczowego lub jelita o ywiciel ostateczny wydala jaja z kaem lub moczem w cigu kilku tygodni od zaraenia. o Jeli jaja dostan si do sodkiej wody, miracydia opuszczaj skorupk jajow i rozpoczynaj poszukiwania ywicieli porednich, czyli limakw sodkowodnych o w organizmach limakw miracydia rozmnaaj si bezpciowo sporocysty cerkarie cerkarie do wody kontakt z ywicielem przeniknicie przez skr lub bon luzow (za pomoc odpowiednich enzymw i energicznych ruchw) cerkaria traci ogonek, wydziela glikokaliks powierzchniowy, wytwarza nowy tegument i przeksztaca si w schistosomul. schistosomule penetruj tkanki podskrne naczynia ylne lub limfatyczne prawa komora serca i puca wraz z krwi przedostaj si do wewntrzwtrobowych odgazie yy wrotnej, gdzie nastpuje ich rozwj do postaci dorosych oraz czenie si w pary samcw i samic w drwka par do y krezkowych lub do splotu pcherzowego Okres prepatentny, w zalenoci od gatunku, trwa okoo 4-10 tygodni Schistosomule bytuj w organizmie ywiciela ostatecznego przecitnie przez 2-5 lat

o o

Patogeneza i objawy kliniczne: o o Faza penetracji zwykle bezobjawowa Faza ostra Po okoo 2-10 tygodniach gorczka, bl gowy, ble koczyn, bl w nadbrzuszu, powikszenie w troby, ledziony i wzw limfatycznych, zaburzenia pracy jelit, eozynofilia, pokrzywka (=zesp Katayamy) Faza przewleka Rozpoczyna si po okresie inkubacji trwajcym okoo dwch miesicy i wie si ze skadaniem jaj przez samice Schistosoma Jaja te znajduj si nie tylko w ssiedztwie robakw (pcherz moczowy, jelito), ale take z powodu hematogennego rozprzestrzeniania si, w drobnych naczyniach gwnie w troby i puc Zachowujce ywotno przez okoo 3 tygodnie miracydia wytwarzaj antygeny, ktre s wydzielane przez skorupk jajow do otaczajcej tkanki. Po stymulacji antygenowej limfocytw T uwalniane cytokin przyczyniaj si do powstawania ognisk reakcji ziarniniakowej. Ogniska te mog si czy ze sob, co prowadzi do powstawania wikszych ziarniniakowych zmian rozrostowych, ktre stercz do wiata np. pcherza moczowego czy jelita.

Gwne postacie schistosomozy o schistosomoza ukadu moczowego (biharcjoza ukadu moczowego) czynnik etiologiczny: S. haematobium objawy: krwiomocz, poczucie dyskomfortu podczas mikcji, przekrwienie, postpujce zwknienie, obecno guzkw, zmiany martwicze, owrzodzenia i wapnienie ciany pcherza, roponercze oraz wodonercze, zw enie cewki moczowej, zmiany w narzdach pciowych o schistosomoza jelitowa (bilharcjoza jelitowa) czynnik etiologiczny: S. mansoni i S. japonicum w pocztkowej fazie przebieg inwazji z reguy jest bezobjawowy lub subkliniczny, rzadko objawowy (zesp Katayamy) w fazie przewlekej objawy s ograniczone niemal cakowicie do jelita grubego: przekrwienie luzwki, ziarniniakowe guzki, brodawczaki, owrzodzenia, krwawienia, postpujce zw knienie, bl brzucha i krwawa biegunka posta wtrobowo-ledzionowa S. japonicum rzadziej S. mansoni Jaja skadane wok odgazie yy wrotnej w troby powoduj proces wknienia (zwknienie Symmera), co prowadzi do zaburze krenia, nadcinienia wrotnego, powikszenia ledzony, wodobrzusza, krwawie z przewodu pokarmowego i innych objaww Schistosomoza pucna - 38 -

 Copyright by $ta

o o

Gwnie w przypadkw cikich inwazji S. mansoni

Schistosomoza mzgowa Stosunkowo czsto w inwazjach S. japonicum Cerkariowe zapalenie skry Zmiany skrne (wid, rumie, pokrzywka, grudki) u ludzi s wywoane wnikaniem do skry (powtarzajce si epizody) cerkarii przywr pasoytujcych na ptakach lub ssakach Inwazja wystpuje w wodach sodkich i o maym zasoleniu na caym wiecie i jest nazywane widem pywakw Objawy ustpuj zwykle po kilku dniach.

Epidemiologia o ywicielami porednimi s limaki sodkowodne, ktre preferuj wody stojce lub wolno pynce o Pomimo e cykle yciowe wszystkich gatunkw Schistosoma mog odbywa si z udziaem zwierzt jako ywicieli, najwaniejszymi rezerwuarami pasoyta s ludzie Diagnostyka o Po okresie prepatentnym, tzn. najwczeniej po 4-10 tygodniach od zaraenia, w prbkach kau lub w osadzie moczu mona wykry jaja. Mona je take wykry w prbkach biopsyjnych pobranych ze ciany jelita lub pcherza moczowego. o Metody immunodiagnostyczne s szczeglnie przydatne w wykrywaniu inwazji, zanim rozpocznie si wydalenie jaj o Wan metod diagnostyczn w schistosomozie pcherza jest wykazanie krwinkomoczu za pomoc paskw testowych, za badanie kliniczne przeprowadzone jest za pomoc przenonego USG jest wysoce czu metod wykrywania zmian patologicznych w w trobie i drogach moczowo-pciowych do celw analiz epidemiologicznych

Fasciola hepatica (motylica wtrobowa) i Fasciola gigantica Czynniki etiologiczne fascjolozy F. hepatica jest pasoytem o spaszczonym, listkowatego ksztatu o dugoci okoo 2-5 cm i co najmniej 1 cm szerokoci. W czci przedniej znajduje si stoek gowowy z przyssawk gbow , ktry jest odgraniczony od reszty ciaa Cykl yciowy o Dorose przywry wtrobowe pasoytuj w drogach ciowych o Wytwarzaj jaja, ktre s wydalane na zewntrz drog przewd ciowy jelito o W sprzyjajcych warunkach w cigu kilku tygodni w jaju rozwija si orzsiona larwa (miracydium). o Miracydia wylgaj si z jaj i wnikaj do organizmu sodkowodnych limakw w nich rozmnaanie bezpciowe sporocysty redie cerkarie cerkarie wydostaj si do wody. o Wkrtce potem larwy te przyczepiaj si do rolin i encystuj, przeksztacaj c si w inwazyjne metacerkarie, ktre s nastpnie spoywane wraz z rolinami przez ywicieli ostatecznych o W jelicie cienkim modociane przywry w trobowe uwalniaj si z osonek i przez cian jelita przedostaj si do jamy otrzewnej, skd migruj do w troby. o Po odbyciu w drwki przez misz w troby, ktra trwa okoo 6-7 tygodni, pasoyty docieraj do drg ciowych, gdzie osi gaj dojrzao pciow . o Jaja s wydalane najwczeniej po upywie 2-3 miesicy od zaraenia Objawy kliniczne o Inwazja moe przebiega bezobjawowo albo po okresie inkubacji, staje si objawowa i towarzysz jej: gorczka ble brzucha powikszenie w zw chonnych leukocytoza i eozynofilia objawy zapalenia drg ciowych i niedokrwisto o Czasami pasoyty w druj take do innych narzdw ni wtroba: puca, mzgowie, minie, pod skr

Diagnostyka o Objawy ktrych naley si spodziewa w czasie fazy migracji motylicy przez w trob, obejmuj gwnie leukocytoz, eozynofili oraz wzrost poziomu enzymw w trobowych w surowicy.

- 39 -

 Copyright by $ta

Sar copt es scabiei ( w ier z bow iec ludz ki) Czynnik etiologiczny wierzbu Morfologia o Sarcoptes scabiei to roztocze o dugoci 0,2-0,5 mm o owalnym ksztacie ciaa o Po przeniesieniu na czowieka samica wierzbowca wnika do naskrka i rozpoczyna drenie tuneli, ktre maj zwykle dugo 4-5 mm o Skadanie jaj zaczyna si po 4 godzinach o Po kilku dniach z jaj wylgaj si larwy zaopatrzone w 3 pary odny. o Kolejne etapy rozwoju wymagaj linienia. Larwy protonimfy (nimfa I) deutolimfy (nimfa II) dorose osobniki mskie i eskie o Cykl yciowy trwa 2-3 tygodnie Objawy kliniczne o Wczesne oznaki pocztkowej inwazji wierzbowcem to pierwotne wykwity z korytarzami (nitkowate, krte tunele); skra wyglda jakby bya znakowane owkiem Te korytarze stopniowo wypeniaj si szaroczarnym kaem roztoczy o Po bezobjawowym okresie trwajcym okoo 4-5 tygodni, podczas ktrego dochodzi do rozwoju nadwraliwoci na antygeny roztoczy, pojawia si wysypka wierzbowa w postaci miejscowego lub uoglnionego widu, ktry szczeglnie nasila si wieczorem, kiedy ciao jest rozgrzane pod przykryciem o W wyniku drapania dochodzi do uszkodze skry, charakteryzuj cych si obecnoci guzkw i zmian wypryskowych Drapanie sprzyja rozprzestrzenianiu si pasoytw na zdrowe czci skry. o U dorosych uszkodzenia s widoczne gwnie na bocznych powierzchniach palcw i w przestrzeniach midzypalcowych, na nadgarstkach na kostkach i w okolicach pciowych Epidemiologia o Samica wierzbowca przenosi si na nowego ywiciela albo przez bezporedni kontakt (partnerzy seksualni, czonkowie rodziny, uczniowie itp.), albo porednio przez ubranie, pociel itp. o Zaraenie wierzbowcem mona take naby od zwierzcia w wyniku bezporedniego kontaktu czowieka z jego skr. Diagnostyka o Wywiad i objawy kliniczne dostarczaj wanych diagnostycznych wskazwek, ktre wymagaj etiologicznego potwierdzenia identyfikacj pasoyta o Naley pobra guzek przez ego odcicie (np. skalpelem), a nastpnie prbk zmacerowa w 10% KOH i ogl da pod mikroskopem o Roztocza mona izolowa take z korytarzy po skaryfikacji (pytkim naciciu) za pomoc igy lub przez przyklejenie do tamy klejcej docinitej do skry

W sz y ( Anopl ur a) Czowieka zaraaj dwa gatunki wszy, z ktrych jeden dodatkowo jest podzielony na dwa podgatunki o Pediculus humanus var. capitis (wesz ludzka gowowa) o Pediculus humanus var. corporus (wesz ludzka odzieowa) o Phthirus pubis (wesz onowa) Wszy rozwijaj si z jaj (zwanych gnidami) przylepionych do w osw. Wylge wszy rosn i liniej, przechodzc 3 stadia larwalne, po ktrych staj si odobnikami dorosymi Wszy odznaczaj si du specyficznoci w wyborze ywiciela (wszy ludzkie pasoytuj na czowieku, aby nastpi ich rozwj musz nakarmi si krwi ludzk; tak wic zwierzta nie mog by dla czowieka rdem inwazji

Pediculus humanus var. capitis (wesz ludzka gowowa) Umiejscawia si gwnie we wosach gowy, sporadycznie take w innych okolicach grnej czci ciaa pokrytych wosami - 40 -

 Copyright by $ta

Gnidy s przyklejone u nasady w osw, blisko skry Okres rozwoju od gnid do osobniko dorosych trwa 17 dni D ugo ycia osobniko dorosych na ywicielu (czowieku) wynosi okoo miesica, poza gospodarzem przeywaj okoo tygodnia w temperaturze pokojowej Wszy s przenoszone najczciej przez kontakt bezporedni, lae mog by przekazywane tak za porednictwem przedmiotw, takich jak: poduszki, czapki, grzebienie, spinki do w osw Objawy kliniczne: o wid i zadrapania w okolicy owosionej skry gowy, gnidy we wosach, szczeglnie w okolicy zausznej o W niektrych przypadkach zapalenie skry owosionej gowy, szczeglnie n linii karkowej wosw: mae guzki, sczce si wypryski i strupy o Sporadycznie take uoglnione zapalenie skry w innych czciach ciaa spowodowane reakcj alergiczn na antygen wszy o W 20% przypadkw objwy przedmiotowe i podmiotowe mog by nieobecne Diagnostyka o Pojawienie si objaww inwazji i wykrycie wszy i/lub gnid Zapobieganie o Odzie, poduszki itp. Ktre mogy mie kontakt z wszami, musz zosta odkaone: pra w pralce w 60C, trzyma ubrania i inne przedmioty w plastikowych torbach z systemem prniowym przez 4 tygodnie lub gboko zamrozi na jeden dzie w temp. -10 - -15C o Wyczyci cakowicie obicia mebli, materacye itp. Za pomoc odkurzacza i odkaa Pediculus humanus var. corporis (wesz ludzka odzieowa) Bardzo rzadko w Europie rodkowej Zlokalizowana gwnie w odziey, gdzie gnidy s osadzone na wknach Wszy kontaktuj si z ywicielem tylko w celu poywienia si krwi D ugo cyklu yciowego wynosi okoo 3 tygodnid D ugo ycia na ywicielu wynosi zazwyczaj 4-5 tygodni Obajwy: o Oznaki uku na ciele, szczeglnie w okolicach noszonej bielizny Diagnostyka: o Potwierdzenie rozpoznania poprzez kontrol odziey w kierunku gnid i wszy

Phthirus pubis (wesz onowa) Inwazje s czstsze u osb dorosych ni u dzieci i u mczyzn ni u kobiet Mona j atwo odrni od wszy gowowej: o Maa, dugo 1,3-1,6 mm z trapezoidalnym lub podobnym do kraba ksztatem ciaa (wsza gowowa jest wiksza 1,5-4 mm) Pasoyty s bardzo czsto znajdowane we wosach onowych, rzadziej wna wosach okolicy brzucha, wosach okolicy brodawek sutkowych, brodzie, rzsach i brwiach Cykl ycowy trwa 3-4 tygodnie Epidemiologia: o Przenoszenie wszy onowej wystpuje prawie wycznie przez bezporedni kontakt cia (kontakty seksualne lub kontakt rodzic dziecko) o Moliwe jest przenoszenie porednie prze wsplne ko, odzie itp. Objawy kliniczne o wid I zadrapania w okolicy pciowej i innych rejonach inwazji o U niektrych pacjentw typowe grafitowoniebieskie plamki, rednicy od kilku milimetrw do 1 cm Diagnostyka o Wykrycie wszy i gnid w okolicy onowej i innych moliwych lokalizacjach jest dowodem na zaraenie

- 41 -