You are on page 1of 300

KRZYSZTOF J.

KWIATKOWSKI

S Z K O A P R Z E T R WA N I A I R O Z W O J U D L A K A D E G O

TO
SURVIVAL PO POLSKU
Wydanie drugie zmienione

Skad i amanie komputerowe: autor Ilustracje: Dariusz Romanowicz oraz autor Okadka oraz kolorowe wkadki: Cezary Widziski Porady dla autora: Wszyscy-Ktrym-Dzikuj

F-ma Tomczak d 1999

Survival po polsku

Ksik t powicam pamici Wodzimierza Puchalskiego, ktrego bezkrwawe owy byy jedn ze szlachetniejszych odmian survivalu

WSTP

DO TYCH, KTRZY NIE MAJ POJCIA O CO TU CHODZI


Jeli nie wiesz czy czyta t ksik przynajmniej przeczytaj tekst poniej!

Po pierwsze nie szukaj w tej ksice instruktaowych obrazkw. Nie narzekaj te, e za duo jest w niej literek. Jeli naleysz do tych ludzi, ktrzy z najwyszym trudem zabieraj si za czytanie zrb wyjtek. Po drugie zechciej odkry w samym sobie kogo zupenie nowego, a wanie ta ksika, ktr masz przed sob, ma ci przez to przeprowadzi. Skadasz si z niepowtarzalnego ukadu myli, uczu, dowiadcze, umiejtnoci, moliwoci. Jeste jedynym j e d y n y m , syszysz?! we Wszechwiecie egzemplarzem wszechczasw! Czy po to, eby czapa do szkoy, a potem czapa do domu?! eby by machin w pracy, a potem z kolei by bezwadnym toboem usadzonym w fotelu?! Wejrzyj do swego wntrza i przyjrzyj si, czy aby twoja dusza naprawd godzi si na to wszystko, co bierzesz z ycia? Czy ty na pewno nie pragniesz otoczenia zieleni traw i lici? Czy nigdy nie wcigne z luboci czystego powietrza po burzy? Czy nigdy nie miae takiej dziwacznej chci, by biec nago po lesie, i wskoczy tak potem do czystej wody, i chlapa si w niej, woajc przy tym radonie i dziko? Jest w kadym czowieku co takiego, co reaguje na zew natury. Jest w kadym czowieku ta ukryta sia, ktra potrafi znienacka si objawi i wwczas nie wiemy, c to si z nami stao, bo wanie uczynilimy co, czego si po sobie w aden sposb nie spodziewalimy. Kady mieszczuch odrywa czasem wzrok od swego komputera, pocinie palcem na klawisz stop w swoim video i gdzie straszliwie gboko w sobie syszy cichuteki gosik natury. Jeli rozumuje bdnie, wwczas wstaje i udaje si wprost do toalety. Jeli jego mylenie jest nieco przejrzystsze, wwczas przynajmniej wychodzi z psem na spacer. Ale kiedy uwanie nastawi swe wewntrzne ucho na w gosik pragnie nagle, cho przez krtki czas, by Tarzanem. Jake wypaczona jest natura ludzka! Wanie wtedy, gdy tak mao brakuje, by czowiek poczy si z Natur przez due eN, on wiedziony swym nagym marzeniem, swoj instynktown potrzeb, biegnie do wypoyczalni kaset video po film Tarzan wrd map. Dzieje si tak dlatego, e chyba mao kto wie, czego waciwie poszukuje i jak to zrobi, by owo co znale, skoro si po nie wyruszyo. Kiedy taki kto ju podj de3

Survival po polsku

cyzj, zaczyna gwatownie gromadzi rnorodny sprzt specjalistyczny, z ktrym potem nie tylko, e nie jest w stanie si zabra, ale jeszcze musi stoczy szereg potyczek, bo co si stale psuje albo zawodzi. Tak wanie wyprawa, ktra miaa by w zaoeniach zblieniem z Natur, staje si batali z wytworami cywilizacji, za nieszczsny czowiek win za wszystko obarcza wanie natur. Rezygnujc z wyjazdu z biurem podry do obcych krajw, a za to zakadajc niewielki obz na odludziu, w gronie najbliszych ludzi, odczujesz bogosawiestwo samotnoci (cho przecie zupenie samotny nie bdziesz). Nie bdziesz wychodzi z ka przed 8 rano, by sprztaczka moga zaj si twoim pokojem, nie bdziesz yka w popiechu niadania, by zdy na pocig i nie bdziesz przebiega przez muzealne sale, by zdy na pocig powrotny. Budzony przez ptaki, witany przez soce i szmer strumyka, za wielki problem bdziesz uwaa brzczenia komara koo ucha, przed czym przecie wietnie si moesz obroni. Zobaczysz, jak bliskie sobie staj si osoby, ktre wsplnie zbieraj drewno, by ugotowa zup, na ktr trzeba wynale cz ingrediencji w poszyciu lenym lub na ce. Blisko wzmaga si przy planowaniu przejcia przez rzek, przy opatrywaniu skaleczenia, czy choby przy urzdzaniu ustronnego miejsca. A tu Natura gra, szumi, wierka, pluszcze, nawouje na wszelkie moliwe sposoby Nie, nie chodzi tu wcale bynajmniej o wczasowanie. Nie chodzi te o kontakt z zieleni, wieym powietrzem i ptaszkami. Wejcie w wiat survivalu przemienia, na szczcie nieodwracalnie, nasze dusze. Czyni z nas, plastikowych kukie, ywe istoty, znajce sw wasn warto, majce potrzeb przygarnicia do serca caego wiata i w dodatku majce tego moliwo. Pod jednym wszake warunkiem. e nie bierzemy survivalu za kolejny wytwr sfrustrowania, e nie bawimy si we mechanicznie, bez polotu, bez ludzkich, subtelnych emocji, e nie uczynimy ze machiny wojennej, by ruszy kiedy przeciw innemu czowiekowi Skoro, czowieku, wejrzae do swego wntrza, i stwierdzie, e jaka maa czsteczka ciebie pragnie zblienia z Natur przeczytaj t ksik! W TEJ KSICE BDZIE MOWA o sprawach technicznych aby nie musia toczy bojw z technik i mg spokojnie otworzy szeroko swe oczy na wiat Natury. W TEJ KSICE BDZIE MOWA o domu aby mg na twej codziennoci przerabia lekcje zadane ci przez Natur. W TEJ KSICE BDZIE MOWA o niebezpieczestwie ze strony ludzi aby zrozumia, ze czowiek przynaley do Natury, e z Natur nie prowadzi si wojny, ale j si obaskawia. W TEJ KSICE BDZIE MOWA o sytuacjach, jakie moesz spotka na swej drodze aby mg w trudnych momentach przypomnie sobie, jak obaskawia Natur. W TEJ KSICE BDZIE MOWA o Naturze i jej sprawach aby mg na kartach ksiki by bliej niej, by czu, e ju duej nie usiedzisz przy telewizorze i zaraz musisz

ycz Ci, ycz Wam Wszystkim, aby przeczytanie tej ksiki pozwolio na bezpieczne, przyjemne i radosne zblienie z Natur.

Survival po polsku

Jeli po przeczytaniu tej ksiki uznasz, e mogaby by ona bogatsza, jeli wiesz co o sprawach, ktre powinny si tu koniecznie znale, jeli uwaasz, e naley co w niej poprawi napisz koniecznie na adres wydawnictwa lub wylij e-mail do autora: krisek@infocentrum.com Na stronie internetowej powiconej survivalowi znajdziesz informacje o klubach i imprezach, moesz te powiadomi o zlocie, imprezie testujcej czy obozie twojego autorstwa. Biorc pod uwag, e wszystko si zmienia i podany niej adres moe by nieaktualny pamitaj, e zawsze moesz posuy si internetow przegldark oraz hasem: survival http://www.survival.infocentrum.com

Survival po polsku

Oto, co pisz o survivalu inni autorzy: PODRCZNIK SURVIVALU, Peter Darman Fundament sztuki przetrwania stanowi proste zasady. Dotycz one postawy psychicznej, odziey i wyposaenia. Jako adept tej sztuki musisz opanowa te podstawowe umiejtnoci przeycia, a w szczeglnoci psychologi przetrwania, poniewa to ich znajomo moe ostatecznie zadecydowa, czy pozostaniesz przy yciu, czy te zginiesz. SURVIVAL. SZTUKA PRZETRWANIA, Jacek Pakiewicz Nie dowiadczane na co dzie strach, bl, pragnienie, zmczenie atwo mog zachwia rwnowag psychiczn. Czujemy si nagle bezradni, niezdolni do jakiejkolwiek reakcji. A wanie w takiej chwili naley wcign gboko powietrze w puca i powiedzie sobie: Przeyj, bo chc y, bo mog przey. Czowieka sta na wiele wicej, ni moe sobie wyobrazi. Organizm ma potne rezerwy energii, ktre trzeba umie wyzwoli. SZKOA PRZETRWANIA, Hugh McManners Zdobyta niegdy wiedza moe okaza si niezwykle wana podczas wypraw w teren. Kada wygrzebana z pamici lekcja z fizyki, chemii czy biologii moe oszczdzi nam caych godzin prb i nieudanych eksperymentw. Bdc dziemi stale robimy jakie narzdzia i konstruujemy rne urzdzenia, uczc si przy tym podstawowych zasad ich dziaania. Gdy dorastamy i zaczynamy kupowa gotowe produkty, zapominamy o tym. Na biwaku, wyprawie z dala od miasta musimy niejednokrotnie powraca do naszych dziecicych dowiadcze, uczc si na nowo wynalazczoci i umiejtnoci improwizowania. Dziaa musimy jednak jak doroli, przypominajc sobie jednoczenie z fizyki czy mechaniki czym jest sia, nacisk albo tarcie. Musimy si nauczy stosowa je w praktyce, w sposb celowy i przemylany, zawsze dobrze wiedzc, co chcemy uzyska. W terenie, czsto dzikim i nieznanym jest to po prostu konieczne jeli nie zdamy egzaminu z tej lekcji ycia, przemokniemy, bdziemy godni lub rozchorujemy si. SURVIVAL. SZTUKA PRZETRWANIA, Len Cacutt Jeli przyj teori Darwina za prawdziw, to nie naley si dziwi, e gatunek homo sapiens tak dugo przetrwa na ziemi. ZANIM WYRUSZYSZ CZYLI CO O SURVIVALU, Andrzej Trembaczowski Codzienno drani, mczy, denerwuje. Nudz dni podobne jeden do drugiego, szczelnie wypenione sprawami absolutnie koniecznymi. Dzisiejsze spoeczestwo to zbiorowisko ludzi krztajcych si dzie w dzie, drepczcych w kko, zda si, w bezsensownym kieracie. Wykacza nas popiech, ciga pogo za no wanie za czym?! Nie do koca stamszony instynkt samozachowawczy rozpaczliwie woa: ratunku! Zatrzymaj si cho na chwil, wyrwij z tego tumu, bd sob, pjd swoj drog! (...) Wyrzeczenie si wygd hartuje. Wyrabia charakter, zwaszcza takie wspaniae cechy jak dzielno, wytrwao, odpowiedzialno, odwaga. Cechy przydatne kademu czowiekowi, zanikajce, niestety, w miczakowatych spoeczestwach. To dobrze, e taka forma spdzania czasu (bo nie nazw tego turystyk) znajduje coraz wicej naladowcw. To zreszt nic nowego, adne odkrycie o to samo chodzio w skautingu, te same cechy ksztatuje prawdziwe harcerstwo. (...) To troch wicej ni zwyke hobby.

Survival po polsku

SZTUKA YCIA I PRZETRWANIA, Hans-Otto Meissner Co to jest survival? Jest to umiejtno przetrwania na onie dzikiej natury dobrowolnie bd te w sytuacjach przymusowych. W obu przypadkach obowizuje identyczna znajomo rzeczy, rne s tylko powody. Kto szuka swobody na odludziu, cieszy si z pobytu na onie dziewiczej natury, kto znienacka zostaje do tego zmuszony, lka si o ycie. Pierwszy chciaby pozosta, drugi jak najprdzej oddali si. Dla zapamitaego trapera natura jest dobrym przyjacielem, kto jednak zetknie si z ni w krytycznych okolicznociach, temu otoczenie wydaje si wrogie.

NA TROPIE PRZYGODY, Frantiek Eltsner Na tropie przygody? Jak radziby sobie wspczesny czowiek, gdyby przyszo mu y w odlegych krajach, do ktrych dopiero teraz zacznie wkracza owiata, wiedza medyczna, lepsze ycie? Czy potrafimy jeszcze y i pracowa bez wspaniaej techniki, samotnie przedziera si choby z goymi rkami, choby z siekier lub noem, jak skazani tylko na siebie prawdziwi pionierzy? Czy nie stracilimy zrcznoci, przytomnoci umysu, pomysowoci, skoro tyle pracy powierzylimy maszynom? Jak yj ludzie natury? Tropiciele z tajgi, poawiacze pere, mongolscy pasterze? Czy moemy si od nich czego nauczy take dzisiaj, w czasach sztucznych satelitw i midzyplanetarnych lotw?

SURVIVAL, SZTUKA PRZETRWANIA, Arkadiusz Paweek Czym jest survival? W dosownym tumaczeniu wyraz ten oznacza przeycie. W znaczeniu, ktre przyjo si na caym wiecie, w tym i u nas, oznacza umiejtno przetrwania w skrajnych warunkach. Ale czym jest ta umiejtno? Przecie to nie tylko ch przeycia czy wydostania si z niebezpiecznej sytuacji! To nie tylko umiejtno rozpalania ognia czy owienia ryb. To nie tylko te znajomo zasad pierwszej pomocy. Jest to wiedza jak poczy wszystkie te elementy w jedn cao, w co, co pozwoli przetrwa najwiksze kataklizmy, co pozwoli wydosta si z sytuacji, zdawaoby si bez wyjcia, co wreszcie pozwoli przey wspania przygod to SZTUKA PRZETRWANIA.

Z PLECAKIEM PRZEZ WIAT, ABC TREKKINGU, Hugh McManners Z samej definicji wdrowania z plecakiem wynika, e polega ono na cigym przebywaniu na trasie i prowadzeniu prostej, koczowniczej egzystencji z dala od przytaczajcej rutyny ycia miejskiego. Tras moe by dobrze oznakowana cieka albo jedynie namiar kompasowy, prowadzcy przez nieznany teren. Czy bdziesz chodzi w grupie, czy te sam, piesza wyprawa z plecakiem na pewno stanie si dla Ciebie pamitnym, radosnym i penym wyzwa przeyciem. 7

Survival po polsku

SAS SURVIVAL, John Wieseman Survival is the art of staying alive. Mental attitude is as important as physical endurance and knowledge. You must know how to take everything possible from nature and use it to the full, how to attract attention to yourself so that rescuers may find you, how to make your way across unknown territory back to civilisation if there is no hope of rescue, navigating without map or compass. You must know how to maintain a healthy physical condition, or if sick or wounded heal yourself and others. You must be able to maintain your morale and that of others who share your situation. Any equipment you have must be considered a bonus. Lack of equipment should not mean that you are unequipped, for you will carry skills and experience with you, but those skills and experience must not be allowed to get rusty and you must extend your knowledge all the time. Think of survival skills as a pyramid, built on the foundation of the will to survive. The next layer of the pyramid is knowledge. It breeds confidence and dispels fears. The third layer is training: mastering skills and maintaining them. To cap the pyramid, and your kit. Combine the instinct for survival with knowledge, training and kit and you will be ready for anything.

I. CO TO JEST ?

A) POJCIE SURVIVALU
SURVIVAL 1 przeycie, przetrwanie (wojny, katastrofy, nagej samotnoci na odludziu, itd.) Takie znaczenie jest przypisane temu pojciu w sowniku jzyka angielskiego. Dotyczy ono takich zachowa, ktre pozwalaj czowiekowi przeycie w ekstremalnych, czyli skrajnie uciliwych warunkach. Armie wielu krajw szkol swe oddziay specjalne w survivalowy sposb, bowiem chodzi o to, by na przykad ich desant radzi sobie w kadej sytuacji, bez wzgldu na to, czy wylduje w puszczy Amazonii, pustyni Gobi, lodach Arktyki, czy w palcym si, zrujnowanym miecie. Pierwszymi, ktrzy chcieli mie tego typu przeszkolenie, byli lotnicy, pragncy, by suyo im ono w wypadku awarii maszyny lub zestrzelenia, kiedy musz ldowa na spadochronie nie wiadomo gdzie. Tu bd musieli urzdzi si jako, przetrwa i oznakowa tak, by odszukali ich nasi, a nie tamci. Amerykanie nazwali ten typ szkolenia rangerskim i byo ono zawsze popularne w amerykaskich odmianach skautingu. Istniej rda, ktre lokuj moment ksztatowania si survivalu znacznie wczeniej nim ujawniy si potrzeby lotnikw. Pono jeszcze przed czasami amerykaskiej secesji pojawi si rangering bdcy umiejtnoci ukrywania si przed Indianami. W tamtych czasach kanony prowadzenia wojny wymagay pojawiania si wojsk na polu bitwy z zachowaniem szykw dostosowanych do rodzajw planowanych zachowa oddziaw. By unikn pomyek i szatkowania onierzy wasnych oraz sojuszniczych, odziewano ich w mundury o zdecydowanych, jaskrawych kolorach. No i w ten sposb wiedziano w tamtych czasach z ca pewnoci, e czerwonych, czyli naszych, nie naley grzmoci. Trudniej byo zastosowa mundurowe atrybuty i szyki wobec Indian. Pierwsze spotkania na wojennej ciece byy niezwykle niemie dla regularnego wojska. Zdarto wic z siebie cie, czerwienie i bkity, by ukry si pord szaroci i zieleni. Szyki z ktrych tak dumni byli generaowie lubicy defilady oraz patetyczne ujawnianie si zza wzgrza przeciwnikowi trzeba byo zastpi kryciem si po krzakach oraz przeczekiwaniem w jakim zagbieniu na prerii pod palcym socem lub w mrozie. Wojna Secesyjna wskazaa jankesom, e rangerski sposb mylenia moe by przydatny, wic zaoyli w stanie Kentucky szko wojskow uczc wanie owego mylenia. Wraz z rozwojem sztuki wojennej coraz bardziej doceniano umiejtnoci przeywania w trudnych warunkach. Kiedy ju lotnictwo naprawd wiele dowiadczyo, gdy piloci
1

Przyjem w swej ksice pisowni z angielska po polsku, gdy nie mamy polskiego, zgrabnego odpowiednika tego sowa, natomiast pisany surwiwal czy surwajwel jako rani me oczy. Proponowane przez kogo puszczastwo nie oddaje wszystkiego.

Survival po polsku

byli zmuszeni do wysiadania w biegu nad nieznanym sobie terenem, z dala od cywilizacji nie byo ju wtpliwoci, czym jest dla nich znajomo tajnikw survivalu. W pewnym momencie stay si modne na wiecie (zwaszcza wrd starszej modziey oraz ludzi dorosych) szkoy survivalu zwane szkoami przetrwania za pierwsz tak szko w Europie zaoy nasz rodak mieszkajcy stale we Woszech, Jacek Pakiewicz. Byy to szkoy przeznaczone dla tych, ktrzy byli spragnieni twardego kontaktu z natur, tym samym s u r v i v a l s t a s i s p o r t e m . w twardy kontakt oznacza nie tylko blisko przyrody czsto dziewiczej i egzotycznej ale pene brutalnoci zetknicie z wszelkimi niemiymi niespodziankami przez t przyrod zgotowanymi, aby mc sobie potem powiedzie, e z natur da si wspy bez robienia sobie wzajemnie krzywdy. Uczestnik takiego superszkolenia mia zazwyczaj rwnie twardy kontakt ze sprawami finansowymi, chyba, e w ogle nie miewa tego typu kopotw z racji posiadania bogatego tatusia. Bo te niemao trzeba by mie tych pienidzy, aby pokusi si o zrobienie tzw. wyprawy z prawdziwego zdarzenia. Myl tu o zgromadzeniu wyposaenia, o zorganizowaniu transportu i innych NiezwykleWanych-Rzeczach. Czy moecie sobie wyobrazi te wszystkie odzie motorowe, te helikoptery, te specjalne namioty, te plecaki, te liny, tych tragarzy, tych przewodnikw, tych tumaczy? S ludzie, ktrym akurat chodzi tylko o to, by inni zobaczyli ich jako dzielnych macho, i krc w tym celu filmiki pokazujce i owe cenne sprzty, i siebie samego ochlapanego botem bezdroy, i sceny mroce krew w yach, a wszystko nakrcone pi metrw od bieszczadzkiej szosy. Podejrzewam, e tylko niechccy w kadrze nie znaleli si drzewiarze, ktrzy idc wanie do zrywki dziwowali si, co te tak skacz i wysilaj si ci miastowi, by wycign terenowy samochd z bocka, skoro Jzek trabantem tam przejeda Wielu survivalowcw toczy dziwn gr, ktra ma ujawni ewentualnym widzom, e tylko oni uprawiaj survival prawdziwy, a wszyscy inni s profanami. Proponuj nie wpada w panik. Co prawda ja rwnie wspomn o wyposaeniu, na ktre nie wszystkich bdzie sta, ale uczyni to jedynie dla przyzwoitoci (by czego nie pomin), albo dlatego, eby si popisa, e ja to wiem. I to wszystko. Nie martwcie si. Wszak ten najprawdziwszy survival powinien siga do korzeni, a wic chyba powinien korzysta z rzeczy opatrzonych emblematem self made. Wasnorcznie wykonany plecak i namiot, uszyte przez siebie traperskie ubranie, cay zestaw przyborw sporzdzonych dziki wasnej przedsibiorczoci wszystko to powie o klasie survivalowca. Nie polecam co prawda do wdrwki butw zrobionych przez samego siebie, bo mog by kopoty, jeli nie zrobio si wczeniej kilku eksperymentw. Pamitajcie te o jednym i nie dajcie si oszuka: survival jest to kolejne wcielenie tego samego, co kiedy znajdowalicie w harcerstwie czy skautingu (przeczytajcie nastpny rozdzia). Brak tu moe tylko ideologicznego pobrzmiewania, czy mocniejszego spoecznego akcentu. Dominowa jednak powinna moim zdaniem silna nuta idei wtopienia w natur, realizowania si w niej, wspgrania z ni i z innymi ludmi, szukania w niej wasnego czowieczestwa.

10

Co to jest survival

B) CO DLA KOGO ZNACZY SURVIVAL

W tym miejscu wanie rozpoczyna si problem! Jacek Pakiewicz jest nie byle kim w wiecie survivalu: jego dowiadczenie, wyszkolenie i preferowane formy uprawiane w ramach tego sportu, czyni z niego prawdziwego mistrza. Wspomn tu na przykad o przebyciu z kraca na kraniec wyspy Borneo (2500 km z Samarinda do Pontianak), gdzie po drodze znajdowa si spory obszar nigdy nie zbadany przez cywilizowanego czowieka. Czy pamitacie: Borneo Wyspa owcw Gw? No a samotny rejs szalup ratunkow przez ocean, te jest nie byle jakim wyczynem (przyznajmy, e nam jednak troch cierpnie skra, co?). Spdzi te wiele czasu w 60-stopniowych mrozach Syberii. Ostatnio (wakacje 1996) Pakiewicz ogosi, e dotar do prawdziwych rde Amazonki. Owo owiadczenie wzbudzio wiele wtpliwoci (co ciekawe take u ludzi, ktrzy nigdy nie byli nad brzegami Amazonki), ale te zostao potwierdzone w kocu 1999 r. przez Peruwiask Akademi Nauk, gdy okrelenie rda-matki wymaga stosowania bardzo cisych wymogw. Od razu rodzi si pytanie: co ma zrobi kto mieszkajcy w Polsce, kto nie ma pienidzy (a dopiero co bya mowa o pienidzach) na opacenie takiej wyprawy? Wiadomo, e jedn spraw bdzie opacenie podry (i to nie byle jakiej), drug spraw jest opacenie i zdobycie odpowiedniego wyposaenia, jeszcze inn opacenie przewodnika, bo wtpi, aby po survivalow przygod na Borneo pojecha pan Kowalski tak jak stoi, prosto od biurka czy laptopa. Jako nasuwa si myl, e moe by ten survival tak po polsku tu, u nas. Co wobec tego z pieczeniem wa w ognisku, przeskakiwaniem na drugi brzeg rzeki po grzbietach krokodyli i wyciganiem z termitiery smakowitych kskw? Tak wanie nam si owe egzotyczne podre kojarz. Polska wydaje nam si wierzbowata, krowiata i do znudzenia swojska. Czym wic jest survival po polsku? W chwili, kiedy zaczynaem pisa t ksik, polska telewizja skoczya nadawanie cyklu programw Szkoa przetrwania. Mona byo usysze mnstwo poytecznych rad na temat postpowania, gdy idzie si na wycieczk do lasu, w gry, nad jeziora, kiedy jest si pasaerem jachtu lub samolotu, kiedy schodzi si w gb jaski. Mona byo si dowiedzie, co tam zagraa czowiekowi i co zrobi, kiedy to co ju si przytrafio. W ostatnim odcinku serii dokonano jej retrospektywnego przegldu oraz zapytano przechodniw na ulicy o ich zdanie o programie. Tu wanie uwidocznia si rnica w widzeniu tego, co nazywamy survivalem, przez przecitnego czowieka i przez dziennikarza. Pan dziennikarz mia wizj sztuki przetrwania w postaci dziaa wszelkich jednostek specjalnego przeznaczenia, ju to ratownictwa morskiego, ju to ratownictwa lotniczego, ju to jednostek antyterrorystycznych. Ukaza sytuacje o wysokim stopniu zagroenia i stara si przekona widzw, e w kadej takiej sytuacji czowiek bdzie ratowany przez drugiego czowieka, i to czowieka przygotowanego na wystpowanie zagroe teoretycznie, praktycznie i sprztowo. Przechodnie wyraali si o programie z prawdziwym uznaniem. Dziennikarska praca bya rzetelna: kamera dotara w miejsca naprawd niebezpieczne wiadczy to niewtpliwie o odwadze kamerzysty i innych pokazaa mnogo i rnorodno zdarze oraz ich uwarunkowa. Zachwycajc si programem, przechodnie nie umieli jedynie przyzna, e jest to survival dla nich. By to survival dla specjalistw. By to survival dla narwacw wtykajcych swe gowy pod topr losu, ludzi yjcych na co dzie z niebezpieczestwem, a wic obytych z nim, sprawnych. 11

Survival po polsku

Jeden z respondentw wyrazi si mniej wicej w ten sposb: To wszystko robio due wraenie. Kiedy bd w niebezpieczestwie, naprawd poczuj si lepiej, kiedy tacy specjalici bd mnie ratowali. Tyle, e nie ma pewnoci, i bd w pobliu! Powoli wyania si sedno prawdziwego survivalu. Program telewizyjny nie uczyni jednej rzeczy: nie przekona ludzi, e survival jest dla wszystkich, bo niebezpieczestwa zdarzaj si czsto, a sub specjalnych nie ma w pobliu. Survival po polsku to survival po polsku! Cokolwiek uczynicie podczas wczgi, bdzie to w kadym calu prawie automatyczne dziaanie podporzdkowane polskim warunkom. Bo chyba nikt rozsdny nie spodziewa si w Polsce afrykaskiej ameby w wodzie normalnego kpieliska, syberyjskiego tygrysa w Borach Tucholskich lub grzechotnika w Sudetach. Nasze rodzime niebezpieczestwa nieomale lekcewaymy, tak bowiem wydaj si one swojskie i znajome. Przechodzimy obok naszych polskich powodzi, poarw i wichur kiwajc gow na dzie dobry (no, moe nie w lecie 1997!) Tylko niekiedy wstrzsaj nami wydarzenia i kataklizmy, ktre waciwie nie powinny si naszym zdaniem u nas zdarzy. Nieprzypadkowo powstao kiedy porzekado, e kogut na swoich mieciach mielszy. Wychodzenie z wasnego rodowiska moe si skoczy tragicznie. Kt z was wie tak naprawd, czyme to jest nieno-lodowy most nad rozpadlin w lodach Spitsbergenu? Kt ma pojcie, jak wana jest moskitiera w tropikach? Czy wiecie, jak broni si przed wami-dusicielami? Ja wiem. No i co z tego? Nibym taki mdry, ale bdc w rodkowej Georgii byem ostrzegany przed buszowaniem w zarolach, gdy rosa tam rolina podobna do naszej, zmarniaej nieco, jeyny, ktra, zadrapawszy, powodowaa powstawanie niegojcych si, ropiejcych ran. Tame lepiem za wami wodnymi, majcymi by gronymi, jadowitymi wrogami kadego, kto zbliy si do brzegu Chattachoochee; sam si jednak zbliaem lekcewac nieco niebezpieczestwo, jako, e zupenie nie znaem zwyczajw owych wy, a jedynie to mogo usprawiedliwi moj brawur. Na Sycylii signem po owoc opuncji i przez dwa dni wydubywaem niewidoczne, piekce kolce. Wszystko z niewiedzy lub braku zastanowienia. Dobra znajomo lokalnych warunkw, pozwala czu si swobodnie ze swoim, bardzo swoim survivalem. Taki wanie polecam na pocztek. Cho prawd mwic, rodzime Tatry bywaj dla wielu naszych turystw egzotyczn niewiadom. A trzeba koniecznie zdawa sobie spraw z potencjalnego istnienia mnogoci zakocze jednego zdarzenia, a wiele z nich moe by tragicznych. Wawrzyniec uawski tak napisa: Nie wolno jednak zapomina, e urzekajca pikno Tatr kryje w sobie liczne niebezpieczestwa prawdziwe puapki dla niedowiadczonych: krucho ska, strome, liskie trawki, pozornie atwe, a w dole podcite urwiskiem leby... A poza tym wszystkim najwiksza moe groba: kapryna pogoda tatrzaska. Ile to razy najpikniejszy, soneczny dzie grskiego lata zmienia si w cigu p godziny, przynoszc gwatown burz, ulew, grad, nawet nieyce albo zasnuwajc wiat gst, nieprzeniknion mg! Ile to razy kady z nas, przemoknity do ostatniej nitki, trzscy si z zimna, zgrabiaymi palcami zakada sztywn jak drut, oblodzon lin do zjazdu, by mc si wycofa z jakiego gronego urwiska, choby za cen zostawienia w nim sprztu taternickiego wiadka poniesionej klski. Tylko najwikszy wysiek woli, nerww, si fizycznych, i tylko ogromne dowiadczenie wysokogrskie pozwala wyj szczliwie z takiej sytuacji. A co si dzieje, gdy modemu taternikowi choby by wietnym wspinaczem tego dowiadczenia zabraknie? Albo gdy nawet w normaln pogod nie potrafi w zawiym labiryncie skalnym odnale waciwej drogi, gdy nie do starannie ubezpiecza si lin, a hak wbity niewprawn doni wyleci od szarpnicia i nie powstrzyma upadku? Wtedy ju tylko szczliwy przypadek moe zapobiec katastrofie.

12

Co to jest survival

A c dopiero mwi o turystach przebiegajcych zwyke znakowane i zabezpieczone klamrami szlaki! O turystach posiadajcych z reguy minimalne albo adne dowiadczenie grskie... Wystarczy, e zagrodzi im drog stromy, twardy pat niegu, na ktry lekkomylnie wkrocz, by za chwil w miertelnym pdzie zsuwa si ku sterczcym w dole gazom. Wystarczy zmiana pogody, mglisto powietrza, a czasem nawet nie do widocznie namalowany znak przy ciece, by zgubili szlak. Wtedy, zamiast spokojnie zastanowi si, odnale znaki, cofnwszy si kawaek ciek do miejsca, gdzie s one wyrane poczynaj szuka zejcia na wasn rk. Zazwyczaj schodz pierwszym lepszym lebem, ktry wydaje im si atwy i ktry moe zaprowadziby ich na dno doliny, gdyby nie to, e tatrzaskie leby agodne w grnej czci, w dolnej s w wielu wypadkach poderwane pionowymi kominami. Nieszczsny turysta natrafia na coraz bardziej stromy teren, na pionowe, pocztkowo niewysokie progi, przez ktre zelizguje si jako, nie zdajc sobie sprawy, e odcina w ten sposb drog odwrotu i wpada coraz gbiej w nastawion na niego przez gry puapk. Wreszcie staje nad pionowym urwiskiem, a kilkadziesit lub czasem kilkaset metrw niej widzi bezpieczne piargi doliny. Jeli jest rozsdny siada w moliwie najbezpieczniejszym i najwygodniejszym miejscu i woa o pomoc a jeeli przed wyjciem w gry czyta instrukcj Pogotowia, to wie, e naley woa (macha zdjt z siebie koszul, w nocy wieci latark) sze razy na minut, potem zrobi minutow przerw i znowu sze razy na minut [tu przypis: Jest to midzynarodowy grski sygna wzywajcy na ratunek. Ra townicy odpowiadaj sygnaem: wiato trzy razy na minut, minuta przerwy i znowu wiato trzy razy na minut]. Jeli natomiast w turysta da si ponie faszywej ambicji lub ulegnie panice

i zacznie schodzi urwiskiem miertelny wypadek jest nieunikniony. Nie tylko jednak leby pocigaj niedowiadczonego turyst, ktry zgubi drog. Potrafi on wej na urwiste mokre trawki, a nawet w jaki nieprawdopodobny sposb zaplta si w dostpn tylko dla wytrawnych taternikw pionow cian jedynie dlatego, e najbliszych par metrw wydao mu si atwych lub e w dole ujrza schronisko, do ktrego stara si zej najkrtsz drog. Nic wic dziwnego, e nie ma prawie roku, by Tatry nie pochaniay miertelnych ofiar. 2 W IEDZIE ! R OZUMIE ! S to kluczowe hasa przetrwania oprcz powszechnie wymienianej na pierwszym miejscu silnej woli. Sportowa wersja survivalu ma prowadzi wanie do zdobywania wiedzy i rozszerzania moliwoci rozumienia. Survival sportowy ma jeszcze kilka cech. Bd si do nich niejednokrotnie jeszcze odwoywa. Nie istnieje natomiast aden imperatyw nakazujcy, by robi cokolwiek wanie w taki, a nie w inny sposb. Survival nie wymaga, by ktokolwiek m u s i a owi ryby i si nimi ywi, by m u s i a rozpala ognisko trc kawaki drewna (mona to w dalszym cigu robi przy uyciu zapaek albo zapalniczki), by m u s i a przechodzi w penym rynsztunku przez bagna oraz m u s i a spa w szaasie wasnorcznie sporzdzonym z patykw i skry ubra. Jeeli kto bdzie si z was wymiewa, e czego tam nie robicie, a wanie robi powinnicie, albo e robicie co, czego nie powinnicie robi miejcie si te i wy. Ale te pamitajcie, e umie wszystko i robi to, co si umie, warto! Jednoczenie w szkole przetrwania naley bezwzgldnie przestrzega praw natury, to wanie chyba najistotniejsza cecha. Natura nie lubi, by jej robi wbrew. Std te konieczno zapoznawania si z wszelkimi warunkami panujcymi w przyrodzie, obserwowania ich, dowiadywania si o nowych spostrzeeniach, zdobywania wiedzy. Inaczej chc widzie survival onierze, inaczej (mimo wszystko) survivalowcymilitaryci, inaczej harcerze, inaczej nauczyciele-opiekunowie k sportowych czy krajoznawczych, inaczej traperzy tacy jak ja.
2

W. uawski, Sygnay ze skalnych cian. Tragedie tatrzaskie. Wdrwki alpejskie. Skalne lato, Nasza Ksigarnia, Warszawa 1985, s. 18-19

13

Survival po polsku

Gdybymy chcieli dokona jakiego podziau survivalu na mniejsze survivale, to moglibymy to zrobi biorc na przykad pod uwag nastpujce kryteria: # stawiane cele # uywany sprzt # miejsce dziaania W pierwszym przypadku dokona si ju rozdzia na survival militarny oraz cywilny (sportowy), a take inny podzia: na survival miejski, turystyczny i wyczynowy. Survival paramilitarny rzdzi si swoimi dosy oczywistymi, podchodowymi zasadami, a jego cech charakterystyczn jest istnienie celu samoobronno-wojskowego, podziau survivalowych grup ze wzgldu na specyficzne wspzawodnictwo, wizanie caego szkolenia z pniejsz gotowoci obronn wobec kraju oraz uywanie sprztu zblionego do militarnego, jak rwnie czsto osobiste zwizki z jak jednostk wojskow, ale czasem cech charakterystyczn jest tylko to, e jest tu kapral na czele. Ostatnio (rok 1999) dziaania niektrych militarnych survivalowcw przyprawiy o dreszcze pedagogw, wadze cywilne i wojskowe oraz survivalowcw-traperw. Dziaania takie robi z saw survivalowi ukazujc go jako ruch nie liczcy si z innymi ludmi, bezwzgldny wobec wasnych wyznawcw, nastawiony na szokowanie. Podczane idee s tak naiwne, co sztuczne. Natychmiast dostaem mas listw przez internet w tej sprawie. A mona postawi sobie przecie rnorodne cele. Dla uwidocznienia istnienia wielu moliwoci (patrz: dodatek C) podpowiem, e celem survivalowcw sta si mog choby takie zdarzenia: # przeycie okrelonego czasu bez rodkw do ycia, w oddaleniu od cywilizacji bytowanie # przeajowe przebycie wyznaczonego terenu # zbadanie ycia fauny na okrelonym obszarze i dokonanie bezkrwawych oww przy pomocy aparatu fotograficznego lub kamery video # wykonanie zestawu wicze terenowych # jedne, wielkie podchody # zniknicie z oczu innych ludzi bycie dla nich niewidocznym # tropienie historii regionalnej lub interesujcych tubylcw # szkolenie sanitarne # szkolenie cznociowe # szkolenie strzeleckie (wiatrwka, paintball, kusza, uk, proca) # medytacja w guszy lenej Nie wykluczam tu zupenie innego podziau celw, bo moe przecie chodzi o: # szkolenie modych # zorganizowanie dla kogo atrakcyjnych wakacji # albo doskonalenie wasnych umiejtnoci # a moe o spokojne i na luzie przeycie miych chwil z dala od miasta i zgieku # lub te o solidne dokopanie sobie w szukaniu rodkw przetrwania, czyli sportowy survival ekstremalny, chyba, e ma to by # ucieczka tak: UCIECZKA od telewizji 14

Co to jest survival

Jeli bra pod uwag uywany sprzt (drugi przypadek), moemy spokojnie uzna, e bdzie to choby: # uywanie minimalnej iloci sprztu lub nawet jego brak # bd uywanie jedynie tradycyjnego sprztu turystycznego # bd uywanie sprztu specjalistycznego Trzeba tu sobie uwiadomi, e uprawianie tzw. sportw najwyszego ryzyka bezwzgldnie wymaga uywanie sprztu specjalistycznego i to najnowszej generacji. Rzecz wynika tu m.in. z waciwoci ludzkiej psychiki: widzc kogo innego skaczcego bezpiecznie z ogromnych wysokoci, albo te wspinajcego si rwnie wysoko chcielibymy robi to samo. Tymczasem, by to osign, powinnimy po pierwsze dugo wiczy, a po drugie wesprze si owym sprztem, ktrego podczas swoich obserwacji w zasadzie nie zauwaylimy. A super-specjalistyczna linka XYZ nie da si zastpi sznurkiem znalezionym w szafie. W trzecim przypadku (miejsce dziaania) mona ograniczy si tylko do jednego rodzaju rodowiska, a wic mona uprawia survival: # leny # leno-wodny # wodny lub bagienny # wwozowo-wodny (canioning) # wwozowo-skarpowy # grski # jaskiniowy # pustynny # stepowy # morski Jakby si upar, to mgby sprbowa, jak smakuje ycie kloszarda w miecie. Byby to wwczas dodatkowo survival miejski przey bez grosza przy duszy. Wszystkie, wymienione przeze mnie, rodzaje survivalu czy jeden wsplny element: denie do samorozwoju w trudnych warunkach, sprowokowanych przez samego siebie, danych przez natur. Ci wszyscy, ktrzy nie potrafi lub nie lubi dziaa w pojedynk i zaczyna wszystkiego od podstaw, mog skontaktowa si z klubami survivalowymi. Kluby te najczciej maj charakter militarny, cho dla rwnowagi s i harcerskie (nie czyni adnego rozrnienia na ZHP i ZHR to taka mieszna zabawa z gatunku jestem kibicem i broni koszulki mego klubu). Z moich dotychczasowych obserwacji wynika, e cz z nich powica naprawd duo czasu na doskonalenie si oraz na tworzenie warunkw, w ktrych nieuchronnie pojawi si przygoda 3. Ja akurat lubi survival kameralny, bez narzucania sobie choby czegokolwiek z Obowizkowych Obowizkw Prawdziwego Survivalowca. Nie lubi tumw oraz tumaczenia si z tego, e nie umiem dobrze rozpala ognia albo nie znam si na grzybach. Lubi mj wasny, prywatny survival. Lubi w nim BY. Mog ci zapewni, e survival sprawdzi si, gdy zajmiesz si nim w tym szczeglnym okresie, kiedy bdziesz szuka Boga. Albo Czowieka. Albo sensu ycia. Albo samego siebie
3

Adresy tych klubw mona uzyska w redakcjach onierza Polskiego oraz Komandosa, a take na stronie internetowej http://www.survival.infocentrum.com

15

Survival po polsku

Radz ci wypu si w wiat nagle i bez przygotowa porzu swoje tsknoty do fotelowego dumania c moesz wymyli ciekawszego od lasu i odciskw bezkresu Wydaje ci si e zlana potem wdrwka da folg drzemicym ju nogom lecz za brzuszyskiem pagrka Nieznane kranieje i chowa si pod kodr nocy id

Do umieszczenia w drugim wydaniu paru moich wierszy namwili mnie moi przyjaciele. Twoja ksika mwili nie jest zwykym poradnikiem. To kawa twojej duszy. Kto ci zna, ten czytajc kade zdanie czuje, jakby z tob rozmawia. Brakuje tylko paru wierszy. S tacy, co wstydz si swojej wraliwoci i myl, e fakt uprawiania survivalu automatycznie czyni z nich herosw, macho i twardzieli. Poka im, e to nieprawda. Survival bywa mikki i ciepy Speniam ich prob. Na tej stronie i na paru innych. Szkoda, e nie mog doczy muzyki. Jake mi wspgra z survivalem Bach, albo Vivaldi, albo Corelli, albo Mozart, albo Sibelius, albo Vangelis, albo albo utwr Grantchester Meadows zespou Pink Floyd z drugiej pyty Ummagumma.

16

II. CZEMU TO SUY?

A) SURVIVAL PRZETRWANIE
Ju jest wam wiadomo, e w survivalu chodzi o przetrwanie. Przetrwanie jest dla wielu ludzi sowem, ktre oznacza dreszcz emocji, przygod, zmaganie z losem i jego sztuczkami, z ktrego wychodzi si w glorii. Dla innych jest to sowo niosce skojarzenia z mordg utrzymywania si przy yciu. Dla jednych pyszna zabawa, dla innych sprawa ycia i mierci. Tak, jak w bajce La Fontaine'a o abach i chopcach rzucajcych w nie kamieniami. A czy ycie nie jest wanie mieszank miechu, potu i ez? A czy mae lwitko nie w zabawie wanie przygotowuje si do dorosych polowa? A czy may czowiek poznaje kruczki stosowane przez ycie jedynie wtedy, gdy siedzi grzecznie na lekcji w klasie? A czy dorosy czowiek ju niczego wicej ma si nie nauczy? Nauczy si czego wicej, to oznacza by przygotowanym na rne niespodzianki. Rozejrzyjcie si: wikszo ludzkich kopotw wynika z tego, e jestemy wanie nieprzygotowani. Zaskakuj nas szybko toczce si wydarzenia, zmieniajce si warunki, nasze wasne braki. Przygotowujemy si przez cae mode ycie do penienia jakiej roli zawodowej, bywamy przygotowywani do zaoenia rodziny, a mamy kopoty z udzieleniem pomocy czowiekowi potrconemu przez samochd 4. B EZRADNO jest naprawd bardzo przygnbiajc rzecz. To przecie poczucie bezradnoci nie pozwala nam na podejmowanie takich krokw, jakich bymy pragnli. To ono czyni nas ludmi zakompleksionymi, znerwicowanymi, majcymi wrzody na odku. Uciekaj nam wane sprawy, umykaj okazje, tracimy nasze szanse, gonimy za czym, czego nie spodziewamy si dogoni i nie dogonimy, bo i tak w to nie wierzymy. Sytuacja staje si dramatyczna, a nawet tragiczna, jeli akurat to, czego opanowanie wymyka nam si z rk, jest akurat ywotn spraw. ywotn w penym znaczeniu tego sowa. Tu zaczyna si walka o przetrwanie, wrcz o przeycie. Czy tak trudno wyobrazi sobie poar, w rodku ktrego si znalelimy? Czy naley do rzeczy niemoliwych zabdzenie zim w grach, kiedy grob niesie nie tyle konieczno spdzenia nocy poza domem, co zabijajce zimno? Czy oczy wyobrani nie s w stanie pokaza nam, jak jestemy uwizieni we wraku rozbitego samochodu? Czy moliwa przecie napa, a nawet zwyke zaczepienie przez pijanych opryszkw, nie wzbudza w nas LKU ? Takiego lku, ktry kae pomyle o chronieniu si przed podobnymi sytuacjami. Lk budzi najczciej naszego najgorszego wroga PANIK .
4

Nie tak dawno widziaem, jak moda kobieta potrciwszy samochodem staruszk na przejciu dla pieszych, podnosia bezradnie rce ku grze krzyczc przy tym w kko: Ja nie chciaam! Ja przepraszam! Ja nie chciaam! Ratowaniem staruszki musiaem zaj si sam.

17

Survival po polsku

Bezradno, lk i panika wynikaj najczciej z NIEWIEDZY i

NIEWIARY W SIEBIE .

Powiem te rzecz wan: LK jest mao rozumianym czynnikiem regulujcym. Zbyt may poziom lku pozwala brawurowo i na zatrat, zbyt duy nie daje podj ryzyka. Prcz lku bardzo grone jest dla nas ZNIECHCENIE. Przychodzi ono wwczas, gdy dawno nie jedlimy, nie pilimy, jest nam zimno, gdy brak wyjcia z sytuacji, gdy podejrzewamy, e nikt nas nie bdzie szuka, gdy przeszlimy gehenn blu, gdy nawala zdrowie, gdy brak nam sprawnoci, gdy chcemy ju tylko spa i zapomnie o wszystkim Zniechcenie jest rwnoznaczne z BRAKIEM WOLI . Wszystkie znane literaturze faktu sytuacje zwizane z przetrwaniem w ekstremalnych warunkach poczone byy te z si woli, ktra nie pozwolia si podda. Czy syszelicie o zjawiskach nadludzkiej koncentracji siy fizycznej, podczas nagych zdarze, gdy kto by zdeterminowany, a zarazem peen woli walki o ycie? Oto matka dwigajca betonow pyt, ktra przygniota jej dziecko pyt t przenosio potem piciu mczyzn. Oto czowiek, ktry wypad przez okno wieowca i chwyci doni jak wystajc cz, i trwa w ten sposb wiele godzin, a kto usysza jego woania o pomoc. Sprbujcie tak sobie powisie. To wszystko moe si pojawi w waszym yciu zaraz po tym, jak pojawi si PRA i G D , ZIMNO lub UPA , ZAB DZENIE i ZMCZENIE , SAMOTNO lub SK CENIE czy BRAK ROZWI ZA .
GNIENIE

Jacek Pakiewicz podkrela, e trzy rzeczy s najwaniejsze, by przetrwa. Pierwsz rzecz jest WOLA YCIA . Drug rzecz jest WOLA YCIA , za trzeci WOLA YCIA . Potem gdzie pojawia si sprawa wyszkolenia, sprzt i te inne sprawy. Sdz jednak, e wol ycia fantastycznie zwiksza WIEDZA
O PRZETRWANIU .

Tragiczna, dramatyczna sytuacja moe by pokonana przez nasz wol nawet dziki pozornym drobiazgom, sprawom towarzyszcym. Takim pozornym drobiazgiem potrafi by fakt, e oficer w otoczonym przez wroga okopie goli si starannie. onierze nagle odczuwali napyw si, pojawiaa si moc spokoju, panowania nad rzeczywistoci. I udawao im si przetrwa. A w najgorszym razie dosta si do niewoli z wysoko podniesion gow. Doda powinienem jeszcze jeden wany powd, dla ktrego powiniene zabra si za uprawianie twego wasnego survivalu. Powd jest znacznie bardziej powany, ni by si miao komukolwiek wydawa. Sdz, e zrozumiesz w czym rzecz. Ot od dugiego czasu, na skutek przemian cywilizacyjnych, technicznych i kulturowych, czowiek przeistacza si w biernego konsumenta dbr. Problem ten zauwayli naukowcy ju wiele lat temu. Ich ostrzeenia nie s brane pod uwag zbyt chtnie, gdy konsumpcja i bierno kojarz si z bogostanem i wygod. Pojawio si okrelenie naukowe, ktrego brzmienie wyjania jego dziedzin: WYUCZONA BEZRADNO . Wyuczona bezradno jest czym innym ni, wymieniona wyej, naga bezradno pojawiajca si wobec zaskakujcego nas zdarzenia. Wyuczona bezradno oznacza niejako programowe zatrzymywanie przez kogo wasnych dziaa na skutek pojawienia si nawet banalnych problemw. Czowiek przyglda si im i czeka a przybdzie kto, kto wybawi go z kopotu. Jest to sytuacja maego dziecka, ktre spodziewa si pojawienia matki, by ta zmienia mokr pieluch. Okrel rzecz bardziej naukowo: wyuczona bezradno oznacza stan unikania podejmowania decyzji oraz stan unikania aktywnoci. Dzieje si to z powodu braku stwierdzania zwizkw midzy wasnymi decyzjami i wasn aktywnoci, a zachodzcymi zmianami w otaczajcej rzeczywistoci. Myl, e to brzmi wystarczajco zawile. 18

Survival - przetrwanie

Wyuczona bezradno staa si tak powszechnym zjawiskiem, e a nie zdajemy sobie z tego sprawy. Oczywicie, e ponosimy z tego powodu przeogromne straty. Wcale nie mam na myli strat w sferze ekonomicznej, z winy ludzi odpowiedzialnych za gospodark, nie potraficych podj adnej decyzji. Straty powstaj w twojej rodzinie, w rodzinach was wszystkich. Rodzice czsto czuj brak umiejtnoci i moliwoci wchodzenia w wiat swoich dzieci, trac wieo patrzenia i spontaniczno, czuj si baaardzo doroli, a dostojni, do tego stopnia, e wielu rzeczy nie wypada im robi. I nie robi. Ani w domu, ani w pracy. Wobec problemw modziey staj nagle zupenie bezradni. Ich dzieci rwnie nie poszukuj porozumienia za wszelk cen. Wiedza dzieci uzupeniana jest nieustannie przez rwienikw, bo wzajemnie uwaaj si za ekspertw prowadzi lepy kulawego. Bo jak czsto modzi ludzie z nieprzymuszonej woli szukaj mdroci u dorosych? Szukaj, okazuje si, e szukaj. Musi jednak by speniony ten warunek, e dorosy winien si swoj mdroci wykaza. Jest to trudne, skoro odcina si on od zainteresowa dziecictwa i modzieczoci. Czy jednak do wzajemnego odnalezienia si przez oddalone pokolenia nie nada si wyprawa survivalowa? Pomylcie kiedy nad tym. Przeciwiestwem wyuczonej bezradnoci jest przekonanie, e ma si dobry wpyw na kreowanie rzeczywistoci. Ucz swoich studentw podstawowej myli, jak powinna im towarzyszy w pracy resocjalizacyjnej: by by skutecznym wychowawc, trzeba sta si p r z e w o d n i k i e m, co oznacza, e my wiemy dokd prowadzimy, a nasi podopieczni c h c za nami pj. Wychowywanie oznacza wwczas wspln wypraw, z wspln odpowiedzialnoci za siebie. Survival moe sta si symboliczn wypraw przez ycie. SURVIVAL TO ROZWIJANIE SIEBIE POPRZEZ POKONYWANIE SWOICH OGRANICZE, POPRZEZ ZWALCZANIE SWOICH LKW, SWOJEJ NIEWIEDZY I SWEGO LENISTWA Stwierdziem, e taka wyprawa bywa niezwykle cenna dla znalezienia przyjani pomidzy wychowankami zakadu wychowawczego, a ich wychowawcami (nie jest to moje odkrycie). Trzeba byo uzmysawia chopakom zwizki midzy dziaaniami poszczeglnych czonkw zespou, a sytuacj tworzc si i oddziaywujc na wszystkich. Trzeba byo jedynie zaoy hamulce, by nie pojawiaa si w ich zachowaniach brawura. Natomiast w wielu sytuacjach, prostych dla dowiadczonego czowieka, byli oni lkliwi i wycofujcy si. Ot w sytuacji, kiedy zaproponowaem by wykona na sobie dowiadczalny zastrzyk, albo gdymy napotkali osy buszujce w niadaniu. Prawdopodobnie instynkt samozachowawczy, przy jednoczesnej naiwnoci, kae wielu ludziom przyj mylenie o samym sobie, jako o osobie niemal niezniszczalnej: Mnie si to nie przydarzy! Czowiek wierzy wwczas w swoje talizmany: w posiadanie mapy, gazu zawicego w kieszeni, w swoje szczcie. Bywa te, e w nic takiego nie wierzy, tak dalece jest bowiem naiwny. Kiedy jeszcze chodziem do szkoy, uczyem si przysposobienia obronnego, czyli przedmiotu zwanego PO. Los tak chcia, e powierzono mi przez zupeny przypadek zreszt nauczanie tego przedmiotu, gdy byem ju duy. Jest to prawda, e oba moje spotkania z PO byy nierozczne z zapytaniem o sens takich czy innych treci zawartych w programie nauczania. Z tego te powodu wprawiem w osupienie wizytatora, ktry hospitowa moj lekcj i stwierdzi przy tym, e nauczam zupenie czego innego, ni jest w programie. Wizytator by czowiekiem rozsdnym i prosi mnie jedynie, bym tylko nie szala w tworzeniu wasnego PO i bym mia na wzgldzie to, by moje nauki nie przyniosy uczniom kopotw, kiedy ju znajd si w nastpnej szkole rozbienoci materiaowe byy bowiem znaczne. By moe wizytator zaufa 19

Survival po polsku

mi na skutek mego tumaczenia, e nade wszystko pragn nauczy dzieciaki tych rzeczy, ktre oka si prawdopodobnie przydatne w yciu. Dlatego wolaem uczy o opatrywaniu ran i gaszeniu poaru, ni musztry i struktury wojska polskiego. Jednego tylko byli ciekawi wszyscy uczniowie, ktrym o tym wszystkim mwiem: czemu nauczam o ratowaniu si przed bomb atomow i pozosta broni masowego raenia? Odpowiadaem niezmiennie, e zdaj sobie spraw, e jeli ju takie paskudztwo jak bomba A spadnie wprost na moj gow, to adna wiedza mi si nie przyda, ale jeeli to si stanie troch dalej ni tu obok, to wtedy szanse s Poza tym w yciu zdarzaj si przecie wywrcone i gwatownie wyprnione cysterny z chemikaliami (bro C), epidemie chorb (bro B) i na przykad walce si ciany budynkw (efekt fali uderzeniowej broni A). Czy mam jeszcze tumaczy? SURVIVAL TO UMIEJTNO CZENIA WIEDZY TRAPERSKIEJ ZE SPORTEM ORAZ Z TYM,
CO SI MIECI W SZEROKO ROZUMIANYM POJCIU RATOWNICTWA

Nie trzeba by modym byczkiem i mie do dyspozycji specjalistyczny sprzt o wartoci no, circa samochodu BMW, eby zaczyna zabaw w survival. Trzeba wiedzie co nieco o niebezpieczestwach (patrz w dodatku F), o rodzajach warunkw zewntrznych, o tym jak si zachowywa i troszeczk sobie potrenowa w czasie wakacji, tyle, na ile nas sta! I nie pcha si od razu do pierwszego szeregu herosw! Naley zgodnie z panujc mod na survival wykorzysta jego cienie ku byciu sportem. W tym wypadku survival-sport moe nas uczyni sprawniejszymi, przygotowujc nas na ten czas, gdy bdziemy mieli do czynienia z koniecznoci przetrwania. Psycholog, dr W., przytacza na swoich wiczeniach przypadek, jaki zdarzy si na stacji benzynowej. Samochd-cysterna, ktry skoczy wanie zapenianie zbiornikw paliwa nalecych do stacji benzynowej, odjecha nieco na bok. Jego kierowca wysiad, wszed do budynku stacji. Na placu przed stacj znajdowao si okoo dwudziestu samochodw czekajcych na rozpoczcie tankowania. Nagle jeden z nich, stojcy najbliej cysterny, stan w pomieniach! Czy trzeba komukolwiek mwi, co znaczy otwarty ogie na stacji benzynowej? Panika. Pasaerowie czekajcych samochodw powyskakiwali z nich i rozbiegli si w popochu. Nie obyo si jak zwykle w takich sytuacjach bez kilku bolesnych zderze midzy biegncymi, bez potkni, bez krzykw strachu. Kierowca cysterny wyszed z budynku, omit spojrzeniem cay plac, podbieg do swego samochodu, wycign ze ganic i najzwyczajniej ugasi poar samochodu. Tu pado pytanie ze strony dra W.: Czy kierowca cysterny by, w przeciwiestwie do innych kierowcw, czowiekiem odwanym? Rzecz jasna, e pytani studenci zmarszczyli czoa szukajc co bardziej wyrafinowanych odpowiedzi. Przysza jednak ona ze strony dra W.: On by PRZE SZKO LO NY! A jak pastwo mylicie: kiedy topi si czowiek, kto rzuci si do wody na ratunek zaraz, natychmiast? Prawdopodobnie nikt, jak nie zrobi tego natychmiast aden z kierowcw, by gasi ogie. Wszyscy stojcy na brzegu s w stanie podj decyzj o swym udziale w akcji ratowniczej na podstawie oceny wasnych kompetencji. Kto, kto na co dzie jest ratownikiem wodnym, skoczy do wody bez wahania; kto, kto wie o sobie, e wietnie pywa, pozastanawia si chwil i ju za moment chyba skoczy do pomocy temu pierwszemu. Inni, cho wiedz, e pywaj w miar dobrze, oddadz inicjatyw tym, ktrych uwaaj na oko za lepszych od siebie. Oni najprawdopodobniej nie skocz w ogle. Nie ma w tym zych 20

Survival - przetrwanie

myli: czowiek podwiadomie oczekuje po innych, e zadziaaj lepiej od niego, brak mu owej pewnoci siebie, brak mu prze szko le nia! Survivalowi chodzi naprawd o jego przydatno w sytuacji trudnej. Uratowanie si z powodzi czy poaru bdzie zdaniem egzaminu survivalowego. Aby to kiedy mogo si uda, trzeba czego si nauczy. Zdobycie wiedzy i przewiczenie jej oznacza wiksze poczucie pewnoci siebie, a wic oznacza korzystniejsze warunki, by pokona lk, by opanowa w sobie panik. Wiedz mona zbiera, wrcz kolekcjonowa i to z rnych rde. Troch z ksiek, troch z wasnego ycia, z wakacyjnej zabawy, ktra bawic uczy. eby wyjani przystpniej: dobrze jest jeli moemy w formie zabawowej i bez poczucia zagroenia robi rzecz, do ktrych kiedy indziej moemy by zmuszeni przez los, przypadek, rozwj zdarze, zrzdzenie Boga, czy jak kto to bdzie wola nazwa. Tyle, e w tym drugim przypadku nie bdzie towarzyszyo nam owo rozlunienie, swoboda i miech. Istnieje pewna wymierna korzy wynikajca z zajmowania si survivalem jeli przyjd ze chwile, okae si, e mamy je ju przewiczone; zupenie inaczej dziaa czowiek, ktry ju to robi. Ot, drobny przykad: rzadko ktry mieszczuch orientuje si, e na wsi kade bydltko z ochot zajrzy do jego namiotu, a przy tym w bezczelny sposb zbagatelizuje rozwcieczenie waciciela. Tymczasem kady mieszkaniec wsi nawet si nad tym nie zastanawiajc bierze do rki ga. Bydltko przyzwyczaio si, e rzdzi nim moe kady, kto trzyma w rku ga. Machanie rkami, tupanie i wrzaski nic nie dadz. Trzeba wzi ga i pokaza si zwierzciu. Widzc emblemat wadzy w rku czowieka podporzdkuje si ono. Przykad ten mwi nie tylko o tym, e mona mie wadz nad owc czy krow, ale te pokazuje jeli si zastanowicie e istnieje potrzeba rozpoznawania wiata, jego praw oglnych i lokalnych. Uprawianie survivalu w formie sportowej staje si jakby programowym poszukiwaniem trudnoci na swojej drodze, by w ten sposb wywicza w sobie bystro, korzystanie z wiedzy, wszelkie umiejtnoci, szybko reakcji, itp. SURVIVAL TO UMIEJTNO RADZENIA SOBIE W PRZERNYCH, NAJCZCIEJ TRUDNYCH, SYTUACJACH Jake wana, dla wykonywania pewnych spraw, jest czasem (!) m e c h a n i c z n o d z i a a wynikajca z ich wywiczenia! Pamitam, jak dostaem ju samochodowe prawo jazdy i siedziaem sam jeden za kierownic. Traciem wtedy jako si koncentracji wynikajc ze strachu przed zblamowaniem si, gdy koo mnie nie byo instruktora. Kadorazowo zmiana biegu poczona bya z moim olbrzymim wysikiem, aby widzie dwigni zmiany biegw i wszystko, co ja z ni robi. Samochd jecha sobie dokd chcia, ja za pilnie gapiem si na ruchy mojej rki zmieniajcej biegi. Zauwayem pniej, e przypomina mi to w dziwny sposb trudnoci, jakie miaem w dziecistwie ze cieleniem ka po porannym wstaniu. Ojciec by wiecznie niezadowolony, gdy wraca z pracy, gdy nigdy nie mg sobie pozwoli, by przyj do domu z obcym czowiekiem. Wiadomo byo, e mj tapczan by rozbebeszony w moliwie najgorszy sposb i zapewne mj ojciec zadawa sobie w duchu pytanie, czy ta zmora bdzie go drczya ju do koca ycia. Okazao si pniej, e cielenie sprawiao mi tak wiele trudnoci dlatego, e powicaem mu zbyt wiele uwagi. Moment, kiedy w trakcie tej czynnoci zajem myli zupenie czym innym, sta si przeomowym. Odtd cieliem mechanicznie, a zarazem zajmowaem si rozwaaniem jakiego problemu. Rwnie moje obecne jedenie 21

Survival po polsku

samochodem rni si od tego z dawnych czasw. Ludzi jedcych ze mn fascynuje sposb, w jaki zmieniam biegi: dzieje si to byskawicznie, nawet nie zdejmuj nogi z gazu, samochd nie traci na szybkoci, a ja prawie tej czynnoci nie zauwaam. Dodam, e jest to sposb rajdowy i jest on niekoniecznie dobry dla przecitnego kierowcy i jego samochodu. Myl, e szybkie i sprawne reagowanie, choby podczas poaru, moe nastpi wtedy, gdy jestemy oswojeni z pewnymi czynnociami i wykonujemy je bez zdejmowania nogi z gazu. SURVIVAL PO POLSKU BDZIE ZATEM SPORTEM W RNYCH ODMIANACH. UYWAM SOWA BDZIE, GDY KADORAZOWO BDZIESZ GO TWORZY NA NOWO. ZADECYDUJ O TYM WARUNKI LOKALNE, POGODA, TWOJE CHCI I MOLIWOCI. W uprawianiu survivalu pomaga posiadana WIEDZA, zdobyte UMIEJTNOCI i dobre w nich PRZESZKOLENIE (a wic PRZEWICZENIE), posiadana WIARA W SIEBIE wynikajca z poprzednio wymienionych cech. Szczep ZHP Czarna Pitka z Dbrowy Grniczej przeganiajc mnie w maju 1999 r. przez Pustyni Bdowsk w ramach swej corocznej akcji Pustynna Burza, uzyska ten efekt, e nabyem nowej wiary w siebie, dziki koniecznoci korzystania z posiadanej wiedzy i przewiczania jej w znoju. Dzikuj Ci, druhno Joanno! Nie wolno mi te zapomnie o ODPOWIEDZIALNOCI, ktra powinna towarzyszy survivalowcom. Tyle, e z odpowiedzialnoci ju jako tak jest, e domagaj si jej ludzie odpowiedzialni. Ci pozostali waciwie te, ale nie od siebie, tylko od innych. Moe dlatego, e my wszyscy dajc innym swoj odpowiedzialno, ponosimy straty, gdy nie otrzymujemy jej od innych, wzajemnie. Ludzi odpowiedzialnych zwyczajnie sta na to. No, a nieodpowiedzialnych Dziel ludzi na takich, ktrzy nawet nie rusz czterech liter kiedy pada na porozkadane koo namiotw rzeczy: A co mi tam, niech sobie moknie. Drudzy wstan i pozbieraj wszystko, co wasne: Reszta?, a co to, moje?! Inni rozejrz si za kim, komu bd mogli powiedzie i wskaza palcem, e przydaoby si zebra rzeczy przed deszczem. Jeszcze inni (a jestem ich zwolennikiem) zabior si za chowanie wszystkiego, co nie powinno zmokn, i robi to bez dzielenia na moje nie-moje. SURVIVAL PO POLSKU BDZIE TE TWOJ MDROCI NA CO DZIE. BDZIE ROZUMIENIEM TOCZCYCH SI ZDARZE. BDZIE ROZUMIENIEM WASNEGO MIEJSCA W YCIU, WASNEJ WARTOCI. BDZIE PRZEPIKNYM ODKRYWANIEM I WIATA, I SIEBIE. Odpowiedzialni czuj swoj warto i wewntrzn moc. Bo mamy tu do czynienia jednoczenie z rozumieniem sytuacji, z byciem pewnym i niezawodnym, z unikaniem skazywania innych i siebie na zupenie inne, wiksze straty. Wyczuwanie tego ostatniego wiadczy te o posiadaniu wikszej wyobrani. Ludzie nieodpowiedzialni s nimi z gupoty, albo z lenistwa i wygodnictwa, gdy, aby by odpowiedzialnym, trzeba si nieco narobi, i to czsto za innych wanie. Taki ju los bdnych rycerzy

22

B) SURVIVAL ZDROWIE

1. YWIENIE

Pono wszyscy interesujcy si survivalem maj jedyne skojarzenie, e skoro ju survival zatem wic i grzebanie patykiem w ziemi, i wydobywanie robali A teraz, chcia nie chcia, tego robala trzeba przekn Nieee, to ja ju wol WCZASY! A tu tymczasem chodzi o to, by sobie poradzi ze sprawami ywienia zawsze. eby oglne zasady byy pomocne take i wanie wtedy, gdy znajdziemy si w trudnych warunkach ywieniowych. Trudne warunki ywieniowe mog pojawi si jak wtedy, gdy podczas wakacji zbiegy si naraz: dzie, gdy nie byo poczty, aby wypaci pienidze (kto by gap!), potem dzie bez pienidzy, niedziela, a na koniec obowizujce niegdy pastwowe wito 22 lipca. Trudne warunki ywieniowe mog wynikn z zaistnienia kryzysu ekonomicznego w pastwie (rzecz niektrym znana), co w rodku Bieszczadw 5 nabiera szczeglnego wymiaru. Trudne warunki mog wreszcie by wybrane cakiem wiadomie, jako element przygody. I to ostatnie uwaam za gwny temat naszych tu rozwaa. Nie przypuszczam, aby los wygoni nas ku wysypiskom mieci, ku zapleczom cudzych kuchni, ku polom z niewykopanymi ziemniakami, bymy mogli wygrzeba sobie ociupink czego do zjedzenia tego dnia. Survival nie jest sportem dla zamartwiajcych si i zadajcych sobie udrk. Nie ma potrzeby spdzania czasu na wyobraaniu sobie wygldu kawaka chleba i biczowania si potem za kar za to, e linka pocieka. Nie jest to rwnie sport polegajcy na tym, by wpaaszowa spleniay kawaek kaszanki, popi wod z kauy i rozejrze si za przeterminowan konserw, by potem stacza majce przej do historii boje z wasnym przewodem pokarmowym i ulegajcym ju cakowitemu paraliowi z powodu toksyn ukadem nerwowym. Myl te, e survival-sport nigdy nie powinien uczy zdobywania poywienia poprzez kradzie. Zreszt przypominam sobie opowieci winiw obozw koncentracyjnych, jak to kradzie ywnoci bya karana mierci przez wspwiniw. Myl, i umiejtno wyraania swoich potrzeb, cakowicie wystarczy, by je innym ludziom przedstawi. Dlatego pisz jedynie o moliwociach, jakie daje nam nasz organizm oraz otaczajcy nas wiat. Nie daj kulinarnych przepisw na znaleziony pazur jea duszony w zalewie z krokodylich ez, ani wskazwek, jak przey sw przygod ycia, kiedy ju samemu way si tyle, ile nasze wasne koci.
5

Taka jest prawidowa forma: tych Bieszczadw, a nie tych Bieszczad sprawdcie sami w sowniku!

23

Survival po polsku

ywienie zdrowe

Jak wszdzie, tak i w ywieniu powinna obowizywa zasada primum non nocere, czyli przede wszystkim nie szkodzi. Gdy zastanowi si nad tym, co je, a czego nie, wydaje si nadzwyczaj proste przyjcie zasady, e skoro co mi smakuje i nie padam potem trupem, znaczy, e mog sobie pozwoli na ucztowanie. Czowiek jest tak dziwn istot, e jest gotw zrobi sobie przyjemno doskonale wiedzc, e po wielu latach bdzie musia za to zapaci. Opychaniu si cukrami, ciastkami, wypijaniu litrw piwa, wina, wdki czy kawy towarzyszy ukryta w podwiadomoci myl: najwaniejsze jest, e moja wtroba jest w stanie znie to wszystko teraz. Wiedza o szkodliwoci takiego czy innego pokarmu jest rzecz konieczn, lecz niewystarczajc, jeli brak jest woli, ktra zadecyduje, by wiedz wprowadza w ycie. Naley sobie zdawa spraw, e o skutkach zjedzenia jakiej substancji decyduje rwnie jej ilo. Pi liwek nie zrobi na naszym organizmie takiego wraenia, jak pi kilo liwek. Powszechnie te wiadomo albo powinno by to wiadome e niewielkie iloci trucizn uznawanych za szczeglnie zjadliwe, mog by doskonaym lekarstwem 6. Powinno si przyj, e wszystko, co jest spoywane w tzw. rozsdnych ilociach, nie wpynie w znaczcy sposb na degeneracj naszego organizmu. Szkod przyniesie nieumiarkowane wchanianie czego, co zwykle traktowane jest jako dodatek lub jako uywka. Nie naley wobec tego cakowicie eliminowa ze swego menu biaych trucizn, za jakie uznawane s sl i cukier. Nie naley wpada w panik, gdy w saatce znajdzie si kropla octu. Nie naley rugowa ze swego otoczenia masa i smalcu. Zdrowe ywienie wymaga raczej rnorodnoci, a wic te i niewielkich iloci pewnych substancji uwaanych za niekorzystne dla czowieka w duych ilociach. Wane te jest j a k jemy. Okazuje si wyjtkowo istotne rozdzielenie jedzenia pokarmw wymagajcych zasadowego trawienia (wglowodany trawione przez enzymy zawarte w linie) od pokarmw wymagajcych trawienia w rodowisku kwanym (miso trawione w odku w obecnoci kwasu solnego). Nie powinno si wic gdyby to przyj do koca je chleba czy kaszy cznie z misem. Zasady bowiem, jak chyba powszechnie wiadomo, s neutralizowane przez kwasy (no i vice versa). Pokarm wglowodanowy potrzebuje dugiego i dokadnego ucia, by nasczy go i wymiesza ze lin. Teraz jest wanie podtrawiany. Dalsza obrbka nastpi, po miniciu odka, w dwunastnicy. Zgodnie z pewn wyznawan przeze mnie teori jedzenia, miso powinno jak najszybciej przemkn przez gardo, aby unikn przeniknicia do zbyt duej iloci liny. Oznacza to, e nie naley misa zanadto gorliwie gry. Tak, odek poradzi sobie doskonale z misem w kawaku. Oczywicie, e zbyt duy kawaek misa nie jest dla odka najwyszym szczciem. Kiedy trawienie zacznie si opnia, niestrawione resztki misa mog sprzyja rozwijaniu si w jelitach procesu gnilnego. Kady kolejny posiek, a szczeglnie, gdy jest bardziej obfity, spenia funkcj popychacza, ktry pobudza odek do wikszej pracy, a w nastpstwie do wypychania strawionych treci odkowych ku dwunastnicy 7. Nasi jaskiniowi przodkowie uli sobie spokojnie korzonki oczekujc na wyniki oww. ucie korzonkw nie byo to zbyt obfite danie, jak si sdzi, raczej przegryzka dla oszukania godu. Dopiero,
6 7

Sprawd w sowniku, co to znaczy homeopatia. Jest to z mojej strony daleko idcy skrt opisu trawienia (nie chodzi bowiem np. tylko o dosowne popychanie jakby si mogo wydawa).

24

Survival - zdrowie

gdy owcy przybyli taszczc paty misiwa odkrojonego od zwierza, ktrego nie dao si przynie w caoci, wwczas gromada rzucaa si do napychania odkw do samego oporu, bo nastpna taka uczta moga by za dwa tygodnie, a to, co jest, naley zje szybko, nim si zepsuje. W ten oto sposb ludzki odek uksztatowa w sobie zdolno do przyjmowania wikszych kawakw, a i wikszych iloci, misa. Potem nastpowa okres trawienia, ktrego nie przeryway nastpne posiki, a zatem nie dziaa popychacz. Misko wobec tego leao sobie w odku a niemal do penego strawienia. Obecnie odek ma jeszcze dawne zdolnoci, lecz nie pozwalamy mu ich wykorzysta, gdy jadamy czciej i nerwowiej. Moja opowie o przodkach nie jest co prawda poparta osobistymi badaniami w tym zakresie, wic w kadej chwili pan mgr X. moe napisa do mnie peen oburzenia list, e by w jaskini i nie sdzi Jednak jest to wersja wcale dobra i do przyjcia. Najwaniejsze, e miso ma swoje ulubione sposoby trawienia. Wrcz wymaga, by towarzyszyy mu marchew, pietruszka czy te cebula z czosnkiem. Wszystko to hamuje wspomniane procesy gnilne. Identyczne cechy nie liczc wybitnych walorw smakowych maj te zioa uyte w postaci przypraw. Warzywa s naprawd doskonaym porednikiem midzy trawieniem zasadowym i kwasowym. Niektre wglowodany (mki, kasze, chleb) rwnie wietnie si czuj w obecnoci owocw i warzyw. Nie lubi jednak obecnoci cukrw. Istnieje wiele takich rodkw ywnociowych, ktre wymagaj swego towarzystwa, ktre wspieraj, wspomagaj si wzajemnie, oraz wiele takich, ktre si wzajemnie nie znosz. # Kapusta bardzo lubi wystpowa w obecnoci tuszczu, plus dodatki zioowe (pieprz, kminek, majeranek, li laurowy) std chyba wanie wzi si bigos # Marchewka i szpinak lubi przekazywa witamin A w obecnoci tuszczu, w ktrym si ona rozpuszcza # Szpinak nie czuje nic specjalnego do nabiau, ale organizmowi nie jest obojtne, czy te dwie rzeczy bd sobie towarzyszy, czy nie. Podobnie jest ze szczawiem dlatego do zupy szczawiowej dodaje si jajko (kwas szczawiowy wie bowiem wap i elazo w organizmie) # Mid i mleko. Mleko i mid. Te dwie rzeczy, jedno drugiemu i odwrotnie, poprawiaj wzajem swoje parametry, rwnie te lecznicze # Pomidor pono nie lubi ogrka, chocia adnie razem wygldaj na kanapce. I co mu zrobicie? # W opozycji s: mleko i miso lub ryby, mleko i kwane owoce Gdy mwi si o ywieniu zdrowym, nie wolno zapomnie o niektrych zasadach, ktre trzeba przestrzega, aby nasz pokarm nie ulega zepsuciu: # Przechowywa ywno w chodzie zasada podstawowa # Nie dopuszcza do tego, by zetkn zawarto konserwy z wod albo lin moe to by np. woenie do soika z demem oblizanej przed chwil (albo umytej i mokrej) yeczki, bo pojawia si ple # Jeli konserwa nie moe by od razu zjedzona w caoci, naley j wyj z puszki i przeoy do szklanego naczynia # Oddziela koci od misa w ich obecnoci miso szybciej si psuje, nawet w lodwce # Konserwowa miso przez oboenie ciereczk namoczon w occie albo przez solidne sparzenie pokrzyw chodzi o kwane rodowisko; take przez mocne posolenie (takie konserwowanie jest raczej krtkotrwae!) 25

Survival po polsku

# Nie przechowywa zbyt dugo (najwyej dzie-dwa w chodzie) grzybw, nie trzyma ich w plastikowych torebkach # Nie zamyka hermetycznie ywnoci w soikach (z wyjtkiem tej wieo pasteryzowanej, bd liofilizowanej, lub suchej z samej natury) albo w torebkach plastikowych brak dostpu powietrza powoduje rozwj bakterii beztlenowych, bardziej zjadliwych ni tlenowe # Nie spoywa pokarmw, ktre czas jaki leay zamoknite albo s zapleniae # W ogle jada wszelkie produkty, a zwaszcza atwo psujce si, jak najszybciej, pki jeszcze s wiee # Uwaa na chemikalia, zwaszcza trucizny (rozpuszczalniki, pestycydy, rodki owadobjcze itp.), ktre znalazy si w pobliu ywnoci # Zwraca uwag, czy woda, ktr pijemy, nie jest skaona np. rozlan w pobliu substancj chemiczn lub toksynami z rozkadajcego si trupa zwierzcia utopionego w studni albo przy wodopoju Wiedza o ywieniu moe si doskonale przyda. Tak naprawd, to i tak dzieje si niezwykle czsto, e idziemy do swojego ulubionego sklepu i kupujemy w nim swoje ulubione jedzonko ulubionej firmy z wiar, e co jak co, ale ulubiona firma w ulubionym sklepie nie zechce nam zrobi krzywdy. W ten sposb spoywamy kwas karminowy (E 120), barwnik amoniakalny (E 123), erytozyn (E 127), siarczyn sodu (E 221), heksamin (E 239), azotyny i azotany potasu oraz sodu (E 249, 250, 251 i 252), ponadto jeszcze cae mnstwo E ile tam 8, ktre s niczym innym, jak nieszkodliwymi, szkodliwymi i bardzo szkodliwymi barwnikami, konserwantami, antyutleniaczami (jak E 300, czyli witamina C) i emulgatorami dodawanymi do poywienia (dla ratowania interesu producentw i handlowcw, ktrzy zwykle wiedz, czego maj nie je). Wrd nich jest nieco nieszkodliwych. Smacznego!

Jako ciekawostk wymieni tu nieco numerw towarzyszcych literze E, a bdcych symbolami szkodliwych substancji mogcych znale si w naszym jedzeniu: 103, 104, 105, 110, 111, 122, 124, 125, 126, 130, 131, 142, 152, 210, 211, 212, 213, 214, 215, 216, 217, 218, 219, 220, 222, 223, 224, 226, 227, 230, 231, 232, 233, 310, 311, 312, 320, 321, 330, 338, 339, 340, 341, 407, 450, 461, 462, 463, 465, 466, 477 Samych liter i numerw nie naley si ba. Jest to jedynie ujednolicony system oznaczania pewnych zwizkw chemicznych, by kady wytwrca ywnoci wiedzia z czym ma do czynienia istniej bowiem takie E, ktre s jak najbardziej niewinne.

26

Survival - zdrowie

ywienie intuicyjne

Widzielicie moe kiedy, jak pies zwierz jako ywo misoerne zrywa traw, rozgryza j i poyka? Dziaa tu instynkt, ktry skania zwierz do wyszukiwania sobie wrd rolin wanie tej, ktra jest akurat niezbdna dla ustroju 9. Przypomnijcie sobie: mae dziecko wybiera z pudeka zapaki i wyjtkowo pracowicie obgryza je. Lekarz mwi: Brak siarki w organizmie. Dziecko zdrapuje ze ciany tynk i zjada. Dziecko wyjada co z kociej miski. Cigle odzywa si tu natura, ktra poprzez instynkt poszukuje produktw naprawd niezbdnych dla dziecicego rozwoju. Kiedy kobieta jest w ciy, pd jest pod szczegln ochron natury. Gdyby dziecku brakowao jakiego mineralnego budulca, by mogo rosn w onie matki bez zakce natura odbierze ten budulec z organizmu matki. Potem natura odezwie si gosem instynktu i kobieta czuje potrzeb zjedzenia czego tam specjalnego. Po pewnym czasie ochota przemienia si w niepokj, ktry narasta do tego stopnia, e kobieta wyrusza na poszukiwanie smakoyku, wszyscy si miej i pogaduj co o apetytach, akomstwie. Sprawa jest jak najbardziej zrozumiaa. Na przykad kociec zwierzcy i ludzki potrzebuje do swego istnienia, rozwoju i odbudowy w razie uszkodzenia wapnia (chodzi o Ca calcium). Pierwiastek ten znajduje si w dostatecznej iloci w mleku i produktach mlecznych, gwnie serze. Ponadto wap wystpuje w skorupkach jaj, w limaczych muszlach, w kamieniach wapienia, w zaprawie murarskiej. Kiedy to w onie matki pd powiksza si doczajc do swej konstrukcji kolejne komrki, a wic kolejne atomy rozmaitych pierwiastkw (w tym nasz wap), matka czuje potrzeb zjedzenia kad rzecz zawierajc ten pierwiastek. Tu naley si z mojej strony wytumaczenie, bowiem matka nie je kadej rzeczy z wapniem. Matka zdaje sobie spraw, e istnieje co takiego jak ser i jej wiadomo z podwiadomoci ju od dawna podsuway widoki twaroku ze mietan, gomki sera wiejskiego, pierogw z serem, takich e nalenikw. Mae dziecko nie posiada wystarczajcego dowiadczenia, by wiedzie, e naley po prostu sign do portmonetki, a bdc we waciwym sklepie, kupi sobie odpowiedni porcj twaroku i spaaszowa go ze smakiem. Mae dziecko nie potrafi odszuka twaroku we wasnym domu, ani przygotowa sobie buki z pysznym serem. Instynkt maego dziecka wyczuwa, e w pobliu znajduje si wap, kae wic ciau zbliy si tam i zdoby ten pierwiastek. Dlatego dziecko podchodzi do ciany i wydubuje z niej drobiny zaprawy murarskiej albo gipsu. W zaprawie znajduje si wapno gaszone, czyli wodorotlenek wapnia, Ca(OH)2, gips natomiast jest uwodnionym siarczanem wapnia CaSO4. Wap znajduje si take w kredzie szkolnej, ktr potrafi chrupa zaniedbane i niedoywione dzieci. Oprcz tego, du popularnoci ciesz si kredki. Barwniki kredek wszelkie barwniki sporzdzone s z odpowiednio dobranych substancji mineralnych. Kiedy malarze potrafili niele stru si, gdy w zamyleniu wzili do ust pdzel unurzany w bieli oowiowej. Kredki dla dzieci musz by wytwarzane z nietoksycznych substancji, co wcale nie oznacza, e s to substancje pochodzenia naturalnego. Zawieraj w sobie wap, siark, mied, cynk, itp. Dziecko intuicyjnie wyczuwa ich obecno i zjada.
9

Pomijam tu ju spraw dranienia cianek odka przez dba trawy, co prowokuje go do wyrzucenia zawartoci: w ten sposb wiele zwierzt zwraca, gdy czuj, e zjady co nieodpowiedniego.

27

Survival po polsku

Ta, wspaniaa skdind, cecha maego dziecka kadego maego dziecka jest dana przez natur, by ywy organizm da sobie rad w krytycznych sytuacjach, gdy brak mu jest surowcw budowlanych i egzystencjalnych. Kiedy ta cecha zanika. Nie dzieje si to u wszystkich ludzi w jednakowym stopniu. Nie dzieje si to rwnie na skutek takiego wanie postanowienia Matki-Natury. Wszyscy bez wyjtku moemy podzikowa naszym rodzicom, e ich ambicje czy inne popdy, kazay im pilnowa, aby zupka zostaa zjedzona z talerza do koca, cho instynkt kaza dzieciciu prycha t zupk. I tak organizm przystosowuje si wreszcie do tego, e zmysy trac znaczenie i przestaj sygnalizowa o nasyceniu jedzon potraw bd nawet o jej szkodliwoci. Instynkt jest tu ostatecznie konsekwentnie i brutalnie przez rodzicw rugowany. Jak to moe by, e na nowo dokona si odkrycia i zacznie si uywa intuicji przy stole? Po pierwsze trzeba zacz ufa samemu sobie! Jeeli akurat jecie zup pomidorow i w pewnym momencie przestaje wam ona smakowa, znaczy to, e wasz instynkt daje o sobie zna. Koniecznie trzeba w takim momencie odstawi talerz i zakoczy jedzenie. Wbrew dobrym zasadom zachowania przy stole, naley zostawi resztki na talerzu, przesta aowa kosztw posiku i pozwoli odzywa si gosowi natury. Powtarzane zachowanie tego rodzaju, jeli tylko bdzie reakcj na to, co czulicie w smaku jedzonych produktw, pobudzi siy drzemice w was od wczesnego dziecistwa. Wierzc im zaczniecie spoywa te pokarmy, ktrych potrzebuje wasz organizm, bdziecie rezygnowa z tych pokarmw, ktre mogyby okaza si dla was szkodliwe. To, co przed chwil powiedziaem, trzeba odrni od chci kontynuowania wasnych nawykw i przyzwyczaje, jeli chodzi o picie kilka kawu dziennie a kady kawiany szatan pooyby na opatki Herkulesa; take jeli chodzi o niepohamowany pocig do ciasteczek w czekoladzie, albo o wyjtkowo ciekawy zwyczaj solidnego posypywania wszystkiego na talerzu sol i pieprzem (czyby sugestia po lekturze Alicji w Krainie Czarw?), zanim w ogle jeszcze sprbowao si potrawy, aby osdzi jej walory smakowe. Jeli chcecie sprawdzi, czy jest cho troch prawd to, co mwi, wecie do rki jabko. Wecie je w momencie, gdy bdziecie czuli, e na nic nie macie takiej ochoty, jak na pachnce jesiennym, ciepym sadem jabko. Powchajcie je. I jeszcze raz. Wbijcie powoli zby w skrk, zatapiajcie coraz gbiej, poczujcie sok tryskajcy wam na wargi dzisa, oblewajcy jzyk. Poczujcie przyjemno. Zapamitajcie ten moment. Wecie nastpne jabko. Potem nastpne. Zwrcie uwag, czy nie pojawi si chwila, e kolejne jabko, wcale nie gorsze od poprzednich, przestanie wam smakowa, poczujecie jego smak jakby obcy, a nawet wrcz niemiy. Sprbujcie wywoa takie wraenie, jakie mielicie podczas jedzenia pierwszego jabka Nie da si, prawda?

28

Survival - zdrowie

ywienie w trudnych warunkach

Trudne warunki jeli was cign, znaczy to, e postanowilicie przey przygod zwizan ze zdobywaniem sobie poywienia oraz jedzeniem pemmikanw oraz pemmikanopodobnych zapasw sporzdzonych jeszcze w domu. Nie przecz, e moe to znaczy, e bez zastanowienia ruszylicie wprost przed siebie, siedzicie teraz w lesie i nie bardzo wiecie, jak i kiedy ze wyjdziecie. By moe mam nadziej, e si myl jest wanie III wojna wiatowa, a wy macie ze sob moj ksik (co bdzie wtedy zrozumiae!). Wanie w trudnych warunkach okazuje si, jak wane jest gospodarowanie swymi yciowymi zasobami. Trzeba oszczdza energi, wod i pokarm, tlen na zewntrz i w organizmie. Energia oznacza ciepo i ruch, jej oszczdzanie jest to oszczdzanie wody i tlenu, rwnie pokarmu. Wszelka rozrzutno w momencie, gdy na ni nie sta, oznacza nasz koniec. Bez artw: w kocu mog wyobrazi sobie tak sytuacj, e penetrujc jakie skaki zsunem si w rozpadlin. Ocena sytuacji pozwolia mi na spostrzeenie, e mgbym stamtd wyj, jeli wykopi sobie stopnie w cianie zajmie mi to par dni. Czy znajd si w trudnych warunkach ywieniowych? UWAGA: wszystko, co przeczytacie za chwil o rolinach lub o grzybach potwierdcie sobie w przewodnikach i atlasach, zapoznajcie si dokadnie z wygldem wspomnianych rolin, trujcych i chronionych, nauczcie si rozpoznawa je! Jeli tego nie zrobicie, to umwmy si, e nie uwierzycie w ani jedno moje sowo! Dostarczanie organizmowi ywnoci, to dostarczanie energii do ycia. Dbanie, eby uzupenia braki w owym ywieniu, to zachowanie rwnowagi w organizmie. Jacques Cartier, ktremu Kanada zawdzicza swe istnienie, odkrywca Zatoki witego Wawrzyca i Wielkich Jezior, mia kopoty ze szkorbutem panujcym wrd zaogi. Przyszli mu z pomoc Indianie Irokezi dajc wszystkim napar z igie i kory sosny. Sawny kapitan Cook zjedzony pono przez Aborygenw czy Maorysw (to byo dawno, wic nie miejcie ju do nich alu) take chwyci si nowych sposobw ratunku, stosujc w trudnych warunkach na swych statkach owoce jako antidotum przeciw szkorbutowi. Nie by on wcale odkrywc tego rodka, a jedynie tym, ktry we uwierzy. Tak si bowiem zoyo, e ide cytryn na kadym statku i okrcie JKM propagowa bez skutku lekarz Royal Navy, James Lind. Wymiewano go tak, jak niektrzy namiewaj si z survivalu (tak naprawd, to nie znam za wielu takich, nie omieliliby si). Kiedy Cook potwierdzi skuteczno naturaliw, wydano zarzdzenie, by na statkach pojawiy si w adowniach pojemniki z cytrynami. Niektrzy szydercy, szczerzc swe szczerbate gby, wymiewali si z tych statkw i nazywali je cytryniarzami. Do tej pory piewane s szanty na ten temat (posuchajcie zespou Cztery Refy). Nie bez powodu tak rozpisuj si temat walki o cytryny. Gdy idziecie sobie ranym kroczkiem w las, nie zastanawiacie si przecie nad potrzebami waszego organizmu w zwizku ze szkorbutem. Nie wyrabiacie te w sobie nawykw widzenia naturalnego otoczenia jako swego sprzymierzeca, a co najwyej jako rdo smakoykw, czyli

29

Survival po polsku

OWOCW: # czarnych jagd (na poudniu kraju zwanych borwkami), # borwek (na poudniu kraju zwanych brusznicami), # poziomek lenych, # jeyn, # malin i # grzybw. Tymczasem omijacie okazj sprbowania by pojedna si z natur i poczstowa si tym, co ona wam podsuwa. Czy wiecie jak smakowite s mode LICIE # lipy? S lekkostrawne, mona zje ich wiksz ilo. Przeute tworz konsystencj kisielu dziki zawartym pektynom, a jest to dla organizmu nieze bogactwo. Pektyny znajduj si te w duej iloci w ywicy # wini oraz jej bliskiej lenej krewnej # czeremchy. Czeremcha daje nam w darze ponadto pyszne owoce, ktre bywaj wykorzystywane na wino domowej roboty. Mj pies zajada si wprost owocami czeremchy. Nie pomylcie wic czeremchy z kruszyn albo z wilcz jagod zwan pokrzykiem albo belladonn, a zawierajc trujc atropin! Czeremcha przypomina jedn ze swych krewnych czereni lub wini. LICIE (zwaszcza mode) # mniszka (a nawet cay mniszek) # cykorii podrnika # rzeuchy # rozchodnika # gwiazdnicy pospolitej # pokrzywy # wierzbwki # rdestu ptasiego # obody ogrodowej # rukwii wodnej # lebiody (komosa biaa) Wane dla organizmu s bakteriobjcze OWOCE # jaowca. Nie wolno zjada ich wicej ni kilka-kilkanacie, gdy podraniaj nerki. Ale to nie przeszkadza stosowa jaowiec do robienia luksusowych wdlin albo, niezej pono, wdki. Nad wodami znale mona # tatarak, ktry bywa stosowany w cukiernictwie po uprzednim wysmaeniu w cukrze. KCZE tataraku, ususzone, a potem zmielone albo starte, da wam mczk do wypieczenia leno-wodnego chleba. A ponadto: KWIAT # akacji (zwie si ona faktycznie: robinia) # dziewiciosia (dno kwiatu) # koniczyny (napj)

30

Survival - zdrowie

KWIAT I OWOC # dzikiej ry # dzikiego czarnego bzu (UWAGA: dziki bez hebd pono trujcy!, owoce mniejsze ni bzu czarnego, eliptyczne) OWOC # mcznicy # borwek bagiennych (zwanych ohiniami) # berberysu (UWAGA: reszta trujca!) # dzikiego bzu koralowego (UWAGA: nasiona trujce!) # nasturcji # jarzbiny # jarzbu mcznego # buczyny (orzech zwany bukw) # leszczyny (orzech) # dbu (po kilkugodzinnym moczeniu w wodzie, najlepiej sonej) # gogu # morwy # tarniny (zwaszcza po przemroeniu, niedue iloci) # derenia waciwego # porzeczki (dzikiej) # rokitnika # czosnku niedwiedziego (UWAGA: rolina podobna do trujcej konwalii) KORZENIE # wiesioka (uwielbia pobocza drg i nasypy kolejowe) # opianu # szparagu lekarskiego (asparagus officinalis) # babki KCZE paki wodnej; delikatne PODKORZE i nowe PDY modych drzew: # brzozy # osiki # klonu i innych to nieze elementy saatki wiosn i jesieni. Do zjedzenia nadaje si rwnie porost rosncy na ziemi, zwany # chrobotkiem reniferowym i przypominajcy poroe renifera. Czy wiecie, jak dodaje wigoru zjedzenie modziutkich, zielonych, centymetrowej dugoci PDW, tych pierwszych koniuszkw gazek wierku? Ho, ho, a ile to jest w nich witaminy C! A czy znacie delikatn sodycz wymienionego ju wyej kwiatu akacji? Gdyby kto nie wiedzia, co to jest podkorze, wyjaniam, e po zdarciu kory z niejednego drzewa liciastego ujrzymy zielonkaw taw lub biaaw gbk, lub tego koloru pasemka wkien, delikatn substancj wypeniajc przestrze midzy kor waciw, a czci zdrewnia. Polecam te (w niewielkiej iloci, gdy ywica drzew iglastych ma pewne szkodliwe waciwoci) NASIONA z sosnowych i jodowych szyszek, a z nich modych i zielonych mona robi wywar. 31

Survival po polsku

Wcale nie musicie krpowa si przy jedzeniu tego, co wszak bardzo sobie ceni Francuzi: # abich udek (ropucha jest niejadalna z powodu trujcej wydzieliny skry) # limakw winniczkw # rakw. S to wcale dobre potrawy po odpowiednim przyrzdzeniu. Nie ma w naszej kulinarnej tradycji zwyczaju spoywania tego typu pokarmw, ale nie wiem, czy susznie. Sam nie orientuj si co prawda, jak dugo naley gotowa winniczka, by by mikki, ale dla uzupenienia swego yciowego dowiadczenia zjadem go twardego 10 (nieprawda Wojtek? ty tak samo). Przy okazji pozwlcie, e wspomn o tym, e raki s niezwykle wraliwe na czyst wod i w zanieczyszczonych wodach go nie spotkacie. Pono jest sprowadzany rak amerykaski, ktry jest bardziej odporny. Ponadto s # ddownice # mrwki (po ugotowaniu) # mae (tylko zamknite, co oznacza, e s ywe, a wic wiee). Mona szuka lenej barci ledzc lot pszcz, mona ogooci spiarni wiewirki, a wic zdoby w ten sposb # mid i # orzechy laskowe. Mona zaobserwowa, gdzie gromadz si erujce # ryby, a mcc wod spowodowa, e same wkrtce przypyn, by sprawdzi, czy pojawi si nowy pokarm. W trudnych, naprawd trudnych warunkach ywieniowych, mona nawet je gleb. Zawiera ona w sobie drobinki biaka, soli mineralnych i wody, za odek sobie jako z tym wszystkim bdzie musia radzi, mimo braku wspomnianego zioowego wspomagania, chocia tu akurat byoby ono bardzo potrzebne. Rwnie potrzebne, dla rozpulchnienia zawartoci odka, byoby zjadanie (ale przy dobrym zgryzaniu) faktycznie niejadalnego, suchego drewna, moe te by trawa wszystko to jedynie w formie wypeniacza. Dodam te, e pewien dziennikarz napisa o tym w swoim artykule powiconym survivalowi byo to po rozmowie ze mn ale zamiast sowa gleba uy sowo piasek. Czy zauwaacie jak rnic? Na uyt przeze mnie w formie przykadu (w pierwszym wydaniu ksiki) gleb oburzyli si Modzi z pewnego klubu survivalowego (militarystycznego). Stwierdzili, e tam, gdzie jest gleba musi by rolinno, a wic inny ni gleba i zarazem duo lepszy pokarm. Poza tym nie mogli sobie wyobrazi (w swoim wykonaniu) caego tygodnia z nakadaniem sobie gleby na talerz. Ba! Poniewa byo to akurat spotkanie na ywo (na wieczorze autorskim Jacka Pakiewicza), mogem odpowiedzie od razu, e po pierwsze powinni ujrze oczami duszy wspomnian w tej ksice sytuacj niemonoci wyjcia z wykrotu czy zapadliska. Gleb prawdopodobnie bdziemy tam mie, lecz rolinno niekoniecznie. Po drugie nie proponuj bynajmniej stoowania si z uwzgldnieniem akurat diety glebowej, lecz mwi o warunkach ekstremalnych. Modzi zwrcili si o arbitra do mistrza Pakiewicza i prawd mwic sam wwczas zadraem. Mistrz jednak w rozsdny sposb okreli spraw jako wynik ludzkich dowiadcze, a nie sztywn formu matematyczn. Wyjani przy tym, e niektrzy
10

Ju wiem, e limaki naley najpierw moczy godzin w sonej lub kwanej wodzie, dokadnie wypuka kilka razy, gotowa 8 min, wyj ze skorupek, oczyci, gotowa p godziny z zioami, zapiec z dodatkami. Tyle kuchnia francuska.

32

Survival - zdrowie

uznani podrnicy wskazuj na fakt, i udao im si przey pijc wod morsk, podczas gdy znw inni kategorycznie tego odradzaj. Ja ju nie dodawaem aby nadto Modych nie gnbi e jedzenie gleby znane byo ju przed tysicami lat, i nadal jest stosowane w chwilach godu choby w Chinach, Indiach czy Afryce. Zreszt, o ile wiem, pewnie nawet to by ich nie przekonao, zwaszcza, e odpowied Pakiewicza uznali za wymijajc, a wic wiadczc na ich korzy (o czym mi donieli tzw. yczliwi). Bd tu zoliwy, lecz zacytuj owych yczliwych, ktrzy okrelili Modych jako nieprzemakalnych i dodali, e nieprzemakalno jest niewtpliw zalet, jeli chodzi o survival, lecz nie wtedy, gdy dotyczy ona powok mzgowych. Wyranie chc zaznaczy pewn myl: wybierajc si na survivalow wypraw traktowan jako rodzaj sportu nie mylcie o tym, e bdziecie spoywa lene dary w iloci syccej i zgodnie z upodobaniami smakowymi. Jedzenie tego wszystkiego w warunkach ekstremalnych ma pozwoli przey, a nie utrzyma lini. Nie wspominam w tej ksice za duo o owieniu ryb w taki, czy inny sposb, bo zwyczajnie si na tym nie znam. Typowe wdkarstwo wymaga duej wiedzy, ale jednak bez tej wiedzy te udawao mi si owi ryby do zjedzenia robic co w rodzaju podbieraka z rozwidlonego kija i podkoszulki. Ponadto mamy GRZYBY! Spord ponad 4 tysicy gatunkw grzybw wystpujcych w Polsce spora cz jest niejadalna (ok. 63%), ale zaledwie 5%, to grzyby trujce. Nie ma si co cieszy: zaledwie 0,1% zawartoci garnka to muchomor sromotnikowy, i mona si zatru miertelnie (przeczytacie jeszcze o tym dalej). Wszyscy jako orientuj si, e doskonale nadaj si do jedzenia # podgrzybki # malaki # kozaki # prawdziwki (borowiki) # kurki, itd. Potrafi nawet odrnia je od niejadalnych podobnych gatunkw. Nie wiedz natomiast o wielu jadalnych, ba, nawet niezwykle smacznych gatunkach. Nie pamitaj jednak o: # purchawkach 11 (zanim dojrzej i zamieni swe biae wntrze w zielonoczarny proszek zarodnikw), o do rzadkim # smardzu i podobnym do niego # szmaciaku, o nazywanych psimi grzybami i podobnych do siebie # twardzioszku # pieniku czy # lakwce, a take o # boczniaku. Profesor Pawowski, chemik bdcy mionikiem nietypowych grzybw, poda w Wiedzy i yciu 12 informacje o grzybach, ktre mona zbiera zim. Wyrnia podobn bardzo do rozsypanych pienidzy, skd wzia si jej ludowa nazwa, rosnc nisko na pniach drzew, zwaszcza wierzby,
11 12

UWAGA na podobny tgoskr, ktry w wikszej iloci jest trujcy! Wiktor Pawowski, witeczne grzybobranie, w: Wiedza i ycie nr 12/1997 s. 28-31

33

Survival po polsku

# monetk (lub inaczej zimwk flammulina velutipes). Grzyb ten naley obgotowa kilka minut bez odlewania wody, spoywa si za z niego jedynie kapelusz. Pokryte od spodu meszkiem # ucho Judasza (hirneola auricula-judae) zwane uchem brzozowym, ronie akurat nie na brzozach, lecz przy klonach. Mona je je nawet na surowo. Ponadto autor wymienia nastpujce grzyby: # boczniaka ostrygowatego (pleorotus ostreatus) # ycznika pnego (panellus serotinus) # wodnich jasnot (hygrophorus hypothejus). Wszystkie wymienione wyej grzyby zawsze omijamy, gdy nie wygldaj tak dostojnie, jak borowik, a nawet odstrczaj swym wygldem. Warto te pamita, e w zasadzie gski pachnce mk s jadalne, ale na pewno naley unika tych pachncych rzep. Jednoczenie niektre z gsek s podobne do muchomora sromotnikowego. Grzyby lubi wystpowa na porbach, na granicach pomidzy chopskimi polami a lasem, w gbi lasu przy dbach, sosnach, brzozach, modrzewiach. Nie lubi towarzystwa pokrzyw, opianu, sitowia, akacji, jaowcw. Niektre (boczniak, opieki) rosn na prchniejcych pniach drzew. Dla zjedzenia rozmaitych przygodnie poznanych pokarmw, z grubsza naley kierowa si jak regu. Naley unika spoywania rolin wydzielajcych gstawe, nieprzezroczyste soki (zwykle zabarwione to, pomaraczowo bd mlecznie). Trzeba te pamita o zwracaniu uwagi na smaki. Zanim zacznie si je prbowa, wskazane jest, by stwierdzi reakcj organizmu w troch niecodzienny sposb. Polega on na kilkuminutowym zetkniciu badanej roliny, bd soku z niej, z wasnym ciaem. Robi si to w miejscach, ktre s delikatne, a wic we wszystkich zgiciach: w kici doni, w zgiciu okcia, w kolanie, w pachwinach. Po odczekaniu ok. 20-30 minut w oczekiwaniu na odczyn, mona dotkn wargi a potem jzyka. Okres oczekiwania jest tu te wymagany. Teraz dopiero mona smakowa. Do smakowania nie uywa si prbek rolin rzecz jasna w duych ilociach. Wrcz przeciwnie. Niewielk drobink roliny umieszczamy na kocu jzyka, rozpaszczamy jzykiem na podniebieniu, przenosimy na boki, rodek i nasad jzyka po kolei. Za kadym razem mlaskamy i wsuchujemy si w smak. Mlaskanie pozwala dobrze dochodzi substancjom do kubeczkw smakowych oraz przyspiesza ich rozpuszczanie w linie oraz utlenianie (co wpywa na smak). Nie przeykamy znowu oczekujemy na reakcje organizmu. Mog one by rne: zaczerwienienie, wyczuwalne pieczenie, czasem zgodnie z intuicj niech! Naley zdecydowanie przyj, e SMAK SONY wystpuje w naturze waciwie jedynie w wypadku soli zwanej kuchenn (NaCl). SMAK SODKI, oznaczajcy obecno cukrw oraz niektrych alkoholi oznacza zwykle obecno substancji nam przyjaznych. Sodkawe bywaj te niektre aminokwasy. Jednak sodko nie oznacza jednoczenie cakowitego bezpieczestwa! SMAK GORZKI z reguy oznacza obecno alkaloidw, a wic trucizn. Tylko niektre, znane nam roliny bywaj i gorzkie, i niegrone zarazem. SMAK KWANY wystpuje zwykle w owocach niedojrzaych, przeksztacajcych si w owoce sodkie. A oznacza te w innych rolinach obecno agodnych, bo naturalnych kwasw. Nie musz by one jednak nieszkodliwe, bowiem kwas szczawiowy (rabarbar, szczaw, szczawik zajczy zwany zajcz kapustk) spoyty w wikszej iloci moe

34

Survival - zdrowie

nam sporo namiesza w organizmie. Ale smak bywa czasem mylcy. Ba, bywaj roliny zdecydowanie szkodliwe, ktre akurat nc. Tym wszystkim, ktrzy wypracowali u siebie zdolnoci jedzenia intuicyjnego, odnajdywanie pokarmw nadajcych si do spoycia bez uszczerbku dla ich zdrowia, nie powinno sprawia trudnoci. Moe to dotyczy take tych, ktrzy nauczyli si posugiwa wahadekiem. Trudne warunki mog oznacza najzwyczajniejszy brak stou, pieca oraz sztucw. O ile ze stou mona zrezygnowa bez wikszego alu, wyprodukowa wasne sztuce mona nawet z du przyjemnoci, to bez kuchni jake ciko si oby. Podam wic kilka wiadomoci, ktre pozwol uzyska kuchenne efekty. rdem gorca, niezbdnego do ugotowania potrawy, mog by rozgrzane przy ognisku kamienie. Pieczenie nad ogniskiem jest mniej efektywne, gdy opiekamy ywno bezporednio w pomieniach, zamiast wykorzysta ar ogniskowych wgli, czy wspomniane kamienie. W ogle ogie do pichcenia uywacie moi drodzy zazwyczaj zbyt rozbuchany, podczas, gdy najlepszy jest naprawd nieduy ogienek. Korzystniejszy jest te duej oddziaujcy ar, ni szybko spalajce pomienie. Produkty do pieczenia w ognisku mona zawin w ulistnione byle nie trujce gazki, oblepi ziemi (zalecanej gliny zazwyczaj brak, ale moe by wilgotna ziemia) i jeszcze raz obwin gazkami. I do aru! Nie wiem, czy wiecie, e wod mona zagotowa choby w kartce papieru. Nad ogniem. Papier nie zapali si, bo woda gotuje si w temperaturze niszej od tej, w ktrej pali si papier. Byleby papier nie by zbyt nasikliwy i rozacy si. Przy okazji chciabym przypomnie o tej dziwnej waciwoci gotowania wody na wikszych wysokociach. Jeli zaczniecie gotowa wod na szczycie Giewontu, wwczas przekonacie si, e trwa to bdzie bardzo dugo (naczynie warto dokadnie przykry). Okae si take, e woda w chwili wrzenia nie osignie w ogle swojej przysowiowej temperatury wrzenia 100C. Abycie nie czuli si zanadto oszukani, powiem, e jest to zwizane z cinieniem. Wybierajc si na wszelakie azikowania warto wzi ze sob choby nawet cakiem maluteki pojemniczek z przypraw (lub przyprawami): majerankiem, kminkiem, pieprzem, itp. ratuj smak, czasem odek. Tak przy okazji: pemmikan, to suszone miso starte na proszek i zmieszane ze smalcem. Mona do tego doda nieco soli, zi i przypraw wedug gustu. Nie mog pomin informacji o ywnoci liofilizowanej, ktr mona bra ze sob na wczg. Liofilizacja jest procesem odwodnienia (najpierw zamraa si produkt gwatownie do bardzo niskiej temperatury a potem odwadnia si w procesie sublimacji), dziki ktremu ywno nie traci soli mineralnych, witamin ani wartoci smakowych. Nie wymaga te konserwantw, za czas przechowywania w opakowaniu fabrycznym wynosi okoo jednego roku. Jest wyjtkowo lekka no i oczywicie ma mocno zmniejszon objto. Do przyrzdzenia potrzebuje jedynie zalania wod (niekoniecznie gorc). Mona liofilizaty zjada na sucho, tylko popijajc wod. Mona samemu zamawia liofilizaty w specjalistycznych punktach, i mog to by dowolne owoce, jajecznica, piecze, ugotowane pierogi i co sobie jeszcze ciekawego wymylicie. Zacytowaem powyszy akapit za Marcinem od survivalowej, internetowej strony http://www.netservice.com.pl/survival (na tej stronie znajdziecie rwnie wiadomoci o prawnych uwarunkowaniach niektrych dziaa survivalowych biwakowania, palenia ognia w lesie, itp.)

35

Survival po polsku

W plecaku powinnicie posiada nastpujce produkty spoywcze (te trzy pierwsze, wytuszczone s zdecydowanie najwaniejsze!): # wod (zawsze nosz najmniej ok. 0,5 litra) # sl # cukier w kostkach # czekolad (lub kakao) # herbat # chleb chrupki (jako rezerw) # pieprz # makaron # zupy w proszku # przecier pomidorowy # konserwy misne (w zimie dodatkowo tuszcze) propos ywienia w trudnych warunkach: oto anegdota, ktr mi opowiedzia mj znajomy, ktry, w czasach modzieczego wdrowania wraz z kolegami autostopem, znalaz si w sytuacji cakowitego braku poywienia. Postanowili zapolowa przy pomocy yki i agrafki na kur w gralskich opotkach. Kura bya jak zwykle godna, wic ykna przynt. Rzecz w tym, e kiedy chopcy poczli stopniowo ciga yk ku sobie, kura czujc zapewne dziwno sytuacji nastroszya si, najeya, zagulgotaa nie po kurzemu. W tym momencie wyszed z chaupy gazda. Chopcy czmychnli na jego widok, a goniy ich okrzyki gazdy: Nie bjcie sie panocki! Ona wom nic nie zrobi!

36

Survival - zdrowie

2. BILANS WODNY

Nie nara si ani Naturze, ani fizjologom, gdy stwierdz, e woda jest najwaniejszym elementem substancji czowieka. Heraklitowskie panta rei 13 dotyczyo zupenie czego innego, ale szukajmy tu analogii. Kady, kto przetrzyma jako tako nauczanie podstawowe, pamita, e woda stanowi wszake okoo 70% ludzkiego ciaa, co oznacza, e dorosy czowiek ma jej w sobie okoo 45 litrw, z czego 30 litrw woda wewntrzkomrkowa, a mniej wicej 4 litry znajduj si w osoczu krwi. Tak dua obecno wody stanowi midzy innymi o dyfuzyjnej wymianie skadnikw odywczych midzy komrkami. Zbytnia utrata wody w jakiejkolwiek formie na przykad silna i przewleka biegunka, wykrwawienie, natony i dugotrway wysiek, nad-upa grozi naszemu yciu. Po pierwsze midzykomrkowa dyfuzja staje si upoledzona, po drugie spada cinienie krwi, a zarazem wydolno serca. Aby jako przybliy problem, sign do porwnania z ukadem smarowania w silniku samochodowym. Jako tak ju jest, i ludziom bardziej przemawia do rozsdku, e zawsze wtedy, gdy spadnie cinienie oleju, gdy tego oleju jest za mao, gdy olej jest niewaciwy jest moliwe zatarcie silnika. aden kierowca nie doleje do mleka (nawet nieodciganego) ani spirytusu. We wszystkich rurkach i rureczkach ma znajdowa si to, co trzeba, w odpowiedniej iloci i pod odpowiednim cinieniem. Nawiasem mwic dla wielu jednak nie jest specjalnym problemem, by wpuszcza sobie do krwioobiegu owe osawione promile Przejdmy do survivalowych spraw. Survival oznacza wdrwk, znj, pot, pragnienie A zatem oznacza pewne ubytki w naszym organizmie. Nieche ten fakt was bynajmniej nie przeraa. Ulegajc sugestii moecie pomyle sobie, e lepiej nie naraa swego ustroju na szwank i sign po kaset video. A czy nigdy nie wrcilicie zziajani z podwrkowych szalestw? Czy nigdy mama nie zdejmowaa z was przepoconej koszuli i nie utyskiwaa, e z tym dzieciakiem to same kopoty? Wy za to rzucalicie si do garnka z mlekiem, albo po kryjomu do kranu, i pilicie, pilicie Organizm dy do homeostazy, czyli utrzymania stanu wewntrznej rwnowagi. Ten wanie problem zajmuje kilka orodkw zarzdzajcych rnymi sferami funkcjonowania ukadu. Najwaniejszy dla nich jest mzg. I tak naprawd, to wszystkie siy waszego organizmu nastawione s na jego ochron. Nie oczu, nie uszu, nie pit czy odka, ale wanie mzgu. Bd jeszcze o tym pisa, gdy przejd do spraw zwizanych z bilansem energetycznym. Wspomn tylko, e w stanie spoczynku mzg otrzymuje 30% krwi pompowanej przez serce. 30%! Jedn trzeci! A mzg stanowi zaledwie 2% masy caego ciaa. Ttnice szyjne prowadzce krew od tuowia do mzgu s najwikszymi ttnicami. Tutaj odbywa si najwiksze smarowanie. Kiedy czynimy jaki wikszy wysiek, nasze minie potrzebuj zwikszonego ukrwienia i otrzymuj je. Ale nie kosztem mzgu! Serce musi wykona prac godn herosa. Puca wspomagaj, wtroba siga po zapasy energetyczne Stop! To ju jest zupenie inna opowie. Kiedy czynimy dowolny wysiek, nasze organy i ukady rwnie posusznie to robi, zuywajc w efekcie najrozmaitsze paliwa i smary. Ubywa wody, ubywa soli, ubywa glikogenu (zwanego cukrem krwi). Te ubytki musz by uzupenione, tego domaga si ciao zgodnie ze swym deniem do homeostazy.

13

Wszystko pynie

37

Survival po polsku

Czego poda ciao to uwidacznia si w psychice. Jeli si nie myl, to mwiem o podobnych sprawach w zwizku z ywieniem intuicyjnym. Sprawdcie to, prosz. Pojawiaj si apetyty. le to powiedziaem apetyt jest spraw powszedni pojawia si zachanno na niezbdne substancje. Niestety, najbardziej podan jest woda, i t chepczemy niepohamowanie, zapominamy przy tym o tych mniej zauwaalnych substancjach, ktre bynajmniej nie s niewane. Jedn z nich jest sl. By nie zawzi sprawy wyjaniam, e organizmowi brak take innych soli mineralnych, wic w chwilach silnego i gwatownego odwodnienia naley przyjmowa wraz z wod specjalne preparaty zawierajce potrzebne skadniki. Zreszt: silne pragnienie odczuwa si nie tylko w przypadku odwodnienia ustroju, ale te i wtedy, gdy brak soli. Trzeba sobie powtrzy i na wieki zapamita: z wod tracimy sl (elektrolity), ktra akurat zarzdza gospodark wodn; nadrabiajc braki wodne musimy odrabia braki w soli 14. Kiedy pijemy wod nie dostarczajc jednoczenie soli, powodujemy, e woda umownie mwic jest le zagospodarowywana, a wic nie jest wchaniana w iloci rzeczywicie potrzebnej i dostatecznej. Woda, ktra mogaby by jeszcze wchonita, jest wydalana i w dodatku zabiera ze sob kolejn porcj soli. I tak w koo Macieju. Jest to zjawisko feedback, czyli tzw. sprzenie zwrotne, dodatnie w tym wypadku. Sprzenie zwrotne wystpuje wwczas, gdy midzy dwoma ukadami istnieje oddziaywanie wzajemnie si stymulujce. Mj mody znajomy okreli to doskonale, posugujc si przykadem chopicej bjki: Ja: Ty mi tak?, To ja ci TAK! Ja: To ty mi TAK? A ja ci TAK! Sta: Acha, ty mi TAK - to ja ciTAK!! Sta: Ja ci TAAAK! etc.

Ze sprzeniem zwrotnym dodatnim mamy do czynienia, gdy stymulacja ma znaczenie wzajemnie pobudzajce do dalszego dziaania, przy sprzeniu ujemnym odwrotnie, aktywno wzajemnie si wygasza. Sprzenie zwrotne powstajce w przypadku utraty wody w organizmie i jej uzupenianiu przy nadal utrzymujcej si przyczynie owej utraty wpywa na rozregulowanie zwykych, organicznych mechanizmw decydujcych o bilansie wodnoenergetycznym. Tak wic gospodarujc swymi zasobami wodnymi, podczas gdy sytuacja zaopatrzenia w pyny jest trudna, naley przestrzega kilku zasad: # Maksymalnie wydua czas midzy kolejnym piciem wody i jednorazowo pi niedue iloci # W wypadku dugotrwaego braku wody nie pi zbyt szybko, wypija swj przydzia w maych dawkach, dzielc je ponadto na porcje pite np. mae yczki w odstpach co 5 minut # Kad porcj pi powoli, nieduymi ykami, jakbymy smakowali: sam stosuj zasad picia jednorazowo wycznie dwch ykw, przy czym pierwszym z nich zazwyczaj pucz gardo # Nie pi napojw zbyt zimnych i zbyt gorcych (w lecie raczej nie mniej ni 20C, w zimie nie wiele wicej ni 37C) jest to pewne optimum # Pi najpierw wod mineraln lub lekko osolon, a dopiero po pewnym czasie soki (nie pi napojw sodkich!), dobrze jest wykorzystywa wod
14

A w ogle chodzi o cae mnstwo soli mineralnych (zwaszcza chlorkw: potasu i wapnia)

38

Survival - zdrowie

zawart w soczystych owocach; bardzo cennym napojem jest waciwie zaparzona herbata # Raczej unika wd gazowanych, cho daj cudowne poczucie zaspokojenia pragnienia, gdy gaz rozpiera odek mona je pi pniej, ju po kryzysie wodnym # Nie je zbyt duo, nawet cakowicie powstrzyma si od jedzenia, jeli grozi dugotrway niedostatek wody w sytuacji ekstremalnej Pono sportowcy ekstremalni na kilka godzin przed wytonym wysikiem wypijaj kilka litrw wody, na wzr wielbda. Nie udaje im si co prawda jej wykorzysta caej, lecz przez pewien czas maj przy sobie jej zapas. Ma to zwizek z wchanialnoci wody z przewodu pokarmowego, co nastpuje z przyblion szybkoci jednego litra w cigu godziny. Gdy w tym czasie organizm wypoci dwa litry, hiperhydracja jest naprawd pomocna. Gdy brak jest wody do picia, do uzupeniania jej brakw moemy apa deszczwk, zbiera porann ros, szuka w naturalnych, rolinnych zbiornikach: w kielichu kwiatu, w liciach, we mchu, a take w dziupli, ale tego typu woda moe by przesycona substancjami pochodzcymi z drzewa, z tym jednak, e powinno si t wod przedestylowa. Raczej powinnimy by pewni, e woda jest wiea, pochodzi na przykad z wczorajszego opadu. Jeli jestemy mao pewni wody w jeziorze, bdzie ona w miar dobra w dolnych czciach tataraku. Znakomitym rdem czystej wody moe by mech torfowiec. Naley go zerwa i wycisn nad naczyniem albo wydestylowa. Jak destylowa? Szukajcie dalej w tej ksice (str. 201). Zim istnieje niebezpieczestwo, e bdziecie chcieli uzupeni brakujcy pyn ssc nieg lub ld. Owszem, uzupenicie braki, lecz jednoczenie utracicie olbrzymi proporcjonalnie ilo energii. Skrka nie warta wyprawki! Lepiej odczeka a nieg sam si rozpuci, w kadym razie trzeba stworzy ku temu sprzyjajce warunki. Nasz organizm nie wchonie wody o zbyt maej temperaturze, musi j sobie sam ogrza, a wic musi utraci cz si. Myl, e to nie wymaga dalszego tumaczenia. Nie zapominajcie, e nieg, podobnie jak wiea deszczwka, nie zawiera soli mineralnych, dlatego naley je uzupenia w inny sposb. O zej sytuacji w swojej wodnej gospodarce wewntrzustrojowej dowiecie si z braku sonego smaku w waszym pocie: to ustrj bdzie oszczdza sl. Mocz bdzie skpy, ciemny i jakby gsty. Takie odwodnienie moe nastpi na przykad w przypadku biegunki. Aby uzupeni sl (elektrolity) w organizmie, moemy podawa np. saltoral, jeden ze rodkw zawierajcych sole mineralne, o ktrych ju tyle pisaem wczeniej. Sportowcy z pewnoci zalec napj regenerujcy Isostar, ktry warto mie ze sob, gdy moemy spodziewa si zmczeniowych i termicznych opresji. Doda naley tutaj, e organizm zupenie inaczej gospodaruje swoimi wodnymi zasobami, gdy otrzymuje jednoczenie stae poywienie i inaczej, gdy go nie otrzymuje. Prawidowo jest taka, e jeli bdziemy zjada niewielkie iloci pokarmu, organizm zuyje znacznie mniej wody. Szczeglnie duo wody zuywa trawienie tuszczu. Zatem w trudnych chwilach, by oszczdza wod ustrojow, trzeba z pewnoci mniej je.

39

Survival po polsku

3. BILANS ENERGETYCZNY

Rozbitkowie uczepieni pywajcych na powierzchni wody przedmiotw albo te unoszeni przez kamizelk ratunkow nawet ci majcy silny yciowy optymizm, ktry dodatkowo wspiera ich siy yciowe umieraj mimo wszystko, bo woda nieubaganie, powoli, odbiera im kalorie (patrz str. 167). Kalorie, to ciepo, energia (wiadomo dla mao wtajemniczonych w wiedz podstawow). Gubicy drog zim w grach nie powracaj ile si zdarza co roku takich tragedii znajduje si ich picych, bo zasnli ulegajc zimnu. Gdy syszymy o energetyce, zaraz nam si kojarz elektrownie, elektrociepownie, kaloryfery, jak by na to nie patrze samo ciepeko. Gdzie nam myle o skulonych, zamarznitych, sztywnych trupkach tych, ktrzy dopiero co artowali, mieli przyjaci, planowali wakacje Energetyka: tu, w domyle, zaniedbana, opuszczona wewntrzna elektrociepownia tych biednych cia. Ta ranie pracujca to wasza. Dzi jest piknie. Pojutrze wyjdziecie z plecakami w tras zaamanie pogody, zmczenie, zagubienie si w grach, i nagle wszystko zaczyna dotyczy was! Miejcie to, prosz, w wyobrani. Modzi ludzie powtarzam: modzi ludzie!, i czytajcie to uwanie, Modzi zawsze maj radosny i spontaniczny sposb podchodzenia do tego, czym dysponuj. Bardzo mi si to podoba, a nawet imponuje, bo chciabym pozosta taki wanie mody. Dojrzae dowiadczenie ma jednak potne plusy. I kiedy mody wydaje wszystkie pienidze, jakie ma w kieszeni, by radowa si yciem i przyjacimi, czowiek dojrzay jednak zachowuje w drugiej kieszeni jaki zapas na wszelki wypadek. Kiedy spotykam si z Wszelkim Wypadkiem, czuj si wspaniaym survivalowcem, ktry jest na to przygotowany. Tymczasem mody czowiek rwie si na drodze ku szczytowi i, mimo e ma wicej si ni ja-czterdziestolatek, ostatecznie na samej grze ja mam wicej si, bo szedem statecznym krokiem. W czasie mrozu mam rozpit kurtk jedynie wtedy, gdy wychodz na pi minut z psem na spacer. Mody czowiek mwi beztrosko Jest mi ciepo a kalorie leeec Jest to pewnie dobre przed wasnym domem, ale nie podczas wyprawy, na szlaku lub poza nim, zwaszcza w grach zim. Ochrona naszych zasobw energetycznych powinna by tym pilniejsza, im mniej dostpne s rodki suce podtrzymywaniu energetyki na normalnym poziomie i im bardziej warunki zewntrzne zbliaj si do stadium zaburzajcego nasz energetyk. W pierwszym przypadku bdzie chodzio o oddalenie od domostw, od sklepw z zapasami ywnoci, od ywnoci w ogle, od miejsc zacisznych i suchych, od zapasw suchej odziey. W drugim mam na myli gwnie warunki pogodowe, ale te i warunki swobody poruszania. W sytuacjach krytycznych niektrych oszczdzimy energi, gdy bdziemy unika nadmiernego ruchu. O co chodzi w ostatnim przypadku: o ile kady z atwoci przyzna mi racj, e nage pogorszenie pogody ma istotny wpyw na nasze bezpieczestwo, o tyle rzadko kto w ogle zastanawia si nad drug przypadoci. A chodzi o brak monoci zmiany miejsca pobytu. Pogoda moe by wspaniaa, ale moesz nagle by odcity od rda poywienia, bowiem wdrujc samotnie zamiesz nog, a jeste na niezwykle mao uczszczanym szlaku, lub w ogle poza jakimkolwiek szlakiem. Albo zsuniesz si do parowu i nie dajesz rady wdrapa si z powrotem, albo penetrujc ruiny zamku wpadniesz do lochw Starczy? Ochrona zasobw energetycznych, to osonicie si such odzie przed nadmiern utrat ciepoty ciaa. Kadc si do snu w warunkach krytycznych energetycznie, trzeba pamita o warstwach izolacji na ziemi, choby si miao 40

Survival - zdrowie

doskonay piwr. Mona powinno si podoy suchy mech, traw, gazie. Naley take zadba o wszelkie osony od rda chodu, poumieszcza je dookoa ciaa, lub te odpowiednio ulokowa swe legowisko. Szczeglnie grony jest dla nas wiatr! Jego powiewy zrywaj z nas zewntrzn otoczk ciepa, jaka zawsze towarzyszy naszemu ciau, a przy okazji niesie naszemu ciau zniszczenie (patrz: rozdzia na temat odziey na str. 128). W razie wikszego wiatru szczeglnie warto zadba o dodatkow oson wtykajc pod odzie gazety albo, gdy ich przecie w lesie nie ma, obkadajc si traw. Wdrujc najlepiej jest zej na zawietrzn stron szczytu grskiego, albo te zej z grzbietu pagrka do doliny. W zimie, przy bardzo ostrym mrozie, mona ochrania twarz w ostatecznoci nakadajc na gow plastikow torebk. Pamitajcie jednak, e oddech wyzwala pewn ilo wilgoci, ta za sprzyja odmroeniom. Dlatego trzeba twarz co jaki czas osusza oraz ochrania specjalnymi kremami. Nastpna sprawa: nasz mzg jest najbardziej chronionym organem w caym ciele. Na utrzymanie homeostazy w mzgu pracuje zdecydowana wikszo ukadw regulujcych prac organizmu. Tak wic istnieje specjalny ukad regulujcy cinienie krwi w mzgu: utrzymuje si ono na zwykym poziomie, cho reszta ciaa ma ju pewne ubytki krwi. Tak wic moemy si spodziewa, e istnieje specjalny orodek kierujcy temperatur wewntrz mzgu. I susznie istnieje. I ma to dalsze implikacje: gdy ciao marznie, wwczas wszystkie zapasy energii zgromadzone choby w postaci glikogenu w wtrobie, take w komrkach w postaci tuszczw, po przetworzeniu na czstki ATP (adenozynotrjfosforan), ktry z kolei przetwarza si w ADP (adenozynodwufosforan) uwalniajc energi takie wanie zapasy kierowane s m.in. na ogrzewanie mzgu. Zatem jeli na mrozie pozostawicie gow odkryt w kocu taka wasza fantazja musicie zdawa sobie spraw, e traci na tym cae ciao. Poniewa ciao stwierdza swymi receptorami nisk temperatur w pobliu mzgu, nastpuje pena mobilizacja, aby warunki cieplne w waszej gowie nie ulegy zmianie. Trac jednak na tym orodki peryferyjne: marzn palce w butach, a take te urkawicznione. Najmocniejszym, najszybciej dziaajcym (poza piecykiem), rdem energii wprowadzanym do organizmu, jest glukoza. Jest ona wchaniana przez organizm szczeglnie atwo. Owa atwo bywa nawet nadmierna, a istnieje wszak pogld, e naley mie ze sob na trudnym szlaku glukoz, w ten sposb bowiem mona szybko regenerowa siy. Wspomnijcie wobec tego opowieci o obozach koncentracyjnych, o wycieczonych ludziach, ktrzy zaraz po wyzwoleniu rzucali si na pierwsze jedzenie, by wkrtce potem umrze, gdy ich organizm doznawa szoku! Jeeli zjecie na czczo du ilo rodkw zawierajcych cukry proste: czekolady, miodu, soku owocowego (syropu), lub te samej glukozy poczujecie dziwn reakcj waszego ciaa, w okolicy splotu sonecznego pojawi si ucisk (bliski blowi) oraz gorco. Mimo dobrego zdrowia bdziecie czuli, e jestecie bliscy czemu, co przypomina moment tu przed omdleniem, ale tak naprawd nie jest nim. Prosz teraz pomylcie jaka moe by reakcja waszego organizmu, gdy osabieni chodem i brakiem pokarmu, przyjmiecie wiksz dawk atwowchanialnej przecie glukozy Lepiej jest podjada w takiej sytuacji cukry zoone (cukier, cukierki, ciasteczka), nad ktrymi organizm bdzie musia troch popracowa, aby je rozoy. Glukoza, mid czy czekolada s dobre, jeeli bdziecie je konsumowa wwczas, gdy jeszcze nie jestecie osabieni. To oddala moment opadnicia z si! Dobrym rodkiem wspomagajcym jest zesp witamin pod nazw visolvit (lub podobny) oraz preparat biakowy typu portagen rodek przeznaczony dla chorych nie mogcych swobodnie je, 41

Survival po polsku

a bdcych w stanie wycieczenia, zawierajcy tzw. suche mleczko sojowe (chtnie uywaj go ciarowcy i kulturyci). Drugim istotnym rdem energii s tuszcze. Wchanialno tuszczw jest jednak znacznie mniejsza ni cukrw. To decyduje, e tuszcze lepiej nadaj si na tworzenie w naszym ciele z a p a s w e n e r g i i jeszcze na jaki czas przed zaplanowanym wyczynem. Przetrawiony tuszcz uwalnia kwasy tuszczowe, te za przenikaj do komrek i s przez nie uywane do tworzenia struktury komrkowej. W postaci tkanki tuszczowej zapasy energii potrafi dugo czeka na zuycie. Powinienem wspomnie o reakcjach organizmu na silny stres. Pojawiaj si tu bowiem zjawiska w jaki sposb zblione do sytuacji utraty energii na skutek zimna. W pierwszej chwili, gdy stres jest aktywny, organizm znajduje si w stanie szoku i zuywa du ilo energii. Potem przychodzi faza adaptacji organizmu do stresu, gdy zaczyna on produkowa energi powicajc swj budulec, czyli odoone tuszcze oraz biako. Jeli stres nie mija, moe nastpi sytuacja kryzysowa, taka sama, jak przy silnej utracie energii. Wniosek? Poda szybko cukier bd jaki rodek rozgrzewajcy. Ale... W powyszej sytuacji pojawia si rwnie zwikszenie krzepliwoci krwi, std wniosek, e istnieje ryzyko zawau. rodkiem zawsze dobrze rozgrzewajcym bo i przyjmowanym zazwyczaj na gorco i majcym waciwoci oglnoregulacyjne (tonizujce) przemian materii, jest herbata, zwaszcza zielona. Przestrzega jednak naley regu jej parzenia, choby czasu: w zasadzie, w drobnej czy granulowanej herbacie, po szstej minucie ju przedostaj si do naparu substancje szkodliwe.

Gwoli informacji trzeba wyjani, e badania prowadzone nad godwkami pokazay, e najpierw zuywane s przez organizm zapasy pochodzenia cukrowego (wglowodany), nastpnie dopiero odoone tuszcze. Po ich spoytkowaniu przychodzi pora na biaka, a wrd nich gwnie na zuycie tych elementw organizmu, ktre s nieuyteczne, czy wrcz szkodliwe std te wzia si godwka prowadzona w celach leczniczych.

42

Survival - zdrowie

4. ALKOHOL

Nie zamierzam wcale tego ukrywa: deklaruj si jako umiarkowany przeciwnik alkoholu. Moe byo by suszniej uy zwrotu: przeciwnik naduywania alkoholu, bowiem czasem wypij lampk koniaku, lubi sczy dobre wino, czasem wypij piwo. W podobny sposb, od czasu do czasu, zjadam ciastko, a trudno jest przecie zje ich naraz 15, albo zrobi z nich danie niemal podstawowe. Skd takie moje nastawienie? Ot uwaam, e alkohol jest oszustem. Wszystko, co pono alkohol daje, szczeglnie mocno okazuje si oszustwem w momencie, gdy organizm w jakikolwiek sposb fizjologiczny bd psychiczny jest osabiony czy upoledzony. Kiedy chce mi si pi pij butelk pepsi. To mi wystarcza. Mog te napi si piwa. Ci, ktrzy zostali ju przez alkohol oszukani, pij drug butelk piwa, trzeci butelk piwa, czwart Gdyby chciao im si tylko pi, prawdopodobnie zadowoliliby si jedn, gra: dwiema butelkami. W kocu jednorazowe wypicie litra pynu nie jest tak powszednioci. Przecitnie pijemy przez cay dzie dwa-trzy litry pynw. Tyle potrzebuje organizm. Wikszych dawek potrzebuje nasza psychika. Oszukana psychika. Moi drodzy, absolutnie nie mam zamiaru zajmowania si problemem alkoholizmu. Nie mam zamiaru smci na temat nadzwyczaj modego wieku tych, ktrzy przechodz sw inicjacj alkoholow. Mao tego, uwaam, e pity alkohol moe speni bardzo poyteczn rol (cho pewne formy mnie akurat zanadto nie interesuj). Gdzie tkwi oszustwo? Ano prawie wszdzie, w samym czowieku, ktry zadowala si faszem i chwilow bogoci, ktry nie potrafi oprze si pokusom. Alkohol rozgrzewa to najczciej stosowane samooszukiwanie si wrd wdrowcw, gdy przemarzn. A jest tak, e wypity alkohol rozszerza naczynia krwionone i w zwizku z tym daje poczucie ciepa; poczucie ciepa to nie ciepo rzeczywiste. Mira pustynny, to nie prawdziwa oaza nieszcznik, ktry kieruje si w t stron traci ycie. Nieszcznicy, ktrzy zaufali alkoholowi, ktry rozgrzewa tracili ycie na skutek nadmiernej utraty yciowej energii, ciepoty jeli kto woli bo oszukani alkoholow ciepot nie zdawali sobie sprawy, e rozszerzone naczynia krwionone, bez adnych korzyci dla organizmu, oddaway znacznie wicej ciepa na zewntrz, zachannemu chodowi, ni wtedy, gdyby oni nie krzepili si owym alkoholem. Mona chlapn sobie krzyn 15, gdy ju skoczyo si najgorsze, ju jestemy pod dachem, w namiocie, w piworze, odchuchani, opatuleni i spokojnie moemy i spa. Ale nie wtedy, gdy walczymy z siami przyrody. Wszak nie wiemy, czy my walczymy JESZCZE z niewygod, czy te JU o ycie. Zerknijcie do poprzedniej czci powiconej bilansowi energetycznemu i przeczytajcie sobie raz jeszcze sowa mwice o rozbitkach, i dalej. Skdind wiadomo mi, e popijanie nieduych iloci czerwonego gronowego wina wytrawnego ma wpywa pozytywnie na funkcjonowanie caego organizmu. Zaznaczy musz, e po pierwsze niedue iloci oznaczaj jeden kieliszek moe dwa za po drugie czstotliwo tego popijania wynosi jedno chlapnicie w cigu dnia. Wawrzyniec uawski opisuje jedn z sytuacji, ktrych w historii tragedii grskich nie byo znw tak mao:

15

Umieciem tu zwrot mojej ony: jestem jej to winien.

43

Survival po polsku

Gdy osignli przecz, uderzy ich w twarze grad i potny wicher o huraganowym niemal nasileniu. Wasserberger nawoywa do popiechu, susznie rozumujc, e niej wiatr bdzie sabszy. W trakcie zejcia mody Kasznica pocz si skary, i traci oddech. Matka wzia od chopca plecak, a Wasserberger pomaga mu i. Tak doszli okoo godziny czwartej w poblie abiego Stawu Jaworowego. Wydao si, e najgorsze maj ju za sob, gdy nagle starszy Kasznica usiad na gazie ze sowami: Jestem bardzo zmczony... Dalej i nie mog... Pierwszym odruchem Kasznicowej byo zwrci si o pomoc do Wasserbergera, jako najsilniejszego i najbardziej dowiadczonego w zespole. I wwczas usyszaa przeraajc, niezrozumia wprost odpowied: Czuj si take bardzo saby. Z caego serca pomgbym pani, ale doprawdy nie mog... W tej straszliwej chwili dzielna kobieta nie stracia gowy. O kilkanacie krokw od cieki dostrzega spory gaz, dajcy niejak oson od wiatru. Zaprowadzia tam swego syna i Wasserbergera, napoia odrobin koniaku, synowi daa troch czekolady. Podesza teraz do ma. By na wp przytomny i z trudem wlaa mu w usta nieco koniaku. Nie byo mowy, by moga go docign pod w gaz, pod ktrym zostawia tamtych. Wrcia do nich. Byli umierajcy. Wasserberger majaczy co gorczkowo, wspomina matk. Prbowa wsta, i. Kasznicowa prawie si zmusia go do pozostania na miejscu, a nastpnie powrcia do ma. By martwy... Z rozpacz podbiega do syna. Lea sztywny, nieruchomy, a kilka krokw niej trup Wasserbergera, ktry wida w agonii zdoa porwa si, przej par metrw potem pad nieywy, kaleczc si w rk i gow... Trzydzieci siedem godzin ptora dnia i dwie noce przesiedziaa Kasznicowa nieruchomo przy zwokach. Nie miaa ju jedzenia, a zreszt i tak nie byaby w stanie niczego przekn. Grzaa si maszynk spirytusow i otulia kocem znalezionym w plecaku Wasserbergera. Ta makabryczna wdrwka od umierajcego ma do syna, a potem owo uparte czuwanie nad ich trupami to jedna z najwikszych, najbardziej wstrzsajcych tragedii ludzkich, jakie widziay gry. 5 sierpnia rano ostatkiem si zesza w d, przez Jaworzyn na ys Polan. Tam spotkaa przypadkowo Mariusza Zaruskiego, ekspedycja Pogotowia zostaa natychmiast wysana. Sprawa wypadku w dolinie Jaworowej odbia si gonym echem w caej Polsce. Opinia publiczna domagaa si wyjanie, wskazania przyczyn. Snuto najrozmaitsze, mniej lub wicej bezsensowne hipotezy, domysy, podejrzenia. Kasznicow pomawiano nawet o otrucie towarzyszy wycieczki. Zarzdzono sekcj zwok, poddano analizie pozostae w manierce krople koniaku. Prokuratura prowadzia dochodzenie, ktre wkrtce utkno na martwym punkcie. Przypuszczenia co do przyczyn zgonu tych trojga byy bardzo rnorodne i waciwie adne nie wytrzymuje krytyki. Jakie ukryte wady serca? Wykluczone. Jednoczenie u trzech ludzi w rnym wieku i o rnej sprawnoci fizycznej? Ostra niewydolno krenia na skutek zmczenia, wyczerpania i zimna? Ale w takim razie powinien by przey Wasserberger, a nie Kasznicowa. Temperatura nie spada poniej zera, wiatr by wprawdzie gwatowny, ale Wasserberger przetrzymywa ju wiksze wichury i gorsze niepogody bez adnej szkody dla zdrowia. Jaki kataklizm, trba powietrzna, wytwarzajca prni, ktra po prostu udusia nieszczsnych? Dlaczego wic nie zabia ona rwnie i Kasznicowej? Najpowaniej brzmi wyjanienia, ktrych autorem jest Roman Kordys, wietny taternik sprzed pierwszej wojny wiatowej i wietny znawca zagadnie grskich. Twierdzi on, e na skutek gwatownego, zatykajcego, utrudniajcego oddychanie wichru nastpio silne, cho nie zagraajce yciu, chwilowe wyczerpanie organizmu. Po godzinnym lub nieco duszym dziaaniu takiego wichru turyci, zszedszy ju tam, gdzie by on mniej grony, czuli si troch tak, jak topielcy wycignici z odmtw na brzeg. W takim stanie nawet niewielka ilo alkoholu, nawet te kilka ykw koniaku podziaao zabjczo.

44

Survival - zdrowie

Prawda, e tylko Kasznicowa nie pia owego koniaku w momencie katastrofy. Prawda te, powszechnie znana i stwierdzona, e w chwili wielkiego osabienia maa dawka alkoholu wystarczy, by zaszkodzi zdrowiu, a nawet moe si sta przyczyn mierci. Prawda wreszcie i to, e silny wicher, zwaszcza wiejcy wprost w twarz, ma dziaanie duszce. Pamitam, z wasnych dowiadcze, e gdy w Alpach wchodziem na Mont Blanc grani poprzez Bionnassay, zetknlimy si tam z wyjtkowo gwatownym wichrem, zapewne o wiele potniejszym ni ten z Lodowej Przeczy. Na stosunkowo szerokim w tym miejscu grzbiecie Mont Blanc posuwalimy si nieomal dosownie na czworakach. Huragan by tak silny, e gdy wia w twarz wtacza zgszczone powietrze z moc mechanicznej pompy. Gdy si odwracao plecami przy twarzy powstawaa niemal prnia, z ktrej z trudem udawao si wcign do puc rozrzedzone powietrze. W pewnej chwili jeden z moich towarzyszy upad na ziemi nie mogc zapa tchu. Wycignlimy pacht biwakow, okrylimy go i sami pod ni wleli. Dopiero wtedy po kilku chwilach odzyska oddech. Dugi czas jeszcze leelimy tak, apic powietrze jak ryby wyrzucone na piasek. By moe gdybym wtedy da towarzyszowi choby troch alkoholu (ktrego nigdy w grach nosi nie naley), mgbym istotnie spowodowa jego mier. Mimo wszystko wywody Kordy rwnie nie s w zupenoci przekonywajce. Przecie z opowiadania Kasznicowej wynika, e nieszczliwi byli umierajcy, zanim otrzymali w fatalny koniak. I e nie mieli objaww duszenia si jedynie mody Kasznica duo wczeniej skary si na trudnoci w oddychaniu, pniej jednak szed jeszcze duszy czas. Zreszt fakt, e w ogle mogli mwi cokolwiek, przeczy podobiestwu do naszej sytuacji na Mont Blanc. Tak czy inaczej, zagadka nie zostaa dotd wyjaniona, mimo licznych prb i usiowa. Mino ju trzydzieci lat, a nie jestemy ani troch blisi prawdy ni wwczas. Tragedia Doliny Jaworowej zapewne na zawsze pozostanie pospn tajemnic gr. 16

16

W. uawski, Sygnay ze skalnych cian. Tragedie tatrzaskie. Wdrwki alpejskie. Skalne lato, Nasza Ksigarnia, Warszawa 1985, s. 150-153

45

Survival po polsku

5. TRUCIZNY

UWAGA: Trujca flora ma tak wielu przedstawicieli naokoo nas, e polecam przed rozpoczciem ycia w lesie zajrzenie do albumw, przewodnikw i przyrodniczych encyklopedii kieszonkowych. Nijak nie da si zapomnie, e napotykamy na swej drodze substancje szkodliwe dla naszego organizmu, ktre naszym oczom jawi si jako najnormalniejszy pokarm, za naszemu mzgowi wydaje si, e jestemy niezniszczalni i nawet, gdyby Czaj si koo nas zzieleniae wdliny, wydte konserwy, za w lesie i na ce # kruszyny # wilcze jagody (pokrzyk) # tojady # konwalie majowe # bielunie dzidzierzawy # ubiny, rne tam # baldaszkowate (UWAGA NA NIE! s pospolite i sympatyczne), jak # szalej jadowity 17 # szczw plamisty 18 czy # blekot pospolity 19, oprcz tego # muchomory (w tym muchomory sromotnikowe) # szatany (borowik szataski) # tgoskry # strzpiaki # wieruszki zatokowate. Jak si chroni przed nimi? Przede wszystkim nie je! Zawsze, gdy tylko mamy jakiekolwiek wtpliwoci (nie mwic ju o tym, kiedy nie mamy adnych wtpliwoci), bez alu rezygnujmy z jedzenia. Nie podoba nam si wygld kiebasy do kosza! Brzydko pachnie nam potrawka do zlewu! Grzybek podejrzany to po co zrywa?! Sam nie miewam nigdy skrupuw, jeli chodzi o pozbywanie si niepewnych rodkw ywnociowych. Z tego powodu wzdragam si przed dawaniem przepisw jak zje trucizn i nie umrze. By moe, podczas wdrowania, zdarzy si, e otworzymy puszk, ktra dziwnie syknie (moe to tylko efekt podgrzania w upale?), wwczas decydujemy si je. Nos mwi nam, e wszystko w porzdku, syknicie jednak niepokoi, konserw mamy mao, a siedzimy w rodku lasu. Nos upiera si przy swoim. Wzdychamy ciko i ryzykujemy. Teraz, by uspokoi sumienie, moemy zastosowa sposb na ochron na wszelki wypadek. Ot choby dodanie do konserwy cebuli i/lub czosnku zawsze poprawia jej jako, minimalizuje oddziaywania uboczne, a na pewno pozwala nam spokojniej spa na biwaku.
17 18 19

Rolina znana te jako cykuta. Wanie cykut wypi w wizieniu Sokrates. Szczw roztarty pachnie mysim moczem! Mawiao si niegdy: Chyba si blekotu najad!, gdy kto mwi bzdury, jak po narkotyku; blekot roztarty pachnie czosnkiem!

46

Survival - zdrowie

Spoywajc dary natury unikajcie wszelkich rolin, z ktrych sczy si czerwonawy, ty lub biay sok (wyjtkiem jest mniszek). Unikajcie zrywania i zjadania z krzeww owocw koloru czarnego i czerwonego. Chyba, e macie pewno, e jest to czeremcha, albo dziki bez, albo jarzb. Oczywiste jest, e nie zjecie roliny o smaku gorzkim czy piekcym, lecz i inne roliny, te smaczniejsze, prbujcie po wielekro: naley skosztowa kawaek, odczeka godzin, sprbowa wiksz ilo, obserwowa reakcje organizmu przez 3-4 godziny. Dopiero potem mona je miao. Przy takich prbach najlepiej jest, gdy jedna osoba niczego nie je kto powinien mc ratowa Pamitajcie oczywicie o moliwoci indywidualnego uczulenia. Poniewa zbieranie grzybw jest pasj wielu rodakw, wrd tych, ktrzy nie s zamiowanymi grzybiarzami, wzrasta nieco zaufanie do grzybw. Jest to na zasadzie, e skoro inni zbieraj i jedz, to nie ma w tym nic strasznego. Naley si wic wam wspomnienie o grzybach oraz o powszechnie panujcych przekonaniach co do wykrywalnoci ich trujcych gatunkw: BD ! ABY UNIKN RYZYKA ZERWANIA TRUJCEGO GRZYBA, BD !

NALEY ZBIERA JEDYNIE GRZYBY MAJCE U SPODU KAPELUSZA SITO, A NIE BLASZKI

Jest w tym twierdzeniu prawda o tyle, e wrd grzybw z blaszkami jest znacznie wicej gatunkw trujcych; nie znaczy to, e sitko gwarantuje bezpieczestwo taki np. szatan. BD ! BD !

TRUJCE GRZYBY NIE S JEDZONE PRZEZ ZWIERZTA, ZATEM LADY OBJEDZENIA SUGERUJ, E MAMY DO CZYNIENIA Z GATUNKIEM JADALNYM W pewnym stopniu tak, ale z tym te ostronie! Nasz stary znajomy, czyli muchomor sromotnikowy, jest jedzony przez limaki! Poza tym wiele gatunkw grzybw jest jedzonych przez zwierzta, ale nie przez czowieka, chocia nie s trujce. Decyduje o tym nasz i zwierzcy smak. BD ! TRUJCE GRZYBY SINIEJ PO PRZEKROJENIU Rwnie nie jest to pena prawda, bo wiele trujcych gatunkw nie sinieje w ogle. No, a z kolei jadalne: siniak?!, zajczek?! (s to odmiany podgrzybka). BD ! GRZYBY TRUJCE POZNA SI PO TYM, E WOONA MIDZY NIE SREBRNA YECZKA ZCZERNIEJE Nie jest to prawda. Wrd wielu dobrych grzybw srebrna yeczka zmieni kolor, co powoduj zwizki siarki, ktre bynajmniej nie musz wystpowa wrd grzybw trujcych. BD ! BD !

47

Survival po polsku

BD !
OSTRY, SZCZYPICY SMAK OZNACZA GRZYB TRUJCY

BD ! GRZYBY TRZEBA POSMAKOWA:

Niestety, ten sposb te jest zawodny: moglibycie posmakowa najbardziej trujcy grzyb, czyli muchomor sromotnikowy 20 (nie myli z falloksztatnym rwnie szkodliwym sromotnikiem). Ma pono wymienity smak! Jedynie wrd gobkw mona powysz zasad zastosowa z zastrzeeniem, e agodny smak nie oznacza jadalnoci, a jedynie to, e badana odmiana nie jest trujca. Dlatego wanie gorco zalecam, bycie zbierali grzyby wspierajc si atlasem grzybw. Jedynym sposobem na uniknicie zatrucia jest zbieranie grzybw, co do ktrych mamy pewno, e je znamy jako jadalne (albo cakowite zrezygnowanie z nich)! Czemu tak mocno podkrelam te sprawy? Trucizny zawarte w grzybach, po ich spoyciu, znajduj si przez pewien czas w stanie utajenia. Oznacza to, e organizm jest ju zatruty, a nie ma wci objaww zatrucia. Brak objaww powoduje, e nic ze swoim zatruciem nie robimy, nie przeciwdziaamy mu. Wyjawi rzecz jeszcze gorsz: im bardziej trujcy jest grzyb, tym pniej wystpuj objawy zatrucia! Mona to te powiedzie inaczej: im pniej wystpi objawy zatrucia, tym pniej przystpimy do akcji ratowniczej, a wic tym wicej czasu miaa trucizna na spenetrowanie naszego organizmu. Mniejsze zatem s nasze szanse! Traktujcie to jako regu. Jeeli po rednio trujcym nazwijmy to nawet: podtruwajcym grzybie, objawy zatrucia (ble brzucha, pieczenie w odku lub w gardle, biegunka, ble gowy, silne pragnienie, wymioty) pojawiaj si po 3-5 godzinach, to po muchomorze sromotnikowym po 7-36 godzinach! Nie bez przyczyny ostrzega si przed tym grzybem. Zawarta w nim falloidyna oraz a-amanityna s trujce ze skutkiem miertelnym, a znajduj si w naszym krwioobiegu, zanim si jeszcze o tym przekonalimy. Pukanie odka nic ju nie daje! Po 2-3 dniach okrutnych cierpie przychodzi piczka i wreszcie mier-wyzwolicielka w 5-7 dniu. Wystarczy jeden muchomor! Niektrzy dziel grzyby na te, ktre spowoduj ble brzucha i biegunk oraz na te, ktre zatruwaj miertelnie. Zgadzam si, e z grubsza taki podzia moe by dokonany. Tyle, e istnieje takie co, jak indywidualna odporno, indywidualna reakcja organizmu! Ten fakt decyduje o tym, e po zjedzeniu tej samej iloci tej samej trucizny ja przeyj, a ty nie. Pamitajcie ponadto, e najnormalniejsze jadalne grzyby, choby malaki albo prawdziwki, do ktrych mamy przecie duo zaufania, mog sta si trujcymi, szkodliwymi, jeli nie zjemy ich na wieo, jeli bdziemy je przechowywa kilka dni w niesprzyjajcych warunkach, by dopiero potem skonsumowa. Zwyke postpowanie przy zatruciu grzybami (poza wspomnianym muchomorem, kiedy potrzebna jest natychmiastowa pomoc medyczna), to wypijanie duych iloci wody i powodowanie wymiotw oraz lewatywy, rodki silnie przeczyszczajce. Uniwersaln odtrutk jest mleko. Podobnie surowe biako jaj. Korzystne jest picie podczas zatrucia duej iloci osolonej wody czy wody z mydem. W razie podejrzenia, e zjado si co, co byo niezbyt wiee lub mogo by trujce, dobrze jest profilaktycznie zje nieco wgla drzewnego. Tak, takiego z ogniska, jaki pozosta po spaleniu drewna. Wgiel jest do aktywnym pierwiastkiem, wic atwo wchodzcym w reakcje z innymi, take aktywnymi substancjami, cho tak naprawd nie
20

Tak naprawd, to wcale nie radz tego czyni: jego toksyny s okrutne!

48

Survival - zdrowie

dotyczy to w 100% tego wgla wprost z ogniska, lecz wgla aktywowanego, lekarskiego. Ogniskowy wgiel ma jednak pewne waciwoci odtruwajce oraz przeciwgnilne. Pamitajcie, by przy wszelkich blach brzucha nie podawa rodkw przeciwblowych, ale co najwyej przeciwskurczowe (np. scopolan, no-spa), bowiem znieczulenie nie pozwoli potem lekarzowi na prawidow diagnoz. Jeli nie ma pewnoci, e na pewno chodzi o zatrucie pokarmowe, lepiej nie podawa rodkw przeczyszczajcych (rycyna, laxigen itp.), bowiem w wypadku zapalenia wyrostka robaczkowego moe nastpi perforacja (przedziurawienie, krtko mwic) i powstanie znacznie groniejsza sytuacja, czyli zapalenie otrzewnej, co grozi szybkim zakaeniem caego organizmu i mierci. Jeszcze nie raz to powtrz.

49

Survival po polsku

6. ZIOA

Wszystkie prawie niej wymienione zioa s rolinami pospolitymi i rosn dosownie wszdzie. No, moe nie dosownie, ale prawie. ki, piachy, miejsca po domostwach, brzegi drg polnych i brzegi lasw, tu wanie je odnajdziecie. Zioa s lekcewaone, zioa s uwaane za rodek co te ja mwi: rodeczek! dla niemowlt albo starych bab. Zioa stosuje si najwyej na maseczki albo jako przyprawy do wykwintniejszych potraw, jeli kto chce. Zioa to przesd, zioa to przeytek, zioa to gupota Z drugiej strony, na fali zainteresowania problemami ekologii i powrotem do natury, pojawio si szczere przejcie si wpywem rolin na nasze zdrowie. Okazao si, e skuteczno zi wcale nie jest taka licha, e mniejsze jest ryzyko w wypadku przedawkowania, e znacznie mniejsze s skutki uboczne ich oddziaywania. Jeli bdziecie uczestniczy w wyprawie, ktra zaprowadzi was do lenej guszy, chcia nie chcia bdziecie zmuszeni do signicia do zi. Nie jest to mus niemiy. Szkoda tylko, e przez ludzkie przesdy, zamiast si rozwija, gubiy si ludzkie umiejtnoci zielarskie. MITA PIEPRZOWA czyli mentha piperata. Ale te mita dugolistna (m. longifolia) i nadwodna (m. aquatica). Kiedy przechodzimy obok miejsca, gdzie ronie, od razu czujemy w powietrzu jej obecno. Tylko uwaga! ywa mita pachnie odrobin inaczej ni cukierki mitowe albo taka herbatka mitowa zakupiona w aptece (wiele zi wysuszonych ma nieco odmienn wo od ywych okazw). Zioo o wszechstronnym dziaaniu. Pierwsza sfera jego oddziaywania to ukad pokarmowy; pobudza wydzielanie sokw trawiennych, reguluje skurcze mini gadkich przewodu pokarmowego i przeciwdziaa powstawaniu wzd (hamuje procesy gnilne). Ma dziaanie dezynfekujce, std ucie licia mity przeciwdziaa procesom zapalnym dzise. Dziaa te lekko przeciwblowo oraz uspokajajco. Doskonae zioo do zaparzenia na wieczorny, odwieajcy napj, ale te jako uzupenienie pynw ustrojowych podczas silnego upau. Podczas nucego marszu zerwane i zgniecione licie mity nieomale w cudowny sposb pomagaj odzyska utracone siy, kiedy wcha si je w zacinitej garci. Ronie ona przy lenych drogach i polanach, przy rowach, czstokro na zapleczu gospodarstw wiejskich. Najwicej wartoci posiada przed kwitnieniem, lecz i potem nie do pogardzenia. Kwitnie od lipca do wrzenia fiokowo; kwiaty drobne, zebrane w kpki. Kanciasta odyga ma dugo do 1 m. Licie lancetowate, filcowate. Mit zrywa si w miejscach ocienionych, a najlepiej wczenie rano, kiedy olejki eteryczne jeszcze nie zaczy si ulatnia. Z tego samego powodu lepiej jest zrywa roliny, ktre jeszcze nie zakwity. UWAGA: mita polej lekko trujca! (drobne listki).

50

Survival - zdrowie

DZIURAWIEC ZWYCZAJNY czyli hypericum perforatum. Jego listki oraz mae, te piciopatkowe kwiatki s jakby podziurawione maymi, przewitujcymi otworkami, std nazwa. Nie s to otworki, ale komrki zawierajce olejki eteryczne. Dziaanie dosy podobne do dziaania mity, przy czym szczeglnie oddziauje ono na wtrob. Poniewa dziurawiec dziaa wzmacniajco na naczynia, stosuje si je i dla poprawienia funkcjonowania ukadu krwiononego. Stosuje si zewntrznie jako okad przeciwblowy i cigajcy przy ranach, stuczeniach, skrceniach lub blach reumatycznych. Tonizujce dziaanie na ukad nerwowy pozwala stosowa dziurawiec np: u dzieci w przypadku lkw oraz moczenia nocnego. Dziaanie bakteriobjcze pozwala hamowa rozwj flory bakteryjnej w trudno gojcych si ranach. Lubi rosn na piaskach, na skraju lasu i duych lenych polanach, przy drogach wiejskich i domostwach w osonecznionych miejscach. Kwitnie to ju od czerwca (5 patkw). odyga sztywna i twarda, wyrasta do wysokoci 1 m. UWAGA: dziurawiec zawiera hiperycyn, ktra powoduje wzrost wraliwoci organizmu na wiato nadfioletowe, wzrasta zatem ryzyko poparzenia sonecznego! BABKA OKRGOLISTNA czyli plantago maior lub zwyczajna, oraz jej krewna babka lancetowata (plantago lancvolata) dziaaj bardzo podobnie, przy czym ta pierwsza ma nieco sabsze dziaanie wykrztune. Obie stosuje si chtnie jako plaster na wiee skaleczenia, a nadaj si wietnie i na rany ropiejce, czyraki albo oparzenia. W zwizku z dziaaniem przeciwzapalnym i przeciwgnilnym s doskonae dla przewodu pokarmowego przy wzdciach, zatruciach i biegunkach. Poniewa osaniaj przewd pokarmowy, s te pomocne przy wrzodach odka. Stany zapalne innych czci ciaa rwnie mog by leczone, choby np.: zapalenie spojwek, nieyty garda, ble zbw. Dziaanie wykrztune, to pomoc przy kaszlu. Potrafi rosn na rodku wiejskiej lub lenej drogi. Mona j znale na pastwiskach lub wiejskich, przydomowych mietniskach. Poniewa jest rolin nisk, nie lubi zbyt wysokiego towarzystwa. Jedynie pakowate lub kosowate kwiaty wyrastaj nawet do 40 cm. PIOUN lub moe raczej: bylica pioun (artemisia absinthium), o ktrym jest powiedzenie gorzki jak pioun. Znana jest te bylica pospolita, czyli artemisia vulgaris. Ze wzgldu na gorzkie olejki eteryczne uywany jako rodek trawienny, gwnie na wtrob. Nic dziwnego, e dodawany bywa do tustych potraw jako przyprawa. Roztarty w rku wydziela aromat, ktrego pono bardzo nie znosz insekty. Absyntem nazywano wdk-piounwk i pito j z zalecenia lekarza przed posikami, by wzmc apetyt. Ma wygld typowego chwastu, bowiem przyzwyczailimy si do jako do roliny rosncej wszdzie: na nieuytkach, przy drogach, na zboczach waw i roww. Kwitnie od lipca to, drobniutkimi kwiatami w kiciach (wiechach). Licie niedue, tpo lancetowate, trjpierzaste (bardziej lub mniej szerokie), twarda i ykowata odyga. Jest rolin o srebrno-szarym odcieniu, wysok nawet do 1 m. 51

Survival po polsku

JAOWIEC juniperus communis jest iglastym krzewem, bardzo wolno rosncym. Zalecano, by nie szuka sobie ony tam, gdzie rosn jaowce. Brao si to std, e rosn one na lekkich, piaszczystych i jaowych glebach. Kiedy syszaem, e wok krzewu jaowca istnieje sfera submikroklimatu, ktra bierze si z obecnoci olejkw eterycznych i ywic. Odpoczynek w promieniu ok. 5 m od jaowcw ma przynosi pewn regeneracj w obrbie ukadu oddechowego i nerwowego. Owocuje co 2 lata rodzc mae, zielone owoce-kulki, ktrych uywa si dopiero na drugi rok, po zimowym przemroeniu, gdy s ju w ciemnoniebieskim kolorze, jakby lekko oszronionym. Jagdki te dodawane bywaj do wdek, wdlin, sosw, pieczeni. Wpywaj nie tylko na smakow jako, ale te na nasz system trawienny. Stosuje si przy biegunkach, gdy jaowiec midzy innymi wpywa na nie osuszajco. Uywa ostronie, gdy nadmierna ilo zjedzonych jagdek podrania nerki. MACIERZANKA PIASKOWA czyli thymus serpyllum, bardzo lubi piaski oraz lasy, a w nich miejsca dobrze nasonecznione, gdzie ta niewielka rolina (10-15, ale czasem nawet i do 40 cm) chtnie si poy tworzc mikki i pachncy dywan. Kwitnie fioletowo-czerwono od maja, kwiaty drobne, osadzone blisko odyki, listki rwnie drobne, jajowate. Podobnie jak w wypadku mity, nasz nos z atwoci odkryje, gdzie to zioo ronie. Dziaanie na ukad trawienny podobnie jak mita i dziurawiec, czy jaowiec. Dziaa przeciwkaszlowo. Szczeglnie za dobrze wpywa na drogi oddechowe. cznie z dziurawcem moe by uyta jako wspaniaa przyprawa do np. dwunastej ju z kolei konserwy misnej jedzonej pod rzd, przez co nasz znienawidzony prawie posiek znienacka staje si krlewskim. Jej blisk krewn jest lebiodka pospolita (origanum vulgare), siostra majeranku (origanum majorana) i synnego oregano stosowanego do pizzy! ktra ma bardzo podobne waciwoci (nie myli lebiodki z jadaln lebiod, czyli komos bia!)

JASKCZE ZIELE albo inaczej glistnik, czyli chelidonium majus. To pospolite zioo, o silnie alkalicznym, trawicym soku, ma dziaanie bakterio-, pierwotniako- oraz grzybobjcze. Na bakterie gram-dodatnie oraz gram-ujemne dziaa jak antybiotyk. Ma silne dziaanie przeciwblowe i uspokajajce. Jednake ze wzgldu na szczeglnie silne dziaanie naley stosowa je naprawd b a r d z o ostronie trucizna! Ronie prawie wszdzie: w lesie, na ce, przy domu. Kwitnie na to od maja, za kwiaty posiadaj 4 patki, ktre bardzo szybko opadaj; licie pierzaste, lekko misiste, odyga stosunkowo gruba, wysoka do 40 cm, po przeamaniu wydzielajca gsty, to-pomaraczowy lub ty sok. Zioo polecane jest do wywabiania kurzajek, leczenia rnego rodzaju egzem i kurowania zwaszcza nie gojcych si ran przez smarowanie sokiem.

52

Survival - zdrowie

POKRZYWA ZWYCZAJNA czyli urtica dioica i niska pokrzywa egawka (urtica urens) jest znana jak rzadko ktra rolina kady jej unika. Tymczasem jej cenne waciwoci przeciwgnilne wykorzystywane bywaj np. do konserwacji wieego misa na wyprawach survivalowych (miso okada si limi albo po prostu parzy) 21. Pokrzywa ma dziaanie przeciwcukrzycowe. Nie znaczy to jednak, e zastpuje przeciwcukrzycowe leki, ale e wzmacnia jedynie ich dziaanie, co pozwala stopniowo (pod kontrol lekarza!) zmniejsza ich dawki. Reguluje ponadto prac ukadu pokarmowego i wydalniczego (nerki). Wpywa na mniejsze i mniej pachnce pocenie si. Korzystna jest te jako napar po znacznym wykrwawieniu. Zawiera acetylocholin, substancj wpywajc na poczenia synapsowe naszych nerww. Nie bd pisa, gdzie ta sympatyczna rolina wystpuje, bo mnie wymiejecie KRWAWNIK POSPOLITY czyli achillea millefolium jak sama nazwa wskazuje ma co wsplnego z krwawieniem. A i owszem, homeopatycznie tamuje krwawienia zewntrzne oraz wewntrzne (wrzodw odka, ylakw odbytu, puc). Ponadto zioo to reguluje proces trawienny. Jest bardzo dobre na stany zapalne jamy ustnej. Nadaje si do wykorzystania przy odmroeniach, poparzeniach, pkaniu skry czy otarciach naskrka. Wystpuje na yniejszych glebach k, pastwisk, w pobliu lenych rzeczek, take na trawnikach koo blokw na nowych osiedlach mieszkaniowych. Wygldem przypomina rodzin baldaszkowatych, licie ma pierzaste (fachowcy mwi, e wielokrotnie pierzaste). Kwitnie biao od czerwca do jesieni, w postaci biaych koszyczkw kwiatowych na dugiej, sztywnej odydze do 60 cm. SZAWIA LEKARSKA czyli salvia officinalis (take szawia kowa salvia pratensis), nazywana od czasw staroytnych zielem cesarskim (lub krlewskim), miaa posiada waciwoci leczce wszystko. Waciwie kilka torebek szawi ekspresowej kupionej w aptece powinno si znale w kadym plecaku. Doskonay rodek przeciwzapalny prawie natychmiast ratuje nasz policzek od spuchnicia (co oznacza, e zahamowany zosta proces zapalny zba lub dzisa). Na bakterie gramm-ujemne i gramm-dodatnie dziaa podobnie jak jaskcze ziele, lecz mona j stosowa znacznie bezpieczniej, ponadto (pita jako napar) likwiduje cz toksyn bakteryjnych. Podobnie jak i pokrzywa, dziaa lekko przeciwcukrzycowo i przeciwpotnie. Dua pomoc przy wzdciach i zaburzeniach trawienia, zarazem doskonaa przyprawa do pieczonych na przykad mis. Ronie najczciej na suchych zboczach i osiga nawet do 1 m wysokoci. Posiada lancetowate, pokryte delikatnym puszkiem, aromatyczne licie. Kwitnie fioletowo, kwiatami podobnymi do dzwonkw, od maja.
21

Jeli poparzycie si pokrzyw, lepiej ju dooy par poparze obok; mnogo smagni daje potem efekt uczucia ciepa zamiast pieczenia.

53

Survival po polsku

MECH TORFOWIEC czyli sphagnum sp. wiem, wiem mech ten znalaz si midzy zioami, cho nie powinien. Mech torfowiec jest natomiast znakomitym rdem czystej wody. Naley go po prostu wycisn. Gwarancje na czysto daje sam Pan Bg, albo Matka-Natura jak kto woli. Chyba, e wczoraj byy opryski lasu, czego nawet Matka-Natura nie bya w stanie przewidzie. Prcz tego mech ten po dobrym wysuszeniu cudownie nadaje si do rozpalania ognia, jako susz. Mchy nadzwyczaj czsto miewaj na swoich listkach drobinki antybiotykw, std te mona je uywa do przykadania na zranione miejsca. Tu naley si wyjanienie-przeproszenie, bowiem w tym miejscu, w pierwszym wydaniu, napisaem sam, nieprzymuszony, osobicie e porosty s tworzone przez mech i grzyby (ha, ha, ha!). Nie wiem czym si zasugerowaem, bo mech nie wchodzi w takie koneksje z nikim. Dopiero interwencja przeraonego mistrza botaniki, Bartka, uprzytomnia mi mj bd. W yciu zagapiamy si nieraz, tylko skutki bywaj bardziej opakane ni akurat w tym przypadku. O porostach jeszcze pisz dalej. HERBATA camelia siniensis (thea s.) czyli herba te (zioo Te; po chisku Te), czyli jak najnormalniejsza herbatka zakupiona w sklepie spoywczym. Jest ona cenna wszake pod warunkiem, e nie s to adne granulki, czy py herbaciany, ale gruboliciasta, oryginalna herbata. Szczeglnie cenna jest herbata zielona, ktra potrafi naby szczeglnie silnych waciwoci bakteriobjczych, gdy po zaparzeniu postoi 3-4 dni. Pijemy herbat codziennie i nie zastanawiamy si specjalnie nad jej istot. Co tam nam wita, e Chiczycy i Japoczycy maj ca ceremoni parzenia i picia herbaty, ale nie przywizujemy do tego wikszego znaczenia. Mao tego, ze zgroz dowiadujemy si, e Francuzi (chyba znw na przekr Anglikom) pijaj herbat, gdy s chorzy i id po ni do apteki; inni znw uwaaj herbat za uywk rwn w znaczeniu alkoholowi czy kawie Mormoni herbaty nie tkn. No a tymczasem: herbata naley do tej nielicznej grupy rolin, ktre z ziemi wycigaj korzeniami najwicej pierwiastkw (tzw. mikroelementw) i nastpnie potrafi to wszystko odda do naparu. Aby dobrze wyjani jej dziaanie, trzeba tu powiedzie o tym, e waciwoci zioa s zmienne w zalenoci od warunkw parzenia: zdecydowanie cenniejsze s temperatury wody, ktr zalewa si susz, oscylujce koo 70-90C, ni owa tradycyjna temperatura wrztku 100C. Wody na herbat absolutnie nie wolno prze - gotowa (a wic gotowa duej ni tylko do momentu zagotowania) traci swe waciwoci! Wany jest te czas parzenia: 3,5 do 6 minut, przy czym herbaty grubsze mona parzy nieco duej do 10 minut. Dusze parzenie dopuszcza do naparu szkodliwe ju dla naszego organizmu zwizki. Oto niektre dziaania herbaty: wspomaga funkcjonowanie ukadu nerwowego (zwizki fosforu), przeciwdziaa sklerozie i wzmacnia cianki naczy krwiononych (jod i witamina P), poprawia krzepliwo krwi (witamina K 22), poprawia bilans energetyczny ustroju, ma waciwoci przeciwbakteryjne (przeciwgnilne), dziaa regulujco na ukad pokarmowy i wydalniczy, reguluje te proces przemiany materii. Medycyna ludowa uywa
22

Inaczej jest to witamina C2. Nie myli z witamin PP!

54

Survival - zdrowie

herbaty do odkaania oczu i ropiejcych ran, stosuje si j jako rodek konserwujcy do misa. Szczeglnie cenna jest herbata zielona. Chiczycy dawno stwierdzili, jak silne s regulujce waciwoci herbaty, jak wpywa na gospodark energetyczn: dziki herbacie mogli dugo, ciko i wydajnie pracowa mimo ich lichego odywiania. Wrd Chiczykw pijcych zielon herbat, a znajdujcych si w strefie raenia promieniotwrczego w Hiroszimie, stwierdzono bardzo znaczne obnienie zachorowalnoci na chorob popromienn! Zawiera rwnie polyfenole, rewelacyjne przeciwutleniacze. Podejrzewa si, e EGCG (epigallocatechin3-gallat) zawarty w zielonej herbacie hamuje rozwj komrek rakowych poprzez blokowanie rakotwrczego enzymu urokinazy. Stwierdzono z ca pewnoci, e napar zielonej herbaty, przetrzymany kilka dni, ma silne waciwoci bakteriobjcze. Pozornie, i herbata, i rysunek czajniczka na poprzedniej stronie, nie pasuj w aden sposb do survivalu, do kniei, do gr Ho-ho!, powoli Herbata tybetaska, ktr pij ludzie z tamtych stron wdrujcy przez olbrzymie przestrzenie Dachu wiata, podchodzcy pod stromizny cignce si tak, jak nigdy nie bdziecie mogli tego przey w naszych Tatrach ot ta herbata jest najwikszym skarbem. Przechowywana jest w liciach bambusa, przewinita mocn traw tworzy niewielkie porcje do przygotowania paskudnego w smaku napoju. Herbat t gotuje si dugo i podaje z sol i tuszczem. Ta mieszanka czuwa nad rwnowag elektrolitow i energetyczn organizmu ludzi naraonych na dugotrway wysiek. Dla smakoszy dodam jednak, e najlepsze gatunki herbat u nas, to: Assam (thea assamica), Daarjeeling, Oolong, Yunan i Prince of Wales (dwie pierwsze s to herbaty indyjskie, dwie nastpne chiskie, za ostatnia cejloska); do tego adnych herbat granulowanych, adnych zapachowych! Jest to zdecydowane zdanie znawcw i mionikw herbaty dobrze zaparzonej. UWAGA: herbata jako u nas nie ronie nie szukajcie! 23 A teraz tekst poprawiony (w stosunku do pierwszego wydania), mwicy o tym, e symbioza jednokomrkowych glonw z grzybami (nie mylcie tylko o borowikach i malakach) daj w sumie zupenie now form, czyli: porosty. Czsto myli si je z mchami, nazywajc mchami nadrzewnymi 24. Ot porosty, zwaszcza najczciej spotykana pustuka pcherzykowata, potrafi nam przekaza informacj o skaeniach przemysowych terenu, na ktrym si znajdujemy. Listki (czyli plecha) pustuki na terenie mao skaonym s dusze, maj 1 cm dugoci lub wicej, i mwi: Tutaj powietrze jest stosunkowo czyste, nie tak, jak na lsku, koo odzi albo te w Sudetach. W cikich, szkodliwych ekologicznie warunkach wiele porostw nie wystpuje ju w ogle. O porostach mwi si w zwizku z tym, e s bioindykatorami, reagu-

Wielko plechy (tu rwna naturalnej!) wiadczy raczej o pochodzeniu tego porostu z miejsc nieduym skaeniu przemysowym.
23

Inne, cenne wiadomoci na temat herbaty mona uzyska w ksice W. W. Pochlebkina Herbata, Wydawnictwo Naukowo-Techniczne, Warszawa, 1974 E. Dreyer, W. Dreyer, Las, Warszawa 1995

24

55

Survival po polsku

jcymi gwnie na dwutlenek siarki zanieczyszczajcy powietrze. Widziaem reklamwk z krakowskiej wystawy powiconej ekologii, w rodku za umieszczona bya seria zdj porostw pochodzcych z biotopw o rnym stopniu skaenia. auj, e nie mam wykupionych praw autorskich do tych zdj szokuj swoj wymow. Pisz o tym nie bez powodu. Z jednej strony cz z was moe si bardziej ni dotd przej sprawami ekologii, z drugiej za zaczniecie si rozglda wok, by zorientowa si, czy czarne jagody, ktre wanie sobie pojadacie, nie rosn w towarzystwie skarlaych porostw. A prcz tego zastanwcie si powanie nad swoim akomstwem i szczerze podejmijcie postanowienie, e nie bdziecie zrywa niczego jadalnego bliej ni 500 m od ruchliwej szosy. Chyba, e smakuje wam ow

56

Survival - zdrowie

7. PIERWSZA POMOC

Sprbujmy wyrni rozmaite ukady i narzdy, ktre mog ulec chorobie: 1. Ukad kostno-stawowy 2. Ukad miniowy 3. Ukad pokarmowy i wydalniczy 4. Ukad oddechowy 5. Ukad rozrodczy 6. Ukad nerwowy 7. Ukad krwionony A wic z punktu widzenia ich uytkownika: 1. Gowa: a b) c) d) e) f) 2. Tuw: a) b) c) d) e) klatka piersiowa brzuch plecy ldwie poladki (im te moe co zaszkodzi!) twarz usta i jama ustna, zby oczy uszy cz owosiona gowy szyja

3. Koczyny: a) rce barki, ramiona, okcie, donie, palce ich stawy b nogi uda, kolana, podudzia, pity (cigna Achillesa), stopy, paluchy ich stawy 4. Narzdy wewntrzne serce, puca i oskrzela, odek, wtroba, trzustka nerki, pcherz moczowy, cewka moczowa, jelita (dwunastnica, j. cienkie, j. grube, okrnica, j. proste, odbyt) Sytuacji, w ktrych naley udzieli pierwszej pomocy przedmedycznej (przedlekarskiej) jest tak wiele, e naleaoby napisa o tym osobn ksik (co zreszt ju wiele osb uczynio). Tu wystarczy wspomnie o chorobach i urazach zdarzajcych si stosunkowo najczciej, czyli o takich, z ktrymi bdziecie mieli najczciej do czynienia. Z grubsza moemy podzieli je na nastpujce grupy: 1. Zewntrzne a) b) c) d) skaleczenia, cicia, otarcia i inne rany oparzenia odmroenia skrcenia, zwichnicia, zamania 57

Survival po polsku

2. Wewntrzne a) choroby bakteryjne i wirusowe b) zatrucia c) niewydolnoci i zaburzenia pracy organw. Wszystkie powysze podziay z koniecznoci nie s obszerne i dokadne. Ukazuj one jedynie jakie obszary mog znale si w polu naszego zainteresowania i z jakiego powodu. Ich wyliczanie automatycznie narzuca styl mylenia pokazujcy, e pewnymi problemami zdrowotnymi bdziemy mogli zaj si od pocztku do koca sami; niektre przekaemy po pewnym czasie lekarzowi, inne natomiast zmusz nas do bezwzgldnego i natychmiastowego szukania pomocy lekarskiej. Decyduj o tym takie elementy, jak dostpno narzdu (atwiej zaj si powierzchni kolana, ni wntrzem serca), rodzaj i skomplikowanie choroby czy urazu (co innego leczy niestrawno, a co innego zapalenie opon mzgowych) oraz stopie rozwoju choroby albo zasig urazu (poparzenie palca naprawd nie jest tym samym, co poparzenie caej rki). Do tego doda naley, e postawienie diagnozy nie jest znowu tak prost spraw. Dziki Staczykowi wiemy ju, e lekarzem jest kady (Polak?) Szpitalni statystycy mog natomiast sporzdzi ciekawy zestaw specjalistycznych interwencji koniecznych w wyniku samoleczenia si rodakw. Pono co pity Polak trafia do lekarza z powodu uywania niewaciwych lekw, ktre zaordynowa sam sobie. Dlatego gorco odradzam prowadzenia dugotrwaych kuracji, zoonych zabiegw i operacji, poza tymi niezbdnymi do uratowania komu ycia. Spokojnie mona si natomiast zaj podawaniem aspiryny osobie przezibionej, opatrywaniem zdartego naskrka na kolanie i bandaowaniem skrconej w kostce nogi. Poniej podam pewn ilo porad, ktre mog by zastosowane nawet przez zastpowego (nie chc tu obraa harcerzy, wrcz przeciwnie, chc tylko podkreli, e do pewnych spraw trzeba ju troch tego rozumku posi, a trudno przypuszcza, eby zastpowy takowego nie posiada uff, wytumaczyem!) Porady te bd uszeregowane wedug obu powyszych podziaw, to znaczy, bd przynajmniej z nich korzystay, aby czyni cho pozory uporzdkowania. W tak rozlegej dziedzinie, jak medycyna, gdzie pewne sfery wzajemnie si przenikaj i s od siebie zalene na wielu paszczyznach dosy trudno niemedykowi tworzy (czy nawet kopiowa), choby i prost, systematyk. Kolejno dziaania na pewno jest nastpujca: sprawdzenie, czy poszkodowany jest przytomny, czy oddycha i czy bije jego serce. Wiele przypadkw dotyczy sytuacji, kiedy jest on przytomny i jest w stanie okreli swe dolegania. Kierujc si opisami sprawdzamy oglny stan poszkodowanego tak, by na podstawie posiadanych wiedzy i umiejtnoci przynajmniej nie dopuci do pogarszania si stanu zdrowia naszego pacjenta (moe mu na przykad grozi szok pourazowy). UWAGA: wszystko, co przeczytacie za chwil o leczeniu lub o lekach jest to wynik mojego osobistego dowiadczenia! Nie bior odpowiedzialnoci za wasze medyczne eksperymenty! Wszystko bdziecie robi na wasne ryzyko! Musicie wiedzie, e radz sobie dobrze w rozmaitych sytuacjach wymagajcych lekarza, a to dziki mojej matce, ktra wczenie nauczya mnie, wwczas przedszkolaka, do czego suy wtroba, i mzg, i nerki...

58

Survival - zdrowie

Urazy i uszkodzenia zewntrzne

Pod adnym pozorem nie pozwol sobie tutaj na podawanie definicji, gdy wci mam w pamici definicje ze szkolenia wojskowego na studiach wybacz mi, o Odpowiedni Resorcie! gdzie zamanie, byo ni mniej ni wicej: przerwaniem cigoci koci na sposb cakowity. SKALECZENIA, CICIA, OTARCIA Wymienione urazy fizyczne mog powsta w rozmaity sposb (wyobramy sobie, e bdzie chodzio o tak wan w czasie wdrwki stop): moglimy uderzy stop o twardy kamie czy korze (pknicie tkanki, rana tuczona), moglimy nastpi na kawaek szka albo muszl w jeziorze (rana cita), moglimy wbi sobie gboko kawaek sczka (rana kuta), mg nas ugry pies (rana szarpana). Mogo te by tylko powierzchniowe otarcie naskrka w wyniku uderzenia o kamie lub przez but. Kada z tych ran ma swoj szczegln specyfik gojenia. Najgorzej goj si gbokie rany kute (bo gbokie) oraz rany szarpane (bo zwykle zanieczyszczone i nie w kupie). Wynika to m.in. z gorszej moliwoci penetracji rany podczas jej czyszczenia, gorszego przenikania lekw (gwnie przy pierwszej z wymienionych ran). Utrudniony dostp powietrza daje wiksze szanse bakteriom beztlenowym, ktre nale do bardziej zjadliwych chciaoby si powiedzie zoliwych bakterii (strzecie si tca, zgorzeli gazowej i gangreny!) SPOSB POSTPOWANIA Pierwsza sprawa przyjrze si ranie. Moe ona wymaga oczyszczenia, czyli przepukania du iloci wody utlenionej lub delikatnego dotknicia gaz nasczon w tej wodzie. Dotknicia, nie przecierania! Pod adnym pozorem nie dotyka si i nie przeciera si rany, jeli powstaa ona na skutek zetknicia ze szkem, mona powciska wtedy drobiny szka w ciao, wic poprzecina dodatkowo nowe naczynia krwionone! Osobnym wacikiem (jeden raz, po czym bierze si nastpny wacik) dotyka si otoczenia rany, ktre te trzeba przemy i osobnym rany. Szkoy tamowania krwawienia s przerne; ja hoduj zasadzie kadzenia tamponu wprost na ran i ucinicia, lecz sposb ten absolutnie nie nadaje si w wyej wspomnianym przypadku, kiedy w ranie mog znajdowa si kawaeczki szka. Na czas takiego opatrywania rany, jeeli chodzi o wiksze naczynie krwionone, a wic wikszy krwotok, naley zaoy ucisk powyej rany (midzy ran a sercem). Rany nie wolno szorowa, by nie wciera w ni brudu i bakterii. Aby oczyci ran moliwie bez ryzyka nabrojenia, zalecam pukanie w strumieniu wody utlenionej, przy jej braku przegotowan i schodzon wod, przy czym wody naprawd nie ma co aowa. Mona j nabra w strzykawk jednorazow i skierowa pod cinieniem na czyszczone miejsce. Jeeli w ranie zwaszcza gbokiej tkwi przedmiot, ktry dokona zranienia (n, drut, bardzo dua drzazga), absolutnie nie wolno go wyciga pod nieobecno lekarza przedmiot w uciska naczynia krwionone i pki tam tkwi, rannemu nie grozi silny krwotok. Ran tak naley opatrywa bardzo delikatnie, nie uciskajc. Jeli wycignicie jest niezbdne, trzeba koniecznie wpierw zaoy ucisk ponad ran. Wracajc do krwotokw: naley je tamowa, jak napisaem, uciskiem na sam ran, lecz w wypadku niemonoci wykonania tego, trzeba pamita, e klasyczne tamowa59

Survival po polsku

nie polega na ucisku powyej rany, zwaszcza w wypadku zranienia koczyn. Opaska uciskowa nie powinna by jednak uywana duej, ni ok. 20 min w jednym cigu czasowym, by unikn martwicy komrek. Zraniona cz ciaa powinna znale si moliwie wysoko w tym celu konieczne jest odpowiednie uoenie (posadzenie, usytuowanie) rannego. Jeli krwawi ttnica (jasna, spieniona krew, tryskajca rytmicznie; sycha szum), jedyn rad a mamy uamki sekund na dziaanie jest ta, by jedn rk ucisn miejsce przed ran (przypominam: midzy sercem a ran) palcami za drugiej wyszuka w ranie kocwk przerwanej ttnicy, chwyci j silnie i sprbowa podwiza. W razie silnego wykrwawienia, naley rannego uoy tak, by krew zbieraa si jak najbliej gowy, a wic w pozycji lecej, z nogami, a nawet tuowiem uoonym na podwyszeniu. W wyniku silnego wykrwawienia, na skutek skazy krwiotocznej, delikwent zaczyna usypia. Unicie zazwyczaj oznacza koniec. Nie wolno da zasn! Uzupeni, e krwotoki wewntrzne mona zmniejsza poprzez schodzenie tych czci ciaa, gdzie spodziewamy si, e wystpuj. Opieka nad ran ma prowadzi do jej rychego zagojenia. Wymaga to czystoci, suchoci i dostpu tlenu, a take soca. Wymaga to rwnie oszczdzania uszkodzonego miejsca, nie naraania go na dalsze urazy. Ale przed tym to ju chroni nas bl. Natura daje nam par sposobw na chronienie miejsc zranionych przed bakteryjn inwazj. Starym sposobem odkaenia jest opalenie rany przy pomocy zapalonej gazki. Aby nie uszkodzi tkanek, robi si to przez li, ktry wczeniej si dziurawi bd nacina w kilku miejscach. Rana jest wwczas lekko podwdzana. Moecie ran posoli afrykaskie zwierzta poszukuj sonych jezior, by w nich moczy rany. Sama sl moe jednak uszkodzi tkanki, zatem sposb ten moe by stosowany tylko w specyficznych sytuacjach, w krtkim odcinku czasu. Lepiej jest uy sonej wody. Moecie dla ochrony uy ziela rumianku, sosnowej, wierkowej lub jodowej ywicy. Moecie posuy si pajczyn (jak to byo w wypadku Kmicica), albo kwasem mrwkowym. Pono mchy i porosty (chrobotek reniferowy) pokryte s cienk warstw naturalnych antybiotykw (sprawdcie to dokadniej). Dotyczy to rwnie ciaa pszczoy. W ogle wntrze ula naley traktowa jako aseptyczne przeciwbakteryjnie dziaaj mid, wosk i propolis. Morski glon morszczyn rwnie zawiera antybiotyki, a ponadto substancje grzybobjcze (fungicydy) i tamujce krwotoki. lina zawiera peroksydaz, enzym dziaajcy jak przeciwinfekcyjny stranik dla naszego ustroju wszak w ustach nastpuje pierwszy kontakt z pokarmem. Ropiejce rany ratujemy moczc je w silnie podgrzanej wodzie z mydem. Podczas tego moczenia wci dolewa si gorcej wody, aby kpiel miaa temperatur na pograniczu parzenia. Wczeniej strup, jeli nie da si usun, trzeba ponakuwa ig opalon dla dezynfekcji w ogniu. W szczeglnie surowych warunkach podstawowym ratunkiem dla nas, by si zabezpieczy przed infekcjami zranionych miejsc, jest ogie i gorca woda. Zaleca si w wypadku skalecze postara si szybko o szczepienie przeciwtcowe, jeli si go wczeniej nie miao (przed latem szczepienia ju zim). Szczepionka wana jest przez bodaje ok. 5 lat. OPARZENIA Oparzenia wynikaj z oddziaywania wysokich temperatur, takich ju powyej 60C, na nasz yw tkank. Prcz tego istniej jeszcze oparzenia chemiczne. W momencie oparzenia naprawd najwaniejsz rzecz jest, aby ciao jak najszybciej ochodzi. Dlaczego tak? Zazwyczaj u czowieka dziaa mechanizm odruchu: zanim jeszcze poczujemy bl, ju cofamy oparzon rk. 60

Survival - zdrowie

Nasz mzg jeszcze blu nie czuje a waciwie nie przekazuje go naszej wiadomoci ale ju wie o oparzeniu: dziaamy zanim wiemy o co chodzi. Zadziwiajce, e nie dzieje si to tak szybko np. przy ukuciu szpilk. Organizm broni si przed oparzeniem w sposb szczeglny, bowiem mechanizm oddziaywania gorca jest te szczeglny. Wysoka temperatura wdruje przez nasze ciao, cho gorcy przedmiot zosta ju odjty. Nie bd tu bynajmniej precyzyjny, chodzi mi jedynie o opisanie samej idei: gdy gorcy przedmiot dotyka naszego ciaa, poraona zostaa zaledwie jego wierzchnia warstwa o gruboci np. 3 mm. Gorco zaczyna teraz powoli przenika w gb. Gdyby nasza reakcja cofnicia rki nastpowaa dopiero w wyniku odczucia blu, niszczce nasze komrki gorco zdyoby przenikn do kolejnej 5milimetrowej warstwy. Tymczasem my rk natychmiast cofamy! Odruchowo! Kiedy ju czujemy bl, zaczynamy prawie odruchowo macha rk. Tumaczymy to sobie, e jest to prba zmniejszenia blu, tymczasem chodzimy oparzone miejsce. To znaczy: chodzc zmniejszamy gorcu szans na dalsze przenikanie. Powtrz to jeszcze raz, bo to wane: przez pewien czas, c h o r d o g o r c a z o s t a o o d j t e , j e g o s z k o d l i w e d z i a a n i e t r w a n a d a l ! Porcja energii przemieszcza si wci w naszym ciele, coraz to gbiej! Stosowanie jakich tam rodkw za pi minut bdzie jak wysyanie stray poarnej za godzin. Musimy dziaa zaraz! A wic jak najszybciej musimy schodzi oparzone miejsce (przy mniejszych powierzchniach, do 18% ok. 15 min.) Nasz rozum powinien skierowa nas ku zimnej wodzie, ku zimnemu metalowi. Oparzenia s jednym z najbardziej gronych uszkodze ciaa. Poniewa oddychamy rwnie w duym stopniu skr (zapominacie o tym, Brudasy!), uszkodzenie jej powoduje nie tylko bolesno, ale ponadto upoledzenie funkcjonowania caego organizmu. Oparzenie palca, to kopot oparzenie 50% powierzchni ciaa (a czasem bywa to nawet 20%), to w zasadzie pewna mier! Tu istotna uwaga, skoro ju mwi o oparzeniu palca: w wypadku poparzenia rki naley jak najszybciej, mimo blu, pozdejmowa z palcw wszystkie obrczki, piercionki i sygnety. Potem, gdy ju do opuchnie, bdzie to niemoliwe i tylko przysporzy caego mnstwa cierpie. Wymienia si cztery stopnie oparze: I II III IV zarumienienie miejsca oparzonego silne zaczerwienienie i bble rana oparzeniowa, ciao ugotowane zwglenie ciaa

Moe to zabrzmi tu dziwnie, ale zwglenie ciaa jest rzecz nawet korzystn (odpuka!). Gojenie si miejsca zwglonego, a oparzonego w stopniu III, to niebo a ziemia. Ale to ju taki sobie drobiazg. SPOSB POSTPOWANIA Pierwsza sprawa schodzenie, to ju wiemy. Druga sprawa podanie rodkw przeciwblowych. Trzecia sprawa dalsze chodzenie i aseptyczno. Nie smarowa spirytusem, tuszczem czy kurzymi odchodami (kto to wymyli?). Owszem moe by zsiade mleko, bo jest to te i chodzenie, a i korzystne oddziaywanie kwasu mlekowego (polecane przy oparzeniach sonecznych). Nie smarowa adnymi rodkami 61

Survival po polsku

barwicymi (jodyna, gencjana), gdy zakamufluj one obraz uszkodzenia i utrudni dziaanie lekarzowi. Jeli oparzenie pochodzi od ognia albo te bardzo wysokich temperatur, i w dodatku cae gorco przenikno przez odzie nie zdejmujemy odziey. Wkna syntetyczne mogy si rozpuci i przywrze do skry, inne przywary do niej z powodu otwarcia si powok i wypywu osocza. W obu przypadkach moemy zdj odzie razem ze skr. Lepiej niech delikatnie to zrobi chirurg. My natomiast wielokrotnie polewamy poparzonego zimn wod przez ubranie, podajemy koniecznie! silne rodki przeciwblowe. Jeli ich nie ma, moe by alkohol, jednak bez przesady. Ubranie mona poprzecina w miejscach, gdzie nie jest przyczepione do ciaa. Kady powaniej poparzony powinien by moliwie szybko skierowany do lekarza. Wobec oparze chemicznych naley na pocztek zastosowa zobojtnienie substancji chemicznej, jaka zadziaaa na ciao. Jeli nie wiadomo, co to bya za substancja, stosujemy tylko wod, czyli spukiwanie. Wobec KWASW spukiwanie wod, potem wod z mydem (mydliny), wod z sod oczyszczon. UGI (zasady) powinny spowodowa, e zastosujemy niezmiennie spukiwanie wod, potem dziaanie agodnymi kwasami, np. sokiem z cytryny, moe by te kwane mleko, mietana, kwas borny, altacet, pyn Burowa albo rozwodniony ocet. Pamita trzeba, e rany powstae po poparzeniu bardzo szybko si infekuj! Ju po paru godzinach mona poczu charakterystyczny zapach fermentacji (tzw. sepsa). Utrzymanie poparzonego miejsca w postaci aseptycznej jest niezwykle wane. Dlatego lepiej jest ran nie opatrywa, lecz trzyma je odsonite. Polewanie solon wod rwnie zapobiega rozwojowi bakterii. Oparzenia mog by pochodzenia sonecznego: przegrzanie ujawnia si gwatownie, cho powstawao powoli, w sposb nie zauwaony. Chocia pojawia si bl gowy, zaczerwienienie caego ciaa, mdoci i dreszcze musimy zadziaa przyczynowo, a nie objawowo, wic schadzamy cae ciao. Udar cieplny (zaczerwienienie skry, silne pocenie si nawet w chodzie, gorco gowy przy chodnej reszcie ciaa, zawroty gowy i mroczki przed oczami, niepokj, moe by wstrzs, pniej wzrost temperatury ciaa) moe nastpi przy upalnej pogodzie, ale i przy nadmiernym ubraniu si (na cebulk) przy braku wentylacji oraz podwyszonej temperaturze otoczenia, zwaszcza u ludzi osabionych i starszych. Postpowanie jak wyej schadzanie, a take podawanie (osobom przytomnym!) duej iloci pynw do picia. W duym upale moe nastpowa ubytek wody oko o 0,5 litra na godzin. Pyny trzeba uzupenia w wypadku kadego wikszego poparzenia. Bl poparzeniowy agodzi smarowanie naparem z dbowych galasw. ODMROENIA, ZAMARZNICIA Odmroenie zdarza si najczciej odkrytym i sabiej ukrwionym czciom ciaa (a wic sabiej ogrzewanym): koniec nosa, uszy, policzki, donie i stopy. Najpierw pojawia si zaczerwienienie i bl, potem interesujce nas miejsce blednie i traci czucie (!), pojawiaj si pcherze, stopniowo przeradzaj si w rany, a wreszcie ciao ginie. Nastpstwem bywa gangrena, czyli obumieranie tkanek zakaonych beztlenowymi bakteriami gnilnymi. PRZY OKAZJI: ciekawe, e w wypadku wszelkiego gnicia ciaa, dopuszcza si do pomocy muchy. Skadaj one do rany jaja, z ktrych wylgaj si larwy oczyszczajce ran z gnijcych tkanek, a zarazem z niebezpieczestwa. Gdy larwy oczyszcz ran (pojawia si bl i krew) czyci si j z kolei dokadnie z larw 25.
25

Nie przeraajcie si! Jest to sposb zalecany onierzom do stosowania w tropikach. Podaj go tylko jako ciekawostk.

62

Survival - zdrowie

Istnieje znacznie gorsze niebezpieczestwo zamarznicie. Jest to utrata ycia na skutek obnienia temperatury ciaa (hipotermii) do tego poziomu, e ustaj czynnoci organizmu. Dzieje si to oczywicie w niskich temperaturach, przy czym jest wiele okolicznoci, ktre decyduj o zdarzeniu. Mona utraci ycie, gdy wpadnie si do wody o temperaturze +10C i przebywa w niej dostatecznie dugo, by utraci potrzebne ciepo. Mona te zamarzn zim, gdy mamy -20C. Zima roku 1997, i ostatnia, 1999, pokazay to do dosadnie. Zamarzniciu sprzyjaj wyczerpanie, stan godu, zmczenie fizyczne, ale take i psychiczne, niewyspanie, zdenerwowanie, wypicie alkoholu. Ten ostatni przypadek, to nie tylko sprawa upicia si, a wic utraty wiadomoci, ale jest to te faszywa sytuacja poczucia ciepa, cho w rzeczywistoci go brak. Alkohol ponadto rozszerza naczynia krwionone wystawiajc je tym samym na ryzyko szybszej utraty ciepa. Traci si je w najwikszej iloci przez gow (pisaem ju o tym wicej), przez brzuch i pachwiny (pachy). Jeli temperatura ciaa mieci si w przedziale od 36 do 37C, wwczas zupenie nie ma podstaw do niepokoju. Spadek temperatury o 1 stopie poniej tego przedziau jest ju sygnaem alarmujcym. Ciao majce temperatur wasn 35C jest zagroone. Objawami jest dua blado skry, pojawiajce si zniechcenie do dziaania, mog wystpi zaburzenia wiadomoci. wiadek takiego zdarzenia nie powinien da zasn zamarzajcemu. Nie wolno te pozostawia go samemu sobie. Ratunkiem dla jest zwaszcza ruch. Ciao majce temperatur 34C jest w nikym stopniu kontrolowane przez mzg. Resztki wiadomoci ka jeszcze wykonywa jakie ruchy, ale s one nieskoordynowane, niewykoczone, sabe. Pojawiaj si zaburzenia pamici. Do tej pory ciao byo opanowane przez dreszcze. Jest to zjawisko pozytywne, cho ludziom wydaj si by same w sobie chorob i staraj si j pokona, nawet przez przytrzymywanie drcego czowieka. Tymczasem dreszcze s sposobem wymylonym przez natur na produkowanie ciepa ogrzewajcego ciao. Drugim takim widocznym na zewntrz sposobem natury jest gsia skrka. Przy 33C temperatury ciaa zanika gsia skrka, ustaj dreszcze, minie drtwiej a renice prawie nie reaguj na wiato. Jest to wyrana oznaka odchodzenia z tego wiata. Organizm przesta si broni. 27C, to temperatura graniczna dalej jest mier. SPOSB POSTPOWANIA adnego nacierania niegiem! W komrkach ciaa, ktre byo na granicy cakowitego zamarznicia, znajduj si najprawdopodobniej krysztaki wody, ktre wanie jako takie s twardawe i ostre. Zrbcie eksperyment: wecie balonik, wsypcie do rodka kawaki potuczonego szka, nadmijcie nieco (ale nie do penego ksztatu nadmuchanego balonu), zwicie i na koniec nacierajcie, ugniatajcie No i jak? Miejsc odmroonych nie powinno si waciwie w ogle rozciera. Nawet najdelikatniej. Naley natomiast je szybko osoni przed dalszym oddziaywaniem zych warunkw. Oson bezporedni moe by zastosowany tusty krem lub wazelina. Wykluczone s kremy zawierajce wod. Jeli jestecie w terenie, najpierw koniecznie trzeba znale schronienie. Zwaszcza przed wiatrem. Jest to znacznie waniejsze ni schowanie si przed mrozem. Moe to by choby nawet najzwyklejsze zagbienie w ziemi, parw, wykrot pod powalonym drzewem, maa jamka w niegu. Potem naley znale sobie okrycie: koce, zapasow odzie, szmaty, papiery, gazie wierkw, zesche paprocie. Czowieka zmarznitego, przechodzonego, dobrze jest ogrza bezporednio (bez odziey) wasnym ciaem, lec obok niego, blisko, przylegajc jak najwiksz powierzchni. Temperatura oddziaywania i tempo rozgrzewania s wwczas najodpowiedniejsze. 63

Survival po polsku

Gdy jest si ju w domu, odmroenia naley rozgrza ciep wod bro Boe gorc! Poniewa temperatura odmroonego miejsca powinna wzrasta powoli, wic nie naley nadto przyspiesza tego procesu, gdy mona tym zaszkodzi. Przy duym przechodzeniu ciaa kompresy z ciepych (namoczonych w podgrzanej wodzie) warstw tkanin albo kpiele wodne powinny w zasadzie zaczyna si w temperaturze ok. 35C, po pewnym czasie temperatur zwiksza si o kilka stopni (np. przez dolewanie wody o wyszej ciepocie). Odmroonego odmroeca naley te rozgrza od rodka podajc gorc herbat czy takie mleko (np. z miodem). Mona poda kieliszek czego mocniejszego, co rozszerzy naczynia krwionone i pozwoli ciepej krwi dociera do zagroonych komrek, ale jedynie w wypadkach naprawd lekkich. Poza tym ma by to rzeczywicie kieliszek. Wcale nie przesadzam! Zamiast alkoholu powinno si poda rodki przeciwblowe, jeli s odmroenia. Koniecznoci jest nakarmienie ciep straw i napojenie takim e napojem. Jeeli jednak nie jestecie jeszcze bezpieczni, schowani przed mrozem, to absolutnie nie wolno podawa alkoholu! Powinienem napomkn o tym, e silny mrz dziaa wysuszajco na naskrek, co dodatkowo upoledza miejsca odmroone. Warto wic pamita o kremie nawilajcym, gdy ju bdziecie w domu. SKRCENIA I ZWICHNICIA; ZAMANIA Pamita naley, e wielu z was myli skrcenie (a co gorsza i zamanie) ze zwichniciem. Drug rzecz, o jakiej naley pamita, e wikszo mylcych od razu bierze si za tzw. naciganie uszkodzonej koczyny (bo najczciej koczyny sprawa si tyczy). Nie ma nic bardziej szkodliwego! Ciko jest bra si za tumaczenie czego, co i tak niby wszyscy znaj. No bo pokacie mi takiego czowieka, ktry nie przey sytuacji, e le stpn na schodach, na kamieniu, na krawniku, i ktremu noga w kostce zrobia dziwny unik, a potem znw spucha, i tak dalej. Wszyscy wszystko wiedz. I nacigaj. Drugim takim stawem, ktry lubi skrcenia i zwichnicia jest nadgarstek. Nastpnie palce. Wszystko przecie daje si naciga. SPOSB POSTPOWANIA Niczego nie nacigajcie!!! Poza tym nie szarpcie, nie poklepujcie, nie masujcie!!! Wszystkie tego typu wasze dziaania mog wycznie zaszkodzi: porozrywa naczynia krwionone, naderwa wkna mini, a nawet cigien, wreszcie przysporz niepotrzebnego cierpienia komu, kto i tak ju cierpi. Poza tym, e naley poda rodek przeciwblowy, trzeba uraone miejsce szybko schodzi. Dokona tego naley przez wstawienie siebie (np. nogi) do zimnego grskiego strumienia. Jeli takowego brak, mona zrobi okad z lodu (ld w rodku lata w rodku puszczy ha, ha, ha!), a jeli i tego brakuje, mona zrobi kompres z mokrego rcznika, a jeli i z tym kopot mona wykopa w ziemi doek, wsadzi nog (mimo wszystko nogi chyba najchtniej nam si skrcaj), zakopa j i odczeka z 10-20 minut (lecz nie powyej p godziny!). Proponuj gorliwcom, aby raczej nie udeptywali ziemi z wierzchu nie wiadomo, co potem si z niej wykopie. Wszystkie operacje musz by wykonane naprawd delikatnie! W wypadku ZWICHNICIA widoczne jest, e gwka wyskoczya z pochewki stawowej koci (czy, jak to wol niektrzy: staw wyskoczy) i ewidentnie znajduje si ona o b o k miejsca, w ktrym powinna si znajdowa. Aby taki staw nastawi, trzeba nieco dowiadczenia nabytego od kogo, kto to ju z powodzeniem robi. Kopoty, jakie mog si pojawi przy zym wykonaniu, sygnalizowaem przed chwil. 64

Survival - zdrowie

Z pewnoci uszkodzone miejsce trzeba skrpowa (usztywni) bandaem elastycznym. Unieruchomienie mona uzyska w rozmaity sposb. Druhna Joanna przypomniaa mi, e uszkodzon nog mona przywiza do drugiej nogi (wasnej, a nie cudzej!), rami za mona podtrzyma rogiem wasnej koszuli podpitej ku grze. W przypadku zwichnicia oraz zamania, po unieruchomieniu, nie wolno ju eksploatowa uszkodzonej koczyny, czyli naley sobie absolutnie wybi z gowy na przykad stawanie na takiej nodze. Jeli na nodze skrconej w zasadzie mona i oczywicie ostronie to nie znaczy, e powinno si chodzi stale. Po dojciu ju do miejsca, na ktrym mona si pooy, lepiej pozosta w tej pozycji ze dwa dni. Bandaowania nie powinny by zbyt cise, by nie tamoway przepywu krwi. W kadym bd razie zawsze, gdy zabandaowana koczyna sinieje, drtwieje i robi si zimna, naley opask poluzowa. Przy wszelkich urazach (poza zamaniami) naley stosowa zasad, e natychmiast (jak najwczeniej) naley zastosowa ochodzenie uszkodzonego miejsca i chodzi si je przez najblisze dwa-trzy dni stosujc te okady z rozwodnionego octu, altacetu lub pynu Burowa; dopiero potem ma zastosowanie ogrzewanie i rozcieranie (masae). ZAMANIE, czyli wspomniane ju przerwanie cigoci koci objawia si w ten sposb, e widoczne jest zazwyczaj wyrane nienaturalne przesunicie czci koczyny (koczyny, bo te najczciej ulegaj zamaniom). Ponadto pojawia si opuchnicie, moe te wystpi trudno w poruszaniu palcami zamanej koczyny (odnonie koczyny patrz wyej). Nie daj Boe w takim wypadku bra si za nastawianie! Takiego nastawiacza diabli powinni od razu zagarn na swe widy. Kady logicznie mylcy czowiek wygwkuje sobie, e skoro przy zamaniach zalecane jest unieruchomienie koczyny (czy mwiem wam o koczynie?), to widocznie dlatego, e poruszanie jest przeciwwskazane. Skoro tedy kto szarpie, porusza, nastawia jest wrogiem nieszcznika, ktry sobie co zama (np. koczyn). Poda trzeba natychmiast rodek przeciwblowy, by uly naszemu poamacowi. Jeli jest to zamanie otwarte delikatnie opatrzy, zatamowa krew powyej rany, z dala od zamania. Potem trzeba biedaka odtransportowa do lekarza. Przedtem tylko musicie unieruchomi koczyn (a czego si spodziewalicie?). Tu zalecana jest szczeglna ostrono: ostre zakoczenia kostnych odamkw tn ciao jak brzytew, powodujc nowe krwotoki. Otwarte zamanie grozi zainfekowaniem koci, co dzieje si rwnie szybko jak w wypadku ran poparzeniowych. Pacjent ze zamaniem otwartym musi znale si jak najszybciej pod opiek lekarza! Unieruchomienie ma polega na przywizaniu koczyny (a jake!) do czego sztywnego kijka, deseczki w taki sposb, by unieruchomione byy te koci tych czci koczyny (ha!), ktre cz si w stawach z t zaman (koczyn). To jest gwna zasada. URAZ GOWY powstay w wyniku jej uderzenia, wymaga prawie zawsze mocnego schodzenia. Sposb ten moe w znacznym stopniu przyczyni si do uniknicia utworzenia si krwiaka w mzgu. Pacjent po mocnym uderzeniu w gow powinien by pilnie obserwowany! Wstrzs mzgu, to jedynie jedno z grocych niebezpieczestw. Regu jest, e im pniej wystpi wyniki uderzenia: omdlenia, ble gowy, wymioty, utrata rwnowagi tym gorsze s rokowania. No i pamita trzeba o poddaniu chorego opiece specjalistw.

65

Survival po polsku

Choroby wewntrzne

Przy wszelkich chorobach naley przyjrze si dobrze choremu. Stwierdzi, jaka jest temperatura ciaa, obejrze gardo, zorientowa si, co ostatnio jad, czy wymiotowa, jaki jest stolec i mocz, okreli bolesne miejsca i rodzaj blu Te wiadomoci prawdopodobnie nie naprowadz jeszcze was na trop, gdy nie jestecie specjalistami, ale pomog jednak w diagnozie lekarzowi, gdy ju bdzie przy chorym. CHOROBY BAKTERYJNE I WIRUSOWE Jest to ta dziaka medycyny, w ktrej nie bdziecie mogli raczej czu si zbyt swobodnie, a ja z kolei nie zamierzam tworzy tu nowego podrcznika. Podam tu jedynie kilka oglnych zasad postpowania z chorym, wszystkie mieszczce si w zakresie tzw. pomocy przedmedycznej. W przypadku wystpienia objaww wiadczcych o tym, e co si dzieje zego w organizmie, naley przeprowadzi analiz przypadku. Najpierw naley bra pod uwag przyczyny najbardziej prawdopodobne. Takimi chorobami s przezibienia i zatrucia bakteryjne. Rzadziej pojawiaj si te, ktre rozwijay si w nas ju od pewnego czasu, jak np. zakane. Choroby zakane s mniej prawdopodobne, gdy duszy czas przebywamy z dala od skupisk ludzkich, a sami ich nie przytargalimy. SPOSB POSTPOWANIA Czsto, a nawet coraz czciej stosowanym sposobem bronienia si przed infekcj jest podawanie antybiotykw. Zgadzam si, e niejednokrotnie zastosowanie tego rodka ratuje ycie, albo przynajmniej skraca w ewidentny sposb czas zdrowienia. Jednoczenie oducza nasz organizm od samodzielnego bronienia si. Ponadto niedbae branie tego leku (np. zbyt wczesne odstawienie) powoduje, e bakterie, ktre przeyy, zaczynaj tworzy kolejne pokolenia, kolejne szczepy bakterii ju bardziej odpornych na brany antybiotyk. Poniewa infekcji jest olbrzymia mnogo, a prcz tego jej obraz zaley od zaatakowanego organu czy ukadu mog jedynie poda kilka bardzo oglnych zasad, ktre by naleao przestrzega: # Dba o to, by organizm chorego nie by nadto eksploatowany, # by organizm chorego nie by naraony na dodatkowe infekcje, # by organizm chorego by zaopatrzony w pyny. # Kontrolowa temperatur ciaa chorego pamita, e gorczka wynika z walki organizmu z mikrobami 26, lecz gdy jest zbyt dua (ponad 40C) stanowi grob nadmiernego osabienia organizmu; gorczk obnia si lekami (polopiryna, pabialgin), chodzcymi kompresami z wody albo te wody z dodatkiem octu; pamita, e przy gorczce powinno si unika podawania choremu mleka! Stosunkowo czst a niebezpieczn infekcj wewntrzn ukadu pokarmowego bywa ZAPALENIE WYROSTKA ROBACZKOWEGO (potocznie zwanego lep kiszk), cho daleko czciej wystpuje zwyka NIESTRAWNO czy KOLKA JELITOWA.

26

Podwyszona temperatura zmniejsza aktywno bakterii, w tym rozmnaanie organizm chyba wie o tym i robi co moe.

66

Survival - zdrowie

Poniewa zapalenie wyrostka objawia si blem brzucha, naley umie odrni t chorob od innych chorb ukadu pokarmowego. Powinno si umie dokona rozrnienia take u dziewczt, ktrych ble miesiczkowe oraz te zwizane z zapaleniami przydatkw mog by mylce. Jest to wane choby z tego powodu, e zlekcewaenie lub nieodpowiednio dobrane postpowanie podanie na przykad rodkw przeczyszczajcych moe spowodowa nieobliczalne skutki. Przy zapaleniu wyrostka robaczkowego, ktry znajduje si, jak zapewne wszystkim wam wiadomo, po prawej, dolnej stronie brzucha bl jest intensywniejszy, gdy znw uciskamy po stronie przeciwnej, lewej. Podobnie nietypowe jest to, e nacisk po prawej stronie brzucha wywouje bl przy zwalnianiu ucisku. Inny objaw: chory ma tendencje do podkurczania prawej nogi, bo mu to przynosi ulg. Jeli stwierdzamy co podobnego, kadziemy zimne kompresy na chore miejsce i szybko dostarczamy chorego do lekarza. Nie podawa wtedy rodkw przeczyszczajcych oraz przeciwblowych! ZATRUCIA; UKSZENIA OWADW I INNE ZATRUCIE POKARMOWE moe nastpi w wyniku spoycia trucizny pochodzenia chemicznego, trucizny naturalnej pochodzenia rolinnego albo zwierzcego (tak, jak np. niektre egzotyczne ryby), a najczciej w wyniku spoycia pokarmu zakaonego drobnoustrojami. Zwykle ma si do czynienia z zatruciami salmonell (drb, mleko), listeri (sery, mroonki), bacillusem cereusem (od niego te pochodzi nazwa bakcyl), clostridium botulinum, czyli synnym jadem kiebasianym, shigell (choroba brudnych rk; dzikujemy take i wam muchy!), ca gam gronkowcw, oraz grzybami (rwnie pleniowymi) Zatrucia maj rne objawy w rnym czasie wystpujce:

Listeria Salmonella Bacillus cereus Cl. Botulinum Shigella Gronkowce Grzyby

objawy podobne do grypy biegunka, wymioty biegunka, wymioty zaburzenia widzenia, mowy biegunka, kurczowe ble brzucha wymioty biegunka, wymioty

7 30 dni 8 48 godz. 2 14 godz. 12 36 godz. 48 72 godz. 1 6 godz. 3 5 godz.

ZATRUCIA CHEMICZNE mog by poczone z wewntrznymi poparzeniami, gdy spoyty zostanie rodek o waciwociach rcych. Gwny podzia rcych i trujcych rodkw chemicznych: kwasy i zasady (ugi). SPOSB POSTPOWANIA Zwykle przy zatruciu naley wypi due iloci wody (moe by z mydem) i powodowa wymioty. Prcz tego mona zastosowa lewatywy, rodki silnie przeczyszczajce. Tego wszystkiego nie uywa si przy zatruciach substancjami rcymi. W takich przypadkach najpierw stosuje si substancje zobojtniajce. Uniwersaln odtrutk jest mleko. Podobnie lecz nie identycznie dziaa tu surowe biako jaj czy osolona woda (o czym ju pisaem). Dla osony ukadu pokarmowego mona poda olej ro67

Survival po polsku

linny, take rycynowy, ktry spowoduje wyprnienie, lecz wczeniej naley zrobi lewatyw z substancji zobojtniajcych. Przy kwasach i zasadach postpuje si podobnie, jak przy poparzeniach tymi zwizkami: kwasy zobojtnia si zasadami i odwrotnie, uywa si jednak do zobojtniania substancje sabsze, czsto pochodzenia naturalnego. Przy innych zatruciach mona profilaktycznie zje nieco wgla drzewnego, choby nawet takiego z ogniska, jaki pozosta po spaleniu drewna. Wgiel jest do aktywnym pierwiastkiem atwo wchodzcym w reakcje z innymi, take aktywnymi zwizkami, co gwnie dotyczy wgla aktywowanego, lekarskiego. Wgiel wzity z ogniska posiada jednak take pewne waciwoci odtruwajce. PAMITAJCIE: nie podawa rodkw przeciwblowych przy blach brzucha!, bowiem znieczulenie nie pozwoli potem lekarzowi na prawidow diagnoz. Mona natomiast poda rodki przeciwskurczowe (np. nospa). Gdy nie ma pewnoci, e chodzi o zatrucie pokarmowe powtarzam! lepiej nie podawa rodkw przeczyszczajcych (rycyna, laxigen), bowiem np. w wypadku zapalenia wyrostka robaczkowego moe nastpi jego przebicie (w wyniku wewntrznego cinienia spowodowanego lekarstwem), co prowadzi do znacznie groniejszej sytuacji, jak jest zapalenie otrzewnej. To ju grozi szybkim zakaeniem caego organizmu, no i mierci. Przy UKSZENIACH PRZEZ OWADY mona (czasem naley) usun wstrzyknity jad przez jego odsczenie (np. przez somk), wyssanie, usunicie da. Potem naley oddziaywa na ciao przeciwuczuleniowo, za na jad zobojtniajco. Miejscowo moemy zastosowa lin, wydzielin z nosa (luz), nawet mocz (zawiera amoniak), take rozwodniony ocet, rozpuszczon w wodzie aspiryn.. UKSZENIA MII moecie potraktowa na pocztku podobnie o tyle, e trzeba dy do usunicia jadu. Czasem dobrze jest naci ciao w miejscu ugryzienia, aby spowodowa zwikszenie krwawienia. Jeli ma si zdrowe zby, brak jakichkolwiek zranie w jamie ustnej, mona jad odsysa i odpluwa, cho s zdecydowani przeciwnicy tego sposobu (np. Arkadiusz Paweek, ten sam, ktry przepyn Atlantyk pontonem na przeomie 1998 i 1999 r.) W przypadku odsysania nie wolno przeyka liny za po kadym odpluciu puka usta wod utlenion lub nawet zwyk. Wystpuj tu jedynie w roli przekanika, bowiem nigdy nie byem ugryziony przez mij. Wiadomo, e jej jad nie jest w z a s a d z i e miertelny, jednak trzeba to spotkanie nieco odchorowa. W innym przypadku mona tego dokona przez rurk (sztywn somk, pust w rodku grubsz traw) 27. W tym czasie ugryziony powinien jak najmniej si porusza, aby nie przyspiesza pracy serca, a tym samym nie powodowa szybszego rozchodzenia si trucizny po ciele. Miejscowo mona to uzyska przez silne schadzanie, ktre powoduje kurczenie naczy krwiononych (jest to wystarczajco skuteczne bez usuwania jadu). Ponadto mona zaoy ucisk tamujcy powyej rany. Ucisk taki nie powinien by zbyt silny. Najlepiej pod sznurek, link, gum czy cokolwiek, co zostao uyte do tamowania, podoy kawaek bandaa lub tkaniny. Nie jest dobrze, gdy nasze wizanie wpija si w ciao dostarczajc dodatkowego blu i prawdopodobnie uszkadzajc tkank. Ucisk nie powinien by zakadany na czas duszy ni 1 godzina (s zwolennicy 2 godzin). Nadto dugie tamowanie obiegu krwi moe spowodowa martwic tkanek, ktre byy zbyt dugo pozbawione tlenu dostarczanego przez krew.

27

Nie warto robi nacicia i odsysania, gdy mino ponad p godziny od momentu ugryzienia. Trucizna przenikna ju dostatecznie gboko, by nasze starania byy bezskuteczne.

68

Survival - zdrowie

NIEWYDOLNOCI I ZABURZENIA PRACY ORGANW Dla naszych potrzeb za niewydolno uznamy wszystkie stany zego funkcjonowania ukadw oraz narzdw wewntrznych wynikajce z innych przyczyn, ni gwatowne infekcje i urazy. Za niewydolno moemy zatem uwaa OMDLENIE lub OSABNICIE. Moemy te zaliczy do nich wiele chorb serca, puc, ukadu pokarmowego. Gwnym objawem, ktry bdzie nas tu interesowa bdzie utrata si, a do utraty przytomnoci. Poniewa nie jestemy lekarzami, nie bdziemy zajmowa si leczeniem, ale udzieleniem pomocy przedmedycznej. SPOSB POSTPOWANIA Zawsze w wypadku utraty przytomnoci chorego naley uoy w pozycji bezpiecznej 28. Nie naley go podnosi, nie wolno poi adnymi pynami. Wicej na ten temat pisz dalej, przy temacie dotyczcym wypadkw. Jeli mamy do czynienia z niewydolnoci organu lub ukadu wewntrznego, dobrze jest zorientowa si o jaki organ (ukad) chodzi. Pierwszym rdem wiadomoci bdzie sam chory, jeli jest mu wiadomo, e wystpuje u niego jaka choroba czy upoledzenie pracy narzdu. Drugim rdem bdzie wystpowanie blw w okolicach narzdu; tu istotna uwaga: blw moe nawet w ogle nie by, albo te mog wystpowa ble promieniujce na inne okolice. Trzecim rdem informacji moe by wygld chorego, pojedyncze objawy bd cae zespoy. Wiele niedomaga uwidacznia si na twarzy chorego. S to np.: kolor powok skrnych, podkrenie oczu, obrzki, itp. Niedotlenienie MINIA SERCOWEGO ujawnia si m.in. w postaci zsiniaych warg; jego ZAWA, to ble lewej strony tuowia (lewego ramienia, opatki), okolic mostka. Chora WTROBA powoduje pojawienie si blw w okolicy prawej grnej czci brzucha, podsinienia oczu, gorzkich wymiotw 29. Wymioty ODKOWE s kwane. Chore NERKI, to czsto rwnie ble w okolicach ldwi, pojawiaj si obrzki w okolicach oczu, a nawet caej twarzy; pojawia si czsto- lub skpomocz; sam mocz w konsystencji moe by jakby gsty. Kiedy mj may obozowicz, zwany Maym, pojawi si u mnie z obrzmia twarz jakby go wanie pogryzo stado pszcz i skary si przy tym na gorzkie wymioty. Dowiedziaem si wtedy po rozmowie z nim e dosta od mamy rne leki na pewn swoj przypado, lecz leki te wzajemnie si nie toleroway. Ich opozycja ujawnia si w postaci lekkiego zatrucia organizmu, co gwnie przyjy na siebie nerki i wtroba. Mona byo podejrzewa mnstwo innych chorb. Ble w okolicach ldwi nie musz koniecznie oznajmia o chorych nerkach, ale np. o kopotach ze strony krgosupa. Szczliwie miaem ze sob stary, bo stary, ale jednak niewielki przewodnik po lekach, ktry bior ze sob na wyprawy i dziki niemu sprawdziem owe leki dane przez mam. Wspominam o tym, gdy diagnoza zazwyczaj nie jest wcale prosta! Naley bra pod uwag jak najwicej danych, a potem stosowa rodki, ktre nie maj radykalnego dziaania, lecz jedynie su wspomaganiu chorego organu. Czsto jedn z waniejszych regu postpowania, gdy nie potrafimy nic pomc, jest wpywanie na nastrj chorego. Uspokajanie, przekonywanie, e jego stan si poprawia, ma due znaczenie dla obronnej mobilizacji organizmu. Chory wwczas i tak powinien trafi do lekarza.

28 29

Patrz strona 73. Kady z objaww moe ukaza si niezalenie lub razem z pozostaymi, moe te nie wystpowa, cho si go spodziewamy.

69

Survival po polsku

Wspominajcie ponadto, e naczeln zasad medycyny, prcz obowizku niesienia pomocy bez wzgldu na okolicznoci, jest (wspomniane ju wczeniej przeze mnie):

PRIMUM

NON NOCERE!

Pamitacie przynajmniej, co to znaczy? Przede wszystkim nie szkodzi! Wspieranie organizmu moe polega choby w razie potrzeby na podawaniu odpowiednich preparatw zioowych, cardiamidu (czasem z kofein) pomagajcemu w pracy serca, glukozy, lekkostrawnego pokarmu, ciepych pynw, przy jednoczesnym unikaniu pokarmw szkodliwych (smaenin i cebuli przy chorej wtrobie; nadmiaru soli przy chorych nerkach; potraw wzdymajcych przy chorobach przewodu pokarmowego), unikaniu nadmiernego ruchu i forsowania chorych czci ciaa, itd., itp. Kady wzrost temperatury ciaa o 1 stopie Celsjusza oznacza wzrost przemiany materii o 7-13%, co powinno oznacza dla nas konieczno uzupeniania zasobw energii oraz wody w organizmie chorego. Pamita wic naley przy gorczkowaniu szczeglnie o lekkostrawnej diecie zawierajcej duo pynw i wglowodanw (przypominam, e nie naley wwczas podawa mleka). Chciabym przypomnie na zakoczenie tej czci, e stan chorego zaleny jest w duym stopniu od jego samopoczucia, od podatnoci na stres. Dotyczy to przede wszystkim sytuacji nagych, wypadkowych, w ktrych dochodzi do uszkodze ciaa. Bardzo czsto priorytetow spraw jest wyprowadzi podopiecznego ze stanu podwyszonej aktywnoci systemu nerwowego, a dopiero potem przystpi do dalszych dziaa. Ow podwyszon aktywno gwnie powoduje pojawiajcy si czasem szok pourazowy. Dobrze jest, jeli moemy prowadzi oba dziaania tj. wyprowadzanie z szoku oraz pierwsz pomoc jednoczenie, samemu lub razem z pomocnikiem. Czyni zaoenie, e bdziecie prezentowa przyzwoity poziom wiedzy o czowieku, w przeciwnym razie moje rady na nic si nie zdadz. Kiedy podeszli do mnie modzi ludzie z pytaniem o syrop na kaszel. Nie miaem. Pojawili si po chwili, by spyta, czy z mam co na bl garda. Wspomniaem o polopirynie jako o oglnie znanym rodku na przezibienie. Odeszli. Wrcili do mnie po paru minutach z pytaniem, co mog wobec tego zrobi, bo ich kolega ma kopoty z oddychaniem. Co mnie tkno. Poszedem i miaem kup roboty z akcj reanimacyjn. Chopcy chcieli leczy syropem na kaszel stan silnego zatrucia i duszenie si w jego wyniku. Dalsz cz dotyczc pomocy chorym i poszkodowanym znajdziecie w rozdziale powiconym wypadkom.

70

Survival - zdrowie

8. WYPADKI

Jedn z najbardziej denerwujcych mnie sytuacji jest widok ludzi oblegajcych miejsce wypadku i bezmylnie gapicych si na ofiar, na krew, na tych, ktrzy prbuj pomaga. Prosz was o wybaczenie, jeli w trakcie lektury natraficie nagle na przerwanie toku myli i pojawi si nawet niewybredne przeklestwa. W rwnym stopniu potrafi mnie zdenerwowa tylko ci, ktrzy w okrutny sposb zncaj si nad dzieckiem czy zwierzciem. Tymczasem najwaniejsz spraw jest zorientowanie si w sytuacji, czy jest kto poszkodowany fizycznie, jak dalece silne s urazy, jakiej pomocy bezporedniej i poredniej naley udzieli. Pomoc poredni bdzie tu wezwanie pogotowia ratunkowego, aby udzielio pomocy medycznej; moe konieczne bdzie wezwanie sub ratownictwa drogowego lub technicznego, aby wydoby kogo z wraku samochodu; moe potrzebny bdzie dwig do wycignicia samochodu z dou czy wody.

Miejsce wypadku, szczeglnie jeeli jest to jezdnia, trzeba natychmiast zabezpieczy przed zagroeniami ze strony ruchu ulicznego. Naley niezwocznie wezwa pogotowie ratunkowe i inne suby ratownicze. Przed przybyciem sub, trzeba dokona wstpnego rozeznania i udzieli pierwszej pomocy przedmedycznej W ramach rozpoznawania sytuacji wane jest, by rozezna si w tym, kto bdzie mg wam pomc i jak. Razem z nim naley szybko uzgodni kolejne dziaania oraz podzia zada. Gdy bdziecie mieli do czynienia z wiksz katastrof, wwczas bdzie wicej ofiar: mimo wewntrznych oporw trzeba dokonywa selekcji poszkodowanych. Zazwyczaj ju tak jest, e udzielajc pomocy umierajcemu od ran, nie udzielamy jej komu lej rannemu, ktry ma wiksze szanse na przeycie umieraj wic dwie osoby zamiast jednej. Czy n a p r a w d rozumiecie ten dylemat? Due katastrofy, z du iloci ofiar, maj swe wasne prawa dotyczce udzielania pomocy, a zwizane ze wspomnian selekcj oraz technik dziaania. W jednym z duych miast Polski powsta ju pierwszy zesp zajmujcy si udzielaniem pomocy medycznej podczas katastrof: samochd ratowniczy jest odpowiednikiem 10 karetek pogotowia, za ratownicy i lekarze s odpowiednio przeszkoleni. W zwizku z du czstotliwoci wypadkw komunikacyjnych nieodzowne jest powiedzie o koniecznoci posiadania w samochodzie dobrze wyposaonych apteczek. Bardzo podana jest znajomo awaryjnych wyj z autobusw oraz wagonw kolejowych. W samolotach kadorazowo przeprowadza si do dokadne szkolenie. Przy wszelkich urazach wewntrznych, niewidocznych dla oka, musimy liczy si z moliwoci gwatownych reakcji organizmu na to, e poszkodowany chce wsta , bo twierdzi, e si dobrze czuje. Istnieje pojcie WSTRZSU POURAZOWEGO, wstrzsu pochodzenia psychicznego, ktry nierzadko wywouje znacznie groniejsze objawy i jest znacznie groniejszy od samych obrae. Poszkodowany staje si nienaturalnie oywiony, rozgadany, wpada potem w ospao, i wida, jak ucieka z niego sia witalna. Stan ten podobny jest nieco do upojenia alkoholowego. W takim przypadku naley go okry ciepo, poda co ciepego do picia, uspokaja psychicznie. Takie uspokajanie nie polega oczywicie na powtarzaniu: Uspokj si, uspokj (co mnie akurat mogoby wpieni), 71

Survival po polsku

lecz chociaby na odwracaniu uwagi na sprawy poboczne. Czasem jest lepiej zagada nieszcznika. Pamitajcie, e wielu przypadkach wyzwalajca sipod wpywem wydarze adrenalina powoduje brak czucia blu, a wic rozeznania u poszkodowanego, e noga jest zamana, czy te brzuch rozerwany, a wic ch wstania i pjcia sobie. Bardzo wan rzecz jest podanie rodka przeciwblowego (w kadym samochodzie musi znajdowa si apteczka!). Rwnie istotne, a nawet istotniejsze, jest zatamowanie wszelkich krwawie u osb, ktre doznay urazw tego rodzaju. Trzeba wspomnie, e na wielu ludzi negatywnie wpywa sam widok krwi, nie mwic o skutkach jej duego ubytku. Rwnie wan rzecz jest zadbanie o przeniesienie chorego ze strefy niekorzystnej dla jego zdrowia na miejsce, ktrym akcja ratownicza bdzie moga przebiega sprawniej. Robi si to dopiero wwczas, gdy udzielono ju pomocy podstawowej, czyli zatamowano krwawienie, unieruchomiono zamanie, itp. Tu naley si kilka sw o niebezpieczestwie poruszania kogo, kto dozna USZKODZENIA KRGOSUPA, co mona pozna po mimowolnym zmoczeniu (mczyni miewaj erekcj), braku ruchliwoci, bezwadzie, braku czucia w palcach (ng, jeli to dolna cz krgosupa). W takim przypadku jeli nie ma moliwoci pozostawienia chorego w bezruchu do przyjazdu specjalisty, czyli lekarza (groba wybuchu lub zaczadzenia) naley przenie w kilka osb biedaka tak, by rce dwigajcych byy podoone pod jego ciao w moliwie najwikszej iloci punktw i by dwignicie nastpio rwnomiernie. Potem trzeba chorego uoy na sztywnym przedmiocie i przywiza do niego. W warunkach lenych owym przedmiotem moe by na przykad sztywna rama sporzdzona z grubych gazi. Poniewa o zasadach i sposobach udzielania pierwszej pomocy pisz gdzie indziej w tej ksice, tu ogranicz si ju tylko do przypomnienia postpowania z osobami nieprzytomnymi. Musicie sobie zdawa spraw, e BRAK PRZYTOMNOCI moe wynika z rozmaitych przyczyn. Mog one by choby takie: # Uraz gowy # Padaczka # Gorczka # Omdlenie (niedotlenienie mzgu, wykrwawienie, zatrucie i in.) # Omdlenie lub piczka spowodowane cukrzyc W adnym przypadku nie naley dwiga chorego, by go doprowadzi do pozycji pionowej, ktra wszak w odczuciu wszystkich charakteryzuje ludzi zdrowych, wydaje si wic, e ustawienie kogo w tej pozycji dodaje mu zdrowia. Taka potrzeba jest jedynie nieuwiadomionym odruchem. Podnoszeniem chorego mona mu tylko zaszkodzi, niekiedy nawet zabi lub tylko przyspieszy mier. Nawet w sytuacji, gdy bdziecie mieli do czynienia ze zwykym omdleniem, przez podnoszenie lecego czowieka odwleczecie tylko moment jego dojcia do siebie. W wypadku urazu gowy (patrz str. 65) naley prawie na pewno podejrzewa WSTRZS MZGU 30. Jeli z nosa albo uszu pynie krew, naley spodziewa si pknicia podstawy czaszki. Mog wystpowa drgawki. Konieczne s tu zimne okady na gow! Przy PICZCE CUKRZYCOWEJ (hiperglikemicznej) z ust chorego wyczuwa si zapach acetonu (jabek), ktry uwaga! moe sugerowa, e nieprzytomny jest pijany; warto sprawdzi, czy chory nie ma przy sobie kartki informacyjnej o chorobie, czasem papierkw laboratoryjnych do badania poziomu cukru w moczu, pojemniczka z cukrem, a i nierzadko strzykawki z insulin
30

Jako ju tak jest, e natychmiastowa utrata przytomnoci po wypadku jest lepsza, ni kiedy nastpi po godzinie lub jeszcze pniej; ale to ju sprawa lekarzy.

72

Survival - zdrowie

Mimo, e ratowanie cukrzyka kojarzy si wszystkim z podawaniem insuliny, nie podaje si tego leku osobie w stanie hipoglikemii, czyli niedoboru cukru we krwi. Stan ten objawia si wanie osabieniem, omdleniem i w kocu piczk; nie czu przy tym zapachu jabek w oddechu. Ratunek przychodzi z chwil podania cukru. Moe to by w postaci sypkiej, czy te kostki, podawanych gdy chory jest w stanie wiadomie przeyka. Nieprzytomnemu wscza si nieduo, bardzo ostronie cukier rozpuszczony w wodzie, syrop, moe by coca-cola (lecz nie light niskocukrowa). Prawdziwie fachowa pomoc polegaaby na wstrzykniciu 20%-wego roztworu glukozy. Przy zwykym OMDLENIU trzeba zapewni choremu uoenie, w ktrym gowa bdzie si znajdowa poniej reszty ciaa, lub, na rwnym podou, uniesie si nogi podkadajc pod nie np. zwinite ubranie. We wszystkich przypadkach nieprzytomnoci naley zbada ttno na jego obecno (nieistotna, a raczej dla nas mniej istotna, bdzie tu jako ttna). Brak ttna zwaszcza na ttnicy szyjnej zmusza do przystpienia do akcji reanimacyjnej. Oznacza to wykonywanie sztucznego oddychania i masau serca. Nie reanimuje si osb samodzielnie oddychajcych. Chory nieprzytomny, ale u ktrego wystpuje ttno, powinien by uoony w tzw. pozycji bezpiecznej, nazywan ustalon: Jeeli ukadamy chorego na PRAWYM BOKU prawa noga ley wyprostowana, prawa rka uoona jest za ciaem, lewa noga wysunita jest do przodu z kolanem zgitym pod ktem ok. 90, lewa rka podoona pod prawy policzek (uoenie na lewym boku wymaga lustrzanego zastpienia uoe koczyn). To wszystko nie pozwala si ciau przewrci. Uoenie to przede wszystkim uatwia oddychanie i zapobiega zadawieniu si. Wbrew pozorom sama nieprzytomno nie musi by oznak bardzo powanego stanu chorego. Omdlenie moe by na przykad chwilow niedyspozycj i nie musi pocign za sob adnych powanych nastpstw. Nie znaczy to bynajmniej, e naley go lekceway. Tymczasem brak ttna i oddechu jest ju bardzo powanym sygnaem. Tu trzeba si upewni, czy nie nastpia ju MIER KLINICZNA. Jej objawami s: 1. Brak ttna i oddychania 2. Brak odruchw (np. renicy na wiato) Dodatkow wskazwk, e chocia nie czuje si ttna i ustao oddychanie, to jednak krenie krwi utrzymuje si nadal jest utrzymywanie si napicia jakichkolwiek mini, np. uchwy (gdy jest ona zacinita). Jednoczenie skra moe by blada lub sina. Odruchy renicowe (reakcja na wiato) ustaj okoo 1 minut po zaprzestaniu pracy serca. MIER BIOLOGICZNA, nieodwracalna, objawia si: 1. Bladoci powoki ciaa 2. Ozibieniem ciaa 3. Steniem pomiertnym (pniej jednak ciao wiotczeje) 4. Wystpowaniem plam opadowych 5. Wysychaniem luzwek i powoki ciaa 73

Survival po polsku

Jeli mamy pewno, e nie nastpia mier biologiczna lecz jedynie kliniczna, a wic mzg yje, moemy jeszcze myle o ratunku. Naszym niewtpliwym sojusznikiem bdzie niska temperatura, w jakiej nastpia mier. W temperaturze pokojowej mier mzgu na skutek niedotlenienia nastpuje zazwyczaj po ok. 5 minutach, reszta ciaa da si oywi nawet po ok. 30 minutach bezdechu, czyli puca mog zacz na chwil pracowa samodzielnie mimo mierci mzgu. Obnienie temperatury ciaa o 5C pozwala na nadziej uratowania ycia po 8 minutach mierci klinicznej. Jeli czowiek uton w bardzo zimnej wodzie i temperatura jego ciaa szybko spada do ok. 20C, to pono mamy szans na uratowanie go jeszcze w ok. 40 minut po utoniciu. Jest to specyfika tonicia, czasem zasypania przez lawin, bowiem wobec zamarznicia na powietrzu nie da si tego samego zawsze zastosowa. Akcja reanimacyjna polega na dostarczaniu tlenu do mzgu i na pobudzeniu organizmu do samodzielnego radzenia sobie z tym. Najpierw naley wprowadzi tlen do puc sztuczne oddychanie a potem spowodowa, aby krew odebraa tlen z pcherzykw pucnych i rozprowadzia go po ciele, czyli trzeba pobudzi prac serca. Przed przystpieniem do sztucznego oddychania, prowadzcy akcj ratownicz musi upewni si, e powietrze dotrze przez tchawic do puc, a nie przez przeyk do odka. Udronienie drg oddechowych polega na usuniciu wszelkich przedmiotw z jamy ustnej (np. sztucznej szczki, resztek pokarmu) oraz z tchawicy (np. szlamu z dna stawu, ktry mg si dosta do puc na skutek utonicia). Ponadto lecemu na plecach na twardym gruncie trzeba odgi gow ku tyowi mona podoy co pod szyj by zapadajcy si jzyk nie zatka tchawicy. Musz przyzna, e sam bez pardonu wkadaem nieprzytomnemu rk do jamy ustnej i palcami przygniataem jzyk ku brodzie, co tworzyo duy przelot dla powietrza. Synne przekuwanie jzyka agrafk i podpinanie do wargi jest czystym barbarzystwem wszak jedna tylko ratujca osoba moe rk przytrzymywa jzyk w krtani, drug rk za masowa serce. Za najskuteczniejsze uwaane jest sztuczne oddychanie metod usta-usta, przy ktrym nie naley zapomina o odgiciu gowy do tyu (patrz wyej!), ani o zatkaniu nosa ratowanego. Jeli ratuje si mae dziecko, wasnymi ustami obejmuje si jego usta wraz z nosem. Wzgldy estetyczne doprawdy nie maj tu adnego znaczenia. Warto pamita o grocej ratujcemu hiperoxygenii, czyli nadmiernemu natlenieniu wasnego mzgu. Wskutek zwikszonej aktywnoci puc, a wic zwikszonej iloci pobieranego powietrza, nastpuje te zwikszenie poziomu tlenu we krwi; mzg po otrzymaniu wikszej dawki tlenu w duszym czasie, reaguje zawrotami gowy, zaburzeniami widzenia, a nawet halucynacjami. Masa serca to uciskanie na klatk piersiow w dolnej czci mostka. Na to miejsce ukada si donie jedna na drugiej i naciska mostek samym wntrzem pierwszej doni (palce s wyprostowane i mog nawet nie dotyka klatki piersiowej). Rce s wyprostowane w okciach, a uciskanie wykonuje si przez ruchy energicznie pochylajcego si tuowia 60 razy na minut, czyli tak, jak bije serce. Czstotliwo czynnoci podczas sztucznego oddychania i masau powinna w zasadzie by nastpujca: Dla jednego ratownika 2-3 ODDECHY NA 10-15 UCINI Dla dwch ratownikw 1 ODDECH NA 5-10 UCINI

74

Survival - zdrowie

Schemat postpowania wobec nagych przypadkw:

Powyszy schemat obejmuje jedynie wybrane elementy postpowania koniecznego podczas caej akcji ratunkowej.

75

Survival po polsku

76

III. TO NA CO DZIE

A) SURVIVAL W KUCHNI

Pozwlcie, e z tych marze o pustkowiach, gszczach lenych, potokach, wwozach i skakach, przegoni was ku sprawom codziennym. Rzadko naprawd mylimy o mijajcych minutach, kiedy idziemy ulic, kiedy smaymy jajecznic w kuchni, kiedy autobus wiezie nas do szkoy albo do pracy Mijajce minuty to rwnie cay cig wydarze, ktre wraz minutami migaj niezauwaenie przed naszymi oczami. Mymy przyzwyczaili si nie zauwaa codziennoci, ba wstyd nawet o niej mwi. Tymczasem ile tu moliwoci trenowania! Koo nas s poary, wypadki uliczne, awarie sprztw, awanturnicy, ludzie w potrzebie Bro Boe nie wyraam w tej chwili swojej radoci z moliwoci wykorzystania czyjego nieszczcia, ale tylko wskazuj na istnienie wok nas naturalnego dojo jak nazywaj Japoczycy sal wicze dla walk karate. Tytu w kuchni wbrew pozorom nie odnosi si akurat do tego konkretnego miejsca w naszym domu. Sugeruje on jedynie miejsce, ktre jest nam doskonale znane, w ktrym przebywamy codziennie, ba, w ktrym przebywamy najczciej. To miejsce uwaamy za doskonale znane i dlatego te bezpieczne. Gwatowne wypadki, zdarzajce si w takim miejscu, zaskakuj nas w szczeglny sposb. Tu wanie odbywa si najwicej tragedii, ktre maj pniej swj wymiar w rozpaczy i powtarzaniu: Nikt si nie spodziewa, co mogo tu grozi!?. Niech przemkn wam przed oczami te dzieci, ktre cigny na siebie prosto z pieca gar wrztku, a take: # dzieci, ktre wpady wprost pod nogi swym matkom nioscym akurat gorc zup # dzieci, ktre krciy si na wasnym, spokojnym podwrku, gdy ich ojciec wycofywa traktor # dzieci, ktre wpady do niezabezpieczonego szamba tu za swoim wasnym domem # dzieci, ktre wypiy co z butelki, na ktrej bya trupia czaszka # dzieci, ktrym wpad do wanny podczas kpieli podczony do prdu telewizorek Przeczytajcie jeszcze raz ostatni akapit. Uruchomcie e wyobrani do licha! Te wanie zdarzenia, i wszystkie inne podobne nie s to filmy video suce jedynie poruszeniu naszych emocji Survivalowiec powinien szczeglnie pamita, e pewne sytuacje tworzy sam, albo te zgadza si na ich istnienie chociaby poprzez swj brak bystroci albo zwyk obojtno. 77

Survival po polsku

1. UWAAJCIE!

Kiedy czujecie si zupenie bezpieczni w swoim zacisznym kciku, pamitajcie o rozmaitych zagroeniach, ktre tu was wanie mog dopa. # Powd, trzsienie ziemi, huragan, lawina (naturalne ywioy) # Poar (ywio najczciej prowokowany przez ludzk gupot) # Wybuch gazu # Zawalenie budynku # Wadliwa instalacja elektryczna # Nagy wypadek, uraz lub choroba # Natrci: zodziejaszkowie i awanturnicy We wszystkich tych przypadkach najwaniejsze, co moecie zrobi, to zapobiega im (prcz ywiow naturalnie). To te jest najprawdziwszy survival! Cho nie sport. Znam niejednego takiego, ktry niemal wypina pier po ordery, gdy pragnie uznania bohaterstwa wykazanego w cikich bojach z przeciwnociami ycia, ktrych mg unikn lub ktre wywoa osobicie. Jest niesychanie dumny z siebie i czuje al do innych, e wzruszaj ramionami i pukaj si w czoo. Fatalnie bowiem to wiadczy o survivalowcu, e walczy z przeciwnociami losu, ktre sobie sam na gow sprowadzi. Co innego, gdy umie si on znale w sytuacjach, ktre wymagaj i szybkiego reagowania, i mylenia przy tym; gdy dla ksztacenia umiejtnoci tworzy sobie sam dla siebie sport. Tymczasem liczcie si z tym, e sam los zechce was dowiadczy. Ale nie prowokujcie Ogarnijcie czarodziejskim jakby spojrzeniem swoje ycie. Nie, nie. Wcale nie chodzi o pene patosu Moje Dowiadczenia i Osignicia! Przyjrzyjcie si swemu dniowi codziennemu, jak funkcjonuj u was te rzeczy, ktre decyduj o bezpieczestwie waszym i domownikw. Przyjrzyjcie si: # Otoczeniu domu # Drzwiom wejciowym # Klatce schodowej # Korytarzowi, przedsionkowi, czy jak go zwiecie # Oknom # Balkonom # Schodom # Piwnicy # Instalacji i urzdzeniom elektrycznym # Instalacji gazowej # Okolicom wanny # Wiszcym szafkom # Kuchni jej urzdzeniom i instalacjom # Apteczce Nie twierdz, e to ju wszystko, ale myl, e idc tym tropem dacie sobie rad. 78

Survival - bezpieczestwo

Zagroenie moe przyj od ludzi lub od strony techniki, albo te natury. Przestpcy mog zastosowa dwa warianty odwiedzin w waszym domu: 1. podczas waszej nieobecnoci 2. albo tak, by wanie was zasta. Pierwszy przypadek to sprawa wyczekania na dogodny moment wejcia. Moecie by poza domem przez krtki czas (szkoa, praca, odwiedziny u rodziny podczas wit) lub te wyjecha na wakacje. Ten drugi wariant zakada z kolei, e posiadacie co cennego, to co jest ukryte i moecie osobicie wskaza miejsce schowania. Wwczas przestpca odwiedza was tak, by na pewno mc wymieni par sw. Bywa tak, e wejcie odbywa si wraz z wacicielem mieszkania, gdy ten otwiera drzwi, albo te gdy waciciel jest w rodku, ale za to sam otworzy drzwi przestpcy. Moe by tak, e przestpca spodziewa si, e nikogo nie ma w domu (takie byy oznaki), ale natyka si na kogo drzemicego, zapracowanego lub siedzcego w wannie. Wynika to z nadmiernego popiechu przestpcy lub jego niezbyt dokadnej obserwacji domu. W otoczeniu domu opaca si zna zakamarki, w ktrych moe si ukry jaki wredny typ. Zakamarki niewidoczne z domu lub podwrza mona uczyni trudno dostpnymi, np. przez obsadzenie kolczastymi krzewami. Istotne jest dobre owietlenie terenu; wane jest, by nie olepiao ono tego, ktry z domu wyglda, kt to si krci po podwrku. Gdy mwimy o klatce schodowej, mamy na myli rwnie wszelkie zakamarki, w ktrych mgby si kto zaczai. Temat wrednego typa to wcale nie majaczenia paranoika: w ojczynie zmienio si wystarczajco duo, by zachci rozmaitych ludzi do speniania swych anormalnych zachcianek. Nie musicie by wcale super-bogaci, eby kto zechcia was napa. Klatk schodow powinni mie w szczeglnej pieczy wszyscy lokatorzy. Sam instynkt powinien podpowiada, by wyglda przez wizjer na sam odgos dziwnych haasw. Takie wygldanie wcale nie jest wcibstwem, wasze zainteresowanie moe uratowa ssiada bdcego w opaach. Drzwi wejciowe winny by zaopatrzone w dobry wizjer. Jeli stwierdzicie, e wizjer jest czym z zewntrz zasonity nie otwierajcie! Oczywicie, jeli przestpca bdzie chcia wej, to wejdzie. Nie przesadzam ani-ani. Nasi budowlani wci serwuj nam, jako gwne drzwi wejciowe, pachty tektury zaopatrzone w klamki. Dla fachowca jest to sprawa sekund. Nawet porzdniejsze drzwi ustpuj wobec dobrze zastosowanego omu. Fachowiec tylko spojrzy na konstrukcj drzwi i ju wie, gdzie przyoy narzdzie. Waszym zadaniem jest utrudnienie mu tego. Najlepiej, gdy sam system zabezpiecze przekonuje wamywacza, e na te drzwi trzeba bdzie straci wiele czasu. Moe jednak nabra wtedy przekonania, e bardziej opacalne jest wejcie przez okno. Skoro jednak o drzwiach mowa: od wejcia drzwiami skuteczniej odstrasza wiksza ilo zamkw, ni jeden wysokiej jakoci. Du przeszkod dla wamywaczy, zniechcajc ich czsto do dalszego dziaania, s drugie drzwi znajdujce si 20-30 cm za pierwszymi, zwaszcza, gdy s mocniejsze. Moe by to te krata. Blisko tych dwu przeszkd zmusza wamywacza, by pracowa przy drugiej przeszkodzie nie mogc si ukry, bo ma na to za mao miejsca. Otwarte pierwsze drzwi wystarczajco dobrze zdradzaj jego zamiary. Statystyki podaj, e wamaniami zajmuj si zazwyczaj fizole, lubicy subteln prac z omem bardziej ni znawcy sztuki dorabiania kluczy. Mimo, i cz zamkw daje si otworzy kluczem uniwersalnym (czytaj: odpowiednio podpiowanym kluczem), to 50% wtargni do domostw odbywa si przy pomocy omu, ok. 24% przy 79

Survival po polsku

pomocy cikiego przedmiotu do podwaenia kraty, wybicia szyby, usunicia okienka piwnicznego itp., zaledwie 2% to wejcia z dopasowanymi kluczami lub wytrychami. Ten ostatni sposb, to nie tylko paswki, ale te inne techniki. Nie bd tu ich wymienia, by nie naucza. By ostrzec, powiem, ebycie zwracali uwag na obecno gumy do ucia w zamku typu yale. Jeli stwierdzicie, e jest tego samego dnia wymiecie zamek na nowy! Nie chc was jako specjalnie wystrasza, ale tak naprawd, to dziaaj ju tacy zoczycy, ktrzy przez otwr (na przykad w drzwiach dziurka od klucza) wprowadzaj do pomieszczenia lotne substancje paraliujce ukad nerwowy i po chwili spokojnie buszuj w mieszkaniu, podczas gdy gospodarz ley bezwadnie i bez pamici. Sposoby takie ju bywaj stosowane w pocigach wobec bogaciej wygldajcych podrnych, najczciej w nocy. Gdy bandzior ju otworzy drzwi wejciowe, znajdzie si w przedpokoju. W razie jego sprytnego wtargnicia a do tego miejsca, tu wanie moe si rozegra ostatni etap obrony. Obrona moe tu znaczy bardzo wiele. Mona przez ni rozumie zarwno rozpaczliwe wymachiwanie rkami, jak i wszczcie alarmu, czy wydobycie broni gazowej, albo spokojne danie wolnej drogi. Wane, by nie wpa w panik. Znam przypadek, gdy starszy pan udawa niedowidzcego i przyguchego tak skutecznie, e udao mu si przekona wamywacza, i bierze jego wtargnicie za wizyt kuzynka. Ucieszony z odwiedzin dawno nie widzianego modzieca uda si do sklepu po butelk czego mocniejszego, by to uczci, lecz wrci ju z policj. Wamywacz czeka zadowolony w fotelu. A czy syszelicie o gociu, ktry zaczepiony przez bandziora, zacz wynajmowa go do porachunkw ze swoim ssiadem? Zy ssiad by wyimaginowany. Natomiast bandzior zapomnia z czym przyszed (jeszcze o tym od str. 93). W przedpokoju warto mie pod rk co, co moe by dobrym narzdziem obrony, jeli bdziecie potrafili broni si w ten sposb. Mona mie podrczny miotacz gazu. Mona mie zainstalowany przycisk do syreny alarmowej. Tu uwaga: nagy alarm, nage wystraszenie bandyty, zwaszcza udowadnianie, e si go zapamitao (albo zna), e zaraz si wezwie policj wszystko moe spowodowa, e wpadnie on w panik i ucieknie, albo e cakiem wiadomie i z wyrachowaniem pozbdzie si wiadka. Okna i balkony mog by zabezpieczone na zewntrz rolinami. Obsadzenie wszelkich otworw budowlanych rolinami kolczastymi lub tworzcymi pltanin gazi, to oczywiste utrudnienie dla zodzieja. Ponadto warto stosowa naklejone na szyby specjalne folie antywamaniowe. Kraty umocowane na zewntrz balkonu znajdujcego si na parterze stwarzaj zodziejom lepsze warunki do wspicia si na pierwsze pitro. Do tego wszystkiego naleaoby doda, e kluczom od mieszkania naley si dua troska i uwaga. Takie przemie pki kluczy lubi, by o nich pamita, nie nosi na wierzchu torby czy w kieszeni paszcza. Odwdziczaj si zazwyczaj du wiernoci. Gdy gdzie wyjedacie, nie rbcie wielkich scen pakowania samochodu przed domem. Lepiej przenosi pakunki po trochu, w pewnych odstpach czasu. Listy w skrzynce, ulotki i karteczki wkadane w szczelin drzwi i pozostawione tam przez par dni, to sygna dla zodzieja, e dom jest pusty. O wyjedzie dobrze jest poinformowa najbliszych ssiadw, moe nawet niechby wpadali podlewa kwiaty i zapala wieczorem jakie wiato. Jeli nie jestecie typami yjcymi w zgodzie z ssiadami w co wtpi to przynajmniej zainstalujcie sobie elektroniczne urzdzenie wczajce i wyczajce prd w odpowiednich porach, udajcych, e kto jednak w domu jest. Rzecz jasna, e takie urzdzenie moe kiedy zastrajkowa, ale taka jest ju cecha rzeczy martwych, e lubi bywa zoliwe. Na przykad schody potrafi znienacka wyskoczy 80

Survival - bezpieczestwo

na nas i kopn w zadek. Trzeba je oducza tej niemiej cechy przez dbao, by chodniki pooone na schodach nie byy ruchome, by stopnie nie byy obficie napastowane albo wylizgane, by nie leay na nich porzucone dziecice zabawki. Instalacja elektryczna te lubi zrobi gupi dowcip, gdy zaniedbamy jej dokadnego, nieruchomego w cianie i zaizolowanego zamontowania. Co jaki czas powinno si przejrze jako owej instalacji, ktra przecie w wyniku uytkowania obluzowuje si, obnaa z izolacji. Zaniedbana instalacja elektryczna potrafi zemci si nie tylko kopniciem prdu, ale te iskrzeniem prowadzcym czsto do poaru. Oprcz tego elektryczno moe si sta niesychanie niebezpieczna, gdy nie zainteresujemy si jej obecnoci w pobliu wanny, w ktrej si kpiemy. Golarka elektryczna, suszarka do wosw, grzejnik, radio To wszystko, to przedmioty potrafice znale si na peczce obok wanny, na przenonym stoliku, bo uwaamy je tu za potrzebne, wrcz niezbdne. A ile ju byo ofiar miertelnych gdy podczona do gniazdka suszarka wpada do wanny! Sam zreszt, bdc nastolatkiem, w ostatniej chwili zapaem nad powierzchni wody przenony telewizorek, bo chciaem podczas kpieli obejrze sztuk teatru telewizji czy jaki film. W wypadku poraenia prdem, jeli czowiek styka si wci ze rdem prdu, naley natychmiast zdezaktywowa owo rdo przez wycignicie wtyczki z kontaktu bd wyczenie korka. Podobnie zreszt naley postpowa wobec instalacji gazowej, gdy niesie akurat zagroenie wyczy gwny zawr. Nie jestem pewien, czy wiecie o tym, e w wypadku poraenia elektrycznoci ofiar pada przede wszystkim system oddechowy. Nastpuje wic parali ukadu oddechowego czyli puc i poraony czowiek zwyczajnie dusi si. Pierwsz pomoc po oddzieleniu od niego poraajcego prdu, jest pobudzenie i wspomoenie orodka oddechowego przez zrobienie sztucznego oddychania (patrz str. 74). Nastpnie, osobie ju przytomnej, trzeba poda rodki wzmacniajce prac serca (cardiamid) 31. W tej chwili, bdc dorosym czowiekiem, nigdy bym nie popeni czego takiego, jak siedzenie w wannie w towarzystwie telewizorka, ale gdy brak jest komu dowiadczenia i wyobrani, wszystko jest moliwe. Dlatego wanie okazuje si, e najbardziej naraone na wypadki w domu s dzieci. Najwiksza ciekawo, a wic i aktywno, cechuje wanie mae dzieci. To one wszdzie wa, wszystkiego dotykaj, wszystkiego prbuj i smakuj. Dlatego stale przypomina si modym matkom, aby nie stawiay garnkw z wrztkiem na brzegu pieca czy stou, dlatego kae si chowa drobne przedmioty, ktre dziecko potrafi pokn i zadawi si tym, dlatego przestrzega si, by lekarstwa byy umieszczone w niedostpnych miejscach, dlatego kae si sprawdza umocowania szafek wiszcych, do ktrych dzieci lubi si wspina i wdrapywa na nie lub wazi do rodka. Szczeglnie dobrze powinna by przejrzana apteczka. Leki, ktre s trujce i szkodliwe w razie poknicia przez dziecko (bywa, e dla dorosych nie) powinny by dla niego niedostpne. Leki zewntrzne winny by starannie oddzielone od wewntrznych choby i dla naszego dobra: atwo jest bowiem w popiechu chwyci nie ten lek, ktry si chciao. Dobrze jest, jeli lekom w apteczce towarzyszy ich spis, by w razie potrzeby kady mg si zorientowa co jest na co. Dzieci powinny by szczeglnie starannie przygotowane na niektre niespodzianki. To przygotowanie powinno zawiera w sobie pewne proste recepty na postpowanie,
31

Przenigdy w yciu nie zakopuje si poszkodowanego do ziemi, by ona wycigna prd, jak twierdz niektrzy i-dio-tyzm!

81

Survival po polsku

a wic przewiczenie i zapamitanie, e wane s tu: # nieufno wobec obcych (lecz bez ksenofobii) # sposoby powiadamiania innych dorosych o swoich kopotach Bezpieczestwo w domu, to apteczka zawsze dostpna i poprawnie zaopatrzona. To latarka, zawsze sprawna. To umieszczony w konkretnym miejscu zestaw narzdzi. To maa ganica samochodowa. To znajomo numerw telefonw alarmowych. To take wszelkie umowy z ssiadami, czyli: to komplet zapasowych kluczy u nich pozostawiony, to sygnay i alarmy omwione w szczegach, to wsplnie ustalony sposb postpowania. Nadawaniu sygnaw alarmowych naley si bacznie przyglda (przysuchiwa) i raczej nie bra ich za rodzaj dziwacznych artw. Dotyczy to wszelkich sytuacji! Zreszt nawet sobie nie wyobraacie jakie jest to uczucie, kiedy co wam si zego przytrafio, woacie o pomoc, a pan w szarym swetrze patrzy na to wszystko i analizuje sobie czy s to arty, czy nie, czy co zrobi, czy nie, a jeeli tak, to co, aaa pewnie to jakie arty, co si bd wtrca, wyjd na palanta Kiedy wzywamy pomocy, najlepiej nie woa do anonimowej zbiorowoci, lecz odnosi si do konkretnej osoby! Zagroenia ze strony natury, ktre moecie spotka niemal kadego dnia w Polsce, to przede wszystkim poary. Na nich wanie skoncentruj si w nastpnym rozdziale. Powodzie, ktre take dotykaj nasz kraj, s zjawiskiem podobnie nagym i gwatownym, lecz zdarzaj si nieporwnanie rzadziej. Dlatego te proponuj szuka informacji o powodziach dalej.

82

Survival - bezpieczestwo

2. POAR

Pierwsza rzecz pewna: czego jak czego, ale ognia czowiek to si boi. Zawsze czci ogie w dowolnej postaci, zawsze garn si do niego i urzeczony patrza w pomienie. Zawsze mia kopoty z jego opanowaniem. Druga rzecz jest pewna: ogie potrafi przyjanie grza i owietla, lecz gdy zorientuje si, e ma do czynienia z gupcem pragnie wydosta si na swobod. Bywa wtedy podstpny i odczekuje, a czowiek odejdzie, albo te wyskakuje gwatownie i prbuje zagarn dla siebie jak najwiksz przestrze w jak najkrtszym czasie. Czowiekowi pozostaje jedynie udowodni, e panuje nad ogniem. Naley wic ogranicza do niezbdnego minimum jego woci, nie dostarcza mu rodkw wyskokowych i kontrolowa na bieco zachowanie. Porzucajc ten nieco artobliwy ton gdy mowa o ogniu wspomnijmy wszak o stratach, jakie w ywio czyni, i ofiarach z ludzi i zwierzt, jakie porywa. Dzieci bawice si zapakami, to ju znany temat. Jake czsto przysania nam on problem ludzkiej gupoty w posugiwaniu si ogniem. To przecie ludzie doroli zagldaj do kanistra z benzyn lub do baku, by zobaczy ile jest w rodku paliwa, i wiec sobie zapak. To doroli sprawdzaj, czy w przewodach jest prd przez ich zetknicie. To doroli odrzucaj od siebie arzcy si niedopaek nie patrzc, gdzie upada. To doroli uwaaj, e nic ich ju nie zaskoczy i lekce sobie wa ogie. Najczciej moemy mie do czynienia z pocztkiem poaru, gdy ogie wymyka nam si spod kontroli w czasie pracy z ogniem (gotowanie, spawanie) lub owietlania sobie pomieszcze wiec lub lamp naftow. Poary od iskrzcej si instalacji rzadko czekaj, bymy byli obecni przy pocztku, wic mamy tu raczej do czynienia ju z przyzwoitym poarem. Poar najatwiej jest ugasi w zarodku, kiedy dopiero co si zacz. Mawia si, e pocztkowo poar mona ugasi kubkiem wody, potem za i morza moe nie starczy. Czsto jednak nasze przeraenie, bd niewiedza co do postpowania, przyczyniaj si do rozprzestrzeniania si ognia. Ot, choby takie zapalenie si tuszczu na patelni. Wanie mielimy zamiar usmay sobie smaczny kotlecik, postawilimy na gazie patelni, naoylimy tuszczu i wanie zadzwoni telefon! Kiedy ju trzeszczenie tuszczu (nie mwi ju o jego woni!) dotaro do naszej wiadomoci, rzucilimy suchawk i pobieglimy co si do kuchni. W tym momencie rozgrzany tuszcz, a raczej jego opary, zapali si. C my robimy? Oczywicie, gasimy! Tak, jak nas uczono gasi. Kubek wody i chlast! Dopiero wtedy si zaczyna bal! Palcy si tuszcz (tak samo jak ropa naftowa czy benzyna), bdc ciecz lejsz od wody, wypywa na jej powierzchni i rozlewa si na wszystkie strony, wybuchajc przy tym jeszcze wikszym i gwatowniejszym ogniem. Wbrew wszelkim pozorom mini-poary tego typu zdarzaj si nader czsto. Co moemy zrobi w takim przypadku, jak powyej. Po pierwsze musimy pamita, e pryskajcy tuszcz moe nas poparzy, i dlatego owijamy rk cierk i zdejmujemy patelni z ognia. Robimy to ostronie, by nie chlapa tuszczem (jest gorcy i bardziej pynny), unosimy patelni i dopiero wtedy przenosimy w bok. Po drugie bierzemy pokrywk wystarczajco du i przykrywamy pomienie. To ju wszystko. Ach! nie pochylamy twarzy nad tym miejscem, z ktrego przecie mog buchn pomienie! Wszystkie mae poary moemy stumi mokr cierk albo mokrym kocem. Wilgotno naszych przyborw przeciwpoarowych nie jest wprawdzie niezbdna, ale przydatna. Nie dotyczy to poaru, w ktrym mamy do czynienia ze sterczcymi, na przykad, drutami podczonym drug stron do kontaktu. 83

Survival po polsku

Palcy si kosz na mieci, moemy po prostu przykry czym niepalnym, wzi przez cierk do rki, zanie poncy do azienki i wstawi do wanny. Tu ju mamy wody ile dusza zapragnie! Uwaajcie, by podczas niesienia przykrycie nie unioso si i by cig powietrza nie wywia poncych papierw! Mona te zala kosz wod bez adnej podry do azienki. Rzecz jasna moemy mie w domu ma ganic, tak sam, jak w samochodzie. Ganica ta, trzymana w atwo dostpnym miejscu, moe si okaza wcale przydatna. Byle pamita, e niektre ganice (tetrowa na przykad) tworz trujce opary i nie powinny by uywane w zamknitych pomieszczeniach. Inaczej si rzecz przedstawia, kiedy mamy do czynienia z wikszym ju poarem. Tu moemy wyrni dwie sytuacje. Pierwsza to taka, kiedy znajdujemy si wewntrz budynku, w ktrym wybuch poar. Druga kiedy znajdujemy si na zewntrz, ale istniej przesanki, e w rodku znajduje si czowiek (na przykad mae dziecko), ktrego nie zwlekajc trzeba wydosta. Z a w s z e mylmy o tym, czy przypadkiem nie ma w poncym budynku maego DZIECKA! Taki dzieciak bardzo atwo poddaje si strachowi. Dorosy czowiek, nawet w panice, ma jakby opracowane metody ratowania si, choby byy prymitywne czy te nawet bdne. Dziecko reaguje na poar jak na Bab Jag: nakrywa kodr na gow. Albo wazi pod ko. Albo pakuje si do puda po telewizorze, gdzie trzyma zabawki. Albo wybiera szaf. Albo jakikolwiek schowek, z ktrego korzystao w czasie gry w chowanego. Pamitajcie o tym! Kiedy podczas poaru bdziecie nawoywali dziecko, jest bardzo prawdopodobne, e si nie odezwie. Zagldajcie wszdzie!

84

Survival - bezpieczestwo

SYTUACJA I (jestemy wewntrz)

Spraw priorytetow jeli nie moemy doprowadzi do ugaszenia ognia jest opuszczenie poncego pomieszczenia i budynku. Jeli mamy na to czas, wyczamy po drodze gwne zawory gazu i gwny wycznik prdu. Jeli nie tylko lokalnie. Nie zapominamy zrobi piekielnego alarmu! Bardzo czsto ludzie wstydz si wygupi i wol na wszelki wypadek przyj dopust Boy, jakim jest poar, na milczco. Dopiero, gdy ju nie maj wtpliwoci, e sami sobie nie poradz zaczynaj nawoywania. A woa trzeba. By moe kto z mieszkacw domu pi, albo sucha muzyki z walkmana. Nie wolno jednak dopuci do paniki! Telefonujemy po stra poarn 998. Mona j te wezwa przez CB-radio za porednictwem innych sub ratowniczych (kana 9). Jeli nie musimy, nie otwieramy niepotrzebnie drzwi, a szczeglnie okien! Uczynienie tego jest dostarczeniem ogniowi najwspanialszego prezentu tlenu, i to jeszcze, dziki przecigom, w cudownie duej dawce. Jeli nocujemy w hotelu, w obcym domu ju wczeniej powinnimy zapozna si z rozmieszczeniem pokoi, korytarzy i orientowa si, jak przebiega droga ewakuacyjna oraz gdzie jest wyjcie awaryjne. Jeli jestemy we wasnym domu, nie mamy raczej kopotw z okreleniem swojej drogi odwrotu. Ludzie zazwyczaj znaj na pami nawet rozmieszczenie mebli, tote nie wypada nawet wpada w panik z powodu braku rozeznania w sytuacji. Jeeli poar trwa ju gdzie w budynku od duszego czasu, jeeli pal si rzeczy wydzielajce obficie dym, moemy mie kopot z widocznoci i oddychaniem. W ogle dym, ze wzgldu na jego skad chemiczny, jest najbardziej gronym przeciwnikiem: zabija wczeniej ni ogie. Ponadto czyni nas lepymi, gdy wtacza si pod powieki i zasania sob widok. Niezwykle przydaje si latarka. Znajomo terenu uatwia poruszanie si, ale brak widocznoci utrudnia orientacj, czy przypadkiem nie idziemy wprost w pomienie, mog bowiem one by ukryte za kbami dymu. Bezpieczniej jest porusza si po zadymionych pomieszczeniach bdc przywizanym do linki, ktrego drugi koniec jest przywizany lub go kto trzyma. Warto mie ze sob n, ktrym mona bdzie pomaga sobie w trudnych sytuacjach (otwarcie przejcia, odcicie czego poncego). Moi drodzy, to tylko na filmach nasz bohater, trzymajc za rk uratowan pikno, przemyka dzielnie midzy pomieniami! Zblianie si do ognia bdziemy odczuwali mocno, nawet dotykajc cian, ktre mog parzy, jeli za nimi buszuje ogie. Cay problem polega na orientacji, czy bdziemy przechodzi o b o k ognia, czy te blokuje on cakowicie cae przejcie. Dotykajc drzwi rwnie zorientujemy si, czy za nimi jest ogie. To, e jednak drzwi nie s gorce, nie oznacza, e nie ma ognia w ogle. By moe czeka na swoj porcj tlenu. Poruszajc si na czworaka, kucajc nisko przy ziemi, mamy szans oddycha nieco lepszym powietrzem. Blisko ognia bdzie ono dodatkowo chodniejsze. Jedn z najgorszych rzeczy w czasie poaru, jest zachynicie si rozarzonym powietrzem, ktre rozsadza puca i powoduje czsto natychmiastow utrat przytomnoci. Jedn z rad jest: namoczy chustk do nosa, ba jakkolwiek szmatk i trzyma j przy twarzy, by zadymione i gorce powietrze przemieniao si dziki niej w mniej piekce. Jeeli nie mamy pod rk kranu, mona zmoczy chustk wod z wazonu, coca-col z puszki albo nawet wasnym moczem. Jeeli komu drogie s wzgldy estetyczne niech si smay! Wszelkie niepalne pyny dadz si wykorzysta do zmoczenia wosw i ubrania. Przedtem naley cign z siebie wszelk odzie z wkien syntetycznych, topliwych. Moemy zasania si od aru krzesem. 85

Survival po polsku

Kiedy ju wypadniemy na klatk schodow pamitajmy, e pod adnym pozorem nie wolno korzysta z windy. Winda moe mie ch, by zatrzyma si w poowie trasy, gdy przepaliy si gdzie przewody elektryczne ni sterujce. Szyb windy jest wspaniaym kominem, fantastycznie cignie ku grze gorce powietrze i dym, pomagajc w ten sposb ogniowi pali si. Zupenie jak w dobrym piecu. Waciciele kaloryferw nie znaj codziennego rozpalania ognia w pokoju dziecinnym albo w kuchni, nie wiedz wic, czym jest dobry komin. Klatka schodowa te jest w przyblieniu rodzajem komina i podczas poaru lubi by wanie tym cigiem komunikacyjnym budynku, ktrego nie da si uy. Jeeli stwierdzamy, e wyjcia nie ma przed nami morze ognia pdzimy chyo w kierunku najbliszego balkonu. Wczeniej przymykamy za sob i utykamy mokrymi szmatami szpary pod drzwiami do pomieszczenia (opni dojcie ognia), potem zamykamy za sob gdy je mamy drzwi balkonowe. Ustawiamy si na zewntrz jak najdalej od drzwi (czy te balkonowego okna) tutaj mog przecie pojawi si lice pomienie. Jeli nie ma balkonu pozostaje okno. Upewniamy si, jak si na nim moemy bezpiecznie ulokowa i czekamy na ten moment. Nie znaczy to, e bdziemy bierni. Bez wzgldu na to, czy jestemy na balkonie, czy w oknie jeeli okazuje si, e nie mamy wyjcia z budynku wrzeszczymy na zewntrz, e: Pali si!, machamy rk albo jakim kawakiem ptna, aby nas zauwaono. Rzecz jasna nie musimy robi tego wszystkiego, jeli istnieje jakakolwiek moliwo zejcia po balkonach na d. Tak czy inaczej czekamy na przyjazd stray poarnej, chobymy si bardzo nudzili na owym balkonie. Straacy maj niejako w planach poszukiwanie ludzi i jest absolutnie niemoliwe, aby nagle z nas zrezygnowali, a szczeglnie, gdy wiedz o naszym istnieniu. Potem ju wykonujemy tylko to, co nam naka straacy!

86

Survival - bezpieczestwo

SYTUACJA II

(jestemy na zewntrz i przystpujemy do akcji ratunkowej)

Przystpowa naley do penej jak na nasze moliwoci akcji ratowniczej jedynie w wypadku zagroenia czyjego ycia. Naley jednak przeprowadzi kalkulacj bardzo trudn: czy zgodzi si na mier czowieka, czy te zgin razem z nim!? Naley te zadba o to, by nam kto w akcji towarzyszy nie wchodzc do rodka i znajc nasze zamiary. Stra poarna od tego wanie czowieka bdzie moga si wszystkiego dowiedzie. Sprawa priorytetowa A powiadomi stra poarn! Sprawa priorytetowa B wyczy (w miar moliwoci) gwne wyczniki prdu i gazu! Przystpiwszy do akcji ratowniczej naley pilnie baczy na przebywan tras, zapamitujc przy tym wszelkie przeszkody. Zwraca trzeba uwag na miejsca, ktre mog si ju pali, gdy bdziemy wraca. Dobrze jest, jeeli przywiemy do siebie jakikolwiek sznurek, albo jeszcze lepiej grubsz link (nie zapomnijcie wszake, e moe ona ulec spaleniu!). Wzdu linki mog si uda ratownicy lub mog nas przy pomocy teje wycign, gdybymy stracili orientacj albo przytomno. Nie zapomnijmy o latarce! Trzeba pamita, e palce si piwnice s niskie, a wic s to warunki sprzyjajce wikszemu zadymieniu i zaczadzeniu. Kiedy bya mowa o oddychaniu nisko przy ziemi, by mie wiesze powietrze, naleao te powiedzie o tym, e czad (mocno trujcy i bezzapachowy tlenek wgla) jest ciszy od powietrza, bdzie zatem gromadzi si rwnie na dole, przy pododze. C, ryzyko istnieje zawsze! Pociesza nas moe myl, e czad wystpuje czciej, gdy mamy do czynienia z arzeniem si, ni z otwartym ogniem. Znacznie groniejsze mog by opary i dymy powstae ze spalenia substancji chemicznych, tak czsto skadowanych w piwnicznych czeluciach przez mieszkacw blokw. Piwnice bywaj skadem puszek z farb olejn (wietnie si pal), kanistrami z benzyn (pal si wprost cudownie!, e nie wspomn o efektach wybuchowych czy te o toksycznych spalinach) oraz bywa butlami z gazem (widziaem tak butl po wybuchu wspaniay widok!). Przypominam, by pod adnym pozorem nie otwiera okien! Jest to wietny sposb, by ogniowi dostarczy poywki, czyli tlenu. Jeli ju musimy otworzy drzwi, za ktrymi niechybnie jest ogie powtarzam: jeli musimy! wwczas nie chwytamy za klamk i nie wchodzimy od razu, ale wpierw sprawdzamy, czy drzwi s gorce. Jeli czuje si gorco nie wchodzimy. Jeli nie ostronie, zza wga czy z wikszej odlegoci, kijem od szczotki na przykad, naciskamy klamk i popychamy drzwi. Nog blokujemy drzwi, by nie odskoczyy gwatownie. Otwarcie drzwi, to dopuszczenie dodatkowej porcji tlenu ogie z pewnoci si ucieszy i skoczy nam naprzeciw. Poruszajc si po poncym budynku nie zapominajcie o zasadach ochrony osobistej, a wic osony od aru, np. blatem stolika, krzesem (byle nie przedmiotem z topliwego plastiku), przez osonicie gowy i twarzy zamoczon tkanin, przez polanie ubrania wod. 87

Survival po polsku

Zastanwmy si teraz czym gasi ogie, skoro ju trzeba. Ot wyrnia si kilka typw poarw. Oznaczono je duymi literami alfabetu, i takie litery widniej na ganicach mwic, do jakiego poaru nadaje si taka ganica. A s to poary materiaw pochodzenia organicznego i arzcych si (wgiel, drewno, papier,d itp.) Gasi si je wod, wod z dodatkiem piany, ganic pianow oraz innymi typami ganic (rzeczy cenne, np. dokumenty, ksiki, zbiory muzealne gasi si ganic proszkow), zasypuje piaskiem, tumi tumnicami (s takie przyrzdy do tumienia sypicych si iskier), przydusza kocem azbestowym. Istnieje niebezpieczestwo tzw. wznowy poaru, poniewa wymienione materiay lubi si tli w ukryciu i po naszym odejciu, z cichym pykniciem, wyrasta pomyczek, i da capo ad finem! B poary cieczy palnych i cia staych topliwych (benzyna, nafta, aceton, parafina, smoa, odzie syntetyczna). Nie wolno gasi wod! Gasi si je wszystkimi typami ganic poza pianow, piaskiem, kocem azbestowym. Palce si zoe ropy naftowej gasi si wybuchem, czyli silnym dmuchniciem, ale to ju jest nie nasza sprawa. C poary gazw (wodr, gaz ziemny, propan & butan, acetylen, etan, metan, etc.). Gasi si piaskiem, ganic niegow i tetrow (UWAGA: opary s trujce!) D poary metali (sd, potas, aluminium). Nie wolno gasi wod! Ganica niegowa, tetrowa, piasek. UWAGA: palce si metale pryskaj na wszystkie strony, mog poparzy! E s to wszystkie wyej wymienione poary, jeli do tego wystpuje napicie prdu. Nie wolno pod adnym pozorem uy wody grozi poraeniem! Znale koniecznie gwny wycznik elektrycznoci! Skoro ju postanowilimy gasi, to umwmy si, e bdziemy gasi poary typu A, w ostatecznoci mae poary typu B. W tym drugim wypadku bdzie chodzio raczej o poar samochodu ni jakikolwiek inny. Polem naszych dziaa mog by palce si komrki (ale jedynie wtedy, kiedy jestemy pewni, e nie ma wewntrz kanistrw z benzyn ani butli z gazem wiecie jak taka butla leci w powietrzu po wybuchu? cina gowy!). Mog by niewielkie poary w budynkach mieszkalnych. W adnym przypadku nie bdziemy zajmowa si poarami przemysowymi, ani tzw. poarami blokowymi (czyli jakby zbiorem poarw np. wiele mieszka obok siebie). Warto wobec tego zastanowi si nad technik gaszenia, aby nasze dziaanie nie byo zwykym chlust! w ogie (a on nic!). Wanie owo chlust! Robi tak wielu domorosych straakw, gdy chlapi niezbyt przytomnie wod z wiadra ot, gdzie przed siebie, byle w ogie. Ogie owszem, przygasa gdzie tam w rodku, ale tylko na moment. Tymczasem wod naley la od brzegu, od krawdzi, w miar mocnym strumieniem. Trzeba zagania ogie do miejsca jego kapitulacji. Przy okazji mona utrudnia ogniowi ycie przez usuwanie z jego drogi palnych przedmiotw: a to zerwa zasonk z okna, a to wyrzuci na korytarz krzesa i fotel, a to wynie plastikowe wiadra i miski. Pamitajmy nade wszystko, e robimy to jedynie wtedy, gdy dymy ku ukrytemu, gdzie tam w rodku, dziecku oraz wtedy jeli nikomu nic nie grozi kiedy mamy pewn drog odwrotu, za poar ma rozmiary niezbyt grone. 88

Survival - bezpieczestwo

SYTUACJA III

(jestemy w lesie)

Las usposabia nas do zamyle, do zabawy i relaksu. To taka spokojna kuchnia poza domem. Tymczasem tu wanie moemy by zaskoczeni przez ogie w wyjtkowo grony sposb. Potga ognia w palcym si lesie polega nie tylko na dziaaniu wysok temperatur. Albo szybkoci przemieszczania si w poszukiwaniu pokarmu. Nawet, gdy poczujecie si bardzo bezpiecznie siedzc po szyj w jakim niewielkim lenym bajorku, naraacie si na uduszenie. Ogie jeli jest duy, zwany burz ogniow zbliywszy si do was wyssie z otoczenia cay, tak mu potrzebny, tlen (tak wam potrzebny!) W przypadku stwierdzenia ognia w lesie, trzeba postpowa zgodnie z nasz orientacj w sytuacji i z moliwociami: jeli ogie jest jeszcze may da si zlokalizowa, jak mawiaj straacy prbujemy go osaczy, czyli nie da pokarmu. Najlepsz rzecz jest kopanie pasw bezpieczestwa na trasie posuwajcego si ognia; mona te usuwa z jego drogi gazie, chrust. Rzadko mamy ze sob w lesie opaty, co najwyej saperki, wic jest to raczej niewykonalne. Mona posuy si dobrze ulistnionymi gaziami i tumi ogie uderzeniami po palcej si cice. Nawet uderzanie samym kijem moe by tu pomocne, bowiem pod ciosami trawy, gazki i licie s przyduszane ku ziemi, a jak wiadomo ogie lubi wspina si ku pokarmowi, a nie schyla. Naley te wycina krzaki na trasie ognia, szczeglnie suche. Trudno jest jednak przewidzie czy poar jest tzw. wierzchokowy, czy poszyciowy, to znaczy, czy przenosi si gr, czy doem lasu. Zdarzao si wam pewnie widywa na filmach jak wyglda kontrpoar, mona taki wanie rozpali, gdy nie ma duego wiatru, ktry by go skierowa w nasz stron. Nie polecam jednak tego sposobu, gdy wiatrem, niestety, nikt nie wada. Jeli nasze usiowania nie przynosz efektw, pozostaje nam tylko szybka ewakuacja i wszczcie alarmu. Ucieczka na olep moe nam przynie zgub, o czym naley pamita, gdy ogie zdy si rozrosn i nie mamy rozeznania, z ktrego kierunku przyby. Warto pomyle uamek sekundy i skierowa si, gdy to moliwe, na miejsce, gdzie ogie ju si dopala. On tu ju nie wrci! Znajomi straacy opowiedzieli mi, jak to podczas synnego poaru lasu koo Kuni Raciborskiej zgin ich kolega. Otoczony zewszd przez pomienie pobieg w kierunku, ktry uzna za waciwy. Pomyli si. Nieopodal, w nieco innym kierunku, kryo si ocalenie, zaledwie 20 metrw do przebiegnicia Jeli ogie jest ju duy i nie mamy monoci uciec, czasem moemy si uratowa, gdy schowamy si w jakim wykrocie, dole, zagbieniu, moe bdzie na podordziu wilgotna ziemia, ktr si przysypiemy, moe nawet mokre, gnijce licie; moe bdzie w pobliu jakie bagienko, jaka podmoka ka ycz wszystkiego dobrego

89

Survival po polsku

3. POWD

Nie bd zbyt rozpisywa si na ten temat. Wielkie powodzie s w Polsce zjawiskiem nie tak znowu czstym. Czciej wystpuj raczej zalania, a wic niezbyt wysokie stany wd pokrywajce powierzchnie, ktre traktowano dotd za suchy ld. Tymczasem natura yczy sobie widocznie, bymy z ni cakowicie nie zrywali, wic daje o sobie zna i to nieraz dosadnie. Powodzie lat 1997 i 98 pokazay, e ludzkie przewidywania s zawsze zwizane i z rozumem, i z wyobrani, a gdy czego zabraknie zaczyna dzia si le. No i okazuje si, e way przeciwpowodziowe s za mae, za sabe, za jest ich lokalizacja, ze byo ich konserwowanie. Okazuje si, e nie opracowano adnej sensownej strategii postpowania ratowniczego. Wychodzi na jaw, e kady musi sobie sam radzi w sprawach ewakuacyjnych, sprztowych, ywnociowych i pitnych. Radzi sobie samemu, to oznacza: nie wpada w panik, ale dziaa! Najwaniejsz czynnoci jest wydostanie si na wysoko, ktrej nie dosignie (zgodnie z naszymi przewidywaniami) nieobliczalna woda. Bdzie to najwysze pitro budynku, ktrego nie mamy zamiaru opuszcza; bdzie to wzniesienie terenowe, albo te miejsce moliwie najdalej oddalone od przewidywanego, nowego, szeroko rozlanego koryta rzeki. Jako e nie bdziemy w stanie przewidzie, jak dugo bdzie trwaa powd, powinnimy zabra ze sob wszystko, co pozwoli przetrwa przez moliwie najduszy czas. Konieczne jest okrelenie kilku grup przedmiotw: # co do picia # co do zjedzenia # co do ogrzania si # co do sygnalizowania swej obecnoci # co do prowadzenia akcji ratunkowej Trzeba przewidywa, e bdziemy cierpie na olbrzymi niedostatek wody pitnej. Jest to paradoks, gdy otacza nas bdzie jej ogrom. Jeli jednak uprzytomnimy sobie, e bd pyn w niej obrzmiae i sine trupy zwierzt, e przesycona bdzie toksynami zebranych zewszd ciekw, zawartoci szamb, nawozw, chemikaliw i tym podobnych paskudztw wystarczy! Toksyny jadu trupiego, jednej z najokropniejszych trucizn, nie dadz si usun przez gotowanie! Potrzebne zatem bd liczne, szczelne butelki z wod rdlan, mineraln, nawet studzienn i kranow, lecz sprzed okresu powodzi. Trzeba przewidywa, e ywno nawet ta zabrana przez nas bdzie szybko wilgotnie. Oznacza to ju czasem na drugi dzie obecno pleni i odrzucajc wo stchlizny. Wysze letnie temperatury bd sprzyja zarwno szybszemu suszeniu (w warunkach suchoci oczywicie!), jak i gniciu! Bdziecie zszokowani, gdy zajrzycie do s z c z e l n i e z a m k n i t e g o wczoraj soika z kasz i poczujecie ten wstrtny zapach, ktry od razu powie wam, e nie bdziecie jej je. Mniejszym ryzykiem jest zabieranie tych soikw, ktre byy szczelnie zamknite przed powodzi. Bd to kompoty, ogreczki, peklowane miso, do tego puszki konserw, szczelne torby i paczki z ywnoci, ktre byy pakowane fabrycznie, nierzadko w warunkach prniowych. Sprawa energetyczna zostaa przeze mnie ju wczeniej wyjaniona. W warunkach powodzi moe by wam trudno uzyska gwarancje, e odzie, czy zabrana pociel, koce albo piwory zachowaj swe walory ochrony przed wilgoci i chodem. Z pewnoci 90

Survival - bezpieczestwo

moecie poprawi sytuacj, jeli bdziecie mieli moliwo ogrzewania si przy ognisku, a wic jeli bdzie i opa (np. butla gazowa), i rdo ognia. Wszystko, co zostanie zgromadzone w celu uatwienia sobie przetrwania, powinno by zabezpieczone przed zabraniem przez nagle podniesion wod (przecie syszelicie o falach powodziowych, o nagych przyborach wody to si da oglda!, lecz lepiej nie sprawdza). Zabezpieczenie przed zmoczeniem i zawilgotnieniem jest rwnie wane. Powinien by wyznaczony kto do pilnowania zapasw (rwnie przed ludmi). Zanim opucicie dom, sprawdcie, czy odczylicie prd i gaz (tak, jak podczas poaru). Wracajc po powodzi miejcie si na bacznoci! Mury mog by podmyte lub osabione, a dowiecie si o tym by moe za pno, kiedy ju run na was. Pozrywane przewody mog porazi was miertelnie prdem. Noga moe zapa si w przegni podog, albo okae si, e pod deskami nie ma ju piwnicznego stropu i cho deska jest zdrowa, to nie ma si na czym opiera. Schody w kadej chwili mog run... Otoczenie domu te moe by grone! Czekajce na osunicie ziemne zwalisko przedtem w ogle nie istniao. Otwarcie drzwi garau moe wyrzuci na was spitrzone przedmioty, nawet o sporej wadze. Pyty chodnikowe, albo pat asfaltu moe zapa si pod wami i spadniecie do czeluci wymytej przez szalejce wczeniej podziemne wody. Dalej szukajcie tam, gdzie pisz o wodzie (od str. 164).

91

Survival po polsku

92

B) SURVIVAL NA ULICY

1. WREDNE TYPY W ZAUKU I NIE TYLKO

Ciemny zauek w tytule tego rozdziau jest tylko hasem wywoawczym i ma reprezentowa ca kategori zdarze, ktrych si tu kady spodziewa. Poniewa zawsze bior pod uwag, e ten tekst moe by czytany przez kogo mao rozgarnitego albo z minimalnym zapasem dowiadcze spiesz z wyjanieniami. W tej czci bdzie nadal mowa o zodziejaszkach, rozbjnikach i niebieskich ptaszkach, i o ich kontaktach z nami albo z naszymi mieszkaniami czy jakimkolwiek naszym mieniem. Nie przewiduj a takiego braku rozgarnicia czy dowiadczenia, bym musia tumaczy, kto to jest zodziejaszek. Otwierasz drzwi, a tu! Wanie, tego obawiaj si istoty sabsze, kobiety, emeryci. Dzieci rzadziej, bo ich przewidywania nie s budowane na rzeczywistoci. Niektrzy mczyni rwnie nie maj wielkiego stracha, ale trzeba bra pod uwag, e wredne typy wietnie wiedz o tym, e mog natkn si na mczyzn, ktry si nie bdzie ba, i s do tego przygotowani. Miaem kiedy podopiecznego, ktry pojawia si w drzwiach ubrany w harcerski mundurek i pyta o makulatur. Kiedy mieszkaniec domu udawa si na poszukiwanie papierw, chopak zda zazwyczaj przetrzsn jakie pomieszczenie. Moecie spodziewa si wizyty rnych ludzi, wrd ktrych bd amatorzy albo fachowcy. Szczerze mwic fachowiec jest fachowcem. Niestety jest ich mao. Mwi niestety, gdy fachowiec przychodzi zaatwi jedynie swoj spraw i nie robi poza tym niczego innego. Amatorzy natomiast s nimi maolaty przy okazji zawsze co poniszcz, a i czowieka te uszkodz. Taka tam partanina. Na fachowca wiele si nie poradzi. Choby dlatego, e doskonale wie po co przyszed, wie jak to zrobi i jakie moe mie przeszkody. Prac fachowca mog zaburzy sprawy cakowicie nieprzewidziane i na takie wanie moecie liczy. By moe macie umiejtno wykraczania poza schematy i wwczas to wy bdziecie tak nieprzewidzian spraw. Warto tylko rozway problem, czy lepiej nie mie kapoty, czy nie mie ycia. Tak wanie! Zauwacie jedn rzecz, ktra zdarza si nam wszystkim, jako i temu Jakowi z Wesela Wyspiaskiego, e kiedy schyla si czek po drobiazg, zaraz zaprzepaszcza sprawy waniejsze. Widziaem kiedy mczyzn pracujcego na wysokoci, ktry puci porcz, by apa zdmuchnit przez wiatr czapk. Innym znw razem kiedy jeszcze nie byo tramwajw z automatycznie zamykanymi drzwiami i jedzio si na stopniach, gdy by tok mojemu koledze wylizgna si spod pachy teczka szkolna i prbowa j apa. 93

Survival po polsku

Przy krawniku staa ciarwka. Kolega uderzy ciaem w ciarwk, za gwatowno i sia tego zderzenia odebraa mu na krtki czas przytomno. Na szczcie zdyem unie nog i kolanem przytrzyma chopaka na stopniu. Sam nie puciem porczy, kolega jako si otrzsn i wszystko skoczyo si dobrze. W KONTAKTACH Z WREDNYMI TYPAMI nader czsto zdarza si, e ratujemy jaki drobiazg, ktry w dodatku nazywamy szumnie honorem. W KONTAKTACH Z WREDNYMI TYPAMI ucieczka nie jest adnym dyshonorem; wane jest natomiast, by bya skuteczna. W KONTAKTACH Z WREDNYMI TYPAMI lepiej straci skrzan kurtk ni nasze zdrowie albo ycie. W KONTAKTACH Z WREDNYMI TYPAMI lepiej te zachowywa si tak, jakby spotkanie z nimi byo najwiksz przyjemnoci, jaka moga czowieka w yciu spotka, lecz z wrodzonej skromnoci trzymamy to w sobie. W KONTAKTACH Z WREDNYMI TYPAMI lepiej jest udawa, e si widzi i rozumie mniej, ni si widzi i rozumie. W KONTAKTACH Z WREDNYMI TYPAMI jeli nie jeste Jamesem Bondem albo te Simonem Templarem, Batmanem czy Klossem nie wymylaj adnych sztuczek; jeli sta ci na zgrabne sterowanie sytuacjami, wwczas kreuj spotkanie wedug wasnych potrzeb (bd jeszcze o tym pisa). W KONTAKTACH Z WREDNYMI TYPAMI nie przycigaj ich wzrokiem! Osoba, ktra czuje si zagroona, wlepia oczy w oczy przeciwnika oczekujc ciosu. Na skutek tego przeciwnik czuje, e oto nadchodzi jego pi minut. W KONTAKTACH Z WREDNYMI TYPAMI staraj si wyglda tak, jakby tutaj wanie mieszka, a przynajmniej mia tu wujka lub najlepszego koleg. Poczucie pewnoci w poczeniu z relaksem daje ow cudown mieszank pt.: Jestem u siebie, c mi moe grozi? Mocno zastanwcie si te nad sowem bluff. Amatorzy w dziedzinie szybkiego i niekonwencjonalnego mylenia powinni jednak o nim zapomnie. W KONTAKTACH Z WREDNYMI TYPAMI najlepiej jest mie jak najprzychylniejszy stosunek do otaczajcego w najbliszym pobliu wiata, zainteresowania mie zgodne z miejscowymi, czu si nieco wikszym ajdakiem ni si jest (naprawd!), nabra owych pynnych a rozbujanych ruchw osoby, ktra wiksz cz dnia nudzi si stojc w bramie, pyta o najblisz met z wdk (klientw si nie niszczy), szuka konkretnego numeru bramy na tej wanie ulicy, cieszy si, e wreszcie kto pojawi si na tej spokojniutkiej ulicy i pomoe znale tego szewca, ktry jest pono najlepszy w promieniu stu kilometrw, a podobno tu wanie ma swj warsztacik, a mnie nie sta na nowe buty, a on jest bardzo tani, a nie wiem czy to na pewno ta ulica, tak mi opisali, a moe to na ssiedniej ulicy, to ja tam pjd szuka Ot okazuje si, e zodziejaszki, rozbjnicy i tak dalej, s takimi samymi ludmi jak my. Naprawd! Ciesz si, smuc, boj, maj zmartwienia Fakt, e raduj i smuc ich nieco inne rzeczy, ni nas. Podobnie jest ze zmartwieniami. Takie podejcie nie jest rodem z Zakonu Braci Miujcych, lecz naprawd jak najbardziej survivalowe. Czy inaczej pojawioby si tutaj? Aby nie wpa w nadto artobliwy ton przypomn czy objawi e owi napadajcy na ludzi inni ludzie s albo pijani, albo czym ( np. chci dobrej zabawy) akurat zdeterminowani. Jedno i drugie oznacza ni mniej ni wicej jak tylko rozumowanie na niskim poziomie abstrakcji, a zatem kierowanie si popdami. Co to znaczy dla nas? Czy znacie powiedzenie klin klinem? Nazbyt czsto uywa si u nas tego okrelenia, by podpowiedzie sposb ratunku czowiekowi, ktry przey no, powiedzmy tak pewien wstrzs spowodowany nadmiern atencj ku pewnym trunkom (zobacz94

Survival - bezpieczestwo

cie ile to si czowiek musi nabiedzi, aby nie uy sowa kac albo te co naprawd nie daj Boe! pomroczno jasna!) Wrmy do klina. Podobn zasad posuguje si homeopatia, i w gruncie rzeczy leczenie stanw poalkoholowych klinem jest tak jakby mniej szlachetn jej odmian. W sytuacjach spoecznych jake czsto zastosowanie zasady klina ma cudowne i niewyobraalne wrcz skutki. Wyobracie sobie bachora nie da si tego inaczej okreli ktry ryczc wniebogosy rzuca si na ziemi w jedynym celu. W jedynym celu te wierzga nogami: aby sterroryzowa matk! W tym miejscu musz wyzna, e akty terroryzmu budz we mnie kontr-terroryst (umownie, bo nale do ludzi pokojowo usposobionych, ale jednak) troch jakby zgodnie z zasad klina. Ju miaem ochot oburzony zwrci matce uwag, e takie wychowanie prowadzi do (nie mylaem wwczas survivalowo), kiedy jaki mody chopaczek waln si na ziemi koo bachora wyjc znacznie gorzej od niego. Gorzej znaczy w tym przypadku przeraliwiej i goniej, jako, e wy lepiej od bachora, bo przeraliwiej i goniej. Bachor stkn par razy, obrci gow w kierunku podrygujcego obok w kurzu chopaka i zawy przeraliwiej ni on. Tyle, e ju pdzi w stron matki. Nie widziaem go ju nigdy lecego na ziemi. Wiem, e nie bya to historia ciemnozaukowa, ale nie miaa znw z ni tak wielu rozbienoci. Caa akcja bo bya ni niewtpliwie odbya si z zachowaniem wszelkich zasad klina, z dopasowaniem relacji, nasilenia oraz poziomu skomplikowania. Ponadto nie mog powstrzyma si od komentarza: jak cudown rzecz jest modziecza fantazja! Kiedy bdziecie stali sam na sam z facetem ziejcym wam prosto w twarz najgorszym gatunkiem wdki i majcym jak najgorsze wobec was zamiary, warto, bycie mieli ju przepracowane pewne zachowania. Tam i wtedy wanie, trudno wam bdzie dokonywa analizy, czy jestecie wanie wyznaczeni na ofiar do oskubania, czy zostalicie uznani za rywala do jakiego tam dobra (panienki w bramie, miejsca na awce, moe portfela lecego opodal, ktrego nawet nie zauwaylicie). Trudno bdzie te szuka waciwego rozwizania inaczej, jak tylko intuicyjnie, szybko, zaraz Jake to wspaniale, gdy wasza intuicja bdzie moga wesprze si na dowiadczeniu. Choby tym pyncym z czytanej wanie ksiki. Powrmy wic do tezy, e mamy do czynienia z ludmi takimi samymi, jak my. Ale dziaajcymi na innym poziomie mylenia abstrakcyjnego. Oznacza to w konsekwencji, e nie uywamy tych samych sw, e nie znamy tych samych poj, a niektre z nich znacz dla nas zupenie co innego. Jednoczenie musimy sobie zdawa, e na pewno wsplne potrzeby pierwotne, podstawowe: sen, pokarm, bezpieczestwo. Powrmy do tezy, e skuteczn okazuje si metoda klina. Pierwsza rzecz, jaka si tu kademu prawdopodobnie nasunie, to taka, e w spotkaniu trzeciego stopnia winnimy zastosowa zachowanie na innym poziomie mylenia abstrakcyjnego. I jest to prawda! Ale nie caa. Pozwlcie, e stworz teraz pewien model konieczny do teoretycznych wicze na nim. Niech ma ksywk czyli nom de guerre, czyli pseudonim Pta, od niebieskiego ptaszka. Dla naszych potrzeb bdzie on mia cechy kameleona, a wic raz moe by namolnym pijaczkiem, raz agresywnym chuliganem 32, innym razem wraliwym na nasz portfel zodziejaszkiem. Z koniecznoci nie jest to bowiem praca dok32

Nazwa pochodzi od angielskiej rodziny Hooligan, ktra wsawia si wyczynami godnymi chuliganw.

95

Survival po polsku

torska z resocjalizacji moje opisy i wyjanienia bd zuboone, gdy maj one za cel jedynie przybliy wam funkcjonowanie pewnych zjawisk, bycie mogli czyni wasne spostrzeenia. Nie moemy traktowa Ptasia jako typowego punktu odniesienia pochodzcego z owej diady: Pta Jego-Ofiara, gdzie diada oznacza pewien dwuelementowy, nierozerwalny ukad 33. Zazwyczaj nasze postpowanie w spotkaniu z Ptasiem bywa na obcym Ptasiowi poziomie abstrakcji, albo te adekwatnie na tym samym.

W pierwszym przypadku jestemy dla Ptasia typowym o b c y m obiektem, jak cudza Krasula (wydoi!), albo jak Krliczek 34 (ciga!), albo jak Wadza-i-Jej-Krewni-i-Znajomi 35 (odegra si!). W drugim przypadku wchodzimy w rol s w o j s k i e j krowy, dawno znanego Krliczka i caej tej reszty. Pozwolenie Ptasiowi na rozumienie nas jako zjawiska, pozwala mu na ocen. Jednym sowem: obcy albo swj. Swojsko narzuca cakiem inne widzenie zjawisk. O wytworzeniu atmosfery swojskoci decyduje jeszcze rodzaj naszego postpowania w powstaej sytuacji! Poniewa moe to wszystko powyej brzmiao nieco tajemniczo, spiesz z wyjanieniami. Zachowanie adekwatne do sytuacji prezentuje ona Ptasia. Gdy Pta bierze si za jej tuczenie, owa Ptasiowa zaczyna pojkiwa, umyka wok stou i uchyla si od ciosw. Sowem Ptasiowa wypenia dokadnie i odpowiednio do sytuacji (a wic adekwatnie) rol osoby bitej. Podobnie mog i ja znale si w sytuacji Ptasiowej, cho pozornie niewiele czy mnie z Ptasiem. Pozornie, bo czy nas choby to, e stoimy przed sob nos w nos. Poza tym czy nas cig wydarze a wic: Pta rabuje ja daj si obrabowa Pta bije ja daj si bi Pta mnie zniewaa ja daj si zniewaa

Inne wersje: Pta rabuje ja woam pomocy Pta bije ja mu oddaj Pta mnie zniewaa ja protestuj etc. We wszystkich przypadkach ja tu o d g r y w a m s w o j r o l , podobnie jak pani Ptasiowa. Bywa, e w takim dopasowaniu posuwam si do tego, e gdy niespodzianie i przypadkowo pojawia si policja, mwi, e to byo nieporozumienie, i wszystko midzy mn i Ptasiem jest ju wyjanione, egnam si z nim serdecznie i zadowoleni z siebie rozchodzimy si w przeciwne strony.
33 34 35

Nierozerwaln diad jest magnes: zawsze choby go ama ma biegun + oraz biegun -. Aby to zrozumie, trzeba posucha piosenki Skaldw z roku, bodaje 1968 czy 69. Wychowani na Kubusiu Puchatku wiedz, e okrelenie tego typu dotyczy bardzo duego krgu, jednak w naszym przypadku z cakowitym wyczeniem Krewnych-i-ZnajomychPtasia.

96

Survival - bezpieczestwo

Podobnie czyni Ptasiowa, gdy naiwni ssiedzi wezw policj do domowej burdy. Jeli ju w ogle policja przyjedzie, Ptasiowa wyzwie chopakw od najgorszych i wykrzyczy, e kto jak kto, ale wasny m ma prawo j bija ile tylko zechce i wara innym do tego! PAMITAJCIE: dostosowanie si do sytuacji jest to czynno, ktr kady wykonuje spontanicznie i podwiadomie. W trakcie tego kady wyzwala z siebie te reakcje, ktre stereotypowo wykonuj wszyscy. S to reakcje wyuczone w praktyce, albo znane z opowiada, albo znane z filmw. Tworzy si wtedy pena zgodno zachowa kata i ofiary, a tak sytuacj trudno jest rozbi i sprowadzi do innego rozwizania. Powstaa stuprocentowa diada! Dwa magnesy ju si przycigny i sprbuj je teraz rozerwa! Trzeba wczeniej jeden z magnesw obrci, by si odpychay. Mam nadziej, e to porwnanie podziaa na wasz wyobrani Psychologia mwi nam, e czsto wypeniamy swe role, jakby byy zapisane w jakim scenariuszu i nie robimy w nich adnego wyomu, adnej rewolucji, ktra by tak bardzo urozmaicia nasze ycie. Dochodzimy do sedna: caa umiejtno polega na postpowaniu na poziomie abstrakcji tym samym, na jakim funkcjonuje Pta, natomiast musi to by postpowanie nieadekwatne do sytuacji. Jednoczesne znajdowanie si na tym samym poziomie abstrakcji, co Pta, czyni, e jestemy w postpowaniu pasujcy do samego Ptasia, a wic zrozumiani przez niego. Natomiast nieadekwatno postpowania wybija Ptasia z rytmu. I wanie to nas ratuje! To jest w klin! Jeszcze nie rozumiecie?! Sposb mylenia powinien by jak u Ptasia, ale to, o czym pomylimy, musi dotyczy cakowicie czego odmiennego. Przedstawi niej przykad wydumany przeze mnie na poczekaniu. # Diagnozujemy sytuacj jako zagroenie ze strony Ptasia: Co si tak gapisz, gupi palancie?! # Nasz poziom mylenia kazaby odezwa si: To nieadnie tak zwraca si do nieznajomych? albo Przepraszam pana bardzo, ale tak si zamyliem, albo Co jest, nie wolno?! w ten sposb prezentujemy si myliwemu, e jestemy zdobycz # Odzywamy si (jakbymy byli jednym z myliwych), ale nie na temat: Cholera, gorco jak skurczybyk, piwa bym si napi i zamykamy cao pytaniem, by zatrudni te par komrek mzgowych Ptasia Gdzie tu daj zimne piwko? Nawet wtedy, kiedy niech Ptasia do nas nie zmniejszya si, to przynajmniej podziela nasz sympati do zakadw piwowarskich. W takiej chwili moe on na nas warkn, ale da nam spokojnie odej w poszukiwaniu obiektu naszych marze. Musimy zachowa tylko kilka zasad: 1. Nie lekceway Ptasia 2. By czujnym na reakcje Ptasia; (owa czujno najbardziej przypomina czujno wrcej Cyganki, ktra pilnie ledzi: trafia, czy nie) 3. Przerzuci uwag Ptasia na inne sprawy Wszystkie trzy zasady musz by wypenione, aby nasze dziaanie byo skuteczne. Rd Ptasiw jest, jak mao kto, wraliwy na punkcie swego honoru i swej wartoci takiej, jak j Ptasiowie rozumiej. Dlatego choby cie podejrzliwoci, e mamy zamiar growa nad Ptasiem (chyba, e mamy ju tak charyzm, e spotkawszy nasz wzrok, Pta od razu klka) moe zniweczy nasz plan ratunku. Do tej cechy dopasowane s dwa pierwsze, wyej wymienione punkty.

97

Survival po polsku

Jeli chodzi o punkt trzeci, to pragn przypomnie wam, jak to atwo u maego dziecka zmieni punkt zainteresowania. Gdy dziecko zaczyna marudzi i paka, wystarczy wskaza mu ptaszka, pieska czy grzechotk, aby natychmiast zajo si czym innym ni paczem. Ptasiowie pod tym wzgldem niewiele rni si od maych dzieci. Trzeba tylko pamita, e maj oni swoje namitnoci (patrz: niektre opowiadania z tego tomiku). Trzeba te dorzuci do naszych zachowa szczypt wyobrani, odrobin fantazji Gdy mowa o namitnociach, to okazuje si, e jak czarnoksiskie zaklcia dziaaj sowa takie, jak: wdka, piwo, papierosy (dobrze, jeli mog by one uyte w ptasiowym slangu). Prcz tego doskonaa jest paplanina. Tak, doskonale wiem jakie sowo uyem: paplanina. Paplanina bywa czynnoci wykonywan w momencie cakowitego wewntrznego wyluzowania, gdy towarzyszy osobie paplajcej odrobina pewnoci siebie i w domyle brak zahamowa w paplaniu. Niewane c o 36, byle jednym cigiem. Paplanina w jaki cudowny sposb odciga uwag wszystkich od tego, o czym myleli i co robili, przyklejaj si do paplaniny, jak muchy do lepu i najczciej ich jedynym marzeniem znale si jak najdalej, chyba, e te chc sobie popapla. Dopilnowa naley jedynie, by Ptasiowi nie przyszo do gowy uciszy paplaniny jednym pacniciem. Prcz tego naley uwaa na to, co byo zawarte powyej w punkcie 2. Dodam jeszcze, e skuteczn obron przed planowanym zamachem na nas, moe by atak. Tak atak torsji albo blw, ktry odstrcza od nas i powoduje, e Pta woli si nami nie pobrudzi. Bywa, e istnieje ju sytuacja, gdy Pta jest rozjuszony czymtam i wanie rozglda si, co by tu wzi na rogi. Moemy niechccy wej w ni. Nie ma wic tu mowy o wyrafinowanym i zaplanowanym naruszeniu naszej czci (oraz ciaa i rzeczy, ktre nasze s), ale ewidentnie mamy do czynienia z pracujc ju maszyn, ktr los nieopatrznie wczy. Dlatego najwaniejsz spraw jest niedopuszczenie do przycignicia magnesw ju na samym pocztku, a wic trzeba powstrzyma sw ulego, kiedy ju kontakt wzrokowy kae wam si zatrzyma, rozpocz konwersacj, poda aktualn godzin, sign do kieszeni po zapaki, zaprotestowa, trzeba szybko oddali si bez zatrzymywania. Skierowa si jak najszybciej ku wyjciu, ku miejscom owietlonym, ku miejscom ludnym. W kontaktach z wrednymi typami nie bawcie si w survival. Tu ju jest naprawd powana sytuacja. Czowiek jest naprawd gorszy, ni caa reszta natury! Moje wszelkie dotychczasowe wywody s wspaniae, ale czsto nie do zastosowania bez wasnych dowiadcze w tej sferze i bez przemyle: zbyt wiele zaley od zbyt wielu okolicznoci. Moje sztuczki zastosowane przez kogo o zupenie innej osobowoci ni moja, przynios mu klsk o jakiej nawet nie myla. Wolabym powtrzy to jeszcze kilka razy, by myl taka do was trafia, szczeglnie do tzw. odwaniakw. Trzeba bezwzgldnie pamita, e odgraanie si nie odstrasza, nie jest skuteczne, jeli nie idzie za nim nasza tyzna fizyczna, bd tum oddanych nam kolegw za plecami. Pamitajcie, e grona dla nas moe okaza si chociaby nawet zapowied udania si na policj, czy przekonywanie, e si zapamitao twarze, albo nawet, e przeciwnika zna si z widzenia. Wiem, e to, co pisz w sumie moe wydawa si przewrotne, ale ycie te jest takie.
36

Mimo wszystko lepiej jest, jeeli co ma swoj logik i punkt centralny, ktry bdzie punktem zainteresowania dla Ptasia.

98

Survival - bezpieczestwo

Od lat kursuje wrd rodakw powiedzenie Jeli chcesz przey nie dranij nigdy czowieka z noem i kucharza! Rodacy s jednak narodem buczucznym i lubi wszystko sami sprawdzi, bo nikt ich przecie nie bdzie poucza. W kontaktach z wrednymi typami pamitajcie o jednym: Oni maj nad nami t przewag, e przekrocz bez wahania wszelkie te granice, ktrych m y n i e j e s t e m y w s t a n i e p r z e k r o c z y ! Nieco analogii znajdziecie w czci powiconej przygodom oraz w innej mojej ksieczce zatytuowanej: Ksiga Kota i Ksiga Walki, z ktrej pochodz ponisze cytaty podane wam tu dla smaku. Kot woli zastpi krwawy bj manifestacj swej nieustraszonoci. Biada tym, ktrzy to zlekcewa, wszak jest on urodzonym wojownikiem! OMWIENIE: Jest spraw oczywist, e yciowo bardziej opacalne jest pokazywanie zbw, stroszenie si i prychanie (a czsto nawet ucieczka!), ni lizanie si z ran. Kot to wietnie rozumie, chocia tchrzem nie jest. Jake inne jest ycie myszy, ktra wie, e kot jest w pobliu, od ycia myszy, ktra tego nie wie. Gdy kot znajduje si o stop nad mysz, widzi go ona zupenie inaczej, ni gdy to ona znajduje si o stop nad kotem. OMWIENIE: Chyba zauwaasz rnic midzy tym, e na Ciebie poluj, a Ty nawet nie wiesz, gdzie si przyczaili, a tym, e siedzisz sobie spokojnie i kontrolujesz sytuacj. Owa kontrola pozwala Ci zawsze zachowa spokj wewntrzny, gdy zauwaysz, e czyje prychanie jest dla Ciebie tak odlege, jak Bg od kota. Wtedy te zauwaysz, jak mao wzrusz ci wyzwiska, ktre rzuci pod twoim adresem jaki pijaczek. Kot potrafi przedosta si przez rzek tak, by nie zamoczy ogona. Kot nie wiczy chodzenia po wodzie, skoro moe przej rzek po zwalonym pniu. OMWIENIE: Umiejtno przystosowywania si do warunkw, to gwna cecha potrzebna dla dobrego przetrwania. Sytuacje na twojej drodze s zawsze do pokonania. Szukaj ich, ale nie czy czego, co przerasta twoje moliwoci, wszak mona wykorzysta cakiem proste rozwizania. Kot nie poluje na psy, bo ycie jest waniejsze od obiadu. Pies omija prychajcego kota, ale kot woli umyka ni prycha, bo s psy, ktre nie rozumiej kociego prychania. OMWIENIE: Niecierpliwo ma dwa oblicza. Z jednej strony jest to nieumiejtno bycia w zgodzie z czasem, z drugiej za jest tak, e niejeden niecierpliwiec gnany przez swe namitnoci (chciwo, zdenerwowanie, ch zemsty itp.) porywa si na sprawy i ludzi przerastajcych go. Nie do zwycistwa, lecz do koca walki d. OMWIENIE: Credo Drogi Kota. Niewane jest spojrzenie po polu walki wzrokiem zwycizcy, widzenie powalonego wroga. Niewany jest okrzyk tryumfu, niewane s pene uwielbienia spojrzenia tumu. Wane jest... znalezienie rozwizania sytuacji. Szukajcie wiedzy o tym, jak wykorzystywa wasn intuicj dla ochrony przed niebezpieczestwem ze strony innych ludzi, w ksice Gavina de Beckera Dar strachu wydan przez Media Rodzina z Poznania. Wrcie te do str. 79 i nastpnych. 99

Survival po polsku

2. PANIKA

Wielu ludzi nie potrafi myle samodzielnie dziaaj na skutek oddziaywa innych ludzi. S te ludzie mylcy autonomicznie, nie ulegajcy sugestiom, rozwaajcy kady czyn, biorcy za odpowiedzialno. Istniej tacy, ktrzy wrcz zabiegaj o to, by myle inaczej ni pozostali, czyni inaczej ni pozostali, wyglda inaczej ni pozostali. Wszyscy oni mijaj si na ulicy, spotykaj si w sklepie, siedz obok siebie na meczu piki nonej czy w teatrze. Czasem id we wsplnej manifestacji. S tumem. Tum jest jednym organizmem, gdy pada gol. Oczywicie, e cz ludzi cieszy si w tym momencie, cz si martwi, ale wszyscy, w jednej chwili, przeywaj co, co pochodzi od jednego bodca. Tum jest jednym organizmem, gdy manifestacja spotyka si z brutalnoci policji albo z kontrmanifestacj. Tum jest te jednym organizmem, gdy wybucha poar, gdy pojawia si zagroenie ycia. Tum staje si w tym momencie paskudnym ywioem, ktry nie zwraca uwagi na takie drobiazgi, jak zdrowie i ycie jednostek. Niby paradoks, bo kada z jednostek skadajcych si na w tum o niczym innym nie myli, jak tylko o swoim ocaleniu. Zdarza si te, e pozornie opanowani ludzie przejawiaj zachowania absurdalne lub zafiksowane na jednej, konkretnej czynnoci i nie potrafi pokona tej bariery. Vitus Drscher w swojej ksice Regua przetrwania tak opisuje problemy, jakie pojawiy si podczas trzsienia ziemi na Alasce w 1964 roku: Kady nadal robi tylko to, do czego przywykn, chocia inne sprawy stay si znacznie waniejsze. Na przykad straacy biegli natychmiast do poaru i prbowali ugasi ogie, ale stawali zupenie bezradni, gdy ze zniszczonych przewodw wodocigowych przestawaa pyn woda; nie wpado im w ogle do gowy, aby w zawalonych budynkach, tych ktre si nie paliy, szuka zasypanych ludzi. Burmistrz i radni miejscy zamiast natychmiast wprowadzi w ycie plan operacyjny przygotowany na wypadek katastrofy, przede wszystkim powoali sztab kryzysowy, ktry jak to zwykle bywa bez koca obradowa. Policja urzdzaa polowania na rabusiw cudzego mienia, mimo e na caym terenie objtym trzsieniem ziemi syszano o jednym jedynym przypadku kradziey. W obliczu katastrofy wszystkich ogarno przemone, irracjonalne uczucie, e trac swj dobytek; byo ono tak silne, e strach przed nieistniejcymi grabiecami przemieni si w psychoz. Dopiero nastpnego dnia ludziom przyszo na myl, aby przynie pomoc rannym i zasypanym. 37 Panika jest sum reakcji jednostek, ktre znalazy si w zestresowanym tumie. Kada z nich dy do jednego celu, ale dziaaj ju na wasn rk. Jeli manifestacja miaa swego przywdc, ktry prowadzi j przeciw jakiemu zjawisku i powodowa skandowanie hase jakby przez jedno gardo, to pojawienie si paniki automatycznie usuwa wszelkie przywdztwo. Jedno gardo rozrywa si na mas wrzeszczcych gardeek. Zauwaacie chyba rnic midzy brzmieniem chru, brzmieniem targowiska, i wreszcie brzmieniem spanikowanego tumu. Panika jest to zasugerowanie si jednym, wsplnym nastrojem strachu i niemocy. Sugestia bywa spor si dziaajc na jednostk i niweczc jej wol. Czy jestecie w stanie wyobrazi sobie dowiadczenie na winiach skazanych na mier, z ktrych kady niezalenie otrzymuje wiadomo, e zmieniono sposb wykonania wyroku: skazaniec otrzyma zastrzyk z trucizny, spokojnie zanie i podczas snu odejdzie z tego wiata. Kady z winiw otrzyma zastrzyk z placebo, substancji cakowicie obojtnej nic nie wiedzc o tym. Wikszo zmara.
37

V. B. Drscher, Regua przetrwania, PIW, Warszawa 1982 (pojawio si te nowe wydanie 1996)

100

Survival - bezpieczestwo

Czowiek zamknity przypadkowo na kilka godzin w chodni pozostawia list poegnalny i umiera z zimna. Chodnia bya w remoncie i od duszego czasu wewntrz bya temperatura, ktra nie zabijaa. Oto choremu podaje si placebo, czyli rodek obojtny dla organizmu stan zdrowia si poprawia. Tak wpywa sugestia na niejednego czowieka. W tumie sugestia i w wsplny nastrj, potguj si po wielekro. Czemu tak si dzieje? Patrzycie na czowieka obok i widzicie, jak si boi. Zadajecie sobie pytanie, e moe faktycznie nie ma artw i pojawia si potrzeba ucieczki. Ten czowiek obok, to ja szukam wanie jakiej wskazwki, wytumaczenia dla tego, co si dzieje. Patrz w wasze oczy i widz strach. W waszych oczach widz strach!

Strach !
Uciekam. Kiedy widzicie mnie biegncego, ju nie macie wtpliwoci W momencie, kiedy wybucha panika, czyli spontaniczna reakcja tumu powodowanego strachem, naley samemu trzyma si z dala od miejsc, w ktrych nastpi kondensacja ludzkiej masy, czyli przewanie przy wyjciach. Bdc niesionym przez tum, naley dba o to, by nie zosta przycinitym do krat i barier, by nie upa. Obliczono, e wystraszony tum opuszcza zamknite pomieszczenie znacznie wolniej, ni wtedy, gdy ewakuacja nastpuje w spokoju, gdy kto ni kieruje. W momencie bezporedniego zagroenia ze strony tumu nie wystarczy protestowanie. Czsto jedynym ratunkiem jest uczynienie czego gwatownego. Moe to by przeraliwy wrzask lub rozdawanie ciosw na lewo i prawo, ugryzienie kogo. Kiedy wychodziem wanie z koleg z wygranego meczu piki nonej poczuem pod nogami ludzkie ciao. Wrzasnem o tym fakcie koledze i zaczem siga ku doowi. Tum radonie napiera. Kolega zacz rozdziela ciosy i zdziwieni ludzie przyhamowali swj pd. Wydobylimy spod ng, mocno ju poturbowanego, drobnego nastolatka. Wszystkim wydao si oczywicie niemoliwe, by w ogle miao mu si co sta. Kiedy zagroenie mija, ludzie s skonni lekceway wydarzenie i nadawa mu znaczenie niezbyt wielkie, ot bahostka! Z pewnoci nie myla w ten sposb w chopak. Bardzo podobnie moe wyglda sytuacja, gdy jestemy ju sami zagroeni przez nieokieznane siy. W przypadku, ktry wspomn, nie chodzio akurat o panik, ale warunki byy podobne jeli chodzi o mechanizm. Podczas wesoego baraszkowania gromada kolonistw wskoczya na swego wychowawc i utworzya nad nim piramidk. Czowiek w, nie mogc oddycha pod ciarem kilkunastu chopcw, zastosowa silny bodziec sugerujcy bezporednie zagroenie (wyamywanie chwyconych nadgarstkw) i w ten sposb chopcy czujcy si atakowani postarali si usun z zasigu zagroenia. Oni przynajmniej mogli to uczyni. Wanym wic wydaje si, gdy kto moe ty? pokieruje pozostaymi. Potrzebne s: pewno siebie, spokojny ton, moliwo dotarcia swym gosem do jak najwikszej iloci ludzi. Pierwszym sygnaem do tego moe by przeraliwy gwizd na palcach, albo gony okrzyk: E! (jest to okrzyk, ktry ma znaczenie przywoywania, zwracania uwagi; atwo go wyda, atwo osign jego due natenie). Po to, by mona byo zapanowa nad cudzym lkiem, trzeba umie pokona swj. Mona tego dokona dwiema, czsto wspistniejcymi rwnoczenie, drogami. Jedn z nich jest droga opanowania wasnej fizjologii. Twoje ciao wbrew twoim chciom i potrzebom dziaa wedug swoich, autonomicznych zasad: serce omocze, w uszach szum, krta cinita, nogi, rce, cae ciao wykonuj ruchy, ktrych si nie chce Ot istnieje teoria, ktra mwi, e jaki jest wpyw emocji na ciao, taki jest wpyw ciaa na 101

Widz strach!

Survival po polsku

emocje. Uruchomienie w sobie, si woli, grup miniowych w tym ukadzie, jak to si dzieje w chwilach radosnego uczestniczenia w zabawie (na przykad), powinno spowodowa pojawienie si takich wanie odczu. Podobno poranny umiech wykonany tak sobie, dla wiata za oknem, ustawia czowieka na cay dzie pozytywnie do tego, co go spotka. Poza tym mona ciao wspomc spokojnym, regularnym treningiem oddechowym. Wikszo ludzi nie zdaje sobie w ogle sprawy o zwrotnym oddziaywaniu stanw psychicznych oraz fizjologii. Mwic krtko: chodzi o to, e czujc zo na kogo spinamy zazwyczaj okrelone minie twarzy, pasa barkowego, doni, zaciskamy zby. Oddech robi si krtszy, szarpany. Jeli nie odczuwajc adnej zoci napniemy odpowiednie minie i zaczniemy oddycha we waciwy sposb, adrenalina zacznie swoje dziaanie, naprawd p o c z u j e m y co w rodzaju zoci. Podobnie jest z panik. Podczas paniki napinaj si okrelone grupy mini i pojawia si krtki, rwany oddech. Kiedy pierwszy raz w yciu zszedem z butl pod wod, otrzymaem polecenie, by oddycha szybko i krtkimi wdechami. Nic dziwnego, e w pewnej chwili organizm, prawem relacji zwrotnej, rozpozna sytuacj jako zagroeniow, a moja wiadomo doznaa uczucia lku. Lk jest to niepokj z n i e z n a n y c h powodw (w odrnieniu od strachu reakcji na zagroenie z n a n e ). Moje dowiadczenie mwio mi, e zagroenia nie ma. Niepokj by. Szczliwie panuj nad sob w dostatecznym stopniu, by dokona szybkiej analizy i w jej wyniku natychmiast opanowaem sytuacj: s p o w o l n i e m o d d e c h . Wiedziaem, e wszystko bdzie dobrze. Drug drog stanowi zrozumienie sytuacji. Oznacza to, e musisz zrozumie, jakie mog by wszelkie prawdopodobne jej zakoczenia. Musisz zrozumie, e zgadzajc si psychicznie na zakoczenia dla ciebie najgorsze, automatycznie pogarszasz swoje szanse, automatycznie stajesz si mniej skuteczny w naginaniu sytuacji na swoj korzy. Musisz zrozumie swoje miejsce i swoj rol w caym wydarzeniu. Wane, a nawet bardzo wane, jest trzymanie si myli o szczliwym zakoczeniu. Ale najpierw trzeba zdawa sobie spraw, e wpado si w panik. A do tego trzeba by opanowanym. Adrenalina pogania nasz organizm do panicznej ucieczki. Hamowanie nastpuje u tych ludzi, ktrzy: 1. s z natury opanowani 2. rozumiej sytuacj 3. znaj sposoby dziaania 4. maj obraz szczliwego zakoczenia W cytowanej ju ksice Drschera jest mowa o dowiadczeniu prof. Bilza nad dzikimi szczurami wdrownymi. Szczur by wrzucany do kota z wod i nie mia ze wyjcia. W normalnych warunkach szczur jest w stanie pywa ok. 80 godzin bez przerwy. Szczur uyty do dowiadczenia pywa zaledwie 15 minut i zdycha: Wida z tego, e nie fizyczny wysiek pywania spowodowa zgon szczura, a jedynie miertelny strach o to, e nigdy ju nie znajdzie wyjcia z tej sytuacji. Nastpnego dnia przeprowadzono to samo dowiadczenie z innym szczurem. Jednake tym razem po piciu minutach wetknito do kota drewnian tyczk, po ktrej zwierz mogo si wdrapa, aby nastpnie wle do ciepego gniazda. Gdy si potem wrzuca tego samego szczura do wody nie podajc mu ju zbawczej tyczki, ani mu si ni umiera od stresu. Pywa niezmordowanie w koo, niczym rutynowany dugodystansowy pywak, przez blisko osiemdziesit godzin, peen nadziei, e kiedy jednak nadejdzie ratunek w postaci pomocnej tyczki jako deus ex machina. Tu naley podkreli znaczenie wiary w ocalenie. W sytuacji paniki dobrze jest wic posuy si nawet kamstwem o moliwociach ratunku, aby pojawiy si w czeku nowe siy. Do nadziei czowiek dokada proces rozumowego poszukiwania wyjcia z sytuacji. Proces zrozumienia jej musi przebiec w tobie tak szybko, jak tylko pozwol na to warunki i twoja yciowa mdro. 102

Survival - bezpieczestwo

Zmary w lutym 1995 roku ojciec Jzef M. Bocheski, niezwykle przenikliwy czowiek zajmujcy si filozofi analityczn, uczyni rozrnienie pomidzy moralnoci a mdroci 38. Wedug niego ratowanie toncej dziewczynki jest bezwzgldnym nakazem moralnoci: Musisz to uczyni tak trzeba! Mdro polega na zrozumienia celu w tym, co si czyni, przy czym nakaz owego czynu jest warunkowy i nieobowizkowy. Podstawowym nakazem mdroci jest: Dziaaj tak, aby dugo y i dobrze ci si powodzio. W mdroci obowizuje jednak rozpoczcie wszelkiej myli od jeli, a wic od rozwaenia wszelkich zewntrznych i wewntrznych warunkw oraz zalenoci. Czemu o tym wspominam? Bowiem w odniesieniu do paniki, w odniesieniu do spotkania z wrednymi typami, w odniesieniu do wszystkich spraw poruszanych w tej ksice powinno si posugiwa mdroci. Kada powaniejsza dziaalno, szczeglnie taka, ktrej skutki s niepewne, ktra w razie niepowodzenia moe przynie szkod powinna zaczyna si od jeli.

P. S. ': propos paniki: gdyby uzna, e atak psa pdzi wanie ku tobie z charkotem i ttentem wspaniale budzi w tobie panik, to zapamitaj przynajmniej te sowa. Pies czuje, e si go boisz. Kto, kto si boi, ten moe zaatakowa. Ze strachu. Pies obawia si instynktownie, e ty to zrobisz pierwszy. Woli wic ci uprzedzi. A dalej, to ju wiesz! Jeli chcesz wyj z sytuacji obronn rk, to stj spokojnie, rce miej w kieszeniach albo wzdu tuowia, ciepym, niskim gosem uspokajajco przemawiaj do psa. Nie rb ani jednego kroku. Stj! I czekaj na ten waciwy moment, e ju bdziesz mg si ruszy swobodnie. Przeczytaj jeszcze na kocu ksiki, co pisz na temat kontaktw ze zwierztami. Wspomnij sobie wic w chwilach grozy o nadawaniu sygnaw obojtnych, ale wiele znaczcych. Jeli ju pies ma zaatakowa i chcesz si przed tym ochroni, wskazane jest mie w rku grub ga. Naley j chwyci obiema rkami za koce i wystawi j w stron zwierzcia. Pies zazwyczaj jest skonny apa porodku. Naley ga unie do gry wraz z wiszcym u niej psem i wymierzy mu silnego kopniaka w podbrzusze. Gdy nie masz gazi, mona psu podsun wasne przedrami owinite koszul czy kurtk. Dalej postpuj tak samo. Jeli jeste rowerzyst i przyczepi si do ciebie wiejski burek, zsid z roweru i id swoj drog odgradzajc si rowerem od psa. Mog te by inne jeli. P. S. '': propos moralnoci: ojciec Bocheski twierdzi, e mdro czasem kci si z moralnoci. Taka sobie ciekawostka. Ja pomylaem tylko, e czowiek moralny jeli ju przydarzy mu si mdro chyba nie dowiadcza tego rodzaju wrae. Odwrotnie bywa z mdrymi.
38

Bocheski J. M., Podrcznik mdroci tego wiata, PHILED, Krakw 1992, wydanie II

103

Survival po polsku

104

IV. TO WYPRAWY... W YCIE

A) PRZYGOTOWANIA
Dla waszych przygotowa bardzo due znaczenie ma to, czy macie zamiar trzyma si jedynie wasnych upodoba, czy te moe raczej przystosujecie je do warunkw wyprawy. To pierwsze moe oznacza ni mniej ni wicej tylko to, e udacie si w wysokie gry w waszych ukochanych teniswkach w rowym kolorze. Co bardziej zarozumiali z was bd przy tym wygasza opinie, e byliby w stanie przej Gry Skaliste boso, i to grajc jednoczenie w szachy 39. Prcz tego rwnie dobrze moe zdarzy si tak, e we wspomniane gry udacie si wprost od biurka, majc dosy flakowate nogi i obwisy brzuszek. Wemiecie ze sob parasol, fotel bujany i niezastpione video. Wemiecie ponadto dobrych kumpli od kieliszka, by w krtkim czasie doprowadzi do ruiny nie tylko swoje siy fizyczne, ale i stosunki koleeskie. Przygotowanie si do spenienia wdrwkowych marze, to czsto spory wydatek. Katalogi takich zachodnich firm, jak TATONKA czy Campus, zawieraj bogate zestawy odziey i sprztu. Oto: buty, sanday wspinaczkowe, kurtki, dresy, torby i torebeczki (przyczepiane do paska, do plecaka, do roweru, na szyj), plecaki i pokrowce na nie, troczki, zaczepy, paski, folie, namioty i dodatki do nich, piwory, moskitiery, jednorazowe palniki gazowe, mikroskopijne wrcz kuchenki, komplety skadanych garnkw, dozowniki, niezbdniki (pierwszopomocowo-kosmetyczno-kuchenno-szyciowo-majsterkowiczowe), saperki, latarki, fosforyzujce w ciemnociach paeczki, siateczki przeciw komarom, noe, ostrzaki, trjnogi, stoeczki, termosy, plastikowe tuby na maso czy demy, pojemniki na rzeczy sypkie, pojemniki na chleb, pojemniki na wod, itp. Bardzo kuszce i bogate s oferty naszej rodzimej firmy Alpinus czy te podobnej Summit SA (zaopatruje polsk armi), trzeba wic si dobrze zastanawia nad zawartoci kieszeni. Rozsdnym wydaje si by przygotowywa si wobec tego etapami i sukcesywnie dokupywa nowy sprzt (nie popadajc w przesad). W jednym roku bdzie to plecak, w nastpnym piwr i namiot A zaznaczy musz, e niektre technologie doprowadziy do tego, e niepodobna si bez nich obej popatrzcie po firmowych sklepach, a si przekonacie.

39

Jeli chcecie pomia si serdecznie, to kiedy przeczytacie ju t ksik wybierzcie si na tatrzask wypraw, troch wyej, poza doliny, i przyjrzyjcie si, w jakim obuwiu chodz tam nasi rodacy, a szczeglnie rodaczki!

105

Survival po polsku

1. TRENING CIAA

Kady rozumny czowiek zdaje sobie spraw z tego, e przyszed na wiat jako saba, bezbronna istota, paczca i sikajca w pieluchy. Dziecica aktywno wzmacnia minie, usprawnia ruchliwo i koordynacj, rozwija funkcjonowanie ukadu nerwowego, doskonali zmysy oraz wyraanie (uzewntrznianie, wypowiadanie) tworzcej si osobowoci. Naley si tu uwaga modym rodzicom, ktra jednoczenie powinna si przyda wszystkim pozostaym: W s z y s t k i e funkcje czowieka (fizyczna, fizjologiczna, psychiczna i spoeczna) w okresie niemowlcym i poniemowlcym rozwijaj si dziki fizycznej aktywnoci. Pniej zasada owa obowizuje rwnie, mimo e mniej wyranie.

UWAGA: przyjrzyjcie si czstym faktom: mae dziecko dostaje n a j m n i e j s z y pokj w domu zamiast odwrotnie; niespokojne i ruchliwe dziecko jest usadzane za kar nieruchomo na miejscu! Jest to nic innego, jak krpowanie dziecka w rozwoju bdzie ono mniej spostrzegawcze, mniej zaradne, mniej rozumne, mniej sprawne. W dodatku oberwie kiedy jeszcze za to wszystko od ludzi, take od swoich rodzicw! I to nieraz! Chyba ju lepiej powiedzie dziecku, e za kar powinno troch pobiega. Tak wic moemy sobie uwiadomi teraz nastpn rzecz jake banaln sportowcy osigaj ciekawe wyniki dziki treningowi. Wspln cech dziecka i sportowca jest aktywno, jej efektem wzrastajca sprawno. Siedzcy tryb ycia, brak zainteresowania dla toczcego si ycia, papierosy i inne uywki, ze wyywienie to wiadomo miadyca, zaway, w najlepszym wypadku nieco rozronity brzuszek. Skoro moglibymy tego unikn, to czemu nie! Jedynie przez aktywno. Trening ciaa nie musi by rzecz uciliw. Tak niektrzy co prawda uwaaj, ale ja sdz, e jest dla nich uciliwoci kade wstawanie z ka, a ja przecie nie do nich si zwracam 40. Niechaje leniwi, ale przekonani o korzyciach pyncych z mikrotreningu, wicz choby nawet co drugi dzie po p godziny! Nieche przecitni wezm si za trening swego ciaa co drugi dzie po godzinie albo chociaby codziennie po p godziny! Oglny wzrost sprawnoci i dobrego samopoczucia gwarantowany! Aktywno treningu mierzy si zazwyczaj badajc ttno. Czstotliwo uderze serca u dorosego czowieka wynosi ok. 70 razy na minut. Tak oto podzielono wiczenia ze wzgldu na intensywno: PRACA O NISKIEJ INTENSYWNOCI czas trwania ponad 30 min, ttno 130-150 (uderze na minut, oczywicie). Obcienie ok. 30% maksymalnych moliwoci wiczcego. PRACA O UMIARKOWANEJ INTENSYWNOCI czas trwania ponad 30 min, ttno 150-170, obcienie 50%.

40

Nie mwi tu o wczesnym wstawaniu: jak wiadomo ludzie dziel si na wczenie wstajce i zaspane ju wczesnym wieczorem skowronki oraz dugo czuwajce w nocy, a wic i pice do pniejszych godzin (ale nie znaczy to wcale, e duej!) sowy.

106

Przygotowania i treningi

PRACA O REDNIEJ INTENSYWNOCI do ok. 30 min, ttno 190, obcienie 75%. PRACA O DUEJ INTENSYWNOCI 30 sek. do 4 min, ttno ok. 200, obcienie 80-90%. PRACA O MAKSYMALNEJ INTENSYWNOCI do 20 sek., ttno ponad 200, obcienie ok. 100%. wiczenia mog by dynamiczne, czyli minie s przemiennie skurczane i rozkurczane, ciao wykonuje ruchy. wiczenia statyczne polegaj na napiciu mini przez pewien czas, ciao nie porusza si. Ten drugi sposb wicze nazywany jest czsto wiczeniami izometrycznymi (stosowane s one czsto w kulturystyce). wiczenia dynamiczne mog by nastawione na rozwj okrelonych cech: siy, szybkoci, wytrzymaoci, koordynacji ruchw, techniki, estetyki ruchw. Prcz tego trening moe zawiera w sobie wiczenia rozwijajce refleks (szybkie odruchowe reakcje) i szybko podejmowania decyzji, koncentracj uwagi, spostrzegawczo, szybko adaptacji. wiczenia skierowane na rozwj siy powinny by wykonywane z zachowaniem zasady: w wiczeniu maa ilo ruchw ze stale zwikszajcym si ciarem przy niezmiennej szybkoci wykonania, przerwa ok. 1 min, powtrzenie wiczenia (serii) a wic moe to by rozpoczcie wiczenia na poziomie 60% maksymalnych moliwoci (jeeli jestem w stanie jeden raz podnie z ziemi 100 kg, to 60% rwna si 60 kg) powtrzone np. 8 razy; kolejne serie to stopniowe zwikszanie ciaru (najpierw po 10 kg, potem po 5, 1, a nawet 0,25 kg) z coraz mniejsz iloci powtrze w serii, ktrych moe by ok. 10. Im mniejsza ilo powtrze w serii i wikszy ciar, tym wiksza jest intensywno wiczenia. Naley dy przy tym, aby kadorazowo podczas jednego treningu przekroczy warto najwyszego ostatnio stosowanego ciaru. Przy wiczeniach szybkociowo-siowych (rzuty, pchnicia, skoki) oraz typowo siowych (podnoszenie ciarw, wiczenia izometryczne) zuycie energii jest stosunkowo niewielkie, nienaruszona pozostaje w zasadzie te przemiana materii. wiczenia te s antagonistyczne w stosunku do wicze rozcigajcych. Efekty treningu siowego utrzymuj si najduej. wiczenia skierowane gwnie na rozwj wytrzymaoci s zgodne z zasad: przy stale zwikszanej iloci powtrze i niezmiennym obcieniu, naley skraca czas przerwy midzy seriami. Obcienie ustala si tak, aby w pierwszym wiczeniu dao si wykona ok. 30 powtrze, przy czym ostatnie powtrzenie raczej powinno by wykonane z bardzo du trudnoci. Tempo pracy rednie. W wiczeniach wytrzymaociowo-szybkociowych tempo stopniowo wzrasta. wiczenia skierowane na rozwj szybkoci podlegaj zasadzie: denie do zwikszania szybkoci wykonywania ruchw, bez zmiany obcienia (lub z niewielkimi zmianami) i iloci powtrze. wiczenia te czy si zwykle z treningiem koncentracji i refleksu. wiczenia suce rozwojowi uminienia (s przeciwiestwem dla wicze rozcigajcych) wymagaj: powolnego powtarzania ruchw przy niezmiennym, niezbyt wielkim ciarze; ilo powtrze w serii moemy umownie nazwa du; w zalenoci od przyjtej techniki stosuje si wstrzymywanie kadego ruchu w rodkowym pooeniu lub tzw. pompowanie 41 jest to zarazem denie do mocnego ukrwienia mini (tzw. niemal dosownego spuchnicia). Wszystkie takie wiczenia powoduj, oprcz rozwoju wiczonych cech, lokalne lub oglne zmczenie, a zatem wymagaj okresu regeneracji. Niektre wiczenia, gdy byy le przeprowadzone, przynosz tylko zmczenie, a przyrost formy moe by wtedy niski albo te nawet aden. Podobnie jest, jeli wiczenia s zbyt jednostajne, np. tylko
41

Pompowanie polega na wykonywaniu maych i powolnych wahadowych ruchw w momencie maksymalnego napicia mini.

107

Survival po polsku

statyczne czy skierowane ja jedn grup mini. Niektrzy zapalecy piuj swj organizm zupenie bez rozeznania w ten sposb, e jedynym efektem moe by jedynie spadek formy, czemu mog jeszcze towarzyszy kontuzje. Dzie treningu naley sobie dobrze zaplanowa 42. Pewne elementy treningu s stae i wystpuj w cile okrelonej kolejnoci. Jest moliwe co prawda rozpocz wiczenia bez oglnej rozgrzewki, ale sposb ten pogarsza efektywno samego treningu, a nade wszystko sprzyja kontuzjom. Z drugiej strony absurdem byoby robienie rozgrzewki po treningu, albo te odpoczynku regenerujcego przed. Chyba nie wymaga tumaczenia! Rozgrzewka powinna mie nastpujc cech: w trakcie jej trwania powinny by uruchomione moliwie wszystkie minie i stawy. Przed specyficznymi zajciami, np. przed startem w zawodach w jakiej konkurencji, rozgrzewa si te partie mini i te stawy, ktre gwnie bd uywane, przy czym najpierw rozgrzewa si te najmniej wane. Bez wzgldu jednak na wszystko naley zaczyna od maych grup mini i przechodzi stopniowo do wikszych. Niektrzy twierdz, e rozgrzewka powinna trwa minimum p godziny, a w kadym razie nie liczy si, jeli wiczcy si nie spoci. Innymi sowy rozgrzewka ma charakter wiczenia o niskiej intensywnoci. Sam najwaniejszy trening powinien trwa w zasadzie przynajmniej ok. 1 godziny. Zawiera powinien zestaw wicze opracowanych na ten konkretny trening i poprzedzielanych krtkimi, 1- czy 3-minutowymi przerwami. Mona przyj za waciwe opracowanie zestawu wicze na jeden ukad szkieletowo-miniowy (np. pas barkowy) i na jedn cech motoryczn (np. wytrzymao). Mona te przeprowadza wiczenia mieszane (np.: tylko pas barkowy sia, wytrzymao i technika, lub: tylko sia pas barkowy, przedrami i rami, nogi). Na og nie stosuje si rwnoczenie technik przeciwstawnych, jak rozciganie i trening siy (rozlunianie staww, cigien i mini, a potem ich skupianie umownie to traktujc). wicze nie naley miesza ze sob (cho bywaj wyjtki), czyli wiczymy pas biodrowy od momentu, gdy ju wyczerpalimy wszystkie wiczenia na pas barkowy. Tu rwnie obowizuje zasada trenowania grup mniejszych mini przed miniami wikszymi, a wic np. minie ramion przed miniami ng i brzucha. Nasz trening winien przebiega w postaci cyklu wicze i regeneracji uoonych w przeplot elementw o rnym nasileniu intensywnoci i rnym czasie trwania. Jeli zaczynamy trenowa po dugim przyroniciu do biurka lub tapczanu, naley pierwszego dnia cyklu treningowego wyj na dwugodzinny spacer przybierajcy form marszu. wiczcie a do momentu przyspieszenia pracy puc i serca. Potem przerwa, zwolnienie tempa. Nie dopracowujcie si zadyszki czy wyczerpania. Nastpnego dnia dwie godziny trzeba powici na jazd rowerem (od czasu do czasu ostrzej przyspieszajc). Nastpny dzie to znw np. dwie godziny marszobiegu. Nastpny dzie troch pieczki z ssiadem lub poznanym przedwczoraj drugim trenujcym. Kolejne dni wzbogacamy po trochu skonami, przysiadami, kreniem tuowia, wyskokami, pompkami, podciganiem si itd. Tu konieczna jest uwaga, ktr czyniem i czyni bd po wielekro: to naprawd wasza sprawa, czy chcecie swoje zamierzenia przeprowadza w sposb zorganizowany, czy improwizowany; czy skorzystacie z moich wskazwek, czy poszukacie ich sobie gdzie indziej. Sposobw metod i technik istnieje mnstwo. Przedstawiam pewien wycinek tego, co istnieje; przedstawiam to po mojemu, po to, abycie wiedzieli, e trzeba si za co wzi i e moecie to zrobi ale wszystko to bez wszelkiego przymusu.
42

Chocia, jak zwykle, przypominam, e improwizacja jest te dozwolona; treningiem przed wyjazdem w gry moe by pogranie na podwrku z chopakami w pik co drugi dzie zawsze to jakie przygotowanie.

108

Przygotowania i treningi

Tak wic stopniowo przechodzimy do znacznie powaniejszego treningu. Mamy ju swj zeszycik z rozplanowanymi wiczeniami na kady dzie tygodnia. Naley tutaj przewidzie, e intensywno wicze bdzie rozmaicie rozoona. Oto przykad takiego tygodnia (trening oglnorozwojowy): Pon. Wt. r. Czw. Pt. Sob. Nd. intensywno rednia np. sia intensywno wysza ni rednia wytrzymao intensywno rednia precyzja oraz skoczno intensywno nisza ni rednia gibko oraz refleks intensywno wysoka szybko intensywno wysoka wytrzymao regeneracja

Trening rozpoczynamy dopiero godzin po posiku. Warto pamita, aby podczas i zaraz po treningu nie pi zimnej czy gazowanej wody. Zawodnicy radz sobie z uczuciem pragnienia puczc wod usta i gardo. Warto by byo przygotowa sobie napj o temperaturze ciaa, a przynajmniej pokojowej, zoony z wody i soku owocowego. Przy dugotrwaym wysiku, podczas znacznego upau, naley dodawa do napoju odrobin soli (sposb ten opisany jest w innym miejscu). Nie wolno tu zapomnie o zjawisku, ktre zawsze pojawia si, gdy kto po raz pierwszy (po dugiej przerwie) uruchamia swoje minie i z zapaem przystpuje do najprawdziwszego treningu. Myl o tzw. zakwasach. W efekcie pracy nieprzyzwyczajonych mini odkada si w nich wiksza ilo kwasu mlekowego bdcego ubocznym wynikiem przemiany materii. Minie, ktre przestawi si ju na system treningowy, czyli przyzwyczaj si do cyklicznego wysiku, nie maj ju kopotw z zakwasami. Zanim do tego dojdzie, kady musi dozna owego niemiego i bolesnego obudzenia si na drugi dzie po pierwszym treningu. Zdarza si, e bl naprawd utrudnia poruszanie si. Jedyn rad na skrcenie czasu bolesnoci (skrcenie, nie za usunicie) jest trening wszystkich bolcych mini. Niestety, to bardzo trudne, by zmusi si do tego, ale jest to naprawd jedyny skuteczny sposb! Chyba, e ma si pod rk masayst. Trzeba pamita koniecznie, by wszelkie treningi, przeprowadzone fachowo czy niefachowo, lekkie czy intensywne byy bezpieczne. Nietrudno jest pozrywa zaczepy miniowe wiczc bez rozgrzewki lub gwatownie, szarpico. W wypadku blu czy kucia w miniach, naley bezwzgldnie przerwa trening. No i bardzo, ale to b a a a r d z o uwaajcie na krgosup. Mwiono mi to swego czasu, ale ja stosowaem wwczas zasad mnie to si nie przydarzy, a teraz miewam kopoty. Nie pisz tego bezpodstawnie. Miewam okazj czsto niestety widywa modych ludzi zabierajcych si do wicze czy zwykej ruchowej zabawy, lecz zaniedbuj spraw jakiejkolwiek rozgrzewki.

109

Survival po polsku

Chciabym przedstawi Indeks Sprawnoci Fizycznej opracowany na podstawie tego, co sporzdzi dr Krzysztof Zuchora, ktry to indeks w postaci ulotki przechowuj od dawna. Indeks skada si z szeciu wicze. Jako ich wykonania bdzie wiadczy o sprawnoci czowieka je wykonujcego. Sprbujcie:
cecha
SZYBKO

opis bieg w miejscu przez 10 sek. z klaniciem pod udem - liczy si ilo klani skok w dal obun z miejsca; liczy si odlego mierzona dugoci wasnej stopy (6,5 = 7)

pe K M K M

minimum dostat. 12 15 5 5 16 20 6 6

dobrze b. dobrze wzorowo wybitnie 20 25 7 7 25 30 8 8 30 35 9 9 35 40 10 10

SKOCZNO

SIA RAMION

zwis na drku oburcz ZO, K ZO - 3 s ZO - 10 s ZJ - 3 s ZJ - 10 s jednorcz ZJ, po podcigniciu pozostanie w pozycji M ZO - 10 s ZJ - 10 s PO - 3 s PO - 10 s oburcz PO i jednor. PJ; liczy si czas w sek. skony bez zginania kolan K liczy si tylko poprawne wykonanie M bieg cigy w tempie 120 krokw/1 min. liczy si czas lub dystans noyce poprzeczne nogami w leeniu na plecach, nogi proste; liczy si czas trwania K M K M chwyt dotyk dotyk dotyk oburcz palcw podoa wszystkie za kostki stp 5 cm przed palce stop rozstawione 1 min. 200 m 2 min. 400 m 10 s 20 s 2 min. 400 m 4 min. 800 30 s 1 min. 4 min. 800 m 7 min. 1500 m 1 min. 2 min. 7 min. 1200 m 10 min. 2000 m 1,5 min. 3 min.

PO - 3 s PO - 10 s PJ - 3 s PJ - 10 s dotyk pen pask doni 10 min. 1500 m 15 min. 2500 m 2 min. 4 min. dotyk czoem kolan 15 min. 2000 m 20 min. 3000 m 3 min. 6 min.

GIBKO

WYTRZYMA-

SIA MINI BRZUCHA

Normy zebranych punktw pod wzgldem wieku s nastpujce:


wiek minimum dostatecznie dobrze b. dobrze wzorowo wybitnie 6 5 8 7 6 9 8 6 10 13 17 21 25 8-10 10-13 13-15 15-17 17-20 20-25 6 11 15 19 23 27 6 11 16 20 25 29 6 12 17 22 27 31 6 12 18 23 28 33 6 12 18 24 30 35 6 12 18 23 28 33 25-35 6 12 17 22 27 31 35-45 6 11 16 20 25 29 45-55 6 11 15 19 23 27 55-60 60-65 wicej 6 10 13 17 21 25 6 9 12 15 18 22 5 8 11 14 17 20

11 12 14 15 17 18 20 22

Ze swej strony uwaam, e nie trzeba wcale przeywa wasnej niemonoci, by mie wyniki pochodzce z wiersza wybitne. Pisz to wcale nie dlatego, e sam mam kopoty z dorwnaniem Arturowi Partyce (ktremu szczerze zazdroszcz), ale dlatego, e nie kademu przeznaczone jest osiganie wszelkich rekordw. By moe wspomniany Artur Partyka te mgby mi czego pozazdroci, lecz nie mielimy okazji tego omwi, chociemy z jednego miasta. Bdcie sprawni! Bdcie sprawni oglnie i moe ponad przecitn, ale nie yjcie wycznie dla rekordw.

110

Przygotowania i treningi

2. TRENING FUNKCJONOWANIA OBOZOWEGO

Sowo trening dziaa deprymujco na kadego, kto przywyk do ycia na siedzco. Wyjazd na obz survivalowy zorganizowany przez grup chtn, by mie wanie tego typu przeycia a poniekd jest to obz zorganizowany przez samego siebie staje si niejako automatycznie treningiem. Pragn was jednak uspokoi. Po pierwsze: organizujc obz sobie samemu, z pewnoci czowiek nie naruszy owych barier bezpieczestwa strzegcych poczucia niezbdnej wygody. Po drugie: czowiek rozsdnie mylcy tak jak wy rzecz jasna podwyszy nieco poprzeczk wymaga wobec siebie w porwnaniu z ostatnimi wakacjami. Po trzecie: na tym polega trening, e nie jest batali o mier i ycie, a wic z jednej strony wspomniana bariera pozostaje nienaruszona, z drugiej za poprzeczka moe i do gry na tyle, by kto rozsdny tak jak wy mg sobie powiedzie, e survival ma sens, bowiem sens kryje si akurat w stale podwyszanych poprzeczkach. Trening obozowy, to nic innego, jak zgrywanie si ludzi ze sob wszystkich razem i kadego z osobna 43 w wypenianiu potrzebnych funkcji. To trening wykonywania czynnoci zgodnie z zasadami prakseologii 44 (nauki o sprawnym dziaaniu), to trening podziau rl, trening porozumiewania si, trening wykorzystania czasu, trening wykorzystania umiejtnoci, trening umysu. Jak kady trening, wymaga on uporzdkowania i pewnej precyzji, cho czsto zdarzaj si niespodzianki, bowiem wiele elementw jest narzucanych przez sam natur. Czy wyobraasz sobie biwak z kilkoma przyjacimi, na ktrym jedynie ty zabierasz si do stawiania namiotw? Ewa bawi si z psem, Stasio poszed w krzaczki, Rysio wycign si na trawie zmczony podr, Jasio przeglda swj plecak w poszukiwaniu kolejnej kanapki, Marysia przymierza za skak nowy kostium kpielowy. Teraz trzeba zrobi kolacj: ale Stasio bawi si z psem, Rysio poszed w krzaczki, Jasio wycign si na trawie, Marysia szuka w plecaku czego sodkiego, Ewa przymierza w nowopostawionym namiocie opalacz. Po kolacji trzeba oczywicie posprzta, lecz: Rysio bawi si z psem, Jasio poszed w krzaczki, Marysia Myl, e rwnie fatalne byoby, gdyby wszyscy naraz rzucali si do krojenia chleba wyrywajc sobie n. Tumaczenie potrzeby podzielenia si funkcjami obozowymi jest rzecz do banaln. Czego jednak w szkole si nauczylimy. Problem polega na tym, eby to zrobi dobrze. Moe si okaza, e zgodnie z harmonogramem Rysio ma robi dzi niadanie, tyle, e ju od godziny wszyscy czekaj, a Rysio zechce si obudzi. Wywleczony ze piwora moe mie akurat ochot na dugie pukanie zaspanych oczu w strumyku. Moe si okaza, e obiadem chce ju wreszcie zaj si Ewa, ale zapomniano z kolei wyznaczy tego, ktry zrobi zakupy, a w naszej lenej spiarni jest zupenie pusto, bo tym rwnie nikt si nie zainteresowa. Trywializuj spraw rzecz jasna, lecz czyni to po to, by uwiadomi, e w duej grupie da si wdrowa wycznie improwizujc, ale bdzie to zawsze zakcone jakimi drobiazgami wynikajcymi z organizacyjnego niedogadania. Jednoczenie grupa niewielka, a w dodatku zgrana, nie musi bynajmniej tworzy jakich konspektw, gryplanw i rozpisek. Mao tego: moe sobie przecie y z dnia na dzie. Sposb realizacji mona przyj sobie dowolny.
43 44

Patrz: cz mwica o socjoterapii Przedstawicielem prakseologii by prof. T. Kotarbiski. To on napisa Traktat o dobrej robocie warto przeczyta!

111

Survival po polsku

Aby uwiadomi wag pewnych czynnoci i ustale w obozowym yciu, pozwol sobie wymieni niektre najczciej spotykane i najwaniejsze. Przyznacie, e o niektrych sprawach jako specjalnie nie myli si wczeniej: # Zdobywanie ywnoci # Zdobywanie wody # Wyznaczanie i przygotowanie miejsca pod obz # Rozbijanie obozu # Wyznaczanie miejsc do czerpania wody i mycia si # Wyznaczanie i przygotowanie miejsca pod ogie # Zdobywanie drewna # Rozpalanie i podsycanie ognia # Dopilnowanie wygaszenia ognia # Kontrola przydatnoci wody i ywnoci # Przygotowywanie posikw # Sprztanie po posikach, mycie naczy # Przygotowanie miejsca na mieci # Przygotowanie lodwki # Zabezpieczanie ywnoci przed zwierztami # Zabezpieczanie odziey i sprztu przed wilgoci (ros, deszczem, przyborem wody w rzece) # Wyznaczenie i zbudowanie latryny # Naprawy sprztu (namioty, odzie, plecaki itp.) # Zabezpieczanie obozu przed zwierztami i ludmi # Skadanie i czyszczenie namiotw # Likwidowanie mieci # Likwidowanie staych punktw obozowych (ogniska, latryny, lodwki, dou na mieci) # Sprawdzenie terenu (czy nic nie pozostao) # Kontrola trasy (marszruty) czyli zwiad # Ustalenie sposobw ostrzegania si przed niebezpieczestwem # Ustalenie sposobw alarmowania innych ludzi # Ustalenie sposobw postpowania w razie zagubienia si w lesie (w miecie, na wsi) # Wyznaczanie punktw i czasw spotka # Ustalenie sposobw postpowania w razie niedotrzymania terminw # Ustalenie sposobw postpowania w razie choroby # Ustalenie sposobw postpowania w razie wizyty czy spotkania ludzi w jaki sposb niepodanych

112

Przygotowania i treningi

Jeeli prowadzimy obz dla modych adeptw survivalowego szalestwa, moemy wprowadzi do przerobienia nastpujce punkty: # Rozbijanie namiotu # Urzdzanie obozu # Rozpalanie ogniska # Zdobywanie wody i pokarmu # Gotowanie # Zwiad # Nawizywanie kontaktu z miejscowymi mieszkacami # Pierwsza pomoc # Organizacja ycia wdrwkowo-obozowego # Wdrowanie i odpoczywanie # Nocne poruszanie si # Rozpoznawanie zi itp. Wszystko to w poczeniu z dokadnym rozdziaem funkcji i wyznaczeniem dyurw, co ja na wzr morski nazwaem wachtami. Dobre uoenie wacht, to klucz do sprawnego przebiegania obozowych spraw. Naley przewidzie, e istnieje wachta kuchenna, wachta zaopatrzeniowo-gospodarcza (kupujca lub znajdujca pokarm oraz sprztajca), wachta zwiadu i wachta odpoczywajca. Ilo wacht zalena jest od iloci uczestnikw obozu. Dobrze jest, gdy na jedn wacht przypada przynajmniej 3-4 czonkw obozu i codziennie nastpuje przesunicie do nastpnej wachty. Oznacza to, e skoro dzi byem w kuchni, to jutro zajmuj si sprztaniem, pojutrze jestem na zwiadzie, a potem mam dzie wolny. I znw do kuchni! Warto popracowa nad tym, aby kady czonek obozu mia na wzgldzie dobro caoci, a nie tylko powierzony mu odcinek. Oznacza to ni mniej ni wicej wyrobienie poczucia odpowiedzialnoci za wszystko, co si dzieje z nami, wdrowcami. Nie jest rzecz weso, gdy wrd obozowiczw pojawia si partykularne, egoistyczne mylenie, e skoro ja mam wacht kuchenn, to absolutnie nie bd zbiera cudzej odziey, by j ochroni przed deszczem, a jeeli ju, to tylko swoj. Nawet sobie nie zdajecie sprawy, jak czsto ujawniaj si takie postawy. Wieczorny krg bdzie jeszcze o nim mowa doskonale nadaje si do omwienia takich spraw. Proponuj (dla przykadu) nastpujcy podzia dnia na survivalowym obozie: 1. Pobudka, mycie si, sprztanie, niadanie 2. Przygotowanie do akcji, wydanie rozkazu (co, kto, kiedy, jak, przy pomocy czego + wersja awaryjna), przygotowanie sprztu, wymarsz 3. Akcja 4. Obiad 5. Dalszy cig akcji nowa akcja lub wypoczynek 6. Kolacja 7. Przygotowanie dnia nastpnego, a wic wypracowanie rozkazu, resum i wieczorny krg 8. Rekreacja, ewentualnie nocna akcja Akcj nazywam chociaby wymarsz na zdobycie szczytu gry, wymarsz w celu zmiany miejsca pobytu, ale i wiczenie w postaci szukania brodu na rzece, przedostawanie si przez bagno, wdrwka przez las gr, wysoko wrd koron drzew, tak113

Survival po polsku

e obserwacja od przedwitu lgowiska czapli, budowanie mapiego mostu, trening relaksacyjny i samotna medytacja w guszy, zbieranie zi, podchody przy uyciu CBradia, itp. Trzeba przyj, e akcja jest intensywniejsza ni trening. Jeeli mniej wicej tak bdziemy sobie wyobraali dzie, to zakadajc, e kada akcja moe mie swoje indywidualne nasilenie, moemy sobie podzieli czas trwania obozu na trzy okresy w proporcjach (orientacyjnych) jak: 1. Okres adaptacyjny (np. 2 dni) 2. Okres wyczynowy (np. 4 dni) 3. Okres rekreacyjny (np. 1 dzie cznie np. 7 dni) Moe teraz nastpi powtrzenie cyklu. Okres rekreacyjny nie powinien by duszy ni dwa dni, cho jak wiadomo bywaj wyjtki. Kady okres moe si dzieli z grubsza na dni wikszej oraz mniejszej aktywnoci. Trzeba przy tym zwrci uwag, aby natenie aktywnoci przypominao wgbion nieco porodku tzw. krzyw Gaussa: czyli pierwsze dni cechuj si niewielk aktywnoci, stopniowo wzrasta ona ku maksimum, lekko opada, znw wzrasta i pod koniec okresu znowu opada (lecz ju nie tak nisko, jak na pocztku). Wyobramy sobie, e okres wyczynowy wynosi 7 dni tak oto wygldaoby rozoenie aktywnoci: 1. Dzie przygotowawczy, lekki trening 2. Mocny trening, ewentualnie maa akcja 3. Dua akcja 4. Dzie wypoczynku, redni trening 5. rednia akcja 6. Dua akcja 7. Dzie wypoczynku, redni trening, resum okresu Tak to wyglda:

S to jedynie propozycje, nikt bowiem nie powiedzia, e survivalowy obz ma w jaki konkretny sposb przypomina obz rangerw czy zgrupowanie sportowcw. Niektrzy w tym ja bardzo lubi rozsdn improwizacj, gdy pewne przesanki odnoszce si do rozoenia si (czy inaczej: punktw cikoci) s uznawane. Mam nadziej, e okrele dua i maa akcja nie musz specjalnie dokadnie wyjania. Chodzi oczywicie o poziom wysiku oraz skomplikowania podejmowanych dziaa. 114

Przygotowania i treningi

Jeeli zdecydujecie si na wyszy stopie zorganizowania, pamitajcie, e przebieg dnia jest zaleny od przygotowania zespou. Powinien by dobrze okrelony cel dziaa. Kady powinien mie przydzielon funkcj, powinien wiedzie co ma robi. Powinno si przewidzie wszelkie warianty awaryjnego zakoczenia akcji. Powinno si okreli nieprzewidziane okolicznoci, ktre mog zaburzy, czy wrcz zmieni przebieg akcji. Wszystko zaley od inwencji. Tu uwaga: kto powiedzia o pierwszym wydaniu tej ksiki, e jest ona jakby zoona z trzech ksiek poradnika, ksiki o przygodach i ksiki o filozofii. Ja twierdz po prostu, e jest to ksika dla poszukujcych a inteligentnych: ja opowiadam o sobie i swoich rojeniach wy potem stworzycie wasny wiat. Bez wyobrani i polotu nie ma co bra si za sportowy survival, a zwaszcza za wyczynowy. Wracam do tematu. To co nazwaem wydaniem rozkazu, czyli to, co jest cisym zestawieniem spraw oraz ludzi, powinno zawiera: # Informacje o celu, jaki naley osign # Okrelenie sposobu osignicia celu # Okrelenie rodkw # Okrelenie kolejnoci i korelacji czynnoci # Okrelenie osb odpowiedzialnych za poszczeglne czynnoci # Okrelenie sposobw wsppracy i ewentualnych zastpstw # Okrelenie sposobw komunikacji # Okrelenie zagroe i sposobw uniknicia ich # Okrelenie postpowania awaryjnego # Przeprowadzenie symulacji sprawdzajcej (ewentualnie) # Poprawki do planu (ewentualnie) Innymi sowy: # Kto? # Co? # Kiedy? # Jak? # Z kim? # Z pomoc czego? # # Dlaczego? Ostatnie dlaczego? jest niezwykle wane. Czowiek, ktry uwiadamia sobie swoje zadanie, pojmuje jego cel, jest znacznie lepszym wykonawc. Do tego potrafi podj decyzj o zmianach w realizacji bo ogarnia dokd zmierza bdzie te w stanie przej do nastpnego etapu realizacji w wypadku braku kolejnego wykonawcy bo rozumie, e cel bdzie osignity dziki niemu, bo rozumie cel.

115

Survival po polsku

3. SOCJOTERAPIA

Socjoterapia zajmuje si, midzy innymi, zaburzon komunikacj midzy ludmi. Nie chodzi tu bynajmniej o zepsute telefony, o jkanie si albo niewyran mow. Zaburzenia, bdce w strefie zainteresowania socjoterapii, dotycz nieumiejtnoci wypowiedzenia tego, co si chce powiedzie z powodw midzyludzkich. Socjoterapia zajmuje si tym, co jest w rodku nas samych, co nam przeszkadza funkcjonowa. Socjoterapia moe te suy jeli tak wanie j wykorzystamy do kreowania naszych postaw w nowych sytuacjach, do nauki mdrego przewodzenia innym. Na obozie survivalowym nie bdziemy z pewnoci mwili o rzetelnej, tej najprawdziwszej socjoterapii, prowadzonej przez przygotowanych do tego trenerw. Moemy zastosowa niektre jej elementy, ktre mog nam by przydatne i mao tego przyjemne i ciekawe. Jednym ze sposobw regulowania obozowego ycia jest tworzenie wieczornego krgu. Nie chodzi mi tu o znane z harcerskich ognisk chwycenie si za rce i odpiewanie w krgu smtnej, poegnalnej pieni. Myl o zwyczaju zebrania si nad ogniskiem i omwienia dnia (ale nie jest to typowe, techniczne podsumowanie!). Cao ma suy wypowiedzeniu siebie, wyjciu z samotnoci cho si jest midzy ludmi, wypowiedzeniu swych alw i oczekiwa wobec innych, co zapobiega w pewnym stopniu tarciom midzy uczestnikami obozu. le przeprowadzona socjoterapia w naszym wypadku krg moe tylko pogorszy sytuacj. Musimy osign zupenie co innego. Jest to dokonywane cile wedug przyjtych wsplnie zasad. Oto one: 1. Nikt do niczego nie moe by zmuszany; zaczynamy wypowiada si na znak dany przez prowadzcego krg, po kolei, jak siedzimy; zgodnie z zasad dobrowolnoci moemy si nie wypowiada, ani nie musimy si z tego tumaczy; niczyja wypowied nie moe by przerwana; kady moe poprosi o gos poza kolejnoci. 2. Kady musi mwi szczerze; jeli kto ma zamiar by nieszczerym niech si nie wypowiada w ogle. 3. Nie wolno nikomu dokopywa swoj wypowiedzi: spotkania su wymianie pogldw a nie pojedynkom czy zemstom; jeli mamy do kogo al, jeli kto nas denerwuje, zamiast wykrzykiwa: ty jeste (taki to a taki), wypowiadamy swoje odczucia w zwizku z czyim postpowaniem (poczuem si oszukany, poczuem si odepchnity, byo mi z tym bardzo le); nad poprawnym pod tym wzgldem przebiegiem krgu czuwa prowadzcy go, ktry musi by czujny wobec wszystkich przejaww naruszania zasad. 4. Staramy si dotrze razem do tego, by swobodnie, bez dodatkowych emocji wypowiada swoje zdanie, by nauczy si suchania cudzych argumentw, by argumenty staway si rzeczowe; staramy si dotrze do tego, co nam utrudnia wsplne wdrowanie, a co stanowi o jego wartoci

116

Przygotowania i treningi

Oto fragment przykadowego scenariusza krgu: (Wszyscy siedz nad ogniskiem tworzc tradycyjny krg. Prowadzcy wita obecnych tradycyjnie lub korzystajc z przyjtego rytuau, prosi o wygodne usadowienie si, przypomina krtko zasady krgu, prosi o krtkie skoncentrowanie si na sobie, a nastpnie kolejno omwienie tego, co si odczuwa Tu-i-Teraz.) Adam:
Czuj zmczenie po dzisiejszym dniu. Ciao mam cikie, nic mi si nie chce robi. Dlatego te czuj zadowolenie, e obz jest ju rozbity, e kolacja zrobiona, zjedzona, gary pomyte, e tylko umyj zbki i lulu

Prowadzcy:
Czy masz ochot, aby teraz posiedzie przy ognisku i porozmawia troch, zaj si naszymi sprawami?

Adam:
Waciwie to niespecjalnie, chocia odczuwam ciekawo, co te dzisiaj bdzie Po prostu bd chyba si mao odzywa, moe przysn nawet

Prowadzcy:
W porzdku, Adam, wiesz, e masz do tego pene prawo Chocia wiesz rwnie, e lubimy sucha, kiedy co mwisz Mariusz, opowiedz co, co czujesz teraz.

Mariusz:
Ja waciwie te czuj zmczenie, ale te jaki dziwny niepokj To znaczy jest we mnie co takiego, e chciabym jeszcze przej si troch tu, po okolicy pomyszkowa troch, poszuka jakiej tajemnicy, ja wiem, jakiej ukrytej legendy, ducha

() Wczucie si w swoje wntrze i omwienie swojego samopoczucia daje z jednej strony wzmoenie koncentracji, z drugiej strony tworzy nastrj korzystny dla krgowej rozmowy. Kiedy ju wszyscy si wypowiedz na swj temat, mona przej do zabaw-wicze, z ktrych kade suy poznawaniu i rozwijaniu cech pomocnych we wspyciu z innymi.

Kilka scenariuszy Scenariusz pomagajcy rozumie czym jest zaufanie i budujcy je. Nazw scenariusza jest: lepiec. Dobierzcie si parami. Jedna osoba w parze zawizuje sobie oczy druga j prowadzi. wiczenie powinno trwa ok. 15 minut. Wane jest, aby prowadzcy okazywa jak najwiksz troskliwo. Mona przeprowadzi wiczenie bez posugiwania si sowami. Inna wersja to przeciwiestwo: prowadzenie jedynie przy uyciu sw. Po wiczeniu naley je wsplnie omwi. Scenariusz pomagajcy zrozumie, co to znaczy czu si dobrze w grupie, jakie role s wypeniane w grupie, jakie wzajemne usugi wiadczy si w grupie, jakie s zagroenia dla spjnoci grupy. Nazw scenariusza jest: Grupa sia wsparcia Pierwszym etapem jest zwyka dyskusja bdc omwieniem problemw poruszonych wyej. Naley zadba, by bya ona obiektywna i nie nacechowana emocjami bdzie na to czas w drugim etapie. 117

Survival po polsku

Drugi etap, to borykanie si z wymylonymi kopotami; najlepiej, by to byy kopoty, o ktrych dyskutowalicie. Podzielcie si, kto bdzie tworzy grupy przeciwnych interesw, kto bdzie mediowa. Omwcie, jakie argumenty mediacyjne przemawiay do was, jakie argumenty byyby skuteczniejsze. Scenariusz krgu sucemu ksztatowaniu relacji w grupie, uwiadamiania sobie i podejmowania rl, pobudzajcego twrcz aktywno. Nazw zaj jest: Wsplna wyspa. Wybierzcie bezstronnego obserwatora, ktremu ufacie i ktry bdzie zwraca wasz uwag na istotne elementy gry. Ktre to bd elementy wywnioskujcie na podstawie scenariusza. Nie naley o nich przypomina, pki nie stworz si odpowiednie sytuacje, czyli gdyby chodzio o dzielenie zbjeckiego upu pytanie zwrcie uwag, kto stara si zagarn najwicej i jakimi metodami?, powinno pa w trakcie podziau, a nie przed nim. Zajcia wymagaj przygotowania materiaw budowlanych, patyczkw, piachu, gliny. Z nich tworzy si umown wysepk z grami, lasami, itp. Na tym etapie nie naley posugiwa si sowami. Drugi etap, rwnie bezsowny, to znalezienie sobie miejsca na wyspie swojego skrawka terenu, wybudowanie swego szaasu. Obserwujcie w jakiej kolejnoci przystpujecie do tej czynnoci, czy ma to zwizek z hierarchi midzy wami? Przyjrzyjcie si, kto jest zaborczy, kto od razu stara si wsppracowa. Trzeci etap, to ju wspdziaanie. Musicie przey na wyspie, zatem jestecie zmuszeni do okrelenia warunkw wspistnienia. Prawdopodobnie wyoni si problem znalezienia przywdcy: przyjrzyjcie si mechanizmom wyonienia go, jakie cechy byy brane pod uwag? Czwarty etap, to zabawa. Zabawa w yciowe sytuacje na waszej wysepce. Zwrcie uwag, kto jest aktywny, kto unika dziaania omwcie to. Scenariusz dajcy zrozumie, e wsppraca daje wicej korzyci ni egoizm. Tytu: Wojna gangw. Gra w parach. Potrzebne owki, kartki do zapisu wynikw, mae karteczki dla kadego uczestnika do wysyania komunikatw (ok. 30, moe by wicej). Instrukcja: Jestecie szefami gangw. Midzy waszymi gangami trwa wojna. Nagle znalelicie si w takiej sytuacji, e trzeba podzieli wpywy nad dzielnic miasta. Musicie zadba o swj gang. Komunikujecie si z szefem wrogiej bandy przy pomocy najprostszego szyfru, by nie by namierzonym przez FBI. Kady komunikat, to uzyskana, oddana lub podzielona do wsplnego wpywu ulica. Wysyacie karteczk ze znakiem plusa lub minusa, co oznacza zgod lub nie. Wynikiem w postaci liczby jest to, co wynika z zestawienia obu komunikatw. I tak: Ja wysaem + on wysa + obaj zapisujemy sobie po +15 punktw. Ja wysaem + on wysa ja zapisuj -10 on zapisuje +20. Ja wysaem on wysa + ja zapisuj +20 on zapisuje -10. Ja wysaem on wysa obaj zapisujemy sobie po -15 punktw. Wygrywa ten, ktry uzyska najwiksz ilo punktw. Ale czy wygra naprawd? W jednym z dodatkw na kocu ksiki naley szuka wyjanienia na temat, o czym wiadcz wyniki zabawy-testu. 118

Przygotowania i treningi

4. TRENING RELAKSACYJNY, MEDYTACJA

Relaksacja jest metod prowadzc do fizycznego i psychicznego wyluzowania, wyrzucenia z siebie na jaki czas wewntrznych napi. Polega to m.in. na wprowadzeniu ciaa w stan ociaoci, sennoci, rozlunienia za pomoc sugestii, a ponadto skierowaniu umysu ku pozytywnym mylom. Kto, kto przeby relaksacj bdzie prawdopodobnie potrafi robi to sam na sobie. Chyba, e bdzie to relaksacja prowadzona przy pomocy masau, bo np. muzykoterapia zalee bdzie tylko od odpowiedniego doboru muzyki. Relaksacja jest wspania metod na odprenie. Moi wychowankowie, ktrzy nale do typu nadpobudliwcw, bardzo sobie ceni moje seansiki: Pierwszy etap polega na uspokojeniu oddechu # le spokojnie, odpram cae ciao, oddycham spokojnie, miarowo, bez wysiku # czuj przepyw powietrza przez nozdrza # czuj przepyw powietrza przez tchawic # czuj powietrze wchodzce w gb mnie Drugi etap, to rozlunienie wszystkich mini i zwikszenie ukrwienia # moja prawa do robi si cika # moje prawe rami robi si cikie # moja lewa do robi si cika # moje lewe rami robi si cikie # moja prawa noga robi si cika # # z kadym oddechem moje ciao robi si cisze, moje cae ciao robi si bardzo, bardzo cikie, nie mog porusza moim ciaem # w mojej prawej doni pojawia si ciepo, moja prawa do robi si coraz cieplejsza, czuj pulsowanie ciepa w prawej doni # ciepo wdruje wzdu mojej rki ku barkom # # moje ciao rozgrzewa si, moje ciao jest jak zanurzone w ciepej, czystej wodzie, cae ciao jest ciepe # tylko czoo jest chodne, czuj chd na moim czole Kolejnym etapem jest ponowna kontrola oddechu przy sugestii pobierania wraz z oddechem pozytywnych energii, nastpnie sugeruje si wydalanie wraz z kadym wydechem zalegajcego wewntrz wszystkiego, co ze, co nam dokucza, czego chcemy si z siebie pozby Dalej nastpuje etap sugerowania pozytywnych wizji: ki nagrzanej socem, szumicego potoku i piewu ptakw Caa procedura moe wyglda tak, jak j przedstawiem, ale moe te przyj inne formy. W zasadzie dwa pierwsze etapy stosuje si stale i prawie niezmiennie, dopiero etapy nastpne ulegaj zmianom, w zalenoci od tego, jaki efekt chce si uzyska. 119

Survival po polsku

Oczywista sprawa, e wiele zaley od przyjtego systemu relaksacji. Jak ju wspomniaem, kady moe sam prowadzi taki seans dla samego siebie. Mona powtarza sobie polecenia w myli, mona nagra je na tam magnetofonu. Im czciej i z im wiksz koncentracj powtarzamy wiczenie, tym atwiej i lepiej reaguje nasz organizm. Relaksacja jest wspania przygod, gdy stosuje si j na onie natury, gdy mamy na ni czas, gdy moemy powici si potem medytacji. Medytacja jest czynnoci polegajc na wyczyszczeniu myli ze spraw codziennych i zamiecajcych gow. Naley powici si rozmylaniom na jeden temat, ktry pomoe nam na przykad pogbi nasze czowieczestwo. Moe to by zastanawianie si nad sensem ycia, albo nad tym, czym jest w istocie bl, czym jest bycie, gdzie kryje si prawda o wiernoci, a czym jest lub nie jest zdrada; moe to by wyobraanie sobie swojego ycia jako ycia maego ptaszka, albo wyobraenie siebie jako drzewa By moe nie brzmi to dla niektrych z was zbyt zachcajco, ale naley sprbowa. Druga sprawa trzeba sprbowa ze zrozumieniem. Uwiadomcie sobie bowiem, e trudno bdzie zapozna si ze zdaniem Eskimosa na temat filmw Krzysztofa Kielowskiego. Przyczyna ley w tym, e Eskimos nie tyle, e nie oglda filmw tego reysera, ale nawet nie wie, co to jest kino. A w ogle, to nie zdaje sobie sprawy z istnienia jakiejkolwiek formy przechowywania obrazw, nie mwic o ich obrbce. Jake wic moe w ogle cokolwiek pomyle rozsdnego na wspomniany temat. Sprawa zrozumienia ma si podobnie, jak w przygodzie Dyla Sowizdrzaa, ktry nie mg zrozumie, jak ludzie mog spa z gow na poduszce penej pierza, skoro on cierpia takie katusze na jednym jedynym pirku pooonym na kamieniu, by byo wyej. Ponadto naley wiedzie, e sama medytacja nie daje adnych zdecydowanych efektw, jeli medytujcy nie zna celu, do ktrego zmierza. To, co teraz pisz, nie oddaje w aden sposb tego, czym jest przygoda relaksacji i medytacji. Trzeba uoy si jak najwygodniej, zamkn oczy i odlecie daleko

120

Przygotowania i treningi

5. ROLE PLAYING GAMES I INNE GAMES

Sposobem na przeycie niezwykej przygody jest gra typu role playing na onie natury, podczas wdrwki. Ten typ gry fabularnej przeywa na Zachodzie niezwyky rozkwit. Zawdzicza go nie tylko fabuom z gatunku fantasy 45, ale i koniecznoci wczuwania si w odgrywane role. Prowadzenie obozu survivalowego w poczeniu z role playing game wydaje si jak najbardziej naturalne, i moe by nie lada gratk dla smakoszy jednego i drugiego! Czym jest osawione RPG? Kiedy zbierze si maa gromada ludzi (okoo 3 do 6-8, a moe nawet 12, ale za to zdyscyplinowanych) lubicych fantazjowa, majcych do tego wyobrani i nieco yki aktorskiej, maj okazj, by dozna niesamowitej przygody wcielenia si w baniow albo mityczn posta. Mistrz Gry kto znajcy reguy i potraficy prowadzi innych ku awanturom w wyobrani kreuje sytuacje, w ktrych pozostali uczestnicy musz okreli swoj rol. Nie polega to na opowiadaniu jedynie swoich reakcji. Uczestnicy graj, przeywaj w miar moliwoci to, co podsuwa im Mistrz Gry. Wrd zdeklarowanych mionikw RPG panuje rozpowszechniony pogld, e granie wymaga mnstwa akcesoriw, midzy innymi koci, ktrymi dokonuje si wyborw losowych. O ironio!, ci, ktrzy szydz ze zwykych miertelnikw i ich braku wyobrani, sami wymagaj dodatkowego wyposaenia dla swych poczyna, ktre dziej si wanie w wyobrani. Sdz, e jedynym narzdziem, jakie moe by uywane, bdzie kartka, na ktrej co jaki czas zapisuje si parametry gry. Reszt dorzuci czeczy mzg, ktry z powodzeniem moe suy i za kostk do gry, i za etony, i za plansz, i za podrcznik, i za bestiariusz Do tego troskliwie przyoy si Matka-Natura tworzc nastrojowe dekoracje w postaci krwawego zachodu soca, mgy ogarniajcej kurhany, nagej byskawicy, spadajcej gwiazdy, szelestw, szeptw, tajemnych ogniskowych woni z zawiatw I tak kady rozwie sobie t spraw we wasnym zakresie. Wane jest, e warto pokusi si, by wprowadzi RPG na survivalowe drogi pasuj do siebie jak ula. Ot, wyobracie sobie, e nie idziecie wcale z plecakiem na niek, ale jest to wasza wyprawa upiecza na wray zamek warowny. W dodatku, cho idziecie jedn grup, tworzycie naprawd dwie konkurencyjne grupy i jest z wami kilku niezdecydowanych. Dziaajc wsplnie bdziecie mieli przewag nad obrocami warowni. Gdy zwyciycie, do podziau bdzie sporo skarbw, lecz lepiej by byo, aby przypado ono mniejszej liczbie zwycizcw. Takie jest zbjeckie prawo, prawda apserdaki? No, a co z niezdecydowanymi?

45

Najwspanialszym wzorcem literackim mog by ksiki J. R. R. Tolkiena, A. Sapkowskiego lub podrcznik do gier RPG Warhammer" i jemu podobne.

121

Survival po polsku

Zabawy-wiczenia

Podczas wdrowania moecie bawi si rwnie. Nie podaj wam mnstwa pomysw na typowe gry towarzyskie, ale tylko kilka zabaw-wicze, ktre s w miar absorbujce i znakomicie wypeniaj czas, a prcz tego daj poczucie, e czowiek trenuje. One dadz wam, by moe, natchnienie do tworzenia wasnych zabaw: 1. Boss 46 znajduje si jest na wzgrzu, nie ukrywa si; naley do niego podej tak, by nie zosta dostrzeonym; kierujcy podejciem obserwuje Bossa i steruje podchodzcymi; wersje: # zamiast Bossa mona ustawi grupk wartownikw # obserwacja Bossa przez lornet lub przy pomocy czujek # sterowanie moe by przy pomocy gwizdka, znakw rkami lub chorgiewkami, wiatem, CB-radiem 2. Grupa A wdruje do wyznaczonego punktu; grupa B obserwuje dziaania grupy A (nie znajc celu); obie grupy sporzdzaj opis trasy; pniejsze porwnanie opisw pod ktem dokadnoci; wersje: # grupa A jest niewidoczna dla grupy B i opisuje drog przez CB-radio # w grupie B jest Boss znajcy cel marszu; grupa A stara si zgubi grup B przez stosowanie forteli 3. Indywidualne wiczenie miejskie (ale niekoniecznie miejskie): Boss umawia si z grup A w okrelonym miejscu; czonkowie grupy s zobowizani dotrze do niego w okrelonym czasie, gubic po drodze ledzcych ich czonkw grupy B; punkty dla tych, ktrzy doszli sami spord czonkw grupy A oraz dla wszystkich z grupy B, ktrzy odnaleli Bossa chocia nie znali jego miejsca pobytu. UWAGA: zakaz poruszania si rodkami lokomocji oraz wykorzystywania ruchu ulicznego jako przeszkody dla przeciwnika! 4. Obliczenia czasu przejcia: obliczy czas przejcia 1 km; przej 3 (5, 8, itd.) km kierujc si czasem marszu (wszystko sprawdzi!); wersje: # dziaania bez zegarka # kady wykonuje zadanie indywidualnie 5. Grupa A wyrusza z wyprzedzeniem ok. 20 min. i chowa si przy trasie wykorzystujc znane sposoby maskowania; grupa B z marszu odszukuje wszystkich schowanych 6. Przeprawa przez rzek; grupa A dokonuje jej tak, by ledzca to grupa B nie doliczya si iloci osb, ktre znalazy si na drugim brzegu 7. Nocne, wzajemne podchodzenia obozu przez grupy A i B; wiczenie rnego lokowania wartownikw i ich maskowania; wiczenie forteli mylcych 8. Wspinanie si na drzewo do okrelonej wysokoci na czas; druga wersja bez zegarka, ale w jak najmniejszej liczbie podwigni si w gr 9. Na podstawie poetyckich opisw (kady inny, lecz prawdziwy) kilka grup ma za zadanie odszukanie zakopanego skarbu; np.: idziesz drog ku Krlowej niegu (na pnoc) koo niedwiedziego smakoyku skr w lewo (w sadzie stoj ule), mi dwch potnych samotnikw (rosn dwa dby) 10. Wycigi-tor przeszkd; pojedyncze osoby lub pary (wiksze grupy) pokonuj wyznaczony dystans wykonujc po drodze takie same zadania survivalowe na czas
46

Bossem my nazywamy prowadzcego wiczenia, szefa obozu, instruktora, a zarazem neutralnego czonka gier, ktry jednoczenie sdziuje.

122

Przygotowania i treningi

11. Rudyard Kipling opisa jedn z najbardziej popularnych skautowskich gier w swojej powieci Kim. Gra nazywa si take kim od gwnego bohatera, maego chopca, ktry musia zosta szpiegiem i suy wyrabianiu spostrzegawczoci. Jej zasada jest prosta: po przyjrzeniu si rozoonym na ziemi przedmiotom naley okreli, ktry z nich znikn, gdy ju wszystko zostao pomieszane, gdymy tego nie widzieli. 12. Istnieje ciekawa, wybitnie szpiegowska wersja kima: grajcy jest przeprowadzany przez nieznane sobie obozowisko z zawizanymi oczami, przepaska jest zaoona tak, by wizie widzia drog pod nogami; potem wizie musi trafi do miejsca startu. Oczywista sprawa, e po drodze zosta kilka razy okrcony dla utraty poczucia kierunku. Wersja: przejcie trasy po przeoeniu kilku przedmiotw. Pozwlcie, e powiem wam przy okazji w tym miejscu o wanej sprawie: czowiek bardzo uzalenia si od penionej przez siebie roli (sprawdcie w rozdziale o Ptasiu). Na Uniwersytecie w Stanford (USA) zosta przeprowadzony eksperyment, w ktrym spord studentw losowo wyznaczono winiw i stranikw. Autor eksperymentu, Ph. Zimbardo, stworzy w podziemiach imitacj wizienia. Nie majcy nic przeciwko sobie studenci stali si w cigu szeciu dni swoimi wrogami. Pojawiy si przemoc, okruciestwo i zezwierzcenie. Eksperyment przerwano, cho mia trwa duej. Wykaza on jednak, jak bardzo stajemy si prawdziwymi stranikami, gdy mamy ich przecie tylko gra. Podobnie jest z winiami, ktrzy nagle zaczynaj nienawidzi stranikw, szukaj okazji do ucieczki i myl o swoim przetrwaniu, jak prawdziwi winiowie. Pamitajcie o tym, prosz, gdy bdziecie si bawi w jakkolwiek gr, w ktrej kto bdzie peni rol winia. Kiedy si zastanowiem, doszedem do wniosku, e zamiast opisywa gry tak, by opisy zadowoliy kadego, lepiej jest przedstawi jak zasad tworzenia gier. Generator. Teraz trzeba wzi pod uwag wszystko, aby stworzy gr:
(pozycje wierszy nie s sobie przyporzdkowane czytaj w pionie) Typ gry szybkociowa kto najszybciej? czas trwania krtka np. 0,5-3 godz. rodzaj zakoczenia gdy skoczy si wyznaczony czas gdy kto pierwszy ukoczy zadanie gdy wszyscy ukocz zadanie gdy kto pierwszy odpadnie gdy odpadn wszyscy prcz ostatniego zawodnika kto uzyska najlepszy czas kto uzyska najlepsze wykonanie miejsce las-niziny las-grzysty mokrada (ki, bagna) sprzt bez sprztu papier i owek stoper (zegarek) uczestnicy grupa mini (do 4 osb) grupa maa (do 8 osb) grupa dua (do 12 osb) 2-3 grupy

sprawnociowa rednio duga kto najsprawniej? np. p dnia jakociowa kto najlepiej? logiczna kto najmdrzej? chowanie-szukanie pytanieodpowied spostrzeeniowa duga np. cay dzie wielodniowa

wody pika, gwizdek (potok, rzeka, linka, inny morze, jezioro) nieduy sprzt jaskinie pene wyposa(wwozy, saenie osobiste jary, labirynty) gry sprzt specjalistyczny sprz znaleziony przypadkowy

jednorazowa

wiele grup (wicej ni 3) jednakowe grupy liczebnie lub jakociowo rnorodne grupy liczebnie lub jakociowo

rewanowa w jednakowych warunkach wielowariantowa

wielobj losowa, itp.

miasto

Podobnie mona przystpi do tworzenia swojej nowej wizji wakacji na survivalowy sposb ukazaem to w dodatku C. Teraz nie pozostaje nic innego, jak zamkn oczy i wskazujcym palcem dotkn na chybi-trafi zawarto komrek w ukazanej wyej tabeli, po kolei w kadej kolumnie 123

Survival po polsku

(w pionie). Potem, gdy ju sobie wszystko zapiszecie, macie mono zastanowi si nad skomponowaniem tego, co bdzie dla was atrakcyjne. Jeli ktry (lub ktre) z warunkw podyktowa wam los opucicie losowanie, proste! Dalej daj przykad, jak to mona zrobi: MJ WYBR a wic losuj po kolei w kadej kolumnie, na chybi-trafi: 1. zabawa szybkociowa 2. czas trwania: 1 godzina 3. gdy odpadn wszyscy, prcz ostatniego zawodnika 4. las, teren grzysty 5. bez sprztu 6 grupa maa (do 8 osb) Sprztu brak. C moe mi przyj do gowy? Dla maej liczby osb, godzina jest wanie tym wyznacznikiem, ktry decyduje o wyborze dziaania. W terenie nierwnym, grzystym, mog skoro ma to by zabawa szybkociowa zainicjowa podbieg pod gr (skarpa, brzeg wwozu, pagrek). Podbieg jest powtarzany z zastosowaniem tej zasady, e za kadym razem ostatni zawodnik odpada. Jest gra! Jeli o wyborze decyduj w a r u n k i r z e c z y w i s t e , wwczas moecie si czu, jakbycie je wylosowali. I wanie o to chodzi! Inny przykad? Prosz: jestem nad jeziorem z grup czterech osb, nie mamy adnego sprztu. Losujemy gr wariantow, sprawnociow, trwajc okoo jednej godziny. Zakoczenie ma by zalene o tego, kto pierwszy skoczy. Jeli jest tylko tyle osb, to mog one rywalizowa pojedynczo, parami lub parami wymiennymi, czyli kady jest z kadym w parze (a wic kady gra 3 razy), co oznacza, e kady zbiera punkty indywidualnie lub ocenia si zwyciski zestaw. Zabawa moe polega na wybieraniu z dna jeziora wrzuconych wczeniej kamieni. Na dany znak wszyscy biegn do wody, nurkuj, wyawiaj jeden kamie, biegn z nim na brzeg, kad w oznaczonym i sobie przydzielonym miejscu, wracaj po nastpny kamie Kamieni byo 10 dla kadego, wic gdy kto wyowi swoje kamienie, moe powiedzie stop! i ma on 10 punktw, po czym liczy si kamienie pozostaych uczestnikw. Teraz nastpuje drugi wariant: rzucanie tymi wycignitymi kamieniami do kody drewna unoszcej si na wodzie. Kady rzuca tak iloci kamieni, jak wyowi. Kady ma tak ilo punktw, ile razy trafi w kod. Kolejny wariant: wszyscy nurkuj i wyawiaj tyle kamieni ile si da spord powrzucanych podczas celowania do belki. Ta konkurencja jest ju na czas, np. 2 minuty. Jeli jestecie baaardzo doroli, i wielu rzeczy wam nie wypada robi, to oczywicie niczego nie losujcie. W kocu kady ma prawo do tego, eby dostojnie si ponudzi

124

Survival - sprzt

6. SPRZT

Buty

To wanie buty potrafi zepsu kad wdrwk, gdy s le dobrane. Wierzcie mi: z byle jakim plecakiem by moe niele si pomczymy, ale nie zepsuje on nam humoru tak bardzo, jak niewygodne buty. W szczeglnych przypadkach moemy cakowicie mie z gowy ca wypraw. O tym, e buty s chyba wane, wiadczy, e z jakiego wzgldu tak liczy si w wiecie firma Adidas (mao kto wie, e ADI DASsler opracowa swoje pierwsze buty treningowe ju w 1920 r., za sama firma powstaa w 1948 r.) Buty dobieramy nie tylko do wielkoci stopy czyli do dugoci odcinka midzy najbardziej wysunitym ku przodowi palcem, a tzw. ostrog na picie ale te do wysokoci stopy. Ludzka stopa ma zapewne wiele cech, ktre decyduj o indywidualnych rnicach. Najczciej mwi si o wspomnianym wyej rozmiarze stopy oraz wysokoci podbicia (chodzi o wysoko mierzon midzy podoem, a najwyej pooonym punktem na wierzchu stopy), a take o wysklepieniu stopy. Zapomina si o jake istotnym ksztacie uoenia palcw. Wyrni moemy dla naszych potrzeb dwa typy ksztatw. Jednym z nich jest czciej spotykany ksztat, w ktrym dominuje paluch, czyli najwikszy, pierwszy, palec. Tak stop nazwano stop egipsk. Drugi typ ma paluch (mniej lub bardziej) cofnity wobec palca drugiego. W ten sposb palec drugi jest najbardziej wysunity ku przodowi. Ten typ stopy nazwano stop greck. Uwaa si, e paluch rwny co do dugoci palcowi drugiemu rwnie przynaley do typu greckiego. Zarczam, e kada z tych stp ma wasne upodobania i wymagania jeli chodzi o obuwie. Tak naprawd ani jedna, ani druga nie lubi tzw. czubw, czyli butw o wyduonych, cienkich szpicach z przodu, chocia stopa egipska znosi lepiej ciasnot w tym miejscu przy czym jednak paluch nabiera chci umieszczenia si porodku stopy, co wzbudza niech waciciela stopy (oraz palucha), a ortopedzi nazywaj takiego palucha kolawym. Zapomina si o sposobie stawiania stp. To wanie, jak stawiamy stopy na ziemi, uwidacznia si w sposobie cierania podeszwy i obcasw. Istnieje cay system wkadek do wntrza buta, by zmieni jego uoenia na stopie, a tym samym spowodowa, by chodzenie stao si bardziej komfortowe i zdrowe. Nie naley zbyt odwanie eksperymentowa z wkadkami, istniej specjalistyczne punkty ortopedyczne, do ktrych mona si uda, gdy si widzi, e buty cieraj si wyjtkowo nierwnomiernie w sposb widoczny. Zapomina si, e najlepszym materiaem na buty jest skra! BUT JEST NAPRAWD CA KONSTRUKCJ PODESZWA zbyt mikka le chroni stop przed urazami, zbyt twarda (i zarazem zbyt sztywna) zmniejsza komfort chodzenia. Dawne podeszwy ze skry bd gumy zastpiono spienionymi tworzywami. Wykorzystano cech powietrza polegajc na 125

Survival po polsku

elastycznej ciliwoci i dlatego rol amortyzatorw peni pcherzyki powietrza. Niektre firmy zastosoway kombinowane podeszwy wielowarstwowe, bdce swoistym przekadacem warstw tworzyw (o rnej sprystoci) oraz powietrza. Podeszwa koo palcw powinna by ok. 10 mm ciesza (by nie powiedzie: nisza) ni w okolicy pity. Tak zwany protektor dobiera si pod ktem terenu, po ktrym bdziemy chodzili: mikkie trawy, lene cieki wymagaj nieduych naci na spodniej stronie podeszwy, odwrotnie ni grskie, kamieniste albo liskie zbocza. Trudne warunki decyduj o tym, e wybieramy buty z grubym traktorem. Warto zwrci uwag, eby protektor znajdujcy si pod duym palcem stopy by nieco inny ni pozostay, by by wyrniony. Zwiksza to przyczepno stopy do podoa liskiego. Grzzawiska wymagaj naci pytkich i o szerokim rozstawieniu, nie zasysaj si wwczas. Niektre (specjalistyczne) buty mog posiada drug podeszw, podczepian. Z tyu buta, pod pit winien si znajdowa obcas rozszerzajcy si ku doowi. Ten ksztat zapewnia dobre trzymanie si podoa, co docenimy szczeglnie podczas schodzenia po stromym zboczu. Buty z charakterystycznym ciciem ku grze (z tyu, od zewntrznej strony buta, lub z podniesionym przodem) s butami rwninnymi, doskonaymi do marszu po wszelkich terenach trudniejszych od utwardzonej drogi. Specjalistyczne buty wspinaczkowe maj cay zestaw rnych podeszew, z ktrych kada ma inne przeznaczenie. Popularne i uniwersalne buty do grskich wdrwek, wysokie i cikie, miay pod spodem nacit powierzchni, tzw. wibramy, wymylone przez VItale BRAManiego karbowane gumowe podeszwy. Potem pojawiy si lekkie pantofle o dosy cienkiej podeszwie: jedne, zwane tarciowymi, miay zapewnia dobr przyczepno do skalnej ciany, zatem podeszwa bya elastyczna, wrcz mikka, przylegajca; drugie miay zapewnia dobre oparcie krawdzi na wskich skalnych gzymsikach, a wic podeszwa musiaa by twarda 47. CHOLEWKA moe by rnej wysokoci; w butach przeznaczonych do spacerw po paskim terenie wystarczy cholewka niska, nie obejmujca ani kostek, ani caego cigna Achillesa (typ teniswek, pbutw); obuwie uywane do wdrowania po terenie bardziej uciliwym, majce znie wiksze obcienie i uchroni przed nim stopy winno obejmowa wymienione czci nogi mikko, acz stanowczo. O stanowczoci decyduje dosy sztywna otulina pity. Powinna by ona zakoczona u gry mikkim wycieleniem, by nie uraa pracujcego, a wic ruchomego cigna Achillesa. Otulina winna cienia si ku grze, co pozwala pewnie utrzyma staw skokowy. Dobrze, jeli na cholewce znajduj si otwory wentylacyjne. Zamiast nich moe by uyta cordura, materia tworzcy ciank butw, moe te by to goretex. Na mocnych butach grskich (pwspinaczkowych), w ktrych cholewka zoona jest z kilku warstw skry, za jzyk tworzy z ni jedn cao (tzw. jzyk zintegrowany) dla zapewnienia szczelnoci przed wod nie robi si adnych otworw. W takich butach mona dosy spokojnie przewdrowa przez kilka strumieni nie moczc wntrza. WIERZCH po pierwsze nie zgadzamy si na adne zamki byskawiczne. Poza tym, e bywaj zawodne, maj tak cech, e nie daj moliwoci dopasowania buta do stopy przy pomocy zapicia. Sznurowada maj t przewag, e w jednym miejscu moemy nacign je mocniej, za w innym sabiej. Owe sabsze nacignicia powinny przypada na pocztek wizania, by nie zaciska zbyt mocno palcw (oczywicie wszystko zaley od tego, gdzie zaczyna si wizanie) oraz przy kocu wizania, jeli wypada ono akurat na najruchliwszej przedniej czci stopy, na przegubie. Najmocniej lecz bez przesady powinno by wizane rdstopie. To miejsce wanie jak gdyby utrzymuje cay but na stopie, bowiem palce powinny mie zdecydowany luz, a i przegub lepiej pracuje przy pewnej swobodzie (kostki powinny by trzymane mocno przez cholewk), nie mwic o spokojnej pracy cigien.
47

Takie buty nosi si w rozmiarach nadzwyczaj maych. Stopa jest ciasno (nawet bolenie) opita, co nie daje jej bynajmniej adnego komfortu, daje natomiast bezpieczne trzymanie si skay wacicielowi.

126

Survival - sprzt

Do chodzenia po ostrych skaach robi si buty trudnocieralne, odporne na uszkodzenia, a gwnym materiaem jest znany z armii kevlar. Nigdy powtarzam: NIGDY! nie naley wybiera si na wypraw biorc ze sob buty, w ktrych si jeszcze nie chodzio. Kupione specjalnie przed wypraw buty trzeba przez trzy, cztery dni rozchodzi, robic nawet kilkudniowe przerwy. Wszelkie otarcia powstae w cigu tych dni mog si ju wicej nie pojawi. Nie wolno zapomina, e stopa schodzona, zmczona puchnie. Tym trudniej jej si yje w bucie, ktry jest zbyt ciasny. Na wdrwk zabiera si buty na tyle lune, by mc woy w nie stopy ubrane w dwie-trzy skarpety i by ze zmczonej stopy mc zdejmowa stopniowo kolejne warstwy. Dobre buty maj dodatkowo wkadk z goretexu, lecz przecie mona sobie tak dokupi do kadych butw. Ponadto najlepiej mie buty dajce mono duych regulacji opicia na stopie. Podwjna skarpeta, to ponadto zmniejszone ryzyko otarcia nogi czy zrobienia sobie pcherza. Naley zreszt pamita, e w wypadku pojawienia si otarcia lub pcherza mona zastosowa dodanie skarpety. Nie mamy takiej wadzy nad materi, by spowodowa zmiany na poziomie molekularnym: otarcie ani pcherz ju nie znikn, ale moemy spowodowa przynajmniej jak najmniejsze reperkusje wynikajce z ich powstania i istnienia. Jeden ze znajomych przekaza mi doskonay pono sposb swojej babci na pcherze, czyli przyoenie kawaka soniny. Odnotowuj ten sposb (sam go nie sprawdzaem), ale zdaj sobie spraw, e tam, gdzie pcherze nam si zdarzaj, nie ma zazwyczaj pod rk soniny. Jest natomiast plaster w apteczce, plaster z opatrunkiem; jest te druga skarpeta. Naoenie warstwy plastra oraz dodatkowej skarpety powoduje zminimalizowanie tarcia buta o nasze ciao. Mona te, tymczasowo, zmieni but na inny, choby lekkie teniswki (plus dodatkowa skarpeta!). Maego, tworzcego si dopiero pcherza w zasadzie nie powinno si przekuwa. Jeli ju urs ponad wszelkie normy, przekuwamy opalon nad ogniem ig i obmywamy wod utlenion, dokadnie obsuszamy, potem plaster. Jeli brak plastra wiey li babki albo dbu. Nie zrywa naskrka!

127

Survival po polsku

Odzie wierzchnia

Czego by nie mwi na temat odziey, w momencie podjcia pieszej wdrwki naley by ubranym lekko. Owszem, w plecaku powinna by na podordziu cieplejsz odzie, gdyby akurat czowiek zmarz. Generalnie naley przestrzega zasady, e nie powinno nam si przytrafia tak czsto widywane na szlaku stopniowe zdejmowanie kolejnej i kolejnej warstwy odziey, bo akurat robi si biednemu wdrowcowi coraz to gorcej. Regua jest inna, bo odwrotnie: w miar potrzeb stopniowo dokadamy odzie (najczciej na postojach), kada dodawana sztuka powinna by raczej tej samej gruboci co poprzednia i nastpna, najlepszym za materiaem naturalnym s wena i bawena (czy sowo cebulka co wam mwi?). Odzie ma chroni nasze ciao nie tylko przed okiem podgldaczy, ale te przed chodem, przez deszczem i wilgoci, przed upaem, przed poceniem si. Aby odzie nie przeciekaa w strugach deszczu w na szwach, mona posmarowa te miejsca od wewntrz past silikonow. Sprawa chodu i wilgoci wydaje si oczywista. Upa no te. Nie wszyscy potrafi przysta na to, e odzie chroni przed poceniem si. Dzieje si tak z powodu zudzenia, poniewa materia przytrzymuje pot na swojej powierzchni, w swoich porach: czujemy wilgo, czujemy wic, emy si spocili. Po zdjciu odziey, powiewy powietrza zdejmuj z nas kad odrobin wilgoci, wydaje si wic nam, e nie jestemy spoceni. Noszenie odziey podczas upau, to take oszczdzanie pynw ustrojowych, a nie tylko ochrona przed udarem. Tu wyznam, e robiem kiedy zakady, e moje schodzone od rana skarpety dadz si wieczorem powcha bez adnych negatywnych odczu. Wygrywaem bez przeszkd skarpety byy weniane! W ogle powinny istnie jedynie skarpety baweniane albo weniane. Caa sztuka polega na umiejtnym ich noszeniu. Niektrzy twierdz, e oprcz tego mog by jeszcze wykonane z goretexu. Owszem, materia jest niezwykle wany! Tak, tak, wanie ten aspekt jest tu najistotniejszy! Kiedy ubierzecie si w odzie zrobion z materiaw nie przepuszczajcych powietrza do waszego ciaa, nie pozwalajcych waszemu potowi oddali si od was bezpowrotnie, a jednoczenie wypuszczajcych swobodnie na spacer t resztk ciepa, ktra si przy was krya bdziecie mieli za swoje! Podbj Kosmosu mia wiele dobrych stron. Jedn z nich byo wynalezienie takiej materii na odzie, ktra by oddychaa, bdc przy tym ciep przy chodzie, chodn przy upale, by nie puszczaa deszczu Pojawiy si take u nas takie nazwy jak: goretex, proline, polartec, aquatex, sympatex, euroy, rhowyl'on, rhowyl'up, rhowyl'laine Goretex opisywany jest jako materia nowej generacji, w ktrego jednym centymetrze kwadratowym znajduje si kilka miliardw (ok. 9) mini-porw. Kady z tych porw jest 20 000 razy mniejszy od czsteczki pynnej wody, a jednoczenie 700 razy wikszy od czsteczki wody w postaci gazowej (pary). Oznacza to, e podczas deszczu woda nie jest w stanie przenikn przez goretex do ciaa, jednoczenie za ciao jest w stanie oddawa pary potu na zewntrz. Woda nie przedostanie si przez goretexow membran nawet pod cinieniem 8 barw. Pltanina wkien goretexu przypomina ywopot, w ktry wpltuje si wiatr nie docierajc ju do wntrza. No i co? Jednoczenie trudno jest stwierdzi, e goretex jest materiaem ciepym. Proline firmy Laniere de Picardie jest mniej reklamowanym odpowiednikiem goretexu za jego cechami jest wiatro- i wodoszczelno, oddychanie, niepalno, odporno na chemikalia oraz na zuycie mechaniczne.

128

Survival - sprzt

Polartec firmy Malden Mills, to caa liczna (ok. setki) rodzina materiaw bazujcych na wiskozie (czonej niejednokrotnie z innymi wknami: bawen, wen, stylonem). miesznie zapewne zabrzmi wiadomo, e wszystkie polary produkowane s w zasadzie z odpadw, a wic z butelek po napojach chodzcych. Materiay polarowe s miciutkie w dotyku, puszyste i lekkie, a zarazem wytrzymae i utrzymuj ciepo nawet wtedy, kiedy zamokn. Niestety, po pewnym czasie pilinguj si, czyli ich woski zbijaj si w kpki i waciwoci polaru pogarszaj si. Nowy polartec 200 (promowany ostatnio przez Summit SA) jest pozbawiony tych wad. Powstao ostatnio kilka jego odmian, a wic wersj podstawow (bez rozszerzenia nazwy), wersj tweed nadajc si na odzie o charakterze mundurowym ze wzgldu na estetyk wykonania; ponadto istnieje wersja bipolar majca od jednej strony duszy wos, a wic jest dzianin cieplejsz, za polartec windblock zblia si parametrami do goretexu czy proline, gdy dzianina ta skada si z dwch warstw przedzielonych membran uzyskujc w ten sposb cakowit wiatro- i wodoszczelno. Ta ostatnia pozycja na licie dzianiny polartec jest materiaem mogcym by uytym do produkcji odziey drugiej (czyli rodkowej) oraz trzeciej (zewntrznej) warstwy. UWAGA: polartec pali si! Materiay aktywne, zarzdzaj procesem oddychania naszej skry poza ni. Dzieje si to na skutek przechwytywania przez warstw doln bielizny z rhowyl'on czy rhowyl'up naszego potu i przekazywaniu go dalszym warstwom odziey, a wic bluzom, swetrom, czy pulowerom bdcymi warstw termiczn z polartecu, albo rhowyl'laine, a nastpnie ochronnej warstwie z goretexu, proline czy polartecu windblock, ktre z kolei nie przepuszczaj wody deszczowej, cho wspaniale oddychaj. W razie opadw mona uy zupenie na wierzch nylon 66 japoskiej firmy Tomen. Jest on materiaem oddychajcym, lekkim i cichym (pamitacie szelest ortalionu?!), wiatro- i wodoszczelnym, natomiast jego szczeglnie zaskakujc cech jest wzrost odpornoci mechanicznej, gdy jest... mokry, chocia i tak jest tkanin niezwykle odporn, a dotyczy to zwaszcza nylonu impact, samoregenerujcego si (w maym zakresie). Nylon sweat control jest natomiast tkanin pierwszej warstwy, a wic przylegajcej tu do ciaa, utrzymujcej optymaln wilgotno ciaa, wietn na koszule. Bez wzgldu na to, czy mamy odzie najnowszej generacji, czy te nie, ubierajc si warstwowo pamitajcie, e tu przy ciele winna znale si warstwa odziey wchaniajcej i oddychajcej, jeli w starym stylu najlepiej bawenianej. Nowe technologie pozwoliy rwnie i bawen uczyni materiaem nowej generacji gdy przez doczenie ywic uczyniono bawen wodoodporn. Materia ten nazywa si microtex i rwnie jest promowany przez Summit SA. Kolejne warstwy mog mie ju inne cechy, choby takie jak nieprzemakalno. Wszystkie tego rodzaju materiay wymagaj waciwego obchodzenia si z nimi, dlatego naley dokadnie wypytywa si o to u sprzedawcy, lub napisa do firmy z takim zapytaniem, gdy jak wykazao ycie sprzedawcy czasem nie bardzo orientuj si w tym, co sprzedaj. Ponadto wspomn, e taka odzie jest bardzo droga. Okolicznoci przywiody mnie do zorientowania si, e zakup w hurtowni odpowiedniego materiau i oddanie do uszycia na miar wypada znacznie taniej. Naley jednak wspomnie o tym, e firmy szyjce odzie sportow musz mie licencje na niektre ze wspomnianych tkanin. Faktem jest te, na co zwrcia uwag jedna pa sprzedajcych takow odzie, e samodzielne szycie nie jest zbyt atwe, zwaszcza na prostych typach maszyn do szycia, tych bez overlocku. Stary styl ubierania weniano-baweniany ma swoich zwolennikw (choby np. Jacka Pakiewicza). Decyduje tu tradycja i naturalne pochodzenie materiaw. Nie da si ukry, e funkcjonowanie takiego zestawu jest inne (gorsze?) ni opracowane przez nowoczesne firmy obsugujce trekking, a take sporty ekstremalne. 129

Survival po polsku

Bawena jest materiaem zym w momencie, kiedy si zapoci lub zmoknie i wymaga wwczas wymiany na such sztuk odziey. Duej schnie ni polartec i le wsppracuje z warstwami odziey nowej generacji. Ale warto poeksperymentowa! Krzysztof Wielicki, nasz wspaniay himalaista, podkrela niezwykle istotn rol, jak odgrywa nowoczesna odzie sportowa w uprawianiu wspinaczki wysokogrskiej: Czy to moliwe, eby byo co lepszego ni bawena i wena? (pyta Joanna Bojaczyk w dodatku do pisma Twj Styl). W alpinizmie i caym tzw. outdoorze (sportach plenerowych) czowiek powinien mie na sobie trzy warstwy. I najlepiej, eby byy oddychajce. Bielizna z rhovylu, transteksu, coolmalsu czy innych tego typu tworzyw gwarantuje, e para potu jest wydalana na zewntrz. Druga warstwa to polar. On take oddycha, ale zapewnia ciepo. Wreszcie trzecia warstwa to odzie membranowa, typu goretex, sympatex, osmozis. Membrana jest to drobna siateczka podklejona, a waciwie wgrzana pod tacel lub kevlar. Nie przepuszcza wody, za to przepuszcza par potu. Najmniejsza kropla wody ma cztery razy wiksz rednic ni para potu. A jeli na przykad pod polar woymy bawen zamiast rhowylu? Wtedy cay system nie dziaa. Pierwsza warstwa musi by przepuszczalna. Drug warstw mona modyfikowa, na przykad zamiast zwykego polaru wkada polar z membran przeciwwiatrow. Pod goretex czasem w zimie podpina si te wkadk puchow. Odzie dobiera trzeba nie tylko do warunkw atmosferycznych, ale i do celw naszej wyprawy. Gdy mamy zamiar dugo przedziera si przez lasy i uwzgldniamy moliwo przenocowania pod wierkiem zdecydowanie lepiej mie odzie lun, z wieloma zapinanymi kieszeniami, ktre by zawieray potrzebne nam rzeczy; warto te nie przewieszon przez rami dodatkow sztuk odziewku. Jeeli chcemy si wspina, przemyka przez jaskinie bro Boe lunoci i odstajcych kieszeni: zapltanie si w lune fady, zaczepienie kieszeni o ska, mog si tragicznie skoczy. Wszelkie wiksze wyprawy, to konieczno posiadania ze sob duej kurtki z kapturem (w zimie!). Zawsze warto mie ze sob rkawiczki. Nie wyobraam sobie te wdrwki bez posiadania ze sob czapki, jakiejkolwiek. Skarpety trzeba nosi po dwie albo nawet i trzy nacignite na stop (najpierw jedna para baweniana-cienka, potem grubsze, weniane lub z goretexu). Warstwowo ma tu trojakie znaczenie: 1. Polepsza oddychanie stopy, a wic i wpywa na mniejsz potliwo 2. Zmniejsza tarcie buta o pit w trakcie marszu: but trze o skarpet wenian, natomiast ta o bawenian, a ta z kolei o pit (od razu wida, e jest wicej przeoe), a to wszystko razem daje stopie nieco luksusu 3. Pozwala uly opuchnitej stopie po kilkugodzinnym marszu przez zdejmowanie kolejnych warstw, kiedy to stopa obrzmiaa po wysiku i pracy. Przy duszym marszu naleaoby co jaki czas (co 2-3 godziny?) zdejmowa skarpet z nogi do przesuszenia i zakada now, such. Przy brodach trzeba najzwyczajniej zmieni buty na sandaki czy klapki. Jeli dodatkowo bdziecie pamita o kremie do stp, bdzie dobrze. Podzieli si jednak musz uwag niezbyt pochlebn dla odziey nowej generacji: moje dotychczasowe testy wykazay, e moja noga cudownie czujca si w zwykych skrkowych butach sigajcych ponad kostk i w baweniano-wenianym zestawie skarpet bardzo silnie zagrzewaa si w oddychajcych butach z goretexu i w specjalnych oddychajcych skarpetach trekkingowych. Z ulg si z nich uwalniaem. By moe bya reakcja tylko mojego organizmu. By moe odzie, ktrej nadejcie zapowiadaj niektre firmy, zaspokoi moje potrzeby I wasze te. 130

Survival - sprzt

Plecak

Cay dom i zarazem przysowiowy garb na grzbiecie Czy nigdy nie woano za wami: wielbdy!? Jestemy nimi dla tubylcw dziki nierozcznemu z pieszymi wdrwkami plecakiem. Plecakw jest cae zatrzsienie, tak pod ktem przeznaczenia, jak i wielkoci, skomplikowania oraz wykonania. S plecaki spacerowe mae; s wdrwkowe rednie; s trampingowe due i szerokie; s wspinaczkowe wskie i rednio due; s bez stelaa tzw. wory; s ze stelaem zewntrznym lub wewntrznym; s z gadkimi plecami lub profilowane, tzw. anatomiczne; s z pasami naramiennymi o zmiennej jedynie dugoci lub regulowanej w bardziej wyrafinowany sposb; s jedno-, dwu-, lub wielokomorowe; s z kominem lub bez itd., itp. Aby dobra sobie plecak w jak najlepszy sposb, najpierw musimy sobie odpowiedzie na pytanie, do czego nam bdzie on potrzebny. Teraz bdziemy zwraca uwag na gabaryty plecaka, ilo i rozmieszczenie komr oraz kieszeni. Prawdopodobnie, w zalenoci od zawartoci naszych kieszeni, zadecydujemy o materiale, z jakiego zrobiony bdzie nasz plecak: wytrzymaa na cieranie i rozciganie oraz nieprzemakalna cordura 48 (skada si z poliamidowych wkien pokrytych poliuretanem) jest znacznie drosza od stylonu, nawet impregnowanego. Innym materiaem jest karrimora (KS, czyli Karrimor Specificaction) wystpujca w trzech odmianach, ktrych istotn cech jest nadzwyczajna wodoodporno. Cena plecaka bdzie te zaleaa od zastosowanych zasad ergonomii. Bywaj bowiem plecaki dostosowane do damskiej budowy ciaa. Niektrzy survivalowcy zachwycaj si plecakiem armii USA typu A.L.I.C.E. TYPY PLECAKW I ICH CECHY: 1. Turystyczny a) transportowy (trampingowy) jest duy, ma pojemno 80 do 110 litrw, wielokomorowy; posiada stela, pas biodrowy, czsto komin; jego przeznaczeniem jest nazwijmy to tak pomoc przy zmianie miejsca pobytu, czyli przenoszenie adunku przy przenoszeniu si z miejsca na miejsce, nie za sama wdrwka (w rodku piwr, caa zapasowa odzie, may namiot, naczynia, ywno) b) wdrwkowy (trekkingowy) jest redni, ma pojemno 50 do 90 litrw, wielokomorowy; posiada stela, pas biodrowy, czasem komin, miewa dodatkowe kieszenie i ptle czy zaczepy na podrczny sprzt (typu czekan); jego przeznaczeniem jest pokonywanie trudnych i atwiejszych tras turystycznych (zawarto w rodku jak wyej, ale znacznie jej mniej, gwnie ze wzgldu na brak typowych a nieporcznych i cikich urzdze obozowych takich, jak garnki, osony od wiatru, materace dmuchane, itp.) 2. Wspinaczkowy redniej wielkoci, o pojemnoci 30-65 litrw, zazwyczaj jednokomorowy, wski, bez zewntrznych kieszeni; specjalny stela pozwala na wyjtkowo dokadne dopasowanie plecaka do ciaa, podobnie jak i pas biodrowy (szczeglnie dua moliwo regulacji!); obowizkowe mocowania, ptle i uchwyty na dodatkowe oprzyrzdowanie wspinaczkowe; s to chyba najdrosze plecaki 3. Spacerowy nieduy, 20-40 litrw, jednokomorowy; czasem posiada stela i pas biodrowy (przy wikszych pojemnociach); brak profilowa, mae moliwoci regulacyjne; przeznaczony na spacery oraz na krtkie wyprawy (na przykad poranne wyjcie z Zakopanego na Giewont i powrt do kwatery, a w rodku plecaka zapasowa odzie, co do jedzenia i picia); s wersje plecakw dla narciarzy i rowerzystw
48

Nazwa CORDURA odnosi si do produktu firmy Du Pont, natomiast CODURA jest produktem koreaskim.

131

Survival po polsku

4. Szkolny, miejski (city-bag) may (5-15 litrw), dziecinny plecaczek bez stelaa i pasa biodrowego, do chodzenia na co dzie, ze swoimi skarbami szkolnymi bd innymi na plecach, gdy jest to niezwykle wygodna forma noszenia rnoci; s take wersje pokrewne: mog by wspaniae na wycieczki rowerowe, a nawet do wspinaczki. BUDOWA PLECAKA I FUNKCJE POSZCZEGLNYCH CZCI 1. Komora gwna: to ten najwikszy wr, ktry dwigasz na grzbiecie, ktry jest owym plecakiem waciwym; w niektrych modelach komora gwna daje si dzieli na czci tak w pionie, jak i w poziomie. 2. Komory dodatkowe i kieszenie zewntrzne: za komor dodatkow najczciej uwaana jest komora znajdujca si pod komor gwn, a posiadajca osobny wlot, lecz istniej te komory powstae z pionowego rozdzielenia komory gwnej albo komory dodatkowej; kieszenie mog by naszyte na stae, bd przyczepiane. 3. Stela: usztywnienie konstrukcji plecaka od strony plecw suy temu, aby plecak nie wisia z tyu jak wr z ziemniakami i zmusza ci wtedy do pochylenia ciaa dla przeciwwagi; dodatkowo stela odsuwa plecak od plecw i pozwala na klimatyzacj tego miejsca; stela moe by zewntrzny, w postaci przewanie odczepianych rurek (tzw. stela H), moe te by wewntrzny-prosty (w formie umieszczonych wewntrz na stae aluminiowych listew) lub tzw. anatomiczny, czyli wyprofilowany w tworzywie, rozkadajcy si nam na grzbiecie tak, eby naciski byy rwnomierne i eby dobrze funkcjonowaa wentylacja. 4. Pasy none: drugi element decydujcy o tym, e plecak jest plecakiem; mog by zwyke parciane, mog by starego typu skrzane, mog by z rozmaitych tworzyw w postaci prostych, pokrytych filcem lub wypenionych gbk pasw; wane jest ich pewne mocowanie i moliwo regulacji oraz szybkiego wypicia; bywaj czasem czone pasem (cigaczem) piersiowym. 5. Pas biodrowy: znw caa gama rodzajw, poczwszy od braku takowego; jeli ju jest, moe by prosty, czyli wski pasek przewlekany przez klamr jest to raczej udawacz pasa biodrowego; moe by szeroki, usztywniony i gbkowany, z duymi moliwociami regulacyjnymi, z moliwoci szybkiego wypicia; jest to niezwykle wany element plecaka, czsto niedoceniany, a nawet wrcz pomijany przez niektrych niedowiadczonych uytkownikw! 6. Komin: jest to przeduona cianka komory gwnej, ktr moemy wycign ku grze tak, e plecak staje si wyszy, a wic i pojemniejszy; konstrukcja grnej klapy bywa zazwyczaj dopasowana do tej moliwoci. Komin dodatkowo peni funkcj ochronn przed deszczem. 7. Regulatory: bywaj umieszczone przy pasach nonych i przy pasie biodrowym; najczciej s to tylko regulacje dugoci owych pasw, dobrze jednak, gdy zastosowane s te regulacje nacigu (przylegania) u gry i u dou pasw nonych pozwalaj one umieci plecak dokadnie przy ciele tak, e nie cignie on nadmiernie, ani nie ucieka ku tyowi, ani nie kiwa si na boki, co przeszkadza w utrzymaniu rwnowagi i wyprostowanej postawy. Regulatory wykonane s w taki sposb, by mona byo korzysta z nich nawet gdy ma si na rkach rkawice. Coraz czciej stosowany jest system regulacji gwnej wedge, ktry pozwala przystosowa plecak do wzrostu turysty. 8. Systemy zamykania: najprostsze, to zwyke klamry tarciowe (bez ruchomych czci dociskowych), przez ktre przecignite s pasy; lepsze klamry spinane i blokowane. 9. Troki i przyczepy: su one podczepianiu rozmaitych przedmiotw: piwora, namiotu, menaek i manierek, czekana, hakw, itp. 10. Inne: mog to by rozmaite bajery, choby w postaci klapki umieszczonej u spodu plecaka, ktra pozwala na sidnicie sobie na ziemi bez zdejmowania plecaka; widziaem wersj rurkow, czyli rodzaj krzeseka tworzcego si pod plecakiem po odchyleniu rurkowej konstrukcji. 132

Survival - sprzt

JAK TO NOSI? Plecak musi by tak zapakowany, eby najcisze przedmioty znajdoway si blisko plecw, poniej opatek, a wic gdzie znajduje si rodek cikoci. Dziki temu nie zdarzy nam si zbyt czsto, e gdy pochylimy si lekko, plecak przeskoczy nam na lew bd praw stron, albo hycnie przez gow i pooy nas na botnistej ciece (widziaem takie numery!). Chobymy mieli nasz plecaczek zapakowany z precyzj zegarmistrza i w asycie trzech superspecjalistw, ktrzy go na koniec opiecztuj i wydadz nam wiadectwo Prawidowego Pakowania wraz z wszystkimi towarzyszcymi mu uprawnieniami to on zawsze bdzie chcia wybra si na samodzieln wdrwk (najchtniej przez gow). C z tym pocz? Ano, dobrze dopasowa pasy none tak, aby rodek cikoci plecaka ulokowa si nam nieco powyej wysokoci bioder. Zapi sobie dobrze pas biodrowy na biodrach (nie na brzuchu on si nazywa biodrowy!!!), a dokadnie na grnej czci bioder. Jeli takowego pasa nie ma trzeba dorobi sobie! aden kopot, a zysk ogromny. Pas w odcia w znakomity sposb nie tylko barki (co odczuwamy chyba jednak najbardziej), ale gwnie mocno pracujce krgi ldwiowe. Zapicie pasa biodrowego powinno by na tyle silne, by w pas nie przesuwa si nadto w gr i w d. Ostatecznie plecak powinien oprze si wanie na biodrach, mikko, by nie blokowa krenia krwi w tej strefie. Pasy none przytrzymuj plecak w pionie i nie pozwalaj mu na adne wybryki. I to jest najwaniejsze. Posiadacze lepszych plecakw, na przykad posiadajcych regulacje dodatkowe przy pasach nonych, ureguluj je sobie dodatkowo wedug wasnego uznania. Robi si to na kocu wszystkich regulacji, natomiast rozregulowuje (luzuje) si je przed pierwszym zaoeniem plecaka pakowanego na nowo. Kolejno dopasowywania plecaka jest nastpujca (ponisze nie dotyczy plecakw typu A.L.I.C.E.): 1. Dopasowanie pasw nonych w przyblieniu tak, aby pas biodrowy znalaz si na waciwej sobie wysokoci (kiedy robisz to pierwszy raz!) 2. Dopicie pasa biodrowego (nie za mocno, lecz pewnie) 3. Ponowne, dokadne dopasowanie pasw nonych (kadorazowo) 4. Docignicie regulatorw dolnych (punkty 4 i 5 mog by stosowane zamiennie, chodzi o to, by komora nie majtaa si z tyu) 5. Docignicie regulatorw grnych 6. Zapicie cigacza piersiowego (tu przed marszem)

133

Survival po polsku

Namiot

Rzecz jasna, e rzucajc haso namiot w kontekcie jego ustawiania, bd mia w zasadzie na myli kad niedu konstrukcj bdc dachem nad gow. Zatem bd to wszelkiego typu szaasy, daszki, osony boczno-skone oraz owe pcienne domki zwane namiotami. Gdy bd omawia to, co mona naby w specjalistycznym sklepie z pewnoci bd myla o najprawdziwszych namiotach. Namioty, ktre moemy kupi w sklepie, przede wszystkim dziel si ze wzgldu na ilo osb, dla ktrych s przeznaczone. Niezwykle rzadko trafiaj si namioty jednoosobowe. W handlu najczciej spotykane s namioty 2-, 3-, 4- i 6-osobowe. Materiaem zazwyczaj spotykanym przy produkcji namiotw jest impregnowany brezent, bawena, bawena ze stylonem bd sam stylon (nylon). Podoga robiona jest z podgumowanego brezentu lub grubszej folii stylonowej. Namioty mniejsze mog mie klasyczny ksztat jednokomorowego (jednoizbowego) domku z dwuspadowym dachem nie dochodzcym lub dochodzcym do ziemi. Namioty wiksze bywaj jednokomorowe lub wielokomorowe; maj najczciej ksztat kubika, do ktrego doczone s bardziej lub mniej spadziste daszki okrywajce dodatkowe komory. W zasadzie we wszystkich typach namiotw wystpuj podogi wewntrz komr. Jedynie przedsionki i werandki nie miewaj podg. Wikszo namiotw posiada tropik, czyli dodatkowy daszek izolujcy od soca i opadw. Tropik jest jednym z cenniejszych dodatkw do namiotu, co mog doceni ci, ktrzy mieli okazj porwna, jak si mieszka w namiocie bez tropiku i razem z nim. Wszystko jest ustawione na rusztowaniu wewntrznym bd zewntrznym z aluminium lub nierdzewnej stali. Namioty mog mie oczywicie i inne ksztaty. Bywaj zatem namioty chociaby np. tunelowe w ksztacie rkawa lub wicierza (najczciej wspinaczkowe, alpinistyczne), kopuowate rozpite na szkielecie z wkna szklanego (s to gitkie prty lub rurki) lub wkna wglowego, a take namioty wiszce pomidzy dwoma drzewami jak obudowany hamak. Stosowane s te namioty bdce poczeniem dmuchanego materaca z namiotem rozstawiajcym si automatycznie podczas nadmuchiwania, gdy zamiast szkieletu z rurek posiadaj wypeniajce si powietrzem kanaliki. Nie dotyczy to namiotw duych, ktre nie su do wdrwek, a tylko do celw kempingowych, dlatego ich budowa uwzgldnia w duym stopniu wygody mieszkacw i moe dlatego najczciej swym wygldem (a i obecnoci wielu pokoi) przypomina domek. Wanym elementem namiotu jest daszek przed wejciem do namiotu, cudownie za jest, jeli ma on form przedsionka. Przydatne s te fartuchy u dou tropiku zapobiegajce podwiewaniu i podlewaniu wod deszczow. Ma to oczywicie wpyw na wag a nasz grzbiet lubi wszak te najlejsze ale obecnie may, 3-osobowy namiot z przedsionkiem way jedynie 3-4 kg. Jeli namiot, lub raczej jego tropik, przecieka na szwach (bo s to najbardziej wraliwe na przeciekanie punkty), naley te miejsca od rodka przesmarowa cienk warstw pasty silikonowej (najlepiej przezroczystej). Mona take dokona impregnacji specjalnymi rodkami w sprayu. Jeden z producentw namiotw tumaczy mi, e przed szyciem namiotu gotuje si tkanin bawenian w oju. Obecnie producenci zlepiaj lub zgrzewaj elementy namiotu, wwczas nie ma problemu ze szwami. Kolor te wany jaskrawy przyciga owady, ale za to jest widoczny (gdy kto tego chce). Ciemny kolor mocno nagrzewa si w cigu dnia, nie trzyma ciepa, gdy zabraknie jego rda, czyli soca; jasny kolor odwrotnie (zasada termosa). 134

Survival - sprzt

JAK TO ROZBI 1. Najpierw namiot rozcie na ziemi w upatrzonym miejscu. Pocie si na chwil na nim, by wyczu czy nie bdziecie pniej spali na kamieniach, kokach lub szyszkach. Wbijcie szpilki w naronikach podogi, po przektnej, nacigajc podog w umiarkowany sposb tak, a caa zostanie przytwierdzona do podoa. Wbijanie szpilek na samym pocztku nie jest konieczne w namiotach opitych na szkielecie z wkna szklanego o ile nie ma silnego wiatru, lub spadku podoa. 2. Teraz moecie wprowadzi do rodka szkielet, czyli rurki rusztowania i nacign sam namiot wbijajc ledzie lub (w niektrych przypadkach) nakadajc na wierzch tropik i nacigajc go, co napnie z kolei reszt namiotu. Istotne jest, by nacig dopasowa tak, eby nie byo adnych pofadowa (lub aby byy one minimalne) na ciankach namiotu i by nie by on przekrzywiony w adn stron. Wbijajc ledzie w kamienisty grunt moecie zastosowa tu zasad drobnych drga, uderzajc lekkimi a czstymi pukniciami motka (toporka) wibracja pozwoli ledziom (i szpilkom) atwiej wchodzi pomidzy kamienie. Due namioty kempingowe najczciej rozstawia si wypeniajc czynnoci w innym porzdku: najpierw konstruuje si szkielet, a potem naciga si na pacht namiotow i/albo tropik, i wewntrz podwiesza si komory. Naley pilnie uwaa, by cianki namiotu nie dotykay tropiku, bowiem w czasie opadw wasz namiot bdzie przecieka. 3. Jeeli zamierzacie biwakowa duej, dobrze jest okopa namiot, czyli stworzy system, ktry zapobiegnie wdarciu si wody do rodka, gdyby pada deszcz. Naley tu zwrci uwag na nachylenia terenu, a wic kierunek spywu wody oraz na utrzymaniu rwnomiernoci spadku wykopanych rowkw, by unikn tamowania wody winna ona swobodnie odpywa od namiotu. Wydobyt ziemi obcie brzegi namiotu, jeli posiada on okapy. Okopywanie wcale nie musi oznacza robienia wielkich roww i waw na dobr spraw wystarczy jedynie naci dar i unie krawd ku grze; z pewnoci jest to postpowanie ekologiczne. 4. Przewidujc ze pogody, przy duszym biwakowaniu naley wyoy przedsionek rodzajem plecionki z patykw i gazi, by nie wazi prosto ze piwora w boto; na takiej podcice mog te sta plecaki, cho ja akurat przechowuj zwykle swj plecak okryty plastikowym workiem na zewntrz namiotu. 5. Po zoeniu namiotu nie wolno zapomnie o jego oczyszczeniu i wysuszeniu. Gnijce resztki rolinnoci potrafi doprowadzi wasz leny domek nie tylko do opakanego wygldu, ale i do stanu nieuywalnoci. Zwaszcza namiot wewntrzny, zrobiony z baweny, ma du tendencj do plenienia. 6. Warto przewiczy rozbijanie namiotu kilkakrotnie przed wypraw, moe bowiem przyj ta chwila, gdy trzeba to bdzie robi samotnie (bo wsptowarzysz osab), w nocy, na deszczu i przy silnym wietrze

135

Survival po polsku

Apteczka

Powiedzmy sobie najpierw pewn rzecz uczciwie i otwarcie: nie znosz lekarstw! nie znosz chemii! Jeli nie musz nie uywam. Unikam. Wol pobudza siy obronne organizmu zioami, itp. Nie znaczy to, e konajcy odsun od siebie ostateczny ratunek w postaci piguki. Co jaki czas zdarza mi si co tam poyka: witamin, aspiryn, inne paskudztwo Raczej nie stosuj antybiotykw, ale uwaam ich obecno w survivalowej apteczce za niezbdn! Jeszcze jedno: zawsze rozdzielam leki stosowane wewntrznie od lekw zewntrznych. Bdzie to niewielka strata, gdy zjecie banda zamiast makaronu, albo wysmarujecie si syropem od kaszlu, jednak odradzam yka altacet albo jodyn! RODKI OPATRUNKOWE Gaza, gaziki s kadzione bezporednio na ran, musz wic by jaowe (zamknite w hermetycznych opakowaniach uwaajcie na dat wanoci!) Bandae warto mie rne szerokoci (np. 5 i 10 cm), zwyke tkane, koniecznie cho jedn rolk elastycznego; ten ostatni nie na rany, lecz do usztywniania staww. Plastry leukoplasty o dugoci 2 (lub wicej) metrw, do mocowania wikszych opatrunkw; poloplasty mae plastry z opatrunkiem na niedue ranki. Spongostan pianka suca do kadzenia na rany bardzo cenna; wchania krew i inne wydzieliny; powoduje szybkie ustanie krwawienia i przyspieszenie gojenia; kawaek woony do nosa wietnie tamuje krwotok. RODKI PRZECIWZAPALNE, BAKTERIOBJCZE UWAGA: Leki poniej wymienione stosuje si bardzo ostronie, ze znawstwem rzeczy, a przede wszystkim po przepisaniu przez lekarza i okreleniu dawkowania! Powane wyprawy s oczywicie w te leki zaopatrzone, podobnie jak np. eglarze-samotnicy wszak s na kuli ziemskiej miejsca, gdzie lekarzy nie ma. Nastolatkowie bez dowiadcze nie powinni budowa swojej apteczki w oparciu o te leki! Vibramycyna, Doxacyklina antybiotyki; musz by pobierane regularnie, by zachowa cigo dziaania jeli ju zdecydowalicie si na ykanie antybiotyku, trzeba go bra a do skoczenia kuracji, gdy w przeciwnym razie wyhodujecie sami w sobie pokolenia bakcyli odporniejsze na to lekarstwo; UWAGA: w fazie masowego ginicia bakterii pojawia si okres pogorszenia samopoczucia, co jest wynikiem reakcji organizmu na wydzielane toksyny przez gince bakterie, lecz nie oznacza to jak czsto si sdzi e jest to dziaanie niewaciwie dobranego antybiotyku. W zwykych warunkach stosuje si je wycznie po przepisaniu przez lekarza! Sumamed, Azytromycyna antybiotyk (3 pastylki w kuracji 1 dziennie) dziaajcy lokalnie na tkanki zmienione zapalnie (drogi oddechowe i skra); kosztowny! W zwykych warunkach stosuje si go wycznie po przepisaniu przez lekarza! Polcortolon, Encorton, Doxamethazon hormonalne rodki przeciwzapalne; ich dusze pobieranie powoduje jednoczesny spadek odpornoci ustroju na zarazki, wic czsto moe pojawi si konieczno podawania te antybiotyku. W zwykych warunkach stosuje si je wycznie po przepisaniu przez lekarza! 136

Survival - sprzt

RODKI DEZYNFEKCYJNE Woda utleniona do omywania ran i ich dezynfekcji (nie trzyma na socu!) Rivanol do przemywania i okadania ran ropiejcych. Spirytus do radykalny rodek dezynfekujcy; UWAGA: nieco pogarsza proces zabliniania. Alantan, Pabiamid rodki suche (w postaci proszku) powodujce szybsze gojenie ran; wskazane w procesie zaleczania ran, gwnie tych, ktre wymagaj suchoci. Tribiotic ma gojca i przeciwbakteryjna na drobne skaleczenia. RODKI PRZECIWBLOWE (rwnie w czopkach, gdy to moliwe) Pyralgin pospolity rodek przeciwblowy, przeciwgorczkowy, przeciwzapalny i uspokajajcy. Veramid rodek stosowany jednorazowo, doranie; najczciej stosowany na bl zbw. Paracetamol (Apap, Acenol, Odipar, Efferalgan) jeden z nowych rodkw, pono bez dziaa ubocznych... gdy ma si zdrow wtrob. Flugalin, Ibuprom, Ibuprofen rodki przeciwblowe nowej generacji oddziaujce na orodek ruchu: zapalenia staww, zwyrodnienia krgosupa, choroby i urazy staww, cigien, skrcenia, zwichnicia i zamania. No-spa, Spasmophen rodki rozkurczajce, nie upoledzajce ukadu nerwowego; p o d a n e p r z y b l a c h b r z u c h a . Lignokaina z e w n t r z n y rodek silnie znieczulajcy miejscowo; doskonay na bl zba, gdy ma si dziur (ale to wstyd!); doskonay do znieczulenia rany, przy ktrej musimy pogrzeba. RODKI NASERCOWE Cardiamid, Glucardiamid istnieje wersja kardiamidu poczonego z kofein, a sucego do pobudzenia minia sercowego (np. w wyniku zmczenia); nie wolno podawa przy zawale i padaczce! Cardiol C krople bazujce na wycigu z konwalii i kozka lekarskiego; dziaaj tonizujco, podtrzymujco i uspokajajco. RODKI TRAWIENNE Raphacholin, Sylimarol rodki pochodzenia rolinnego majce wpywa regulujco na prac wtroby, tonizujce procesy trawienne. Sulfaguanidina, Smecta rodki przeciw zatruciom bakteryjnym i biegunce. Wgiel dziaa absorpcyjnie na trucizny (toksyny) i gazy. Pamitajcie o czosnku! RODKI PRZECIWUCZULENIOWE Wapno rodek podawany doustnie oraz doylnie (w sytuacjach dramatycznych). UWAGA: przy podawaniu doylnym wskazana powolno i najwysza ostrono, moliwy udar! Wskazane, by zabieg wykonywaa osoba upowaniona. Tavegyl UWAGA: lek dziaa upoledzajco na system nerwowy! Zyrtec rodek nowej generacji. 137

Survival po polsku

Trzeba wspomnie, a raczej odda nalene miejsce soli. Zwykej soli kuchennej. Ta dziwna substancja NaCl jest zoona z dwch silnych trucizn, jakimi s sd i chlor, tworzce razem zwizek chemiczny niezbdny do ycia. Sl jest jednym z najwaniejszych zwizkw silnie wpywajcym na gospodark sodowo-potasow organizmu. Mamy tu mwi o apteczce, a wic w tym miejscu o tych cechach soli, ktre czyni j cennym rodkiem aptecznym. 1. Kpiele solne zahamowuj procesy gnilne i ropne, przemycie roztworem soli ropiejcej rany powoduje jej szybsze gojenie; z tego te wzgldu soli si wiee miso, by przeduy jego trwao 2. Pukanie garda wod z sol (yeczk soli na p szklanki wody) hamuje bl i obrzmienie garda skuteczniej ni jakiekolwiek inne rodki 3. W wypadku zatru pokarmowych, nadmiernego odwodnienia organizmu (choby np. biegunka) picie lekko osolonej wody: wszak gospodarka sodowa (Na) ustroju zwizana jest z gospodark wodn 4. Sl wysusza, odwadnia std jej przydatno, gdy nogi poc nam si ciut za duo: sypiemy sl do buta Prcz tego warto zwrci uwag na leki homeopatyczne. Przyjrzyjcie si pilnie tej nazwie. By moe j znacie, lecz wielu z was pewnie nigdy nie zwrcio wikszej uwagi na te leki. Jestemy niezwykle silnie zwizani z leczeniem tradycyjnym. Jak lekarz kojarzy nam si nierozcznie ze swymi suchawkami przewieszonymi przez szyj (no po czym go pozna w szpitalu?), tak caa terapia to stosy piguek, zastrzyki, zabiegi. Homeopatia posuguje si substancjami w ilociach niezwykle maych. adna z tych substancji nie zajmuje si zabijaniem bakterii czy wirusw. One pobudzaj organizm, by si broni sam, bez lekw, bez chemii. I to jest tu najwaniejsze.

Survival - sprzt

Inne wyposaenie

1. MAPA jaka jest, kady widzi. Takie zdanie odnonie konia wypowiedzia w Nowych Atenach, albo Akademii Wszelkiej Sciencyi Penej xidz Benedykt Chmielowski, Dziekan Rohatyski, Firlejowski, Podkamieniecki Pasterz, uwaajc przy tym, e skoro kady widzi, to temat jest skoczony. Ko w dawnej Polszcze by na tyle pospolitym widokiem, e nawet osobie tak uczonej, e mogcej do dokadnie opisa psiogowe istoty, czarownice, jednoroca oraz krlika 49, nie opacao si dokonywa opisu konia. Czy opisywa MAP?! Mapa odwzorowuje wycinek powierzchni Ziemi przy pomocy oglnie przyjtych i znormalizowanych symboli. Mapy mog by administracyjne, czyli ukazujce podziay obszarw dokonane przez ludzi (wojewdztwa, gminy), lub topograficzne, ukazujce uksztatowanie i pokrycie terenu 50. Mapy turystyczne s mapami topograficznymi uwzgldniajcymi specyficzn symbolik, ktra dotyczy miejsc i rzeczy interesujcych turyst. Mapy wojskowe dotycz obiektw interesujcych od strony taktycznej. Wszystkie mapy rni si podziak, czyli skal. Aby nikt roztargniony nie mia wtpliwoci, powiem, e skala mapy mwi nam wszystkim o wielkoci powikszenia obrazu przedstawianego terenu. Teoretyczna skala 1:2 ukazywaaby obszar pomniejszony dwukrotnie, gdzie 1 kilometr na mapie rwnaby si dwm kilometrom w rzeczywistoci; skala 1:1000 odpowiadaaby pomniejszeniu tysickrotnemu, gdzie 1 metr mapy takich map nie ma, nie dajcie si nabra ukazywaby 1 kilometr. Mapy turystyczne maj najczciej skal od 1:100 000 (1 cm na mapie to 1 km w rzeczywistoci) do 1:50 000 (gdzie 1 cm rwna si 500 m), a nawet 1:30 000 (1 cm = 300 m). Survivalowcy uwielbiaj mapy 1:10 000. Plan miasta (plan, czyli bardzo dokadne odwzorowanie terenu, lecz bez uwzgldniania zakrzywiania paszczyzny kulistej przecie Ziemi) moe mie skal blisko 1:25 000 (1 cm = 250 m), 1:10 000 (1 cm = 100 m). Aby si nie zgubi, warto uywa (na przeomie stulecia) urzdzenia zwanego GPS (Global Positioning System). Ma ono szczeglne znaczenie wwczas, gdy mapa posiada wypisane wsprzdne. O GPS pisz kilka stron dalej. Przy pomocy linijki moecie zorientowa si w odlegociach przedstawionych na mapie. Nieco gorzej jest z wysokoci. Mapy maj rwnie przewidziane wykazywanie rnic w pooeniu terenu w pionie. Aby jednak wyczu pokazywan wysoko, trzeba mie troch wyobrani. Aby wam uatwi odczytywanie wysokoci, podpowiem, e kolejne linie warstwic (krzywych zamknitych, ktre cz punkty znajdujce si na tej samej wysokoci) oznaczaj kolejn rnic midzy poziomami o t sam warto, na przykad 100 m. Odstpy midzy warstwicami mwi wam o stopniu nachylenia terenu. Warstwice gsto uoone wiadcz, e w pokazywanym miejscu istnieje na przykad strome zbocze; rozrzedzenie warstwic mwi o agodnym spadku.
49

() ielenie y inne ciga zwierzta, samym tylko lie izykiem, a tym samym lepot im przynosi, drugie cale zabiia jadem swoim. Wiele tak pobitych zwczy na iedno mieysce, darniem pokrywa, na drzewo si wychwyciwszy, gosem zwoywa zwierzta do owego misiwa nagotowanego. Jak si naiadszy zwierzta rozeyd, Dasypus czyli krlik zstpuie z drzewa, owe poywa ostatni, wprzd nietknwszy zbami, aby zwierzt owych nie potru swoim iadem. item, Krakw 1968, wydanie II Podzia jest przeze mnie uproszczony.

50

139

Survival po polsku

O kcie nachylenia terenu moecie wnioskowa z jej skali i pomiarw odlegoci midzy ssiadujcymi poziomicami. Kt ten obliczycie sobie przy pomocy wzoru:

x = 60 * h / a
# gdzie x oznacza interesujcy nas redni kt nachylenia terenu # Liczba 60 jest staym wspczynnikiem odnoszcym si do pomiaru w stopniach # h to rnica wysokoci pokazywana przez kolejne warstwice na mapie (warto jest staa dla jednej mapy) # a odlego midzy dwiema ssiadujcymi warstwicami, ktra ma by zmierzona przez was na mapie w interesujcym was miejscu Jeli mapa ma skal 1:60 000, czyli 1 cm rwny jest 600 m w rzeczywistoci; jeli warstwice pokazuj rnic wysokoci 100 m; jeli odlego midzy dwiema warstwicami na mapie wynosi 0,5 cm (oznacza to 300 m) to obliczenia kta nachylenia bd wyglday nastpujco:

x = 60 * 100 / 300 = 20
Skoro mamy za sob t kwesti, pokumy si teraz o rozwizanie problemu orientowania mapy. Pojcie brzmi nieco dziwnie, bo narzuca si mylenie o tym, e to siebie naley raczej zorientowa w sytuacji w oparciu o prac z map. Chodzi jednak o orientowanie mapy wedug kierunkw wiata. Mona to powiedzie inaczej, a mianowicie, e chodzi o to, by wszystkie kierunki na mapie (rzeki, drogi, acucha grskiego) byy zgodne, a wic rwnolege do kierunkw ich odpowiednikw w naturze. Orientowanie mapy moe by dokonywane przy pomocy busoli (kompasu), linii terenowych i obiektw w terenie. Pierwszy sposb polega na takim pooeniu busoli na mapie, by busolowa pnoc N (oznaczenie pnocy) bya zgodna z pnoc mapy (zawsze gra mapy), bowiem na polskich mapach krawd mapy jest rwnolega do kierunku pnoc-poudnie. UWAGA: niektre mapy rosyjskie nie odpowiadaj tym zasadom! Teraz obracamy map z lec na niej busol a wskazwka busoli, ktra zawsze kieruje si ku pnocy, pokryje si z oznaczeniem pnocy N. Teraz mapa na pewno uoona jest odpowiednio. Przy okazji przypomn, e azymut, jest to kt zawarty midzy pnoc a interesujcym nas kierunkiem. Drugi sposb jest daleko prostszy: obracamy map, a linie terenowe zaznaczone na mapie (drogi, linie kolejowe, linie wysokiego napicia, rzeki, skarpy, grzbiety grskie) uo si rwnolegle do ich rzeczywistych odpowiednikw. Przy okazji chc przypomnie, e nie majc busoli, rwnie moecie okreli kierunki wiata. Stron pnocn wyznaczaj zagszczone soje widoczne na pniach po citych drzewach. Poudniow stron wskazuj bujniej rosnce gazie na drzewie rosncym w pewnej odlegoci od pozostaych. T sam stron wskazuje mniej stroma, rozleglejsza strona mrowiska. Niektre mchy i porosty lubi cie oraz wilgo, dlatego chowaj si przed socem po pnocnej stronie drzew i gazw. Banaem bdzie wspomina, e punktualnie o 12,oo soce jest na poudniowej czci nieba. Jeli jest inna godzina, moemy w przyblieniu okreli kierunek wschodniozachodni. Naley wbi w ziemi kij i oznaczy dokadnie punkt, w ktrym koczy si cie kija. Po p godziny ponownie oznaczamy sam koniec cienia. Linia czca oba punkty pokazuje mniej wicej interesujce nas kierunki (patrz str. 194). Stacie twarz ku pnocy. Podniecie teraz lew rk Lew! Ktra to jest lewa?! Lew rk z tej strony jest zachd. Teraz prawa rka 140

Survival - sprzt

2. N jest chyba najwaniejszym sprztem survivalowca. Jeli nie mam namiotu wytn sobie gazi na szaas; jeli nie mam ywnoci n pomoe mi j znale. Posiadanie noa, to clou survivalu. Kopot polega tylko na tym, e zazwyczaj macie ze sob noe nadzwyczaj nieodpowiednie. Myl, e naogldalicie si filmw o Rambo i w waszych umysach zalga si myl, e wietnie by byo, gdybycie mogli cho w paru procentach przypomina tego wspaniaego bohatera. Kady zapewne sysza o synnym nou Ka-bar. Powinnicie zdawa sobie spraw, e noe maj swoje ksztaty wyprofilowane zgodnie z tym, do czego maj suy. Zupenie inny moe by n myliwego, inny n rybaka czy wdkarza, inny biwakowicza, inny ogrodnika, inny onierza. Nie zapominajcie o maczecie zastpujcej nieraz siekierk! N to przynajmniej 25% wartoci samego survivalu jak zapewne sdzicie. N survivalowca koniecznie musi zawiera w wydronej rczce yk i haczyk, zapaki i pik do metalu, jakie tam jeszcze druciki, koniecznie kompas Tak si na og uwaa. Kupujecie taki wanie n i okazuje si, e tak samo trafilicie kul w pot, bo c to za n z tandetn, plastikow rkojeci, ktra przy byle okazji pka? Ten naprawd dobry kosztuje tak duo, e nawet specjalnie o nim nie mylcie. Niektrzy z was syszeli co nieco o survivalu i wiedz, e bajerne noe niewiele daj. N, moi drodzy, moe by brzydki i nieefektowny. M u s i b y z d o b r e j s t a l i i m i e d o b r r c z k , ktra nie wylizgnie si zbyt atwo ze zmczonej doni, gdy przyjdzie czas prby. Dobrze, jeli jest zaczep do rzemyka, ktry si przywie np. do przegubu doni. Rkoje powinna mie przekrj owalny, gdy tylko taki ksztat pozwala dobrze manipulowa noem. Najlepszym materiaem na rczk jest twarde i niekruche drewno, skra albo metal pokryty tworzywem lub gum. Gdy mwi o metalu, mam na myli najczciej n jednolity, czyli wykonany z jednego kawaka metalu. Jest on ciki, ale solidny przy wielu zadaniach obozowych. Nie dawajcie si nabra na niektre rkojeci z rogu czsto ko ma tu bardziej charakter ozdobny ni funkcjonalny (cho nie zawsze). Dla noa survivalowca wane jest to, by nie by zbyt lekki i zbyt krtki wyobracie sobie, e uywacie go jako maczety lub do wycinania gazi: to jest jedno jego zadanie, czyli rbanie. Wane, by nie by zbyt ciki i zbyt dugi. Wyobracie sobie, e uywacie go do naprawiania buta: to inne jego zadanie, czyli manipulowanie. Prcz tego musi by dobry do cicia (zaostrzanie kijka albo palika), a wic nie mie zbyt zaokrglonego ostrza, ponadto dobrze by byo, gdyby nadawa si do kucia, przecinania, podwaania, podpiowywania (pika na jego grzbiecie). Moe kiedy speni rol kotwiczki na kocu linki, albo te harpuna, gdy jest przymocowany do tyczki. Mog poleci wieloczynnociowy n produkcji hiszpaskiej firmy AITOR, ktry zosta nazwany Jungle King. Posiada on gowni wykonan z twardej stali chromo-molibdenowej oraz otwieran rkoje zawierajc typowe gadety survival-kit: skalpel, igy do szycia, sznurek, przybory wdkarskie, itp. Podobne przedmioty umieszczone s dodatkowo w pochwie noa: krzesiwko, guma do wykonania procy, itd. Wane jest jednak moim zdaniem posiadanie ponadto zwykego, wieloczynnociowego scyzoryka. Bywa on czciej potrzebny, ni si wydaje. Korzystne jest, jeli przynajmniej jedno ostrze scyzoryka jest zaopatrzone w blokad, a wic nie zamknie nam si na doni podczas pracy. Przydatne w scyzoryku s narzdzia mogce by pik, dratw, pilnikiem, wkrtakiem, otwieraczem do konserw. Doskonay te, cho inny, jest n typu Osa. N ma by ostry. Oznacza to, e trzeba go od czasu do czasu podostrza. Czynno ta polega nie na tym, e zedrze si powierzchni metalu a do uzyskania jednolitoci powierzchni tncej, ale by uzyska t gad poprzez cierpliwe a lekkie przesuwanie osek po metalu. Owa czynno ma by delikatna i dugotrwaa. A wic nie brutalne zdzieranie. Poza tym zwraca trzeba du uwag na rwnolege przyleganie powierzchni tncej do oseki. Osek przesuwa si od rkojeci ku czubkowi zmniejszajc stopniowo nacisk, mona te wykonywa ten ruch z lekkim przesuniciem od grzbietu do czci tncej noa. Mona podostrza n przesuwajc po jego ostrzu od rczki poczynajc innym noem lub nawet stalow ig-calwk. Na koniec dobrze jest przecign ostrzem po napronym pasie skrzanym, tak jak ostrzy si brzytw. 141

Survival po polsku

Ksztat noa survivalowego winien przypomina w przekroju brzytw. Inaczej mwic: o ile przekrj noa typu wojskowego powinien przypomina trjktny, spiczasty namiot o napronych ciankach, to w wypadku noa survivalowego powinien to by namiot o zaklnitych ciankach, jakby le napitych. Bawienie si w sprawdzanie wywaenia noa poza specyficznymi przypadkami przypomina mi sprawdzanie smaku rodka wybuchowego, bo jest tak samo potrzebne. Zazwyczaj dobre noe s ju wywaone do pracy, wy natomiast najczciej sprawdzacie je akurat pod ktem dobrego rzucania. N o e m s u r v i v a l o w y m s i n i e r z u c a t a k s o b i e 51. Nigdy! I nie wbija si go w ziemi! 3. LATARKA survivalowca powinna by w metalowej lub odpornej plastikowej, wodoszczelnej obudowie. Powinna mie zaczep do przywizania linki, by jej nie zgubi. Powinna mie w sobie schowek na zapasow arweczk. Powinna mie regulacj punktu, czyli stopnia skupienia i rozproszenia wiata. Powinna mie gowic, czyli regulowany element zawierajcy zwierciado, zakrywajc wszelkie elementy wiecce. Chodzi o to, by w czasie wiecenia wiato bezporednio ani porednio nie padao na uywajcego latark. Dobrze jest, jeeli latarka ma moliwo montowania na pasku (lub innym miejscu), dziki czemu mona mie wolne rce (latarka czoowa!) Skd te wymogi? Czy moe okaza si wane, e latarka nie rozsypie si nam po upadku? e nie rozaduj si nam baterie po tygodniu opadw (trzeba je bardzo chroni!), e nie wypadnie z rki, gdy bdziemy chcieli zobaczy dno przepaci, e nie bdzie wieci w punkt, gdy bdziemy w jaskini (potrzebne jest wtedy wiato rozproszone, dziki czemu unikniemy rozbicia gowy). Czerwony a zwaszcza niebieski filtr nad arwk uczyni nas prawie niewidocznymi, pod warunkiem, e nie wieci si komu wprost w oczy a zwierciado latarki jest osonite konierzem. Czy moe okaza si wane, e wredny typ nie bdzie widzia nas w ciemnoci, bo nasza latarka nas nie zdradzi? Podobno tak ju jest, e strza pada zazwyczaj w kierunku latarki (ktr zwykle trzyma si przed sob na wysokoci mostka), by trafi jej waciciela. Przepraszam. Wcale nie strasz 4. MANIERKA moe by plastikowa. Moe. Chocia ja preferuj metalowe. Metalowa manierka jest bardziej odporna na uszkodzenia, a ponadto mona j w kadej chwili wetkn w ognisko i podgrza zawarto, gdy jest taka potrzeba. Moe jednak, gdy jest pena, pkn na mrozie, co nie zdarza si raczej tym z plastiku. Manierka powinna by otulona w kocowy materia lub jakie grube ptno. Jest to wymg zwizany z dwiema sytuacjami: # Jeli zawarto manierki jest gorca, ptno chroni nas przed poparzeniem w razie dotknicia # Jeli w czasie upaw chcemy, eby zawarto schodzia si, ba, eby nawet bya zupenie zimna, wystarczy zamoczy ptno manierki i wystawi cao na soce. Jak to, dlaczego akurat na soce? A c to, nie uczylimy si w szkole o utracie kalorii w trakcie odparowywania?! Acha! Pamitajcie, eby manierka posiadaa zaczepy pozwalajce na podczepienie jej do paska. Lepiej mie moliwo niesienia kilku ich sztuk, napenionych wod I jeszcze jedno: jeli bdziecie chcieli pi gorcy napj z metalowego naczynia, przyklejcie na brzegu plaster, aby nie poparzy ust.
51

Dowiedzcie si, jak to jest z mieczem samurajskim. Istnieje zasada, e jeli miecz ten zostanie ju wyjty z pochwy musi by umoczony we krwi. Mimo gronego brzmienia, zasada ta skania nie tyle do wyjmowania miecza, ile do utrzymania go w pochwie, a wic do rozwagi w uyciu broni. Zakochani w kombat-noach wymiej to. Ich problem.

142

Survival - sprzt

5. SIEKIERKA I OPATKA: nie s to co prawda rzeczy absolutnie niezbdne, aczkolwiek s wyjtkowo potrzebne. Rwnie dobrze mgbym zacz od nie s absolutnie potrzebne, ale s wyjtkowo niezbdne. Fakt, e wrzuca si je do plecaka z cholernie cikim westchnieniem, ale potem bogosawi si ten dzie, w ktrym nie cisno si ich z powrotem do piwnicy. Doskonae s malutkie siekierki, ktre mona z sob nosi w pokrowcu przy pasku. wietne byy te produkowane w pewnym wschodnim imperium, ktrego ju nie ma (to nie jest kryptoreklama, tym bardziej, e ju go nie ma, tego imperium). Byy one zrobione z jednolitego kawaka stali: ostrze i trzonek pokryty gum. Nasze, krajowe, z drewnianym uchwytem, maj jedn wad: drewniany uchwyt. Dla pocieszenia dodam, e drewniany trzonek, gdy si zamie, mona sobie zawsze dorobi. Gorzej, jeli kupi si ostrze z lichej stali. Ale to ju wasze zmartwienie. Nie kupujcie raczej opatek (tzw. saperek) skadanych. System skadania i blokowania bywa niestety czsto zawodny. I pamitajcie, by siekierk i opatk przed wypraw naostrzy. A maczeta wcale nie jest rzecz z. 6. PIWORY, KARIMATY I FOLIE s to przedmioty suce do spania. Postpujca miniaturyzacja sprawia, e te niegdy noszone worki przytroczone do plecaka, staj si powoli maymi pakunkami, ktre niedugo da si zamkn w dwch doniach. Mimo, e s to trzy rodzaje przedmiotw, ujem je w jednym dziale. Kiedy sypiao si na dmuchanym materacu gumowym. Hej, traperzy, autostopowicze lat szedziesitych i siedemdziesitych, pamitacie ile to way!? Nikt tego nie chcia nosi ze sob i czowiek spa owinity w koc. Teraz narzekacie na nerki i krgosupy Teraz Teraz sprawa jest ju prostsza: bierzesz zrolowan mat turystyczn, czyli karimat (niektrzy mwi nieprawidowo ten karimat) i rozrolowujesz j. OK? A teraz rozwi piwr i lulu! A rzekszy prawd, to mwi ju o starociach. Dlatego te trzy rzeczy ujem w jednym dziale, gdy istnieje tendencja do czenia ich funkcji w jedno. Aluminiowana folia, byszczca, cienka i mocna miaa za zadanie zamyka w sobie, jak w termosie, czowieka i przechowa go w dobrym stanie do rana, izolujc od chodu i wilgoci. Nie bya to jednak forma dobra do staych noclegw, ale jedynie awaryjna. Karimata izolowaa sw nieprzemakaln piank od mokrej i zimnej ziemi, a piwr by ju tylko szczeln wdrown pierzyn. Wracajc do teraz: nowa generacja piworw spenia wszystkie trzy funkcje. Poczenie materiaw o potrzebnych waciwociach dao malutkie, ciepe i nieprzemakalne piwory, w ktrych mona si zamkn razem z gow. Nie maj one jednej cechy: nie s miciutkim eczkiem. Ale po c w kocu czowiek si wyprawia w wiat? Karimaty s jak wspomniaem rodzajem pianki o rnej gruboci. Cienkie karimaty maj grubo ok. 5 mm, grube ponad 2 cm. Lepsze pianki s zlepionymi ze sob zamknitymi bbelkami z suchym powietrzem w rodku, a wic nie namakaj i dobrze izoluj termicznie. Maj te doln warstw laminowan lub/i profilowan na ksztat protektora. Mog by powleczone foli aluminiow. Pojawiy si te leciutkie (znacznie poniej 1 kg) materacyki dmuchane, ktre z pewnoci izoluj termicznie duo lepiej ni karimaty. Niektre automatycznie napeniaj si powietrzem po otwarciu zaworu. Kupujc piwr zwr uwag, by od wewntrz by on wysany materiaem oddychajcym, na zewntrz za powinien posiada warstw, jeli nie nieprzemakaln, to chocia impregnowan, odporn na cieranie. Wewntrz piworowej konstrukcji najczciej uywa si obecnie puszystego wypenienia libeltex, a ktre jest rodzajem waty z wkien pustych w rodku, jak podobno wos niedwiedzia polarnego. Innymi sowy te cieniutkie wkienka s rurkami. Tworz one nierozpadajce si warstwy, ktre dodatkowo izoluj nas od niemiych chodw i wilgoci. Mona spotka te EHT, czyli ekoholloterm wkno o duej puszystoci, ktre zostaje czone przez wkno 143

Survival po polsku

BIKO w rodzaj nierozpadajcej si siateczki. Uywany jest rwnie czsto wyselekcjonowany ptasi puch. Cao jest uoona w postaci skomplikowanych nieraz wewntrznych konstrukcji. Waga piwora potrafi spa poniej 1 kg. Czyszczenie piwora powinno by delikatne, bez uywania siy dla wyymania czy odwirowywania. Nie czyci si ich chemicznie! Taki piwr powinno si przechowywa w domu rozpakowany. Forma piwora w zasadzie zostaa sprowadzona do ksztatu mumii i czsto tego okrelenia uywa si przy kupnie sprztu biwakowego. piwr-mumia jest wski w nogach, ma kaptur, ktry sznurkami obciga si na gowie tak, by zimne powietrze nie dostawao si do rodka. piwory s teraz produkowane w wersjach lewy-prawy, aby mona byo poczy dwa w jeden dwuosobowy. Jest wtedy znacznie cieplej, chocia trudniej jest uszczelni toto przy wylocie. 7. LINKA. Od razu trzeba odpowiedzie sobie na pytanie, do czego ta linka ma suy. Mona jej w kocu uywa do przymocowywania dodatkowego bagau przy plecaku czy do wymiany starych linek namiotowych. Mona przewidywa zrobienie obozowiska z czci treningow, tzw. mapim gajem, jak to nazywali onierze generaa Sosabowskiego. W pierwszym przypadku wystarczy zwyka linka stylonowa o przekroju 2-3 mm. W drugim potrzebne s take grube liny konopne (5-6 cm). Do wspinaczki po skakach potrzebna jest specjalna, atestowana linka. Miewa ona od 8 mm (gdy jest uywana podwjnie zoona) do 11 mm (pojedyncza). Przy obcieniu 80 kg powinna przetrwa bez uszkodzenia szarpnicie o sile do 700-3000 daN (z polska: dekaNiuton) i rozciga si przy tym obcieniu ok. 7% swojej dugoci. Jej konstrukcja w porwnaniu z link namiotow to precyzyjna i skomplikowana rzecz. Mj opis jest tylko przybliony do rzeczywistoci, tym bardziej, e istniej rne odmiany linek. Wyobracie sobie, e spletlicie z cieniutkich wkien lineczk, taki jakby szpagacik. Teraz bierzecie te szpagaciki i z nich pleciecie grubszy szpagat. Z tych grubszych szpagatw tworzycie cakiem przyzwoit lineczk i z tych lineczek powstaje rdze linki. Rdze linki zostaje umieszczony w oplocie, paszczu czy koszulce zrobionej z plecionych nici. Ju odechciewa mi si ple na ten temat Przez 5 lat uwaa si lin za przydatn do wspinaczki, o ile nie bya le traktowana. Lin nie naley zanadto skrca, przeciera, ka na ziemi, depta, pozostawia w socu i wysokich temperaturach. Na pokadzie usyszelibycie, e linka nade wszystko lubi klar. Potem w zasadzie linka wspinaczkowa nadaje si do tego, do czego ja lubi j uywa: malutkie, drobniutkie wspinaczki po stromych zboczach, aenie po drzewach czy wyobraacie sobie wdrwk z plecakami z drzewa na drzewo? 8. ZESTAW SURVIVALOWY. Nie bd go opisywa, a jedynie wymieni zawarto: # folia izolujca od chodu, pomaraczowa, dla lepszej widocznoci # rodek do odkaania wody # naczynie z folii aluminiowej, kilka torebek foliowych # wieczka, krzesiwo i zapaki, hubka (buteleczka z pynem atwopalnym) # kompas guzikowy # gwizdek i lusterko z folii aluminiowej do alarmowania # pika druciana, skalpel (yletka) # drut do wnykw, gum do procy, yka i haczyki # cienka linka, szpagat # par agrafek, iga, nici i guziki # owek + par kartek (moe nawet par zet-e i karta telefoniczna...) 144

Survival - sprzt

Wyposaenie super-dodatkowe

Jako wyposaenie super-dodatkowe uznaem sprzt od paru lat wchodzcy na nasz rynek survivalowy, wci jeszcze nie wykorzystywany lub wykorzystywany niezbyt waciwie. Sprzt ten nie jest sprztem niedostpnym. Mieci si on w survivalu po polsku. Daje due moliwoci: pierwszy dla wykorzystania zabawowego i profesjonalnego; drugi jako rekreacja oraz uyty do szkolenia specjalistycznego. Niby oba opisy moliwoci s identyczne, lecz nie do koca. W pierwszym przypadku myl o przenonych radionadajnikach, tzw. CB-radio. Uywa mona je do oryginalnych w pomyle podchodw, ale jeszcze cenniejsze s, gdy su pomocy i ratunkowi. W drugim przypadku chodzi mi o paintball. Jest to sprzt grony. Nie moe by uywany przez nieodpowiedzialnych maolatw; z pewnoci powinni si nim posugiwa jako sprztem treningowym wojskowi, policjanci i ochroniarze. Myl, e nie wolno zapomnie o rowerze, ani o wdce. Powinno si wspomnie o wzrastajcej modzie na uk. Dobr broni myliwsk na mae zwierzta jest proca. W zasadzie wyposaeniem super-dodatkowym byby take osiodany ko, bo survival mona z powodzeniem uprawia w formie jedzieckiej, ale jest to temat zbyt szeroki, bym go tutaj omawia. By moe w jeszcze nastpnym wydaniu CB-RADIO CB-radio to Citizens Band Radio, czyli radio pasma obywatelskiego, dostpnego dla wszystkich. Obejmuje ono 40 kanaw w pamie od 26,965 do 27,405 Mhz, jego moc wynosi do 4 W. Bywaj i inne liczby, ale przepisy udostpniaj ogowi tylko takie, jak wymienione. Radionadajniki pasma obywatelskiego bywaj samochodowe, stacjonarne i przenone. Nas, wdrowcw, bd interesowa tylko te ostatnie, pracujce dziki bateriom lub akumulatorom. Radia te s niedue, mona je nawet wsun w kiesze. Jako komunikacji zaley od jakoci radia, anteny, warunkw pogodowych, oraz uksztatowania terenu. Przenone radia pracuj zazwyczaj w pamie AM (czasami take w pamie FM), co oznacza, e fale rozchodz si prostoliniowo, czyli wiksze przeszkody terenowe mog utrudnia, a nawet uniemoliwia komunikacji. Mona uzyska popraw jakoci poprzez wyniesienie anteny samej lub wraz z radiem na wysz wysoko. Zatem czasami wystarczy wspi si na pagrek, by odzyska czno. W terenie odkrytym i paskim moemy w zasadzie czy si na odlego ponad 10 km, co przy szczeglnie korzystnych warunkach moe oznacza nawet i ponad 100 km. Sam rozmawiaem ze szczytu Giewontu z Krakowem z tzw. rczniaka. Kiedy bdziemy w grach i w lesie, czno moe si psu nawet po kilkuset metrach, kiedy zasoni nas kawa skay czy szczyt gry. Ten sam efekt zdarza si telefonom komrkowym. CB-radio wymaga uzyskania zezwolenia na uywanie. Po zakupie radia trzeba je zarejestrowa w Polskiej Agencji Radiowej (PAR). Pamitajcie, by kupowa tylko te nadajniki, ktre posiadaj homologacj. PAR wydaje homologacje rwnie, ale to kosztuje nieco, a trwa nieco duej ni nieco. CB-radio mona uywa do nasuchu posugujc si byle drucikiem w zastpstwie anteny, jednak biada wam, jeli zechcecie na tym byledruciku rozmawia! Nadawanie to ju posugiwanie si wikszymi mocami i jeeli antena nie bdzie w stanie ich wszystkich wyemitowa, cofnie nadmiar z powrotem do nadajnika, co oznacza spalenie kocwki mocy. Tak wic: do nadawania wymagana jest specjalna antena, dobrze jeli bdzie wyregulowana dokadnie do konkretnego nadajnika. Przy zasilaniu CB-radia te pojawi si niedue problemy, gdy analogicznie moc zasilania potrzebnego do 145

Survival po polsku

nasuchu moe by niewielka (wystarczy prosty zasilacz), a nadawanie wymaga specjalnego zasilacza do CB-radia. Zasilanie bateryjne, to osobne zagadnienie, ktrym nie musimy si zajmowa oprcz informacji, e nadawanie zuywa baterie (akumulatory) bardzo szybko i trzeba by na to przygotowanym. CB-radio ma swoje tradycje i zwyczaje grzecznociowe. Trzeba wic powiedzie, e do wzajemnego wywoywania su w zasadzie dwa kanay: 22 i 28, cho w rnych regionach kraju i w rnych miastach mog istnie pewne rnice. Jak to bywa w tego typu nadajnikach, mona si porozumiewa przemiennie, a nie jednoczenie, jak w telefonie. Inaczej mwic: skoro sucham, to nie gadam i odwrotnie. Jeli zechcecie wczy si do czyjej rozmowy, naley midzy jedn wypowiedzi a drug wtrci krtki sygna. Przyjo si mwienie angielskiego sowa break (wym.: breik, chocia sibici mwi z polska brek), ktre tu oznacza zamiar przerwania i przyczenia si do rozmowy. Kulturalni rozmwcy pozostawiaj dusze np. dwusekundowe przerwy midzy wypowiedziami, by umoliwi komu wbrekowanie si. Kana 9 jest na caym wiecie kanaem ratunkowym. Na tym kanale nie wolno prowadzi rozmw. W duych miastach na kanale 9 czuwaj sztaby ratunkowe kierujce pomoc medyczn, stra poarn czy policj do miejsca zagroenia. Jeli o pomoc woa saba stacja nadawcza, inne stacje pomagaj w cznoci. Tu naley si uczyni uwag, e CB-radio jest wci niedoceniane przez profesjonalne suby ratownicze, ktre jakby pragnc wycznoci na czno uywaj pasm wydzielonych dla siebie i nie prowadz czsto nasuchu na pasmach oglnodostpnych. Nale si tu sowa uznania dla GOPR-u w Bieszczadach, ktry ju od dawna posuguje si CB-radiem 52. Pomocny moe by natomiast telefon komrkowy. czno w sprawach niesienia pomocy to najwaniejsza i nie do przecenienia, rola CB-radia czy telefonu komrkowego, jeli oczywicie istniej warunki dla cznoci. CB-radio doskonale spenia suebn rol przy wdrwce. Nieraz korzystaem z jego pomocy, gdy modzi uczestnicy moich obozw wyruszali do miasteczka, po czym naradzali si ze mn za porednictwem eteru odnonie zakupw, bo czsto nasze zamiary w tym zakresie napotykay na przeszkody w postaci pek sklepowych penych zupenie czego innego. Ponadto CB-radio moe wspaniale wspomc nasze zasoby pomysw na survivalowe zabawy. PAINTBALL Szalecza zabawa strzelania do siebie kulkami z farb dociera i do nas. W krajach zachodnich zabawa w paintball wkroczya w faz bycia sportem, ktry ju posiada swoj lig. Jest to na razie sport bardzo kosztowny, cho rwnie bardzo ciekawy. U nas dopiero niewielu wzio paintball w rce i pono ma co by z tego. Poniewa jest to, chcecie czy nie chcecie, bro miotajca z du si naley podchodzi do niej z najwiksz ostronoci. Chc wam powiedzie, e przez par adnych lat prowadzenia koa strzeleckiego stosowaem (nie bezpodstawnie) zasad, e kadego, kto wyceluje bro w stron innego czowieka, wyrzucam z koa. Kadego, kto wzi bro do rki bez mojego zezwolenia, wyrzucaem z zaj. Tak samo postpowaem, jeli kto przekroczy lini ogniow po zajciu stanowisk strzeleckich przez zawodnikw. Nie chodzio tu tylko o zwyczajne zachowanie dyscypliny podczas zaj, cho nie ukrywam, e stosowanie powyszych zasad pomagao cudownie. Naprawd szo o wdroenie zawodnikw do trwaego trzymania si waciwych pogldw na temat broni. Moi drodzy, jeli teraz na waszych twarzach pojawi si umiech niedowierzania i pobaania dla moich dziwactw, to odradzam wam gorco branie si za jakkolwiek spraw wymagajc odpowiedzialnoci.
52

Przepraszam stacje GOPR z innych polskich gr, moe rwnie uywaj tych pasm, ale moje prby kontrolnej cznoci spezay zawsze na niczym. Rok 1996 by lichy take i dla Bieszczadw! cznoci sprawdzam niemal rokrocznie. TOPR nie uywa nasuchu CB.

146

Survival - sprzt

Kto inteligentny i bystry, kto obserwowa ludzi otrzymujcych do rki bro, widzia, e zacinicie rki na kolbie wyzwala dziwne potrzeby dotd gboko schowane pod mask kultury i cywilizacji. Nie ma co si udzi wzgldem siebie. Czowiek jako podwiadomie odczuwa w sobie dodan moc, ktra jeli jest wiksza od mocy wasnej zaczyna sama kierowa czowiekiem. Bywa, e czasem ju po fakcie nieszcznik, ktry chwyci za bro, patrzy z niedowierzaniem i przeraeniem na swoj rk, e to wanie ona bya zdolna, by nacisn spust W Polsce w ostatnich pokoleniach nigdy nie byo powszechnoci posiadania i uywania broni, jak w USA, nie s wic powszechnie znane podobne rozterki. Mam niejasne przeczucia, e id nowe czasy, niosce dla Polakw nowe doznania, niekoniecznie najlepsze pod omawianym wzgldem. Myl, e dobrze mie tu swoje, mocne ju i okrzepe, przemylenia. Bro paintballowa jest w zaoeniach broni bezkrwaw, majc zastpi, skumulowa i sublimowa pierwotne agresywne denia. Aby moliwie mocno odsun wszelkie skojarzenia, ludzie uprawiajcy paintball posuguj si rnokolorowymi farbami i nikt nie uywa koloru czerwonego Jak wiadomo, po wystrzale kulka z farb, trafiwszy, rozbryzguje si na celu farbujc go. Zadziwiajce, bo jak oznajmi mi (jedyny swego czasu w Polsce) importer broni paintballowej, Polacy daj pociskw o kolorze czerwonym! Jakie wic ukryte potrzeby maj nasi rodacy?! Bro paintballowa to plastikowe zazwyczaj urzdzenia wystrzeliwujce pociski za pomoc spronego powietrza ze specjalnych pojemnikw z gazem (skroplony CO2). Kaliber pociskw wynosi 0,68 i kada kapsua zawiera ok. 12 g farby. Farba zamknita jest w elatynowej otoczce, ktra atwo pka po zetkniciu si z celem. Nie znaczy to jednak, e elatynowa kapsua jest mikka i delikatna nie wytrzymaaby wszak mocnego pchnicia powietrza w lufie. Jej twardo jest wystarczajca, by zakaza oddawania strzaw do czowieka z odlegoci mniejszej ni 10 m. Czowiek biorcy udzia w takiej zabawie musi by wiadom wszelkich zagroe. Powinien by na przykad ubezpieczony od nieszczliwych wypadkw i zabezpieczony strojem ochronnym, w skad ktrego wchodzi specjalna maska okrywajca ca twarz i uszy. Blisko powinna znajdowa si apteczka. Powoli chyba staje si jasne to, dlaczego nie powinno si bez kontroli dawa takiej zabawki dzieciom, zwaszcza bez odpowiedniego przygotowania? Chocia znam takich, co nie odmwiliby swemu dziecku granatu dla witego spokoju. Swojego. UK I PROCA Paintball ju dawno panoszy si po drugiej stronie oceanu. Do nas wkracza powoli, ale jednak. Nie sycha na razie nic o ucznictwie. Nie chodzi mi bynajmniej o olimpijsk dziedzin sportu, ale o owiectwo uywajce uku miast broni palnej. Ot owcy-ekolodzy wyszli z tez, e ten sposb owienia zwierzt ma same zalety. A jest ich wiele. Poniewa sam tego nie miaem okazji sprawdzi, powtarzam wszystko za Krzysztofem Mozoowskim 53, mistrzem Europy w ucznictwie myliwskim. Gdy mwi o skutecznoci ukowego strzau, to okazuje si, e mona osign przebicie worka z piaskiem, ktrego kula z broni palnej nie przebije. Strzaa z uku moe osign szybko do 360 km/h. By upolowa grubego zwierza, uywa si uku o wikszej sile nacigu, tj. ponad 30 kg. Nacig o tej sile pomaga uzyska cay system wspomagajcy, ktry nie wystpuje w ukach sportowych. uki myliwskie okrela si mianem ukw compound zoonych. Czemu jest to wane? Ano wanie ze wzgldw jak najbardziej humanitarnych. Chodzi o to, by uk by skuteczny, a wic, by trafione z niego zwierz jak najmniej si mczyo. W przeciwiestwie od rozrywajcej ciao kuli, strzaa dokonuje rozcicia. Jeli
53

K. Mozoowski, Trzy miliony drapienych ucznikw, Polityka nr 36 (2053) z dn. 7 wrzenia 1996 r.

147

Survival po polsku

sobie przypomnicie, jak czsto skaleczenie ostrym noem uchodzi waszej uwadze i jak czsto walnicie si motkiem w palec potwierdzane jest od razu wrzaskiem, wtedy zrozumiecie, e dla nieszczsnego obiektu polowania, jego wasny zgon moe by zaskoczeniem. Pan Krzysztof opisa, jak to trafiony przez niego karibu, przeszed jeszcze par metrw i wzi si za skubanie trawy, po czym zwali si nagle na ziemi. Na wspomnienie zasuguje to, e jeli trafi si zwierzyn ranic j jedynie, rana po strzale goi si daleko szybciej ni po postrzeleniu z broni palnej. Jak najbardziej survivalowo brzmi zapowied, e upolowanie obiadu wiza si musi z bliskim podejciem do zwierzcia. Bro palna tego nie wymaga. Podobnie ma si sprawa z proc. Jest to bro miotajca znacznie mniejsze adunki i na krtsze odlegoci. adunkami mog by kamienie bd sprzedawane wraz z procami kulki oyskowe. Pisz sprzedawane, bo proc mona nie tylko wykona (z gumy i rozwidlonej gazi), ale i kupi, wykonan z prta stalowego, z mocn, wymienn gum, z zamontowanym ruchomym statywem, ba nawet z celownikiem. Proca nadaje si do polowania na zwierzyn drobn, jeli kto postanowi uzupenia swoje menu ptakami czy wiewirkami. W chwili godu nie ma sentymentw musiaem sobie powiedzie, bo od razu zrobio mi si ich al. Polowanie z proc wymaga takiego samego nakadu czasu przeznaczonego na nauk, jak uk, jest porczniejsza, cho mniej skuteczna. Pewne polskie przepisy nazw was jednak k u s o w n i k a m i . WDKA Pisz o wdkowaniu jedynie z obowizku, bowiem take nie znam si na tym sporcie, ale nie powinno go tu w adnym wypadku zabrakn. owienie ryb jest najlepszym-i-najatwiejszym-tak-dobrym-sposobem, by zdoby sobie ywno. Aby mie satysfakcj z owienia ryb, trzeba pomyle o sprzcie. W zalenoci od planw potrzebne bdzie dugie wdzisko przeznaczone do moczenia blisko brzegu, bd krtka (lub teleskopowa) wdka rzutowa (odlegociowa). Do obu typw potrzebny bdzie koowrotek, yki, spawiki, haczyki, bystki i przynty (rolinne bd zwierzce, naturalne bd sztuczne), a wic caa masa sprztu, ktry jednak wcale nie musi zabiera a tak wiele miejsca. Oczywiste, e wystarcza mie ze sob kilka haczykw oraz nieco yki czy nici stylonowej. Spawik i ciarek zawsze da si dorobi z tego, co si znajdzie w lesie. owienie ryb moe a chyba i powinno odby si w warunkach survivalowych przy pomocy doranie sporzdzonego sprztu wdkarskiego. Byle pamita, e i tu pewne formy bd w Polsce k u s o w n i c t w e m . Wystarczajca moe okaza si agrafka i wypruta z odziey ni. Doskonay bdzie podbierak wyszykowany z koszuli nawleczonej na widy duej gazi. Korzystne moe okaza si budowanie rybich puapek na rzece, rzecz sama w sobie przyjemna, co przyzna mi kady, kto budowa tam na rzece, gdy by maym chopcem. Przepraszam, dziewczyny, wy te budowaycie! Warto wiedzie, e ryby lubi bra zaraz po deszczu, albo przy duym wietrze, albo po zamceniu dna. Wszystkie te zdarzenia oznaczaj zwikszon ilo pokarmu, ktry zalega dotd dno przykryty muem. Cho sam nie znajduj przyjemnoci w nieruchomym oczekiwaniu na pow, bom wczykij i w miejscu nie usiedz, uwaam, e w samym przygotowaniu wdkowania jest co mistrzowskiego, e trzeba mie jak przyrodnicz wiedz, by wiedzie gdzie i i gdzie si. Survival w poczeniu z wdrowaniem wzdu rzeki, czy od jeziora do jeziora, moe by przepyszn przygod. ROWER GRSKI Czy survival moe by uprawiany przy pomocy roweru? Jasne! I na hulajnodze te. Moda na rowery grskie mdra moda zreszt, cho droga przenikn moe i do sportowego uprawiania survivalu, a moe i powinna. Czy nie cudownie byoby usysze o rajdach gwiadzistych dla mionikw survivalu rowerowego? 148

Survival - sprzt

Rower, by mg by sensownie uywany, wymaga niby tylko umiejtnoci jazdy na nim. Kto, kto potraktuje spraw powaniej bdzie wiedzia, e niebagateln spraw jest dobre dobranie rozmiaru roweru, dopasowanie do swoich warunkw fizycznych wszelkich ustawie. Jest na przykad spraw wielkiej wagi, by kiedy ju siedzimy na siodeku noga postawiona pen stop na pedale bya prawie cakowicie wyprostowana w kolanie. Widuj modych ludzi, a czasem i starszych, niby dowiadczeszych, ktrzy pedauj siedzc nisko i stukajc si niemal kolanami w brod. S zapewne zdziwieni, czemu si tak szybko mcz jazd rowerow. Dobrze jest wiedzie, jak najlepiej upakowywa baga przy rowerze. Gdyby byo to moliwe, to najlepiej by byo rozmieci ciary poniej obu osi roweru. Poniewa technicznie nie da si tego do koca uzyska, trzeba osign przynajmniej to, e baga bdzie umocowany moliwie najniej. Aby nie skama: to wcale nie wystarcza, bo trzeba zna si na naprawach, poniewa rower bardzo atwo rozregulowuje si w czasie eksploatacji. A jeszcze do tego niemie zetknicia koa z kamieniami czy krawnikami, pknicia szprychy, przebicia opony, zgubienie wanej nakrtki, luzy suportu, ruszajce si siodeko Do tego wszystkiego potrzebna jest jeszcze jedna rzecz. Rozum. Jego obecno jest widoczna, gdy spojrzymy na dwch rowerzystw wybierajcych si na grsk przejadk: # jeden ma u roweru prdkociomierz z licznikiem przejechanych kilometrw, migajc lampk tyln, rogi przy kierownicy (najnowszy model), przerzutk 3 * 7 trybw (n a p e w n o l e p s z od przerzutki kolegi, ktra ma zaledwie 2 * 6 trybw) # drugi ma pompk, sprawne hamulce, noski przy pedaach oraz bidon peen regeneracyjnego napoju ZAGADKA: ktry z nich ma midzy uszami zamontowany niezwykle cenny sprzt? Pojawiy si w Polsce przewspaniae przewodniki rowerowe wraz z poradnikami. Tworz one ca seri zoon z tomw, z ktrych kady opisuje inny region kraju. Przewodniki owe powitaem z tak du radoci, e niniejszym cakowicie bezinteresownie zajem si ich reklam. Autorami s: Adam Michalik oraz Wojciech liwiski. Problem w tym, e parki narodowe zabraniaj jedenia rowerami, nawet po trasach ju wyznaczonych dla turystyki konnej (np. Bieszczadzki PN). NAWIGATOR OSOBISTY Tak jak kiedy pojawiy si komputery osobiste, tak przysza i pora na urzdzenia do prowadzenia nawigacji. Przypominaj one ksztatem i wielkoci przenone CBradia lub telefony komrkowe. Znane s pod nazw GPS, czyli Global Positioning System. Nawigatory su do okrelania pozycji w postaci wsprzdnych geograficznych (dugoci i szerokoci geograficznej), wysokoci nad poziomem morza, kierunku i prdkoci przemieszczania si. Ustawion pierwotnie pozycj elektronika urzdzenia zapamituje jako setki kolejnych pozycji (punktw) czc je lini w rysunek marszruty wywietlony na ekranie ciekokrystalicznym. Rysunek ten mona skalowa. Jeeli nawigator ma wmontowane urzdzenie pogodowe, wwczas mona utworzy ca baz danych na temat podry, z informacjami gdzie i kiedy, jaka bya wilgotno powietrza, temperatura i cinienie. Wszystkie dane pochodz z satelitw, ktrych liczba do prowadzenia poprawnej nawigacji nie jest potrzebna a tak dua, bo wystarczaj zaledwie trzy satelity. Tymczasem nawigator korzysta z 12-20 satelitw, a przewiduje si zwikszanie ich liczby. Satelity te s umieszczone na wysokoci ponad 20 tysicy metrw i okraj Ziemi dwukrotnie w cigu doby. Dokadno w przedstawianiu trasy wynosi od 1 do 200 metrw, w zalenoci od klasy sprztu (200 dla cywilw, dla armii mniej). Dziki urzdzeniu GPS Marek Kamiski mg okreli pooenie poszukiwanego Bieguna. Nawigator nadaje si do podczenie do komputera PC i przerzucenia do danych, co moe by przydatne w opracowywaniu przebytej trasy dla celw opisowych, sportowych czy ratowniczych. Uywany jest obecnie take w pracach geologicznych. 149

Survival po polsku

Na razie koszt nawigatora jest dosy duy, cho naley spodziewa si szybkiej obniki cen, jak to jest obecnie na rynku elektronicznym. Koszt tego urzdzenia wynosi w przyblieniu tyle, ile cztery telefony komrkowe, albo trzy namioty, przy czym (gdy to pisz) Garmin GPS 12 kosztuje owe trzy namioty, ale ju GPS III dwukrotnie tyle. Ten drugi nawigator posiada jednak zakodowan w sobie map caego wiata w postaci moduu International Land Data i moecie zayczy sobie wywietlenia na krystalicznym ekraniku obszaru, na ktrym si obecnie znajdujecie. Jak wida, GPS nie jest zupenie poza zasigiem tych, ktrych marzeniem byoby wej w las, pokrci si po nim bez adu i skadu nie baczc na pilnowanie drogi i potem bez kopotu wrci do punktu wyjcia. Do nawigacji potrzebne s oczywicie namiary naszego miejsca pobytu lub startu i celu. Moemy je okreli wedug map. Pamitajc te jednak o busoli! Nie wypada zapomnie o tym, co powiedzia o GPS Jacek Pakiewicz. Ot wyzna, i firmy ubezpieczeniowe, z ktrych usug korzysta przy organizowaniu swoich wypraw, w istotny sposb obniyy stawki ubezpieczeniowe wice si z poziomem ryzyka grocego podczas wypraw. Wpyn na to fakt udowodnienia przez pana Jacka, e posugiwanie si nawigatorem osobistym bardzo silnie obnia prawdopodobiestwo zaginicia. Trzeba pamita jednak o zakcajcych (mniej lub wicej) prac nawigatora gstych koronach drzew, parowach i kanionach, wieowcach i grubych chmurach. Ciekawostka: system GPS uywany jest ju do monitorowania samochodw w celu uchronienia ich przed kradzie. System poczony jest z systemem telefonii komrkowej i tak informuje o pooeniu geograficznym pojazdu. Urzdzeniem uatwiajcym wdrowanie moe by zegarek. Taki, jak PRO-TREK PRT-40E firmy Casio, wyposaony w kompas mogcy wskazywa zakcenia pl magnetycznych. Odczyty kompasu mona zapisywa w pamici zegarka, a wic istnieje pewna moliwo odtworzenia przebytej drogi. Ponadto w opisywanym zegarku zamontowany jest te wysokociomierz gwarantujcy prawidowe odczyty do wysokoci 6 tysicy metrw. eby to nie byo jednak zbyt mao dodano rwnie termometr wskazujcy temperatur pomidzy -10 a +60C. Najnowszym produktem firmy Casio jest model Pathfinder PAT1GP-1. Program komputerowy Microsoft Auto Route Express 98 (lub nowsza wersja) jest elektroniczn wersj mapy Europy z wbudowanym wspomaganiem dla GPS. W atlasie zaznaczono 2,5 mln km drg oraz ponad 400 tys. miejscowoci. W programie tym naley wpisa pooenie swoje oraz miejsca docelowego, a sposb dojazdu zostanie bardzo dokadnie obliczony. Wecie pod uwag bardzo wany fakt, e rozwj elektroniki jest obecnie tak ogromny, e powysze dane mog by ju przestarzae, kiedy bdziecie to czyta. Sprawdziem ceny w ostatniej chwili (lipiec 1999): s ju duo nisze ni te podane wyej! JAZDA KONNA I Czy ko jest sprztem, wyposaeniem dodatkowym? Jeli tak, to waciwie powinnimy potraktowa jazd konn jako odmian survivalowych zaj, kiedy ma si do dyspozycji wierzchowca. Wszystkie przygody mona przecie mie i wtedy, gdy ma si pod sob siodo z podczepionym do niego od spodu siwkiem. Mona te potraktowa konia jako towarzysza podry, ktry pomaga w do okrelony sposb. Z nim mona przeby dziennie 25-40 kilometrw i mniej si zmacha. Mona te sobie z nim pogada, lecz o gadaniu ze zwierzakiem pniej. Nie bd szczegowiej pisa o jedzie konnej, gdy jest to sprawa zbyt specjalistyczna, jak ju wczeniej wspomniaem. Sam nie jedziem konno a tak wiele, wic trudno by mi tu byo nadto korzysta ze wasnego dowiadczenia. Taka sama jest przyczyna tego, e nie pisz szerzej o survivalu nartowo-psozaprzgowo-bojerowym, jachtowo-odziowo-tratwowym, ani lotniowo-awionetkowo-helikopterowym. Nie znam si na tym. Ale polecam! 150

B) WARUNKI

1. DESZCZ

Pierwsz rzecz, jak chciaem ci powiedzie, to sprawa zmieniajcych si warunkw. Wiesz doskonale, e czym innym jest sucha czyjego marudzenia, kiedy boli ci gowa, a czym innym, kiedy masz doskonay nastrj. Czym innym szukanie zgubionego w trawie klucza za dnia, czym innym w ciemnociach. Czym innym jest ukadanie si do snu w gorc noc, a czym innym w zimie. Czym innym jest to, kiedy chcemy to robi, czym innym, kiedy musimy. Czym innym jest chodzenie w suchych butach Podczas opadw moemy robi dwie rzeczy: spokojnie sobie mieszka w namiocie lub wdrowa. Oczywicie, zaraz powiecie o niepoczytalnoci tego, kto w czasie deszczu wdruje, pomamroczecie te pod nosem co o siedzeniu w zalewanym namiocie i o cakowitej utracie rozumu. Jest to prawda, e mieszkanie, gdzie na trasie, podczas deszczu, jest nieatw sztuk. Winienem si przyzna, e sam ju kilka razy zostaem przez niesprzyjajc pogod sromotnie przepdzony do domostwa. Wina leaa w tym przypadku po mojej stronie. Po pierwsze nie podejmuje si wdrwki, gdy opady zapowiadaj si na duej, gdy jest przy tym chodno i nie ma szans na wysuszenie odziey. Po drugie, jeli si podjo decyzj o wdrwce w takich warunkach, naley by te jako przygotowanym na to, e mokr odzie trzeba bdzie osuszy, a siebie przebra w co suchego. A c robi, skoro nie ma ju nic suchego, a o sposobie suszenia si nie pomylao? Bywaj sytuacje, kiedy zadawanie sobie jakichkolwiek pyta nie ma adnego sensu. Wstalimy rano, soneczko wiecio, zwinlimy wic byskawicznie obz i teraz wanie wdrujemy ku Nieznanemu. I oto chmury zebray si nad gow tak byskawicznie, e nawet nie zorientowalimy si kiedy zgstniay. W momencie, kiedy moknicie jest nieuniknione, najlepszym wyjciem jest zdjcie z siebie wszystkiego i spakowanie do plecaka. Zakadam, e pamitao si wczeniej, aby zawarto plecaka umieszczana bya najpierw w torebkach foliowych (reklamwkach). Szczeglnie dobrze musz by schowane zapaki. S tacy, ktrzy zalewaj je stearyn przed wypraw. No i mapa. Mapa powinna by otwarta na waciwej czci (stronie), schowana do plastikowego woreczka, a potem jeszcze raz opakowana. Teraz ju nie pozostaje nic innego, tylko maszerowa szybko do miejsca, gdzie bdziemy mogli si ukry, ogrza i osuszy. Czy wiecie, e istniej mapy foliowane? Czemu tylko tak trudno je kupi? Nie wykluczam, e wpadniecie nawet na taki pomys, e bdziecie wdrowa przykryci cali (razem z plecakiem) torb foliow. Dwukomorowy plecak pozwala nosi 151

Survival po polsku

zmoczone rzeczy odizolowane od tych suchych. Pamitajcie tylko, by rzeczy mokre nie raczej w d o l n e j komorze! Mam zwyczaj, e gdy w nocy pi, trzymam mj plecak obok namiotu. Poniewa noc opada wilgo i w postaci rosy osiada na wszystkim, przykrywam plecak torb foliow, po prostu nacigam j od gry. Pamitajcie te, by moliwie wczenie przed noc wciga do namiotu wszelkie koce, piwory i odzie, eby nie zapay wspomnianej wilgoci. Warto te szczelnie zamkn namiot zanim zapadnie zmrok. Wrmy do opadw. Jeli czujemy, e mamy jeszcze troch czasu, moemy zakrci si koo wybudowania szaasu-deszczochronu, w ktrym przeczekamy deszcz (o ile oczywicie nie bdzie on pada przez tydzie). Dach nad gow powinien przypomina pokrycie dachwk, a wic dolne warstwy (ulistnionych gazi, paproci, torebek foliowych?) s kadzione pierwsze. Jeli mamy zamiar stawiania namiotu, to lepiej nie stawia go tu przy stromym zboczu, by spywajca woda nam nie dokuczaa. Dobrze jest te zabezpieczy si przed tak ewentualnoci i okopa namiot dookoa w taki sposb (mona zrobi prb), by woda na pewno odpywaa. Koniecznie pamitajmy, e naszym wrogiem nie bdzie sama wilgo, co ostudzenie ciaa, czemu wilgo akurat bdzie sprzyjaa, szczeglnie po zachodzie soca. Musimy pomyle o rozpaleniu ogniska, o suszeniu rzeczy, o ubraniu na siebie czego suchego i ogrzaniu si. Najlepiej, gdy w pomylunek odbdzie si pki jeszcze nie pada. Odzie lekko tylko wilgotn najlepiej jest suszy na sobie podczas snu w piworze. Buty oczywicie przy ognisku, ale nie za blisko. W ogle lepiej butw nie suszy zbyt gwatownie. By nieco przyspieszy ich schnicie bez ryzykowania, e si im zaszkodzi, dobrze jest wsadzi do rodka suche gazety i wymienia je co 2-3 godziny. W czasie burzy lepiej nie znajdowa si w miejscu odsonitym, otwartym, ani nie szuka schronienia pod samotnie stojcym drzewem, supem, skak czy czymkolwiek spiczastym ku grze. Bociany czuj wietnie, gdzie teren nie ma jonizacji sprzyjajcej uderzeniom piorunw, wic mieszkaj sobie spokojnie. My te moemy skorzysta ze schronienia w tym miejscu na 100%, o czym zawsze wiedzia lud i zachca przy tym bociany do zamieszkiwania na swoich chatach. Dawny zwyczaj palenia wieczek podczas burzy, to te nie przesd: otwarty ogie zmienia jonizacj powietrza w jego najbliszej okolicy, w pewnym sensie podobnie jak piorun. Pioruny nie wal w zjonizowane okolice. Pamitajcie wic o ogniu! To wszystko co prawda adnie wyglda w druku, i adnie brzmi, kiedy si wypowie, ale nie jest tak prosto. Siebie samego znam z nastpujcych reakcji: gdy tylko zaczynaj wali pioruny, otwieram okno i chon wzrokiem te przecudowne efekty, jakie daje burza. Hurkotania i pomruki, suche trzaski i piekielne eksplozje czyni we mnie poczucie uczestniczenia w misterium Wszechwiata. Kiedy jestem wrd lasw czy gr reaguj podobnie. Moecie spotka mnie stojcego nieruchomo, z twarz uniesion ku niebu, oblanego deszczem. By moe czasem dyryguj. Nie znam zbyt wielu takich wirw. Wikszo ludzi bardzo bardzo boi si burzy, nawet gdy tego nie objawia. W kadym razie bezpiecznie czuj si w domu, pod dachem, w cieple i suchoci. Mj serdeczny przyjaciel, Leszek, ktrego nigdy bym nie by w stanie podejrzewa o to, e jest tchrzem, opowiedzia mi swoje przejcia w Bieszczadach. Oto szed on wraz z grup modziey od Krzemienia ku dolinom, kiedy opady ich niskie i granatowe chmury. Rycho w nich zawarczao, potem upno z naga tu obok. I tak ju upao. Leszek by dowiadczony w takich bojach, lecz tym razem, gdy patrza na wyrywan raz po raz ciosami piorunw dar, jak powietrze wok wibrowao i wiecio szlocha gdzie w gbi siebie tak jak wszyscy inni. I modli si. Ja bym pewnie szalony dyrygowa uwertur do opery Egmont Beethovena 152

Przemiany i utrudnienia

2. UPA

Dla wielu ciki do zniesienia. Dla nich powinna trwa wieczna sjesta w cieniu drzew, w towarzystwie skrzynek z napojami oboonymi lodem. Albo nie powinno by upau. Upa grozi nie tylko spaleniem skry podczas opalania, nie tylko przegrzaniem gowy i udarem. Podczas upau pojawiaj si uboczne dziaania lekw i zi. Nawet pewne potrawy potrafi zaszkodzi, gdy jest letnie gorco, i to wcale nie z powodu bakterii. Uwaa wic naley bardzo, bowiem od dawna pobierane codziennie leki mog doprowadzi do duych zaburze. Ostronie te podchodcie do farmakologicznego leczenia skutkw przegrzania. Jest to naturalne zjawisko, e wysokie temperatury powoduj zmiany w funkcjonowaniu organizmu, ale: czujemy si le podczas upau podajemy na to leki upa maleje pod wieczr leki dziaaj nadal. Na przykad leki obniajce cinienie wci oddziauj na organizm, ktry doszed ju do normy w zwizku z ochodzeniem. Skutki mog by fatalne. Gatunek ludzki lepiej znosi temperatury niskie. Jest to rzecz stwierdzona. Czowiek odpowiednio ubrany moe przebywa w temperaturze niszej od pokojowej (dokadnie 18-20C) o dobre 100C. Temperatura wysza od pokojowej moe si rni tylko nieco ponad 40C (przecie w temperaturze 60C zaczyna si cina biako). Chodzi mi o warunki typowe, naturalne, bowiem w suchym powietrzu sauny mona przebywa czas jaki w temperaturze ponad 120C. Sprbujcie jednak na rozarzone kamienie wyla choby szklank wody: poczujecie jak to smakuje! W naturze nie zdarza si za czsto tak niska wilgotno powietrza, jaka jest w saunie. Tak naprawd, to czowiek bardziej reaguje na gwatown, cho niekoniecznie wielk, zmian temperatury, ni na zmian du, ale powoln. Podczas upau zaleca si noszenie lunej odziey bawenianej o jasnych kolorach. Reakcje na temperatury s bardzo indywidualne. Rne s te sposoby chronienia si przed nimi. Mam wasne dowiadczenia. Pomijam ju moj wasn odporno na wysokie temperatury: stosuj metody rdziemnomorskie. Podczas upau czsto chodz stosunkowo grubo ubrany, nierzadko w czerni (!), odzie jest luna. Chroni gow. Czuj si znakomicie. Znam osoby, ktre potwierdzaj moje odczucia. Podczas upau bardzo lubi pi gorc, dobrze zaparzon herbat. Nie kusz mnie specjalnie zimne gazowane wody, no moe czasem tylko piwo, lecz nie pij go raczej do pniejszych godzin popoudniowych. W ogle pij, jak na upay, stosunkowo nieduo. Stosuj bywa picie rano szklanki osolonej wody i unikanie n a d m i a r u napitkw a do popoudniowego zelenia upau. Ludzie mi si dziwi. Ja za dziwi si ludziom obstawionym mroonymi napojami, okropnie si poccym i rwnie okropnie cierpicym z powodu upau. Bo ja wypacam bardzo mao, jeli nie wykonuj w tym czasie jakiej mczcej pracy. Ale i tak nie wolno mi zapomina o dziennej porcji pynw (normalnie, gdy nie ma upau ok. 2-3 litrw) ani o solach mineralnych.

153

Survival po polsku

3. ZMIANY POGODY

Kiedy moja ona spieszy do telewizora, aby obejrze ukochany dziennik telewizyjny, a w szczeglnoci prognoz pogody ja wydziwiam okrutnie. Twierdz kiedy ona mnie ucisza, bo nie chce uroni ani jednego sowa e rano wyjrz przez okno i albo wezm parasol, albo nie. Nigdy w yciu, za adne pienidze (no, chyba, e baaardzo due) nie powiedziabym tego podczas leno-grskiego bytowania. Wol wwczas wiedzie, co mnie czeka natura zmusza do tego. Jest kilka sposobw na to, by dowiedzie si od soneczka, od chmureczek, od wiaterka, od ptaszeczkw, mrweczek i pajczkw c to jutro bdzie, moje drogie dzieci. Zanim jednak spytamy ich o to, najpierw wyjanijmy sobie, co to takiego, ta zmiana pogody. Po pierwsze jest to co tak normalnego, e nikt mdry nie zawraca sobie tym gowy, pod warunkiem, e nie bdzie si robi czego, na co zmiana pogody moe mie wpyw. Po drugie jest to co, na co absolutnie i pod adnym pozorem nie mona mie wpywu. Po trzecie jest to takie co, co stare i mode pajki czuj w kociach daleko wczeniej ni stryj Eustachiusz (ten od trbki?) Po czwarte zmiany pogody zale od zmian pogody: jak si zmienio na sucho, to wiadomo, e potem przemieni si to na mokro; jak ostatnia zmiana przyniosa ochodzenie, to gotw jestem si zaoy, e przyjdzie ocieplenie, itp. Problem polega tylko na tym, by wiedzie kiedy to nastpi i w jakiej konfiguracji. A wszystko w ramach okrelonego klimatu. Polska ley w klimacie umiarkowanym Trafia nam si ju taka dziwnawa odmiana klimatu umiarkowanego, e jak i w polityce tkwimy midzy przeciwstawnymi wpywami Wschodu i Zachodu. Tak samo jak w polityce, w sumie da si dosy precyzyjnie okreli, co ktra strona wiata nam przynosi, ale jako ani politycy, ani meteorolodzy nie potrafi sobie z tym poradzi. Wiadomo, e na nasz krajow pogod maj wpyw zjawiska stae o pewnej porze roku i mam tu na myli choby trzech zimnych ogrodnikw 12-14 maja. W tym czasie, wskutek ogrzania atmosfery na pkuli pnocnej, odrywaj si lodowce i wraz z morskimi prdami zbliaj si do europejskich wybrzey schadzajc nam dzionki. Wiadome jest, e gdzie nad Atlantykiem parujca woda unosi si ku grze i wdrujc we wschodnim kierunku bdzie musiaa znale si wreszcie nad Polsk. Tu spadnie. Tu schodzi. Gdzie daleko na wschodzie powietrze rozgrzane buszujcym w stepie socem uniesie si ku grze i posuwajc si ku zachodowi spotka na swej drodze nasz pikny kraj. Obie opisane sytuacje dotycz pory wiosennej i letniej. Letnie wiatry ze wschodu nios kontynentalne, suche i gorce powietrze. Z zachodu nadcignie powietrze chodne i wilgotne, oceaniczne. Zim bdzie wrcz przeciwnie: wiatry z zachodu przynios zwykle ocieplenie, pluch, natomiast wschodnie suchy mrz. Odpowiednikiem tej pary wiatrw s wiatry pnocne i poudniowe, o ktrych wiadomo, e jedne s chodne, a drugie ciepe. To tak z grubsza. Prcz tego wiadome jest, e o kierunku miejscowych wiatrw decyduj wiksze zbiorniki wodne. Woda nagrzewa si znacznie wolniej ni ld. Rwnie wolniej stygnie. Przechodzenie dnia w noc i nocy w dzie, to jak przystawianie i odstawianie naturalnego grzejnika. W dzie wszystko na ldzie si nagrzewa, woda jest chodniejsza wiatr wieje od wody ku ldowi. Noc przynosi sytuacj odwrotn: szybko stygncy ld traci przewag temperatury nad wod i wiatr zaczyna wia od ldu. Lokalne wiatry s zauwaalne wwczas, gdy nastpio uspokojenie wrd mocniejszych wiatrw, tych powodowanych przez przesuwanie si duych mas powietrza. 154

Przemiany i utrudnienia

Przesuwanie si mas powietrza, to rwnoczenie spadanie cinienia z tej strony, z ktrej wiatr wieje, i wzrastanie cinienia w tej stronie wiata, do ktrej powietrze wanie udaje si z wizyt. Dla przecitnego miertelnika wydaje si to proste, jednak gorzej, gdy wyobrazi on sobie, e powietrze tworzy warstwy, ktre wdruj sobie w rozmaitych kierunkach, to wpadaj na siebie, to przepychaj si midzy sob (taka wiedza pozwala, e na kocu rozdziau podam doskonay sposb na przepowiedzenie pogody). Do tego wszystkiego ld postanawia sobie ni z tego, ni z owego, by wypi si na te wdrujce masy jakim grskim pasmem dodatkowe zaburzenie! A te depresje, a te jeziora, a lasy!? Przy okazji przypomn skal, przy pomocy ktrej okrela si si wiatru:
St. 0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Nazwa wiatru cisza powiew saby agodny umiarkowany ywy silny bardzo silny gwatowny wicher silny wicher gwatowny w. huragan m/sek. 0-0,5 1,2 2,5 4,5 6,5 8,5 11 14 17 20 23 27 30 km/godz. 0 4 9 16 23 30 40 50 61 72 83 97 108 Opis przejawiania si i dziaania wiatru powietrze w bezruchu, dym idzie ku grze dym idzie ku grze odchylajc si lekko na twarzy odczuwa si powiew drobne gazki i licie znajduj si w ruchu unoszony jest py, papierki, licie na ziemi lekko chwiej si drzewa i krzewy drzewa chwiej si, poruszaj si konary trudne poruszanie si pod wiatr amane s gazie, trudne poruszanie si niewielkie szkody w budynkach drzewa s amane i wyrywane z korzeniami szkody i zniszczenia na wikszym obszarze unoszone s due przedmioty, spore zniszczenia

Obserwacje przyrody pozwalaj na przewidywanie zmian pogodowych. Oto gwnie letnie zwiastuny adnej pogody (lub jej utrzymania si): # Rosa wieczorem i rano (noc jest wilgotniejsza od dnia) # Mgy wieczorne i nocne rozpywajce si rano (vide wyej) # Wieczorna i nocna wysza ciepota w lesie ni na otwartej przestrzeni # Pojawiajce si latem przed poudniem kbiaste pojedyncze chmury, ktre znikaj pod wieczr # Wiatry wschodnie latem # Jasny, biay zachd soca # Biay wschd soca # Jasny wschd ksiyca w czasie peni # Wzmagajcy si po bezwietrznej nocy poranny wiatr zmniejszajcy si od godzin poudniowych # Spokojna praca pajkw i mrwek # Wysoki lot jaskek # Pionowe unoszenie si dymu # Wieczorne pojawienie si komarw # Wieczorne roje maych muszek 155

Survival po polsku

Z pogod latem wr: # Czerwony wschd i zachd soca # Blady lub ty wschd ksiyca w czasie peni # Halo 54 wok ksiyca i soca # Pojawiaj si chmury pierzaste lub baranki # Wieje wiatr z zachodu # Chmury kbiaste wdruj w innym kierunku, ni wieje wiatr przy ziemi # Chmury kbiaste nie zanikaj po poudniu, lecz si gromadz # Temperatura powietrza podnosi si przed noc # Parne powietrze, chmury kbiaste rosn ku grze, brak wiatru # Wieczorem brak wilgoci, brak rosy # Dym si poy # Jaskki lataj nisko # Mrwki pracuj intensywnie i chowaj si # Pszczoy spiesz si do uli # limaki wpezaj na drzewa i kamienie # Bociany ochotnie wychodz w duej liczbie na ki # Pajki poluj podczas upau # Komary s szczeglnie aktywne # Waki lataj nerwowo i nisko Zimowe zapowiedzi mrozu: # Osadzanie si szadzi na drzewach # Wygwiedone niebo # Wiej wschodnie wiatry Zimowe zapowiedzi opadw niegu: # Halo wok soca i ksiyca # Zamglenie powietrza # Wiej pnocno-zachodnie wiatry Powysze przykady mog by czasem mylce; naley bra pod uwag kilka wsplnie wystpujcych elementw z jednej grupy. Naley te pamita o uksztatowaniu terenu i innych lokalnych uwarunkowaniach. Pewnym rdem wiedzy o pogodzie s chmury: # Najwczeniej z pogod zapowiadaj chmury wysokie, jak Cirrus oraz Cirrostratus (wkna i pira tworz halo wok soca 55, s rodzajem zamglenia; ich zanikanie wry dobr pogod)
54 55

Mglisty okrg. Otwarta cz halo wskazuje kierunek przyjcia deszczu, wielko krgu pokazuje, jak szybko ten deszcz pojawi si.

156

Przemiany i utrudnienia

# Deszczonony Stratus, s to paskie, niskie chmury, ktre przeksztacajc si, ju jako Nimbostratus, zwiastuj szybkie opady (ten drugi rodzaj chmur, to niskie, pitrzce si i siniejce kby) # Cumulus wry adn pogod, lecz gdy przeradza si stopniowo w Cumulonimbus zwiastuje gwatown burz, nawet gradow, zwaszcza, gdy przypomina przewone porodku kowado (pierwsze chmury, to nasze ulubione kby bitej mietany; drugie s podobne, lecz sigaj wysoko, ku grze i mocno ciemniej ku doowi) Ostatniego lata dowiedziaem si, e pono ilo bocianit w gniedzie ma wiadczy o lecie: jeli jest trjka, bd wicej modych lato bdzie zimne i mokre, jeli za jest ich dwjka lato bdzie suche i gorce. Ma to swoje uzasadnienie: wilgotne lato sugeruje wicej abek na kach, mona wic atwiej wychowa jeszcze jedno mode. Obserwujcie to kadym razie. Mnie ju udao si to sprawdzi podczas niezwykle mokrego lata 1996 roku bocianit bywao w gniedzie nawet po pi, co jest ogromn rzadkoci. eby kto sobie nie pomyla, e to takie proste, przypomn lato 1997, kiedy bocianit byo mniej, a lao! Mwic bardziej powanie, trzeba nie zapomina, e cosik si dzieje z klimatem na Matce-Ziemi i wszelkie prognozy specjalistw bior w eb. Mj tradycyjny pobyt w Bieszczadach dopiero co wspomnianego roku by pod znakiem mojego zakopotania, jeli chodzi o przewidywanie, co bdzie jutro. Najbardziej bezpieczn wersj byo stwierdzenie, e si zobaczy nazajutrz. A oto zapowiedziany sposb na zostanie pogodowym czarodziejem: stacie plecami do wiatru. Jeli chmury bd po lewej rce, to znaczy, e nastpi pogorszenie pogody. Poniewa po prawej stronie rwnie mog by chmury, musicie sprawdzi, e napywaj od lewej rki, e w tamtej stronie jest ich wicej, s gciejsze, ciemniejsze. Nie zapominajcie, e wnioskowa naley z wielu przesanek, nie z jednej.

157

Survival po polsku

4. NIEG

nieg, ktry moe nam odci drog do cywilizacji, gdy zasypie drogi, albo odci drog do powietrza, gdy spadnie lawin, nie musi by wcale najwikszym nieszczciem. Jeeli nijak nie potrafimy si przemc, by postpowa nietypowo, niesztampowo, wwczas rzeczywicie nie mamy co liczy na wykorzystanie jego waciwoci poytecznych dla czowieka. Sztampowo ludzkiego postpowania sprowadza si m.in. do wci takiego samego widzenia siebie i natury. Zazwyczaj jest to wizja siebie jako przystojniaka w garniturze, robicego interesy, albo trzpiotki ypicej w stron przystojniakw, albo magistra na stanowisku, albo uczonej pani doktor, albo powanego ojca dzieciom, albo dostojnej pani domu z dopiero co zrobion koafiur. Jak tu tumaczy takim osobom, by zabdziwszy zim w grach (o ile w ogle trafi kiedy na grskie szlaki), utraciwszy mono poruszania si na skutek ciemnoci albo obfitych opadw niegu (trasa robiona w normalnych warunkach przez 3 godziny, teraz zajmie choby nawet i piciokrotnie wicej czasu!), utraciwszy siy na skutek zimna, powinny sobie wykopa doek w niegu i spokojnie przespa do rana pki s w stanie zachowa przy sobie posiadane wci ciepo, pki nie s jeszcze u skraju hipotermii i wyczerpania. Cay ambaras w tym, eby doek w niegu by wykopany fachowo, bo inaczej sen nigdy si nie zakoczy Fachowo wykopany doek ma wiele wsplnego z fachowo wybudowanym igloo. Caa mdro zasadza si w umieszczeniu czci mieszkalnej (fajnie to brzmi akurat w wypadku zwykego doka, nie!?) moliwie powyej wyjcia. Wykorzystuje si tutaj prawo fizyczne decydujce o tym, e ciepe powietrze lokuje si u gry. Ot, i caa tajemnica! Mona wykorzysta np. ochronne dziaanie gazi wierku zwieszajcych si nad ziemi; dookoa zapewne te jest nieg, ley on na tyche gaziach, zatrzyma powiewy wiatru, nie wypuci tej drobiny ciepa, ktra zacznie si gromadzi w tym zacisznym miejscu, gdy we wpezniecie i uoycie si koo wierkowego pnia. Czy wiecie jak buduje si igloo? Zrobilibycie to chtnie chociaby dla przeycia samej przygody z igloo. Rzecz jasna, e potrzebna jest dua ilo niegu. W Polsce wystarczajco due opady zdarzaj si jedynie w grach. Moe jednak i na nizinach uda si wybudowanie igloo. Zaczyna si od wycinania duych kubikw (blokw) z lepicego si niegu. Jeli nie ma niegu grubego, wystarczajco zmarzego, mona toczy kule jak na bawana, a potem obciosa je w kubiki. Kubiki ukada si w krg przycinajc przy tym boki tak, by uzyska waciwe krzywizny. Z jednej strony pozostawia si miejsce na wejcie. Potem ukada si nastpn warstw i nastpn. Teraz stopniowo przesuwa si kolejne warstwy ku rodkowi obudowywanego okrgu. Aby to si udao jeden budowniczy musi znajdowa si wewntrz i pilnowa, eby kubiki nie wpaday do rodka. U gry, najlepiej nad wejciem, naley pozostawi koniecznie! nieduy otwr wentylacyjny. Bez niego moglibycie si zaczadzi, gdyby wewntrz byo ognisko. Nawet bez ogniska grony byby nadmiar dwutlenku wgla w powietrzu, bo przecie pamitacie, e wydalacie go z kadym oddechem, a tlenu raczej nie przybywa wiele. Po zabudowaniu gry przystpujemy do wyposaenia wntrza. Przy wejciu pozostawiamy niezabudowany poziom sieni, zaraz za nim znajdzie si pierwszy poziom (wysokoci ok. 20 cm) roboczy, na ktrym umieszczone bdzie ognisko. Za ogniskiem budujemy drugi poziom, tej samej wysokoci poziom mieszkalny ciepo przecie idzie do gry. Porodku poziomu roboczego wbijamy pionowo kilka kokw, na nich opieramy pyt kuchenn zrobion z poczonych (lub nie) palikw, na tym wszystkim dopiero 158

Przemiany i utrudnienia

rozpalamy ogie. Dziki pycie kuchennej, ktr trzeba co jaki czas wymienia, ognisko nie bdzie nam wpada w nieg pod nim. Ogie naley rozpali przed zasiedleniem. Podwyszenie temperatury wewntrz nadtopi cianki igloo, co je tylko wzmocni i uszczelni. Potem ju tylko pooy focze skry na mieszkalnym piterku i lulu!

Zamknijcie wejcie do igloo przed snem, eby was nie odwiedziy niedwiedzie. Biae oczywicie! Od ukasza zwanego wiem, mojego czytelnika, dostaem, prcz wielu dobrych rad, opis budowy zaspy igloo-podobnej oraz rysunek. Rysunek by nieco zbyt may, by go tu publikowa, ale mog go opisa. Najpierw naley usypa duy kopiec ze niegu (na wielko przyszego igloo), potem ubi go, wbi od gry nieco patykw na gboko ok. 20-30 cm (aby sygnalizoway nam grubo cianek) i wreszcie wydry jam mieszkaln tak, by dosta si do wbitych patyczkw. Cz niegu powinno si pozostawi przed wejciem, by tworzy on rodzaj wiatrochronu. Myl, e wszystko jest zrozumiae. Igloo, czy co w tym rodzaju, przyczynio si do uratowania ycia dwch modych ludzi w lutym 1999 roku. Zabdzili oni wrd niegw w okolicy nienika. Zbudowali sobie pono nieny domek, w ktrym, w piworach, mogli przetrwa a do nadejcia pomocy. Ratownicy mogli za ich odszuka dziki telefonowi komrkowemu. Tak poday media. Skoro ju o telefonie komrkowym mowa, to wspomn tylko, e dzie czy dwa wczeniej to samo urzdzenie uratowao chopaka w Tatrach. Nie mg on co prawda uzyska poczenia z Zakopanem, ale zadzwoni do kolegi w Poznaniu, ten za da sygna: Macie u siebie wypadek! Problem polega jedynie na zasigu, a wic na tzw. biaych plamach na mapie Polski, a bywaj nimi Bieszczady, jak rwnie wie 20 km od odzi. Myl, e wkrtce nie bdzie z tym problemu. nieg oznacza jeszcze jeden rodzaj zagroenia: lepot niegow. Jak to zwykle bywa, ulegaj jej osobnicy niedowiadczeni, lekcewacy ostrzeenia starych wyg, e dusze przebywanie na niegu, kiedy wieci soce, grozi ostrym zapaleniem spojwek. Efektem tego jest czasowa utrata wzroku, czsto dua bolesno gaek ocznych i powiek. Czy wyobraacie sobie utrat wzroku w czasie, gdy si zgubilicie? Mona si uchroni przed t przypadoci noszc ciemne okulary (o stopniu przydymienia 80 i 100%), a z ich braku, patrzc przez wziutk szczelin, ktr na przykad robi si w kartonie wycitym na ksztat maseczki karnawaowej. Szkopu w tym, e szczelina musi by naprawd wziutka, aby w ogle byo co wida. Jeeli brak tekturki (lub czego podobnego), mona sobie obwiza gow rcznikiem, szalikiem czy bandaem elastycznym, rozsuwajc sobie brzegi materiau dla zrobienia owej szczeliny. Na dobr spraw mona patrze przez mae oczka w tkaninie. Mona te uy kawaka przewietlonej bony filmowej wycignitej z aparatu. Mona uy kawaka rozszczepionej kory, bd dwch to sprawa inwencji. 159

Survival po polsku

nieg zazwyczaj kojarzy si z zimnem, z mrozem, a zatem wypada wspomnie i o tym zjawisku. To przed nim musimy si tak broni, kiedy jestemy z dala od jakiegokolwiek schronienia. Czy wiecie, e mam wasny mrozomierz? Kiedy para z oddechu osadza mi si na wsach w postaci bryek lodu, znaczy to, e jest ju okoo -10C. Baterie lepiej mie wtedy schowane blisko ciaa, by zachoway swj adunek i dziaay. Mrz jest mniej grony, gdy powietrze jest suche, kiedy nie ma wiatru. Wiatr rozgania otoczk ciepa, jaka si wok czowieka gromadzi, wywiewa to ciepo spod ubrania. Tak naprawd, to wiatr stanowi dla nas najwiksze zagroenie podczas mrozw. Nasz cay wysiek, by si ochroni przed zamarzniciem powinien by skierowany przede wszystkim na schronienie si przed wiatrem. Niech to bdzie wykrot w ziemi, kpa krzakw, czy drzewo. Dodatkow cho faktycznie to podstawow ochron stanowi nasza odzie (najlepiej jest na cebulk, a lekko) wzbogacona o co w rodzaju koszulki-siatki z grubego wkna (np. mikkiego sznurka) zaoonej midzy bielizn a koszul, jeli nie mamy nowoczesnej odziey oddychajcej. Mona opatuli si, w razie groby zamarznicia, gazetami, nawet map. To my jestemy rdem ciepa, natomiast odzie je tylko (a!) zatrzymuje. Nasza skra powinna by posmarowana tuszczem, najlepiej naturalnym, ktry pozwala skrze oddycha. Nie chronione donie i stopy, uszy, nos i policzki atwo ulegaj odmroeniu, ale te wtedy, gdy niewaciwie uyty tuszcz bdzie zatrzymywa pot w skrze, ten za pniej utworzy, gdy nas mrz dopadnie solidniej, krysztaki lodu rozrywajce nasze tkanki. Podczas marszu zim naley bardzo dba o to, by si nie spoci! Oznacza to ni mniej ni wicej, jak konieczno spokojnego marszu, nie forsownego. Zazwyczaj lk przed pozostaniem w grach, w lesie, powoduje, e widzc zbliajcy si zachd soca zaczynacie rwa szaleczo do przodu. Tymczasem ze zmierzchem przychodzi spadek temperatury Pomijajc spraw spocenia si, naley nie zapomina o utracie energii podczas borykania si ze niegiem. Z wakacji wspomnijcie sobie, jak licho ciga si albo gra w plaow siatkwk, gdy nogi zapadaj si w piach. Marsz po niegu jest walk: nogi z oporem niegu! Jeli idziesz dokd daleko, id jak najbardziej soft, agodnie, mikko, nie szarp si, nie przyspieszaj. No i no rakiety niene mona je zrobi samemu. Trzeba rwnie wiedzie, e w ekstremalnie niskich temperaturach naley chroni przed mrozem rwnie drogi oddechowe, bowiem podczas zbyt gwatownego pobierania powietrza naraasz je na hipotermiczny uraz. Dlatego zwr uwag, by wciga powietrze nosem, niezbyt spiesznie, dobrze jeli poprzez oson, choby z szalika. Warte zapamitania jest to, e wntrze lasu ma swoje wasne temperatury, zazwyczaj wysze ni otwarta przestrze, za ruchy powietrza, a wic wiatry, s tam okoo 10-krotnie sabsze. N i e j e s t t o b e z z n a c z e n i a. Rozumiem, e skoro znalelicie si w grach, zim i zblia si zmierzch, to jestecie na to przygotowani, prawda? Zanim zrobi si zupenie ciemno zdylicie ju okreli swoje pooenie geograficzne, jak rwnie (nomen omen) pooenie, w jakim si znalelicie. Zdylicie ju zgromadzi suche drewienka na rozpalenie ogniska (bo macie ze sob zapalniczk bd dwie). By moe wyszukalicie ju sobie najlepsze miejsce do spdzenia nocy, macie w plecakach niewielkie piwory i zaniecie cile przytuleni do siebie, za osoby lece na skrajach oboone bd ciank z plecakw. Kiedy naprawd chce si wrci z pokrytych niegiem gr, trzeba wiedzie, e bywaj momenty, e si naley w nich zatrzyma. Z wasnej woli. Ciekawostka: nieg, to take mnogo jego odmian. Omawiajc w nastpnym rozdziale lawiny wspominam zaledwie kilka odmian, bo nam to cakowicie wystarczy. Eskimosi maj pono ponad 80 nazw dla rnych odmian niegu 56. Dla nich jest to sprawa przetrwania
56

Narciarzom znany jest np. nieg zwany Yutah Powder, suchy i puszysty, nie majcy nigdzie wicej swego odpowiednika prcz Yutah wanie.

160

Przemiany i utrudnienia

5. LAWINA

Wszyscy, nawet i ci, ktrzy specjalnej estymy do wysokich gr nie czuj, maj respekt dla lawin. Mroce krew w yach opowieci o ludziach zasypanych niegiem, ktry spad na nich gwatownie ze stoku, s w stanie wystraszy niejednego. Inni, zupenie beztrosko ruszaj na szlak, mimo ostrzee o lawinach. S szaleni podrnicy, ktrzy maj spotkanie z lawin wliczone w ryzyko. Przypuszczam jednak, e znaj oni zwyczaje lawin i s na to spotkanie przygotowani. Lawiny niegowe mog mie rn form ze wzgldu na rodzaj niegu. Mog wic by pyowe, gdzie wiey i zmroony nieg jest sypki i nie klejcy si; mog by puszyste, podobne do pyowych; mog by pytowe, gdzie nieg zsuwa si po zboczu w postaci zlepionej, zlodowaciaej pyty; mog by wilgotne, gdzie nieg skleja si; mog by ze niegu nawianego, czyli zebranego z lunych drobin niegu, ktre zostay przyniesione przez wiatr i opieraj si olbrzymi mas na sabym podou starego niegu tworzcego okapy na szczytach; mog pochodzi ze niegu ruchomego, nagromadzonego zwaszcza na pnocnych i wschodnich zboczach. Bdzie to naprawd nasze szczcie, gdy nieg bdzie puszysty i lekki, a zarazem lekko wilgotny, lepicy si. Z takiego niegu dosy atwo (jak na lawin) jest si wygrzeba ugniatajc go, stopniowo powikszajc wolne miejsce wok naszego ciaa (lepilicie kiedy bawana?, z jakiego niegu lepio si atwiej?). Przy takiej lawinie naley wykonywa pywackie ruchy i t metod utrzymywa si blisko powierzchni. nieg sypki, zmroony po okresie dugich mrozw, nie tworzy jednolitej ciany, osypuje si, w najgorszym przypadku zasypuje nawet nasze drogi oddechowe powodujc uduszenie albo przywala nas cile zgniatajc puca. Dla porwnania przypomn budowanie zamkw z piasku na play: suchy piasek nie nadaje si zupenie do takiego przedsiwzicia. Osypanie si jest podobne do przysypania du iloci piasku. Wrc na chwil na pla: podczas zabawy w zakopywanie ludzi tak, by im tylko gowa wystawaa, owi zakopani znaj ten moment lku, gdy czuj, e puca nie chc pracowa, bo nie maj miejsca na wzicie oddechu, bo nie maj siy, by rozepcha na boki piasek. Ciao moe by po prostu zmiadone, koci poamane. Podobnie jest przy lawinach z mokrego, cisego niegu, pozostaego po krtkich odwilach i nasonecznieniach. Taka lawina tworzy widoczne bryy niegu zlepionego w bezpowietrzn mas. Lawiny ze niegu firnowego mokrego i zoonego z lunych ziaren, dobrego dla narciarzy to najczciej spotykane lawiny oprcz lawin puchowych. S to lawiny wiosenne stokw nasonecznionych. To wanie taka lawina tworzy w straszliwy huk, ktry mwi nam, e nie mamy zbyt wielu szans, gdy nieg wali w d z szybkoci byskawicy, ponad 300 km na godzin. Zjedajca z du szybkoci zlodowaciaa pyta niena grozi zmiadeniem. Specjalici potrafi okreli z do du precyzj miejsca, w ktrych jest due prawdopodobiestwo zejcia lawiny. Jeli sprawdzi przekrj lecego niegu pod ktem jego warstwowoci, to nieg gotw do zjechania jest now warstw lec na warstwie starej, ktrej powierzchnia zlodowaciaa i stanowi doskona zjedalni. Okolice, w ktrych najczciej schodz lawiny, maj swoje charakterystyczne cechy i s to najczciej nastpujce miejsca: # Stok o nachyleniu ponad 20 # Gadko i wypuko zbocza # Brak przeszkd terenowych # Poudniowa ciana (operowanie soca)

161

Survival po polsku

Miejsce schodzenia lawin mona rozpozna ponadto po citych drzewach, po zboczu wyrobionym na ksztat staego torowiska, jest to widoczne. Zejciu lawiny sprzyja ocieplenie, wiey opad niegu, deszcz, dmuchnicie wiatru, zepchnicie nawisu nienego przez czowieka, goniejszy okrzyk. Podczas I wojny wiatowej wojska walczce w Alpach sprowadzay na siebie wzajemnie lawiny, strzelajc w tym celu z armat w kierunku szczytw wznoszcych si nad drogami. Poruszanie si po terenie zagroonym lawinami winno odbywa si w ciszy i skupieniu. Zagroone lawin miejsca lepiej przechodzi szybko i pojedynczo. Gony krzyk moe spowodowa za porednictwem drga powietrza drgania nawisw nienych i runicie ich w d. Kady z przechodzcych po owym terenie powinien cign za sob przyczepion do paska, rozwinit dug tam, najlepiej czerwonego koloru. W razie przysypania istnieje szansa, e ekipa ratownicza (mog to by nie zasypani wsptowarzysze) natknie si na kawaek tamy na powierzchni czy podczas kopania w niegu. Kiedy ju stwierdzamy, e ruszya lawina, naley odpi narty i plecak, skry si za jakimkolwiek wystpem, skuli si, nakry rkami gow tak, aby okcie znalazy si przed twarz. Ten sposb pozwoli ochroni gow przed uderzeniem bryy lodu, kamienia czy uamanego z drzewa konaru. Prcz tego zasypujcy nas nieg nie zapeni przestrzeni przed twarz i bdziemy mieli miejsce do oddychania. Wskazane jest nie chowa si za drzewem, gdy moe ono zosta zamane bd wyrwane z korzeniami i przysporzy nam dodatkowych obrae. Mona podczas porwania przez lawin wykonywa wspomniane ruchy pywackie, ktre maj nas utrzyma blisko powierzchni. Czasem znalezienie si ju na gbokoci 1/2 metra moe znaczy tyle, co zosta zamurowanym w betonie. Trzeba chroni te drogi oddechowe. okcie trzymane przed twarz chroni nie tylko twarz przed obraeniami, ale tworz woln przestrze dla utrzymania powietrza (mona odchyla odzie na piersi i w powsta przestrze schowa twarz). Tu przed zasypaniem trzeba nabra gboko powietrza, jak przed skokiem do wody. Zaraz po zasypaniu naley si wierci, by nieg nie zablokowa naszej klatki piersiowej. Takie moliwoci zdarzaj si jednak rzadko, przy lekkim niegu. Pamita przy tym naley, e zazwyczaj po ustaniu gwatownego ruchu niegu czsto zamarza on i zaczyna stanowi zbit mas. Potem, jeli nie ma specjalnych szans na wygrzebanie si samemu, naley oszczdza tlen: nie porusza si, nie krzycze, chyba, e ju stwierdzimy obecno ratownikw. Powoli bywa popularne u nas noszenie brzczkw nadawczo-odbiorczych, ktre nosi si na szyi i wcza w razie zagroenia. W Discovery Channel ogldaem proste urzdzenie, podobne do akwelungowej fajki, a suce do oddychania pod niegiem, po zasypaniu przez lawin. Powinnimy zaoy przy tym rzecz jasna, e uytkownik nie zosta zmiadony ani te nie zgin w inny sposb. W kamizelce zamontowana bya rurka, w rodkowej czci podziurawiona i osonita tkanin-filtrem, by nie zasysa niegu. Wanie tym miejscem rurki pobierao si powietrze zawarte w niegu. Druga rurka odprowadzaa wydychane powietrze zawierajce dwutlenek wgla do tyu, za plecy. Sprzt by pono rwnie skuteczny, co prosty. Pozostawanie pod niegiem przez 15 minut, to prawdopodobiestwo na przeycie w 92% jeli 180 minut, to szanse wynosz 27%. Taki jest szacunek specjalistw od lawin, a przypomnieli to przy okazji ogromnej iloci gronych lawin w zimie 1999 roku. Skdind wanie specjalici s peni wtpliwoci co do sposobw ratowania si, uwaaj, e lawin naley si wystrzega jak diaba.

162

Przemiany i utrudnienia

6. WODA

Kog woda nie pociga! Ten ywio koysze nas, pieci, suy nawet, by od czasu do czasu pokn swoj ofiar. Nie wolno ufa wodzie. Mona j kocha, ale ufa nie wolno. Nie darmo powtarza si, e ton ci, ktrzy umiej pywa, ktrzy uznali, e j oswoili, ktrzy jej zaufali. A pozostali drepcz po brzegu, nurzaj stopy, czasem igrawszy sobie wbiegn na gbi, by schowa si a po szyj, po czym szybko wracaj tam, gdzie czuj si najpewniej. Kto czyni lepiej? Kto jest szczliwszy? Woda to: # Gwatowne ozibienie rozgrzanego upaem ciaa, a wic udar # Zimne prdy i warstwy, nadmierne ostudzenie ciaa # Osabnicia # Zachynicia 57 # Kurcze mini podczas pywania # Znoszce prdy # Wiry # Wpltujce si wodorosty # Podwodne pnie, gazie, druty, szka # Dua fala i odbj # Pkajcy pod nami ld Te wszystkie niespodzianki mog was spotka w dwch sytuacjach, ktre naley rozway: pawienia si (istnieje takie wanie sformuowanie dotyczce najnormalniejszego uywania kpieli, pywania, a take przypadkowego wpadnicia do wody) oraz wywrcenia odzi lub jachtu. Warto przypomnie, e kpiel powinna odbywa si w kpielisku uprzednio przez was przygotowanym, czyli przejrzanym pod wzgldem bezpieczestwa. Nie powinno wchodzi si do wody, gdy ciao jest rozgrzane na socu, a odek peen 58. Oczywicie, e wypicie alkoholu powinno was cakowicie dyskwalifikowa jako pywakw. W licie od wspomnianego ju ukasza (pisa o zaspie igloo-podobnej) znalazem porad, aby podczas przeprawy przez niedue jeziorko lub rzeczk bez rwcego nurtu przygotowa sobie umieszczone pod pachami pywaki w postaci workw foliowych wypenionych szyszkami. Dodam, e podobn rol mog speni plastikowe butelki, ktrych jest peno w kadym sklepie (chodzi o butelki puste oczywicie!) Gdy dobrowolnie odpywacie daleko od ldu (dla kadego daleko oznacza zupenie inne odlegoci!) pamitajcie o tym, by obliczy tras tak, aby po powrocie mie jeszcze duo si. Pync rzek lepiej jest zacz wodn wdrwk pod prd, by potem, bdc sabszym, mc atwo powrci. Takich decyzji nie bdziecie mogli podejmowa przy przypadkowym wpadniciu do wody z dki, statku czy mostu. W wypadku wpadnicia do zimnej wody nie naley pozbywa si odziey. Wbrew powszechnym sdom nasiknita wod odzie wcale nie ciy i nie przytapia. Staje si ona za to oson przed zimnem, gdy stanowi warstw ochronn i zatrzymuje w sobie
57 58

Sam ten fakt moe zablokowa grn cz ukadu oddechowego. Mao kto wie, e moe wwczas doj do utopienia na skutek zachynicia treci odka.

163

Survival po polsku

wod ogrzan przez nasze ciao. By utraci jak najmniej energii jeli nie musimy jej traci na utrzymywanie si na powierzchni, bo mamy na sobie kamizelk ratunkow warto przyj pozycj embrionaln, czyli podkurczy kolana pod brod i chwyci je rkoma tak, by okcie przylegay do ciaa. Pozycja ta moe by udatna rwnie przy braku kamizelki. Pamitajcie, e wiosowanie rkami, to automatyczne pozbywanie si drobin ciepa, ktre nagromadzio si dotychczas przy naszym ciele. Ciepo to tracimy najatwiej w miejscu przebiegania tu pod skr duych arterii, a wic pod pachami, w pachwinach i w zgiciu pod kolanami. Mona dla ochrony cieplnych zasobw przytula si do siebie, gdy si jest w kilka osb. Chodzi tu o to, by przetrwa jak najduej, a do przybycia ratunku. Moe to by trudne przeycie, bowiem zimna woda naprawd doprowadza do niezwykego blu. Pamitam, jak w latach osiemdziesitych byo takie lato, e na Batyku, mimo porzdnych upaw, pojawia si niezwykle zimna woda. Nie znam mechanizmu jej przyjcia, pamitam tylko, e miaem ch pokonania wewntrznych oporw i wykpania si. Gdzie okiem sign, nie byo nikogo w wodzie, cho plaa bya przepeniona. Wraz z koleg wchodziem do wody na raty. Najpierw przyzwyczajalimy stopy. Bl okropny! Potem stopniowo wchodzilimy do poowy ydki, by znw wyj na chwil na brzeg. Potem wejcie do kolan. Potem do bioder Zdecydowaem, e zanurkuj. Bl zaomota w mojej gowie, zacz upa czaszk po kawaeczku. Przyrodzenie woao o lito. Cae ciao byo jakby zdrtwiae. Przez moment mylaem, e ju nie uda mi si wykona adnego ruchu, aby wynurzy si i wyj na brzeg. Potem patrzylimy obaj siedzc ju na kocu, jak paru odwaniakw prbowao nas naladowa. Zoliwie chichotalimy Opisany wyej przypadek dotyczy przybrzenej wody podczas lata i d o b r o w o l n e g o wejcia do niej, ktre to wejcie trwao cznie okoo 5 minut. Pamitajcie o tym. Jeli nie musimy si kuli, bo woda jest ciepa, a nie posiadamy kamizelki, zamiast rozpaczliwie tuc wod rkami, lepiej pooy si w wodzie na grzbiecie i da si jej unosi. Nasza wasna wyporno wystarcza. Lekkimi ruchami rk mona powoli kierowa si w stron ldu. Jest to najbardziej ekonomiczny sposb ratowania si, przy ktrym najmniej ryzykuje si zachynicie. Swobodne unoszenie si na wodzie w pozycji horyzontalnej, twarz do gry, jest to umiejtno, ktr wszyscy bezwzgldnie powinni sobie przyswoi. Jest ona szczeglnie przydatna jako wypoczynek wobec duego zmczenia po przepyniciu wikszego odcinka. Dobr umiejtnoci jest te nurkowanie. Znam osoby, ktre nawet nauczyy si pywa i robi to wietnie, wszake pod warunkiem, e nos jest stale ponad powierzchni wody. Zdolno do nurkowania, do dugiego wytrzymywania bez oddychania, do otwierania oczu pod wod, mog wiele pomc w przypadku zapltania si w wodorosty. Moe by te konieczna, gdy zapie nagle kurcz. W obu przypadkach, nie wpadajc w panik, trzeba nabra w puca powietrze i zaj si swoim problemem. Bdcie naprawd ostroni z przeprowadzaniem przed zanurkowaniem tzw. hiperwentylacji, czyli dodatkowego natlenienia organizmu za pomoc kilku silnie pogbionych i energicznych oddechw. Moe to w niebezpieczny sposb zaburzy nurkowanie 59. Przed zanurzeniem si w gbiny mona wykona najwyej ok. 4-6 gbszych oddechw, nie wolno jednak wtedy wydua zanadto przebywania pod wod (wystarczy 40 do 60 sekund), cho wydaje si, e moliwoci s wiksze. Umiejtno nurkowania doskonale przyda si w wypadku dostania si w zasig silnego wiru. Wskazane postpowanie wydaje si tu czasem wbrew zdrowemu rozsdkowi, gdy naley da si wcign. Jest to taktyka pozornie przeciw sobie. Pozornie. Walka z wirem nadszarpuje w znaczcy sposb siy czowieka, ktry wreszcie straciwszy ch do dalszego zmagania i jak wewntrzn odporno, atwo te traci przytomno po zassaniu w gbi.
59

Zbyt dua ilo dostarczonego tlenu (rwnoczesne zuboenie poziomu CO2) moe nawet spowodowa stan parahalucynacyjny na skutek niedotlenienia mzgu (sic!) z powodu zwenia naczy krwiononych, czego nie podejmuj si tutaj tumaczy

164

Przemiany i utrudnienia

Tymczasem pozwalajc na dziaanie si natury, wcignity czowiek oddala si od gwnej spirali wiru, ktra sabnie bardzo na wikszej gbokoci. Tutaj wanie, pod wod, mona przepyn w kierunku prdu rzeki na odlego pozwalajc na wynurzenie poza zasigiem wiru. Jeli tylko znalelicie si w zasigu wiru, na jego obrzeu, macie szans wydosta si z ambarasu, gdy bdziecie pynli zgodnie z zawirowaniem. Wanie na obrzeu najsilniej bdzie oddziaywa sia odrodkowa, ktra odcignie was od gronego centrum. Zawsze trzeba cho uamek sekundy przeznaczy na opanowanie narastajcej paniki i oceni sytuacj. Podobnie wyglda, gdy do walki zmuszaj prdy wodne. Obserwowaem na pewnym kamienistym wybrzeu morskim, jak ludzie wypywali daleko od ldu, mimo wzmagajcej si fali. Po brzegu chodziy suby ratownicze, ktre z niepokojem obserwoway ich wyczyny. Nie byo to wybrzee polskie, wic i przepisy kpieli byy niepolskie. Tam kpicy si kpa si, a ratujcy mia ratowa. I rzeczywicie. Ludzka gupota i zachanno na ryzyko byy takie, e w cigu godziny trjka ratownikw wycigna semk ludzi. Kady z pywakw dawa si wcign w prd wpychajcy ich na kamienne molo, o ktre fale tukyby nimi jak bezwadnymi szmatami. Gdy zauwaali niebezpieczestwo, rozpoczynali beznadziejn walk z prdem: praktycznie stali w miejscu, cho naprawd dzielnie pracowali ramionami. Po pewnym czasie tracili siy i wydawao si, e kolizja z molem jest nieunikniona. Wtedy wanie ruszali ratownicy. Ratownikom pyno si troch lepiej: mieli na nogach petwy i mieli wiadomo jak dziaa prd. Mimo tych uatwie mieli dwukrotnie due kopoty z dobiciem do brzegu gdzie dalej od mola. Dwukrotnie wic, wraz z ratowanym, poobijali si o kamienie szczliwie nie w samym centrum przyboju. Mimo ich wysikw, mimo wyranie widocznego niebezpieczestwa kolejni miakowie pchali si do wody w tym rejonie. Zdarzao si, e jeden ratownik holowa kogo do brzegu, a pozostaa dwjka odpywaa po kolejnego kandydata na topielca. Tymczasem ratownicy mogli nie mie adnej roboty, gdyby owi miakowie mieli jeszcze odrobin rozsdku i dokonali analizy sytuacji. W takim przypadku dawaliby si prowadzi przez prd, ba!, pynliby wraz z nim i spokojnie ldowali po drugiej stronie mola. Walka z wod, to nie tylko walka z prdem, bowiem moecie mie do czynienia z pyniciem przeciw fali i przeciw odbojowi. W obu przypadkach pokonuje si opr wody pod jej powierzchni, zanurzajc si gbiej. Jeeli wic zamierzacie przy silnej fali odpyn od ldu, by np. ratowa kogo toncego, za kadym razem, gdy zblia si do nas fala nurkujcie. Wraca do brzegu bdziecie ju na wierzchu fali, co nawet przyspieszy wasz powrt. Wakacje 1997 roku udowodniy mi, e zapomniaem o kopotach zwizanych z powodzi w kraju. Jest to ywio czsto sprawiajcy kopoty nie tyle swoj obecnoci, co nieobliczalnoci. Jak kady ywio. Sam zostaem skarcony za nieostrono kiedy chciaem przej przez doskonale znan sobie, mi i sympatyczn rzeczk, lecz tym razem wezbran. Brd nie nadawa si do wykorzystania. W innym miejscu, gdzie byo pytko, wszystko zdawao si by w jak najlepszym porzdku. Prd nie wydawa si na tyle silny, aby si dugo waha. Prd rzeczywicie nie by straszny, ale kiedy noga stpna na paski i poronity wodorostami kamie, to Woda porwaa mnie, obijajc o kamienie. Trzymana w rku torba foliowa dziaaa jak nadty spadochron cigncy skoczka po ziemi. Potem pad w boju Kamil, potem Mariusz. Suche rzeczy zmieniy swj stan i kiedy poszlimy si rozgrza w restauracji zwanej przez nas U Kowalskiej, pode mn pojawia si kaua, jak pod Wodnikiem czy jakim Utopcem. Woda nie zawsze bywa przyjazna. Joanna (druhna) podpowiedziaa mi, e wcignici w wartki nurt grskiej rzeki powinnimy stara si utrzyma kurs nogami do przodu, aby nie wali gow w kamienie, oraz na plecach, aby atwiej byo oddycha. Innym rodzajem kopotw jest wpynicie w gste wodorosty. Jedynym sposobem na to, by si nie zaplta, jest przewrcenie si na grzbiet i pynicie w tej pozycji. 165

Survival po polsku

Sposb ten moesz z powodzeniem zastosowa, gdy pod twoim ciarem zaamie si ld i bdziesz chcia wydosta si na powierzchni. Obr si tyem do tafli lodu, ktr w tym miejscu uznae za mocn na tyle, by utrzymaa twj ciar, rozpostrzyj ramiona na boki i lekko ku tyowi, oprzyj je na lodzie, a nogami wykonuj typowe ruchy pywackie tak, by ciao przyjo pozycj poziom. Zacznij stopniowo wciga si na ld. Powoli. Bez gwatownych ruchw. Teraz dopiero poczujesz, e mokre ubranie ciy. Mimo to nie naley go ciga zatrzymuje ciepo blisko ciaa, cho na mrozie (zwaszcza silnym) moe zesztywnie i ogranicza ruchy, a brzegi zaczn kaleczy ciao. Caa akcja pniejszego rozgrzewania powinna odbywa si bardzo powoli i bez gwatownych zmian temperatur. Zaleca si w miar moliwoci polewanie letni wod, ktr stopniowo ogrzewamy. Podobnie, jak przy odmroeniach. Skuteczne jest rozgrzewanie wasnym ciaem, przytulaniem si, nawet przez kilka osb. Ratowanie toncego czowieka musi odbywa si z zachowaniem rozsdku. Przeczytajcie sobie raz jeszcze mj opis akcji przy kamiennym molo. Tam wanie akcje udaway si, bo ratownicy znakomicie rozumieli warunki. Trzeba wic zna (odczytywa z fal, zmarszczek i innych ladw wodnych) jakie moe by dno, jaki jest prd wody. Trzeba te zdawa sobie spraw, e przy falowaniu powierzchni wody topicy si czowiek moe nie widzie odzi ratowniczej, albo my, osobicie pyncy na ratunek, moemy nie widzie gowy toncego. Musimy orientowa si, e podpywajc do niego moemy dosta si w elazny uchwyt, ktry nie tylko e utrudni akcj ratunkow, ale jeszcze pogry nas samych. Jeli mielibycie kopot z uwolnieniem si od takiego uchwytu, przypomnijcie sobie, e najlepiej jest wtedy nurkowa. Jeli jestecie w odzi i dysponujecie koem ratunkowym, dobrze jest rzuca je uwizane na lince w pewnej odlegoci od toncego. Uderzenie koem moe pozbawi go przytomnoci. Wciganie osoby ratowanej do odzi naley przeprowadza wycznie od strony rufowej. Jeli d si wywrci, nie naley od niej odpywa. Obecnie do budowy odzi i jachtw stosuje si materiay nie tonce. Jeli wyawiamy osob nieprzytomn, naley przystpi do sztucznego oddychania od razu, jeszcze w wodzie. O uratowaniu ycia mog decydowa sekundy. Nie warto wtedy bawi si w usuwanie wody z jamy ustnej. Mona to zrobi tylko przez przechylenie gowy twarz ku doowi, a potem przystpi do akcji. Gdy ju wpompujemy w puca topielca troch powietrza, albo gdy pojawi si samodzielny oddech, mona zadba o dokadniejsze oczyszczenie jamy ustnej z wody i zanieczyszcze; oczyszczania puc z wody nie stosuje si. Dalej przystpuje si do normalnej akcji reanimacyjnej, jeli topielec nie oddycha samodzielnie. Utonicie, to nie tylko zalanie puc wod, a wic ustanie dostpu powietrza. Zgodnie z prawami osmozy, woda po wpyniciu do pcherzykw pucnych przedostaje si do krwioobiegu i rozciecza w znaczcy sposb krew 60, co z kolei prowadzi do szoku elektrolitowego, a wic wstrzsu dla caego organizmu dotyczy to wd sodkich. W wodach sonych nastpuje sytuacja odwrotna: prawa osmozy decyduj o przechodzeniu wody zawartej w osoczu do sonej wody, ktra wpyna do puc. Krew wwczas gstnieje i serce traci sw wydolno. Zdarza si te, e nastpuje zgon ju po wycigniciu topielca na brzeg, po przywrceniu akcji serca i puc: pod wpywem uprzedniego zalania nastpuje niewidoczny przecie obrzk puc, co prowadzi do zablokowania procesu wymiany gazw w pucach. Oprcz tego zmieniaj si odczyny w wanych yciowo narzdach, co stanowi gron sytuacj urazow. Wspomn jeszcze o termicznym poraeniu tchawicy, kiedy czowiek dusi si, chocia jeszcze nie opi si wody. Kpiel z penym odkiem moe spowodowa gwatowny odruch wymiotny, co z kolei moe doprowadzi do zalania puc treci odka. Nawet po odratowaniu biedaka, kwas odkowy powoduje u niego uszkadzanie delikatnej tkanki pucnej. mier moe nastpi wiele godzin po wypadku. Z tego choby powodu kady, kto si topi, powinien znale si pod kontrol lekarza, choby chodzi ju samodzielnie po suchym brzegu.
60

Do krwi mog przedosta si nawet ponad 2 litry wody!

166

Przemiany i utrudnienia

PAMITAJCIE: toncy moe w ogle nie krzycze (woda zalewa mu usta) nie spodziewajcie si, e krzyk zaalarmuje wszystkich. Liczy si tylko obserwacja ludzi w wodzie! Dorosy czowiek walczcy o przeycie w wodzie, unosi si na powierzchni 1-3 minuty, dziecko 1/2 minuty. Topicy si czowiek nie wystawia z wody rki i nie macha ni, by go kto zauway. Topicy si wpada w panik i czyni ostatnie wysiki, by nie zgin. Toncego mona rozpozna po rkach odrzuconych na boki i wykonujcych ruchy podobne do pywania, take po odgitej do tyu gowie (walka o to, by woda nie zalaa ust), czsto po szeroko otwartych ustach chwytajcych apczywie powietrze. Bardzo grone s zabawy w przytapianie, gdzie po kilku takich rundach koledzy nagle odpywaj pozostawiajc biedaka, ktry dopiero za chwil bdzie mia powane trudnoci z oddychaniem. Wcale nie s bezpieczniejsze sytuacje wrzucania kogo do wody z pomostu, zwaszcza, gdy stao si to nagle, nawet bez artobliwej szamotaniny na pocztku. Wpadajcy do wody czsto odruchowo a wic jest to poza jego kontrol gwatownie nabiera powietrza jeszcze przed penym zanurzeniem. Tyle, e czasem dzieje si to ju w wodzie! Wyej pisaem o niebezpieczestwie dostania si wody do puc. Uwaajcie na nurkujcych, zwaszcza dzieci: zaburzenie bdnika powstae na skutek zetknicia z zimn wod powoduje zaburzenia w odczuwaniu gry i dou; nurkujcy nie umie okreli, gdzie jest powierzchnia wody i chcc si wynurzy pynie ku bokowi lub w d przypadek zdarzajcy si tym, ktrzy mieli kiedy zapalenie ucha rodkowego (lub nurkom po pkniciu bbenka w uchu)! Podczas ogldania sprztu ratowniczego zwrciem uwag na tratw ratunkow przeznaczon dla lotnikw, a umieszczan w spadochronie. Jest to waciwie nie taka tratwa, jak przywyklimy j rozumie, ale jednoosobowa nadmuchiwana deczka, przeznaczona dla tych, ktrzy katapultujc si ze spadochronem wpadli do wody. Poniewa nie jest wykluczone, e po wcigniciu si z wody do deczki pilot moe straci przytomno, zadbano o to, by deczka dryfowaa w kierunku brzegu. Jest to moliwe dziki niewielkiej dryfkotwie. Przypominaa ona co w rodzaju spadochronika z otworem u szczytu. Wrzucenie dryfkotwy do wody i jej swobodne unoszenie na powierzchni, przyczepienie do dzioba deczki i morskie fale wszystko to powoduje, e deczka jest powoli popychana, a raczej cigana ku brzegowi. Zasugerowao mi to, e sporzdzenie dryfkotwy podczas pywania na materacu dmuchanym moe da podobne efekty. W sytuacji krytycznej mona by tego dokona posugujc si choby wasnymi majteczkami, gumk i nimi z nich wycignitych. Zrbcie, prosz, prb nad naszym morzem (niech kto was jednak ubezpiecza w odzi) i dajcie zna o wyniku. No i jeszcze jedno. Powracam na moment do wspomnie zimnej wody. Bl doznawany przeze mnie w Batyku by tylko jednym z dozna, jakie mona mie w takiej sytuacji. Innym, gorszym, jest doznanie umierania, kiedy siy uciekaj wraz z kaloriami. Okrelono, e w wodzie o temperaturze 10 C czowiek ma szanse przeycia przez okoo 1/2 godziny. Czemu? Ujemny bilans energetyczny! Dziesi stopni... to moe by mia wiosenna pogoda. Idziemy sobie na spacer w promieniach marcowego soca... Trudno wyobrazi sobie, by co takiego mogo dziaa na nas zgubnie. Kiedy jednak ciao jest otoczone cile drobinami odbierajcymi ze swego ssiedztwa a wic z nas ciepo, by prawem homeostazy doprowadzi do takiej samej temperatury, czyli 10 C, wwczas moemy by jedynie szczliwi, e oto mamy do dyspozycji nasz wol i moliwo posuenia si koczynami do niezwocznego wyjcia na brzeg Batyku. Innym przypadkiem moe by jeszcze taki, e jestemy rozbitkami i czekamy na pomoc, ktra oby przybya przed upywem 1/2 godziny! Jest to jaka rnica.

167

Survival po polsku

7. BAGNO

Mie, mlaskajce bagienko, o zapachu bagienka, o przytulnoci bagienka, dajce bagniste poczucie bezpieczestwa Obrazek by moe miy niektrym spord tych, co to lubi owi ryby w mtnej wodzie. Obrazek a szczeglnie fotografia miy sercu i oku survivalowcw lubicych symbole tego, co czyni i kim s. Przecie wydaje si, e to samo sedno, gdy patrzy si na gromad brnc przez bagnisty teren, po pachy w brei, z umazanymi i zmczonymi twarzami, z plecakiem niesionym na gowie i przytrzymywanym jedn rk. Takie fotografie pokazuje si potem znajomym i maolatom. ukasz-w ale mi si nawtrca w moje pisanie! zaproponowa bym zacytowa nastpujc myl: chodzenie po bagnach wciga To jest przygoda! Myl o przejciu przez bagno. To jest przygoda zaplanowana w szczegach. Przez bagno nie przechodzi si ot, tak sobie, tyle, e ostroniej. Wszelkie brodzenie (przejcia przez rzeczne brody) i bagnienie (per analogiam) wymagaj rozsdku i spenienia kilku zasad. PIERWSZA: na bagna nie idzie si samotnie. DRUG z nich jest pamitanie o tym, e pierwszy idzie przewodnik-zwiadowca. To on bada gboko brodu, sprawdza miejsca niebezpieczne i je oznacza, wycofuje si, gdy tego trzeba. Ta zasada winna obowizywa w przypadku wszystkich trudnych przej i przepraw. TRZECIA zasada, to bycie przygotowanym na to, e rwcy potok porywa, a bagno zasysa. W potoku idzie si ukosem pod prd, a do tego jest si zabezpieczonym lin, ktrej koniec przywizuje si po przejciu do np. pnia drzewa lub trzyma si samemu, by uatwi przepraw innym. Wobec bagna stosuje si przynajmniej dwumetrow grub ga niesion oburcz poziomo przed sob (jak w wdrwce po lodzie). Wdrowanie powinno odbywa w pobliu kp zielonoci, ktre co prawda mog by tylko powierzchniow wysepk, ale tu przy nich czsto mamy wiksz gwarancj twardszego podoa. Ga oparta oboma kocami na takich wysepkach pomoe wydwign ciao z bota w razie zasysania. Zasysanie jest tu (poza wystpujcymi czasami trujcymi wyziewami) najwiksz dla nas grob. W tym samym celu mona podwiza pod pachami wystajce wizki gazi i traw, by stanowiy rodzaj oparcia. Jeli wyranie poczujecie, e wasze nogi zagbiy si w bagnist ma i z kad chwil zapadacie si coraz gbiej, a nie posiadacie nawet gazi cakowicie zapomnijcie o wyciganiu zassanych ng z bagna! Naprzemienne wyciganie ng powoduje jeszcze szybsze zapadanie si. Aby tego unikn, najlepiej jest w pocztkach zasysania pa do tyu, na plecy i wydobywa cierpliwie, powoli, wowymi ruchami. Dalej ju tylko trzeba wyczoga si na pewniejszy grunt. Zawsze i na terenie grzskim, i na niegu najatwiejszym sposobem na poruszanie si jest czoganie. Tylko nie wiadomo czemu, czowiek tak straszliwie boi si ubrudzi! Jeli kto z brzegu, z twardego ldu bdzie mg nam pomc, moe to zrobi rzucajc w nasz stron gazie i kije. Jeli jestemy blisko brzegu, moe przygi ku nam jakie modsze drzewko. Moe wreszcie rzuci lin, ktrej koniec przywie do pnia maego choby drzewka. Trzeba si pilnowa, by nie spoczy w bagienku dwie osoby.

168

Przemiany i utrudnienia

Bagna mog by rnorodne. Opisuje je Andrzej Trembaczowski w swojej ksice o survivalu 61. Bagno to bardzo nieprecyzyjne okrelenie. Inne s rozlege trzcinowiska poprzecinane labiryntami kanaw, inne lene mszary, jeszcze inny botnisty ols. Potocznie przez bagno rozumie si zwykle teren podmoky o mikkim, ppynnym dnie, nie dajcym trwaego oparcia. Na wierzchu moe by woda lub nie. Czasem wcale wody nie wida. Wspln cech wszelkich mokrade jest to, e nie mona po nich ani i, ani pyn. Najlepiej i najrozsdniej omin tak przeszkod, chyba e nie ma innego wyjcia. Pokonywanie bagien moe by trudne, bardzo trudne, a nawet niebezpieczne. Zaley to od charakteru bagna. Mszary zajmuj paski teren pomidzy wzniesieniami. Tak mis od wiekw wypeniaa woda, ktra nie znajdowaa odpywu. Nagromadzone szcztki rolinne gnij powoli w warunkach beztlenowych i razem z wod tworz lepk, grzsk papk. Dno takiego bagna bywa twarde (nie przepuszczajce wody). Czasem ley pytko, ale miejscami znajduj si zagbienia. Grzskie podoe porasta rolinno bagienna, tworzc tzw. kouch. Z czasem taki kouch wzmacnia si pltanin korzeni, a bagno przeksztaca si w torfowisko. Oprcz mchw, traw bagiennych i wenianki pojawiaj si kpy urawiny oraz drzewa karowate brzzki, wierzby i sosenki. Te mae, pokraczne drzewka ledwo trzymaj si powierzchniowego podoa. Rosn nieregularnie, tworz kpy, miejscami bardziej zwarte wyspy. Kpa wyszych drzew, wyranie rnicych si od bagiennych niewydarkw, oznacza grunt stay. Na takich bagnach znajduj si te mae stawki wypenione wod lub miejsca pokryte tylko mchem bez wyszej rolinnoci. S to miejsca zdradliwe. Jak porusza si po takim terenie? Na og, jeeli rosn drzewka, kouch moe utrzyma ciar czowieka. Jego grubo jest jednak niejednorodna, a wytrzymao rna. Jeeli musimy i po czym takim, dobrze mie ze sob dwumetrow erd. Bdzie mona j oprze o najblisze twardsze miejsca w razie przerwania koucha. Nieraz moemy pozna ciesz pokryw po tym, e nie tylko ugina si, ale faluje pod nogami. Lepiej nie zapuszcza si dalej. Przez bagna nie naley przeprawia si samotnie. W trudnych miejscach idc na czele osob asekuruje si lin. Nie jest to jednak stuprocentowa ochrona! Aby wycign nieszcznika z bota, trzeba samemu mie trwae oparcie. Drog wybieramy, kierujc si na wiksze skupiska drzew tam kouch jest mocniejszy, czasem jest to twarda wyspa (wysze drzewa). Przeprawa przez bagna nie bdzie szybka. Po chybotliwym gruncie trzeba i powoli, pynnie przenoszc ciar ciaa. Nie wolno sta dugo, lepiej zawczasu upatrzy sobie miejsce na nastpny krok. Nie skaka! Utrata rwnowagi moe spowodowa, e staniemy w sabszym miejscu. Nie naley te za bardzo ufa drzewkom. Mog nie utrzyma obcienia i przewrci si wraz z korzeniami i kawakiem podoa. Nie depczmy sobie po pitach. Koniecznie zachowajmy odstpy, by poprzednik mia czas na wybr drogi. Stawianie stp w lady poprzednika jest niecelowe, gdy kady krok coraz bardziej osabia kouch. W razie upadku lub przerwania gruntu trzeba chwyta si krzeww i delikatnie podciga. Mona pomaga sobie erdzi. Nie wolno rusza gwatownie nogami, bo jeszcze bardziej osabia to kouch. Cay wysiek naley przenie na rce, wykorzysta kady chwyt i, podcigajc si powoli, wczoga na mocniejszy kouch. Pezanie znacznie zmniejsza nacisk. Idc przez bagno, nie sugerujmy si zanadto ladami zwierzt zwierzta potrafi porusza si tam, gdzie czowiek sobie nie poradzi. W podobne bagno moe przeksztaci si stare zaronite jezioro. Pytsza jego cz zmienia si w torfowisko, a dawne ploso, nieraz bardzo gbokie, moe by oczkiem wolnej wody lub te znikn pod cienkim kouchem. Doj do takiego oczka si nie da. Przybrzena rolinno tworzy pywajce nawisy, ktre mog atwo si przerwa. Lepiej zachowa ostrono takie bagna bywaj bardzo gbokie.
61

A. Trembaczowski, Zanim wyruszysz, czyli co o survivalu, DW Bellona, Warszawa 1998

169

Survival po polsku

Gbokie mog by take niewielkie bagienka w pobliu wypywu podziemnych wd, gdy woda sczy si poprzez mikkie ilaste podoe. Takie miejsca nie zamarzaj! Czasami bagno jest tylko torfowiskiem, a chwiejce si mchy niekoniecznie le na grzskiej mazi. Pod nimi jest tylko przesycona wod gbczasta pltanina korzeni i obumarych rolinnych szcztkw. Wprawdzie wbita mocno erd wchodzi gboko, ale takie bagno nie jest ju niebezpieczne. Moemy co najwyej zmoczy sobie nogi. Oczywicie, nieatwo i po takim tapczanie i robi to pewne wraenie. Nie zaronite miejsca, pokryte jasnozielonym mchem lub trawk, naley jednak omija. Mog by to lokalne doki. Uwaa te trzeba na rowy i bagienne stawki. Poziom wody moe by w nich niewysoki, lecz ilo nagromadzonego na dnie muu znaczna. Pokonywanie mszarw i torfowisk jest wyczerpujce. Podczas upau dodatkowym utrudnieniem bdzie parne, duszne powietrze i dokuczliwe owady W kpkach porastajcej bagno rolinnoci mog by mije. Zupenie inaczej pokonuje si ols mokrado poronite wysokimi drzewami. Drzewa rosn tu pewnie, na twardym gruncie, i korzenie maj mocne. Na takich wysepkach, przy samych pniach, mona stan bez obawy. Pnie te daj solidne oparcie. Pomidzy wysepkami jest jednak rzadkie, maziste boto. Porusza si trzeba od drzewa do drzewa, z kpy na kp. Jeeli odlegoci staj si wiksze, mona na boto pooy gazie lub cite drzewka. Takie pomosty s nieodzowne, gdy poruszamy si po mikkim podou. Gazie kadzie si raz w poprzek, raz wzdu drogi, tworzc krat lub drabin, ktra zmniejszy nacisk. To bardzo pracochonne zajcie. Drog przed sob moci si mrwczym sposobem podaj dalej. Gdy nie ma grubszych gazi, mog by oziny, wierczyna, trzcina. Soma lub siano te daj jakie oparcie. Kady krok wciska jednak taki pomost w boto, nie jest to wic trwae zabezpieczenie. Trzcinowiska z labiryntami kanaw s dostpne tylko dla zwinnej dki. Na rolinnoci wyrastajcej z wody utrzyma si nie sposb, a roliny mog wyrasta z gbokoci przekraczajcej wzrost czowieka. W zielsku take pywa si nie da. Nawet kierowanie dk wymaga wprawy, a zamiast wiosa lepsza jest duga erd. W labiryncie kanaw nietrudno zbdzi, bo trzciny stercz wysoko ponad gow i zasaniaj widoczno. Pewn orientacj uatwia prd wody.

170

Przemiany i utrudnienia

8. NOC

Od razu naley stwierdzi, e jak dla gorcego lata, zima jest cakowitym przeciwiestwem, tak dla dnia noc. Tyle, e i lato, i zim znacie doskonale. Doskonale znacie te jasny dzie. Noc, ktr przecie z reguy przesypiacie, jest dla was egzotyk. Noc ma swoich staych mieszkacw, noc ma swoje wasne odgosy i zapachy, swoje barwy i zwyczaje. Jeli wkroczycie w noc bez przygotowania, ukryje ona przed wami swoje bogactwo, albo wystraszy nagym wydarzeniem. Gdy zatrzymacie si noc w lesie bez ruchu, gdy uspokoicie swe bijce ze strachu serce i przestanie wam ono zagusza lene odgosy usyszycie, jak bardzo nocne ycie jest bogate. Marcin jeden z moich obozowiczw kiedy mielimy pierwszy nocleg w lesie, zacz po zmierzchu wykazywa nagle pewien niepokj, ktry wrs niesamowicie, kiedy zaproponowaem krtki spacer do lasu. Bardzo lubi wdrowa bez latarki, wic pierwsze kroki w ciemno spowodoway, e zatrzyma si gwatownie i to bya odwaga przyzna, e bardzo si boi. Jeszcze nie by nigdy w lesie w tak cakowitej ciemnoci. Miejsk ciemno zna, czuje si w niej w miar dobrze, ale las go przeraa. Uspokoiem go i poprowadziem powoli ledwo widoczn sarni ciek. Nie stosowaem adnego przymusu. W kadej chwili obiecaem moemy wrci. Pokona lk. Nocne bezpieczestwo polega gwnie na trzymaniu si zasady: bd niewidoczny (niesyszalny, niewyczuwalny), natomiast sam wid (sysz i czuj)! O dziwo, ta zasada doskonale pasuje do dziennych zagroe, tyle, e jako istoty kierujce si gwnie wzrokiem jestemy rutynowo nastawieni na odbieranie bodcw pochodzcych od wiata penego wiata sonecznego. Cho powysza zasada sugeruje zagroenia ze strony zwierzt i innych ludzi, odnosi si take do uksztatowania terenu. Okazuje si, e co bystrzejsze jednostki odbieraj obecno gbokiego jaru przy pomocy suchu, gdy dwiki stamtd dochodzce (gwnie dwiki odbite) s guche, jakby odarte z jdrniejszych tonw. C wam tu tumaczy stacie noc nad parowem i posuchajcie! Teraz spoczn i ciszy posucham rzek wycigajc si na mchach. Ale spocz nie mg. Soce zgaso, z bagien wstaway chodne opary; ogarn go zib. Wic si rozebra, wytar ciao do czerwonoci mchem i znowu wilgotn bielizn nacign. Teraz si rozgrza, na gd fajk wypali i rozdmucha na brzegu niewielki ogieniaszek. Obruszyo to panw ostpu. Uhu, uhu! rozlego si ponuro, gronie. Czarny cie wysun si z gszczy, mikkie skrzyda musny go prawie w locie, zakoowao straszydo nad ogniem i popyno nisko nad topiel do lasu po up. Po chwili drugi za nim pody. Uhu, uhu! Unguibus et rostro! Szponami i dziobem! Herbowa dewiza i bojowy zew! Uhu, uhu! Wycignity u ognia Rosomak sucha. Od puszczy grzmia weselny, wiosenny chr. kanie sowikw, bekotanie cietrzewi, pobekiwanie kozw. Na bojowe haso rabusia zaledwie chwila ciszy i znowu radosne hymny modego ycia. Nagle rozdar powietrze krzyk blu, grozy, mierci i znowu cisza. Zadar zajca! szepn Rosomak.

171

Survival po polsku

Na niebo wypyn ksiyc. Mgy w jego widmowym wietle potworzyy korowody taczcych mar w gzach powczystych. abie kapele im gray, powiew wiatru ukada figury, grupy, koa. Kdy, daleko chlupna woda, co zattnio, zaklekotao, rozdaro korowd mgie. o idzie przez pohybelnik! szepn Rosomak. Dla tego nie ma topieli. Jak widmo, bez szelestu pir rabu znowu nad nim przelecia, zapad w gszczu. Z upem wraca! Ma w gniedzie mae. Ale wreszcie ze zmczenia i trudu ogarna go senno. Jeszcze patrza, jak dym ogniska ku mgom ruszy i w tan si wmiesza, jeszcze sysza ostrzegawcze krakanie krzywki-matki i nagle ruszy i on za dymem i mgami. I taki by lekki jak one; i zrobi si dzie, a on szed przez topiele, zaglda do gniazd, gaska rk ptaki, przepywa rzek, objwszy ramieniem osia za szyj, przypatrywa si, o krok stojc, jak bk-odludek zatapia dzib w szlam i bucza dononie, i odtrca pici puchacza od srokatego kolcia ani. I takim snem czarodziejskim skoczy si pracowity dzie wodza-Rosomaka. Tak opisaa noc w pierwotnym lesie Maria Rodziewiczwna w swej opowieci egzaltowanej, ale jake survivalowej z ducha Lato lenych ludzi. Wyznaem ju, e uwielbiam wdrowa noc po lesie nie uywajc latarki, chyba, e trac orientacj w otoczeniu, to znaczy: nie czuj cieki, pod nogami mam doy lub obok jest przepa, kiedy te nie zauwaam gazi, mogcych wyku mi oko. Na gazie zreszt jest sposb: naley i z pionowo ustawionym 10 cm przed sob (przed twarz) przedramieniem. Mona te ustawi w ten sposb obie rce zczone palcami i z rozszerzonymi okciami jest to szczeglnie przydatne, gdy zechcecie biec przez zarola. W pierwszym przypadku oczy patrz na wiat z obu stron jednej doni, w drugim pomidzy dwiema domi. Wdrowanie ciek w cakowitej ciemnoci moe by uatwione, kiedy bdziecie patrze w gr, pomidzy korony drzew: najczciej w grze wida midzy nimi przewit wskazujcy kierunek. Mwi, oczywicie, tylko o lesie. Gdyby noc zaskoczya was na szczytach skalistych gr szczerze radz natychmiast zakoczy wdrwk, otuli si w zapasow odzie, przykry si nawet plecakiem i uoy si w bezpiecznym miejscu. Gdy, wdrujc noc w kniei wraz z wiksz gromad, nagle stwierdzicie, e si zgubilicie, lepiej nie starajcie si zbyt aktywnie szuka grupy, jeli nie znacie tego lasu i nie znacie celu wyprawy. Majc nadziej, e w grupie znajdzie si kto, kto po pierwsze: zauway nasz nieobecno, a po drugie: wrci po nas musimy nadawa sygnay. Sygnay dwikowe s potrzebne, ale niestety wrd drzew maj may zasig krzyk syszalny jest (w zalenoci od gstoci lasu) na odcinku 200-300 m. Wiksze znaczenie maj sygnay wietlne, o ile w ogle posiadamy moliwoci ich nadawania, czyli jeli posiadamy sprawn latark. W odstpach pminutowych zapalamy j i prowadzimy kilkakrotnie w lewo i prawo, ok. 90-stopniowym ukiem w kierunku przypuszczalnego znajdowania si grupy. Czas takiego sygnau ok. 10 sek. Jest to zazwyczaj wystarczajce, by nas znaleziono. W wypadku podwyszonej wilgotnoci powietrza, gdy jest ono lekko zamglone, moemy przy pomocy latarki tworzy wietlne smugi na niebie, ktrymi poruszamy powoli w lewo i prawo, by mogy by widziane spord drzew. Jeli zdecydujemy, e udajemy si na spoczynek, a nie al nam baterii i spodziewamy si jednak nadejcia ratunku, moemy wbit w ziemi ga odzia w nasz bia podkoszulk i owietli to wszystko od dou. Taki nocny duch, wieccy w ciemnociach, bdzie widoczny z daleka. 172

Przemiany i utrudnienia

Noc daje szczegln si tym, ktrzy j rozumiej. Tacy ludzie nie gubi si noc. Dla nich nocny wiat jest peen atrakcji. Mona cicho przemyka pomidzy pniami, z ktrych kady wyglda na tak sam istot, buszujc w dziczy. Mona si na brzegu ruczaju wsuchujc si w jego tajemnicze opowieci. Mona sprbowa biegu po ce owietlonej ksiycow powiat, kiedy towarzysz nam nierozpoznawalne cienie. Tacy ludzie miao krocz drog, ktr bardziej czuj przed sob, ni j widz. Tacy ludzie bardziej czuj obok siebie inne istoty, ni je widz a nie s wampirami! Noc daje przewag tym wszystkim, ktrzy maj rozwinite zmysy inne ni wzrok. Czowiek jest gatunkiem, ktrego akurat wzrok jest naczelnym zmysem. Daleko mu do swoich domownikw, psa i kota, pod wzgldem wraliwoci suchu czy wchu. Ale nie jest tu zupenym ignorantem. Kiedy cay wiat ukada si do snu, pojawia si pochliwy twr, nocny mieszkaniec ziemi cisza. Tylko nieliczne trzaski, szelesty i podobne dwiki docieraj do twoich uszu, kiedy stoisz samotnie w rodku przestrzeni zapenionej przez drzewa. One, i krzewy, i poszycie lene, tumi odgosy picych zwierzt. Tylko niektrzy amatorzy nocy s aktywni gdzie w pobliu. Nietoperze i sowy lataj niemal tak bezgonie, jak synne z tego my. Jee myszkuj gdzie w zarolach, z lekka tylko poruszaj gazkami, zdradzajc swoj obecno. Sycha czasem, e gdzie odbywaj si nocne owy. Niekiedy spadnie li. Ludzie znajcy las wiedz doskonale, e to nie strzygi ani upiory. Obawiaj si bardziej skrcenia nogi czy przewrcenia si na niewidocznej nierwnoci podoa. Ci, ktrzy znaj bardzo dobrze lene niebezpieczestwa, myl z niepokojem o tym, czy nie znaleli si przypadkowo na terenie czsto odwiedzanym przez kusownikw. Zapltanie si w druciane wnyki lub wdepnicie w paci, da kademu poczucie, co to znaczy by zwierzyn, na ktr poluje chytry i bezlitosny czowiek. Gdy noc si koczy ptaki dadz sygna o tym. Budzcy si las, to koncert, za ktry nie dajesz ani grosza, a ktry pozostaje dugo w gowie. W czerwcu i przez cz lipca jako pierwsze odzywaj si ptaki: # midzy 4.oo a 5.oo # midzy 5.oo a 6.oo # midzy 5.oo a 6.oo # midzy 6.oo a 7.oo # midzy 6.oo a 7.oo # midzy 4.oo a 5.oo # midzy 5.oo a 6.oo # midzy 6.oo a 7.oo Taki to jest leny zegar. Wyjcie z lasu moecie znale zawsze wtedy, gdy bdziecie si trzyma napotkanej rzeczki, drogi, cieki, toru kolejowego albo linii energetycznej. Obiekty te w zasadzie s atwe do spostrzegania take w nocy. rudzik (monotonne cik-cik--cik + trel) skowronek polny (li-li-li-li-li--li-tirlit) kos (melodyjne dwiki fletu), dzicio szpak (gwizdy, flety, trzaski, klekot) wrbel (cilp), dzwoniec (jak kanarek) dzika ra mniszek pospolity jaskry i osty

Rano te otwieraj si kwiaty (jeli nie pada):

173

Survival po polsku

174

C) TECHNIKI

1. WZY

Jest to doprawdy ciekawe zjawisko, e wielu rozsdnych skdind ludzi, gdy mwi im o wzach, odpowiadaj bez enady i lekcewaco, e nie s eglarzami. Ha, ha, ha! Popatrzcie sobie, jak nieporadnie prbuj obwiza jaki przedmiot, bd go do czego przymocowa Wszystko im si zaraz rozlatuje, odpada, a niechby tylko sprbowali rozplta te wszystkie supy ! Nie zamartwiajcie si nadto: wraliwsza cz mojej natury kae mi si przyzna do jednej rzeczy, ktra by moe was zaskoczy. Bez wzgldu na to, jak bardzo si wymdrzam, ja sam musz kadorazowo przypomina sobie wzy, ktre chc zastosowa, bowiem regularnie zapominam, o co w nich chodzio. Rzecz jasna, musz si wstydzi, e wcale nie jestem Mistrzem Splotw Wszelakich, cho mnie za takiego chcieliby mie ci, wobec ktrych gram swoj rol Ach, dugo by tumaczy!

175

Survival po polsku

1. WZE PASKI suy do prostego poczenia dwch linek o podobnych grubociach; nie zaciska go mocno, gdy trudno si go rozpltuje (zmiana kolejnoci w wizaniu czyni ze wze BABSKI, mniej pewny i atwo plczcy si).

2. WZE REFOWY jest prawie identyczny, jak poprzedni. Czy widzicie rnic? Nasze mamy uczyy go nas w pierwszej kolejnoci. Wizanie butw jest zakoczone wanie takim zaptleniem, ktre pozwala but a waciwie wze szybko rozwiza; jest to inaczej tzw. wze PROSTY ZABEZPIECZONY.

3. WZE TKACKI, WANTOWY suy do czenia (przeduania) linki o tej samej lub zblionej gruboci.

4. WZE SZTYK jest najprostszym wzem sucym do podwizywania linki do palika lub piercienia; znany jest pod nazw wza EGLARSKIEGO lub CUMOWEGO mona zawiza go waciwie jedn rk, by zarzuci potem na supek.

5. CZENIE KWADRATOWE pomaga tworzy konstrukcje poczonych ze sob palikw (lub duych pali). Przydatny, jeli mamy zamiar zbudowa sobie solidniejszy szaas.

176

Techniki i sposoby

6. SKRT LINKI uywany, gdy linka okazuje si by za duga, a lepiej eby si nie pltaa.

7. WZE RATOWNICZY zwany u nas te TATRZASKIM, to niezaciskajca si ptla, ktr jest bardzo atwo zrobi; a dziki niej mona bezpiecznie opuci z gry czowieka. Jest to wze, ktry naprawd warto przewiczy ukadajc go na pododze wok siebie. Aby byo wiadomo, w ktrym miejscu powinien znale si czowiek zostao to uwidocznione na rysunku. UWAGA: pozostawiona jako luna kocwka liny (ta widoczna w centrum rysunku poniej) powinna by duga!

177

Survival po polsku

2. ROZBIJANIE OBOZU (NAMIOTU)

Powody dokonywania wyboru miejsca pod obozowisko bywaj rozmaite. Najczciej wystpuj trzy przyczyny: otoczenie wok przyszego obozu jest dla nas szczeglnie pocigajce, zapada noc i trzeba si wreszcie zatrzyma, oraz fakt, e podoe pod namioty kusi wzgldn rwnoci. Zwykle te trzy przyczyny wystpuj razem. Rankiem okazuje si, e poow suszcych si rzeczy zjada krowa, e wntrze namiotu pywa w wodzie, e linki stawianego po ciemku namiotu wybiegaj na rodek lenej drogi, po ktrej przejechao ju par wozw (e te nasze namioty jeszcze stoj!), e par osb spdzio noc na zewntrz, bo nic o tym nie wiedzc wyjechali na zewntrz. A w ogle to wiatr hula, wpada do rodka, wywiewa resztki ciepa, i teraz wszyscy s nieszczliwi i zzibnici. Miejsce pod obozowisko wybiera si w kotlince, ale nie na samym jej dnie zimne powietrze gromadzi si na dole! albo na lekko nachylonym zboczu. Najlepiej, eby na zboczu znajdowa si naturalny taras miejsce wprost wymarzone (byleby istnia jaki odpyw wody w razie deszczu!). Kotlinka powinna by w miar przewiewna, lecz bez przesady. Namioty powinny by osonite zboczem, cianami kotlinki, krzewami. Pnocne zbocza dla rozbicia namiotu raczej nie interesuj nas, podobnie jak wspomniane dno kotlinki. Unikamy ustawiania si blisko drg, pastwisk (e nie wspomn o gzach oraz koskich muchach), miejsc, gdzie spywa woda po deszczu (wida wypuczyny). Nie obozujemy w miejscach, ktre mog by zalane wod, gdy po deszczach podniesie si woda w strumieniu lub jeziorze. Upewniamy si, czy w razie opadw woda bdzie atwo wsika w ziemi. Unikamy terenw wilgotnych. Miejsca takie wskazuj nam rosnce olchy, skrzyp leny, sitowie, a ju na pewno tatarak. Przegldamy ziemi w miejscu, na ktrym ma sta namiot, dziki czemu unikniemy nocnego wbijania si jakiego sczka w nasze ebra. Po uoeniu podogi namiotu kadziemy si na niej, na tych miejscach, na ktrych bd spa kolejne osoby. W ten sposb moemy przed zasadniczymi pracami wykry bardziej ukryte sczki, wyczu paszczyzn podoa, ewentualne nachylenia, wybrzuszenia, itp. Jest wtedy jeszcze czas na ingerencj. Potem mog by niezwyke niespodzianki. Dlatego warto choby wiedzie, czy nie zakca si ycia mrwkom, ktre potrafi si czasem zrewanowa tym samym (w o k o l i c z n o c i a c h a b s o l u t n e g o p r z y m u s u , podrnicy pozbywali si niewielkiego podziemnego mrowiska przez zalanie go wrztkiem uwaam to jednak za barbarzystwo). Namioty ustawiamy wejciem w kierunku, z ktrego nie bdzie wiatru. W Polsce najczciej wiej wiatry zachodnie, std narzucajcy si wniosek, e raczej nie bdzie to kierunek dla wejcia naszego namiotu; uwaa si, e w naszych warunkach najlepszy jest wschd. Nad wod wiatr czsto wieje ku brzegowi, w kotlinie mona si spodziewa powieww od strony jej wlotu. Jeli kto lubi, aby namiot ogrza si jeszcze przed zachodem soca, to dobrze boczn cian wystawi ku zachodowi. Wschodnia ciana bdzie wtedy gwarantowaa poranne ogrzewanie, no chyba, e soce nie zechce si rano pokaza. Jeli kto lubi oblicza sobie takie sprawy, dowiedlimy wanie, e w typowym namiocie najlepiej ustawia wejcie na poudnie albo na pnoc. Namioty z przedsionkami majcymi boczne wejcia mog dostarczy wicej moliwoci kombinacji.

178

Techniki i sposoby

3. OBOZOWE URZDZENIA

LATRYNA nie trzeba mwi, e to specjalne miejsce powinno by umieszczone z dala od codziennych szlakw mieszkacw obozu, by zapewni cakowity komfort dumania, ale te by nie wpa w ni, gdy bdzie si wychodzio na nocne podchody, i by trzyma na dystans muchy, ktre paaj szczegln sympati do wszelkich wygdek; najlepiej jest wykopa d, po jego bokach ustawi dwa krzyaki (kozioki), na nich oprze mocny drg, drugi umieci z tyu jako zabezpieczenie przed fikniciem do tyu; drg, na ktrym bdzie si siedziao, powinien by umieszczony na wysokoci takiej, by nikt nie majta nogami w powietrzu; ziemia z dou powinna znajdowa si za plecami siedzcego, on sam za dyskretnie otoczony parawanikiem plecionym z ulistnionych gazi (wejcie z boku); wyznam, e dobrze mie pod rk wie gazk, by odpdza komary, ktre tak jako dziwnie gustuj w atakowaniu odkrytej pupy i okolic (o k o l i c panowie!) LODWKA musi znajdowa si po przeciwnej stronie obozu ni latryna i jak najdalej od niej, za to w pobliu kuchni; lodwka to zwyky d w ziemi, w stale ocienionym miejscu; im d gbszy, tym lodwka skuteczniejsza; od gry trzeba umocni brzegi dou, by si nie osypyway, przykry cao przykryw ze splecionych gazi i folii. w czasie upau wbrew pozorom korzystne jest, gdy lodwka znajduje si w miejscu osonecznionym; przykrywamy j bowiem mokrymi szmatami, te za parujc odbieraj otoczeniu sporo energii. Przy okazji przypominam, e zawarto butelki najlepiej chodzi si, gdy oboy butelk mokrym rcznikiem i pooy si wszystko na socu, w cieple. KUCHNIA rozumiem, e bdzie to bana, gdy powiem, e powinna by zlokalizowana blisko lodwki, a jak najdalej od ustronnego miejsca; powinna by osonita od wiatru. Proponuje si niektre rodki ywnociowe (podsuszane wdliny) podwiesza pod gaziami (np. w woreczkach foliowych), by nie mogy ich dosign np. zdziczae psy. MIETNIK po prostu d; mam nadziej, e zwracam si do wdrowcw, ktrymi wstrzsa dreszcz, gdy tylko pomyl, e mogliby rzuci na ziemi papierek czy pozostawi obozowisko z nie zakopan puszk; d trzeba potem zasypa (podpowiada mi zza plecw jeden ze wspwczykijw sprzed lat zw go Dominik 62 ktry wtyka nos w moje pisanie). Wszelkie stae urzdzenia obozowe budujemy wwczas, gdy zamierzamy stworzy sobie baz wypadow. Podobnych prac naley zaniecha, gdy zatrzymujemy si na jeden nocleg. Moja uwaga jest waciwie niepotrzebna, poniewa, znajc natur rodakw, podejrzewam, e wikszo przez p roku nie dopracuje si porzdnej latryny.

62

Bye jednym z najlepszych kompanw pamitaj!

179

Survival po polsku

Pragn wskaza jeszcze jeden punkt istotny w naszej sprawie. Ot budowanie jakichkolwiek urzdze obozowych wie si ze spraw materiaw. Jak sdz wielu z was wzruszy w tym momencie ramionami i powie: A c to za problem! Materia?, ronie dookoa. Wanie, e jest! Nie jest do przyjcia chobymy uprawiali nie wiem jak ekstremalny, istotny, ekskluzywny i podany przez wszystkich sport musimy liczy si z prawem obowizujcym w Polsce. Dotyczy to wycinania drzew w tym samym stopniu, co polowania na zajce albo owienia ryb. Urzdzenia obozowe mona robi z lecych na ziemi gazi, bez potrzeby wycinania drzewek. Jednoczenie co si w czowieku burzy, kiedy myli, e nie moe wyci maego, rachitycznego drzewka a lece gazie s sprchniae i oblizge. Ale survival w kocu powinien uczy kadego z nas posugiwania si kadym dostpnym materiaem, a wic i prchnem. Poza tym umiejtno porozmawiania z lenikiem na temat moliwoci korzystania z darw natury na terenie, ktry mu podlega survival pen gb! Przecie przetrwanie zalene jest take od umiejtnoci przedstawiania swoich potrzeb oraz negocjacji. Unikam przedstawiania tutaj mnstwa rysunkw i schematw urzdze (podobnie w innych miejscach tej ksiki, choby wtedy, gdy mowa jest o ogniskach, itp.), gdy uwaam, e najwaniejsz spraw jest przedstawienie pewnych zasad. Znam jednego czowieka, ktremu nigdy nic nie wychodzi, gdy jedynie stara si on, aby efekt by i d e n t y c z n y, jak na rysunku instruktaowym i zupenie nie wkada w to swojej inwencji (zobaczcie rysunek poniej to typowa sytuacja, w jakiej bywa mj znajomy).

Jeli kto mimo to bdzie potrzebowa wzorw ognisk, latryn i czego jeszcze na kocu mej ksiki znajdzie kilka tytuw podobnych ksiek, gdzie jest to wszystko.

180

Techniki i sposoby

4. OGNISKO

Ognisko zawsze, od prawiekw, byo uwaane za najwaniejszy element obozowiska. Ludzie natury, gdziekolwiek s, czy na wasnej dziace, czy na wyprawie w lene ostpy traktuj ognisko jako swego rodzaju wito. Niedopuszczalne zatem jest wyrzucanie do ognia mieci, choby niedopakw; le widziane jest zaniedbanie ognia i dopuszczenie do jego wyganicia; za zbrodni dokonan na ognisku uwaa si wygaszenie go moczem (co tak lubi przecie robi mska modzie). Taki stosunek do ogniska wynika nie tyle z dziwactwa i przewraliwienia, co ze wiadomoci roli ognia i nadawania mu odpowiedniej rangi przez codzienny szacunek podobnie, jak oddaje si szacunek grobom (cho to cakowicie inna sprawa). Ognisko to nie tylko migotliwe pomienie, na ktre tak mio popatrze. To nie tylko moliwo nadziania kiebaski na patyk, by j sobie opiec. Takie wanie jest widzenie ogniska przez mieszczuchw, ktrzy oddalaj si od swego bezpiecznego domostwa na niewielkie odlegoci i s wiadomi, e w kadej chwili mog si tam znale. Traper, wczga, nosz przy sobie zapaki doskonale zadbane. Wszystko moe zmokn w czasie burzy tylko nie zapaki. Te drewienka zamknite s razem z draskami w szczelnych fiolkach po pigukach, zawijane w celofan albo zalewane parafin. Bywa, e nosi si wraz z nimi rozpalacze ktre pomog mie ogie w trudniejszych warunkach. W obecnych czasach nikt te nie rezygnuje z posiadania gazowej zapalniczki. Nie zawadzi jednak mie w kieszonce plecaka rozpalacz w postaci mieszanki sproszkowanego wgla drzewnego, cukru, saletry, niewielkiej iloci zapaczanej siarki oraz nadmanganianu potasu, ktry jest tu elementem nieodzownym. Mieszanka ta zapala si w suchych warunkach pod wpywem silnego tarcia. Podobnie zachowuje si mieszanka nadmanganianu potasu z cukrem. Wozi si te raczej tzw. suche paliwo (inaczej: paliwo turystyczne). Obecnie obecne s na rynku puszeczki Orsolu, mae i lekkie, pene galaretki, ktr podpala si. Puszeczka starcza na 3 do 5 godzin. Wykonuje si te hubk. Wbrew temu, co si powszechnie sdzi nie jest to bynajmniej huba cita z pnia drzewa i podsuszona (cho moe si ona znale w zestawie), ale mieszanka sporzdzona z suchych i atwopalnych elementw naturalnych. Mog to by wysuszone na wir grzyby, sarnie bobki, znaleziona sier zajca czy dzika, drobiny kory brzozy i wyschnitej ywicy, a wszystko to razem zmieszane i roztarte na proszek. O rozpalaniu ognia jest mowa dalej, w rozdziale powiconym rozmaitym sztuczkom, ktre uatwiaj ycie. Miejsce na ognisko wybiera si nadzwyczaj starannie. Powinno by ono osonite od wiatru i niezbyt blisko namiotw, aby iskry nie uszkodziy stylonowego materiau. Ten drugi warunek nie odnosi si do szaasw i innych form budowlanych nie naraonych na sponicie czy rozpuszczenie si od pierwszej iskry. Wiadomo te, e nikt mdry nie bdzie rozpala ognia w takiej bliskoci od swego lenego mieszkania, e bd je lizay jzyki ognia. Tu naley wyzna, e fachowiec rozpali ognisko choby i wewntrz namiotu, i wszystko bdzie dobrze. Jednym z warunkw takiego postpowania musi by umiejtno takiego utrzymania ognia, e pomienie s naprawd mae, za o leccych iskrach czy wrcz ich strzelaniu na boki nie ma mowy (a daje je wilgotne drewno, szyszki). Naley pamita, by miejsce na ognisko okopa, oboy je kamieniami. Pamitajcie, e niektre kamienie, gdy s mokre (wyjte np. z rzeki) po nagrzaniu mog pka ranic siedzcych w pobliu! Zapamitajcie te, e moemy w zimn noc wykorzysta ognisko lepiej, jeli wybudujemy obok (sobie, siedzcemu przy ognisku, za plecami) tzw. ekran. Bdzie to rodzaj paszczyzny ustawionej ukonie ku nam i ogniowi, paszczyzny wykonanej choby z poczonych gsto palikw. Im bardziej to bdzie paska, nieporowata powierzchnia, 181

Survival po polsku

tym lepiej. Najlepsze byyby deski (lub paliki) wbite ukonie tu obok siebie, na podobiestwo maego ostrokou. Wbija si te lekko ukonie, obok dwie pary palikw i potem pomidzy nie wsuwa poziomo nastpne paliki tworzce powierzchni, ciank. Ciepo ogniska odbija si od tej powierzchni i wraca do nas, do naszych plecw odwrconych od grzejcego ognia. Jest to wszak najwikszy mankament ognisk, e od frontu czowiek si piecze, od oficyny zamarza. A tak mamy dodatkowe ogrzewanie. Zamiast typowego ogniska moemy umieci na jego miejscu najd, tak syberyjsk grzak: dwie kody drewna ociosuje si tak, by kada miaa jeden paski bok, skada si je owymi bokami ku sobie, z jednego koca umieszcza klin, ktry tworzy jakby lekko uchylon paszcz krokodyla. W t paszcz wkada si ar z ogniska. Najda trzyma dugo ar i doskonale grzeje. Opisa j F. Ossendowski w swoich wspomnieniach o ucieczce z Krasnojarska 63.

O tym, czy w ogle uda nam si rozpali ogie i jak on si bdzie zachowywa, decyduj gatunki drewna i jego stan. Oto orientacyjne wartoci opaowe drewna ze wzgldu na rozmaite efekty:
Pozycja 1 2 3 4 5 6 7 atwo rozpalania oraz szybko spalania wiea brzezina Jesion Modrzew wierk Sosna Joda Leszczyna Trudno rozpalania Dugo arzenia Db Olcha Wierzba Lipa Kasztan Wiz Akacja Sucha brzoza 64 Db Buk Jawor Grab Wiz Wydzielane ciepo Wierzba Db Grab Jawor Wiz Topola

63 64

F. A. Ossendowski, Zwierzta, ludzie, bogowie, Wydawnictwo uk, Biaystok 1991 Sucha brzoza daje mao ciepa, co czasem moe by istotne.

182

Techniki i sposoby

JAK TO ROZPALI Pierwsz spraw jest przygotowanie miejsca pod ognisko. Liczy si tu miejsce: oddalone od drzew i krzeww, suchego poszycia, osonite przed nadmiernym wiatrem. Ogniskowy punkt powinien by dokadnie oczyszczony z suchych gazek i traw. Najlepiej, jeli wytnie si w tym miejscu dar, ktr na koniec uoy si z powrotem. Rangerzy tropicy wroga, pal ognisko w maym doku wielkoci pici, przy najmniejszym podejrzeniu, e w pobliu kto jest, szybko zatykaj doek pokrywk z darni. Gdy si ma w pamici to, e ogie wspina si ku grze zagarniajc coraz to nowsze swoje smakoyki trzeba da mu t moliwo. May ogienek, ot, taki od zapaki, je mao i to raczej rzeczy delikatne. Potrzebuje wic pokarmy atwo strawne (brzoza, sosna, wierk itp.) i drobne gazki, by si rozrosn i nabra apetytu na solidniejsze potrawy w postaci sporych nawet gazi. Potem ju moemy mu podsuwa cakiem spore polana, ktre bdzie sobie powoli obgryza (db, olcha, wierzba). Trzeba raczej unika rozpalania ognia z drewna, ktre leao duej na ziemi. Zawiera ono duo wilgoci. Dlatego lepiej jest uamywa suche gazie ze stojcych drzew. Pierwszy ogie najlepiej jest poda gazkom trzymanym w doni (a nie lecym na spodzie sterty gazi), mona wwczas, zgrabnie obracajc rk, czyni naszemu ogienkowi dobrze. Budujc ognisko musimy utworzy niewielki szkielet (bo nie robimy pod adnym pozorem wielkiej konstrukcji, jak byle jaki greenhorn!) ze rednich, atwopalnych gazi. Szkielet ten winien przypomina szaas z wejciem od jednej strony, ktre przeznaczone jest dla wprowadzenia si ognia (moe by te jak studnia umiecie budowa studni z zapaek?!) Teraz naley mu tylko wyszykowa mikkie i delikatne posanie, ktre on apczywie zere (nie zna si na szaasach lubi tylko je). Bdzie ono woone przez wejcie do tego szaasu i wanie na nie kadziemy ogie. Wierzch szaasu wczeniej lub pniej okrywamy dachem z grubszych gazi. W pobliu moemy ustawi studzienk z mokrego drewna, przeznaczonego do wysuszenia. Powierzchni kadego polana moemy ponacina, ponaciosywa siekierk, by sterczay nieodcite wiry. To one wanie spowoduj lejsze zapalenie caego polana. Zauwaylicie pewnie, e mwienie o ogniu jak o ywej istocie, niespokojnym i nieokieznanym, acz sympatycznym ywitku, ma w sobie co sprawiajcego, e staje si on nam bliski. I nie dziwimy si ju, e ognisko staje si wkrtce dla nas witoci. Ognisko moe spenia rozmaite funkcje: moe to by sprawa gotowania potraw, suszenia odziey, ogrzewania si, wdzenia ryb, romantycznego wpatrywania si i nucenia piosenek. Do kadej z tych funkcji ognisko musi by przystosowane inaczej. Wasza ju w tym gowa!

183

Survival po polsku

5. CHODZENIE, BRODZENIE, WSPINACZKA

Nie oburzajcie si, chocia to, co teraz bd robi, bdzie wygldao na nauk chodzenia. Wiem, e chodzicie po tym wiecie przynajmniej te par lat. I tak wanie przechodz do rzeczy! Umiejc stawia kroki nie potrafimy chodzi! Naprawd! Pierwsza sprawa, to fakt, e nigdy nas tego nie uczono, ani wtedy, kiedy tata z mam trzymali nas pod pachy, ani potem, gdy nagle te rce puciy, ani potem, gdy wdrowalimy na dosy mikkich nogach majc swoj ma apk w olbrzymiej doni dorosego. Druga sprawa to to, e wu-ef w szkole nie nauczy nas chodzenia, podobnie jak i poprzednio rytmika w przedszkolu. Naszych dzieci szkoa te nie nauczy. Popatrzmy dookoa siebie, na dzieci biegajce po podwrku: zobaczymy stopy skierowane ku rodkowi, zobaczymy pocinane obcasy butw, zobaczymy poprzekrzywiane pity obuwia, zobaczymy cikie stpanie (waciwie przelewanie si z nogi na nog z rozpaczliwym wysikiem, aby nie upa!). Popatrzcie na schodzenie po schodach: adnej elastycznoci, adnej pracy stopy i ydki s p a d a n i e , j e d y n i e c i k i e spadanie na ca stop! No a bieganie?! Skoro ju posiadamy magiczne okienko nazywane ekranem video lub telewizora, uczymy ten wysiek i przy okazji popularnych programw o Amazonii lub Afryce rodkowej, czy jakiej innej, egzotycznej dla nas stronie wiata popatrzmy, jak chodz ludy prymitywne. Gdzie nam do nich! Cech charakterystyczn dobrego chodzenia jest wyrana praca stopy. To ona daje ca elastyczno, gdy ugina si pierwsza (a potem amortyzacja przenoszona jest na staw kolanowy i biodrowy). To ona daje bezpieczestwo, kiedy swym ustawianiem si, wybiera najlepsze oparcie i ponadto potrafi si utrzyma na ruchliwym, niewygodnym podou. Dziki waciwej pracy stopy moliwe jest uzyskanie wyszej prdkoci poruszania si (np. marszu) przy dokadnie tym samym wkadzie wysikowo-energetycznym. Podobno najzdrowsz postaw dla czowieka jest postawa wyprostowanej mapy: tuw pochylony lekko do przodu, rce zwisaj wzdu tuowia lekko z przodu, brzuch wypuszczony, nogi lekko zgite w kolanach wszystkie minie moliwie rozlunione. Wiem, e naraam si w tej chwili na drwiny, ale w tej pozycji bywa mi najlepiej. Schodzenie z gr w tej pozycji, na ugitych lekuchno, ale dobrze sprynujcych nogach jest to rozkosz w porwnaniu z tym, co odczuwaj tzw. normalni ludzie, spici, sztywni, spadajcy z nogi na nog, wstrzsani kadym zetkniciem z ziemi i narzekajcy, e schodzenie to najgorsza rzecz, bo wchodzenie da si jeszcze przey. Tylko nie przesadzajcie z t postaw, przesada bywa jeszcze bardziej mczca. Podczas schodzenia z gry warto sprbowa wikszej pracy nogi w stawie kolanowym anieli w biodrze. Ten styl powoduje, e idziemy tak, jakbymy toczyli si na kole zainstalowanym przy kolanie jest to jednak styl wymagajcy sprawnych ng, przyzwyczajonych do chodzenia, i w miar silnych. Chodzenie ma to do siebie, e lubi by rne. Inne po asfalcie, inne po piachu, inne po trawie, inne po podmokej ce, jeszcze inne po kamieniach i skaach. Grunt ubity i jednolity sprzyja dugiemu krokowi, pierwsza dotyka ziemi pita. Nierwne, kamieniste podoe wymaga dostosowywania kroku do rozmieszczenia dobrego oparcia pod stop, ktra skierowuje si ku niemu palcami. Brnicie w piachu jest atwiejsze przy zastosowaniu bocianiego chodu, czyli krok jest krtki, stopy stawiane poziomo do ziemi i z gry, nie posuwicie (noga powinna by wycigana z piachu rwnie bardziej w gr). Chodzenie po glinie czy gbokim bocie jest dosy podobne, przy czym nogi bardziej pracuj nad tym, by nie zapa polizgu, zatem pionowe opuszczanie stopy 184

Techniki i sposoby

powinno by bardziej precyzyjne, a cay ciar najpierw przyjmuje na siebie nasada palucha (czyli duego palca stopy) lub krawdzie stopy. Jeli przechodzimy przez teren lekko bagnisty, bardzo wane jest wyciganie stopy ku grze winno by ono wykonane powoli, spokojnym wowym ruchem, przy stopie skierowywanej stopniowo ku podou palcami (inaczej mwic: tak, eby stopa moga by wycignita pionowo). Uwaajcie, by w bocie nie pozosta osierocony but! Nie da si przeceni roli kija, ktry moe suy do podpierania si podczas wspinania pod wiksze zbocze, podczas przeprawy przez rzek, zwaszcza wartkiego grskiego strumienia. Stwierdziem dowiadczalnie, e w czasie podchodzenia naley stosowa raczej technik odpychania si (jak to robi flisacy na tratwach) od kija wbitego w ziemi za sob, ni podcigania si, podczas gdy kij wbity jest przed nami. Std bardziej przydatny okazuje si kij dugi, wysokoci czowieka. Aby uatwi sobie podejcie pod gr, gdy nogi s ju bardzo, ale to bardzo zmczone, naley dodatkowo trawersowa, czyli wspina si zygzakiem, nabierajc wysokoci stosunkowo powoli. Chodzenie po onieonym stoku, zwaszcza schodzenie, powinno przypomina ubijanie sobie stopni. Noga powinna kilkakrotnie unie si i stpn w to samo miejsce. Cho wydaje si to strat czasu, jednak ni nie jest. Ciar ciaa lepiej opiera na pitach. Acha: pamitajcie, by mie zaoone getry! Po niegu najlepiej i gsiego, czsto zmieniajc prowadzcego, przy czym kady stara si trafia nog w lad pozostawiony przez poprzednika. Naley wybiera tras tak, by i nawet dusz tras, czyli zygzakiem, ale unikajc przy tym gbszego niegu ni nieco powyej kolan. Lepiej w ogle zrezygnowa z przedzieranie si przez zaspy gbokie do pasa. Jeli ju musimy to robi, to najlepiej jest wykona to zadanie na czworaka, o ile odcinek prowadzcy przez zaspy nie jest zbyt dugi. Chodzenie po lodzie, to osobna sztuka. Naley po pierwsze uwaa na miejsca blisko brzegu i kp rolinnoci, blisko gwnego nurtu, w przeweniach rzeki tu ld jest cieszy. Cieszy ld w porwnaniu z innymi miejscami przy tych samych warunkach pogodowych bdzie te wystpowa na wodzie sonej (morskiej), nad bagnistym dnem, ktre pracujc wydziela ciepo, przy ujciach mniejszych rzeczek i strumykw, koo mostw. Midzy idcymi ludmi naley zachowa due odstpy (mona powiza si link w odstpach co 5-10 m). Jeli przeprawa po lodzie jest niepewna, lepiej si przeczoga. Plecaki powinny by zdjte i cignite na lince. Jeli ju uparlicie si, eby je nie na ramionach jeli! wwczas rozepnijcie przynajmniej pasy biodrowe oraz piersiowe i poluzujcie none. Nie wolno stp stawia mocno, lecz raczej przesuwa je prawie bez odrywania od podoa. Jeli usyszycie trzaski nie zatrzymujcie si w tym miejscu. Musicie wtedy od razu zawrci. Po wikszych odwilach nie bdzie ostrzegawczego trzeszczenia! W razie usyszenia gronego odgosu pkania lodu, najlepiej szybko pa na ld im wiksza powierzchnia naszego ciaa naciska na ld, tym mniejszy napr i moliwo pkania tu pod nami. Jeli zaistniaa konieczno przejcia po zamarznitej rzece, naley to robi stawiajc nogi na wybrzuszenia lodu. Te miejsca gwarantuj grubszy ld. Gadkie i adnie wygldajce miejsca, zachcajce do miego maszerowania s grone! Tutaj wanie mog czy si kry. I tu bd pka! Trzymanie w rku dugiego i mocnego kija pozwoli wydoby si z matni w razie czego. Pamitajcie, e okresy naprzemiennej pogody w zimie sprzyjaj powstawaniu przekadacw, czyli lodu skadajcego si z warstw lodu, wody i niegu. Jest to ld bardzo wtpliwej jakoci. Uwaajcie te na ld o tawym zabarwieniu. Przy pogodzie przymrozkowo-odwilowej, po duszych mrozach, ld jest najpewniejszy o wicie, gdy jeszcze ciepo dnia i operacja soca, go nie osabiy. W trudnych warunkach towarzyszcych wdrwce, naley pamita, by prowadzcy by co jaki czas zmieniany. Konieczno wyszukiwania bezpiecznej drogi jest duym obcieniem i potrzebny jest wypoczynek polegajcy choby na tym, e si po prostu idzie za innymi. Zastpca prowadzcego powinien by dowiadczony w wdrowaniu. 185

Survival po polsku

Chodzenie, to take maszerowanie. Takie trwajce kilka godzin, nuce, mczce, z plecakiem, z namiotem. Takie z k o n i e c z n o c i w p a d n i c i a w t r a n s marszu. Najlepiej uzyska efekt transu, gdy skoreluje si rytm krokw z oddechem. Podobne zgranie uzyskuje si dopiero po paru dowiadczeniach. Chodzenie, to take odpoczynek. W zalenoci od warunkw pogody, terenu, kondycji reguluje si tempo marszu (z a w s z e w e d u g t e m p a m a r s z u n a j s a b s z e g o u c z e s t n i k a w y p r a w y ) oraz odstpy midzy kolejnymi postojami. Z reguy przyjmuje si rednio: godzina marszu 10 minut odpoczynku. Co jaki czas odpoczynek przedua si do 20 minut. Sam odpoczynek nie powinien polega na bezwadnym walniciu si na ziemi, ale powinno si przechodzi od wysiku do leenia stopniowo. Najpierw naley chwil podrepta, pokrci si w miejscu. Jeli ju si kto kadzie, to nie na goej ziemi. Zaleca si podoenie czego pod nogi, np. plecaka, lub oparcie ng o pie drzewa. W ten sposb krew odpywa z przemczonych i opuchnitych stp. Nie bybym sob, gdybym nie wspomnia o chodzeniu boso. Nie chodzi o to, by zadowoli zwolennikw akupresury, ale by dziki wasnemu dowiadczeniu mc wam powiedzie: jest to cudowna rzecz! Stopa oddycha. Robi to dosownie i w przenoni. Jej kontakt z ziemi nabiera jakiego szczeglnego znaczenia, gdy myli si o teoriach bezporedniego przekazywania energii. Zreszt ma si podobne, energetyczne odczucie (jeli jest si na to wraliwym), gdy przytuli czoo do pnia brzozy czy te dbu. Nie umiem sobie odmwi przyjemnoci napisania czego szczeglnego, co absolutnie nie jest podrcznikowym, technologicznym chciao by si powiedzie ujciem problemu chodzenia. Wrcz przeciwnie! Niektrzy ludzie uwielbiaj spacery. Inni krzywi si na to i mwi, e wikszej nudy nie da si znale. Jasne, e kady ma prawo do swoich upodoba. Nie da si zatem dawa wyranego przepisu, stricte technicznego, ktry ma prowadzi do wrae, odczu i nieuchwytnych stanw emocjonalnych. Wdrwka, bytowanie w lesie, marsz grskim grzbietem albo i malownicz dolin, stanowi ten rodzaj przey, ktrego nie da si porwna z niczym innym, jak tylko z czym w rodzaju spaceru. Mona by na zupenie niewraliwym i nudzi si setnie, kiedy z grzecznoci towarzyszy si komu w czym takim. Ja akurat nale do tego typu ludzi, e zwyky spacer, do parku na przykad, gotw bybym uzna za nudne zajcie. Wyprawa w nieznane jednak jest dla mnie wydarzeniem tworzcym nieraz rozkoszny dreszcz wzdu plecw. Gotw bybym rzuci wiele zaj, gdyby tylko kto wypreparowa mnie z poczucia obowizku i rzetelnoci, bym mg beztrosko porzuci punktualne chodzenie do pracy, troskanie si o losy innych ludzi, ktrych mi powierzono, albo te dobre jakociowo wykonywanie swych zada. Czasem mwi to zupenie szczerze al mi, e nie wychowano mnie jako wczgi. Nie zwizanego z adnym miejscem, obowizkami i ludmi. Ziemia jest tak ogromna... Kiedy tak wanie widzi si chodzenie po jej powierzchni, okazuje si, e jest to czynno daleko waniejsza ni si wydawao. Naprzemienne stawianie ng staje si nie tylko sposobem na przemieszczanie si od punktu do punktu, ale jest te rodkiem do podkrelania wasnego istnienia. Kartezjusz powiedzia Myl, wic jestem. Wrd mnstwa transformacji nie znalazem jednak Chodz, wic jestem. A jestem gotw zaoy si, e tworzc to zdanie doszedem do koniecznoci utworzenia caej bazy filozoficznej, by udowodni, e oznacza to wszystko rwnie cae mnstwo spraw... technicznych. Bo to zupenie czym innym jest najzwyklejsze icie, by g d z i e t a m d o j , czym innym by wanie i . I y. Bo czym innym jest odczuwanie gruntu pod swymi nogami jako owej masy, od ktrej musimy si z kadym krokiem odpycha, czym innym jako cigej... terra incognita, ktra nas przyjanie unosi. Bo czym innym jest konstatowanie migajcych przed oczami obrazkw, przesuwajcych si po bokach 186

Techniki i sposoby

naszej trasy, nad nami i pod nami, tworzcych jakby cian tunelu uoonego dokadnie tam, ktrdy idziemy, a czym innym ekspozycja obrazw, z ktrych bogactwa czerpali wielcy malarze. Nie tylko malarze. To wrd gr, lasw, jezior, rnorodnych tworw natury i tworw ludzkiej zmylnoci, dziay si historie, pltay losy bohaterw opowieci. Kada zmiana miejsca, to zmiana otoczenia. Odchodzc z krainy hymnw, traficie pomidzy smtne piosneczki; egnajc si z miejscami bdcymi wiadkami tragedii, wkroczycie w wiaty legend i wesoych powiastek. Jake tu, tak po prostu i?, maszerowa?, bezmylnie zgina nogi w kolanach i opuszcza stopy na nowe miejsce?, prozaiczne, obojtne, n o w e m i e j s c e !? Czy dziwicie si, e s takie miejsca, w ktre si wchodzi w jaki specjalny sposb? Mam tak dolin: jej rodkiem biegnie droga, wrzyna si pomidzy wpychajce si na siebie gry, biegnie raz ku doowi, raz wspina si ku grze, wije si na przemian z bystr rzeczk, plcz razem warkocz poyskujcy tajemniczo w wietle ksiyca. Bo w t dolink udaj si tylko w nocy. Ci, ktrzy od lat wdruj ze mn przez Bieszczady, stale upominaj si o nocny spacer w Dolin Saurona. Bo tutaj by moe s lady po tej straszliwej postaci z Tolkienowej Trylogii. Nad gow wyrastaj nagle, cho w oddali, wieyce, z ktrych pewnie nagle odezw si trby alarmu i ruszy przeciwko nam oddzia okrutnych orkw. Idziemy cicho, stopy szukaj asfaltu, by dotkn go delikatnie, bez szelestu. Czasem kim wstrznie nerwowy miech, po ktrym wszyscy obrzucaj lekkomylnego koleg oburzonym spojrzeniem. Zbliamy si w napiciu i oczywicie nabieramy w puca duo powietrza, gdy ju stwierdzamy, e baszty s kp wysokich wierkw. Zreszt spodziewalicie si tego, prawda? Skoro inaczej stawiacie kroki, kiedy idziecie ze swego pokoju do kuchni, inaczej, kiedy poruszacie si zaproszeni do czyich salonw; skoro inaczej wyglda wasze chodzenie, kiedy czujecie swobod przechadzania si po sadzie penym nagrzanych socem i pachncych owocw, inaczej gdy wionie chodem od otaczajcych was ciemnych zakamarkw, w ktrych by moe czaj si wrogie stwory skoro od tego zaley wasze chodzenie, to czemu nie uzna za wane to, w jaki sposb poruszacie si po tym wiecie, w jaki sposb poznajecie ten wiat i siebie samych? Czy wspinaczka jest tylko piciem si w pionie, czy jest deniem ku socu...?

187

Survival po polsku

WSPINANIE Wyodrbniem t cz mwic o sposobie poruszania si czowieka, jako, e jest ona specyficzna i moe by szczeglnie niebezpieczna. Nie chc tutaj wcale opowiada o wspinaczce kwalifikowanej. Co prawda zmienia si ona nieustannie i coraz bardziej zblia si do spaceru po grach (lub odwrotnie!), gdy wystarczy porwna te niegdysiejsze sterty pakunkw niesionych przez niemal tumy Szerpw, te toboy, te kilometry lin z plecaczkiem na grzbiecie jednej, dwch czy trzech osb. Myl o wspinaczce okolicznociowej. Doszlimy oto do skaki i musimy j pokona, by i dalej. Wspinamy si. Po drugiej stronie bdziemy musieli zej. I wszystko. Kiedy wspinamy si ku grze, mamy tu przed nosem cian, ogldamy j dokadnie, orientujemy si w pooeniu uchwytw i ich jakoci. Nogi stawiamy potem prawie na pami. Kopot pojawia si w momencie schodzenia: nasze stopy nijak nie s zaopatrzone przez natur w jakiekolwiek oczka albo choby czuki. Pamitajmy o zachowaniu kilku zasad: # Prawidowa wspinaczka polega na odpowiednim balansowaniu ciaem, przenoszeniu jego ciaru # Balansowanie ciaem uzalenione jest od pewnoci wszystkich punktw oparcia # Minimum trzy punkty oparcia! nie wolno oderwa rki w poszukiwaniu chwytu, jeeli obie nogi i druga rka nie trzymaj si wystarczajco pewnie # Naley przylega ciaem do skay, nie wisie w oddali! # Stopa dostawiana do skay czubkiem musi mocno pracowa; jeli si wic da dostawia j bokiem # Niech wysiek ng bdzie wikszy ni rk # Nie dziaa na najwyszych obrotach, odpoczywa! Wspinanie dotyczy take liny. Moe si zdarzy, e zechcecie wsplnie wiczy gdzie, w sprzyjajcym temu terenie, wspinaczk i zjazdy przy pomocy liny solo oraz z bagaem, przechodzenie nad przepaci (czyli parowem). W zwizku z tym postanowiem podpowiedzie, e przy wspinaczce dobrze jest chwyci lin jak najwyej (przy wchodzeniu solo najlepiej podskoczy). Mocny chwyt pozwoli teraz na podcigniciu ng tak wysoko, jak tylko si uda, choby tak, by kolana znalazy si tu pod brod. Teraz wspinacz musi chwyci lin skrzyowanymi stopami, przy czym jeden but winien przyciska lin do drugiego buta pod ukosem jednoczenie z gry i z boku. W ten sposb lina nabierze esowatego ksztatu, co zwiksza tarcie i blokuje jej swobodne przesuwanie. Pomagajc sobie rkami podcigamy si ku grze tak, jakbymy wstawali pomagajc sobie lin. I tak dalej. Skoro si weszo, trzeba zej. Pamitajcie wic, by ciska lin midzy stopami w identyczny sposb, jak podczas wchodzenia. Przekadajc w doniach lin zsuwacie si teraz pilnujc, by nie nadto przyspieszy. Niekontrolowany zjazd moe spowodowa starcie wntrza doni a do koci.

188

Techniki i sposoby

6. SYTUACJA GRONA WZYWANIE POMOCY

Jako sytuacj gron uznaj tu kade zdarzenie, ktre doprowadzio nas do koniecznoci wzywania pomocy specjalistycznej. Innymi sowy bdzie tu mowa o alarmowaniu, o wzywaniu pomocy. Pomoc moe by wzywana przy uyciu radia CB (kana 9), sygnaw dwikowych i wizualnych. Wzywanie pomocy przy pomocy CB-radia jest najprostsz czynnoci, pod warunkiem wszake, e si owo radio posiada; polega ona jedynie na nawizaniu cznoci z jakkolwiek stacj i przekazanie jej komunikatu o trudnej sytuacji; czowiek odbierajcy komunikat jest zobowizany do rozpoczcia akcji ratunkowej (choby przez szybkie zawiadomienie policji, wojska czy jakich sub ratowniczych); midzynarodowym wezwaniem o pomoc jest woanie mayday!; sygna ten ma absolutne pierwszestwo przed innymi poczeniami i wszyscy rozmawiajcy zobowizani s do przerwania cznoci i nasuchiwania, by potem przekaza wiadomo. # Sygnay dwikowe to woanie o pomoc (na pomoc!, pomocy!) oraz gwizdki, woania (hop, hop!) w miejscach obowizujcej ciszy, np. w grach; wszelkie woanie w grach traktowane jest jako woanie o pomoc (dlatego jest ono zakazane w innych sytuacjach); stosuje si sygnay gwizdkiem ukadajce si w sekwencje S.O.S. (save our souls!) wedug alfabetu Morse'a (trzy krtkie sygnay przerwa trzy dugie sygnay przerwa trzy krtkie sygnay duga przerwa); w grach stosuje si 6 dwikw na minut plus minuta przerwy, dowolnego pochodzenia, lecz majcych charakter alarmu (potwierdzeniem odbioru jest sygna majcy 3 dwiki w cigu minuty) # Sygnay wizualne to: pomaraczowa wieca dymna podczas dnia 65, czerwona raca (lepiej, gdy jest ze spadochronem) w nocy; zapalenie silnie dymicego ogniska w lesie zaalarmuje suby lene; po ujrzeniu samolotu patrolowego bd helikoptera mona stosowa byskanie lusterkiem (lub jakkolwiek powierzchni odbijajc wiato soca), machanie ramionami w gr i d, machanie du kolorow tkanin; w nocy stosuje si machanie pochodni lub/i zapalenie trzech ognisk uoonych w trjkt, wiecenie latark z czstotliwoci jak dwiki w grach 6 razy na minut; UWAGA: sygnaami wizualnymi jednorazowego uytku naley posugiwa si jedynie w wypadku znajdowania si w zasigu widzenia sub ratowniczych.

65

Piloci uywaj rurkowatego pojemnika otwieranego z obu stron; z jednej znajduje si wieca dymna, z drugiej wieca fosforowa (bd inna) o duej jasnoci.

189

Survival po polsku

I znw odrobina poezji:

Wygnay mnie moje nogi za sny za wiotkie pasma gr na horyzoncie za smak i zapach marze eby pot eby oddech eby odlot Zgubiem si gdzie na przeczy gdy odjuczony uciskaem ziemi i dugo liczyem widma redyku nad gow a potem znowu trawa i gazy pod but pod but

D) SZTUCZKI

1. JAK RATOWA SI PRZED ZMCZENIEM I BLEM

Ten punkt znalaz si w dziale Sztuczki, cho jest na tyle powany, e powinien by umieszczony w zupenie osobnym dziale. Ludzka ciekawo jest jednak tego rodzaju, e sztuczki zawsze wszystkich przycign, licz zatem, e na ten tekst padnie oko wszystkich was, czytajcych ksik, zanim porzdnie zapoznacie si z jej pocztkiem. Sztuczki s dla nas wycznie sztuczkami. Nie mylimy o nich jako specjalnie, nie przykadamy te do nich specjalnej uwagi. Tymczasem to pojcie w zakresie sztuki przetrwania wywodzi si z wiedzy roninw, bezpaskich samurajw, ktrzy dla swojego przetrwania musieli opanowywa wiele umiejtnoci. Poza sztukami walki bujutsu opanowywali oni rwnie wiedz tajemn shukendo, ktra pochodzia od wojowniczych mnichw zwanych yamabushi-ludmi z gr. Hijutsu i okugi (sztuki tajemne i wewntrzne wtajemniczenia) byy charakterystyczne dla rnych grup wojownikw-roninw i szk walki, miay na celu wykaza odrbno i nieugito tych pierwszych, atrakcyjno tych drugich, ale te suyy zaskoczeniu przeciwnika, wykorzystaniu niezwykych umiejtnoci w takich warunkach, ktre dla innych byyby miercionone (znw Ksiga Kota i Ksiga Walki!) Zmczenie jest najwikszym wrogiem wdrownikw na odludziu. To wanie zmczenie powoduje, e najlepsi alpinici nie powracaj ze swych wypraw. Zmczenie powoduje, e ruchy staj si niezborne, e palce staj si mao ruchliwe i nie maj siy uchwytu, e oczy niedowidz, a usta nie chc si otworzy, by wyda okrzyk ostrzeenia dla partnera. Zmczenie powoduje te, e czowiekowi ju si nie chce, e poddaje si cho czasem ocalenie jest blisko. Podobnie jest z blem. Mczcym blem. Zmczenie bywa dokuczliwe niekoniecznie w ekstremalnych warunkach, w warunkach zagroenia ycia. W naszej zwykej wdrwce pojawia si przykre odczucie blu mini, ich niechci do pracy, braku oddechu, pojawia si potrzeba zatrzymania si, rzucenia w kt plecaka, bez wzgldu na wszystko. To jest naprawd wane: bez wzgldu na wszystko! Bl odwraca uwag czowieka od otoczenia. Jeli jest dugotrway i silny, doprowadza do rezygnacji bez wzgldu na wszystko! Naley pamita, e w wypadku nadmiernego zmczenia (wyszego ni przecitne, dokuczliwego i zniechcajcego) decyzja o duszym i penym wypoczynku moe ratowa ycie. Lepiej nie doj jeszcze dzi dokd-tam, ni prze do przodu w otumanieniu pochodzcym ze zmczenia. Dugi i peny wypoczynek oznacza bierny wypoczynek mini i uregulowanie spraw bilansu energetyczno-wodnego oraz mineralnego. Nie powinno si zapomina, e moe by zupenie czym innym subiektywne odczuwanie zmczenia, czucie si zmczonym, a czym innym faktyczne zmczenie organizmu (nieodczuwalne np. z powodu silnego pobudzenia emocjonalnego). 191

Survival po polsku

Zmczenie moe by nie tylko fizyczne, wywoane przez prac mini, ale te umysowe czy emocjonalne. Moe by zmczenie oglne, caego organizmu, albo te lokalne, na przykad jednego stawu kolanowego. Bl moe by dugotrway, wszechobecny, i moe by bl nagy, szarpicy i powalajcy. Kady z nich jest znienawidzony przez ludzi. Prcz masochistw. Efektem zmczenia mog by: # Niemono pracy mini # Utrata koordynacji ruchw (np. zaczynamy si czsto potyka) # Utrata szybkoci i si # Zmniejszona reaktywno # Osabienie woli # Wyczerpanie, duszno, nudnoci, zawroty gowy, zaburzenia orientacji (tak w przestrzeni jak i w czasie) ostre zmczenie # Zaburzenia snu, utrata apetytu, chudnicie, zmiany nastroju, zmiany charakterologiczne przewleke zmczenie Co trzeba robi na szlaku, gdy zacznie brakowa si? Odpocz, i to solidnie, ale n i e k a s i , n i e s i a d a o d r a z u ! Trzeba troch pokrci si, dodatkowo te okry czym ciao, by stygo powoli. Naley dostarczy ciau wody i pokarmu. Jeli nosimy ze sob prowiant nie ma problemu. W innym przypadku musimy powici nieco czasu na znalezienie czego, co nada si nam na posiek regenerujcy. Kiedy ju mamy t spraw zaatwion, dobrze jest pooy si na ziemi (majc pod sob koc!) i zadzierajc nogi wysoko oprze je na pniu drzewa. Ten sposb pozwoli na odpynicie krwi od stp, zmniejszenie cinienia w nogach, ktre to cinienie tak bardzo dokucza w chwili przemczenia. Nie wolno zapomnie o tym, aby jeeli jest nam chodno, czy wrcz zimno aby okry si czym, rozpali ogie, wypi co gorcego. Bro Boe alkoholu, jeli (bya o tym mowa)! W zimie nie zasypia na dworze, bez upewnienia si, e jest ju bezpiecznie! Ca si woli trzeba zmusza siebie bd towarzyszy do czujnoci, do ruchu. Istnieje pogld, e naley mie ze sob na szlaku (a szczeglnie na trudnym szlaku) glukoz, bowiem cukier prosty jest szybko wchaniany przez organizm i w ten sposb moemy szybko regenerowa siy. Jeli chodzi o szybko wchaniania, to jest to pogld prawdziwy. Istnieje jednak niebezpieczestwo, o ktrym mao kto wie. Przypomnijcie sobie, prosz, opowieci o wyzwalanych obozach koncentracyjnych, o wycieczonych ludziach, ktrzy drcymi z godu i wzruszenia domi brali misk z pierwszym obfitszym jedzeniem, by wkrtce potem umrze. Organizm doznawa szoku! Czy syszelicie o szoku insulinowym? A czyme jest upicie si alkoholem, jak nie szokiem, reakcj organizmu na substancj wchonit nazbyt gwatownie! Jeeli zjemy na czczo du ilo czekolady, miodu, sodkiego soku owocowego (syropu), albo te glukozy zaraz poczujemy dziwn reakcj naszego ciaa: w odku pojawi si niemiy ucisk, ciao obleje gorco. Bdziemy czuli, e bliscy jestemy czemu, co przypomina omdlenie, ale nim nie jest. A przecie j e s t e m y z d r o w i ! Prosz teraz pomylcie jaka to moe by reakcja organizmu o s a b i o n e g o , ktremu poda si nagle du dawk rodka atwowchanialnego Okazuje si, e lepiej jest spoy cukry zoone (cukier, cukierki), nad ktrymi organizm bdzie musia troch popracowa, aby je rozoy. Glukoza, mid czy czekolada s dobre, jeeli bdziemy je konsumowa wwczas, gdy nie jestemy jeszcze osabieni po to, by oddali moment opadnicia z si! Dobrym rodkiem wspomagajcym jest zesp witamin pod nazw Visolvit (lub podobny) oraz preparat biakowy typu Portagen rodek przeznaczony dla chorych nie mogcych swobodnie je, a bdcych w stanie wycieczenia (bardzo chtnie uywaj go ciarowcy i kulturyci). Moe by napj regeneracyjny Isostar. Wspominaem ju o tym. 192

Techniki, sposoby i sposobiki

Zdrowy organizm moe zna oprcz stanu normalnego dwa stany (o niewielkim nasileniu zmian) zwizane z cukrem: hiperglikemi oraz hipoglikemi. Stan pierwszy zwizany jest z nadmiarem cukru we krwi, stan drugi przeciwnie. Nie bd omawia tych stanw, chc jedynie wspomnie, e obnienie poziomu cukru nastpuje po kadym wysiku. Dla dobrego funkcjonowania organizmu dobrze jest zje przed snem niewielk ilo czego sodkiego (yeczka konfitury na przykad a potem koniecznie trzeba pamita o umyciu zbw, moje kochane dzieci!), co zapewni dobre warunki dla snu. Rano naleao by postpi tak samo, gdy wtedy wanie mamy obniony poziom cukru we krwi wszak w nocy nic nie jedlimy. Jeli mwi o blu, to kady wie, e nie naley podrania bolcego miejsca, e trzeba wzi rodki przeciwblowe (prcz blw brzucha!), e naley podj leczenie. Trudno jednak y bdc oszoomionym rodkami przeciwblowymi. Bl jest sygnaem, e organizm jest zagroony i naley go ratowa. I tak naprawd, jeli nie jest to sprawa oczywista, precyzyjnie okrelona od strony przyczyn i koniecznego postpowania trzeba szuka lekarza. *** A teraz prawdziwe sztuczki. Proponuj jednak, aby nie kojarzy sowa sztuczki z pojciem gupotki, czy niewanego drobiazgu. Sztuczk nazwaem sposoby powszechnie mao znane, stosunkowo proste a oddziaywujce na dosy wane funkcje i sprawy. Oto jedne z najstarszych sposobw wpywajcych na odpoczynek ciaa. Chiczycy znaj go, jako e wywodz si z caej ich wiedzy o akupunkturze. Punkt cun-san-li mieszczcy si na podudziu poniej rzepki (odmierzajc od niej szeroko 3 palcw ku doowi i szeroko 1 palca ku wntrzu) pozwala usun zmczenie spowodowane dugim marszem: wystarczy go przez ok. 3 minuty mocno ucisn. Punkt shen-wen ley w miejscu gdzie zgina si nadgarstek, dokadnie porodku, midzy dwoma mocno widocznymi cignami. Naciskanie (rwnie przez 3 minuty) dziaa uspokajajco na prac serca i puc. Punkt pomagajcym przy reanimacji i przywracajcym witalno jest shao-chong. Znajduje si on na wewntrznej stronie III czonu (tego z paznokciem) maego palca doni. Postpowanie jak wyej. Podobnie mona postpowa wobec blu. Oglnie przeciwblowo wpywa naciskanie punktu he-gu znajdujcego si u podstawy palucha i palca wskazujcego, w miejscu, gdzie dotykajcy je palec zagbia si w mikko mini pomidzy komi obu poczonych tu palcw. Nie wymieniam pozostaych punktw, bowiem jest ich zbyt duo i kady dotyczy innego zmczonego, chorego czy bolcego miejsca. Szukajcie w spisie literatury, ktr podaem na kocu ksiki.

193

Survival po polsku

2. JAK SI ODNALE

Mj mody kolega z radia, ktry podczas rozmw przez CB-radio przedstawia si jako Skaner (co ju wiadczy o jego charakterze) powiedzia, e w takiej ksice jak ta, bezwzgldnie musi znale informacja, jak si o d n a l e w lesie. Co takiego? spytaem. Teraz s takie czasy, e kadej chwili kto ci moe porwa, i wywie gdzie do lasu i porzuci Jego ponury gos zasugerowa mi, e by moe biedak w kadej chwili spodziewa si czego podobnego i tylko ja mog go uratowa. Niniejszym to czyni. Jeli nagle obudzisz si w rodku lasu, a nie bdziesz sobie w aden sposb mg przypomnie, e do niego kiedy si wybierae, i jeli w dodatku ten las bdzie ci absolutnie, ale to absolutnie nieznajomy, to najpierw si rozejrzyj. Moesz te powdycha gbiej powietrze, ponasuchiwa. Wiatr moe przynie wo dymu od zabudowa, w ucho moe wpa ci dwik dalekiego piania koguta, terkot maszyny rolniczej, skrzyp drzwi do stodoy, dzwonienie acucha, itd. Jadcy pocig sycha z bardzo daleka. Las moe by, jak kady las. Drzewa, krzaki, jary, trawa i mech, cieka No wanie, cieka! Wskazuje nam ona, e gdzie tu chadzaj ludzie. Bo, jeli si nie myl, masz na myli to, eby dosta si do ludzkich osiedli. Jeli znalaze ciek, to nie pozostaje ci nic innego, jak tylko ni i. Tylko nie ud si, e obowizuje tu zasada prawej rki, ktra polega na tym, e na rozwidleniach drg skrca si zawsze w pierwsz praw odnog. Zasada ta dotyczy tylko jaski i labiryntw! Po lenych drogach idzie si w takiej sytuacji zawsze prosto. Kiedy mamy ju ciek, nie zapomnij zwrci uwagi na taki drobny szczeg, jak kierunki wiata. Nie wiem czemu, ale wci mam wraenie, e jest to wana sprawa. Kiedy ju bdziesz co wiedzia w powyszej kwestii, to rozejrzyj si za Socem albo Ksiycem. Prcz tego powiniene wspomnie, e oba te ciaa niebieskie wdruj po niebie wcale nie czekajc w tym samym miejscu na ciebie. Jeli wic bdziesz szed wci za Socem, na pewno bdziesz skrca w prawo (co jednak jest z t zasad prawej rki). Jeli wic bdziesz szed od witu do zmierzchu, to doprawdy nie wiem czemu zmienisz kierunek swego marszu o 180, a jego tor bdzie przypomina uk. Bierz na to poprawk, jeli cho troch jeste sprytny. Podpowiem ci: moesz sobie pomc zegarkiem, ale teraz ani sowa ju wicej! Zim, gdy s zamiecie, i trudno zorientowa si w kierunkach wiata, kiedy nic nie wida, warto pamita o tym, e w Polsce najczciej wiej wiatry pnocne i wschodnie, gdy jest duy mrz oraz zachodnie, gdy nieg jest mokry i lepki. Po ustaniu zamieci kierunek wskazywany jest przez ukad warstwy niegu. Powinienem w tym miejscu przypomnie te wszystkie banay, jakich ucz si dzieci przy okazji kadego spaceru do lasu, albo wycieczki, czy obozu: # e drzewa (patrz dalej!) maj koron najbardziej rozbudowan od poudnia, a ich pniaki maj od tej strony najszersze soje # e mrwki to takie bestyje, i buduj swe mrowiska nachylone ku pnocy i w ten sposb najwiksze zbocze mrowiska skierowane jest na poudnie, bo tak wanie przyjmuje najwicej ciepa 194

Techniki, sposoby i sposobiki

# e na czubku dyszla Maego Wozu znajduje si Gwiazda Polarna czyli Stella Polaris w gwiazdozbiorze Ursa minor # e gowa Oriona (skupisko trzech gwiazd w jego gwiazdozbiorze) wskazuje pnoc # e Wenus najjaniejsza gwiazda (chocia planeta) pojawia si jako pierwsza wieczorem i znika jako ostatnia przed witem # e Ksiyc w peni, wschodzcy tu przed zachodem Soca, mieci si naprzeciwko niego (wic gdzie?), natomiast o pnocy woli on poudniow stron (zgadnij dlaczego?), a jeli Ksiyc ma ksztat sierpa, to Soce z przedziwnych przyczyn znajduje si od tej jasnej strony Ksiyca, i jak teraz sprawdzisz godzin, to sobie moe obliczysz strony wiata Wspomn te e Soce zachodzi na zachodzie, a na wschodzie postpuje zgodnie z czynnoci tej nazw Sierpowaty Ksiyc, wyginajcy si na ksztat brzucha litery D Dopenia si, czyli znajduje si w I kwadrze i z kadym dniem zblia si do peni. Ksztat litery C mwi o Cofaniu si Ksiyca, a wic jego odchodzeniu w III kwadrze do nowiu, czyli wzrokowego niebytu (IV kwadra). Taki cykl Miesica trwa miesic. cilej 28 dni. Kada kwadra, to jeden tydzie, dokadnie 7 dni. Penia wskazuje kierunek, z jakiego (teoretycznie i w przyblieniu) wiecio Soce 12 godzin temu. Litera D z jakiego kierunku wiecio Soce 6 godzin temu; wypeniona litera C to samo, w czasie przyszym za 6 godzin. Ta waciwo pozwala na okrelenie kierunkw wiata: Godzina
15 18 21 24 3 6

I kwadra - D
Pd.-Wsch. Pd. Pd.-Zach. Zach. * *

Penia - O
* Wsch. Pd.-Wsch. Pd. Pd.-Zach. Zach.

III kwadra - C
* * * Wsch. Pd.-Wsch. Pd.

Kierunki wiata, i Soce z Ksiycem, i pilnowanie prostoliniowego marszu maj gwarantowa, e nie bdziesz si szwenda po lesie, jak przysowiowy Marek po piekle. Jak to, ktry Marek? I tak go nie znasz! Teraz skup si! Jest taki sposb, eby wci i prosto i na pewno nie zmyli kierunku. Czy pamitasz lekcje geometrii? prosta czca trzy punkty A znasz zasady celowania z broni dugiej? na jednej linii znajduj si: oko, szczerbinka, muszka oraz cel W lesie trzeba stan przy drzewie niech to bdzie sosna popatrze w kierunku planowanego marszu, zapamita na tej trasie nastpne drzewo powiedzmy, e brzoz i nastpne drzewo topol. Wszystkie te drzewa musz by koniecznie w linii prostej! # Teraz idziesz do brzozy # Stajesz przy brzozie i patrzysz w kierunku topoli. Gdzie daleko w linii prostej widzisz kasztan # Idziesz do topoli patrzysz na kasztan za nim widzisz w prostej linii wierk # Idziesz do kasztana

195

Survival po polsku

To wszystko s sposoby, eby utrzyma stay kierunek poruszania si. Musisz jednak wiedzie, e nie tylko cieka i prosta linia ci wyprowadz. Specjalici radz jeszcze i brzegiem rzeczki, bez wzgldu na to, jak bdzie krcia. Trzeba tylko pamita, w przypadku rzeczki i w przypadku cieki, by i w stron ich biegu, to znaczy zrezygnowa z kierunku, gdy cieka albo rzeczka zaczynaj si zmniejsza i zanika. Trzeba ruszy w odwrotn stron! Mona te i wzdu linii wysokiego napicia jeli jest. I wzdu duktu. Pamitaj te o marszu na azymut, z busol. Boj si jednak jednej rzeczy, wiesz? Co ty zrobisz, jak bdziesz w lesie, staniesz koo sosny i nigdzie, nigdziusieko, nie dojrzysz brzozy? *** Ach! zapomniabym! Ot jak kto gupi, powielam w schemat, e drzewa s poronite mchem najbardziej od strony pnocnej. Od maego dziecka przekonywali mnie o tym. W harcerstwie. Na koloniach. W szkole. Starzy i modzi. A ja jestem gotw zaprowadzi was do lasu i pokaza, e mchem, a waciwie rwnie porostami, drzewa s poronite od wszelkich moliwych stron, a momentami najsilniej od poudniowej. Na stare lata przyszo mi zmieni pogld (w tej chwili na prawd zaczem si obawia, co bdzie z mymi pogldami, kiedy osign osiemdziesitk a mam rodzin dugowieczn, pewnie to dziedzicz ale na szczcie do tego jeszcze daleko!) Jeli za chodzi o drzewa i ich rozbudowane korony od poudnia, to jest to widoczne najlepiej na drzewach nie osonitych przez inne drzewa od soca, majce luz dla rozwoju korony, ale nie rosnce samotnie. W tym ostatnim przypadku bd prawdopodobnie najsilniej rozwinite korony od strony wschodniej, bd poudniowo-wschodniej. Decyduj o tym wiatry wiejce w Polsce najczciej od zachodu. Chtnie poradz ci, by skorzysta z odbywajcych si InO, czyli Imprez na Orientacj one doskonale wyksztacaj orientacj wanie!

196

Techniki, sposoby i sposobiki

3. JAK PAKOWA PLECAK

Nie jest to adna specjalna sztuczka, cho w tym dziale akurat si znajduje. Moe rwnie dlatego, by zaciekawi. Rzadko przywizuje si wag do spakowania plecaka. Wszystko wrzuca si jak do worka, potem grzebie si, by co znale, znajduje si to co w kocu, zawarto jest przemieszana, ale i tak to nie wpywa na to, e za kadym razem jakie co si znajdzie. A jak wag przywizuje si na wycieczkach, by na przykad koszula bya wyprasowana, skoro eleganckich koszul i tak si ze sob nie zabiera? Dobrze jest, jeeli wewntrz naszego plecaka bd obowizywa jakie reguy. Jedn z nich jest jak najlepsze rozoenie ciaru. Drug jak najfunkcjonalniejsze rozmieszczenie przedmiotw. Przyjmijmy tu najpierw zasad, e pewne grupy przedmiotw pakujemy do plastikowych workw i toreb. Sposb ten pozwala po pierwsze zabezpieczy zawarto przed deszczem, ktry przeniknie do plecaka, a po drugie wyciga poszukiwane rzeczy rwnie grupami. Kiedy ju mamy pakunki, moemy je rozmieszcza w plecaku. Pamitajc, by rzeczy cikie byy pakowane na spd plecaka, przy ciance przylegajcej do plecw, ukadamy je tak, eby to co najpotrzebniejsze, byo pod rk. Musimy wic mie uatwiony dostp do ywnoci, do czego przeciwdeszczowego i przeciwchodowego, do latarki, noa i pakietu naprawczego. Warto dla naszej wygody pamita, aby przy ciance plecaka, ktra bdzie przylega do plecw, nie umieci niczego twardego i kanciastego.

197

Survival po polsku

Ja stosuj mniej wicej taki podzia grup przedmiotw: 1. Bielizna (majteczki, skarpetki, podkoszulki) 2. Odzie wierzchnia lekka (spodnie, koszule, bluzy) 3. Odzie wierzchnia cika (kurtki, dresy, swetry) 4. Buty lekkie (trampki, klapki) 5. Buty cikie z protektorem, wysokie 6. ywno trwaa (konserwy, zupy w proszku) 7. ywno nietrwaa (warzywa i owoce, jajka, chleb, maso) 8. Woda (konieczny szczelny pojemnik) 9. Przybornik naprawczy (nici, linki, igy, atki, zawleczki, paski, keczka, zaczepy, agrafki, skadany n wieloczynnociowy) 10. Apteczka 11. Przybory kuchenne 13. Sprzt pomocniczy (w kilku pakunkach porozmieszczanych po kieszeniach) jak np.: siekierka, latarka, lorneta, aparat fotograficzny, CBradio, mapy, GPS Przedmioty, od numeru 6-tego wcznie, s popakowane w kieszenie boczne lub w atwo dostpnych miejscach. Wierzchnia pokrywa plecaka, ktra ma kiesze, zawiera wewntrz pod rk aktualnie uywane mapy oraz sweter i kurtk, plus czapka i rkawiczki (zabieram je nawet w lecie). Kiedy napisaem to wszystko, doszedem do wniosku, e w ogle najwaniejsz rzecz jest mie s t a y s y s t e m p a k o w a n i a , by zawsze wiedzie, gdzie co jest, i aby nie byo konieczne wytrzsanie wszystkich kieszeni i komr dla znalezienia jakiej rzeczy.

198

Techniki, sposoby i sposobiki

4. JAK ROZPALA OGIE

Sztuczki przy rozpalaniu ognia mog by nastpujce: 1. Posiadanie i uywanie traperskiej rozpaki, rzeczy, ktr od pocztku wdrwki nawet przed ni mielicie w plecaku. Moe to by zabezpieczona przed wilgoci kora brzozy; mog to by wizki suchych patyczkw lub somek zmoczonych w farbie olejnej i podsuszonych na wierzchu; mog to by wieczki, ktrymi nakapiecie w niepokorne ognisko, moe to by suche paliwo w kostkach lub Orsol palna galaretka w puszce-palniku. 2. Rozpalanie innymi metodami ni zapaczane wie si z: # uzyskaniem iskry lub wysokiej temperatury # posiadaniem materiau atwopalnego Iskra moe pochodzi z uderzanych o siebie krzemieni (kamieni), kamienia i metalu; wysoka temperatura moe bra si ze skupionych przy pomocy soczewki (wyjtej z lornety lub aparatu fotograficznego) promieni sonecznych lub z tarcia. Kiedy, w dziecistwie, robilimy iskiernik z kamyka do zapalniczek wbitego w kawaek drewienka pocieranie o yletk wywoywao podany efekt. Oczywicie, oczywicie!, myl o tym, co i wy: lud prymitywny odoy na bok maczug i powalonego zwierza, wzi w poronite kakami donie patyczek i zacz nim wierci w innym kawaku drewna, a po zjedzeniu zwierza lud prymitywny leg sobie obok ognia i bekn gono. Owszem, ten sposb te jest do wykorzystania, aby skosztowa tego sportu, ale nie liczcie na niego zanadto, jeli sobie nie potrenujecie, i to dobrze! Pamitajcie jedynie, eby wierci patykiem z twardego drewna w drewnie mikkim, i eby kiedy uzyskacie wysok temperatur (czernienie drewna, dymek) podsypywa w to gorce miejsce uprzednio przygotowany proszek z przetartych suchych patyczkw, zajczych bobkw, sierci lub pirek, nitek, porostw, grzybw, huby, suchej ywicy, plus ewentualnie nieco, te sproszkowanej, kory brzozowej. Ten proszek, to s y n n a n a t u r a l n a h u b k a . 3. Jeli nie ma drewna suchego, ktre moe si atwo rozpali, mona podsuszy wilgotne gazki (lecz nie za mokre!) chowajc je do plastikowej torby i posypujc sol. Higroskopijna sl wycignie wilgo. Tak samo pono mona postpi z zapakami, ktre zawilgocone odstpuj cz wilgoci naszym wasnym wosom, gdy po nich pocign kilkakrotnie ebkami (sam nie mog tego niestety stosowa z pewnych wzgldw; natura bya skpa). UWAGA: drewno sprchniae bardzo trudno si zapala! 4. Dmuchanie w ogie pomaga wywoa pomienie z aru, gdy nie chc one pojawia si. Aby nie przemcza puc i nie naraa oczu na zazawienie, moecie wzi do rki koszul lub rcznik i ochoczo pokrci ni lub nim nad ogniskiem, by powiew szed od dou ku ognisku. 5. Warto robi wiatrochrony z gazi. Warto robi ekrany (choby z koca rozwieszonego na patykach) odbijajce ciepo, kiedy s chodne dni. PRZY OKAZJI: Czy chcecie wiedzie, co zrobi, eby nie byo kopotw z osmalonym spodem garnka wzitego znad ogniska? To jest takie proste: wystarczy przed gotowaniem na ogniu umaza cay spd garnka w mokrej ziemi (najlepiej gliniastej). Podobno mona te wysmarowa one spd sonin. Sprawdcie sami. Spd garnka najlepiej szorowa popioem z ogniska. 199

Survival po polsku

5. JAK OGRZA NAMIOT

Namiot mona ogrza w kilka sposobw. Poczynajc od sposobu dla bezradnych a cierpliwych (czyli wasnym ciaem i oddechem), koczc na tych bardziej wyrafinowanych. Sposobem skutecznym jest wprowadzenie do namiotu ognia. Jeli posiadamy butl gazow nie ma problemu, szczeglnie, gdy mamy do niej specjalny palnik sucy jedynie do ogrzewania. Gaz nie smrodzi i nie kopci. Gorzej z palnikami benzynowymi. W maym namiocie s pewne korzyci nawet po rozpaleniu wiecy. Istnieje te sposb dla specjalistw. Moemy na pachcie brezentowej pooy warstw ziemi, na niej za rozpali mae ognisko, ktre po wykorzystaniu wynosimy i gasimy na zewntrz. Na ogniu dobrze jest postawi pust blaszank po konserwie, ktra szybko si rozgrzeje i rwnie szybko odda kalorie otoczeniu. Trzeba pamita, by wczeniej nie zasn, bo sprawa moe si skoczy tragedi! Po mczcej wdrwce, gdy w dodatku dokuczao zimno, mie ciepo nastraja bardzo do snu. Grozi nam wtedy i spalenie, i zaczadzenie. A poza tym przypomina to nieco wprowadzenie do pciennego domku elaznej kozy czyli w do karety! Mona te wykopa pytki d, nasypa do rodka aru z ogniska, przysypa warstw ziemi, postawi na tym namiot. Jest to sposb raczej na jedn noc. S specjalici, ktrzy ogrzewaj sobie namiot ekologicznie. Pod podog namiotu instaluj licie olchy, te za, przykryte i przy niewielkim dostpie powietrza, zaczynaj fermentowa wydzielajc przy tym ciepo. Wilgotne siano dziaa podobnie, cho pono sabiej nie sprawdzaem. Zawsze naley wykorzystywa cech ciepego powietrza unoszcego si ku grze, a wic gromadzcego si u poway. Nie zapominajcie wszake o cesze zimnego powietrza pezncego ku doowi i od dou. PRZY OKAZJI: kady zdaje sobie spraw, czym jest lejcy si namiot! Mona ratowa si przed przeciekaniem jego cianek kupujc specjalny preparat impregnujcy w sprayu. Niestraszny aden deszcz! I przesmarujcie szwy od rodka past silikonow.

200

Techniki, sposoby i sposobiki

6. JAK ZDOBYWA WOD

Z pewnoci wszystkim znane jest porwnanie, jak dugo czowiek moe y bez jedzenia, bez wody i bez powietrza. Niektrzy doczaj na pocztku tej wyliczanki innych ludzi i okazuje si wtedy, e bez innego czowieka mona wytrzyma bardzo dugo. ycie bez jedzenia staego pokarmu moe trwa cakiem dugo. Nie chc podawa tu konkretnych liczb, bowiem wiele zaley od masy ciaa, oglnego stanu fizycznego organizmu, a take od stanu psychicznego. Dla niektrych moe to by 30 dni, dla innych nawet 50-60. Bez wody mona y 3-5 dni, w optymalnych pozostaych warunkach. W sierpniu 1994 roku gona bya sprawa dwch studentw, ktrzy z powodu zawau nie mogli wydosta si z jaskini i przebywali w niej, a do czasu odnalezienia przez ratownikw wszelkich specjalnoci 25 dni. Brak pokarmu nie by a tak straszny. Tragiczne mogo okaza si odwodnienie organizmu, ale na szczcie w miejscu, gdzie obaj leeli bezsilnie, sczya si gdzie spod ziemi woda. Inny, szczeglny przykad, to pewien grnik (o nazwisku brzmicym, jak dzie tygodnia), ktry przey katastrof w kopalni tylko dziki temu, e pi wasny mocz. Innych moliwoci nie byo. Niektrzy zaprzeczaj, by picie moczu stanowio o ratunku, twierdzc, e jest to jedynie zatruwanie organizmu, z czym bdzie on musia sobie radzi wzmoonym wysikiem wydalania. Faktem jest jednak, e mimo owego zatruwania, podtrzymuje si cinienie pynw wewntrzustrojowych. Mao kto wie, e picie wody morskiej nic nie daje i czsto rozbitkowie gin z pragnienia, cho s otoczeni oceanem wody. Organizm jednak jej nie przyjmuje. Mao kto z rozbitkw wie, e mona si ratowa wysysajc zapane ryby z pynw ustrojowych, a ju zupenie nie jest znany sposb uzyskiwania niewielkich iloci wody z wody morskiej przez to, e mieszamy j z wod sodk, a potem pijemy. Jeli zmieszalimy obie wody w stosunku 1:1, to pijc j damy organizmowi jednak nieco wicej, ni tylko to, co dostarczylimy w postaci samej wody sodkiej. Naprawd nie wiem na czym ta sztuczka polega, bo tzw. chopski rozum sobie z t zagadk nie radzi. Fakt pozostaje faktem! W kadym razie podaj go specjalici od morskich katastrof. Darek, synny Cobretti z internetowego Reportera, poda w maju 1999 r. nastpujc informacj: Woda morska ma to do siebie, e zawiera przecitnie 3,2% soli. Ludzkie nerki wytwarzaj mocz najwyej z zawartoci soli w granicach 2%. A wic do wydalenia soli z organizmu potrzebna jest sodka woda, aby sl rozpuci do wymaganego stenia i potem wydali. Oznacza to, e po wypiciu 100 ml wody morskiej, do pozbycia si (nadmiaru dop. mj) soli z organizmu trzeba wydali 160 ml wody w postaci moczu! Nasze wdrwki rwnie bd zwizane ze zdobywaniem wody. Najlepszym jej rdem s co chyba powszechnie wiadomo (nomen omen) rda. Rzeki, jeziora i stawy nadaj si do tego coraz mniej, nawet pono krystaliczne grskie potoki potrafi oszuka. Tymczasem w trudnych chwilach ani si bdziemy oglda na klas czystoci strumienia! Odkaa niepewn wod moemy poprzez wlanie 10-15 kropli jodyny do 1 litra wody i pozostawieniu na godzin. Nie wolno spoy pozostaych na dnie osadw. Rutynowo uywa si do odkaania chloraminy, paru ziarek nadmanganianu potasu w litrze wody lub preparatu zwanego pantocid 66. Zawsze te lepiej kad wod przegotowa, cho niektre drobnoustroje wytrzymuj temperatur 100C. W trudnych chwilach moemy apa deszczwk (co od razu przestaje by dla nas trudn chwil, kiedy nam ta woda pada, prawda?). Wod deszczow mona zatrzymywa w duym naczyniu lub szczelnej torbie foliowej. Aby woda wpadaa do ich
66

Swoj drog, to zadziwiajce, jak trudno dosta w aptece cokolwiek podobnego do tego ostatniego (rodek do odkaania wody pitnej) zrbcie eksperyment!

201

Survival po polsku

rodka, trzeba j sprowokowa podajc jej za przewodnika zwisajc link albo kawaek tkaniny, po ktrych bdzie ciekaa z pnia drzewa czy skay. Moemy j wykrca ze swetra albo rcznika. Moemy apa porann ros (kadc np. chusteczk na trawie), lecz pamitajcie, by robi to przed pojawieniem si soca. Moemy szuka wody w naturalnych, rolinnych zbiornikach: dziupla, kielich kwiatu, li, mech (np. torfowiec). Woda duej zalegajca dziupl moe by przesycona garbnikami i naley o tym pamita garbniki takie s szkodliwe dla zdrowia! Trzeba j wydestylowa. W terenie podmokym moemy kopa doki, w ktrych dopiero rano znajdziemy odrobin wody. Byli tacy, co prbowali odzyskiwa wod zawart we wasnym oddechu. To wcale nie jest art w rzeczywicie trudnych chwilach brak wody skania do naprawd szaleczych poszukiwa. Wod mona odzyskiwa poprzez szczelne zamknicie w plastikowym worku mocno ulistnionej gazi. Licie paruj, za woda skrapla si wewntrz worka. Jeeli kto potrafi zbudowa prost destylatorni, to moe uzyskiwa wod z gleby, z lici i traw, wilgotnej zawartoci dziupli, z wody morskiej, z moczu. Destylatornia w terenie wcale nie musi by skomplikowana. Wykorzystuje si tu energi soneczn do podgrzania przedmiotw zawierajcych wod, par wodn skierowuje si na foli, na ktrej skrapla si ona i skapuje do podstawionego naczynia. Destylatornia moe by rwnie dobrze podgrzanym garnkiem wstawionym do takiego dou, na ktrego dnie znajduj si roliny, wilgotna ziemia lub mocz zasada ta sama.

202

Techniki, sposoby i sposobiki

7. JAK PI W UPA

Jeli chcesz mie spokj z mczcym pragnieniem w upalny dzie wypij rankiem po niadaniu szklank (bd ptorej) wody z 1/4 yeczki soli. Zabieg moesz powtrzy po obiedzie. Pniej, w cigu dnia, unikaj jak moesz jednorazowego picia wikszej iloci (czyli wicej ni jeden yk!) pynu, gdy moe spowodowa to nage pojawienie si fali gorca i osabienie oddychania skry, mocne pocenie si wszystko trudno ju bdzie powstrzyma. Braki wodne uzupenia si wpierw powoli i maymi dawkami, potem, po opadniciu fali aru rodka dnia, gdzie przed wieczorem ju do woli. Trudno uwierzy, pki si samemu nie sprbuje! Jeli nie zadbasz o powysze i nie ma ju odwrotu staraj si pi wod bardzo maymi yczkami, ot, yczek co jaki czas! Moesz te, jeli wody ci nie zbraknie, puka ni gardo i usta nie pijc jej jednoczenie. Dobrze jest, jeli w czasie upau do wody pitnej dodasz szczypt soli. Dzienna dawka wody podczas upaw ok. 3-5 l. Picie napojw p o w i k s z y m z m c z e n i u powinno odbywa si z przestrzeganiem wanych zasad: # Nie pi zbyt szybko po zaprzestaniu wysiku, najpierw odpocz # Pi powoli, maymi ykami # Nie pi napojw zbyt zimnych i zbyt gorcych (w lecie nie mniej ni 20C, w zimie nie wicej ni 37C) # Pi najpierw wod mineraln lub lekko osolon, dopiero po pewnym czasie soki (raczej nie pi napojw z cukrem)

203

Survival po polsku

8. JAK UNIKN PACHNCEJ SKARPETKI

Aby ci nie pachniay skarpety, zadbaj po pierwsze, aby byy one weniane (lub baweniane), po drugie wsypuj codziennie przez jaki czas do butw yk soli. Moesz my nogi w naparze z pokrzywy, pi pokrzyw i parzy stopy pokrzyw. Moesz da swoim stopom komfort czstego chodzenia boso. Nie jest tu wcale obojtna higiena osobista, bo przecie to adna tajemnica, e nogi myte, to nogi myte. Prcz tego nogi czerpi swe zapachy z nieobcinanych paznokci oraz zkej, starej skry na pitach czy u nasady palcw, ktrej od dawna nie ruszy pumeks. Pamitaj o tym, aby wilgotnych butw nie suszy blisko ogniska, bowiem ryzykujesz zniszczeniem skry (zrobi si ona sztywna, bardziej amliwa, a na pewno but przestanie by wygodny), ponadto grozi to rozwarstwieniem podeszwy (jeli jest skrzana) lub nadpaleniem podeszwy gumowej. Jeli skra bya natuszczana (tuszczami pochodzenia naturalnego) straty bd mniejsze. Na noc wkadaj do rodka buta stare gazety, moesz te wysypywa wntrze wglem drzewnym (jeli zaley ci na czystoci wntrza buta, zawi wgiel w ptno i dopiero pniej w wszystko do rodka buta). Buty bardzo lubi wietrzenie. Polecam ponadto zmian skarpet nawet wielokrotn w cigu dnia, podczas marszu. Stopy bd wdziczne ci za to, zwaszcza, gdy bdzie to dugi marsz, kilkudziesiciokilometrowy.

204

Techniki, sposoby i sposobiki

9. JAK NIE KICHN

Jest oczywiste, e widzc sarn albo czujnego lisa, ktry akurat zamyli si i nie zauway nas, chcielibymy przyjrze si dokadnie zwierzciu. C z tego, kiedy nagle aaa-psik! A zwierz w gszcz! Jak nie kichn? Ano wystarczy pooy palec na grzbiet nosa w miejscu, gdzie ko przechodzi w chrzstn przegrod (ku doowi nosa) i przycisn na par czy parnacie sekund. Ucisk na nerw przebiegajcy w tym miejscu pozwoli unikn niechcianego kichnicia. Wspomn mimochodem, e ten sposb mona wykorzysta, kiedy chce si w niezauwaalny sposb podsucha, co na nasz temat mwi. Uwaam jednak, e nie opaca si zawsze moemy si dowiedzie czego, czego nie chcielibymy usysze. Nie zalecam zatykania nosa na czas kichnicia. Ten sposb jake czsto stosowany powoduje nagy wzrost cinienia w miejscach, w ktrych nie powinien. Przecie orientujecie si, e istniej kanaliki czce nos z uszami i oczami, rzecz jasna od wewntrz. Dlatego te, kiedy paczemy, sipiemy jednoczenie nosem, bowiem zy przedostaj si do nosa. Kichnicie przy zatkanym nosie moe prowadzi do przedostania si luzu z nosa do ucha lub oka, a tym samym czeka nas mog niemie komplikacje.

205

Survival po polsku

10. JAK WIDZIE

Oko jest tak dziwnie skonstruowane, e widzi bardzo wyranie, gdy jest skierowane wprost na obserwowany przedmiot. Dziwne, prawda? Oko jest ponadto skonstruowane tak dziwnie, e widzi. Tu ju si pewnie zapdziem. Przepraszam. Jednak waciwoci widzenia przez nasze oko s dziwne. Siatkwka oka, konkretnie jej centrum, uczulona jest na rnice kontrastu. Std te dostrzega drobne nawet rnice midzy elementem ciemnym a jasnym, midzy kolorem ciepym a chodnym. Tymczasem obrzee siatkwki reaguje bardziej na zmiany w jasnoci czy barwie. Co to oznacza dla nas? Jeli chcemy widzie wyranie patrzymy na wprost; jeli chcemy zauway ruch udaje si to lepiej czyni ktem oka. Indianin siedzcy przy ognisku i pilnujcy obozowiska patrza pozornie gdzie w przestrze, tymczasem ktem oka zauwaa kady ruch skradajcego si biaego bandyty taki opis da Karol May w swojej synnej ksice o Winnetou. Jest to prawda. Tylko, e aden indiaski wartownik nie siedziaby w penym wietle ogniska (chyba, e byby wystawiony na wabia) ot, fikcja literacka! Dam wam rwnie rad na wypatrywanie rzeczy ukrywajcej si w przestrzeni, czyli bd mieszczcej si w nieznanym miejscu na duym obszarze, bd te zamaskowanej. Jeli dugie wypatrywanie nie dao rezultatu, naley pochyli mocno gow pod ktem 90 i przeprowadzi ponown obserwacj. Ta nowa forma patrzenia zmusi oko i mzg do cakowicie innych analiz, a tym samym pozwoli by moe na uzyskanie lepszych efektw. Mona te dokona jeszcze jednej obserwacji zerkajc w lusterko przystawione do oka, podczas gdy my stoimy tyem do ogldanego miejsca. Ponadto, gdy poszukiwany ksztat jest ukryty (zamaskowany) prawdopodobnie przy pomocy barw, mona poszukiwa go przy silnie przymruonych oczach tak, by prawie zanikno widzenie barwne, a proporcjonalnie bardziej wyeksponowane s ksztaty. Sposb ten jest moliwy do wykorzystania raczej przy dobrym owietleniu.

206

Techniki, sposoby i sposobiki

11. JAK WYOSTRZY ZMYSY

Bywaj sytuacje, kiedy aujemy, e natura obdarzya nas zbyt sabymi zmysami, by z nich skorzysta tak, jakbymy chcieli. Moemy jednak nasze zmysy nieco poprawi: # Aby lepiej czu zapachy, kiedy na przykad chcesz namierzy w lesie obz orientujc si po woni dymu poli od wewntrz swoje nozdrza. Wsz krtkimi wcigniciami powietrza: czasem lekko, czasem gwatownie # Aby czu wyraniej smaki, rozprowadzaj prbowan substancj po rnych miejscach jzyka (tj. na czubku jzyka, porodku, po bokach i w gbi garda kade z tych miejsc specjalizuje si w innych smakach) oraz rb ruchy mlaskajce (mlaskanie pozwala utlenia si substancji i zarazem wydziela elementy smakowe) # Aby lepiej widzie wchodzc do ciemnego pomieszczenia (albo wychodzc z owietlonej izby na zewntrz noc) minut wczeniej zamknij jedno oko po wejciu w stref maego owietlenia otwrz je. Jest to doskonaa rada dla kierowcw zbliajcych si do nadjedajcych z przeciwka samochodw, ktre olepiaj swymi wiatami # Aby lepiej widzie w wietle dnia odlege przedmioty, gdy szczegy rozmazuj si, zwi do w trbk i zrb jak najmniejsz szpark (jak gwka szpilki, albo mniejsz), i popatrz przez ni 67. Sposb ten jest doskonay dla tych wszystkich krtkowidzw, ktrzy niechccy rozdeptali swoje okulary, a chc dojrze co wyraniej # Aby zlokalizowa rdo dwiku dochodzcego z niedookrelonego miejsca, naley wykorzysta stereofoniczno naszego syszenia: poprzez nasuchiwanie trzeba okreli przybliony kierunek, z ktrego on dochodzi, a nastpnie naley zmieni miejsce swego pooenia (choby przez przejcie kilku krokw) i znowu dokona nasuchu przecicie si utworzonych w myli kierunkw (wirtualnych linii) wskae dosy dokadn lokalizacj nadawcy. Oczywicie wiecie o tym, e przyoenie do uszu wasnych doni polepsza syszalno; poprawa syszalnoci nastpi te i wtedy, gdy zdejmiecie z gowy kapelusz albo czapk (tumi one odbite fale gosowe). To samo (w przyblieniu) uzyskacie, kiedy tu za waszymi plecami nie bdzie kpy lici lub pltaniny gazi.

67

Ten efekt zna kady fotograf: zwikszanie gbi ostroci przez zwikszenie przysony.

207

Survival po polsku

12. JAK RADZI SOBIE Z INSEKTAMI

Insektami nazywamy na co dzie nie kadego owada, jak by si wydawa mogo, ale wszystkie owady dokuczliwe. S nimi czasem muchy (cho co to za dokuczliwo w porwnaniu z pewnym bzykadem z podmokych terenw), pchy, komary, gzy oraz koskie muchy, mrwki, osy, pajki (to nie owad, cho stawong) itd. Nie wyobraam sobie dobrego i sympatycznego wspycia z natur, i jednoczesnego ubijania tych yjtek (wyznam rwnie szczerze, i nie wyobraam te sobie, e mona by nie przyla komarowi!) Sztuka polega na tym, aby te mie (podobno, jak twierdzi niejeden mj znajomy) stworzonka raczej zniechci do kontaktu z nami. Istnieje na to sposb! Nie ma co powtpiewa. Zdaj sobie te spraw, e patetyczne opowieci o zbawiennym wpywie dymu papierosowego nijak si maj do rzeczywistoci. Naley korzysta ze rodkw naturalnych. Jednym z nich jest bylica pioun. Ziele to ronie dookoa nas, widzimy je czsto, nie zdajc sobie sprawy, e tak wanie wyglda rolina, ktr znamy tylko z powiedzenia, e co jest gorzkie, jak pioun. Wystarczy narwa piounu, naka go po brzegach wntrza namiotu, by niektre robaki zrezygnoway ze skadania nam wizyt, zwaszcza muchy i mrwki. Drugim takim zielem, rwnie znanym, jest babka. Zalana wiosn odrobin spirytusu daje nalewk, ktra rewelacyjnie chroni przed komarami. Trzeba tylko posmarowa ni odkryte czci ciaa. KOMARY nie lubi zapachu wydzielanego przez witamin B. Ludzie, ktrzy ykali ten lek, bogosawili jego dobroczynne dziaanie, kiedy akurat musieli wkroczy na komarowe terytorium. Nie znaczy to, e zachcam do szpikowania si witamin B! Po pierwsze zaywanie jej podczas pobytu w strefie komarzych atakw, gdy si tam przybyo, jest nieco spnione. Organizm musi nasyci si owym preparatem, by skra moga wydziela waciwy, tak nieznony dla komarw odr. Po wtre dla organizmu wcale nie jest obojtne pobieranie wikszej iloci witaminy B, substancji niekoniecznie mu potrzebnej, a w dodatku znajc zapa niektrych komarzych wrogw przyjmowanej w sposb nadmierny i gwatowny, czyli duo i szybko. Lepiej posmarowa si preparatem sporzdzonym z pastylki witaminy B roztartej i rozpuszczonej w wodzie. Ponadto jak podaj stare rda komary odczuwaj niech do zapachu lici i kwiatu dzikiego bzu, take octu, mity, eukaliptusa i anyu. Mrwki mity, octu i terpentyny. PCHY, prosz pastwa, ot pchy nie znosz orzecha woskiego. Jeli kochacie swego psa, to nawet bdc zdecydowanym przeciwnikiem survivalu pooycie w jego legowisku licie orzecha, prawda? Ponadto pchy nie darz sympati paproci (tych czsto spotykanych: orlicy pospolitej albo narecznicy samczej). Atak PSZCZ i OS raczej nie nastpi, kiedy nic nie bdziecie robili. Machanie rkami owady te traktuj jako zagroenie i w zwizku z tym reaguj uyciem de. Bierze si to std, e ich zmysy tak wanie interpretuj szybki ruch. aba na przykad nie zauwaa swojego smakoyku (muchy) tak dugo, dopki si ona nie poruszy. Dla osy nasze rce s gazi albo duym liciem, pki nie przekonamy jej wymachiwaniem, e si mylia. Kiedy to ju nastpi i zaczniecie odczuwa wyrane tego objawy, pocie sobie na pogryzione miejsce chodny kompres. Mona przyoy plaster cebuli, cytryny albo watk nasczon wod z rozpuszczon aspiryn. Przypominam sobie, e bdc niegdy wychowawc kolonijnym na przewspaniaych koloniach w Jedlni, udzieliem podobnej rady maym, moe omioletnim, dziewczynkom atakowanym przez osy. Os w naszej okolicy byo powiedzmy w nadmia208

Techniki, sposoby i sposobiki

rze. Dziewuszki przyszy na wieczorny apel z lizakiem w rku i wkrtce koo nich pojawio si kilka os. Wszystkie dzieciaki oczywicie zaczy majta rkami wok swoich gw i zanosio si na to, e nasza Higiena bdzie musiaa ka kompresy. Ruszyem wic interweniowa. Pokazaem dziewczynkom, e mog pomaza sobie lizakiem do i osy a mi po niej nie czynic krzywdy. Po apelu mogem si napatrze na odwane dziewuszki karmice osy wasn rk. Czytaem gdzie, e muchy nie lubi nie wiem jak to powiedzie maolatom zapachu piwa. Ale nie tego w przeyku, panowie! No wanie. Prawd powiedziawszy nie wiem do tej pory, jak poradzi sobie z MUSTYKAMI, zwanych MESZKAMI. Potrafi oble caego czowieka, wazi do uszu i nosa. S niebezpieczne dla maych dzieci spokojnie picych w cieniu drzew, podczas gdy rodzice uywaj na przykad kpieli. lina tych owadw jest toksyczna i wielu ludzi reaguje na ni alergi. Meszki podejrzewa si ponadto o to, e przenosz tularemi. Pono naley przed tymi maymi muszkami zwyczajnie ucieka! Poniewa lubi one miejsca wilgotne, trzeba o tym pamita. *** A czy pamitacie moe o starym a eleganckim sposobie tpienia weszek przez tzw. wysze sfery? Kowadeko i moteczek. Koniecznie zote. A przynajmniej ze srebra.

209

Survival po polsku

13. JAK USUN KLESZCZA

Usunicie kleszcza nie jest wcale trudne, ale trzeba zwraca uwag, by jego gowa wraz z narzdem gbowym nie pozostay w naszym ciele. Chwyta si palcami bd pset (ale palcami lepiej) kleszcza tak, aby go nie zgnie, i obraca si w jedn stron. Czyni si taki obrt o 60-120, po czym ponawia si chwyt i robi si kolejny obrt. Kleszcz wcale tak od razu nie wychodzi, o nie. Potrzeba jest nieco cierpliwoci przy tym krceniu biedakiem. O ile proste, zwyczajne wyciganie pod ktem prostym (czyli prostopadle) powoduje taki rozkad si, e gowa przewanie jednak odrywa si od reszty kleszcza, o tyle obracanie tego pajczaka powoduje boczne zaginanie si jego szczk i ostatecznie ich wylizgnicie si, a moe wykrcenie, jak ruby. Nigdy nie smarujcie kleszcza masem (czy jakim innym tuszczem) ani nie polewajcie spirytusem! Jak udowodniono, oba te rodki powoduj u kleszcza odruch wymiotny. Oznacza to, e podraniony spirytusem kleszcz wprowadza do naszego ciaa z powrotem nasz wyssan krew, ale i inne obce substancje. Tak wanie moemy otrzyma w prezencie osawione odkleszczowe zapalenie opon mzgowych lub borelioz. W Polsce nosicielami tych chorb jest okoo 0,2% spord wszystkich kleszczy, czyli doprawdy niewiele. Tyle, e zaledwie ok. 5% ludzi w Polsce ma aktywne przeciwciaa przeciw odkleszczowemu zapaleniu mzgu. Tak twierdz specjalici. Warto wiedzie, e wrd lenikw, a wic ludzi czsto przebywajcych w lesie, odpornych na t chorob jest ok. 30%.

210

Techniki, sposoby i sposobiki

14. JAK NIE BA SI OWADA W UCHU

Przy okazji przepisy na wydobycie owada, ktry wszed wam do ucha, czego si boi wiele osb, ktre chciayby pospa w namiocie albo na sianie, i byoby cakiem niele, i tylko ten cholerny owad Mona zastosowa jeden z niej podanych sposobw: # Zawiecenie do ucha latark owad z reguy pospieszy ku wiatu (chyba, e jest owadem nocnym, jak np. skorek) # Wlanie do ucha oleistej cieczy (rycyny, oleju) # Wlanie do ucha ciepej wody W kadym przypadku naley lee rzeczonym uchem do gry. W tajemnicy powiem wam, e najlepiej zatka sobie uszy przed snem wat, ale po co byyby wtedy moje rady, jak je rano uwolni od owada. Zreszt czciej jednak sysz tylko, jak to si ludzie owadzich wdrwek boj, ni o stwierdzonych faktach, e tak si wanie stao, i owady nawiedziy czyje ucho.

211

Survival po polsku

15. SZTUCZKI PRZYRODY

Najwiksz sztuczk (omawian w dziale powiconym sztuczkom) jest posugiwanie si sztuczkami zgodnie z zasadami oglnymi. Chodzi mi tu o prawa fizyki. W rozmaitego typu poradnikach, chociaby takich jak ten, jest mowa o rnych konstrukcjach i dziaaniach. Wiele konstrukcji mona sobie wyobrazi samemu, bez wspierania si schematami i rysunkami pomocniczymi. Wiele dziaa uda si rwnie dziki wyobrani. Wyobrania z kolei musi wspiera si na znajomoci praw i zasad, choby przecie na przykad zasad dynamiki. Znajomi mi czytelnicy pierwszego wydania wysunli krytyczne uwagi pod adresem maej iloci ilustracji, zwaszcza tych instruktaowych. W sposb jak najbardziej samobjczy dla mnie, jako autora, bo analfabeci mojej ksiki nie kupi postanowiem jednak i tu postpi po mojemu, a wic zmusi czytelnika do wysiku. Pisz wanie w ten sposb, by okaza czytelnikowi szacunek uznajc, e dobrze zrozumie sowo pisane, a nie po to, by zadowoli gusta tych, ktrzy zaczli ju zapomina niektre litery. Chc te tym sposobem nakoni czytelnika do szukania innych rde, tym bardziej, e niekiedy sam sobie wydaj si nie do koca wiarygodny (hmm!). W survivalu natomiast waniejsze jest pamitanie oglnych zasad dziaania maszyn prostych, pamitanie podstawowych praw chemicznych i fizycznych, ni uczenie si wielu pojedynczych nawet nieskomplikowanych rozwiza i konstrukcji. Tutaj jednakowo nie czyni adnych dodatkowych wyjanie, ale podsuwam wam przed oczy wanie rysunki odzwierciedlajce dziaania wspomnianych maszyn, bycie je sobie przypomnieli. Tak, przypomnieli, bo niejeden raz zorzeczylicie nauczycielom, ktrzy prbowali wam wiedz o maszynach prostych wpoi. W tej czci postanowiem wspomnie o przynajmniej czci sztuczek, ktre nam wyszykowaa Przyroda: # DWIGNIA JEDNOSTRONNA; wedug Przyrody nie jest to adna dwignia jednostronna, tylko grubana ga oparta jednym kocem o ziemi, a drugi koniec trzymasz wanie ty. Tam, blisko wbitego w ziemi koca, ga styka si z gazem. Gazu w aden sposb nie byby w stanie przesun taki ciki. Ale kijem, lub raczej grubym drgiem tak! Jak? Odcinek pomidzy obu domi a punktem stycznoci z kamieniem powinien by wielokrotnie duszy od odcinka pomidzy kamieniem oraz punktem oparcia, czyli kocem wbitym w ziemi. Byleby kij wytrzyma! Zasada dwigni jednostronnej uyta jest w przypadku taczki, gdzie punkt oparcia (o obrotu) znajduje si przy osi koa, adunek za jest podnoszony tym atwiej, im jest bliej tej osi, a dalej od rczek taczek. Jakie to proste!

212

Techniki, sposoby i sposobiki

# Albo DWIGNIA DWUSTRONNA, o ktrej Przyroda twierdzi, e jest tak sam gazi, jak poprzednia i nie ma co wydziwia. Ja wiem, e w innym miejscu znajduje si punkt oparcia, a to wiele wyjania. Niejaki Archimedes, stary znajomy Przyrody, mawia, e gdyby da mu punkt oparcia, to on mgby przesun nasz rodzim planet. adna rewelacja! Po prostu zastosowaby dwigni, obojtnie jak. Upieram si przy tym, e chodzi jednak o dwigni, bo czy jestecie w stanie wyobrazi sobie kosmicznie wielk ga? Tak czy inaczej, zaleno pomidzy stosunkiem dugoci ramion dwigni, a stosunkiem pomidzy rwnowacymi si ciarami jest wprost proporcjonalna, co jest chyba dla wszystkich jasne. # WAKI TOCZNE (paskie oysko) nie chc wyda si zarozumiaym, ale nie s one dla mnie adnym problemem. Podkadam je (a mog to by zwyke okrge polana) pod ciki przedmiot, ktry to wanie chc przetoczy, no i hajda! Wszelkie oyska i kka suyy mi, kiedy to byem jeszcze woony w dziecinnym wzeczku sprawa obycia. Ile to razy zdarzao mi si biedzi nad rozwizaniem problemu jak podnie i przenie na niewielk odlego co cikiego i nieporcznego. Czowiek siedzia bezsilny i zorzeczy losowi, ciarom i samemu sobie. Wtedy dobra wrka (cae szczcie, e plcz si one jeszcze po tym wiecie) nagle podsuwaa obrazek z dziecistwa. I przed oczami stawa widok podwrka, jakich wtedy ju byo bardzo mao, na rodku za sta uraw przy studni. Natychmiast przypomina si jeszcze dwig portowy, albo na budowie. Bystry czytelnik no wanie, o tobie mwi natychmiast krzyknie: dwignia dwustronna! A potem zauway, e krtszy koniec dwigni jest obciony, za sama dwignia jest osadzona na obrotowej osi. I ju. Nie musimy wcale siedzie i gowi si, nad rozmaitymi kopotami trzeba przypomnie sobie szko podstawow. Przecie podobne problemy mog pojawi si i w innych przypadkach. A przecie fizyka mwi nam o tym, e ciecze zmieniajc swj stan z ciekego na lotny, a wiec parujc, pobieraj z otoczenia pewn ilo kalorii. Oznacza to, e kadc butelk z wod na socu moemy j ochodzi, jeli owiniemy przedtem w mokr szmat. Fizyka mwi o tym, e ciecze zamarzajc zmieniaj objto, zatem mrz moe pomc nam w rozupaniu czego, co chcemy rozupa. Fizyka mwi nam, e puste butelki bd unosi si na powierzchni wody, zatem mog unie co jeszcze ze sob. 213

Survival po polsku

KLIN tak naprawd niewiele ma wsplnego z klinami, o ktrych ju pisaem, cho suy do radzenia sobie z pewnymi problemami. Klin ma ksztat klina. Ostry koniec zwrcony jest w stron problemu, za ten tpy i paski, czeka na spotkanie z obuchem. Rodzajem klina jest ostrze noa gdyby kto nie wiedzia.

# BLOK jest dla mnie najwiksz zagadk, chocia Przyroda prycha pogardliwie. Prbowa mi to wszystko o bloczku wytumaczy kto jeszcze w szkole, ale by moe byem odporny na wiedz i uwaam bloczki za rodzaj czarw. Bo te nie znajduj adnego uzasadnienia na to, e zastosowanie bloczka i linki przeze przeplecionej pozwala podnie ciar, ktrego bez bloczka oraz linki by si nie podnioso. Niektrzy mwi, e zasada jest ta sama jak wobec dwigni, ale nie wiem, czy im wierzy.

214

V. TO FILOZOFIA YCIA

A) KU PRZYJANI
Kiedy jestemy pocztkujcymi nastolatkami, pojawia si w nas pierwsze Pragnienie Przyjani. Wte i niezbyt dokadnie okrelone, siedzi sobie cichutko w jakim zakamarku i obserwuje wiat. Co jaki czas wyskakuje ku komu, kto si znalaz w pobliu; co jaki czas wykrzykuje sowa o nieskoczonoci i potdze, eby potem schowa si ponownie do swojego kcika i udawa, e nie ma go w rodku. Potem przychodzi Ostrono. Im wicej byo rozczarowa, tym Ostrono jest wiksza i czujniejsza. Ostrono podpowiada, by z nikim nie czy si wizami przyjani, bo bl rozczarowania jest zbyt duy, by go znosi po raz kolejny. Ale Pragnienie Przyjani wie swoje. Wiedzcie, e nic tak nie czyni czowieka twrczym, jak Pragnienie Przyjani. Mwi, e poeta pisze, gdy cierpi. Cierpi by moe ale pisze z podszeptu Pragnienia Przyjani. Czeka, kto te nadejdzie tropem wiersza Gdy wychodzisz z pocigu na maej stacyjce, co ci szepce w rodku: Rozgldaj si!, moe kto tu jest. Zgadnij, kto to szepce? Kiedy zbliasz si do pola biwakowego, dry ci w niepokoju serce. Tylko, e ta Ostrono: zawsze odzywa si nie pytana! To przez ni siedzisz sam przy swoim ogienku i zerkasz na tego kogo, kto gotuje swoj herbat. Nazajutrz twoje Pragnienie Przyjani jak w bajce o lisie i winogronach nuci sobie wesoo i twierdzi, e to nie by nikt specjalny, zreszt ju si zwin i odszed; ale te po cichutku twoje PP wzdycha: Szkoda! Suchajcie! Nie ma si co oszukiwa, PP ma racj yjemy dla innych i dziki innym. Przypomnijcie sobie, jak przeywacie dobry dowcip, gdy koo was siedzi wasz dobry kumpel to dopiero boki zrywacie! No, a jeli jestecie zupenie sami? Drtwy umiech, co? No to dla kogo si miejecie, dla siebie tylko!? Zrbcie dowiadczenie, zalecam je wszystkim: kiedy bdziecie pod wpywem bardzo silnych emocji zoci czy szczcia przypomnijcie sobie o tym, co wam przekazaem, i zerknijcie szybko w lustro. Ot pod wpywem swego wasnego badawczego wzroku doznacie uczucia, e emocje oddalaj si szybkim krokiem. Jeli bd potem trway, to tylko sztucznie podtrzymywane. Dystans chodnego obserwatora samego siebie czyni was rzeczywicie chodnymi i opanowanymi, gdy w takiej obserwacji jest ukryty przekaz: w i e m przecie, jaki jestem, wic po co mam robi te miny Kiedy kto jest w pobliu, wszelkie miny i gesty maj znaczenie przekazu: patrz, odczuwam tak, jak ty jeli n a d a j e m y sygnay przyjazne w treci, albo: uwaaj na mnie, bo czuj wanie t a k ! gdy chcemy trzyma kogo daleko od siebie. 215

Survival po polsku

Pragnienie Przyjani dyktuje take, zwaszcza modym ludziom, bdne kroki. S oni gotowi zrobi wiele, zrobi za wiele, by dosta nieco ludzkiej yczliwoci. Oto co napisaem pewnemu ojcu zza oceanu w licie e-mailowym, gdy opowiedzia mi, co si zaczo dzia z jego nastoletnim synem, doskonaym uczniem, z wieloma zainteresowaniami, mistrzem kraju w sztuce walki: A do tego Adam (by moe z opnieniem) wchodzi chyba wanie w okres wchodzenia w autonomi. On musi oderwa si od Was. To jest bolesne. Zo w czowieku wzrasta tym bardziej, e musi by rozzoszczonym, by samemu sobie powiedzie, e to zerwanie jest nieuchronne. To jest sama natura! U rnych ludzi rnie to zachodzi. Dlatego mimo podobiestw, musimy si wci siebie nawzajem uczy. Wybaczcie sobie te wstrzsy, ktre sobie przysporzylicie... C, Adam wyda mi si czowiekiem o niezwykle duym bogactwie wewntrznym. Czuem w nim du moc wewntrzna. Poniewa mam do niezwyk zdolno wyczuwania nastrojw, myli i stanw ludzkich (nawet pono jest to zdolno wykrywalna parapsychologicznie) wci czuj w nim t si. Rzecz w tym, e Adam poczu zmczenie (tak, jak istnieje zmczenie metalu) zwizane z byciem innym i wyjtkowym. On ma, rwnie naturaln, potrzeb przynalenoci do swoich rwienikw i ich stylu bycia, potrzeb by by jednym z nich. To jest potrzeba podobna do tej, jak jest potrzeba oddychania tlenem. Adam w jego wanie wybitnoci musi tylko szybko zrozumie, zanim bdzie za pno, zanim nie zaamie si w nim nie zasilana niczym jego wasna moc, e podobiestwo do rwienikw i zwizek z nimi, potrzebne s jedynie do tego, by oni podali za nim jak za wodzem, a nie po to, by on poda za nimi. Tylko jego wasna moc i wyjtkowo czyni go tym kim jest. Kim jest naprawd, a nie kim stara si by w oczach innych. To, kim jest to towar. To, kim chce si pokaza to opakowanie. Tylko gupcy ceni pudeeczka, kolorowe papierki, torebeczki i wstki. Liczy si towar w rodku tych opakowa. On to musi sam zrozumie moe dlatego poka mu te z moich myli najwaniejsze. Wydrukuj i poka. I powiedz, e w Polsce jest kto, kto bardzo mocno wierzy w niego, kto czuje jego nadzwyczajn przyszo, ktra jednak nie zdarzy si, jeli nie bdzie si jej pielgnowa... Jeden z moich duchowych przewodnikw, profesor Stefan Stuligrosz, synny dyrygent Poznaskich Sowikw, mawia, e przyjani jest wsplne, chralne piewanie, no bo wanie w tym czuje si i wsplnot dziaania, i wsplnot emocji, i wsplnot wspodpowiedzialnoci. Przyja, to wsplna odpowiedzialno za siebie. Przyja, to akceptacja kogo mimo jego wad. Ale przyja, to rwnie pragnienie zmian na lepsze w sobie. No i w przyjani. Przyja, to tak naprawd poszukiwanie samego siebie. Pragniemy mie blisko siebie kogo podobnego, bo to czyni, e mamy bogie poczucie bezpieczestwa. Pragniemy mie koo siebie kogo wybranego z tumu, a innego ni my, bo to czyni, e przygldamy si cechom, ktrych nie posiadamy, a ktre pragnlibymy mie. Przyja wobec samego siebie rwnie nie jest jedynie gupim wymysem. Trzeba w siebie wierzy, trzeba siebie lubi, trzeba sobie wybacza pewne rzeczy, a zarazem nie dopuszcza, by pewne dziaania kanceroway nasz obraz samego siebie. Przyja, to umiowanie ycia. To traktowanie wszelkich zdarze, jako jednej przygody, gdzie kopoty i przykroci s przygod, gdzie radoci s przygod, gdzie zachd soca jest przygod, gdzie pczek kwiatu, piewajcy skowronek, pasterz na hali, ulewa, poranny chd, zearta przez psa-wczg caa ywno, nage znalezienie drogi w lenym buszu, ostatnia zapaka, wdepnicie w krowi placek, zmczony, jak i my, kolega idcy rami w rami, nabity guz, ... poczucie samotnoci wszystko jest przygod. Jest yciem. 216

B) MNIEJSI BRACIA
To nazwa nadana przez witego Franciszka 68. Bez wzgldu na to czy wierzymy w Boga, czy wierzymy w bogw, czy w nic nie wierzymy posta ta jest prawdziwa, nie wymylona, i posiadaa za ycia pewne cechy godne podziwu i zazdroci. Jedn z waniejszych spraw, wedle przekazw, ktr Franciszek ukaza w nowym wietle, bya sprawa obcowania czowieka ze zwierztami. Widzenie wiata zwierzcego jako bliskiego ludzkiemu jest nie tylko nacechowane pewnym pozytywnym adunkiem emocjonalnym, zgodnym z ogln postaw naszego witego, ale jest uzasadnione chciaoby si rzec niemal molekularnie. Wszak porwnujc budow i psychofizjologi czowieka oraz zwierzcia, choby psa, dostrzeemy punkt po punkcie znaki rwnoci lub podobiestwa. Im bardziej odchodzimy od naszego gatunku ku tym niej zorganizowanym, tym mniej jest znakw rwnoci. Lecz znakw podobiestwa nadal jest proporcjonalnie wiele. Tumaczenie o podobiestwach i identycznociach przyda si ludziom mao wraliwym. Wraliwo ta prawdziwa, nieegzaltowana, niehisteryczna, ale humanistyczna sama wszak narzuca poczucie wsplnoty, nie potrzeba tu adnych tumacze. Wraliwo oznacza przecie wyczuwanie. Jak wraliwy palec wykryje niewielk skaz w drogiej porcelanie i dopiero potem wzrok odkryje pknicie. Gruboskrny paluch nie bdzie mg przey cudownej porcelanowej gadkoci, specyficznego chodu materii. Wraliwy lekarz natychmiast zauway przyczajon chorob, no a lekarz toporny pozwoli, a si ona rozwinie niszczc twj organizm. Wraliwy nauczyciel wyczuje zagmatwany problem mczcy dziecko i zareaguje, ratujc sytuacj (i dziecko zarazem), a z kolei nauczyciel niewraliwy Basia i Czesiek, maestwo wspaniaych pedagogw, uczyli mnie rzetelnego patrzenia na dzieci: bez nadmiernego sentymentalizmu, ale te z odpowiedni uwag i zrozumieniem. To Basia wyjania mi, e dziecko z domu dziecka, oddzielone od matki, potrzebuje mnstwa czuoci (nie czuostkowoci!) oraz czasu ze strony dorosych ludzi, ale ebym, jako pedagog, nigdy nie way si oczekiwa od nich czego w zamian. Nigdy nie powinienem robi czego dla tych dzieci tak, by nawet podwiadomie spodziewa si wdzicznoci. Oczekiwanie na wdziczno zubaa to, co si robi dla innych ludzi, czyni czowieka maostkowym. Nigdy nie powinienem sdzi, e skoro dziecko wdrapao mi si na kolana, to dlatego, e jestem dla niego takim wspaniaym czowiekiem. Owo dziecko na moich kolanach oznacza tylko to, e dziecko ma potrzeb posiedzenia na czyich kolanach. I jest to wane. Po tych wywodach dobrze zrozumiaem postpowanie pani Jadwigi, mojej wychowawczyni klasowej, jej uczciwe starania bycia nasz matk. Kto mnie kiedy nauczy swoistego mylenia, ktrego ja pniej rwnie nauczaem. Pomylcie, jak przecitnemu czowiekowi atwo przychodzi zabi much albo komara. Ju znacznie trudniej zabi wrbla albo mysz, a jednak wiele osb to wykona. Jeszcze trudniej jest pozbawi ycia kota lub psa. Im wiksze zwierz, im bardziej skomplikowane, tym wikszy psychiczny opr, by je pozbawi ycia. Ludzie poszukuj w sobie jakiego istotnego motywu, ktry by ich do tego skoni. Logiczna natura ludzka w przewaajcej czci potrzebuje nadajcego si do przyjcia warunku, powodu, celu. Im wyej rozwinita istota, im wiksze rozmiarami zwierz, tym mocniejszy musi by motyw zabjstwa. Jake atwo jednoczenie przychodzi niektrym ludziom zabijanie istot swego gatunku.
68

Gwoli wyjanienia: jeden z przekazw mwi, e majcy dobrotliw natur Franciszek rozmawia ze zwierztami i prawi kazania do nich wanie skierowane; inna wie gosi, e kazanie do zwierzt wzio si z tego, e Franciszek, oburzony na nie rozumiejcych go bogaczy, odwrci si ku bydltkom twierdzc, e bardziej opaca si gosi do nich. Jak by nie byo, w. Franciszek uwaany jest za tego, ktry ukocha zwierzta.

217

Survival po polsku

I jake mae bywaj motywy. Wyobracie sobie sytuacj (ktra nie zdarza si znw tak rzadko): idzie tatu z synkiem przez las, po ciece peznie pomrw albo limak wielki (granatowy, duy, bez skorupy) i ojciec go trask! nog. Synek, w pierwszym odruchu obrony jak zwykle dzieci lubi wszystko, co ywe protestuje, ale ojciec mwi: To straszny szkodnik, synku. Synek uspokaja si. Nie ma zreszt powodw, by mia nie wierzy ojcu, ten za niekoniecznie kamie. Najwaniejsze, e jest motyw. To straszny szkodnik. atwo wierzymy w rzeczy, ktre staj si dla nas motywem, rzadko sprawdzamy prawdziwo twierdze. Szkodnik. To nam ludziom wystarcza, by umotywowa nasze postpowanie. atwo te godzimy si na zo, jeli nie dotyczy nas osobicie, choby wtedy, gdy zdarza si daleko. Czy rzeczywicie czujecie a tak wielki dreszcz, kiedy w telewizyjnych wiadomociach jest mowa o ludzkich nieszczciach? S ludzie, ktrzy z wypiekami na twarzy czekaj co dnia na nowe wiadomoci o trzsieniach ziemi, o katastrofach, o ofiarach W Kazachstanie 200 ofiar trzsienia ziemi; w Kalifornii powd i huragan; w Izraelu kolejny zamach bombowy; w Meksyku sekta pozbawia ycia dziesitki ludzi; wszystko daleko, za wieloma grami, za wieloma rzekami. Prawda to, e nieszczcia zza najbliszej granicy odbierane s ju mocniej? No, a w drugim kocu Polski? A w twoim wojewdztwie? A kilometr od twojego domu? A zupenie blisko ? Jake to jest wane! Im bliej ciebie, tym bardziej bolesne. Nawet, gdy jedynie teoretycznie chciaoby si powiedzie: A w twoim domu rodzinnym?, natychmiast w sukurs przychodzi niedomwienie, delikatno, by nie urazi, nawet samym myleniem. Kierujc si wanie takimi przesankami, jak wyej opisane, czowiek sam dla siebie, z prymitywnych i egoistycznych pobudek stwarza sobie podlejsze natury, bo sam je oddala od siebie. Przypomnijcie sobie z dziecistwa Jasia, albo Grzesia, albo jakiego innego, z czerwonymi, duymi, odstajcymi uszami, ktry cigle dostawa po karku, bo by much do pacnicia. A ten rudy? Wszak inny rwna si szkodnik. No i jest motywacja. Do grubej Kasi z wystajcymi zbkami pamitacie te arciki z niej? nikt, nigdy, nie chodzi do domu, nikt te nie zaproponowa jej wsplnej zabawy takie sztuczne tworzenie oddalenia. Podobnie jest z obcymi. Oni nie s wszak nasi. Bo naszym wolno, ale ju obcym nie! Do absurdu dochodzi, gdy dzieje si tak, jak kiedy zdarzyo si na Cyprze (przypominam wam o starym konflikcie grecko-tureckim), gdy grecki student wpad samochodem na dziecko. Nieszczliwie dziecko zmaro. Dziecko byo tureckie. Studenta zlinczowano: Nie bdzie Grek rozjeda tureckich dzieci!. W podtekcie zawarta jest informacja, e Turkom wolno. Mniejsi Bracia. Dla wielu gorsi. Te koty kopane i podpalane Te psy gonione kamieniami Te zestrzeliwane rutem wrble Te gniecione patykiem mrwki Moe przez twoich kolegw, moe przez ciebie Dla kontrastu, dla poruszenia czyjego grzesznego serca, powinienem teraz, by moe, przedstawi kilka sodkich scen ze zwierztkami w roli gwnej. A moe niepotrzebne s adne specjalne, duszu-szczipatielnyje sceny z ycia zwierztek, lecz wystarczy uruchomi wyobrani? Rozmawiam ze swoim psem. Staram si rozumie swojego psa. Wiem, e on te czyni, co moe. Patrzy w moje oczy, szuka potwierdzenia dla swoich myli. Wielu ludzi potrafi rozmawia ze swoim psem. Wielu ludzi mieje si, e kto rozmawia ze swoim psem. 218

Survivalowe mylenie

Wielu ludzi nie potrafi ju znale serca dla psa obcego, a szczeglnie dla bezpaskiego. Pies bezpaski ich zdaniem nie zasuguje Nie, to nie jest tak: jego nie ma kto broni. Widz, jak samochody zwalniaj przejedajc koo mojego psa, bo ja id w pobliu. Widuj, jak straszone, jak poniewierane s psy samotne. Czasem nawet czyni to ludzie, ktrych uwaam za dobrych ludzi. Mj pies patrzy na wiat oczami istoty mylcej. Mylcej nieco inaczej ni ja. Jednak odkrylimy w sobie te sygnay, ktre rozumiemy. Nigdy nie tresowaem mojego psa! Nigdy on nie tresowa mnie. Pewne sygnay powtarzay si w tych samych okolicznociach tak samo, a to osobom inteligentnym wystarcza. Mj pies po wielokrotnym przechodzeniu przez jezdni zwalnia, bo ja zwalniaem. Mwiem wwczas: powoli!. Teraz, gdy mwi: powoli!, mj pies wie, e chodzi mi o zwolnienie kroku. Ten mechanizm obserwacji, kojarzenia faktw i zapamitywania, dotyczy wielu sytuacji. Dotyczy mojego psa i mnie. Trudno mi niewielu sowami udowodni wam, e komunikacja ze zwierzciem moe by tak bogata. Kiedy ogldam w telewizji filmy o szympansach, ktre kontaktuj si ze swoimi opiekunami, myl o tym, e robi to wraenie tylko na ludziach ciasnogowych, bo kady, obok siebie, moe mie zwierz komunikujce si olbrzymi wrcz iloci sygnaw, czy to psa, czy to kota My, wanie my, musimy nauczy si odrnia te sygnay. Musimy te nauczy si nadawa takie sygnay, ktre dla zwierzcia bd czytelne i jednoznaczne. Bywaj ludzie, ktrzy do swoich psw mwi, jak do czowieka, ale nie wynika z tego nic ponad to, e przekazuj intonacj i samym faktem mwienia swoje pozytywne uczucia wobec zwierzcia. Ich pene zdania, mnogo sw, mog by jedynie nonikami uczu, bo reszta jest dla psa jedynie za przeproszeniem bekotem (albo w zalenoci od okolicznoci muzyk, jeli kto woli). Zwierz ma niezbyt duy zasb zdolnoci kojarzenia zoonych dwikw i trudno porozumienia si z nim zaley od przyzwyczajenia go do dwikowych znakw, znaczcych zawsze to samo, prostych, krtkich i kierowanych do zwierzcia, ktre jest nastawione do odbioru tych znakw. Dlaczego mwi o gotowoci odbioru: czsto bywa tak midzy ludmi, e przekazuj sobie pewne sygnay, pewne wieci, ale nie sprawdzaj czy byli w ogle suchani, a jeeli byli czy byli zrozumiani. Potem dziwi si, e maj rne nieporozumienia i niepowodzenia. Podobnie bywa i z psami. Bywaj tacy ludzie, ktrzy potrafi w nieskoczono woa swego psa, a ten nawet nie zwraca na nich uwagi odzwyczaili go od suchania. Trzeba wic od pocztku woy troch wysiku w rozumienie i bycie samemu rozumianym. Gdy to zacznie si wreszcie wypenia, w zupenie innym wietle zaczynamy widzie niektre zachowania naszych podopiecznych. S ludzie, ktrzy u swoich blinich nie potrafi stwierdzi bogactwa uczu i przekazw uczu, a co dopiero u zwierzt. Nie chc ich tutaj obwinia. Jest to sprawa pewnej wraliwoci ukadu nerwowego i jego receptorw, a wic to sprawa pewnej wydolnoci organizmu. Zakadam jednak, e pisz do ludzi wraliwszych, ktrzy jeli przebijaj si przez ycie s nie tylko taranami. Mj pies miewa odczucia samotnoci, gdy zostaje sam w domu; miewa potrzeb bliskiego kontaktu i ukada si blisko-blisko. Przed moim wyjciem miewa chwile wtpliwoci i zapytuje wzrokiem, czy go wezm ze sob. Pozostawiony w samochodzie wypatruje, czy ju nadchodz tskni. Boi si, gdy na dworze chopcy strzelaj petardami, chowa si wtedy pod krzesa, ale tylko w tym pomieszczeniu, gdzie jestem ja wdruje za mn. Kiedy co jem, daje mi sygnay oczywicie e te by ewentualnie co Mj pies wie, e moe by przy mnie bezpieczny, gdy ku niemu biegnie inny, zjeony na grzbiecie, pies. Wie o tym, gdy ju zakonotowa sobie, e staj zawsze midzy nimi, zwrcony pyskiem ku obcemu, i powarkuj, przesuwajc si bokiem na sztywnych apach tak psy przekazuj sobie informacj kto tu jest panem.

219

Survival po polsku

Mj pies wie, e kiedy unosz gow i prycham (dwik bdcy jakby zapowiedzi szczekania), trzeba zwrci piln uwag na otoczenie tak przecie zwierzta te ostrzegaj siebie wzajem, e nadchodzi kto obcy. Mj pies ukada si koo mnie, plcz nam si apy, przygniatam go nieraz nog, on za przepycha mnie apami, gdy mu ciasno sytuacja jak najbardziej kojcowa, kiedy szczenita kotuj si koo suki: jest tak jako rodzinnie. Czy zastanawialicie si kiedy, e caa masa psich odczu i zachowa bywa na poziomie ludzkiego niemowlcia? Zobaczcie, jak mae dziecko macha chwil trzyman w rku zabawk, by j za chwil rzuci na ziemi. I przyglda si, jak wy schylacie si, podnosicie rzucon rzecz i podajecie mu. Wtedy moe rzuci j jeszcze raz. W ten sposb to nie wy kreujecie sytuacj, to dziecko wpywa na was i wanie t e g o ono si uczy. Mj pies przynosi pieczk i trzymajc j w pysku zachca do zabawy. Kiedy rzucam pik, biegnie po ni i podtyka mi pod rk, bym znw j cisn. Gdy nie mam czasu, trca ap pik, ktra toczy si sama i pies moe j goni. Porozumienie ze zwierzciem, take i czowiekiem, nie jest rzecz, ktra rozumie si sama przez si. Biorc pod uwag rnice indywidualne w jzyku przekazywanych przez nas sw i mrukni, tonacji i intonacji, gestw, mimiki, zblie i oddale stuprocentowe porozumienie nie zawsze jest moliwe. Czasem trudno jest mwi o dziesicioprocentowym porozumieniu. Dlatego trzeba je wypracowywa. Dochodzi do niego. Pragniemy mie koo siebie kogo, kto bdzie podobny, albo te w jaki sposb rny od nas. Ale te niektrzy pragn mie koo siebie kogo, kto bdzie posusznie ich sucha. Niektrzy pragn mie koo siebie kogo, komu bd stale udowadnia kto tu rzdzi. Bdc koo kogo takiego, z reguy si traci na tym. Szczeglnie dobrze mog o tym powiedzie zwierzta. Psychologia stwierdzia zaleno midzy potrzeb silnego dominowania, a psychicznym niedostatkiem w postaci poczucia niskiej wartoci wasnej. Stan taki bywa wynikiem urazw psychicznych, zaburzonych funkcji komunikacji lub niedorozwoju uczu wyszych. O zaletach i koniecznoci porozumienia ze zwierztami (midzy innymi) wspomina Ksiga Kota i Ksiga Walki 69 niewtpliwie suy to osobistemu rozwojowi i kontaktom midzyludzkim: Jeli twoja mowa ma przemwi do wszystkich umyj sw dusz Kwiaty przekonuj wszystkich Tylko sarna jedzca z twej rki, mwi prawd (o tobie) OMWIENIE: jzyk ciaa i mowy ma olbrzymi ilo odmian, ale nie zawsze przemawia wyranie. Wiesz sam, e majc do czynienia z niektrymi ludmi od samego pocztku czujesz nieufno zdradza ich sposb wypowiadania siebie. Inni potrafi ukry ze zamiary pod umiechami, miymi sowami. Trzeba dugo uczy si mowy ciaa, by widzie prawd wrd pozorw i wiecideek. Z drugiej strony naley samemu by czytelnym dla innych. Bycie prawdziwym jest niezwykle cenne; w jzyku psychologii decyzji mwilibymy tu o duych zyskach przy niewielkich nakadach, przy czym kosztowna jest nauka mwienia, czyli sam pocztek tworzenia obrazu siebie (chodzi o obraz szczery, identyczny dla siebie i dla innych, i z pewnoci nie chodzi o szczery obraz ostatniego otra). Podawanie siebie innym przypomina mi w jaki sposb serwowanie potraw, kiedy nadmiar sodyczy jest tak samo niedobry, jak nadmiar trunkw; wane
69

Ksiga Kota i Ksiga Walki wci w przygotowaniu jaki pech nad ni ciy, cho ju dawno miaa by w druku.

220

Survivalowe mylenie

jest nakrycie stou i atmosfera, kady gony toast i kada rozmowa intymna. Serwowanie samego siebie warto przewiczy w kontaktach z dzikimi zwierztami. Wyjcie do lasu w samotnoci, spotkanie sarny czy sjki to sposobno, by podej moliwie blisko, bez poszenia zwierzcia. Du rol odgrywa tu nasz sposb sygnalizowania swych intencji, przecie ciche skradanie si moe by interpretowane jednoznacznie: skrada si jedynie wrg! wiczyem takie lene spotkania trzymajc si okrelonych lenych zasad: jestem w lesie na rwnych prawach, zatem jestem cichy, ale te nie skradam si ukradkiem; wydaj rozmaite dwiki, jakie mogaby wydawa erujca spokojnie zwierzyna: sapnicia, mlaskania, chrzknicia (by moe mam na myli dzika); wykonuj ruchy czujcego si bezpiecznie, rozlunionego zwierza (mapy?); drapi si, zrywam listek, co przeuwam Sarna na mj widok chce pocztkowo umkn jak najdalej, ale uspokojona moimi dwikami i ruchami, dalej spokojnie si pasie. A ja obok niej! Chciabym wspomnie o istotnym elemencie sygnalizowania zamiarw jest nim spojrzenie. Badacze ycia zwierzt zauwayli, e oczy, ich wygld i praca odgrywaj ogromn rol w ksztatowaniu relacji w wiecie zwierzcym. Wszystkim wam jest ju wiadomo przecie o hipnotyzujcym wzroku kobry krlewskiej. Efekt ten znaj specjalici od reklamy, ktrzy orientuj si, e znaki majce charakter dwch poziomych punktw (symboli, plam) przycigaj wzrok potencjalnych klientw. Czyni to te nazwy takie, jak OMO czy IXI. Ich symetryczno, wyeksponowanie pewnych liter bdcych odpowiednikiem dwojga patrzcych oczu, zatrzymuj nasz wzrok na sobie. Zrobiem kilkakrotnie nastpujce dowiadczenie: gdy siedziaem w pokoju trzymajc na kolanach swego psa, wpuszczano do pokoju kota. Mj pies nie jest stworzeniem krwioerczym, kot go jedynie interesuje i nic poza tym. Kot jednak o tym nie wie. Kot, zoczywszy psa w pobliu, sztywnieje, zamiera. Oczy ma wlepione w wiadomy punkt. Mj kundel ma oczywicie ochot obejrze dokadnie, co to takiego wlazo do pokoju, ale nacisk mojej rki kae mu siedzie na miejscu. Kot wygina grzbiet. Sier mu si stroszy. Wsy przesuwaj si do przodu i stercz jak kolce. Stoi i wgapia si. Jest cay gotw. Tu wkraczam ja. Delikatnie przekrcam psu gow i teraz wyglda on, jakby przyglda si czemu na cianie. W kadym razie zdecydowanie mona to stwierdzi, e pies nie patrzy na kota. Kot wypuszcza z siebie powietrze. Grzbiet si wygadza, wsy cofaj. Kot zerka na boki oceniajc reszt sytuacji, czyli otoczenie. Innych zagroe nie ma. Puszczam gow psa, wic spoziera na kota. Kot jest znw w gotowoci. Gowa psa kieruje si w stron ciany. Kot stygnie, maleje i zastanawia si nad tym, po co tu waciwie przyszed. Pies nadal oglda cian, wic kot czyni kilka krokw w jedn stron, potem w drug. Stopniowo kocisko nabiera typowo kociego luzu i przestaje si przejmowa psem. Pozornie. Puszczam psi gow i kot prycha, ale ju nie jey si i nie zatrzymuje, azi dalej. Psia gowa znw przyjmuje pozycj neutraln i kot agodnieje. Kolejne psie spojrzenia przestaj zaburza kocie ycie. Po kilku minutach siedzi obok nas, tyem do psa! Kiedy napotykam sarn patrz niby w inn stron. Kiedy naprzeciw wyrasta znajoma posta Ptasia gapi si z zainteresowaniem gdzie indziej (byle tylko nie przesadzi). Wystarcza.

221

Survival po polsku

Zapisaem kiedy, jeszcze jako licealista, tak myl poetyck, ktra rwnie mwi o oczach, ale inaczej:

Nie dla oliwkowych gajw, gdzie drzema w cieniu stary Sylen, gdzie mona byo usysze westchnienia Aleksisa czekajcego na sodk Cenid, albo ujrze wyrane lady, jakie po sobie zostawiaj dionizja; nie dla smukych kolumn Heraklium bielejcego na wzgrzu ani dla wieszczych sw Pytii - bdcych jak opary na mokradach, nie majce adnego ksztatu, lepkich i duszcych, pozornie rzeczywistych, a mylcych i wiodcych na bezdroa ani dla migego lotu oszczepu rzuconego rk nagiego modzieca na piaszczystym stadionie, oszczepu byszczcego pod bystrym okiem Heliosa; nie dla dwiku kitary zmieszanego z pluskiem strumienia i wabicego z zaroli zaspane Nimfy; nie dla mowy Ajschylosa i Platona nie dla nich tskni do tamtych czasw. Najpikniejszym by jedyny widok, ktrego dzi nie spotkam na wojnie moge ujrze bysk w oczach wojownika stojcego naprzeciw.

Czy jest tu schowana moja dusza? Dusza survivalowca? Ktry czuje rwnowag bytw?

222

C) FILOZOFIA SURVIVALU
Usid spokojnie. Zaparz sobie wpierw herbat, zapal wiec, albo ognisko, wycz ten szum wok ciebie i w tobie. Wcignij w puca powietrze, dziki ktremu yjesz, poczuj w nim moc, ktra w tobie zostaje, poczuj w nim moc, ktr dawao twym przodkom. Czas biegnie. Ty oddychasz, ty istniejesz, ty dysz naprzd By moe survival jest wielk przygod. By moe jest szalestwem. By moe samo ycie jest i przygod, i szalestwem. Moe by, e w swej wdrwce mijasz spotkanego czowieka i idziesz dalej, i nie wiesz skd poda i czego dozna. Wydaje ci si, e najwaniejsze jest to, aby ty doszed. Gdy dochodzisz, okazuje si, e cel jest jeszcze daleko, przed tob. Ale wci jeste przekonany, e nie zwaajc na nic musisz i. Idziesz wic. Mijani przez ciebie ludzie odchodz. Nie spotkasz ich wicej. Jeli spotkasz mnie na drodze, obejrz si za tob, bd patrzy, jak brniesz z uporem, i tylko cicho szepn do siebie: Odszed Odejdziesz. *** Mj ojciec spyta mnie kiedy: Czy zastanawiae si na czym polega sens ycia? Zadumaem si, troch na pokaz, bo to spyta tak nagle nie byem na to przygotowany. Potem pozastanawiaem si jeszcze chwil i nawet miaem kilka wypowiedzi do wyboru, a staraem si, by kada zabrzmiaa rozsdnie Ojciec pomilcza czas jaki i rzek: Przey je godnie. Prawie nigdy nie jestemy przygotowani na to, by odpowiedzie, na czym polega sens ycia. Ale myl, e godnym mona by nawet bez mylenia. Tak! Nie znaczy to: bezrozumnie, ale: bez zastanawiania si. To za znaczy, e godno moe by jakby odruchem, instynktem, bo jeli ma si w sercu yczliwo do wszystkiego, wwczas godne zachowanie przychodzi samo z siebie. Godne ycie oznacza, e si jest w zgodzie z prawami natury, ktre w jaki sposb maj swoj wasn moralno. A wic z prawem zabijaj, by zje. A wic z prawem nie zabijaj przy wodopoju. A wic nawet zgodnie z kiplingowym hasem ja i ty jestemy jednej krwi. Uciekem tak w wiat nieco wyimaginowanych, niby-zwierzcych praw, bo ciy mi wiadomo, e jestem czowiekiem. Takim samym, jak Rosjanin, Czeczeniec, Serb, Chorwat, Boniak, Tutsi i Hutu Wszdzie, gdzie ludzie wzajemnie si niszcz, dzieje si to jakby zgodnie z prawami natury, bo przecie silni przeyj. Dlaczego wic mi myl o byciu czowiekiem ciy? Moe wolabym by gazel, ktr lew upolowa i poar Przydabym si chocia na co. Dlaczego jeszcze pisz: ciy mi? Bo powiedzenie, e najszczliwsi s gupcy ma zastosowanie i w tym przypadku. Gupiec nie zdaje sobie sprawy ze swej gupoty na skutek gupoty. Wszystko, co czyni jest suszne, mdre i jedyne w swoim rodzaju (dodajcie tu sobie w myli cudzysowy). Poniewa nie uwaam sam siebie za gupca (Kajtek podpowiada, e z gupoty), wic przypuszczam, e to jest przyczyn mego niezadowolenia ze wiata. Przey godnie ycie, nie oznacza, e trzeba dawa si zjada jakby chcia kto pomyle. Oznacza jednak chyba, e kademu czynowi powinien by nadany jaki sens Wydaje mi si, e te moje rozmylania pojawiy si za spraw jakiej, tkwicej we mnie, modzieczej potrzeby wierzenia w ludzi. Modziecze potrzeby tego typu s 223

Survival po polsku

ozdrowiecze, gdy je zacz wciela w ycie na sposb dojrzay. Modzieczo, a nawet dziecico, jest niezwykle potrzebna. Jeden z moich znajomych, Wodek bodaje, powiedzia mi cytujc kogo e gdy spyta dorose zgromadzenie: Kto z pastwa adnie piewa?, podnios si dwie-trzy rce, a na pytanie: A kto adnie rysuje? zgosi si pi osb. Te same pytania w grupie przedszkolakw unios cay las rk Czemu? Bo dzieci nie s przytoczone tym, e musz koniecznie co znaczy na jakim polu, bo lubi co robi, bo wierz w siebie, bo maj marzenia Marzenia dorosych s skurczone. Maj one rozmiary na miar pensji. Albo kompleksw. Sportowe uprawianie survivalu, to jak sdz wiadome wchodzenie w wiele trudnych sfer naszego ycia. Jeli survival jest sztuk przetrwania i jeli kto podejmuje si tego sportu musi przyj go w caoci. Znaczy to, e nie moe lekceway innego czowieka, usuwajc go w sposb dosowny lub przenony ze swojej drogi, ale wewntrznym imperatywem zmuszony jest traktowa go ekologicznie. Marek-ekolog, zaprotestowa, bym nie uywa tu nazwy ekologia, gdy znaczy ono cakiem co innego, ni potocznie si sdzi. Pospolicie uwaa si, e ekolodzy s to ci faceci (i facetki), ktrzy wa na drzewa, gdy trzeba zablokowa prace nad jak autostrad. Marek proponuje, by odrnia ekologi od ochrony rodowiska. Poniewa to ostatnie okrelenie jest mniej wygodne w uyciu w takim zestawieniu, w jakim chc to zrobi, pozwlcie, e bd pisa i zielonym myleniu. Dla mnie oznacza ono rozumienie wyznaczonego przez Natur miejsca czowieka w jego rodowisku. Chocia nie wszyscy rozumiej to do koca, to mylenie zielone jest jedynym, ktre moe przynie pozytywne efekty dla czowieka. Mylenie zielone nie oznacza jedynie rozgldania si, gdzie by tu posadzi jeszcze jedno drzewko. Mylenie zielone naprawd powinno zajmowa si bilansowaniem zyskw i strat czowieka zwizanych z jego bytowaniem na wiecie. Chodzi przecie nie tylko o bilans finansowy czy stanu posiadania. Pomijam ju mylenie o swoim wasnym bilansie energetycznym, czy wodnym, ale mona wszak zapuci si na obszary niedostpne dla niektrych, czyli bilans estetyczny, bilans etyczny, bilans emocjonalny, bilans kontaktw midzyludzkich. Przeprowadzenie uczciwego bilansu zyskw i strat wykae zawsze, e pochopna rezygnacja z pewnych dbr (lub te bezmylnego, niepohamowanego uywania ich w wikszej iloci, a wic naduywania) jest rezygnacj pozorn. Jednak w tym przypadku naszym, zielonym brak zyskw teraz bdzie na pewno procentowa potem. Przeciwiestwem postpowania zielonego bdzie tzw. gospodarka rabunkowa (polegajca wanie na niepohamowanym uywaniu), ktr w duym skrcie mona przedstawi na przykadzie nierozgarnitego chopa, ktry dla doranego zysku zarzyna krow na miso, przejada to i rozglda si za nastpnym zyskiem dla siebie. Przychodzi teraz kolej na koguta, na kur, a wreszcie nie ma ju nic, co daje zyski. A mogyby by cielaki i mleko, kurczta i jajka 70 W gospodarce rabunkowej jest co drapienego, zachannego. Bardziej przypomina to wojn wraz z grabieniem wiosek po drodze i apanie kadej okazji, ni zwyke bytowanie na ziemi. Wielu ludzi interesuje si survivalem z tego powodu, e stwierdzaj pokrewiestwo z militariami, to za jest ju bliskie zmaganiom frontowym oraz akcjom specjalnym. Nie ma w tym fakcie rzecz jasna jeszcze niczego zego, tyle, e u niektrych czsto kryje si tu najnormalniejsza psychopatia, skrywane urazy, rekompensowanie sobie poczucia niszoci lub braku sukcesw, potrzeba mocnych wrae rodem z jatki. Nie zamierzam wcale obraa mionikw wojska i militariw (sam lubi strzelanie oraz strategiczne gry komputerowe). Zaley mi na tym, by kady mg dostrzec wasne motywy wkraczania w wiat survivalu. Sport survivalowy wywodzi si wszak z nurtu jak najbardziej militarnego, o czym pisaem na pocztku tej ksiki. Waciwie to chyba nawet jest tak, e cywile pozazdro70

Oczywicie, e teraz mona wspomnie przysowie o podcinaniu gazi spod naszego siedzenia.

224

Survivalowe mylenie

cili onierzom ich potu i umiejtnoci, chc mie to samo, jednak nie za cen skoszarowania czy subowej podlegoci. Wikszo, zdecydowana wikszo, uprawiajcych sport survivalowy robi w istocie rzeczy to samo, co tacy jak ci, ktrzy uprawiaj wschodnie sztuki walki wycznie technicznie: ju-do, taekwan-do, aiki-do. Wszyscy oni chc by sprawni, szybcy, odwani. Skdind twrcy imprezy Eco-Challenge wskazuj, e sytuacjach gdzie chodzi o wspprac midzy czonkami ekipy, sabo wypadaj grupy wojskowe. Przyjty styl wojskowy nie pozwala czonkom tych grup porozumiewa si w razie powstaych kopotw, zamykaj si oni w sobie, miast rozwizywa problemy. Moja droga do survivalu jest zgoa inna. Jej rda tkwi w mdrociach Neko-do, Drogi Kota, a z tych myli wyonio si olnienie, e ju teraz dla mnie, gdy mam umys jako uksztatowany, sprawno, szybko i odwaga mog znajdowa ujcie w europejskich, naszych-polskich warunkach, wanie w survivalu, rozumianym jako sport o zamorskim rodowodzie. Jaka jest rnica midzy tymi drogami? Trening karate jest dla chopca wiczeniem sprystoci i poznawaniem nowych technik. I ludzie wschodu wanie to nazywali jutsu. Ale kiedy chopiec siada ze swym sensei i sucha jego opowieci, i wprawia si w to specyficzne rozumienie wiata, wwczas jego sztuka stawaa si ju do, drog. Treningi sprawnociowe i techniczne, z jakimi zapoznawani s polscy adepci sztuk walki, s jutsu, a wic ju-jutsu, taekwan-jutsu, aikijutsu. Tak naprawd nie s one -do, cho tak je komercyjnie nazwali zarozumiali Amerykanie i Europejczycy. Do znaczy droga. Jest to myl, jest to filozofia, widzenie wiata, jego rozumienie, funkcjonowanie w nim. Nie uwaacie, e jest to istotna rnica, kiedy rozwija si technik nie rozumiejc tego, do czego jest ona potrzebna, oraz kiedy najpierw rozumie si p o c o jest technika, a potem si j rozwija? A moe si myl Survival moe by przygod i szalestwem. Survival moe by granatem. Czemu? Na co dzie kontaktuj si z dziemi i modzie trudn: s oni w tym samym stopniu trudni, co nierozumiani i nieakceptowani. Bycie razem z nimi jest odmian survivalu. Jeli na skak pcha si kto nieobyty, koczy si to odpadniciem lub koniecznoci cignicia ekipy, ktra bezmylnego miaka sprowadzi na ziemi. Spytajcie za to wytrawnego wspinacza, jak si czuje tam, w grze Kiedy kto pyta mnie, jak si czuj midzy trudnymi odpowiadam, e jak treser tygrysw w cyrku: publicznoci dreszcz przebiega po grzbiecie, a ja tu jestem przecie jak u siebie. Jednak pamitajcie, e skakowy wspinacz nie bdzie nigdy tam, u siebie, przypina do ng wrotek. Ja, bdc przecie u siebie, rwnie wielu rzeczy nie uczyni. W tym wypadku survival moe okaza si granatem. Czy wyobraacie sobie wytrenowanego w survivalu przestpc? Wszak survival to rwnie sprawy (uwaga, a to ciekawe!), o ktrych nie ma mowy w tej ksice i by nie moe: sztuka kamuflau, sztuka gubienia pogoni, sztuka przekradania si, sztuka pokonywania duych przeszkd, sztuka wchodzenia do miejsc zamknitych i wychodzenia z nich, sztuka psychicznego wadania innymi (manipulowania, wywierania nacisku), sztuka sugestii oraz hipnozy, sztuka wytrzymaoci na bl, sztuka dedukcji w stylu Holmesa, sztuka zakadania puapek, sztuka nietypowego strzelania (kierujc si dwikiem, z zawizanymi oczami czego wanie nauczam w kole strzeleckim, z niezymi efektami), itp. Caa masa umiejtnoci przypomina zbir mdroci ninja. Czowiek potraficy w dostatecznym stopniu to wszystko, co wymieniem, moe sta si niebezpieczny, gdy bdzie kierowa si motywami egoistycznymi lub wrcz antyspoecznymi. Owo i granat! Czy wiecie na przykad, kto jest najlepszym nauczycielem przestpcy? Policjant! Taki wanie, ktry ma w swojej naturze szydzenie i okazanie tryumfu nad schwytanym otrzykiem. On, tylko po to by pokaza sw wyszo, przedstawia sw wyliczank: A wiesz dlaczego wpade?, bo nie zadbae o to, bo zapomniae o tym, bo zaniechae sprawdzenia tego, bo nie umiesz tamtego eby za co si bra, trzeba umie!

225

Survival po polsku

Znw potrzebny jest zrwnowaony bilans! Wschodnie sztuki walki nie bez przyczyny akcentuj nabywanie umiejtnoci technicznych razem z psychicznymi. Faktycznie wszystko wskazuje na to, e niedostatek moliwoci fizycznych przy silnym rozwoju psychiki, daje wystarczajc moc obronn i ofensywn (w bardzo szerokim znaczeniu tych sw). Przerost techniki i siy nad psychik daje z kolei efekt wypuszczenia z klatki wciekego goryla. Ten obraz, odstrczajcy dla wielu, jest jednak dla niektrych pocigajcy, jest obiektem podania, gdy potrzeb tych niektrych jest, by pozostali ludzie bali si, uciekali, byli miadeni, bagali o lito71 Tak ju jest, nikt tego nie zmieni. Warunki powinni jednak dyktowa ci, ktrzy w gowach maj poukadane. Miejcie wiadomo, e prawdziwe zwycistwa tkwi w was samych. Jeli chcesz zwycistwa na swoj miar, walcz z samym sob, lecz nie wolno ci przegra, cho musisz zosta pokonanym 72 Pokonanie samego siebie, to pokonanie wasnych saboci: egoizmu, strachu, szukania otumanienia uywkami, lenistwa, pogardy i lekcewaenia dla innych, braku yciowych perspektyw, nijakoci ycie jest podobne do dugiej podry, gdy si wiezie ciki baga () Pamitajcie o tym, e niedoskonao oraz niewygody s naturalnym udziaem miertelnikw, a nie bdziecie mieli powodw do niezadowolenia, a tym bardziej do rozpaczy () Cierpliwo i wyrozumiao s rdem spokoju i nieustannej pewnoci siebie. Niech gniew bdzie waszym wrogiem. Gdyby byo tak, e bdziecie wiedzie jak zwycia, nie wiedzc przy tym, jak przegrywa biada wam!
I. Tokugawa (1542-1616, zaoyciel dynastii shogunw)

Kady, kto przey wystarczajc ilo lat, by dostrzec, e wiat wok bezustannie ulega przemianom, nie moe nie zauway, e odchodzimy od natury, mimo podtrzymywanej przez mdrych ludzi mody na ekologi (pardon zielono). Stopniowo wyzbywamy si jako gatunek zdolnoci bytowania w zgodzie z naturalnymi prawami, ktre i tak s dla nas, w ramach naszych zdolnoci poznawczych, niezmienne. Nie twierdz, e stajemy si gorsi. Co prawda czuj pewien sentyment do sposobu odnoszenia si na przykad do dziewczt w ubiegym stuleciu, czuj jaki dziwny brak Kodeksu Postpowania Honorowego autorstwa Boziewicza (cho nie chodzi bynajmniej o pojedynki). Jednoczenie wydaje mi si, e jestemy, ludzie przeomu XX i XXI wieku, nieco inni ni ludzie epoki Inkwizycji. Moe jestem naiwny, ale myl, e rozsdne uprawianie survivalu, a za takie uwaam Koci Survival, mj survival, jednak prowadzi do ucywilizowania si. Potwierdzia mi si z ca pewnoci jedna rzecz: pierwsze wydanie mojej ksiki, zawierajcej przecie tu i wdzie pogldy nie dla wszystkich zrozumiae i strawne, cieszyy si du popularnoci wrd tzw. ludzi wraliwych i mylcych a nie bdcych maminsynkami. Donieli mi o tym moi szpiedzy (mam ich wszdzie!) Zatem niech si niezdecydowani maj na bacznoci! Zastrzegam tu jednak, e nie zamierzam zakada adnej sekty! Nie potrafi te zapomnie wizji czowieka pozostawionego samego sobie, poza cywilizacj, jedynie w objciach Natury, wizji z Wadcy much Williama Goldinga. Znajc pogldy Stanisawa Lema moemy chyba dokona analizy rozwoju ludzkoci i doj jego ladem do wniosku, e by moe rzeczywicie zblia si kres naszego bytowania na Ziemi. Niewykluczone, e gdyby w koniec mia przyj w sposb gwatowny, na skutek dziaalnoci nadto ufnego w swe panowanie nad wiatem czowieka, zachowaj si jednostki, ktre najlepiej opanuj pokorne wspycie z przyrod. Trudno przypuszcza, by byli to ludzie, ktrzy zawierzaj sektom kacym sdzi, e tylko ich czonkowie maj prawo do przeycia wszelkich kataklizmw koca wiata. Katastroficzne obrazy filmowe ukazuj czowieka stajcego niemal w pojedynk wobec organizmw majcych krlowa na Ziemi, wobec warunkw stworzonych przez natur oczyszczajcej planet z rakowatej tkanki ludzkoci, wobec innych wiatw. Moe ju teraz warto zawiera z nimi sojusze?
71 72

Mam dziwne skojarzenia z niektrymi naszymi politykami Rwnie z Ksigi Kota

226

D) TO PRZYGODA
Kochani, o czym my mwimy! Nie musi by adnego survivalu, aby bya Przygoda! Pan Samochodzik 73 mia racj niejeden potknie si o przygod, nie zauway jej, a potem bdzie burcza, e ycie jest nudne i do kitu. Nale do osb, o ktrych nie da si powiedzie, e s awanturnikami. Jestem raczej zrwnowaonym typem, ale jednoczenie daleko mi do fotela, papuci, telewizora i gazety. Czasem nawet bywam tym, kogo niektrzy nazywaj wirem. Lubi, kiedy co si dzieje, nie unikam wic przygody, ba wrcz jej wypatruj, ale i nie wywouj sztucznie tylko po to, by tylko mie dreszczyk emocji na grzbiecie. Potrafi przystosowa si do dziwnych i niezwykych warunkw przynoszonych przez los. Potrafi w miasteczku, ktrego w ogle nie znam, natychmiast zdoby przyjaci (pozdrawiam ci, Kamieniu Pomorski, i ty Opatowie, i Szklarska Porbo, i Dbrowo Grnicza!) Potrafi w sytuacji beznadziejnej znale kilka rozwiza. Potrafi (urodzeniowy Skorpion!) zaprzyjani si z wrogiem W tym rozdziale postanowiem opowiedzie kilka swoich przygd na szlaku i poza nim, aby prcz pewnych emocji wzbudzi pewne refleksje nad przyjtym w przygodzie postpowaniem: jakie byy bdy, jakie byy celnie zastosowane zasady. W innych czciach ksiki znajdziecie tematy, ktre bd z opowiedzianymi historyjkami w jaki sposb pasowa. Przygoda jest tym samym, co encyklopedia, poradnik czy podrcznik. Tylko los daje szans bymy to my tworzyli szczegowe opisy i interpretacje do faktw.

73

Pan Samochodzik jest bohaterem popularnych ksiek dla modziey (dla czytelnikw z innych krajw, ktrzy nie s zorientowani w polskich realiach, uwag t powinien uczyni koniecznie tumacz tej ksiki wspominam o nim przez skromno).

227

Survival po polsku

PRZYGODA I

ROWEROWA WYPRAWA Z OJCEM

Czemu chc opowiedzie, jak to byo, kiedy nie mylaem o adnym survivalu? Miaem wtedy 16 lat, przebywaem w internacie z dala od domu rodzinnego i chyba eby mi osodzi to oddalenie ojciec wymyli wakacyjn wdrwk rowerow. Na Mazury. Waciwie mona by powiedzie: wyprawa jak wyprawa rowery, plecaki, szosa, upa albo deszcz. Bya to dla mnie nieza szkoa poruszania si w tym wiecie. Ojciec mia za sob sporo dowiadcze ze swoich modych lat, bo najpierw chopice wyprawy rowerowe czy kajakowe; potem wojna, a wic wizienie w Twierdzy Brzeskiej za przekroczenie granicy, obz pracy gdzie-tam, szukanie armii Andersa; podr dookoa wiata, czyli z Kazachstanu, przez Persj, Indie, Poudniow Afryk do Anglii; bitwa pod Arnhem, niewola niemiecka; po wojnie powrt do kraju i tumaczenie si, e si walczyo po jakoby niewaciwej stronie. A potem znw ja. Wyprawa zacza si oczywista! od przygotowania sprztu, czyli przede wszystkim rowerw. Nie byy to bynajmniej wspaniae rowery grskie, czego by si chcieli spodziewa modsi czytelnicy, ale poczciwe, kozowate rowery: nasz Popularny i radziecka Ukraina. Sedno sprawy nie dotyczyo jednak wbrew pozorom rowerw i dziwnych z nimi wygibasw. Dziki wsplnej podry z ojcem nauczyem si, e mona wjecha do lasu, przygotowa sobie na ziemi legowisko, przykry si kocem i obudzi si o wczesnym wicie, gdy tu nad gowami przelatuj z niesamowitym wistem abdzie. Nauczyem si, e mona wej do samotnej chaupy przy trzeciorzdnej drodze i poprosi o zrobienie nam obiadu w zamian za pienidze lub pomoc przy gospodarstwie. Jednak jedno takie wejcie okazao si dla nas prawie niebezpieczne. Pocztkowo gospodyni wygldaa na wielce zakopotan prob ojca. Obiad Ooobiad? Ale co ja wam zrobi? Nie wiem, naprawd nie wiem Cokolwiek, prosz pani powiedzia ojciec z przekonaniem cokolwiek. Na przykad ziemniaki z kwanym mlekiem Ziemniaki z kwanym mlekiem powtrzya z zadum gospodyni. Tak. Albo jajecznic z ziemniakami. Makaron! szepnem trcajc ojca w okie, bo bardzo lubiem makaron. Albo makaron na mleku dokoczy ojciec. No dobrze, poczekajcie troch westchna gospodyni. Siedlimy za stoem i wsuchalimy si w nasze grajce odki. W kuchni co tam brzkao, co tam stukao, co si nalewao
228

Chyba co si dzieje...!

Po chwili na st wjechay talerze z makaronem na mleku. Bez sowa chwycilimy za yki. Kiedy wyawiaem ostatnie makaroniki, pojawi si chleb z serem, ze wieym, wiejskim serem. I herbata. Zapach i wygld sera podziaa natychmiast. Spojrzelimy z ojcem na siebie z wyrazem bogoci w oczach i zabralimy si za jedzenie. Koczylimy dopija herbat, gdy nagle w drzwiach pojawia si gowa gospodyni. Nie zwrciem w tym momencie na to uwagi, ale potem, po caym wydarzeniu, przypomniaem sobie, e jej oczy miay jaki bdny wyraz, twarz bya zaczerwieniona, a czoo spocone. Ju? spytaa krtko. Kiwnlimy gowami. Gospodyni jako nagle znikna. Po chwili z kuchni da si sysze jaki rumor, szuranie ng cignitych po pododze. Pene odki rozkojarzyy nas cakowicie. Oczy lekko si przymykay. Ciao miao ochot upa gdziekolwiek i drzema, drzema Szuranie ng zaczo wyranie zblia si. Nagle w drzwiach pojawia si posta dwigajca przed sob co, czego siedzc do nisko, przy stole nie widzielimy dokadnie. Dopiero po chwili, wszystko stao si jasne. Ogarna nas zgroza! Daj sowo, e gdybym wiedzia, co teraz nastpi, zaraz po wypiciu herbaty, wybiegbym z tego domu. Oto przed nami, na stole, stay dwie potne michy pene ziemniakw. Na nich pooone byy pachty, tak: ogromne pachty sadzonych jajek, a temu wszystkiemu towarzyszyy dwa peniukie talerze z kwanym mlekiem. Zziajana od upau i kuchennego aru gospodyni postawia przed nami tac z tym wszystkim: Najecie si? spytaa. Gdy zobaczyem ojcowe oczy, zmczone, nieszczliwe, wiedziaem, e przepadlimy. Gdy usyszaem jego pozornie dziarski gos, gdy powiedzia Tak, tak, oczywicie! i pozornie ochoczo chwyci za widelec wiedziaem, e teraz przepadlimy na amen. Gospodyni powiedziaa No to dobrze. i od tej chwili staa nieruchomo w drzwiach patrzc, jak jemy. W oczach ojca czaia si teraz groba i rozkaz. Nie odezwaem si ani sowem. Tego dnia nie zajechalimy daleko. Nauczyem si od ojca stawia czoa przeciwiestwom 74. Cierpie, ale wytrzyma. Bez sowa. Ci, co mnie znaj dobrze, wiedz, e jeli uskaram si na co, to gadam, eby gada. Gba mi si nie zamyka a wic na pewno wtedy specjalnie nie cierpi, tak sobie tylko przynosz ulg gadaniem. Ale jeeli ju zamilkem, to znak, e jest ciko. Ale wytrzymam do koca.

74

Nauczyem si od ojca wykorzystywa wszelkie warunki. Dziki temu bez skrpowania umiem wchodzi do wiejskiej chaupy i prosi o posiek czy przenocowanie. Potrafi bez faszywego wstydu korzysta z toalety w sklepie przy ruchliwej ulicy miejskiej, czy te w urzdzie, co szokuje moich wychowankw takich, jak Robert Sz. (ktry jednak odway si pniej pyn Chopinem przez Atlantyk). A moe to moja zasuga?

229

Survival po polsku

PRZYGODA II

ROWEROWA WYPRAWA Z OJCEM C.D.

Wdrwka rowerowa po Mazurach pozwolia mi na przeycie czego, co przecie w miecie, gdzie stale mieszkam, nie zdarza si w aden sposb. Kiedy zblia si ju wieczr, kiedy z rozpalonego nieba znikny poudniowe cumulusy, a mymy wci jechali pust szos, ujrzelimy poyskujce oczko jeziorka ulokowanego midzy lasami i kami. Bez sowa skierowalimy rowery w t stron. Ojciec prowadzi zapiski w kalendarzyku. Czyni to kadego dnia wieczorem. Hasa miay przypomina po latach ten najwaniejszy moment dnia minionego. Teraz, patrzc na tak notatk, widz niemal, jak koo mojego roweru podskakuje na kpach trawy. Pdziem ku jeziorku z radoci rozbrykanego rebaka, dopadem brzegu jeziorka i zanurzyem rce w chodnej wodzie. Wszystko odbyo si tradycyjnie, ale dla mnie po raz pierwszy: kiedy ju baga zosta odtroczony, przygotowalimy miejsce pod ognisko. Wkrtce dym poaskota nasze nozdrza i przegoni komary. Zabraem si za otwieranie konserw i krojenie chleba. Ojciec z zawartoci puszek i sobie tylko znanych ingrediencji przygotowa rodzaj gulaszu. Poaziem sobie pniej samotnie zawsze to robi po zarolach. Nachylaem si nad abami i limakami. Patrzyem pomidzy gazie, by dojrze ukryte gniazda. ledziem drk wyznaczon przez mrwki Czy wiecie, e mrwki w swoich wdrwkach kieruj si wchem? Caa mrwcza cieka jest oznakowana kwasem tych owadw. Robiem dowiadczenie: kiedy na takiej ciece pooyem na moment swj palec, obcy zapach kaza mrwkom zatrzyma si i sprawdzi go. Kiedy pocigniciem palca zrobiem przerw w zapachowej drodze, mrwki byy zupenie zdezorientowane. Niektre z nich z rozpdu wbiegay na ten przecignity przez mj palec odcinek, a potem w przeraeniu wracay na szlak nienaruszony. Pniej odwaniejsze mrwki zapdzay si na te 5 milimetrw, znakoway je po swojemu jako bezpieczne, a gdy ju z obu stron przerwy zostay te zabiegi wykonane, droga znw zostaa otwarta. Kiedy zbliaem rk do wdrujcych mrwek, a byy ich tysice, te znajdujce si pod moj doni wysuway spod siebie odwoki i prboway ustrzeli mnie pociskami z kwasu mrwkowego. Zdecydowaem si na wiksz ingerencj, w celach naukowych oczywicie. Dlatego przerw na drodze wykonaem ca szerokoci doni. Mrwki wykonay swoje wszystkie poprzednie manewry, lecz tym razem musiao trwa to znacznie duej. W tym czasie inne mrwki wykonay obejcie w terenie niczym nie skaonym, a wic nie dotknitym przeze mnie. Wczeniej od drzew dolatyway nawoywania wszechobecnych zib, od wody rozliczne ggania, kwakania i popiskiwania. Teraz jednak dwiki te nie mieszay si ju tak ze sob, byy delikatne, stumione, jak to o wieczornej porze. Lekko szeleci wiatr w liciach olch i cigle drcych osik. agodnia te upa, ktry w cigu dnia dawa si niele we znaki. C, by to typowy wieczr, ktry mia nie ukojenie. Tylko te komary! Jako ogniskowy dym nie by dla nich zbyt przykry.
230

Chyba co si dzieje...!

Kiedy soce zaczo ju zanika, ojciec da haso do zrobienia legowiska. Zerwalimy nieco gazek wierkowych, przykrylimy je dla mikkoci paprociami i kiedy ju zupenie zrobio si ciemno zasnlimy pod niebem penym punkcikw. Zasypiaem powoli, patrzc w gr na te odlege wiaty Ojciec przypomnia mi gdy dowiedzia si, e wspominam nasz wypraw e w nocy wyrway nas ze snu jakie trzaski. To amay si gazki pod czyimi nogami?, apami? Brzmiao to niesamowicie i robio wraenie, jakby kto ostronie nas podchodzi. Ojciec unis si na okciu i zaklekota yk o menak. Zapada cisza, po chwili co szarpno si w ciemnoci, trzaski pojawiy si na moment, by ju nie powrci. Poniewa byem w pnie, nawet nie zauwayem swego odlotu w obce krainy. Niebo byo rowe, kiedy obudzi mnie wist. Zaspany podniosem gow. wist nis si z wysoka, znad mojej gowy, wysoko. Wibrowa, opota i szumia, przesuwa si przez przestrze nad wierzchokami drzew. Nie ustawa. Wydawao si, e albo cay wiat odlatuje pozostawiajc mnie samotnego pod drzewami, albo pojawili si nareszcie, oczekiwani przez gatunek ludzki, mieszkacy obcych planet Lec abdzie szepn ojciec.

231

Survival po polsku

PRZYGODA III

PIRKO ZA UCHEM I PIJACZEK W KNAJPIE

Byo nas trzech. Kajtek, Jeden-Taki i ja. Kajtek by pocztkujcym turyst, wic po wyjciu na peron w Laskowicach i paru kilometrach w stron Tlenia, okazao si, e musz mu wyj z plecaka to i owo, by przenie wszystko do swego plecaka, bo Kajtek sobie nie poradzi. Jeden-Taki by rzec mona niemal zawodowym traperem i okaza si jako taki niezwykle uyteczny przy rozbijaniu pierwszego obozowiska w lesie. Szkoda waciwie, e okaza si potem (zupenie innym razem) hochsztaplerem i wydrwigroszem, bo byby z niego polecany przeze mnie survivalowy przewodnik. Rano wyruszylimy w dalsz drog. Szybko dzie okaza si nieznonie gorcy i kiedy doszlimy do miejscowoci Osie, widok otwartej gospody (a bya to niedziela) wywoa w nas niekaman rado. Natychmiast ustawiem si w dugawej kolejce miejscowych panw spragnionych piwa. Za mn stan Jeden-Taki, Kajtek pilnowa na zewntrz plecakw. arty sobie robisz ze mnie!? usyszaem za plecami. Gdy si obejrzaem, zobaczyem stojcego w postawie bojowej naprzeciwko Jednego-Takiego chuderlawego Pijaczka. Pijaczek by wcieky. Popatrzyem na Jednego-Takiego i zobaczyem, e nie tylko, e adnych artw sobie nie robi, ale jeszcze w dodatku nie bardzo wie, o co chodzi. arty sobie ze mnie robisz? Wyjmij to! wrzasn Pijaczek. Patrzc w lad za Pijaczkow rk zobaczyem, e Jeden-Taki ma za uchem due piro jakiego ptaka, drapienego, sdzc z ctkowania. Nie poczuem si tym specjalnie dotknity. Pijaczek by wyranie innego zdania. Twarz zacza mu purpurowie i purpurowiaa tym wicej, im wicej Jeden-Taki uywa zwrotw grzecznociowych, by przy ich pomocy wytumaczy, e waciwie trzymanie pira za uchem, zgodnie z Konwencj Praw Czowieka, jest rzecz dopuszczaln, a nawet Wreszcie zdenerwowany Pijaczek dopad pira. Tu niespodziewanie nadesza pomoc. Czyja rka zabraa piro z rki Pijaczka i zacza je mocowa za uchem Jednego-Takiego. Zostaw chopaka! powiedzia Podchmielony. Co on mi tu bdzie! rozdar si Pijaczek. Teraz piro musiao powdrowa do Pijaczka z powrotem. A co on ci robi? A to pirko!? macha Pijaczek Podchmielonemu przed nosem. Co ci to piro przeszkadza?! A co ci to obchodzi? Przeszkadza! Pijaczek nie skoczy jeszcze mwi, gdy ju mia pust do. Piro w sposb gwatowny powdrowao za ucho Jednego-Takiego.
232

Chyba co si dzieje...!

Podchmielony by osobnikiem upartym i zdecydowanym speni tego dnia dobry uczynek. Pijaczek by osobnikiem upartym i zdecydowanym nie dopuci tego dnia do witokradztwa. Niedopuszczenie do witokradztwa miao wida wiksz wag, ni spenienie dobrego uczynku, bo po kilku mitoszeniach pira Podchmielony machn rk na to wszystko i poszed sobie. Jeden-Taki pozosta sam na sam z Pijaczkiem. Stojcy obok tum dnych piwa nie liczy si. Syszyyysz!!? zawy Pijaczek zbliajc si nos w nos do Jednego-Takiego. Miaem ju do. Mam zwyczaj nie wtrca si do spi tego rodzaju tak dugo, pki nie zostan przekroczone pewne granice: bezpieczestwa, lub przyzwoitoci. Obrciem si i pochyliwszy gow szepnem Pijaczkowi na ucho jedno zdanie. Po czym odwrciem si w stron zbliajcego si powoli bufetu. Zapanowaa boga i duga cisza. Gdy ju siedzielimy w cieniu i pocigalimy piwo (niektrzy pepsi), Jeden-Taki dugo prbowa sondowa, co te takiego powiedziaem Pijaczkowi, e reakcja bya tak doskonaa. Nie dowiedzia si tego ode mnie nigdy. Waciwie objawiam to publicznie wiatu po raz pierwszy N i e s z k o d a t a k i e j p i k n e j n i e d z i e l i ? szepnem. To taki staroytny greps misia koala. Mam dar przekonywania.

233

Survival po polsku

PRZYGODA IV

ALE GOSPODARZU !

Jest taka miejscowo na poudniu Polski, w ktrej wci pada. Moe nie wci, ale kiedy tam jestem, to zawsze mam troch deszczu, a w dodatku pewna pani piosenkarka lubi j bardzo, ale nie w takiej chwili zawsze mi wypiewuje, e mi pada tam, gdzie wanie jestem i dokadnie wtedy, kiedy akurat mi pada tam, gdzie wanie jestem. Myl, e to jasne 75. Tu koo owej miejscowoci jest gra, ktr obowizkowo si zalicza, z tym wiksz przyjemnoci, e na szczycie jest adny widok i spore jagodowisko. Pewnego dnia poszlimy tam w szstk, ja z modymi obozowiczami (prawie co roku robi swoje niewielkie obozy wdrowne). Gdy bylimy na grze, doznalimy pewnego rozczarowania, gdy jagodowisko niczym szczeglnym nas nie skusio a widok da si skutecznie wyrugowa przez brzydkie chmury. Kiedy schodzilimy ku naszej miejscowoci, doszo do jakiego porozumienia midzy ni a chmurami, aby piosenkowej tradycji stao si zado. Polao si. Szczliwie las by gsty. Pokapao na nas, pokapao, ale gdy ju wyszlimy spod drzewiastego parasola, ulewa nagle ustaa. Stwierdzilimy, e znalelimy si na dole znacznie wczeniej ni planowalimy, i jestemy na tyle doroli, eby to wykorzysta w miejscowej restauracji, gdzie byo dobre piwo. Jak pomylano, tak wykonano. W restauracji okazao si, e pompa od beczki nawalia i piwa nie bdzie, chyba e zostanie ona naprawiona do godziny 19.oo. Restauracja miaa t tradycj, e koczya sprzeda piwa godzin przed zamkniciem lokalu. Jako, e waciwie nie mielimy ju niczego szczeglnego do roboty, rozoylimy na stoliku karty i zagralimy sobie w bryda. Wieczr by naprawd miy. Zrobio si ju zupenie sympatycznie, gdy o 19.3o pani zza lady ogosia, e pompa jest czynna, a ze wzgldu na por sprzeda piwo jedynie tym, ktrzy wytrwale czekali. Okazao si, e gwnie nam. Jeden kufelek nigdy nie by grzechem, a wic majc naprawd czyste sumienie wdrowalimy sobie spokojnie szos ku naszemu obozowisku. Zapad ju zmierzch. A w tutejszych grach wieczory bywaj bardzo chodne, zwaszcza w lipcu. Tote niezwykle zdziwi nas idcy drog z naprzeciwka golas. Golas sam w sobie zwaszcza, gdy nie jest golasem cakowitym, a wic adamowym nie jest jeszcze niczym dziwnym, no ale na szosie?, o zmierzchu?, gdy nie da si opala?, kiedy w dodatku jest po prostu zimno?! Dziwnie zamilklimy, jakbymy postanowili przej przez to dowiadczenie yciowe z godnoci i bez sowa skargi. Ale golas nie milcza. Odj rk od twarzy moe od chodu bola go zb, albo zmarz mu policzek? i spyta, czy nie widzielimy drugiego golasa
75

Gdyby kto mia wtpliwoci, to wyjaniam: pani Proko piewa, e lubi deszcz w Cisnej.

234

Chyba co si dzieje...!

Mia tupet, trzeba przyzna. Pospiesznie odpowiedzielimy, e nie, a on zawrci i ruszy w drog powrotn. Razem z nami. Trzeba byo rzecz jako zaatwi. Ostronie spytalimy, co si stao. Okazao si, e modziak wraz ze swym bratem i koleg dotarli na szczyt gry z widokami i jagodowiskiem wkrtce po nas. Gdy luno, postanowili zej skrtami. Jak pamitacie, wkrtce przestao pada, oni jednak szli terenem otwartym i w odrnieniu od nas, byli pod koniec cali mokrzy. Widzc budowany na stoku gry dom majcy ju zadaszenie, postanowili wykorzysta kawaek suchego miejsca. Rozoyli sobie mokre ubrania i ju mieli si ubra w suche rzeczy wydobyte z plecakw, gdy zjawi si gospodarz. C, nie by on nigdy w Wersalu, do pracy fizycznej zaprawiony od dziecka, a i budow ciaa mia niczego sobie. Kiedy nasz opowiadacz odzyska przytomno, na dworze byo ciemno, nie byo nigdzie brata i kolegi, przy majaczcym w ciemnoci budynku sta kto z solidnym drgiem. W budynku zostay plecaki i mokra oraz sucha odzie. Opowie wzbudzia w nas dz pomocy. Bez sowa, nagle, wszyscy skrcilimy ku budynkom na wzgrzu wskazanym przez golasa. Wspinalimy si pod strome zbocze sapic nie tyle z wysiku, co ze zoci na ludzk gupot. Z ciemnoci powoli wyaniay si szczegy budowli: fragment rusztowania, jakie deski oparte o stojce ju ciany domu, betoniarka Wyonia si te samotna posta z drgiem. Dzieee! warkna dzieee! Jazda std! 76 Byo to warczenie na wszelki wypadek. Chcielimy tylko porozmawia zaczem agodnie. Z nikim nie bede rozmawia! zdenerwowa si nagle dziadek; wzrok przyzwyczai si ju do ciemnoci i mona byo zobaczy zmity kapelusz oraz reszt. Nie byo tylko na to za wiele czasu, bo dziadek wcale zgrabnie chwyci lag i tylko zafurczaa w powietrzu. Jeden z nas w ostatniej chwili odbi koniec, ktry ju mia umoci si na jego siedzeniu. Z nikim nie bede rozmawia! Syn pojecho ju na milicje 77! Ale my tylko chcemy zabra swoje rzeczy i sobie pjdziemy zajkn si golas. Potem mi owce poginom, tak?! obruszy si dziadek Rok temu baran zgino. Po co nam owce? A rok temu to nas tu nie byo znw zaczem, ale dziadek by szybszy. Poooszli sobie, won! rozdar si Bo was tu zaraz! zacz tupa i macha lag. Zorientowaem si, e wobec naszej przewagi liczebnej dziadek bdzie wci najeony i nieprzystpny. W kilku sowach przekazaem chopakom, e byoby dobrze, gdyby odeszli sobie par krokw, a ja tu ju
76

Na moim obozie w 1996 roku biwakowalimy tu obok opisanego miejsca. Jeden z moich modych przyjaci, Mario, ktry wanie przeczyta pierwsze wydanie tej ksiki, przybieg do mnie radosny: Ju wiem, jak brzmiao to 'Dzieee!' O, syszysz?! Dziadek wanie pogania krowy, a jego okrzyk niewiele si zmieni przez te par lat. Tak zwano niegdy policj, ale to byo bardzo, bardzo dawno.

77

235

Survival po polsku

z dziadkiem wszystko zaatwi. Targi, szczeglnie te wane, powinny odbywa si bez wiadkw. Trway i trway. Prbowaem przez gospodarzu, przez prosz pana, przez ojcze. Wasza racja mwiem wasza, ale dopki nie uderzylicie. Teraz was mog do sdw poda. A niech podajom! miota si dziadek. Spraw przegracie na pewno, ludzie si z was bd miali! A niech sie miejom dziadek pogodzi si z tym faktem. A wie pan, ile teraz sdy kosztuj?! A mnie to nic nie obchodzi odwrci si dziadek tyem do pilnowanej chaupy. Zmik! Chopaki, bierzcie swoje rzeczy! zawoaem w ciemno. Ruszylimy zgarnia wszystko do plecakw. Bylimy w poowie zgarniania, gdy co zahuczao, zaterkotao. Ja nie pozwoliem! Same tam poli! rozdar si dziadek. Zobaczylimy wiata. Zobaczylimy traktor. Zobaczylimy gospodarza. Jako piorunem plecaki wyrwane z rk legy znw pod cian; jako migiem wszyscy i golas, i jego nowi pomocnicy znaleli si na trawie przed domem. Tylko ja zaoyem rce na piersi i stanem na przyszym balkonie, jak samotny heros pord huraganu, i oparty o przyszy parapet patrzyem na kolejne akcje polegajce na wyrywaniu odzyskanej ju odziey i plecakw, i wrzucaniu z powrotem do wntrza budynku. Waciwie sam nie wiem skd mi si to wzio, zwyczajnie stanem oparty, z tymi zaoonymi rkami i patrzyem Wreszcie gospodarz uzna, e zakoczy gwn cz roboty, e pora odsapn, opar si o przyszy parapet koo mnie i wykrzycza tym w dole, e maj si tu wicej nie pojawia, bo zatucze. Jak bd chcieli sobie zabra swoje rzeczy, to musz przyj rano, z milicj. On na milicji by i zgosi. Milicja ma uroczysto, wic nie ma teraz czasu, rano bdzie miaa. A on tu bdzie pilnowa, wic niech nie czekaj, tylko si std wynosz, i to szybko Syszelicie, co pan powiedzia?! krzyknem Jazda, na d, tam sobie czekajcie ile chcecie, ale nie tutaj! Popatrzyli na mnie nieco bdnym wzrokiem. Mwi do was! Czekajcie na dole! Zaapali. Przynajmniej jeden si ockn i pocign reszt za sob. Teraz zostalimy sami, we dwch, bo dziadek przestraszony, e mu si oberwie za wpuszczenie nas te umkn. Dwie godziny rozmawiaem. Dwie godziny! O zmianach w rzdzie. O podatkach. O rolnictwie. O porednikach, ktrzy zarabiaj na uczciwych rolnikach. O turystach, co nachodz rolnikw. O zmianach w rzdzie. O rolnikach, ktrzy powinni sobie jako radzi z porednikami. Niech pan patrzy, to my w miecie nie mamy o niczym pojcia! O podatkach. A moe im wyda te plecaki? O zmianach w rzdzie. O rolnictwie. O zmianach w rzdzie. O zmianach w rzdzie. O rolnictwie. Robi si zimno O zmianach w rzdzie. Nie warto chyba tak sta i marzn. O rolnictwie. O podatkach. Moe im wyda te plecaki? Aha, no to ja po nich pjd. Idcie po swoje rzeczy powiedziaem na dole mocno zmczonym gosem I nie zapomnijcie podzikowa za przechowanie.
236

Chyba co si dzieje...!

Kiedy ju wszyscy znalelimy si na dole, okazao si, e odnalazy si dwa pozostae golasy. Wszyscy trzej mogli si ju spokojnie ubra. W tym czasie suchalimy opowieci brata naszego golasa. Okazao si, e po awanturze bka si razem z koleg po okolicy. Poniewa zaczo zmierzcha, postanowili jednak co zrobi i udali si na posterunek milicji. Na milicji by ubaw, wic milicja kazaa przyj rano. Wolnym kroczkiem wrcili wic do miejsca zbrodni i W ciemnociach nagle pojawiy si ostre wiata. Usyszelimy chrobot opon po ulu, hamowanie Nadchodzi odsiecz! usyszelimy. Jak w amerykaskim filmie pomylaem. Pniej okazao si, e inni te tak pomyleli. Wszyscy te pomyleli jeszcze jedno: Tylko dla kogo ta odsiecz? Okazao si, e dla nas. Milicja. Jestemy! Zaraz wam pomoemy! Powiedzielimy, e ju nie trzeba. Zdziwili si bardzo. Oddacie im te plecaki?!! Mamy je. Ja kto macie? Normalnie, o! tu s. Jak to? Normalnie, ten pan zaatwi pokaza na mnie pierwszy ex-golas. Byo ciemno, wic nie widziaem spojrze milicjantw Paaanie! My pana zatrudnimy! Tylko do nich! Paaanie! Oni wszyscy to wariaci! Caa rodzina ma te papiery! Paaanie! Oni do nas z widami wychodz! Albo z kos! Paaanie! Z nimi jeszcze nikt niczego nie zaatwi! Paaanie! Zrobio mi si nieco ciepo, gdy pomylaem z kim to gawdziem. Paaanie! Jak ten grol do nas przyszed, to mylelimy, e znowu chce nam jaki numer wyrn. A potem przyszed ten mody, tomy pomyleli, e do rana moe poczeka wdeczka styga! Ale jak potem komendant skojarzy, e to bdzie ta sama sprawa, tomy buty gubili, taki by bieg do samochodu! Paaanie! Nie artujemy, dla nas to by naprawd strach! By to rok szczeglnego kryzysu, co objawiao si te w braku papierosw. Z tej wielkiej radoci, e w ich terenie nie bdzie nieboszczyka sami tak powiedzieli milicjanci oddali naszym palcym wszystkie papierosy, jakie mieli przy sobie i w samochodzie. Poklepali nas wszystkich po plecach, mnie chyba szczeglnie, zaproponowali pomoc w kadej sprawie i pojechali. Cholera! powiedziaem Ale numer Komendant rok czy dwa potem zgin w katastrofie helikoptera. Nie opowie wic, jak to byo, co czuli, gdy zostali bez papierosw, ale za to z kompletem ywych na swoim terenie.

237

Survival po polsku

PRZYGODA V

WRESZCIE SPOKOJNIE ZJEMY OBIAD

Obiad w Zagrzu. Tak postanowilimy. By to nasz odwrt z Bieszczadw. Pogoda doprowadzia nas do takiej decyzji zrejterowalimy. Po wielu dniach dygotania w namiotach uznalimy, e wdrwka nie udaa nam si. Przesiadka na stacji w Zagrzu pobudzia w nas myl, by dokona konsumpcji w ciepeku, w miejscowej restauracji 78 mieszczcej si w pobliu dworca. Weszlimy do rodka. Lokal by podzielony na dwie czci, posiada sal dla tubylcw oraz sal dla turystw bezalkoholow. Tutaj oczywicie siedlimy. Pani kelnerka podesza, przyja zamwienie. Byo pusto, obok siedziao tylko dwch chopakw przy herbacie. Mino kilka minut i sala zaroia si od modziey. To wesza grupa licealistw z profesorem. Zasiedli przy stolikach i tak, jak my, zaczli oczekiwa na posiek. Oczekiwanie zostao zakcone awantur. Pan profesor wielce oburzonym tonem zwrci uwag chopcom tym od herbaty by nie wayli si zaczepia dziewczt bdcych pod jego opiek. Czerwony na twarzy dugo indyczy si jeszcze przy swoim stoliku, cho obaj winowajcy dopili herbat i zabrali si z restauracji razem ze swymi plecakami. Zapada cisza. Prbowaem rozmawia ze wsptowarzyszami, ale atmosfera bya zbyt senna i mnie te oczy zaczy si prawie zamyka. Wtedy wanie pojawi si Mizerny. Wszed dosy ranym krokiem, jak na kogo, kto spdzi przedpoudnie na sali dla tubylcw. Mizerny szed przez sal waciwie bez celu, tote rozglda si za czym, co by uzasadnio jego przemarsz. Zobaczy. Czkno mu si radonie i ponioso go do stolika, przy ktrym siedziaa czwrka chopcw. Jeden z nich mia dugie wosy i to wzbudzio w Mizernym jakie specyficzne odczucia. Pochyli si nad chopakiem i zacz mu wyznawa zamiary. Byy one tak szlachetne, jak tylko pozwala stan zdrowia Mizernego. Chopak by zawstydzony i przeraony. Oczy mu si stopniowo powikszay i jak znam ycie tay mu struny gosowe. Siedzcy obok koledzy mieli nieco odwagi, by tumaczy Mizernemu jego pomyk. Potem ich ton robi si wrcz proszcy, potem bagalny, by da im spokj. Mizerny zacz si denerwowa: po pierwsze dama mu wci odmawiaa, a po drugie prawdopodobnie do biednej gweki zacza dostukiwa si myl o moliwym blamau i to czynio Mizernego coraz bardziej agresywnym. Tymczasem nasz pan profesor zaj si Szczeglnie-Interesujci-Pochaniajc-Go-Bez-Reszty-Rozmow. Nie byo szans, eby na sekund odwrci swe troskliwe przecie dotd oko, i spojrza, i wsta, i wspar nieszczsnych chopcw. Poniewa obserwowaem scen od pocztku, mog z ca moc i odpowiedzialnoci stwierdzi, e widzc, co si dzieje, pan profesor m u s i a prowadzi t swoj rozmow. Zauwacie, e gdyby przesta rozmawia, to mogoby si mu przytrafi
78

Czasy si zmieniaj. Przez lata cae bya na prawie caym parterze, teraz wlaza na pitro.

238

Chyba co si dzieje...!

to nieszczcie, e zauwayby nagabywanych podopiecznych i wtedy m u s i a b y interweniowa. A zreszt ju raz da przecie dowd swojej odwagi rugajc wyjtkowo wstrtnych i gronych napastnikw od herbaty 79. Kierujc si dowiadczeniem siadem tak, by mc jako moliwie dziaa, gdyby Mizerny chcia uczyni co nierozwanego. Siedziaem tak w pogotowiu czas jaki, a wreszcie wstaem nie mogc wytrzyma paczliwie bagalnego tonu proby ze strony zaczepianego chopaczka i narastajcej w Mizernym bojowoci. Wstaem, objem szeroko ramieniem Mizernego, szepnem mu par sw na ucho, po czym obaj przenielimy si do sali dla tubylcw. Tam chr gosw przywita Mizernego, on za cakowicie zapomnia, co si niedawno dziao, zapomnia o mnie, zapomnia o tym co mu szepnem: Zostaw chopaka, widzisz, e si boi J a k i e t u m a c i e p i w o ? Dobre jest? Myli osobnikw nisko rozwinitych atwo jest zaabsorbowa tematem szczeglnie bliskim ich sercu 80. To dziaa!

79 80

Profesorze pozdrowienia! Patrz rozdzia, w ktrym mowa o Ptasiu.

239

Survival po polsku

PRZYGODA VI

LUDZIE, POMCIE !

Nocna brama przy ulicy Wschodniej. To proste. Wiecie przecie, co to noc, co to brama Ach, ulica Wschodnia?! To taka ulica w moim miecie, gdzie lepiej nie by noc w bramie. Ja akurat musiaem. Staem w tej bramie czas jaki, gdy nagle zobaczyem, jak w oddali, po drugiej stronie ulicy, pojawia si grupka podpitych mczyzn. Klli, miali si, kopali jakie puszki, trudno ich nie zauway. W pewnym momencie, wiedzeni zapewne najnormalniejsz chci rozrywki, skierowali swe kroki ku samotnemu przechodniowi. Rozrywka miaa by doprawdy przednia: mia on zje swoje okulary, swoje i ca reszt, i , a potem jeszcze dugo lecie w powietrzu. Przechodzie okaza si wielce nietowarzyski, pozbawiony poczucia humoru i do tego nieuczynny skrci byskawicznie w najblisz bram i znikn bez ladu. Patrzyem na to wszystko jak sroka w gnat, znieruchomiay i troch chyba podobny do telewidza odlegego wydarzeniom, ktre oglda. Dopiero, jak weseli chopcy skrcili ku mnie zaskoczyem. Czy kto, spord czytajcych sobie to wszystko, uwaa, e szli w moim kierunku, aby zoy mi jak najserdeczniejsze gratulacje, e zechciaem wybra sobie do stania akurat t bram, na ich ulicy? Ruszyem im na przeciw. Gdy ju byem blisko zawoaem: Nie macie papierosw? Ja ju, k, nie wyrabiam! Macie papierosa?! Daaajcie jednego! jknem bagalnie. Wycigno si do mnie kilka rk z papierosami. Opowiedzieli mi potem kawa swego yciorysu. Okazuje si, e miaem racj sdzc, e kto jak kto, ale stary garus 81 zrozumie innego czowieka cierpicego na nikotynowy gd tak, jak on go cierpia w celi.

81

Garus, to ten, ktry garowa, a wic odsiadywa kar w sympatycznej niewtpliwie celi, przepraszam: pod cel.

240

Chyba co si dzieje...!

PRZYGODA VII

W GRACH ROZMAWIA SI CZASEM PRZY POMOCY K MA!

Jak co roku pojechaem z modymi przyjacimi na letnie szalestwa w dziczy. Po kilku kolejnych wyjazdach w Bieszczady postanowilimy tym razem wybra si w Pieniny i zahaczy o Tatry. Poniewa mielimy ju za sob kilka mniejszych (czytajcie mniej niebezpiecznych) wypraw, postanowilimy skosztowa wysokich gr. Dla urozmaicenia. Pierwsze kroki skierowalimy przeajem z Nowego Targu ku Przeomowi Biaki. Miejsce jest cudowne, zwaszcza, e przy dobrej pogodzie z tego cudownego miejsca doskonale wida Tatry. Rozbilimy obz w jak najbardziej niedozwolonym miejscu, bo na terenie cisego Rezerwatu, jakim byo to miejsce. Zwracam tu uwag na zwrot byo, jako e nasz rozbity namiot czyni minimalne wrcz szkody w porwnaniu ze spustoszeniem przynoszonym przez turystyczn stonk. My w dodatku, by odpokutowa nasz grzech, wyzbieralimy do duego worka na mieci wszelkie papierzyska, plastikowe butelki, puszki, prezerwatywy, folie oraz inne paskudztwa. Wysypalimy na jedn kup zawarto czterech workw tego co zacielao dookoa ziemi i walao si w Dunajcu. Dalej ju nie mielimy siy zbiera. W nagrod otrzymalimy cudowny zachd soca i widok Tatr. Po kilku dniach penetrowania Pienin przysza pora na wdrwk ku Tatrom. Wyszlimy rano z Krocienka, by przez Trzy Korony doj do Czorsztyna. Czorsztyna tak naprawd ju nie byo. Wszystkie domostwa w dole, nad Dunajcem dawno wysiedlono, cz rozebrano, droga bya zamknita dla ruchu koowego i turystycznego. Mymy zeszli mao ju uywan drog od szosy przy Hauszowej ku Harczemu Gruntowi w dolinie, tu nad Dunajcem, w pobliu miejsca, gdzie powstawaa zapora. Tu pobylimy dni kilka nad samym (kamienistym, oj, jak kamienistym!) brzegiem rzeki, z widokiem na zamek w Niedzicy. Najciekawsze tu byo kursowanie brodem na drugi brzeg po zakupy. Udao mi si znale takie przejcie, e nie zamoczyo si majteczek, cho rzeka bya miejscami bardzo gboka. Wynajdowanie najszerszego miejsca na rzece nie naley znw do takich trudw. Problem jednak polega na zapamitaniu owego lawirowania od kamienia do kpy, od sterty patykw do wiru, by nie mie mokrych ineksprymabli. Zatrzymuj si nieco duej nad tym problemem tylko po to, by wspomnie zoliwoci natury, ktra zabieraa klapek memu kuzynkowi ukaszowi zawsze wtedy, gdy znajdowa si porodku brodu. Klapek by zawsze mj, bo memu kuzynkowi ukaszowi lepiej si brodzio w moich klapkach. W pobliu naszych namiotw rozstawionych na kamienistym brzegu (oj, i to jak kamienistym!), sta namiot dwch studentw-brodaczy. Obaj patrzyli pewnego ranka, jak zaczynam kusowa wzdu kamienistego brzegu (oj!) podrzucajc dziwnie nogi (oj! sprbujcie pobiega sobie po kamienistym brzegu Dunajca boso!), po czym rzucam si do wody tak jak stoj (czy raczej: biegn). Wyszedem wtedy z wody ze swoim klapkiem, czego ju chyba nie widzieli.

241

Survival po polsku

Widziaem ich zaskoczone, osupiae ze zdziwienia miny, gdy kusowaem drugi raz tego dnia podrzucajc (oj!) przedziwnie nogi, to podbiegajc na kopczyki ziemi, to znikajc za nimi, to znw pojawiajc si a nogi dziwnie mi pracoway po (oj!) kamieniach gdy rzuciem si gwatownie do wody, a potem (pewnie po utopieniu w niej swego szalestwa) spokojnym ju krokiem wracaem do swojego namiotu. Potem by trzeci raz. Czwartego razu ju nie widzieli wyprowadzili si. Ale do dygresji. Pieniny miay by pierwsz czci wyprawy, czci tylko treningow, przygotowawcz. Najwaniejsza rzecz miaa si wydarzy ju w Tatrach. Wyszlimy w tamt stron do pno, bomy zaspali. By koszmarny upa. W Bukowinie zasta nas ju jednak zib i mawka. Noc spdzona na bukowiskim grzbiecie, gdzie wierzchem biegnie szosa, a po lewej zbocze i po prawej zbocze, gdy wieje i leje to nieza szkoa przetrwania. Mymy przetrwali do rana. Rano zwialimy do Zakopanego, na kwater. Byo nam survivalowcom wstyd z tego powodu, ale z tego samego powodu byo nam ciepo. Tu wrciy nam humory. Tu zechciao si zebra siy i wybra si na Granaty. Nie jest to co prawda wyprawa dolinkowa, ani te typowa ciek, ale nie wymaga rakw, hakw, lin i czekanw. Wymaga natomiast jednego: dyscypliny. Minlimy Kunice, nabralimy nieco wysokoci idc Hal Jaworzynk ku Przeczy Midzy Kopami, aby potem zej do Murowaca. W schronisku tym posililimy si i ruszylimy ku Czarnemu Stawowi Gsienicowemu. Tu kolejna, podtrzymujca siy przegryzka i marsz pod gr zielonym szlakiem, koo lebu Kulczyckiego, do Przeczy Nad Buczynow Dolin. Byo nas czterech. Dwch starszych i dowiadczonych, oraz dwch nowicjuszy w Tatrach byli po raz pierwszy. Przed wkroczeniem na szczeglnie trudny odcinek drogi zrobilimy postj. Wykorzystaem ten moment, by krtko przypomnie modym o paru niebezpieczestwach, jakie przecie mog si czai tu obok. Widziaem, szczeglnie w oczach jednego z nich, bysk zniecierpliwienia, bo to przecie ju byo tyle razy mwione. Potem ruszylimy dalej, powoli. Mody-niecierpliwy sapa mi tu za plecami, bo mu si spieszyo. Ja kroczyem krokiem dostojnego wielbda na pustyni cierpliwie do przodu. Sapanie narastao, wskakiwao mi co par minut natrtnie do samego ucha, a wreszcie Mody wpad na mnie, gdy zatrzymaem si dla znalezienia trasy. Spojrzaem na niego w sposb, ktry zna dobrze. Skrusza na moment. Po parunastu minutach co mnie znowu podeptao Mody! Zrobi to z tak energi, e a posypay si w d kamienie. Kamienie lecce w d?!, w grach?! To mnie dopiero zatrzso! Nie mam zwyczaju posugiwa si sowami. Mocnym tonem powiedziaem Modemu, e w grach jest jeden przewodnik: jeden kieruje, decyduje i prowadzi, jeden dyktuje tempo i szuka trasy, a reszta ma uwaa na kady jego gest. Jeli to mu nie wystarcza, to mu powiem, e w grach nie ma czasu na tumaczenia, tu uywa si krtkich zda, tu si mwi przez k ma!. Zrozumia. Wstrzsno nim, e usysza owo w moich ustach. Uczyni tu dygresj na temat mskiego sownictwa czy mskich reakcji. Uywanie jednego czy drugiego nikogo mczyzn nie czyni
242

Chyba co si dzieje...!

i wielu to wie. Niewielu jednak wie, jak due znaczenie ma uycie sowa przez kogo, kto tego zwykle nie czyni, w chwili, gdy sytuacja jest co najmniej skomplikowana. Zajmuj si na co dzie wychowywaniem trudnej modziey i wyznam, e gdy moi wychowankowie sysz, jak ja podnosz gos, wiedz, e stao si co niezwykle wanego. Zamieraj wtedy. A nie uywam wobec nich jakiejkolwiek przemocy. Moi towarzysze z Granatw zrozumieli mnie szczeglnie dobrze ju nastpnego dnia. By to dzie pogodowo do podobny do dnia naszej wspinaczki, lecz by w grach dniem bardzo pechowym: trzy zamania, dwa zasabnicia, w tym jedno miertelne. I jeszcze ta kobieta, ktra odpada od skay. Tak. Wanie w pobliu Granatw.

243

Survival po polsku

PRZYGODA VIII

ACH, TO PAN TU PILNUJE ?

Przygoda ta wydarzya si podczas wyprawy opisanej poprzednio. Gdy jeszcze penetrowalimy Pieniny, jedno z porannych wyj zawiodo nas jake by nie! na Sokolic. Tutaj zrobilimy sobie odpowiednio dug przerw, by pokontemplowa widok Przeomu Dunajca. Miaem ze sob przenone radio CB na akumulatory, gdy miaem ochot z tej wysokoci zapa jak dalsz czno, co doskonale zrozumiej ci, ktrzy tego kiedykolwiek prbowali. Prcz tego miaem ze sob rewolwer gazowy. Od pewnego czasu uwaam, e kiedy jed z powierzonymi mi dziemi po kraju, ktry nadto odmieni swoje oblicze i sta si krajem wolnym, ale miejscami niebezpiecznym musz by bardziej pewnym opiekunem i wo ze sob bro. Bro w rkach wielu staje si yw istot. Przygldaem si ludziom i syszaem o takich jak wiadomi, e posiadaj przy sobie Wunderwaffe, byli agresywniejsi, bardziej zaczepni, mona ich byo ciko obrazi drobnym poszturchniciem. Nie mam takich tendencji. Na dobr spraw wstydz si nawet nosi bro przy sobie, wstydz si, e j kto ujrzy. Podobnie wstydz si kupowa mocniejszy alkohol obawiam si porwnania z niektrymi innymi typami, stojcymi w tej samej, co ja, kolejce. Nie chc te by podejrzewany o ch wymachiwania szabelk. Miaem bro ze sob na Sokolicy. Nie byo na szczycie zagroe tego typu, bym musia bra ze sob rewolwer, lecz nie mogem go jednak pozostawi bez opieki w obozowisku. I tene wypad mi nagle na ska! Po pierwsze wstyd, e w ogle bro moga wypa! Po drugie wstyd, e na Sokolicy mam ze sob wypenion kabur; a tu wanie z dou podchodzi do mnie dua grupa modziey! Wszyciutko widzieli: stanli w bezruchu patrzc, jak gwatownie zagarniam bro z powrotem. Ach! To pan tu pilnuje! usyszaem. Spojrzaem cay skonfudowany w stron gosu i zobaczyem niewinne dziewcztko patrzce ufnie we mnie, czowieka, ktry zapewne tu wyglda, by aden harna nie wyskoczy zza skay, aby skrzywdzi owo biedactwo. Chrzknem, nie wiedzc, co odpowiedzie. Chocia soce wazio mi prosto w oczy, widziaem nieco rozbawione miny moich wsptowarzyszy, ktrzy prawd znali nieco lepiej, ni dziewcztko. Speszyo mnie to jeszcze bardziej. Zmilczaem. Modzie, ktra przybya wanie na szczyt gry, zbia si w grupk, co szeptaa zerkajc ciekawie w moj stron. Wygldali normalnie, mieli po szesnacie lat, a zachowywali si tak jako naiwnie. Przypominali modzie klasztorn. Przepraszam za to sformuowanie, ale tak jako mi si skojarzyo z dawnymi wiekami.
244

Chyba co si dzieje...!

Uwiadomiem sobie, e siedz tu na samej krawdzi przepaci ubrany w zielon panterk, dzier krtkofalwk, posiadam bro, nie wygldam na zbja, bo cho mam brod, to posiadam te ysin i okulary intelektualisty. A wic jaki porzdny facet. A wic nie siedzi tu, ot, tak sobie. A wic ma zadanie! Od grupki oderwa si niemiao chopczyna. Blond woski oraz szeroko otwarte oczta pasoway go na filmow posta niewinnego naiwnego. Nie da si tego inaczej powiedzie, cho mia z siedemnacie lat. Przepraszam pana zacz z pewnym zajkniciem Czy mgby pan powiedzie, jaka tu bdzie pogoda? Odruchowo spojrzaem w niebo. Rany! To oni zrobili ze mnie najstarszego grala w okolicy! Wida mam wiedzie wszystko, skoro zasuguj na zaufanie! W grach, moi drodzy, nigdy nic nie wiadomo. Teraz, widzicie, jest soce, a za godzin moe la! Wykrakaem! Wykrakaem! Za godzin! Ju po pitnastu minutach byo urwanie chmury! Nic nie byo wida! I wanie o tym chciaem wam opowiedzie. e w grach nic nie wiadomo. No i to, e udowodniem, e wiem wszystko, co najstarszy gral wiedzie powinien.

245

Survival po polsku

PRZYGODA IX

SPOTKANIE Z NIEDWIEDZIEM

Jeszcze jedna przygoda. Niesamowita. Ponura. Grona. Grona i ponura. Niedwied przeciw garstce bezbronnych ludzi! Ale nie chc uprzedza. Miejscem wydarzenia byy moje ukochane Bieszczady. Czas pocztek wyprawy bieszczadzkiej, ktr tradycyjnie rozpoczem od Komaczy i Duszatyna. Wanie ruszyem ze swoj gromadk pod grk, z plecakami na grzbietach, by min Jeziora Duszatyskie, wspi si na szczyt Chryszczatej i przez przecz ebrak doj do Jabonek. Do mnie i trzech omioklasistw doczyy dwie dziewczyny z Sosnowca, Agnieszka i Samanta, uczennice technikum grniczego (czy te podobnego). Wybray si one na zdobycie Bieszczadw, w ktrych nigdy nie byy, i po pierwszych dniach nieco zwtpiy w swoje moliwoci. Przyczyy do nas jedynie na przejcie Chryszczatej, ale po wsplnych przeyciach pozostay z nami a do koca naszego obozu. Gdy tak szlimy lenym szlakiem, opowiadaem wszystkim o rnych lenych tajemnicach, zarazem nastawiem wszystkich na odszukanie mineralnego rda bijcego w cakowicie niespodziewanym miejscu, ktre ju kiedy odkryem, a ktre to rdo byo niemale w cakowitym zaniku. W pewnej chwili usyszelimy dziwne dwiki. Nie byy one na tyle dziwne, by nas powstrzyma w wdrowaniu i zmusi do nasuchiwania. Zreszt stopniowo dwiki nasilay si i byy coraz atwiejsze do zidentyfikowania. Tak zbliylimy si do rodziny grubasw. Oboje spoceni, tato z mam, czapali pod grk wytrwale, dwch urwisw hasao po ciece robic przy tym niezy rwetes. Haasy byy do tego stopnia dokuczliwe, e obruszyy nawet moich omioklasistw, przyzwyczajonych przecie do wrzawy, jaka ma miejsce podczas przerw midzy lekcjami. Godnie i w milczeniu minlimy ich ranie, pokazujc, e jestemy rasowymi turystami i nie mamy z nimi nic wsplnego. Niestety, podczas najbliszego postoju grubasy zbliyy si znw do nas i bylimy zmuszeni wysuchiwa tego, czym nas raczyli. Ruszylimy szybko dalej. Tu przed Jeziorkami Duszatyskimi, przed ostatnim stromym podejciem, jest potok. Przecina on ciek i mona go przeby po kamieniach. Samo miejsce ma wiele uroku: ukad stromego stoku, pozawijana drka, byszczcy w socu potok, krzewy rosnce na przeciciu drki ze strumieniem, drzewa koyszce si nad gow wszystko to czyni zmysy bardziej chonnymi. Kiedy natknem si tutaj na wspaniaego jelenia pochylajcego swe rogi nad poidem. Grubasw to nie ujo. Zatrzymali si w tym miejscu widzc jego uyteczno, bo mymy akurat rozoyli si nad wod dla duszego wypoczynku, jako, e soce ju mocno przygrzewao a woda bya kuszca. Nie bylimy szczliwi. Ale te niczego nie moglimy im zakaza. Zacisnlimy zby i cierpielimy w milczeniu. Jedyn radoci stao si odkrycie przez Marcina gniazda salamander w pniaku koo strumienia (jest fotografia!, lecz niezbyt wyrana niestety). Grubasy siedziay koo nas i ani mylay si ruszy. Wwczas przyszed mi do gowy pomys.
246

Chyba co si dzieje...!

Pamitacie o niedwiedziu?! Od tego miejsca musimy porusza si bezgonie i z du ostronoci! W oczach chopakw co bysno. Oczy dziewczyn zajarzyy si pen moc. eby tylko nie przesadzili pomylaem. Macie postpowa tak, jak wam wczoraj tumaczyem dodaem znaczco, by im jako podsun na myl, e nadmierne rozgadanie z naszej strony moe jedynie popsu spraw. Wszystko zrozumielimy powiedzia Wojtek. Zawsze by bystry To wanie to miejsce, o ktrym mwili w radiu? Tak odparem. Wrd grubasw cosik zafalowao. Jako przycichli i zwoali si do kupy, siedli blisko-blisko siebie i patrzyli na nas. Oho pomylaem bd! Teraz bez nas si nie rusz. Wybawienie nadeszo. Z dou nadesza gromada modych ludzi. Rozpoznaem ich natychmiast, bo jeszcze wczoraj wieczorem siedzielimy przy wsplnym ognisku. Na ich widok grubasy si oywiy skoro nie mog doczeka si naszego wymarszu, to skorzystaj z okazji Aaa-ha! Skoczyem szybko do idcego przodem chopaka i pospiesznie wyjaniem w czym rzecz. Wiedziaem (z wczorajszego ogniska), e zostawiem spraw w dobrych rkach. Po odpoczynku ruszylimy pod grk i z ulg przywitalimy jeziorka. Przy nich poszwendalimy si troch wszc za nastrojami. Potem posiek i na Chryszczat! Na szczycie spotkalimy znajomych od ogniska. Alemy im dali popis przy jeziorkach! mieli si Nie widzielicie ich, jak zmykali na d? Zrezygnowali z Chryszczatej. A mymy w ogle z nimi nie rozmawiali, tylko tak midzy sob Bo nie wiemy, czy wy wiecie, e ten niedwied strasznie szybko biega i ludzie otyli nie maj szans Tak oto niedwied, ktrego w ogle nie byo, pokaza, e lene ostpy podlegaj jego wadzy. Tak naprawd, jeli spodziewacie si niedwiedzia siedzcego gdzie w gszczu, to naley zachowywa si do gono, by nie by zaskoczony nasz obecnoci powinien si sam usun nam z drogi. Chyba, e jest z modymi albo przy swojej gawrze Wtedy nie naley ucieka na drzewo. Warto natomiast zmyka w d, bo niedwied sabo zbiega, jako e ma do tego niezbyt odpowiedni budow ciaa. P.S.: Cywilizacja te si odezwaa, nieco pniej, kiedy to w rodku nocy rozdar cisz gony okrzyk: Gdzie jest klamkaaa! To Krzysio zaspany prbowa wyj za potrzeb z namiotu. Mylicie, e tak nie byo? Spytajcie Samant! 82

82

Dziewczyny kiedy znw wsplna wczga?

247

Survival po polsku

PRZYGODA X

ZEPSUTY OBZ

Pojechalimy w Bieszczady w dobrych nastrojach. We mnie tkwi jednak pewien niepokj: Wicio by ju swego czasu na moim obozie. Zapamitaem i to dobrze jak obrazi si kiedy na kogo i w zwizku z tym kolacj zrobi tylko sobie. Spoy j i siad zadowolony na uboczu. Tyle, e tego dnia jego obowizkiem byo robienie kolacji dla wszystkich. Pokrcilimy si nieco ogupiali po obozie, pokrcilimy, poczekalimy na jakie wyjanienie i wreszcie zrobilimy sobie kolacj sami. Patrzyem wtedy na tego prawie osiemnastoletniego faceta i mylaem, e na moje obozy to on si jednak nie nadaje. Po paru latach Kuzynek-Wicia (jedzi ze mn co roku) poprosi mnie, bym zabra Wicia ze sob na obz, e bdzie ju normalny. Sam Wicio zgodzi si ze mn, e jest ju dorolejszy. C ugiem si. W pierwszych dniach obozu, podczas marszu, ktry ju w zamysach mia by dugi i uciliwy, zaczy si pierwsze kopoty. Wicio, pocigajc Kuzynka-Wicia i Jego-Koleg oraz Maria za sob, wyrwa do przodu mimo moich instrukcji, e idziemy w zasigu wzroku i e ja prowadz. Na pierwszym postoju powiedziaem o niewaciwoci takiego postpowania. Na drugim postoju wspomniaem sidm przygod z tej ksiki, no i ostrzejszym gosem przywoaem do porzdku. Potem Marcinowi urwa si pas nony plecaka. Siln nici i grub ig, kaleczc palce, szylimy go ponad ptorej godziny. Gdy pniej doszlimy do przeczy, miejsca istotnego z punktu widzenia naszej wyprawy, bo tu wanie mielimy zadecydowa o wyborze dalszej drogi znalelimy kartk mwic o tym, e nikt na nas nie czeka, bo nie mg si doczeka. O fakcie tym nie trzeba byo wcale czyta, nachalnie pcha si przed oczy. Zaczo pada i postanowilimy ruszy lejsz drog, ktra do tego po drodze dawaa nam jakie schronienie. Tak oto nasze drogi rozeszy si w przenoni i dosownie w dosy powany sposb. Spotkanie w dolinie byo pene napicia, cho obie strony prboway udawa, e waciwie wszystko jest w porzdku. Nawet moje pniejsze nauki byy nastawione na to, by nie psu zanadto atmosfery. C, mielimy by ze sob jeszcze czas jaki i wolaem, by sytuacja bya dobrze zrozumiana przez winowajcw, ale bez niepotrzebnych dsw. Okazao si, e zrobiem bd. Bywaj ludzie, ktrych od razu, na pocztku, trzeba solidnie potrzsn. I nie ma co si litowa. Paci si potem po wielekro za swoje wtpliwoci. A nie powinno ich by znowu tak wiele przecie znaem Wicia ju do dobrze. Nazajutrz, kiedy byo wiadomo, e opaciem dla wszystkich obiady u gospodarza, u ktrego rozbilimy namioty, Wicio wraz z KuzynkiemWicia oraz Jego-Koleg poszli do pobliskiej miejscowoci, a wrciwszy oznajmili, e s ju po obiedzie. Potem Wicio w jaki sposb przyoy si do tego, e gromada, ktra wysza z obozowiska nad rzek i powinna wrci o zmierzchu, pojawia si, kiedy ju zapady cakowite ciemnoci, w ktrych naprawd dugo
248

Chyba co si dzieje...!

siedziaem peen niepokoju. Wreszcie wstaem, chwyciem latark i byem gotw do wymarszu. Wtedy usyszaem zbliajce si gosy Rozmowa bya trudna. Atmosfera ponura. Przeduay si momenty ciszy pomidzy wypowiedziami. Nikt nie mia wychyli si z czym nierozsdnym. Nastpnego dnia, w restauracji, gdzie chcielimy odnowi siy jedzc co solidnego, Wicio zamwi pidziesitk wdki. W kocu by dorosym czowiekiem. Kelnerka ypaa na mnie zgorszonym wzrokiem. W kocu widziaa, e do jej lokalu przyszed nauczyciel jak sdzia ze swoimi uczniami. O podobnych odczuciach mwiy twarze innych jedzcych turystw. Zrobio mi si gorco. A waciwie to poczuem si, jakbym oberwa w pysk. Wiem o pewnej waciwoci psychiki ludzkiej, a tym samym i kontaktach midzyludzkich: kiedy w pewne obszary indywidualnej dziaalnoci, obszary psychicznego wadania rzeczywistoci, zaczyna si wdziera inna osobowo trzeba walczy o zachowanie obszaru, wyrugowa intruza, lub pogodzi si z powolnym oddawaniem rzdw. Bdc przywdc wdrujcej gromady musz posiada t si sprawcz, by mc kierowa gromad na co dzie, ale i wtedy, kiedy sytuacja zacznie wymyka si spod kontroli. Odbieranie mi tej siy zagraa spoistoci caej grupy. Spowodowaem natychmiastowy wyjazd Wicia. W lad za nim wyjecha Kuzynek-Wicia i Jego-Kolega. Szkoda mi ich byo, lecz rozumiaem, e ich poczucie lojalnoci wobec Wicia te jest wane, cho z kolei byo mi przykro, e akurat nie wzio gry poczucie lojalnoci wobec mnie. Miaem nadziej, e kiedy chopaki zrozumiej, o co naprawd chodzio. Po paru latach spytaem Maria o jego odczucia. Mario by w tej nieszczsnej grupie, ktra wysforowaa si do przodu na pocztku wyprawy. Potwierdzi mj pogld o popenionym bdzie. Wedug niego le odczytaem sytuacj po spotkaniu w dolinie. Ot, jak twierdzi, mieli oni pene portki po tym, co zrobili i oczekiwali porzdnej bury z mojej strony. Byli oni przygotowani nawet na to, e nie bd przebiera w sowach. Tymczasem ja milczaem. I chopcy rozlunili si. Nawet chyba nieco za nadto C, kiedy ma si co na wtrobie, trzeba mwi. Od razu.

249

Survival po polsku

PRZYGODA XI

SPOTKANIE ZE MIERCI

Czas pynie, nic wic dziwnego, e i przygd przybywa. W ten sposb musia pojawi si jeszcze jeden rozdzia w tym nowym wydaniu. Nie jest to rozdzia wesoy, ani budujcy, zawarta jest w nim jednak pewna prawda. Prawda ta tyczy si naszej codziennoci. Przez wszystkie lata mego ycia, spotykaem na swej drodze ludzi, ktrzy mi dobrze yczyli, byli yciowo mdrzy i chcieli mi co z tej mdroci przekaza. Dali mi oni umiejtno mdrego patrzenia na wiat. Nauczyli jak nie mija si z prawd i by w tym odwanym. Bez wzgldu na wasze najszczersze yczenia ycie skada si z caego zbioru wydarze dobrych, zych, takich sobie, wesoych, nudnych i snujcych si oraz przebiegajcych byskawicznie tak, e nikt nie by w stanie za nimi nady. Wszystkie te zdarzenia maj jedn wspln cech: kiedy ju si stan s nieodwracalne. Sam przeyem moment umierania, gdy byem w szpitalu jako czternastolatek. Opatrzyem si te wtedy z umieraniem tych, ktrzy leeli ze mn na sali. Wszystko to razem wpyno na moje widzenie ycia, jako jednej Wielkiej Przygody, z ktrej czasem si odchodzi do innych spraw. Przyjem od wspomnianych ludzi postaw angaowania si w to, co dzieje si wok mnie i nie ogldania si na to, co robi inni ludzie. Tote wracajc samochodem od swoich dalekich krewnych nie mogem zosta obojtny na widok czowieka lecego przy drodze. Obok stali ludzie, znieruchomieli, zbolali, bezradni. Byo to wida po jednym rzucie oka. Zatrzymaem wz i podbiegem do nich. Wracali z grzybobrania. Przeszli szmat drogi lasem i dziadek zacz narzeka na zmczenie. Kiedy doszli do szosy, okazao si, e odeszli do daleko od samochodu. Czeka ich jeszcze dugi marsz. Dwunastoletni wnuczek zaproponowa, e najlepiej bdzie, jak dziadka podwiezie jaki samochd. Nie czekajc na opini dorosych wyskoczy na szos i zacz macha rk. Nie wiedzia biedak, e ten fakt wanie przyczyni si do niespodziewanej przemiany losu. Zza zakrtu wyprysn samochd i widzc cztery osoby i kogo machajcego nacisn na hamulce. Zatrzyma si liczc na spory zarobek od ebka. Kiedy dowiedzia si, e trzeba przewie dziadka tylko kawaek, bluzn stekiem niewybrednych sw. Wcisn gaz i z piskiem odjecha. Zdarzenie takie, cho samo w sobie mao przyjemne, nie powoduje zazwyczaj innych skutkw, jak zdziwione i pogardliwe skrzywienie twarzy. Tym razem byo inaczej. Dziadek by naprawd bardzo zmczony. Jego wzburzenie spowodowane arogancj kierowcy, dooone do zmczenia, spowodowao napyw dusznoci, sabo. Kiedy nadjechaem, dziadek lea ciko oddychajc. Poprzez pytania prbowaem doj do przyczyny wydarzenia i usyszaem od jego krewniakw histori, ktr wczeniej opowiedziaem. Nieruchomi z bezsilnoci krewniacy patrzyli jak sprawdzam puls. Dziadek nie odpowiada na adne pytania, by nieprzytomny.
250

Chyba co si dzieje...!

Nie wiedziaem co naprawd pocz, bo wszystko wskazywao na to, e miaem do czynienia z udarem mzgu bd atakiem serca. Nie byem w stanie dokona rozrnienia midzy tymi chorobami ani nie rozporzdzaem takimi rodkami, ktre mogyby tu co pomc. Wiedziaem, e mog jedynie zgodnie z zasadami pierwszej pomocy stara si podtrzymywa ludzkie ycie czekajc a przyjedzie lekarz. Miaem ze sob komrkowy telefon, wic wezwanie pogotowia byo kwesti chwili. Tymczasem kontrolowaem sytuacj. Przynajmniej tak mi si wydawao. Ttno byo bardzo sabo wyczuwalne. Zastanawiaem si, czy nie bdzie lada moment koniecznoci robienia masau serca. Po paru minutach z garda lecego wydobyo si chrapnicie. Spojrzaem na niego uwaniej. Sinieje! Twarz nabraa granatowego odcienia. Znaczy to, e chory dusi si. Do tej pory by uoony w pozycji, ktra gwarantowaa, e drogi oddechowe s drone. Podczas utraty przytomnoci minie wiotczej jednak i jzyk nie jest ju utrzymywany w przedniej pozycji, ale zapada si. Dlatego te ludzi nieprzytomnych ukada si w tzw. pozycji bezpiecznej, a gdy przeprowadza si akcj ratunkow, le oni na plecach z odgit ku tyowi gow. Tak byo w tym przypadku. Krtka obserwacja ujawnia, e usta oddech. Sytuacja bya powana. Za oddychanie odpowiada zupenie niezaleny od woli, autonomiczny ukad. Nikt z nas nie jest w stanie z wasnej woli wstrzyma na dowolnie dugi czas oddechu. Zawsze co zmusza nas do zaczerpnicia oddechu. To co wysiada jednak, gdy brak jest kontroli ze strony centralnego ukadu nerwowego. Trzeba byo bra si za sztuczne oddychanie. Odchyliem do tyu gow dziadka i poprosiem najbliej stojc osob o przytrzymanie. Trzeba byo jeszcze wyj sztuczn szczk, ktr, jak si okazao, nosi dziadek. Teraz wszystko wykonywaem zgodnie z zasadami. Zatykajc palcami nos wdmuchiwaem powietrze przez usta lecego biedaka. Klatka piersiowa unosia si zgodnie z narzuconym przeze mnie rytmem. Po chwili zsinienie ustpio, a wreszcie puca znowu podjy samodzieln prac. Minuty mijay, pogotowie nie nadjedao. Nie mielimy nawet informacji, czy jakakolwiek suba medyczna wie o zaistniaym przypadku. Uwaga! Znw usta oddech! Postpowanie jak poprzednio. Wtaczam powoli i regularnie powietrze. Samodzielny oddech nie powraca. Sprawdzam ttno na ttnicy szyjnej brak! Trzeba masowa serce. Trzymanie gowy przez dotychczasowego pomocnika nie wychodzi. Dzikuj wic za pomoc. Jedn rk wraam w gardo i palcami przyciskam nasad jzyka ku uchwie. Tchawica drona. Podsuwam kolano pod kark czowieka i gowa opada ku ziemi tak, jak trzeba. Dziwnie wyglda gimnastyka, by wdmuchn powietrze do puc lecego obok wasnej doni tkwicej w gardle. Ju nawet nie dbaem o zatykanie nosa. Nie byo jak. Dmuchnicia i tak wtaczay powietrze do puc byo to wida. Wolna rka umiecia si na mostku i przyciskaa go rytmicznie (czstotliwo bicia serca, 60 razy na minut, koordynacja z wdychaniem, jak na str. 74). Pracowaem jak automat. Oddech wrci. Jest akcja serca. Teraz pilnowanie. Nie wiem ile czasu mino. Przyjechaa karetka. Zdaem szybk relacj. Lekarz kaza poda doylnie leki podtrzymujce.
251

Survival po polsku

Odszedem na bok, by odpocz. Lekarz z sanitariuszem rozpoczli intubacj, czyli zakadanie specjalnej rury do tchawicy, by pniej wtacza powietrze naciskajc duy miech. Intubacja nie wychodzia. Czas mija. Lekarz nie mg wcisn koca tuby. Szarpa si z tym strasznie dugo. Pomylaem, e lepiej by ju byo robi sztuczne oddychanie tradycyjnie. W chwili, gdy chciaem to powiedzie lekarzowi, wykrzykn radonie, e udao si. Patrzaem gdzie w dal, po szczytach drzew, po chmurach, w stron gincej za horyzontem drogi. Czuem ulg, e na miejscu jest fachowa pomoc, e wszystko dobrze si skoczy. Za plecami usyszaem psioczenie lekarza. Pompowanie nic nie dawao. Obrciem si wtedy i spojrzaem na scen przede mn. Wyranie ujrzaem wypuczony brzuch lecego. Pompuje pan do przeyku! krzyknem. Bzdura mrukn. Pompuje pan do przeyku! powtrzyem dobitniej i gwatowniej, bo w kocu nie o rnic zda chodzio. Panie! Ja wiem, co robi! A pan moesz sobie i na spacer. wrzasn lekarz. Rozumiem, e mg by zdenerwowany, ale postpowania nie zmieni. Nawet nie skontrolowa, czy aby nie mam racji. Wiem, e ratujc ycie czowieka nie mona by ulegym. Musz jednak pamita, e tylko lekarz jest uprawniony do podejmowania decyzji. Czy miaem racj ja, czy moe lekarz? Teraz nie wiem naprawd nie wiem jak osdza sprawy ycia i mierci, gdy rzecz ma si jak w tej opowieci. Nie zapomn twarzy kilkunastoletniego chopca, zastygej w niemym protecie przeciw temu, jak obcy czowiek nakrywa przeczytan gazet twarz dziadka.

252

Chyba co si dzieje...!

PRZYGODA XII

SZTUKA KAMUFLAU

Sztuka kamuflau jest rzecz niezwykle cenn. By ukrycie byo skuteczne, naley zastanowi si nad sposobami ukrywania si jakby wbrew wszelkim konwenansom. Oto caa tajemnica! Sam zastosowaem kiedy podobn zasad w niecodziennej sytuacji. Poznaem mianowicie w trakcie rozmowy przez CB-radio modego czowieka, o ktrym dowiedziaem si tylko, e zw go Czarny Kocur i nazajutrz ma osiemnaste urodziny. Nie zwrci on uwagi na to, e sam mi wyzna, i rano o godzinie sidmej bdzie na przystanku autobusowym, gdy jedzie na warsztaty; nie zwrci uwagi na to, e powiedzia mi wczeniej, gdzie mieszka i jak wyglda. Rano byem na przystanku, wypatrzyem go w tumie i wsiadem z nim do autobusu. Nie zna mnie, wic trudno by mg mnie rozpozna. Na skrzanej kurtce przylepiem mu etykietk z rysunkiem miego i znanego zwierztka z filmw rysunkowych, gdy mnie zw Row (nomen omen) Panter. Tego dnia do Czarnego podchodzili rni ludzie (dwudziesto-, pitnasto- i nawet siedmioletni). Kady z nich mia zlecone przeze mnie zadanie, ktre skrupulatnie wykonywa. Wszyscy oni skadali mu mianowicie yczenia, wrczali may prezencik i mwili, e s Row Panter. To spowodowao, i w konsekwencji rzuci si wreszcie ku jakiemu obcemu czowiekowi w autobusie woajc: Ty jeste Rowa Pantera?!!, czym przyprawi nieboraka o paniczny omot serca i spowodowa jego bezskuteczn prb wyskoczenia z autobusu. Nieszczsny Czarny Kocur przey w ten sposb spory szok. Nie wiedzia biedny jednak, co go czekao wieczorem. Kiedy byo ju szarawo, podszedem do domofonu i poprosiem Czarnego, by wyszed na klatk schodow, gdy czeka na niego urodzinowy prezent. Po chwili ciszy usyszaem w goniczku krzyk, potem trzanicie drzwi i tupot ng po schodach. Gdy Czarny wypad na dwr mnie nie byo. Biega midzy blokami, jego brat z matk zagldali do mietnika. adne z nich nie pomylao, e przechadzajcy si spokojnie z psem, idcy w ich kierunku czowiek, to ja. W momencie, gdy ju sycha zbiegajcego Czarnego, ja krtkim sprintem odbiegem od klatki schodowej, minem par zaparkowanych samochodw i zanim Czarny omit spojrzeniem cae podwrko, ja ju spokojnym krokiem szedem w jego kierunku markujc zainteresowanie swoim pieskiem. C!, rzadko spodziewamy si, aby co, czego szukamy, byo tym czym, skoro wyglda jak co zupenie innego.

253

Survival po polsku

PRZYGODA XIII

NOCNE SPOTKANIE

Kiedymy sprbowali jednym rzutem przeby pasmo grskie metod przeaju, trzeba byo trafu, e zabdzilimy. Byo upalnie. Teren by poryty wzajemnie przecinajcymi si jednakowymi parowami. Rwnie masa sarnich cieynek i cieniutkich strumyczkw czynia kade miejsce uderzajco podobnym do dowolnego innego. Tymczasem my mielimy zdy na pocig. Dawno pot nie la si tak po moim czole! Powiedzenie o zalewaniu przeze oczu zostao sprawdzone w stu procentach. A my gnalimy! Gnalimy w d i gnalimy pod gr. Chopcy mieli al, e skracaem czas odpoczynku. Ja miaem al, kiedy rwali ku szczytowi, a przecie moje znacznie starsze nogi nie miay ju takiej ochoty na to. Wreszcie, kiedy ju byo wiadomo, e stracilimy kierunek wiodcy najprociej ku stacji, postanowilimy przyj wariant, ktry przynajmniej zapewni nam wydobycie si z lasu i wyjcie do doliny, do szosy. Dalej, szos, dojdziemy ju jak naley. Wychynlimy z mrocznych czeluci kniei i znalelimy si w osonecznionej, szerokiej dolinie dajcej poczucie, e jestemy uratowani (adnie to brzmi, prawda?, jak z Tolkiena). Idc wci korytem strumienia doszlimy do rozlegych k porytych naturalnymi kanaami penymi wody. Przedzieralimy si przez botniste kaue, nogi od dawna byy mokre, wic nie przejmowalimy si, kiedy gony chlupot informowa o bliskim kontakcie z kijankami. Kiedy Majkel wpad do poowy ydek w mazistogliniaste boto, jedynie rozemia si na to radonie. Facet by w ogle niesamowity, gotw do wszelkich powice, byle tylko mc dozna nowych wrae. To on bez wahania zgodzi si na zrobienie fotografii dla potrzeb tej ksiki, w ktrej bdzie widnia jako moja ofiara. Nie pomyliem si: mia robi pompki w bocie, zaraz po gwatownej ulewie, ktra przerodzia przyjazny wiat bieszczadzkich gr w wietnamsk dungl zaraz po monsunie. W robieniu pompek towarzyszy Majkelowi Mario, czek odporny na ciosy miotane przez los. Bdc wicemistrzem Polski w swej kategorii wiekowej taekwon-do mia za nic wszelkie znoje. Majkel jednak mi zaimponowa. Zobaczycie: wr temu czowiekowi, e albo signie wyyn sukcesw, albo spali si jak szybki lont, bez dotarcia do miejsca przeznaczenia owego cudownego BUM! Szos parlimy ostro do przodu, chocia przestalimy wierzy, e bdziemy na stacji na czas odjazdu pocigu. Zawrotne tempo utrzymao si mimo oczywistoci niepowodzenia, bo pocig min nas we waciwy dla siebie sposb: szybko i zdecydowanie, jak to pocig. Kiedy znalelimy si ju w miasteczku, okazao si, e pocig by ostatni tego dnia, autobusw ju nie bdzie, na komunikacj prywatn nie byo co liczy. O 2 czy 4 w nocy mielimy pocig z Zagrza do Krakowa, a musielimy nim bezwzgldnie pojecha, jak si na dosta? Na drodze pojawi si motocykl by to funkcjonariusz Stray Granicznej. Zaczepiem go z pytaniem o moliwoci wydostania si std do Zagrza. Czeg nie uczyni ludzka yczliwo! Pojecha do znajomych, powrci z zapytaniem, czy odpowiadaj nam warunki umowy, znw po254

Chyba co si dzieje...!

jecha tam i ponownie wrci, ale ju w towarzystwie dwch panw z samochodami. W Zagrzu bylimy par godzin przed pnoc. Usadowilimy si w prawie pustej poczekalni, po czym zaczlimy mae spacerki po okolicy dworca dla zabicia czasu. Pochodziem po ciemnych ulicach wdychajc wiee wieczorne, poupalne powietrze, pomyszkowaem w znajomych zakamarkach, by sobie powspomina dawne dzieje, kiedy za wracaem na dworzec, spotkaem dwch moich chopcw w towarzystwie dziewczt. Pokaemy im gdzie jest telefon rzek DJ Krzysiek. Uwaajcie, bo widziaem tam podpitych ebkw ostrzegem. Czuem jednak niepokj. Na wszelki wypadek postaem sobie na skrzyowaniu patrzc w lad za nimi. Postaem jeszcze chwil, lecz niepokj wzrasta. Poszedem w tamt stron. Nie przeszedem chyba dwudziestu krokw, kiedy ujrzaem jakie zamieszanie w pobliu telefonw. Ju po chwili DJ z sapaniem przebieg obok mnie, za nim za bieg dugowosy szesnastolatek w czarnej bluzie. DJ przyhamowa nieco na mj widok. Modziak zrobi to samo dopiero na wyrany mj ruch wiadczcy, e jestem obroc Krzyka. Byo to jednak za mao, by ostudzi jego bitewny zapa. Dopiero wycignicie przeze mnie broni podziaao mocniej. Zastanawiaem si potem wielekro, czy musiaem siga po rewolwer. Z jednej strony mam przekonanie o tym, e jestem dobrym negocjatorem, e stosujc zasady, ktrych sam nauczam choby w tej ksice powinienem da sobie rad. Z drugiej strony ycie i tak ma swoje sposoby na kierowanie zdarzeniami. Decyduje czasem nastrj, pierwsza myl, przypadek. Tego wieczora czuem, e jestem w puapce obcego miasta, nocy i agresywnej grupy podpitej modziey. Widziaem, i to wcale nie oczami wyobrani, lecz w najprawdziwszej rzeczywistoci, e w nasz stron zbliaj si zombie. Wyaniaj si jak zombie z mroku, id sztywnym krokiem zombie, w oczach zapewne maj okrutn nieustpliwo zombie. Wiedziaem, e Speedy pozosta przy telefonach, e zostay tam rwnie dziewczyny, e wobec tego musz tam i. Kiedy skierowaem si w stron telefonw, Modziak od razu ustpi miejsca Szurnitemu. Podpity czowiek robi rzeczy, ktrych na trzewo sam nie pojmuje, no a podpity mody czowiek jest kamikaze, samobjc. Szurnity laz prosto na mnie z jednoznacznym zamiarem: udowodnienia, e on tu rzdzi! Bro ju miaem schowan, cofaem si powoli. Wiedziaem, e rozpoczcie jakiejkolwiek akcji rozpocznie lawin wydarze, ktrej nie bd potem umia kontrolowa. Musiaem wic by w biernej defensywie. On laz, ja si cofaem. On laz, zombie mnie otaczay Signem jeszcze raz po bro. Chciaem zrobi wraenie. Rozemia si. I laz. Cofaem si. Laz. W mojej gowie zrodzia si rozpaczliwa myl, e przecie jednym ruchem mgby mi odebra bro, tak by blisko. Laz. Nie byem spanikowany. Mogem spokojnie jak na te warunki ocenia sytuacj, wybiera model postpowania. Ale te nie jestem taki hybki do pocigania za spust. Nie lubi wcale by jednoznacznym zwycizc, ktry potem zrobi sobie fotografi z nog postawion na ciele powalonego wroga. Ale wreszcie nacisnem! Huk! Przede mn stay w tym momencie ju dwie osoby, obie z zamiarem zaatwienia mnie. Obie zapay si za twarze, uchyliy si. Miaem czas na peny odwrt zanim przyjd do siebie. Martwio mnie tylko jedno.
255

Survival po polsku

Wiedziaem, jeszcze nim strzeliem, e adunki gazowe od dawna s przeterminowane, e jedynym efektem mego strzelania moe by tylko huk. Teraz wiedzieli o tym take przeciwnicy. Korzystajc na razie z powstaego zamieszania oddalilimy si razem z Krzykiem w miar ranym krokiem w kierunku stacji. Poniewa dostaem prezent w postaci jakiego tam czasu na przygotowanie obrony (wiedziaem, e bdzie konieczna) podszedem do znajdujcego si w pobliu stacji komisariatu policji. Zaomotaem w zamknite drzwi. Brak odzewu! Na stacji takswkarze, ktrzy zorientowali si ju w sytuacji, kiedy Speedy opotkami powrci na dworzec jeszcze przede mn, poradzili mi, bym niezwocznie zadzwoni pod 997. Wskazali te inny telefon, o ktrego istnieniu nie miaem pojcia, a ktry znajdowa si opodal, na wspomnianym ju skrzyowaniu. Poczyem si bez problemu i przekazaem dyurnemu wszelkie informacje, wcznie z tym, e uyem broni gazowej. Dugo wypytywa mnie o wszelkie dane i wreszcie zapowiedzia, e policjanci wkrtce wyjad z Sanoka. Wrciem na dworzec. Czas by cenny. W budynku dworcowym, na pitrze, jest noclegownia pracownikw kolei. Dziki ludzkiej yczliwoci znw moglimy si tam wczeniej wykpa. Teraz nakazaem chopakom zapa wszystkie bagae i przenie si wraz z nimi na pitro. Kiedy koczyem rozmow z policj, widziaem gromadzce si zombie. Moi chopcy schowali si na pitrze w ostatniej chwili! Szurnity dopad mnie na peronie, kiedy nadzorowaem przeprowadzk do noclegowni. Nic mu nie byo, czu si dobrze i wiedzia, e mog sobie wymachiwa gnatem ile wola! Kiedy zobaczy rewolwer w mojej doni, zachca mnie do zrobienia mu koniecznie czego brzydkiego. Nawet pogania. Nie byem specjalnie przeraony t sytuacj, chocia miaem w gowie lekki zamt. Ja jednak po prostu wiem, e nade mn czuwa mj anio str. Ale zupenie idiotycznie poczuem si wtedy, kiedy z awki pod murem budynku dworca odezwa si gos: Panowie! Nie tutaj! Tu s dzieci! Miaem ochot na odwrcenie si od Szurnitego i ryknicie: Ty Idioto! Ty przecie nawet nie wiesz, co tu si dzieje! Ty nawet nie wiesz, e to jest bro gazowa i to o wtpliwej skutecznoci! A moe bro strzela na ostro?! A moe to s porachunki gangw?! Moe koo ciebie celuj w siebie dwaj okrutni gangsterzy, ktrych ty i twoje dzieci nic nie obchodz?! A ty sobie zayczasz, by sympatyczni panowie gangsterzy przenieli si ze swoimi sprawami dwie ulice dalej, bo akurat ty tu siedzisz i pilnujesz, eby twoje dziecko, dziecko Idioty, smacznie spao!!! wiszczce kule mogyby przecie przerwa dziecku sen, prawda?! W tym momencie zadziaa mj anio str. Szurnity odskoczy nagle gdzie w ciemno (pniej dopiero Mario wyzna mi, e banda nie kojarzya go sobie z moj osob, wic porusza si zupenie swobodnie w zwizku z tym usytuowa si tu za plecami Szurnitego, by w razie potrzeby przyj mi z pomoc; ja go nawet nie widziaem). Tu za mn pojawi si stranik ochrony kolei. Opowiedzia mi pniej, z duym alem w gosie, e jest sam jeden na terenie stacji (koledzy maj urlop), a jego interwencje, by w sezonie, koo dworca, na ktrym jest tak duy ruch turystyczny, by czynny posterunek policji s bez echa. Opowiedzia, e awantury z zaczepianiem turystw przez t sam pijan band, od256

Chyba co si dzieje...!

bywaj si ju czwart noc. Obeszlimy teren stacji we dwjk. Banda urosa do kilkunastu chopa, a poniewa niektrzy nie wygldali na nadto zainteresowanych, podszedem do nich i wytumaczyem, e jestem opiekunem dzieci i moim obowizkiem jest broni moich podopiecznych, bezwzgldnie i nieustpliwie, i prosz ich o to, by niepotrzebnie si nie wtrcali. Poszli sobie. Co niesamowitego! Stranik wyjani mi, e wszystko powinno si dobrze skoczy, bo on zna dwch z gwnych awanturnikw, oni za jego, i bd si liczy z tym faktem. I w tym momencie musielimy skoczy na pomoc jakiemu obcemu chopakowi picemu na awce peronowej, gdy napastnicy zaczli go kopa. Policja przyjechaa po p godzinie. Napastnikw ju nie byo jako znudzili si szukaniem nas, skoro bylimy w noclegowni. Policjanci tymczasem pokrcili si, pojedzili po ulicach i pojechali. Zdumiony byem, e nie sporzdzili nawet raportu na okoliczno uycia broni, jako e istnieje taki obowizek. Kiedy ju wszystko si uspokoio, miaem wiele myli, ktre mnie przeladoway. Nie wiecie, e moim kopotem bya nie tylko podpita grupa miejscowych, ale te i moi podopieczni. Kiedy caa awantura si rozpoczynaa i kiedy my, jako grupa, bylimy w komplecie, chopaki a si rwali, eby broni pokrzywdzonych. Musiaem uy w tym momencie gosu o brzmieniu gosu kaprala. Zastanawiam si, czy wiecie, jakie to wane w podobnych sytuacjach opanowa wasnych ludzi! Szczliwie Kamil, jeden z moich weteranw, w lot uchwyci moje intencje, kiedy moim najwikszym pragnieniem byo, eby moi chopcy znaleli si w noclegowni, z dala od ostrzau. Nigdy bym si tego nie spodziewa po tym baaganiarzu! On tymczasem chwyci za sprzty i przenis si do ukrycia, za za nim wszyscy pozostali. W ten sposb na zewntrz budynku miotay si dyszce zemst zombie, ja byem spokojny. A chopcy przeczekali reszt czasu w wietlicy noclegowni ogldajc Latajcy Cyrk Monty Pythona w telewizji. Zamiewalimy si wszyscy przy tym, e miejscowi zbje przyczynili si do tego, e zamiast patrze par godzin na ciany poczekalni czekajc na odjazd pocigu, mielimy jeszcze przed sob cakiem przyjemnie spdzony czas przy telewizorze Przesiadajc si w Zagrzu, sprawdcie zawsze, czy jest kto na posterunku policji. Czasem warto wiedzie.

257

Survival po polsku

Czy masz marzenia? Chopie powiedz, czy masz marzenia? Czy ty naprawd masz marzenia? Bo jeeli nie masz marze... Bo jeeli naprawd nie masz marze, To nigdy ci si one nie speni! Ale jeeli masz marzenia, to powiedz, czy masz je gdy siedzisz w fotelu przed telewizorem i patrzysz na pikne samochody? To nie s marzenia. To s tylko mrzonki, Bo prawdziwe marzenia nie daj Siedzie w fotelu...

Ten wiersz niech bdzie dla Was przewodnikiem w odwanym wdrowaniu przez ycie. Nawet sobie nie wyobraacie, jak bardzo pomaga survivalowe widzenie wiata, pene marze, widzenie wyrwane z fotela, od telewizora, od siedzenia w kucki w naszym brudnym kcie, ktry nazywamy wolnoci

258

VI. DODATKI

A) SYTUACJA AWARYJNA

Jeeli ju okae si, e stojce przed wami trudnoci do pokonywania wziy si nie z waszych planw, ale pojawiy si nieuchronne i okrutne zrzdzenia losu i oto faktycznie uczestniczycie w katastrofie kolejowej, w rozbiciu samolotu, karambolu na autostradzie, poarze drapacza chmur pamitajcie o tym, co nastpuje: NIE WOLNO WPADA W PANIK! Jest to podstawowy grzech gwny podobnych wydarze, on to wanie przeznacza ofiary losowi. Opanowywanie paniki w sobie samym trenuje si, wywicza, znacznie wczeniej nim pojawi si zagroenie. Trenuje si przez wyobraanie takich zdarze, widzenie w nich swojej roli, powtarzanie tych wizji. Kiedy przyjdzie waciwy moment, okae si, e przyda si kilka gbokich, zwolnionych oddechw (zakadam, e nie stoicie wanie w samym rodku ogniska). Jednoczenie zazwyczaj udaje si uspokoi nieco rozkojarzone myli i kaza im rzetelnie pracowa. Oto naley dokona byskawicznej analizy sytuacji (pewne procesy bd tu przebiegay byskawicznie, zupenie niepodobnie do tempa, w jakim to czytacie, inne bd wymaga nieco czasu): CO SI STAO, GDZIE JESTEMY? Rodzaj zdarzenia i zagroenie, jakie przynosi, decyduj o szybkoci dziaania i priorytetach: rozprzestrzeniajcy si ogie czy groba wybuchu przyspieszaj sprawy ewakuacji; jeli nie ma ju tych zagroe trzeba zaj si tymi, ktrzy z kad sekund trac siy, rannymi. Podobnie jest z lokalizacj wypadku: inaczej bdziemy postpowa w miecie, w jego ruchliwym miejscu bd na odludziu, inaczej w lesie, inaczej na zboczu skalistej gry, inaczej na mokradach czy na rodku jeziora. Inne decyzje bd, gdy znamy kierunek, w jakim znajdziemy pomoc, inne, gdy CO NAM BEZPOREDNIO GROZI? Zagroenia bd najrniejsze. Najpierw zapewne pomylicie o zagroeniu bezporednim (ogie, wybuch), ale nie zapominajcie o zagroeniach, ktre czaj si gdzie w ciemnociach: o blu, o zimnie, o strachu i zobojtnieniu, o braku wody i ywnoci, o szalestwie przychodzcym na koniec Stale musicie dokonywa oceny, jak bardzo kosztowne dla waszego ciaa jest kade podjte dziaanie (choby rozmowa wobec braku tlenu) i czy macie moliwo uzupenienia brakw. 259

Survival po polsku

KTO JEST POSZKODOWANY, W JAKIM STOPNIU, W JAKI SPOSB? Ta analiza bdzie analiz okrutn, bo ju na samym pocztku trzeba oceni, kogo nie da si uratowa. Oceni i podj decyzj. CZYM DYSPONUJEMY? KTO JEST W STANIE UDZIELA POMOCY? CO I KTO MA ROBI? Pierwsza rzecz szybki i konkretny rozdzia obowizkw, bez dugich dyskusji. Do wykonania bdzie wiele czynnoci: FAZA I # Ewakuacja z rejonu bezporedniego zagroenia # Pomoc rannym # Zapobieenie rozprzestrzenianiu zagroenia # Okrelenie innych moliwych zagroe; trzeba bra pod uwag: upywajcy czas (zmiany pory dnia i nocy) stopniow utrat poywiania i wody (zuycie) warunki pogodowe dzikie zwierzta i wrogo nastawionych tubylcw zaburzenia w zachowaniu wsptowarzyszy, choroby FAZA II # Rozpalenie ogniska bez wzgldu na temperatur otoczenia i por dnia 83, w bezpiecznym miejscu # Oddzielenie ywych od martwych # Zgromadzenie wody, ywnoci, okry, sprztu ich rozdzia # Zorientowanie si w moliwociach i umiejtnociach ludzi zdolnych do dziaania szczegowy, tymczasowy przydzia funkcji # Okrelenie pooenia, moliwoci uzyskania pomocy, koniecznoci i moliwoci wdrwki ku ocaleniu, lub pozostania w miejscu i oczekiwania na pomoc (zastanawia si naley w dzie) 84 # Czuwanie nad mobilizacj i wypoczynkiem, nad przydziaem dziennych porcji dbr, wypatrywanie oznak rezygnacji, przemczenia czy buntu (odruch buntu u jednej osoby moe zburzy jedyny dobry plan ratunku albo te zaama siy witalne u innych osb, przyczyniajc si tym samym do ich przyspieszonej mierci); dbanie o morale, podtrzymywanie dobrego nastroju, dobrego humoru; przygotowa dobrze podzia dnia # Czuwanie nad wysyaniem sygnaw o pomoc i wypatrywaniem jej 85

83

Ognisko zawsze dziaa niemal czarodziejsko: wygasza lk, znosi niech do dziaania, daje poczucie choby nawet niewielkiej stabilizacji i nadziei. Termin domylny. Przy duych katastrofach komunikacyjnych lepiej nie oddala si zbyt daleko wydarzenia lotnicze i morskie s ledzone przez satelity i pomoc nadcignie. Warto stosowa terapi zajciow: czowiek zajty nie myli o tzw. gupotach, w tym wypadku o wasnych lkach, tylko ma rce pene roboty.

84

85

260

B) ZALECANA OSTRONO
Specjalici maj wiele rad i zalece odnonie przeciwstawianiu si ptasim sytuacjom (o Ptasia chodzi nie mylcie sobie!). Zacytuj ich par, nie podajc rda, poniewa spisaem je niegdy z rozmaitych pism i broszur nie zawracajc sobie gowy skd pochodz, pamitam jedynie, e autorami byli fachowcy. Ponadto par innych porad. W DOMU # Gdy zbliasz si do domu, miej ju przygotowane klucze, ktrymi szybko otworzysz drzwi # Nie otwieraj drzwi osobom nieznajomym (szczeglnie gdy mieszkasz na odludziu, gdy nie masz ssiadw za cian), pki ich nie sprawdzisz # Dzieci musz by dokadnie poinformowane, by nie otwieray drzwi nikomu, kogo nie znaj # Majc obawy, e kto szed za tob, wchod do pustego mieszkania woajc co do wyimaginowanych osb znajdujcych si niby w rodku # Miej swj wasny, okrelony sposb alarmowania (nawet moe to by bluff, ktry wyposzy napastnikw) # Trzymaj leki oraz chemikalia w wydzielonych i niedostpnych dla dzieci miejscach # Miej pozabezpieczane wszelkie elektryczne kocwki, a wic gniazdka, przeczniki i przewody; niech urzdzenia bd uziemione # Pilnuj szczelnoci przewodw gazowych; zakrcaj gwny zawr gazowy, gdy wychodzisz z domu, zwaszcza, jak pozostawiasz mae dzieci bez opieki # Zachowuj ostrono przy posugiwaniu si otwartym ogniem (zwaszcza w obecnoci benzyny czy rozpuszczalnikw oraz ich oparw); bacz, by grzejnik nie znajdowa si zbyt blisko syntetycznych i naturalnych tkanin czy papieru albo plastiku; pamitaj o niedopakach! # Zrb wszystko, by nie potyka si na zawinitych brzegach dywanu, na odlepionych krawdziach wykadzin podogowych, na wystajcej klepce podogowej zwaszcza, gdy przyjdzie czas krytyczny mogcy wywoa twoj panik # Niechaj twoje zamki w drzwiach si nie zacinaj! NA ULICY # Poruszaj si po ulicach owietlonych, gdzie jest wicej pieszych; unikaj ciemnych przej, penych krzakw i zakamarkw, pustych parkingw, boisk szkolnych, placw przy garaach, magazynach, opuszczonych budynkach; jeli musisz doj do miejsc, do ktrych droga prowadzi przez miejsca pene zagroenia naddaj drogi # Bd przygotowany na zmian kierunku marszu w razie zagroenia i musisz wiedzie, w ktrym kierunku najbezpieczniej si uda 261

Survival po polsku

# Wszczynaj silny alarm; krzycz, wrzeszcz, wyj, szarp si, rb wszystko, by zwraca uwag na siebie i napastnikw; wydawaj si by czowiekiem niepohamowanym w robieniu szumu # W wypadku skonstatowania, e jeste wanie ofiar kieszonkowca krzycz i chwytaj za rk trzymajc twj portfel, nie pozwl, by zosta on przekazany komu innemu # Blisko innych ludzi bro si szaleczo przy pomocy kadego dostpnego przedmiotu (parasol, klucze, latarka, telefon komrkowy, but zdjty z nogi), by napastnik mia ch zrezygnowa z ataku, gdy jest on nieopacalny; z dala od ludzi wchod z przestpc w ukady; mimo wszystko nie licz na innych # Miejsca szczeglnego zagroenia szybko opuszczaj np. skrzyowanie, gdzie duo wypadkw zdarza si wanie na przejciach dla pieszych, gdy przechodzcy maj tu due zaufanie do kierowcw # Miej ze sob zawsze kart telefoniczn i etony, gar drobnych, agrafk, spink do wosw, kieszonkow latareczk (nawet wieccy dziki diodzie wisiorek); moesz te posiada kartk i ogryzek owka, kawaek plastra, skalpel oraz klucz, na ktrym mona zagwizda ZA KIEROWNIC # Nie zabieraj przygodnych pasaerw jeli jedziesz samotnie; miej co do obrony zawsze pod rk (przyda si nawet dezodorant psiknity w oczy!) # Rozmawiaj z ludmi na zewntrz przez szpar w otwartym oknie, ktrej szeroko nie pozwoli na szybkie woenie rki do rodka ) pamitajc, e szyba da si stuc); miej drzwi zablokowane od wewntrz; nie wysiadaj bez potrzeby; miej silnik uruchomiony, by mg nagle ruszy # Zatrzymuj si na duszy postj w miejscach owietlonych, przy duej iloci pieszych # Na skrzyowaniach miej zamknite drzwi i szyby; jeli jeste kobiet miej torebk np. w baganiku, jeli sdzisz, e otworzysz drzwi lub szyb na wezwanie do pomocy (wypadek, choroba lub inne wymylone nieszczcie) # Nie zaniedbuj wczania autoalarmu, gdy odchodzisz na chwil; moe on przyda ci si nie tylko przy prbie kradziey twego wozu napadnity na zewntrz przez kogo, moesz spowodowa alarm, ktry zwrci uwag innych ludzi (moesz zreszt uy tego sposobu, gdy zostae napadnity, a siedzisz wewntrz wozu) # Na dalsze trasy zabieraj kogo bliskiego lub znajomego # Miejsca szczeglnych zagroe (skrzyowania, zwenia jezdni, odcinki drogi podczas wyprzedzania, torowiska) opuszczaj moliwie szybko tak jak pieszy nie ufaj miejscom, gdzie pozornie ma by bezpiecznie # Staraj si zapamita twarz napastnika, ale nie utrudniaj mu rabunku # Blaszanka (samochd) jest mao wana. ycie bardzo!

262

W dodatku co jeszcze...

MASZ BRO # Posiadanie broni powoduje, e czowiek bardziej ryzykuje, z drugiej za strony nadmierne poczucie bezpieczestwa powoduje zmniejszenie czujnoci # Nie chwal si posiadaniem broni. Zaskoczenie bywa lepsz form obrony, ni widoczny od pocztku gnat w rku napastnik bdzie bardzo uwany i przygotuje swj atak # No bro w taki sposb, by j wyj szybko i sprawnie, a wycigajc, miej wiadomo gotowoci do jej uycia # Jeli interweniowae i wydaje ci si, e sprawa zostaa zaatwiona pomylnie, bo wystarczy sam widok broni i nawet nie oddae strzau nie pozwl przeciwnikowi na bliskie podejcie: przepraszajcy ucisk doni moe by podstpem # Pierwszy nabj w magazynku miej hukowy (lepy): samo ostrzeenie czasem wystarcza; jeli za ju wczeniej odbior ci bro wiesz, e masz jeszcze szans, gdy j skieruj przeciw tobie # Pamitaj, e nawet nabj hukowy w uyciu bezporednim (tu przy ciele) moe powanie zrani, a nawet zabi # Pamitaj, e bywaj szalecy, ktrym widok broni w twoich rkach dodaje animuszu # Nie daj sobie odebra broni # Broni palnej nie uywaj wrd tumw mona trafi kogo przypadkowego; broni gazowej nie uywaj w pomieszczeniach zamknitych, nie strzelaj pod wiatr sam padniesz jej ofiar OGLNE # Jeli przebywasz w terenie potencjalnie dla ciebie niebezpiecznym, nie wygldaj nazbyt atrakcyjnie seksualnie (ba, jak to zrobi?), ani nie wyrniaj si w jaki szczeglny sposb # Jeli jeste zaatakowany, napadnity nie zapowiadaj, e powiadomisz policj, nie przekonuj rwnie napastnika, e doskonale pamitasz jego twarz i wiesz, co z tym zrobi # Jeli ju musisz czynnie si broni, niech twj cios bdzie decydujcy o zakoczeniu sprawy nie ma co traci siy na szereg zamachni o wtpliwej skutecznoci, nie ma co jedynie rozdrania przeciwnika; wbrew temu, co mwi sdziowie, obrona konieczna m u s i p r z e w a a nad atakiem, by bya skuteczn, i trzeba, by to wszyscy zrozumieli (patrz: ramka na str. 98!) # Wzywajc pomocy nie traktuj anonimowego tumu jako potencjalnego wybawiciela z opresji! Wzywaj konkretne osoby: pana w czerwonej czapce, pana z czarnymi wosami, pani w zielonym kostiumie # Znaj dobrze otoczenie, w ktrym yjesz; miej dobry i stay kontakt z ludmi niech ci znaj: sprzedawczyni, kioskarka, listonosz, parkingowy # yj dobrze ze swymi ssiadami; nie wykorzystuj ich do treningu swoich humorw i niechci; jeli powsta konflikt d zawsze do miego zakoczenia go

263

Survival po polsku

# Nie pozwalaj dzieciom, by opowiaday obcym, kto jest w domu, co jest w domu, co kto robi i kiedy, niech te wiedz, jak mona zmyli nadto natrtnych ludzi # Zachowuj dyskrecj odnonie swoich wyjazdw, odnonie opuszczania domu (oczywicie poza osobami zaufanymi, ktre z kolei naley informowa o miejscu swojego pobytu) # Miej w dowodzie osobistym wpisan grup krwi; jeli jeste chory kartk z informacj o chorobie, o postpowaniu w razie kopotw; jeli trapi ci choroba zaskakujca osabieniami czy utrat przytomnoci kartk z informacj miej na szyi zamknit w laminacie # Jeli czujesz si zagroony, no przy sobie miotacz gazu; wyobra sobie, jak zachowasz si w razie ataku; miej kilka wariantw # Zbyt wiele widocznych zabezpiecze u drzwi prowokuje wamywacza do szukania innej, lepszej drogi # Nie przechowuj pienidzy w miejscach, ktre a si o to prosz (kobiety w pocieli albo bielinie) zodziej te je zna! # Warto mie psa, niekoniecznie przeszkolonego, byle umia on warkn i poszczeka napastnik wszak nie wie, co twj pies umie! # Wobec psw bd zdecydowany, ale spokojny; nie odwracaj si tyem, nie uciekaj, nie podno w gr rk (pies uznaje to za zapowied ataku); mw do psa spokojnie i patrz mu agodnie, ale pewnie, w oczy; zwracaj uwag w jakich momentach zwierz agodnieje i wykorzystuj to; jeli trzeba miej kij! # Atakujcemu psu moesz podstawi do chwytu zbami swoje przedrami grubo owinite w jak cz garderoby drug rk zadasz decydujcy cios! # Posiadanie telefonu komrkowego powinno dawa wiadomo posiadania moliwoci byskawicznego wezwania pomocy oraz koordynacji dziaa! Trzeba jednak pamita o stanie akumulatorw, by w sytuacji duszego odizolowania od cywilizowanego wiata, mc korzysta z cznoci.

PAMITAJ! Kto moe nadawa ci sygnay o wasnym zagroeniu, o niebezpieczestwie grocym tobie. MYL! Nie uwaaj machania rkami, podskakiwania, pokrzykiwa, robienia min oraz innych znakw za wygupy jedynie. Zastanw si zawsze, czy to nie chodzi o co bardzo powanego. PRZEWIDUJ! Kto, do kogo ty wysyae sygnay z prob o pomoc, mg potraktowa je jako czyj zabaw nie ustawaj w nawoywaniu.

264

C) RODZAJE SURVIVALU PRZYKAD

Kilka podziaw:
(pozycje wierszy nie s sobie przyporzdkowane - czytaj w pionie!) Cel bierny wypoczynek (abnegacja) czynny wypoczynek (zadania) samodoskonalenie szkolenie innych konkurencja wyczyn Sprzt zestaw minimum zestaw turystyczny may zestaw turystyczny duy zestaw turystyczny specjalistyczny zestaw wyczynowy Pora roku wiosna Czas trwania dzie Miejsce las - niziny Uczestnicy samotno

lato

2-4 dni

las - teren grzysty (wwozy) mokrada (ki) wody (rzeki, morze, jeziora) gry jaskinie

zlot gwiadzisty samotnikw grupa mini (do 3 osb) grupa maa (do 8 osb) grupa dua (do 12 osb) kilka grup (due i mae) na jednym szlaku zlot gwiadzisty grup (duych i maych)

jesie

tydzie

zima

dwa tygodnie

miesic duej ni miesic

ekstremalny wyczyn

miasto

Tabela jest zwykym zestawem wariantw. Z pewnoci nie wyczerpuje ona moliwoci podziaw. Bdzie chyba jakim uatwieniem, rodzajem cigi, dla tych, ktrzy bd tu szuka natchnienia przed organizowaniem sobie wakacji. By jeszcze bardziej wam to uatwi, omwi krtko kady wariant. Robi to na wszelki wypadek, gdyby kto z was uwaa tabelk za niezbyt jasn. Nie chc ebycie mieli al. CEL bierny wypoczynek dojazd do wybranego miejsca, rozbicie namiotu jednym palcem, walnicie si na plecy i leenie, leenie, jedzenie tego, co podpeznie na wycignicie rki, picie jeli bdzie deszcz; niestety, dla osb wraliwych jedna niewygoda: za potrzeb trzeba jednak nieco odpezn na bok; czy tumaczy co wicej? czynny wypoczynek staramy si potwierdza jako, e yjemy: drewienko porba, ogienek rozpali, zdoby wod; dorzucamy do tego jakie przedzieranie si przez zarola, jakie wspinanie si z plecakiem pod zbocze, jakie przeprawianie si na drug stron rzeki z tobokami nad gow, moemy nawet pokusi si o wdrwk w nocy samodoskonalenie ooo, tu ju nie jest tak atwo, bo na samym pocztku okrelamy punkt startowy naszych umiejtnoci i formy, zwizujemy sobie rce i nogi teraz musimy przey najblisze dwa tygodnie; po wypltaniu z wizw codziennoci wymierzamy na nowo wszystko, co trzeba i teraz robimy tak, e musi by lepiej szkolenie innych najczciej chodzi o modych; to oni wanie s tacy napaleni, e wszystko musz wiedzie dlatego my musimy udawa, e wszystko wiemy lepiej (najtrudniejsza chyba forma survivalu) 265

Survival po polsku

konkurencja z tym ju lepiej: namawiamy koleg (albo dwch), eby si z nami ciga i teraz wiemy ju, kto szybciej ustawia namiot, kto zje wicej mrwek, kto sprawniej zjedzie ze szczytu i nie przetrze spodni na pupie; s jeszcze tacy, co sprawdzaj, kto szybciej rano wstanie, ale to ju chyba straszni barbarzycy! wyczyn tu naley ciszy gos, bo nikt z nas tego nie umie i nie waymy si nawet na to, ale jak nas Jean-Paul albo Heinz zaprosi, wwczas sobie popatrzymy, jak on to wspaniale robi (tyle tylko, e na razie oni, na tym caym Zachodzie, to maj kup forsy na sprzcik, dlatego wanie my sobie tylko popatrzymy) SPRZT zestaw minimum najpotrzebniejsza odzie, nieduy plecak, manierka z wod, n (toporek), latarka, ewentualnie koc lub piwr z. turystyczny may najpotrzebniejsza odzie, nieduy plecak, manierka z wod, garnek (menaka), namiot, karimata, piwr lub koc, n, toporek, saperka, latarka z. turystyczny duy odzie, duy plecak, manierka z wod, garnek (menaka), namiot, karimata, piwr, n, toporek, saperka, latarka, butla gazowa, lorneta, aparat fotograficzny, linka 20 m, sprzt do wdkowania z. turystyczny spec. odzie, duy plecak, manierka z wod, garnek (menaka), namiot, karimata, piwr, n, toporek, saperka, latarka, butla gazowa; w zalenoci od uprawianego sportu mog to by: lorneta, aparat fotograficzny, kamera video, linka 20 m, sprzt do wdkowania, CB-radio, paintball, rower, uk, tratwa, kajak, kompletny strj do nurkowania plus butle, zestaw lin, szekli i hakw z. wyczynowy nie opisuj go (zajo by to zbyt wiele czasu, miejsca i wyobrani) PORY ROKU wiosna niebezpieczestwa ze strony dwch ywiow: ziemi i wody; pora roztopw, choncych bot i bagnisk, chodnych nocy, niebezpieczna w grach ze wzgldu na lawiny; budzca si przyroda daje niezapomniane wraenia lato szczyt marze najwicej moliwoci dziaania; niebezpieczestwa ze strony dwch ywiow: ognia i wody; udary soneczne, poary lasw, szok temperaturowy przy wejciu z upau do wody, utonicia jesie niebezpieczestwa ze strony dwch ywiow: wody i ziemi; padajce deszcze rozmywajce drogi, uaktywniajce si znw bagniska zima niebezpieczestwa ze strony trzech ywiow: wody, ziemi i powietrza; zaamujcy si ld, zamiecie mylce i odcinajce drog, lawiny, zamraajcy wiatr; wymg posiadania ciepej odziey; cae spektrum moliwoci survivalu na nartach, z saniami (i pieskami?), z budowaniem igloo CZAS Waciwie nie ma duo do omawiania. Wiadomo, e od czasu, jaki wyznaczylimy sobie na przygod z survivalem, zale plany, jakie poczynimy, trasa wdrwki bd miejsce przebywania, ilo i dobr sprztu, czsto te wybr iloci towarzyszy niedoli.

266

W dodatku co jeszcze...

MIEJSCE las - niziny teren stosunkowo mao urozmaicony, mona traktowa go jako lekki do przejcia, dobry, gdy nastawi si na pierwsze szkolenia pod ktem poznawania natury, zwaszcza natury lasu las - teren grzysty podobnie, jak teren poprzedni, nadaje si on do szkole zwizanych z poznawaniem lenej natury; pofadowany teren wymaga ju pewnej sprawnoci (a take sprztu), ale daje wiksze moliwoci dziaania mokrada teren dla bardziej zaawansowanych, wymagajcy odpornoci na przezibienia i komary, a take odpornoci psychicznej, gdy mao kto znosi dobrze cige przemoknicia i utaplania w bocie wody ten rodzaj survivalu mona ju nazwa specjalistycznym, bo nawet jeli nie bdzie si uywao specjalistycznego sprztu pywajcego (kupnego czy wasnej produkcji), sprztem najbardziej uywanym bd wdki, albo siatki, albo dugie buty do bioder, albo kpielwki; miejsce wymagajce jednak dowiadczenia i uwagi gry mona dokona podziau na survival gr agodnych, survival dolinny, survival gr wysokich i wspinaczkowy skakowy oraz wysokogrski; dowiadczenie chyba kademu podpowiada w jakich to przypadkach mona wybra si na wdrwk w lekkich butach, a w jakich naley zaoy buty wspinaczkowe jaskinie dla wyrafinowanych specjalistw; s co prawda niewielkie i pytkie, dobre dla tych, ktrzy chc tam po prostu wej i przenocowa jest to ciekawe przeycie miasto zosta kloszardem, bez mieszkania i bez pienidzy, i sprawdzi, jak to smakuje oto wyzwanie XXI wieku! Uwaga na policj i niewyytych: nie znaj si na artach ani nie maj wyobrani! UCZESTNICY samotno tylko dla samotnikw i lubicych samotnicze spotkania na drodze; trzeba liczy si z niebezpieczestwem braku pomocy w trudnych chwilach zlot gwiadzisty samotnikw cech zlotw gwiadzistych jest to, e ludzie wdruj z rnych stron i rnymi drogami, by jednego dnia spotka si w jednym miejscu; bardzo ciekawa forma dla wdrwek samotniczych, gdy przy ognisku mona na koniec podzieli si wraeniami grupa mini (do 3 osb) jedne z najprzyjemniejszych form survivalowych; jest kameralnie, w razie kopotw ma kto pomc grupa maa (do 8 osb) jak wyej, cho robi si ju toczniej i wzrastaj kopoty zwizane z tym, kto dzi robi niadanie, a kto sprzta; tutaj ju powinien by wyoniony przewodnik-przywdca, chocia jeszcze mona oby si bez niego grupa dua (do 12 osb) tok, ale zwykle jest wesoo; przywdca-przewodnik jest konieczny i to bezwzgldnie; taka grupa powinna ju mie cz czasu organizowanego, by nie byo niesnasek i baaganu grupy na jednym szlaku osobne grupy (mog by zrnicowane liczebnoci) wdruj jednym szlakiem, do jednego miejsca; na szlaku moliwo przeprowadzania gier terenowych i robienia niespodzianek; forma dla duej liczby osb, ktre chciayby mie ze sob na szlaku co wsplnego (mona w trakcie zmienia grup) zlot gwiadzisty grup jak to w wypadku samotnikw zlot koczy si zwyczajowo jak form zabawy opartej na konkurencji midzy grupami

267

Survival po polsku

WYBR Mona waciwie, przy pomocy przypadku, ot dotykajc na olep palcem w powyszej tabelce wybra sobie form survivalu na najblisz eskapad. Robi to wanie dla was losuj: 1. szkolenie innych 2. zestaw turystyczny specjalistyczny: losuj lub wybieram rower 3. wiosna 4. 4-3 dni 5. las teren grzysty 6. grupa maa Tak wanie mi si trafiao palcem w kolejne kolumny tabelki powyej Teraz zgranie i dopracowanie wszystkich elementw: 1. jeeli wiosna to noclegi w cieplejszych miejscach lub cieplejsze ubranie noce s zimne; 3-4 dni si wytrzyma! 2. jeeli wiosn teren grzysty to wiadomo, e tylko rower grski, a do tego koniecznie kaski i ochraniacze, bo tereny bd liskie 3. jeli wiosn i maa grupa to mog by mae namioty, piwory i gruba odzie (mae namioty atwiej si ogrzeje) 4. jeeli szkolenie innych i maa grupa to jeden, gra dwch, instruktorw 5. jeli szkolenie oraz 3-4 dni to element szkolenia musi by nie wymagajcy zbyt dugiego instruowania i wiczenia, ale te nie taki, na ktry przeznacza si zwykle p dnia; pamita te naley o jedzie dla przyjemnoci (take o czasie potrzebnym na transport wszystkich uczestnikw i sprztu do najbliszych grek)

268

D) OBOZOWA PROPOZYCJA

Przedstawiam pomys na survivalowy obz. Moe on by dowolnie przeksztacany, rozbudowywany i zuboany, w zalenoci od warunkw i potrzeb. Taki wanie pomys realizuj niemal corocznie od wielu lat, z malutk grupk modzikw dnych buszowania w dziczy. Wersja, ktr przedstawiam, jest stosunkowo rozbudowana i nieco zmieniona w stosunku do tego, co robimy. LETNI OBZ WDROWNY dla modziey w wieku 13-17 lat Miejsce obozu Odjazd Przyjazd Przesiadka Punkt startowy Liczba uczestnikw Trwanie obozu Koszty obozu Bieszczady PKP, dworzec d Kaliska, 21.4o 86 Zagrz, 10.13 PKP, Zagrz, 12.55 do Komaczy Komacza, 13.49 12 + 2 opiekunowie 87 22 lipca - 4 sierpnia DziennaStawkaywieniowa * DniTrwaniaObozu + + KosztyWszystkichPrzejazdw + KosztyDodatkowe = = KosztyNaOsob * IloOsb = PeneKosztyObozu Zakadamy, e uczestnicy s ju przygotowani w zakresie podstawowej wiedzy na temat zachowania bezpiecznego w grupie, nieszczliwych wypadkw oraz profilaktyki przeciwpoarowej (zwaszcza w lesie), itp. DZIE 1. Rozpoczcie od zjedzenia obiadu w barze (UWAGA: restauracja Pod Kominkiem nieczynna /1995 i 1996 r./, w barze sala dla tubylcw!) Nabieramy wody w manierki! Marsz szos w kierunku upkowa (kier. poudniowy), po przejciu ok. 3 km widoczny po lewej stronie wiadukt kolejowy; przejcie pod wiaduktem, marsz dalej w kierunku poudniowym skrajem lasu (otulina Parku Narodowego) u podna pasma grskiego (Karnaflw az /701 m n.p.m./, Dyszw /719 m n.p.m./, Jasieniowa /736 m n.p.m./) przydatna mapa turystyczno-nazewnicza Okolice Komaczy Wojciecha Krukara. Wszystkie postoje powinny by wykorzystywane do teoretycznego przygotowania przed kadym zadaniem. Podzia na dwie podgrupy. ZADANIE 1: po rozdzieleniu obie grupy d do szczytu wzniesienia Dyszw marsz przeajowy (czas przejcia ok. 2 godzin); warunki: wzajemna niewidoczno i niesyszalno, premiowane pierwszestwo wejcia na szczyt.
86 87

Termin domylny. Ilo uczestnikw nie powinna przekracza liczby 12. Jest to ilo pozwalajca jeszcze na integracj. Dwch opiekunw pozwala na dzielenie grupy na dwie podgrupy.

269

Survival po polsku

Po wykonaniu zadania nocleg w lesie; ZADANIE 2: nauka rozbijania namiotw. UWAGA: w lesie nie palimy ogniska! Podczas kolacji oraz podczas nastpnych posikw obserwujemy, jakie iloci ywnoci s zjadane na jeden posiek (jednego dnia) przez wszystkich uczestnikw. WERSJA AWARYJNA: w przypadku zagubienia si, kada grupa zda do Duszatyna (wiczenie w posugiwaniu si map); moliwo noclegu w lesie (wersja awaryjna jest znana jedynie kierownikom grup). Duszatyn jest ma osad po drugiej stronie opisywanego pasma, odgrodzon od niego rzek Osaw pole biwakowe. Najbliszy sklep w Komaczy (przejcie czerwonym szlakiem przez osad Preuki i przecz) oraz kiosk spoywczy w Mikowie (ok. 2 km) wzdu torw kolejki wskotorowej (nieczynna tu od 1993 r.) DZIE 2. Po niadaniu kontynuacja marszu przeajowego (czas marszu ok. 3 godzin). ZADANIE 3: uczestnicy kieruj si do Duszatyna posugujc si map (wiczenie w posugiwaniu si map); kierownicy maj obowizek dokonywa korekt wycznie wtedy, gdy czasu na dojcie wystarczy tyle, by osign cel przed zmierzchem. ZADANIE 4: obserwowa rolinno, wyszuka mit na wieczorny napj; wyszukiwa drzewa nadajce si na szybkie rozpalenie ogniska wieczorem. Po kolacji ognisko i Krg: wzajemne zapoznanie si, przedstawienie zasad funkcjonowania obozu, opisanie funkcji i przydzia ich, podsumowanie pierwszych dwch dni, przedstawienie planu na dzie nastpny. Kady dzie koczy resum. DZIE 3. Poranne zwinicie obozowiska. Wymarsz w kierunku synnej gry Chryszczata /997,6 m n.p.m./, szlak czerwony, wzdu potoku Olchowy; ZADANIE 5: odnale rdo mineralne zaznaczone na mapie. Po drodze dwa jeziorka Duszatyskie. UWAGA: caa okolica tworzy rezerwat przyrody Zwezo. Na szczycie Chryszczatej podzia na 2 podgrupy. Grupa A wdruje czerwonym szlakiem do Przeczy ebrak, tutaj moliwo zejcia drog do Mikowa, do Woli Michowej lub do bazy studenckiej Rabe, szlakiem czerwonym na szczyt Jaworne /992 m n.p.m./, gdzie istnieje moliwo zejcia do ubnego i Jabonek (czarny szlak) lub do Cisnej przez Woosa /1071 m n.p.m./, Osin /963 m n.p.m./ (nadal czerwonym szlakiem), nieoznaczon tras (z drogi na Wol Michow) przez Maguryczne /884 m n.p.m./. ZADANIE 6: grupa A stara si wdrowa w niezauwaalny sposb grupa B ma tropi j nie znajc przy tym celu marszu. ZADANIE 7: obserwowa lokalizacj rde i strumykw (miejsc zdobywania wody), pamita o zapasach wody. WERSJA AWARYJNA: w razie zagubienia, obie grupy schodz si w 4-tym dniu w Cisnej (elementy wersji awaryjnej znane s tradycyjnie jedynie kierownikom grup). Wersja awaryjna moe sta si wersj planowan. DZIE 4. Zaoenie bazy w okolicy Cisnej. ZADANIE 8: dokona analizy miejsc nadajcych si pod sta baz. ZADANIE 9: dokona zwiadu z uwzgldnieniem miejsc zdo270

W dodatku co jeszcze...

bywania ywnoci i wody, pozyskiwania drewna na ognisko. ZADANIE 10: zaoy baz, jeli warunki na to pozwalaj wraz z instalacjami. DZIE 5. ZADANIE 11: zwiad w okolicy majcy na celu znalezienie terenw sprzyjajcych nastpujcym wiczeniom: wspinaczka przy pomocy liny po stromym zboczu, przechodzenie parowu gr, przenoszenie rannego w takim wanie terenie, itp. We wszystkich przypadkach zalecana jest burza mzgw na temat moliwych rozwiza. wiczenia. ZADANIE 12: zwiad nocny; przejcie w poznane za dnia miejsca noc, odszukanie przedmiotw zgubionych przez kierownikw grup. DZIE 6. Wyjazd autobusem do Wetliny. Marsz tym szlakiem na Przecz Orowicza /1076 m n.p.m./ na Pooninie Wetliskiej. ZADANIE 13: prba policzenia gatunkw rolin wystpujcych na Pooninie, wyszukanie gatunkw endemicznych i chronionych. Wdrwka do schroniska /1232 m n.p.m./ Zejcie do Brzegw Grnych; ZADANIE 14: symulacja choroby sprawdzenie reakcji uczestnikw, zaangaowanie ich do podejmowania decyzji. Powrt do bazy autobusem. DZIE 7. Gry-wiczenia terenowe w okolicy. ZADANIE 15: szukanie jedzenia odszukiwanie w lesie wszystkiego, co nadaje si do jedzenia w razie wystpienia trudnych warunkw ywnociowych. Dla chtnych prbowanie pod kontrol. Nocowanie w lesie z dala od uczszczanych szlakw bez sprztu obozowego . I tak dalej Pamita naley, e wkraczanie do lasu powinno by uzgodnione ze subami lenymi. Ponadto jeszcze trzeba mie na uwadze to, e w pobliu granic Polski obowizuj przepisy, ktrych przestrzegania dopilnowuje Stra Ochrony Pogranicza. Ponadto bardzo szczegowe przepisy trzeba je koniecznie pozna! okrelaj nasze miejsce w szeregu wobec parkw narodowych, rezerwatw i podobnych. Opisany wyej bieszczadzki las, w ktrym rokrocznie rozpoczynaem wdrowanie, sta si ktrego dnia parkiem krajobrazowym. Podczas wakacji '97 zanocowalimy w swoim staym miejscu w lesie nad brzegiem Osawicy. Pojawi si po chwili podoficer sub ochrony pogranicza, ktry w naprawd sympatyczny sposb poinformowa mnie, e obecnie to miejsce, gdzie akurat si znajdujemy, jest tzw. otulin parku krajobrazowego i nocowanie tu jest zabronione. Postpiem zgodnie z jego radami i udaem si do Komaczy porozmawia z nadleniczym. Uzyskaem zgod na ten nieprzepisowy nocleg. Dostaem te odpust w razie kolejnych takich noclegw, pod warunkiem zastosowania si do przepisw przebywania w lesie. Musiaem bez oporw, bom leny czowiek i wiem, co naley przyrzec, e nie bd bezmylnie pali ognia w lesie, e nie zamiec miejsca biwakowania, e nie naami ywych gazi, nie zadepcz bezsensownie runa lenego, e nie bd swym gonym a nieodpowiedzialnym zachowaniem poszy zwierzyny w ostpach, e nie pozostawi konserwowych blaszanek ani plastikowych butelek. 271

Survival po polsku

Obiecaem te, e nie bd si zachowywa tak, jak pewien organizator survivalowego obozu, ktry w okolicach Komaczy puci modych na grabie, bo uzna, e powinni nauczy si kadego sposobu zdobywania ywnoci. Policja zatrzymaa dzieciaki. Najady si same wstydu, i wstyd przyniosy idei survivalu. Moi modzi wspwczykije mieli natomiast okazj tytuem kontry przekona si, bo im to pokazaem, jak wiele rzeczy mona zaatwi bdc uprzejmym i wyranie artykuujc swe potrzeby. Bo prcz przychylnego nastawienia ze strony nadleniczego, uzyskalimy wiele pomocy w kontaktach z innymi ludmi. Trzeba wierzy w ludzi i wierzy ludziom. I samemu nie nawala w tym wzgldzie. Moje ostatnie wyjazdy (lato 1998 i 1999) byy przygotowane w szczeglny sposb. Otrzymaem zgod na swobodne poruszanie si w wyznaczonym terenie oraz na obozowanie (z uwzgldnieniem zakazw dotyczcych cisych rezerwatw), a wszystko poza szlakami turystycznymi. Dokument podpisano w Dyrekcji Bieszczadzkiego Parku Narodowego, Nadlenictwach w Wetlinie i w Komaczy, Stranicy Ochrony Pogranicza (na podstawie zgody komendanta Komendy Gwnej Stray Granicznej), w Wydziale Ochrony rodowiska oraz regionalnej Dyrekcji Lasw Pastwowych. Wszdzie przyjto mnie bardzo yczliwie. Wetliskie nadlenictwo i zarazem pastwo Chmurscy uczynili z n a c z n i e w i c e j , ponad swoje statutowe obowizki, ale nie bd si nadto chwali, by zachowa wyczno na to Dzikuj! NA KONIEC: kiedy bierzecie si za uprawianie survivalu w grach, zwaszcza zim, pamitajcie o koniecznoci przestrzegania pewnych regu. # w gry nie wychodzi si samotnie # gry to gwatowne i niespodziewanie zmiany pogody nie wychodzi si w gry bez zapasowej odziey, lecz tylko w adidasach i dresie # gry to naprawd doskonae warunki do bdzenia nawet dla tych, ktrzy gry znaj, nawet te konkretne, po ktrych akurat chodz # miejsca schodzenia lawin i lokalne warunki decydujce o tym nie s z reguy znane przybyszom-turystom # kto, kto mwi, e jest instruktorem survivalu, wcale nie musi nim by, a nawet jeli jest, to z reguy nie jest tak zorientowany tak, jak lokalny przewodnik grski nie naley mu bezwzgldnie wierzy; zreszt wicej znam amatorw w survivalu ni specjalistw; ponadto nie ma jeszcze w Polsce ujednoliconego i usankcjonowanego uprawnienia do bycia instruktorem sztuki przetrwania # zagroenie dla ycia ratownikw oraz koszta akcji ratunkowej to wartoci znacznie przewyszajce nieprzemylane chci na ryzyko i przeycie przygody # kiedy ju kto decyduje si na wyruszenie w trudne tereny, niech nie zapomina powiadomi o wymarszu i planowanej przez siebie trasie pracownikw schroniska lub suby lene, bd kogokolwiek odpowiedzialnego Zapoznajcie si, prosz, z Woaniem w grach Michaa Jagiey, z rewelacyjn ksik o pracy Tatrzaskiego Ochotniczego Pogotowia Ratunkowego, wydan w 1996 r. przez wydawnictwo Iskry. Trudno bdzie nie zrozumie, o co w tym chodzi lektura obowizkowa przed wyjciem w gry! 272

W dodatku co jeszcze...

I na koniec znw wiersz. egnam was nim, majc nadziej, e ta ksika pobudzia was do dziaania, natchna do mylenia o przyrodzie, o wdrowaniu, o jednoci z innymi ludmi, o ognisku i mijajcym czasie:

Stopy

zanurzam w piewy potoku po kamieniach stopy zanurzam Stopy po trawie owijam w wilgocie blisze wiecznoci ni moje stopy po trawie A dalej zamknicie mnie czeka trwanie buta i doskonao sznurowade

273

Survival po polsku

274

E) SURVIVAL I TWOJE POTRZEBY

Stwierdziem, e warto byoby przedstawi ci jeszcze co w rodzaju listy ludzkich potrzeb, ktr sporzdzili psychologowie. Psychologia jest nauk o tyle trudn, e posuguje si tzw. nieostrymi pojciami, a wic pod jedn nazw mog kry si zjawiska nieco (lub nawet bardzo) rnice si midzy sob. Dodatkowe rozbienoci bior si jeszcze z odmiennoci psychologicznych orientacji (a moe to by psychologia behawioralna, spoeczna, psychoanalityczna itp.) Dlatego postanowiem najzwyczajniej nie bawi si w adne orientacje, lecz przedstawi, jak na straganie, co jest do przedstawienia. Nawet jeli bdzie to wygldao na cakowity galimatias. Stwierdziem, e moim celem stao si zachcenie ciebie do uprawiania survivalu, a za tym by inny, ukryty cel, by dziki survivalowi mg si wzbogaca o dowiadczenia, jakich bez survivalu nie mgby mie. Take to, by mg rozwija si wiadomie, by osign poziom, jakiego nie mgby mie bez t a k i e g o survivalu. Skoro tak, to winienem ci wanie t list ludzkich potrzeb. Dziki tej licie bdziesz mg zrobi trzy rzeczy: 1. pozna ludzkie, a wic i wasne potrzeby 2. zastanowi si nad sposobami ich zaspokajania (wane!) 3. zastanowi si, ktre z nich zaspokoi uprawianie survivalu Punkt pierwszy jest chyba wystarczajco jasny. Punkt drugi objani nastpujcym przykadem: kiedy panowie ucztowali przy stoach zastawionych misiwem wszelakim, sucy stali pod cianami i liczyli na to, e z misiw co pozostanie dla nich, za pod stoami uwijay si psy. I panowie, i sucy, i psy wszyscy realizowali w jaki sposb swoje potrzeby. Panowie jedli s w o j e, a wic co, czego si sami dorobili. Chcieli, to jedli, chcieli, to zostawili na pmisku, chcieli, to rzucili psu. Sucy musieli czeka, a pan co poda w zamian za sub, lub z aski, albo te liczyli, e na pmiskach bdzie co jeszcze, kiedy naczynia ju bd znoszone do kuchni. Psy oczekiway na ruch rki, ktry bdzie znaczy, e na podog spadnie ko. Oczekiway te na moment, kiedy rozbawieni panowie nie zauwa, e jaki udziec da si szybkim kapniciem pyska cign ze stou. Realizowanie twoich potrzeb moe wyglda tak: 1. sam dochodzisz do swoich praw, wypracowujesz je sobie 2. dziki innym ludziom, w ramach wymiany, otrzymujesz to, czego ci trzeba 3. dziki innym ludziom i ich yczliwoci otrzymujesz to, czego ci trzeba 4. oczekujesz, e znajdziesz gdzie co, co zaspokoi twoje potrzeby 5. podstpem lub przemoc wemiesz innym to, co zaspokoi twoje potrzeby Survival, jako dziedzina ludzkiej aktywnoci dajca si dowolnie modelowa, daje moliwo rwnie dowolnego zaspokajania dowolnych potrzeb. I uczenia si tego. Pamitaj tylko, e natura uoya ludzkie potrzeby w ten sposb, e pierwszestwo ma zaspokajanie potrzeb najbardziej ywotnych, takich, jak oddychanie, zachowanie ciepoty ciaa, picie, jedzenie, bezpieczestwo. Potem ju przychodzi pora na zaspokajanie potrzeb psychicznych, a nastpnie za tych wyszych potrzeb spoecznych i emocjonalnych. Ludzie, ktrzy w prawidowy sposb nauczyli si zaspokaja potrzeby wysze, potrafi nie ulec presji nawet cikich i tragicznych chwil. To oznacza: nie zej do poziomu zaspokajania potrzeb podstawowych z a w s z e l k c e n . Potrafili zacho275

Survival po polsku

wa swoj szlachetn, czowiecz postaw mimo okrutnego godu, mimo groby mierci z rki wroga. Dowiody tego ich zachowania w takiej sytuacji opresyjnej, jakim byo chociaby zamknicie w obozie koncentracyjnym. A. H. Maslow wymienia takie grupy potrzeb: fizjologiczne, bezpieczestwa, przynalenoci i mioci, prestiu i uznania, samoaktualizacji. Wedug J. P. Guilforda istniej nastpujce grupy potrzeb: organiczne, szukania okrelonego otoczenia, wyczynu i osigni, niezalenoci, kontaktw spoecznych. H. A. Murray przedstawi takie oto potrzeby psychiczne: 1. unikania fizycznego urazu 2. unikania psychicznego urazu ze strony innych 3. unikania ponienia we wasnych oczach 4. poniania si 5. wyczynu 6. afiliacji, stowarzyszania si 7. agresywnoci 8. autonomii 9. kompensacji 10. ulegoci 11. usprawiedliwiania siebie 12. dominowania 13. uzewntrzniania swej osobowoci, ekshibicjonizmu 14. ywienia i opiekowania si 15. porzdku zewntrznego 16. zabawy 17. odrzucania i izolacji 18. przyjemnoci i dozna zmysowych 19. seksualnoci 20. doznawania opieki i oparcia 21. rozumienia 22. nabywania 23. poznawania 24. tworzenia 25. informowania innych 26. doznawania aprobaty i uznania ze strony innych 27. zatrzymywania, gromadzenia Potrzeby mog popada w konflikty. Mona mie jednoczenie potrzeb bycia niezalenym od swoich rodzicw, autonomicznym, ale te tkwi przecie w nas silna potrzeba przynalenoci, akceptacji i mioci. Podobnie w duej sprzecznoci bywa potrzeba agresywnoci z potrzeb bezpieczestwa. Nie oceniam, czy mj zestaw jest waciwy, albo czy jest peny. Ma by on tylko rodzajem trampoliny do twoich dalszych poszukiwa i przemyle.

276

F) ZAGROENIA (analiza dla survivalu)

W tym dodatku postanowiem przedstawi wypunktowane jedynie, nieopisane, listy rodzajw zagroe oraz dziaa z nimi zwizanych. Chciabym, aby ponisze mogo si sta baz dla waszych dziaa przy tworzeniu programw szkole, imprez oraz obozw.

Czynniki zagraajce

Czynniki oddziaujce na czowieka: 1. zewntrzne: naturalne i sztuczne 2. wewntrzne: fizjologiczne, psychiczne, patologiczne 3. pojedyncze/seryjne, gwatowne/narastajce, krtkotrwae/przewleke 4. naga i dua zmiana rodowiska (zamiana ywiow: ziemia-woda = powd; zamiana parametrw: gorco-zimno) ywioy stwarzajce zagroenia: 1. ziemia: rwnina i nierwnoci, gry skaliste, strome i agodne, jaskinie i labirynty, miasto, zwierzta, czowiek 2. woda: morze, jezioro, rzeka, wody podziemne, opady, powd 3. powietrze: brak tlenu, gazy trujce, lot, upadek 4. ogie: poar, chemia rodowiska zsyajce zagroenia: 1. naturalne zjawiska atmosferyczne: opady, mrz, upa, susza, itp. 2. ywioy: powodzie, poary, trzsienia ziemi i erupcje, huragany, lawiny, itp. 3. zwierzta: agresywne, wystraszone, godne, bronice modych, itp. 4. trudne warunki geofizyczne: wysokie gry, przepacie, grskie rzeki, due i puste przestrzenie, pustynie, bagna, zmarzlina, itp. 5. bezludzie: brak schronienia, pokarmu, pomocy ludzkiej, dzikie zwierzta, itp. 6. rodowiska ludzkie: bezporednia i porednia agresja ludzka, szkolone do agresji zwierzta, wypadki i katastrofy komunikacyjne, przemysowe, skaenia rodowiska, pokarmu, wody pitnej, itp. 7. autozagroenia: brak wiedzy, brak umiejtnoci, niezrozumienie, uprzedzenia, zachanno, brawura, lekkomylno, bycie nieodpowiedzialnym, choroby (fizyczna, psychiczna, umysowa), podatno na stresy, nadmierna pobudliwo i agresywno, brak woli, itp.

277

Survival po polsku

Typy ludzi stwarzajcych zagroenie: 1. psychopaci niedobr emocji, brak poczucia strachu, brak wspczucia, litoci 2. przestpcy dno do uzyskania wasnych korzyci, vide punkt wyej 3. chorzy psychicznie omamy, nakazy wewntrzne, brak rozumienia sytuacji 4. nienawidzcy innych ludzi, wiata i ycia brak przywizania do wartoci 5. mciwi szukajcy satysfakcji w dziaaniach "kontrujcych" 6. sadyci czerpicy satysfakcj z cudzego cierpienia 7. nieodpowiedzialni nie rozumiejcy sytuacji, nie poczuwajcy si do obowizku dziaania 8. gupcy vide punkt wyej 9. ekstremalici i fanatycy uznajcy tylko swj punkt widzenia, lekcewacy wiat innych wartoci Zachowania i stany ludzkie stwarzajce zagroenie: 1. agresja fizyczna bezporednia: bezporednia blisko, uderzenia, dwignie, chwyty, duszenie, krpowanie i wizanie, itp. 2. agresja fizyczna porednia: strzay z broni palnej, z procy, rzuty, puapki, itp. 3. agresja seksualna 4. agresja psychiczna: potrzeba dominowania, poniania, sprawiania blu i cierpienia, wywoywania lku, itp. 5. dza zysku: oszustwa, kradziee, rozboje, wamania, itp. 6. manipulacja: oszustwa, wpywanie na zachowanie, itp. 7. bezmylno w dowolnym dziaaniu, brak wyobrani i przewidywania 8. uleganie presji posiadania broni (!)

278

W dodatku co jeszcze...

Ochrona przed dziaaniem zagroe

Zmysy i ich rola w wykrywaniu zagroe: Zmysy przyjmujce bodce


1. wzrok 2. such 3. wch 4. smak 5. dotyk, wyczucie blu 6. wyczucie ciepa 7. wyczucie pozycji ciaa 8. poczucie godu 9. poczucie pragnienia 10. poczucie wewntrznego blu 11. poczucie osabienia 12. poczucie gorczki 13. poczucie niepokoju, lku 14. mzg

Zagroenia stwierdzane przez zmysy


nieznany obiekt, zagroenie olepieniem, nagy ruch, zblianie si wroga, lawiny, fali, itp. nieznane dwiki, nadmierny haas, zblianie si wroga, lawiny, burzy, fali, itp. nieznany zapach, obecno szkodliwych gazw, zgnilizny, trucizny, itp. nieznany smak, obecno trucizny, niewieo lub szkodliwo pokarmu, itp. uszkadzajce ostrze, nacisk, tarcie, niedokrwienie, itp. nadmierne zimno, nadmierne ciepo, substancje rce, itp. utrata rwnowagi, spadanie, itp. brak pokarmu, osabienie, itp. brak wody, osabienie, itp. zaburzenia organizmu, choroba, itp. niedobory energetyczne, przemczenie organizmu, choroba, itp. choroba, osabienie, itp. rne znane i nieznane zagroenia na skutek analizy i przewidywania: wszystkie zagroenia

Rodzaje zachowa chronicych: 1. ucieczka przed dziaajcym zagroeniem: oddalenie si od zagroenia, szukanie schronienia, szukanie osony 2. ostrzeganie o zagroeniu 3. zapobieenie zagroeniu 4. usunicie zagroenia (dezaktywacja) 5. wzywanie pomocy 6. ucieczka w chorob, utrata zmysw 7. poddanie si-eutanazja, samobjstwo Rodzaje dziaa zapobiegajcych: 1. znajomo zagroe, ksztacenie na temat zagroe 2. tworzenie sytuacji nie sprzyjajcych rozwojowi zagroe 3. wykrywanie potencjalnego zagroenia 4. wykrywanie aktywnego zagroenia 5. ostrzeganie o zagroeniu 6. izolacja zagroenia (blokada) 7. usunicie zagroenia (likwidacja)

279

Survival po polsku

Rzeczywiste rodki ochrony osobniczej: 1. wiedza (szeroko rozumiana), znajomo zagroe 2. umiejtnoci praktyczne (szeroko rozumiane) 3. inteligencja analityczna i syntetyczna umiejtno obserwacji i wnioskowania, inteligencja praktyczna 4. wyobrania 5. umiejtno antycypacji 6. ch poznania, pocig do nowoci, brak uprzedze 7. zdawanie sobie sprawy z istnienia zdarze nieodwracalnych 8. brak zachannoci, umiejtno rezygnacji 9. zrwnowaenie, opanowanie 10. roztropno, cierpliwo 11. odpowiedzialno za siebie i innych 12. yczliwo wobec wiata, wysoka moralno 13. umiejtno podporzdkowania si i wspdziaania 14. umiejtno bycia niekonwencjonalnym umiejtno niewykonania rozkazu (!) 15. odporno psychiczna 16. poziom lku nie blokujcy dziaania i nie powodujcy brawury 17. odporno fizyczna 18. zdrowie, dobrze funkcjonujce zmysy, dobrze funkcjonujce organy i ukady 19. pasja ycia, silna wola 20. dostpny sprzt ratunkowy (szeroko rozumiany) 21. cudzy instynkt macierzyski oraz jego mutacje: potrzeba niesienia pomocy, potrzeba dawania opieki... 22. konkretna pomoc innych ludzi ... ... ... xx. umiejtno wykorzystania znajomoci tego wszystkiego

280

W dodatku co jeszcze...

Dziaania na rzecz szkolenia ochronnego

Dziaania poznawcze: 1. poznanie zagroe 2. poznanie waciwoci czowieka 3. poznanie waciwoci indywidualnych (wasnych) 4. poznanie warunkw i waciwoci lokalnych (w wielu skalach: pokj, dom, ulica, kwarta, dzielnica, itd.) Dziaania ksztacce: 1. ksztacenie w rozpoznawaniu zagroe 2. ksztacenie w wykrywaniu potencjalnych zagroe 3. ksztacenie cech indywidualnych korzystnych dla ochrony siebie 4. ksztacenie mdrego (bezpiecznego) pokonywania lku Dziaania wiczce: 1. wiczenia w pokonywaniu osobistych zagroe 2. wiczenia w pokonywaniu zagroe innych (ratownictwo) 3. wiczenia w komunikacji z innymi 4. wiczenia we wspdziaaniu Dziaania skierowane na ksztacenie: 1. zmysw: wzroku, suchu, wchu, dotyku, rwnowagi i in. 2. sprawnoci (wydajnoci, odpornoci): fizycznej i psychicznej, 3. umiejtnoci: rozumienia polece, rozumienia sytuacji (warunkw i okolicznoci), rozumienia bdu, rozwizywania (naprawiania) bdw 4. niekonwencjonalnego mylenia

281

Survival po polsku

Warunki osobiste i spoeczne

Osobiste warunki, preferencje i denia: 1. obraz samego siebie 2. yciowe cele 3. dowiadczenia 4. przekonania 5. atrakcyjno celw fakultatywnych 6. inteligencja, mdro yciowa 7. emocjonalno 8. aktywno 9. komunikatywno 10. dominacja/ulego Zalenoci midzy ludmi: 1. formalnej wadzy/podporzdkowania 2. posiadania/potrzebowania dbr psychicznych 3. posiadania/potrzebowania dbr materialnych 4. wpyww jednostki/grupy/grup 5. przebywania w swoim pobliu (wzajemny wpyw siedzenia przy tym samym kocu stou), ssiedztwo 6. przynalenoci do tej samej/innej grupy formalnej/nieformalnej 7. posiadania takich samych/innych atrybutw (pogldw, religii, koloru skry, fryzury, spodni) Gra Wojna gangw opisana na stronie 118 daje faktyczne zwycistwo jedynie tym graczom, ktrzy s chtni do wsppracy i niekonfliktowi. Ci, ktrzy chc si szybko nachapa, ktrzy czerpi zadowolenie z dominowania, ktrzy wol wyszarpn ni dosta przegrywaj. Nie wierzycie? Policzcie maksymaln ilo punktw moliw do zdobycia przez par wsppracujc. Zakadajc, e gracze wysyali sobie jedynie karteczki ze znakiem + to uzyskujc za kad wymian kartek 15 punktw, a wymian byo w caej grze na przykad 100, to kady z nich zgromadzi po 1500 punktw i uzyska remis. Gracz wycznie szarpicy, wysyajcy wycznie znak , majcy przeciwnika wysyajcego ulegle wycznie znaki + mg zdoby w stu wymianach zaledwie 500 punktw wicej, a wic 2000. Ale czy mamy zawsze do czynienia z pokornym przeciwnikiem, ktry si w ogle nie broni? Wystarczy, e zareaguje on obronnie, wysyajc znak tylko w trzeciej czci wymian, a 500 punktw zysku przepada. A przecie w grze nie chodzi by wdepta przeciwnika w ziemi. Chodzi o to, aby uzyska jak najwicej punktw. Przeciwnik napadany traci, ale zadaje nam straty. No a wsppraca nie przynosi strat tego rodzaju. Gra odzwierciedla prawd o yciu wrd innych. Wszyscy gracze znaj reguy gry i zasady punktacji. Nie ma tu w ogle zewntrznego czynnika losowego. To graj ludzkie instynkty. 282

G) CZARTOWSKIE PORADY

# Jeli czujesz due zmczenie po dugim marszu, gdy dwigae ciki plecak zawsze moesz udawa, e absolutnie nic ci nie jest wiadomo w caej tej sprawie. # Jeli uwaasz, e powiniene pokona lenistwo i ruszy w dalsz drog, lecz trudno ci to uczyni wrzucaj wszelkie odpadki po posikach do wntrza namiotu a szybko si wyprowadzisz. # Jeli strome podejcie sprawia ci zbyt duo trudnoci i nie udaje ci si go pokona wejd szybko na gr i pokonaj je od tej wanie strony, czyli od gry ku doowi. # Jeli zabrako zapaek a trzeba rozpali ognisko wykorzystaj moliwoci iskrzenia midzy czonkami twojej grupy; nie marnuj wasnych moliwoci tzw. wkurzania i wpieniania. # Jeli brakuje wody pitnej pamitaj, e tak atwa do zdobycia w caym kraju wdka zawiera nieraz a 60% wody, lub nawet wicej, w zalenoci od regionu i serwanta. # Jeli brakuje pokarmu pamitaj, e naley adnie pokroi szynk na plastry, uoy w kaskad, oboy wiartkami pomidora, ozdobi limi saaty, obok wyoy wdzonego ososia, ktrego rowo bdzie adnie kontrastowaa z kawakami jabek; chleb najlepiej przygotowa w trzech odmianach: jasny ytni, czarny i penoziarnisty z kilku zb; proponuj naturalne maso, a nie jakie namiastki; daj chrzan do biaej kiebasy oraz borwki lub urawin do drobiu (wiedzieli o tym Sonimski z Tuwimem). # Jeli masz kopoty z zaniciem po prostu zale tragarzom, aby w nocy tak gono nie rozmawiali. # Pamitaj, e obfite niadanie jest bardzo istotne dla twojego bilansu energetycznego zadbaj o to, by mama podawaa je godzin, ptorej przed wyruszeniem w drog. # Jeli polizgne si i ju spadasz w przepa nie zapomnij pocign za sob kolegi we dwjk jest zawsze raniej i bezpieczniej. # Przede wszystkim poka, e jeste twardy: miej si, dokazuj, krzycz penym gardem do woli, gdy masz okazj si sprawdzi lawiny to nic nadzwyczajnego. # Najpotrzebniejsze rzeczy zawsze pakuj na wierzch plecaka i pamitaj, by nie pozgniata torw od kolejki w lesie trudno bdzie znale co zastpczego. # Jeli napotkasz podejrzanego typa (Ptasia) wal go od razu midzy oczy, choby pyta tylko o godzin lepiej eby szybko zakoczy spraw, niby mia dugo trwa w niepewnoci. # Jeli napotkasz niedwiedzic z maymi sprawd czy ma kaganiec oraz czy jest na smyczy. Wymagaj posiadania wiadectwa o szczepieniu przeciw wcieklinie.

283

Survival po polsku

# Jeli zostaniesz poksany przez mrwki, komary bd osy sporzd szczegowy raport i docz go do zaalenia zoonego na rce nadleniczego jest on zobowizany do pocignicia winnych do odpowiedzialnoci; dla uatwienia mu pracy umie w raporcie numery identyfikacyjne sprawcw. # Jeli chcesz pozby si komarw wystarczy przez kilka dni przed wypraw wypi kilka, kilkanacie buteleczek pynu odstraszajcego komary. # Na swoje wyprawy zabieraj zawsze modsze, haaliwe rodzestwo odstraszone ptaki nie bd robiy brzydkich plam na namiotach. # Jeli natrtne muchy utrudniaj ci spoywanie posikw powie w swojej bliskoci cuchnc padlin, a wszystkie tam si przenios. # Nie pierz odziey jej wo odstrasza nie tylko komary, ale i drapieniki! # Brudn menak rzucaj gdzie bd kiedy komu zwdzisz menak ju umyt, po pewnym czasie bdzie on i tak musia z koniecznoci umy twoj. # Jeli dokuczaj ci skarpety twojego wsplokatora z namiotu zemcij si pozostawiajc w namiocie na wierzchu jedn swoj: jedn, bo wystarczy. # Zasypiajc trzymaj rce na piworze inni mog pomyle, e brzydko bawisz si z mrwk i bd zazdroci. # Jeli zaatwiasz potrzeb tu przed namiotem wbij obok chorgiewk, by inni nie wdepnli. Jednoczenie nie rb tego zbyt daleko nikt nie bdzie po nocy szuka chorgiewek, by unikn wdepnicia (porada mego kuzynka, ukaszka). # Jeli budujesz szaas ma by on w ksztacie duego A, z tym, e drukowanego, a nie pisanego. # Jeli pieczesz w ognisku upolowanego zajca rozejrzyj si uwanie, gdzie jest Reksio o pomyk nietrudno. # Jeli niechccy pokne much nie podskakuj jej w tobie te jest niewygodnie. # Jeli zamierzasz wyj z tego wszystkiego ywym nie wychod z domu, a przede wszystkim uwaaj na mnie.

284

H) LITERATURA

Dla tych, ktrzy pragn rozszerzy swoje wiadomoci na temat buszowania w przyrodzie i sprawdzania swoich umiejtnoci przystosowywania si do niej, podaj kilka tytuw. S to ksiki, ktre sam posiadam, z ktrymi si zapoznaem i z ktrych skorzystaem nieco, by odwiey pami przy pisaniu tej ksiki. W tych ksikach znajdziecie wiele pomysw i wiele rysunkw ilustrujcych te pomysy. Nie s to ksiki jedyne w tych dziedzinach, ale dalsze poszukiwania pozostawiam wam. Zastosowaem podzia przedstawianych pozycji na dwie grupy: grup gwn, zdecydowanie survivalow, oraz grup dodatkow, dotyczc sfer, ktre s jedynie towarzyszce, cho nie oznacza to, e nieistotne. 1. SURVIVAL I PODOBNE Barnes B., Wrenn P., Podrcznik paintballu, Strategia i taktyka, Warszawa 1996 Baumann B., Siller T., Trekking, Krakw 1996 Cacutt L., Survival, Warszawa 1995 Darman P., Podrcznik survivalu, Warszawa 1995 Elstner F. A., Na tropie przygody, Katowice 1989 Gajewski J. W., Sprzt turystyczny i zasady poruszania si po grach, Krakw 1988 Komandos, Militarny Magazyn Specjalny, Krakw Korpikiewicz M., Korpikiewicz H., Vademecum Robinsona, Warszawa 1991 Kowalczyk K., Podrcznik ekologicznego obozowania, Olsztyn 1992 Kudasiewicz M., Vademecum zastpowego, Krakw 1988 Maracewicz T., Obz harcerzy, b.d. McManners H., Szkoa przetrwania, Warszawa 1995 McManners H., Z plecakiem przez wiat; ABC trekkingu, d, 1995 Meissner H-O., Sztuka ycia i przetrwania, Warszawa 1990 Pakiewicz J., Survival. Sztuka przetrwania, Warszawa 1994 Pakiewicz J., Sztuka przetrwania w miecie, Warszawa 1994 Pakiewicz J., Sztuka przetrwania w wodzie, Warszawa 1996 Sawicki G., Borkowski W., owcy ognia, program TVP Gdask Sonelski W., Koperkiewicz S., Okoski W., W skale, Czelad 1990 Sosnowski S., Stykowski J., Sakwa wczykija, Warszawa 1988 Stykowski J., Na traperskiej ciece, Warszawa 1992 Tertelis M., Podrcznik turystyki grskiej, Lato, Warszawa 1999 Trembaczowski A., Zanim wyruszysz, czyli co o survivalu, Warszawa 1998 Wierzejewski W. red., Informator harcerski, Krakw 1990 Wiseman J., Kurs survivalu. Techniki survivalowe SAS, kaseta video, Warszawa 1996 onierz Polski, miesicznik MON, Warszawa * * * Puchalski W., Bezkrwawe owy Puchalski W., Wyspa kormoranw, Warszawa 1957 285

Survival po polsku

2. INNE Medycyna, bezpieczestwo, sport de Becker G., Dar strachu. Jak wykorzystywa sygnay o zagroeniu, Pozna 1998 Bolechowski F., Podstawy oglnej diagnostyki klinicznej, Warszawa 1985 Brhl W., Brzozowski R., Vademecum lekarza oglnego, Warszawa 1979 Carrol S., Smith T., Jak y zdrowo, Warszawa 1993 Czas wolny, rekreacja i zdrowie, praca zbiorowa, Warszawa 1981 Dziak A., Pierwsza pomoc, Warszawa 1990 Dziak A., Odyski B., Medycyna w plecaku, Warszawa 1982 Farynowski P., InO mi si nie zgub..., Szczecin 1997 Fyffe A., Peter I., Podrcznik wspinaczki, d 1999 Garnuszewski Z., Renesans akupunktury, Warszawa 1988 Hoffman K., Jazda konna, Warszawa 1989 Jagieo M., Woanie w grach. Wypadki i akcje ratunkowe w Tatrach. Warszawa 1996 Janicki K., Turystyczny poradnik medyczny, Warszawa 1997 Kuchta J., Elektroakupunktura w przykadach. Wykaz punktw akupunktury, Gdask 1992 Macke J., Kuszewski K., Zieleniec G., Nurkowanie, Warszawa 1989 Naglak Z., Trening sportowy, Warszawa-Wrocaw 1979 Na wczasach bezpiecznie, Warszawa 1978 Pakiewicz J., Jak y bezpiecznie w dungli miasta, Warszawa 1998 Podre, Magazyn Turystyczny, Warszawa Poznaj Swj Kraj, miesicznik OW Amos, Warszawa Prawie wszystko o ratownictwie wodnym, praca zbiorowa, Warszawa 1993 Roik J., Jak zdrowo y, Warszawa 1990 Solka S., Zwoliski G., ABC biegu na orientacj, b.d. Siek S., Treningi relaksacyjne, Warszawa 1990 Roliny, zioa Aas G., Riedmiller A., Drzewa, Warszawa 1993 Dreyer E., Dreyer W., Las, Warszawa 1995 Grochowski W., Grochowski A., Lene grzyby, owoce i zioa, Warszawa 1994 Gumowska I., Owoce z lasw i pl, Warszawa 1983 Krzeniak L. M., Apteczka zioowa, Warszawa 1988 Lippert W., Podlech D., Kwiaty, Warszawa 1994 Macioti M. I., Mity i magie zi, Krakw 1998 Pilt A., Uak O., May atlas grzybw, Warszawa 1972 Podlech D., Roliny lecznicze, Warszawa 1994 Przewodnik do rozpoznawania rolin i zwierzt na wycieczce, praca zbiorowa, Warszawa 1993 Traczyk T., Roliny lasu liciastego, Warszawa 1989 Zikowska M., Gawdy o drzewach, Warszawa 1988

286

Przeczytaj!

Rne Berman A., Wrd ywiow, Warszawa 1988 Bocheski J. M., Podrcznik mdroci tego wiata, Krakw 1992 Chomiski L., Od czego zaley pogoda, Warszawa 1956 Gorzelany E., Gorzelany A., Stara umiejtno nowe hobby, czyli wzeki (), Warszawa 1988 Grochmal S. red., Teoria i metodyka wicze relaksowo-koncentrujcych, Warszawa 1986 Kozowski S., Granice przystosowania, Warszawa 1986 McNab A., Bravo Two Zero, Warszawa 1997 Salecki J., Piechal A., Liny, wzy, sploty, Warszawa 1995 Sonelski W., Sztuka wizania wzw, Katowice 1995 Trzeniowski R., Gry i zabawy ruchowe, Warszawa 1989 Tyszka T., Psychologiczne puapki oceniania i podejmowania decyzji, Gdask 1999 Warhammer. Fantasy Role Play, edycja polska, Warszawa 1994 Zaborowski Z., Trening interpersonalny, Warszawa 1985 Specjalne Szmytke Rafa, praca magisterska broniona w Katedrze Rekreacji i Turystyki AWF-Warszawa pt.: Survival, jako forma turystyki alternatywnej w Polsce

287

Survival po polsku

288

I) INDEKS
Akcja - ratownicza - 48, 72, 73, 74, 75, 87, 90, 162, 164, 165-167, 168, 172, 252, 261, 271 - reanimacyjna - 70, 73, 74, 166, 193 patrz te reanimacja, utrata przytomnoci - survivalowa - 113-114 akupunktura - 193 alarm - 80, 82, 83, 112,167, 189, 262, 263 alkohol - 34, 43, 162, 63, 71, 163, 192 aluminium - 88, 144 patrz te folia antybiotyk - 52, 54, 60, 66, 136 apteczka - 71, 72, 78, 81, 82, 136-137, 147, 198

CB-radio - 85, 114, 122, 145-146, 149, 189,


198, 266 patrz te suby ratownicze chodzenie - 60, 65 chmury - 151, 154, 155, 156 chodzenie - 125, 126, 160, 168, 184-186, 188, 204 choroby - 57-74, 112, 264 patrz te bakterie cukier - 25, 36, 37, 41, 42, 44, 72, 73, 181, 192, 203 cukrzyca - 72, 73 czad (zaczadzenie) - 72, 87, 158, 200

Babka - 31, 51, 127, 208


bagno - 113, 123,168-170, 266 bakterie (beztlenowe) - 26, 51, 52, 53, 58, 59, 60, 62, 66, 136, 138, 153 bakteriobjczo - 30, 51, 52, 54, 55, 60, 136, 137 baterie - 142, 145, 146, 160, 172 bilans - 225, 226 - energetyczny - 40-42, 43, 54, 167,191, 225 - wodny - 37-39, 191, 225 biegunka - 37, 39, 41, 51, 52, 67, 138 patrz te odwodnienie bdnik (zaburzenia) - 167 bl - 61, 66, 109, 159, 192, 193 patrz te przeciwblowe dziaanie, przeciwblowe rodki brak wody - 201-202, 203, 260 patrz te woda, zdobywanie wody brzoza - 34, 181, 182, 183, 186, 199 burza - 152, 156, 181 busola (kompas) - 140, 141, 144, 150, 196 buty - 10, 125-127, 128, 139, 152, 176, 184, 188, 198, 204, 267 bylica patrz pioun

wiczenia - 14, 107, 108


patrz te trening, zabawy-wiczenia

Destylacja (destylatornia) - 39, 202


patrz te woda deszcz (deszczwka, opady) - 39, 128, 129, 132, 135, 148, 151-152, 156, 178, 200, 201, 265 drewno - 32, 48, 68, 87, 141, 143, 181, 183, 199 dziecko (dzieci) - 18, 27, 51, 74, 77, 81, 82, 83, 84, 88, 106, 147, 167, 184, 218, 221, 261, 264 dziurawiec - 51, 52 dwignia (jedno-, dwustronna) - 212-213

Elektrolity - 39, 166


elektryczno (prd) - 77, 78, 80, 81, 83, 85, 87, 88, 91, 261 energetyczny bilans patrz bilans energetyczny patrz te bilans wodny energia - 29, 37, 39, 40-42, 54, 55, 61, 70, 107, 160, 164, 179, 186, 191

289

Survival po polsku

Folia (torba) - 80, 90, 134, 143, 144, 151, 152,


163, 165, 179, 199, 201, 202

komunikacja - 115, 116, 189 patrz te czno kora - 29, 31, 159, 181, 199 korzenie - 31 krwawienia - 37, 53, 54, 59, 60, 68, 72, 136 patrz te tamowanie krwawnik - 53 krzepliwo krwi - 54 kwasy - 24, 25, 26, 36, 42, 60, 61, 62, 68, 109, 166 patrz te zatrucia

Garnek - 81, 199, 202, 266


ganica - 20, 82, 84, 87, 88 gaz - 78, 81, 85, 87, 88, 91, 147, 200, 266 glukoza - 41, 70, 73, 192 GOPR patrz suby ratownicze GPS - 139, 149-150, 198 grzyby - 26, 29, 30, 33-34, 47-48, 54, 55, 67, 181, 199 grzybobjcze dziaanie - 52, 60

Latarka - 13, 82, 85, 87, 142, 160, 171, 172, 89,
198, 211, 262, 266 lawina - 74, 78, 158, 161-162, 266, 172 lekarstwa - 68, 81, 136, 261 patrz te apteczka, homeopatia lk (strach) - 17-18, 19, 21, 51, 84, 100, 101, 102, 160, 161, 171, 226, 260, 261, patrz te przeciwlkowe dziaanie linka - 68, 87, 123, 141, 142, 144, 176-177, 185, 198, 201, 214, 266 ld - 39, 64, 161, 165-166, 184, 185, 208

Herbata - 36, 39, 42, 54-55, 64, 153


hiperglikemia - 72, 192 hiperwentylacja (hiperoxygenia) - 74, 164 hipoglikemia - 73, 192 hipotermia - 63-64, 158, 160 homeopatia - 24, 53, 95, 138

Igloo - 158, 159, 266


impregnacja - 134, 143, 200 insekty - 51, 208-209 instalacje - 78, 81, 83

czno - 14, 145, 146, 189


patrz te komunikacja opatka - 143 uk - 14, 145, 147, 148, 266

Jad - 67, 68, 90


patrz te trucizny jaowiec - 30, 52 jaskcze ziele - 52, 53

Macierzanka - 52
manierka (butelka) - 90, 142, 163, 179, 213, 266, 269 mapa - 139-140, 150, 151, 269 masa - 65, 73, 74 mech torfowiec - 39, 40, 54, 201 medytacja - 14, 114, 116, 119, 120, 121 patrz te relaksacja mita - 50, 52 mleko - 25, 27, 48, 61, 62, 64, 66, 67, 70, 225 mocz - 39, 46, 66, 68, 69, 72, 85, 181, 201, 202 mzg - 37, 41, 58, 61, 63, 72, 73, 74, 164, 210 mrwki (kwas mrwkowy) - 32, 60, 156, 178, 194, 208, 230

Karimata - 143, 266


kaszel - 51, 52 kleszcz - 210 klimat - 52, 154 klin - 95, 97, 182, 214 komary - 155, 178, 208, 268 kompas patrz busola

290

Indeks

Namiot - 10, 112, 113, 131, 132, 134-135, 151,


152, 178, 180, 200, 208, 264, 265, 267, 269 nawigator osobisty patrz GPS nerki - 30, 52, 53, 57, 69, 70, 143 niewydolnoci i zaburzenia organizmu - 44, 58, 69-70 noc - 13, 80, 85, 113, 122, 129, 151, 154, 155, 160,171-173, 178, 181, 189 n - 132, 200, 204, 205, 211, 260, 267, 270 nurkowanie - 164,165, 166, 167, 265

Paintball - 14, 145, 146-147, 265


pakowanie plecaka - 80, 90, 133, 149, 151, 197-198

panika - 10, 17, 18, 20, 21, 80, 85, 90, 100-103, 164, 165, 167, 259, 261 patrz te lk pemmikan - 35 pcherze - 57, 62, 127 picie - 38, 43, 48, 63, 67, 77, 138, 153, 192, 201, 203, 264 patrz te woda pioun - 51, 208 plecak - 10, 36, 131-133, 135, 144, 151-152, 160, 162, 168, 172, 185, 186, 197-198, 235-237, 248, 265 patrz te pakowanie plecaka pocenie si (pot) - 37, 39, 53, 62, 128, 129, 130, 153, 160, 203 podzia dnia (tygodnia) - 108, 109, 113, 114, 203, 260 pogoda - 12-13, 22, 40, 44, 62, 149, 151, 154-157, 185, 186, 260, 171 patrz te deszcz, lawina, nieg, upa pokrzywa - 25, 30, 34, 53, 204 pomoc (medyczna, pierwsza) - 14, 48, 57-70, 71-75, 81, 113, 144, 189, 251, 260 patrz te ratunek, suby ratownicze, wypadek, wzywanie pomocy porosty - 31, 54, 55, 56, 60, 140, 196, 199 postawa wyprostowanej mapy - 184 potrzeby - 275-276 pozycja (bezpieczna, leca, itp.) - 60, 69, 72, 73,164, 165, 166, 184, 251 patrz te reanimacja poar - 17, 19, 20, 78, 81, 83-89, 100, 265 - rodzaj poarw a ganica - 87-88 - w lesie - 89 patrz te ogie praca treningowa - 106-107 prdy wodne - 86-87,164, 165, 168 przeciwblowe dziaanie - 50, 51, 193 przeciwblowe rodki - 61, 64, 65, 67, 68, 72, 137, 192, 193 przeciwcukrzycowe dziaanie - 53 patrz te cukrzyca przeciwgnilne dziaanie - 49, 50, 51, 54, 137 przeciwlkowe dziaanie - 51 przeciwzapalne dziaanie - 50, 51, 53, 136, 137

Obozowe - urzdzenia - 112, 131, 179-180 - ycie - 111-115, 116 obozowisko (obz) - 178, 179-180, 268-270 obrzki (opuchnicie, o. puc) - 53, 61, 64, 65, 69, 130, 166, 186 odkaanie wody - 144, 201 patrz te woda odmroenia - 41, 53, 57, 62-64, 160, 166 odpoczynek - 52, 108, 113, 186, 188, 192, 193, 203 odwodnienie - 38, 39, 138, 201 patrz te brak wody odzie - 40, 41, 62, 63, 85, 88, 90, 112, 113, 129-130, 131, 148, 151, 152, 160, 162, 163, 172, 183, 198, 235-236, 265, 267, 271 ogie - 20, 35, 60, 62, 83, 85, 87, 88, 89, 100, 112, 152, 159, 181, 182, 183, 192, 199, 259, 264 patrz te ognisko, poar, rozpalanie ognia ognisko - 13, 35, 48, 49, 68, 112, 113, 116, 117, 121, 142, 152, 158, 160, 180, 181-182, 183, 189, 199, 200, 204, 206, 223, 230, 260, 266, 270 patrz te ogie, rozpalanie ognia ogrzewanie - 41, 62, 63, 90, 182, 183 - namiotu - 178, 200 - zamarznitego czowieka - 65, 166 omdlenie - 41, 63, 72, 73, 192 oparzenia - 51, 53, 57, 58, 60-62, 65, 67, 68, 83, 88, 142 otarcie - 53, 57, 59-60, 127

291

Survival po polsku

przeczyszczajce rodki - 48, 49, 67, 68 przestpcy - 79, 244, 261-263 przyja - 19, 40, 215-216, 227

strzelanie - 14, 146-148, 176, 218, 225, 230, 256, 260 patrz te uk sygnay ratunkowe - 13, 82, 90, 101, 146, 159, 172, 189, 260, 262 szawia - 53 szok (stres, wstrzs) - 41, 42, 62, 72, 192, 265 - elekrolitowy - 166 - hipotermiczny - 160 - pourazowy - 58, 70, 71 sztuczne oddychanie - 73, 74, 81, 166, 251-252 patrz te reanimacja, utrata przytomnoci szybko patrz trening

Rana - 12, 51, 52, 54, 55, 57, 59-60, 61, 62, 65,
68, 71, 136, 137, 148 patrz te trudno gojce si rany ratunek (ratowanie si) - 59-60, 61-62, 63-65, 66-70, 71-75, 83-89, 90-91, 94-98, 101-103, 146, 163-167, 172-173, 189, 201-202, 251, 259-260, 261-264, 272 reanimacja - 70, 73, 74, 166, 193 patrz te pozycja (bezpieczna), utrata przytomnoci relaks - 94, 114, 119-120 Role Playing Games - 121 roliny - 12, 27, 29-31, 34, 80, 163, 165, 168, 169, 170, 173 185, 201, 202, 208, 269, 270 - do jedzenia - 50-56 - trujce - 31, 34, 46, 47, 67 patrz te zatrucia rower - 103, 105, 108, 145, 148-149, 228, 230, 265, 267 rozgrzewka - 108, 109 rozpalanie ognia - 13, 54, 86, 89, 112, 113, 152, 159, 160, 181-183, 199, 200, 260, 264, 269 patrz te ognisko rumianek - 60

mier (objawy, przyczyny) - 33, 40, 44-45,


48-49, 61, 63, 68, 71-74, 81, 84, 100-101, 102, 111, 166 243, 250, 260 nieg - 13, 39, 63, 88, 156, 158-160, 161-162, 168, 194 piwr - 40, 131, 143-144, 265 rodki przeciwblowe patrz przeciwblowe rodki rodki przeczyszczajce patrz przeczyszczajce rodki

Tamowanie krwawienia - 58, 70, 134 Serce - 37, 57, 58, 59, 60, 68, 69, 73, 74, 81,
101, 106, 108, 137, 166, 193, 251 siekierka - 143, 183, 198 sia - 3, 71, 108, 109, 110, 164 patrz te trening skarpety - 127, 128, 130, 198, 204 skaenie przemysowe - 55, 56 skrcenie - 51, 64-65, 109 suby ratownicze - 71, 85, 87, 146, 159, 164, 166, 173, 189, 201, 271 socjoterapia - 111, 116-118 sl (solona woda) - 24, 36, 38, 39, 60, 67, 199 sprzenie zwrotne - 38 stopa - 57, 59, 62, 110, 125-127, 130, 149, 160, 164, 184-186, 188, 204 strony wiata (oznaczanie) - 140, 154, 178, 194-196 telefon komrkowy - 146, 150, 158, 251, 264 temperatura ciaa - 41, 61, 62, 63, 64, 66, 70, 73, 74,109, 167 tempo marszu - 74, 109 tum - 96, 99, 100-101, 216 ,262 trawienie - 24-25, 39, 42, 50, 51, 52, 53, 55, 137 trening - 102, 106-115 - ciaa - 106-110 - relaksacyjny - 112, 119-120 - ycia obozowego - 11-115 trucizny - 24, 26, 30, 31, 32, 33, 34, 35, 46-49, 50, 52, 67, 81, 84, 87, 88, 90, 100, 137, 168, 261 trudno gojce rany - 51, 55, 60 patrz te rany

292

Indeks

Ukszenia (owadw, mii) - 68


ukad krwionony - 57 ukad nerwowy - 51, 52, 54, 57, 80, 106, 137, 219, 251 ukad oddechowy - 52, 57, 81, 161, 162, 163, 251 ukad pokarmowy - 50, 52, 53, 54, 57, 66, 67 uminienie patrz trening upa - 18, 37, 46, 50, 62, 109, 128, 129, 142, 153, 156, 163, 170, 179, 203, 265 urazy (fizyczne, termiczne) - 57, 58, 59-65, 71, 72, 78, 125, 160, 166 uszkodzenie krgosupa - 72, 109 utonicie - 74, 166, 265 utrata przytomnoci - 69, 72, 73, 85, 87, 166, 166, 251, 263 patrz te pozycja bezpieczna, reanimacja utrata wody patrz odwodnienie

wyrostek robaczkowy (tzw. lepa kiszka, zapalenie) - 49, 66-67, 68 wytrzymao patrz trening wywrcenie odzi - 163, 166 wzywanie pomocy - 13, 82, 189, 262

Zabawy-wiczenia - 117, 118, 122-124,


146, 266 patrz te Role Playing Games zaginicie (zagubienie si, znalezienie si) 13, 139, 150, 160, 162, 194-196 patrz te GPS zamarznicie - 62-64 patrz te odmroenia zapalenie wyrostka patrz wyrostek robaczkowy zapowied pogody patrz pogoda zasady (chem.) patrz trucizny, zatrucie zatrucie - 48-49, 51, 58, 62, 66, 67-68, 69, 72, 137 patrz te trucizny zdobywanie wody - 39, 90, 112, 201-202, 269, 270 patrz te woda zioa - 25, 32, 50-56, 136 zamanie - 57, 64-65, 136 zmczenie - 18, 40, 44, 63, 107, 127, 137, 141, 164, 165, 185, 191-193, 203, 250 zwichnicie - 57, 64-65

Wachty - 113
wtroba - 37, 51, 57, 69, 137 wgiel - 48, 49, 68, 87, 137, 204 wzy - 175-177 wiatr - 41, 44, 63, 89, 93, 128, 129, 131, 135, 154, 155, 156, 158, 159, 160, 161, 162, 178, 179, 181, 183, 194, 196, 198, 199, 262, 265 wieczorny krg - 113 patrz te socjoterapia wir - 163, 164, 165 woda - 25, 31, 32, 35, 37-39, 40, 59, 60, 61, 63, 64, 67, 68, 73, 74, 90, 91, 124, 128, 137, 152, 154,163-167, 169, 170, 178, 185, 198, 201-202, 208 patrz te destylacja, odkaanie wody, odwodnienie, zdobywanie wody wodorosty - 163, 164, 165 wredne typy - 79, 93-97, 102, 142 patrz te przestpcy wspinaczka - 12, 15, 129, 144, 188, 266, 270 wstrzs - 60 patrz te szok wstrzs mzgu - 65, 72 wypadek - 13, 64, 70, 71-75, 77, 78, 81, 142, 166, 259, 261, 268 patrz te pomoc

mija - 68
ona (moja) - 43 odnonik, 154 ywienie - 23-36, 40, 268 - intuicyjne - 27-28, 38 - w trudnych warunkach - 29-36 - zdrowe - 24-26

293

Survival po polsku

294

SPIS TRECI

WSTP I. CO TO JEST A) POJCIE SURVIVALU B) CO DLA KOGO ZNACZY SURVIVAL II. CZEMU TO SUY A) SURVIVAL PRZETRWANIE B) SURVIVAL ZDROWIE 1. ywienie 2. Bilans wodny 3. Bilans energetyczny 4. Alkohol 5. Trucizny 6. Zioa 7. Pierwsza pomoc 8. Wypadki III. TO NA CO DZIE A) SURVIVAL W KUCHNI 1. Uwaajcie! 2. Poar 3. Powd B) SURVIVAL NA ULICY 1. Wredne typy w ciemnym zauku i nie tylko 2. Panika IV. TO WYPRAWY... W YCIE A) PRZYGOTOWANIA 1. Trening ciaa 2. Trening funkcjonowania obozowego 3. Socjoterapia 4. Trening relaksacyjny, medytacja 5. Role Playing Games i inne games 6. Sprzt

8 11

17 23 23 37 40 43 46 50 57 71

77 78 83 90 93 93 100

105 106 111 116 119 121 125

295

Survival po polsku

B) WARUNKI 1. Deszcz 2. Upa 3. Zmiany pogody 4. nieg 5. Lawina 7. Woda 8. Bagno 6. Noc C) TECHNIKI 1. Wzy 2. Rozbijanie obozu (namiotu) 3. Obozowe urzdzenia 4. Ognisko 5. Chodzenie, brodzenie, wspinaczka 6. Sytuacja grona wzywanie pomocy D) SZTUCZKI 1. Jak ratowa si przed zmczeniem i blem 2. Jak si odnale 3. Jak pakowa plecak 4. Jak rozpala ogie 5. Jak ogrza namiot 6. Jak zdobywa wod 7. Jak pi w upa 8. Jak unikn pachncej skarpetki 9. Jak nie kichn 10. Jak widzie 11. Jak wyostrzy zmysy 12. Jak radzi sobie z insektami 13. Jak usun kleszcza 14. Jak si nie ba owada w uchu 15. Sztuczki przyrody V. TO FILOZOFIA YCIA A) KU PRZYJANI B) MNIEJSI BRACIA C) FILOZOFIA SURVIVALU D) TO PRZYGODA Przygoda I Przygoda II Przygoda III Rowerowa wyprawa z ojcem Rowerowa wyprawa z ojcem - c.d. Pirko za uchem i pijaczek () 296

151 151 153 154 158 161 163 168 171 175 175 178 179 181 184 189 191 191 194 197 199 200 201 203 204 205 206 207 208 210 211 212

215 217 223 227 228 230 232

Spis treci

Przygoda IV Przygoda V Przygoda VI Przygoda VII Przygoda VIII Przygoda IX Przygoda X Przygoda XI Przygoda XII Przygoda XIII VI. DODATKI

Ale gospodarzu! Wreszcie spokojnie zjemy obiad Ludzie pomcie! W grach rozmawia si czasem () Ach, to pan tu pilnuje? Spotkanie z niedwiedziem Zepsuty obz Spotkanie ze mierci Sztuka kamuflau Nocne spotkanie

234 238 240 241 244 246 248 250 253 254

A) SYTUACJA AWARYJNA B) ZALECANA OSTRONO C) RODZAJE SURVIVALU PRZYKAD D) OBOZOWA PROPOZYCJA E) SURVIVAL I TWOJE POTRZEBY F) ZAGROENIA (analiza dla survivalu) G) CZARTOWSKIE PORADY H) LITERATURA I) INDEKS SPIS TRECI

259 261 266 270 275 277 283 286 289 295

297

Survival po polsku

298

Notatki

299

Survival po polsku

300

You might also like