MANUELA GRETKOWSKA

MY ZDIES EMIGRANTY
mojej onie

Szanowna i Droga Pani, Przeczytaem My zdie emigranty z du przyjemnoci i zainteresowaniem, cieszc si, e wbrew prawdopodobiestwu mog czu to samo co ludzie Pani pokolenia. Ale mam i uwagi krytyczne. Czyta si i chce si jeszcze, czyli zostaje jaki niedosyt. Bo jednak ksika jest niedua, w tradycji, jako przyjtej przez polsk proz, wydawania kiedy uzbiera si 100-150 stronic. Raczej bym j rozszerzy i rozbudowa, wcale nie odchodzc od (dobrej) formuy. Wtek Marii Magdaleny oczywicie mnie ywo obchodzi (cho rozczarowaa mnie wystawa we Florencji par lat temu - przewanie rzeby starej wyschnitej Magdaleny - pokutnicy). I ten trop - Sophia, Diana, Malkuth b. ciekawy, jednake, poniewa jest prowadzony chaotycznie, moe, na czytelniku mao obeznanym z t tematyk, robi wraenie wtrtw dla ozdoby czyli stylistycznych wstawek, bo ostatecznie nie chodzi o to, e co kojarzy si z czym (albo wszystko ze wszystkim), tylko o jaki obraz wyobrani religijnej, nie do otrzymania jeli stulecia i geograficzne obszary s zbite i zagszczone w jakby cegiek. Rozumiem trudno. Przecie nie chce Pani pisa jakiej dysertacji. Ale moe jaki sposb rozdzielenia wtkw znalazby si. Szczerze Pani winszuj daru pisania, e jest Pani naprawd alive. Ortografia chwilami tylko szwankuje, co spotyka si u wielu wychowankw Polski Ludowej. Z najlepszymi yczeniami Czesaw Miosz

Jesie 1988 Mabillon. To obiady dla studentw. To najsmakowitsza stacja metra. Ruchomymi schodami powoli w gr, a potem powolutku przesuwanie si w kolejce i nakadanie na tac: saaty, saatek, sekwiczanki z kranu podanej w wytwornej karafce, deserw, i jeszcze deserw, a kucharz w olbrzymiej biaej czapie nie wskae chochl mojej tacki: - Mademoiselle, qu est-ce que cest? Oczywicie, e wziam za duo, ale jak wybra pomidzy deserem czekoladowym a bananowym. Nie, nie oddam. - You are wrong, Monsieur. - Pourquoi? - lm madame, no mademoiselle. I macham mu przed oczyma obrczk. Rozemia si, a szlaban chochli spada ju na inn tac. Taki obiad kosztuje 10 frankw, wart jest chyba jeszcze mniej. Za oknem powiewa francuska flaga, czy taka flaga powiewaaby za 10 frankw? A ja mam za te dziesi frankw nie tylko chodzi, ale i myle. Myle chociaby o tym, czemu nie zostaam kilka tygodni temu przesiedlecem niemieckim. Papiery mam, jak kady z lewej strony Wisy, w porzdku - jaki dziadek czy stryjek w Wermachcie. Za dokument potwierdzajcy niemiecko wystarczy nawet zawiadczenie szczepienia wydane przed 8 maja 1945. W Berlinie Zachodnim jest biuro z kartotekami Wermachtu i po sprawdzeniu autentycznoci papierw dostaje si kategori przesiedleca: zasiek, mieszkanie ftp. Zastanawiajc si nad swoj niemieckoci, przypomniaam sobie o jednym z dalszych wujkw, ktry mia fabryczk w odzi na Wierzbowej, potem mia syna. Po wrzeniu 39 ten syn zosta SSmanem. Wyjechali, mwic delikatnie, bo to bya ucieczka, na pocztku 45 roku. Inna cz rodziny, nie spokrewniona z dzkimi fabrykantami, wyjechaa w 68. Wic rwnie dobrze mog by ydwk. Najmodsze pokolenie, czyli ja, wyjechao w 88. Nie by to rok polowania na Polakw. By to po prostu kolejny rok w PRL i stwierdziam, e nastpny rok w kraju byby nie do zniesienia. Tylko tyle. Nie mam ochoty zosta Niemk i tumaczy, e mwi tak le po niemiecku, gdy ju w dziecistwie przeladowano mnie na ulicach Torunia za posugiwanie si mow ojcw i dziadkw. Jeli si okae, e we Francji mieszka nie mog, to trudno, pojad do RFN. Na nauk hebrajskiego i zostanie ydwk jestem za stara. Poza tym wierz w faszywego Mesjasza i - niestety - wygld odziedziczyam po aryjskich przodkach. e nie nadaj si na ydwk, stwierdzi te Andrzej. Przypadkowo sta si ekspertem w tej kwestii. Przyjecha do Austrii na pocztku listopada. Przelea kilka nocy na trawniku przed jakim ju zamknitym dla

Polakw obozem. By moe innych mczyoby takie wyczekiwanie, ale Andrzejowi trawnik zastpowa ko szpitalne, gdy przyjecha chory - temperatura prawie 40 stopni - po skomplikowanym wyrwaniu zba. Byo mu cakowicie obojtne czy prbuj go noc okra Arabowie, czy nad ranem wygoni kopniakami policjanci. Po kilku dniach tego alpejskiego Davos ozdrowia na tyle, e przypomniao mu si o czym takim jak Amnesty International, ktra to instytucja zaliczya go kiedy w poczet swoich podopiecznych. Po kilku dniach dosta pokj w hotelu i spokojnie czeka na bilet do Kanady. W Wiedniu spotka grnikw ze lska na tyle zdeterminowanych brakiem pienidzy, e zdecydowali si wstpi do Armii Izraelskiej, bo syszeli gdzie o naborze. Andrzej, znajcy jzyk angielski, zosta wydelegowany do ambasady izraelskiej, aby uzgodni warunki przyjcia, Czy - w gwarze wojskowej - zacigu nowej siy. lzacy czekali cierpliwie przed ambasad, gdy oburzony dyplomata izraelski tumaczy Andrzejowi, i Armia Izraelska jest armi narodow a nic Legi Cudzoziemsk. No, ale jeli ci panowie s ydami, to... - Nie prosz pana, nie sdz. Nie wygldaj na ydw. Dyplomata jednak dyskretnie popatrzy zza firanek na niefortunnych ochotnikw i potwierdzi zdanie Andrzeja: - Rzeczywicie, c, bardzo mi przykro... Tak wic Andrzej te oceni, e bez mocnych papierw, na sam wygld trudno mi bdzie zosta ydwk. Widocznie tak chciaa opaczno historyczna i pewnie jeszcze by chciaa, ebym za dugo nie posiedziaa w Paryu. Owiadczya to na pimie i podsuna mi t wiadomo pewnego piknego listopadowego dnia. Szam wzdu bulwarw nad Sekwan, podziwiajc Notre Dame w naturze i na pocztwkach porozwieszanych wrd straganw bukinistw. Pomidzy obrazkami byo troch ksiek. Przegldaam co poniektre zetlae romansida dziewitnastowieczne, a trafiam na pikne wydanie Nostradamusa. Otworzyam przepowiedni na fragmencie goszcym, e: ...wielkie miasto z metalow wie pknie na p... Wszyscy sdz, e Nostradamus mia na myli Pary z wie Eiffela, ale czy mona tak biernie podda si wyrokom przepowiedni i czeka na najgorsze? Trzeba co zrobi albo chocia pomyle, pomyle, e jest ju miasto z ogromn wie telewizyjn na Alexander Platz, miasto pknite na Berlin Wschodni i Zachodni. A wic Pary jest uratowany! Ocaliam Pary. Uspokojona tym rewelacyjnym odkryciem schodz do metra mijajc bluesow kapel, dziewczyn grajc na flecie barokowe koncerty. Najwicej ludzi stoi wok Murzynw wybijajcych niesamowite rytmy na bbnach, pudach i chyba cianach metra. - Jak sdzisz, po co oni tak bbni? - No, dla pienidzy, dla przyjemnoci. - Nie, oni to, moja droga, robi tylko dla pienidzy. Popatrz kto ich sucha, kilku biaych, a reszta to Murzyni. Bo ci, co bbni, bbni na pewno szyfrem i przekazuj innym czarnym

informacje, e dzi na przykad prac mona znale na Duroc, albo e banany s najtasze na Marche Dupleix i inni Murzyni rzucaj im za to do czapki pienidze. Teraz bdzie moja stacja, wysiadam, a ty idziesz pod ambasad, prawda? Ty-ty idziesz na spotkanie z ksiciem, a ja-ty pod ambasad rumusk zobaczy manifestacj przeciwko Ceausescu. Wiem, e jak zwyke wiecujcy zostan poproszeni o przesunicie si kilka ulic dalej od ambasady, co natychmiast uczyni. Ciarwka CRSu (w Maju 68 krzyczano CRS - SS) bdzie stal ku ozdobie, bo policja nie ma powodu przeszkadza grupie starszych ludzi, ktrzy zebrali si, aby pokrzycze: Ceausescu morderca! Komunici mordercy! Pod ambasad byo kilku Polakw, wyrnia si wrd nich starszy dostojny pan trzymajcy flag polsk, ozdobion napisami Solidarno i KPN. Nie wiem dlaczego, od czasu do czasu postukiwa t polsk flag o flag rumusk, radonie pokrzykujc: Polak - Wgier dwa bratanki! Obok Polakw stali Niebiescy Khmerowie z Kambody, tumaczcy wszystkim chtnym, e nie maj nic wsplnego z Khmerami Czerwonymi, zwolennikami Pol-Pota. Kiedy wiecujcy zaczli woa: Zjednoczona Europa bez Moskwy! Rosjanki z transparentem Rosyjskich Niezalenych Zwizkw Zawodowych zaczy si rozglda niespokojnie nie wiedzc, czy maj krzycze to co inni, czy te udawa, e nic nie rozumiej. Zrobio si ciemno i zimno, zacz pada deszcz. Prbowaam rozweseli Rosjanki, woajc do nich - Freedom for Dracula - ale dziewczyny byy ju bardzo obraone. Zwiny transparent i postanowiy pj do domu. Na ich miejsce przyszli integryci francuscy, niosc pikny sztandar: biay krzy na tle lilii andegaweskich. Na sam koniec imprezy zjawili si monarchici, lecz stronili od tumu, trudno wic byo si rozezna, czy byli to zwolennicy dynastii bourboskiej, czy te poplecznicy Hrabiego Parya. Odchodzc spod ambasady wziam gazetk rumusko-francusk z przelicznym rysuneczkiem:

Wicej nie pamitam.

Zima 1988 Na pocztku nic. Rozbity wazon. Ona stoi, a potem cala we krwi. Na czole rana, dziura prawie. Krew pynie i pynie. Patrz na samochd i nic, no nie moemy nim jecha do szpitala. Mwi jej po si, albo co, gow w d, to moe krew wpynie z powrotem do tej dziury w czole, bo nie moemy jecha samochodem, dzisiaj niedziela i zakaz dla nieparzystych numerw... No nic nie zrobi, ta krew pynie, a ona coraz bledsza. Idziemy pieszo przez p Bukaresztu do szpitala. Rana zasycha, krzepnie. Zanim doszlimy, by prawie strup, a potem blizna. Dua blizna na czole w ksztacie litery C. Jak Ceausescu i ta blizna przez niego, przez niego, przez niego. - Uspokj si Konstantin, spokojnie, no ju spokojnie - prbujemy mu wcisn w rce szklank wina. Ale Konstantin nadal wymachuje fotografi swej bladej, czarnowosej ony i pokazuje palcem blizn na jej czole. Ogldamy zdjcie, kiwamy gowami, rzeczywicie wyranie wida C. Siedzimy na pododze. Rumuni, Bugarzy, Czech, Polacy, wok coraz wicej niedopakw, pijemy herbat, wino i jest nam tak dobrze, bezpiecznie razem. Nikomu z nas nie chce si wyj z tego ciemnego pokoju w foyer dla emigrantw, chociaby na korytarz i spotka tam Kambodaczyka o urodzie Pitekantropa, przeywajcego cigle na nowo bombardowanie i gwizdaniem naladujcego atakujcy samolot. Druga osoba, na ktr mona si natkn na korytarzu to chyba byy wizie jakiego poudniowoamerykaskiego reimu chodzcy w kko, jak w czasie spaceru na karniaku. Lepiej wic zosta w pokoju midzy swoimi i sucha Wojtka, ktry wyjecha z Pragi, bo tamye zivot docela jednoduchy, aie duchovn je teky. Wszyscy doskonale rozumiemy, e ten ywot w Czechosowacji duchovn je tekij i nikt nie zadaje gupich pyta, dlaczego je tekij. A Francuzi by pytali. Pytali nawet Rumuna Kovera, dlaczego metro przestao jedzi, ich wasne paryskie metro. Kover odpowiedzia, e jest strajk, czyta o tym w gazecie. - Jaki strajk, wypadek na pewno, a nie strajk. - Strajk, upiera si Kover. - Eee tam, pan cudzoziemiec, trzeba si spyta kogo innego. Kover poczu si obraony i twierdzi, e tpoty Francuzw nie usprawiedliwia ani Rewolucja Francuska, ani szalejce tu niegdy choroby weneryczne, ani nic. Po prostu s tpi i nie ma sensu wprowadza ich w tajniki dziaania komunizmu, skoro nie pojmuj nawet swojej tak prostej i jawnej demokracji. Przecie uznaliby mnie za paranoika - mwi Kover - gdybym im powiedzia, e trzsienie ziemi w Armenii byo sztucznie wywoane. Po co pacyfikowa republik za pomoc Armii Czerwonej, jak mona uspokoi rebeliantw inn metod. Miejsce i czas klski tak wietnie

dobrane, e rozumujc logicznie nie mona doj do innych wnioskw. Gorbaczow wyjecha wtedy za granic, eby mc zrzuci win na twardogowych, gdyby co si nie udao. Kilka miesicy pniej byo trzsienie ziemi w NRD i doszo a do Frankfurtu nad Menem. Oczywicie, rzecz z punktu widzenia geologii niemoliwa, wic po szeciu godzinach NRDowcy wytumaczyli, e bya to seria niekontrolowanych wybuchw w kopalni potasu. Ale c prostszego jak potrzsn Frankfurtem i miastami Zachodu w czasie wojny. Mona skojarzy te inne fakty. Na pokazach lotniczych w Paryu co si zepsuo w radzieckim myliwcu. Pilot si katapultowa, samolot przelecia jeszcze kawaek i wybuchn. Pokazywano w telewizji ten wypadek chyba dwadziecia razy, a wszyscy zapamitali, e rosyjskie samoloty, mimo e mog lecie bez pilota, s niedoskonae i si psuj. Miesic pniej przelot sowieckiego myliwca a do Belgii nie zdziwi nikogo. Naturalnie, e to jeszcze jedna awaria samolotu a nie test. Jak Zachd zareaguje na atak Rosjan. Oczywicie Kover ma racj. Przedyskutowalimy trzsienie ziemi w Armenii i rosyjskie myliwce ju chyba ze sto razy w naszych niekoczcych si rozmowach o polityce, o komunizmie i o tym jak skoczy ten wiat, bo e wszystko zblia si ku kocowi nikt z nas nie wtpi. Gupota i zo panuj nad wiatem, a my, biedni emigranci przeczuwajcy upadek Zachodu, nie moemy znale pracy. Pracy w miar dobrze patnej, niewyczerpujcej, no w ogle pracy. Niestety dobre, ciepe posadki zanikaj. Nie ma ju od kilku wiekw profesji takiej jak croque-mort. Nie bya to moe praca fascynujca, ale poyteczna i niecika. Croque-mort gryz zmarego. Dokadniej gryz go w pit. Jeli ugryziony nieboszczyk poruszy si - znaczyo, e to nie nieboszczyk, jeli gryziony nie reagowa, byo jasne, e to nie letarg a na wieki wiekw spoczynek wieczny. Prawdopodobnie rzemioso croque-mort wymagao jakiego talentu. Ludzie z talentem zawsze znajduj sobie prac, na przykad Micha - czowiek utalentowany, skoczy ASP w Krakowie i rzeczywicie maluje wietnie. Przywiz swoje abstrakcyjne obrazy do Parya i prbowa je sprzeda w galeriach. Nie kupiono od niego jednak adnego ptna. Ustawi wic wszystkie swoje dziea nad Sekwan i siedzia tak przy nich tydzie. Zostao mu dwadziecia frankw oraz myl o smutnym powrocie do Polski. I zobaczy wtedy na wysokoci swego nosa lnic aktwk w zadbanych, upiercienionych doniach. Jaki zamony czowiek oglda uwanie jego obrazy. - Pan to namalowa? - zapyta wskazujc obraz przedstawiajcy te plamy. - Tak, jestem malarzem. - Z dyplomem dobrej szkoy? - pyta dalej zamony czowiek. - Jak najbardziej. - To ja pana kupuj. Micha nie by pewien swojej francuszczyzny.

- Jak to mnie? Pan jest marchandem, prawda? - Zgad pan, jestem marchandem sera. Najlepszego na wiecie sera szwajcarskiego. Patrzc na pana obrazy wpadem na pomys, eby cign klientw nie smakiem, kolorem, wymylnym opakowaniem - bo to wszystko ju byo, ale czym naprawd wyrafinowanym: doskonaoci form i kompozycji dziur w serze. W ten sposb Micha zosta projektantem dziur i zamieszka w Szwajcarii. Zarabia wspaniale, wic moe sobie pozwoli na czste wydawanie przyj. Zrobienie takiego przyjcia to ju osobna sztuka, do ktrej Micha nie ma talentu. Zapraszajc bowiem znajomych trzeba pamita, e niektrzy s wegetarianami, inni jadaj miso, ale tylko koszerne, a jeszcze inni jadaj nawet nie koszerne, byle to nie bya wieprzowina, a kto z tego samego towarzystwa uwielbia golonk. Micha nie rozrnia tych subtelnoci, kupuje owoce i miso wedug niego smaczne oraz dobrej jakoci. Najwaniejsze s i tak na takim przyjciu rozmowy, nawet te zasyszane: Siedziaam w kawiarni, a obok mnie dwie Niemki opowiaday sobie tak histori: - Jaka ich znajoma pojechaa do Francji na wakacje, poznaa tam bardzo sympatycznego Amerykanina. Wielka mio i te rzeczy. On na rozstanie da jej paczk proszc by otworzya j dopiero w Kolonii. Ona zajrzaa do paczki ju w samolocie. W paczce byy przywizane do siebie sznurkiem zdechy szczur i szczurzyca a obok karteczka: Witamy w klubie AIDS. - Nieze, co? Wyobracie sobie psychik tego faceta, bawi si zakochan panienk i wie, e za kilka lat ona umrze, a moe dziewczyna te komu wyle szczurze pozdrowienia. - Przestacie, takie wistwa, o szczurach przy jedzeniu - zacz skary si Daniel. - Jak masz jakie wstrty, to nie z powodu szczurw, a dlatego e jesz szynk. Ona ci szkodzi, ty jej genetycznie nie trawisz. Bierz przykad ze swoich przodkw i odstaw ten nieczysty pokarm Danielu. - Odczep si Jasiek, mwisz jak rabin, moe jeste ydem? - Jeszcze nie. - Co to znaczy: jeszcze nie? - Jeszcze nie, bo syszaem o takich, co ju ydami zostali; na przykad Krzysztof Kolumb. Wedug jednych by Genueczykiem, wedug innych Hiszpanem, a w kocu zosta ydem. Ib by si nawet zgadzao. Nazywa si Colombo, czyli gobek, a jakiego ptaka wypuszcza, Noe gdy szuka nowej ziemi na zamieszkanie? Oczywicie gobka. U ydw kade imi ma swoje znaczenie. Ale to s filozoficzne rozwaania. Faktem jest, e Kolumb by w ktrym pokoleniu przechrzt, marranem. Poza tym wystarczy skojarzy pewne wydarzenia: Kolumb wypyn na poszukiwanie Nowej Ziemi

(podobno wiedzia doskonale dokd pynie, gdy mia mapy na ktrych bya zaznaczona nowa Ziemia Obiecana) trzeciego sierpnia wczesnym rankiem. Natomiast drugiego sierpnia ostatni ydzi na rozkaz cesarza rzymskiego musieli opuci Ziemi wit. Przypadek? By moe, tak jak i to, e 12 X 1492 czyli 21 tishri w kalendarzu ydowskim, w szsty dzie wita Sukkot a wic w dzie Hochannach Rabah dotar Kolumb do wyspy. Jak j nazwa? To proste - Hochannach znaczy zbaw nas - a wic wyspa nazywa si wity Zbawiciel - San Salvador. Ciekawe jest florenckie wydanie Listw o wyspach odkrytych przez krla Hiszpanii z roku 1493. Ilustracje tej ksiki byy robione wedug wskazwek Kolumba. Co widzia Kolumb w odkrytej ziemi obiecanej? Drzewo, bardzo dziwne drzewo, bo przypominajce raczej wiecznik siedmioramienny czyli menorah. Na tym samym obrazku narysowany jest krl w paszczu ozdobionym wyranie hebrajskimi literami i wskazujcy rk nie na Zachd, ale na Wschd czyli tam gdzie znajduje si Eden, Ziemia Obiecana. Tajemniczy monarcha nie musi by oczywicie Dawidem z rodu ktrego narodzi si Mesjasz. Trawy i rolinno u stp krla ukadaj si w litery szin i het. Interesujca jest chmura unoszca si nad drzewem, krlem, trawami. Wyglda ta chmura dokadnie tak:

i kojarzy si raczej z gow brodatego czowieka, wedug mnie Mojesza, trzymajcego kamienne tablice na tle gr. Wida wyranie nos, oko, a w tych grach mona si dopatrze i Syjonu, i Hebronu - jak kto woli. Z gowy Mojesza wychodz jakby promienie, promienie Chway Boej. Nie s to rogi na czole Mojesza, jak rzebi to Micha Anio. Malowano, rzebiono rogi a nie promienie, bowiem hebrajskie keren oznacza zarwno promienie wiata, jak i rogi, popeniono po prostu may bd w tumaczeniu Wulgaty, zastpujc promienie rogami. Wracajc do Kolumba, mona do... Wiosna 1989 Najciekawsze w telewizji francuskiej s reklamy, a waciwie zgadywanie, co jest reklamowane. Jeli rozebrana panienka przeciga si rozkosznie na perskim dywanie i polewa perfumami, to nie znaczy, e popada w stan ekstazy wchajc Chanel nr 5 czy ocierajc si o ten wspaniay dywan. Eufori panienki wzbudzi przytulany do twarzy delikatny, pachncy, niemale czuy papier toaletowy. Jeli natomiast pokazuj jaki fragment opery Verdiego, to na pewno reklamowany bdzie krwisty befsztyk. Dlaczego? Nie wiem, ale jest to adne, zaskakujce i kolorowe. Nieraz dowcipne jak Apokalipsa - chatk uciekinierw, gdzie w syberyjskiej tajdze, otaczaj krasnoarmiejcy. Wywaaj drzwi, okna, wpadaj nawet przez komin. Scenk pointuje stwierdzenie: Rosyjski gaz wedrze si wszdzie! Przyjaciel, zasiedziay ju we Francji, ogldajc t

reklam doszed do wniosku, e niedugo zobaczymy jak Chagall zachwala wycieczki do Czarnobyla albo nad Kana Biaomorski. - Co ty mwisz - zdziwiam si - przecie Chagall nic yje... - No to co z tego, tym lepiej, zapac mu jeszcze wicej! A w ogle to wycz ten telewizor, bo mnie denerwuje i w ogle Francja mnie denerwuje. Gdyby ta cala Francja bya w Polsce, to by j ludzie docenili. A tak, Francuzi jedz, pij i myl jedynie o jedzeniu i piciu. adnych problemw. Wszystko jak te reklamy - atwe i bez sensu. Nawet jeden ksidz, eby uatwi Francuzom ycie, wpad na pomys spowiadania przez minitel. Inni faceci chcieli zrobi referendum wrd katolikw, czy mona stosowa antykoncepcj. Papie si oczywicie nie zgodzi na takie gosowanie, wic podnieli krzyk, e w Kociele nie ma demokracji i e Koci jest totalitarny. Ale to nie tylko chodzi o religi, ale o wszystko. Powiem ci co, o czym mao kto wie, mimo e to prawda wana, najwaniejsza, eby zrozumie co tu si dzieje. Widzisz - porwnujc Francj z Polsk, to Francja jest nisz kultur, tyle e na wyszym poziomie rozwoju. Dlatego Polacy traktuj Francuzw jak dzieci, podziwiajc jednoczenie Francj. Rozumiesz? - Aha. Moe by si jeszcze wina napi? - podsunam mu kieliszek. - A jakiego? - Jak chcesz to greckiego albo woskiego. - Daj greckiego, to ci co jeszcze opowiem. Byem dwa lata temu na wakacjach, gdzie koo Aten. Ktrego wieczoru wracaem z kumplem na camping. Szlimy poboczem szosy. Zza zakrtu wyjecha rozklekotany motor i podjeda prosto do nas. Zsiada z niego dwch wytatuowanych, zaronitych facetw w achmanach. Wygldali na marynarzy. Ciekawy byem w jakim jzyku zagadaj, a oni piknie po rosyjsku pytaj czy jestemy Polakami. Kiwamy gowami, e tak. No to, pytaj dalej, czy mamy wdk na sprzeda. Niestety, ju nie mielimy. - Wy Paliaki? - zwtpili. - No Paliaki, Paliaki, ale wdk ju wypilimy. Co wy tu jednak robicie, czy si nie pomylilicie? - Kakszto, kak. My zdjes emigranty - z uraon dum odpowiedzia matros, po czym wsiedli na rozlatujcy si motor i odjechali. - Nie sdzisz chyba, e tym Rosjanom ktrych spotkae w Grecji jest a tak le? zapytaam. - Przecie jedzi tam duo Polakw i zawsze mog kupi od nich wdk, gdy poczuj nostalgi. Mj znajomy, monsieur Wong, ma zupenie inne kopoty. Musia ucieka z Kambody, gdy by policjantem jeszcze za ksicia Sihanouka i, mimo e, jak twierdzi, jest buddyst, robi komunistom ciach. To ciach monsieur Wong pokazuje przecigajc znaczco po gardle. Wraz z synkiem przedziera si przez dungl do Tajlandii. Z jego grupy uciekinierw uratowao si tylko kilka osb - reszta trafia na wietnamskie patrole albo minowe puapki. Jednak

mimo nieatwego ycia monsieur Wong jest zawsze umiechnity, chocia raz zdradzi mi, e co go trapi. Nie jest to naturalnie kopot na tyle wielki, by przesta si umiecha, ale jest to pewien problem. Ot monsieur Wong lubi psy, a psy s we Francji bardzo drogie. Powiedziaam mu, e mog poprosi kogo, kto przyjeda z Polski, aby przywiz pieska: wilczura, pudla czy pekiczyka. W Polsce psy s do tanie, a kundla mona dosta nawet za darmo. Monsieur Wong by wzruszony moj propozycj i upewnia si, czy kundel jest duym psem, bo z maym jest zawsze duo roboty. Zgodziam si z nim, e mae pieski maj z reguy dug sier i trzeba im powica wicej czasu. - Owszem - przytakn monsieur Wong - trudno tak sier wyskuba. - Po co wyskuba? Nie lepiej obci? - No tak, najpierw obci, potem wyskuba, a na kocu opali. I to by moment, gdy zaczlimy si rozumie. Monsieur Wong poj, e nigdy nie przyrzdzaam psa, a ja zrozumiaam, dlaczego monsieur Wong marzy o psie. Przepis na psa okaza si prosty. Trzeba wzi psa, najlepiej dwu- trzyletniego i zanurzy mu gow w wiadrze z wod. Po utopieniu odcinamy mu eb, pazury i ogon. Potem skubiemy i opalamy jak kurczaka nad ogniem. Piecze z psa jest podobno wymienita. Kot te jest dobry, ale mniej smaczny ni pies i nie nadaje si na danie witeczne. Tak wic rnimy si z monsieur Wongiem gustami kulinarnymi, ale poza tym rozumiemy si znakomicie. Nie mog natomiast zupenie zrozumie mentalnoci moich ssiadw zza ciany. Przyjechali z Peru do Francji przed trzema laty. Francuski znaj sabo, ucz si natomiast rosyjskiego, zwaszcza ona, i nie mwi nigdy po francusku Moscou, ale Maskwa z takim hiszpaskim akcentem. Ta ich Maskwa to marzenie, to cud. Caa szlachetno wiata w tej Maskwie. Na pytanie, dlaczego mieszkaj w buruazyjnym Paryu, a nie w Maskwie, co tam odburkn i znowu mwi o geniuszu Trockiego albo Lenina. On ley caymi dniami na ku patrzc w sufit, myli pewnie o swych towarzyszach ze wietlanej cieki. Mj drugi ssiad - Hassan Rastman - jest afgaskim fundamentalist i Peruwiaczykw w ogle nie zauwaa. Mwi im tylko Bonjour i ani sowa wicej. Jednak pewnego razu zrobi rzecz niewiarygodn, zapuka do ich drzwi i powiedzia ca dug kwesti patrzc gdzie w bok albo na podog: - Przepraszam, ja nie przyszedem do pastwa, ja przyszedem po moj przyjacik. Bo wanie siedziaam u wietlanej cieki suchajc wykadu o koniecznoci rewolucji ludowej. Wyszam z Rastmancm na korytarz i pytam, co mu si stao. Afgaczyk zamacha gazet i mwi:

- W Odeonie graj ten film, o ktrym opowiadaj wszyscy Polacy. Le Complot - Zabi ksidza. Musimy to zobaczy. - Rastman, widziaam ten film dwa razy, id sam. - Co? Sam? Ju nie pamitasz, kto ci tumaczy wszystkie programy z Afganistanu, jakie to miasto i jaki oddzia mudahcdinw. A gdzie przyja polsko-afgaska? Pac za twj bilet, idziemy. W kinie byo z dziesi osb. Usiedlimy w pustym rzdzie, eby rozmawiajc nikomu nie przeszkadza. Rastman zapyta tylko, czy miasto, ktre pokazuj to naprawd Warszawa. Po seansie wracalimy do domu pieszo przez Saint-Germain. Rastman oczywicie pochwali film, ale przyzna e jednego w nim nic rozumie. Dlaczego, gdy policja podrzucia bro Solidarnoci, zrobiono z tego afer. W Afganistanie bro trzeba kupowa od znarkotyzowanych Sowietw albo zdobywa w walce. Czemu w Polsce komunici daj bro opozycji za darmo? Tumaczyam mu, e w Polsce jest zupenie inna sytuacja ni w Afganistanie i tak dalej, czego Rastman sucha chyba tylko z grzecznoci, bo w kocu zaproponowa: - Wiesz, ja naucz ci strzela. Kupisz sobie pistolet i moe kiedy ci si przyda. - Ty umiesz strzela? Przecie zawsze mwie, e jako student farmacji leczye w grach rannych. - Nic artuj - Rastman si niemal obrazi. - W Afganistanie kady mczyzna umie posugiwa si broni. - Ale ja tak szybko do Polski nie wrc, to moe kupimy ten pistolet pniej? - Nie, nie. Tak czy inaczej trzeba si szkoli w strzelaniu, jak ma si jakikolwiek kontakt z komunistami, a komunici s nawet we Francji. Odoylimy nauk strzelania na pniej, gdy kupi ju pistolet. Mam nadziej, e Rastman zapomni o swym pomyle. Nie mam zamiaru wydawa kilkuset frankw na jakie elastwo, z ktrego ani ja, ani nikt inny nie zrobi w Polsce uytku, nie mwic o kopocie przewiezienia broni przez granic. Wchodzc do domu znalazam na schodach podart gazet, chyba Le Figaro, z tak oto notatk: ...Soce zachodzi dzisiaj o 17.58. Ju zaszo. Maj 1989 Nale chyba do niewielu osb, ktre miay pecha dwa razy zda egzaminy na sztuki pikne i za kadym razem rezygnowa z tych zapewne przyjemnych studiw. Pierwszy raz zdawaam do szkoy w Toruniu. Egzamin trwajcy tydzie by do mczcy: trzy dni solidnego akademickiego rysunku, dwa dni malarstwa olejnego i egzamin teoretyczny czyli wypracowanie z historii sztuki, a potem pytania rodzaju: co byo namalowane w grocie Lascaux albo prosz wymieni

wspczesnych architektw polskich. Do tego wszystkiego w czasie przerw atmosferka histerii: Ja ju podchodz trzeci rok i mwi wam: wszyscy, ktrzy zdaj to po znajomoci. Po sprawdzeniu na licie, e zdaam, zaczam kupowa pdzle, farby, blejtramy by zacz w padzierniku tworzy dzieo na miar Matejki. W czasie wakacji okazao si, e dostaam paszport i trzeba wyjecha do Francji. Co byo robi we Francji? Oczywicie znowu zdawa na sztuki. Wybraam szko niedaleko Parya, podobn do toruskiej czyli przecitn. Egzaminy dzieliy si, tak jak w Polsce, na dwie czci: pierwsza cz teoretyczna i druga praktyczna. Egzamin praktyczny polega na przekonaniu komisji, e ma si twrcz osobowo. Profesorowie chodzc midzy salami ogldali dziea kandydata i wysuchiwali jego zwierze artystycznych. W informatorze dotyczcym egzaminu praktycznego pan dyrektor zachca zdajcych do prezentacji swej twrczoci, niekoniecznie plastycznej. Przyjechaam na egzamin z Rennes (400 km) obadowana teczkami, obrazami, plecakiem. Poszam obejrze dzie przed moj ekspozycj jak sobie radz tubylcy czyli Francuzi. Okazao si, e nikt nie ma prac olejnych, bo to trudna technika i uczy si jej bdziemy dopiero na studiach. Przewaay abstrakcje, co w rodzaju graffiti. Waciwie ekspozycje nic rniy si wiele od cian metra. Jeden ze zdajcych w momencie decydujcym, czyli wkraczania komisji, zacz krzycze, e nikt nie jest godzien ogldania jego akwareli, a na pewno nie profesorowie akademiccy i zatrzasn drzwi. Profesorom to si spodobao, zacza si przepychanka, pertraktacje, w kocu pozwoli im wchodzi pojedynczo. Pokazywa obrazek a nastpnie go dar, pakowa do koperty i wrcza jako pamitk. W innej sali skpo odziana dziewczyna ustawiaa si w rne pozy piewajc przy tym wasne poematy. Obejrzawszy te ekspozycje postanowiam take przypodoba si komisji poprzez sztuk, ktr Francuzi ceni najbardziej - sztuk kulinarn. Ugotowaam ruskie pierogi, zapakowaam w termos i czstowaam nimi szanownych profesorw opowiadajc o tradycji pierogw, a zwaszcza pierogw ruskich. Zwrciam uwag komisji na cykl dwunastu obrazw w kolorze brzu, ciemnej czerwieni o fakturze strupw. Byy to autoportrety i autoakty malowane co miesic moj wasn krwi i zatytuowane Moe kiedy ta krew zakrzepnie w jzyk i ogon podu. Kiedy przewodniczcy komisji poprosi o dokadk z pierogw byam pewna, e przeszam cz praktyczn egzaminu. W sali obok wystawia swe prace czowiek neolityczny - strasznie chudy chopak malujcy rkami bizony, konie; fascynujcy si sztuk pierwotn i przekonany, e gdy zaczyna malowa wcielaj si w niego duchy przodkw. Ubrany by w brudne szorty, boso, cay pokryty malunkami, bdcymi jak twierdzi magicznymi znakami pomagajcymi mu zda egzamin. Cz teoretyczna polegaa raczej na wyraeniu wasnych emocji i przemyle ni na stresujcym wymienianiu dat lub stylw. Zaproszono nas do maej sali kinowej, rozdano kartki i poproszono o opisanie kompozycji obrazu, ktry zobaczymy na ekranie. Jeli bdziemy mieli

jeszcze troch czasu, to mile byby widziany zapis wrae, jakie wywouje w nas ogldane dzieo sztuki. Pan dyrektor po wywietleniu przezrocza doda, e obraz ktry wanie widzimy na ekranie to synne Matele Paula Gauguina. Przez p godziny pisaam o barwnych plamach, pierwszym planie, drugim planie, liniach poziomych i skonych. Zostao mi jeszcze p godziny czasu. Zdjam okulary, by nie przyzwyczaja oczu do wyranego ogldania wiata. Nale do tych krtkowidzw, ktrzy nie uznaj swego sposobu widzenia za wad wzroku. Wrcz przeciwnie - okulary s przydatne wycznie w kinie; na ulicy czy w domu deformuj naturalne spostrzeenia. Skoro oczy krtkowidza nie maj ochoty odbiera podobnych bodcw nerwowych jak oczy niekrtkowidza, to znaczy, e maj inn wraliwo i naley j uszanowa. Po prostu organizm krtkowidza w pewnym momencie postanawia rozwin swe inne zmysy. Cige noszenie okularw nie poprawia wzroku, a skutecznie uniemoliwia wzbogacenie wrae suchowych, wchowych czy dotykowych. Skoro organizm zaczyna niedowidzie trzeba t szans wykorzysta, a nie biec natychmiast do okulisty i da sobie wmwi, e jest si dotknitym wad czy wrcz ilu procentowym kalectwem. Moi francuscy znajomi krtkowidze s specjalistami w kupowaniu owocw, bowiem tylko oni potrafi wchajc banany lub na pozr mikkie ananasy stwierdzi czy owoc jest rzeczywicie dojrzay, czy te zaczyna ju si psu. Wikszo krtkowidzw jest idealistami obiektywnymi, nawet jeli sobie tego nie uzmysawia w kategoriach epistemologicznych. Przyczyna tego jest prosta. Bez okularw trudno zauway czy idca drug stron ulicy osoba jest umiechnita, zasmucona, ma podbite oko lub ekstrawagancki makija. Czyj wyraz twarzy, uczesanie s niedostrzegalnymi atrybutami. Krtkowidz pomija je w swojej percepcji, zauwaa natomiast istot jedyn i niepowtarzaln wyrniajc znajom osob spord przechodniw. Trudno zdefiniowa t istot, dziki ktrej zauwaa si bezbdnie w tumie ludzi kogo, kogo si dobrze zna, nie widzc wyranie ani jego rysw twarzy, ani sylwetki. Po prostu krtkowidz ma t zdolno postrzegania idei, istoty rzeczy oraz ludzi, jeli oczywicie nie nosi cigle okularw. Pamitajc o tym zaczam przyglda si obrazowi Gauguina na swj wasny, krtkowzroczny sposb: trzy szare plamy, dwie jaskrawe plamy, trzy szare punkty. Trzy, trzy dwa. Zaciekawiona t arytmetyczn regularnoci zaoyam jednak okulary: Na awce siedz trzy kobiety w szarych sukniach, obok nich dwie w sukniach o ciepych, nasyconych, wrcz jaskrawych barwach. Przed awk uoone s trzy kamienie lub jakie kolorowe punkty. Z prawej strony kompozycj zamyka posta dziewczyny, a waciwie p dziewczyny przecitej pionow ram obrazu. W tle niewyrane, dalekie postacie mskie, drzewa i chyba jezioro. Kobiety na awce maj kamienne rysy, przypominaj bardziej boginie ni zwyke miertelne istoty. Jedynie dziewczyna (p dziewczyny) ma wygld kogo rzeczywistego. Matete znaczy targ, ale nie wida na obrazie ani garnkw, ani warzyw - po prostu niczego, czym mona by handlowa. Zastyge w hieratycznych

pozach kobiety te nie przypominaj targujcych si przekupek. O jaki targ wic tu chodzi? Co si na nim kupuje, co sprzedaje? Dlaczego dwie kobiety maj jaskrawe suknie, trzy pozostae szare i jakby martwe, a dziewczyna przecita na p? Krytyk sztuki zadowoliby si odpowiedzi, e liczba postaci i ich zrnicowanie podporzdkowane s kompozycji, ale ja wiem, e Gauguin by malarzem symbolist, a wic ten obraz musi kry w sobie jaki symboliczny sens. Dwie kolorowo ubrane kobiety. Dwie... dwjka symbolizuje element kobiecy. Trjka oznacza element mski. Opozycja tych dwch elementw na obrazie podkrelona jest jeszcze kolorem: Dwie boginki w to-pomaraczowych sukniach i trzy pozostae w smutnych ciemnoszarych, pozbawiajcych je kobiecego wdziku a zbliajcych kolorem do niewyranie zaznaczonych, take szarych postaci mskich w tle. Na obrazie wic trwa jaka gra lub walka midzy tym co kobiece i mskie, a moe handel, bo przecie cao zatytuowana jest targ. Skoro kobiety na awce s zagadkowymi boginiami to moe chodzi tu o targ midzy bogami. Ale co jest jego przedmiotem? Moe Gauguin namalowa rzecz o ktr trwa spr, moe chocia p tej rzeczy... ale oczywicie e tak! - P dziewczyny. Tajemnicze boginie rozmawiaj wic o dziewczynie. O czym mog rozmawia bdc symbolem pierwiastka mskiego i eskiego, jak nie o znalezieniu dla dziewczyny odpowiedniego ma spord postaci w gbi obrazu. Dziewczyna jest bardzo adna i boginie kobiecoci targuj si z symbolicznym wiatem mskim (trjka) o godnego jej urody oblubieca. Ale dlaczego widzimy tylko p dziewczyny? Poowa, aby sta si doskonaoci jedynki, domaga si uzupenienia drug poow. Uzupenieniem wiecznej kobiecoci jest msko. Czyli rzeczywicie dziewczyna jest ju w wieku, w ktrym czas znale jej ma. By moe dziewczyna modli si do swych bogw i obiecuje im ofiar z kwiatw, owocw jeli los ofiaruje jej wymarzonego mczyzn. Taki panieski targ: Wielka Bogini daj mi ma, a ja w zamian zapal ci najwonniejsze kadzida i ofiaruj mj najpikniejszy naszyjnik z pere. Bogini Matka skruszona takim prezentem targuje si ze wiatem bstw mskich o narzeczonego dla swej piknej podopiecznej. Targ, Matete. Po egzaminie poszam do ksigarni obejrze album Gauguina. Pod reprodukcj Matete znalazam informacj, e inspiracj do tego obrazu bya egipska Stella z czasw Starego Pastwa przedstawiajca boginie podnoci i mierci. A wic moje intuicje w jaki sposb si potwierdzaj. Dwa tygodnie pniej przypadkowo trafiam na ksik o Eliphasie Levi, jednym z najsynniejszych francuskich ezoterykw XIX wieku, autorze podrcznika traktujcego o Wyszej Magii. Do krgu jego najbliszych przyjaci, jak dowiedziaam si z ksiki, naleaa babka Paula Gauguina. Czyli poszukiwanie utraconych rajw, zajmowanie si mrocznym wiatem symboli naleao w rodzinie malarza do tradycji.

Mimo zdanego egzaminu nie zostaam Salvadorem Matejk. Zamiast malowaniem wspaniaych obrazw zajam si rozwizywaniem zagadki pewnej tajemniczej kobiety z miasta Magdala. Wrzesie 1989 Podawanie komu doni na poegnanie czy - powitanie byo dla mnie w Polsce prawdziw mk. Wolaam skin gow lub po starowiecku dygn ni zmusza si do dotykania czyich, nawet przyjaznych, doni. To nie byo przyjemne, ale prawdziwe tortury miay si dopiero zacz w Bretanii, gdzie musiaam mieszka przez p roku. Tam ucisk doni jest drobiazgiem, cay ceremonia powita i poegna polega na caowaniu w policzek - trzy razy: cmok, cmok, cmok. Cmokanie sycha wszdzie; w knajpie, na ulicy, w autobusie. Paryanie mwi, e Bretania jest krajem katolickim, wic cauje si tam trzykrotnie: W Imi Ojca i Syna, i Ducha witego. W zawsze awangardowym Paryu cauje si cztery razy, koniecznie cztery razy nawet jeli znasz kogo od dziesiciu minut - Poznajcie si, to jest Ziuta, to jest mj najlepszy przyjaciel Pierre. Jeli ucaujesz kogo tylko dwa albo trzy razy, jeste pas gentil, pas mignon i w ogle nie lubisz Ziuty i najlepszego przyjaciela Pierra. Poznajc dziennie kilka osb, szalenie paryskich, bo przybyych z Buenos Aires, Rzymu czy Montrealu, skada si od 40 do 80 causw. Prbuj unikn tego caowania, twierdzc, e mam katar, podejrzenie o syfa a na pewno AIDS. Nie da si jednak wykrci od innego koszmaru, jakim jest odpowiadanie na pytania z jakiego jest si kraju, co si robi we Francji, ile ma si lat, czy ma si psa lub rodzestwo. Zawsze ten sam nudny i wcibski zestaw pyta. Najlepiej przygotowa sobie karton i wypisa na nim wszelkie moliwe odpowiedzi. Po kilku dniach nauki na Alliance Franaise staraam si unika wszelkich nowych znajomoci czyli koniecznoci odpowiadania na pytania. Zapamitywaam tylko narodowo kogo ju wczeniej poznanego, by rozpozna czy gesty tego kogo s wyrazem zboczenia, czy te, jak w przypadku Wochw czy Grekw, objawem poudniowego temperamentu. W arabskim sklepiku na mojej ulicy uchodz za Rosjank, bo gdybym na pytanie ciekawskiego sprzedawcy powiedziaa e jestem Polk, Arab pokiwaby gow, e wie gdzie jest Polska, e Wasa, e Jaruzelski. A mnie nie interesuje ani Jaruzelski, ani Wasa. Gdy mwi, e jestem Rosjank to ludzi na chwil zamurowuje, a potem patrz na mnie z takim podziwem i przestrachem jakby za mn sta Gorbaczow z niedwiedziem na sznurku. Niestety, ja te zobaczyam w Paryu rosyjskiego niedwiedzia na sznurku. Byo to w upalny wieczr 14 lipca 1989 roku koo uku Triumfalnego. Nagle zrobio si ciemno, zacz pada nieg, zawya przecigle upiorna muzyka i przez Champs Elyses zaczli maszerowa czerwonoarmici w swoich okropnych szynelach, wysokich buciorach i z gwiazd na czole. Za nimi

na ruchomej platformie taczya baletnica z wielkim biaym niedwiedziem. W ten sposb przesza przez Pary sowiecka parada z okazji dwusetnej rocznicy rewolucji francuskiej, bo przecie i Rosjanie mieli w 1917 swoj rewolucj. Czerwonoarmici po przemaszerowaniu przez Pola Elizejskie zostali natychmiast zaadowani do ciarwek i odwiezieni do rosyjskiej ambasady, eby przypadkiem ktry z nich nie zdecydowa si zosta i prosi o azyl. Francuzi, widzc ten przeraajcy marsz, cieszyli si jak dzieci: a e sztuczny nieg, a e niedwied prawdziwy, i e Rosjanie jeszcze tym razem wrc do siebie, do domu. Poczuam si w tym rozbawionym tumie dosy dziwnie: prawie tak samo jak przed kilkoma miesicami, gdy ogldaam telewizj w foyer dla emigrantw. Na ekranie spiker komentujcy parysk manifestacj przeciw Rushdiemu nie mg zrozumie, skd si bierze fanatyczny, muzumaski tum dajcy mierci pisarza, intelektualisty, no kogokolwiek w cywilizowanym pastwie francuskim. Mao mnie ta afera i histeryzujcy spiker obchodzili, jednak wok mnie zamieszanie i sysz jak wszyscy zaczynaj woa podekscytowani: Zabi Rushdiego! Zabi skurwysyna! Rozgldam si w ciemnociach sali telewizyjnej i dostrzegam wycznie arabskich emigrantw z Maghrebu. Ale to byo dawno, bardzo dawno temu, prawie rok przed poznaniem w Alliance Franaise Bruna - jedynego czowieka ktry nie spyta mnie w pierwszych minutach rozmowy, co robi we Francji, skd jestem i jak mam na imi. Po lekcjach azilimy zwiedza pieszo Pary dwigajc wielkie sowniki polsko-francusko-angielskie, bo w nieustajcej gadaninie cigle brakowao nam swek. Po miesicu spacerw nosilimy ju mniejsze sowniki i znalimy wicej knajpek. Nasze rozmowy polegay na wymylaniu prawdopodobnych bzdur rodzaju: dlaczego monady opisane przez Leibniza charakteryzowa przede wszystkim brak drzwi i okien? Wytumaczenie jest proste stary Leibniz siedzcy w fotelu przy kominku, owinity pledami nie cierpia przecigw. Wymyli wic doskonao pozbawion drzwi i okien czyli monad. Rozwizalimy w ten sposb wiele zagadek filozoficzno-psychologicznych lub wrcz psychiatrycznych. Niekiedy ktremu z nas nie chciao si i do szkoy, bez umawiania jednak wiedzielimy, e po takim napadzie lenistwa wagarowicz czeka w kawiarni na rogu Raspail i Vavin. Pewnego padziernikowego dnia Bruna nie byo w Alliansie, czyli czeka w knajpce, i rzeczywicie sta przy kontuarze, ale tak odmieniony przez obszerny, beowy, dugi paszcz, e nie byam pewna, czy to on. Kieliszek czerwonego wina w rku, zota, lecz posrebrzona ju troch broda, opadajce na ramiona wosy i wspaniay paszcz czcy si w kompozycj Bruno malowniczy. Bruno czu si troch zaenowany swoj elegancj. - Ten paszcz przywioza mi siostra - zacz si tumaczy. - Ona jest projektantk mody w Stanach i zrobia mi prezent.

- Bardzo adny ciuch, ale co za pakuy wychodz ci spod rkawa, o tu pod pach pokazaam palcem co, co nie pasowao do szyku caoci. - To nie s pakuy, to jest owosienie doklejone specjalnie w tym miejscu, dodajce, wedug mojej siostry, oryginalnoci i sex-appealu caemu look. Mona te wosy perfumowa dezodorantem, jak prawdziwe. Dla ciebie te mam prezent - Bruno poda mi bkitno-bialy golf. - Zawiniesz rkawy i bdzie dobry. Zaoyam sweter. Siostra nie dokleia na nim nigdzie wosw, ale za to przyszya do plecw dwa skrzyda typu anielskiego, z weny. Skrzyda trzymay si na drucie i powieway majestatycznie. Wygldalimy oboje wietnie, nie wypadao natomiast i z takimi skrzydami do Krlowej Saby na piroki ani do koszernej pizzeri, a potem do koszernej cukierni na Saint Paul, gdzie si tego dnia wybieralimy. Po prostu gupio byoby si wczy ze skrzydami na plecach po ydowskiej dzielnicy midzy domami modlitw, pobonymi ydami i dzieciakami z chederu. Postanowilimy pj tam, gdzie mieszka najwicej malarzy czyli na Bastyli. By to wieczr, kiedy Bruno zada mi niemiertelne pytanie: A jaka jest ta Polska? Jaka? Zacznijmy od historii. Wiesz kim byli rycerze teutoscy, w Polsce nazywano ich Krzyakami. Jeden z polskich krlw pokona Krzyakw w wielkiej bitwie pod Grunwaldem, na pocztku XV wieku. W czasach Reformacji prawie cay zakon przeszed na protestantyzm, ci, ktrzy pozostali katolikami maj teraz swoj siedzib w Wiedniu. Wanie w Wiedniu jeden z Krzyakw pokaza mi zdjcia z grudnia 81, na ktrych zakonnicy w swych tradycyjnych biaych paszczach z czarnym krzyem, zarzuconych na eleganckie garnitury zaadowuj do ciarwek puda z ywnoci dla Polski. Tyle z historii, a teraz geografia. Polska jest duym krajem. Przy granicy z Rosj, niedaleko miasta Biaystok, jest jeszcze nawet troch puszczy. Kto wpad na pomys zrobienia objazdu tamtych okolic z prawdziwym Murzynem. Wystawiano Murzyna na pokaz w chaupach sotysw, oczywicie za opat. Dotknicie prawdziwego Murzyna kosztowao ile zotych wicej. Frekwencja wspaniaa i same korzyci - ludzie zobaczyli na wasne oczy Czarnego i mogli sprawdzi, czy nie pomalowany. Afrykaczyk ze Studium Jzykw Obcych w odzi zarobi par groszy i ten, kto wymyli cay pokaz te na pewno zebra troch forsy. - Nic wiem czy wszyscy byli zadowoleni z nieco innej historii, wtrci Bruno. - Tu przed kocem wojny nasze wojska przemaszeroway przez guch francusk prowincj, gdzie nikt nie widzia obcokrajowcw, a na pewno Murzynw z US Army. Chopcy wmawiali prowincjuszom, a zwaszcza prowincjuszkom, e s pomalowani tylko na czas wojny, dla lepszego zamaskowania, a potem czarna farba si zmyje. Niestety, nic nie dao po wojnie szorowanie czekoladowych dzieci, farba nie schodzia.

Rozmawiajc doszlimy w kocu do Voltaire, przecisnlimy si do kontuaru i wzilimy po lampce i chyba raz jeszcze, bo stanowczo musiaam usi przy stoliku. Zebrao mi si na ogromn odwag. Zaproponowaam Bruno co, czego nikomu wczeniej nie proponowaam: - Suchaj, nasz zwizek trwa ju tak dugo, ty za kilka dni wrcisz do Londynu, wic trzeba to jako zalegalizowa, nie sdzisz? - No pewnie - pokiwa gow prbujc zwin z ssiedniego stolika popielniczk, bronic jednoczenie swego kieliszka przed nachalnym kloszardem. - Proponuj ebymy zostali amis. - A dlaczego nie petit amis? - Bo ja mam ma - odpowiedziaam. - Masz ma? - Tak i jestem w nim zakochana do szalestwa, on jest najcudowniejszy na wiecie i, i nie wycigaj mnie na zwierzenia, bo chyba nie syszae, eby kobieta tak zachwycaa si swoim mem. - Owszem moja ona, to znaczy moja bya ona. - Widzisz, ja te nie wiedziaam, e jeste onaty. - Byem, byem, ale wszystko co dobre ma swj koniec. Nasze maestwo byo wspaniae, wszystko ukadao si cudownie, a za cudownie, bo po pewnej szalonej nocy Kena zerwaa si naga z ka i zacza co pisa przy biurku. Powiedziaa, e kiedy si kochalimy doznaa olnienia. Olnienie polegao na tym, e odkrya w kobiecie dodatkowy zmys, co pomidzy zmysem dotyku a zmysem metafizycznym. Kena jest antropologiem, wic nie chciaa popada w mistycyzm ani w czyst biologi. Wymylia, e orgazm u kobiety nie jest efektem fizycznego dotyku, bo dotyk mona okreli: jego miejsce i si, a to co czuje kobieta w czasie kochania nic da si dokadnie opisa. Innym dowodem na prawdziwo tej teorii ma by fakt, e w orgazmie rozkosz rozchodzi si na cae ciao, co przy zwykym, czysto fizycznym dotyku byoby niemoliwe. Ta przyjemno musi by wic pochodzenia pozazmysowego czyli duchowego. Konkluzja wewntrz ciaa kobiecego jest zmys czcy przeycia fizyczne z duchowymi, taka z lekka materialna dusza ktra ujawnia si w czasie kochania. Tym sposobem Kena rozwizaa problem dualizmu psychofizycznego, problem, z ktrym nie mona byo sobie poradzi od czasw Kartezjusza. Do tak rewelacyjnych wnioskw moja ona dosza po licznych eksperymentach. Najpierw wypytywaa si swoich koleanek o ich przeycia seksualne, a pniej jak kady rzetelny naukowiec postanowia robi dowiadczenia na sobie samej. Nasza sypialnia zamieniona zostaa w do dwuznaczne laboratorium. Kena sprowadzaa rnych facetw, by przekona si w jakim

Gra sw - po francusku ami oznacza przyjaciela, a ..petit ami kochanka.

stopniu sia orgazmu u kobiety, to znaczy konkretnie u Keny, zaley od predyspozycji duchowych i fizycznych partnera. Zostawiem Kenie nasze nowojorskie mieszkanie i poleciaem do Pnocnej Afryki, gdzie jako geolog kopaem skaki. Znajdowaem duo skamieniaych rolin, wic przerzuciem si na paleontologi. Wrd rolin zaczem trafia na koci, prymitywne narzdzia, stare groby. Postanowiem wic studiowa antropologi w Bejrucie, gdzie w sumie mieszkaem dziesi lat. Nie wiem czy Kena opublikowaa swoj prac, co do mnie, dziki naszemu rozstaniu mieszkam w Europie, mam dobr prac w British Musum, a po morderczych miesicach na Rub al-Khali, znalazem, jak sdz, wyjanienie, skd si wziy ludy semickie. Ale skd si bior tacy ludzie jak ci, co wanie usiedli za tob, nie jestem w stanie odpowiedzie. Popatrzyam w wiszce nad barem lustro i wrd dymu zobaczyam tu za mn dwa kolorowe czuby panczurw. Punki rozmawiay bardzo gono, ale nie po francusku. - Bruno ja rozumiem co oni mwi. To nie jest po polsku, to nie jest po wosku. Boe co to za jzyk? Bruno ju wiem! To s Rosjanie. Co prawda nigdy nie widziaam rosyjskich punkw, moe s tu na delegacji. Punki musiay zauway, e gadamy o nich, bo ten z wikszym czubem stukn mnie w ramie i wcale nie agresywnie, a wrcz ze smutkiem zapyla: - No szto? - Niczewo - odpowiedziaam. Chopak wrzasn - Jurij, Rosjanie! Jaka rado! - i zbierajc swoje butelki, szklanki przesiedli si natychmiast do nas. Nie mielimy czasu duej porozmawia. Dowiedziaam si tylko, e Jurij i M. s z kapeli, ktra rok temu poprosia we Francji o azyl. Tskno im nieraz do domu, ale na nostalgi maj niezawodn recept - suchanie Radia Moskwa. Po p godzinie przechodzi im wszelka tsknota. Nasz rozmow przerwao wejcie do knajpy faceta ubranego do schludnie, ale o wosach trudno powiedzie czy bardziej brudnych, czy bardziej dugich. Od razu w drzwiach wypatrzy punkw i zacz si przeciska do naszego stolika woajc oskarycielsko: Obcili wosy! Obcili! A we wosach jest sia boa. Pki Samsonowi Dalila wosw nic obcia mia w sobie ducha boego! Facet by ewidentnie szalecem, ale mwi rzeczy ciekawe. - Wszystkie wariactwa, choroby umysu bior si z szamponw. Szampon jest chemicznym wistwem, trucizn, wpynie do oka i oko boli. A ludzie wcieraj szampon we wosy, w delikatn skr gowy, w mzg i szampon mzg przeera. Wosy trzeba my zioami, naciera mirr i olejkiem ranym, by olejek pachncy spywa po wosach. Tak jak gow Chrystusa namaszczaa wita Maria-Magdalena i wiedziaa co robi, miaa pikne wosy a do ziemi i Chrystus zmartwychwsta a Samson zgin. O!

I ja te niedugo bd mia si bo, jak bd na czas wraca z przepustek do szpitala witego Antoniego. I wy wracajcie do domw swoich bo Bastyli zburzyli, ale Bastylia odronie. Znowu bdzie rewolucja i bd wosy razem z gowami obcina. Mwic to wypija nam wszystkim wino z kieliszkw. Nie byo po co ju siedzie nad pustymi butelkami. Poegnalimy si obcaowujc po cztery razy. W metrze lekko zawiany Francuz prbowa nawiza mn konwersacj: - Panienka nie jest Francuzk? - Nie, nie jestem. - To zapewne jest Hiszpank. - Nie. - To z jakiego kraju jest panienka? - Co pan nie widzi - pokazaam na anielskie skrzyda przymocowane do swetra. - Z kosmosu jestem, ale musz wraca bo koczy mi si przepustka. Do widzenia. Padziernik 1989 W Alliance Franaise przy Bulwarze Raspail 101 wkuwaam swka i gramatyk, natomiast przy numerze 56 Bulwaru Raspail natrafiam na jak szko czy akademi. Mijaam codziennie jej szklan wie, a kiedy zajrzaam do rodka, akurat wywieszano program studiw na rok 89/90. Przyjmowano kandydatw, ktrzy maj ochot zapisa si na studia doktoranckie albo dyplomowe - mile widziane zaliczenie kilku lat studiw na innej uczelni. Mona byo wybra przerne fakultety: od geologii, matematyki a po sinologie czy muzykoznawstwo. Student ma obowizek chodzi na wybrane seminarium - dwie godziny tygodniowo i konsultowa si w trakcie pisania pracy z promotorem. Przejrzaam nazwiska profesorw: Castoriadis, Pomian, zastanawiajc si czy warto dalej brn w filozofi. Przypominam sobie smtne dywagacje nad Heglem, nud oblepiajc a do snu oczy na seminariach z Habermasa, wietrzejcy urok Szkota Eriugeny czy Ksig Gamma Metafizyki Arystotelesa, piewan przez zalanych kolegw w rytmie bluesa, ze stripteasem w momentach najbardziej gamma metafizycznych, i odechciao mi si studiowania filozofii. Pi lat na wiczenie umysu w logice i erudycji wystarczy. Teraz trzeba zaj si czym powanym. Inne seminaria: Profesor Milan Kundera - Rola muzyki w powieci - to mnie nie interesuje, Profesor Drida - te mao interesujce, jak widz Nietzschego przechodz na drug stron ulicy. Fakultet neolitu mgby by nawet ciekawy, ale wydzia ten znajduje si nie w Paryu a w Tailuzie. Antropologia - owszem, to jest co, co sprawia mi przyjemno. Niestety jest tylko antropologia redniowiecza. Chciaabym popisa o kulcie czaszki, najwicej na ten temat mona znale w Antyku i troch wczeniej. Nie bdmy jednak szczegowi, antropologia to antropologia i w redniowieczu jakie czaszki te si znajd, trzeba bdzie przekona do tego promotora. Jako e

szkoa czyli Ecole de Hautes Etudes en Sciences Sociales, bdc powizana z Sorbon, pozostaa szko pprywatn, moe finansowo pozwoli sobie na zatrudnienie pana Kundery czy pana Besanona. e nie jest to ktry z pastwowych uniwersytetw paryskich atwo si przekona ju w czasie zapisw. Na uniwersytetach szalestwo, tumy czekajce dwa, trzy dni w kolejkach do sekretariatu. Chcc si zapisa do Ecole des Hautes Etudes prosi si telefonicznie o spotkanie z wykadowc. W gabinecie profesor, popijajc spokojnie kaw, ma wystarczajco duo czasu by w nieobowizujcej, uroczej konwersacji przekona si czy student nadaje si na studenta. - A wic, Panie Profesorze, studiowaam w Polsce co prawda filozofi, ale interesowaa mnie wycznie filozofia redniowiecza. Spr o uniwersalia, Civitas Dei witego Augustyna (straszne kamstwa i w dodatku za pomoc witych), wity Tomasz z Akwinu i jego Summa Theologiae. Ale tak najbardziej to w filozofii interesowaa mnie antropologia. Szukanie na przykad odzwierciedlenia tez teologicznych w architekturze. Schemat wpisania ciaa Chrystusa w katedr gotyck, z zawsze zachowan orientacj wschd - zachd. Taki ukad symbolicznoarchitektoniczny siga w swej tradycji czasw wczeniejszych. Ju w neolicie znajdujemy groby zorientowane na osi wschd - zachd. Najlepiej zachoway si z tych grobw czaszki. I tak dalej przez Neolit, Egipt, Palestyn, dobrnam do nieszczsnego redniowiecza. W redniowieczu, tak, w redniowieczu czaszka ludzka, to znaczy jej reprezentacja ma inne nieco znaczenie. Chociaby funkcja czaszki w inicjacji zakonu Templariuszy, informacje na ten temat pochodz z akt inkwizycji, niemniej mona podejrzewa, e istnia pewien zwizek z rozpowszechnion wczenie herezj... - w tym momencie profesor na szczcie przerwa mj wywd majcy go przekona o istnieniu niewtpliwych powiza pomidzy neolitycznym kultem czaszki i jej przedstawieniem w redniowieczu. - Gdy pani mwia przegldaem to co pani napisaa; plan poszukiwa i pani dossier. Interesujce, oto moja akceptacja i podpis z maym zastrzeeniem. Prowadz seminarium z nawrce w redniowieczu, a nie z herezji. Skieruj zatem pani na seminarium dotyczce wyobraenia i reprezentacji ciaa w redniowieczu; jak sdz bdzie tam kto, kto zajmuje si gow lub czaszk, ktra wieczy korpus ludzki. W ten oto sposb po pgodzinnej rozmowie zostaam studentk E. H. E. S. S., Wydziau Antropologii ze specjalizacj czaszka ludzka. Temat niezy, ale tak naprawd, co mam o tej czaszce napisa? Gdzie tu jak czaszk redniowieczn znale. Obrazy przedstawiajce witego Hieronima pochylonego nad stoem, na ktrym ley Biblia i zmurszaa czaszka, pokutujca MariaMagdalena wpatrujca si w puste oczodoy czaszki i na tym koczy si moja wiedza.

5 padziernika Wiedzy na temat czaszki nie przybyo. Wertuj tomy Orygenesa, w. Hieronima, Zohar i cigle nic. Moe tylko tyle, e rosz (gowa po hebrajsku) oznacza rwnie szczyt gry. Golgota znaczy miejsce czaszki, wic ilo czaszek si mnoy, ale nic z tego nie wynika. W dodatku w. Hieronim (przedstawiany zawsze z czaszk) w komentarzu do Ewangelii w. Mateusza zaprzecza pogoskom jakoby miejsce zwane Golgot zawdziczao nazw temu, ze pochowany by tam praojciec Adam, a dokadnie w miejscu gdzie znajdowaa si jego czaszka sta krzy Chrystusa. Wedug w. Hieronima Adam zosta pochowany koo gry Hebron, o czym mona przeczyta w ksidze Jozuego. Golgota natomiast bierze sw nazw std, e na jej szczycie wykonywano kiedy wyroki poprzez dekapitacj. Przed Chrystusem byli ukrzyowani na Golgocie inni skazacy i ich krew take miaaby spywa na grb Adama? Trzeba bdzie poszuka czego o w. Marii-Magdalenie, bowiem w. Hieronim ma jednoznaczne pogldy na tematy mnie interesujce, poparte faktami i autorytetem Biblii. Nic tu si dla antropologa do skomentowania ani zainteresowania nie znajdzie. 6 padziernika Wareszcie po roku tuaczki po hotelach, przytukach, zamczania znajomych i przyjaci nasz obecnoci mamy z Cezarym nasze wasne mieszkanie. Od przyjazdu do Francji spalimy w rnych miejscach: w przedsionku kasy oszczdnociowej otwieranej dla nas noc przez dozorc lubicego modzie; w szafie zakonu dominikanw; w starym parku, ktry rankiem o wicie okaza si by zapuszczonym cmentarzem. Zawsze mwiam, e kto przekl dach nad moj gow, ale teraz koniec kltwy i wczenia si - wasne studio z dwoma duymi oknami, drewnian podog, azienk, malowniczymi ukami oddzielajcymi kuchni od pokoju. Cae to cudo jest tu przy placu Nation na ulicy o miesznej nazwie Rendez-Vous. 8 padziernika Dwa dni przed naszym wprowadzeniem zawali si sufit w azience. Kto jednak przekl dach nad moj gow. Pierwsza noc w nowym mieszkaniu i ju impreza wiato-dwik. Gdy wyczylimy lamp i pooylimy si zmczeni przeprowadzk, zobaczylimy tu nad naszymi gowami wiecce dziury. Nie mogy to by gwiazdy, nie mieszkalimy przecie na poddaszu. Jednak wiecce punkty ukaday si najwyraniej w konstelacje Oriona, Wielkiej Niedwiedzicy. Zapalilimy wiato i obejrzelimy sufit. Na deskach przyklejono niewidoczne w dzie kawaki czego fosforyzujcego, w ciemnociach znakomicie udajcego gwiazdy.

O czwartej obudzi nas tupot i pisk. Nie mona byo mie wtpliwoci - myszy. Mj dzielny m uzbrojony w szczotk wyruszy na polowanie. Polskie myszy wystarczyo postraszy stukaniem i miao si spokj do rana. Paryskie myszy, nieco mniejsze, byy bardziej bezczelne. Wczone radio, wiato dodaway im odwagi i zachcay do harcw, galopad. Siedzc na ku, zawinita w koc odwayam si wyjrze na pole bitwy i w tym momencie jedna z myszy zacza szarowa w moj stron. Nie byo innego wyjcia jak uy gaz zawicy. Myszy maj chyba zbyt mae oczy by zareagowa na gaz wic szare stworzenie przebiego niczym nie sposzone przez moje ko i zaczo now rund wok mieszkania. Zazawieni, pokonani musielimy wyj z domu. Doszlimy do placu Bastylii, placu, co do ktrego, jeszcze wiele lat przed rewolucj, hrabia Cagligostro przepowiedzia, e bdzie nalea do ludu i - rzeczywicie, na wszystkich prawie awkach spali kloszardzi. Poszukalimy wolnej awki i pooylimy si, my waciciele studia za 2000 frankw miesicznie. 10 padziernika W Instytucie Jezuickim przy Svres Babylone, gdzie chodz na hebrajski (nie w celach emigracyjnych a czysto naukowych) oczywicie polscy jezuici. Janusz - dwadziecia kilka lat znakomicie mwi po arabsku, by przez pewien czas w Syrii i gdybym zobaczya go w XVIII dzielnicy w ktrej z tunezyjskich knajpek nigdy bym nie uwierzya, e nie jest Arabem. W wakacje jedzie do Oxfordu uczy si angielskiego, jestem pewna, e po powrocie bdzie mia wygld gentelmena, ktry wanie wyszed z pubu. Inny geniusz jzykowy zakonu jezuitw to Ryszard, a waciwie Richard, - ojciec Francuz, matka Woszka, czyli od dziecistwa dwujzyczny. W Polsce by przez kilka miesicy i jak twierdzi polskiego dobrze nie zna, ale nigdy nie syszaam cudzoziemca, ktry by mwi po polsku zupenie bez obcego akcentu, wymawiajcego wszelkie zawioci szczd. Chrzszcz brzmi w trzcinie w Strzebrzeszynie Ryszard mwi szybciej i wyraniej ni ja. Pi lat mieszka w Indiach. Gdy mia ochot przej do Nepalu bez wizy, przebiera si i zupenie znika w tumie Hindusw, co przy jego niadej cerze nie byo chyba trudne. Kiedy w Paryu mijalimy chisk restauracj, Ryszard z rozmarzeniem wdycha opary orientalnej kuchni przypominajcej mu dziecistwo, bowiem jako kilkuletni chopiec nalea do druyny skautw wyspy Mauritius, druyny w ktrej oprcz niego byli sami mali Chiczycy. Po chisku mwi sabo, tak jak i po polsku. Janusz pozna mnie te z Alicj pracujc w bibliotece Instytutu. Dziki niej mogam wchodzi do sali z ksikami, przeglda albumy, szpera wrd foliaw, a nie w katalogu co jest dosy trudne, gdy szuka si dopiero bibliografii na temat racz} niesprecyzowany. Biblioteka otacza grny poziom gotyckiego kocioa w. Ignacego, w jej magazynach ley okoo stu pidziesiciu tysicy ksiek.

14 padziernika Maria-Magdalena. Skd to podwjne imi? Alicja wskazaa mi olbrzymi kilkutomowy sownik witych. Znalazam w nim, e Maria urodzia si w miecie Magdala. A wic Maria z Magdali staa si z czasem po prostu Mari-Magdalen. Co znaczy sowo Magdala? W hebrajskim sowo to ma zapis MGDL i oznacza wie. Ciekawa jest warto numeryczna tej wiey: M = 40, G = 3, D = 4, L = 30 czyli 77. Dwie sidemki. Wiea i liczba siedem uzupeniaj si w pewien sposb: 7 oznacza zakoczenie jakiego procesu, jego wypenienie, przejcie okrelonej drogi, a wiea... Schemat wiey jest do prosty X, czy to co na dole z tym co u gry. Wznoszcy wie Babel mwi: ...zbudujmy miasto i wie szczytem sigajc nieba. Ksiga Rodzaju XI, 4. Szczyt po hebrajsku znaczy rosz, dosownie tumaczc gowa. Jeli wiea czy to co na ziemi (stopy) z tym co w niebie (gowa), jest wic symboliczn drog pomidzy tym co ziemskie a tym co niebiaskie, drog do przejcia, drog o wartoci 7. Czy schemat wiey ma inne zwizki z Mari Magdalen? Najpierw trzeba pomin wtpliwoci dotyczce jednoci postaci witej i ladacznicy. Orygenes, w. Hieronim byli oburzeni pomysem utosamiania jawnogrzesznicy obmywajcej zami stopy Chrystusa, ze wit namaszczajc wonnym olejkiem Jego gow. aciscy Ojcowie Kocioa uznali jednak jedno tych postaci, a skoro zajmuj si antropologi redniowiecza, a nie Antyku wypada mi zgodzi si z ich opini. Wiea majca stopy na ziemi, gow dotykajca nieba. Maria z Wiey. Czy jest w Nowym Testamencie jakakolwiek scena, w ktrej Maria z Magdali nie wystpowaaby w skojarzeniu ze stopami lub gow? Ewangelia wg Jana 12,3-4: Maria namaszcza olejkiem stopy Chrystusa. Ewangelia wedug w. ukasza 10,38: Marta krzta si przy kuchni, a Maria ...siada u ng Pana i przysuchiwaa si Jego mowie. Ewangelia wedug w. Marka 14,3-8: Maria namaszcza olejkiem gow Chrystusa. Ewangelia wedug w. Jana 11,32: scena poprzedzajca wskrzeszenie azarza, gdy zapakana Maria, klczc obejmuje stopy Chrystusa. Ewangelia wg w. Jana 19,25: Maria klczca przed krzyem ma gow na wysokoci stp Chrystusa. Ewangelia wg w. Jana 20,3-9: Wyszed wic Piotr i w drugi ucze i szli do grobu. Biegli oni obydwaj razem, lecz w drugi ucze wyprzedzi Piotra i przyby pierwszy do grobu. A kiedy si nachyli zobaczy lece ptna, jednake nie wszed do rodka. Nadszed potem take Szymon Piotr, idcy za nim. Wszed on do wntrza grobu i ujrza lece ptna... Wtedy wszed do wntrza take i w drugi ucze, ktry przyby pierwszy do grobu. Ujrza i uwierzy. Piotr widzia pusty grb, prawdopodobnie take i Jan. Natomiast towarzyszca im Maria-Magdalena ...staa przed grobem paczc, a kiedy tak pakaa, nachylia si do grobu i ujrzaa dwch aniow w bieli, siedzcych tam gdzie leao ciao Jezusa - jednego w miejscu gowy, drugiego w miejscu stp. Ewangelia wg w. Jana 20,11-13.

Grb Chrystusa jest miejscem gdzie dokonao si Zmartwychwstanie, a wic zakoczenie pewnego etapu symbolizowanego przez liczb siedem. W symbolice chrzecijaskiej liczba osiem oznacza odrodzenie, Chrystusa Zmartwychwstaego. W egzegezie judaistycznej 8 jest barier, prb do przebycia, a ten kto j przejdzie osiga Nowe ycie. Jedynym fragmentem Nowego Testamentu, w ktrym Maria-Magdalena nie wystpuje w skojarzeniu stopy-gowa jest wanie moment Noli me tangere w ogrodzie otaczajcym grb. Ale Chrystus widziany wtedy przez Mari-Magdalen jest ju Chrystusem Zmartwychwstaym, symbolicznie bdcym w sferze liczby 8 a nie 7. 17 padziernika Moje spostrzeenie co do zwizku Marii-Magdaleny ze stopami (czemu stopy, gowa w cudzysowiu? przecie s to tylko symbole erujce na czym konkretnym) nie jest paranoiczne. Raban Maur, tysic lat temu, te zauway t zbieno: Zawsze Maria-Magdalena jest t, ktra obejmuje stopy Chrystusa, nawet jeli w niektrych sytuacjach mogaby to zrobi inna posta. Cytat z Rbana Maura: Ona (Marta) biegnie do grobu by paka. Ale Maria idzie tam gdzie jest Jezus i widzc go rzuca si do Jego stp. Jeli w architekturze cystersw wiea symbolizuje wznoszenie si duszy do Boga i jeli athanor (piec alchemiczny) zapoyczy sw form od wiey to wiadomo, czego trzeba bdzie szuka na temat jej symboliki. Nie lubi sowa gnoza ani nauki hermetyczne. To, co czeka na uporzdkowanie, to skamienielizny, lady po czym, co kiedy byo gnoz. Zostay po nich martwe, zetlae okruchy ukadajce si w logiczn cao. Zajmowanie si nimi jest wiwisekcj, pouczajc bo dowodzi ona, e kiedy to co yo i niele mu si wiodo na tym wiecie, czy w tych wiatach. Gnoza jest teologi ezoteryczn i porzdkuje to, czego dowiadczeniem jest Mistyka. Sztuk ezoteryczn jest Magia, a jej filozofi Hermeneutyka. Jeeli nie ma Mistyki, nie moe by Gnozy, korzystajcej z niej witej Magii i refleksji nad ni, czyli Hermeneutyki. Przerywajc ten acuch, pozbawiajc go Mistyki otrzymujemy dywagacje religioznawcze, a nie kontemplacj przeycia mistycznego, bowiem jak by gnostykiem nie bdc mistykiem? Ze witej Magii zostaje wtedy mieszny zabobon, a osoba pragnca by Magiem staje si nie panem siebie i Mdrcem a podlegajcym przypywom morza, pomieniom ognia i porywom wiatru czarownikiem. Filozofia, Filozof? Nad wejciem do Collegium Broscianum, gdzie mieci si szacowny Wydzia Filozofii Uniwersytetu Jagielloskiego, powinno zosta wykute nawet nie Porzucie wszelk nadziej, a sowa pewnego, rabina syszcego, e jego uczniowie zaczynaj si interesowa nowinkami filozoficznymi: Tam gdzie filozofia koczy swe dociekania, my dopiero

zaczynamy. Nie jestem Mistykiem, a wic Gnostykiem czyli Magiem i Hermeneut. Jestem studentk antropologii, zatem dalej do roboty. 20 padziernika Liczba siedem wystpujca w zwizku z postaci Marii-Magdaleny: 1) Siedem zych duchw wypdzonych z niej przez Chrystusa. 2) w Ewangelii wg w. Jana wskrzeszenie azarza (brata Marii-Magdaleny) jest sidmym cudem dokonanym przez Jezusa, liczc od cudu w Kanie Galilejskiej. 3) W Zotej Legendzie opisujcej pokut Marii-Magdaleny mona znale nastpujcy fragment: Mieszkajc bez przerwy w krypcie, bya unoszona do nieba siedem razy dziennie na rkach aniow i suchaa tam, bdc jeszcze w cielesnej postaci, chrw anielskich. 4) W ywocie Marii-Magdaleny spisanym przez Rbana Maura dugo grobu Chrystusa wynosi dokadnie siedem stp. Trzeba przypomnie sobie inne symboliczne sidemki i sprawdzi czy mog by przydatne w analizie postaci Marii Magdaleny; 1) Deut. 15,1-7: Po siedmiu latach suby mona da niewolnikowi wolno (jeli na to zasuy)! W Zoharze tym niewolnikiem wyzwolonym po siedmiu latach jest dusza przechodzca przez stopnie oczyszczenia. 2) W szkole mistyki Merkaba, aby osign wizj Tronu Boego naleao przej przez siedem komnat, czego odpowiednikiem jest wdrwka poprzez siedem sfer nieba. W ksice pana Roche wydanej w serii studiw nad kataryzmem znalazam te co o sidemce: ...siedem stopni inicjacji byo wyznaczone dla manichejczykw poprzez cztery krgi wtajemniczonych i trzy krgi wybranych. W inicjacji katarskiej odwoywano si natomiast do siedmiu szczebli Mdroci z poematu Boecjusza. Siedem stopni inicjacji, siedem komnat prowadzcych do Boga (o tych siedmiu komnatach pisaa take w. Teresa z Avila) - czyli przejcie przez pewn barier w inn sfer duchowoci. Maria-Magdalena grzesznica; nawrcona, oczyszczona z demonw, pokutujca i unoszona siedem razy dziennie do Nieba - czy nie odpowiada to schematowi inicjacji, prowadzonej poprzez oczyszczenie, pokut i odpowiednie praktyki magiczne, do nowego stanu duszy. T barier, symboliczne przejcie w inn rzeczywisto (duchow) przedstawia paskorzeba z XII wieku w Autun. Dwaj anioowie unosz w. Mari-Magdalen do nieba poprzez dach pustelni czy sklepienie groty. W athanorze, majcym form wiey, miaa zaj reakcja przetworzenia oowiu w zoto, czyli transmutacja grzesznej duszy obcionej podliwociami ciaa w stan duchowej czystoci. A czym innym, jak nie tak metaforyczn transmutacj, byo ycie Marii z Magdali (Wiey), nawrconej jawnogrzesznicy, pokutujcej, oczyszczajcej sw dusz do duchowej nieskazitelnoci godnej uniesie a do nieba.

Maria-Magdalena jest patronk Francji. Zoliwi mwi, e kraj ten ma patronk na jak sobie zasuy. Legenda, opisujca ycie Marii-Magdaleny na poudniu Francji, w okolicach Marsylii, pochodzi z IX wieku. Wczeniej uwaano, e wita po opuszczeniu Jerozolimy wraz z Mari matk Jezusa i witym Janem udaa si do Efezu i e tam znajduje si jej grb. Pono by to grb w. Marii-Magdaleny i siedmiu Braci picych (siedmiu mczennikw). Znowu sidemka. Musz poszuka czego o tych Mczennikach, skoro byo ich wanie siedmiu. 30 padziernika Pod koniec padziernika, ale nadal jest ciepo. Stoliki wystawione przed kawiarnie i brasserie. Siedz przy jednym z takich stolikw z Jacquesem, studentem teologii. W Polsce krzesa w kawiarniach s ustawione naprzeciw siebie, co jest do naturalne, bo ludzie spotykaj si tam by ze sob porozmawia. We Francji krzesa s poustawiane w taki sposb, e siedzi si koo siebie, ale bdc zwrconym nie do rozmwcy, a do ulicy. Aby popatrze sobie w oczy, czy eby po prostu czasem spojrze na siebie trzeba co chwil wykonywa dziwne pobroty. Jest to mczce, wic po kwadransie tak jak inni rozmawiajc gapi si na ulic. - Jacques, ja nigdy nie naucz si pisa po francusku. Pisany francuski jest jzykiem obrazkowym. Jeli nie widziae nigdy jakiego sowa nie jeste w stanie napisa go poprawnie. - Jedz francuski petit djeuner, pij francuskie wina a ortografia sama ci si wleje do gowy zadowolony ze swej recepty Jacques schrupa pitego rogalika. - Wiesz co, jak ju udzielasz porad, to mgby na moment zapomnie o tym, e jeste Francuzem i nie opowiada mi o jedzeniu, o piciu, a normalnie jak teolog poradzi jak modlitw do Ducha witego, eby zesa mi dar chocia dwch jzykw obcych. - Jakby mnie pytaa co zrobi, eby nie grzeszy, to poradzibym ci litani, ale ty masz problem z jzykiem francuskim, no to poradziem ci co adekwatnego do twego zmartwienia. Ale, ale widzisz tych dwch na skrzyowaniu? Zgadnij z jakiego s zakonu. Przez ulic przechodzio wanie dwch zakonnikw w brzowych habitach. - Nie wiem, moe franciszkanie. Jacques, student teologii zaprzeczy - Nie, nie. To jest zakon przebieracw. - A co ty mwisz - zdziwiam si. - Zwykli zakonnicy. - Zwykli moe w redniowieczu, jak te ich sukienki byy oznak ubstwa. Teraz biedni nie chodz w czym takim. - Nie masz racji - prbowaam przekona Jacquesa. - Dobrze gdy zakonnik wyglda jak zakonnik, a poza tym tradycja. W Krakowie jest taka duga ulica, wzdu niej kasztanowce, mury i kocioy. Kiedy spadnie nieg, rano, jeszcze cicho i zakonnice id rzdem t ulic, w czarnych

dugich paszczach to jeste teraz i dwiecie lat temu i kadej zimy, patrzc na t czarn procesj przez nieg. - Zobaczysz pjdziesz do pieka dla estetw - Jacques pogrozi mi rogalikiem. - A ty do pieka dla postpowych teologw. Jacques zamia si: - W ktrym to krgu pieka? - W takim gdzie s najcisze mki i brak rogalikw. Zapacilimy rachunek, to znaczy ja za kaw a on za dziesi rogalikw i trzy kawy. 4 listopada Przejrzaam w czytelni wszystkie sowniki hebrajskie i komentarze jzykowe do Starego Testamentu. W ktrym z tomikw znalazam wzmiank o tym, e liczba 7 wystpuje w Starym Testamencie 77 razy. Przypomniao mi si to po dwch dniach, gdy robiam noty biograficzne. Nie mogam znale tego wanie fragmentu. Kilka godzin wertowaam wszystkie znajome mi sowniki, encyklopedie i nic. Magdala o wartoci 77 i 77-krotne wystpowanie liczby 7 w Starym Testamencie, byby taki aciny przypis. Sprawdziam na komputerze: sw o rdzeniu 7 jest w Starym Testamencie 961. Szkoda, e nie 77. 7 listopada Pan Andrzej wpad do nas na chwil posucha radia i poplotkowa z Cezarym o polityce. Przeprowadzi si w okolice wiey Eiffela i nie moe zapa Wolnej Europy. - Ani w azience, ani na poddaszu, no nic nie api. Eiffel wszystko zagusza. Przejrza moje rozrzucone papiery i wspczujco spyta: - A ty wiesz w co si wkopaa? Nie do, e wita to i wita gnostyczna. Ca Pie nad Pieniami mona do niej skomentowa i Sophi gnostykw. - Pewnie, e si wkopaam. Czas mi zabiera, rysowa ani malowa mi si nie chce bo cay dzie siedz w bibliotekach. Znalazam dzisiaj Ewangeli wg Marii-Magdaleny. - Wiesz kto si opiekuje masoneri francusk? - egzaminowa mnie Andrzej. - wity Jakub z Composteli. - To od strony mskiej, a od eskiej? - Pewnie, e Magdalena. Pierwsza przysza do grobu Chrystusa i dlatego zostaa patronk pielgrzymw do Ziemi witej. Jedni pielgrzymowali przez morza jak rycerze wypraw krzyowych, Templariusze, Szpitalnicy. Inni pielgrzymowali w gotyckich katedrach wzdu posadzkowych labiryntw - jak robili to redniowieczni masoni.

Posiedzielimy rozmawiajc prawie do pnocy. Przez mieszkanie przebiega zabkana mysz i znikna w okolicach azienki. Odprowadzilimy Andrzeja na ostatnie metro. Wracajc zajrzelimy do brasserii i zasiedzielimy si tam do p do drugiej dotrzymujc towarzystwa jednej kawie. 8 listopada Moe przez to, e cigle wertuj Bibli przyszo mi do gowy co bardzo religijnego, tak religijnego, e a prawie heretyckiego. Pomys na obraz: Ciemne to, na krzyu Chrystus, a waciwie same rce przechodzce w poziom belk krzya. Lekko zaznaczone nogi, wyranie przebite stopy dotykajce ziemi czubkami palcw. Tam, gdzie powinna by gowa przeduenie pionowej belki przez biae wiato rozupujce blaskiem prawie czarne to. Pod krzyem Matka Boska zamylona jak wczesnogotyckie madonny, trzymajca w rku r kaleczc jej palce. Po lewej stronie wity Jan z rozoon ksig, barokowo rozwichrzone szaty, ale jego gowa jest gow ora. Robi to wraenie troch egipskie - czowiek z gow ptaka. Madonna i wity Jan w ciepych, nasyconych kolorach. Malowanie witego Marka z gow lwa miaoby w sobie co pogaskiego, ale gowa ora to co innego. Wieczorem wracam do Marii-Magdaleny. Zastanawiam si, co jeszcze j wyrnia spord innych postaci Nowego Testamentu: Jn. 11,31; Jn. 20,11; Jn. 20,13-16; Lc. 7,36-38. MariaMagdalena jest najczciej t ktra pacze. Sowo za, po hebrajsku DIMAAH jest bardzo podobne w zapisie do sowa poznanie, czyli gnoza, po hebrajsku DAAH. Jeli do poznania DAAH doda liter M symbolizujc wod, a wic istot zy, otrzymamy wanie sowo za DIMAAH. Adam i Ewa, jedzc owoc z zakazanego drzewa, staj si jako bogowie znajcy dobro i zo. Skutek tej wiedzy (tego poznania) by do smutny - skazanie na ycie w trudzie i cierpieniu, czyli we zach blu i trudu. za zawiera w sobie poznanie, gorzk wiedz. Innym sowem podobnym do hebrajskiego sowa za jest sowo grb DUMA. Maria-Magdalena pacze przy grobie Chrystusa i przy grobie azarza. Warto liczbowa sowa Magdala wynosi 77 (70 i 7); 70 jest wartoci litery Aijn symbolizujcej rdo lub zawice oko. Maria-Magdalena nie do, e pacze, to pochodzi z miasta obfitujcego niegdy, jak wykazay to badania archeologiczne, w liczne rda. Jeli dotychczas w analizie sowa Magdala znajdowaam skojarzenia dotyczce osi wertykalnej to i tym razem paczca Maria-Magdalena musi mie co wsplnego z podnoszeniem si, prostowaniem czyli OME. W lustrzanym zapisie podnosi si, prostowa odpowiada sowu paka, wylewa zy. Pokuta Marii-Magdaleny, jej zy miay sens - dziki nim dusza prostuje si, podnosi z upadku (grzechu), odradza w swej sile. Chrystus mwi w Nowym Testamencie, e aby wej do Krlestwa Niebieskiego trzeba si odrodzi; musi wtedy umrze stary czowiek,

skojarzenie z grobem. Wchodzc do Krlestwa Niebieskiego naley si wczeniej oczyci przez zy pokuty. Woda, zy, odrodzenie nasuwaj skojarzenie z oczyszczajc wod chrztu. Szczliwym trafem znalazam cytat ze redniowiecznych pism (Pierre de Celle): Maria-Magdalena jest znowu ochrzczona (rebaptise) w rzece swoich ez Wiedza, zy, pokuta, a jeliby dorzuci do tego drzewo (o pionowa, ktr jest take wiea), to jestemy w rajskim ogrodzie przy nieszczsnym drzewie poznania dobra i za. W analogicznym ogrodzie do tego, w ktrym zapakana Maria-Magdalena spotyka Chrystusa-Ogrodnika, Jn. 20, 1316. Czy Maria z Magdali jest nowotestamentowym odpowiednikiem Ewy? Przecie tak analogi stosowano raczej do Marii Matki Jezusa. Siedzc w bibliotece spisywaam wszystkie fragmenty majce jakikolwiek zwizek z MariMagdalen. Przydaa mi si teraz ta praca, bowiem znalazam w notatkach cytat z kaza Grzegorza z Nyssy traktujcy o tym, jak Chrystus wyznaczy Mari-Magdalen na apostoa Radosnej Nowiny Zmartwychwstania: On (Chrystus) chcia eby kobieta staa si dla mczyzn zwiastunem radoci, ona ktra staa si dla Adama przyczyn jego nieszczcia. Natomiast Raban Maur napisa: Maria-Magdalena gosi nam o yciu utraconym przez rodzaj ludzki za spraw Ewy. Ewa w raju daa do picia swemu mowi zatruty napj, a MariaMagdalena przynosi apostoom kielich ycia Wiecznego. Ewa jako pierwsza zaznaa goryczy w ogrodzie rajskim i w ogrodzie gdzie by grb Maria pierwsza widzi zwycizc mierci. Uwiedziona przez zwodnicz obietnic: Bdziecie jako bogowie znajcy dobro i zo, Ewa staje si przyczyn upadku. Maria za gosi apostoom nowin zmartwychwstania Mesjasza. Kombinacje systematyczne zgadzaj si w jaki sposb z wnioskami wyprowadzonymi metod analogii. Przypadek? By moe. Musz sprawdzi, czy w ikonografii Maria-Magdalena jest przedstawiana w rajskiej scenerii obok Ewy. 12 listopada Noc zapia kogut. Jak normalny kogut ma czelno haasowa w rodku nocy? W samym centrum Parya? Ale w Paryu nie ma kogutw; s tukce rano koszami na mieci konsjerki, skrzypice rolety sklepw, ale nie piejce koguty. Przeraliwe kukurrryku przeszo w znajome drrr telefonu. Obudziam si, doceniajc poetycko snu zamieniajcego mechaniczny dzwonek w sielsk pie drobiu. - Allo? - Suchaj, uoyem wietn bajk! - oznajmi kto radosnym gosem. - Wojtek? Wiesz co, bajki opowiada si moe i na dobranoc, ale ja wanie pi. Zadzwo jutro.

- Ale to nie jest zwyka bajka. To jest bajka niedojebajka. - Daj mi spokj - prbowaam skoczy niedorzeczn rozmow. - Trzy minuty, posuchaj - poprosi Wojtek. - Bajka Niedojebajka: Rycerz Boybd jecha przez las, w ktrym od niepamitnych czasw rozlega si tajemniczy dwik dup, dup. Dzielny rycerz postanowi rozwiza zagadk owego tajemniczego dup, dup. Niestety, mino wiele lat a rycerz Boybd nie rozwiza drczcej go tajemnicy. Co wicej, nigdy nie rozwiza zagadki tajemniczego lasu, w ktrym sycha byo dwik dup, dup. - Koniec. Dobre, nie? - upewnia si Wojtek. - Uwielbiam ci niedojebajkopisarzu. Dobranoc - odoyam suchawk. Cay dzie by podobny do niedojebajki Wojtka. Najpierw prboway mnie zgilotynowa drzwi w metrze, a potem daam si namwi na spotkanie klubu antropologw. Przysuchujc si kilku poprzednim spotkaniom, nie miaam tym razem ochoty marnowa czasu. Nie interesuj mnie problemy feministek, homoseksualistw czy zwierzenia faceta czujcego si lesbijk. Przewodniczcy klubu, zajmujcy si ekologi i pojciem represji w kulturze europejskiej, przekonywa mnie, e dzisiaj maj co specjalnego, szalenie interesujcego, nowatorskiego i w ogle bomba. W sali zebra siedziao kilkanacie osb, krzesa ustawiono po okrgu, trudno wic byo si zorientowa, kto jest zaproszon rewelacj. Szef klubu zacz oczywicie mwi o rwnouprawnieniu homoseksualistw, lesbijek, umoliwieniu winiom prowadzenia normalnego ycia pciowego, o obalaniu przesdw, szkodliwych mitw. Niespodziewanie zmieni temat i przypomina histori japoskiego studenta, ktry bdc w Paryu na kursie jzykowym zaprosi do siebie pewnego wieczoru holendersk koleank. Zaprosi j na kolacj, dosownie na kolacj, bo po uroczym wieczorze pokroi na kawaki i czciowo zjad. Reszt ciaa schowa do lodwki. - Japoczyk zosta uznany za obkanego, ale termin szalestwo nie jest czym umownym? Czy nasze spoeczestwo nie zamyka w szpitalach psychiatrycznych tych wszystkich, ktrych osobowo nie ogranicza si do arbitralnych ram normalnoci? - oskarycielsko pyta spoeczestwo przewodniczcy klubu. - Ludzki organizm zachowuje wiele cech recesywnych, ktre mog si ujawni dosy niespodziewanie. Spoeczestwo jest take swego rodzaju organizmem. Mona si wic spodziewa, e spoeczno ludzka, bdca nawet na bardzo wysokim poziomie rozwoju, zachowa pewne cechy recesywne objawiajce si niejednokrotnie gwatownie, cho nie w duej skali, a poprzez pojedyncze przypadki. Te pojedyncze akty, jak ilustruje nam to wspomniany przykad japoskiego studenta, kwalifikowane s jako czyny osb niepenosprawnych umysowo lub czciej jako akty kryminalne. Spoeczestwo chce zapomnie o swej gatunkowej przeszoci i traktuje represywnie osobnikw bdcych ywym wspomnieniem czasw, gdy kanibalizm by praktykowany rytualnie i

stanowi po prostu cz obrzdw religijnych. Rytualny kanibalizm mia swe rdo w rzeczywistej potrzebie uzupeniania menu naszych prehistorycznych przodkw misem ludzkim. Wymaga tego prawdopodobnie nasz pierwotny metabolizm i wymaga nadal u pewnych osobnikw powiedzmy... recesywnych. Jest to fakt potwierdzany coraz czciej przez kroniki kryminalne. Przeammy wspczesne przesdy i pommy naszym blinim, ktrzy zachowali w sobie pierwotny metabolizm, wsplny niegdy nam wszystkim. Zaprosilimy na dzisiejsze spotkanie Franois, ktry opowie nam o swych przeyciach przewodniczcy wskaza na trzydziestoletniego faceta o zapadnitych policzkach i podkronych oczach. Franois podnis si, ukoni i usiad z powrotem w swym wygodnym fotelu. Przewodniczcy zachca Franois do zwierze. - Bardzo prosimy powiedz nam o swych kopotach, jeste wrd ludzi, ktrzy chc ci pomc, ktrzy na pewno ci zrozumiej. Franois nadal milcza, ale chyba popad w gbsze zamylenie, bo zacz jak wikszo Francuzw w takiej sytuacji duba w nosie. Po chwili ockn si, popatrzy na umiechnitego przewodniczcego i jakby sobie co przypomnia: - Nie, nie jestem wierzcy, no moe czasami, ale raczej nie. Od kilku lat miewam gd, gd czego, czego jeszcze nigdy nie jadem. Zobaczyem kiedy przejechan przez ciarwk starsz kobiet, to byo latem, ciao jeszcze parowao i zrozumiaem, e mj gd to gd ludzkiego ciaa i ludzkiej krwi - Wyzna Franois i zamilk. - Czy zaspokoie kiedy t swoj potrzeb? - zapyta jeden ze studentw. - Tak - odpowiedzia krtko Franois - ale potem si baem, e kto mnie na tym przyapie. - Czy mgby opowiedzie dokadniej, jak zaspokoie swoj potrzeb - dociekliwie pyta ten sam student. Franois popatrzy niepewnie na terapeutycznie umiechnitego przewodniczcego. - Czasami pracowaem jako pomoc szpitalna na oddziale chirurgicznym. Ale naprawd wybieraem to, co zostao po operacjach i ju nikomu si nie przydao. - Czy ten gd opanowuje ci czsto? - zapytaa dziewczyna robica pilnie cay czas notatki. - Raz, dwa razy do roku, chyba. - Moesz dokadnie okreli por roku lub miesic? - pado bardzo szczegowe pytanie. - Nie wiem - szczerze odpowiedzia Franois. - A czy gdyby nie uboczne korzyci z twej pracy, to czy mgby napa na kogo, ot tak na ulicy? - zaniepokoia si nienaukowo dziewczyna o dosy obfitych ksztatach. W tym momencie przewodniczcy podzikowa Franois i zwrci si do nieco skonfundowanego audytorium: - Koledzy, proponuj podpisa petycj domagajc si udostpnienia w szpitalach i orodkach medycznych specjalnych przychodni dla ludzi takich jak Franois. Myl, e jest to

konieczne z kilku powodw. Po pierwsze; pozwolioby to zaspokoi w humanitarny sposb t recesywn potrzeb. Poza tym uniknoby si dziki temu niepodanych przez spoeczestwo przypadkw naruszania prawa. Po drugie; zdejmie si z tych ludzi kompleks nienormalnoci. Wszyscy w kocu zrozumiej, e kanibalizm jest jeszcze jednym z przejaww bogactwa natury homo sapiens. Zreszt taka akcja pozwoliaby nam, antropologom na dogbne, laboratoryjne wrcz zbadanie tego interesujcego zjawiska. I po trzecie; dystrybucja biaka ludzkiego, nikomu ju niepotrzebnego, jak to okreli Franois, bdca pod kontrol medyczn uchroni jego konsumentw przed zakaeniem AIDS. Proponuj zaoy komitet obrony kanibalizmu recesywnego i... Wyszam z zebrania nie dlatego, ebym miaa co przeciwko obronie kanibalizmu recesywnego. Nawet wzruszya mnie historia Franois, ale nie lubi przynalee do komitetw bdcych zalegalizowan i skostnia form aktywnoci spoecznej. 15 listopada Najlepsz prac powicon ikonografii Marii-Magdaleny jest ksika Mademoiselle Madeleine Delpierre. Ksika ta pozostaa w rkopisie i znajduje si w bibliotece Luwru. Nie jestem studentk Szkoy Luwru wic nie mog korzysta z jej wspaniaego ksigozbioru. Prbuj przekona jednak bibliotekarza, eby poyczy mi do czytelni t jedn jedyn ksik, ktrej nigdzie indziej nie mona dosta. - Nie wolno. Musi si pani zapisa do Szkoy Luwru. Nie mam ochoty zapisywa si do tej snobistycznej szkki dla panienek z dobrych domw. Ale co innego mi pozostao. - Dobrze, zapisz si na jeden semestr. Gdzie jest sekretariat? - Niestety, teraz mamy poow listopada i nie przyjmuje si nowych studentw poinformowa mnie z satysfakcj bibliotekarz. - No to jak? eby wypoyczy ksik musz si zapisa, ale zapisa si nie mog bo ju jest za pno. Bibliotekarz wzruszy ramionami i poszed je niemiertelne petit djeuner. Pani, ktra go zastpowaa powiedziaa, e nie musz si nigdzie zapisywa. Ten jeden, jedyny raz mog przeczyta ksik w czytelni. Praca Mademoiselle Delpierrc, napisana w roku 1947, okazaa si by prac doktorsk i znajdowaa si wedug katalogu w archiwum biblioteki czyli w zupenie innym budynku. Przeszam przez Cour Carre, dostaam przepustk i dotaram do archiwum. Bardzo sympatyczna pani przejrzaa katalog, w ktrym wyczytaa e praca Mademoiselle Delpicrre znajduje si w bibliotece Muzeum Galliera.

C przyjemniejszego, jak przejecha si metrem, midzy stacjami Luwr i Jena. Na miejscu dowiedziaam si, i Muzeum Galliera jest Muzeum Mody i Stroju, a do biblioteki mona wej wycznie po wczeniejszym (przynajmniej o dzie) zaanonsowaniu si sekretarce. Zrobiam cierpitnicz min cudzoziemca spieszcego si wanie na samolot do swego zamorskiego kraju i w kocu portier pozwoli mi wej. Panie bibliotekarki, zdumione moim pytaniem o prac Mademoiselle Delpierre stwierdziy, e w Luwrze na pewno kto si pomyli, bo one adnej ksiki o Marii-Magdalenie nie maj. Wracam do Luwru, telepic si p godziny zatoczonym metrem. Przepustka, Cour Carre, bardzo uprzejma pani jeszcze raz sprawdza katalog i odsya mnie z powrotem do Muzeum Galliera. Tam ponownie pertraktacje z portierem i znowu zdumione panie bibliotekarki, ale tym razem zdumione nieco rozsdniej: - Jak u nas w muzeum stroju moe by ksika o witej i w dodatku o witej, ktrej jedynym strojem byy jej wosy. Mocny argument, ale nie mam siy wraca do Luwru. Namawiam panie do poszperania w katalogu, lecz ku memu zdziwieniu dzwoni do dyrektorki Muzeum. Po chwili dyrektor zjawia si osobicie w postaci uroczej starszej pani przedstawiajcej si mi jako Mademoiselle Delpierre. Miaam ogromne szczcie, e Mademoiselle Delpierre jeszcze cieszy si dobrym zdrowiem i pracuje, w przeciwnym razie nigdy bym nie moga przeczyta doktoratu, ktry przechowuje u siebie w prywatnym mieszkaniu a nie, jak to mylnie informuj katalogi, w bibliotece Muzeum Galliera. Opacio si poszukiwanie pracy Mademoiselle Delpierre. Dziki niej znalazam fotografi dwunastowiecznego portalu kocioa w Neuilly-en-Donjon, na ktrym przedstawiono zarazem Mari-Magdalen i Ew. Po lewej stronie paskorzeby - Adam i Ewa w Raju jedzcy owoc zakazany: Grzech. Po prawej - uczta u Szymona, Maria-Magdalena jawnogrzesznica pochylona przed Chrystusem namaszcza olejkiem Jego stopy: Pokuta. Poniej Madonna trzymajca Dziecitko i Trzej Krlowie oddajcy Mu pokon. Komentarz pod opisem portalu: Jest to najbardziej rozbudowana scena namaszczenia stp Chrystusa. W redniowiecznej sztuce francuskiej scen t ograniczano do przedstawienia MariiMagdaleny i Jezusa pomijajc pozostae postacie. Jeli para Adam-Ewa bya dla gnostykw alegori androgynicznoci, to jak rol odgrywa w tej symbolice Maria-Magdalena porwnywana do Ewy? Stopy, gowa, wiea, Maria z Magdali, Maria Matka Jezusa, Ewa. A jak rozumie nastpujcy fragment Ksigi Rodzaju: Wprowadzam nieprzyja midzy ciebie a niewiast, pomidzy potomstwo twoje a potomstwo jej: ono zmiady ci gow, a ty zmiadysz mu pit. Musi istnie proste wyjanienie, ale jak na nie trafi? MarioMagdaleno pom, bo sama nic tu nie wymyl.

17 listopada Po przyjedzie do Francji spotykaam Polakw nie mieszkajcych w kraju od czasw stanu wojennego i Polakw bdcych zagranic od paru miesicy czy dni. Jedni i drudzy zadawali mi to samo pytanie - A co tam w Polsce, co nowego? Jak tam jest teraz? W zalenoci od zainteresowa i dociekliwoci pytajcego wydubywao si wspomnienia sprzed kilku lat lub tygodni. O cenie sera, dolarw, o tym jakie to byy zadymy w Hucie, wspomnienia do wyboru do koloru. Jedno ze wspomnie jest tak fotogeniczne, filmowe, e a kiczowate: Maj 88. ZOMO weszo noc do strajkujcej Huty; pobici robotnicy, niesprawdzone ale bardzo prawdopodobne wieci o zabitych i ciko rannych. Na Uniwersytecie Jagielloskim wiec, w czasie ktrego mamy przegosowa czy rozpoczynamy strajk solidarnociowy, czy idziemy do domu. Przemwienia o jakiej racji stanu, o bezsensownym naraaniu substancji (chyba narodowej, nie usyszaam dokadnie), przed Collegium Novum stoi ciarwka pena osikw z Brygady Antyterrorystycznej. Pytany o rad hutnik mwi, e nie moe za nas decydowa. Huta mimo koszmarnej nocy strajkuje nadal i strajk Uniwersytetu w rodku miasta byby czym sensownym. Cz tumu chce strajkowa, cz nie chce. Ci, ktrzy przynieli jedzenie i piwory prbuj przekona realistw do zostania. Wszystko jak w koszmarnym nie, to co powinno by logiczne i rzeczywiste znika, sycha ju tylko z gonikw proby o spokj, rozwag i wybranie innej formy oporu. Kto wymyli, eby wysa telegram do Papiea. Absurd, ale prawie nikt si nie mieje, ukadaj zdania informujce o amaniu prawa i naszej studenckiej niezgodzie na taki stan rzeczy. Wieczorem w miasteczku akademickim ogoszono strajk. Do dziwny pomys strajkowania w akademikach, ale jest nadzieja, e po pewnym czasie przeniesiemy si do Collegium Novum. Niewielu chce co robi, plakatowa miasto, pomaga rodzinom pobitych hutnikw, rzuca ulotki. Wikszo zostaje w pokojach i wkuwa do sesji albo wynosi si do domu w strachu, e ZOMO wejdzie do akademikw. Siedzimy w Akropolu prbujc robi transparenty: polonista i historyk wymylaj napisy, ja szukam ludzi umiejcych czytelnie pisa i filozof Lemke - fizyczny, wspinajcy si po gzymsach i parapetach naszego kilkunastopitrowego akademika by przymocowa gotowe ju, wymalowane na przecieradach transparenty. Jak pniej si okazao, filozof Lemke mia oczy zakropione atropin i by w lekkim szoku (wstrzs mzgu) po utarczce z policj. Bardzo szybko skoczyy si nam farby. Noc, sklepy zamknite a do rana trzeba oplakatowa mury. Biegalimy po pokojach proszc o przynoszenie do wietlicy plakatwek, pisakw, akwareli, czegokolwiek czym mona robi napisy. Po godzinie poszam zobaczy czy kto w ogle cokolwiek przynis. Znalazo si kilka wyschnitych farb i do due pudeko, a w

pudeku... kilkanacie pomadek do ust; rowych, czerwonych, ceglastych, na wp zuytych, dopiero co otworzonych. Gdybym bya chopakiem by moe nie doceniaabym gestu tych dziewczyn z Akropolu. Ale kilkanacie pomadek, w roku 88 w Polsce, gdzie kupienie naprawd dobrej szminki firmy Celia czy Pollena, dziki ktrej usta przypominayby cho troch usta modelek z Vogue, a nie charakteryzacj Lady Macbeth w ostatnim akcie, byo przedsiwziciem wymagajcym szczcia, czasu i przede wszystkim niemaego wydatku w porwnaniu z otrzymywanym stypendium. Szminki byy uywane, wic te ulubione, starannie dobrane i zdobyte po odstaniu kolejki przed sklepem kosmetycznym. Zabraam pudeko dla siebie i jest jedyn rzecz z przeszoci, ktr przechowuj w moim rodzinnym domu w Polsce. Nigdy nie mogam zgromadzi adnych rzeczy. Cigle si przeprowadzajc zostawiaam garnki, rysunki, obrazy, ksiki. W cigu kilku lat zmieniam mieszkania, pokoje chyba dwadziecia razy i ksiki byy zawsze najwikszym kopotem, wic zrezygnowaam z robienia prywatnej biblioteki. Jeli nieopatrznie kupiam jak ksik, przy kolejnej przeprowadzce oddawaam j znajomym, by tuczya ich pki i szafy. We Francji konsekwentnie ksiek nie kupuj. Mimo pokusy kolorowych okadek, niewielkich formatw wol chodzi do bibliotek ni do ksigar. Mj dom mia zawsze pi minut - tyle ile potrzeba na zapakowanie duego plecaka. Pudeko pene kolorowych szminek wziam specjalnie na pamitk bo byo ono czym tak dziwnym, e mogo by komentarzem do tamtego czasu, czasu nibytu jakby powiedzia poeta Krzepicki. 20 listopada W bibliotece przy Svres Babylone mona siedzie godzinami. Czytelni zapeniaj szafy wyda dzie kompletnych Ojcw Kocioa, a na zapleczu stoj pokryte kurzem dwie ogromne pki wydawnictw ezoterycznych. Na parterze mona kupi herbat, kaw, czekolad. Peen komfort zachcajcy dyskretnie do pracy. Signam dzisiaj znowu do pism witego Hieronima i trafiam na zdanie: Niech nikt nie myli tej kobiety, ktra namacia gow Chrystusa perfumami z t, ktra obmya mu stopy i dalej: Ta druga obmya mu stopy zami i osuszya swymi wosami - nazywa si j otwarcie kurtyzan. Co do tej pierwszej tekst nie mwi o niej nic podobnego. Kurtyzana nie mogaby dotkn gowy Pana. Mimo e w Ewangelii Jana 11,1-3 jest jednoznacznie napisane: Maria za bya t, ktra namacia Pana olejkiem i wosami swoimi otara Jego nogi. Orygenes pisze to samo co w. Hieronim dodajc jeszcze, e grzesznica musiaa obmy stopy Chrystusa, wita natomiast Jego gow. Dom Szymona dotknitego trdem, w ktrym miaa miejsce scena namaszczenia stp Chrystusa napeniony by wedug Orygenesa odraajcym zapachem majcym symbolizowa

panowanie za w wiecie. Sdz, pisze Orygenes, e trdowaty jest postaci demoniczn, to ksi tego wiata. Szymon, kurtyzana, wita. A czy Helena, ubstwiona Idea nie bya kurtyzan zanim Szymon Mag odnalaz j w domu rozpusty i uzna za wcielenie Wiecznej Kobiecoci. Oczywicie Orygenes piszc o Szymonie, ktry goci w swym domu Chrystusa i pokutujc kurtyzan, nie mia na myli Szymona Maga. Ale by moe tak kategoryczne rozdzielenie postaci witej i jawnogrzesznicy w pismach Orygenesa i w. Hieronima miao jaki zwizek z herezj szymonian, moe byo obron przed ni. O Szymonie Magu i Helenie powinnam co znale w ksikach Cullmanna i Quispela. 21 listopada Quispel: Helena w gnozie szymonian (II w. n. e.) uznawana bya za ide stwrcz, eski aspekt Boga. Przedstawiano j z pochodni w rku jako t, ktra pokazao wiato demonom chaosu. Rzecz dla mnie bardzo interesujca: Helena, by potwierdzi sw bosko, ukazaa si wyznawcom jednoczenie w kilku oknach wiey. Quispel wykorzystuje ten fakt, by wyjani skd si wzia za opinia Heleny: W Antyku wiea (gr. purgos) suya jako pomieszkanie (tegos). Jeli szymonianie mwili, e Helena staa na wiey (epi purgou) to mogo by rwnie dobrze zrozumiane jako stanie na dachu domu, co byo rwnoznaczne w jzyku greckim z oddawaniem si prostytucji. Niewiele mi si na razie wyjania, ale pewne zbienoci s zadziwiajce. Wiea (hebr. MiGDoL) moga si kojarzy w jzyku greckim, a jest to jzyk w ktrym spisywano Ewangelie, z prostytucj. Quispel pisze, e Helena symbolizowaa dusz, ktra upadla w wiat ciemnoci, gdy kierowaa ni podliwo. Kurtyzana, podliwo, cudzostwo - wszystko to si wie w logiczny cig alegoryczno-symboliczny. Przyczyn upadku Sophii gnostykw, podobnie jak Heleny (gnoza szymonian miaa swj pocztek w czasach przedchrzecijaskich), jest take podliwo. Upada dusza (metafizycznie), kobieta upada (moralnie) - ciekawa analogia. Tumaczy ona chyba popularno Marii-Magdaleny w niektrych krgach gnostyckich: Maria-Magdalena, bdc kurtyzan czyli kobiet upad, stanowia odpowiednik Sophii, uwizionej w wiecie ciemnoci. Tak jak i Sophi, Mari-Magdalen ratuje Chrystus uwalniajc j z grzechu. Upada Sophia jest przeladowana przez siedmiu archontw, podobnie jak Maria-Magdalena przez siedem duchw nieczystych.

W gnozie walentyniaskiej upada Sophia pragnie powrci do krlestwa wiatoci. Miejscem jej pobytu jest Pathos (gr. cierpienie). Ojciec litujcy si nad losem Sophii wysya Chrystusa by uwolni j z Pathosu. Czy istnieje tu pewna analogia do losw Marii-Magdaleny? Chyba tak, bowiem i MariaMagdalena przebywa w domu cierpienia, jak mona by przetumaczy hebrajskie sowo Betania. Chrystus jeden jedyny raz przybywa do Marii (tak jak Chrystus przyby do cierpicej Sophii) i miejscem tym jest wanie Betania. Zazwyczaj to Maria-Magdalena poda za Mistrzem; przychodzc do domu Szymona, idc za nim a na szczyt Golgoty. To ona pierwsza biegnie do grobu Chrystusa, a gdy syszy Jego gos jeszcze musi si odwrci i postpi krok naprzd usiujc Go dotkn. Tylko dwa razy mwi si w Nowym Testamencie o tym, e Chrystus idzie w kierunku Marii-Magdaleny. Za pierwszym razem jest to scena poprzedzajca wskrzeszenie azarza w Betanii. Ale wczytujc si w tekst mona zauway, e jednak i tym razem Maria-Magdalena idzie do Mistrza, a miejscem ich spotkania nie jest Betania: Jn. 11.28-31 ... [Marta] przywoaa po kryjomu swoj siostr, mwic: Nauczyciel jest i woa ci. Skoro za tamta to usyszaa, wstaa szybko i udaa si do Niego. Jezus za nie przyby jeszcze do wsi, lecz by wci w tym miejscu, gdzie Marta wysza Mu na spotkanie. W takim razie mona uwaa, e Chrystus zmierza w kierunku Marii-Magdaleny tylko raz; w scenie uczty w Betanii; k. 10.38-40: W dalszej ich podry przyszed [Chrystus] do jednej wsi. Tam pewna niewiasta, imieniem Marta, przyja Go do swego domu. Miaa ona siostr imieniem Maria, ktra siada u ng Pana i przysuchiwaa si Jego mowie. W czasie tej uczty Maria ...obraa najlepsz czstk, ktrej nie bdzie pozbawiona. Czy rzeczywicie taka symbolika bya oczywista dla gnostykw czytajcych Ewangeli Marii-Magdaleny, czy te jest to mj wymys - zabawa sowami (Pathos, Betania), onglerka cytatw i analogii. Zostaje jeszcze zagadka witej kurtyzany (Marii z Magdali), ubstwionej ladacznicy (Helena). 24 listopada W kady pitek po seminaryjnej analizie, strona za stron dzie Rbana Maura, porzucam fascynujce redniowiecze i przenosz si za pomoc windy, trzy pitra wyej do sali 802, w nie mniej ciekaw wspczesno. Siadam na parapecie, jeli si spni szukam wolnego miejsca na pododze i przez dwie godziny podziwiam apokaliptyczn walk Prawdy z Kamstwem, Faktw z ich Interpretacj. Scen tych zmaga jest cotygodniowe seminarium profesora Alaina Besanona, a ich uczestnikami profesor wraz z grup swych zwolennikw oraz jego przeciwnicy skupieni wok sowietologa Wladimira Berelowicza. Wszystkie dyskusje dotyczce wojen na Bliskim Wschodzie

lub suszy w Afryce s tylko pretekstem do poruszenia kwestii fundamentalnej: czy pierestrojka jest wycznie manewrem majcym wzmocni wadz Gorbaczowa, czy te rzeczywistym kocem komunizmu. Kade posunicie polityczne Gorbiego jest interpretowane przez grup prof. Besanona wedug wykadni: prowokacja, sprytna przemylana prowokacja. Zwolennicy Berelowicza natomiast twierdz, e pierestrojka jest kocem prowokacji i wszystko idzie na lepsze oprcz sposobu mylenia besanconowcw. Jeliby ten schemat podziau uproci, wzbogacajc zarazem interpretacj spojrze rzucanych sobie nawzajem w czasie dyskusji przez adwersarzy, to mona by si omieli zgadn, co uczestnicy seminarium wzajemnie o sobie myl. Mianowicie grupa Besanona powoujc si na fakty polityczne i znakomicie argumentujc swe opinie, spoglda na swych seminaryjnych przeciwnikw z wyrazem wyszoci i lekkiej odrazy, posdzajc ich o niedoinformowanie, zwiedzenie przez propagand lub po prostu o kryptobolszewizm. Grupa Berelowicza zaprawiona w bojach dyskusyjnych, komentujc te same fakty nadaje im przeciwn interpretacj i rzuca spojrzenia w kierunku prof. Besanona oraz jego sympatykw majce wyraa wspczucie, politowanie - ot, ofiary paranoi. Z tym, e popadamy tu w pewn puapk; jeli rzeczywicie sposb mylenia besanconowcw trci o paranoj to jednak racja jest po ich stronie, bowiem w myl zasad metodologii uywaj narzdzia adekwatnego do przedmiotu poznania, a komunizm jest bez wtpienia tworem paranoidalnym. W Berlinie rozsypuje si Mur, grupa Berelowicza triumfuje: a nie mwilimy, komunizm kruszeje, widzicie teraz, e mamy racj. Na co grupa prof. Besanona replikuje: zobaczycie, e przez ten Mur Rosjanie wejd do Niemiec. Ogldamy wanie pocztek dyskretnego neutralizowania i wchaniania Europy Zachodniej. Spr toczy si w towarzystwie emerytowanych konsulw, doradcw politycznych, renomowanych dziennikarzy oraz kilku studentw o niespotykanie bogatej wyobrani. Kibicuj jednemu z takich modziecw ubarwiajc jego fabuy realiami z ycia Europy Wschodniej. Ostatnio zasugerowa on, e Czarnobyl jest pierwszorzdnie wykorzystan klsk, gdy w odpowiednim momencie ZSSR moe zaszantaowa Europ odblokowaniem zasypanych reaktorw. Emerytowani konsulowie take opowiadaj ciekawe historie, z tym, e nie z przyszoci a z przeszoci, wspominajc sw prac na placwkach. Jeden z konsulw przyjecha niedawno z Zimbabwe, gdzie AIDS jest chorob tak popularn jak u nas katar jesieni. W opustoszaych wioskach snuj si tylko starcy i mae dzieci. Jak wiadomo, nie wynaleziono jeszcze leku na t chorob, ale od czego osignicia medycyny ludowej? Ot pewien szaman wymyli, e skutecznym sposobem pozbycia si tej choroby jest zgwacenie biaej kobiety. Kiedy kilku chorych sprbowao tej kuracji na ulicach Harare, wszystkie biae kobiety opuciy Zimbabwe. Logicznie

mylc przysza teraz kolej na biaych mczyzn, bo czemu by nie uzna, e najlepszym lekarstwem na AIDS jest zgwacenie biaego mczyzny w zastpstwie biaej kobiety. Inna historia miaa miejsce w Kongo, gdzie ktry z tamtejszych kacykw po uzyskaniu dyplomu szkoy katolickiej da si nawrci na marksizm by zabezpieczy sw wadz zarwno z prawa jak i z lewa. Niestety jego przyspieszona europeizacja nie spodobaa si wspplemiecom. Pewnego dnia szaman zacz odprawia jakie czary i kacyk znikn, fizycznie znikn. Po seminarium id znw do biblioteki, ale nie ma co przeglda rnych ksiek liczc wycznie na przypadek. Trzeba dziaa wedug metody. Metoda polega na cigym myleniu o jakiej kwestii. Nawet, gdy si o niej od czasu do czasu zapomina, umys nasz dalej pracuje nad tym, co mu zadalimy i jak bardzo powolny komputer daje w kocu odpowied: Jeli chcesz wiedzie dlaczego istniao tak atwe przejcie od postaci prostytutki do postaci witej, pomyl o kulcie Wielkiej Bogini czczonej w Syrii i Palestynie, czyli tam, gdzie yy Maria-Magdalena i Helena. Bior ksik Jamesa o Bogini Matce. W rozdziale o Bliskim Wschodzie znajduj, e ju w Epoce Brzu na terenie Palestyny oddawano cze Wielkiej Bogini. Z zachowanych przekazw wiadomo, e nazywano j prawdopodobnie Anat, Asherat, Astarte lub Asharoth. W Syrii i Palestynie kult Bogini by zawsze zwizany z obyczajem witynnej prostytucji. W Izraelu czczono razem Asherat i Baala - boga podnoci. Od czasw gdy kult Jahwe zacz wypiera kult Baala rytuay uprawiane przez witynne prostytutki zaczy powoli zanika. Ale sam kult przetrwa a do epoki po Exodusie, mimo wysikw Jozajasza, ktry zniszczy apartamenty witynnych prostytutek praktykujcych swe obrzdki ku czci Asherat w wityni Jerozolimskiej (II Ks. Krlewska 23.7). Jeeli nawet nie akceptowano wicej wynajmowania witynnych prostytutek, to pienidze zarobione przez nie skadane byy ku czci Jahwe (Deut. 23.18). Kapanki Astarte - witynne prostytutki, czyli wite ladacznice. W sowniku biblijnym znalazam, e prostytucja to synonim idolatrii. Kadosz V7]1p albo kadosza fT\U 7~1 poznaczaj chopca lub dziewczyn, ktrzy czcz idole powicajc im swoj niewinno i cudzooc. Sowo oznaczajce wito, rytua, oczyszczenie brzmi take kadosz V7]lp. Podwjne znaczenie sowa kadosza (wito, prostytucja) zachowao w sobie histori przejcia od witynnego kapastwa wyznawczy Astarte do uznania ich za zwyke prostytutki. wita - prostytutka, c atwiejszego (Szymon Mag mwi po hebrajsku) jak to przejcie pomidzy identycznie brzmicymi sowami kadosza. W gnozie dusza ludzka jest dusz upad i wznosi si ku Pleromie osigajc doskonao. Maria-Magdalena, grzesznica z Wiey pokutowaa, by wznie si ku doskonaoci. Dziki dzisiejszemu odkryciu mog nie tkn adnej ksiki przez kilka dni. Daj sobie zasuony tygodniowy urlop.

1 stycznia 90 Mj pierwszy Sylwester w Paryu. Bylimy z Cezarym niedaleko uku Triumfalnego, trudno okreli czy na balu, zabawie czy przyjciu, bo wszystko zaley, o ktrym momencie imprezy si mwi. Przed pnoc wpad Major, chwyci megafon i pobieg robi happening na Champs Elyses. Po noworocznym toacie poszlimy zobaczy sylwestrowe szalestwo na ulicach. Szalestwo cigno si od Placu Gwiazdy a do Placu Concorde caujc wszystkich napotkanych przechodniw. By nie by zmuszonymi do obcaowywania si z mijajcymi nas radonie rozpiewanymi Francuzami, Algierczykami i wycieczkami Amerykanw, brnlimy przez tum namitnie si obejmujc. Darzc si trwajcymi kilka metrw pocaunkami niewiele widzielimy: par Amerykanw opatulonych jednym skafandrem kochajcych si na siedzco tu koo uku Triumfalnego; rzd kilkunastu panw w wieku od dziesiciu do dziewidziesiciu lat obsikujcych zgodnie naronik eleganckiego domu. Mniej ni my widzieli na pewno kierowcy samochodw, ktre ugrzzy w tumie. Po szybach wozw spywa szampan, od czasu do czasu kto yczliwy prbowa caowa pasaerw poprzez szczelnie zasunite szyby. Rozemiani Wosi wysiedli ze swego wycieczkowego autobusu, rozbujali go i przewrcili krzyczc: Viva Italia! Byli tak kompletnie pijani, e umiechali si bogo do biegncych ku nim chopcw z CRS-u. Wycofalimy si na imprez. 10 stycznia Ora et labora, labora, labora. Po feriach trudno wrci do ksiek. Prbuj zrobi troch notatek w bibliotece, ale co chwil schodz na d napi si herbaty i pogada. W poudnie zrezygnowaam z jakiejkolwiek pracy, postanowiam zje obiad w Mac Donaldzie. Niosc tac z jedzeniem poliznam si i rozsypaam, rozlaam cae drugie danie. Na dodatek lody byy w czym, co roztrzaskao si na kawaki. Podbieg do mnie natychmiast pan z obsugi i skierowa do kasy. Miaam przy sobie tylko pi frankw. Panienka w kasie nie zadaa ode mnie adnych pienidzy za szkody, wrcz przeciwnie, naoya na moj tac to samo co zamwiam poprzednio i jeszcze przeprosia za lisk podog, na ktrej tak atwo straci rwnowag. Lenistwo jest grzechem, a grzeszy najprzyjemniej w towarzystwie, zadzwoniam wic do Cezarego namawiajc go na kino. Kupilimy biae bordeaux i popijalimy je ogldajc Moje noce s pikniejsze od waszych dni uawskiego. Historia trzydziestoletniego informatyka-arystokraty dowiadujcego si, e jego mzg zerany jest przez nowotwr, taki mniej wicej pomys, a potem ju tylko uawski: cudowne obrazy, szalestwo, traktaty metafizyczne i wszystko na koniec utopione w koyszcym si uspokajajco oceanie.

Diabe uawskiego jest najlepszym polskim filmem. Arcydzieem geniuszu ludzkiego i nieludzkiego, nie na gusty wychowanych na filmach moralnego niepokoju. Diabe? Film symboliczny? Pokaza wntrze wieowca i fiata 126 p plus rozterki szlachetnego Maliniaka co nie chce wzi apwki - to jest zrozumiae, ale pokaza wntrze duszy, nie sumienia a duszy, tego pokaza si nie da, bo tego nie ma. Maliniak jest, duszy Maliniaka nie ma. Nie mam nic przeciwko filmom moralnego niepokoju, mam jedynie al do filmw, ktre nigdy nie powstay, bo byy zbyt pikne by by zrozumiae. Diabe to film metafizyczny, historyczny, wspczesny (marzec 1968). Zdarzenia sprzed dwch wiekw i sprzed kilku lat czy w nim ten sam polski nastrj - wyczerpania si w obdzie niemonoci i usprawiedliwie ewidentnej zdrady przez racj stanu. Skd diabe, skoro wszyscy stracili wolno i nie ma ju kogo kusi. Gwny bohater przesiedzia pocztek pierwszego rozbioru Rzeczypospolitej w wizieniu, nie mia wic okazji zmieni jak inni pogldw i podda swego punktu widzenia agodnej ewolucji olepiajcej rozsdek. yjc tak jakby Polska jeszcze istniaa, zachowuje si jak osoba wolna, co w rzeczywistoci wyglda na szalestwo. Do ostatniego czowieka majcego woln wol przystpuje diabe i kusi. Kusi nawrceniem na odmienion rzeczywisto. Mwiono, e Diabe epatuje okruciestwem. Przyzwyczajeni do dosownoci komiksw zapominaj, i w dziele sztuki krew bywa alegori. Ogldajc ten film z 1972 roku wydawao si jasne, e uawski wyjedzie z Polski - cierpiaem za wielu, mylaem za wielu i nic tu po mnie. 17 stycznia Lenistwo ukarane. Dzisiaj w bibliotece ucieszona Alicja podaa mi ksik specjalnie dla mnie odoon: Maria-Magdalena i jej tajemnica Jacquesa Bonneta. Przegldam, przegldam i ju wiem, e caa moja praca na darmo. Ksika Bonneta wydana bya w 88; gdybym przyjechaa do Francji rok wczeniej, rok wczeniej zaledwie. Teraz mj dyplom uznany bdzie za plagiat. Powlokam si do domu w nastroju dekadenckim - nic wicej nie zrobi, stracone p roku pracy. Cezary prbowa mnie pociesza: - Czy to co piszesz jest identyczne z tekstem Bonneta? - Tak, i on napisa wicej ni ja o wiey i o 77. - Ale nie ma na pewno nic o Helenie, Szymonie Magu, nie ma wytumaczenia zwizku midzy prostytutk a wit, nie ma o Betanii. - Nie ma, ale on te wpad na trop Sophii i rozwin genialnie komentarz do Pieni nad Pieniami - lamentowaam - nic wicej nie napisz, za pno eby zmieni temat, poowa roku. - No to jak nie chcesz pisa, to marsz do roboty. Zapomniaa ju jak zmywaa podogi i pracowaa noc w uroczej fabryce konserw? - znca si nade mn Cezary.

- Do mam szorowania podg w czyim domu, nie nadaj si. - A to niby czemu? - Bo jestem za wta, to mi nudzi i przez ten czas zrobiabym wiele innych poytecznych rzeczy. Nie jestem stworzona do cikiej pracy. W bibliotece owszem, ale nie przy tamie czy balii. - Pycha w tobie icie ksica - skomentowa moj obron Cezary. - Czemu ksica? - zainteresowaam si przypominajc sobie genealogi bliszych i dalszych krewnych. - Zapomniaa kto jest ksiciem tego wiata? Do mazgajenia si. Bonnet napisa kilka ksiek, a ty jeste studentk i mniej od ciebie wymagaj. Poza tym on nie dal adnej ikonografii. Musisz teraz zrobi dwie rzeczy: poczy w jaki sposb swe rozwaania ze redniowieczem, ju to zrobia dajc cytaty z Rbana Maura, i wykorzysta prac Bonneta. - Nie mog pisa plagiatu - zwtpiam w warto rad mego ma. - Nie namawiam ci do spisywania z jego ksiki. Pomyl, on da cay rozdzia o Pistis Sophii i Pieni nad Pieniami, a wic zwalnia ci to od tych dwch rzeczy. Powoujesz si w bibliografii na Bonneta, e on ju udowodni pewne zwizki, i idziesz dalej. Powiedziane nie znaczy zrobione, ale sprbuj. 7 lutego Nosz wszdzie ze sob ksik Bonneta i sprawdzam: napisa to czy nie, znalaz t analogi czy nie. Zaczam pisa o Artemis. Bonnet te oczywicie ma taki rozdzia. Powouje si w nim na orzeczenie pierwszego synodu w Efezie, wedug ktrego: Po zmartwychwstaniu Chrystusa Jan aposto i wita Dziewica Maria przybyli do Efezu a wraz z nimi Maria-Magdalena. Cytuje take Strabona opisujcego jak mieszkacy Phocei uciekajc przed inwazj barbarzycw zawinli swym statkiem do Efezu. W miecie tym bya jedna z najsynniejszych wity Artemis. Kapanki bogini przyczyy si do uciekinierw i po dugiej podry dotary razem z nimi w okolice delty Rodanu, gdzie zaoyy sanktuarium bogini oww. Na pocztku XX wieku przebudowujc ulice Marsylii znaleziono stele Artemis pochodzce z owej wityni dominujcej kiedy nad starym portem. Bogini efezjaska bya pocztkowo neolityczn Bogini Matk, ktra w mitologii greckiej przybraa imi Artemis a u Rzymian Diany. Zadziwiajcy przypadek, ale w to samo miejsce, co niegdy statek uciekajcych kapanek, przybya do Marsylii wygnana z Efezu przez pogan Maria-Magdalena. Marsylczycy czcili wit chrzecijask rwnie gorco, co kilka wiekw wczeniej Artemis efezjaska. James pisze, e kult Artemis w Efezie mia charakter orgiastyczny, a w jej sanktuarium praktykowano witynn prostytucj. Spord wszystkich kobiecych postaci Nowego Testamentu

tylko Maria-Magdalena, sprzed swego nawrcenia, mogaby by postaci analogiczn do kapanek Artremis. Bonnet tumaczy atwo z jak Marsylczycy przyjli now religi pewnym podobiestwem midzy tym z czym kojarzy im si mogy Artemis i Magdalena. Mianowicie sowo ekmassein, uyte przez w. ukasza dla wyraenia sposobu w jaki zapakana kobieta wycieraa swymi wosami stopy Chrystusa, sugeruje rozdzielenie wosw na dwa warkocze. W Antyku przedstawiano Mari-Magdalen wanie z dugimi warkoczami, a nie jak w czasach pniejszych przykryt paszczem rozpuszczonych wosw. Natomiast Artemis, zwaszcza Artemis efezjask, nazywano euplokamos co znaczy o piknych warkoczach. 16 lutego Na seminarium zaproszony zosta profesor * z Rennes. Mwi bardzo ciekawie o redniowiecznej sztuce woskiej. Jako e by specjalist od sztuki redniowiecznej, nie ulegao wtpliwoci, e ma w pamici kad rzeb, obraz, fresk powstay midzy schykiem Cesarstwa Rzymskiego a cinquecentem. Jak nie skorzysta z tej zaproszonej skarbnicy wiedzy: - Panie profesorze, czy w redniowiecznej sztuce woskiej istniej tryptyki lub portale z jednoczesnym przedstawieniem Raju oraz Marii-Magdaleny? Chwila zastanowienia i profesor podaje dane bibliograficzne, na znalezienie ktrych musiaabym powici kilka miesicy: - Takie przedstawienia s bardzo rzadkie. We Woszech, o ile si nie myl, mona mwi o dwch. Pierwsze znajduje si w sienneskiej Pinakotece, a drugie we Florencji w muzeum... 20 lutego Szukam dalszych podobiestw midzy Artemis a Mari-Magdalen. Jeli nic wicej nie znajd 1:0 dla Bonneta. Wycignam w czytelni wszystkie albumy o sztuce antycznej. W jednym z nich znalazam zamiast zdj rysunki czy, jak si dawniej mwio, sztychy. 20 stron o Efezie i kulcie Artemis. Bogini podnoci, bogini oww przedstawiona w rnych stylach, zawsze sztywno wyprostowana, otoczona zwierztami. Wraenie wertykalnoci jej postaci podkrela jeszcze uczesanie, tzn. ozdoby wplecione w jej wosy. W pewnym momencie nie jestem ju pewna, czy to co widz nie jest iluzj stworzon przez oczy zmczone pogoni za tajemnic wiey. Czytam powoli opis pod ilustracj i rzeczywicie rzecz wieczca gow efezjakiej Artemis z Muzeum w Neapolu jest wie. Maria z Magdali, Maria z Wiey, Artemis z wie na gowie - musi by jeszcze wicej podobiestw.

Jeli kult Marii-Magdaleny wypar kult Artemis to znaczy, e wita chrzecijaska musiaa przej cz obowizkw pogaskiej bogini opiekujcej si owami i podnoci W Zotej Legendzie krl i krlowa Marsylii nawracaj si na chrzecijastwo, gdy otrzymuj od Marii-Magdaleny obietnic, e bd mieli syna. W roku 769 ksi i ksina Burgundii, nie mogc doczeka si potomstwa, wysyaj zaufanego mnicha na poudnie Francji z misj zdobycia relikwii Marii-Magdaleny. 25 lutego Artemis - bogini oww przedstawiano z czsto z sokoem w doni. Sok by take ptakiem Isthar. W Egipcie symbolizowa wyzwolon dusz unoszc si do innego wiata. W redniowiecznej Europie natomiast przedstawia wyzwolenie z grzechu, a zwaszcza z grzechu cudzostwa. Jeeli sok przypisany by Artemis i symbolizowa dusz wyzwolon z grzechu, to musz istnie przedstawienia Marii-Magdaleny z sokoem. W Les saints compagnons du Christ Emila Malea jest wzmianka o niejakim ukaszu z Lejdy (XVI wiek) malujcym Mari-Magdalen z sokoem odpoczywajcym na jej doni. W Bibliothque Nationale przechowywany jest manuskrypt z czasw Franciszka I, gdzie na kilku ilustracjach ukazano Mari-Magdalen w czasie polowania trzymajc sokoa a take Mari-Magdalen grajc na flecie i tamburynie. Franciszek I to co prawda ju renesans, ale wyczytaam, e pierwsze wzmianki o Marii-Magdalenie z sokoem pochodz z redniowiecznych misteriw. Skd pomys ukazywania Marii-Magdaleny na polowaniu? Ani Zota legenda, ani inne znane mi teksty nie wspominaj o polowaniach, w ktrych wita braaby udzia. Co innego Artemis - bogini oww. Czy sok jako atrybut polowa mg po prostu zmieni wacicielk i z rk Artemis przej do rk Marii-Magdaleny? Jest to bardzo prawdopodobne, skoro jeszcze w VIII wieku czczono wrd Galw t pogask bogini. Innym wytumaczeniem przedstawiania Marii-Magdaleny w czasie polowania moe by konwencja sztuki dworskiej. Wedug Rbana Maura Marta, Maria-Magdalena i azarz naleeli do szlacheckiego rodu, a jak wiadomo rozrywk szlachetnie urodzonych byy polowania. Poza tym skoro w redniowieczu sok symbolizowa wyzwolenie z grzechu cudzostwa, to Maria-Magdalena bya grzesznica, trzymajca w doni sokoa znakomicie pasowaa do scen myliwskich. Nie potrafi jednak wytumaczy powodu, dla ktrego Maria-Magdalena obdarzona zostaa przez redniowiecznego malarza tamburynem i fletem. Na instrumentach tych grywaa raczej Diana, a nie chrzecijaska wita, ktrej zwyczajowym rekwizytem by puchar wonnego olejku. By moe grajca sobie do taca Maria-Magdalena jest grzesznic oddajc si frywolnym rozrywkom, ktra jeszcze nie spotkaa Chrystusa w domu Szymona.

Tak czy inaczej sok i flet naleay najpierw do Artemis-Diany. 10 marca Przez cay pracowity tydzie siedziaam w bibliotece przy jednym stoliku z Jacquesem koczcym swoje tezy z teologii. Prbowaam go przekona, e teologia jest po prostu psychoanaliz Pana Boga. Jacques broni si machajc rkoma i zawile co tumaczc niesyszalnym szeptem. Kiedy nareszcie si zmczy zakoczy przemow grob, e pjdzie do Jezuitw i naskary, e heretyczka zagniedzia si w ich bibliotece. - Terefere - wyraziam swoje powtpiewanie. - Koci si zreformowa i gdybym przysza tu cignc diaba za ogon przebrana za guerillos groziby mi co najwyej nudny dyskurs na temat teologii wyzwolenia. Ale gdybym nagle zacza mwi po acinie jak biskup Lcfcbvre, wtedy rzeczywicie zrobioby si nieprzyjemnie. Jacques znowu zacz co argumentowa niesyszalnym szeptem walc pici w otwarty tom kaza w. Bernarda. Pomylaam, e w tych kazaniach mog znale interesujce komentarze do symboliki nowotestamentowej. Zabraam ksik Jacquesowi podsuwajc mu pod pi ktre z zakurzonych, pozakadanych somkami dzie w Tomasza. w. Bernarda czyta si wspaniale. Jasno stylu, wyjanienie kadej alegorii i to, co tak roni dawne kazania od kaza wspczesnych: skanianie chrzecijan do pogbienia wiary, a nie namawianie ich by zechcieli uwierzy. Pikny jest opis w. Bernarda dokonany przez Grzegorza z Auxerry. Opis w stylu platonizujcym, pomijajcy indywidualne rysy a ukazujcy raczej pewien wyimaginowany kanon urody cielesno-duchowej: wzrost redni, sposb poruszania si godny, cera jasna, zarowione policzki, duga ciemna broda z szesnastoma czy dziewitnastoma siwymi wosami. w. Bernard mieszczcy si w tym kanonie ma jeszcze jeden rys charakterystyczny: skr tak jasna i delikatn, e wida przez ni wntrznoci. 16 marca Rano wyjtkowo dugie, przymusowe wylegiwanie si w ku, bowiem wstajc usyszaam trzask apki na myszy w okolicy drzwi wejciowych. Oznaczao to, e mysz zostaa unieruchomiona w apce ju na zawsze, a ja w ku, a do przyjcia Cezarego. Gdybym wstaa zrobi sobie niadanie czy prbowaa wyj z domu, byabym zmuszona zauway zatrzanit apk z jej zawartoci. Cezary przyszed po poudniu i uwolni mnie od potwornej myszy. mia si z mojego porannego uwizienie i prbowa udowodni rzecz oczywist: - Strach ma wielkie oczy.

- I dlatego wicej widzi - odpowiedziaam inn oczywistoci. - C ci zrobi taka maa myszka? Pamitasz XVIII stopie redniowiecznej inicjacji masoskiej, bdcy prb odwagi? Trzeba byo mnie znie obecno nie smoka lub lwa, ale krlika. - Na krlika te daabym si inicjowa, na mysz nie - upieraam si przy swoim. Zjedlimy obiadoniadanie i poszlimy do lasku Vinccnncs. By to chyba dzie przyjani ze zwierztami, bo po historii z mysz wysuchaam opowieci o owadach. Na tej samej awce co my usiad ojciec z synkiem. Dzieciak widzc pszczoy dopytywa si co tak bzyczy i lata. Ojciec wytumaczy berbeciowi skd bierze si mid, jak wyglda ul i jake pikna jest krlowa pszcz. Dziecko suchajc wyjanie pochylio si nad kwiatkiem i zapao pszczo. Naturaln kolej rzeczy pszczoa udlia go w rk. May zacz wrzeszcze, a ojciec zakoczy spokojnie swj ekologiczny wykad o yciu pszcz stwierdzeniem: - Widzisz Filipku a tak pszczki gryz. 7 kwietnia Skoczyam pisa pity rozdzia - bardzo przyjemny temat: mio, pocaunek, maestwo. Mari-Magdalen wydawano bardzo czsto za m. Podobno polubia w. Jana i Chrystus by jednym z goci zaproszonych na ich wesele w Kanie Galilejskiej. Po uczcie weselnej Jan zosta uczniem Mistrza i opuci dopiero co polubion on. Porzucona Maria-Magdalena zesza na z drog, ale Chrystus wiedzc, e jest porednio przyczyn jej upadku nie pozwoli by umara w grzechu. Nawrcona, podobnie jak m, zrozumiaa o ile wicej jest warte wieczne szczcie w niebie od krtkotrwaych rozkoszy maestwa. Tyle legenda. Katarzy wydali w. MariMagdalen za m za Chrystusa. Nie byo to maestwo a raczej konkubinat, bowiem katarzy uwaali maestwo za diabelsk parodi unii dusz i nie widzieli powodu, dla ktrego mio cielesna w maestwie miaaby si czym rni od oddawania si rozpucie poza maestwem. Pogldy do radykalne, cho konsekwentne w swym manicheizmie. Wedug tej koncepcji Chrystus bdc czowiekiem nie rni si w ziemskim yciu od innych ludzi. Caa tajemnica zbawienia, zmartwychwstania i ofiary rozgrywa si miaa w sferze ducha. O tym, e Chrystus i Maria-Magdalena byli maestwem wiadomo z akt inkwizycji, lecz prawdziwo zezna zoonych pod przymusem bywa wtpliwa Czemu dla gnostykw tak wane byo wydanie Marii-Magdaleny za m? By moe dlatego, e unia duszy (Maria-Magdalena symbolizowaa dusz) z duchem bya witowana w czasie mistycznej nocy polubnej. W gnozie walentyniaskiej mistyczna komnata maeska stanowia symbol peni czowieka (Pleromy). Poczenie si w jedno, peni byo symbolem odrodzenia jego natury czyli powrotu m. in. do androgynicznoci. Dla manichejczykw symbolem tej regeneracji by krzy rwnoramienny, katarski krzy solarny Chrystusa zmartwychwstaego.

Poczenie przeciwiestw (mistyczne maestwo) stanowio warunek osignicia stanu peni, odrodzenia. Ewangelia wedug Filipa: Misterium maestwa jest wielkie Bez niego nie byoby by wiata Istot wiata s ludzie A istot ludzi maestwo. W Ewangelii wedug Filipa Maria-Magdalena nie jest niczyj on, jest natomiast t, ktr Chrystus kocha najbardziej spord wszystkich uczniw i caowa j czsto w usta... Komentarz Orygenesa do Pieni nad pieniami: Oblubienica nie zadowala si towarzystwem przyjaci Oblubieca. Pragnie ona usysze jego gos i otrzyma pocaunek z jego ust: Niech mnie ucauje pocaunkami swych ust. w. Bernard rozrnia w Pieni nad pieniami dwa rodzaje pocaunkw; pocaunek, powiedzmy zwyky, bdcy participatio oraz pocaunek ust przeznaczony tylko dla Syna i okrelany jako pleniludo (penia). W Zoharze, bdcym gnostycznym komentarzem Biblii, symbolika pocaunku z Pieni nad pieniami oznacza przywrcenie harmonii, poczenie w jedno tego co rozdzielone: Sowa: Niech mnie ucauje pocaunkami swych ust! maj nastpujce znaczenie: Krl Salomon pragn unii wiata grnego z dolnym. Unia dwu duchw dokonuje si w pocaunku. Jeli dwch ludzi cauje si w usta ich duch czy si w jedno. eby zacytowa ten fragment musiaam powoa si na Cullmanna, twierdzcego, e chrzecijastwo w swych pocztkach rozwijao si nie jako odgazienie ortodoksyjnego judaizmu, ale jako jego gnoza. Natur msk symbolizuje ogie, przeciwiestwem mskoci jest kobieco symbolizowana przez wod. Dusza i duch czc si znosz dzielce je przeciwiestwa. Cytat z Ewangelii wedug Filipa: Dusza i duch s zrodzone z wody i ognia. W hebrajskim element eski, nikwa (zwizany z wod) i mski, zeker (zwizany z ogniem) po poczeniu maj warto 390. Tak sam warto 390 ma sowo niebo, szamaim, bdce w zapisie poczeniem ognia, esz i wody, moim. Sidme niebo, Abaroth (znowu sidemka) jest wedug Zoharu stworzone z ognia i wody. I tak dalej w podobnym stylu. 1 lipca Znalazlam chyba argument, dziki ktremu moja praca zatytuowana Le personnage de Sainte Marie-Madeleine dans la gnose-judeo-chretienne bdzie miaa pretekst do zaistnienia na Wydziale Antropologii redniowiecza. Nie sdz, eby mona udowodni t misternie sklecon

hipotez, ale zaprzeczy jej te si nie da. Wszystko zatem zostanie w sferze przypuszcze, intuicji i wrcz nieprawdopodobnych koincydencji. Owa rewelacyjna hipoteza zostanie umieszczona w ostatnim rozdziale wieczcym dzieo i nadajcym logiczn cao poprzednim wywodom. Naznosiam do domu wszystkie tomu Zoharu i woyam do szafy na miejsce plecaka potrzebnego do podry, w ktr zdecydowalimy si wyruszy. Lipcowe upay w Paryu s nie do zniesienia. Cezary wybra tras na poudnie, przez Tuluz do Barcelony. Po drodze mamy zaliczy szlak katarw. Fascynacja kataryzmem mina mi kilka lat temu, ale Cezary chciaby swoje lektury oblec w realno pejzau, jak poetycko udowadnia konieczno zwiedzania Montsgure. - No dobrze, wiem, e jedziemy oglda ruiny kultury zaatwionej przez cywilizacj, ktrej jestemy spadkobiercami i to nie jest w porzdku - zacz si tumaczy pochylony nad map. - Ale nie wiadomo jak by skoczyli ci heretycy, gdyby nie zajmowaa si nimi Inkwizycja. By moe, tak jak we Woszech, gdzie nikt ich nie przeladowa, wyginliby mierci naturaln nie przyspieszon energi kinetyczn emitowan przez rozarzone drewno. Poza tym nawet gdyby udao si im przetrwa i wygra z katolicyzmem, to nie sdz eby ich cywilizacja bya ciekawsza od naszej. Doskonali, doskonaymi, ale nie wszyscy byli a tak doskonali. Spoeczestwo yjce w grzechu, bo wszystko co dotyczyo sfery materialnej byo grzeszne, rzdzone przez elit owieconych, nie jest ciekawym modelem kultury. Nie wierz eby moga si rozwija cywilizacja, w ktrej rodzina nie jest najwaniejsza. To o rodzinie powtarzam za Hayekiem, ale mam chyba prawo jako Europejczyk powoa si na zdanie innego rozsdnego Europejczyka i w dodatku Austriaka. Po tej przemowie mj domowy spadkobierca kultury europejskiej poszed kupi konserwy na drog dla swej wasnej rodziny, czyli dla siebie i dla mnie. 2 lipca W Tuluzie zaczo si nasze powolne konanie. Upa by......(nie do opisania). Krylimy midzy prysznicem a klimatyzowanymi salami kina i hotelu. O 22. temperatura nie spada poniej 30 stopni. W kawiarniach szumiay wentylatory, podawano zimne napoje, tuczony ld, ale nic nie mogo znieczuli wraenia bycia wchanianym przez lepki ar. Wspczuam bohaterom filmw w Casablance czy Nowym Orleanie, rozumiejc dopiero teraz, e oszroniona szklanka w ich doniach nie bya malowniczym rekwizytem, ale ostatnim ratunkiem przed wyparowaniem wiadomoci. Domy Tuluzy maj kolor spalonej cegy, jakby przetrway niezliczone upay przypominajce raczej poar anieli kaniku.

3 lipca Najwiksza katedra romaska Europy bya moim najwikszym zdziwieniem

architektonicznym. Nie z tego powodu, e swoj lekkoci nie przypominaa sierminej romaskoci Tumu, ale dlatego, e bya niezauwaalnym przejciem midzy wykwintnym antykiem a sztuk romask. Patrzc na rzeby kapiteli mona byo pomyle, e jest si w antycznej wityni, w ktrej przypadkiem (lub za spraw fatum) pogascy bogowie przebrali si za chrzecijaskich witych. O pierwszej w nocy powia przez Tuluz ciepy wiatr, co omielio nas do duszego spaceru. Krc powoli labiryntem zacisznych uliczek znalelimy si niespodziewanie w kawiarni. Setki stolikw owietlonych lampkami i wiecami ustawione na placu wielkoci Rynku Krakowskiego. Tumy ludzi, muzyka, kelnerzy tumaczcy, e ten stolik naley do ich kawiarni, ale ten obok jest ju inn kawiarni i nareszcie o trzeciej nad ranem troch orzewiajcego chodu. Jedzc spniony obiad postanowilimy zmieni tras i zamiast do Barcelony jecha prosto nad morze. 6 lipca Montsgure nie jest typow wiosk - sto domw, ale wikszo z nich to hotele, sklepy z talizmanami i biuteri symboliczn, ksigarnie ezoteryczne. Weszlimy do jednej z takich ksigarni, o nazwie Zauek czasw. Szperalimy wrd pek chyba godzin wiedzc, e po tak dokadnym przejrzeniu wikszoci ksiek trzeba bdzie co kupi, nie tyle dla nas co dla przyzwoitoci. Wybralimy niedrogiego, adnie wydanego Hermesa Trismegistosa. Waciciel ksigarni majcy najwyraniej ochot z nami porozmawia zada niemiertelne pytanie: - Przepraszam, ale jakiej pastwo s narodowoci? - Les Polonais - odpowiedzielimy magicznym sowem wzbudzajcym zawsze radosne podniecenie wrd francuskich ezoterykw i francuskiego kleru. Rozumiem duchownych, Papie jest Polakiem, ale kto nam wyrobi tak dobr opini wrd towarzystw teozoficznych, spirytystycznych i wszystkich innych bractw przyspieszonego rozwoju duchowego na koci ap? Moe Towiaski (Nerval uwaa go za geniusza) a moe posiadacz licencji na Absolut, HoeneWroski. I tym razem czar polskoci zadziaa, pan ksigarz ucieszy si - Polacy, to dobrze, to bardzo dobrze. Czy napij si pastwo mroonej kawy, to jedyne lekarstwo na dzisiejszy upa. Przeszlimy na pitro, gdzie ona pana ksigarza w dugiej bkitnej sukni przygotowaa nam kaw. Rozmawialimy na rne tematy, ezoteryczne oczywicie. Powiedziaam, e szukam czego o w. Marii-Magdalenie, ale nie interesuje mnie ksika o Pistis Sophii, ktr widziaam na dole w ksigarni.

- Nie o Pistis Sophii - zamyli si ksigarz - a widziaa pani akta inkwizycji w dziale o katarach? Zaraz je przynios. Po chwili wrci z tomem po acinie i po francusku. Otworzy wydanie francuskie, znalaz stron z zeznaniami traktujcymi wanie o Marii-Magdalenie. - To powinno pani zainteresowa. Bardziej zainteresowaa mnie erudycja ksigarza. - Ale nie jestem adnym erudyt. Siedzc w ksigarni cay dzie c mog innego robi, jak nie czyta? Odwiedzaj nas tutaj rni ludzie, od kadego mona si dowiedzie czego ciekawego. 21 czerwca przyjedaj tumy turystw oglda wschd soca w ruinach zamku. Druidzi z Francji i Anglii twierdz, e zamek by wityni solarn i chyba maj racj, bo w dzie letniego przesilenia wida na cianach kaplicy wietliste okrgi. Po katarach zostay tylko ruiny, nie mogo si sta inaczej, byli za szlachetni by przetrwa na tym wiecie. Wiele lat po zdobyciu Montsgure, niedaleko std, we Fois, wpad w rce Inkwizycji jeden z ostatnich doskonaych. Natychmiast wszyscy okoliczni katarzy zaczli si dobrowolnie, czym prdzej zgasza do Inkwizytora, bo wiadomo byo, e doskonay nie moe kama i wyjawi wszystkich zakonspirowanych wspbraci. Po odwiedzeniu ksigarni poszlimy zwiedzi ruiny zamku. W miejscu zwanym Polem stosw ustawiono w latach szedziesitych kamie upamitniajcy mier obrocw Montsgure. Koo tego wanie kamienia sta mody umiechnity czowiek sprzedajcy turystom ozdobne pudeka zapaek z napisem Pamitka z Montsegure. 8 lipca Z Pirenejw zjechalimy nad Morze rdziemne do Katalonii. W wiosce, w ktrej mieszkalimy, wieczorem cae ycic przenosio si na ulice. Pranie, gra w karty, jedzenie kolacji czy plotkowanie, wszystko to odbywao si przed domami. Pewnego wieczoru zobaczylimy w opustoszaej uliczce staruszk siedzc na krzele przed zamknitym oknem, tyem do ulicy i mwic sama do siebie. Podeszlimy bliej peni wspczucia dla chorej kobiety i zobaczylimy, e babcia po prostu kibicuje meczowi ogldanemu przez moskitier robic z daleka wraenie zamknitej okiennicy. Starsi Kataloczycy opowiadali nam jakie fascynujce historie, przechodzc oczywicie z kataloskiego na francuski, ale mieli tak niesamowity akcent, e nie mona byo zrozumie ich interesujcych zapewne opowieci. Kiedy my w rewanu chcielimy im co opowiedzie kiwali gowami, umiechali si, ale widzielimy, e przemawiamy jzykiem dla nich niezrozumiaym. Oprcz akcentu Katalonia rni si od reszty Francji rejestracjami samochodw, fryzurami mskimi la Janosik oraz przekonaniem wynikajcym z dowiadcze historycznych, e panowanie Francji

nad tym regionem jest przejciowe i niebawem Katalonia, ktra przeya w cigu ostatnich 800 lat moe pl wieku wzgldnej suwerennoci bdzie znowu Kataloni Niepodleg. 9 lipca Powrt do Parya i decyzja, e byy to ostatnie wakacje latem. Jedyn rozsdna por na odpoczynek jest zima. Micha, ktremu zostawilimy pod opiek mieszkanie zdziwi si naszym wczeniejszym powrotem. Siedzia z lekka posiniaczony, podrapany z bandaem wok gowy, ale umiechnity. - ycie jest pikne - zacz nas przekonywa, nie majc siy ruszy si z kanapy by nas przywita. - Czuj si jak nowo narodzony. - Rzeczywicie wygldasz na faceta po porodzie kleszczowym - skomentowa t deklaracj Cezary pokazujc palcem biay zawj na gowie Michaa. - Eeee tam, to nic. Najwaniejsze, e od wczoraj nie jestem Polakiem. Odciem ppowin. egnaj bya ojczyzno, rany na gowie to drobiazg. - Co, bye na Cit i dostae ju francuski paszport? - zdziwiam si znajc niech Michaa do wszelkich urzdw. - Ja Francuzem? - oburzy si. - W yciu przez gardo by mi nie przesza Marsylianka. - Oenie si z An albo jak inn Holenderk - prbowaam zgadn. - A co to ju tak zbrzydem i sparszywiaem eby si eni? - zwtpi Micha. - Nic z tych rzeczy. Po prostu przestaem si czu Polakiem i kwita. Gdybym mia jeszcze polski paszport spucibym go Sekwan. Zawsze podejrzewaem, e midzy Polsk a mn jest co nie tak, ale wczoraj przebraa si miarka. Byem na imprezie z Polakami, ktrzy przyjechali do Parya zarobi na tapetowaniu, remontach i czym si da. Pilimy dugo a przecigle, piewajc rzewne pieni. O pnocy trzech chopakw wypryo si na baczno i wrzeszcz jak na dobranock w telewizji polskiej: Jeszcze Polska nie zgineeea! Ja nic, zby zacisnem i czekam kiedy skocz. Wszyscy oprcz mnie stoj i dr si: za twoim przewodem zczym si z narodem. Skoczyli wreszcie i pytaj czemu z nimi hymnu nie odpiewaem. Zamiast si zamkn zaczem udowadnia, e hymn nasz jest fatalny. Od dwustu lat nic dobrego si Polsce nie przytrafio, bo i nie mogo, skoro da nam przykad Bonaparte jak zwycia mamy. Pod Waterloo, pod Berezyn czy na Elbie, ja si pytam, no gdzie ten przykad? I co to za hymn zaczynajcy si desperacko od Jeszcze Polska nie zgina? Ginie, ginie i zgin ani wyy nie moe. Trzeba zmieni hymn bo le skoczymy. Faceci pokiwali gowami, nastroszyli si i mwi, e ja nie Polak, bo hymn obraam. Tumaczyem im, e Bogurodzica Dziewica, Bogiem sawiena Maryja bya pikn pieni, pen siy i dostojestwa, czya nas z ca rycersk Europ i chrzecijaskim Zachodem. Tradycja

panowie! Zreszt najlepszy dowd, e mam racj - od przedszkola piewaj Jeszcze Polska i co ich dobrego spotkao? Z Polski, ktra jeszcze nie zgina przyjedaj tutaj, eby na chleb zarobi czarn robot panowie dziennikarze, radni narodowi i inynierowie. Mogem tego nie mwi. Rzucili si na mnie, e Polska w nieszczciu, e komunistw pokonaa, e Papie Polak a ja nie Polak. Za drzwi mnie wyrzucili. Potem niewiele pamitam, bo wyleciaem na schody z prawie pen ytniwk. Rano znalazem si w domu. Koniec z Polsk. W kadym kociele gotyckim czuj si jak u siebie. Moj ojczyzn jest gotyk, barok. - A moj barak - skonstatowa Cezary rozgldajc si po brudnych cianach. - Kto ci tak adnie zabandaowa i zaplastrowa, mj ty renegacie - spytaam. - Tylko nie renegacie. Wy te ju dla tych facetw z wczorajszej imprezy nie bylibycie Polakami. W Polsce tygodnia bycie nie wytrzymali. Zobaczcie gazety stamtd - hipokryzja i szlachetne bzdury w sosie pseudokapitalizmu. Wszyscy tam s przekonani, e musz y w biedzie, takie s bowiem prawa ekonomiczne. Gdyby ten nard nie by tak ogupiany i nie y cigle w obawie - a co na to powie Zachd, ktry ma Polsk serdecznie gdzie i gdyby ten nard nie ba si wiecznie, e mateka Rosja da mu po apach. Oni przestaj myle. Myli za nich, ale nie dla nich gazeta, pseudopolityk, facet jawiemlepiej i... - Micha przerwa sam sobie mwic - Szkoda si na gadanie, a rany opatrzya mi wasza znajoma Sabina. - Nie przypominam sobie adnej Sabiny, moe to twoja znajoma - popatrzyam podejrzliwie na Cezarego. - Sabina? Nie znam. - zapewni mj szlachetny m. - Przyjechaa tu para, Sabina i Kord. Mwili w tym samym jzyku, co kapitan Kloss: Ich ne parle pas deutsch, ani po angielsku. Oni nie mwili po francusku, ale fajni ludzie. Mieli tylko wira na punkcie zdrowej ywnoci. Przez cay tydzie jedli wycznie zdrowe paskudztwa i parzyli sobie zioowe herbatki ze rdlanej wody. Przywieli ze sob 50 kilo zdrowej marchwi i kukurydzy. Gdy jadem miso, patrzyli na mnie jak na barbarzyc. Do miaem tej stowki dla dietetykw. Spiem ich zdrow ytni tak dokadnie, e nastpnego dnia z przyjemnoci wtrajali fasolk po bretosku z baranin i to nie kupion w zdrowym sklepie, ale naprzeciwko u Araba. Najbardziej byo mi al ich wilczura, ktry te oczywicie musia przej na jarsk kuchni, by nie okaza si mniej szlachetnym od swoich wacicieli. Dokarmiaem go po kryjomu kiebas i pies nie chcia odej ode mnie na krok. Kiedy wyjedali, dwie godziny przed waszym przyjazdem, psina wya z alu. Pytali si, co z waszym wilczurem, bo ten ich to bya chyba muter waszego. - Nigdy nie mielimy psa ani znajomej Sabiny czy Korda - coraz mniej rozumiaem opowie Michaa. Cezary przesta wypakowywa plecak, pomedytowa chwil i wyjani tajemnic pobytu Teutonw w naszym studio:

- My nie mamy psa, ale poprzedni lokatorzy mieli modego owczarka alzackiego. Najwidoczniej Sabina i Kord nie wiedzieli nic o ich przeprowadzce i przyjechali w odwiedziny. Micha wypi przed wyjciem poobiedni herbat, ktra przesza w wieczorn kaw. Znca si nad tomikiem wierszy przysanym z Polski. - O, kolejny poeta chrzecijaski. Znam czowieka, metafizyczna pustka. Pewnie, e adnie wyglda w wierszu modlitwa, krzy, aluzje do przey mistycznych, ale od razu poeta chrzecijaski? atwo by poet chrzecijaskim nie bdc w ogle wierzcym, zwaszcza w Polsce, gdzie zawy sentyment wygryz przeycia religijne. Ale nie mnie sdzi z belk w oku skrygowa si Micha w okolicy trzeciej nad ranem. 10 lipca Piszc o Marii-Magdalenie musz zadawa cigle pytanie: dlaczego? Dlaczego bya ona ulubion postaci gnostykw. Dlaczego bya symbolem duszy? Dlaczego, dlaczego do kadego faktu, do kadej interpretacji. Dlaczego kult Marii-Magdaleny rozwin si tak gwatownie na poudniu Francji midzy XI a XIII wiekiem? Dlaczego wanie w tym czasie i w tym miejscu? Odpowied moe by prosta: Wyprawy krzyowe, pielgrzymki do Grobu witego. Rycerstwo francuskie najliczniej brao udzia w obronie Ziemi witej, a Maria-Magdalena bya ich patronk, jako e pierwsza przybya do Grobu Pana - tak mniej wicej tumaczy si t nag popularno Magdaleny. Z jej to powodu wybuch spr midzy Cystersami z Vezelay przechowujcymi w swym opactwie relikwie witej a mnichami z Prowansji twierdzcymi, e w krypcie ich kocioa Saint-Maxime Maria-Magdalena znalaza wieczny spoczynek. Krl i biskupi, po przestudiowaniu dokumentw i ekshumacji domniemanych szcztkw witej, przyznali racj mnichom z Prowansji. Sprbujmy zapomnie o przekonywujcych argumentach tumaczcych rozwj kultu MariiMagdaleny w czasach rycerskich wypraw w obronie Ziemi witej. C jeszcze wydarzyo si wczenie na poudniu Francji? Pojawili si katarzy, nie bdcy bynajmniej ortodoksyjnymi katolikami. Na poudniu Francji rozwija si pod wpywem m. in. niemieckiego chasydyzmu kabalistyka nie bdca ortodoksyjnym judaizmem. Gerschom Scholem pisze, ze ...pojawienie si idei migracji dusz w kabale nastpio w tej samej epoce i na tych samych terenach (poudniowa Francja), gdzie ruch katarski osign najwiksze sukcesy. Przekonanie o wzajemnym wpywie ruchw gnostycznych nie wystarcza, by udowodni, i rozwj kultu Marii-Magdaleny mia z nimi jaki zwizek. Trzeba to przekonanie uczyni bardziej przekonywujcym. Sdz, ze mona si w tym celu posuy dwoma tropami, bdcymi w zasadzie jednym, ale podzielmy go dla uatwienia na: 1. Trop kabalistyczny i 2. Trop chasydzki.

Trop kabalistyczny: Zarwno w ortodoksyjnym chrzecijastwie, jak i w judaizmie Bg pozbawiony jest jakichkolwiek elementw natury eskiej. Natomiast w gnozie chrzecijaskiej, np. w Kazaniach Piotra (II-III wiek) Bg ma stron lew i praw, esk i msk. W gnozie judaistycznej koncepcja dualizmu natury Boga pojawia si dopiero w XII wieku, dokadnie w ksidze Bahir wydanej po raz pierwszy w Prowansji. Wtek ten rozwinity zostanie w Zoharze, ktrego pierwsze wydanie miao miejsce w Kastylii w roku 1275. Scholem pisze o misterium pci, e takie, jakie ono si pojawia w kabalistyce ma znaczenie symboliczne: mioci pomidzy Ja i Ty Boga. Pomidzy witym, niech bogosawione bdzie Jego Imi, a Szekin. Jest to wity zwizek Krla i Krlowej. Oblubieca i Oblubienicy Niebiaskiej. Koncepcja boskiej hierogamii bya gwn przyczyn odrzucenia kabalistyki przez ortodoksyjny judaizm. Wedug Scholema przypisywanie przez kabalistw rodzaju eskiego Szekinie wynika z tego, e ostatni sefirot (Malkuth, Krlowa) by tym, ktry niejako przyjmuje w siebie inne sefiroty, znajdujce w nim spoczynek. Drzewo sefirotw mona wpisa w schemat ciaa ludzkiego i wtedy Malkuth jest odpowiednikiem stp. Zwizek postaci Marii-Magdaleny z symbolik stp wyjaniam w pierwszym rozdziale. Symboliczne ciao Szekiny, poprzez ktre dziaa ona i cierpi razem z Izraelem jest odpowiednikiem tego, co w chrzecijastwie nazywa si Eklezj (Corpus Christi). W katedrze w Chartres mona zobaczy do oryginalne wyobraenie Eklezji - jako witej Marii-Magdaleny. W ksice Scholema komentujcej Zohar znalazam bardzo ciekawe zdanie: Szekina bdca kobiecoci jest przede wszystkim partnerk boskiego hieros gamos (ziwwuga kadisha), w ktrej realizuj si wszystkie moce boskie poprzez uni natury mskiej z esk. Szekina czyli wieczna kobieco bdca konieczna w rozwoju wiata, odsya nas do archetypu Bogini Matki i Heleny symbolizujcej wieczn kobieco. Skoro w okreleniu Szekiny pojawia si sowo kadisha (ziwwuga kadisha), powinna ona mie oprcz dobrej strony take aspekt negatywny. I rzeczywicie, w Zoharze Szekina znajduje si w sferze wpyww demonicznych. Jej wadza rozciga si nad drzewem dobra i za, bdcym zarazem drzewem mierci. Czy takie wyobraenie Szekiny nie nasuwa skojarzenia z Ew zrywajc owoce z drzewa dobra i za (w konsekwencji z drzewa mierci) i Mari-Magdalen stojc u stp Krzya (symbolu mierci), ktry sta si znowu drzewem ycia. Szekina ma zatem dwa aspekty, pierwszy pozytywny - mwi si o niej jako o mdroci Salomona i negatywny demoniczna ladacznica o kruczoczarnych wosach, bestia, ktrej nic nie umknie spod jej wadzy. Czy mg istnie jaki zwizek midzy pojawieniem si w gnozie ydowskiej koncepcji eskiej strony Boga a rozwojem kultu Marii-Magdaleny na tych wanie terenach i w tym samym czasie, w ktrym pojawia si kabalistyka? Maria-Magdalena uosabiajca wieczn

kobieco, dusz jednoczc si w nocach mistycznych z duchem, by osign peni Jednoci i nawrcon ladacznic. By moe jest to przypadek, podobnie jak trop drugi: 11 lipca Mieszkanie nasze oprcz wielu mysich dziur kryo przed nami take inne tajemnice. Wiedzielimy o grzybie, ktry zim zalg si w azience pozbawionej sufitu. Wiosn grzyb zarowi si, spurpurowial i piknie rozpleni. Latem rozgrzany socem jakby zmarnia i zapyzia, ale byo to pozorne zanikanie flory w naszej azience. Po odpadniciu od ciany umywalki (sama odpada pewnej nocy) zobaczylimy, e krya za sob wspaniay zielony mech, adniejszy nawet od dziko rosncego w lesie. W tym samym czasie nasiliy si mysie galopady. Kupilimy apki, trucizn, maszyn emitujc ultradwiki zabjcze dla gryzoni, naftalin - podobno myszy nie znosz jej zapachu. Niestety wszystko na prno; gryzoniom naftalina zupenie nie przeszkadzaa. Maszyna robia regularnie bip bip i myszy harcoway w takt tej mysiej dyskoteki, mech przytulnie szumia, grzyb pcznia. Zauwayam, e u ssiada naprzeciwko myszy wygryzy w drzwiach olbrzymi dziur. Zapukaam do niego, eby si dowiedzie jak je tpi. Otworzy umiechnity Chiczyk: - Jaka myszy? Jaka myszy? U mnie nie by adna myszy - uprzejmie poinformowa. Opowiedziaam wieczorem Cezaremu o rozmowie z Chiczykiem. Cezary nie wnika w to, czy ssiad hoduje myszy w celach kulinarnych, czy te cierpi na niedowad wzroku i suchu. Zadecydowa przeprowadzk. Na razie do mieszkania znajomych wyjedajcych na wakacje, a potem zobaczymy. 11 lipca Trop chasydzki: redniowieczny chasydyzm I niemiecki rozwija si dosy krtko, bo pomidzy rokiem 1150 a 1250. Od pocztku XIII wieku podobne ruchy mistyczne pojawiaj si we Francji i Hiszpanii. To, co wyrniao metod chasydzk (kabalistyczn) spord podobnych tradycji ydowskich, to bardzo cise praktykowanie pokuty. Pokuty rozumianej jako oczyszczanie ciaa, gdy ciao jest symbolem tego, co duchowe. Wedug tej metody, by osign uni z Bogiem, naley wycofa si w odosobnienie, najlepiej do opuszczonego domu, gdzie nie dochodz adne haasy z zewntrz. Nastpnie zalecao si piewanie psalmw, czytanie Tory a do osignicia stanu ekstazy - czyli wzniesienia duszy do Boga. T redniowieczn pokut chasydw okrelano hebrajskim sowem teshuva. Czy istnieje jakie podobiestwo pomidzy drog mistyczn kabalistw a symbolik postaci Marii-Magdaleny? Wedug legendy Magdalena ya 30 lat w miejscu odosobnionym, niemal pustynnym. Kilka razy

dziennie zapadaa w mistyczn ekstaz suchajc pieni aniow. Posta Marii-Magdaleny najlepiej uosabia idealn pokut - cige umartwienia i zalewanie si zami alu W Zoharze wszystkie drogi do Boga s zamknite dla grzesznika oprcz tej jednej, drogi ez. Bonnet znalaz bardzo adn analogi: Co to jest nawrcenie (konwersja)? Sowo to pochodzi z aciny - versor, odwrci. W jzyku hebrajskim nawrcenie znaczy teshuvah, od sowa shuv (odwrci). Jezus si odwraca wiele razy w swoich spotkaniach z pierwszymi uczniami i w obecnoci Jana Chrzciciela. Jest to ten sam gest powtrzony przez Mari-Magdalen, kiedy ukaza jej si Jezus Zmartwychwstay. Wyniszczona pokut Maria-Magdalcna, zapatrzona w niewidzialne, jak przedstawia j rzeba Donatella. Maria-Magdalena, chrzecijaski wzr pokuty. Czy znowu ta zbieno miejsca i czasu rozwoju kultu Marii-Magdaleny i teshuvah chasydw, kabalistw jest przypadkowa? Tak, jest to przypadek, ale wszystko jest przypadkiem. 12 lipca Skoczone przepisywanie, poprawianie. Zostao mi jeszcze wyprasowanie skromnej sukienki z biaym konierzykiem, odszukanie nie noszonych od p roku okularw i pjcie na spotkanie z promotorem. - Panie profesorze, bardzo przepraszam, e w czasie roku szkolnego nie przychodziam na konsultacje, ale co kilka dni znajdowaam nowe fakty i nie byam pewna, czy skocz pisanie. Profesor przeczyta tytu pracy, umiechn si. - Ale prosz pani, ja ju jestem przyzwyczajony do takiego prowadzenia si studentw. Na dziesi osb z seminarium tylko jedna przychodzia do mnie na konsultacje i to wycznie dlatego, e pisaa dyplom z symboliki Rbana Maura. Wszyscy inni, tak jak pani, przynosz mi w czerwcu gotowe prace, zreszt bardzo interesujce. Ale ja nie jestem kim a tak bardzo strasznym, by unika mnie przez cay rok. Profesor jest czowiekiem czyli istot spoeczn i chtnie poszedby ze studentami na kaw, porozmawia, doradzi. Ciekawi mnie jak kady seminarzysta pisze swj dyplom. Pani te pewnie by chciaa zna jak najszybciej moj ocen? - Gdyby pan profesor mia czas i przejrza te kilka rozdziaw. - Ech, modo, niecierpliwa modo, prosz mi podyktowa swj numer telefonu. Po wyjciu z gabinetu zaczy si dla mnie tortury oczekiwania. Przypominay mi si szczegy, ktre powinnam bya umieci w przypisach. Pewne zdania byy stanowczo niedokadne, w ogle napisaabym cao od nowa. Na szczcie musiaam zaj si przeprowadzk i rozwaania, czy rozdzia pity powinien poprzedza szsty zastpi mi problem, jak posprzta opuszczane mieszkanie powicajc tej czynnoci jak najmniej siy i czasu.

Wchodzc w bram mego byego prawie domu zobaczyam zaprzyjanionego kloszarda, ktry nie pojawia si na swym posterunku ju od kilku tygodni. By to kloszard z godnoci, nie da co aska, ale wedug taryfy: trzy franki na bagietk. Kiedy przechodnie nie rzucali mu ani grosza do kapelusza wymawiajc si brakiem pienidzy, kloszard oferowa im poyczk: - Dam panu dziesitk, jak pan ju bdzie mia fors, to pan mi zwrci, ja tu cigle siedz. Na co dzie kloszard przesiadywa na rogu naszego domu i kocioa popijajc wino z plastikowej beczki, zagryzajc bagietk, pomaraczami lub bananem. W niedziel, gdy parafianie sypnli szczodrze frankami, kupowa sobie wino w butelce. Jeli nie by cakiem pijany i nie zasypia oparty o mur, mona byo pomyle, e w siwowosy, brodaty starzec wygrzewa si dla przyjemnoci w promieniach paryskiego soca. Co kilka dni dawa mi pi frankw, ebym mu kupia galoisy bez filtra w tabacu naprzeciwko, bo on mgby pj i kupi sam, ale nie chce opuszcza swego miejsca pracy. Po parotygodniowej nieobecnoci wyda mi si bardzo zaniedbany i wychudy. - Dzie dobry, co tak dugo pana nie byo? Wakacje? - Na wakacje do Pana Boga bilet dostaem, kuszetk. Ale poczekam sobie, jeszcze nie tego lata. Pani popatrzy - pokaza na zabandaowane nogi - stopy mi si spaliy. Dopiero wtedy spostrzegam kule oparte o cian. - Przechodziem w metrze spa, ciemno byo, nadepnem na prd, e mi serce nie wysiado lekarze si dziwili. Trzy tygodnie w szpitalu leaem. Cae dnie pod kocioem siedz, to i za pobono ten cud, e yj. Porozmawialimy o wypadkach, chorobach, cudownych uzdrowieniach. Po raz pierwszy kloszard opowiedzia co ze swojego ycia, zrywajc ze zwyczajowym tu i teraz. W modoci mieszka we Woszech: plaa, noc muzyka, wino, duo wina i Wosi tacy weseli, a kobiety pikne, najpikniejsze. Potem podrowa po Europie i mieszka prawie dziesi lat koo Toledo. W Hiszpanii zafascynowao go co, czego nawet w Paryu nie ma. - Niech pani sobie wyobrazi, wagony tam jed jak w metrze, ale nie pod ziemi, a na ulicy. Jed po szynach, maj koa z metalu. Nad wagonami s druty elektryczne, i ten pojazd nazywa si - kloszard zrobi tajemnicz min - tramwaj. 13 lipca Mieszkamy tu koo Moulin Rouge, metro Blanche, ulica Blanche. Stara paryska kamienica z podwrkiem studni. Pierwsza noc mina ciekawie. Najpierw pojawio si co na ksztat burzy; kilka byskawic, odrobina deszczu. Zrobio si jeszcze parniej i duszno. Wszystkie okna otwarte, haasy, piewy z innych mieszka. Prbowalimy zasn, ale z ktrego z okien rozlegy si rozpaczliwe, kobiece krzyki. Po chwili lamentowanie przeszo w gone westchnienia: oh, oh, ah,

ooh oui. Najwidoczniej jaka para kochaa si i sprawiao im to du przyjemno. Mniej ucieszeni byli lokatorzy wychylajcy si z okien i wrzeszczcy, nie wiedzc dokadnie do kogo: - Do tego! Zamknij si! Inni mieszkacy wydawali si by zachwyceni, klaskali krzyczc: - Brawo! Jeszcze! Vive lamour Panienka z okna nad nami zamiewaa si, woajc: - Ja te tak chc! Nawoywania, miechy, trzaskania okiennicami, lamenty potrway jeszcze troch, zaczo wita i obudzilimy si w rocznic rewolucji francuskiej. 14 lipca Mimo turystw Pary, jak co roku, tego dnia jest pusty. Zamknite okna, zwinite rolety, nieczynne sklepy. Od placu Denfert Rochereau w stron stacji Saint Jacques posuwa si ponuro milczca manifestacja anarchistw. Starcy z rozwianym romantycznie wosem, potargani modziecy, bardzo adne dziewczyny. Cisz przerywa regularny brzk szka. Anarchici systematycznie, bez zoci czy agresji, po prostu jakby wykonywali mudny obowizek, kasuj omami wszystkie znajdujce si na drodze ich marszu szyby wystawowe. Policja znikna, by nie przeszkadza ludowi paryskiemu w witowaniu rewolucji. Po dojciu do Saint Jacques anarchici postanawiaj zdoby wizienie. Jest to rzeczywicie czyn bohaterski, przerastajcy odwag i rozmachem zdobycie Bastylii. No bo i c takiego dokona lud paryski 14 lipca 1789 roku? Oswobodzi szeciu winiw i to nie winiw politycznych, a czterech pospolitych kryminalistw, jednego ksidza i markiza. Anarchici nie zdobyli wizienia przy Saint Jacques, widocznie siy porzdku Pitej Republiki okazay si silniejsze od rgimeu monarchii. 22 lipca Po raz setny chyba oprowadzam znajomych z Polski po Paryu. Luwr, Montmartre, Plac Pigalle. Prosz wycieczki, jestemy w Paryu, miecie pooonym na siedmiu wzgrzach. Jeli si przyjrze mapie Parya, wida, e stolica Francji budowana bya na planie krzya. Jego o pozioma, wschodnio-zachodnia pokrywa si mniej wicej z dzisiejsz lini metra czc Chteau Vincennes z Placem Gwiazdy. Sekwana pynca przez Pary ze wschodu na zachd, odchyla si od tej osi o kt 26. Liczba interesujca, bowiem 26 jest geometryczn wartoci niewypowiadalnego Imienia Boga. Owo odchylenie biegu Sekwany byo wykorzystane przez redniowiecznych masonw do

wzbogacenia symboliki Notre-Dame, ale o tym opowiem, gdy bdziemy zwiedza Katedr. O pionowa, pnocno-poudniowa odpowiada linii metra B. Jak wszystkim wiadomo, Sekwana jest rzek, wic pynie w niej woda. Z czym kojarzya si ludziom redniowiecza woda? Woda ycia, woda przemieniona przez Chrystusa w wino na uczcie w Kanie Galilejskiej. Skoro wody Sekwany tworz poziom o miasta, o pionowa mogaby przypomina o cudownym przemienieniu wody w wino. Trudno byoby stworzy rzek wina, ale w miecie koryto rzeki mona porwna do ulicy zasilanej strumykiem uliczek i cieek. Dlatego te wytyczono ulic prostopad do Sekwany, powicon bogu wina czyli Dionizosowi. We wczesnochrzecijaskim wiecie ochrzczony Dionizos sta si Dionizym czy Denisem, ktrego ulica - Saint Denis nie cieszy si w dzisiejszym Paryu dobr saw, bowiem mimo upywu wiekw zachowaa co z atmosfery bachanaliw. Jeeli ulica Saint Denis kojarzy by si miaa z winem, to musiaa powsta prostopadle do niej, by zachowa plan krzya, ulica przypominajca, e w czasie Ostatniej Wieczerzy Chrystus nie tylko pi z uczniami wino, ale i ama si z nimi chlebem. I tak powstaa ulica, moe nie dosownie chleba, lecz patrona piekarzy - ulica Saint Honore. Poziome ramiona krzya, na planie ktrego zaoono Pary, wyznaczaj miejsca, w ktrych 2 lutego i 11 listopada wschodzi Soce, a 8 maja i 6 sierpnia zachodzi. W te dni obchodzi si wito Ofiarowania Chrystusa w wityni, witego Marcina ewangelizatora Galw, wito Michaa Archanioa, wito Przemienienia. Siedem wzgrz, 26 stopniowy kt pomidzy Sekwan a wschodnio-zachodni orientacj miasta, 11 listopada 1918, 8 maja 1945, 6 sierpnia - dzie zdobycia przez Joann dArc Orleanu, wszystkie te fakty wiadcz o tym, e Pary by predestynowany do bycia stolic Francji. Oprowadzajc wycieczk po najnowoczeniejszej dzielnicy Parya - La Dfense, opowiadam o ukaraniu pychy ludzi nie zwaajcych na wit geografi Parya i usiujcych wznosi wiee sigajce szczytem nieba poza granicami miasta, jeszcze dalej na zachd ni tam, gdzie siga Kraina Zmarych czyli Pola Elizejskie. La Dfense okazaa si przedsiwziciem chybionym, gdy ju po pierwszym roku budowy stao si jasne, e nigdy nie dorwna Manhattanowi, na wzr ktrego j projektowano, z prostego powodu - nie wzito pod uwag, e La Dfense pooona jest na bagnach. Wedug tradycji witej geografii figury krlw i witych powinny by skierowane twarz w kierunku wschodzcego Soca. W wschodni stron spogldaj ze swych kolumn wity Ludwik i Filip August na Placu Nation. Natomiast Geniusz Wolnoci (bdcy w rzeczywistoci uskrzydlonym Hermesem), grujcy nad Placem Bastylii, patrzy na zachd. Zachd w witej geografii oznacza kierunek upadku i dekadencji, od occitere - upada. Herms pojawia si take na pocztku historii Parya. Na wzgrzu Hermesa czyli dzisiejszym Montmartrze dekapitowano

witego Denisa, a wedug legendy wity zosta zgadzony mieczem dokadnie pod figur Hermesa. Koczc zwiedzanie Parya na Placu Concorde, wspominam o monarchii francuskiej trwajcej 1312 lat (wliczajc w to okres Restauracji). W roku 1312 Filip pikny zniszczy Zakon Templariuszy, zakon, ktrego ostatni mistrz umierajc na stosie przekl krlw francuskich. Wracam do domu zatoczonym metrem. Wspinajc si po schodach usyszaam odgosy imprezy w penym rozkwicie. Drzwi otworzy mi Jacques, zapraszajc serdecznie do rodka. Przy stole zastawionym wycznie butelkami szampana siedzia Micha z now, japosk narzeczon. Od czasu, gdy przesta si czu Polakiem a nastpnie Europejczykiem, zagustowa w urodzie Dalekiego Wschodu. Cezary nala mi lampk szampana i wznis do oglny toast - Na zdrowie! Prbowaam si dowiedzie, z jakiej okazji mamy imprez. - Wielkie wito - zapewnia mnie Jacques. - Ale jakie wito? - chciaam wiedzie dokadnie. - Jak jeszcze wypijesz, to ci powiemy - obieca Cezary. Przeknam kolejn lampk szampana o zapachu drody. - Nie mog, szampan jest ohydny. Micha oburzy si - Blunierstwo! Sowianom szampan zawsze nie smakowa, a co gorsza szkodzi. Taki Idiota Dostojewskiego na przykad, ksi, ale sowiaski ksi, dostawa po francuskim szampanie ataku epilepsji, a ja pij szampanskoje butelkami i nic mi nie jest - pochwali si Micha. Cezary widzc, e wicej nie wypij, postanowi wyjawi tajemnicz przyczyn imprezy. Wsta, postuka kieliszkiem w st - Panowie, cisza, silencium Jacques. Niech biedna kobieta pozna ca prawd. Dzwoni twj profesor. - Nie? - wykrztusiam. - Co, nie? Dzwoni i powiedzia, i powiedzia... e akceptuje twoj prac, duo si z niej dowiedzia i bdzie ci broni przed komisj. Zaczy te yczenia wesoych wakacji. Cezary wzi mnie na rce. - Hurra! Do azienki, ocuci! Jacques odkrci prysznic, woajc: - Douche! Douche! Za oknem znw rozlegy si lamenty - Oh, ah, oui - i krzyki kibicw - Brawo! Vive lamour! 22 VII, wito Marii-Magdaleny