Wprowadzenie

"Umys poprzedza wszelki stan rzeczy, umys kieruje, umys kreuje Kto z podoci w umyle mwi bd czyni bdzie, krzywda pody za nim wszdzie, niczym koo wozu w lad za woem. Umys poprzedza wszelki stan rzeczy, umys kieruje, umys kreuje. Kto z pogod w umyle mwi bd czyni bdzie, szczcie pody za nim wszdzie, niczym nieodzowny cie.*" Dhammapada (Dhp.1-2 Podstawy Dhammy) Tymi sowami, wypowiedzianymi przez Buddh ponad 2500 lat temu, rozpoczyna si Dhammapada. Wskazuj one na gwny motyw buddyjskich nauk, na ludzki umys. Buddyzm jest prawdopodobnie najmniej poznan spord wszystkich gwnych religii wiata. W gruncie rzeczy to z naszej zachodniej perspektywy moemy zada sobie pytanie o podstawy nazywania buddyzmu religi. Zostalimy przyzwyczajeni do mylenia o teologii w kategoriach Boga, objawienia, posuszestwa, kary i wybawienia. Motywy stworzenia, oddawanie czci, sdu i niemiertelnoci maj elementarne znaczenie dla chrzecijastwa, przez co s niemal nierozerwalnie wie si z nasz koncepcj religii. Buddyzm na Zachodzie postrzega si poprzez pryzmat zachodniej kultury, ludzie niewiadomie projektuj na nauk Buddhy swoje wasne pojcia, wartoci i oczekiwania. Jak choby ceremonie i pokony, ktre s bdnie uznawane za przykady kultu religijnego, a nawet bawochwalstwa. Ludzie wychowani na Zachodzie mog wychwala naukowy wiatopogld buddyzmu lub te potpia jego ateizm. Buddh, z niewiadomych powodw, mylnie porwnuje si do Boga bd Jezusa. Medytacj posdza si o mistycyzm, hipnotyczne dziaanie bd te o to, e jest form ucieczki od rzeczywistoci. To bdne rozumienie Dhammy (nauki Buddhy) nie jest jedynie efektem Zachodniej ignorancji i etnocentryzmu. Buddha przepowiedzia tu przed swoj mierci, e w przecigu tysica lat jego nauka popadnie w rce ludzi o maym zrozumieniu, a tym samym stanie si wypaczona i znieksztacona. Tak te si stao; Wschd (znaczna cz, jeli nie cay) popad w rytualizm, zastpujc tym samym samodyscyplin; tak samo wiara zastpia wgld a modlitwa zrozumienie. Jeeli podstaw chrzecijastwa jest Bg, to dla buddyzmu jest ni umys. Z buddyjskiego punktu widzenia umys (bd wiadomo) jest rdzeniem naszej egzystencji. Przyjemno i bl, dobro i zo, czas i przestrze, ycie i mier pozostaj dla nas bez znaczenia, jeli nie s obiektem naszej wiadomoci lub myli. Kwestie czy Bg istnieje, czy te nie, czy rzeczywisto w gwnej mierze jest materialna czy moe duchowa, czy nasze ycie trwa jedynie kilka dekad [konkretnej egzystencji przyp. red.] czy te yjemy wiecznie [po mierci przyp. red.]

wszystkie te pytania maj drugorzdne znaczenie dla buddyzmu. Na pierwszy plan wysuwa si empiryczny fakt, co do ktrego nie mamy wtpliwoci: istnienie wiadomego dowiadczenia takiego, jakim je codziennie dowiadczamy. Z tego te wzgldu buddyzm skupia si na umyle. Rado i smutek, przyjemno i bl s dowiadczeniami psychologicznymi. Nawet takie pojcia jak cel, warto, cnota i bosko maj znaczenie tylko dlatego, e s efektem naszych postaw i uczu. Buddyzm nie neguje rzeczywistoci materialnej, nie lekceway ogromnego wpywu, jaki wywiera na nas wiat fizyczny. Wrcz przeciwnie: odrzuca dychotomi ciaa i umysu, goszon przez braminw i stwierdza, e ciao i umys s wspzalene. Najbardziej pierwotn rzeczywistoci ludzkiej egzystencji s nieustannie zmieniajce si sekwencje myli, uczu, emocji i spostrzee, skadajce si na wiadome dowiadczenie. Dlatego, zgodnie z pogldem wczesnego buddyzmu, zasadniczym problemem dla religii musz by wszystkie te dowiadczenia, z ktrych zbudowane jest nasze codzienne ycie. Najbardziej znaczce z nich to mio i nienawi, smutek i strach, duma i namitno, trudy walki i poraka. Takie pojcia jak pokuta zastpcza, kosmiczna wiadomo, ostateczna rzeczywisto, Natura Buddhy czy odkupienie grzechw maj wymiar metafizyczny, bazuj na przypuszczeniach, przez co nabieraj drugorzdnej wartoci wzgldem rzeczywistoci codziennego dowiadczenia. Z tego wzgldu najbardziej znaczcym faktem dotyczcym ycia, jaki mona odnale w buddyzmie, jest PIERWSZA SZLACHETNA PRAWDA**, ktra mwi o wszechobecnej dukkha. Dukkha to palijski termin, zawierajcy w sobie wszystkie rodzaje nieprzyjemnych dowiadcze: smutek, strach, obawa, bl, rozpacz, niezgoda, niepewno, frustracja, wzburzenie, irytacja, itp. DRUGA SZLACHETNA PRAWDA mwi, e przyczyn dukkha jest pragnienie. W rnych tekstach przyczyna ta jest dokadniej wyjaniana. I tak jej natura moe by trojaka: chciwo, niech i iluzja. Innym razem Buddha wymieni pi przyczyn cierpienia: pragnienie zmysowe, zo, senno lub lenistwo, wzburzenie lub zmartwienie oraz wtpliwo. Przy jeszcze innej okazji Buddha wymieni 10 przyczyn dukkha: wiara, e jestemy niezmienni; sceptycyzm; wiara w wyzwolenie poprzez rytuay i ceremonie; pragnienie zmysowe; nienawi; pragnienie szczliwego ycia; pragnienie ycia po mierci; prno; niecierpliwo i ignorancja. TRZECIA SZLACHETNA PRAWDA mwi, e dukkha moe zosta przezwyciona, natomiast CZWARTA SZLACHETNA PRAWDA daje nam rodek, za pomoc ktrego moemy tego dokona. Wraz z Czterema Szlachetnymi Prawdami buddyzm staje si metod, nauk, drog ycia majc na celu wyzwolenie ludzi od smutku, popraw jakoci ich ycia. Ten element Dhammy nosi nazw SZLACHETNEJ OMIORAKIEJ CIEKI*** i zawiera w sobie moralne pouczenie, samodyscyplin, rozwj mdroci i zrozumienia, a take popraw rodowiska na poziomie osobistym oraz spoecznym. Czytelnika odsyam do wczeniejszych publikacji, ktre szerzej podejmuj etyczne, praktyczne oraz logiczne aspekty Nauki, podczas gdy niniejszy esej w peni powicam zagadnieniu medytacji. Jeeli przyczyna cierpienia ma podoe psychologiczne, to lekarstwo take musi mie ten wymiar. Z tego te powodu moemy odnale w buddyzmie szereg "wicze mentalnych", medytacji przeznaczonych do ukazania nam naszych psychicznych dysfunkcji oraz do wyleczenia nas z nich.

Buddyjska medytacja jest czsto, bdnie mylona z medytacj jogi. Ta druga bazuje przede wszystkim na asanach, autosugestii, niekiedy poszukiwaniu tajemnych mocy, a jej celem jest osignicie jednoci z Bogiem. adne z powyszych nie wystpuje w Omiorakiej ciece. W buddyzmie nie ma miejsca na rodki psychoaktywne, tajemne nauczanie czy mistyczne formuy. Buddyjska medytacja opiera si wycznie na codziennych zjawiskach ludzkiej wiadomoci. Jak to uj Czcigodny Nyanaponika Thera, synny uczony i mnich buddyjski: Satipahna w swym duchu jest niezalena, nie wymaga zawiych technik czy pomocy z zewntrz. Pracuje wycznie na codziennych dowiadczeniach. Nie ma tu miejsca na egzotyczne kulty ani rytuau. Nie przechodzi si inicjacji, nie otrzymuje wiedzy ezoterycznej. Jest tylko samodzielna droga do owiecenia. Jako, e opiera si na dowiadczeniach ycia codziennego, Satipahna nie wymaga ycia w cakowitym odosobnieniu czy w klasztorze, chocia zdarza si, e u osb, ktre rozpoczn praktyk, moe pojawi si potrzeba takiego ycia. The Heart of Buddhist Meditation autorstwa Nyanaponika Thera Warto przytoczy sowa kontradmiraa E.H. Shattocka, ktre dowodz, e w zachodnim umyle nie ma nic nadzwyczajnego, co przeszkadzaoby mu skutecznie praktykowa medytacj. Shattock by oficerem marynarki brytyjskiej, ktry spdzi trzy tygodnie na intensywnej medytacji w klasztorze Theravdy nieopodal Yangon: "Medytacja jest bardzo praktycznym zajciem. Nie musi przybiera formy religijnej, chocia najczciej tak si o niej myli. Sama w sobie jest bardzo akademicka, praktyczna i korzystna. Wydaje mi si to konieczne do podkrelenia, poniewa tak wielu kojarzy medytacj jedynie ze witymi ludmi. Uwaa si j wycznie za zaawansowan form pobonego ycia Nie jest to opowie o nawrceniu, lecz ch wyprbowania oddziaywa sprawdzonego systemu Wschodniego na typowym umyle Zachodnim." "An Experiment in Mindfulness" autorstwa E.H. Shattock Czytanie o medytacji jest jak czytanie o pywaniu: tylko poprzez wejcie do wody czowiek moe nauczy si pywa. Tak samo jest z medytacj i buddyzmem w caoci. Trzeba y Dhamm, a nie tylko rozmyla o niej. Studiowanie i rozwaanie s wartociowymi narzdziami, jednak to ycie samo w sobie jest poligonem, na ktrym powinno przebiega szkolenie. Ponisze rozdziay s prb wyraenia sowami tego, co musi zosta dowiadczone w nas samych. Mwic sowami Dhammapady: To wycie powinni samodzielnie, pilnie pracowa, tak jak jest to przez kadego Tathgat pokazane, obierajc t ciek, praktykujc umierzanie, wyswobadzacie si ze miertelnych wnykw Mary. Dhammapada (Dhp.276 Podstawy Dhammy) Medytacja ma wymiar subiektywny, jest osobistym dowiadczeniem, przez co kady z nas musi

poda swoj wasn ciek prowadzc do Owiecenia. Sowa mog pokierowa i zachci, jednakowo musimy pamita, e s one wycznie symbolami opisujcymi rzeczywisto.

Cele medytacji
Zanim omwimy techniki medytacyjne, wane jest by wpierw zdefiniowa cele. Dlaczego ludzie medytuj? Co przez to chc osign? Ostateczne cele medytacji s tosame z ostatecznymi celami buddyzmu, tj. osigniciem Nibbny oraz wyzwoleniem si od dukkha, krzywdy. Nibbna jest niemoliwa do uchwycenia za pomoc sw czy jakiejkolwiek innej formy normalnego, ludzkiego dowiadczenia. Nie bdziemy pewni jej istnienia, dopki nie osigniemy poziomu, na ktrym uwiadomimy j sobie w sposb bezporedni, w dowiadczeniu przekraczajcym logik oraz percepcj zmysow. Nibbna moe by zatem definiowana jako co, co jest dowiadczane w momencie osignicia najwyszego poziomu moralnej i psychicznej dojrzaoci. Niewiele wicej mona powiedzie na ten temat. Z tego wzgldu Buddha nie mwi nazbyt wiele o Nibbnie. W wikszoci swoich nauk skupia si raczej na dwch pomniejszych, empirycznie weryfikowalnych celach: na tworzeniu, wzmacnianiu i doskonaleniu w sobie pozytywnych uczu (tj. mioci, wspczucia, spokoju, przejrzystoci umys oraz radoci wynikajcej z obdarzania szczciem innych) oraz na wyzbywaniu si szkodliwych stanw umysu, tzn. poda, nienawici, zudze, prnoci, niepokojw, itp. Wraz ze wzrostem dowiadczenia i samozrozumienia, w momencie gdy docenimy charakter i jakoci naszych wasnych uczu, odkryjemy, e pozytywne emocje (mio, wspczucie, itp.) same w sobie s penowartociowym dowiadczeniem, niezalenie od dogmatw religijnych. Odkryjemy te, e pragnienie, niech, dza itp. wywouj w nas niepokj itp., nieprzyjemne dowiadczenia (dukkha), ktre uniemoliwiaj nam pen realizacj szczcia powstaego z mioci i spokoju umysu. Jasne staje si, e gwnym celem i bodcem do medytacji jest doskonalenie pozytywnych uczu i uwolnienie si spod jarzma negatywnych. Pomimo e Nibbna wraz z ustaniem cierpienia s gwnym celem medytacji, a urzeczywistnienie pozytywnych uczu jest drugorzdne, istniej dodatkowo pomniejsze cele, ktrych osignicie wymagane jest do realizacji powyszych. S to: brak przywizania, wgld oraz koncentracja. BRAK PRZYWIZANIA oznacza wolno od pragnie oraz niezaleno od dowiadcze zmysowych. Nie oznacza przy tym stanu chronicznej apatii ani zaprzeczania istnieniu owych dowiadcze. Jest natomiast psychicznym wyzwoleniem si od naszych zniewalajcych namitnoci oraz uzalenienia od zmysowych i emocjonalnych przyjemnoci. Brak przywizania podobny jest do poczucia wolnoci, rwnowagi psychicznej oraz spokoju. WGLD posiada dwa istotne dla medytacji znaczenia. W swoim klasycznym rozumieniu (vipassan) oznacza pen wiadomo trzech cech istnienia, tzn. nietrwaoci (anicca), cierpienia bd te krzywdy (dukkha) oraz braku istniejcego ja czy te braku staej substancji, np. ego, jani, duszy, itp. (anatt). Innymi sowy, chodzi o pene uwiadomienie sobie faktu, e wszystkie rzeczy we wszechwiecie s tymczasowe i podlegaj cigej zmianie. Ludzki umys

nie jest wyjtkiem, czowiek rwnie nie posiada niemiertelnej duszy. Cierpienie okazuje si by nieuchronne, jako e aden stan umysu, przyjemny czy nieprzyjemny, nie moe trwa wiecznie. Sowo wiadomo zostao oznaczone kursyw w celu odrnienia go od powszechnego znaczenia, stosowanego do opisania stanu zaznajomienia si z pewnymi faktami. Takie znaczenie wiadomoci jest zwykle niewystarczajce, gdy nie ma trwaego wpywu na czyje wartoci i uczucia. W psychiatrii wgldem okrela si uwiadomienie sobie wczeniej niedostpnych wiadomoci uczu, motyww i wartoci. Wyparte uczucia winy, strachu, dzy i nienawici mog czai si w zakamarkach naszych umysw i, z poziomu niewiadomoci, wpywa na nasze ycie. Oddziauj na nas, pki ich sobie nie uwiadomimy. Dopiero wtedy jestemy w stanie skutecznie im przeciwdziaa. Takie rozumienie wgldu jest znane w buddyzmie pod pojciem UWANOCI i bdzie omwione pniej. KONCENTRACJA oznacza umiejtno utrzymania cigej uwagi na wybranym obiekcie przez duszy czas. Jest ona konieczna do przekroczenia zwyczajowego nawyku umysu do przeskakiwania uwag z jednego obiektu na drugi. Jak si wkrtce przekonamy, koncentracja jest jednym z pierwszych celw buddyjskiej medytacji.

Przygotowanie
Na samym pocztku naley wyciszy umys oraz zwikszy jego bezstronno i obiektywno. Gdy umys jest spokojny, cichn jego niekoczce si rozmylania oraz chwilowo zanika jego zamiowanie do dozna zmysowych. Moliwe staje si wtedy dojcie do pokadw niewiadomych uczu i motyww, ktre ksztatuj nasze myli, mow i zachowanie. Co wicej, dopiero z ugruntowan obiektywnoci i nastpujcym po niej wgldem jestemy w stanie skonfrontowa si ze szkodliwymi uczuciami i je wyeliminowa. Nie osigniemy jednak penego spokoju i bezstronnoci, dopki kryjemy w sobie szkodliwe uczucia i niewiadome konflikty emocjonalne. Proces dziaa zatem obustronnie: im bardziej wyciszymy umys, tym wikszy wgld zyskamy oraz wyzbdziemy si wikszej iloci niepodanych uczu. Z drugiej strony, im wicej tych uczu zaniknie i im wicej konfliktw emocjonalnych zostanie rozwizanych, tym nasz umys bdzie bardziej wyciszony i osigniemy wikszy spokj, bezstronno oraz obiektywno. Istnieje szereg rnorodnych symptomw neurotycznych, zwizanych z wpywem niewiadomych uczu na nasze myli i dziaania. Najbardziej charakterystycznym przykadem s zaburzenia obsesyjno-kompulsywne. Zachowania te wi si z rozpaczliw prb stumienia obezwadniajcych uczu strachu, zoci, podania lub winy. Osoba skupia niemale ca uwag na pewnych, powtarzajcych si czynnociach psychicznych lub motorycznych, ktre przybieraj kompulsywn, zrytualizowan form. Jeeli danej osobie uniemoliwi si wykonywanie tych rytuaw obronnych, niejednokrotnie koczy si to doznawaniem przez ni silnego niepokoju. Dochodzi nawet do atakw paniki w sytuacji, gdy kto taki zda sobie spraw z wyaniajcych si z niewiadomoci uczu. Inny, mniej jaskrawy przykad tego samego zachowania obronnego stanowi osoby, ktre cigle si zamartwiaj. Nieustannie skupiaj one swoje troski wok mao istotnych spraw, na przykad na niezapaconych rachunkach, zobowizaniach i rolach spoecznych czy te wyolbrzymionych dolegliwociach fizycznych.

Ludzie ci rzadko si relaksuj, s za to wiecznie pochonici maostkami. Wspomniane wyej symptomy neurotyczne s uderzajco podobne do objaww stylu ycia, ktry staje si coraz bardziej popularny na Zachodzie. Nasza nieustannie rozrastajca si populacja z jej rozrywkami, wszechobecn reklam, portalami spoecznociowymi, industrializacj, potrzeb sukcesu, popularnoci i zmysowoci wytworzya rodowisko, w ktrym jestemy nieustannie bombardowani coraz to wiksz liczb bodcw. Sposobnoci do odosobnienia i introspekcji zostay ograniczone do minimum, gdy odosobnienie zaczto postrzega jako co przygnbiajcego lub nienormalnego. Nie chodzi o to, by stwierdzi, e nasze spoeczestwo szaleczo stara si uciec od swojego wewntrznego ja. Bez wtpienia dotyczy to wielu, niemniej obok nich istnieje take spora liczba osb angaujcych si w to samoujednolicone komercyjnie szalestwo tylko dlatego, e chc si dostosowa do powszechnie panujcych norm. S oni kuszeni wszechobecn fascynacj sportem, jazzem, telewizj, internetem itp., niezliczonymi formami atwo dostpnych rozrywek. Mimo wszystko nawet dla takich osb cigle istnieje szansa na osignicie wzgldnego szczcia czy rwnowagi emocjonalnej. Naley zaznaczy, e warunki wspczesnego ycia narzucaj szereg ogranicze, ktre mog utrudni skuteczn medytacj. Mona je podzieli na trzy kategorie: psychologiczne, biofizyczne i rodowiskowe. Zrozumiaym jest fakt, e w tradycyjnych kulturach buddyjskich liczba i nasilenie tych przeszkd jest zdecydowanie mniejsza. Konieczne jest zatem przyblienie tych przeszkd przed waciwym omwieniem procesu medytacji.

Ograniczenia natury psychologicznej

Jest praktycznie niemoliwe, by zabiegana, kierowana ambicjami osoba wyciszya swj umys w sposb nagy i dobrowolny tak, by oczyci go ze strumienia przepywajcych myli. Wystarczy raptem kilka minut a nawet sekund, by medytujcy dostrzeg, e wanie w tym momencie planuje, wspomina lub marzy. W zwizku z tymi trudnociami zaleca si by, przed rozpoczciem praktyki medytacyjnej, wyksztaci pewn postaw moraln oraz samodyscyplin. Mwic sowami jednego z uczniw Buddhy: Bracie nando, odnonie dobroczynnych zasad moralnych wygoszonych przez Bogosawionego, w jakim celu zostay one przez niego wygoszone? Sdhu, sdhu, bracie Bhaddo! Bardzo dobrze si to skada, Bhaddo, nad wyraz pomylnie, bardzo dobra jest twa pojtno, wspaniae twe pytanie. Spytae mnie: Bracie nando, odnonie dobroczynnych zasad moralnych wygoszonych przez Bogosawionego, w jakim celu zostay one przez niego wygoszone? Tak, Bracie. Ot, Bracie Bhaddo, dobroczynne zasady moralne zostay wygoszone przez Bogosawionego w celu doskonalenia umysu poprzez cztery ustanowienia uwanoci. Ktre to cztery? Ot, Bracie, mnich taki, odsuwajc tsknoty i troski w odniesieniu do wiata, pilnie i wiadomie trwa, dostrzegajc z przejrzystym zrozumieniem ciao takie

jakim jest doznania i uczucia takie jakimi s umys taki jakim jest odsuwajc tsknoty i troski w odniesieniu do wiata, pilnie i wiadomie trwa, dostrzegajc z przejrzystym zrozumieniem natur zjawisk tak jaka jest. Odnonie dobroczynnych zasad moralnych wygoszonych przez Bogosawionego, zostay one wygoszone przez niego w celu doskonalenia umysu poprzez te cztery ustanowienia uwanoci. Sla Sutta (SN.47.011 - Mowa o moralnoci) W krajach buddyjskich jedynie niewielka grupa wyznawcw podejmuje regularn praktyk. Decyzja o rozpoczciu praktyki medytacyjnej jest indywidualn spraw poszczeglnych osb, jednak wikszo wstrzymuje si z ni a do pnej dorosoci. Do tego czasu czowiek osiga pewien stopie rozwoju moralnego a obowizki wobec rodziny zdy ju wypeni. Z drugiej strony medytacja uatwia rozwj mdroci oraz moralnoci, niesie przy tym korzyci zarwno ludziom wieckim jak i mnichom. W celu wzmocnienia codziennej praktyki oraz doskonalenia mdroci i moralnoci zaleca si, by powici kilka minut przed kad medytacj na wprowadzenie umysu w stan wzmoonej wraliwoci. Mona tego dokona poprzez podjcie refleksji nad celami oraz korzyciami pyncymi z medytacji albo poprzez czytanie lub recytowanie wybranych fragmentw buddyjskiej literatury lub innych adekwatnych tekstw. Zaleca si rzeki spacer na oywienie umysu tym osobom, ktre dopada senno. Spacer dodatkowo uatwia podjcie refleksji i przeanalizowanie spraw, ktre w innym razie mogyby zakci medytacj. W sytuacji, gdy kto ma do wykonania wane obowizki, ktre jest w stanie szybko i sprawnie wypeni, zaleca si ich realizacj w pierwszej kolejnoci, dziki czemu zostanie znacznie obniony ich wpyw na medytacj.

Czynniki biofizyczne
Powstao wiele tekstw, zarwno wspczenie jak i w staroytnoci, na temat czynnikw fizycznych i rodowiskowych uatwiajcych waciw medytacj. Czynniki te opieraj si w duej mierze na zdrowym rozsdku, tzn. kada osoba, na podstawie wasnych potrzeb i moliwoci, musi je sama sobie dookreli. W Visuddhimagga**** czytamy: Jedzenie: jednym pasuje sodkie jedzenie, innym sone. Klimat: jednym pasuje chodny klimat, innym ciepy. Jeli kto uzna, e odpowiada mu dane poywienie lub dany klimat albo, e jego nieskoncentrowany umys sta si skoncentrowany bd te skoncentrowany umys osign jeszcze wiksz koncentracj, wtedy moe uzna, e dany pokarm lub dany klimat jest dla niego odpowiedni. Jakiekolwiek inne poywienie czy klimat s dla niego nieodpowiednie. Postawa: Jednym pasuje chodzenie, innym pozycja stojca, siedzca lub leca. Naley przetestowa je wszystkie, tak jak miejsce spoczynku, przez 3 dni kade. Ta postawa okae si odpowiednia, przy ktrej nieskoncentrowany umys stanie si

skoncentrowany lub skoncentrowany umys osignie jeszcze wiksz koncentracj. Inne typy postaw naley uzna za nieodpowiednie***** Visuddhimagga, IV, 40-41

Czynniki spoeczne
W Birmie rozmowy o medytacji ciesz si duym zainteresowaniem. Sawni ludzie odchodz w zacisze by pogbi swj trening, a praktykujcych czsto wita si sowami: Jak ci idzie twoja medytacja? Osigne ju ten lub tamten etap? Odwrotna sytuacja ma miejsce w Ameryce, gdzie medytacja jest mao znana i w gruncie rzeczy le pojmowana. Po pierwsze, rezygnacja z dbr materialnych w imi duchowych i psychologicznych korzyci jest niecodzienna dla ustroju zarwno kapitalistycznego jak i socjalistycznego. Po drugie, Amerykanie maj tendencj do mylenia medytacji z hipnotycznym transem, mistycyzmem lub okultyzmem. W skutek tego medytuj cy na Zachodzie mog ukrywa swoj praktyk, w celu uchronienia si przed spoecznym omieszeniem oraz wrogoci religijn. Problem wynika z istnienia rnorodnych quasi-religijnych i pseudonaukowych ruchw, ktre przycigaj do siebie ludzi neurotycznych i spoecznie nieprzystosowanych, obiecujc im nadprzyrodzone moce, trwae szczcie oraz zdrowie fizyczne. Tego typu organizacje czsto gosz ezoteryczne odmiany medytacji, korzystnie wypowiadajc si przy tym o hinduizmie oraz buddyzmie (cho nie posiadajc niemal adnej wiedzy o nich). Buddyzm na Zachodzie nazbyt czsto odbierany jest zgodnie z zakrzywion perspektyw tego typu organizacji, ewentualnie ulega si opinii nieprzychylnych opisw, jakie mona znale w pimiennictwie chrzecijaskim.

Rnice indywidualne
Jak si wkrtce przekonamy, istnieje wiele rnorodnych odmian medytacji, kada dostosowana do indywidualnych potrzeb konkretnych osb. W krajach buddyjskich nowicjusze zwykle prosz wyksztaconych mnichw lub mistrzw medytacji o pomoc w doborze waciwej techniki. Na Zachodzie jest to niemoliwe, poniewa yje tam niewielu mistrzw, ktrzy na dodatek s rozmieszczeni w znacznych odlegociach od siebie. Oprcz tego napotykaj oni take na znaczce bariery kulturowo-jzykowe, ktre skutecznie uniemoliwiaj mistrzom okrelenie potrzeb nowicjusza. Dlatego buddyci na Zachodzie musz zadba sami o siebie, opierajc si na wasnym osdzie, niekiedy stosujc metod prb i bdw. Warto w tym miejscu raz jeszcze przywoa sowa z Visuddhimaggi: Bo gdy wprawny ucznik, ktry prbuje przedzieli wos na dwa, w kocu dokonuje tego, rozeznaje si on wtedy w sposobie uoenia swoich stp, uku, ciciwy oraz strzay: Przedzieliem wos, stojc w ten sposb, z tak uoonym ukiem, tak ciciw a tak strza. Od tej chwili przyjmuje on t sam pozycj kadorazowo i przedziela wos bezbdnie. W ten sam sposb medytujcy musi rozezna si w rnych aspektach swojej praktyki, takich jak waciwe jedzenie, itp.: Osigam to, po zjedzeniu tego, w towarzystwie takich osb, przebywajc w takim pomieszczeniu, przyjmujc tak postaw

o takiej porze. Dziki temu, nawet jeli dane wchonicie medytacyjne zostanie utracone, medytujcy bdzie w stanie odtworzy warunki, w ktrych osign dany stan i, co za tym idzie, ponownie osign wchonicie. Z chwil, gdy si zaznajomi z tymi czynnikami, bdzie w stanie osign wchonicie kadorazowo. Visuddhimagga, IV, 120 Nie tylko rni ludzie maj rne wymagania medytacyjne, lecz take ta sama osoba przejawia odmienne wymagania w zalenoci od sytuacji. Mwic sowami Buddhy: (I) Gdy, mnisi, umys jest przygnbiony, nie nadchodzi odpowiedni czas by doskonali uspokojenie, nie nadchodzi odpowiedni czas by doskonali skupienie, nie nadchodzi odpowiedni czas by doskonali zrwnowaenie. Z jakiej przyczyny? Poniewa przygnbiony umys trudno rozpogodzi tymi czynnikami.****** Mnisi, to tak jakby pewien czowiek chcia rozpali niewielkie ognisko, dooyby wic wilgotnej trawy, wilgotnego krowiego ajna oraz mokrych patykw, na dodatek pokropiby to wod i posypaby popioem. Czy temu czowiekowi udaoby si rozpali niewielkie ognisko? Nie udaoby mu si, Czcigodny Tak wic, mnisi, gdy umys jest przygnbiony, nie nadchodzi odpowiedni czas by doskonali uspokojenie, nie nadchodzi odpowiedni czas by doskonali skupienie, nie nadchodzi odpowiedni czas by doskonali zrwnowaenie. Z jakiej przyczyny? Poniewa przygnbiony umys trudno rozpogodzi tymi czynnikami. (II) Gdy, mnisi, umys jest przygnbiony nadchodzi odpowiedni czas by doskonali badanie Dhammy, nadchodzi odpowiedni czas by doskonali energi, nadchodzi odpowiedni czas by doskonali radosne uniesienie. Z jakiej przyczyny? Poniewa przygnbiony umys atwo rozpogodzi tymi czynnikami. Mnisi, to tak jakby pewien czowiek chcia rozpali niewielkie ognisko, dooyby wic suchej trawy, wyschego krowiego ajna oraz suchych patykw, na dodatek dmuchaby w tamt stron i nie posypaby popioem. Czy temu czowiekowi udaoby si rozpali niewielkie ognisko? Udaoby mu si, Czcigodny Tak wic, mnisi, gdy umys jest przygnbiony nadchodzi odpowiedni czas by doskonali badanie Dhammy, nadchodzi odpowiedni czas by doskonali energi, nadchodzi odpowiedni czas by doskonali radosne uniesienie. Z jakiej przyczyny? Poniewa przygnbiony umys atwo rozpogodzi tymi czynnikami.

(III) Gdy, mnisi, umys jest wzburzony, nie nadchodzi odpowiedni czas by doskonali badanie Dhammy, nie nadchodzi odpowiedni czas by doskonali energi, nie nadchodzi odpowiedni czas by doskonali radosne uniesienie. Z jakiej przyczyny? Poniewa wzburzony umys trudno wyciszy tymi czynnikami. Mnisi, to tak jakby pewien czowiek chcia ugasi wielki poar, dooyby wic suchej trawy, wyschego krowiego ajna oraz suchych patykw, na dodatek dmuchaby w tamt stron i nie posypaby popioem. Czy temu czowiekowi udaoby si ugasi wielki poar? Nie udaoby mu si, Czcigodny Tak wic, mnisi, gdy umys jest wzburzony, nie nadchodzi odpowiedni czas by doskonali badanie Dhammy, nie nadchodzi odpowiedni czas by doskonali energi, nie nadchodzi odpowiedni czas by doskonali radosne uniesienie. Z jakiej przyczyny? Poniewa wzburzony umys trudno wyciszy tymi czynnikami. (IV) Gdy, mnisi, umys jest wzburzony, nadchodzi odpowiedni czas by doskonali uspokojenie, nadchodzi odpowiedni czas by doskonali skupienie, nadchodzi odpowiedni czas by doskonali zrwnowaenie. Z jakiej przyczyny? Poniewa wzburzony umys atwo wyciszy tymi czynnikami. Mnisi, to tak jakby pewien czowiek chcia ugasi wielki poar, dooyby wic wilgotnej trawy, wilgotnego krowiego ajna oraz mokrych patykw, na dodatek pokropiby to wod i posypaby popioem. Czy temu czowiekowi udaoby si ugasi wielki poar? Udaoby mu si, Czcigodny Tak wic, mnisi, gdy umys jest wzburzony, nadchodzi odpowiedni czas by doskonali uspokojenie, nadchodzi odpowiedni czas by doskonali skupienie, nadchodzi odpowiedni czas by doskonali zrwnowaenie. Z jakiej przyczyny? Poniewa wzburzony umys atwo wyciszy tymi czynnikami. Aggi Sutta (SN.46.053 - Mowa o ogniu) Nie ma jasno okrelonego czasu, jaki naley przeznaczy na medytacj. Popularne na Zachodzie wyobraenie, jakoby buddyjscy mnisi powicali niemale kad moliw chwil swojego ycia na samotn medytacj, nie ma potwierdzenia ani w znanych nam naukach Buddhy ani w zapiskach dotyczcych ycia Jego i Jego nastpcw. Wspczeni mnisi w tradycji Theravdy take nie przystaj do tego wyobraenia, nie wliczajc przejciowych okresw, przeznaczanych na wzmoon praktyk. Ilo powiconego czasu, tak jak wszystkie inne aspekty medytacji, musi by dostosowana do indywidualnych potrzeb i moliwoci danej osoby. Zanim przejdziemy do omawiania technik medytacji, naley wspomnie jeszcze o jednym, oczywistym fakcie, mianowicie o tym, e

medytacja wymaga cierpliwoci, wytrwaoci i wysiku. Jeli powicamy na praktyk mniej ni kilka godzin dziennie, to osignicie znaczcego i trwaego postpu moe potrwa miesice, jeli nie lata. Nie ma tu drogi na skrty ani magicznych formu. Nie naley, w zwizku z tym, oczekiwa szybkich efektw i, przed rozpoczciem praktyki, naley zdecydowa, czy jest si w stanie szczerze woy w to konieczn ilo czasu i wysiku. Decyzja o rezygnacji z medytowania nie przekrela szans na osignicie takich celw [medytacji] jak wgld, brak przywizania, koncentracja, itp. O ile ich pena realizacja wymaga formalnej praktyki medytacji, to wzgldny poziom mona osign wolniejszym tempem, poprzez pielgnowanie moralnych i intelektualnych sprawnoci. Buddhism as a Way of Life (Douglas M. Burns)

Techniki medytacyjne
WACIWA UWANO, sidmy aspekt Szlachetnej Omiorakiem cieki, okrelana jest take mianem CZTERECH PODSTAW UWANOCI lub SATIPAHN. Pojcia te odnosz si nie tylko do najwaniejszego aspektu medytacji w tradycji Theravdy lecz take do jednego z najbardziej niepowtarzalnych i najwaniejszych elementw buddyzmu w ogle. Pene objanienie uwanoci lub satipahny mona odnale w Satipahna Sutta, ktra pojawia si w Kanonie Pi dwukrotnie. Buddha rozpoczyna swj wykad tymi oto sowami: Mnisi, oto bezporednia droga do oczyszczenia wszelkich istot, do przezwycienia smutku i alu, do zmierzchu krzywdy i rozpaczy, do waciwego osignicia, do realizacji Nibbny: a mianowicie cztery ustanowienia uwanoci. Satipahna Sutta (MN.010 - Mowa o ustanowieniach uwanoci) Ten sam przekaz przewija si przez Kanon wielokrotnie: Mnisi, ci, ktrym wspczujecie, ci, ktrzy wedug was powinni wysucha przyjaciele, znajomi, rodzina i bliscy krewni powinni by zachcani, umacniani i wspomagani w doskonaleniu umysu dziki czterem ustanowieniom uwanoci. Mitta Sutta (SN.47.048 - Mowa o przyjacioach) I raz jeszcze: Mnisi, istniej trzy skazy. Ktre trzy? Skaza przyjemnoci zmysowych, skaza stawania si, skaza niewiedzy. To s te trzy skazy. Naley, o mnisi, wyzby si tych trzech skaz poprzez doskonalenie umysu dziki czterem ustanowieniom uwanoci. sava Sutta (SN.47.050 - Mowa o skazach) Take wspczenie w niektrych buddyjskich krajach kadzie si szczeglny nacisk na ten aspekt praktyki. Jak to uj Czcigodny Nyanasatta Thera: Mowa o ustanowieniach uwanoci (Satipahna Sutta) w tradycji Theravdy posiada nieprzerwanie ogromne znaczenie. Satipahna Sutta nigdy nie popada w zapomnienie

na Cejlonie, utrzymaa si tam nawet przez wieki obcej dominacji, w krytycznych czasach dla Dhammy i jej praktyki. Recytowanie sutty z pamici byo nieodzownym elementem praktyki syngaleskich buddystw i nawet wspczenie na Cejlonie mona znale liczn grup osb, ktre s w stanie odtworzy sutt z pamici. Nikogo nie dziwi widok grupy wiernych, ktrzy zbieraj si w dzie peni ksiyca w celu przestrzegania omiu wskaza******* a ktrzy wsplnie recytuj Satipahna Sutt. Buddyci chtnie suchaj tego wykadu nawet w ostatnich chwilach swojego ycia, kiedy to przy ou mierci mnich lub osoba wiecka recytuje umierajcemu t mow. The Foundations of Mindfulness. (Nyanasatta Thera) Zakrawa to na paradoks, e wikszo zachodnich tekstw dotyczcych buddyzmu wymienia waciw uwano jako jeden z elementw Omiorakiej cieki i w zasadzie nie mwi nic wicej na ten temat. Co najwyej okrela si j terminami waciwej kontemplacji czy waciwej refleksji. Moliwe s dwa powody tego stanu rzeczy. Po pierwsze, Satipahna skada si z kilku rnych wicze medytacyjnych, a co za tym idzie, nie da si jej objani w tak zwizy sposb, jak ma to miejsce z pozostaymi aspektami Omiorakiej cieki. Po drugie, dla waciwego zrozumienia Satipahna musi by wyjaniana w kontekcie psychiatrycznym oraz psychologicznym. Wikszo badaczy zajmujcych si religioznawstwem porwnawczym prowadzi swoje badania w aspekcie analiz religijnych, etycznych oraz filozoficznych, ktre to okazuj si niewystarczajce wobec Satipahny. Gdyby chcie skatalogowa (w bibliotece) sutt to najblisz jej dziedzin byaby psychiatria eklektyczna, zatem klasyczne pisma religijne i filozoficzne nie miayby wiele wsplnego z t mow Buddhy. Psychologia take nie byaby stosown etykiet, jako e sutta nie ma zwizku z adn teori wyjaniajc struktur lub funkcjonowanie umysu. Satipahna opiera si wycznie na empirycznym fakcie wiadomego dowiadczenia, dajc przy tym opis technik prowadzcych do rozwoju mentalnego. Nie dziwi zatem fakt, e po przekartkowaniu sutty wiele osb na Zachodzie uznao, e jest ona zawia, pozbawiona sensu a niekiedy nawet makabryczna. Satipahna sutta pojawia si w Sutta Piace dwukrotnie. Dodatkowo w pismach znale mona take skrcone wersje tych samych nauk. Na cztery podstawy uwanoci skadaj si: 1. obserwacja ciaa, 2. obserwacja dozna i uczu, 3. obserwacja umysu, 4. obserwacja natury zjawisk. Obserwacja ciaa dzieli si na sze czci: a) o oddychaniu, b) o pozycjach ciaa, c) o przejrzystym zrozumieniu, d) o medytacji nad obrzydliwoci ciaa, e) o medytacji nad pierwiastkami f) o dziewiciu cmentarnych stopniach rozkadu.

Uwano oddychania
Pierwszym do osignicia celem medytacyjnym jest wyciszenie umysu. Stan ten wzmaga pen czujno umysu oraz redukuje tymczasowo aktywno umysow (pod postaci planowania, marzenia, przypominania, itp. form mylenia pojciowego lub obrazowego). Jest to cel, ktry mona osign stopniowo, dlatego pocztkujcym zaleca si, by wpierw skupili si na jakim spokojnym, atwo dostpnym i rytmicznym procesie. Oddech wydaje si by do tego najdoskonalszy. Oto opis pierwszego wiczenia, jakie znajdujemy w sutcie: Medytujcy stara si utrzyma umys skupiony tylko i wycznie na czynnoci oddychania, nie traktujc oddychania jako przedmiotu intelektualnych rozwaa. Innymi sowy, praktykujcy powinien sprbowa skupi pen uwag na rzeczywistoci bezporedniego dowiadczenia bez oddawania si rozwaaniom na temat teje rzeczywistoci. Ot, mnisi, mnich taki udaje si w ustpy lene, u stp drzewa bd w pustym pomieszczeniu siada ze skrzyowanymi nogami, utrzymujc wyprostowane ciao , umiejscawia swoj uwano przed sob, w okolicach twarzy. W ten sposb wiadomie wdycha, wiadomie wydycha. Robic gboki wdech, rozumie waciwie: Robi gboki wdech. Robic gboki wydech, rozumie waciwie: Robi gboki wydech. Robic pytki wdech, rozumie waciwie: Robi pytki wdech. Robic pytki wydech, rozumie waciwie: Robi pytki wydech. Odczuwajc cae ciao, robi wdech" - tak praktykuje . Odczuwajc cae ciao, robi wydech"- tak praktykuje. Uspokajajc wszystkie czci ciaa, robi wdech tak praktykuje. Uspokajajc wszystkie czci ciaa, robi wydech tak praktykuje. Tak jak kto kto wprawnie posuguje si heblem, bd ucze tej osoby, robic dugi ruch heblem, rozumie waciwie: Robi dugi ruch. Robic krtki ruch heblem, rozumie waciwie: Robi krtki ruch. W ten sam sposb mnisi, mnich robic gboki wdech, rozumie waciwie: Robi gboki wdech. Robic gboki wydech, rozumie waciwie: Robi gboki wydech. Robic pytki wdech, rozumie waciwie: Robi pytki wdech. Robic pytki wydech, rozumie waciwie: Robi pytki wydech. Odczuwajc cae ciao, robi wdech" - tak praktykuje . Odczuwajc cae ciao, robi wydech"- tak praktykuje. Uspokajajc wszystkie czci ciaa, robi wdech tak praktykuje. Uspokajajc wszystkie czci ciaa, robi wydech tak praktykuje. Satipahna Sutta (MN.010 - Mowa o ustanowieniach uwanoci) Teoria jest wzgldnie prosta, praktyka nastrcza jednak znacznych trudnoci. Najczciej dzieje si tak e, nowicjusz kieruje ca swoj uwag na oddychanie, by po kilku sekundach, zacz rozmyla Jak na razie dobrze mi idzie. Mj umys jeszcze nie zbdzi. Ale to wanie w tym momencie umys zbdzi i nie jest ju skupiony na oddechu. Jeli medytujcy nie zapie si na tym (a raczej tak si nie stanie), jego strumie wiadomoci moe pj tym torem: Mj umys jeszcze nie zbdzi. Idzie mi znacznie lepiej ni wczoraj. Ciekawe dlaczego? By moe dziki temu, e napisaem ju wszystkie listy. Ciekawe czy Marvin odpisze? Nie odpisze Och! Straciem koncentracj. Lepiej zaczn od nowa. Ale nie mog, tylko myl o tym. Ciekawe jak dugo to potrwa? I tak dalej, dzie po dniu, tydzie po tygodniu, a osoba zacznie si

zastanawia, czy przypadkiem nie prbuje osign niemoliwego. Faktem jednak jest, e wielu tysicom wspczenie praktykujcych osb udao si doj do tego stopnia koncentracji. Z niemaym zdumieniem ludzie z Zachodu czytaj uwagi Czcigodnego Nyanaponika Thery dotyczce birmaskiego treningu Satipahny: Trzy do czterech godzin cigej uwanoci, tzn. nieprzerwanej niczym uwanoci traktuje si jako minimum dla pocztkujcego, ktry przechodzi kurs intensywnej praktyki. Heart of Buddhist Meditation (Nyanaponika Thera) Najbardziej rozpowszechniona forma medytacji oddychania polega na utrzymywaniu wnikliwej uwagi poniej nozdrzy, gdzie mona poczu lekki dotyk wdychanego i wydychanego powietrza. Co prawda nie istnieje ani jedna wzmianka odnonie takich instrukcji w adnej ze znanych nam nauk Buddhy ani jego uczniw, niemniej popularno tej techniki mona datowa co najmniej od czasw Buddhaghosy w V w n. e., ktry napisa: Dziaa to na wzr stranika bram miejskich: niczym stranik u wrt miejskich, ktry nie kontroluje ludzi chodzcych wewntrz ani na zewntrz miasta, nie pyta ich Kim jeste? Skd przybywasz? Dokd zmierzasz? Co tam trzymasz w doni? nie jest zainteresowany tymi ludmi jednake kontroluje kadego czowieka, ktry zbliy si do wrt miejskich. I tym samym powietrze, ktre zostao wcignite [do puc przyp. tum] oraz powietrze, ktre zostao wypuszczone [z puc przyp. tum.] pozostaje bez znaczenia dla mnicha, jest jednak przedmiotem jego uwagi w momencie, gdy przechodzi przez bram (nozdrza). Visuddhimagga, VIII, 200 Kolejne porwnanie, tym razem do drwala skupionego na piowaniu pnia drzewa: Tak jak zby piy, tak te wdechy i wydechy. Niczym uwano ustanowiona na zbach piy w miejscu ich kontaktu z drzewem, bez oddawania im uwagi, gdy przybliaj si bd oddalaj od drzewa, pomimo e nie staj si one obce [drwalowi przyp. tum.]. I z tak podjtym wysikiem wykonuje on zadanie i osiga efekty. Podobnie mnich, siedzc z uwanoci ustanowion na kocu nosa lub na grnej wardze, bez oddawania uwagi wdechom i wydechom, ktre ju przeminy, pomimo e nie staj si one mu obce. I z tak podjtym wysikiem wykonuje on zadanie i osiga efekty. Visuddhimagga, VIII, 202 Do medytacji oddychania mona wprowadza rne modyfikacje zgodnie z indywidualnymi potrzebami. Tym, ktrzy dopiero rozpoczynaj praktyk, przydatne moe okaza si liczenie w pamici oddechw, co powinno wzmocni koncentracj. Nie naley przy tym odlicza poniej piciu ani powyej dziesiciu. W momencie doliczenia do dziesiciu naley rozpocz odliczanie od nowa. Liczenie powyej dziesiciu wie si z duym prawdopodobiestwem, e to wanie liczenie (a nie oddychanie) stanie si przedmiotem naszej uwagi:

Nowicjusz powinien praktykowa swoj medytacj [oddychania przyp. tum.] wraz z odliczaniem oddechw. A odliczajc, powinien doliczy co najmniej do piciu, nie przekraczajc przy tym dziesiciu oraz nie robic przerw pomidzy kolejnymi seriami. Liczc do mniej ni piciu sprawi, e jego myli oywi si poprzez t ciasn przestrze niczym stado byda zamknite w ciasnej zagrodzie. Przekroczenie dziesiciu spowoduje e, przedmiotem skupienia stan si raczej liczby a nie oddechy. Visuddhimagga, VIII, 190 Jak dugo zatem naley praktykowa z odliczaniem? Dopki uwano bez odliczania nie zostanie ustanowiona na wdechach i wydechach jako jej obiekcie. Liczenie jest po prostu narzdziem, za pomoc ktrego mona ustanowi uwano na wdechach i wydechach jako jej obiekcie, poniewa odcina ono uwag od zewntrznym zakce. Visuddhimagga, VIII, 195 Pocztkowo trudno bdzie obserwowa proces oddychania bez jednoczesnego wpywania na jego szybko lub gboko. Pniej, osignwszy koncentracj, oddychanie bdzie stopniowo oraz wiadomie spowalniane w celu osignicia spokoju umysu. Nie naley jednak, tak jak ma to miejsce w praktyce pranayamy, wstrzymywa oddechu: Gdy ustan gbokie wdechy i wydechy, ze wiadomoci wyoni si oznaki subtelnych wdechw i wydechw. A gdy one zanikn, na ich miejsce bd pojawia si coraz to subtelniejsze oznaki. W jaki sposb? Wyobracie sobie mczyzn, ktry uderzyby du elazn belk w dzwon z brzu, wytwarzajc bardzo gony dwik. W jego wiadomoci pojawiby si gony dwik. Gdy gony dwik ucichby, w jego miejsce w wiadomoci pojawiaby si oznaka subtelnego dwiku. A gdy on by ucich, w wiadomoci pojawiayby si oznaki coraz to subtelniejszych dwikw. Visuddhimagga, VIII, 206-207 Czcigodny U Narada (Mingun Sayadaw) by birmaskim nauczycielem medytacji, ktry na pocztku XX wieku kad silny nacisk na stosowanie uwanoci oddychania jako rodka do doskonalenia bezporedniej wiadomoci. To wanie dziki niemu medytacja Satipahny wrcia do ask we wspczesnej Birmie. Czcigodny U Narada odszed w 1955 w wieku 87 lat i, zgodnie z tym co si powszechnie sdzi, osign Nibbn . Czcigodny Mahasi Sayadaw, ucze Czcigodnego U Narady, rozwin jedn z odmian medytacji oddychania. Opracowana przez niego technika polega na koncentrowaniu si (w trakcie oddychania) na ruchach brzucha zamiast na doznaniach w okolicy dziurek od nosa. Odmiana ta zyskaa na popularnoci w niektrych czciach poudniowej Azji. Oyo zainteresowanie medytacj w tej czci wiata, szczeglnie w Birmie, gdzie powstay liczne centra medytacyjne a tysice ludzi, w tym mnichw, otrzymao szczegowe instrukcje w jaki sposb medytowa. Jeeli w trakcie medytacji osoba spostrzee, e jej umys zbdzi, nie powinna tumi czy usilnie odrzuca pojawiajcych si myli. Raczej naley skupi si na chwil na nich i nada im w mylach odpowiedni etykiet. Mona na przykad pomyle planuj, przypominam sobie,

marz, itp. Nastpnie naley powrci do waciwego przedmiotu medytacji. Jednake, gdy po kilku prbach niechciane myli cigle pozostaj, naley tymczasowo potraktowa je jako obiekt medytacji sam w sobie. Wpynie to na osabienie intensywnoci tych myli, przez co praktyka bdzie moga powrci do waciwego przedmiotu. Technika ta moe by stosowana take w odniesieniu do innych rozkojarze: uciliwych dwikw, zoci, frustracji, ktre mog pojawi si w odpowiedzi na niechciane myli lub osabienie koncentracji. W tym przypadku medytujcy powinien pomyle haas albo zo. Gdy umys stanie si spokojny a cig myli zacznie zanika, do wiadomoci zaczn dochodzi nowe bodce. W rd nich znajd si doznania fizyczne, takie jak swdzenie czy lekki bl. S one zawsze obecne lecz pozostaj niespostrzeone, poniewa uwaga pozostaje skupiona zwykle na czym innym. Moliwe, e wyoni si emocje, takie jak niepokj oraz strach, ktre zostan omwione w dalszej czci. Oprcz tego mog pojawi si doznania wzrokowe w postaci prostych obrazw lub zoonych scen, czsto w formie bardzo ywych wizji lub halucynacji a niekiedy take pod postaci snw na jawie lub odlegych wspomnie. Od myli odrnia je take to, e tutaj osoba jest raczej biernym obserwatorem (a nie podmiotem) wydarze, bez adnej kontroli nad ich przebiegiem. Medytujcy powinien sprbowa ignorowa pojawiajce si doznania cielesne, wzrokowe i uczucia. Jeli to nie wystarczy, powinien je nazywa: swdzenie, strach, wizje, itp. W ostatecznoci powinien uzna je za obiekt medytacji do czasu a osabn. Udana medytacja nie powinna by nieprzyjemnym dowiadczeniem. Wszelkie napicia fizyczne lub psychiczne naley minimalizowa. Dlatego, jeeli w trakcie medytacji pojawi si napicie, rozdranienie lub znuenie, osoba moe zechcie przerwa praktyk do momentu, a poczuje si lepiej.

Uwano postawy oraz dziaania

Kolejnym, opisanym w Satipahna Sutcie wiczeniem jest rozwj tej samej, penej wiadomoci w odniesieniu do codziennych czynnoci. Dalsza cz wykadu Buddhy brzmi nastpujco: Zatem, mnisi, mnich taki chodzc, rozumie waciwie: chodz, stojc, rozumie waciwie: stoj, siedzc, rozumie waciwie: siedz, lec, rozumie waciwie: le. Jakkolwiek byoby uoone jego ciao, zawsze powstaje w mnichu waciwe zrozumienie odnonie tego. () Zatem, mnisi, mnich taki zdaje sobie w peni spraw, przejrzycie rozumiejc, gdy idzie wprzd, bd gdy zawraca, zdaje sobie w peni spraw, przejrzycie rozumiejc, gdy spoglda, bd gdy odwraca wzrok, zdaje sobie w peni spraw, przejrzycie rozumiejc, gdy zgina, bd gdy rozciga koczyny, zdaje sobie w peni spraw, przejrzycie rozumiejc, gdy nosi szaty, trzymajc misk ebracz oraz wierzchni szat, zdaje sobie w peni spraw, przejrzycie rozumiejc, gdy je, pije, przeyka, a take gdy odczuwa smak poywienia, zdaje sobie w peni spraw, przejrzycie rozumiejc, gdy wydala

ekskrementy; ka bd mocz, zdaje sobie w peni spraw, przejrzycie rozumiejc, gdy chodzi, stoi, siedzi, zasypia, budzi si, mwi, bd gdy milczy. Satipahna Sutta (MN.010 - Mowa o ustanowieniach uwanoci) Dostrzegalne jest tu podobiestwo pomidzy wczesnym buddyzmem a Zen. Jakby to powiedzia mistrz Zen: Kiedy idziesz, id, kiedy siedzisz, sied. Nade wszystko, nie chwiej si. Zazwyczaj w trakcie wykonywania codziennych czynnoci, tj. ubierania si, jedzenia, pracowania, itd. dziaamy nawykowo a nasze umysy s wtedy pene rnorakich myli. W Satipahnie natomiast praktykujcy skupia si w peni na wykonywanej czynnoci. Osoby chcce medytowa czsto narzekaj, e brak im na to czasu. Warto podkreli, e omawiana tutaj forma medytacji moe by praktykowana zawsze i wszdzie, bez wzgldu na wykonywany zawd, wyznanie czy status spoeczny. Podobnie jak przy medytacji oddychania, take i tu zasadniczy cel praktyki sprowadza si do przygotowania umysu na osignicie bardziej zaawansowanych stanw rozwoju psychicznego. Niemniej wartociowym skutkiem ubocznym tej praktyki jest osignicie biegoci w wykonywaniu konkretnej czynnoci fizycznej. I tak na przykad w Japonii buddyci Zen wykorzystuj t praktyk do mistrzowskiego opanowania szermierki, ucznictwa bd judo. Jak powiedzia Buddha: Powiadam wam mnisi, wiadomo wszdzie jest przydatna. Aggi Sutta (SN.46.053 - Mowa o ogniu) I ponownie: Mnisi, jeli kto rozwija i doskonali uwano odnonie ciaa, to gdy stara si osign jakikolwiek stan, ktry moe by zrealizowany poprzez bezporednie poznanie, jest w stanie dostrzec wszelkie aspekty bezporedniego poznania, przyjmujc dziedzin uwanoci za swoj podstaw Kyagatsati Sutta (MN.119 Mowa o uwanoci odnonie ciaa) Uwano kadej czynnoci przyjmuje bardziej sformalizowan form wrd tych, ktrzy oddali si zakonnej dyscyplinie. Medytacj oddychania i chodzenia czstokro praktykuje si naprzemiennie, zwykle dzielc je na pgodzinne sesje. Chodzc, mnich powoli stawia kolejne kroki i w peni koncentruje swoj uwag na ruchach swoich stp, odnotowuje przy tym: w gr- do przodu-w d-w gr-do przodu-w d. Takiej naprzemiennej praktyce medytacji oddychania i chodzenia mnich powica moe nawet szesnacie godzin dziennie przez okres szeciu lub wicej tygodni.

Nieczystoci, elementy i stopnie rozkadu

Ostatnia z medytacji ciaa ma na celu przezwycienie narcystycznego nastawienia wobec wasnego ciaa, porzucenie nierealistycznego pragnienia niemiertelnoci oraz zniszczenie

zmysowego podania. Konieczne jest do tego przyjcie dwch zaoe. Po pierwsze, osoba taka aktywnie i nieustannie wywouje umysowe wraenie nietrwaej, zmiennej i zoonej natury ciaa. Po drugie, osoba ta take nieustannie wytwarza i wzmacnia negatywne skojarzenia wobec typowych, zmysowych charakterystyk ciaa. U podstaw drugiego procesu le te same zaoenia co w warunkowaniu klasycznym i terapii behawioralnej. Zasadnicza rnica midzy powyszymi technikami a Satipahn polega na tym, e w tej ostatniej warunkowanie jest efektem dziaalnoci samego medytujcego, nie za czynnikw zewntrznych. W Satipahna Sutcie czytamy dalej: [o rozwaaniu nad obrzydliwoci ciaa] Zatem, mnisi, mnich taki rozwa a nad swym ciaem, badajc je od dou, od podszew stp, a po sam gr, po czubki wosw na gowie. Dostrzega to ciao, jako ograniczone przez skr, oraz pene wszelkich nieczystoci w taki sposb: w tym ciele s wosy na gowie, wosy na ciele, paznokcie, zby, skra, minie, cigna, koci, szpik kostny, nerki, serce, wtroba, opucna, ledziona, puca, jelito cienkie, jelito grube, odek z jego zawartoci, fekalia, , flegma, ropa, krew, pot, tuszcz, zy, j, lina, luz nosowy, ma stawowa i mocz. Tak jak, mnisi, wr, majcy jeden otwr u gry, drugi u dou, wypeniony rnego rodzaju nasionami: lepkim ryem z wyyn, brzowym ryem nizinnym, zielonym groszkiem, fasol, sezamem oraz wyuskanym biaym ryem. Podobnie jak kto kto ma dobry wzrok, gdyby otworzy ten wr mgby oceni: To jest lepki ry z wyyn, to jest brzowy ry nizinny, to jest zielony groszek, to jest fasola, to jest sezam, to jest wy uskany biay ry. W ten sam sposb, mnisi, mnich taki rozwaa nad swym ciaem badajc je od dou, od podszew stp, a po sam gr, po czubki wosw na gowie. Dostrzega to ciao, jako ograniczone przez skr, oraz pene wszelkich nieczystoci w taki sposb: w tym ciele s wosy na gowie, wosy na ciele, paznokcie, zby, skra, minie, cigna, koci, szpik kostny, nerki, serce, wtroba, opucna, ledziona, puca, jelito cienkie, jelito grube, odek z jego zawartoci, fekalia, , flegma, ropa, krew, pot, tuszcz, zy, j, lina, luz nosowy, ma stawowa i mocz. [o rozwaaniu nad pierwiastkami] Zatem, mnisi, mnich taki rozwaa nad swym ciaem jako zoonym z pierwiastkw, niezalenie od pozycji, jakkolwiek byoby uoone, w taki sposb: w tym ciele s pierwiastki ziemi, pierwiastki wody, pierwiastki ognia, pierwiastki wiatru. Tak jak kto kto wprawnie posuguje si noem rzenickim, bd ucze tej osoby, ubiwszy wczeniej krow i podzieliwszy j na czci, usiadby obok skrzyowania drg z tak powiartowanym misem. W ten sam sposb, mnisi, mnich taki rozwaa nad swym ciaem jako zoonym z pierwiastkw, niezalenie od pozycji, jakkolwiek byoby uoone, w taki sposb: w tym ciele s pierwiastki ziemi, pierwiastki wody, pierwiastki ognia, pierwiastki wiatru. Satipahna Sutta (MN.010 - Mowa o ustanowieniach uwanoci)

W Visuddhimagdze znajduje si wyjanienie powyszych fragmentw: Tak jak rzenik, ktry karmic krow, prowadzc j do rzeni, krpujc po przyprowadzeniu do rzeni, zarzynajc i spogldajc na ni, zarnit i martw, cay czas postrzega j jako krow, do momentu a nie pokroi jej na czci. Jednak, gdy j pokroi, zatraca spostrzeenie krowy na rzecz spostrzeenia misa. Nie mwi: sprzedaj krow lub wynosz krow, a prdzej: sprzedaj miso lub wynosz miso. I tak samo mnich, nie pozbywszy si jeszcze swej niewiedzy, uprzednio jako osoba wiecka lub po wstpieniu na ciek bezdomnoci, postrzega on ywe stworzenie, czowieka, osob do momentu a nie zacznie analizowa ciaa jako zoonego z poszczeglnych czci. Gdy tak si stanie, zatraca on spostrzeganie ywego stworzenia na rzecz spostrzegania poszczeglnych elementw ciaa. Visuddhimagga, XI, 30 Ostatnia z medytacji ciaa nosi nazw O dziewiciu cmentarnych stopniach rozkadu Zatem, mnisi, mnich taki jakoby widzia martwe ciao lece na cmentarzysku, obserwujc je po jednym, dwch, trzech dniach po mierci, jak pcznieje, jak zmienia kolor, jak zaczyna si rozkada. Porwnuje to do wasnego ciaa: Doprawdy, me ciao ma t sam natur, czeka je taki sam los, to jest nieuniknione. () Zatem, mnisi, mnich taki jakoby widzia martwe ciao lece na cmentarzysku, jak jest poerane przez kruki, jak jest poerane przez sokoy, jak jest poerane przez spy, jak jest poerane przez czaple, jak jest poerane przez psy, jak jest poerane przez tygrysy, jak jest poerane przez pantery, jak jest poerane przez szakale, jak jest poerane przez rnorakie insekty i robaki. Porwnuje to do wasnego ciaa: Doprawdy, me ciao ma t sam natur, czeka je taki sam los, to jest nieuniknione. () Zatem, mnisi, mnich taki jakoby widzia martwe ciao lece na cmentarzysku, z ktrego pozosta jedynie kociotrup ze strzpami tkanek i skrzepami krwi, ze cignami, ktre utrzymuj szkielet w caoci pe z ktrego pozosta jedynie kociotrup bez tkanek, o krwawym zabarwieniu, ze cignami, ktre utrzymuj szkielet w caoci pe z ktrego pozosta jedynie kociotrup bez tkanek i bez ladu krwi, ze cignami, ktre utrzymuj szkielet w caoci pe z ktrego pozostay niczym nie poczone koci rozrzucone we wszystkich kierunkach, tutaj ko rki, tam ko stopy, tutaj ko piszczelowa, tam ko udowa, tutaj ko miednicy, tam ko krgosupa, tutaj koci eber, tam ko mostka, tutaj ko ramienna, tam ko opatki, tutaj krgi szyjne, tam ko uchwy, tutaj zby, tam czaszka. Porwnuje to do wasnego ciaa: Doprawdy, me ciao ma t sam natur, czeka je taki sam los, to jest nieuniknione. ()

Zatem, mnisi, mnich taki jakoby widzia martwe ciao lece na cmentarzysku, z ktrego pozostay biae niczym muszle koci pe z ktrego po trzech latach pozosta stos gnatw pe z ktrego pozostay jedynie zbutwiae szcztki i proch. Porwnuje to do wasnego ciaa: Doprawdy, me ciao ma t sam natur, czeka je taki sam los, to jest nieuniknione. Satipahna Sutta (MN.010 - Mowa o ustanowieniach uwanoci) W rnych czciach Kanonu znale mona opisy podobnych medytacji, ktrych przedmiotem jest trawienie bd rozkad jedzenia. Maj one na celu uwolnienie osoby od nadmiernego przywizania do jedzenia: Gdy mnich oddaje si praktyce medytacji nad obrzydliwoci jedzenia, jego umys odsuwa od siebie pragnienie doznawania smaku. Mnich taki spoywa pokarm bez prnoci, jedynie by mc osign kres cierpienia.. Visuddhimagga, XI, 26 Celem tych medytacji jest wyzwolenie osoby od nadmiernego pragnienia jedzenia, niemniej istnieje ryzyko, e medytujcy rozchoruje si lub stanie si przygnbiony. Std te zalecenie Buddhy: Dostrzegajc ciao takie jakim jest, mog pojawi si w oparciu o to ciao dolegliwoci; zarwno gorczka cielesna jak i ospao mentalna, bd te dowiadczenie rozproszenia umysowego poprzez zewntrzne obiekty. Wtedy to, nando, mnich taki powinien naprowadzi swj umys w stron jakiego inspirujcego obiektu medytacyjnego. Bhikkhunupassaya Sutta (SN.47.010 - Mowa wygoszona w klasztorze mniszek) Pewien rysunek w periodyku medycznym przedstawia czterech, ywo dyskutujcych studentw. Jeden z nich odwrci si, by spojrze na przechodzc obok atrakcyjn pielgniark. Pod rysunkiem czytamy: Zgadnij, ktry z nich nie dokona dzi zabiegu penetracji dwunastu miednic. O ile dla wikszoci osb znaczenie tego obrazka moe okaza si niejasne, to dla studentw medycyny jest ono oczywiste. W trakcie kilkumiesicznych praktyk musz oni spdzi wiele godzin na badaniu i diagnozowaniu najbardziej odrzucajcych dolegliwoci kobiecych narzdw pciowych. W efekcie trac oni zainteresowanie kobiecym ciaem oraz sabn ich potrzeby seksualne. Sam, bdc na praktykach, wielokrotnie utwierdzaem si w tym przekonaniu, suchajc komentarzy moich kolegw, zarwno tych samotnych jak i onatych. Jak mona zauway, ta sama idea przywieca medytacji nad obrzydliwoci ciaa i dziewicioma cmentarnymi stopniami rozkadu. Take w innym aspekcie ksztacenie naukowe lub medyczne przynosi zblione efekty do medytacji nieczystoci, elementw i stopni rozkadu. Chemia, biochemia i histologia sprzyjaj obiektywnemu przygldaniu si ciau, co w praktyce jest tosame z kontemplacj elementw ciaa. Anatomia jest podobna do koncentracji nad obrzydliwociami ciaa a praktyki szpitalne, oraz nieustanne obcowanie z podstarzaymi ludmi, chorob i mierci tylko wzmacnia przekaz

medytacji dziewiciu cmentarnych stopni rozkadu: Doprawdy, me ciao ma t sam natur, czeka je taki sam los, to jest nieuniknione. By wytworzy w sobie ywy obraz medytacji stopni rozkadu mnisi od czasu do czasu chodz na cmentarz, spogldajc na ciaa w rnych fazach rozkadu (Visuddhimagga, VI) Tego typu dowiadczenie moe przynie korzyci, jedynie wwczas, gdy osoba waciwie je wykorzysta, nie bdzie natomiast prbowaa ignorowa bd zapomnie tego co przeya.

Medytacja nad tekstem

Osignicie korzyci, jakie pyn z praktykowania Satipahny wymaga rozwinicia koncentracji. Ta z kolei wie si z wieloma godzinami praktyki. Istnieje spora liczba rnorodnych medytacji oraz podobnych praktyk, ktrych przedmiotem jest konkretny tekst. wieccy wyznawcy mog znale w nich wymierne korzyci. Niemniej nie wszystkie z tych praktyk stanowi medytacj w penym tego sowa znaczeniu. Natkn si mona na nie w niemale kadej religii. Fragment Dhammy lub inspirujcej lektury moe na pewien czas wzmocni umys i zmotywowa rozwj waciwych uczu. Wielu buddystw kultywuje nawyk spdzania kilku minut dziennie nad Nauk bd na czytaniu lub recytowaniu ulubionych fragmentw Dhammapady. Podobne efekty mona osign poprzez wieczorne spacery, samotno w lesie lub na pustyni czy te przerw na krtkie rozwaania w trakcie pracowitego dnia. Umoliwiaj one dodatkowo nowe spojrzenie na wasne wartoci oraz na siebie samego. By moe najpopularniejsz medytacj nad tekstem w Theravdzie jest praktyka miujcej dobroci (mett). Bywa ona czsto recytowana o poranku w celu wytworzenia waciwego nastroju na reszt dnia (Visuddhimagga, IX). Istnieje kilka odmian metty, oto jedna z nich: Mj umys jest w tej chwili czysty i wolny od wszelkich nieczystoci; wolny od pragnienia, niechci i uudy; wolny od wszelkich zych myli. Mj umys jest czysty i przejrzysty, niczym wytworne lustro, mj umys pozostaje bez skazy. Tak jak puste i czyste naczynie wypenia si wie wod, tak ja wypeniam swe czyste serce i umys mylami penymi spokoju, bezgranicznej mioci, wspczucia, radoci, rwnowagi. Oczyszczam swj umys i serce ze zoci, wrogoci, okruciestwa, przemocy, zazdroci, namitnoci i niechci. Obym by peen szczcia i spokoju! Obym by wolny od cierpienia, choroby, smutku, zmartwienia i gniewu! Obym by wytrway, zawsze pewny siebie, peen zdrowia i spokoju! Napeniam teraz kad czstk mojego systemu, od gowy do stp, mylami bezgranicznej mioci i wspczucia. Jestem uosobieniem mioci i wspczucia. Cae moje ciao przesiknite jest mioci i wspczuciem. Jestem skarbnic, fortec mioci i

wspczucia. To co zyskaem, ofiaruj teraz innym. Pomyl o wszystkich swoich najbliszych, kadym z osobna lub o wszystkich jednoczenie i napenij si w stosunku do nich mylami miujcej dobroci i ycz im szczcia i spokoju, powtarzajc: Oby wszystkie istoty miay si dobrze i byy szczliwe!. Pomyl teraz o wszystkich istotach, widzialnych i niewidzialnych, yjcych nieopodal bd daleko, mczyznach, kobietach, zwierztach, wszystkich ywych istotach, na wschodzie, zachodzie, pnocy, poudniu, powyej i poniej i emanuj w ich kierunku bezgraniczn miujc dobro, bez jakiejkolwiek wrogoci, bezgraniczn, ku wszystkich bez wzgldu na wiek, status, wiar, kolor czy pe. Pomyl, e wszystkie istoty s twoimi brami i siostrami, wsplnie przemierzacie ycie. Utosamiasz si ze wszystkimi. Jeste identyczny ze wszystkimi. Powtrz dziesi razy: Oby wszystkie istoty miay si dobrze i byy szczliwe i ycz im wszystkim szczcia i spokoju. Oto kolejna, przydatna medytacja, przeznaczona dla wieckich wyznawcw: Obym nigdy nie odmawia pomocy! Obym nie nigdy nie traci panowania nad sob! Obym zawsze dziaa czysto, bez skaz! Oby moje myli, sowa i uczynki pozostaway nieskalane! Obym nie by samolubny lecz bezinteresowny! Obym umia powici si dla dobra innych! Obym mia mdro, by widzie rzeczy prawdziwie, takimi jakie s! Obym dostrzega wiato Prawdy i wyprowadza innych z ciemnoci w kierunku wiata! Obym osign owiecenie i nis je innym! Oby inni korzystali z owocw mojej mdroci! Obym nigdy nie traci si witalnych, energii i wytrwaoci! Obym nie spocz, pki nie osign celu! Obym nie lka si niebezpieczestw i obym zwalczy wszelkie przeciwnoci! Obym suy innym najlepiej, jak tylko potrafi! Obym nigdy nie traci cierpliwoci! Obym umia powstrzymywa innych od czynienia za! Obym zawsze by szczery i prawdziwy! Obym zawsze by peen wspczucia i yczliwoci! Obym zawsze by peen szacunku dla wszystkich moich braci i sistr, obym zawsze utosamia si ze wszystkimi. Obym zawsze pozostawa nieporuszony, peen spokoju i radoci! Obym osign spokj umysu! Obym by doskonale zrwnowaony! Buddhism in a Nutshell, (Narada Thera)

Dla swoich wyznawcw Buddha stanowi ucielenienie doskonaoci duchowego rozwoju, traktowany jest zatem jako jeden z moliwych przedmiotw medytacji. Jak dugo [medytujcy] kontempluje wyjtkowo cech Buddhy: Ta i tamta cecha wiadczy o doskonaoci Buddhy,ta i tamta wiadczy o Jego bogosawiestwie, tak dugo umys jego wolny jest od chciwoci, nienawici, zudzenia; umys w takich momentach, bdc pod natchnieniem Doskonaego, pozostaje bezbdny. Visuddhimagga, VII, 65 Gdy ucze szlachetnych podejmuje kontemplacj dotyczc cech Tathgaty, w takim momencie nie powstanie dza w umyle takiej osoby, nie powstanie niech w umyle takiej osoby, nie powstanie uuda w umyle takiej osoby, dziki temu, e umys takiej osoby w danym momencie jest waciwie skierowany ku Tathgacie. Ucze szlachetnych z waciwie skierowanym umysem znajduje motywacj by osign cel, dziki czemu pojmuje znaczenie Dhammy, osiga zadowolenie pynce z Dhammy. Dziki zadowoleniu pojawi si radosne uniesienie. Dziki radosnemu uniesieniu pojawi si uspokojenie w ciele. Dziki uspokojonemu ciau pojawi si bogie uczucie. Dziki bogoci w umyle pojawi si skupienie. Mahnma Sutta (AN.06.010 Mowa do Mahnmy) Istnieje niebezpieczestwo, e pocztkujcy bd praktykowa medytacj skierowan na Buddh bez wiadomoci jej psychologicznych podstaw. W tym przypadku praktyka moe przybra form dewocji na wzr znanych z innych religii.

Uwano uczu, wiadomoci i zjawisk umysowych

Jaki czas temu poznaem biaego buddyst, ktry przez kilka lat codziennie praktykowa medytacj miujcej dobroci. O wyborze tej medytacji zawaya jego tendencja do czstych wybuchw zoci oraz dugotrwaego trzymania uraz. Swoj sytuacj okreli mianem problemu z nienawici. Pomimo lat regularnej praktyki, nienawi nie zanika, medytacja wic okazaa si nieskuteczna. Dlaczego? Z czasem, jak stawalimy si sobie coraz blisi, pojawia si odpowied. Mj przyjaciel cechowa si kilkoma do wyranymi niedocigniciami natury intelektualno-emocjonalnej, co do ktrych nigdy si nie przyznawa. Wrcz przeciwnie, mia skonnoci do prezentowania si w lepszym wietle. Nieuchronnie prowadzio go to do frustracji, szczeglnie gdy by porwnywany z innymi osobami. Poprzez wybuchy zoci skierowane na innych unika nieprzyjemnej koniecznoci przyjrzenia si samemu sobie. Innymi sowy, jego zo bya psychologicznym mechanizmem, dziki ktremu stara si on zachowa poczucie wasnej wartoci. Niewiadomie nie chcia pozby si gniewu, poniewa mogoby to okaza si dla niego zbyt bolesne. Prba pokonania negatywnych uczu za pomoc medytacji bya jaowym posuniciem, poniewa byy one tylko symptomem znacznie gbszego problemu. Do wyleczenia tego rodzaju nienawici potrzebne s trzy rzeczy. Po pierwsze osoba musi uwiadomi sobie swoje niedoskonaoci, ktre cz si z poczuciem niszoci. Krtko mwic trzeba sobie uwiadomi to, co pozostaje niewiadome. Po drugie, naley skonfrontowa si z tymi niechcianymi uczuciami. I na samym kocu, naley wyzby si egotycznego pragnienia

wasnej wielkoci, co najskuteczniej mona osign poprzez obiektywn analiz iluzji wasnego ja oraz zmiennej i zoonej natury osobowoci. Oznacza to, e konieczne jest uzyskanie wgldu w oba omawiane powyej cele medytacji. Jak tego dokona? Trudno jest uzyska wgld w niewiadome uczucia za pomoc logiki oraz rozumowania. Ludzie zwykle albo nie przyjmuj ich do wiadomoci albo uznaj je tylko na poziomie rzeczowym, pomijajc ich emocjonalne znaczenie. Doskonaym przykadem jest przypadek czterdziestoczteroletniej kobiety, ktra poszukiwaa pomocy psychiatrycznej w zwizki z dowiadczanymi przez ni gbokimi stanami depresyjnymi oraz silnymi uczuciami strachu i poczucia winy. W trakcie badania wyszo na jaw, e jej gwnym problemem byy wyparte uczucie nienawici wobec despotycznej i egoistycznej matki. Po duszej dyskusji pacjentka ostatecznie przyznaa, e rzeczywicie nienawidzi swojej matki i przez nastpnych kilka miesicy wypowiadaa si z du erudycj na temat swojej wypartej nienawici i jej symptomw. Nie przynosio to adnych efektw, a pewnego dnia pacjentka wesza do gabinetu caa si trzsc i krzykna z wciekoci: Boe, nienawidz tej wiedmy!. Nigdy ju nie spotkaem si z tak jaskrawym przykadem rnicy pomidzy wiedz a dowiadczeniem. Poprawa nadesza bardzo szybko. Jest to przykad typowej historii z gabinetu psychiatrycznego. Czsto mona spotka pacjentw, ktrzy uczenie wypowiadaj si na temat Freuda i Junga i s w peni obeznani z psychiatryczn terminologi. Jednak te intelektualne dywagacje okazuj si czsto subteln form obrony przed skonfrontowaniem si z prawdziwymi uczuciami. I odwrotnie, wielu prostych, niewyksztaconych pacjentw atwo osiga wgld i czyni szybkie postpy. Z tego wzgldu wprawny psychiatra raczej unika technicznego sownictwa czy argonu psychiatrycznego. Duo pyta, niewiele odpowiadajc. Podobna metoda ma zastosowanie w centrach medytacyjnych zen oraz w Birmie. Uczniom zaleca si nie zagbia filozoficznych problemw, radzc: Skup si na medytacji a wkrtce sam zobaczysz (An Experiment in Mindfulness). Take i to, nando, moesz zapamita jako cudowne i niebywae przymioty, ktre s w posiadaniu Tathgaty: ot, nando, Tathgata dokadnie wie, gdy pojawiaj si uczucia i doznania, gdy si manifestuj w teraniejszoci, oraz gdy zanikaj, dokadnie wie, gdy pojawia si kojarzenie, gdy si manifestuje w teraniejszoci, oraz gdy zanika, dokadnie wie, gdy pojawia si ukierunkowane rozpatrywanie, gdy si manifestuje w teraniejszoci, oraz gdy zanika. Take i to, nando, moesz zapamita jako cudowne i niebywae przymioty, ktre s w posiadaniu Tathgaty. Acchariybbhuta Sutta (MN.123 Mowa o cudownym i niebywaym) Freud u progu kariery stosowa hipnoz, w ktrej znalaz przydatne narzdzie terapeutyczne do wydobywania na jaw niewiadomych uczu i konfliktw. Okazao si ono wartociowe tylko dla terapeuty, poniewa pacjent, przebywajc w stanie hipnotycznym, by pozbawiony moliwoci wiadomego skonfrontowania si i rozwizania swoich problemw. Dlatego Freud zaprzesta jej stosowania na rzecz innych technik, obecnie powszechnie stosowanych przez psychoanalitykw. Analogicznie Buddha zrezygnowa z wprowadzania si w trans, co byo bardzo powszechne wrd wspczenie mu yjcych ascetw, i rozwin metod, za pomoc ktrej ludzie mog uzyska wgld bez koniecznoci odwoywania si do terapeuty czy substancji

psychodelicznych. Istniej dwie moliwoci. atwiejszy sposb osignicia wgldu dostpny jest zarwno mnichom jak i wieckim wyznawcom, niezalenie od ich zaawansowania medytacyjnego. Polega on na zastanawianiu si od czasu do czasu nad swoimi uczuciami i odkrywaniu przyczyn (motyww) dla sw i dziaa, ktre pocztkowo sprawiaj wraenie spontanicznych.. Czemu to powiedziaem?, Czemu w takich chwilach bywam spity?, Nie lubi takich postaci z ksiek. Dlaczego? Albo kogo mi one przypominaj? Niewiadome uczucia s atwiej dostpne tym, ktrzy dokonali ju pewnego postpu w praktyce medytacji oddechu lub odpowiednio wyciszyli umys. Odcicie si od rde rozkojarze zmysowych oraz powstrzymanie cigego rozmylania umoliwi moe ujawnienie si w wiadomoci jeszcze subtelniejszych dozna. Pocztkowo mog to by tylko niewyrane uczucia niepokoju, winy lub zoci. Medytujcy skupia pen uwag na tych uczuciach samych w sobie bez odwoywania si do intelektualnych spekulacji (chocia rozwaania nad uczuciami oka si korzystne w pniejszym czasie). Istnieje moliwo, e do wiadomoci dojd wyparte wspomnienia i konflikty emocjonalne, co moe okaza si niebezpieczne dla osb o mao stabilnej osobowoci oraz dla tych, ktrych wyparte problemy emocjonalne s bardzo silne. Jednake zazwyczaj dzieje si tak, e niewiadome mechanizmy uniemoliwi takim osobom kontynuowanie praktyki, medytujcy odczuwa wtedy niepokj, nie moe medytowa lub po prostu mu si nie chce. Trzy ostatnie czci Satipahna Sutty dotycz utrzymywania uczu w wiadomoci i brzmi nastpujco: Obserwacja dozna i uczu druga z czterech ustanowie uwanoci: Ot, mnisi, mnich taki, doznajc przyjemnego doznania bd uczucia, rozumie waciwie: Doznaj przyjemnego doznania bd uczucia. Doznajc nieprzyjemnego doznania bd uczucia, rozumie waciwie: Doznaj nieprzyjemnego doznania bd uczucia. Doznajc ani przyjemnego ani nieprzyjemnego doznania bd uczucia, rozumie waciwie: Doznaj ani przyjemnego ani nieprzyjemnego doznania bd uczucia. Odczuwajc mie doznanie cielesne, rozumie waciwie: Odczuwam mie doznanie cielesne. Odczuwajc bogie uczucie umysowe, rozumie waciwie: Odczuwam bogie uczucie umysowe. Odczuwajc bolesne doznanie cielesne, rozumie waciwie: Odczuwam bolesne doznanie cielesne. Odczuwajc krzywdzce uczucie umysowe, rozumie waciwie: Odczuwam krzywdzce uczucie umysowe. Odczuwajc ani przyjemne ani nieprzyjemne doznanie cielesne, rozumie w aciwie: Odczuwam ani przyjemne ani nieprzyjemne doznanie cielesne. Odczuwajc ani przyjemne ani nieprzyjemne uczucie umysowe, rozumie waciwie: Odczuwam ani przyjemne ani nieprzyjemne uczucie umysowe. Obserwacja umysu trzecia z czterech ustanowie uwanoci: W jaki sposb, mnisi, mnich obserwuje umys takim jaki jest? Ot, mnisi, mnich taki, majc umys peen podania, rozumie waciwie: mam umys peen podania, majc umys pozbawiony podania, rozumie waciwie: mam umys pozbawiony podania.

Majc umys peen niechci, rozumie waciwie: mam umys peen niechci, majc umys pozbawiony niechci, rozumie waciwie: mam umys pozbawiony niechci. Majc umys peen uudy, rozumie waciwie: mam umys peen uudy, majc umys pozbawiony uudy, rozumie waciwie: mam umys pozbawiony uudy. Majc umys peen przygnbienia, rozumie waciwie: mam umys peen przygnbienia, majc umys peen wzburzenia, rozumie waciwie: mam umys peen wzburzenia. Majc umys peen wzniosoci, rozumie waciwie: mam umys peen wzniosoci, majc umys peen przyziemnoci, rozumie waciwie: mam umys peen przyziemnoci. Majc umys peen uzalenienia, rozumie waciwie: mam umys peen uzalenienia, majc umys peen niezalenoci, rozumie waciwie: mam umys peen niezalenoci. Majc umys peen koncentracji, rozumie waciwie: mam umys peen koncentracji, majc umys pozbawiony koncentracji, rozumie waciwie: mam umys pozbawiony koncentracji. Majc umys peen swobody rozumie waciwie: mam umys peen swobody, majc umys pozbawiony swobody, rozumie waciwie: mam umys pozbawiony swobody. Obserwacja natury zjawisk czwarta i ostatnia podstawa uwanoci: Ot, mnisi, mnich taki z zaistniaym pragnieniem przyjemnoci zmysowej rozumie waciwie: istnieje we mnie pragnienie przyjemnoci zmysowej, bez zaistniaego pragnienia przyjemnoci zmysowej rozumie waciwie: nie istnieje we mnie pragnienie przyjemnoci zmysowej, rozumie waciwie jak niepowstae pragnienie przyjemnoci zmysowej w nim powstaje, rozumie waciwie jak powstae pragnienie przyjemnoci zmysowej zostaje w nim powstrzymane, rozumie waciwie jak powstrzymane pragnienie przyjemnoci zmysowej wicej w nim nie powstaje. Z zaistniaym gniewem rozumie waciwie: istnieje we mnie gniew pe(dalej tak samo jak w przypadku pragnienia przyjemnoci zmysowej) Z zaistniaym odrtwieniem i ospaoci rozumie waciwie: istnieje we mnie odrtwienie i ospao pe Z zaistniaym niezrwnowaeniem i zaniepokojeniem rozumie waciwie: istnieje we mnie niezrwnowaenie i zaniepokojenie pe Z zaistniaymi wtpliwociami rozumie waciwie: istniej we mnie wtpliwocipe (jak wyej) Ot, mnisi, mnich taki z zaistnia uwanoci bdc czynnikiem owiecenia rozumie waciwie: istnieje we mnie uwano bdca czynnikiem owiecenia, bez zaistniaej uwanoci rozumie waciwie: nie istnieje we mnie uwano bdca czynnikiem owiecenia, rozumie waciwie jak niepowstaa uwano bdca czynnikiem owiecenia w nim powstaje, rozumie waciwie jak powstaa uwano bdca czynnikiem owiecenia doprowadzana jest do doskonaoci. Ustp ten powtarza si szeciokrotnie odnonie do kadego z pozostaych szeciu czynnikw owiecenia t.j.: badania Dhammy, energii, radosnego uniesienia, uspokojenia, skupienia, zrwnowaenia. O czynnikach owiecenia mwi si, e s podstaw do osignicia Nibbny. Odrywajc si na chwil od lektury Satipahna Sutty, warto przytoczy inny wykad Buddhy: Istnieje, o mnisi, sposb, dziki ktremu mona stwierdzi, e dany mnich bez odwoywania si do wiary, bez odwoywania si do wasnych upodoba, bez

odwoywania si do tego co mwi inni, bez odwoywania si do pozornych analogii, bez odwoywania si do zgodnoci z wasnymi pogldami moe ogosi Ponowne narodziny ustay, wite ycie zostao dopenione, to, co naleao zrobi, zostao zrobione, nie bdzie dalszego stawania si. () Jest to, mnisi, taki mnich, ktry dostrzegajc ksztat za pomoc oczu, gdy pojawiaj si wewntrz niego podanie, niech bd uuda, rozumie waciwie: Pojawiy si wewntrz mnie podanie, niech, bd uuda. Gdy nie pojawiaj si wewntrz niego podanie, niech, bd uuda, rozumie waciwie: Nie pojawiy si wewntrz mnie podanie, niech, bd uuda. Skoro tak, mnisi, to czy s to zjawiska ktre naley zrozumie poprzez wiar, ktre naley zrozumie poprzez wasne upodobania, ktre naley zrozumie poprzez to co mwi inni, ktre naley zrozumie poprzez pozorne analogie, ktre naley zrozumie poprzez zgodno z wasnymi pogldami? Nie, nie s, Bhante. Skoro tak, mnisi, to czy s to zjawiska, ktre naley zrozumie poprzez pene mdroci postrzeganie? Tak, Bhante Oto, o mnisi, sposb, dziki ktremu mona stwierdzi e dany mnich bez odwoywania si do wiary pe bez odwoywania si do zgodnoci z wasnymi pogldami moe ogosi Ponowne narodziny ustay, wite ycie zostao dopenione, to, co naleao zrobi, zostao zrobione, nie bdzie dalszego stawania si. Atthinukhopariyya Sutta (SN.35.153 O tym czy istnieje sposb) Dotychczas skupilimy si na tym, jak osign wgld bdcy pierwszym krokiem w celu pozbycia si niepodanych uczu i motyww. Po osigniciu wgldu naley skonfrontowa si ze wszystkimi nowo odkrytymi uczuciami, by nastpnie w peni je zaakceptowa. Trzeba dostrzec ich prawdziw natur, nie reagujc na nie emocjonalnie (np. win czy pragnieniem), ani nie rozpatrujc ich przez pryzmat odgrnie przyjtych sdw (dobrych lub zych). Konieczne jest wic, aby cakowicie skupi si na emocjach samych w sobie, z dala od kulturowych lub osobistych zaoe na ich temat, tak, by mc je w peni obiektywnie przebada w bezporednim dowiadczeniu. Jest to moliwe dziki opisanej powyej praktyce Satipahny. Dla lepszego zobrazowania powyszych tez posumy si przykadem zoci. Osoba uwiadamia sobie, e si gniewa, niemniej znaczn cz uwagi kieruje na zewntrz. Umys peen gniewu zwykle szybko dostrzega i koncentruje si na negatywnych cechach innych osb, a wywoane tym oburzenie i niepokj wywouj jeszcze wiksz zo. Krytykowane cechy drugiej osoby mog by wytworem naszej wyobrani, mog by przejaskrawione lub w peni prawdziwe, niemniej kadorazowo rdem problemu jest zo. Podejcie buddyjskie uczy nas, by skupi si na prawdziwym problemie czyli na gniewie. Naley dostrzec w sobie: Jestem wciekyRobi to, poniewa jestem wciekyMyl tak, poniewa jestem wcieky. Dziki

temu moemy unikn rozpamitywania domniemanej krzywdy, nasza nienawi nie bdzie przy tym wzrasta. Moemy rozmyla dalej: To jest zoJest prawdziwa, jest silna Jest uczuciemIstnieje tylko w obrbie mojej wiadomociTak jak dzieje si z pozostaymi uczuciami, take i ona wkrtce zaniknieDowiadczam zoci, ale nie dziaam pod jej wpywem. Dziki praktyce zobaczymy, e pomimo nieustannego pojawiania si zoci, jej skutki zanikaj. Jej wpyw traci na sile. Jeeli chodzi o pozostae, negatywne emocje, np. ponienie korzystne jest dalsze rozmylanie: To mnie boli najbardziejNie lubi tego, ale mog z tym walczyDam radNie jest to przyjemne, ale wytrzymam. A w przypadku zachannoci i namitnoci take: Czy to aby na pewno prawdziwa rado?Czy to si opaca?Czy jestem teraz szczliwy? Warto nadmieni, e ta technika moe by stosowana codzienne, bez koniecznoci angaowania silnej koncentracji czy formalnej praktyki medytacji. Jak powiedzia Buddha: Mnisi, istniej trzy rodzaje dozna i uczu. Ktre trzy? Nieprzyjemne doznania i uczucia, przyjemne doznania i uczucia, ani nieprzyjemne ani przyjemne doznania i uczucia. To s te trzy rodzaje. Naley, o mnisi, w peni rozpozna te trzy rodzaje dozna i uczu poprzez doskonalenie umysu dziki czterem ustanowieniom uwanoci. Vedan Sutta (SN.47.049 - Mowa o doznaniach) Jeli mnisi, mnich porzuci potencjaln skaz dzy w odniesieniu do przyjemnego doznania, porzuci potencjaln skaz awersji w odniesieniu do nieprzyjemnego doznania, porzuci potencjaln skaz niewiedzy w odniesieniu do ani-przyjemnego-ani-nieprzyjemnego doznania, mnisi, mwi o nim tak: mnich taki bez adnych potencjalnych skaz, z odpowiednim pogldem, odci podanie, odsoni zniewolenie, rozbijajc sw dum przenikliwoci, osign koniec krzywdy. Kto dowiadczajc przyjemnego, nie wie czym jest doznanie, ten peen jest podania utajonego, nie widzc rezultatu wyswabadzajcego. Kto dowiadczajc nieprzyjemnego, nie wie czym jest doznanie, ten jest peen nastawienia awersyjnego, nie widzc rezultatu wyswabadzajcego. Kto dowiadczajc ani-przyjemnego-ani-nieprzyjemnego, tak jak naucza tego, Ten o rozlegym poznaniu, kto nawet w tych doznaniach ulega zadowoleniu, nadal podlegy jest cierpieniu. Ten mnich, ktry pilny i peen starania,

nie zaniedbujcy przejrzystego zrozumienia, mdrzec taki zdolny jest do cakowitego poznania, tego czym s po prawdzie wszystkie doznania. Pojwszy w peni czym s doznania dostrzegszy prawd, wyzbyty ze skalania, wraz z rozpadem ciaa, w Dhammie sprawiedliwy, niedefiniowalny jest taki mdrzec godziwy. Pahna Sutta (SN.36.03 O porzuceniu) Gdy ju ustanie pragnienie zmysowe oraz, gdy rozpoznamy, skonfrontujemy oraz porzucimy toksyczne emocje, pozostan wtedy ju tylko jedne wizy do zrzucenia narcyzm. Jest to zauroczenie samym sob, ktre przeradza si w egotyzm, a to z kolei prowadzi do cigej potrzeby aprobaty spoecznej oraz do samo zachwytu. Narcyzm utrwala nas w przekonaniu o istnieniu prawdziwego lub staego ja. W rzeczywistoci nie ma takiej jednoci, s tylko uczucia, wraenia, emocje. Jeeli cho raz zyskamy pene zrozumienie tego faktu, pozostanie on dla nas oczywisty a narcyzm zaniknie. Buddha wielokrotnie o tym wspomina: Wtedy Bogosawiony wzi w do niewielk grudk krowiego ajna i tak rzek do mnichw: Mnisi, nie mona stwierdzi choby takiej iloci stawania si osobnej istoty, ktra byaby staa, trwaa i wieczna, nie podlegajca zmianom, ktra pozostawaaby taka sama jak sama wieczno. Gdyby mona byo stwierdzi choby tak ilo stawania si osobnej istoty, ktra byaby staa, trwaa i wieczna, nie podlegajca zmianom, ktra pozostawaaby taka sama jak sama wieczno, wtedy trwanie w witym yciu, tak by cakowicie usun krzywd nie byoby moliwe do pojcia. Poniewa jednak nie mona stwierdzi choby takiej iloci stawania si osobnej istoty, ktra byaby staa, trwaa i wieczna, nie podlegajca zmianom, ktra pozostawaaby taka sama jak sama wieczno, zatem trwanie w witym yciu, tak by cakowicie usun krzywd jest moliwe do pojcia. Gomayapia Sutta (SN.22.096 O grudce krowiego ajna) Zdarza si, mnisi, e niepouczony, pospolity czowiek mgby wzbudzi w sobie obrzydzenie do tego ciaa zoonego z czterech gwnych pierwiastkw, mgby sta si nim niewzruszony, mgby by od niego wyswobodzony. Jaka jest tego przyczyna? Poniewa dostrzega wzrost i rozpad tego ciaa zoonego z czterech gwnych pierwiastkw, dostrzega zachynicie si nim, dostrzega porzucenie go. Jednakowo, mnisi, co do tego co zwie si umysem, co zwie si mentalnoci, co zwie si jani niepouczony, pospolity czowiek nie potrafi wzbudzi w sobie obrzydzenia do niego, nie potrafi sta si nim niewzruszony, nie potrafi by od niego wyswobodzony. Jaka jest tego przyczyna? Poniewa przed bardzo dugi czas tene niepouczony, pospolity czowiek skania si ku niemu, uwielbia go i ulega mu, mylc: To moje, to jestem ja, to jest to czym jestem. Dlatego tene niepouczony, pospolity czowiek nie potrafi wzbudzi w sobie obrzydzenia do niego, nie potrafi sta si nim niewzruszony, nie potrafi by od niego wyswobodzony.

Byoby lepiej gdyby niepouczony, pospolity czowiek uzna za wasne ja to ciao zoone z czterech gwnych pierwiastkw, a nie swj umys. Jaka jest tego przyczyna? Poniewa mona spostrzec jak to ciao zoone z czterech gwnych pierwiastkw pozostaje stabilne przez rok, przez dwa lata, przez trzy, przez cztery lata, przez pi lat, przez dziesi lat, przez dwadziecia lat, przez trzydzieci lat, przez czterdzieci lat, przez pidziesit lat, przez sto lat, a nawet duej. Natomiast co do tego co zwie si umysem, co zwie si mentalnoci, co zwie si jani przejawia si dniami i nocami jako co innego, a zanika jako co zupenie rnego. Jest niczym przechodzca przez dungl mapa, ktra apie si gazi, puciwszy jedn, apie si kolejnej, puszcza kolejn, apic si nastpnej. Dlatego co do tego co zwie si umysem, co zwie si mentalnoci, co zwie si jani przejawia si dniami i nocami jako co innego, a zanika jako co zupenie rnego. Assutav Sutta (SN.12.061 O niepouczonych) Powysze twierdzenie jest jedynie filozoficzn argumentacj uatwiajc intelektualne przyjcie faktu. Wycznie dziki bezporedniemu dowiadczeniu i obiektywnej analizie ja moemy przekroczy egotyzm. Dlatego w Satipahna Sutcie, na kocu kadej sekcji obserwacji ciaa, dozna i uczu, umysu oraz natury zjawisk czytamy (zacytowany tu fragment dotyczcy dozna i uczu; dla pozostaych obiektw w miejsce sowa doznania i uczucia pojawiaj si ciao, umys, natura zjawisk, pozostaa cz tekstu zostaje bez zmian): W ten sposb utrzymuje obserwacj dozna i uczu takich jakimi s od wewntrz, utrzymuje obserwacj dozna i uczu takich jakimi s z zewntrz, utrzymuje obserwacj dozna i uczu takich jakimi s zarwno od wewntrz jak i z zewntrz. W ten sposb trwa, obserwujc predyspozycje pojawiania si zjawisk doznaniowo-uczuciowych, w ten sposb trwa, obserwujc predyspozycje przemijania zjawisk doznaniowo-uczuciowych, w ten sposb trwa, obserwujc predyspozycje pojawiania si i przemijania zjawisk doznaniowo-uczuciowych. Teraz jego wiadomo jest utwierdzona: Oto s doznania i uczucia!" W ten sposb, majc na uwadze czyste zrozumienie i nie podlegajc niczemu, czyst wiadomo, pozostaje tak, bez jakiegokolwiek lgnicia do wiata w ten sposb mnisi, mnich utrzymuje dostrzeganie dozna i uczu takich jakimi s. Satipahna Sutta (MN.010 - Mowa o ustanowieniach uwanoci) W przypadku zoci, osoba rozmyla: zo To tylko uczucie Nie jest mn Wkrtce pojawi si inne uczucie, a potem kolejne Jestem tylko zoonoci pewnych uczu, ktre s zmieniajc si skadow postaw, wartoci i myli, nie ma wic nic staego Nie ma wiecznego ja. Wraz ze zwikszeniem si obiektywizmu, zo zanika; nie ma ju ego, ktrego naley broni ani ja, ktre mona obrazi. Poniej zostan omwione czci Satipahna Sutty mwice przede wszystkim o wyzwoleniu osoby spod jarzma pragnie zmysowych i iluzji ja. Ot, mnisi, mnich taki rozumie waciwie: oto forma materialna, oto pocztek formy materialnej, oto koniec formy materialnej, oto doznania i uczucia, oto pocztek dozna i

uczu, oto koniec dozna i uczu, oto kojarzenie, oto pocztek kojarzenia, oto koniec kojarzenia, oto zoonoci umysowe, oto pocztek zoonoci umysowych, oto koniec zoonoci umysowych, oto biorcza wiadomo, oto pocztek biorczej wiadomoci, oto koniec biorczej wiadomoci. Ot, mnisi, mnich taki rozumie waciwie czym jest oko, rozumie waciwie czym jest forma materialna, rozumie waciwie zniewolenie, powstajce w zalenoci od obydwu, rozumie waciwie jak niepowstae zniewolenie w nim powstaje, rozumie waciwie jak powstae zniewolenie zostaje w nim powstrzymane, rozumie waciwie jak powstrzymane zniewolenie wicej w nim nie powstaje. Satipahna Sutta (MN.010 - Mowa o ustanowieniach uwanoci) Tekst ten pojawia si piciokrotnie, za kadym razem fraza rozumie waciwie czym jest oko, rozumie waciwie czym jest forma materialna zastpowana jest przez (kolejno): Rozumie waciwie czym jest ucho, rozumie waciwie czym s dwiki pe Rozumie waciwie czym jest nos, rozumie waciwie czym s zapachy pe Rozumie waciwie czym jest jzyk, rozumie waciwie czym jest smak pe Rozumie waciwie czym jest ciao, rozumie waciwie czym jest dotyk pe Rozumie waciwie czym jest umys, rozumie waciwie czym s myli Na zakoczenie omawiania Satipahna Sutty podsumujmy to, co zostao powiedziane. Na pocztku sutty opisana jest uwano oddychania jako technika prowadzca do wyciszenia i koncentracji umysu. Nastpnie ten sam rodzaj wiadomoci przedstawiony jest w odniesieniu do wszystkich intencjonalnych aktywnoci fizycznych, a dalej opisane s medytacje nad nieczystociami, pierwiastkami oraz mierci. W zamierzeniu maj one doprowadzi do wyzwolenia si spod jarzma podania zmysowego i przywizania do ciaa. Dokonujemy tego poprzez kontemplacj nietrwaej i zmiennej natury ciaa oraz wytworzenie wobec niego odpychajcych skojarze. Pozostae trzy czci sutty umoliwiaj praktykujcemu osignicie penej wiadomoci, dozna i uczu, umysu oraz zgbienie ich prawdziwej natury. Opisane w Satipahnie wiczenia dodatkowo umoliwiaj medytujcemu obiektywn obserwacje zoonoci, nietrwaoci oraz zmiennoci jego wasnego ciaa i umysu, a co za tym idzie prowadz go do wniosku o braku niemiertelnej duszy, niezmiennej istoty lub prawdziwego ja. Naley nadmieni, e ani Satipahna Sutta ani aden z pozostaych elementw Szlachetnej Omiorakiej cieki nie sugeruje zaprzeczania lub tumienia uczu. Do powszechne jest przekonanie, jakoby w Theravdzie praktykowano niszczenie negatywnych myli poprzez usilne wypieranie ich z umysu. Tumienie [supresja] niepodanych myli jest uznane za odpowiedni metod w Kanonie Pijskim jedynie w kilku miejscach a stosowane jest wycznie w wyjtkowych sytuacjach, gdy ju wszystkie inne metody zawiod. W poudniowej Azji rozpowszechniona jest (zarwno wrd mnichw jak i wieckich wyznawcw) praktyka wstpowania do orodkw medytacyjnych na okres od szeciu do dwunastu tygodni. Przebywajca tu osoba przywdziewa biae szaty, odegnujc si od wszystkich kontaktw oraz posiadanych rzeczy. Uprzedni status spoeczny i tosamo trac na znaczeniu, co minimalizuje wpyw posiadanych nawykw i zwiksza moliwoci rozwoju osobowego. Podawane jedzenie jest tam znone lecz mde, osoby medytujce pi i jedz z

umiarem; ycie podlega cisemu planowi dnia, nawet jedzenie i ubieranie si staje si rutynowym wiczeniem medytacyjnym. W zasadzie kady moment dnia (poza snem) przeznacza si na praktyk. Postp jaki si tu dokonuje jest niemoliwy do osignicia poprzez zwyke jedno- czy dwugodzinne siedzenia w domu. Po zakoczeniu kursu wieccy praktykanci wracaj do swych rodzin i codziennych jednogodzinnych praktyk. Naley zaznaczy, e nie wszystkie orodki gwarantuj wysok jakoci. Czsto zdarza si, e plan dnia jest zbyt mao restrykcyjny, pojawia si korupcja a niekiedy praktykowana medytacja jest niezgodna z naukami buddyjskimi. Dlatego, jeli kto chce pojecha do orodka medytacyjnego, powinien zasign wczeniej dokadnych informacji. Najlepiej unika orodkw pragncych przyjmowa ludzi z Zachodu w celu zwikszenia swej popularnoci i prestiu. Odpowiednie orodki, gdzie praktykuje si Satipahn istniej take w Anglii oraz Ameryce Pnocnej.

smy Stopie
Ostatni krok na Szlachetnej Omiorakiej ciece nosi miano W ACIWEJ KONCENTRACJI i wie si z czterema wchoniciami medytacyjnymi, jhnami. S one osigane poprzez wyciszenie i bardzo siln koncentracj umysu, znacznie bardziej zaawansowan od tych, ktre s celem medytacji oddychania. Jednake w odrnieniu od Satipahny, jhny nie s warunkiem koniecznym Owiecenia. Niektrzy nauczyciele twierdz, e mona osign Nibbn bez uprzednich wchoni, a jhny same w sobie nie s w stanie spowodowa Owiecenia. Istnieje take niebezpieczestwo, e zachwycona osignitymi jhnami osoba, nie bdzie dya do dalszego postpu na ciece. Niemniej jednak, osignicie wchoni moe znacznie wspomc dalszy postp. W jhnach ustaj wszelkie doznania (wzrokowe, suchowe, dotykowe i inne),******** umys pozostaje jednak czujny i w peni wiadomy. W pierwszej jhnie obecnych jest pi czynnikw [1. ukierunkowane rozpatrywanie (vitakka) , 2. wnikliwe dochodzenie (vicra) , 3. radosne uniesienie (pti) 4. szczcie (sukha) oraz 5. zintegrowana unifikacja (ekaggat)], ustaje natomiast pi przeszkd [1. Ukierunkowane rozpatrywanie przeciwdziaa odrtwieniu i ospaoci (thna middha) 2. wnikliwe dochodzenie przeciwdziaa wtpliwociom (vicikicch), 3. radosne uniesienie przeciwdziaa gniewowi (bypda/vypda) 4. szczcie przeciwdziaa niezrwnowaeniu i zaniepokojeniu (uddhacca- kukkucca) 5. zintegrowana unifikacja przeciwdziaa pragnieniu przyjemnoci zmysowej (kmachanda)]. Zanik ukierunkowego rozpatrywania (vitakka) oraz wnikliwego dochodzenia (vicra)********* doprowadza do wejcia w drug jhn [pozostaj radosne uniesienie (pti), szczcie (sukha) oraz zintegrowana unifikacja (ekaggat)]. W trzeciej zanika radosne uniesienie, a w czwartej na miejsce szczcia pojawia si zintegrowana unifikacja (cho komentarze mwi, e jest obecna we wszystkich jhnach). Ostatnie wchonicie mona osign po wyzbyciu si wszystkich smutkw i radoci, jest ono opisywane jako stan poza blem i przyjemnoci. Jhny osiga si dziki uwanoci oddechu ze stopniowym i regularnym jego uspokajaniem. Moliwe s take poprzez praktyk medytacj kasina oraz medytacj zrwnowaenia. (Visuddhimgga, III, 47) Warto teraz zastanowi si chwil nad fenomenem parapsychologii. W rd wielu niedokadnych i mao rzetelnych bada istnieje take spora liczba wiarygodnych i w peni kontrolowanych

eksperymentw [gwnie w Anglii]. Dowodz one posiadania przez czowieka takich zdolnoci jak telepatia (zdolno do czytania w cudzych mylach), jasnowidzenie (spostrzeganie i posiadanie informacji o zjawiskach, dziejcych si poza zasigiem normalnego widzenia) czy prekognicja (przepowiadania przyszoci). Niektrzy badacze twierdz, jakoby dowiedli istnienie psychokinezy, tzn. zdolnoci wpywania na materi poprzez umys. Wyniki ich bada nie s jednak jednoznaczne a wikszo okazaa si nierzetelna. Badani, nawet z najlepszymi wynikami, udzielali tyle samo trafnych co bdnych odpowiedzi, nie byli przy tym w stanie orzec, czy odpowiedzieli bdnie czy poprawnie. Podobnie dzieje si w trakcie bada ESP (percepcji pozazmysowej), gdzie badani nie s w stanie odrni, kiedy postrzegaj pozazmysowo a kiedy po prostu zgaduj. Zastanawiajce jest, czy poprzez redukcj wrae zmysowych i wyciszenie wewntrznego dialogu moliwe jest rozwinicie wyej wymienionych zdolnoci? W literaturze palijskiej znale mona wykaz piciu mocy nadprzyrodzonych, moliwych do osignicia poprzez praktyk medytacji. S to psychokineza, telepatia, jasnowidzenie oraz dodatkowo: niebiaskie ucho lub jasnosyszenie (suchowy odpowiednik jasnowidzenia) i pami wczeniejszych ywotw. Prekognicji nie ma na wspomnianej licie, ale w innym miejscu w Tipitace s wzmianki na jej temat. Wiarygodnymi posiadaczami owych mocy s jedynie ci, ktrzy osignli czwart jhan, zarwno z jak i bez dostpienia Nibbny. Dlatego, tak jak ma to miejsce z innymi, bardziej przyziemnymi zdolnociami, Nibbna sama w sobie nie jest ich przyczyn. Naley przy tym podkreli, e buddyzm powica mao uwagi zdolnociom paranormalnym, traktuje je raczej jako efekt uboczny rozwoju duchowego a nie cel sam w sobie. W rzeczy samej, nowicjuszy ostrzega si przed eksperymentowaniem z tymi mocami, poniewa odcigaj go one od prawdziwego celu a w niektrych przypadkach s rdem problemw czy nawet niebezpieczestw. To dla zwykych ludzi moce nadprzyrodzone s nadprzyrodzone. Trudno je utrzyma, niczym lece na brzuchu niemowl, bd ziarno na wietrze, najmniejsza rzecz sprawia, e zanikaj. Stanowi przy tym utrudnienie dla wgldu, w przeciwiestwie do koncentracji, ktra przyczynia si do ich osignicia. Zatem moce nadprzyrodzone s przeszkod i winny by porzucone przez osob poszukujc wgldu. Visuddhimagga, III, 56.

Inne formy medytacji

Praktyki opisane w Satipahna Sutcie s najcenniejsz i najpowszechniejsz form medytacji praktykowan wrd wyznawcw Theravdy. Niemniej w Visuddhimagga mona znale list czterdziestu przedmiotw medytacji. Obok wicze opisanych w Satipahna Sutcie s to: cztery medytacje najwyszej dobroci (miujcej dobroci, wspczucia, wsp-radoci, zrwnowaenia), dziesi kontemplacji (dotyczcych cech Buddhy, cech Dhammy, cech Sanghi, moralnoci, szczodroci, Istot Niebiaskich, mierci, cielesnoci, oddechu, spokoju), cztery stany bezcielesne (podstawa bezgranicznej przestrzeni, podstawa bezgranicznej wiadomoci,

podstawa nicoci, podstawa ani-percepcji-ani-braku-percepcji), dziesi medytacji kasina oraz medytacja dotyczca postrzegania ohydy w poywieniu. Warto przy tym pamita, e kady przedmiot ma swoj warto a przy jego wyborze powinno si kierowa indywidualnymi potrzebami. Nie naley przy tym praktykowa wszystkich czterdziestu przedmiotw jako e mogoby to, co najwyej, osabi energi i spowolni rozwj. Kasina to inaczej obiekty (np. gliniany dysk, pomie, kolor), ktry obserwuje si z odlegoci okoo jednego metra. Oczy zamyka i otwiera si naprzemiennie a do momentu uzyskania mentalnej reprezentacji obiektu rwnie dokadnej co rzeczywisty obiekt. (Visuddhimagga, III, 56). Dziesi medytacji kasina rozwija jhny, nie poszerza jednak wgldu. Medytacja praktykowana jest take poza buddyzmem. W hinduizmie ma rwnie wysoki status a z uwagi na to, e obie tradycje s do siebie zblione, ich medytacje czsto s mylone. Zarwno buddyzm jak i hinduizm zwraca uwag na potrzeb moralnej dyscypliny, umiarkowanie w jedzeniu, wyciszenie umysu i wyzbycie si egocentrycznych pragnie. Postawy przyjmowane w trakcie medytacji s zblione a medytacje oddechu praktykuj liczni jogini. Tutaj jednak koczy si lista podobiestw. Podczas gdy buddyzm zaabsorbowany jest empirycznie weryfikowanymi zjawiskami wiadomego dowiadczenia, przez co medytacja ma wymiar psychologiczny, to w hinduizmie dominuj mistyczne, religijne i metafizyczne inklinacje. Medytacja ma przez to bardziej dewocjonalny charakter, czsto opiera si na modlitwie. Podczas gdy buddyzm akcentuje intencje i wgld, hinduizm mwi o Nieskoczonej wiadomoci, Kosmicznej Rzeczywistoci i jednoci z Bogiem. Dla Hindusa wyzwolenie si od nienawici jest nie tyle kocem samym w sobie, co raczej krokiem w stron Niemiertelnoci. Tak brzmi typowy dla hinduizmu tekst: Udaj si do sonecznego pokoju. Zamknij oczy. Medytuj cicho i gboko. Poczuj jego (Boga) obecno. Powtarzaj gorliwie jego imi OM, czuj rado i mio. Napenij swe serce mioci. Zniszcz Sankalpy, myli, zachcianki, upodobania, pragnienia, gdy tylko pojawi si na powierzchni umysu. Powstrzymaj uciekajcy umys, napraw go w obliczu Pana. Teraz, Nistha, medytacja stanie si gbsza i jeszcze bardziej intensywna. Nie otwieraj oczu. Nie wstawaj. Pocz si z Nim. Zanurz si gboko w najskrytszych zakamarkach serca. Zanurz si w lnicego Atmana (dusz). Spijaj nektar Niemiertelnoci. Rozkoszuj si cisz. Opuszcz Ci teraz. Nektarowy Synu, raduj si, raduj! Pokj! Pokj! Cisza! Cisza! Chwaa! Chwaa! Concentration and Meditation, by Swami Sivananda. Himalayas, India: Yoga Vedanta Forest Academy, 1959, p. 314 Kolejna zasadnicza rnica dotyczy wizji, jakie pojawiaj si w trakcie medytacji. W buddyzmie traktuje si je na rwni z przeszkadzajcymi mylami, tzn. jako zjawisko psychologiczne. Hinduizm czsto interpretuje je jako dowiadczenia psychiczne, wiadczce o duchowym rozwoju. Tak o tym mwi Swami Sivananda: Czasami Devy (bogowie), Ryszi (mdrcy) i Nitya Siddhy objawiaj si w trakcie medytacji. Przyjmij ich z naleytym szacunkiem; uko si, wysuchaj rady. Pojawi si, by nie Ci pomoc i otuch

(Ibid., p. 171.) Kilka fragmentw z Tao Te Ching sugeruje, e chiski mistycyzm odkry medytacj niezalenie od buddyzmu czy hinduizmu: Tam, gdzie dusza jest wspierana trzeba pozosta kurczowo trzyma si jednoci (yi); umie nie odstpi! Koncentracja na qi , stawa si doskonale delikatnym; umie by jak nowo narodzone dziecko! Uwalniajc si od rozrnie odczytywa [wprost] z tajemnicy (xuan); umie nie wprowadza nieadu! Kochajc ludzi rzdzi krajem; umie nie stosowa wiedzy (wuzbi)! Bramy Nieba otwieraj si i zamykaj; umie postpowa jak kobieta! Widzie jasno we wszystkich kierunkach; umie nie podejmowa dziaa (wuwei)! Rodzi i wychowywa. Rodzi, a nie posiada. Dziaa, a nie czyni zalenym. Czyni dojrzaym, a nie zarzdza. To si nazywa tajemnicz biegoci (xuande).********** (rozdz. 10.) Ci, ktrzy wiedz nie mwi. Ci, ktrzy mwi nie wiedz. Ten, kto przytpia sw przenikliwo; ten, kto uwalnia si z zamtu; ten, kto miarkuje swj blask; ten, kto jednoczy si z pyem wiata; ten nazywany jest tajemniczo tosamym (xuantong). Dlatego nie uda ci si zbliy do niego na tyle blisko, by si spoufali; ani nie uda ci si zbliy do niego na tyle blisko, by nim wzgardzi. Ani nie potrafisz go obdarowa, ani nie potrafisz go skrzywdzi; ani uhonorowa, ani zhabi. Dlatego wiat go szanuje. (rozdz. 56) Znajomo niewiedzy oto jest najwysze [poznanie]. Wiedz uwaa za [najwysze] poznanie to stwarza problemy. Tylko rozpoznanie tego, co naprawd stwarza problemy, nie prowadzi do problemw. Czowiek mdry nie ma problemw, poniewa to, co stwarza problemy, jest dla niego tym, co prowadzi do problemw. (rozdz. 71) Prawdopodobnie nigdy nie poznamy bliej natury medytacji we wczesnym taoizmie, jako e pny taoizm wszed w interakcj z buddyzmem mahajany.

Medytacja mahajany zawiera wszystkie wspomniane wczeniej odmiany medytacji Theravdy plus swoje wasne. Jako, e mahajana jest podzielona na liczne i rnorodne sekty, nie jest moliwe wycignicie oglnych wnioskw na temat jej praktyki. Medytacja niekiedy przybiera form zblion do hinduskiej; niektre szkoy akcentuj w swej praktyce pobono i modlitw, inne gosz koncepcje Uniwersalnego Umysu, Pustki oraz Natury Buddhy, ktre czasem zajmuj waniejsz pozycj ni problem pragnienia, niechci i uudy. Inne, typowe dla mahajany praktyki to leczenie fizycznych obrae i przepyw si duchowych przez ciao: Pojawiajce si w trakcie medytacji wibracje wskazuj na swobodny przepyw yciowej zasady. Przechodzc przez pusty odek i jelita, wprawia ona te organy w wibracje Gdy natomiast s pene, wibracje si nie pojawiaj. Oddech atwiej siga dolnych partii penego ni pustego brzucha. Wibracje nie s przypadkowe, wywodz si z yciowej zasady i maj swe ujcie w odku. Z czasem, gdy nabierzesz wprawy w medytacji, podstawowa zasada zacznie przep ywa swobodnie a wibracje zanikn. The Secrets of Chinese Meditation, by Charles Luk. London: Rider & Co., 1964, p. 187. Zen, spord wszystkich szk mahajany, kadzie najwikszy nacisk na praktyk medytacji. Jego medytacja jest zbliona do Theravdy. Podstaw jest wyciszenie umysu, zanik mylenia pojciowego oraz koncentracja na bezporednich dowiadczeniach. Przyjmuje si podobn postaw ciaa a wstpna praktyka zazwyczaj rwnie przybiera form koncentracji na oddechu. W zen nie ma jednak miejsca na rnorodno technik natomiast bardzo duo miejsca powica si szczegowemu dopracowaniu pozycji ciaa i, w odrnieniu od Theravdy, preferuje si grupowe siedzenia nad indywidualn praktyk. Medytacje czsto kocz si wsplnym chantingiem (piewem) oraz dwikami gongw, co ma na celu wytworzenie odpowiedniego stanu umysu. To co by moe najbardziej odrnia zen od Theravdy to niewielki nacisk, jaki kadzie si w zen na prac z wasnymi intencjami, uczuciami i emocjami. Akcent pada tu g wnie na potrzeb wyzwolenie umysu od intelektualizacji i konceptualizacji, niewiele przy tym mwic o sposobach przekraczania niekorzystnych impulsw czy umysowych przeszkd, ktrych rdem s emocje lub motywacje.

Naukowa weryfikacja medytacji

Pewnego razu Czcigodny Anuruddha przebywa w Svatthi, w lesie Ociemniaych, gdzie zapad na zdrowiu, by obolay, ciko chory. Wtedy to spora grupa mnichw zbliya si do Czcigodnego Anuruddhy. Zbliywszy si zwrcili si do Czcigodnego Anuruddhy takimi sowami: W jakim stanie Czcigodny Anuruddha potrafi trwa i znosi pojawiajce si bolesne doznania zwizane z ciaem tak by nie wywieray wpywu na umys?

To, przyjaciele, dziki temu, e trwam z umysem ugruntowanym w czterech ustanowieniach uwanoci, dziki czemu znosz pojawiajce si bolesne doznania zwizane z ciaem tak by nie wywieray wpywu na umys. Bhagilna Sutta (SN.52.010 Mowa o ciko chorym) Na przestrzeni dziejw pojawiy si liczne dowody potwierdzajce korzyci pynce z Satipahny, jednake osobiste dowiadczenia czy przytaczane udokumentowane historie maj wymiar bardziej subiektywny, s przez to podatne na znieksztacenia. Czytelnik moe si zastanawia, czy istniej naukowe dowody potwierdzajce korzyci pynce z praktyki medytacji?

Deprywacja sensoryczna
Pierwsze naukowe badania nie dotyczyy bezporednio medytacji lecz deprywacji sensorycznej, ktra przypomina stan medytacyjny. Badania nad deprywacj sensoryczn rozpoczy si w 1951 roku. Wyrnia si jej dwa typy W pierwszym redukcja dopywu bodcw polega na umieszczeniu osoby w cakowicie ciemnym i dwikoszczelnym pomieszczeniu o staej, umiarkowanej temperaturze. Osob kadzie si na mikkim materacu z rkoma owinitymi delikatn bawen. Drugi typ deprywacji sensorycznej nie opiera si na redukcji dopywu bodcw zmysowych per se lecz na osabieniu ich odbioru. W tym wypadku osoba zakada ciemne okulary, przez ktre nie jest w stanie dostrzec adnego koloru ani ksztatu, a do jej uszu dociera jedynie stay, monotonny dwik. Oba typy deprywacji prowadz do zblionych efektw. Za kadym razem osoba stara si lee bez ruchu, moe przy tym swobodnie myle lub zasn. Dugo eksperymentu waha si od czterech godzin do piciu dni. Zasadnicza rnica midzy medytacja a deprywacj sensoryczn polega na tym, e ta druga jest pasywna, nie wymaga adnego treningu ani dyscypliny umysowej. Niemniej w obu przypadkach osoba chwilowo odcina si od zewntrznego wiata nie tracc przy tym wiadomoci. To, na co zwraca si szczegln uwag w badaniach z uyciem deprywacji sensorycznej, to rozbieno uzyskiwanych wynikw. I tak na przykad jedne badania wykazay osabienie zdolnoci uczenia si dziki deprywacji uczenia podczas gdy drugie dowodz zwikszenia zdolnoci uczenia. Wikszo wczesnych bada wskazuje na pojawianie si silnych halucynacji wzrokowych (rzadziej suchowych) u wikszoci badanych (w niektrych badaniach u wszystkich). Halucynacje zaczynaj si zwykle od dwudziestu minut do siedemdziesiciu godzin po rozpoczciu deprywacji. S jednak badania, w ktrych halucynacje pojawiay si bardzo sporadycznie. Nie jest do koca jasne dlaczego tak si dzieje. W jednym z bada przebadano dwie grupy w identycznych warunkach. Pierwszej grupie powiedziano dodatkowo, e halucynacje pojawiaj si czsto i s czym normalnym, drugiej nie udzielono takich informacji. Halucynacje w pierwszej grupie byo ponad trzy razy czstsze. To bez wtpienia wyjania wiele z dowiadcze psychicznych, jakie pojawiaj si u joginw poszukujcych wizji w trakcie medytacyjnego odosobnienia. Ostatnie badania dowodz, e na efekty deprywacji szczeglny wpyw ma emocjonalna

atmosfera wytworzona przez eksperymentatorw oraz osobiste postawy, wiedza i oczekiwania badanych. Te same badania pomniejszaj wpyw fizycznych aspektw deprywacji. W odniesieniu do medytacji sugeruje to doniose znaczenia moralnego, intelektualnego oraz rodowiskowego przygotowania oraz potrzeb powicenia kilku minut przed kad medytacj na wytworzenie odpowiedniego stanu umysu. Z uwagi na tre niniejszego eseju interesuje nas pytanie o to, czy deprywacja sensoryczna (i towarzyszca jej izolacja spoeczna) uatwiaj uwiadomienie sobie wewntrznych konfliktw emocjonalnych, co z kolei prowadzi do rozwoju osobowoci. Kilka bada to potwierdza. Najbardziej donone badania zostay przeprowadzone na grupie trzydziestu biaych mczyzn w Richmond, Virginia. Grupa skadaa si z rwnej liczby pacjentw nerwicowych, schizofrenikw i charakteropatw, z ktrych kady by poddany deprywacji sensorycznej na maksymalny okres szeciu godzin. Dzie przed badaniami osoby rozwizyway testy psychologiczne (skadajce si z dwudziestu pozycji dotyczcych m.in. natenia niepokoju, depresji, wrogoci, deficytw pamiciowych, trudnoci w myleniu, itp.). Badanie testem powtrzono jeszcze dwukrotnie, dzie oraz tydzie po deprywacji sensorycznej. Okazao si, e na kad z pozycji testowych poszczeglni badani reagowali w bardzo zrnicowany sposb, od wzrostu natenia poprzez zmniejszenie si a po brak zmian w odniesieniu do wynikw sprzed deprywacji. Niemniej znacznie wiksza liczba zmian bya korzystna i utrzymyway si cigle po okresie jednego tygodnia (w przeciwiestwie do zmian niekorzystnych, ktre po tygodniu zanikay). Niektrzy badani nie wykazali adnych korzystnych zmian, inni wykazywali je w odniesieniu do a trzynastu pozycji. Przecitnie odnotowano polepszenie wyniku czterech pozycji i pogorszenie dwch. Badacze dodatkowo poinformowali, e badani przejawiali wzrost wiadomoci wewntrznych konfliktw i niepokoju oraz akcentowali fakt, e ich trudnoci maj przyczyn raczej wewntrzn ni zewntrzn. Drug, wan odnotowan kwesti jest zmniejszenie poziomu stosowania sztywnych mechanizmw obronnych. Zmniejszenie dopywajcej stymulacji wielokrotnie prowadzio do przypominania i werbalizowania sobie wczeniej zapomnianych dowiadcze. W kilku wypadkach doprowadzio do wzrostu natenia niepokoju (Archives of General Psychiatry, Vol. 3. "Therapeutic Changes in Psychiatric Patients Following Partial Sensory Deprivation," by R. Gibby, H. Adams, and R. Carrera. July, 1960, pp. 57/33-66/42 ). Inne badania potwierdzaj dobroczynny efekt psychologiczny krtkotrwaej deprywacji (przy dugoci jednego dnia lub wicej wzrasta prawdopodobiestwo pojawienia si negatywnych skutkw). Jednake inne, gruntownie przeprowadzone badania nie wykazay adnych korzystnych efektw, dlatego konieczne s dalsze badania w celu zweryfikowania korzyci terapeutycznych pyncych z deprywacji sensorycznej.

Badania z uyciem elektroencefalografu

W 1963 r. dr Akira Kasamatsu i dr Tomio Hirai z Wydziau Neuropsychiatrii uniwersytetu tokijskiego opublikowali niesamowity raport na temat medytacji zen, zawierajcy wyniki dziesicioletnich bada nad mistrzami zen z uyciem elektroencefalografu (EEG).

Zapisy EEG wykazay, e w okoo dziewidziesit sekund po rozpoczciu medytacji przez mistrzw zen pojawia si rytmicznie spowalniajcy wzorzec fal mzgowych, tzw. fale alfa. Spowolnienie pojawia si mimo otwartych oczu i zwiksza si z czasem medytacji. Po okoo trzydziestu minutach fale przyjmuj rytm siedmiu lub omiu na sekund. Efekt utrzymuje si przez kilka minut po zakoczeniu medytacji. Najbardziej znaczce jest to, e ten zapis EEG jest znaczco rny od zapisu znanego ze snu, czuwania lub hipnozy i pojawia si tylko u osb, ktre osigny znaczce postpy w praktyce medytacji. Innymi sowy, dowodzi to niepowtarzalnego stanu umysu (chocia z subiektywnego punktu widzenia badanych stan ten nie wydaje si nietypowy, znaczco rny od codziennej wiadomoci). Odkryto take, e ocena dokonana przez mistrza zen odnonie postpu innego medytujcego wspgraa z pniejszymi zmianami w zapisie EEG. W tych samych badaniach analizowano tzw. zjawisko blokady fal alfa i habituacji. By zrozumie na czym ono polega wyobrazi sobie mona osob, ktra czyta w ciszy i nagle do jej uszu dociera gony haas. Przez kilka sekund uwaga osoby spoczywa na rozpraszajcym dwiku. Jeli po kilku sekundach dwik znowu si pojawi, uwaga osoby ponownie zostanie oderwana od czytania lecz na krcej. Jeeli haas bdzie si powtarza w regularnych odstpach to osoba wkrtce stanie si niewraliwa na dwik. Przecitny badany z zamknitymi oczami ma zapis fal alfa. Bodce suchowe, np. gony dwik, zwykle zacieraj fale alfa na siedem sekund lub duej i zjawisko to okrela si terminem blokady fal alfa. U mistrzw zen blokada ta przy pierwszej emisji dwiku trwaa jedynie dwie sekundy. Jeli zakcajcy dwik jest eksponowany w odstpach pitnastosekundowych to u przecitnej osoby po pitej ekspozycji praktycznie nie ma blokowania fal alfa. Ten zanik blokowania fal alfa okrela si jako habituacja i u przecitnej osoby utrzymuje si dopki zakcajcy dwik jest prezentowany w regularnych odstpach. W badaniu mistrzw zen nie wykazano istnienia habituacji. U nich blokowanie fal alfa trwao zawsze dwie sekundy (zarwno przy pierwszej, pitej jak i dwudziestej ekspozycji na haas). Sugeruje to, e mistrzowie zen s bardziej wiadomi otoczenia, co jest paradoksalnym efektem skupienia medytacyjnego. Jeden z mistrzw opisa ten stan umysu jako dostrzeganie kadej osoby, jak spotka na ulicy, ale ktre pozbawione jest emocjonalnego zabarwienia.

Spoeczne korzyci pynce z medytacji.

Postp, jaki dokona si na Zachodzie w nauce, technologii oraz socjologizacji spoeczestw znaczco wpyn na rozwj cywilizacji. Panowanie nad otoczeniem nie idzie jednak w parze z panowaniem nad samym sob. Wrcz przeciwnie, zdobyte bogactwo i wygody eksponuj w czowieku jego zmysow natur, niekorzystnie wpywajc na samodyscyplin. Staje si coraz bardziej oczywiste, e utrzymanie stabilnej i dobrze prosperujcej demokracji bdzie moliwe tylko w spoeczestwie zoonym z inteligentnych, zdyscyplinowanych obywateli o waciwej motywacji. Prawodawstwo i edukacja same w sobie to za mao. Buddyzm oferuje technik, ktra moe wprowadzi korzystne zmiany w spoeczestwie. Naley przy tym pamita, e odpowiedzialno za te zmiany spoczywa w rkach poszczeglnych jednostek. Tylko my sami jestemy w stanie pokona wasne saboci i wzmocni charakter. W pastwie Sumba, w miecie Sedaka Buddha przemwi: Pewnego razu, Bogosawiony przebywaw kraju Sumbha, w Sedaka, jednym z miast

targowych ludu Sumbha. Tam Bogosawiony zwrci si do mnichw: Mnisi, zdarzyo si kiedy, e pewien akrobata przygotowawszy bambusowy drg, zwrci si do swojego pomocnika Medakathliki: Zbli si, drogi Medakathliko, wespnij si na moje ramiona i sta na tym bambusowym drgu. Dobrze, mistrzu, odpowiedzia pomocnik, po czym, o mnisi, wszed on na ramiona akrobaty i stan na bambusowym drgu. Wtedy to akrobata powiedzia do pomocnika Medahathliki: Ochraniaj mnie teraz, drogi Medakathliko, tak jak ja bd ochrania ciebie. W ten sposb, ubezpieczajc jeden drugiego i osaniajc jeden drugiego, pokaemy nasz talent, dostaniemy zapat i wyjdziemy bezpiecznie z pozycji z bambusowym dr giem. Gdy byo to powiedziane, pomocnik Medakathlika zwrci si do swego mistrza: Nie damy rady tego zrobi w ten sposb, mistrzu. Ty ochraniaj siebie, mistrzu, a ja bd ochrania siebie. W ten sposb, gdy kady z nas bdzie ubezpiecza samego siebie i osania samego siebie, pokaemy nasz talent, dostaniemy zapat i wyjdziemy bezpiecznie z pozycji z bambusowym drgiem. Taka wanie jest metoda powiedzia Bogosawiony. Podobna jest do tego co powiedzia Medakathilka do swojego nauczyciela. Ochrania siebie oznacza praktykowanie ustanowie uwanoci. Ochrania innych take oznacza praktykowanie ustanowie uwanoci. Ochraniajc samego siebie, o mnisi, ochrania si innych, ochraniajc innych, ochrania si samego siebie. A w jaki sposb, mnisi, ochraniajc samego siebie, ochrania si innych? Dziki praktyce, doskonaleniu umysu i sumiennej medytacji. W taki sposb, mnisi, ochraniajc samego siebie, ochrania si innych. A w jaki sposb, mnisi, ochraniajc innych, ochrania si samego siebie? Dziki cierpliwoci, agodnemu yciu pozbawionemu przemocy, wzbudzaniu w umyle miujcej dobroci oraz dziki empatii. W taki sposb, mnisi, ochraniajc innych, ochrania si samego siebie. Ochraniajcie siebie, mnisi poprzez praktykowanie ustanowie uwanoci. Ochraniajcie innych take poprzez praktykowanie ustanowie uwanoci. Ochraniajc samego siebie, o mnisi, ochrania si innych, ochraniajc innych, ochrania si samego siebie. Sedaka Sutta (SN.47.019 - Mowa wygoszona w Sedaka)

Przypisy:
*. Przekad na jzyk polski tego i innych cytatw z Kanonu Pijskiego: Vilsa Bhikkhu (Piotr Jagodziski)

**. Cztery Szlachetne Prawdy (ariya saccni): wszelkie uwarunkowane rzeczy s cierpieniem lub nie daj zaspokojenia; przyczyn braku zaspokojenia jest podanie; istnieje koniec cierpienia; prowadzi do tego Szlachetna Omioraka cieka (przyp. tum.). ***. Szlachetna Omioraka cieka (Ariya Ahangika Magga) waciwy pogld (samm dihi); waciwa intencja (samm sakappa); waciwa mowa (samm vc); waciwe dziaanie (samm kammanta); waciwy sposb ycia (samm jva); waciwy wysiek (samm vyma); waciwa przytomno/uwano (samm sati); waciwe skupienie/koncentacja (samm samdhi) ( przyp. tum. ). ****. Visuddhimagga ( Pi: cieka oczyszczenia ), komentarz do Tipiaki autorstwa Buddhaghosy naspisany w V wieku n.e. na Sri Lance; przez wielu uznawany za najwa niejszy tekst Theravdy, jaki powsta poza Kanonem. *****. Przekad na jzyk polski tego i innych cytatw z Visuddhimaggi: Pawe ucjan ******. Siedem Czynnikw Owiecenia (Bojjhaga): 1. wiadomo (sati), 2. badanie Dhammy (dhammavicaya), 3. energia (viriya), 4. radosne uniesienie (pti), 5. uspokojenie (passaddhi), 6. skupienie / koncentracja (samdhi), 7. zrwnowaenie (upekkh) (przyp. tum). *******. Osiem wskaza 1. powstrzymywania si od odbierania ycia; 2. powstrzymywanie si od brania tego co nie zostao dane; 3. powstrzymywanie si od aktywnoci seksualnej; 4. powstrzymywanie si od faszywej mowy; 5. powstrzymywanie si od przyjmowania rodkw odurzajcych; 6. powstrzymywanie si od jedzenia w nieodpowiednim czasie ; 7. powstrzymywanie si od rozrywek, zdobienia i upikszania ciaa; 8. powstrzymywanie si od spania na wysokich lub luksusowych kach (przyp. tum.) ********. Weg Nyanatiloka, The Buddhas Path to Deliverance, Colombo 1969: Przez jhny rozumie si nadzmysowe stany doskonaej absorbcji umysowej, w ktrej ustaa picioraka aktywno zmysowa, ktra to moe by osignita jedynie w absolutnej samotnoci poprzez nieustann wytrwao w rozwijaniu koncentracji. Nie powstaj wtedy adne wraenia wzrokowe i suchowe, obecne s jedynie odczuwania cielesne. W takim stanie mnich wydaje si zewntrznemu wiatu martwy. Jednak, chocia wszystkie wraenia zmysowe, takie jak widzenie, syszenie, itd. zaniky, umys wci pozostaje aktywny, doskonale czujny i w peni wiadomy (przyp. tum; cytat za Krzysztof Kosior, Droga rodkowa w Nikajach Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skodowskiej, Lublin 1999, str. 135) *********. Tej parze oddaje si dwa rne aspekty, czy momenty procesu mylowego. Ukierunkowane rozpatrywanie, vitakka nakierowuje umys na przedmiot, wnikliwe dochodzenie,

vicra zakotwicza si w nim i go podtrzymuje, dziki czemu stan nakierowania umysu jest kontynuowany i intensyfikowany. Wsplnie okrela si je jako dyspozycje lub formacje mowy, vacskhara (przyp.tum.) **********. Ten i nastpne fragmenty pochodz z Laozi Ksiga dao i de z komentarzami Wang Bi, tumaczenie Anna Iwona Wjcik, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagielloskiego, Krakw 2008 (w niniejszej pracy ze wzgldu na brak miejsca pominito komentarze Wang Bi, ktre to znajduj si w cytowanym tumaczeniu).

Bibliography
1. The Removal of Distracting Thoughts. Translation by Soma Thera. BPS Wheel No. 21. 2. Buddhism, by Richard A. Gard. New York: George Braziller, Inc., 1961. 3. The Heart of Buddhist Meditation, by Nyanaponika Thera. London: Rider & Co. 1962. 4. An Experiment in Mindfulness, by E.H. Shattock. New York: E.P. Dutton & Co., Inc., 1960. 5. Visuddhimagga. Translation by Bhikkhu anamoli. Colombo: R. Semage, 1956. 6. Buddhism as a Way of Life, by Douglas M. Burns. San Carlos, California: Neo-Dhamma, 1964. 7. The Foundations of Mindfulness. Translation by Nyanasatta Thera. BPS Wheel No. 19. 8. Buddhism in a Nutshell, by Narada Thera. Bambalapitiya, Ceylon: Asoka Dharmadutha Sangamaya, 1959. 9. The Word of the Buddha, by Nyanatiloka Mahathera. Kandy: BPS 10. Psychical Research Today, by D.J. West. Baltimore, Md.: Penguin Books, 1962. 11. Concentration and Meditation, by Swami Sivananda. Himalayas, India: Yoga Vedanta Forest Academy, 1959. 12. The Way of Life: Tao-Te-Ching. Translation by R.B. Blakney. New York: The New American Library, 1955. 13. The Secrets of Chinese Meditation, by Charles Luk. London: Rider & Co., 1964. 14. Sensory Deprivation, by Solomon, Kubzansky, Leiderman, Mendelson, Trumbull, and Wexler. Cambridge, Mass.: Harvard University Press, 1961. 15. Science, Vol. 123, "Effect of Sensory Deprivation on Learning Rate in Human Beings," by J. Vernon and J. Hoffman. June 15, 1956. 16. Archives of General Psychiatry, vol. 3, 8. 17. The Science of Zazen (a 16 mm. sound motion picture and accompanying pamphlet, both in

English), by A. Kasamatsu and T. Hirai. Tokyo University. April, 1963. 18. Folia Psychiatrica et Neurologica Japonica, Vol. 20, No. 4. "An Electroencephalographic Study of the Zen Meditation (Zazen)," by Akira Kasamatsu and Tomio Hirai. December, 1966.

Aneks
Sugestie i obserwacje na temat medytacji wgldu
Niniejszy esej zosta napisany w 1964 r. z niewielkimi zmianami wprowadzonymi w drugiej poowie 1965 roku. Obecnie, w 1972 r., po szeciu latach w Tajlandii, uznaem za stosowne by zrewidowa swoje wasne sowa. Ostatnie kilku lat nie tylko wzbogaciy mnie o nowe dowiadczenie medytacyjne lecz take umoliwiy nawizanie dugotrwaych znajomoci (wielokrotnie bliskich przyjani) z innymi medytujcymi, z ktrych cz posiada wiksze dowiadczenie i jest bardziej oddana praktyce ni ja. Jestem pod wraeniem rnorodnych osobowoci, jakie podejmuj praktyk. Niektrzy maj podejcie eksperymentalne, krytyczne i pragmatyczne, inni s bardziej religijni, oddani i idealistyczni. Niektrzy wydaj si zrwnowaeni i yj w zgodzie ze sob i wiatem, inni sprawiaj wraenie, jak gdyby desperacko poszukiwali szczcia i sensu ycia. Jedni traktuj dosownie kade sowo zapisane w pismach, podczas gdy inni na pierwszym miejscu stawiaj interpretacj i metody dowiadczonych nauczycieli. S te i tacy, ktrzy prbuj odkry drog i sposb poruszania si po niej na wasn rk, bazujc jedynie na wasnym dowiadczeniu. Podobna rnorodno ma odzwierciedlenie w podejmowanych praktykach, ktre niekiedy s bardzo rne. Na przestrzeni lat wasnej praktyki oraz rozmw z innymi, odkryem, e pewne moje wnioski okazay si autentycznymi osigniciami, podczas gdy inne znacznymi niepowodzeniami. Rodzi si pytanie o to, co sprzyja skutecznej praktyce a co nie? I dlaczego? Mwic dobitniej: mona osign sukces w jednym obszarze rozwoju medytacyjnego ale nie w innym. W celu okrelenia postpu w medytacji, konieczne jest przyjcie pewnych kryteriw i standardw oceny. Musimy spyta sami siebie, czego, poza Nibbn, oczekujemy od waciwego postpu na Omiorakiej ciece? Ulotne stany euforii, zmieniona percepcja czy te inne, nietypowe stany wiadomoci nie s tym, czego szukamy. Podobnie nie pragniemy osign nadprzyrodzonych mocy, nietypowych wzorw EEG czy kontroli nad autonomicznym ukadem nerwowym (np. spowalniania rytmu serca czy wpywania na temperatur ciaa). W nawizaniu do Czterech Szlachetnych Prawd Buddha powiedzia: Jednej tylko rzeczy ucz: cierpienia, dukkha oraz ustania cierpienia. Moemy zatem oczekiwa takich zmian, e osoby smutne i przygnbione rozpogodz si, osoby samolubne stan si bardziej hojne, osoby lkliwe, wycofane bd bardziej otwarte na ludzi i pewne siebie. Niepokj powinien ulec redukcji, pokora powinna zastpi zarozumiao. Na miejsce zoci i zemsty powinno pojawi si wybaczenie i rwnowaga ze wiatem. Powinno si przy tym czu, e powysze zmiany pojawiy si w efekcie waciwej praktyki buddyjskiej.

Zgodnie z Czterema Szlachetnymi Prawdami to pragnie ley u podoa smutku i jest przyczyn naszych umysowych skala. A zatem jedynie poprzez zwalczanie w sobie pragnienia moliwy jest postp na ciece. Nie mam tu na myli jedynie tak prymitywnych i oczywistych pragnie jak gd czy popd seksualny, ale rwnie nieco bardziej subtelnych, np. egoizmu, zalenoci emocjonalnej czy potrzeby posiadania. Osoba moe na przykad poci przez dwa tygodnie, nie zdajc sobie nawet sprawy, e prawdziwym powodem poszczenia jest pragnienia zaspokojenia swojego ego - by lepszym, bardziej zdyscyplinowanym, bardziej pobonym ni bracia na ciece. Bd te osoba moe sumiennie dy do uzyskania aprobaty, zaufania i sympatii surowego i zdystansowanego nauczyciela, nie zdajc sobie sprawy z tego, e tak na prawd prbuj skompensowa uczucie frustracji, ktre nosi w sobie z powodu braku mioci ze strony surowego i zdystansowanego rodzica. By wyzby si tych zniewalajcych stanw, nie chodzi o to zatem by skupia si na doznaniach w okolicach nozdrzy lecz naleaoby zbada poczucie niszoci, samotnoci lub odrzucenia noszonych w sercu. Na pytanie co zyskae dziki medytacji? poprawn odpowiedzi bdzie nic. Medytacja nie suy zdobywaniu lecz oddawaniu cakowitemu oddaniu ja. Zbyt czsto dzieje si tak, e ludzie podejmuj swoj pgodzin praktyk medytacji na tych samych zasadach co pgodzinn nauk francuskiego. Po wielu miesicach czy latach taka osoba moe poszczyci si kolejn, pord i tak ju imponujcej listy, zdolnoci. Znam francuski, gram na pianinie, jed na nartach, pisz na klawiaturze szedziesit sw na minut oraz medytuj. Takie osoby albo kompensuj sobie silne uczucie bezwartociowoci albo maj osobowo narcystyczn. Motywacja polegajca na poszukiwaniu nowych dozna (tj. lobha) jest kolejnym czynnikiem powodujcym bdne praktykowanie medytacji. Niektrzy ludzie oczekuj od medytacji tego samego co od narkotykw, tzn. dowiadczenia gbokiego zanurzenia ego w gszczu wrae, obrazw, kolorw, emocji i transcendentalnych stanw poza sowami. Nie chodzi o umniejszanie wartoci tego rodzaju dowiadczeniom. Jednake atwo zapadaj one w pami, a gdy tak si stanie to w niedugim czasie na nowo pojawiaj si dawne wahania nastrojw, niepokoje, frustracje, silne i czste jak nigdy dotychczas. Jeeli nie pojawi si autentyczna i trwaa zmiana osobowoci to oznacza, e buddyjska medytacja nie sprostaa zadaniu. Po drugiej stronie znajduj si osoby, ktre w swym podejciu do buddyzmu cechuj si skrajnym dogmatyzmem, s ortodoksyjne i moralizatorskie. S zagorzaymi przeciwnikami eklektycznego, pragmatycznego podejcia do medytacji, maj zwyczaj skrupulatnego analizowania wszelkich szczegw oraz niuansw buddyjskiej tradycji i obyczajowoci. To wanie tacy ludzie cigle powtarzaj: chcesz efektw, to musisz przestrzega surowej dyscypliny moralnej albo zapomnij o szybkich efektach, medytacj naley praktykowa latami. Obu tym twierdzeniom naley si suszno, niemniej kontekst w jakim padaj nakazuje przypuszcza, e s jedynie dowodem ekstremalnie sztywnej postawy i dogmatyzmu. Postawy niedalekiej od tej, jak mona spotka wrd chrzecijaskich misjonarzy itp., ktrzy nieustanie pouczaj innych. Silne przywizanie do tradycji, jaki w sobie nosz, nie pozwala im waciwie stosowa si do tego samego nauczania, ktre mwi im o potrzebie wyzbycia si uprzedze i

uniwersalnej prawdzie, niezalenej od jakiejkolwiek instytucji. Mam wraenie, e ten niefortunny fenomen wyjania dlaczego w niektrych przypadkach ogromnej sumiennoci i penego oddania, pomimo wielu lat praktyki nie pojawia si wiele wicej ponad chroniczn depresj poczon z determinacj. Motyw winy i samo karania jest jednym (nie jedynym) z elementw powodujcych, e pomimo pilnej praktyki, efekty si nie pojawiaj. Ma to zwykle swj pocztek w tym, e osoba podchodzi do Dhammy w sposb idealistyczny, moralizujcy i dewocyjny. Prbuje jednopunktowej koncentracji oraz cakowitego stumienia (supresji) skaz mentalnych. Nastpne prby poprzedzaj kolejne poraki. Rodzi si poczucie winy, co owocuje jeszcze wikszymi staraniami i kolejnymi porakami. Taka surowa praktyka przeradza si w samo karanie. Skierowana na siebie zo przejawia si w duej surowoci wzgldem wasnej osoby. Posiadanie wgldu we wasne problemy moe skutkowa tym, e osoba czuje si winna, poniewa si obwinia albo te zoci si tym, e si zoci. Ale wgld jest take pierwszym krokiem ku poprawie. Nastpny krok polega na pozwoleniu sobie na odrobin relaksu. Parafrazujc Buddh: struna sitaru, pocztkowo za luna, zostaa zbytnio napita, wic teraz, by miaa odpowiednie brzmienie musi zosta poluzowana. Dla moralizujcych i idealizujcych osobowoci pozwolenie sobie na relaks wyzwala poczucie winy. Jest to sytuacja podobna do tej, kiedy Buddha porzuci skrajny ascetyzm na rzecz drogi rodka. Medytujcy musi si cofn i ponownie okreli swoje zaangaowanie w buddyzm bez obaw o konsekwencje swojej decyzji. Przy ocenie postpw w praktyce konieczne jest rozrnienie pomidzy osigniciami buddyjskimi a adaptacj do sytuacji. Kada ludzka istota (jako ywy organizm) bdc w nowej sytuacji, wcza mechanizmy regulacyjne, przyzwyczaja si. Dotyczy to kadego czowieka, w tym osb przywdziewajcych buddyjskie szaty. Wraz z upywem czasu dojrzewa w nich akceptacja nowej roli, przystosowuj si, ucz wspgra z systemem. Zadowolenie moe si pojawi z samej racji upywu czasu, wraz z wiekiem. Proces adaptacji jest w szczeglnoci istotny w sytuacji intensywnych medytacji, gdy osoba spdza tygodnie lub miesice zamknita w maym pokoju, opuszczajc go tylko na krtkie spotkania i po instrukcje od mistrza. W takiej sytuacji medytujcy moe dowiadcza bardzo silnego poczucia spokoju i radoci, czystoci i czujnoci umysu, ktrych nigdy wczeniej nie dowiadcza. Moe take dotkn tego, co wydaje si by transcendentalnym stanem (oczywicie chwile przygnbienia i irytacji rwnie si pojawiaj). Wikszo osb po przejciu podobnego treningu, jest nim bardzo zachwycona, mocno go chwali. Wydaje si jednak, e wszystkie pojawiajce si tam subiektywne dowiadczenia przemijaj wkrtce po opuszczeniu klasztornego odosobnienia, pozostajc, niczym narkotyczne dowiadczanie, tylko wspomnieniem. Co wicej, znaczna cz osb koczcych kurs przejawia ten sam poziom egoizmu i itp. przywar, co przecitna, losowo wybrana jednostka. Dodatkowo istnieje ryzyko, e po zakoczonym odosobnieniu moe pojawi si duma wynikajca ze zdobytych osigni. Nie chc przez to powiedzie, e tego typu intensywne odosobnienia nic nie wnosz. Przeciwnie, czsto polecam je osobom poszukujcym kompetentnych nauczycieli. Niemniej, w mojej opinii, dane empiryczne dowodz, e dla czci, jeli nie wikszoci, taka metoda sama w sobie nic nie wnosi. Omioraka cieka i inne teksty buddyjskie potwierdzaj t tez. Wydaje si

suszne, by przed rozpoczciem bardziej zaawansowanych praktyk, w pierwszej kolejnoci rozwiza problemy wynikajcych z relacji spoecznych i konfliktw emocjonalnych. Bardzo czsto klasztorne mury, dajc schronienie przed wszelkimi rodzajami zniewag, poniania, utrapie czy niepokoju, stwarzaj zudzenie osignicia czego, s przy tym rdem samozadowolenia. Skazy mentalne da si przezwyciy tylko, gdy czujemy ich obecno. Ale s nie do pokonania, gdy przyjmuj posta mglistych wspomnie lub przeintelektualizowanych wyobrae. W praktyce wielu osobom udao si osign autentyczny rozwj w sytuacji prawdziwego ycia penego interakcji spoecznych i frustracji. Jednake nadmierna ekspozycja na te interakcje i frustracje moe osobie uniemoliwi osignicie waciwej uwanoci, przez co istnieje ryzyko nadmiernego zaabsorbowania ktniami, niechci i smutkiem. W klasztorze takiego ryzyka nie ma, przez co skonnoci i reakcje obronne s upione, nie ujawniaj si. Na co dzie dowiadczamy wielu pokus, nasze zmysy s nieustannie stymulowane, problemy pojawiaj si szybko a nasze reakcje opieraj si na powtarzalnym wzorcu: odbierz, zareaguj, rozwi, odbierz, zareaguj, rozwi. Rozwizanie moe lee w drodze rodka, pomidzy dwiema skrajnociami, gdy w yciu cigle s obecne obowizki, kontakty z innymi oraz przeywanie frustracji, ale s one dodatkowo wzbogacone okresami wyciszenia i medytacji. Ich dugo bywa rna w zalenoci od potrzeb i moliwoci danej osoby i zwykle mieci si w przedziale od kilku godzin od kilku tygodni. Poprzez utrzymanie odpowiedniego stopnia oddziaywania zmysowego i rodowiskowego, osoba jest w stanie zrobi wicej ni tylko odebra, zareagowa i rozwiza. Uwano umoliwia jej uchwycenie spostrzeenia i reakcji w momencie, kiedy si pojawiaj. Osoba obserwuje je, poddaje analizie i ocenia, dziki czemu mog one by zmieniane, porzucane lub rozwijane, w zalenoci od potrzeby. Uwana osoba nie reaguje odruchowo, potrafi przyswaja nowe reakcje i rozwizania. Jeeli (jak mawiaj niektrzy psychologowie) osobowo jest sum spostrzee, bodcw i reakcji to w ten sposb moliwy jest wzrost i rozwj osobowoci. Optymalna ilo czasu, jaki naley powici na medytacj w odosobnieniu wobec czasu powiconego na przyziemne sprawy bywa zrnicowany dla rnych osb. Dodatkowo naley wzi pod uwag take rodzaj praktykowanej techniki oraz stopie rozwoju danej jednostki. Powysze wnioski wypywaj nie tylko z mojego poziomu teoretycznego, ani nie dlatego, e sprawiaj wraenie dobrze oddajcych postaw yciow Buddhy i jego uczniw. Potwierdzaj je take moje wasne zawone obserwacje osb, ktre rozwijaj si dziki buddyjskiej praktyce. Moje wczeniejsze sowa nie straciy na wanoci, niemniej jedna sprawa wymaga silniejszego podkrelenia. Chodzi o fakt, e codzienna praktyka sama w sobie nie przyniesie efektw, jeli nie wsptowarzyszy jej szczera ch gruntownej analizy caociowego wzorca zachowania cznie z moliwoci porzucenia dotychczasowego stylu ycia, jeli wyniknie taka konieczno. Analogicznie, osoba podejmujca praktyk buddyjsk, bez wzgldu na to czy jest mnichem czy wieckim wyznawc, powinna nie stawia sobie ogranicze czasowych i zbyt mocno skupia si na przyszych planach (np. skocz mj trening, wrc do ojczyzny, by uczy Dhammy). Ci, ktrzy tak rozmylaj, zawczasu ograniczaj sobie szans wprowadzania ewentualnych zmian. Mam wraenie, e ja take (poniekd pod wpywem Visuddhimaggi Buddhaghosy) kadem zbyt

silny nacisk na medytacj oddechu i ciaa w pocztkach praktyki. Mwi to z pewnym wahaniem, poniewa w pewnych krgach pokutuje opinia, by porzuci koncentracj jako nieistotn w buddyjskiej praktyce a z tym si nie zgadzam. Jeeli jednak praktyka opiera si wycznie na medytacji oddechu, chodzenia itp, bez koncentracji na zblokowanych emocjach i mylach to osoba oddala si od skaz umysowych i konfliktw wewntrznych, ktre musz zosta przepracowane. Zapewne nie bez znaczenia pozostaje fakt, e w Omiorakiej ciece waciwa uwano poprzedza waciwe skupienie. Mona spotka spor liczb osb, ktre osigny (a przynajmniej tak twierdz) znaczne efekty dziki jednopunktowej koncentracji. Jednak s to ludzie, z kilkoma godnymi uwagi wyjtkami, ktrzy maj tendencj do egoizmu, maostkowoci i zazdroci na poziomie rwnym losowo wybranej osoby. Niektrzy okazuj si nawet by nieszczliwymi, samotnymi i niepewnymi ludmi. Z drugiej strony, osoby, ktre uzyskay choby niewielk zdolno koncentracji uwagi, maj znaczce zdolnoci zmniejszenia zarozumiaoci, uraz, obnionego samopoczucia, egoizmu (dodam przy tym, e jedyna znana mi osoba, ktra, po miesicach obserwacji, wykazaa ogromny postp w oczyszczaniu swojego umysu ze skaz kadego rodzaju, jest take jedyn znan mi osob, mogc wstpi dobrowolnie w trzeci jhn). Tak samo jest z technik nazywania, ktra jest szczeglnie popularna w niektrych orodkach intensywnych treningw w Birmie. Polega ona na tym, e medytujcym jeli ni na jawie odnotowuje to i nazywa marz, marz lub ni, ni po czym wraca do wiadomego oddychania, odczuwania ciaa itp. Jednake nasze pragnienia i konflikty emocjonalne wanie poprzez sny na jawie lub fantazje najczciej daj swj wyraz. Jeeli osoba bada wasne fantazje, zadajc sobie pytania typu: co one oznaczaj?, jakie pragnienia prbuj zaspokoi?, jakie wi si z tym uczucia?, umoliwia to jej zyskanie wgldu we wasne potrzeby emocjonalne a tym samym prowadzi do usunicia mentalnych skala (czyli tym czemu medytacja ma suy). Technika nazywania jest wyjtkowo przydatna w sytuacji fizycznych rozkojarze (np. blu, swdzenia, haasu), niekiedy przy zmianach nastroju (np. znudzeniu) a take w odniesieniu do pewnych rodzajw wspomnie. Naley jednak praktykowa j roztropnie, poniewa samodzielnie stosowana moe doprowadzi do cofnicia postpw. Oglna zasada, z ktrej skorzystao wielu medytujcych brzmi nastpujco: gdy, rozpoczynajc praktyk z postanowieniem wyciszenia i koncentracji umysu, osoba dowiadcza, e jej umys wdruje od jednego do drugiego obiektu to najlepiej jest przystopowa i zastanowi si mniej wicej tak: jaki jest mj stan umysu w tej chwili?, co powoduje, e moja uwaga przeskakuje z jednej rzeczy na drug?. Nastpnie naley odkryte przyczyny przeanalizowa i skonfrontowa. Jest to kolejna praktyczna technika osoba nie wybiera adnego obiektu medytacji, lecz po prostu siada i odnotowuje: jaki mam teraz stan mentalny?, ktre uczucia dominuj?, ktre s mniej wyrane?, jakie mam wspomnienia i oczekiwania?, jakie intencje i pragnienia?. W rzeczywistoci nie dzieje si to poprzez werbalne mylenie, jakby wynikao z powyszego, a raczej poprzez czujn obserwacj z co najwyej kilkoma pojawiajcymi si mylami. Cakiem czsto osoba odkrywa wtedy subtelne skazy, ktre musz by skonfrontowane i usunite. Moe to by myl: medytuj i chc by co si zdarzyo, co si pokazao albo chc skonfrontowa i przezwyciy swoj zo; szukam jej ale nie mog znale, jakby odesza. Osoba postawia sobie cel, ktry j blokuje. Takie pragnienie konkretnych efektw wywouje frustracj i jest

stanem umysu, ktry trzeba przepracowa. Dobra medytacja wymaga uchwycenia chwili obecnej. Na koniec chciaem nadmieni o naturze osigni medytacyjnych. Dopki osoba nie jest bardzo zaawansowana, nie powinna oczekiwa adnych nowych, nietypowych dowiadcze. Osignicia mona dostrzec tylko w odniesieniu do przeszoci, np. osoba moe zauway, e rok temu miaa chroniczn depresj, bya wycofana a teraz zdarza jej si to sporadycznie. Rzeczy, ktre wczeniej j smuciy, teraz zdarzaj si niezwykle rzadko. Przesadne byoby twierdzenie, e dziki medytacji niczego nie osigamy. Takimi osigniciami wydaje si choby szczcie i spokj umysu. Jednak w odpowiedzi na pytanie Co zyskae dziki medytacji? susznie byoby stwierdzi Nie chodzi o to co zyskaem ale raczej to, czego si wyzbyem, tzn. podania, niechci i uudy.