ZOBOWIZANIA

Oglne cechy zobowiza

1. Pojcie Zobowizanie- stosunek prawny pomidzy dwiema stronami, wierzycielem (creditor) i dunikiem (debitor), na podstawie ktrego wierzyciel ma prawo domagania si pewnego wiadczenia od dunika, dunik za ma obowizek to wiadczenie speni. Wierzycielowi przysugiwaa wierzytelno, na duniku ciy dug, na porczycielu odpowiedzialno za cudzy dug. W odrnieniu od bezwzgldnego wadztwa, wze obligacyjny istnia tylko pomidzy wierzycielem a dunikiem i polega na uprawnieniu wierzyciela do dania od dunika, aeby speni na jego rzecz obowizek, polegajcy na dare, facere albo prastare.

2. Prawa obligacyjne Prawo podmiotowe wzgldne, gdy daway tylko roszczenie wobec dunika o okrelon rzecz, zachowanie lub okrelonych dziaa. Chronione za pomoc actiones in personam, ktre mogo by skierowane tylko przeciwko oznaczonemu dunikowi.

Podzia zobowiza
1. Podzia wedug rde powstania zobowiza

Summa divisio Rne inne przyczyny:

Kontrakt: -czynnoci dozwolone -przykady: Kontrakt sprzeday Zastaw Kontrakt depozytu

Delikt: -czyny niedozwolone -przykady: Kradzie Okaleczenie Zabicie cudzego niewolnik

Czwrpodzia Justyniania

ex contractu - z kontraktw

quasi ex contractu - jak gdyby z kontraktu -przykady Prowadzenie

cudzych spraw bez kontraktu Bezpodstawne wzbogacenie si Z tytuu opieki

Ex delicto -z deliktu p.prywatnego

Quasi ex delicjo -jak gdyby z deliktu -przykady:

Niewaciwe prowadzenie procesu przez sdziego Wylanie lub wyrzucenie z mieszkania Zagroenie bezpieczestwa ruchu

2. zobowizania jednostronnie i dwustronnie zobowizujce Jednostronnie zobowizujce (obligationes unilaterales)- jedna ze stron bya tylko wierzycielem, a druga tylko dunikiem Przykady: poyczka, zobowizania z deliktu, stypulacja Dwustronnie zobowizujce (obligationes bilaterales)- powstaway dwa wzy obligacyjne. Kada ze stron bya rwnoczenie wierzycielem i dunikiem. Kady wze podlega osobnemu umorzeniu i odrbnej ochronie procesowej. Zupene- podwjny wze wynika z natury kontraktu, powstawa w chwili powstania stosunku obligacyjnego Przykady: sprzeda kredytowa, Niezupene- na pocztku istnieje tylko jedno zobowizanie, niekiedy z przyczyn czysto przypadkowych powstaje drugie Przykady: depozyt, zastaw (przechowawca rzeczy cudzej musia j wasnym kosztem ratowa)

3. zobowizania cisego prawa (stricti iuris) i dobrej wiary (bonae fidei) cisego prawa- ochrona formalistyczna i rygorystyczna, ze skrpowaniem i ograniczaniem roli sdziego. (albo wszystko, albo nic). Powdztwa nosiy nazw condictiones Przykady: zobowizania jednostronnie zobowizujce, z kontraktw i quasi kontraktw Dobrej wiary- swobodne, sdzia mg uksztatowa obustronne uprawnienia i obowizki wedug zasad wczenie rozumianej uczciwoci Przykady: zobowizania dwustronnie zobowizujce Dodatkowe ograniczenia, ktre mogy by zasdzone przez sdziego: uboczne nalenoci (odsetki i poytki), uwzgldnienie dodanych klauzul, ustanowienie odszkodowania

4. Obowizania cywilne i naturalne Cywilne- powodoway zawizanie wza prawnego, co w rezultacie umoliwiao zaskarenie przed sdem w przypadku niespenienia wiadczenia Przykady: kontrakt sprzeday Moralne- pozbawione znaczenia prawnego Przykady: moralny czy obyczajowy obowizek ustanowienia posagu Naturalne- wywieray skutki prawne, ale byy pozbawione ochrony procesowej Przykady: kontrakty zawierane przez niewolnikw, ojca wobec podlegych jego wadzy i odwrotnie, zawarte pomidzy osobami podlegymi tej samej wadzy ojcowskiej

 Skutki prawne: wykonanie zobowizania oznaczao spenienie obowizku prawnego, ustanawianie zastawu lub porczenia dla zagwarantowania wykonania zobowiz ania, pokrywanie naturalnej nalenoci w pierwszej kolejnoci

Podmioty zobowiza
1. zobowizania jednostkowe i osobiste W roli wierzycieli i dunikw wystpoway najczciej pojedyncze osoby, a wze obligacyjny mia przy ty cile osobisty charakter. 2. Wielo podmiotw zobowizania Po stronie wierzyciela czy dunika wystpowao rwnoczenie wicej osb, szczeglnie przy spadku. 3. Zobowizania podzielne Jeli wiadczenie mona byo rozoy na czci bez stosunkowej utraty wartoci, to przy wieloci dunikw lub wierzycieli nastpowaa automatyczna indywidualizacja zobowizania. Kwoty przypadajce na poszczeglnych wspuczestnikw byy w zasadzie rwne, chod e odmienne propozycje wynikay z podstawowego stosunku prawnego, ktry ich czy . 4. zobowizania kumulatywne Wspsprawcy tego samego deliktu odpowiadali wobec poszkodowanego indywidualnie ale kady musia zapaci oznaczon kar prywatn w penej wysokoci. Poszkodowany dochodzi swoich nalenoci przy uyciu odpowiednich actiones. 5 Zobowizania solidarne Pomimo wieloci podmiotw wiadczenie jest tylko jedno, a uprawnienia czy obowizki wspuczestnikw dotycz tego jednego wiadczenia w caoci. Solidarno wierzycieli (czynna)- kady z nich jest uprawniony do caoci wiadczenia, a zobowizanie ganie, jeeli dunik speni swj obowizek wobec ktregokolwiek z wierzycieli Solidarno dunikw (bierna)- zobowizanie ciy na wszystkich, ale wykonanie obowizku przez jednego zwalnia rwnie pozostaych. Pierwsza reforma Justyniana: zniesienie konsumujcego skutku litlis contestatio, i na to miejsce wprowadzi zasad, e umorzenie zobowizania wspdunikw solidarnych nastpuje po rzeczywistym zaspokojeniu wierzyciela. Druga reforma: dobrodziejstwo podziau- pozwany dunik mg zada rozdziau nalenoci pomidzy wspdunikw obecnych i wypacalnych Prawo regresu- po wyganiciu zobowizania solidarnego na linii wierzyciel -dunik, powstaje uprawnienie do dania zwrotu caoci lub czci wiadczenia, spenionego dla rozwizania zewntrznego stosunku obligacyjnego, w sytuacji gdy pomidzy wspdunikami lub wspwierzycielami solidarnymi wystpuje stosunek wewntrzny, np. spka. Justynian uzna, e prawo regresu wynika z samej zasady solidarnoci.

6. Zmiana podmiotu zobowizania. Cesja Cesja- przelew wierzytelnoci z dotychczasowego wierzyciela na drug osob nap odstawie zawartej midzy nimi umowy. Procedury cesji: Nowacja- umorzenie dotychczasowych wierzytelnoci i tworzenie nowych dla nowego wierzyciela. Nowy wierzyciel nie mia tego samego zabezpieczenia wierzytelnoci, poniewa porka i zastaw wygasay wraz z poprzednim zobowizaniem Ustanowienie przez wierzyciela zastpcy procesowego. Cedent udziela mu upowanienia do dochodzenia cedenta w sdzie i zatrzymania jej dla siebie

Przedmiot zobowizania
1. wiadczenie Dare- dosownie da; przeniesie wasnoci rzeczy na wierzyciela lub ustanowienie dla niego ograniczonego prawa rzeczowego Facere- dosownie czyni; wydanie rzeczy wierzycielowi w posiadanie lub w dzierenie, a take wykonywanie innych czynnoci, faktycznej czy prawnej natury; rwnie non facerepowstrzymywanie si od dziaania Praestare- obejmowa i dare i facere i wszystko to, co w ogle mogo by treci zobowizania; nadzwyczajne zobowizania gwarancyjne i odszkodowawcze, a take odpowiedzialno za dug cudzy.

Waciwoci wiadczenia: Nie ma zobowizania co do rzeczy niemoliwych (rzeczy nie wystpujcych w naturze, wyjtych z obrotu, lub takich ktre nale do waciciela) wiadczenie musiao by zgodne z prawem i dobrymi obyczajami (zlecenie popenienia kradziey, umowa co do spadku po osobie jeszcze yjcej) Wystarczajco okrelone Musiao przedstawia warto majtkow 2. wiadczenie oznaczone indywidualnie lub gatunkowo Przy wiadczeniach indywidualnych ryzyko ponosi wierzyciel, przy wiadczeniach gatunkowych dunik

3. odsetki Odmiana wiadczenia gatunkowego, swego rodzaju wynagrodzenie za korzystanie z cudzego kapitau Aby zapobiec nadmiernemu pobieraniu wygrowanych odsetek, Justynian w 528r dokona znacznej redukcji stopy procentowej (podstawowa stawka max.- 6%, dla wierzycieli z najwyszych stanw do 4% a dla kupcw i bankierw do 8%, oprocentowanie poyczki mor skiej 12/5) Anatocyzm- zakaz wyciskania od dunikw w jakiejkolwiek postawi odsetek od odsetek.

Odsetki nie mogy te w adnym razie przewysza wysokoci kapitau.

Modyfikacja wiadczenia. Odpowiedzialno za szkod

1. Problem modyfikacji wiadczenia Pierwotne wiadczenia innego rodzaju zmieniaj si na obowizek naprawienia szkody, kiedy stao si niemoliwe do realizacji w ogle, albo te nie zostaje wykonane czy wykonane w sposb niewaciwy 2. Szkoda majtkowa. Jej przyczyny i skutki Szkoda- umniejszenie majtku Powoduj j siy natury lub zdarzenia, ktrym trudno zapobiec, inne wynikaj z celowej dziaalnoci czowieka lub z niedbalstwa. Zmniejszenie lub uszkodzenie przedmiotu wiadczenia powodowao modyfikacj lub umorzenie, ale najczciej przybierao form odszkodowania. Przy zobowizaniach z deliktw i quasi-deliktw szkoda bya wanie przyczyn powstania zobowizania. 3. sia wysza (zdarzenia ktrym sia ludzka nie moe si oprze) Normalnie szkod powodowan si wysz ponosi waciciel, ale zasada ta odnosi si w peni tylko do zobowiza z indywidualnie oznaczonym podmiotem wiadczenia. Wyjtkowo szkod ponosi rwnie dunik znajdujcy si w zwoce

4. Zwizek przyczynowy i wina Szkoda wyrzdzona przez ludzkie dziaanie lub zaniechanie. Gwna przyczyna powstania odpowiedzialnoci odszkodowawczej Stopnie winy: Dolus- zy zamiar, podstp; wiadome, umylne dziaanie lub zaniechanie dunika celem wyrzdzenia szkody kontrahentowi Culpa- zaniedbanie starannoci, niedbalstwo, przy ktrym dunik nie przewiduje skutkw swego dziaania lub zaniechania Culpa lata- grube niedbalstwo; zaniedbanie starannoci, ktr normalnie kady przecitny czowiek winien zachowa Culpa levis- lekka wina in abstracto- zaniechanie starannoci, jaka cechowaa sumiennego i zapobiegliwego czowieka in concreto- zachowanie takiej starannoci, jak normalnie zachowa przy prowadzeniu wasnych spraw

5. zasady odpowiedzialnoci zawinionej za dolus odpowiadali wszyscy zobowizani zrwnanie skutkw culpa lata i dolus w zobowizaniach opartych na dobrej wierze wystpowaa tzw. Zasada korzyci. Strona ktra nie miaa korzyci z kontraktu odpowiadaa tylko za dolus

6. obowizek strzeenia (custodia) Dunik,ktry mia u siebie rzecz nalec do waciciela, ponosi odpowiedzialno nie tylko za jej zniszczenie lub uszkodzenie zawinione, ale take za zwyky przypadek (kradzie, zniszczenie lub uszkodzenie przez zwierzta, ucieczka niewolnika). Obowizek ten nie obejmowa przypadkw utraty lub uszkodzenia rzeczy z powodu siy wyszej. Obcieni byli przede wszystkim: komodatariusz przedsibiorcy wiadczce odpatne usugi Ustalay j take same strony w umowie 7. naprawienie szkody Zainteresowani mogli sami ustali, czy likwidacja szkody nastpi przez przywrcenie stanu poprzedniego w naturze (proces kognicyjny), czy te przez odszkodowanie pienine (proces formukowy). Nie znano odszkodowania penego o charakterze kompensacyjnym. Przy powdztwie cisego prawa- w razie zniszczenia przez dunika, sdzia mg zasdzi go tylko na zapat zwyczajnej wartoci rzeczy. Powdztwo dobrej wiary- sdzia mg uwzgldni w szerokim zakresie interes poszkodowanego wierzyciela, mg te obj odszkodowaniem nie tylko rzeczywisty uszczerbek majtkowy ale rwnie utracony zysk. Justynian wyznaczy mechanicznie grn granic odszkodowania. Nie mogo ono przekroczy podwjnej wartoci podstawowego wiadczenia, ktre nie zostao dopenione.

8. Odszkodowawczy charakter kar prywatnych Z zobowiza kontraktowych mona byo dochodzi tylko nalenej rzeczy, a deliktw rwnie kary. Kara prywatna przypadaa poszkodowanemu,a dochodzono jej w zwyczajnym postpowaniu cywilnym

9. kara umowna Byo to warunkowe przyrzeczenie spenienia w przyszoci okrelonego wiadczenia. Przyrzeczenie przybierao najczciej form stypulacji lub zwykego porozumienia Umacniay one istniejce ju zobowizania oraz zapewniay skuteczno przyrzecze nie objetych wzem obligacyjnym. Pobudzay one do wykonania zobowizania, a w razie nie wypenienia jego peniy funkcj represyjn.

10. Zwoka Niewykonanie zobowizania w terminie z przyczyn zalenych od stron byo zwok i mogo pocign za sob modyfikacj wiadczenia zwoka dunika- naleno dojrzaa do dochodzenia w procesie, a opnienie wiadczenia nie byo usprawiedliwione wezwanie dunika do spenienia wiadczenia byo konieczne do stwierdzenia zwoki, jeli nie okrelono terminu wykonania wiadczenia. W przypadku rzeczy indywidualnie oznaczonej, z chwil zwoki nastpowao uwiecznienie zobowizania, tzn. e zobowizanie dunika trwa nadal, chocia rzecz duna ulega przypadkowej utracie lub uszkodzeniu, chyba e dunik wykae, e ulegaby ona zniszczeniu lub zginiciu, gdyby zostaa wydana bez zwoki Usunicie skutkw zwoki nastpowao przez zaoferowanie opnionego wiadczenia. Zwoka wierzyciela- jeli wierzyciel odmawia przyjcia zwoki bez susznej przyczyny popada w zwok Nie zwalniaa ona dunika z zobowizania, ale polepszaa jego sytuacj Dunik mg domaga si zwrotu kosztw spowodowanych zwok