You are on page 1of 253

JAMES BALCH

SUPER ANTYOKSYDANTY

(THE SUPER ANTIOXIDANS.
WHY THEY WILL CHANGE THE FACE OF HEALTHCARE IN THE 21ST CENTURY.)

LEKI XXI WIEKU W NASZYM
JEDZENIU

(TUMACZYA STANISAWA PROCYK)
WSTJP
Gratulacje! Jestem z ciebie bardzo dumny. Moim zdaniem obecnie najwazniejsze dla
ciebie jest dowiedziec si jak najwicej o swoim zdrowiu. Byc zdrowym to madry i rozwazny
cel. Wspaniaa rzecza jest wzicie osobistej odpowiedzialnosci za swoje zdrowie. Ksiazka ta
pomoze ci to osiagnac. Wybierajac ja, zrobies pierwszy may krok w kierunku poprawy
jakosci swego zycia, poniewaz postanowies ponosic odpowiedzialnosc za wasne zdrowie.
Znajdziesz tu bezcenne informacje, ktre pomoga osiagnac ten cel, bo uatwia ci zrozumienie,
jak ogromne znaczenie maja antyoksydanty zwane rwniez przeciwutleniaczami, w
utrzymaniu zdrowia i zapobieganiu chorobom.
Ksiazka ta przedstawia bardzo interesujacy paradoks - fakt, ze tlen jest niezbdny do
zycia, a jednoczesnie ten sam tlen przyczynia si do starzenia i smierci. Zetknaem si z ta
zagadka, kiedy choroba zaatakowaa moich bliskich ponad dwadziescia lat temu.
W koncu lat 70. moja zona i dzieci zaczy przewlekle chorowac; choc byam
doswiadczonym lekarzem, nie potrafiem ustalic przyczyny choroby. W poszukiwaniu
sposobw ich wyleczenia opieraem si na medycynie tradycyjnej, tracac wiele czasu i
pienidzy. I choc zwrciem si o porad do najlepszych specjalistw, nie mogem odkryc
przyczyny choroby. W koncu zdaem sobie spraw, ze w tym wypadku tradycyjna medycyna
nie jest w stanie pomc.
W koncu udaem si do sawnego lekarza, specjalisty w dziedzinie medycyny
alternatywnej i metod naturalnych. Zasugerowa, ze przyczyna choroby moze byc alergia,
stanowiaca reakcj na spozywane produkty. Byem zdumiony, kiedy zapyta: Czy nie sadzi
pan, ze to potrawy spozywane przez panska rodzin spowodoway chorob?". Jeszcze
bardziej zdziwio mnie, kiedy doda: Czy pan wie, ze pozywienie panskiej rodziny moze
przywrcic jej zdrowie?".
Prostota tych sw zdziwia mnie i zaszokowaa, ale stanowia jednoczesnie przesanie
wskazujace, ze organizm staje si tym, co przyjmuje w pozywieniu. W tamtym czasie taka
koncepcja bya mi zupenie obca. Nigdy nie uczono mnie podstawowej prawdy, ze zdrowie
czowieka jest bezposrednio zwiazane z zywnoscia, ktra zjada lub ktrej nie zjada, oraz ze
pozywienie moze zatruwac organizm.
Ale kiedy zobaczyem, jak poprawia si zdrowie zony i dzieci, a w koncu dochodzi do
cakowitego ich wyleczenia dziki zmianom diety i wspomaganiu jej skadnikami
uzupeniajacymi, postanowiem zbadac ten problem. Rozpoczaem poszukiwania, majace na
celu zrozumienie alternatywnych metod uzdrawiania.
Szybko doszedem do wniosku, ze podstawa dobrego stanu zdrowia jest ukad
odpornosciowy, zwany tez immunologicznym, i jego wydolnosc. Bez odpowiedniego
systemu obronnego organizm staje si podatny na atak ogromnej ilosci chorobotwrczych
mikroorganizmw (zarazkw) i niszczacego dziaania wolnych rodnikw (oksydantw, czyli
utleniaczy). Wolne rodniki? Nikt mi nigdy o nich nie mwi. Co to jest? Wkrtce
dowiedziaem si, ze wolne rodniki sa zwalczane przez antyoksydanty (przeciwutleniacze).
Ale co to sa antyoksydanty? Upraszczajac, an-tyoksydanty to sprzymierzency, wolne rodniki
zas to wrogowie.
Przeczytaem wiele prac, zawierajacych liczne dowody przemawiajace za tym, ze
antyoksydanty skracaja przebieg wielu chorb, zapobiegaja im, a w niektrych wypadkach
powoduja wyleczenie. Stopniowo zaczaem rozumiec, ze teorie na temat choroby, ktrych
uczono mnie na studiach medycznych, sa niekompletne. Wielu chorb, z ktrymi miaem
czsto do czynienia, jak rak i choroby serca, nie mozna byo wyjasnic za pomoca teorii
zarazkw, ktrej mnie uczono. Musiao byc cos wicej. W miar dalszych dociekan, szeroki
problem zacza si zawzac.
Potwierdzao si, ze zaburzenia ukadu odpornosciowego sa odpowiedzialne za rozwj
raka i chorb serca - gwnych smiertelnych chorb w spoeczenstwach krajw wysoko
rozwinitych gospodarczo. Jednoczesnie zdaem sobie spraw ze znaczenia antyoksydantw
w zwalczaniu stresu oksydacyjnego. Koncepcja stresu oksydacyjnego" wywoanego przez
reaktywne substancje utleniajace - wolne rodniki niszczace nasz organizm, bdace waznym
czynnikiem przedwczesnego starzenia si, choroby i smierci - bya mi nie znana, zanim
rozpoczaem moje poszukiwania.
W ostatnich latach nastapi zwrot w pojmowaniu procesu chorobowego. Wspczesna
medycyna konwencjonalna przyja, ze wikszosc chorb jest wywoana przez zarazki, ktre
nalezy zniszczyc, aby doszo do wyzdrowienia chorego. W tym celu stosuje si leki,
antybiotyki, chemioterapi, radioterapi, a nawet zabiegi chirurgiczne.
Jednak szkoa myslenia, ktrej staem si zwolennikiem, uznaje inne formy sztuki
uzdrawiania, ktre nie wchodza w skad tradycyjnej praktyki medycznej. Dopiero teraz
zaczynamy w peni rozumiec, ze choroba powstaje w wyniku utraty rwnowagi w organizmie
z powodu zaburzen odzywiania lub zatrucia". Aby odzyskac zdrowie, nalezy przywrcic
rwnowag organizmu, dziaajac na jego korzysc, nie zas przeciwko niemu.
W ciagu 35 lat praktyki lekarskiej jako chirurg i urolog stosowaem u pacjentw
tradycyjne leczenie, jednak w wielu wypadkach jego wyniki rozczarowyway mnie,
zwaszcza wyniki leczenia raka pcherza moczowego i gruczou krokowego.
Kiedy zaczaem, oprcz tradycyjnego leczenia chirurgicznego i innych metod, zalecac
pacjentom zmian sposobu odzywiania i wspomaganie diety uzupeniajacymi substancjami
odzywczymi, stwierdziem, ze nie tylko ich stan ulega poprawie, ale takze wielu z nich
zostao wyleczonych w niemal cudowny sposb! W rezultacie byli o wiele bardziej szczsliwi
niz ci leczeni jedynie za pomoca radykalnych zabiegw operacyjnych, chemioterapii i (lub)
radioterapii.
Nigdy nie uwazaem siebie za nauczyciela, ale w istocie lekarze sa nauczycielami i
wkrtce przekonaem si, ze uczenie pacjentw, jak moga osiagnac popraw zdrowia przez
zmian diety i wspomaganie jej uzupeniajacymi substancjami odzywczymi, owocowao
wyzdrowieniem, jakiego do tej pory nigdy nie byem swiadkiem. To naprawd robio
wrazenie. Po pierwsze, stwierdziem, ze podstawa kazdego programu uzdrawiania musi byc
prawidowe odzywianie i dieta prowadzaca do uzyskania homeostazy, czyli rwnowagi
srodowiska wewntrznego organizmu.
Odpowiednie odzywianie i prawidowo funkcjonujacy ukad odpornosciowy sa
niezbdne do zwalczania nie tylko bakterii chorobotwrczych, ale takze wewntrznych
szkodliwych skutkw dziaania wolnych rodnikw. Kluczem do wyzdrowienia jest
rwnowaga i antyoksydacja.
Druga rzecza, ktrej si nauczyem, rwnie wazna jak pierwsza, jest koniecznosc
eliminowania z organizmu substancji trujacych. Odtruwanie stanowi podstawowa czsc
procesu zdrowienia. Wreszcie, po trzecie, uznaem, ze dla zdrowia niezbdne jest
umiarkowanie. Tak wic okazao si, ze kazde skuteczne leczenie musi odnosic si do
czowieka jako caosci. Strona fizyczna jest - oczywiscie -wazna, ale nalezy brac pod uwag
rwniez dusz i zycie duchowe. Umys, emocje i wola czowieka oraz stresy zwiazane z
codzienna egzystencja moga byc przyczyna powaznej choroby.
Co niszczy organizm? Wedug Stevena C. Denka, autora New Health Resources
Manual (Podrcznik nowych mozliwosci zachowania zdrowia), sa to dieta i czynniki
srodowiskowe, zakcajace rwnowag odzywiania i homeostaz, prowadzace w efekcie do
zakwaszenia i niedotlenienia. Jednoczesnie dochodzi do zastoju chonki (limfy), co zwiksza
niezdolnosc organizmu do uwalniania biaek krwi i prowadzi do nagromadzenia toksyn oraz
oglnego zatrucia pokarmowego. Sa to podstawowe czynniki, ktre uruchamiaja biologiczne
zmiany zwyrodnieniowe, powodujace rozpad i rozpoczcie si procesw
biochemiczno/elektronicznych, dajacych efekt korodowania" - stwierdza Denk. Do
produktw zywnosciowych i uzywek, ktre wpywaja niekorzystnie na organizm, naleza
herbata, kawa, nadmiar alkoholu, tyton, napoje orzezwiajace z koa, leki (zarwno
recepturowe, jak i dostpne bez recepty), nadmiar soli, cukru, cukierkw, ciast, lodw, napoje
musujace z kofeina, potrawy o wysokiej zawartoscia tuszczw, nadmiar gotowanych i
przetworzonych potraw i misa, a przy tym nalezy zdawac sobie spraw, ze sa to potrawy i
produkty spozywane przez nas codziennie".
Po prostu rozpadamy si i korodujemy", az do konca zycia, jedynie z powodu potraw
i uzywek, ktre jemy badz ktrych nie jemy, pijemy czy ktrymi oddychamy.
Pocieszajacy jest fakt, ze zespoowi rozpadu-korozji mozna zapobiegac, mozna go
zatrzymac, a nawet cofnac!
Istnieje stary dowcip o mzczyznie zgaszajacym si do lekarza; lekarz dla ratowania
zdrowia zaleca pacjentowi rezygnacj ze wszystkich prawie radosci jego zycia. Usyszawszy,
ze powinien przestac pic, palic, kasc si pzno spac, za to dobrze si odzywiac, mzczyzna
pyta: Jesli to zrobi, czy pan doktor zagwarantuje mi, ze bd zy 100 lat?". Lekarz, patrzac
mu prosto w oczy, odpowiada: Nie, ale gwarantuj, ze bdzie si pan czu tak, jakby juz mia
pan 100 lat!".
Zyc penia zycia w stanie zdrowia wcale nie oznacza rezygnacji ze wszystkiego, co
nadaje zyciu wartosc; wymaga jednak, abysmy zobowiazali si dbac o wasne dobro,
podejmujac odpowiednie decyzje dotyczace odzywiania i stylu zycia. Pamitaj, ze to, co jesz,
wpywa na to, kim si stajesz. Jesli przez wskazanie ci wasciwej drogi, ksiazka ta pomoze ci
w osiagniciu celu, jakim jest dugie zycie w zdrowiu, uznam, ze czas i energia poswicone
napisaniu tej ksiazki zostay dobrze wykorzystane.
Z pewnoscia zgodzisz si ze mna, ze jest rzecza madra i przezorna zachowac dobre
zdrowie, ale trzeba wiedziec, jak je utrzymac, a w razie choroby, jak je odzyskac.
Zrozumienie zasad antyoksydacji i stosowanie sprzymierzencw - antyoksy-dantw
zawartych w pozywieniu i w uzupeniajacych substancjach odzywczych dla zapewnienia
sobie doskonaego zdrowia - wymaga czasu, ale - moim zdaniem -powinien to byc cel
kazdego rozsadnego czowieka. Niech ci si powiedzie w tym najbardziej owocnym
przedsiwziciu.
A teraz zycz ci dugich lat zycia w zdrowiu!
1. DWIE TEORIE CHOROBY
UWAGI AUTORA
Miaem ogromne szczscie - moim ojcem by najwspanialszy na swiecie czowiek.
Ubstwiaem go. By doskonaym chirurgiem urologiem i chciaem pjsc w jego slady. Jako
dziecko zreszt czsto robiem to dosownie - chodziem z nim na obchody do szpitala.
Przejem od niego delikatnosc i wra:liwosc w stosunku do chorego, gdy sam zostaem
ekarzem. Jednak zrozumiaem, :e do wyleczenia pacjenta trzeba czegos wicej ni: wasciwe
zachowanie wobec chorego czy najwy:sze kwalifikacje w danej dziedzinie medycyny. Trzeba
jeszcze wiedziec, dlaczego pacjent jest chory, i umiec zwalczac chorob, a nie tylko jej
objawy.

Nie rezygnuj! Nie pozwl, zeby zniechcio ci takie sowo jak teoria". Zapoznanie
si z teoriami jest wazne, poniewaz zadecyduje ono o twoim wyborze sposobu dbania o
wasne zdrowie.
Poznanie teorii wazne jest rwniez dlatego, ze dotycza one ciebie osobiscie.
Wspczesna medycyna opiera si gwnie na tzw. teorii zarazkw. Postpowaem zgodnie z
nia, podobnie jak mj ojciec oraz wikszosc lekarzy sprawujacych nad toba opiek. Wazne
jest wic, zebys i ty ja pozna, ale uwazam, ze rwnie wazne jest zrozumienie, jak zmienia si
medycyna i w jaki sposb te zmiany moga dotyczyc ciebie i twojej rodziny.
Istnieje rwniez teoria traktujaca organizm jako caosc, zwana holistyczna. Teoria ta
zmienia moje poglady i sposb wykonywania praktyki lekarskiej, poniewaz przekonaem si,
ze to wasnie ona w sposb decydujacy wpyna na popraw zdrowia moich pacjentw.
Ta alternatywna teoria wnosi rewolucyjne poglady w nowoczesna medycyn i
radykalnie wpywa na popraw zdrowia ludzi na caym swiecie.
TEORIA ZARAZKW
Wikszosc wspczesnych nauk medycznych opiera si na teorii zarazkw
zaproponowanej przez Ludwika Pasteura (1822-1895). Teoria ta traktuje organizm jak
sterylna maszyn, ktra dopty bdzie dziaac prawidowo, dopki nie dostana si do niej
ciaa obce. Tak wic sadzi si, ze kiedy wtargna do organizmu specyficzne mikroorganizmy,
spowoduja powstanie specyficznej choroby. Aby przywrcic pacjentowi zdrowie, stosuje si
antybiotyki i rzne substancje chemiczne w celu zniszczenia tych mikroorganizmw. Nie ma
zarazkw - nie ma choroby. Zdrowie okresla si tu jako brak wszelkich zarazkw mogacych
wywoac chorob.
Teoria ta sprzyja ujmowaniu organizmu w podziale na ukady narzadw. A wic
pewne wirusy atakuja przewd pokarmowy, pewne bakterie powoduja zakazenie ukadu
oddechowego, a choroba lokalizuje si wasnie w zaatakowanym ukadzie. Nawet podzia
specjalnosci medycznych odzwierciedla taki poglad na chorob. Ga-stroenterolog nie pomoze
ci w zapaleniu zatok, zaden zas urolog nie smiaby podjac si leczenia pacjenta chorego na
astm. Podstawa tego myslenia jest poglad, ze choroba ograniczona jest do jednego ukadu i
mozna przywrcic zdrowie, jesli usunie si z niego zakazne mikroorganizmy. Zakada si, ze
reszta ciaa jest zdrowa, a tylko jego czsc wymaga leczenia. Przyjmuje si rwniez, ze
zarazki sa intruzem, zakcajacym prawidowy stan i czynnosci organizmu. Celem medycyny
przyjmujacej t teori jest upewnienie si, ze kazdy ukad organizmu funkcjonuje
prawidowo, czego warunkiem jest brak zakazenia bakteryjnego czy wirusowego.
Claude Bernard (1813-1878), synny francuski fizjolog, przyja koncepcj
przedstawiajaca organizm jako caosc. Podkresla on znaczenie wewntrznego srodowiska
organizmu. W przeciwienstwie do panujacej doktryny Pasteura gosi, ze mikroby (jak
bakterie i wirusy) nie sa w stanie wywoac choroby, dopki nie dojdzie do zaburzenia
rwnowagi tego wewntrznego srodowiska, co uatwia rozwj choroby. Jego teoria zakadaa,
ze cay organizm musi byc chory, zanim jakikolwiek zarazek wywoa chorob.
Z ta podstawowa zasada zgadza si mikrobiolog Rene Dubos, twierdzac, ze
wikszosc chorb spowodowanych przez mikroby wywouja bakterie lub wirusy juz obecne
w normalnym organizmie. Staja si one przyczyna choroby, kiedy powstajace zaburzenie
niszczy rwnowag organizmu". Innymi sowy, to nie obecnosc bakterii czy wirusw
wywouje chorob; to zaburzenie prawidowych funkcji organizmu wyzwala chorobowe
dziaanie mikroorganizmw. Sa one zawsze obecne w organizmie - w rzeczywistosci czsc z
nich jest absolutnie niezbdna do prawidowego funkcjonowania organizmu - ale powoduja
one chorob jedynie wwczas, kiedy dojdzie do osabienia lub zaburzenia jego funkcji.
Royal R. Rife, genialny histopatolog lat 30. XX wieku, stwierdzi, ze zmiana
srodowiska moze zmienic bakterie niechorobotwrcze w bakterie zagrazajace zyciu. I co
jeszcze wazniejsze, ze istnieje mozliwosc zmiany potencjalnie smiertelnych mikrobw z
powrotem w nieszkodliwe dziki uregulowaniu stanu wewntrznego srodowiska.
To prawda, istnieja grozne bakterie, ktrych nie potrafi zwalczyc nawet najzdrowszy
organizm (jak bakterie gruzlicy czy mikroorganizmy wywoujace nowotwory zosliwe),
jednak nawet i w tych przypadkach stopien zaawansowania i przebieg choroby jest zawsze
odwrotnie proporcjonalny do stanu wewntrznego srodowiska organizmu i jego ukadu
obronnego (tzn. odpornosci).
Zaburzenie wewntrznej rwnowagi powoduje zmniejszenie odpornosci i cizszy
przebieg choroby. Choroba zwyrodnieniowa - polegajaca na postpujacym niszczeniu
narzadu lub ukadu narzadw, taka jak rak, cukrzyca czy choroba Alzheime-ra - jest
wynikiem braku rwnowagi srodowiska wewntrznego, dziaanie zas szkodliwych
mikroorganizmw jest w niej efektem wtrnym. Choroba zwyrodnieniowa powstaje na skutek
zaburzenia rwnowagi organizmu jako caosci, jest wynikiem chaosu i zaburzenia jego
srodowiska wewntrznego. Ciekawe, ze Pasteur na ozu smierci odwoa wasna teori:
Bernard mia racj. Zarazek jest niczym. Najwazniejsze jest srodowisko".
TEORIA HOLISTYCZNA
Zachowanie rwnowagi caego organizmu to klucz do lepszego zdrowia. Jesli dojdzie
do zaburzenia srodowiska wewntrznego - odchylenia od jego stanu prawidowego - choroba
jest nieunikniona. I to nie tylko w wyniku dziaania obcych mikroorganizmw wnikajacych
do organizmu, ale takze z powodu naruszenia rwnowagi srodowiska wewntrznego i
nieprawidowego odzywiania organizmu jako caosci.
Przywrcenie rwnowagi caemu organizmowi mozna zdefiniowac jako powrt do
zdrowia. Dochodzi do stabilizacji wewntrznego srodowiska. Rwnowaga panuje na
wszystkich poziomach, od caego organizmu do kazdego ukadu, kazdego narzadu i kazdej
komrki, kazdej reakcji chemicznej w komrce. To wasnie zmiany na najnizszym poziomie
sa najbardziej niebezpieczne, bo kiedy komrki przestaja pracowac prawidowo, cay narzad
funkcjonuje zle. Jednak wiele zaburzen na poziomie przemian chemicznych jest rezultatem
dokonanego przez nas wyboru stylu zycia. Wszystkie skuteczne metody leczenia choroby
musza wic brac pod uwag caosc organizmu. Przywracanie zdrowia caosci rozpoczyna si
od zrozumienia, ze nalezy zapewnic organizmowi trojakiego rodzaju korzysci, bdace
podstawajego zdrowia.
Teoria holistyczna uwzgldnia wic:
l. Co jest dobre dla ciaa,
2. Co jest dobre dla duszy i
3. Co jest dobre dla ducha.
CO JEST DOBRE DLA CIAA
Przywracanie zdrowia musi rozpoczac si od zaspokojenia wszystkich potrzeb
organizmu i dostarczenia mu wszystkiego, co jest konieczne dla prawidowego
funkcjonowania. Znaczy to, ze musimy zachowac rwnowag midzy aktywnoscia i
odpoczynkiem, goracem i zimnem, potrawami tustymi i chudymi, poniewaz kazda
krancowosc prowadzi do zaburzenia rwnowagi i do choroby. Zmczenie i przegrzanie
stanowia wielki stres dla organizmu; stajemy si wwczas o wiele bardziej podatni na
choroby. Musimy rwniez zapewnic sobie odpowiednie nawodnienie i zrwnowazona diet,
co jest potrzebne do prawidowej czynnosci komrek ciaa. Dla wikszosci z nas oznacza to
koniecznosc wspomagania diety uzupeniajacymi substancjami odzywczymi, poniewaz nasza
dieta nie moze zapewnic tego, co jest dla nas niezbdne.
Silnie przetworzona zywnosc produkowana przez czowieka nie jest w stanie
zaspokoic potrzeb organizmu pod wzgldem utrzymania jego stabilnosci i stanu zdrowia. Nie
osiagnie si dziki niej powrotu do zdrowia. Nie daj si zwiesc. Chociaz obecne produkty
zywnosciowe wygladaja dobrze i maja dobry smak, brak im substancji odzywczych, a czsto
zawieraja substancje toksyczne, ktre uszkadzaja i niszcza wewntrzne srodowisko.
Zapamitaj, ze sia zyciowa tkwi w pozywieniu danym nam przez natur, zawierajacym
niezbdne skadniki odzywcze, enzymy itd., konieczne do utrzymania w organizmie si
uzdrawiajacych. Bez nich organizm ulegnie przedwczesnie zniszczeniu.
Naturalne pozywienie zapobiega chorobom i leczy je. Wysiki czowieka, aby
ulepszyc Boze dary, zawiody. Paradoksalnie, te przetworzone przez czowieka produkty
zywnosciowe czsto sa przyczyna chorb, z ktrymi wspczesnie mamy do czynienia.
CO JEST DOBRE DLA DUSZY
Oprcz stresw fizycznych podlegamy takze stresom emocjonalnym. Podobnie jak
stresy fizyczne, wywieraja one duzy wpyw na organizm, niekiedy jeszcze wikszy niz tamte!
Zwrc uwag, ze to ciao ponosi skutki stresu emocjonalnego.
Dla zachowania zdrowia musimy si nauczyc karmic rwniez dusz i dostarczac jej
wszystkiego, co jest niezbdne do zachowania rwnowagi. Nikt nie moze zyc zyciem
pozbawionym emocji. Ci, ktrzy tego prbuja, po prostu tumia swoje uczucia, co nasila stres
emocjonalny, reakcja zas ciaa jest wwczas pojawienie si takich chorb, jak zapalenie jelita
grubego, migreny, choroba wrzodowa, rak i wiele innych. Ale mozna nauczyc si
rwnowazenia emocji negatywnych emocjami pozytywnymi. Oto kilka prostych zalecen:
Nie trac czasu na martwienie si. Przeznacz okoo godziny tygodniowo na intensywne
martwienie si i ciesz si zyciem przez reszt tygodnia.
Podtrzymuj przyjazn z ludzmi, ktrzy sa dla ciebie oparciem i podnosza ci na duchu, ty zas
- ich.
Muzyka jest pokarmem duszy. Wyzwala reakcj emocjonalna, nie odnoszaca si do
konkretnych problemw zyciowych, i wzmacnia twoja wiz z ludzkoscia.
Poddaj si masazowi. Wprawdzie traktuje si go jako terapi fizyczna, ale dokonuje on
cudw w sferze emocji. Uspokaja i rozadowuje emocjonalne napicie nagromadzone w
misniach.
Smiej si - gosno, dugo i mocno. Szukaj rwnowagi. Im gorzej si czujesz, tym bardziej
pomoze ci dobry, uzdrawiajacy smiech.
CO JEST DOBRE DLA DUCHA
Najlepsza definicja duchowosci to poszukiwanie penej zgodnosci ze swiatem.
Czowiek stworzony na podobienstwo Boga (Ducha) jest duchem przebywajacym w ciele
obdarzonym dusza.
Rwnowag zapewni przyznanie, ze istnieje potga wiksza od ludzkiej, ktra nas
stworzya. Doprawdy, jestesmy stworzeni w sposb niepojty i cudowny. Nastpnie musimy
uznac, ze nie jestesmy Bogiem. To On jest nieskonczenie dobry, wszechwiedzacy i
wszechwadny. A my dysponujemy pewna iloscia dobroci, wiedzy i mocy, ale wikszosc
naszego zycia spdzamy na walce ze skutkami szkd, ktre wyrzadzilismy sobie sami w
wyniku naszej ignorancji i braku samokontroli. Jesli to wszystko jest prawda, nastpnym
krokiem bdzie szukanie pomocy. Nie odnajdziemy prawdy sami ani nie bdziemy w stanie,
znajac ja, zmienic na lepsze naszych stosunkw z otoczeniem. Potrzebujemy oswiecenia i
pomocy, zeby si zmienic. Dopki nie rozpoczniemy procesu przemiany dla potwierdzenia
prawdy, nie odzyskamy rwnowagi.
Jak to si ma do naszego zdrowia? Gdy nasz umys jest skazony kamstwem i
dokonujemy wyborw na podstawie faszywych informacji, zaczynamy oszukiwac siebie i
uzasadniac nasze nieprawidowe decyzje, oddalajac si coraz bardziej od prawdy. To z kolei
powoduje zafaszowanie naszych stosunkw z otoczeniem, co prowadzi do zmiany naszych
zachowan az do samozniszczenia wacznie. Musimy wic zyc ze skutkami naszych wyborw
w sytuacji emocjonalnego stresu, uczucia winy i wstydu. Wpywa to bezposrednio na nasz
stan emocjonalny, co prowadzi do zmiany procesw chemicznych w mzgu i caym
organizmie, dajac w efekcie chorob w wymiarze fizycznym.
Droga do zdrowia duchowego nie jest okryta tajemnica. Wymaga modlitwy, medytacji
i czasu przeznaczonego na nauk i refleksj. Wymaga tez pracy dla innych, poniewaz nie
wiemy, kim jestesmy, dopki nie wyjdziemy poza wasny egoizm i nie nauczymy si dawac.
Ale przede wszystkim wymaga woli, aby podjac odpowiedzialnosc za wasne zycie i si
zmienic. Musimy przemyslec ponownie nasze zycie w cakiem inny sposb - tak, bysmy
mogli zmienic nasza przyszosc.
Osiagnicie zdrowia, a nastpnie utrzymanie go, jest zadaniem na cae zycie. Nie ma
tu szybkich efektw, zadnego prostego srodka czy cudownego rozwiazania. Musimy stac si
odpowiedziami za nasze ciaa, nasze dusze i nasza duchowosc. Moze to wymagac przemiany
naszych serc i nowego spojrzenia na ciao i pokarm konieczny do utrzymania go w zdrowiu.
CZOWIEK JAKO CAOSC
Kiedy Bg stworzy czowieka, zaopatrzy go rwniez w pokarm zawierajacy
wszystkie srodki odzywcze konieczne do utrzymania ciaa w zdrowiu. Nie ukry ich przed
nami, nie zapakowa ich oddzielnie ani nie napisa ksiazki z dokadnym wyjasnieniem, jak
one dziaaja. Po prostu zapewni obfitosc srodkw odzywczych w pokarmie, ktry mielismy
spozywac. Nie by on przetworzony, opakowany, poddany sztucznemu dojrzewaniu,
zmieniony genetycznie czy tez wymagajacy dugiej kuchennej obrbki. By to pokarm
gotowy, podarowany nam do spozycia przez Boga, ktry wiedzia, ze musi on utrzymac nas
przy zyciu, a wic musi zawierac wszystko, czego czowiek potrzebuje. Nalezao jedynie
spozywac go co pewien czas w caej jego rznorodnosci.
Zdrowie i jego utrzymanie nie jest i nie moze byc ograniczone jedynie do ciaa.
Gwny kierunek pomocy moim pacjentom polega na nauczeniu ich zdrowego odzywiania.
Odkryem jednak, ze wszystkie elementy istoty ludzkiej (ciao, dusza i zycie duchowe) sa od
siebie bezposrednio zalezne i oddziauj a na siebie. Dlatego nalezy miec je wszystkie na
uwadze, gdyz inaczej nie bdzie mozliwy powrt do zdrowia.
W rozdziale tym krtko omawiam alternatywna holistyczna koncepcj medyczna. Co
jest dobre dla ciaa" (tzn. antyoksydanty, obejmujace witaminy, skadniki mineralne, zioa,
aminokwasy, enzymy, bioflawonoidy, karotenoidy i inne srodki uzu-pe-niajace)
przedstawiam w tym rozdziale, a omawiam szczegowo w rozdziale 5. Do zagadnien
stanowiacych odpowiedz na pytania Co jest dobre dla duszy" i Co jest dobre dla ducha"
powracam ponownie w rozdziale 6.
WPYW WOLNYCH RODNIKW
HISTORIA
Po raz pierwszy teori starzenia si w wyniku dziaania wolnych rodnikw przedstawi
w roku 1954 dr Denham Harman, ktry stwierdzi, ze za starzenie si i smierc wszystkich
zywych organizmw odpowiedzialny jest jeden wsplny proces, podlegajacy wpywom
czynnikw genetycznych i srodowiskowych". Okresli go jako reakcje wywoane dziaaniem
wolnych rodnikw zwiazanych ze srodowiskiem, choroba czy wewntrznymi reakcjami
zachodzacymi w trakcie samego procesu starzenia si". Wikszosc twierdzen Harmana,
sformuowanych ponad 40 lat temu, obecnie ostatecznie uznano za prawdziwe.
Teoria starzenia si w wyniku dziaania wolnych rodnikw opiera si na badaniach
poczatkw zycia i ewolucji, dziaania promieniowania jonizujacego na zywy organizm,
wpywu rodzaju diety na endogenne wolne rodniki oraz na coraz wikszej liczbie badan
wykazujacych, ze reakcje wywoane przez wolne rodniki wystpuja w patogenezie
okreslonych chorb.
Jednak praca Harmana bya przewaznie ignorowana lub odrzucana. Jeszcze w roku
1977 autorytety w dziedzinie chemii nie byy ostatecznie przekonane, ze rodnik
ponadtlenkowy dziaa jako substancja niszczaca i cytotoksyczna wobec zywych komrek".
Az do roku 1969 dla wikszosci biologw bya nie do przyjcia mysl, ze
niebezpieczne wolne rodniki sa obecne w biologicznym ukadzie czowieka. Uwazali, ze
zrda choroby znajduja si poza organizmem i ze nie j est ona produktem ubocznym
normalnych czynnosci biologicznych. W tym czasie wyizolowano z krwinek czerwonych
biako o nieokreslonej funkcji, zawierajace miedz. Wykryto nastpnie, ze biako to zawiera
rwniez cynk. By to enzym aczacy dwie czasteczki rodnika ponadtlenkowego, w wyniku
czego powstawaa jedna czasteczka nadtlenku wodoru i jedna czasteczka tlenu. Biako to
nazwano dysmutaza ponadtlenkowa (ang. Superoxide Dismutase - SOD) dziki jej
wasciwosciom aczenia dwch czasteczek rodnika ponadtlenkowego.
Poniewaz podjednostka SOD jest rodnik ponadtlenkowy, czyli wolny rodnik, stao si
oczywiste, ze w ukadzie biologicznym wystpuje normalnie co najmniej jeden wolny rodnik.
Dziki temu rewelacyjnemu odkryciu rozpoczy si intensywne badania w tej dziedzinie
biologii, otwierajac nowa drog dalszym odkryciom. Wkrtce wykryto inne wolne rodniki.
Odkryto takze substancje, ktre je usuway (tzw. wymiatacze wolnych rodnikw).
Co wazne, stwierdzono, ze wolne rodniki maja wpyw nie tylko na prawidowa
przemian tlenu, ale takze na zdolnosci zwalczania chorb wykazywane przez krwinki biae,
wytwarzane specjalnie w celu neutralizacji atakujacych mikroorganizmw. Stwierdzono
wwczas, ze rodnik ponadtlenkowy i rodnik hydroksylowy sa czynnikami stanowiacymi
przyczyn nie tylko wielu chorb zwyrodnieniowych, ale takze procesu starzenia si. A wic
w koncu wrcilismy do punktu wyznaczonego w roku 1954 przez dra Harmana.
Test HLB: po stwierdzeniu roli wolnych rodnikw w biologii czowieka, mo:liwosc
wykrycia ich, poprzez badanie pozostawionych przez nie sladw, nabraa ogromnego
znaczenia dla lekarzy. Prostym badaniem jest test HLB krwi. Dziki zmianom zachodzcym w
skrzepie krwi, badanie to wykrywa aktywnosc takich reaktywnych substancji utleniajcych,
jak rodnik ponadtlenkowy, nadtlenek wodoru i rodnik hydroksylowy. Podo:e biochemiczne
tych zmian mo:na wytumaczyc naukowo i okreslic klinicznie przez porwnanie testw prbek
krwi osb zdrowych i pacjentw cierpicych na r:ne choroby zwyrodnieniowe. Typowym
przykadem s zmiany obserwowane u pacjentw z postpujcym procesem nowotworowym.
Test HLB nie tylko stanowi badanie wykazujce obecnosc utleniaczy, ale tak:e su:y do
kontrolowania postpw leczenia.
WPROWADZENIE DO ZAGADNIENIA PARADOKSU TLENOWEGO
Przyjmujac teori holistyczna organizmu jako caosci" - bdaca kluczem do
zachowania jak najlepszego zdrowia, lekarze zaczynaja zwracac si ku teoriom
alternatywnym. Jednym z fascynujacych nowych odkryc jest paradoks tlenowy i prby
wykorzystania go dla dobra organizmu. Kiedy zrozumiesz, na czym polega i jak jemu
przeciwdziaac, dosownie zmieni to zycie twoje i twoich najblizszych.
W rozdziale 2 omwiono badania nad tlenem i wyjasniono, dlaczego moze byc on dla
organizmu czowieka jednoczesnie korzystny i potencjalnie toksyczny. Jesli chcesz zrozumiec
paradoks tlenowy, po prostu odwrc stron.
2. OKSYDOLOGIA
Oksydologia, nauka o tlenie i wykorzystaniu go przez organizm, odkrya fascynujacy
paradoks. Wiemy wszyscy, ze tlen jest niezbdny do zycia dla ludzi, jednak gdy organizm go
wykorzystuje, tlen zaczyna byc zarwno bogosawienstwem, jak i przeklenstwem, poniewaz
powstaja niebezpieczne wolne rodniki. Dlaczego tlen, tak niezbdny dla naszego istnienia,
moze byc jednoczesnie naszym wrogiem?
METABOLIZM TLENOWY
Metabolizm tlenowy (aerobowy) albo przemiana tlenowa to proces, w ktrym
organizm zamienia tlen w energi. Wdychamy powietrze, a nasze puca pobieraja z niego
tlen. Krew (a scisle - hemoglobina) wychwytuje tlen i przenosi go do kazdej komrki ciaa.
Kazda komrka zuzywa tlen do wytworzenia energii potrzebnej do wykonywania swoich
zadan. Jest to przyczyna, dla ktrej we wszystkich kasetach z nagranymi cwiczeniami
fizycznymi przykada si tak wielka wag do aerobiku -jest to bowiem ten rodzaj cwiczen,
ktry pobudza przemian tlenowa, a ta z kolei daje nam energi do dziaania.
UTRATA TLENU
Tlen jest :rdem :yciowej energii, ale mamy z nim kopoty. Nie otrzymujemy go w
dostatecznej ilosci. Lasy wytwarzajce tlen w ostatnich latach ulegaj zniszczeniu.
Nowoczesna technologia przemysowa zanieczyszcza powietrze, zmniejszajc jeszcze bardziej
zasoby tlenowe Ziemi. W cigu minionych kilkuset lat zapasy tlenu w atmosferze ziemskiej
zmniejszyy si prawie o 50%.
Wikszosc chorb nie mogaby rozwijac si w srodowisku bogatym w tlen.
Udowodniono to w odniesieniu do raka. Jesli w komrkach znajduje si dostateczna ilosc
tlenu, rak i inne choroby zwyrodnieniowe nie mog si rozwijac.
Jak wic wpywa na nas ten brak tlenu? W rzeczywistosci powoduje powstanie
wikszej ilosci wolnych rodnikw. Dostarczenie organizmowi wikszej ilosci tlenu pozwala
nam atwiej pozbywac si wolnych rodnikw, ale poniewa: :yjemy w warunkach zmniejszania
si ilosci tlenu, nasz metabolizm zaczyna zmieniac si w beztlenowy - tak, jakbysmy w ogle
nie oddychali. Zamiast wytwarzac energi z tlenu, organizm prbuje znale:c inne :rda
energii, co konczy si produkowaniem r:nych rodzajw toksyn, ktre nasilaj szkody
spowodowane przez wolne rodniki.
SZKODY SPOWODOWANE PRZEZ PROCES UTLENIANIA
W procesie przemiany tlenu w energi w organizmie powstaja produkty uboczne.
Podobnie jak przy spalaniu drewna wytwarza si ciepo, ale takze dym jako produkt uboczny,
tak przy spalaniu przez organizm tlenu jako produkty uboczne po-wstaja tzw. reaktywne
substancje utleniajace (ang. Reactive Oxygen Species - ROS). Sa to niebezpieczne wolne
rodniki - utleniacze, powodujace szkody w komrkach. To aktywny chemicznie charakter
tych produktw ubocznych decyduje o ich szkodliwosci.
Jesli pamitasz chemi z zakresu szkoy sredniej, wiesz, ze atom zbudowany jest z
neutronw, protonw i elektronw, elektrony zas tworza wiazania, aczac si w pary. W
czynnych (reaktywnych) czasteczkach utleniajacych na zewntrznej orbicie atomu znajduje
si pojedynczy niesparowany elektron. Ten pojedynczy elektron poszukuje drugiego
elektronu do poaczenia si w par i usiuje ukrasc z sasiedztwa jakis elektron, a nawet cay
atom wodoru. Na nieszczscie dookoa niego znajduja si komrki naszego ciaa. Wybija on
otwr w scianie komrki albo zmienia ukad chemiczny mitochondriw w komrce
(bdacych zrdem energii komrki) lub tez odrywa niewielka czsc DNA z jadra
komrkowego. Nie sa to wielkie szkody, ale dotycza bardzo waznych struktur. Jesli pomnozy
si te niewielkie szkody przez miliony wolnych rodnikw, powstajacych w kazdej sekundzie,
mozna uznac organizm za rejon katastrofy. Reaktywne substancje utleniajace powoduja
korozj" lub rozpad" twojego ciaa w sensie dosownym.
I tutaj wkraczaja do akcji antyoksydanty. U suwaj a one (wymiataja) tyle wolnych
rodnikw, ile potrafia, zanim powstana szkodliwe zmiany. A nawet kiedy juz te zmiany
powstana, dziaanie antyoksydantw moze te szkody naprawic. Czasami antyoksydanty
oddaja reaktywnym substancjom utleniajacym elektron, aby doszo do stabilizacji czasteczki.
Innym razem antyoksydanty neutralizuja wolne rodniki przez aczenie si z nimi, co daje w
efekcie powstanie nowego trwaego zwiazku chemicznego. Istniej a rwniez
przeciwutleniajace enzymy, ktre posrednicza w reakcji reaktywnych substancji utleniajacych
z innymi zwiazkami w celu utworzenia bezpiecznej czasteczki. Jesli w twoim organizmie
znajduje si dostateczna ilosc antyoksydantw (sprzymierzencw), dochodzi do ich
zwycistwa i zachowujesz zdrowie. Jesli ich nie posiadasz, zwycizaja wrogowie (wolne
rodniki - ROS), wywoujac jedna z licznych chorb.
Teraz paradoks tlenowy nie jest juz dla ciebie taki dziwny, jakim si wydawa. Powoli
si o tym przekonasz. Czy kiedys kroies banany lub jabka, aby dodac je do saatki? Co si z
nimi dzieje, jesli pozostawisz je przez jakis czas na powietrzu? Zmie-niaja kolor na brazowy.
To wasnie jest utlenianie (oksydacja) - dziaaja tu wolne rodniki. Powoduja one zniszczenie
scian komrkowych i uwolnienie pynu komrkowego, a nastpnie atakuja dalsze komrki,
tworzac warstw brazowej substancji na powierzchni owocu. Jak sprzedawca zapobiega temu
i co robi, zeby utrzymac swiezy wyglad owocw pozostawianych godzinami na zewnatrz?
Skrapia je sokiem cytrynowym - wita-minaC! Zapobiega szkodliwemu dziaaniu oksydantw
(utleniaczy) stosujac antyoksy-danty (przeciwutleniacze).
A wic co to jest antyoksydant? Mwimy, ze sa nim witaminy, skadniki mineralne,
hormony, zioa, zwiazki chemiczne, enzymy i rzne rodzaje zywnosci. Jednak prawidowe
okreslenie antyoksydantu jest nastpujace -jest to kazda substancja, ktra moze pomc w
zwalczaniu zespou korozji-rozpadu wywoanego szkodliwym dziaaniem wolnych rodnikw.
Wikszosc antyoksydantw to substancje odzywcze pochodzace z zywnosci, ale jest kilka
wyjatkw, jak hormony melatonina i dehydro-epiandrosteron (DHEA) oraz niektre enzymy
wytwarzane w sposb naturalny przez organizm. Nie ma znaczenia, skad pochodzi dana
substancja, jesli tylko zdazy usunac wolne rodniki, zanim doprowadza one nasz organizm do
zguby.
JAKIE USZKODZENIA POWODUJ\ WOLNE RODNIKI
Sa one bardzo liczne! Wiemy, ze u podoza wikszosci chorb zwyrodnieniowych
kryje si szkodliwe dziaanie wolnych rodnikw. Sa to takie schorzenia, jak zapalenie
staww, zacma, cukrzyca i kazda choroba, w ktrej dochodzi powoli do wyaczenia z
prawidowej czynnosci pewnej czsci ciaa. Wolne rodniki moga rwniez zaatakowac mzg i
cay osrodkowy ukad nerwowy, wywoujac takie choroby, jak zesp Downa, stwardnienie
rozsiane czy choroba Alzheimera. Reaktywne substancje utleniajace maja rwniez udzia w
powstawaniu chorb serca i wszystkich rodzajw nowotworw zosliwych. W rzny sposb
powoduja one takze osabienie naszego ukadu odpornosciowego.
Dr Richard A. Passwater jest znanym na swiecie autorem i badaczem problemw
walki ze starzeniem si. Rozwina on koncepcj biologicznego synergizmu antyoksydantw"
suzaca temu celowi. Jego teoria okazaa si suszna. Poaczone dziaanie antyoksydantw jest
kluczowe dla naszego zdrowia i dugowiecznosci.
Wolne rodniki maja tendencj do atakowania pewnych czsci komrki. Uszkodzenia
powstae w tych strukturach daja charakterystyczne zespoy zaburzen.
Bona komrkowa. W warunkach prawidowych jest ona porowata, co pozwala na
przechodzenie do komrki substancji odzywczych i wydalanie z niej zbdnych produktw
przemiany materii. W przypadku zaatakowania bony komrkowej moze dojsc do jej
rozerwania i wypywu zawartosci wntrza komrkowego lub do jej zablokowania. Kazde z
tych uszkodzen powoduje przedwczesna smierc komrki.
DNA. Gdy wolne rodniki znajda si w jadrze komrkowym, atwo im zaatakowac materia
genetyczny niezbdny do podziau komrki. Czasami wolny rodnik atakuje tylko gen i
powoduje zakcenie informacji genetycznej zakodowanej dziki subtelnym powiazaniom
chemicznym. Inny rodzaj uszkodzenia to sprzzenie krzyzowe, w ktrym dochodzi do
trwaego poaczenia DNA z ancuchem biaka, co nie pozwala na jego replikacj.
Mechanizm ten uwaza si obecnie za przyczyn rozwoju nowotworw.
Lipidy (tuszcze) krwi i tkanek. W procesie okreslonym jako peroksydacja lipidw
(tworzenie grup nadtlenkowych) nadtlenek wodoru lub nadazotan (obydwa zwiazki to
reaktywne substancje utleniajace) atakuje substancje tuszczowe krwi i tkanek. Przykadem
jest cholesterol o niskiej gstosci (LDL), ktry po uszkodzeniu przez wolne rodniki i w
wyniku zmian w ukadzie odpornosciowym przemienia si w napczniaa, lepka drobin,
tworzaca blaszk zwzajaca scian ttnicy. To stwardnienie sciany ttnic (miazdzyca)
stanowi zrdo chorb serca i udarw mzgu. Peroksydacja tuszczw jadalnych
powoduje, ze staja si zjeczae i trujace dla organizmu.
Lizosomy. Sa to drobne skupienia enzymw wewnatrz komrki. Ich rola jest trawienie
rznych substancji poza bona, ktra je otacza. Kiedy wolne rodniki uszkodza t otoczk,
enzymy niszcza wntrze komrki, a nastpnie sasiednie komrki - w procesie tym
dochodzi rwniez do powstania kolejnych wolnych rodnikw.
Mitochondria. Sa to siownie komrki, gdzie powstaje jej energia. Gdy ich czynnosc
zostanie przerwana przez wolne rodniki, komrka traci energi potrzebna jej do pracy. W
miar zwikszania si liczby komrek o niskiej energii zmniejsza si ilosc energii caego
ciaa, ktre jest stale zmczone i ma trudnosci ze zwalczaniem choroby.
To wszystko jest wystarczajaco niepomyslne. A w miar upywu czasu szkody staja
si coraz wiksze. W miar osabiania si ukadu odpornosciowego niekorzystne zmiany
przebiegaja coraz szybciej. W rzeczywistosci uszkodzenia wywoane przez reaktywne
substancje utleniajace powoduja wszystkie zaburzenia zwiazane ze starzeniem si.
UTLENIANIE I STARZENIE SIJ
Wolne rodniki i starzenie si sa ze soba scisle powiazane. W ponad 80 chorobach
zwiazanych ze starzeniem si mozna uzyskac popraw, stosujac antyoksydan-ty,
neutralizujace substancje utleniajace. Choroby, ktre zdaniem lekarzy sa nieodacznie
zwiazane ze staroscia, tak naprawd niewiele zaleza od upywu czasu, ale bezposrednio od
skumulowania si w komrkach organizmu szkd wywoanych przez wolne rodniki.
Starzenie si ma zwiazek z upywem czasu jedynie poprzez tempo, w jakim stres oksydacyjny
zbiera zniwo w twoim organizmie. Mamy jednak antyoksydanty, ktre potrafia radykalnie
opznic starzenie si twojego ciaa!
Podobnie jak w ciagu ostatnich 50 lat XX wieku antybiotyki pozwoliy na zwalczenie
wielu chorb zakaznych, tak w XXI wieku antyoksydanty pozwola na wyleczenie wielu do tej
pory nieuleczalnych chorb i zdecydowane opznienie starzenia si. Sa to dobre wiesci, ale
niewielu z nas, acznie z lekarzami, syszao kiedykolwiek o tej rewolucji, jaka moga
wywoac antyoksydanty. Jesli zastosujesz si do rad zawartych w tej ksiazce, odkryjesz, jakie
ogromne korzysci moze dac spowolnienie procesu starzenia si, z ktrych wcale nie
najwazniejsze to dobry wyglad i dobre samopoczucie. Jesli nie zwracasz uwagi na takie
korzysci, to zastanw si, ile ty i twoi najblizsi moga zaoszczdzic na rachunkach za wizyty u
lekarzy i pobyty w szpitalu.
Starzenie si mozna okreslic jako proces zyciowy, w ktrym dochodzi do powolnego,
lecz staego zmniejszania si liczby zdrowych komrek w organizmie. Starzenie si nie jest,
jak si powszechnie uwaza, nieuniknionym zuzywaniem si poszczeglnych czsci ciaa, jak
gdyby organizm by samochodem wymagajacym gruntownego remontu. To nagromadzenie
uszkodzen w poszczeglnych komrkach ciaa powoduje choroby, z ktrymi mamy do
czynienia w miar starzenia si. Gdy coraz wicej komrek ulega uszkodzeniu przez
utlenianie, objawy starzenia si moga jeszcze nie byc widoczne, ale organizm traci rezerw
zdrowych komrek niezbdnych do reagowania w nagych sytuacjach. W sytuacji kryzysowej
dany narzad lub ukad nie dysponuje zapasem si potrzebnych do prawidowego
funkcjonowania. To z kolei prowadzi do zaburzenia panujacej do tej pory rwnowagi midzy
ukadami narzadw. Po zburzeniu homeostazy (stanu rwnowagi) zawodza wszystkie ukady,
rozpadajac si jak przysowiowy domek z kart na wietrze. Choroba i przedwczesna smierc
staja si wwczas nieuniknione. Ale scenariusz ten mozna zmienic, jesli zwalczymy stres
oksydacyjny, zanim powstana powikania.
Tak wic starzejemy si nie z kazdym dniem, ale z kazda zniszczona komrka. To
korzystna wiadomosc, poniewaz nie mozemy cofnac zegara, natomiast mozemy zapobiec
dalszemu niszczeniu komrek naszego ciaa przez wolne rodniki. W miar dalszego
zapoznawania si z trescia ksiazki zrozumiesz, ze wiele chorb zwyrodnieniowych powstaje
po prostu w wyniku nagromadzenia si szkd spowodowanych przez wolne rodniki. Ale
mozemy juz zadecydowac o ich wpywie na nasze zycie. Mozemy si przed nimi bronic.
GLIKACJA I STARZENIE SI]
Nale:y przyznac, :e oksydacja (utlenianie) nie jest jedyn przyczyn starzenia si.
Innym wa:nym czynnikiem starzenia si jest proces zwany glikacj. Wystpuje on wwczas,
kiedy biaka reaguj z nadmiarem cukrw. Zmiany powstajce w biakach s tak
destrukcyjne, jak skutki dziaania wolnych rodnikw. W wyniku uszkodzenia protein przez
cukry powstaj kompleksy cukrowo-biakowe, tzw. koncowe produkty zaawansowanej glikacji
(ang. Advanced Glycation End Products - AGE), ktrych akronim dokadnie odzwierciedla
ich dziaanie (ang. age - wiek), poniewa: wpywaj one na starzenie si. Wedug dr Anthony
Cerami, autora pracy The Glycation Hypothesis ofAging (Hipoteza wpywu glikacji na
starzenie si), tempo wytwarzania produktw AGE wzrasta w miar podwy:szania si
poziomu cukru we krwi i upywu czasu, w jakim ono wystpuje". W okresie starzenia si
dochodzi do stopniowego wzrostu poziomu cukru we krwi, przede wszystkim dlatego, :e tkanki
staj si mniej wra:liwe na insulin. A wic w miar upywu czasu podnosi si poziom cukru
we krwi, co przyspiesza powstawanie produktw AGE. Podwy:szony i zmieniajcy si poziom
cukru we krwi wyzwala powstawanie szkodliwych poczen z kolagenem i innymi wa:nymi
biakami, obserwowane w starzejcych si tkankach. Zmiany te prowadz po pewnym czasie
do chorb staww, utraty energii i osabienia misni, zaniku wadz umysowych, trudnosci z
kontrol masy ciaa oraz do wielu chorb, ktre towarzysz starzeniu si.
Glikacj mo:na zwalczac podobnie jak utlenianie. Rada jest prosta, ale mo:e ci si
ona nie podobac. Cukier nie jest dla ciebie korzystny. Unikaj go, jesli tylko jest to mo:liwe.
Nigdy nie dodawaj go do jedzenia. Jesli bardzo lubisz sodkie potrawy, u:ywaj bezpiecznego
sodziku. Mo:esz dodawac go rwnie: do potraw gotowanych. Innym sposobem opanowania
chci jedzenia sodyczy jest pokrycie potrzeb :ywieniowych, co zmniejszy chc na sodkie
produkty. Skuteczne jest tak:e stosowanie wspomagajcej dawki soli chromowej kwasu
pikolinowego (200 mikrogra-mw dziennie), ktra uatwia przemian tuszczw,
wglowodanw i biaek. Jednoczesnie dodaje organizmowi energii i powoduje zahamowanie
aknienia.
NAPRAWIANIE USZKODZEN WYWOANYCH PRZEZ WOLNE
RODNIKI
Chociaz nie mozna zmniejszyc szkd wywoywanych przez oksydacj, nalezy
wiedziec, ze organizm ma wasne metody walki z utlenianiem. Pierwsza linia obrony przed
wolnymi rodnikami jest ukad enzymw wytwarzanych przez organizm w celu ich
neutralizowania. Naleza do nich dysmutaza ponadtlenkowa (SOD), katalaza i peroksydaza
glutationowa. Ponadto w przeciwdziaaniu szkodliwym skutkom reaktywnych substancji
utleniajacych organizm posuguje si witaminami, skadnikami mineralnymi i substancjami
zawartymi w zywnosci i roslinach leczniczych.
Doskonaymi wymiataczami reaktywnych substancji utleniajacych sa witaminy A, E i
C. Inne wazne substancje przeciwutleniajace zawarte w pozywieniu to:
Proantocyjanidyny zawarte w nasionach (pestkach) winogron.
Rosliny lecznicze jak miorzab dwuklapowy (Ginkgo biloba) i czosnek (Al-lium cepa).
Kwercetyna, wystpujaca w cukinii, dyni i zielonej herbacie.
Likopen zawarty w pomidorach.
Pierwiastki sladowe selen i german oraz wiele innych substancji naturalnych, z ktrych
czsc pozostaje nadal nie zidentyfikowana.
Te i inne substancje przeciwutleniajace oraz ich dziaanie omwimy w rozdziale 5.
Ale jak i dlaczego reaktywne substancje utleniajace atakuja komrki? I jak dziaa
system antyoksydantw w przeciwdziaaniu temu atakowi? Odpowiem na to, omawiajac
oddzielnie kazda toksyczna substancj.
PARADOKS TLENOWY
Teraz, kiedy wiemy, jak produkty uboczne przemiany tlenowej szkodz naszemu
organizmowi, mo:emy zastanowic si nad znaczeniem cwiczen fizycznych, zwaszcza
aerobiku. Wiemy, :e zwikszenie ilosci tlenu w tkankach jest korzystne dla organizmu i :e
cwiczenia powinny trwac co najmniej 20 minut, w czasie ktrych przyspiesza si czynnosc
serca i dochodzi do przyspieszenia i pogbienia oddechu. Aby wyjasnic paradoks tlenowy,
nale:y pamitac, :e to nie tlen jest toksyczny, ale uboczne produkty jego metabolizmu,
powstajce w czasie zu:ywania tlenu przez organizm. Wzrost poziomu tlenu w organizmie jest
korzystny, ale musimy dac sobie rad z produktami ubocznymi powstajcymi w przemianie
tlenowej. Paradoks tlenowy prbuje si rozwizywac przez zwikszenie poziomu
antyoksydantw w organizmie, co pomaga ukadowi odpornosciowemu w produkcji
naturalnych wymiataczy wolnych rodnikw.
Antyoksydanty zwalczaj wolne rodniki czc si z nimi, usuwajc je lub
uniemo:liwiajc im zaatakowanie komrek. Aby wspomc dziaanie antyoksydantw, musimy
dostarczac organizmowi odpowiednie pierwiastki, niezbdne do ich syntezy. S to: mied:,
:elazo, magnez, siarka, selen, mangan i cynk. Jesli dopyw tych pierwiastkw nie jest
dostateczny, system obronny ulega osabieniu i nie jest w stanie zwalczyc nadmiaru toksyn. Im
wicej tlenu metabolizuje organizm, tym wiksze jest zapotrzebowanie na te pierwiastki.
REAKTYWNE SUBSTANCJE UTLENIAJ\CE I NATURALNE
SUBSTANCJE BIOLOGICZNE, CBRONIACE ORGANIZM PRZED ICB
SZKODLIWYM WPYWEM
RODNIK PONADTLENKOWY (O
2
*)
Rodnik ponadtlenkowy, wolny rodnik, powstaje w czasie normalnej czynnosci
organizmu, polegajacej na przemianie czasteczkowego tlenu. Rodnik ponadtlenkowy to
czasteczka tlenu z jednym dodatkowym elektronem. I wasnie ten dodatkowy elektron czyni z
niej wolny rodnik. Rodnik ponadtlenkowy jest najczsciej spotykanym wolnym rodnikiem. W
warunkach prawidowych jest on natychmiast usuwany przez dysmutaz ponadtlenkowa
(SOD). Enzym ten katalizuje (przyspiesza) reakcj midzy dwiema czasteczkami rodnika
ponadtlenkowego i dwiema czasteczkami wodoru. Jednak jesli ten proces detoksykacji nie
nastpuje dosc szybko (np. przy braku dostatecznej ilosci SOD); rodnik ponadtlenkowy
usiuje uzyskac elektron z kazdego dostpnego zrda. Ulubionym celem ataku jest bona
komrkowa oraz mitochondria i chromosomy. A wic mamy wroga, ktry nie tylko moze
doprowadzic przedwczesnie do smierci komrki, ale takze moze utworzyc komrk
nieprawidowa, zdolna do przemiany nowotworowej. Do wytworzenia i prawidowej
czynnosci SOD, naszego sprzymierzenca, konieczna jest obecnosc miedzi, cynku i magnezu.
NADTLENEK WODORU (H
2
O
2
)
Nadtlenek wodoru (3-procentowy roztwr to woda utleniona) jest jednym z
produktw ubocznych usuwania rodnikw ponadtlenkowych. Nie jest on tak grozny jak
rodnik ponadtlenkowy, ale nie jest takze nam przyjazny. Prawdopodobnie zdajesz sobie
spraw, jak dziaa na otwarta ran 3-procentowy roztwr tej substancji. Wyobrazasz sobie
caa si tego zwiazku zamknitego wewnatrz komrki?
Nadtlenek wodoru ulega unieczynnieniu przez katalaz lub peroksydaz gluta-
tionowa. Katalaza dziaa w srodowisku wodnym, peroksydaza glutationowa -w tuszczach.
Pod koniec reakcji nadtlenek wodoru ulega przemianie w wod i tlen (H
2
0 i 0
2
).
Uwaza si, ze nadtlenek wodoru bierze udzia w procesie uczynnienia utajonego
wirusa Epstein-Barra, uznawanego za przyczyn zespou przewlekego zmczenia i starzenia
si. Jeszcze wiksze wrazenie wywoao odkrycie, ze nadtlenek wodoru jest w stanie
uszkodzic gwny DNA matrycowy (kierujacy przekazywaniem cech dziedzicznych),
decydujacy o sposobie podziau komrek. Jak w przypadku nadtlenku, mutacje
umozliwiajaprzemiany prowadzace do rozwoju nowotworw zosliwych (kancerogeneza),
powstania zespou Downa i innych chorb genetycznych. Przyczyn raka watroby upatruje
si bezposrednio w dziaaniu nadtlenku wodoru. Na nastpnych stronach przeczytasz wiele o
peroksydacji lipidw. Nadtlenek wodoru pozostaje gwnym sprawca tego przestpstwa,
ktre w rzny sposb powoduje wiele chorb. Selen i L-cysteina odgrywaja wazna rol w
usuwaniu nadtlenku wodoru i przeciwdziaaniu peroksydacji lipidw. Sa one konieczne do
wytwarzania i uzupeniania glutationu, odgrywajacego podstawowa rol w usuwaniu
nadtlenku wodoru w obrbie tuszczw.
RODNIK HYDROKSYLOWY (HO*)
Co si dzieje, kiedy zabraknie glutationu lub selenu do wytworzenia enzymw
antyoksydacyjnych? Jesli nadtlenek wodoru nie ulegnie przemianie w produkt ostateczny,
jakim jest woda, powstaje wolny rodnik hydroksylowy, bardzo toksyczny. Zdarza si to
wtedy, gdy obecne sa wolne atomy metali, takich jak zelazo i rtc. Rodnik hydroksylowy
powstaje rwniez w czasie wysiku fizycznego.
Rodnik hydroksylowy jest najbardziej toksyczny ze wszystkich wolnych rodnikw.
Jego szkodliwosc polega na ogromnej reaktywnosci - w ciagu tysicznej czsci sekundy
dochodzi do reakcji, w ktrej rodnik ten kradnie atom wodoru z najblizszego sasiedztwa.
Przez to niszczy komrk tak szybko, jak si rozprzestrzenia. Wydawaoby si, ze w tak
krtkim czasie nie zdazy wyrzadzic duzych szkd, ale zadna komrka nie moze sobie
pozwolic na utrat atomu wodoru. I nie jest to jedynie jedna czasteczka pozbawiona atomu
wodoru - traca go miliony czasteczek jednoczesnie.
Badania naukowe wykazay, ze enzym reduktaza metioninowa potrafi usuwac z
naszego organizmu ten wolny rodnik. Inny skuteczny wymiatacz rodnikw hydroksylowych
to amygdalina podana w zastrzyku. Glukozyd amygdalin uzyskuje si z migdaw, pestek
brzoskwin, sliwek i wisni. Ponadto niebezpiecznym rodnikom hydroksylowym
przeciwdziaaja rwniez proantocyjanidyny zawarte w wyciagach z nasion winogron i z kory
sosnowej.
TLEN SINGLETOWY (
1
O
2
)
Czy wiedziaes, ze tlen istnieje w wicej niz jednej postaci? Normalny tlen O
2
jest dla
nas korzystny, natomiast tlen singletowy 'O
2
moze byc ogromnie niebezpieczny O2 jest
czasteczka bardzo stabilna, ale po ekspozycji na promieniowanie soneczne dochodzi do
zerwania wiazan chemicznych i czasteczka ta staje si zagrozeniem dla zdrowia.
Tlen singletowy bierze udzia w powstawaniu chorb staww (zapalenie staww), ale
najbardziej uszkadzajacy wpyw ma na ludzkie oko. Moze on uszkodzic soczewk,
powodujac zacm lub zwyrodnienie plamki ztej siatkwki. W obu przypadkach to wasnie
promieniowanie soneczne wyzwala szkodliwe dziaanie tej reaktywnej substancji
utleniajacej.
Obecnie odkryto, ze wiele substancji hamuje dziaanie tlenu singletowego. Naleza do
nich karotenoidy, jak beta-karoten i likopen. Ze wszystkich srodkw hamujacych dziaanie
tlenu singletowego najsilniej dziaa likopen. Ponadto w neutralizacji tego wolnego rodnika
biora udzia tokoferole (witamina E) oraz aminokwas histydyna. Rwniez cholesterol moze
dziaac jako wymiatacz tlenu singletowego.
JAKIE CZYNNIKI ZWIJKSZAJ\ WYTWARZANIE WOLNYCH
RODNIKW
Powstawanie wolnych rodnikw jest procesem w 100% normalnym. Zachodzi on
jednoczesnie z oddychaniem. Ale jest wiele przyczyn sprawiajacych, ze wytwarzamy wicej
wolnych rodnikw, niz powinnismy. A oto krtka ich lista:
Stres. Emocjonalny lub fizyczny stres hamuje oddychanie, zwiksza zas utrat energii.
Stres karmi si metabolizmem beztlenowym, nie tlenem.
Ozon w powietrzu. To wazny czynnik nadmiernego utleniania.
Spaliny samochodowe. Wdychasz tlenek wgla i kwas chlorowodorowy, a nie tlen.
Dym tytoniowy. Ten sam mechanizm, co wyzej.
Stany zapalne. Ukad odpornosciowy wytwarza wicej wolnych rodnikw w okresie
zwalczania chorobotwrczych mikroorganizmw.
Promieniowanie. Poprzez delikatne zmiany w czasteczkach promieniowanie
zapoczatkowuje wytwarzanie wolnych rodnikw.
Swiato soneczne. Jest to forma promieniowania.
Zanieczyszczenie wody. Wikszosc wody wodociagowej jest zanieczyszczona albo
sciekami dostajacymi si do niej, albo srodkami chemicznymi, suzacymi do jej
uzdatniania. Uwazaj - woda butelkowana moze byc woda wodociagowa!
Przetworzone produkty zywnosciowe. Nie uzyskasz substancji odzywczych z produktw
wytworzonych przez czowieka; organizm zmienia swj metabolizm na beztlenowy,
prbujac cos z nich wydobyc.
Trujqce metale. Znajduja si w glebie, wodzie i powietrzu i charakteryzuja si
przyciaganiem wolnych rodnikw.
Przemysowe zwiqzki chemiczne. Wikszosc zwiazkw chemicznych wytworzonych przez
czowieka jest dla niego niekorzystna.
Leki. Nawet leki bezpieczne, przepisane przez lekarza, zmieniaja zdolnosc do
prawidowego metabolizmu tlenu.
Teraz wiemy juz, kim sa nasi wrogowie. Istnieja inne jeszcze wolne rodniki, o ktrych
bdziemy mwic, ale te sa najwazniejsze. Wspomniaem tez, ze wojna nie jest przegrana.
Istnieje sposb przeciwdziaania zniszczeniom wywoanym przez substancje utleniajace;
musimy tylko miec wasciwych sprzymierzencw, ktrzy bda dla naszego dobra pracowac.
Dopki bdziemy mieli dostatecznie duzo anty-oksydantw w naszym organizmie - co
znaczy, ze bdziemy w stanie zwalczyc wiksza od wytwarzanej ilosc reaktywnych substancji
utleniajacych - dopty zachowamy nie tylko zdrowie, ale rwniez modosc i witalnosc.
W nastpnym rozdziale dowiesz si, jakie czynniki zwikszaja stres oksydacyjny i jak
go zwalczac.
3. WROGOWIE DUGOWIECZNOSCI
Liczni wrogowie obecni w srodowisku zewntrznym i wewntrznym czowieka
zwikszaja ryzyko przedwczesnego starzenia si. Kiedy w okresie konfliktu wietnamskiego
suzyem w Marynarce Stanw Zjednoczonych, nauczyem si od marynarzy, ze przed
wyborem najlepszego sposobu zwalczania wroga trzeba dobrze poznac samego wroga i jego
taktyk. Zasada ta moze rwniez byc zastosowana w walce, jaka nalezy wydac pladze
wolnych rodnikw atakujacej wspczesny swiat. Poznajmy tych wrogw, ktrzy zwikszaja
wytwarzanie w organizmie wolnych rodnikw. Sa to wrogowie dugowiecznosci i zdrowia.
PROCESY BIOLOGICZNE
STARZENIE SIJ
Starzenie si dotyczy kazdego czowieka i jest nieuniknione, ale nie musisz pomagac
organizmowi w tym procesie. Chcemy wyduzyc nasze zycie, cieszyc si nim i byc zdrowi.
Przede wszystkim pragniemy miec dobre zdrowie i pozytywne, pogodne podejscie do zycia.
Pamitaj, ze jestes tak mody, jak si czujesz! Musisz miec pozytywne podejscie do zycia i
nie mozesz pozwolic, zeby wiek odebra ci to, co sprawia ci radosc. A dziki wasciwemu
odzywianiu i uzupenianiu skadnikw pokarmowych bdziesz mg opznic starzenie si.
Nie musisz juz oczekiwac starosci, w ktrej bda ci drczyy sztywne, bolace stawy,
bezsennosc, zaburzenia pamici, choroba serca, zacma lub zwyrodnienie siatkwki.
Oczywiscie, w miar starzenia si wzrok nie bdzie juz tak ostry, a ciao sprzyste, jak kiedys.
Ale czy wiesz, ze 85% populacji w wieku ponad 65 lat w krajach uprzemysowionych to
ludzie przewlekle chorzy? atwo godzimy si z tym, uznajac, ze przewleke choroby sa
nieodaczne od starzenia si i nieuniknione. Ale tak nie jest! W miar zblizania si do zego
wieku" przychodzi czas, zeby upewnic si, czy stosujemy zdrowa diet, zapewniajaca
maksimum substancji odzywczych w produktach dostarczajacych nam duzych ilosci witamin
A, C i E oraz skadnikw mineralnych. Sa to przede wszystkim roslinne substancje odzywcze,
majace wasciwosci antyoksydantw.
Mozesz wyduzyc swoje zycie, zmieniajac nawyki i styl zycia. Tak, wymaga to
wysiku, ale mozesz tego dokonac, jesli naprawd chcesz... tylko dziaaj systematycznie, krok
po kroku.
1. Pierwsza i najwazniejsza sprawa jest nastawienie psychiczne, poniewaz to umys moze
sprawic, ze bdziesz zdrowy lub chory. Ma on wielka si! Musisz myslec pozytywnie.
Sprbuj byc szczsliwy. Nie martw si! Jesli twoje mysli sa stale negatywne, osabia to
twj ukad odpornosciowy i zaczynasz chorowac. Pamitaj - pierwsza linia obrony
organizmu jest prawidowo dziaajacy ukad odpornosciowy.
2. Umiarkowane, regularne cwiczenia fizyczne na powietrzu (korzystne jest spacerowanie) sa
bardzo wazne dla prawidowego zaopatrzenia w tlen organizmu. Dziki cwiczeniom tlen i
substancje odzywcze dostaja si do komrek ze strumieniem krwi. Pamitaj, ze choroba
nie moze egzystowac w srodowisku boga-tym w tlen. Tak wic szybki codzienny spacer
czyni cuda. Wzmacnia serce i poprawia krazenie krwi. Poprawia takze ruchomosc staww
oraz oglna sprawnosc i wytrzymaosc. Przeciaganie si i spacerowanie pomaga w
usuwaniu z organizmu toksyn i wolnych rodnikw - powodujacych starzenie si.
3. W utrzymaniu optymalnego stanu zdrowia pomaga zdrowa dieta bogata w substancje
odzywcze i przeciwutleniajace. Zdrowa dieta daje wiele korzysci: lepsza pamic, wicej
energii, pozytywne nastawienie i dobre samopoczucie. Jesli zdoasz utrzymac dobry stan
ukadu odpornosciowego, powstrzyma to atak chorb zwyrodnieniowych, ktre moga
skrcic twoje zycie.
A oto wytyczne dotyczace zdrowego odzywiania, pomocne w walce ze starzeniem si:
l. Jedz swieze owoce, saaty i warzywa - zwaszcza zielonolistne oraz zte i czerwone - tak
czsto, jak to jest mozliwe. Ten surowy, nie przetworzony pokarm zawiera zyciowo wazne
enzymy. Sprbuj jesc je w stanie surowym, jesli jest to mozliwe. Soki z nich sporzadzone
sa takze bardzo zdrowe. Korzystne jest spozywanie owocw i warzyw wyhodowanych
tam, gdzie mieszkasz. Jednakze w niektrych regionach gleba jest uboga w pewne
pierwiastki (np. selen) i witaminy, konieczne dla zachowania zdrowia. Dlatego odzywianie
nalezy wspomagac uzupeniajacymi preparatami, zawierajacymi wiele witamin,
skadnikw mineralnych i pierwiastkw sladowych. Swieze owoce i warzywa dostarczaja
we wasciwych proporcjach wikszosc witamin i pierwiastkw, a takze bonnikai
enzymw - sa to roslinne substancje odzywcze, ktrych uzdrawiajace dziaanie jest
synergistyczne (razem dziaaja korzystniej). Sprbuj je polubic.
2. W prawidowo zbilansowanej diecie konieczne sa rwniez zboza penoziarni-ste, nasiona,
orzechy i rosliny straczkowe. Dostarczaj a one bonnika niezbdnego do prawidowej
czynnosci przewodu pokarmowego. Sa takze lepszym zrdem biaka niz miso i zawieraja
wszystkie potrzebne aminokwasy, ktre sa podstawowymi skadnikami budulcowymi
biaek. Jedz mniej misa czerwonego i upewnij si, czy jest ono chude. Doskonaym
zrdem biaka sa takze ryby i drb.
3. Twoja dieta powinna byc mieszana i skadac si z tak wielu rznorodnych produktw, jak
to jest mozliwe.
4. Produkty takie, jak chudy ser, jajka i nabia, powinny byc spozywane w niewielkich
ilosciach.
5. Aby zapobiec chorobom przewodu pokarmowego, nalezy jesc produkty zawierajace tzw.
przyjazna flor bakteryjna, gwnie Lactobacillus acidophilus. Do takiej zywnosci naleza:
jogurt, kiszona kapusta, kefir i sery. Bez udziau tych bakterii niemozliwe jest
przyswajanie substancji odzywczych. W efekcie dochodzi do niedozywienia, spadku
odpornosci i rozwoju choroby zwyrodnieniowej.
6. Pij duzo swiezej, czystej wody. Najlepsza jest woda destylowana lub filtrowana.
7. Korzystne jest uzyskanie w organizmie odczynu zasadowego dziki jedzeniu warzyw i
owocw oraz piciu zielonych napojw. Zielone sproszkowane substancje mozna kupic w
sklepach ze zdrowa zywnoscia (w rozdziale 5 znajdziesz wicej wiadomosci na temat
zywnosci zielonej).
8. Najlepsze sa tuszcze i oleje pochodzenia roslinnego. Wyeliminuj z diety nasycone tuszcze
zwierzce.
Aby przezyc w cizkich czasach zanieczyszczonego srodowiska, musimy nasza diet
wspomagac preparatami uzupeniajacymi, ktre zawieraja witaminy, skadniki mineralne,
zioa i enzymy. Uzbroja ci one do walki ze stresem oksydacyjnym, powodujacym
przedwczesne starzenie si. Rozdzia 5. Superantyoksydanty" pomoze ci opracowac plan
wasnej batalii o zdrowie.
LEKI
Lekarstwo jest lekarstwem, bez wzgldu na to, czy bdzie przepisane przez lekarza, czy
znajduje si w oglnej sprzedazy, czy tez jest stosowane dla poprawy samopoczucia.
Wszystkie leki wpywajana przemian chemiczna komrek organizmu, co czsto powoduje
niedobr rznych substancji odzywczych, ktre te leki unieczynniaja lub
niszcza. Leki powoduja niszczenie substancji odzywczych w rzny sposb: przez wydalanie z
moczem, eliminacj ze stolcem, zablokowanie przyaczania si ich do komrek lub
uniemozliwienie ich przyswajania w wyniku aczenia si z nimi, unieczynnia-nia,
przyspieszania ich przemiany. Wszystkie leki sa potencjalnie niebezpieczne!
Pamitaj - im wicej lekw stosujesz duzej, tym bardziej jestes zagrozony deficytem
substancji odzywczych. Wazne substancje odzywcze, jak witaminy A, C, E, B
6
i kwas
foliowy oraz pierwiastki takie jak magnez, potas, selen i cynk, wszystkie tak wazne dla
aktywnosci antyoksydacyjnej, atwo ulegaja zniszczeniu przez leki. Wtedy zaczynaja si
mnozyc wolne rodniki. Jesli bierzesz lub braes ktrys z wymienionych nizej lekw,
prawdopodobnie masz niedobr waznych przeciwu-tleniajacych substancji odzywczych.
Aspiryna. Jak na ironi aspiryna jest stosowana w zapobieganiu zawaom serca i udarom
mzgu, a jednak powoduje ona niedobr antyoksydantw, prowadzacy wasnie do zawau
serca lub innych chorb. Osobiscie zamiast aspiryny stosuj antyoksydanty (tj. witamin C i
czosnek). Proponuj, zebys robi to samo!
Leki zobojtniajqce kwasy. Sa to tagamet, peptal, novocimetine.
Cholestyraminy. Sa to leki obnizajace poziom cholesterolu - cholybar, qu-estran.
Leki przeciwzakrzepowe. Jednym z nich jest coumadin (warfaryna). Interakcja
paracetamolu z warfaryna wywouje krwawienie. Jest to niebezpieczne poaczenie.
Antybiotyki o szerokim spektrum. Sa nimi ciprofloksacyna, noroksyna i wiele innych.
Leki przeciwhistaminowe. Sudafed, actifed, benedryl.
Leki przeciwdrgawkowe. Dilantin.
Antybiotyki stosowane w stanach zapalnych ukadu moczowego. Macro-dantin
(nitrofurantoina).
Kortykosteroidy. Kortyzon i pochodne.
To tylko czsciowa lista lekw znajdujacych si w oglnej sprzedazy i lekw recepturowych,
ktre moga spowodowac deficyt substancji antyoksydacyjnych w organizmie. Znaczny
ubytek substancji odzywczych moga rwniez spowodowac leki przyjmowane systematycznie,
takie jak sprzedawane bez recepty srodki przeczyszczajace, aspiryna i leki
przeciwhistaminowe. Produkty zawierajace olej parafinowy acza si z witaminami A, D, E i
K, rozpuszczalnymi w tuszczach, i rwniez prowadza do ich niedoboru.
A wic widzisz, jak wazne jest spozywanie produktw odzywczych i zazywanie preparatw
uzupeniajacych dla odbudowy i wzmocnienia organizmu. Zamiast wzmacniac organizm, leki
osabiaja go, poniewaz osabiaja ukad odpornosciowy -nasza pierwsza lini obrony. Badz
ostrozny! Dowiedz si, jak dziaaja leki, ktre stosujesz. Nigdy nie przerywaj stosowania leku
nagle i bez porozumienia si ze swoim lekarzem! Ucz si sam, przekazuj zdobyte wiadomosci
lekarzowi i farmaceucie. Przejmij kontrol nad swoim zdrowiem.
STAN ZAPALNY
We wszystkich reakcjach zapalnych w organizmie dochodzi do uwalniania wolnych rodnikw
na poczatku lub w trakcie tego procesu. Stan zapalny to naturalna reakcja organizmu na
zakazenie lub zranienie. Najczsciej to krwinki biae wyzwalaja wolne rodniki, aby zniszczyc
atakujace bakterie lub wirusy, ale kiedy dochodzi do zaczerwienienia i obrzku
podraznionych tkanek, uwalniaja one dodatkowe wolne rodniki i powoduja przeciazenie
organizmu. Jesli brakuje dostatecznej ilosci anty-oksydantw, zeby przeciwdziaac zapaleniu,
przechodzi ono w stan przewleky, ktry stanowi stae obciazenie organizmu niszczacymi go
wolnymi rodnikami. Przykadem czstej przewlekej choroby zapalnej jest zapalenie staww.
Mozna jednak zapobiegac powikaniom zapalnym, stosujac rozsadne odzywianie i
uzupenianie substancji przeciwutleniajacych, zwaszcza witamin A, C i E. Najlepsze
postpowanie dietetyczne to spozywanie produktw, ktre wzmacniaja stawy i pozwalaja
odbudowywac misnie i tkank aczna. I odwrotnie, niewasciwa dieta moze zawsze
doprowadzic bezposrednio do zaostrzenia powikan zapalnych z nasileniem blw i
ograniczeniem ruchomosci. Poniewaz kwasny odczyn sprzyja stanom zapalnym, bardzo
wazne staje si ograniczenie spozywania misa, jajek, nabiau i produktw przetworzonych
przez czowieka, ktre po zmetabolizowaniu zwikszajakwas-ny odczyn organizmu.
Ponizej podajemy kilka wskazwek, jak przeciwdziaac zapaleniu przez odpowiednie
odzywianie:
Jedz duzo tustych ryb, jak sardynki i osos.
Wacz do diety potrawy zawierajace duzo substancji przeciwutleniajacych. Witaminy A, C i
E skutecznie zwalczaja stan zapalny.
Aby dostarczyc organizmowi dostateczna ilosc witaminy C, jedz owoce awo-kado, szparagi
i pestki sonecznika, a nie tylko owoce cytrusowe.
Oliwa z oliwek zawiera duzo witaminy E i nalezy ja stosowac- zamiast innych, mniej
zdrowych olejw.
Jedz surowa marchew i brokuy, a takze brzoskwinie, kantalup (odmiana melona) i kapust.
Zapewnij w diecie odpowiednia ilosc selenu - antyoksydanta, ktry jest obecny w takiej
zywnosci jak skorupiaki, gruboziarniste kasze i drozdze piwne.
Wymienione produkty sa bogate w enzymy, aminokwasy, kwasy tuszczowe i antyoksydanty.
Szczeglnie wazne sa:
Enzymy. Biaka te, zwaszcza proteazy, pomagaja zwalczyc stan zapalny. Enzymy stosowane
w tym celu powinny byc przyjmowane midzy posikami, aby mogy si waczyc w
metabolizm zapalnie zmienionych tkanek, a nie przewodu pokarmowego. Leczenie za
pomoca enzymw pomaga opanowac stan zapalny, poniewaz enzymy trawia i usuwajazbdne
martwe tkanki. Szczeglnie skuteczny w zwalczaniu stanu zapalnego jest wymiatacz wolnych
rodnikw - enzym dysmutaza ponadtlenkowa (SOD).
Cynk. Pierwiastek ten wspdziaa w procesach antyoksydacyjnych i odgrywa duza rol
zarwno w gojeniu tkanek, jak i w zwalczaniu stanu zapalnego.
STRES
Nie ma jeszcze godziny 9 rano, a juz zanosi si na to, ze bdziesz mia zy dzien.
Dzieci nie chciay wstac do szkoy, a kiedy w koncu zostay ubrane, nakarmione i
przygotowane do wyjscia, wysiad akumulator. Na szczscie sasiad mia kable do
uruchomienia samochodu, ale, po podrzuceniu dzieci tuz przed ostatnim dzwonkiem do
szkoy, utknaes w korku na drodze, ktra, zeby byo smieszniej, nazywa si droga szybkiego
ruchu.
Po ponad 30 minutach wleczenia si jak slimak docierasz do parkingu w miejscu
pracy. Wasnie zaczo padac i jedyne pozostawione wolne miejsce, jakie mozesz znalezc,
znajduje si 50 metrw od wejscia do budynku biura. Zasaniajac si paszczem, kierujesz si
do drzwi i juz bys dotar w miar suchy, ale drog zagradza may rwacy strumien. W mokrych
butach i skarpetkach stoisz oczekujac na wind, ktra oczywiscie kaze ci czekac. I kiedy
wreszcie dotares do swojego biurka, dostrzegasz wiadomosc z poczty elektronicznej, ze szef
chce ci zaraz widziec. Bierzesz gboki oddech, liczysz do dziesiciu i mwisz sobie, ze
wszystko bdzie dobrze. Ale okazuje si, ze jest to dzien peen nieprzyjemnych
niespodzianek. Ostatecznym ciosem jest wdepnicie w prezent pozostawiony przez psa
sasiada przed bezpiecznymi drzwiami twojego domu.
Kazdy mia takie dni. Odczuwamy wwczas silniej stresy. Ale czy zdajemy sobie z
tego spraw, czy nie, nawet zwyky dzien bez kryzysw pozostawia trway slad na ciele,
umysle i duszy.
Stres to cichy intruz. Opisany poranek jest przykadem krancowym, natomiast czsto
stres powoduje napicie, z ktrego w ogle nie zdajemy sobie sprawy. Jest to czsc
codziennego zycia i moze wpywac na stan naszego ciaa, umysu i ducha. W obecnym
zagonionym, skomplikowanym swiecie jestesmy stale poddawani napiciu wywoanemu
przez prac, nieporozumienia, koniecznosc podejmowania decyzji i nie konczace si kopoty
finansowe. Stres jest nieunikniony!
Rwniez warunki otoczenia, nawet tak zwyczajne jak goraco czy zimno, wywouja
stres. Uraz z kolei to dugotrway cizki stres dla organizmu, podobnie jak choroby i zatrucia.
Organizm jest przygotowany na wyrwnywanie codziennych stresw, ale stresy nasilaja si w
miar narastania problemw. Tak wic wszyscy mamy do czynienia w rznym stopniu ze
stresami. Niewyrwnany stres moze skrcic twoje zycie i zabic ci! Zachowanie dobrego
zdrowia jest bardzo wazne, bo wwczas atwiej jest pokonac stresy, z ktrymi zawsze
bdziemy si spotykac.
Obecny styl zycia sprzyja gwatownemu szerzeniu si chorb wywoanych stresem.
Stres powoduje stan napicia wszystkich narzadw organizmu, zwaszcza nadnerczy,
prowadzac do ich wyczerpania i osabienia ukadu odpornosciowego. Aby wzmocnic ukad
odpornosciowy i wyczerpane gruczoy i narzady, stosuje si anty-oksydanty. Celem ich jest
zwalczanie wolnych rodnikw. Jak juz wiesz, do zniszczenia komrek przez wolne rodniki
dochodzi w najsabszej czsci ciaa, co prowadzi do powaznych uszkodzen i rozwoju rznych
chorb zwyrodnieniowych. Brak mozliwosci zwalczenia stresu jest powodem zawau serca,
nadcisnienia ttniczego, astmy, zapalenia staww i wielu innych chorb.
Istnieja dwa sposoby zwalczania stresu. Pierwszy to przestrzeganie zasad dobrego
odzywiania w celu wspierania ukadu odpornosciowego. Drugi to waczenie do diety wikszej
ilosci biaek roslinnych dla zwikszenia zasobw aminokwasw, a takze wikszej ilosci
zywnosci zawierajacej duzo witamin i skadnikw mineralnych, takiej jak mode pdy
roslinne i ciemnozielone warzywa, soja, rosliny morskie, rosliny straczkowe, zboza
penoziarniste, nasiona i orzechy. Stres i stan odzywienia sa ze soba scisle powiazane.
Nadmierny stres powoduje gorsze odzywianie, a to z kolei daje zubozenie organizmu w
zwiazki przeciwutleniajace i osabia ukad odpornosciowy.
Prawdopodobnie najsuszniejsza decyzja podjtaw celu zwalczania stresu jest
wspomaganie uzupeniajacymi antyoksydantami. Witaminy A, C i E oraz selen i german
doskonale zwalczaja stres. Zesp witamin B pomaga uspokoic zszarpane nerwy. Konieczne
jest takze podtrzymywanie czynnosci nadnerczy przez stosowanie witaminy B
5
(kwasu
pantotenowego). Nadnercza maltretowane przez stresy mozna wzmocnic przez stosowanie
zielonych napojw, spozywanie roslin morskich, korzenia lukrecji, pyku pszczelego,
galaretek roslinnych i korzenia zen-szenia. Wiele roslin leczniczych ma wasciwosci an-
tyoksydacyjne, ktre pozwalaja zwalczac szkody wywoane przez wolne rodniki, zwaszcza
wpywajace na czynnosci ukadu odpornosciowego osabionego przez stres. Przykadem jest
tutaj czosnek i miorzab dwuklapowy. Dokadne omwienie tych wspaniaych leczniczych
roslin znajduje si w rozdziale 5. Dziaanie przeciwutleniajace innych roslin leczniczych
obejmuje ukad nerwowy. Kocimitka, chmiel, korzen kozka lekarskiego (waleriany),
polinezyjski krzew kava kava i mczennica (Passiflora) to zioa, na ktre nalezy zwrcic
uwag.
Mwiac po prostu, najlepszym sposobem zwalczania stresu jest lepsze odzywianie.
Jedz wicej surowych owocw i jarzyn. Pij ich soki w celu szybkiego uzupenienia witamin,
skadnikw mineralnych i enzymw. Unikaj produktw przetworzonych, nabiau, alkoholu,
kofeiny oraz zywnosci starej lub zepsutej.
W koncu, aby zwalczyc stres, trzeba si - mwiac jzykiem modziezowym -
wyluzowac. Niezaleznie od metody, jaka wybierzesz, musisz troch odpoczac i odreagowac.
Mozna to robic stosujac cwiczenia fizyczne, gbokie oddychanie, uprawianie jakiegos hobby,
a nawet po prostu smiejac si. Osobiscie, kiedy jest mi cizko i czuj si wszystkim
przytoczony, rozmyslam nad Pismem sw. Inne metody zwalczania stresu to joga, medytacje,
techniki relaksacyjne, zmiana stylu zycia i to, co najtrudniejsze ze wszystkiego - trzeba
powiedziec NIE!
Badz ostrozny ze stosowaniem lekw uspokajajacych, ktre uzalezniaja i wymagaja
stopniowego zwikszania dawek dla uzyskania efektu. Leki te daja objawy niepozadane, ktre
nasilaja si w miar zwikszania dawek. Stosuj je tylko wtedy, kiedy naprawd musisz!
Zamiast lekw, sprbuj diet zwalczajaca stres. Oto kilka wskazwek.
Zrezygnuj ze srodkw pobudzajacych, takich jak kofeina, coca-cola, pepsi-cola.
Jedz produkty zawierajace serotonin, takie jak banany, ananasy, awokado, pomidory,
bakazany i orzechy woskie.
Zapewnij w diecie udzia wglowodanw zozonych. Zawieraja one duzo tryp-tofanu, ktry
w organizmie ulega przemianie w serotonin - naturalny hormon wyrwnujacy nastrj, o
dziaaniu uspokajajacym. Miso indyka, chleb, makaron i ziarna zbz zawieraja obfita
ilosc tryptofanu.
Sniadanie jest podstawa do opanowania stresw. Twj pierwszy posiek w ciagu dnia
powinien skadac si z produktw zawierajacych zboza penoziarni-ste, przetworw
zbozowych, chleba osodzonego miodem oraz suszonych owocw albo soku owocowego.
Badz roslinozerny! Pilnuj, zeby twoje posiki zawieray odpowiednia ilosc wglowodanw
zozonych.
Uzywaj do potraw zi zmniejszajacych stres. Rozmaryn, werbena, mita, tymianek, gaka
muszkatoowa i bazylia sa zioami doskonale zmniejszajacymi stres.
Pij zioowe herbaty z chmielu, mczennicy lub kozka lekarskiego. Pamitaj, ze zioa maja
silne dziaanie antyoksydacyjne.
CZTERY RODZAJE STRESW, KTRE MOG WYST]POWAC W RZNYM
STOPNIU W TYM SAMYM CZASIE
- Chemiczny - powoduj go m.in. pestycydy, srodki owadobjcze, zanieczyszczenie powietrza i
wody, metale ci:kie, takie jak rtc (plomby zbowe), ow (farby, rury wodociajgowe), azbest
(materiay izolacyjne) i odpady radioaktywne.
- Emocjonalny - nieporozumienia w rodzinie, problemy finansowe i w miejscu pracy, choroby
i smierc.
- Fizyczny - urazy, jak rany, stuczenia, zamania itp.
- Infekcyjny - zapalenie puc, AIDS, toczen, grzybica i zaka:enie wirusem Ep-stein-Barra.
Wszystkie stresy wywouj osabienie ukadu odpornosciowego. Tylko od nas zale:y, czy
sprbujemy je zwalczyc przez wzmacnianie naszej odpornosci odpowiednim od:ywianiem.
Jesli nie nauczymy si zwalczac :yciowych stresw, doprowadzimy do niepotrzebnego
zniszczenia komrek, wywoanego przez wolne rodniki, ktrym nie potrafilismy si
przeciwstawic.
SRODOWISKO
ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA SPALINY SAMOCHODOWE
Codzienne dojazdy do pracy z okolicy podmiejskiej to w duzej czsci jazda w okresie
szczytowego nasilenia ruchu. Poruszanie si w korku ulicznym stanowi podwjny stres dla
ukadu odpornosciowego. Maksymalnie zdenerwowani, nie mamy zadnego wyboru, jak tylko
oddychac powietrzem nasyconym tlenkami azotu, ozonem i innymi truciznami. Skazenie
oowiem pozostaje nadal powaznym zagrozeniem srodowiska, mimo powszechnego juz na
swiecie uzywania benzyny bezoowiowej.
Spaliny draznia nas, ale dodatkowo powoduja uczulenie na alergeny i zwikszaja
produkcj cytokin, wywoujacych reakcje alergiczne. Do nadmiernego wytwarzania cytokin
dochodzi w przewlekych chorobach zapalnych, zaburzeniach procesw odpornosciowych,
miazdzycy i nowotworach zosliwych. Badania naukowe wykazay jednak, ze antyoksydanty,
zwaszcza witamina E i kwasy tuszczowe omega-3, neutralizuja cytokiny.
PALENIE PAPIEROSW
Od wielu lat kardiolodzy wskazuja, ze palenie papierosw jest wrogiem numer jeden
naszego zdrowia. Media przekazuja na czoowym miejscu wiadomosci o licznych procesach
sadowych prowadzonych przeciwko kompaniom tytoniowym, w wielu krajach ostrzezenie o
szkodliwosci palenia tytoniu zamieszczane jest na kazdej sprzedawanej paczce papierosw, a
jednak bardzo duza czsc spoeczenstwa pali papierosy.
Palenie jest zabjcze nie tylko dla samego palacza, ale takze dla kazdego, kto znajdzie
si w poblizu niego na tyle blisko, zeby wdychac szkodliwy dym papierosowy. Dym
papierosowy, zawierajacy ponad 4000 trucizn, w tym wiele kance-rogenw, powoduje
skazenie powietrza wewnatrz pomieszczen. Zawartosc w surowicy krwi kotyniny - metabolitu
nikotyny, przebadano w duzej grupie aktywnych i biernych palaczy, w domu i w miejscu
pracy. Liczba palacych w domu i godziny ekspozycji w czasie przebywania w pracy byy w
sposb istotny i niezalezny zwiazane z podwyzszonymi poziomami kotyniny w surowicy
krwi. Przyczyna -faza gazowa dymu papierosowego obfituje w wolne rodniki, wacznie z
trujacym kadmem, tlenkiem azotu, tlenkiem wgla i aldehydami. Niedawne przygnbiajace
publikacje w Journal of the American Medical Association" donosiy o licznych
skomplikowanych dziaaniach prawnych i spoecznych, majacych na celu uchronienie
spoeczenstwa przed chorobami wywoanymi paleniem papierosw. Publikacje te wskazay
rwniez, ze amerykanskie kompanie tytoniowe od co najmniej 30 lat wiedziay o
kancerogennych wasciwosciach tytoniu i naogowym uzaleznieniu od papierosw.
Korzystna strona tego problemu jest fakt, ze antyoksydanty pozwalajana zmniejszenie
szkodliwych skutkw tych wszystkich trujacych wolnych rodnikw. W licznych badaniach
stwierdzano, ze poziom antyoksydantw u palaczy jest stale ponizej normy. Jednak w ciagu
kilku dni po zaprzestaniu palenia poziom ten wzrasta.
Wpyw palenia na powstawanie raka nie jest tajemnica. Wolne rodniki zawarte w
dymie tytoniowym uszkadzaja DNA - kod genetyczny komrek. W wyniku tego uszkodzenia
powstaja zmienione przez mutacje komrki, ktre z czasem moga zapoczatkowac rozwj
raka. Wyniki badan klinicznych grupy 100 mzczyzn, opublikowane w Science News" w
marcu 1996 roku, dowodza, ze u 50 palacych, ktrzy otrzymywali antyoksydanty,
uszkodzenia DNA biaych krwinek byy mniej sze o 50% w porwnanu z grupa kontrolna,
ktra nie otrzymywaa antyoksydantw.
Jesli chodzi o DNA i podnosc, stwierdzono, ze palenie papierosw wpywa
niekorzystnie na gstosc nasienia oraz ruchliwosc i wazny dla zywotnosci plemnika ksztat
gwki plemnikw. Istnieje scisa zaleznosc midzy powstawaniem plemnikw (sper-
matogeneza) a paleniem papierosw. Faktem jest, ze bezpodnosc u mzczyzn oraz wady
wrodzone potomstwa zwiazane sa z paleniem papierosw przez ojca. W okresie wczesnych
lat mojej praktyki urologicznej interesowaem si niepodnoscia u mzczyzn. Przekonaem
si, ze zawodziy wszelkie wysiki majace na celu posiadanie potomstwa, jesli pacjent nadal
pali papierosy. Wiadomo, dlaczego! Za najwikszych wrogw prawidowego nasienia
wymienia si kadm - trujacy metal wystpujacy w dymie papierosowym - oraz nikotyn.
Antyoksydanty - witamina C i E oraz koenzym Q-10 - to substancje ochraniajace nasienie,
niezbdne do zachowania jego genetycznej nienaruszalnosci, ktra zapobiega mutacjom
prowadzacym do nowotworw i wad wrodzonych u potomstwa.
Palenie papierosw jest bardzo niebezpieczne dlatego, ze ujemnie wpywa na
wszystkie systemy obrony przed jego niekorzystnym wpywem. Jak juz wspomniano,
uszkadza krwinki biae i osabia ukad odpornosciowy. Obniza poziom witaminy C i E we
krwi. U palaczy obnizony jest rwniez we krwi poziom waznych zyciowo karotenoidw (tzn.
beta-karotenu i likopenu).
Jesli chodzi o choroby serca, palenie papierosw prawie natychmiast wywouje
przyleganie leukocytw do sciany naczyn krwionosnych i powstanie wewnatrznaczyniowego
zogu, skadajacego si z leukocytw i pytek krwi, wyjasnia dr Hans-Anton Lehr.
Twierdzisz, ze to za trudne? Mwiac po prostu, palenie uszkadza wntrze twojego ukadu
krazenia i czyni ci podatnym na powstanie zakrzepu krwi (przyczyn zawau serca i udaru
mzgu). Lehr wykaza rwniez, ze witamina C przeciwdziaa tym zmianom. Nalezy mocno
podkreslic, ze palenie papierosw jest bardzo niebezpieczne, ale jesli nie potrafisz zerwac z
tym naogiem, przyjmuj przynajmniej witamin C (2000-4000 mg dziennie).
Dlaczego nie mozesz zerwac z tym naogiem? Papierosy zawieraja nikotyn, silny
srodek powodujacy uzaleznienie wskutek dziaania na mzg. Kiedy nikotyna opanuje nasz
mzg, jest z nia tak trudno zerwac, jak z heroina! Jak stwierdzi dr Leslie Iverson w Natur"
z 18 lipca 1996, 95% palaczy, ktrzy zrywaja z paleniem, wraca do naogu w ciagu 12
miesicy, podobnie jak narkomani zazywajacy heroin". Zmiana chemicznych poaczen w
mzgu, nasilajacych pragnienie palenia, wymaga czasu i wielkiego wysiku.
Jesli palisz, sprbuj rzucic palenie lub chociaz je ograniczyc. Liczba ponizej l0
papierosw dziennie wydaje si liczba krytyczna, pozwalajaca na zmniejszenie ryzyka
choroby. W kazdym wypadku przyjmij zestaw silnych antyoksydantw. Jest bardzo duzo
dowodw na to, ze antyoksydanty moga uratowac zycie twoje, a takze czonkw twojej
rodziny!
Pij duzo sokw owocowych i jarzynowych, jedz takze zup sojowa, wszystko to
przeciwdziaa nikotynie i usuwa ja z krwi. Wacz do diety duzo biaek pochodzenia
roslinnego, zawartych w fasoli, ryzu, roslinach straczkowych i ziarnach zbz. Zwolennicy
misa byliby zdziwieni, ze wasciwy dobr tych produktw roslinnych zapewnia taka sama
ilosc biaka, jak befsztyk. Wacz do swojego pozywienia zywnosc bogata w magnez, taka jak
zielonolisciaste warzywa, zboza penoziamiste, rosliny pochodzenia morskiego, rosliny
straczkowe i skorupiaki. Jedz duzo marchwi, selerw i owocw cytrusowych, a unikaj
czekolady, szpinaku i ztej rzepy, ktre zawieraj a duzo kwasu szczawiowego.
Oto kilka faktw na temat palenia papierosw:
1. Jesli pala twoi rodzice, moges odziedziczyc skonnosc do palenia, wchaniajac nikotyn w
onie matki.
2. Zgaga i choroba wrzodowa wystpuja czsciej u palaczy.
3. Palenie wywouje skurcz ttnic - jedna z gwnych przyczyn nadcisnienia ttniczego krwi.
A teraz troch zatrwazajacych danych statystycznych: l . Kazdy wypalony papieros skraca
twoje zycie o 8 minut.
2. Jedna paczka wypalonych papierosw dziennie skraca o miesiac kazdy rok twojego zycia.
3. Dwie paczki wypalanych papierosw dziennie skracaja twoje zycie o 12-15 lat.
Jednak, w zaleznosci od tego, jak szybko rzucisz palenie, wzrasta mozliwosc przeduzenia
zycia o 2-5 lat.
Zucie tytoniu jest rwniez bardzo niebezpieczne. U mzczyzn, ktrzy zuja tyton,
wystpuje duza liczba nowotworw zosliwych jamy ustnej i jzyka. Kobiety, ktre sa
biernymi palaczami, choruja czsciej na raka szyjki macicy i puc. Dym tytoniowy w
otoczeniu jest rwniez bardzo niebezpieczny dla rozwijajacego si podu i dla dzieci.
Zerwanie z paleniem jest bardzo trudne, ale jest to okropny nag i choroba. Mozesz
rzucic palenie. Mozesz to zrobic! Od tego zalezy twoje zycie.
ZANIECZYSZCZENIE POWIETRZA WEWNTRZ POMIESZCZEA
Termin ska:enie powietrza" przywodzi na mysl chmur dymu, z ktrej opadaj
trucizny na bezbronne miasto, a poudniowe sonce zasnuwa brudna, przemysowa mga.
Jednak teraz, gdy o systematycznym zanieczyszczeniu wody, :ywnosci i powietrza
atmosferycznego donosz nagwki gazet, mniej uwagi zwraca si na zanieczyszczenie
powietrza wewntrz pomieszczen, zwaszcza w miejscu pracy, co stao si rwnie powa:nym
zagro:eniem zdrowia.
l rzeczywiscie, czasami lepiej jest przebywac na zewntrz ni: wewntrz mieszkan.
Powietrze w pomieszczeniach zajmuje pite miejsce na liscie najwikszych zagro:en dla
zdrowia ze strony srodowiska i wedug amerykanskiej Agencji Ochrony Srodowiska mo:e byc
ono do 100 razy bardziej zanieczyszczone ni: powietrze na zewntrz. Jest wiele :rde tego
zanieczyszczenia: kurz, maszyny biurowe, srodki czyszczce oraz papierosy (chocia: w
ostatnich latach sytuacja znacznie si poprawia przez wprowadzenie w miejscach pracy
cakowitego zakazu palenia lub wydzielenie do tego celu specjalnych pomieszczen).
Zanieczyszczone powietrze jest przyczyn blw i zawrotw gowy, podra:nienia oczu, nosa i
garda. Dziaajc przez du:szy okres, mo:e przyczynic si do powstania choroby serca, raka,
astmy i innych przewlekych chorb.
OZON
Wikszosc z tych, ktrzy urodzili si przed i w latach szczytu demograficznego, jest
na tyle szczsliwa, ze pamita przezroczyste, bkitne niebo i wod tak
Srodowiska wskazuja, ze okoo 70 rznych pestycydw, stosowanych obecnie
powszechnie, jest podejrzanych o wywoywanie rznych typw nowotworw zosliwych.
Badania przeprowadzone na zwierztach dzikich i laboratoryjnych dowodza, ze
ekspozycja na pewne pestycydy moze wywoac raka, wady wrodzone oraz powikania w
obrbie przewodu pokarmowego i ukadu nerwowego. Ponadto zapadalnosc na wiele rznych
chorb, jak biaaczka, nieziarniczy choniak zosliwy oraz rak mzgu, zoadka i gruczou
krokowego, jest wyzsza wsrd farmerw, ktrzy regularnie stosuja wiksze dawki
pestycydw. W niektrych badaniach stwierdzono, ze ekspozycja nawet na mae dawki
pestycydw, trwajaca przez duzszy okres, moze wywoac powazne powikania chorobowe.
Wedug amerykanskiej Narodowej Akademii Nauk zagrozenie zdrowia przez
pestycydy jest znacznie wiksze u dzieci, poniewaz proporcjonalnie do masy ciaa zjadaja one
wicej pozywienia niz dorosli. Organizm dziecka znajduje si w ciagym rozwoju i jest
bardziej wrazliwy na dziaanie rznorodnych substancji toksycznych. Wczesne dziaanie
pestycydw na organizm dziecicy moze w istotny sposb wpynac na zahamowanie rozwoju
ukadu nerwowego, zaburzenia ukadu odpornosciowego i wiksze ryzyko powstania
nowotworw zosliwych.
Bardzo wazna jest rwniez znajomosc miejsca, skad pochodzi pozywienie. Nawet
osos, pstrag, okon, czy sum moga byc niebezpieczne, jesli poowy odbywaja si w wodach
zanieczyszczonych.
Ale i zywnosc importowana - zboza, miso, owoce i warzywa - moze w wikszym
jeszcze stopniu, w porwnaniu z zywnoscia wyprodukowana na miejscu, stanowic ryzyko
skazenia niebezpiecznymi substancjami. Nalezy o tym pamitac, poniewaz wiele owocw
tropikalnych pochodzi z krajw, w ktrych nie ma instytucji odpowiedzialnej za kontrol
stosowania pestycydw.
Zeby przyspieszyc wzrost byda i zwikszyc produkcj mleka, podaje si zwierztom
hodowlanym hormony wzrostu i hormony zenskie. Hormony te dostaja si do organizmu
czowieka wraz z misem, mlekiem, serem i innymi produktami nabiaowymi. atwo sobie
wyobrazic, jaki to ma wpyw na czowieka. Hormony zenskie stosowane u byda moga byc
odpowiedzialne za raka macicy i piersi, bolesne miesiaczki oraz przedwczesne dojrzewanie u
dziewczynek. Ale i mzczyzni nie sa wcale odporni na dziaanie tych hormonw. Wykazano,
ze u mzczyzn hormony te powoduja zarwno przedwczesne starzenie si, jak i impotencj.
Poczekaj, to nie wszystko!
Rozwazmy spraw woskw. Tak, woskw. Co powiemy o wszystkich owocach i
warzywach pokrywanych woskiem? Metod t stosuje si dla ochrony ich przed
wysychaniem i aby mozna byo je duzej przechowywac. Obecnie w Stanach Zjednoczonych
Amerykanski Urzad ds. Zywnosci i Lekw (FDA) udzieli zezwolenia na stosowanie 6
rodzajw woskw. Ciekawe, ze sa to te same woski, ktrych uzywamy do pielgnacji
samochodw, mebli i podg. Zawieraja one pochodne oleju palmowego, szelak, parafin i
niektre zywice syntetyczne. Woskami tymi powleka si jabka, ogrki, papryk, bakazany,
owoce cytrusowe, melony, dynie, pomidory i cebul. Zalecam namoczenie wszystkich tych
produktw w wodzie z mydem bez detergentw lub obieranie ich ze skrki przed jedzeniem.
Pomoze to usunac szkodliwe woski.
W zapobieganiu skazeniu i psuciu si zywnosci, ktra produkuje si w duzych
ilosciach, przechowuje, a nastpnie przewozi do krajw caego swiata, stosuje si rznorodne
srodki chemiczne. Wiele z nich ma poprawic zapach i wyglad produktw zywnosciowych. Do
powstania szkodliwych substancji moze dojsc w trakcie stosowania nietrych metod
przetwarzania zywnosci, jak wdzenie, pieczenie i marynowanie. I pamitaj, ze obecnie wiele
produktw poddaje si napromienianiu, co wywouje dalsze zmiany w zywnosci, ktre moga
byc niebezpieczne dla naszego zdrowia.
Dodatki do produktw zywnosciowych mozna oglnie podzielic na dwie grupy:
stosowane celowo i te, ktre znalazy si w nich przypadkowo. Producenci zywnosci dodaja
do niej barwniki, cyklaminiany, sztuczne srodki sodzace, azotany i wiele innych potencjalnie
szkodliwych substancji. Badania naukowe wskazuja, ze substancje te moga byc wiazane z
powstawaniem takich chorb, jak rak, zaburzenia koncentracji uwagi i zespoy uposledzenia
odpornosci. Dodatki przypadkowe to produkty uboczne powstajace w czasie przechowywania
i przygotowywania zywnosci. Naleza do nich: aflatoksyny (grzyby, wystpujace czsto w
orzeszkach ziemnych) i inne grzyby, pasozyty, bakterie Escherichia coli, wystpujace w
niewasciwie przygotowanych produktach misnych, i bakterie z grupy Salmonella,
wystpujace w drobiu, ktre po spozyciu przez czowieka powoduja powazne powikania
jelitowe.
Chociaz skazenie zywnosci i dodatki do niej odpowiadaja za niewielki odsetek chorb,
powoduja one dodatkowy stres, z ktrym codziennie musi walczyc nasz organizm.

NADUZYWANIE PESTYCYDW
W Stanach Zjednoczonych Agencja Ochrony Srodowiska zabronia stosowania wielu
niebezpiecznych pestycydw, ale w kontrolnym przegldzie przeprowadzonym przez Instytut
Badawczy Triangle ocenia si, :e zakazane produkty, takie jak chlordan, sil-vex, heptachlor i
DDT, znajduj si nadal w domach okoo miliona Amerykanw.
Sposrd 2674 obywateli, ktrzy wzili udzia w oglnonarodowej ankiecie Przegldu
Stosowania Pestycydw w Ogrodzie i w Domu", 60% odpowiedziao, :e jedyne stosowane
przez nich srodki ostro:nosci to umycie rk po u:yciu chemikaliw. Ogromna liczba, bo a:
67%, odpowiadajcych przyznaa, :e pozbya si st:onych pestycydw wyrzucajc je do
smietnika, a 17% respondentw wylao je do zlewu, toalety lub na ziemi poza domem.
MYCIE OWOCW I WARZYW
Chocia: najdokadniejsze mycie czy obieranie nie usunie z owocw i warzyw wszystkich
substancji szkodliwych, metody te pomagaj pozbyc si brudu, bakterii i pestycydw z ich
powierzchni. Skuteczne jest mycie w pojemniku z ciep wod i dodatkiem kropli niezbyt
silnego detergentu do mycia naczyn, ale nastpnie trzeba dokadnie spukac wszystkie jego
pozostaosci. Ponadto do oczyszczenia ziemniakw, marchwi i innych owocw i warzyw, ktre
chcesz zjadac ze skrk, nale:y posugiwac si specjaln szczotk do warzyw.
Odetnij i wyrzuc zewntrzne liscie kapusty i saaty, ktre nie mog byc tak dobrze oczyszczone
jak twarde warzywa i owoce. Odetnij rwnie: ody:ki i konce selerw.
Warzywa, ktrych nie mo:na w caosci dobrze umyc, jak kalafior i brokuy, nale:y podzielic
na mniejsze czsci i dobrze oczyscic.
PRZEMYSOWE SRODKI CHEMICZNE
Zatrucie przemysowymi srodkami chemicznymi moze wystapic bez wzgldu na to,
czy stykasz si z nimi w pracy zawodowej, czy tez nie stykasz. Bybys zdumiony wiedzac, jak
bardzo te trucizny przenikny do twojego zycia. Moze mieszkasz blisko zakadu
przemysowego, produkujacego srodki chemiczne, i wdychasz produkty uboczne, znajdujace
si w powietrzu, lub w poblizu terenu, gdzie wyrzuca si odpady chemiczne. Przypadkowo
wprowadzone do ukadu pokarmowego zwyke srodki czystosci moga wywoac ostre zatrucie.
Srodki chemiczne moga przedostac si do organizmu przez skr, z wdychanym powietrzem
lub zjadanym pokarmem. Substancje takie, jak chlor, srodki dezynfekcyjne, metale cizkie,
srodki chwastobjcze i owadobjcze, produkty otrzymywane z ropy naftowej i
rozpuszczalniki, staja si czscia codziennego zycia. Wnikaja do organizmu czowieka i
uposledzaja prawidowa czynnosc narzadw, gruczow, tkanek i komrek!
Nasza najlepsza linia obrony jest zwikszenie ilosci spozywanych antyoksy-dantw
oraz postpowanie chroniace watrob i nerki. Sa to bowiem filtry naszego organizmu.
Korzystne jest stosowanie nastpujacych antyoksydantw:
- Ostropest plamisty, mahonia ostrolistna, czosnek i napoje zielone wzmacniaja i
chronia watrob.
- SOD przeciwdziaa wolnym rodnikom i chroni organizm przed substancjami
zanieczyszczajacymi.
- Wyciqg z nasion winogron dziaa jak bardzo silny antybiotyk.
- Cysteina i L-metionina usuwaja toksyny.
- Witamina E jest silnym antyoksydantem, wzmacnia organizm.
- Selen wspdziaa z witaminami C i E w odtruwaniu organizmu.
NAPROMIENIANIE
Wysmiewamy si teraz z fantastycznonaukowego filmu Godzilla nakrconego w
poowie lat 50., w ktrym olbrzymi potwr, mutant powstay po skazeniu radioaktywnym na
skutek wybuchu bomby atomowej, wydostaje si z Oceanu Spokojnego, zeby przyniesc
zagad miastu Tokio. A przeciez film ten stanowi przesanie dla ludzi zajmujacych si
zbrojeniami atomowymi, a jednoczesnie ukazuje przerazajaca prawd - swiat jest peen
radioaktywnych wolnych rodnikw, z ktrych wikszosc to wynik postpu w dziedzinie
nowoczesnych technologii.
W zyciu codziennym prawdopodobnie stykasz si bardzo czsto z najbardziej
szkodliwymi rodzajami napromieniania i, prawie jak kazdy, nie wyobrazasz sobie bez nich
zycia. Na przykad silne promieniowanie z twojego telewizora dziaa w zasigu do 3 metrw.
Znaczne ilosci promieniowania emanuja z ekranw komputerw, przed ktrymi wielu z nas
pracuje cay dzien, a takze z kuchenek mikrofalowych, suzacych do odgrzewania potraw. W
zimne zimowe wieczory chtnie otulamy si ciepymi elektrycznymi kocami, ktre
ogrzewajac, obdarzaja nas jednoczesnie (juz to zgadujesz) odpowiednia dawka
promieniowania.
Nie chcemy myslec o przewodach elektrycznych wysokiego napicia,
przeprowadzonych w naszym sasiedztwie. Ale wiele danych swiadczy o tym, ze wystpuje
wiksza zapadalnosc na raka i biaaczk u dzieci na terenach w poblizu przewodw
elektrycznych o wysokim napiciu. Powinno to nauczyc nas sceptycyzmu, podobnie jak to si
stao ze mna, wobec zapewnien tak zwanych autorytetw twierdzacych, ze wszystko jest w
porzadku".
Nawet medycyna ponosi win za wysyanie promieniowania do srodowiska. Za
kazdym razem, kiedy stosuje si urzadzenia elektromagnetyczne w postpowaniu
diagnostycznym, czy to bdzie tomografia komputerowa, magnetyczny rezonans jadrowy lub
mammografia czy zdjcie rentgenowskie klatki piersiowej, uwalnia si do atmosfery duze
ilosci potencjalnie szkodliwych wolnych rodnikw. I, jak na ironi, zarwno do
rozpoznawania, jak i do leczenia raka uzywamy promieniowania, co do ktrego nie mamy
cienia watpliwosci, ze jest czynnikiem rakotwrczym.
Ekspozycja na promieniowanie radioaktywne ogromnie zwiksza zapotrzebowanie na
antyoksydanty, ktre zwalczaja jego skutki. Mozna zapobiegac wielu chorobom zwiazanym z
napromienianiem dziki stosowaniu takich antyoksydantw jak witaminy A, C i E, karoteny,
selen, cynk i kwas foliowy. Jesli wiesz, ze czeka ci ekspozycja na napromienianie, zastosuj
antyoksydanty tuz przed lub natychmiast po ekspozycji. Wasciwie dieta, zawierajaca
zywnosc z duza iloscia antyoksydantw, powinna byc podstawa twojego codziennego
odzywiania i programu zachowania zdrowia.
SWIATO SONECZNE
Kazdego lata miliony wczasowiczw podazaja tumnie na plaze, wielu z nich w
poszukiwaniu wspaniaej, lecz zgubnej opalenizny. Ciemnozoty kolor opalonej skry przez
wiele lat by uwazany za seksowny i atrakcyjny, i pozostao tak do dzisiaj, nawet po odkryciu,
ze nadmierna ekspozycja na sonce moze przyczynic si do powstania raka skry.
W roku 1985 naukowcy wykryli duza, stale powikszajaca si dziur w cienkiej
warstwie ozonu otaczajacej kul ziemska. Ten ozonowy baldachim stanowi naturalna ochron
przed szkodliwymi promieniami nadfioletowymi, ktre uposledzaja odpornosc komrkowa i
zwikszaja ryzyko rznego typu zakazen. Ale na nieszczscie natura nie jest w stanie obronic
przed nami tego ozonowego baldachimu. Przez dziesiatki lat napenialismy powietrze
pochodnymi wglowodorw z pojemnikw zawierajacych aerozole do spryskiwania,
srodkami chodzacymi jak freon i inne fluorowane wglowodory i bardzo aktywnymi
odpadami chemicznymi, ktre niszcza warstw ozonowa. Amerykanska Agencja Ochrony
Srodowiska ocenia, ze utrata 40% warstwy ozonowej w roku 2075 bdzie przyczyna 154
milionw przypadkw raka skry i 3,4 miliona zgonw na caym swiecie.
Sa to ponure wyliczenia, ale nie jest to jedyny problem zwiazany ze swiatem
sonecznym. Sonce jest takze bezposrednia przyczyna zacmy. Dwukrotne zwikszenie
ekspozycji na obecne promieniowanie w zakresie nadfioletu UVB zwiksza zapadalnosc na
zacm o 60%; na swiecie jest juz 20 milionw chorych na zacm, co stanowi poow
wszystkich przypadkw slepoty. Leczenie chirurgiczne zacmy w Stanach Zjednoczonych
pochania 12% caego budzetu przeznaczonego na ochron zdrowia. Niewielu zdaje sobie
spraw ze skutkw zdrowotnych i finansowych tego wroga - promieni sonecznych. Ale
jeszcze bardziej alarmujacy jest fakt, ze UVB zmniejsza odpornosc komrkowa i nasza
obron przed rznego typu zakazeniami.
Co mamy robic, zeby si chronic przed promieniami sonca? Przeniesc si pod
ziemi? Pamitajmy, ze potrzebujemy swiata sonecznego do uczynnienia witaminy D,
niezbdnej, aby miec zdrowe kosci i zby i chroniacej przed nowotworami zosliwymi.
Balansujemy na bardzo cienkiej linie - troch promieni sonecznych, ale nie za duzo.
Najwazniejsze jest umiarkowanie! A oto kilka propozycji:
1. Ogranicz przebywanie na soncu do krtkich okresw, najlepiej w godzinach rannych. Nie
nalezy nigdy dopuscic do powstania oparzen sonecznych. Prowadzi to bowiem do raka
skry, zwaszcza czerniaka, ktry jest jednym z najbardziej groznych nowotworw
zosliwych.
2. Jesli juz musisz przebywac na soncu, chron twarz, zwaszcza nos, poniewaz tam
najczsciej rozwija si rak skry. Nos kapelusze z szerokim rondem, ktre zasaniaja
twarz. Wazne jest takze noszenie na soncu wasciwego ubrania. Najlepsza ochron daje
jedwab i bawena. Ciemne kolory pochaniaja wicej promieni UVB, dlatego nos ubrania
biae lub w jasnych kolorach.
3. Stosuj kremy z filtrem. Skutecznie chronia one przed zmianami skry mogacymi
prowadzic do raka.
4. Wspomagaj diet uzupeniajaca dawka antyoksydantw. Wykazano, ze nastpujace
antyoksydanty chroma skr i jednoczesnie wzmacniaja nasz ukad odpornosciowy:
karotenoidy (beta-karoten i likopen), witaminy C i E, kwasy tuszczowe (kwas liponowy),
koenzym Q-10. Jesli w ogle nie mozesz przebywac na soncu, przyjmuj witamin D
3
.
TOKSYCZNE METALE
Zanieczyszczenie metalami cizkimi jest plaga wielu krajw i zagra:a zdrowiu i zyciu
milionw ludzi. Naukowcy wykrywaja w glebie i w wodzie wysokie stzenia miedzi, oowiu,
kobaltu, rtci, aluminium i kadmu. Kosmetyki, naczynia kuchenne, chemiczne srodki
zmikczajace, niektre farby, wyroby plastikowe, lakiery, rozpuszczalniki i plomby zbowe
moga takze zawierac te niebezpieczne metale.
Metale cizkie sa dlatego tak niebezpieczne, ze maja wasciwosc kumulowania si w
organizmie. Kiedy juz dostana si do organizmu, pozostaja w nim. Pewne metale maja
tendencj do gromadzenia si w okreslonych czsciach ciaa, gdzie sieja zniszczenie: rtc - w
osrodkowym ukadzie nerwowym, aluminium - w mzgu. Ow przyczynia si do obnizenia
poziomu inteligencji u dzieci. Obecnosc metali cizkich w tkankach blokuje dopyw
substancji odzywczych do komrek i nie pozwala na usuwanie zbdnych produktw
przemiany materii. Metale te niszcza antyoksydanty, likwidujac pierwsza lini obrony
naszego organizmu.
Na zatrucie metalami cizkimi narazeni sa szczeglnie dentysci, jubilerzy, malarze,
mechanicy, robotnicy drogowi, artysci, a takze dializowani pacjenci. Ow moze si dostac do
organizmu bardzo atwo. Pozostaosci oowiu z benzyny znajduja si w glebie w poblizu drg.
Mozna go przyniesc do domu na podeszwach butw. Gotowanie w naczyniach pokrytych
pewnymi rodzajami polewy moze sprzyjac wypukiwaniu z niej oowiu do potraw. I nie
zapominajmy o wodociagach. Czsc starych domw jest wyposazona w rury oowiane lub
miedziane spawane oowiem. Ow przesacza si do wody pitnej. Farby z oowiem i mae
dzieci to bardzo niebezpieczne poaczenie, gdyz mae dzieci biora wszystko do ust!
Ow nie jest jednak jedynym winowajca. Miedz - inny metal szeroko stosowany w
Stanach Zjednoczonych - znajduje si w instalacjach w milionach domw i podobnie jak ow
przedostaje si do wody pitnej. Jesli masz w zbach plomby z rtcia, to za kazdym razem,
kiedy zujesz, mae czasteczki metalu przedostaja si do twojego organizmu. Aluminium -
metal cizki uzywany najczsciej -jest waznym czynnikiem w powstawaniu choroby
Alzheimera i moze si przedostac do organizmu w rzny sposb. Z aluminium produkowane
sa naczynia kuchenne, folia aluminiowa, w ktra zawijamy zywnosc, zawieraja je tez leki
zobojtniajace kwasy oraz dezodoranty, ktrymi spryskujemy si codziennie rano.
Kadm, ktry powoduje zubozenie rezerw cynku w watrobie i nerkach, wypierajac go z
nich i zajmujac jego miejsce, jest szczeglnie niebezpieczny, poniewaz wywiera bardzo
szkodliwy wpyw na ukad odpornosciowy. Dym papierosowy, nawet wdychany biernie,
zawiera kadm i, mozesz temu wierzyc lub nie, kadm jest obecny w ziarnach zbz, w ryzu,
kawie, herbacie i napojach bezalkoholowych. Inne czste zrda kadmu to plastik, nawozy,
pestycydy, gleba, woda, ktra pijemy, i powietrze, ktrym oddychamy.
Poniewaz metale cizkie w coraz wikszych ilosciach trafiaja do organizmu czowieka
i caego srodowiska, dla przeciwdziaania skutkom zatrucia tymi metalami decydujace
znaczenie ma zwikszenie dawek substancji antyoksydacyjnych. A oto kilka porad, ktre
warto zapamitac.
Zwikszenie dawek antyoksydantw ma decydujace znaczenie w przeciwdziaaniu skutkom
zatrucia metalami cizkimi.
Cysteina tworzy we krwi poaczenia z miedzia i wspomaga usuwanie jej z niektrych
narzadw.
Glutation i L-metionina biora udzia w usuwaniu z organizmu skutkw zatruc tymi
metalami.
Selen neutralizuje skutki dziaania toksycznych metali.
Witamina E wspdziaa z selenem w neutralizacji toksycznych metali.
Duze dawki witaminy C neutralizuja czasteczki tych metali i pomagaja w usuwaniu ich z
organizmu.
Czosnek i pektyny jabek wychwytuja czastki metali cizkich.
Wapn przeciwdziaa odkadaniu si oowiu w organizmie i zapobiega wchanianiu
aluminium.
Cynk zapobiega zwikszaniu si poziomu kadmu.
WODA
Woda, wszdzie woda i ani kropli do picia".
I nie cytuj tutaj sw marynarza z rozbitego okrtu. Odnosi si to prawdopodobnie
takze do twojej miejscowosci, zwaszcza jesli mieszkasz w duzym mie-
scie. W roku 1988 amerykanski Departament Zdrowia Publicznego ostrzeg, ze 85%
wody w Stanach Zjednoczonych jest woda w pewnym stopniu skazona. W niektrych
miastach woda moze zawierac nawet do 500 gatunkw rznych chorobotwrczych bakterii,
wirusw i pasozytw. Niestety, w ciagu ostatnich 10 lat statystyki te nie ulegy poprawie.
Woda, ktra pijemy, jest nie tylko skazona, ale jest rwniez chlorowana, fluorowana, a w
niektrych przypadkach dodaje si do niej nawet amoniak.
Z zasobami wody sa jeszcze inne problemy. Nie tylko zawodza systemy oczyszczania
wody, ale dodatkowo z rur wodociagowych i ich spaww uwalnia si do wody trujacy ow,
ktry ostatecznie dostaje si do organizmu czowieka. A wiadomo juz, jak bardzo ow i
miedz sa toksyczne dla naszego organizmu.
Ponadto chlor reaguje z substancjami organicznymi, tworzac substancje rakotwrcze,
takie jak chloroform; rwniez pestycydy i przemysowe substancje chemiczne zatruwaja
wody gruntowe. Wikszosc wielkich podziemnych akwenw, a byc moze wszystkie, jest
zanieczyszczona. Wszystkie te trucizny sa rakotwrcze i powoduja powstawanie wolnych
rodnikw w organizmie.
ZATRUCIE WD
Wikszosc z nas chciaaby wierzyc, :e woda pynca z kranu jest wolna od zanieczyszczen.
Ale w rzeczywistosci czsto pijemy wod tak zanieczyszczon, :e przeczy to standardom
bezpieczenstwa. Znajduje si w niej tak du:o oowiu, substancji radioaktywnych, odchodw i
innych zanieczyszczen, :e zaleca si osobom z osabionym ukadem odpornosciowym picie
jedynie wody przegotowanej lub przefiltro-wanej w domu.
Obok tlenu woda jest najwazniejszym czynnikiem potrzebnym do utrzymania nas przy zyciu.
Mozemy przezyc jakis czas bez jedzenia, ale bez wody - tylko 48 godzin. Woda stanowi do
70% masy ciaa dorosego czowieka.
Woda ma ogromne znaczenie dla prawidowego funkcjonowania naszego organizmu.
Zwilza, peniac rol smaru, wszystkie przesuwajace si wzgldem siebie powierzchnie
wewnatrz ciaa. Stanowi podoze wszystkich procesw zachodzacych w organizmie, takich
jak trawienie, wydalanie, krazenie i wchanianie. Woda rwniez przenosi substancje
odzywcze w ciele, rozciencza toksyny i wypukuje zbdne produkty przemiany materii. Jest
rwniez niezbdna do regulowania ciepoty ciaa.
Jesli dziennie nie wypijemy dostatecznej ilosci wody, bdziemy odwodnieni.
Odwodnienie powoduje: zmczenie, ble gowy w okolicy czoowej, choroby nerek, zaparcie,
zapalenie staww, choroby ukadu krazenia, przezibienia.
Pamitaj, ze woda wodzie nierwna. Wyeliminuj wod wodociagowa ze swojej diety,
jesli jest to mozliwe. Chlor i fluor sa truciznami. Wypijaj codziennie co najmniej 8 szklanek
(o objtosci ok. 250 ml) dobrej, czystej wody. Zainstaluj w domu dobry filtr wodny lub
uzywaj wody butelkowanej. Osobiscie od dawna uzywam wody destylowanej. Woda
destylowana jest zdrowsza, ma lepszy smak i nie wypukuje pierwiastkw z kosci i narzadw.
4. REAKTYWNE SUBSTANCJE UTLENIAJ\CE
PRZYCZYN\ CHORB
W rozdziale tym zostana omwione choroby, ktrych przyczyna jest dziaanie reaktywnych
substancji utleniajacych. Znajdziesz tu nieco danych o kazdej z tych chorb, ich zwiazku z
utlenianiem oraz o zrdach superantyoksydantw, ktre moga im przeciwdziaac.
RAK
W Stanach Zjednoczonych kazdego dnia w kazdej minucie umiera jeden pacjent z
powodu raka. Co najmniej 3-4 miliony Amerykanw choruje na raka i sposrd nich
prawdopodobnie co trzeci umrze. Chociaz istnieje wiele rodzajw raka, tym, co je wszystkie
aczy, sa wolne rodniki, ktre przyczyniaja si w znacznym stopniu do powstania chorb
nowotworowych. Bardzo wazny jest fakt, ze antyok-sydanty sa skuteczne zarwno w
zapobieganiu, jak i leczeniu raka.
Oglnie dzieli si nowotwory zosliwe na cztery duze grupy:
Raki, ktre rozwijaja si w obrbie skry, bon sluzowych, gruczow i narzadw
wewntrznych.
Biaaczki, ktre powstaja w wyniku nowotworowego rozwoju tkanek wytwarzajacych
elementy krwi.
Choniaki, atakujace ukad limfatyczny, pokrewne biaaczkom.
Misaki, ktre rozwijaja si w tkance acznej, misniach i kosciach.
Jednym z silniejszych bodzcw, ktre skoniy mnie do poszukiwania zwiazkw
midzy zdrowiem a odzywianiem, byy moje niepowodzenia w chirurgicznym leczeniu raka.
Jako urolog czsto miaem pacjentw chorych na raka nerki, pcherza i gruczou krokowego.
Chociaz byem dobrze przygotowany do radykalnego
chirurgicznego leczenia tych chorb, wkrtce odkryem, ze nie mozna wyleczyc raka
nozem, podobnie jak juz wczesniej inni lekarze odkryli, ze nie mozna wyleczyc nozem
gruzlicy. Przyczyna niepowodzenia tkwi w tym, ze rak jest raczej choroba uoglniona, nie zas
schorzeniem, ktre zajmuje najpierw jeden narzad, a nastpnie przenosi si na inne. Choroba
ta od poczatku jest uoglniona i tak powinna byc traktowana.
Dwadziescia lat temu zetknaem si z pacjentem chorujacym na uoglniona postac
raka gruczou krokowego, u ktrego uzyskaem popraw, a nastpnie wyleczenie dziki
wspomaganiu diety uzupeniajacymi dawkami rznych substancji odzywczych, co miao
ogromny wpyw na moje podejscie do medycyny i zmusio mnie do zrewidowania pogladw
na temat leczenia raka.
Podstawa choroby nowotworowej jest nieprawidowa czynnosc ukadu
odpornosciowego, z czym scisle wiaze si zmniejszone dziaanie antyoksydacyjne. Badania
naukowe wykazay, ze poziom antyoksydantw u pacjentw z nowotworami zosliwymi jest
drastycznie obnizony. Na przykad u chorych na raka gruczou krokowego stwierdza si niski
poziom likopenu - silnego antyoksydanta, ktry zapobiega powstaniu raka gruczou
krokowego.
Podstawowe znaczenie w profilaktyce i leczeniu raka ma prawidowa czynnosc
watroby. Wielu naukowcw uwaza, ze prawie 90% wszystkich przypadkw raka powstaje w
wyniku dziaania czynnikw rakotwrczych obecnych w srodowisku, takich jak substancje
zawarte w dymie papierosowym, przetworzona zywnosc, zanieczyszczone woda i powietrze.
W sytuacji nadmiernej ekspozycji na dziaanie tych kancero-genw niedobr substancji
odzywczych koniecznych do usuwania ich z organizmu przez watrob i do prawidowego
dziaania ukadu odpornosciowego prowadzi do wzrostu zagrozenia choroba nowotworowa.
Po prostu ekspozycja na wysokie stzenie czynnikw rakotwrczych w poaczeniu z
nieprawidowa czynnoscia watroby i znajdujacych si w niej odtruwajacych enzymw
zwiksza nasza podatnosc na raka.
Dr Michael Murray w ksiazce Encyclopedia ofNatural Medicine (Encyklopedia
medycyny naturalnej) stwierdza: Zwiazku midzy skutecznoscia systemu odtruwajacego w
organizmie czowieka a podatnoscia na wystpujace w srodowisku toksyny dowodzi badanie
kliniczne przeprowadzone w grupie robotnikw fabryki chemicznej w Turynie we Woszech,
u ktrych stwierdzono niezwykle wysoka zapadalnosc na raka pcherza moczowego. Kiedy u
wszystkich robotnikw przebadano system odtruwajacy watroby, okreslajac aktywnosc
enzymw, stwierdzono, ze robotnicy z najsabiej dziaajacym systemem odtruwajacym to byli
ci, u ktrych rozwina si rak pcherza moczowego". Innymi sowy, wszyscy byli narazeni na
ten sam poziom czynnikw rakotwrczych, ale rak rozwina si u tych, u ktrych czynnosc
watroby bya uposledzona.
Odtruwajace funkcje watroby sa trojakiego rodzaju. Pierwsza to filtrowanie krwi w
celu oddzielenia bakterii, endotoksyn i kompleksw antygen-przeciwciao powstajacych w
przewodzie pokarmowym. Prawidowo funkcjonujaca watroba potrafi oczyscic krew z 99%
bakterii i innych toksyn, zanim przedostana si ponownie do krazenia oglnego".
Druga funkcja odtruwajaca watroby to wytwarzanie i wydzielanie zci do przewodu
pokarmowego, gdzie wiaze si ona z wknami bonnika i ostatecznie ulega wydaleniu z
organizmu. Oczywiscie, jesli w naszej diecie brakuje bonnika, toksyny zawarte w zci
pozostajaw przewodzie pokarmowym i moga byc w nim wchaniane ponownie, powodujac
dodatkowe zatrucie.
Trzecia funkcja obejmuje skomplikowany proces enzymatyczny - neutralizowanie
toksyn. Ten szczeglny proces dotyczy neutralizacji skutkw dziaania substancji
chemicznych, hormonw i innych zbdnych zwiazkw. I znw zacytuj Michaela Murraya:
Istotnym efektem ubocznym caej tej dziaalnosci metabolicznej jest wytwarzanie wolnych
rodnikw w miar neutralizacji toksyn. Bez odpowiedniej obrony przed wolnymi rodnikami,
za kazdym razem, kiedy watroba neutralizuje toksyny, podlega ona jednoczesnie uszkodzeniu
przez wyprodukowane wolne rodniki".
Nastpnie Murray opisuje glutation (GSH) jako najwazniejszy antyoksydant, ktry
neutralizuje wyprodukowane wolne rodniki". Glutation skada si z trzech aminokwasw:
cysteiny, kwasu glutaminowego i glicyny. Ogromna rol w procesie odtruwania,
zachodzacym w watrobie, odgrywaja takze pierwiastki cynk i miedz oraz magnez i wazny
antyoksydant, jakim jest witamina C.
UWAGA
Glutation przyjmowany doustnie prawdopodobnie nie wpywa na zwikszenie jego poziomu w
tkankach. Jednak witamina C pomaga organizmowi w wytwarzaniu wasnego glutationu.
Syntez glutationu wspomagaj inne zwizki, jak N-acetylocysteina (NAC), glicyna i
metionina, za pomoc witaminy C. l znowu okazuje si, :e witamina C oddaje znaczne usugi
w produkcji glutationu, gdy: z wymienionych zwizkw tylko ona i NAC podnosz poziom
glutationu w tkankach. Zywnosc bogata w glutation to:
Szparagi Brukselka
Awokado Kapusta
Brokuy Orzechy woskie
Zywnosc bogata w skadniki ochraniajce komrki wtroby przed uszkodzeniem to:
Czosnek Rosliny strczkowe
Cebula Jajka
Wszystkie wymienione ni:ej produkty zawieraj du:e ilosci siarki. Jako skadnik glutationu,
jest ona bardzo wa:na dla oglnej ochrony wtroby.
Wkna rozpuszczalne w wodzie, wystpujce w otrbach owsianych, roslinach
strczkowych, jabkach i gruszkach
Brokuy, brukselka i kapusta
Karczochy, buraki, mniszek lekarski i wiele innych roslin, jak ostropest, ostry: (kurkuma),
cynamon i korzen lukrecji
Oczywiscie, bardzo wa:ne jest, aby nie uszkadzac wtroby przez nadmierne spo:ywanie
alkoholu. Pij umiarkowanie (za umiarkowane ilosci uwa:a si dwie szklanki wina lub piwa
albo okoo 60 ml mocniejszego alkoholu dziennie).
UWAGA
Sylimaryna (otrzymywana z owocw ostropestu plamistego) to zwizek chemiczny z grupy
flawonolignanw, ktry w szczeglny sposb dziaa osaniajce na komrki wtroby.
Sylimaryna zapobiega uszkodzeniu wtroby, dziaajc jako antyoksydant, i to o wiele silniej
ni: witaminy E lub C. Ponadto wzmacnia ona procesy odtruwania, zapobiegajc zubo:eniu
wtroby w glutation.
POMIDORY
Zdania na temat korzysci, jakie daje jedzenie pomidorw, s podzielone, ale jedno jest pewne
- nale:y zwrcic na nie wicej uwagi.
Pomidory, ktre s owocami rosliny o nazwie pomidor jadalny, to nadzwyczaj wartosciowe
:rdo antyoksydantw, zwaszcza karotenoidw- likopenu i beta-karotenu. Pomidory
charakteryzuj si niskim poziomem sodu, natomiast du: zawartosci witamin C i E oraz
potasu, dziki czemu mog przyczynic si do obni:enia cisnienia krwi i zapobiegac
zatrzymywaniu pynw w organizmie, chronic w ten sposb ukad sercowo-naczyniowy.
Ale niektrym ludziom jedzenie pomidorw szkodzi. Pomidor jadalny nale:y do rodziny
psiankowatych (Solanaceae) i, jak wszystkie rosliny z tej rodziny, zawiera gorzki, krystaliczny
alkaloid, ktry mo:e wywoac reakcje alergiczne i nasilic ble w zapaleniu staww. Osoby z
nawracajcymi owrzodzeniami jamy ustnej i wypryskiem powinny wykreslic pomidory z
jadospisu.
Pracujc przez wiele lat jako urolog, obserwowaem licznych pacjentw z rakiem gruczou
krokowego. Jest to niedobra choroba! Ale mo:na jej zapobiegac! Wykazano, :e pomidory i
produkty z nich wytwarzane (jak pasty i sosy pomidorowe) przeciwdziaaj powstaniu raka
gruczou krokowego. A wic, m:czy:ni, byoby mdrze zwikszyc porcje zjadanych
pomidorw.
CHOROBY UKADU SERCOWO-NACZYNIOWEGFO
Niemal poow zgonw w Stanach Zjednoczonych i w innych krajach rozwinitych
gospodarczo powoduje jedna przyczyna: choroba ukadu sercowo-naczy-niowego. Zawa
serca to gwny zabjca naszych czasw, udar mzgu - trzeci (drugie miejsce zajmuja
nowotwory zosliwe). Nazywa si je skrytymi zabjcami", poniewaz czsto pierwszy objaw
choroby jest zarazem objawem koncowym - nastpuje zgon chorego. Mozna jednak w peni
zapobiegac najbardziej niebezpiecznemu objawowi tej choroby- miazdzycy, czyli
stwardnieniu ttnic. Naprawd mozna atwo zidentyfikowac wikszosc czynnikw ryzyka
wywoujacych t wspczesna plag i w peni im przeciwdziaac.
Twoje serce bije z czstoscia okoo 100 000 razy na dob. Gdyby przez serce
przepywa ciagy strumien krwi, toczyoby ono kazdej doby 20 000 litrw krwi przez
naczynia krwionosne liczace 30 000 km. W czasie przecitnie dugiego zycia serce czowieka
uderza 2-3 miliardy razy; serce bije, a my zupenie nie zdajemy sobie z tego sprawy ani nie
zastanawiamy si, jak szybko powinno ono pracowac. Czynnosc serca jest cakowicie
samoregulujaca si i automatyczna - dopty, dopki nie dojdzie do choroby.
Jak powstaje choroba ukadu sercowo-naczyniowego? Istnieje wiele rznych
mechanizmw wpywajacych na rozwj choroby tego ukadu, ale najbardziej oczywista i
najczstsza przyczyna jest stwardnienie ttnic. Nazwa ta jest troch mylaca. Stwardnienie
naczyn polega raczej na wypenieniu ich swiata. Zmiany polegaj a na zatykaniu ttnic przez
nagromadzone w nich zogi zawierajace cholesterol, tuszcze i substancje odpadowe - tworza
one tzw. blaszk miazdzycowa. Zmniejsza to ilosc krwi przepywajaca przez naczynie, co
podwyzsza cisnienie ttnicze krwi i doprowadza ostatecznie do cakowitego zamknicia
ttnicy. Istnieje rwniez niebezpieczenstwo oderwania si czsci takiego zogu i przedostanie
si jej do mzgu, co powoduje udar mzgu, lub do naczyn wiencowych serca, co z kolei
powoduje krtkie spicie" w ukadzie kierujacym miarowa praca serca.
Pierwszy etap w procesie twardnienia ttnic polega na uszkadzaniu przez stres
oksydacyjny srdbonka wyscieajacego ttnice. Jest to proces ciagy. Gdybys wozy odcinek
zdrowej ttnicy do naczynia z woda utleniona (nadtlenek wodoru), ktra powoduje
uszkodzenie oksydacyjne, zaobserwowabys, jak rozpuszcza si srd-bonek ttnicy. Taka
zmiana - niewielki ubytek bony - sprzyja osadzaniu si wewnatrz ttnicy rznego rodzaju
substancji, zwaszcza cholesterolu.
Teraz nastpuje drugi etap procesu. Te same wolne rodniki, ktre uszkadzaja
srdbonek, uszkadzaj a rwniez lipoproteiny o maej gstosci, znane jako cholesterol LDL
(zy"). Do miejsca uszkodzenia ukad odpornosciowy wysya natychmiast komrki w celu
naprawy uszkodzenia. W efekcie powstaje duza, pkata komrka tuszczowa, okreslana jako
komrka piankowata", ktra ma tendencj do przyklejania si do sciany ttnicy zamiast
przepywac z krwia dalej. Lipoproteiny o duzej gstosci (HDL) (dobry cholesterol") reaguja
inaczej i nawet pomagaja
w usuwaniu zmian powstaych po uszkodzeniach w wyniku utleniania LDL. W
warunkach prawidowych organizm mgby dac sobie rad z LDL, ale komrki piankowate i
uszkodzony LDL zaczynaja przyklejac si do bony naczynia i wszystko blokuja.
Etap trzeci to po prostu kontynuacja opisanego procesu, co prowadzi do
nagromadzenia si warstw blaszki miazdzycowej wewnatrz ttnicy. Zmniejsza to zdolnosc
ttnic do wspomagania przepywu krwi. Gwnym motorem powodujacym przepyw krwi jest
praca serca, ale kazde naczynie krwionosne pomaga w krazeniu krwi dziki wasnemu
ruchowi pulsacyjnemu. Jesli midzy tym naczyniem a pradem krwi znajdzie si warstwa
twardej substancji podobnej do wosku, ten pulsacyjny ruch nie moze wiele zdziaac. To tak,
jakbys si poddawa masazowi otulony gruba gabka. W koncu ruchy naczyn ustaja zupenie,
poniewaz ttnice zostaja usztywnione przez swoja zawartosc.
W miar powikszania si blaszki miazdzycowej, swiato ttnicy i ilosc
przepywajacej przez nia krwi ulegaja stopniowemu zmniejszeniu. A co si stanie, kiedy
czsciowo zatkasz palcem wylot wza z woda? Wypywa z niego mniej wody, ale pod tak
duzym cisnieniem, ze mozesz zmyc wszystkie owady z przedniej szyby samochodu. To samo
dzieje si, kiedy twoje ttnice ulegna zwzeniu - przepywa przez nie mniej krwi, ale poziom
cisnienia krwi skacze pod niebo. Wpywa to na twoje serce, ktre musi teraz pracowac
szybciej, zeby dostarczyc t sama ilosc krwi, do ktrej organizm by przyzwyczajony, a takze
musi bic silniej, zeby pokonac narastajacy opr. Smutna strona tego procesu jest fakt, ze
prawdopodobnie nie bdziesz zdawa sobie sprawy, co si dzieje, dopki nie nastapi 90-
procentowe unie-droznienie ttnicy!
Co dzieje si dalej? Jesli rozpozna si objawy, zanim dojdzie do powaznego
powikania, zmiana diety i stylu zycia moze dokonac cudw i likwidowac powstae szkody.
Jesli nie, mozna pewne rodzaje niedroznosci naczyn usuwac operacyjnie, ale kazda operacja
niesie ze soba ryzyko. Najgorsze przypadki to chorzy, ktrzy nie dowiedzieli si o swojej
chorobie, zanim byo juz za pzno na ratunek.
NADCISNIENIE T]TNICZE KRWI
Nazywa si je skrytym zabjc", poniewa: codziennie, niepostrze:enie, w wielu przypadkach
anonimowo, pomau usmierca. Nadcisnienie ttnicze lub wysokie cisnienie krwi, jak si je
powszechnie nazywa, tylko w Stanach Zjednoczonych ma ponad 50 milionw ludzi. Nie
rozpoznane lub nie leczone niszczy powoli narzdy wewntrzne i mo:e prowadzic do udaru
mzgu lub zawau serca.
Ale organizm dysponuje sekretn broni do walki z nadcisnieniem krwi - koenzymem Q-10
(Co-Q-10), ktry pomaga zmniejszyc nadcisnienie. W ksi:ce HeartDi-sease andHigh Blood
Pressure (Choroba serca i nadcisnienie ttnicze krwi) Micha-el Murray wykazuje, :e u 39%
pacjentw z nadcisnieniem krwi stwierdza si niedobr tego wytwarzajcego energi enzymu.
Chocia: przyznaje, :e mechanizm dziaania
enzymu nie jest poznany, sdzi, :e kluczem jest korzystny wpyw Co-Q-10 na poziom
cholesterolu i stabilizacj scian naczyn krwionosnych dziki jego wasciwosciom
antyoksydacyjnym.
W ka:dym razie badania potwierdziy obawy licznych lekarzy - wielu ludzi nie zmienia swojej
diety, :eby skutecznie walczyc z chorob nadcisnieniow. W efekcie lekarze leczu pacjentw
powikania zwizane z chorob serca, choroby nerek i udary mzgu, wszystkie poprzedzone
wystpieniami nadcisnienia krwi. A przecie: walka z nadcisnieniem nie jest zadaniem
niewykonalnym. Mo:esz obni:yc ryzyko nadcisnienia krwi, wprowadzajc troch zmian w
swoich codziennych nawykach.
Staraj si utrzymac niedu: mas ciaa. Ka:dy dodatkowy kilogram zmusza serce do ci:szej
pracy, co podwy:sza cisnienie krwi.
Nie pal papierosw.
Unikaj nadmiernego spo:ycia alkoholu.
Wiadomo powszechnie, :e wegetarianie maj ni:sze cisnienie krwi i mniej powikan ze
strony serca ni: osoby jedzce miso. Spo:ywaj wicej potraw o niskiej zawartosci tuszczw,
w tym owoce i warzywa, ziarna zb: oraz chudy nabia.
Stosuj cwiczenia fizyczne, przynajmniej przez 4 godziny tygodniowo. Mo:na to atwo
osignc, wprowadzajc poranny lub wieczorny spacer jako czsc rutynowych czynnosci w
cigu dnia.
Zmniejszaj stresy przez uprawianie medytacji.
Nie dodawaj automatycznie soli do potraw i ogranicz dzienne spo:ycie soli do 2,4 grama
(jedna y:eczka). Stosuj srodki zastpujce sl (sproszkowana trawa morska o sonym smaku).
CZYNNIKI RYZYKA
PALENIE PAPIEROSW
Istnieje kilka czynnikw ryzyka zwikszajacych mozliwosc rozwoju choroby
sercowo-naczyniowej. Pierwsze miejsce na ich liscie zajmuje palenie papierosw. Palacze
maja 5 razy wiksza szans zachorowania na serce niz osoby niepalace. Ale osoby niepalace,
ktre przebywaja w jednym pomieszczeniu z palacymi, sa zagrozone w takim samym stopniu,
co palacze. W dymie papierosowym znajduja si tysiace zwiazkw chemicznych,
przyczyniajacych si do powstania choroby serca. Przedostaja si one z puc do strumienia
krwi, gdzie dokonuja szkodliwych zmian oksydacyjnych w bonie wewntrznej ttnic i w
cholesterolu LDL, wyzwalajac proces miazdzycowy. Palaczom radzi si przede wszystkim
zerwac z paleniem, a nastpnie przyjmowac codziennie przynajmniej jeden gram witaminy C
i 400 j.m. witaminy E. To samo dotyczy osb stale narazonych na bierne wdychanie dymu
papierosowego w pracy i w domu.
NIEUPRAWIANIE CWICZEN FIZYCZNYCH
Innym kluczowym czynnikiem ryzyka jest fizyczna bezczynnosc. Zamienilismy
aktywnosc fizyczna na emocjonalny stres. Zamiast bardzo cizko pracowac, udajemy si do
pracy i naprawd bardzo si martwimy, siedzac przed komputerami, po czym wracamy
wyczerpani do domu i zasypiamy przed ekranem telewizyjnym. Naszym najwikszym
wysikiem fizycznym moze byc zmienianie pozycji ruchomego fotela, nawet z niego nie
wstajac. Takze ten czynnik ryzyka mozna usunac w 100 procentach. Wysiek fizyczny bdzie
najlepszym remedium na stresy emocjonalne w pracy.
Wic dlaczego nie zaczynamy? Przede wszystkim dlatego, ze sadzimy, iz to bdzie za
trudne. Nie mozemy wyobrazic siebie w roli Claudii Schiffer z szerokim usmiechem na
ustach prezentujacej kostium kapielowy. W porzadku. Dla tych, ktrym nie odpowiadaja
podskoki w kostiumie kapielowym, mam dobra wiadomosc. Nie musicie tego robic.
Dwudziestominutowy spacer dookoa domu 3 lub 4 razy tygodniowo pozwoli na wykreslenie
ciebie z grupy wysokiego ryzyka. Badania wykazay, ze pod wieloma wzgldami spacer jest
rwnie skuteczny dla utrzymania zdrowia jak bieganie. Jest nawet lepszy, poniewaz,
spacerujac, nie wywierasz dodatkowego nacisku na stawy i nie grozi ci ryzyko
przetrenowania. Trzeba zaznaczyc, ze zbyt intensywne cwiczenia fizyczne powoduja
wytwarzanie w organizmie szkodliwych wolnych rodnikw. Spacer nie wymaga kosztownego
wyposazenia, specjalnego czonkostwa, krpujacych strojw, podnoszenia cizarw czy
intensywnych wysikw. Wymaga jedynie troch samodyscypliny. Druga przeszkoda wydaje
si czas. Czy nasze skargi na brak czasu potrzebnego do cwiczen fizycznych nie sa smieszne,
jesli jednoczesnie ogladamy w telewizji ulubione widowiska rozrywkowe i wszystkie szeroko
reklamowane filmy? Zawsze znajdziemy czas na to, co uwazamy za naprawd wazne. Czy
rzeczywiscie sadzimy, ze ogladanie po raz kolejny jakiegos filmu akcji jest wazniejsze niz
przeduzenie sobie zycia o dziesic lat?
Trzecia przeszkod stanowi to, ze czsto zapracowujemy si dla samej pracy i
zapominamy o rozrywkach. Wybierz sobie cwiczenia fizyczne, ktre lubisz. Najlepsze
cwiczenia to takie, ktre na pewno bdziesz wykonywac. Jesli pywanie sprawia ci radosc,
pywaj. Pomysl o wodnym aerobiku. Jesli lubisz koszykwk, zawies obrcz na scianie
garazu i wrzucaj tam pik. Gorzej, jesli lubisz krgle; to cwiczenie si nie liczy. Nalezy
uprawiac cwiczenia, w ktrych bdzie co najmniej 20 minut ruchu, a nie 2 godziny stania i 2
minuty wysiku. Mozesz tez uprawiac po trochu wszystko. Ciesz si tym. Pamitaj, ze
siedzenie w fotelu moze ci zabic. To jest naprawd kwestia podjcia decyzji i nastpnie
wytrwanie przy niej przez miesiac. Potem cwiczenia fizyczne stana si nawykiem, a dobre
nawyki sa wszak nagradzane.
OSOBOWOSC TYPU A
Jednym z czynnikw ryzyka, o ktrym wiele syszelismy w latach 70. XX wieku, jest
osobowosc typu A. Reprezentuje ja osoba, ktra za wszelka cen musi osiagnac sukces, jest
perfekcjonista, pracuje 60 godzin tygodniowo, jest bardzo stanowcza i nie rozumie, dlaczego
wszyscy nie sa do niej podobni. Chociaz rzadko zdradza swoje emocje, moze byc skonna do
wybuchw gniewu. Jest to osoba, ktra zorganizowaa sobie zycie w emocjonalnym stresie, o
ktrym mwilismy, poniewaz sadzi, ze to praca nadaje jej wartosc. Musi uzyskac sukces, bo
w przeciwnym razie czuje si bezwartosciowa. Jest pod wpywem wielkich napic. Stres
emocjonalny dotyczy nie tylko umysu. Dziaa rwniez na serce i podnosi cisnienie krwi. U
takiej osoby raczej napicie emocjonalne, a nie zablokowanie naczyn krwionosnych przez
cholesterol (chociaz i to moze rwniez wystpowac), ogranicza dopyw krwi z serca i jej
krazenie. Poniewaz ludzie z osobowoscia typu A nie zwracaja uwagi na wasne zdrowie i
wasne emocje, moga dosownie zapracowac si na smierc.
Ale to jest moja osobowosc. Wasnie taki jestem. Nie mog tego zmienic". Wrcz
przeciwnie, bracie. Jesli ludzie nie potrafia si zmieniac, niepotrzebnie prbujemy
resocjalizowac kryminalistw, a kazdy kosci, grupy AA, poradnie psychologiczne i szkoy
w caym kraju nalezy zaraz pozamykac. Zmieniamy si stale, czasami pod wpywem grupy
ludzi, z ktrymi przebywamy. Zmiana jest jedynym staym elementem zycia. Ale mozesz
wybrac okreslony kierunek tej zmiany albo tylko pynac z pradem i pozwolic na to, zeby
czynniki zewntrzne decydoway, kim jestes.
Czasami mylimy osobowosc z charakterem. Nie mozemy zmienic swego charakteru;
decyduje on o tym, jacy jestesmy. Natura obdarza nas pewnymi cechami charakteru.
Myslimy, czujemy, wybieramy. Jest to cecha natury ludzkiej. Osobowosc to suma wszystkich
przemyslen, uczuc i wyborw dotyczacych wszystkiego, co si nam zdarzyo do okreslonego
momentu naszego zycia. Charakter okresla, jacy jestesmy, osobowosc - kim si stajemy.
Poprzez nia wyrazamy swj charakter i stale si ona zmienia. Chociaz nie mozemy zmienic
przezytych doswiadczen, mozemy spojrzec na nie inaczej i dokonac wyboru, aby je
przemyslec i inaczej je odczuwac. Mozemy takze zmniejszyc ich natzenie, wprowadzajac do
nich nowe przekazy, dziki czemu przestaja one byc tak wazne, jak w okresie, kiedy je
przezywalismy. Mozemy rwniez czerpac korzysc z przeszosci, uczac si z niej nowych,
rznych rzeczy i poszerzac wasne perspektywy. Zawsze jest przed nami wybr, jak
odpowiemy na to, co jest w naszym umysle, i mozemy wybrac decyzj, ze si zmieniamy. To
charakter czyni z nas wartosciowe jednostki. Jest to zdolnosc dokonania wyboru, kim si
staniemy. Osobowosc jest po prostu wynikiem naszego charakteru.
A teraz krtko - mozesz dokonac wyboru, ze nie bdziesz juz osobowoscia typu A.
Mozesz si nauczyc wychodzic z biura o godzinie piatej. Mozesz nauczyc si mniejszego
krytycyzmu w stosunku do wasnej osoby. Mozesz nauczyc si akceptowac sprawy, ktre od
ciebie nie zaleza. Jest to sprawa wyboru, a twoje serce podzikuje, ze mu ulzyes.
Mozemy rwniez zmniejszyc grozace nam ryzyko dziki wielu zmianom, ktre
wprowadzimy do naszego odzywiania. Najwazniejsze dotycza ilosci tuszczu w diecie i
zawartosci antyoksydantw w spozywanych produktach. Ponadto musimy pamitac, ze do
choroby serca przyczynia si niski poziom magnezu i potasu. Chorzy na cukrzyc sa trzy razy
bardziej narazeni na chorob sercowo-naczyniowa, poniewaz maja nieprawidowy
metabolizm cukrw i tuszczw. Agregacja pytek krwi, tworzenie fibrynogenu i
podwyzszony poziom homocysteiny we krwi to zmiany stwierdzane w chorobie serca, ktre
rwniez mozna regulowac dieta.
PODWYZSZONY POZIOM CHOLESTEROLU
Cholesterol jest zbudowany z czasteczek protein, ktre przenosza we krwi tuszcz (w
formie trjglicerydw). Sa cztery rodzaje cholesterolu: VLDL (ang. very low-density
lipoproteins - lipoproteiny o bardzo maej gstosci), LDL (low-density li-poproteins -
lipoproteiny o maej gstosci), HDL (high-density lipoproteins - lipoproteiny o duzej gstosci)
i bardzo niebezpieczna lipoproteina A, ktra ma budow LDL, ale jest otoczona przylegajaca
do niej czasteczka biaka nazywana apolipo-proteina A. Sa to uszkodzone czasteczki LDL, o
ktrych juz mwilismy.
Sprbujmy to uproscic. Zy" jest zbyt wysoki poziom (stzenie) LDL i VLDL. LpA
to zmieniona czasteczka LDL. Tak wic do wrogw mozemy zaliczyc te trzy substancje, a
jedynym naszym sprzymierzencem pozostaje HDL. Zarwno lipoproteiny o maej, jak i o
duzej gstosci penia w organizmie wazne funkcje, ale to wasnie LDL moze byc zmieniona
przez uszkadzajacy wpyw oksydantw i przyczyniac si do powstania komrek
piankowatych", ktre dziaaja jak zabjcy.
Zadanie LDL polega na transporcie tuszczw z watroby do komrek ciaa. HDL
odprowadza tuszcze z powrotem do watroby. Cakowita ilosc wszystkich rodzajw
cholesterolu we krwi powinna wynosic okoo 200 mg/dl. Stzenie LDL powinno byc nizsze
od 130 mg/dl, HDL - wyzsze od 35 mg/dl. Cakowita ilosc przenoszonych przez nie
trjglicerydw powinna wynosic mniej niz 150 mg/dl. Jesli poziom LDL jest u ciebie za
wysoki, oznacza to zwikszenie ryzyka zawau serca i udaru mzgu. Celem wic bdzie
podwyzszenie poziomu HDL, obnizenie zas poziomu LDL.
Jak mozna to zrobic? Najszybszym sposobem zmiany rodzaju tuszczu krazacego we
krwi jest zmiana rodzaju tuszczu, ktry zjadasz. Jest to przyczyna, dla ktrej ludzie
dyskutujac tuszczach nasyconych, wielonienasyconych i jednonienasyconych. Tuszcze
nasycone powodujapodwyzszenie poziomu cholesterolu LDL, kropka! Tuszcze nasycone
atwo rozpoznac, poniewaz w temperaturze pokojowej wystpuja w stanie staym. Najgorsze
sa tuszcze do pieczenia oraz margaryna. Do tuszczw nasyconych nalezy takze ta biaa
warstewka tuszczyku wok steku z koscia. Najczsciej tuszcze nasycone sa mieszane z
nienasyconymi i w ten sposb ukrywane, dlatego nalezy dokadnie czytac etykiety na
opakowaniach produktw tuszczowych. Najlepsze oleje uzywane do celw kuchennych to
olej canola, zawierajacy najwiksza ilosc jednonienasyconych kwasw tuszczowych, i oliwa
z oliwek, ktra zajmuje wprawdzie drugie miejsce, ale ma dobry zapach i inne wartosci.
Uzywanie tych tuszczw do potraw, unikanie tuszczw do pieczenia i margaryny oraz
ograniczenie oglnej ilosci spozywanego tuszczu pozwoli na zmian twojego profilu krwi.
Innym sposobem jest uzywanie tuszczw, ktre obnizaja poziom LDL i trjgli-
cerydw. Nalezy do nich olej rybny, zawierajacy kwasy tuszczowe omega-3. Otrzymuje si
go z takich ryb, jak osos, makrela, sledz i halibut, pochodzacych z wd pomocnych
(zimnych). Najwiksza liczb chorb serca spotyka si u ludzi z najnizszym poziomem
kwasw tuszczowych omega-3. I odwrotnie, nie syszy si wiele o chorobach serca w
Japonii, poniewaz jedna poow diety stanowi tam susi, a druga - gotowane na parze
warzywa. Kwasy tuszczowe omega-3 obnizaja poziom LDL i trjglicerydw we krwi,
zmniejszaja agregacjpytek krwi i obnizaj a cisnienie krwi. Mozesz dostarczyc organizmowi
kwasy tuszczowe omega-3, jedzac wymienione ryby przynajmniej 2 razy w tygodniu lub
uzupeniajac diet olejem w postaci kapsuek. Uwaga: przy stosowaniu kapsuek moze ci si
odbijac olejem rybnym. Zapobiega temu zucie tabletki z lecytyna w czasie przyjmowania
kapsuki.
NIEKORZYSTNE ZMIANY CHEMICZNE WE KRWI
Czynniki ryzyka, ktre rwniez daje si zwalczac wasciwym odzywianiem, moga
dotyczyc zaburzen skadu chemicznego krwi. Pytki krwi to komrki odpowiedzialne za
tworzenie skrzepu krwi. W warunkach prawidowych sa one rozmieszczone rwnomiernie we
krwi, ale kiedy dochodzi do ich skupiania si (agregacji), tworza mikki zakrzep wdrujacy ze
strumieniem krwi. Jesli nie ulegnie on rozpadowi przed dojsciem do drobnego naczynia
krwionosnego, moze je zablokowac. Jest to szczeglnie niebezpieczne, jesli naczynie znajduje
si w mzgu. Zaleca si wwczas przywrcenie prawidowych wartosci frakcji cholesterolu
przez spozywanie kwasw tuszczowych omega-3 i utrzymanie wysokiego poziomu an-
tyoksydantw. Szczeglnie pozyteczny w tych zaburzeniach jest wspaniay anty-oksydant,
jakim jest czosnek, zwaszcza w postaci preparatu Kyolic. Witamina B
6
(pirydoksyna)
rwniez hamuje agregacj pytek i obniza poziom cholesterolu cakowitego we krwi.
Druga nieprawidowoscia krwi, zwiazana ze zwikszonym ryzykiem choroby ukadu
sercowo-naczyniowego, jest nadmierne wytwarzanie fibrynogenu. Fibrynogen jest to wazne
biako, biorace rwniez udzia w procesie krzepnicia krwi, ale jesli jest ono wytwarzane w
nadmiarze, powoduje zagszczenie krwi i wyzwala powstawanie blaszek miazdzycowych. I
znw cwiczenia fizyczne, czosnek, tuszcze omega-3 i witamina B
6
moga wyeliminowac ten
czynnik ryzyka.
Trzecie zaburzenie chemiczne krwi to podwyzszony poziom homocysteiny. Homo-
cysteina jest to aminokwas, powstajacy w procesie przemiany metioniny w cystein (jeden
aminokwas przemienia si w drugi). Normalnie ulega ona przemianie w cystein i jej poziom
we krwi pozostaje prawidowy, ale jesli proces ten zatrzyma si w fazie przejsciowej,
homocysteina zaczyna si gromadzic we krwi. Najczsciej spotyka si to u osb, ktre maja
za mao kwasu foliowego, witaminy B
6
(pirydoksyny) i witaminy B
12
koniecznych do
zakonczenia przemiany homocysteiny w cystein. Zwikszona ilosc homocysteiny uszkadza
bezposrednio ttnic i jej srdbonek. Nieprawidowy poziom homocysteiny spotyka si u
okoo 40% pacjentw z choroba serca. Rozwiazaniem problemu jest przyjmowanie
codziennie 400 mikrogramw kwasu foliowego, 100 miligramw witaminy B
6
i 1000
mikrogramw witaminy B
12
.
NISKI POZIOM ANTYOKSYAANTW
Niski poziom antyoksydantw zawsze wiazano ze zwikszonym ryzykiem choroby
ukadu sercowo-naczyniowego. Jak powiedzielismy, pierwotna przyczyna miazdzycy naczyn
krwionosnych polega na uszkodzeniu oksydacyjnym sciany naczyn acznie ze zmianami
cholesterolu LDL. Tkanki i komrki tuszczowe sa wrazliwe na peroksydacj lipidw, co
stwarza zapotrzebowanie na rozmaite antyoksy-danty, z ktrych najwazniejsze to witaminy E
i C, selen i karotenoidy: beta-karoten i likopen.
Byc moze witamina E jest jedynym antyoksydantem koniecznym dla zdrowia serca.
Jest ona szybko doaczana do czasteczki cholesterolu LDL i chroni j a przed uszkodzeniem
wywoanym przez wolne rodniki. Zmniejsza rwniez poziom cholesterolu LDL, zwiksza
poziom HDL, hamuje agregacj pytek krwi i wywouje rozpad nadmiaru fibrynogenu. W
celach zapobiegawczych wystarczajace sa mae dawki witaminy E, natomiast zeby skutecznie
zwalczac istniejace powikania, konieczne jest stosowanie dawek powyzej 400 j.m. dziennie.
Komrki misni gadkich" to jeszcze inny problem wiazacy si z choroba ser-cowo-
naczyniowa. Chodzi tu o nieprawidowe komrki wystpujace w scianie ttnic i aktywnosc
enzymu kinazy biakowej C. Enzym ten odgrywa gwna rol w tworzeniu owych
nieprawidowych komrek. Wykazano, ze witamina E (naturalny d-alfa-tokoferol, nie zas
syntetyczny d-1 alfa-tokoferol) zastosowana u szczurw, krlikw i ludzi blokuje kinaz
biakowa C i zapobiega powstawaniu tych nieprawidowych komrek misni gadkich.
Na podstawie poziomu witaminy E mozna atwiej przewidywac zawa serca niz na
podstawie poziomu cholesterolu. Niski poziom witaminy E prawie zawsze poprzedza
powikania ze strony serca. U 90 000 pielgniarek, ktrym podawano przez 2 lata 100 j.m.
witaminy E, stwierdzono zmniejszenie o 50% liczby zachorowan na choroby serca. Podobnie
u mzczyzn, pracujacych zawodowo w suzbie zdrowia, ktrzy przyjmowali umiarkowane
dawki witaminy E, wykazano zmniejszenie o 40% zachorowan na choroby sercowo-
naczyniowe.
Dziki swoim rznorakim wasciwosciom witamina C pozostaje najbardziej
podstawowym antyoksydantem. Nie tylko sama dziaa jako antyoksydant, ale wspomaga
rwniez dziaanie enzymw antyoksydacyjnych i regeneracj witaminy E. Zwiksza to oglne
mozliwosci antyoksydacyjne organizmu i pozwala na zmniejszenie podazy witaminy E.
Witamina C rwniez obniza poziom cholesterolu i cisnienie krwi, hamuje agregacj pytek
krwi i wzmacnia naczynia krwionosne. Potrafi rwniez zablokowac we krwi dziaanie
wolnych rodnikw, zanim zaatakuja czasteczki LDL.
Dopiero niedawno odkryto, ze karotenoidy wykazuja wasciwosci korzystne dla serca.
Wyniki sa zachcajace. Obserwowano grup 22 osb palacych i niepalacych, zachcajac ich
do jedzenia warzyw bogatych w karotenoidy: marchwi zawierajacej beta-karoten, pomidorw
z likopenem oraz fasoli, kapusty i szpinaku zawierajacych lutein. Warzywa te wnosiy do ich
diety dodatek okoo 30 miligramw karoteno-idw. Juz po 2 tygodniach poziom
karotenoidw we krwi uleg podwyzszeniu o 23% u palacych i o 11% u osb niepalacych. U
palacych stwierdza si zazwyczaj niedobr karotenoidw, wic rznica ta ma charakter
znamienny. Oznacza to podniesienie opornosci na oksydacj LDL o 14% u palacych, a o 28%
u niepalacych. Stanowi to dodatkowy orz w walce z tworzeniem si blaszek
miazdzycowych.
Rwnie wazne w zmniejszaniu ryzyka zawaha serca moga okazac si proanto-
cyjanidyny. Te bardzo silne substancje antyoksydacyjne, wystpuja w licznych produktach
zywnosciowych, ale w sprzedazy sa dostpne preparaty uzyskiwane z wyciagw z kory sosny
morskiej i nasion winogron. Uwaza si, ze dziaanie ich w zakresie neutralizacji wolnych
rodnikw jest 20-50 razy wiksze od dziaania witamin C i E. Proantocyjanidyny sa
rozpuszczalne w wodzie i dziki temu uzupeniaja dziaanie witaminy C. Udowodniono
rwniez, ze maja ochronny wpyw na scian ttnic, obnizajapoziom cholesterolu i zmniejszaj
a zogi cholesterolowe w scianach ttnic. Przecitne zalecane dawki wynosza 50-100
miligramw dziennie, ale w celach leczniczych powinno sie je zwikszyc do 200-300
miligramw dziennie.
Obecnie wielu lekarzy, w tym kardiologw, zaleca stosowanie aspiryny jako srodka
zapobiegajacego zawaowi serca. Podkresla si przeciwzakrzepowe dziaanie aspiryny, co
zmniejsza ryzyko ataku wiencowego, a stosowane dawki wynosza 300-900 miligramw
dziennie. Jednak przy tych dawkach istnieje duze niebezpieczenstwo powstania krwawiacego
owrzodzenia trawiennego. Nie wydaje si, zeby to by dobry interes, zwaszcza ze sa inne,
lepsze rozwiazania. Utrzymaniu prawidowego skadu krwi i zapobieganiu agregacji pytek
suza omwione wyzej takie naturalne substancje, jak witamina C, kwasy tuszczowe omega-
3, witamina E i zesp witamin B. Szczeglnie korzystne jest przeciwzakrzepowe dziaanie
czosnku. Osobiscie zalecam dodatkowo stosowanie wyciagu z miorzbu dwuklapowego,
poniewaz wiem, ze wspomaga on krazenie mzgowe oraz mikrokrazenie obwodowe. Zamiast
dziaac bezposrednio na krew, wspomaga rozkurcz naczyn krwionosnych i zwiksza przepyw
krwi.
Jestesmy w stanie kontrolowac kazdy aspekt choroby serca. Tak, bdzie to wymagao
od ciebie zmian stylu zycia, ale cz jest wart styl zycia, jesli trzeba za niego zapacic zyciem?
Uwazam, ze musisz dokonac tych zmian.
WARZYWA A JEDZENIE MI]SA
Nie musisz koniecznie stac si wegetarianinem, :eby si zdrowo od:ywiac, ale coraz wicej
dowodw naukowych wskazuje, :e bdziesz czu si lepiej, jesli befsztyk czy hamburger stanie
si raczej wyjtkiem ni: regu w twoim jadospisie. Dieta bogata w owoce i warzywa
odgrywa znaczc rol w ograniczeniu podstawowych przyczyn zgonw. Jednak mimo :e
przewa:aj dowody o korzysciach diety bez misnej, lepszej ni: dieta przeadowana
tuszczami zwierzcymi, nie oznacza to, :e musisz cakowicie wykreslic miso ze swojego
jadospisu. Pamitaj jednak, :e miso nie chroni twojego organizmu, a przy tym powoduje
pewne szkody, natomiast twoim wiernym sojusznikiem w walce z chorob pozostaj owoce i
warzywa. A oto cztery gwne przyczyny, niektre scisle zwizane ze spo:ywaniem
czerwonego misa, przemawiajce na korzysc diety bogatej w owoce i warzywa.
Choroba serca. Od dwudziestu lat naukowcy zalecaj diet bogat w warzywa i owoce ze
wzgldu na nisk zawartosc w niej cholesterolu i tuszczw nasyconych. Prowadzone
rwnolegle badania wykazuj ponadto, :e rozpuszczalne wkna bonnika zawarte w
jczmieniu, owsie, grochu i fasoli aktywnie obni:aj poziom cholesterolu.
Rak. Jesli ju: zupenie nie mo:esz odzwyczaic si od rosyjskiej ruletki z paleniem papierosw,
zabezpiecz si przynajmniej spo:ywaniem du:ej ilosci owocw i warzyw. Pozwoli to na
ograniczenie nie tylko ryzyka zachorowania na raka puc, ale rwnie: zmniejszy zapadalnosc
na inne rodzaje nowotworw zosliwych, jak rak :odka, jamy ustnej, gruczou krokowego,
ukadu pokarmowego i jelita grubego. Badanie przeprowadzone przez Wydzia Medyczny
Uniwersytetu Harvarda, obejmujce grup 50 000 m:czyzn, wykazao, :e m:czy:ni, ktrzy
jedz czerwone miso 5 razy w tygodniu, choruj 4 razy czsciej na raka jelita grubego w
porwnaniu z m:czyznami, ktrzy jedz czerwone miso raz w miesicu. W tym samym
badaniu stwierdzono, :e m:czy:ni jedzcy miso codziennie byli 2 razy bardziej zagro:eni
powstaniem raka gruczou krokowego w porwnaniu z m:czyznami, ktrzy nie jedli misa
regularnie.
Zanieczyszczenie wody i powietrza. Mo:esz w to wierzyc lub nie, ale miso wpywa posrednio
na zanieczyszczenie naszego srodowiska. Poza wszystkimi srodkami chemicznymi,
pestycydami i innymi truciznami dostajcymi si do wody pitnej i uwalnianymi do powietrza,
ktrym oddychamy, do wody dostaj si rwnie: odpady z terenw hodowlanych, fabryk
drobiu i innych zakadw su:cych produkcji zwierzcej. Ponadto ocenia si, :e w atmosferze
ziemskiej znajduje si 30 milionw ton metanu - gazu stanowicego jeden z gwnych
czynnikw sprzyjajcych globalnemu wzrostowi temperatury, wydostajcego si z nawozw
zwierzcych i skadowisk odpadw.
Bezpieczna zywnosc. Nie ma co do tego :adnych wtpliwosci - jedzenie misa stanowi dla
ciebie wiksze ryzyko ni: posiek skadajcy si ze zdrowych owocw i warzyw. W
rzeczywistosci niektre najgro:niejsze dla czowieka choroby s skutkiem jedzenia pokarmw
zwierzcych. Woowina, prawdopodobnie najczsciej je-
dzone miso w Stanach Zjednoczonych, stanowi najczstsze :rdo bakterii Esche-richia coli.
Poza tym nieprawidowo przygotowany drb jest dobr po:ywk d la bakterii Salmonella i
Campylobacter. Te zarazki, gro:ne dla czowieka i zwierzt, mog znajdowac si rwnie: w
surowych warzywach i owocach, ale najczsciej wykrywa si je w drobiu. Nawet owoce
morza", jesli s ska:one lub nieodpowiednio przygotowane, mog byc przyczyn powa:nej
choroby.
CUKRZYCA
Ktos mgby si zdziwic, dlaczego omawia si cukrzyc w ksiazce o superan-
tyoksydantach. Sa dwie przyczyny. Pierwsza - to fakt, ze uszkodzenie przez wolne rodniki
komrek beta, produkujacych insulin, uwaza si za gwna przyczyn cukrzycy. Druga - to
mozliwosc ogromnego zmniejszenia powikan cukrzycy dziki zastosowaniu
antyoksydantw.
Cukrzyca polega na przewlekym zaburzeniu metabolizmu wglowodanw, tuszczw
i biaek, objawiajacym si podwyzszeniem poziomu cukru we krwi na czczo. Ponadto
cukrzyca przyczynia si do znacznego wzrostu zagrozenia choroba serca, udarem
naczyniowym mzgu, choroba nerek i tzw. neuropatia cukrzycowa, ktra polega na
powaznym uszkodzeniu czynnosci nerww.
W cukrzycy trzustka nie wydziela dostatecznej ilosci insuliny albo komrki ciaa staja
si oporne na dziaanie insuliny, przez co cukier z krwi nie moze przedostac si do komrek i
powstaja powazne powikania.
Obecnie na swiecie rosnie liczba chorych na cukrzyc (w Stanach Zjednocznych jest
w przyblizeniu 5 milionw chorych na cukrzyc, liczb zas osb z nie rozpoznana cukrzy-ca
ocenia si na dalsze l0 milionw). Siane sadwa podstawowe rodzaje cukrzycy: typ Ijest to
cukrzyca insulinozalezna, wystpujaca gwnie u dzieci i modziezy, typ II to cukrzyca
insulinoniezalezna, na ktra choruja przewaznie osoby w wieku powyzej 40 lat.
Objawy sa z reguy takie same; do klasycznych objaww cukrzycy nalezy czste
oddawanie moczu, nadmierny apetyt i nadmierne pragnienie. Inne to pogorszenie widzenia,
swiad skry, zmczenie, powolne gojenie si ran i zakazenia skry oraz mrowienie i
drtwienie stp. Na cukrzyc moga takze wskazywac przewlekajace si objawy
grypopodobne, utrata wosw na skrze ng, nadmierny wzrost wosw na skrze twarzy i
pojawianie si ztych kpek (okreslanych jako ztaki) na skrze ciaa. Pierwszym objawem
cukrzycy u mzczyzn moze byc zapalenie zodzi i napletka. Nie rozpoznana cukrzyca w
sposb tragiczny doprowadza u milionw osb do utraty wzroku, a powikania cukrzycy
stanowia jedna z gwnych przyczyn zgonw w Stanach Zjednoczonych. Do wykrycia
cukrzycy, pozornie bez-objawowej, wystarczy zwyke badanie cukru w moczu.
Dokadna przyczyna cukrzycy I typu nie jest znana. Przyjmuje si obecnie, ze
przyczyn moze stanowic uszkodzenie komrek beta trzustki, produkujacych
insulin, z jednoczesnym uposledzeniem ich zdolnosci do regeneracji. W cukrzycy
typu I ukad odpornosciowy organizmu w sposb oczywisty atakuje trzustk. Ta choroba
autoimmunologiczna jest scisle zwiazana z wolnymi rodnikami, ktre uszkadzaja komrki
beta trzustki.
90% chorych ma typ II cukrzycy - cukrzyc insulinoniezalezna. W tej grupie poziom
insuliny jest podwyzszony, co wskazuje na utrat przez komrki wrazliwosci na insulin.
Otyosc stanowi tutaj czynnik sprzyjajacy chorobie, poniewaz 90% pacjentw z tym typem
cukrzycy wykazuje nadwag. Bardzo wazne jest, ze osiagniciu prawidowej masy ciaa
towarzyszy normalizacja poziomu cukru we krwi u wikszosci tych pacjentw.
ZMIANY BIOCHEMICZNE
Dwie wazne uwagi. Pierwsza dotyczy glikozylacji, czyli wiazania si glukozy z
proteinami, co prowadzi do zmian struktury i czynnosci biaek organizmu. U chorego z
cukrzyca nastpuje nadmierna glikozylacja biaka czerwonych krwinek, soczewek oka i
osonek mielinowych otaczajacych komrki ukadu nerwowego. Glikozylacja nie jest
zjawiskiem korzystnym.
Druga dotyczy wytwarzania w cukrzycy sorbitolu, posredniego produktu metabolizmu
glukozy. Powstaje on w komrce w wyniku dziaania enzymu reduktazy aldozowej. U osb
zdrowych sorbitol tworzy si takze, ale szybko ulega przemianie we fruktoz, inny cukier
prosty, co pozwala na wydalanie go z komrki. Jednak u chorych na cukrzyc, czsto
majacych wysoki poziom cukru we krwi, sorbitol gromadzi si w komrce, przyczyniajac si
w duzym stopniu do powikan cukrzycy. Nastpujace choroby wiaza si scisle z cukrzyca:
miazdzyca naczyn krwionosnych, neuropatia cukrzycowa, retinopatia cukrzycowa, nefropatia
cukrzycowa (choroba nerek) i owrzodzenia stp na tle cukrzycy.
Chorzy na cukrzyc sa obciazeni potrjnym ryzykiem przedwczesnej smierci z
powodu stwardnienia ttnic w porwnaniu z osobami nie chorujacymi na cukrzyc. Dlatego
tak bardzo wazne jest zmniejszanie tego ryzyka przez zapobieganie miazdzycy. Omwiono to
w podrozdziale Choroby ukadu sercowo-naczyniowego", s. 61.
Bardzo czste niekorzystne objawy towarzyszace cukrzycy to zaburzenie czynnosci
nerww obwodowych z towarzyszacym mrowieniem, drtwieniem i blem oraz osabieniem
misni. Neuropatia cukrzycowa moze rwniez uszkadzac czynnosc serca (wywoujac
niemiarowosc), przewodu pokarmowego, pcherza moczowego; jest ona czsta przyczyna
impotencji u mzczyzn. Badania wykazuja, ze neuropatia cukrzycowa spowodowana jest
nagromadzeniem w komrkach sorbitolu.
Retinopatia cukrzycowa jest bardzo powaznym schorzeniem oczu, ktre doprowadza
do slepoty. W Stanach Zjednoczonych jest ona gwna przyczyna utraty wzroku.
Cukrzycowe uszkodzenie nerek (nefropatia) jest to na nieszczscie czste powikanie
cukrzycy i gwna przyczyna zgonw w tej chorobie.
Owrzodzenia stp na tle cukrzycy sa takze powaznym problemem. Gwna przyczyn
tego powikania stanowi utrata dopywu krwi do konczyn i towarzyszaca utrata czucia z
powodu obwodowej neuropatii. Zgorzel stp u chorych z cukrzyca wystpuje 20 razy czsciej
niz w normalnej populacji. Wasciwe postpowanie moze jednak zapobiec powstaniu
owrzodzen. Nalezy unikac zranien stp i nie palic papierosw. Zadbanie o wygodne obuwie,
utrzymywanie stp suchych, w czystosci i cieple zapobiega powstawaniu owrzodzen. Palenie
papierosw powoduje zwzenie obwodowych naczyn krwionosnych i zmniejszenie dopywu
do nich krwi, co w efekcie daje zgorzel i czsto powoduje koniecznosc amputacji chorej
konczyny.
WITAMINY I SKADNIKI MINERALNE
Ze wszystkich substancji, ktrymi nalezy uzupeniac diet w cukrzycy, najwazniejszy
jest chrom. Wiele badan klinicznych poswiconych cukrzycy wykazao, ze wspomagajace
dawki chromu w diecie obnizaja poziom cukru we krwi na czczo, poprawiaja tolerancj
glukozy, obnizaja poziom insuliny, cakowitego cholesterolu i kwasw tuszczowych,
natomiast podnosza poziom cholesterolu HDL dobrego". Niedobr chromu moze byc
podstawowym czynnikiem przyczyniajacym si u duzej liczby Amerykanw do zaburzen
poziomu cukru we krwi w cukrzycy i do hipoglikemii (niski poziom cukru we krwi). Sa
liczne dowody potwierdzajace, ze w Stanach Zjednoczonych wystpuje znaczny niedobr
chromu.
Chociaz oficjalne dawki nie zostay ustalone, osobiscie uwazam, ze 200-400
mikrogramw soli chromowej kwasu pikolinowego dziennie jest konieczne dla wyrwnania
poziomu cukru. Nalezy oczywiscie regularnie badac poziom cukru we krwi i zasigac rady
swojego lekarza.
SZCZEGLNA ROLA WITAMINY C
Witamina C jest transportowana do komrki w poaczeniu z insulina. Dlatego chorzy
na cukrzyc czsto maja braki wewnatrzkomrkowej witaminy C i mimo niekiedy
prawidowej zawartosci witaminy C w diecie wielu chorych na cukrzyc ma niedobr tej
witaminy. Ten ukryty przewleky niedobr witaminy C prowadzi do licznych, juz
omawianych, powikan, jak schorzenia naczyn krwionosnych, wzrost poziomu cholesterolu
(wiazacy si z miazdzyca) oraz do znacznego uposledzenia ukadu odpornosciowego.
Wazny jest fakt, ze bardzo duze dawki witaminy C (co najmniej 2000 miligramw
dziennie) skutecznie zmniejszajailosc niebezpiecznego sorbitolu nagromadzonego w
komrkach krwinek czerwonych u chorych na cukrzyc. Pamitajmy, ze gromadzenie si
sorbitolu powoduje liczne powikania cukrzycy, zwaszcza zaburzenia oczu i nerww.
NIACYNA I AMID KWASU NIKOTYNOWEGO
Niacyna (witamina B
3
albo kwas nikotynowy) nie jest antyoksydantem jak chrom, ale
odgrywa wazna rol w tolerowaniu przez organizm glukozy. Stanowi wic niezbdny
skadnik odzywczy w leczeniu schorzen polegajacych na zaburzeniu poziomu cukru we krwi,
takich jak cukrzyca i hipoglikemia. Stwierdzono, ze uzupenianie witaminy B
3
w diecie
chorych na cukrzyc daje wiele korzysci (nie nalezy jednak przekraczac dawki 100 mg
dziennie).
WITAMINY B
6
J B
12

Uzupenianie witaminy B
6
(w dawce 50-100 mg dziennie) w cukrzycy ma duze
znaczenie dla ochrony przed powstaniem neuropatii, czyli powikan w obrbie ukadu
nerwowego. Podobnie skuteczne w zwalczaniu neuropatii cukrzycowej jest podawanie
witaminy B
12
. Stosuje si doustnie dawki 1000-3000 mikrogramw dziennie. Moze byc
rwniez konieczne podawanie witaminy B
12
w zastrzykach.
WITAMINA E
Jak juz mwiono, witamina E jest silnym i waznym antyoksydantem. Chorzy na
cukrzyc wykazuja zwikszone zapotrzebowanie na witamin E. Wspomaga ona dziaanie
insuliny i ma wiele innych korzystnych wasciwosci. Zaleca si stosowanie witaminy E w
dawkach dziennych 800-1200 j.m.
Uzupenianie witaminy E w diecie chorych na cukrzyc zmniejsza oglny stres
oksydacyjny i wpywa na znaczne ograniczenie powikan w tej chorobie. Uwaza si rwniez,
ze witamina E pozwala zapobiegac cukrzycy. W pewnym badaniu klinicznym stwierdzono, ze
osoby z niskim poziomem witaminy E we krwi byy czterokrotnie bardziej zagrozone
wystapieniem u nich cukrzycy.
CYNK
Cynk jest silnym antyoksydantem, a takze pierwiastkiem nadzwyczaj waznym dla
caego metabolizmu insuliny. Ma dziaanie ochronne - zapobiega uszkodzeniu komrek
trzustki. U chorych na cukrzyc dochodzi do nadmiernego wydalania duzych ilosci cynku, co
wymaga uzupeniania go w diecie. Cynk wpywa regulujace na poziom insuliny w obu typach
cukrzycy i sprzyja gojeniu ran, co jest szczeglnie wazne u chorych na cukrzyc.
ZYWNOSC ZAWIERAJCA CYNK
Dro:d:e piwne
Ostrygi
Drb
Owoce morza"
Fasola
Pestki (nasiona) dyni
Grzyby
Pestki (nasiona) sonecznika
Lecytyna sojowa
Miso
Miso jagnice
Morszczyn
Nasiona soi
Orzechy pkan
Rosliny strczkowe
Ryby
Sardynki
Wtroba
Ziarna zb:
Ztka jaj
ROSLINY ZAWIERAJjCE CYNK:
Chmiel zwyczajny
Dzika r:a (owoce)
Lucerna siewna
opian wikszy (korzen)
Mniszek lekarski
Ostropest plamisty
Papryka cayenne
Swietlik kowy
Tarczyca (Scutellaria)
Zalecana dzienna dawka cynku w postaci pikolinianu cynku wynosi 30-50
miligramw dziennie. Pamitaj jednak, ze stosowanie cynku w dawce przekraczajacej 100
miligramw dziennie moze spowodowac osabienie odpornosci i dziaac niekorzystnie.
FLAWONOIDY ANTYOKSYDANTY
Flawonoidy sa bardzo skuteczne w leczeniu cukrzycy. Kwercetyna wyzwala
wydzielanie insuliny i razem z innymi flawonoidami hamuje gromadzenie si sor-bitolu w
tkankach i krwi. Flawonoidy podwyzszaja wewnatrzkomrkowy poziom witaminy C, co
przeciwdziaa nieprawidowemu przenikaniu pynw do tkanek i powstawaniu wynaczynien
podskrnych oraz, co moze najwazniejsze, wzmacniaja ukad odpornosciowy.
Chorzy na cukrzyc powinni zwikszyc ilosc flawonoidw w diecie i przyjmowac
wyciagi z roslin bogatych we flawonoidy, jak wyciag z czarnych jagd lub z nasion
winogron. Ja sam przyjmuj codziennie 200 mg wyciagu z nasion winogron.
Czosnek i cebula wykazuja wasciwosci obnizania poziomu cukru we krwi. Uwaza
si, ze powodujato zawarte w nich zwiazki siarki. Te dwie rosliny z rodziny liliowatych poza
obnizaniem poziomu cukru we krwi maja jeszcze dodatkowo korzystne dziaanie w cukrzycy,
gdyz wzmacniaj a odpornosc, obnizaja poziom cholesterolu we krwi i usuwaja z krwi
zanieczyszczenia, co ma duze znaczenie w zapobieganiu powikaniom tej choroby.
CWICZENIA FIZYCZNE
Na zakonczenie trzeba podkreslic, ze kazdy program leczenia cukrzycy powinien
uwzgldniac wazne cwiczenia fizyczne. Aktywnosc fizyczna zwiksza wrazliwosc na
insulin, a jednoczesnie zmniejsza zapotrzebowanie na insulin. Towarzyszy temu poprawa
tolerancji glukozy, a ponadto wykazano, ze dziki cwiczeniom fizycznym obniza si poziom
cakowitego cholesterolu i trj glicerydw we krwi, natomiast podwyzsza poziom
cholesterolu HDL (dobrego"). Cwiczenia fizyczne sprzyjaja chudniciu u chorych z
nadwaga.
Wreszcie cwiczenia te zwikszaja zawartosc chromu w tkankach i wychwytywanie
insuliny u chorych z cukrzyca insulinozalezna. Mozna wnioskowac, ze liczne korzysci
zwiazane z uprawianiem cwiczen fizycznych sa bezposrednio zwiazane z usprawnieniem
metabolizmu chromu.
JASKRA
Jaskra moze wystpowac w postaci ostrej i przewlekej. Postac ostra stanowi
prawdziwy przypadek nagy w medycynie - dochodzi do szybkiego wzrostu cisnienia srd-
ocznego (wewnatrzgakowego) w gace ocznej najczsciej w jednym oku. Pojawia si bardzo
silny pulsujacy bl oka i pogorszenie widzenia. Zrenica rozszerza si, az staje si sztywna,
dopki nie zmniejszy si cisnienie srdoczne. Do czstych objaww naleza rwniez nudnosci,
wymioty oraz oglne bardzo ze samopoczucie.
Czsciej wystpuje przewleka postac jaskry. Do wzrostu cisnienia srdoczne-go
dochodzi tu stopniowo, przy czym w poczatkowym okresie choroby moga nie wystpowac
zadne objawy. Dlatego w celu rozpoznania konieczne jest regularne mierzenie cisnienia
srdocznego. W chorobie tej dochodzi do stopniowej utraty wzroku, najczsciej w
obwodowym polu widzenia, co przejawia si tzw. widzeniem lunetowym (tunelowym).
Jaskra powstaje wwczas, kiedy powstawanie cieczy wodnistej oka jest wiksze niz
jej odpyw. Wywouje to wzrost cisnienia srdocznego. Prawidowe cisnienie srdoczne
wynosi 10-20 mm Hg. W lekkich i sredniocizkich przypadkach przewlekej jaskry cisnienie
to moze wzrastac do 40 mm Hg. W przypadkach ostrej jaskry moze byc nawet wiksze od 40
mm Hg.
W Stanach Zjednoczonych okoo 2 milionw ludzi choruje na jaskr, przy czym wielu
z nich nawet nie zdaje sobie z tego sprawy. 90% cierpi na postac przewleka, co sprawia, ze
niewielu lekarzy rodzinnych widziao kiedykolwiek przypadek ostrej jaskry. Jaskra jest
gwna przyczyna utraty wzroku u dorosych.
Uwaza si, ze przyczyna zmian chorobowych w jaskrze jest nieprawidowy skad i
budowa podstawowych struktur oka zozonych z kolagenu, ktry jest gwnym biakiem
organizmu, acznie z okiem. Zmiany chorobowe prowadza do zablokowania odpywu cieczy
wodnistej oka, w wyniku czego wzrasta cisnienie srdoczne.
Wiele waznych antyoksydantw ma bardzo korzystny wpyw na zapobieganie i
zwalczanie jaskry. W utrzymaniu odpowiedniego skadu kolagenu nadzwyczaj wazna rol
peni witamina C.
W leczeniu chorych z jaskra o umiarkowanym przebiegu wystarcza czasami
zastosowanie witaminy C doustnie w dawce 2000 mg dziennie. W przypadkach cizkich
moga byc konieczne znacznie wiksze dawki (nawet 25-50 gramw dziennie). Niekiedy
wskazane jest podawanie witaminy C dozylnie.
Bioflawonoidy, zwaszcza proantocyjanidyny, wystpujace w owocach takich roslin
jak borwka czarna (czarne jagody), wspomagaja prawidowy metabolizm kolagenu i
zwikszaja skutecznosc witaminy C, dziki czemu, zapobiegajac szkodom wywoywanym
przez wolne rodniki, wspdziaaja w zachowaniu prawidowego stanu kapilarw i stabilnosci
kolagenu tworzacego substancj midzykomrkowa. Zalecana dawka wyciagu z czarnych
jagd wynosi 80 miligramw 3 razy dziennie.
Wykazano, ze bioflawonoid rutyna zawarty w owocach cytrusowych rwniez obniza
cisnienie srdoczne.
W leczeniu jaskry skuteczny okaza si wyciag z miorzbu dwuklapowego (Ginkgo
biloba) -jego preparaty standardowe zawieraja 24% flawonoglikozydw. Stosuje si dawki
40-80 miligramw 3 razy dziennie.
Przypadki przewlekej jaskry leczono takze skutecznie przez zwalczanie alergii
pokarmowych. W jednym z badan klinicznych prowadzonych w grupie liczacej 100
pacjentw ekspozycja na alergeny pokarmowe lub srodowiskowe wykazaa natychmiastowy
wzrost cisnienia srdocznego, oprcz innych typowych objaww uczulenia. Jest oczywiste, ze
w przypadku rozpoznania jaskry nalezy przeprowadzic badanie rwniez w kierunku alergii
pokarmowej.
ZACMA (KATARAKTA)
Zacma jest czstym powikaniem wystpujacym w procesie starzenia si. Dochodzi w
niej do powstania mtnych osadw w normalnie przezroczystej soczewce oka. W niektrych
przypadkach zacma jest niewielka, narasta powoli i nie stwarza wikszych problemw, ale u
wielu osb powiksza si, zajmujac cae pole widzenia, i doprowadza ostatecznie do slepoty.
Postpowanie lecznicze polega na odczekaniu do czasu, kiedy zmiana jest juz rozlega, i
wwczas usuwa si zmieniona soczewk chirurgicznie. Leczenie laserem nie jest jeszcze
mozliwe. Po usuniciu soczewki wszczepia si soczewk sztuczna. Zacma wykazuje
tendencj do nawrotw w ciagu kilku lat, a leczenie chirurgiczne zwiksza ryzyko
zwyrodnienia plamki ztej.
Niestety, w wikszosci klinik, zajmujacych si leczeniem zacmy, mwiono mi, ze
przyczyna tej choroby nadal nie jest znana. Jest to cakowita nieprawda. Zacm wywouja
uszkodzenia spowodowane przez wolne rodniki. Tak jak ustaje produkcja melatoniny wraz z
wiekiem, rwniez systemy obronny i antyoksydacyjny nie sa juz tak skuteczne, a uszkodzenie
oksydacyjne oczu nie byo przedmiotem badan.
Dziaanie wolnych rodnikw jest wywoane najczsciej przez palenie papierosw,
cukrzyc, ekspozycj na promieniowanie (rwniez swiato soneczne) oraz stosowanie
pewnych lekw, np. kortyzonu.
Zachodzace tu utlenianie okreslono dokadnie jako peroksydacj lipidw. Na og nie
pamitamy, ze soczewka oka zawiera tkank tuszczowa, ale w rzeczywistosci ma ona
tuszczowa otoczk zewntrzna. W rozdziale 5 o enzymach antyok-sydacyjnych opisano, na
czym polega peroksydacja lipidw, a na razie przyjmijmy, ze do pozbycia si szkodliwego
nadtlenku wodoru potrzebny jest glutation. Charakterystyczne jest to, ze pacjenci z zacma
wykazuja znamiennie nizszy poziom glutationu we krwi. Oznacza to, ze nadtlenek wodoru,
ktry jest normalnym produktem ubocznym przemian zdrowych komrek, przylega do
soczewki oka i zabiera z niej potrzebne dla siebie elektrony, co powoduje uszkodzenie
soczewki.
Ale to jeszcze nie wszystko. Nadtlenek wodoru uszkadza rwniez DNA komrek
soczewki w momencie przed ich podziaem. Oznacza to, ze nowe komrki nie sa doskonaa
kopia komrek macierzystych. Sa troch wiksze od nich i nieregularne. Traca wasciwosc
reagowania na bodzce wzrostowe i zdolnosc podziau. W miar upywu lat i dalszych zmian
dochodzi do znieksztacenia i zmtnienia soczewki, na powierzchni ktrej gromadza si
uszkodzone komrki.
Nie jest mozliwe odwrcenie patologicznych zmian u osoby, u ktrej juz powstaa
zacma - przynajmniej w ciagu najblizszych piciu lat. Dlatego musimy skupic si na
dugofalowym zapobieganiu zacmie, a w tej dziedzinie mozemy wiele dokonac. Powiedziano
juz, ze czsc problemu stanowi obnizony poziom glutationu. Do jego zwikszenia konieczny
jest selen - pierwiastek niezbdny do wytwarzania glutationu. Potrzebne bda rwniez
uzupeniajace dawki melatoniny, ktra dziaa jako antyoksydant oraz regulator innych
antyoksydantw. Uzupenianie nalezy rozpoczac w wieku midzy 40. a 55. rokiem zycia, na
dugo, zanim zacma stanie si rzeczywistym zagrozeniem.
W pewnym badaniu klinicznym nie potwierdzono znaczenia witaminy C, ale okres
obserwacji by zbyt krtki. Bardziej przekonujace wyniki badania, w ktrym prowadzono
obserwacje w grupie 247 kobiet w wieku od 56 do 71 lat przez 10-12 lat, opublikowano w
American Journal of Nutrition" w pazdzierniku 1977 roku. U kobiet, ktre przyjmoway
codziennie witamin C przez 10 lat, stwierdzono o 77% mniej przypadkw wczesnej zacmy i
o 83% mniej przypadkw stanu zaawansowanej zacmy. U kobiet przyjmujacych witamin C
przez krtszy okres nie stwierdzono rznic statystycznych. Oznacza to, ze musimy stosowac
srodki chroniace nas przed choroba na dugo, zanim si ona rozwinie - nawet jesli nie
zauwazymy zadnych objaww choroby.
Witamina E jest rwniez bardzo pomocna w zapobieganiu zacmie, podobnie jak w
ochronie tkanki tuszczowej w caym organizmie. W niedawno przeprowadzonym badaniu
klinicznym (Ophthalmology", maj 1998) wykazano, ze osoby przyjmujace multiwitaminy
zmniejszaja o jedna trzecia ryzyko powstania zacmy. To dobrze, ale ci, ktrzy stosuja
systematycznie uzupeniajace dawki witaminy E zmniejszaja to ryzyko do poowy! To juz
lepiej. Witamina E jest rozpuszczalna w tuszczach i przenika nie tylko do torebki soczewki,
ale takze do jej komrek i osonek jader komrkowych, przez co chroni komrki przed
uszkodzeniem. Jest zupenie mozliwe, ze gwna rola witaminy C polega na odnawianiu
utlenionej witaminy E i zwikszaniu jej zapasu dla ochrony oczu.
Stwierdzono, ze w ochronie antyoksydacyjnej soczewek dziaaja skutecznie dwa
flawonoidy. Sa to kwercetyna i kwercetryna, wystpujace razem w kompleksie
antyutleniajacym piknogenolu. Flawonoidy te blokuja dziaanie enzymu reduk-tazy
aldozowej, ktra bierze udzia w powstawaniu zacmy.
Zapobieganiu zacmie suzy przejcie programu stosowania uzupeniajacych dawek
antyoksydantw i konsekwentne jego realizowanie. Nie istnieje zadne krtkotrwae leczenie.
Zacma rozwija si w ciagu wielu lat, objawia si przewaznie u osb w wieku 50-60 lat,
dlatego konieczne jest stosowanie srodkw zapobiegawczych przez cae lata, zanim
powstanie choroba. Jest to program standardowy i obejmuje przyjmowanie witaminy C,
witaminy E, selenu i piknogenolu albo wyciagu z nasion winogronowych. Zaleca si takze
stosowanie melatoniny, ktra opznia efekty starzenia si i polepsza stan zdrowia w starszym
wieku.
ZWYRODNIENIE PLAMKI ZTEJ
20% ludzi w wieku ponad 65 lat traci cakowicie lub czsciowo wzrok w wyniku
zwyrodnienia plamki ztej. 37% zyjacych ponad 75 lat traci wzrok na skutek tej choroby.
Oznacza to, ze sposrd 30 milionw Amerykanw, majacych obecnie ponad 65 lat, 6-11
milionw straci wzrok w ciagu nastpnych kilku lat z powodu zwyrodnienia plamki ztej.
Co to za choroba? Plamka zta to czsc siatkwki, gdzie skupiaja si promienie
swietlne po przejsciu przez soczewk i gak oczna. Sa dwa rodzaje zmian zwyrodnieniowych
zachodzacych w tej czsci siatkwki. Pierwszy - to uszkodzenie lub brak pigmentu siatkwki
przepuszczajacego swiato, zwaszcza purpury wzrokowej. W takim przypadku swiato
dochodzace do plamki uszkadzaja bezposrednio i wywouje w komrkach plamki
uszkodzenia przez wolne rodniki wyzwolone promieniowaniem. Drugi rodzaj zmian
chorobowych to rozrost naczyn wosowatych (kapilarw) wok siatkwki. Naczynia te moga
byc zrdem przesiku, ktry powoduje odklejanie siatkwki od warstw podtrzymujacych. W
przypadku krwawienia tworzy si tkanka bliznowata, ktra znieksztaca powierzchni
siatkwki i stopniowo blokuje prawidowy przepyw impulsw nerwowych. Pierwsze objawy
choroby to zmniejszenie ostrosci wzroku i znieksztacenie zarysw przedmiotw. W miar
postpu choroby obraz ogniskuje si bardziej na tkance bliznowatej niz na nerwowej, a
widzenie centralne zostaje ograniczone, az dochodzi do cakowitej utraty wzroku.
Podstawowa przyczyna zwyrodnienia plamki jest peroksydacja lipidw, podobnie jak
w zacmie. Wiemy o tym na podstawie badania u osb z tym zwyrodnieniem profilu krwi,
ktry wykazuje u nich bardzo niski poziom selenu i glutationu, wysoki zas glutationu
utlenionego. Oznacza to, ze cay glutation wyprodukowany przez organizm zosta zuzyty do
zwalczania nadtlenku wodoru, a jednoczesnie brak jest selenu dla dokonania przemiany
glutationu w jego postac uzyteczna. System antyoksydacyj-ny tych pacjentw uleg
zaamaniu. W takim przypadku nadtlenek wodoru (dziaa tu rwniez tlen singletowy) atakuje
sciany naczyn wosowatych (kapilarw) i wysci-k siatkwki bogata w kwasy tuszczowe,
doprowadzajac do ich uszkodzenia. Jest bardzo prawdopodobne, ze kapilary rozrastaja si
poza swoje prawidowe granice na skutek mutacji wywoanych uszkodzeniem oksydacyjnym
DNA. W wyniku tych zmian dochodzi do krwawienia pod warstwa siatkwki.
Jedynym skutecznym leczeniem tych zmian jest zastosowanie lasera do zniszczenia
naczyn wosowatych, ale czsto odrastaja one ponownie i stan chorego wcale si nie
poprawia.
Zadna terapia zywieniowa nie jest w stanie usunac tkanki bliznowatej, kiedy juz si
ona wytworzy, ale mozemy zmniejszyc ryzyko wystapienia zmian zwyrodnieniowych w
kapilarach. Wymaga to zastosowania specjalnych antyoksydantw. W schorzeniu tym
witaminy A, C i E niewiele pomoga. Okreslone antyoksydanty dziaaja skutecznie tylko na
pewne narzady lub tkanki i aby uzyskac korzystny efekt, musimy zastosowac te wasciwe.
W celu uzupenienia glutationu nalezy zastosowac selen. Nie ma innego sposobu na
odwrcenie przemiany utlenionego glutationu w jego postac uzyteczna. Pobudzi to system
antyoksydacyjny do pracy i pozwoli na zwalczenie powikan wywoanych nadtlenkiem
wodoru.
Kluczem do utrzymania prawidowego stanu naczyn siatkwki jest miorzab
dwuklapowy. Wyciag z tej rosliny zwiksza przepyw krwi przez siec kapilarw, wywouje
rozkurcz naczyn i usuwa szkody oksydacyjne w scianach kapilarw, a takze w siatkwce.
Testowany u osb z uszkodzeniem wzroku z powodu zwyrodnienia plamki ztej przyczyni
si do poprawy widzenia na wiksza odlegosc. Zastosowany odpowiednio wczes-nie moze
zapobiec cakowicie temu powikaniu. Polecam dzienne dawki 40-80 mg.
Wyciag z czarnych jagd wpywa na popraw wzroku w inny sposb. Szczeglnie
istotne jest wzmocnienie dziki niemu scian kapilarw przez wytworzenie krzyzowych
poaczen midzy wknami kolagenu. Bierze rwniez udzia w tworzeniu purpury wzrokowej
- barwnika, ktry stanowi filtr dla niebieskiego widma swietlnego, najsilniej uszkadzajacego
wzrok. Zalecam dawki dzienne wyciagu 100-500 mg.
Uwaza si, ze dziki karotenoidom nastpuje spadek o 43% liczby przypadkw
zwyrodnienia plamki ztej. Za najbardziej skuteczne karotenoidy uznano lu-tein i
zeaksantyn. Luteina gromadzi si w siatkwce w stopniu najwikszym w porwnaniu z
pozostaymi antyoksydantami. Zwalcza tam dziaanie wolnych rodnikw i bierze udzia w
wytwarzaniu barwnika siatkwki. Zeaksantyna jest wytwarzana przez organizm z luteiny i
obie razem, w soczewce i w siatkwce, pochaniaja promienie nadfioletowe, dochodzace do
siatkwki, przeciwdziaajac ich szkodliwemu
dziaaniu. Sa to naturalne okulary przeciwsoneczne. Karotenoidy te wystpuja w
ciemnozielonych warzywach lisciastych, takich jak szpinak, kapusta bezgowa, gorczyca i
jarmuz. Najlepsze wyniki uzyskuje si u osb, ktre jedza te warzywa 5 razy w tygodniu.
Ze wszystkich skadnikw mineralnych w najwikszej ilosci w tkankach oka
wystpuje cynk, ale u osb w podeszym wieku czsto stwierdza si jego niedobr.
Stwierdzono, ze doustne stosowanie cynku opznia rozwj zmian zwyrodnieniowych plamki
ztej. Obserwacje roczne i dwuletnie wykazay, ze pacjenci otrzymujacy cynk traca wzrok w
mniejszym stopniu niz pacjenci otrzymujacy placebo. Cynk wystpuje w nasionach dyni i
sonecznika, soi i misie. Dawka dzienna powinna wynosic 25-50 miligramw.
Zwyrodnienie plamki ztej nie nastpuje w ciagu jednej nocy. Choroba rozwija si
przez lata, musimy wic przedsiwziac srodki zapobiegawcze jak najwczesniej - nawet juz w
dziecinstwie. Proste nawyki, jak noszenie okularw przeciwsonecznych i jedzenie
zielonolisciastych warzyw, moga miec wpyw na dalsze zycie. Czstosc zwyrodnienia plamki
narasta od 2% w wieku 55 lat do 20% w wieku 65 lat, a wic jest to decydujacy okres dla
zatrzymania rozwoju tej choroby. Nalezy unikac palenia papierosw. U osb palacych
stwierdza si obnizony poziom luteiny i wicej szkd wywoanych przez wolne rodniki
jeszcze w 20 lat po zaprzestaniu palenia.
Twoje oczy musza ci starczyc na cae zycie. Sa to delikatne i precyzyjne narzdzia, a
przy tym moga wytrzymac ogromnie duzo przeciazen. Zmniejszenie wydolnosci
immunologicznej towarzyszace starzeniu si powoduje, ze zmniejszaja si mozliwosci
regeneracji wzroku po narzucanych oczom obciazeniach. Musimy dbac o nasze oczy juz w
modosci, aby mc si nimi cieszyc przez cae zycie.
CHOROBA ALZHEIMERA
Choroba Alzheimera to choroba zwyrodnieniowa mzgu, w ktrej dochodzi do
postpujacego pogorszenia pamici i czynnosci umysowych, okreslanego powszechnie jako
otpienie (demencja). W Stanach Zjednoczonych 10% Amerykanw w wieku ponad 65 lat
cierpi na demencj rznego stopnia. Z liczby tej az 50% ma chorob Alzheimera. W Stanach
Zjednoczonych osiagna ona rozmiary epidemii nastapi tu 10-krotny wzrost zachorowan
na t chorob.
Opisa ja po raz pierwszy niemiecki neurolog Alois Alzheimer w roku 1907. W
chorobie Alzheimera degradacja umysowa nasila si do tego stopnia, ze funkcjonowanie w
spoeczenstwie i w pracy staje si niemozliwe. Dochodzi do stopniowego pogorszenia
pamici i myslenia abstrakcyjnego. Nastpuje depresja i zaburzenia orientacji, zwaszcza
odnosnie do czasu i przestrzeni. Czsto wystpuje narastajaca niezdolnosc do koncentracji i
porozumiewania si, do czego dochodzi utrata kontroli nad oddawaniem moczu i stolca. Poza
utrata pamici chorob t charakteryzuja rwniez negatywne zmiany osobowosci i powazne
zmiany nastrojw. W koncu pacjent staje si zupenie niesprawny i umiera w ciagu 5-10 lat.
Uwaza si, ze objawy choroby Alzheimera zwiazane saprzede wszystkim z
obnizeniem poziomu acetylocholiny - podstawowego przekaznika nerwowego, ktry jest
szczeglnie wazny dla funkcji pamici.
Poczatkowo zaliczano chorob Alzheimera do chorb psychicznych. Obecnie uwaza
si, ze jest to choroba zwyrodnieniowa, w ktrej dochodzi do charakterystycznych zmian
patologicznych w mzgu. Nastpuje uszkodzenie wkien nerwowych otaczajacych rg
hipokampu - mzgowy osrodek pamici, co uniemozliwia prawidowe przekazywanie
informacji do i od mzgu. Nie mozna odzyskac pamici wydarzen z wczesniejszego okresu, a
nowych nie udaje si zapamitac. Jednoczesnie w tkance mzgowej gromadza si
charakterystyczne pytki. Skadaja si one z niezwykego biaka, beta-amyloidu, stanowiacego
zasadniczy element zaburzen utraty pamici. Substancja ta wystpuje w niemal kazdej
komrce w wyniku zmian zwyrodnieniowych. Chociaz nie jest bardzo toksyczna,
prawdopodobnie jest przyczyna otpienia.
Poniewaz dokadna przyczyna tej choroby nie jest znana, na liscie prawdopodobnych
czynnikw przyczynowych jedno z pierwszych miejsc zajmuje uszkodzenie przez wolne
rodniki i stres oksydacyjny mzgu. Oczywiscie, bdzie bardzo rozsadne z naszej strony, jesli
w miar starzenia si zwikszymy ilosc przyjmowanych antyoksydantw, zeby lepiej sobie
radzic ze stresem oksydacyjnym i uniknac tej plagi XX wieku, jaka jest choroba Alzheimera.
Interesujace sa fakty na temat powstawania choroby Alzheimera. U wielu pacjentw
stwierdza si niedobory substancji odzywczych, w tym niski poziom witaminy B
12
i innych
witamin z grupy B, ktre sa ogromnie wazne dla funkcji poznawczych. Zbyt czsto dieta osb
starszych skada si gwnie z produktw przetworzonych, pozbawionych w wikszosci
witamin z grupy B. Czsty jest takze niedobr cynku. Duza rol odgrywa rwniez zaburzenie
wchaniania, utrudniajace dostarczenie organizmowi potrzebnych substancji odzywczych.
Alkohol i stosowane leki w znacznym stopniu zwikszaja zubozenie organizmu w witaminy i
skadniki mineralne.
Jak mozna oczekiwac, u pacjentw z choroba Alzheimera stwierdza si takze
obnizenie poziomu witamin antyoksydacyjnych, jak witaminy A i E, oraz karote-noidw
(beta-karoten). Charakterystyczne sa rwniez niedobory takich pierwiastkw jak bor, selen i
potas.
Od dawna wiedziano o roli aluminium w chorobie Alzheimera. Nie wiadomo, czy jest
to przyczyna, czy skutek choroby, ale w mzgu chorych dochodzi do gromadzenia si
aluminium, ktrego nadmierne ilosci wykrywa si w okolicy hipokampu oraz w korze
mzgowej. Ten region mzgu odpowiada za wyzsze funkcje umysowe.
Nadmiar aluminium moze si wiazac z jego obecnoscia w obecnym srodowisku
czowieka - uzywamy aluminiowych naczyn kuchennych, zawieraja go leki zobojtniajace
kwasy, buforowana aspiryna i kontenery powlekane tym pierwiastkiem. Dezodoranty, dodatki
do zywnosci oraz szampony takze zawieraja aluminium.
Aluminium nie jest jedynym metalem, ktry wpywa na powstanie choroby
Alzheimera. Czsto u chorych wykrywa si toksyczne ilosci rtci. Nie jestesmy pewni, ale
byc moze jej zrdem jest rtc zawarta w plombach amalgamatowych. Wykryto, ze istnieje
bezposrednia korelacja midzy iloscia nieorganicznej rtci w mzgu a powierzchnia
zajmowana przez plomby amalgamatowe w jamie ustnej.
Wreszcie innym winowajca smierci komrek mzgowych jest ukad odpornosciowy.
Bardzo aktywne proteiny ukadu odpornosciowego, okreslane jako biaka dopeniacza",
wykryto w obrbie splotw wkien nerwowych i pytek w mzgu pacjentw zmarych na
chorob Alzheimera. Specjalisci wysuwaj a teori, ze biaka dopeniacza w warunkach
prawidowych pomagaja w usuwaniu martwych komrek, ale w chorobie Alzheimera
zaczynaja atakowac rwniez zdrowe komrki, w ktrych - w wyniku gromadzenia si beta-
amyloidu - dochodzi do zmian zwyrodnieniowych. Sa takze dowody na to, ze amyloid moze
wyzwalac dziaanie biaek dopeniacza, doprowadzajac do powstania bdnego koa poprzez
odczyn zapalny i dalsze odkadanie pytek.
Nalezy wiedziec, ze rozpoznanie choroby Alzheimera we wczesnym okresie jej
rozwoju jest bardzo trudne. Mimo pewnych charakterystycznych zmian w elek-
troencefalogramie i tomografii komputerowej mzgu, nie dysponujemy testem
diagnostycznym specyficznym dla tej choroby. Ciekawy wydaje si fakt stwierdzenia
odbiegajacych od normy odciskw palcw u pacjentw z choroba Alzheimera.
Leczenie
Bardzo wazne jest jak najwczesniejsze podejrzenie o chorob Alzheimera, poniewaz
im wczesniej podejmie si zmian sposobu odzywiania i stylu zycia, tym lepiej. Nalezy
unikac kontaktu z aluminium, zwaszcza znajdujacym si w dezodorantach, lekach
zobojtniajacych kwasy i naczyniach kuchennych. Nalezy poprawic odzywianie, waczajac do
diety penowartosciowe produkty, wicej owocw i warzyw, zwaszcza nie gotowanych, a
mniej produktw przetworzonych i zwierzcych. Preparaty uzupeniajace powinny zawierac
multiwitaminy o duzej mocy, przede wszystkim zesp witamin B i skadniki mineralne. W
mojej praktyce zastrzyki z witaminy B complex i witaminy B
12
przynosiy niekiedy ogromna
popraw. Pierwiastki selen i cynk sa szczeglnie wazne jako silne antyoksydanty. Cynk w
sposb oczywisty hamuje powstawanie patologicznych pytek amyloidowych, ktre pojawiaja
si w warunkach jego niedoboru.
Inne antyoksydanty chroniace mzg to witamina C (2000-6000 mg dziennie w
podzielonych dawkach), beta-karoten i witamina E (400 - 800 j.m. dziennie). Zalecane dawki
sa nastpujace: cynk (50-100 mg dziennie), selen (200 mikrogra-mw), witamina B complex
(2 ml witaminy B complex i l ml witaminy B
12
3 razy w tygodniu lub czsciej), acetylo-L-
karnityna (500 mg 3 razy dziennie), fosfatydy-lo-seryna (100 mg 3 razy dziennie) oraz
nienasycone kwasy tuszczowe (mozna przyjmowac pod postacia oleju z nasion lnu - l yzk
dziennie).
Uwaza si, ze acetylo-L-karnityna wspomaga metabolizm mzgu i spowalnia proces
utraty pamici. Mozliwa przyczyn demencji upatruje si w niedoborze acety-locholiny.
Fosfatydylo-seryna odgrywa wazna rol w utrzymaniu prawidowych funkcji bon
komrkowych komrek mzgu. W warunkach prawidowych mzg wytwarza odpowiednie
ilosci fosfatydylo-seryny, ale przy niedoborach witaminy B
12
, kwasu foliowego i niezbdnych
kwasw tuszczowych nie jest w stanie zapewnic odpowiedniej ilosci tego zwiazku. Maa
zawartosc fosfatydylo-seryny w mzgu wiaze si z uposledzeniem funkcji umysowych i
depresja u osb w podeszym wieku.
Wyniki badan z podwjna slepa prba i grupa kontrolna z placebo, opublikowane w
Journal of Aging" w 1993 roku, przeprowadzonych w grupie 494 starszych osb, wykazay
korzystny wpyw fosfatydylo-seryny na sprawnosc czynnosci umysowych, nastroje i
zachowanie.
Dehydroepiandrosteron (DHEA) to hormon wykrywany w duzych ilosciach we krwi.
Szczeglnie duze stzenie tego hormonu stwierdza sie w mzgu. Poziom hormonu obniza si
z wiekiem i wiele osb uwaza, ze ma to wpyw na objawy zwiazane ze starzeniem si, acznie
z uposledzeniem funkcji umysowych. Spadek poziomu DHEA aczy si z takimi chorobami,
jak cukrzyca, otyosc, podwyzszony poziom cholesterolu, choroba serca, zapalenie staww i
inne zaburzenia starszego wieku. DHEA badano pod katem poprawy pamici i czynnosci
poznawczych. Dawka dzienna DHEA dla mzczyzn powinna wynosic 25-50 miligramw -
dla kobiet okoo poowy tej dawki. Osoby w wieku lat 70 i starsze moga wymagac wyzszych
dawek (patrz rozdzia 5, podrozdzia zatytuowany DHEA", s. 140).
Wyciag z miorzbu dwuklapowego w postaci kropel lub kapsuek to silny an-
tyoksydant, ktry zwiksza dopyw krwi do mzgu. Wyniki ostatnich badan na ten temat
opublikowano w Journal of the American Medical Association". W badaniach tych,
przeprowadzonych w grupie 202 pacjentw z choroba Alzheimera, porwnano po roku
wyniki uzyskane dziki leczeniu za pomoca wyciagu z miorzbu dwuklapowego z wynikami
pacjentw otrzymujacych placebo. Miorzab bardzo wyraznie wpyna na stabilizacj choroby
i przynis popraw funkcji umysowych u prawie 65% pacjentw. Wyciag z miorzbu
powinien zawierac 24% flawonogli-kozydw. Zalecana dawka wynosi 80 miligramw 3 razy
dziennie.
Podsumowujac, uwazam, ze przed rozpoznaniem choroby Alzheimera nalezy podjac
prby intensywnego leczenia za pomoca odzywiania i stosowania zespou witamin B oraz
zastrzykw witaminy B
12
Osobiscie widziaem pacjentw oddawanych do domu opieki z
rozpoznaniem choroby Alzheimera, ktrych stan po zastosowaniu powyzszej terapii
poprawia si tak bardzo, ze mogli byc z powrotem wypisani do wasnego domu.
AIDS
Choroba, ktra w ostatniej dekadzie wzbudzia najwicej kontrowersji i lkw, jest
zesp nabytego uposledzenia odpornosci, czyli AIDS (ang. Aquired lmmunodeficiency
Syndrome). Jak wskazuje nazwa, w chorobie tej przestaje funkcjonowac ukad
odpornosciowy. Dochodzi do tego wtedy, gdy wirus ludzkiego zespou uposledzenia
odpornosci (HIV - ang. Human Immunodeficiency Virus) przyacza si do receptorw
limfocytw CD4, znanych jako komrki wspomagajace T4. Limfocyty T sa komrkami
ukadu odpornosciowego, ktre wychwytuja i niszcza wszelkie ciaa obce w organizmie. Jest
to dosc typowe, ze ludzie z AIDS umieraja nie z powodu samej choroby, ale na skutek
przezibienia lub grypy, ktre przechodza w zapalenie puc, lub innych wtrnych zakazen,
poniewaz chory nie ma zadnej odpornosci, zeby je zwalczyc.
Choroba ta nadal kryje wiele tajemnic. Jedna z nich jest fakt, ze ludzie moga byc
zakazeni wirusem HIV wywoujacym AIDS, a jednak nie wykazuja zadnych objaww
chorobowych, ktre pojawiaja si dopiero po latach. Przecitny okres od zakazenia wirusem
HIV do ujawnienia si choroby i rozpoznania AIDS wynosi 8-10 lat. U okoo 5% chorych
objawy nie wystpuja nawet po 10 latach. Dlaczego wirus nie wywouje automatycznie
objaww choroby? Co sprawia, ze choroba nagle si uaktywnia? Wydaje si, ze odpowiedz
lezy w mozliwosciach anty oksydacyjnych danej osoby. U ludzi z wysokim poziomem
antyoksydantw we krwi znacznie wolniej dochodzi do progresji od okresu HIV-
pozytywnego do czynnego AIDS i zgonu niz u osb z ograniczona mozliwoscia zwalczania
wolnych rodnikw. Odnosi si to szczeglnie do selenu, ktrego poziom obniza si z
prawidowo wysokiego przed zachorowaniem do niskiego i bardzo niskiego w miar postpu
choroby. W podrozdziale na temat selenu (s. 197) rozwazymy, w jaki sposb moze dochodzic
do uczynnienia wirusa i zainicjowania choroby.
ZESP PRZEWLEKEGO ZMJCZENIA
Zesp przewlekego zmczenia to choroba charakteryzujaca si staym uczuciem
wyczerpania, do ktrego doaczaja si takie zaburzenia neurologiczne, jak zawroty gowy,
tunelowe (lunetowe) pole widzenia i rzne objawy grypopodobne. Pacjent czsto mwi, ze
czuje si tak, jak gdyby mia gryp trwajaca 6 miesicy, i juz kiedy mysli, ze jest lepiej,
nastpuje nawrt i wszystko zaczyna si od nowa. Choroba ta znana jest takze pod nazwa
zespou przewlekego zmczenia i zaburzen odpornosci lub jako zapalenie mzgu i rdzenia z
misnioblem.
Nie ustalono przyczyny tej choroby i dlatego naukowcy, do ktrych nalezy dr
Anthony Martin z Uniwersytetu La Salle, poszukuja przyczyny wiazacej si z uszkodzeniem
przez wolne rodniki. Badania naukowcw wykazay uszkodzenie czerwonych krwinek przez
wolne rodniki u osb z ta choroba. Innym sladem uszkodzen wywoanych przez wolne
rodniki jest u tych pacjentw zaburzenie funkcji odpornosciowych. Jak mozesz przypuszczac,
i tutaj wikszosc antyoksydantw wzmacnia dziaanie ukadu odpornosciowego.
Wiadomo, ze stresy emocjonalne i fizyczne pogarszaj a przebieg zespou
przewlekego zmczenia i stwarzaja doskonae warunki do powstawania reaktywnych
substancji utleniajacych. W leczeniu tej choroby wielostronne korzysci daje zastosowanie
antyoksydantw. Potrafia one zmniejszyc zmiany chorobowe, zachodzace w scianach
komrek, zwaszcza czerwonych krwinek, o ktrych mwilismy. Chronia takze mitochondria
komrek, stanowiace osrodki energii komrkowej, w ktrych bardzo atwo dochodzi do
gromadzenia si wolnych rodnikw. Energia wyprodukowana przez kazda komrk ma
wpyw na energi caego organizmu. Dziki wasciwosciom przeciwhistaminowym
antyoksydanty moga rwniez pomagac w zwalczaniu zakazen oraz objaww grypopodobnych
i alergicznych.
CHOROBY UKADU NERWOWEGO
CHOROBA PARKINSONA
Klasyczne objawy choroby Parkinsona, zwanej drzaczka porazna, to wyrazne drzenie
rak, niepewny chd i jakanie si, wystpujace u wielu starszych osb. Chorob powoduje
obumieranie komrek nerwowych wytwarzajacych dopamin - wazny przekaznik nerwowy.
Komrki te znajduja si w rejonie mzgu okreslanym jako istota czarna, a dopamina
przekazuje bodzce z tej czsci mzgu do dalszych osrodkw. Gdy obniza si ilosc dopaminy,
bodzce mieszaja si i dochodzi do powstania ruchw niezaleznych od woli. Ale co powoduje
smierc komrek mzgowych? Wydaje si, ze jest to jedna z chorb zwiazanych ze starzeniem
si, wywoywanych przez stres oksydacyjny, chociaz dziaaja tu takze inne czynniki, ktre
decyduja, dlaczego jedna osoba zapada na t chorob, inna zas nie. Ostatnio wykryto czynniki
genetyczne, ktre moga odgrywac kluczowa rol w tej chorobie. Ale zasadnicze zmiany
chorobowe zwiazane sa z reaktywnymi substancjami uszkadzajacymi. Badania
przeprowadzone na Wydziale Medycznym Mount Sinai posmiertnie u pacjentw z choroba
Parkinsona wykazay podwyzszona ilosc zelaza, zmniejszony poziom antyoksydantw,
zmiany patologiczne w mitochondriach i szkody oksydacyjne rznych czasteczek w obrbie
istoty czarnej. Jesli zwikszenie ilosci :elaza odgrywa rol w nasileniu stresu oksydacyjnego,
to jest mozliwe, ze w wywoywaniu szkodliwych zmian bierze udzia rodnik hydroksylowy.
Rodniki hydroksylowe powstaja po ekspozycji nadtlenku wodoru na dziaanie wolnych metali
przejsciowych, jak zelazo i cynk. Sa one wybitnie reaktywne i wywouja dookoa
natychmiastowe szkody. W 3 miesiace po opublikowaniu tych wynikw, w badaniu, ktrym
objto duza populacj w Holandii, stwierdzono, ze choroba Parkinsona rozwija si rzadziej u
osb przyjmujacych wiksze ilosci witaminy E, beta-karotenu i witaminy C. Wnioski z tych
badan byy oczywiste, ale do tej pory nie sa znane wikszosci chorych na drzaczk porazna.

STWARDNIENIE ZANIKOWE BOCZNE (CHOROBA LOU GEHRIGA)
Amerykanski baseballista Lou Gehrig, rekordzista pod wzgldem liczby rozgrywek, w
ktrych bra udzia (2130), mia przydomek Zelaznego Czowieka Baseballu. Jako czoowy
gracz w baseballu by nieporwnany - przecitna odbic piki wynosia u niego 0,991. Ale po
osmiu rozgrywkach w roku 1939 stao si z nim cos zdecydowanie zego. Popenia
karygodne bdy. Rozpoznano u niego rzadka chorob, polegajaca na zwyrodnieniu misni, i
wysano na emerytur. Jego mowa pozegnalna, uwieczniona w poswiconym mu filnie z
Gary Cooperem w gwnej roli, stanowi jeden z najbardziej wzruszajacych momentw w
historii sportu. Powiedzia wtedy, ze uwaza siebie za najszczsliwszego czowieka na ziemi.
W tym dniu numer, ktry nosi jako zawodnik, zosta wycofany, a Lou Gehriga zaliczono do
grona zasuzonych, ktrych nazwisko upamitniono w Pawilonie Sawy z pominiciem
obowiazujacego picioletniego okresu oczekiwania. W dwa lata pzniej juz nie zy. A
spoeczenstwo dowiedziao si, ze istnieje choroba o nazwie stwardnienie zanikowe boczne
(w jzyku acinskim - sclerosis lateralis amyotrophica).
Nazwa acinska bardzo dobrze opisuje t chorob, ale jest zrozumiaa tylko dla osb
znajacych acin. A - znaczy nie", myo - misien", trophica - odzywianie". W sumie jest to
brak odzywiania misni". Sowo lateralis odnosi si do okolicy w rdzeniu krgowym, skad
wychodza bodzce do nerww odpowiadajacych za ruchy misni. Sclerosis znaczy
bliznowacenie" lub stwardnienie", powstajace w miejscu zmiany chorobowej. W chorobie
tej bliznowacenie, wystpujace w bocznych czsciach mzgu i rdzenia, odcina dopyw
bodzcw nerwowych z misni. Nie ustalono przyczyny tej choroby. Jest ona nieuleczalna i
konczy si smiercia.
Wczesne objawy moga byc prawie niezauwazalne - jest to lekkie opznienie reakcji
rak i stp. W miar postpu choroby mowa staje si niewyrazna, dochodzi do znacznego
oglnego osabienia i braku koordynacji ruchw. W stadium koncowym utrudnione jest
oddychanie i poykanie w wyniku zmian zwyrodnieniowych w odpowiednich misniach.
Choroba atakuje jedynie nerwy ruchowe (odpowiedzialne za ruchy). Funkcje umysowe i
czucie pozostaja bez zmian do konca.
Wyrznia si trzy odmiany tej choroby. W odmianie rodzinnej choroba przekazywana
jest z pokolenia na pokolenie. Inna form, wystpujaca tam niezwykle czsto, spotyka si na
wyspie Guam i okolicznych wyspach. W Stanach Zjednoczonych najczstsza jest postac
sporadyczna, atakujaca ludzi w sposb losowy. W chromosomie 21 wyizolowano gen
ulegajacy mutacji. Jest to gen kodujacy dys-mutaz ponadtlenkowa (SOD) - enzym
produkowany przez organizm w celu zniszczenia rodnika ponadtlenkowego. Uszkodzenie
tego genu uniemozliwia wytworzenie SOD, chroniacej ruchowe neurony. W postaci
sporadycznej stwardnienia zanikowego bocznego stwierdzono rwniez mutacje innych
genw. Stwarza to pewne mozliwosci leczenia przynajmniej tej postaci choroby, ale droga do
odkrycia metod wyleczenia jest jeszcze bardzo daleka.
Kolejne badania sugeruja, ze nawet zmutowana SOD dziaa jeszcze w miar
prawidowo, ale moze tworzyc cos szkodliwego w trakcie redukcji rodnika ponadtlenkowego.
Okazuje si teraz, ze prawdziwym winowajca jest tutaj nadazotan, a nie sam ponadtlenek.
Wydaje si, ze wkna nerwowe uzyskuja specjalna otoczk z azotanw w tajemniczym
procesie, w ktrym zmutowana SOD wspomaga atak nadazotanu na aminokwas tyrozyn.
Obserwowano rwniez inny proces, w ktrym nastpowaa ekstrakcja cynku z czasteczki
SOD i doaczenie go do neurofi-lamentu-L, biaka wystpujacego w duzej ilosci we wknach
nerwowych. Wszystkie te obserwacje swiadcza, ze dokonuje si pewien postp w
zrozumieniu tej choroby, ale nie znamy jeszcze zadnego antyoksydanta, ktry mgby
przyniesc popraw.
Nie ma dowodw na to, ze przyjmowana doustnie SOD mogaby byc wykorzystana
przez organizm. W warunkach prawidowych enzym ten wytwarzany jest przez organizm i
znajduje si w kazdej komrce. Problem w tej chorobie polega prawdopodobnie na tym, ze
nie dziaa prawidowo gen kierujacy wytwarzaniem SOD. W celu zwalczenia nadazotanu
mozna stosowac takie antyoksydanty, jak OPC (patrz s. 104) znajdujacy si w wyciagu z
nasion winogronowych, i piknogenol. Korzystne dziaanie ma rwniez DHEA; wyniki
stosowania tego hormonu w niewielkiej grupie starszych osb zostay opisane przez dra
Alana Gaby w The Townsend Letter", ale mechanizm tego dziaania nie jest jasny. DHEA
jest znany jako hormon zanikajacy u starszych osb i moze dziaac jako srodek przeciwko
starzeniu si, jesli bdzie uzupeniany u starszych ludzi. Konieczne sa dalsze badania w celu
znalezienia skutecznego leczenia, tym bardziej ze kolejne odkrycia dotyczace utleniania i
antyoksydan-tw doprowadziy nas ostatecznie do wniosku, gdzie nalezy go szukac.
NOWY SRODEK
Ostatnie badania naukowe poswicone leczeniu stwardnienia zanikowego bocznego
koncentruja si wok syntetycznego polimeru, znanego pod angielska nazwa buckyball.
Pena nazwa tego zwiazku to Buckminsterfullerene od nazwiska architekta, ktry
zaprojektowa wieloscienna bry jako centrum Swiatowej Wystawy w Montrealu.
Czasteczka buckyballu ma ksztat podobny do tego budynku i jest wieloscianem utworzonym
z atomw wgla, dziaajacym jak gabka dla wolnych rodnikw. Polimer ten uzyskuje si
przez bombardowanie laserem dwch grafitowych prtw. Ma on tyle wiazan, ze mimo
oddawania wielu elektronw pozostaje czasteczka stabilna. Twrcy tego zwiazku otrzymali
Nagrod Nobla w dziedzinie chemii w roku 1996. Laura L. Dugan z Uniwersytetu
Waszyngtona w St. Louis prowadzi badania, ktre wykazay, ze te czasteczki moga
zapobiegac uszkodzeniu nerww, opzniac wystapienie stwardnienia zanikowego bocznego i
przeduzac zycie. Nie ma watpliwosci, ze lek ten okaze si skuteczny rwniez w stwardnieniu
rozsianym i chorobie Parkinsona.
STWARDNIENIE ROZSIANE
W przeciwienstwie do uposledzenia odpornosci w AIDS i zespole przewlekego
zmczenia, stwardnienie rozsiane powstaje w wyniku nadmiernej reakcji ukadu
odpornosciowego. Z nieznanego powodu ukad odpornosciowy u pewnych lu-
dzi zaczyna atakowac tkank izolacyjna, jaka jest mielina, ktra otacza komrki
nerwowe. Mielina jest podobna do domowych przewodw elektrycznych i suzy tym samym
celom - zabezpiecza przepyw impulsw elektrycznych z jednej komrki nerwowej do drugiej
tak, aby nie doszo do ich zaniku lub przerwy w przepywie. Kiedy dochodzi do uszkodzenia
mieliny, zakceniom ulega rwniez czynnosc nerww. Proces gojenia uszkodzonej mieliny
powoduje powstanie w tym miejscu tkanki bliznowatej. Stad pochodzi nazwa choroby,
odnoszaca si do licznych ognisk bliznowatych (albo stwardnien) w mzgu i caym ukadzie
nerwowym.
Czsto mwi si, ze stwardnienie rozsiane przebiega rznie u rznych chorych,
dlatego dosc trudno opisac objawy tej choroby. U niektrych ludzi z rozpoznaniem
stwardnienia rozsianego nigdy nie rozwijaja si powazne objawy, inni z kolei wykazuja
daleko posunite zniedoznienie w momencie pierwszej wizyty u lekarza. Uszkodzenie
nerww uposledza przewaznie kontrol ruchw, wzrok i zdolnosci poznawcze. Chorzy maja
tez czsto kopoty ze snem. Choroba czsciej atakuje ras biaa i czsciej kobiety niz
mzczyzn. Wydaje si, ze nie ma jej prawie w okolicach rwnika, a czstosc wystpowania
zwiksza si w miar przyblizania si do biegunw.
Przyczyna stwardnienia rozsianego jest bardzo niejasna. Wielu naukowcw sadzi, ze
wyzwala ja wirus, ale nie potrafia wytumaczyc, dlaczego dochodzi do zaatakowania mieliny
przez ukad odpornosciowy. Chociaz nie znamy jeszcze odpowiedzi na wszystkie pytania, w
Journal of Neurochemistry" opublikowano wiele artykuw wykazujacych, ze wikszosc
uszkodzen komrek nerwowych dokonuja wolne rodniki z tlenku azotu. Normalnie obecnosc
tlenku azotu w organizmie jest rzecza prawidowa, ale jesli w poblizu znajduje si rodnik
ponadtlenkowy, dochodzi do powstania nadazotanu, ktry jest reaktywna czasteczka
utleniajaca. Uszkodzona mielina zawiera duze ilosci tlenku azotu, ktrego czsc ulega
niekorzystnej przemianie. Wwczas wytworzony nadazotan atakuje mitochondria komrek
nerwowych, ktre nie moga wytworzyc energii potrzebnej do przekazywania bodzcw
nerwowych z jednej komrki do drugiej. Opublikowane w czasopismie wyniki badan
doswiadczalnych wykazay, ze zastosowanie interferonu-B zatrzymuje proces uszkadzania
nerww.
Z tego, co wiemy o antyoksydantach, wynika, ze dysmutaza ponadtlenkowa jest
niezbdna do zwalczania rodnika ponadtlenkowego. Poniewaz jest to enzym znajdujacy si w
caym organizmie, w warunkach prawidowych powinien zwalczac ponadtlen-ki zawsze i w
kazdym miejscu. Musimy zbadac, dlaczego ten rodnik ponadtlenkowy wymyka si jego
dziaaniu, ale prawdziwym problemem pozostaje powstajacy nadazotan. Wiemy, ze OPC (jak
piknogenol i wyciag z nasion winogronowych) potrafi zwalczac nadazotan. Wprawdzie nie
przeprowadzono zadnych badan dla potwierdzenia, ze piknogenol moze dziaac korzystnie w
stwardnieniu rozsianym, ale jest to antyoksy-dant, ktry najprawdopodobniej moze rozwiazac
problem nadazotanu.
Inny fascynujacy kierunek badan wskazuje, ze na chorob ma wpyw swiato i
melatonina. Jest to bardzo skomplikowany problem i powinienes przeczytac podrozdzia na
temat melatoniny (s. 184), bo teraz omwi to w skrcie. Jesli ludzie znajda si pod wpywem
sabego pola elektromagnetycznego lub naturalnego swiata sonecznego (ktre ma taka sama,
co tamto, dugosc fal), zaczynaja lepiej spac, widza lepiej, mwia sprawniej i maja mniej
zych dni. Moze to wyjasniac, dlaczego w poblizu rwnika jest mniej przypadkw
stwardnienia rozsianego. Ludzie w tropikach maja wicej sonca. Rwniez ciemny pigment
skry (melanina) moze stanowic czynnik ochronny przed rozwojem tej choroby. Kluczem do
zagadki jest fakt, ze melatonina reguluje czynnosc nerww, a takze dziaa jako antyoksy-dant.
Byc moze, brak melatoniny pozwala na uszkodzenie nerww przez nadazo-tan. Jako gwny
hormon ukadu antyoksydantw, melatonina moze wpywac na produkcj SOD. Przy braku
melatoniny dochodzi do uposledzenia produkcji SOD, co zwiksza ilosc szkodliwych
rodnikw ponadtlenkowych. We wszystkich przypadkach stwardnienia rozsianego, w ktrych
dokonano sekcji zwok, stwierdzono zwapnienie szyszynki, ktra wytwarza melatonin.
Melatonina pobudza rwniez dziaanie serotoniny, zwikszajacej zdolnosci poznawcze, i
dziaa jako wymiatacz wolnych rodnikw w ochronie komrek nerwowych.
Chociaz nie prowadzono badan naukowych, aby to udowodnic, wydaje si, ze
uzupenianie melatoniny i OPC (piknogenol i wyciag z nasion winogron) bdzie susznym
dziaaniem w zapobieganiu szkodom oksydacyjnym u chorych na stwardnienie rozsiane.
Ustalenie skutecznych dawek antyoksydantw wymaga przeprowadzenia odpowiednich
badan, ale dawki te powinny byc prawdopodobnie wyzsze od oglnie zalecanych.
ZESP DOWNA
Wiem, co myslisz: Zesp Downa? Przeciez to choroba uwarunkowana genetycznie,
jak wada wrodzona lub cos w tym rodzaju". Tak, przyczyna zespou Downa sa zmiany
genetyczne. U pacjentw tych wystpuje dodatkowy materia genetyczny przy chromosomie
21., tym samym, o ktrym bya mowa w zwiazku ze stwardnieniem zanikowym bocznym.
Wydaje si, ze jest to dodatkowy chromosom przy parze chromosomw 21 (tzw. trisomia).
Ale chociaz zesp ten jest wywoany przez mutacj genetyczna, jego progresja wyraznie
zalezy od odzywiania i antyoksydantw.
Wrcmy do poczatku i powiedzmy, czym jest zesp Downa. Jest to choroba, ktra
powstaje w momencie, kiedy pd zaczyna si rozwijac. Towarzysza jej rznorakie objawy -
od czstych zachorowan i osabienia napicia misni do niedorozwoju umysowego;
prowadzic moze do przedwczesnej smierci. Najbardziej widoczna cecha zewntrzna dzieci z
tym zespoem to szeroka twarz i waskie skosne oczy -jak u Azjatw ze stepw mongolskich
(stad dawna nazwa tego zespou - mongo-lizm). Dzieci maja najczsciej zahamowany wzrost
i sa nieco tzsze w porwnaniu z dziecmi zdrowymi. Rodzice wiedza, ze te dzieci sa bardzo
kochajace, wrazliwe, uczuciowe i radosne, co jedynie zwiksza tragedi.
Dodatkowy materia genetyczny sprawia, ze zmieniaja si potrzeby zywieniowe tych
dzieci. Wydaje si, ze jest to przyczyna wszystkich objaww. W komrkach osb z zespoem
Downa znajduje si 3-4 razy wicej reaktywnych substancji utleniajacych w porwnaniu ze
stanem prawidowym, i to wasnie wymaga kontroli. Kolejne badania wykazay, ze dziki
zastosowaniu odpowiednich antyoksydan-tw mozna zwolnic postp objaww chorobowych
albo nawet je cofnac. Po uzupenieniu cynku wyrwnuje si czynnosc tarczycy, dziki czemu
dzieci zaczynaja prawidowo rosnac, a ich ukad odpornosciowy zaczyna pracowac
normalnie. Podanie selenu rwniez wspomaga ukad odpornosciowy i zwiksza ilosc
glutationu potrzebnego do usuwania nadtlenku wodoru. Zjawisko samozniszczenia komrek
nerwowych ustpuje przy prawidowej ilosci katalazy (enzym przeciwutleniajacy) lub
witamin z grupy antyoksydantw.
W jednym z badan naukowych analizowano wpyw zaburzen genetycznych na zmiany
chorobowe zachodzace w komrkach nerww i mzgu, prowadzace do niedorozwoju
umysowego. Wykazano, ze mzg nie jest uszkodzony od poczatku, ale dopiero wpyw
okreslonych aminokwasw i enzymw zakodowanych w chromosomie 21. powoduje
uszkodzenie komrek nerwowych. Jeszcze nawet u 4-mie-sicznych dzieci z zespoem
Downa mzg rozwija si prawie normalnie. Ale w ciagu pierwszego roku zycia mzg zaczyna
zanikac, co wywouje u dzieci niedorozwj umysowy, a w wieku dorosym chorob
Alzheimera.
Istnieja wyrazne doniesienia, ze zmiany zwyrodnieniowe w obrbie nerww
(neuronw) obserwowane w zespole Downa nie maja charakteru wrodzonego (nie wystpuja
u noworodka), jak sadzono, ale sa to raczej postpujace zmiany patologiczne, powstajace -
przynajmniej czsciowo - w wyniku nadmiernej ekspresji genu odpowiedzialnego za
dysmutaz ponadtlenkowa. Jesli wic zmiany w neuronach nie maja charakteru wrodzonego,
moze istniec niewielka mozliwosc specyficznej interwencji (odpowiednie zastosowanie
antyoksydantw), ktra cofnie zmiany w neuronach, uwazane za nieodwracalne.
Wypywa z tego wniosek, ze to nie mutacja genetyczna sprawia, ze dzieci z zespoem
Downa rodza si z niedorozwojem umysowym lub wszystkimi powikaniami tego zespou,
natomiast stwarza ona warunki umozliwiajace rozwj tych powikan. Dr Julian Whitaker,
dyrektor Instytutu Zdrowia Whitakera, twierdzi, ze podstawowy mechanizm zespou Downa
polega na nadprodukcji SOD, wywoanej obecnoscia dodatkowego genu. SOD dziaa
korzystnie, powodujac redukcj rodnika ponadtlenkowego, ale przy tej reakcji powstaje
produkt uboczny, jakim jest nadtlenek wodoru. I wasnie jego nadmiar powoduje rzeczywiste
szkody. Istnieje obecnie wiele wskazan, ze zmiany chorobowe mozna znacznie zmniejszyc
przez wspomaganie diety uzupeniajacymi dawkami substancji odzywczych, zwaszcza jesli
rozpocznie sie je bardzo wczesnie. Dzieci te wymagaja specjalnych uzupenien diety jak
najwczesniej po urodzeniu, a z pewnoscia w ciagu pierwszego roku zycia.
Program Celowej Interwencji Zywieniowej jest czscia programu Badan Naukowych
nad Trisomia 21 i suzy przebadaniu potrzeb zywieniowych dzieci z zespoem
Downa. Fundatorka tego pogramu, Dixie Lawrence Tafoya, ktra ma dwoje dzieci z
zespoem Downa, uznaa, ze jej dzieci przy urodzeniu nie byy opznione w rozwoju, i
chciaa wiedziec, co sprawia, ze choroba ta postpuje. Jej dociekania doprowadziy do
opracowania programu uzupeniania diety odpowiednimi skadnikami, co obecnie stao si
przedmiotem gosnych doniesien. Program ten opiera si na kompleksowym opracowaniu
zestawu substancji odzywczych o wasciwosciach antyok-sydacyjnych, pobudzajacych ukad
odpornosciowy i zwikszajacych napicie misniowe. Po zastosowaniu zestawu multiwitamin
i skadnikw mineralnych o nazwie Nutriven-D donoszono o bardzo korzystnych zmianach
zachodzacych bardzo szybko. U dzieci z przewlekym zapaleniem zatok trwajacym cae zycie
w ciagu kilku dni dochodzio do udroznienia zatok dziki poprawie odczynw
odpornosciowych. Ustpoway kopoty z aknieniem i dochodzio do zwikszenia
zahamowanego do tej pory wzrostu. Nastpowaa radykalna poprawa w zakresie sprawnosci
ruchowej, mowy i wykonywania podstawowych czynnosci zyciowych. Oczywiscie,
doniesienia te sa traktowane przez swiat nauki jako dosc watpliwe, ale wdrozono badania,
majace na celu naukowe sprawdzenie tych wynikw.
5. SUPERANTYOKSYDANTY
WPROWADZENIE
JAK ANTYOKSYDANTY CIJ CHRONI\
Antyoksydacyjny system obronny dziaa na czterech poziomach:
1. Antyoksydanty przeciwdziaaja powstawaniu oksydantw (wolnych rodnikw). Hamuja
rwniez rozpoczcie procesu utleniania metali (jak miedz, kadm, rtc i ow). Co to
znaczy? Nasze ciaa mozna porwnac do oowianych rur. Zetknicie si oowianej rury z
tlenem powoduje jej korozj, narazenie naszego organizmu na dziaanie zwiazkw
utleniajacych powoduje wewntrzna korozj" i nasze ciaa zaczynaja si rozpadac.
Towarzyszy temu osabienie ukadu odpornosciowego i stajemy si podatni na rozwj
wielu chorb zwyrodnieniowych, nie zdajac sobie zupenie z tego sprawy.
2. System obronny antyoksydantw przechwytuje powstae oksydanty (reaktywne substancje
utleniajace) i hamuje reakcj ancuchowa grozaca powstawaniem licznych nowych
oksydantw. Mozna porwnac to z efektem domina. Po wypadniciu pierwszego skadnika
nie mozna juz powstrzymac utraty pozostaych. Kiedy nasz organizm ulegnie osabieniu i
zaczynaja si zmiany zwyrodnieniowe wywoane oksydacja, spowolnienie lub zatrzymanie
ancuchowej reakcji utleniania moze okazac si bardzo trudne, jesli nie podejmiemy
dziaan leczniczych i zapobiegawczych, stosujac produkty zywnosciowe bogate w an-
tyoksydanty i uzupenianie diety antyoksydantami.
3. System ten naprawia szkody wywoane przez oksydanty, ktrych nie udao si unieczynnic.
Twj organizm jest rzeczywiscie wspaniay! Wykazuje zdolnosc wymiatania
niebezpiecznych oksydantw, a nastpnie wielokrotnego sprawdzania, czy nie pozostay
jakies toksyny. Zapewniajac swemu organizmowi odpowiednia ilosc antyoksydantw,
pomagasz mu w utrzymaniu drugiej i trzeciej linii obrony przeciwko chorobom.
4. Antyoksydanty eliminuja i zastpuja uszkodzone czasteczki nie nadajace si do naprawy i
oczyszczaja teren, usuwajac niepozadane substancje powstae przez dziaanie oksydantw.
Nie tylko walcza z chorobami i chronia ci przed mozliwymi schorzeniami i rznymi
formami zmian destrukcyjnych zagrazajacych twojemu organizmowi, ale rwniez
oczyszczaja pzniej pole bitwy.
OGLNIE O ANTYOKSYDANTACH
Antyoksydant to ka:da substancja zwalczajca wolne rodniki w organizmie. Trzy najlepsze
antyoksydanty to witaminy C i E oraz beta-karoten, ktrych dziaanie chronice organizm
przed uszkodzeniem oksydacyjnym zostao udowodnione. Wystpuj one w wielu produktach
:ywnosciowych, zwaszcza w owocach i warzywach.
Najlepiej przebadanym antyoksydantem jest witamina C, nic wic dziwnego, :e wiemy du:o
na temat jej dziaania. Witamina C pobudza odpornosc organizmu, wzmacniajc czynnosc
grasicy i wzw chonnych. Najlepsze :rdo witaminy C to owoce tropikalne, takie jak
papaja i kiwi, ale rwnie dobrym :rdem witaminy C s tak:e owoce cytrusowe, jak
grejpfruty i pomarancze.
Niektrzy zaczli bzikowac na punkcie witaminy E prawdopodobnie z powodu panujcej o
niej opinii, :e zwiksza ona energi seksualn. Doskonaym :rdem witaminy E s orzechy
oraz migday, a tak:e nasiona sonecznika. Oleje spo:ywcze zawieraj o wiele wicej
witaminy E ni: orzechy, ale s wysokokaloryczne, i zbyt czste oraz zbyt obfite u:ywanie ich
mo:e spowodowac kopoty z nadwag.
Najlepsze :rda beta-karotenu to pomaranczowe i :te owoce i warzywa. Sprbuj rozjasnic
swoje posiki, wczajc do nich r:ne odmiany dyni, owoce mango i marchew, a tak:e
zielone lisciaste warzywa, jak jarmu: i szpinak.
BETA - KAROTEN, WITAMINA A, WITAMINA C, WITAMINA E
Te substancje od:ywcze, okreslane cznie jako obroncy", sprawuj ochron anty-
oksydacyjn organizmu. Te ochronne substancje od:ywcze stanowi pierwsz lini obrony
przed szkodami oksydacyjnymi.
CZY MOZNA UZYSKAC DOSTATECZN ILOSC ANTYOKSYDANTW W
POZYWIENIU
Wielu lekarzy wtpi, czy bez uzupeniania diety otrzymasz dostateczn ilosc witaminy E,
chyba :e bdziesz jad du:o tustych produktw, jak olej i majonezy; mo:esz jednak zapewnic
sobie zalecane 30 miligramw beta-karotenu i witaminy C w zdro-
wej diecie, jesli mdrze ustalisz jej skad. Spo:ywanie odpowiedniej :ywnosci nie zawsze jest
mo:liwe, zwaszcza przez ludzi w podeszym wieku, ktrzy maj kopoty z :uciem, trawieniem i
wchanianiem. Osoby te powinny rozwa:yc koniecznosc uzupeniania w diecie substancji
od:ywczych.
AMINOKWASY
Aminokwasy sa podstawowymi skadnikami biaek; sa one niezbdne do wytworzenia
wielu enzymw, hormonw i przeciwcia. Penia wiele czynnosci odpowiednio do zadan
komrek, a od utrzymania ich w stanie rwnowagi zalezy nasze zdrowie.
Zywieniowcy dziela aminokwasy na dwie kategorie: niezbdne (niezastapione) i nie-
niezbdne. Etykiety te sa w rzeczywistosci mylace. Nie-niezbdne" oznacza, ze w opinii
badaczy organizm potrafi sam wytworzyc dostateczna ilosc tych aminokwasw pod
warunkiem stosowania prawidowej, dobrze zbilansowanej diety. Substancje, ktrych
organizm nie potrafi wyprodukowac w dostatecznej ilosci, okreslane sa jako niezbdne", co
oznacza, ze nalezy postarac si o dostarczenie dodatkowych ilosci tych substancji w diecie.
Od czasu dokonania tych badan i ustalenia etykiet lepiej poznalismy znaczenie tych nie-
niezbdnych aminokwasw, zwaszcza w odniesieniu do czynnosci antyoksydacyjnych. W
niektrych przypadkach uwaza si, ze optymalny ich poziom powinien byc znamiennie
wyzszy, niz pierwotnie oceniali to badacze, i etykiety zostay zmienione. Na przykad
cysteina i tyrozyna sa okreslane jako aminokwasy w poowie niezbdne". Jesli pominiemy te
podziay i bdziemy mwic o substancjach, ktre sa niezbdne dla naszego zdrowia, to na
czele listy powinny si znalezc glutation, cysteina i kwas liponowy, zwaszcza ze wzgldu na
ich dziaanie antyoksydacyjne.
KWAS LIPONOWY
Kwas liponowy moze byc idealnym antyoksydantem przeciwdziaajacym starzeniu
si. Jest to podstawowy koenzym bioracy udzia w produkcji energii, a takze silny
antyoksydant. Nie tylko usprawnia nasz metabolizm, ale jednoczesnie chroni nas przed
szkodliwym dziaaniem utleniajacym produktw ubocznych tego metabolizmu.
Kwas liponowy jest uniwersalnym antyoksyaantem
Kwas liponowy moze przenikac do kazdej czsci organizmu, gdyz jest rozpuszczalny
zarwno w wodzie, jak i w tuszczach. Zasuguje na nazw uniwersalnego antyoksydanta,
poniewaz bezposrednio lub posrednio wspomaga ochron kazdego elementu naszego
organizmu przed stresem oksydacyjnym.
Kwas liponowy wspdziaa synergistycznie z witaminami C i E, potgujac ich
dziaanie i oszczdzajac je.
Kwas liponowy a cukrzyca, choroby siatkwki, powstawanie zacmy oraz uszkodzenie
nerww obwodowych i serca
Kwas liponowy dziaa korzystnie u chorych z cukrzyca, poniewaz normalizuje cukier
we krwi i, co jeszcze wazniejsze, chroni przed procesami glikacji wywoujacej w cukrzycy
wiele powikan. Stosowano go w Europie od dziesicioleci ze wzgldu na udowodniony
korzystny wpyw na ograniczenie zmian w siatkwce, zahamowanie powstawania zacmy oraz
na uszkodzenia nerww obwodowych i serca. W celu obnizenia podwyzszonego poziomu
cukru we krwi moga byc konieczne dawki 300-600 miligramw dziennie. Jesli stosujesz
insulin lub inne leki, konieczna jest regularna kontrola poziomu cukru we krwi. W
zapobiegawczym uzupenianiu diety stosuje si dawki 20-50 miligramw dziennie.
Kwas liponowy chroni przed miazdzycq
Kwas liponowy moze obnizyc o 40% podwyzszony poziom cholesterolu cakowitego
w surowicy krwi oraz przeciwdziaac oksydacji cholesterolu LDL, ktra powoduje
stwardnienie ttnic. Kwas liponowy jest przenoszony w LDL wraz z witamina E, ktra
dostarcza energii do tego procesu. Oczywiscie, witamina E stanowi najsilniejsza ochron
przed oksydacja LDL. W ten sposb kwas liponowy chroni podwjnie przed miazdzyca:
obniza cakowity cholesterol we krwi i zapobiega jego oksydacji. Kwas liponowy moze
rwniez wspomagac dopyw tlenu do serca. Jest po prostu korzystny dla ukadu sercowo-
naczyniowego i powinien byc jednym z elementw leczenia wszystkich chorb serca.
Kwas liponowy chroni przed rakiem
Sa rwniez dowody przemawiajace za tym, ze kwas liponowy w swoisty sposb
chroni przed rakiem. Geny odpowiedzialne za powstawanie nowotworw zosliwych to
onkogeny. Sa one uczynniane przez tzw. jadrowy czynnik kappa-B (ang. NF kappa-B) w
obecnosci wolnych rodnikw i innych kancerogenw. Wywouje to niekontrolowany rozrost
komrek nowotworowych. Kwas liponowy potrafi wniknac do cytoplazmy komrek i
zapobiec uczynnieniu NF kappa-B. Ponadto kwas liponowy wzmacnia ukad odpornosciowy,
nasza pierwsza lini obrony przed rakiem, poprzez neutralizacj wolnych rodnikw, ktre
uszkadzaja w ukad. Tak wic kwas liponowy jest podwjna bronia przeciwko nowotworom
zosliwym, podobnie jak w ochronie przed choroba sercowo-naczyniowa. A sa to dwie
choroby, ktre w Stanach Zjednoczonych usmiercaja wicej osb niz wszystkie inne choroby
razem wzite!
Kwas liponowy jest skutecznym odtruwaczem dziki neutralizowaniu toksycznych
metali
Na koniec, kwas liponowy jest skutecznym srodkiem odtruwajacym, poniewaz aczy
si z toksycznymi metalami - oowiem, rtcia i kadmem i neutralizuje ich dziaanie. Ow
atakuje nas stale, obecny w spalinach samochodowych. Bardzo toksyczna rtc zatruwa nas
jako skadnik amalgamatu suzacego do uzupeniania ubytkw zbowych oraz przedostajac
si do naszego organizmu wraz z misem jedzonych przez nas skazonych nia ryb. Kadm
znajduje si w dymie papierosowym. Zelazo i miedz naleza do pierwiastkw niezbdnych dla
czowieka, ale w nadmiernej ilosci lub w postaci wolnej, nie w zwiazkach chemicznych,
dziaaja jak utleniajace wolne rodniki, co stwarza zagrozenie. Kwas liponowy przeciwdziaa
temu dziki swoim wasciwosciom chelatujacym (tworzenie poaczen z metalami).


CYSTEINA
Cysteina powstaje w watrobie z homocysteiny i metioniny. Jest to wymiatacz wolnych
rodnikw, ktry bierze udzia w wytwarzaniu glutationu. Stabilizuje bony komrkowe i
wywiera korzystny wpyw u chorych na astm i osb palacych, a takze przeciwdziaa
skutkom zanieczyszczenia powietrza. Wiazac si z metalami, usprawnia funkcje ukadu
odpornosciowego i procesy gojenia.
GLUTAMINA
Glutamina wykazuje silne wasciwosci odtruwajace na poziomie komrkowym,
zwaszcza w poaczeniu z antyoksydacyjnymi witaminami C i E. Poziom glutaminy obniza
si w miar starzenia, co u ludzi starszych wiaze si z powstawaniem licznych chorb,
wacznie z cukrzyca i choroba serca.
GLUTATION
Dr Richard Passwater stwierdza, ze w komrce, gdzie toczy si prawdziwa wojna z
uzyciem srodkw trujacych, najwazniejszym antyoksydantem jest gluta-tion". Ten silny
antyutleniacz jest trjpeptydem zawierajacym siark i jest wytwarzany w organizmie z trzech
aminokwasw: cysterny (aminokwas zawierajacy siark), kwasu glutaminowego i glicyny.
Glutation jest niezbdny
Glutation pomaga zapobiegac licznym chorobom i dziki temu opznia proces
starzenia. Dr Allen H. Pressman w The Glutathione Phenomenon (Fenomen glutationu)
stwierdza: Glutation pomaga w zapobieganiu i zwalczaniu nadmiernej masy ciaa,
hiperaktywnosci, uzaleznienia od alkoholu, cukru i kofeiny, alergii, zapalenia staww, zacmy
oraz nowotworw zosliwych puc, skry, gruczou krokowego i pcherza moczowego".
Wskazuje dalej, ze glutation zapewnia inne korzysci dla zdrowia: podwyzszony poziom
energii, usprawnienie czynnosci mzgu i pobudzenie odpornosci. Badanie naukowe
przeprowadzone w Hiszpanii wykazao, ze stosowanie uzupeniajacej dawki witaminy C i
glutationu u zab przeduzao im zycie oraz poprawiao stan zdrowia. W przedmowie do
swojej ksiazki dr Passwater nazywa glutation zonierzem piechoty w bitwie przeciwko
wolnym rodnikom i toksynom".
Niedobr glutationu a podatnosc na choroby
Jednym z kluczowych odkryc w zrozumieniu znaczenia glutationu byo wykazanie, ze
jego poziom obniza si u ludzi starszych. Ten spadek poziomu glutationu obserwuje si
niekiedy bardzo wczesnie, u osb w wieku 40 lat. Mniej wicej w tym wieku u poowy
populacji stwierdza si obnizenie poziomu glutationu o 25-30% w porwnaniu z norma dla
ludzi modszych. W wieku 65 lat poowa osb wykazywaa niedobr glutationu prowadzacy
do wikszej podatnosci na liczne choroby, szczeglnie raka. Z drugiej strony ludzie starsi, u
ktrych utrzymywa si prawidowy poziom glutationu, zyli duzej, pomyslniej i rzadziej
zapadali na raka. Swiadomosc, ze ten jeden czynnik mgby wyjasnic wiksza
zachorowalnosc na raka w grupie ludzi starszych, rzne aspekty procesu starzenia i spadek
odpornosci u osb starszych i pacjentw z zakazeniem HIV, przyczynia si do podjcia
intensywnych badan naukowych w tych trzech dziedzinach.
Jak dziaa gflutation
Glutation jest kluczowym skadnikiem w neutralizacji nadtlenku wodoru w tuszczach
i w samym cyklu glutationowym. W cyklu glutationowym wspdziaa on z enzymem
peroksydaza glutationowa, powodujac usuwanie rodnikw nadtlenku wodoru z substancji
tuszczowych, zawartych w bonach komrkowych. Kiedy bitwa si konczy, nadtlenek
wodoru zostaje przemieniony w wod, ale glutation przybiera teraz postac dwusiarczku,
znanego jako GSSG (glutation utlenowany). Wtedy zostaje przywoany inny enzym,
reduktaza glutationowa, zeby dokonac redukcji GSSG z powrotem do normalnego glutationu
tak, aby cykl mg rozpoczac si od nowa. Jest to podstawowy etap w procesie antyoksydacji.
Jesli nie zostanie ukonczony, powstaja niebezpieczne rodniki hydroksylowe.
Glutation moze rwniez bezposrednio atakowac oksydanty. W rzeczywistosci, jesli
istnieje dostateczna ilosc glutationu, moze on atakowac bezposrednio potzny rodnik
hydroksylowy, zmieniajac go w wod. Glutation zostaje wwczas utleniony do postaci
GSSG, a reduktaza glutationowa zmienia go w tym zadziwiajacym cyklu z powrotem w
uzyteczny glutation. W procesie tym do aktywnosci reduktazy potrzebna jest obecnosc
witaminy B
1
i B
2
. Podobnie glutation dziaa w ochronie komrek przed szkodliwymi
skutkami promieniowania. Bardzo wazny jest fakt, ze glutation potrafi neutralizowac rodnik
hydroksylowy. Oznacza to, ze w kazdej czsci ciaa istnieje mechanizm suzacy zwalczaniu
tego potznego rodnika, jesli tylko organizm dysponuje odpowiednia iloscia glutationu.
Toksyny a glutation
Glutation dziaa takze jako srodek odtruwajacy. Zidentyfikowano co najmniej 12
kancerogenw, wrazliwych na atak glutationu. Kiedy glutation wykonuje swoje zadanie,
aczy si z toksyna i transferaza glutationowa, zeby zneutralizowac toksyn, a nastpnie
opuszcza komrk i jest wydalany z zcia lub z moczem. Aby go uzupenic, komrka musi
dokonac syntezy dalszych ilosci glutationu. Jesli nie jest w stanie tego zrobic, dochodzi do
niedoboru glutationu w komrce i zahamowania wszystkich jego czynnosci. Oznacza to, ze
nastpuje niekontrolowana pe-roksydacja lipidw, komrk atakuja inne toksyny, szkody
wywoane napromienianiem nie sa usuwane i nie ma zadnej regulacji czynnosci
antyoksydacyjnej lub replikacji DNA. Innymi sowy, jest to sytuacja sprzyjajaca powstaniu
raka. Prawdopodobnie to tutaj, w procesie odtruwania, dochodzi do zmniejszenia z wiekiem
ilosci glutationu.
Zastqpienie glutationu
Organizm nie jest w stanie absorbowac glutationu jako takiego. Glutation musi byc
wyprodukowany przez sama komrk. Nie znamy nawet sposobu przeniesienia glutationu z
jednej komrki do drugiej. Wiele ludzi utracio spore pieniadze, kupujac uzupeniajace srodki
zawierajace glutation, ktrego ich organizm nie by w stanie przyswoic. Aby podniesc poziom
glutationu, musimy dostarczyc organizmowi skadniki potrzebne do jego syntezy w
organizmie. atwo jest o glicyn i kwas glutaminowy, ale trudnosci z cysteina ograniczaja
produkcj glutationu w organizmie.
Problem ten jest skomplikowany z dwch powodw. Pierwszy - to rzadkie
wystpowanie cysteiny w zywnosci. Drugi - to toksycznosc cysteiny przyjmowanej
bezposrednio doustnie. Mozna jednak skutecznie stosowac cystyn, wystpujaca w biaku
serwatki. Chemicznie cystyna skada si z dwch czasteczek aminokwasu cysteiny
poaczonych wiazaniem dwusiarczkowym. Kiedy cystyna przechodzi do komrki, wiazania te
ulegaja przerwaniu, pozostawiajac wewnatrz komrki niezmieniona cystein, gotowa do
poaczenia si z innymi pierwiastkami w celu wytworzenia glutationu. Substancja uzyskana z
biaka serwatki, Immunocal, jest podobna do biaka mleka kobiecego i dostarcza
odpowiedniej ilosci cysteiny. Nie jest to lek; jest to uzupeniajacy diet skadnik pochodzacy
z mleka krowiego, ale zmodyfikowany tak, ze jego struktura jest podobna do struktury biaek
ludzkich. Witamina C wspomaga utrzymanie wysokiego poziomu glutationu, ale nie jest w
stanie zapewnic jego syntezy, jak to zapewnia cysteina.
Zalecenia
Pamitaj, ze organizm nie jest w stanie przyswoic czasteczek glutationu. Glu-tation
musi ulec najpierw rozpadowi, uwalniajac cystein, ktra nastpnie wezmie udzia w
odtworzeniu czasteczki glutationu. Wielu ludzi wyrzucao pieniadze na uzupenianie diety
glutationem, podczas gdy zrobiliby lepiej, przyjmujac cystein i pozwalajac, zeby organizm
wykona reszt. Witamina C rwniez pomaga w utrzymaniu odpowiedniego poziomu
glutationu.
Innym sposobem dostarczenia cysteiny do komrek dla syntezy glutationu jest
podawanie w zastrzyku lub doustnie N-acetylocysteiny. Metod t stosuje si takze jako
antidotum w zatruciu acetaminophenem (paracetamolem). Pozwala to, przynajmniej czasowo,
na podniesienie poziomu glutationu, ale objawy niepozadane sa bardziej nasilone niz w
przypadku przyjmowania cysteiny. Moga to byc nudnosci, biegunka i reakcje anafilaktyczne.
Znaczenie glutationu -w zwalczaniu choroby
Problem starzenia si, nowotworw zosliwych i uposledzenia odpornosci w
zakazeniu HIV by przedmiotem badan naukowych. Jesli chodzi o starzenie si, spadek
poziomu glutationu wydaje si najbardziej zwiazany z zaburzeniami towarzyszacymi
starzeniu si, w porwnaniu ze zmianami innych antyoksydantw. Ponadto w badaniach
wykazano, ze choroba Alzheimera, zacma, choroba Paridnsona i miazdzyca sa poprzedzane
albo poaczone ze spadkiem poziomu glutationu w zmienionych chorobowo narzadach lub
ukadach.
W zwalczaniu raka glutation stanowi odpowiedz na dwie gwne teorie powstawania
nowotworw zosliwych. Wedug jednej z nich rak powstaje w wyniku ekspozycji na
chemiczne kancerogeny, ktrych wpyw kumuluje si w miar upywu czasu. Glutation dziaa
jako czynnik odtruwajacy w stosunku do wielu powszechnie wystpujacych kancerogenw,
szczeglnie aflatoksyny Bl. Dziaanie glutationu odpowiada rwniez drugiej teorii, wedug
ktrej nowotwory zosliwe powstaja na skutek stopniowego nagromadzenia si
nieusuwalnych zmian patologicznych w komrkach, co prowadzi do nieprawidowych
podziaw tych komrek. Jako antyoksydant, glutation zwalcza wolne rodniki, zanim
wywoaja podobne uszkodzenia, ochrania przed uszkodzeniami mitochondria komrek i
pomaga regulowac duplikacj DNA, co zapobiega powstawaniu komrek nowotworowych.
Wydaje si dosc dziwne, ze w komrkach nowotworowych wystpuje
prawdopodobnie wyzsze stzenie glutationu niz w normalnych komrkach wok nowotworu.
Stanowi to pewien problem, gdyz wskazuje, ze nowotwr zuzywa wicej prekursorw
glutationu, pozostawiajac bez ochrony inne komrki. I, co jeszcze wazniejsze, komrki
nowotworowe wykorzystuja nadmiar glutationu do chronienia siebie przed atakiem,
zwaszcza przed toksynami stosowanymi w chemioterapii. Jedna z przyczyn niepowodzenia
chemioterapii przeciwnowotworowej jest bardzo dobra ochrona wasna komrek
nowotworowych, ktre wykazuja podwyzszony poziom glutationu. W badaniu poswiconym
temu zagadnieniu stwierdzono, ze Immunocal powodowa rozproszenie glutationu w
komrkach nowotworowych, dziki czemu chemioterapia bya bardziej skuteczna, a ponadto
pobudza glutation do dziaania w limfocytach wspomagajacych. Tak wic, jesli zaopatrzymy
organizm we wszystko, co jest potrzebne do produkcji glutationu, zaburzenia jego dystrybucji
powinny si same wyrwnac.
Znaczenie glutationu dla ukadu odpornosciowego
Znaczenia glutationu dla ukadu odpornosciowego nie mozna przecenic. Zdolnosc
limfocytw do zwalczania szkd oksydacyjnych mozna mierzyc bezposrednio, okreslajac
zdolnosc tych komrek do uzupeniania wasnych zasobw glutationu. Odnosi si to
szczeglnie do produkcji limfocytw wspomagajacych CD4 i CD8, nalezacych do
limfocytw T. Sa one celem ataku wirusa HIV i maa liczba CD4 oznacza najczsciej
niekorzystny zwrot w chorobie. Jednak obecnie badania prowadzone na Uniwersytecie
Stanford sugeruja, ze podniesienie poziomu glutationu u pacjentw z AIDS prowadzi do
przeduzenia zycia, nawet jesli liczba komrek CD4 jest maa. Ponadto glutation hamuje
replikacj samego wirusa HIV.
Jak gdyby to byo jeszcze mao, glutation pomaga w utrzymaniu prawidowych
zapasw witamin C i E. Dokonuje tego, waczajac je do cyklu, jesli zostana utlenowane.
METIONINA
Metionina jest uwazana za potzny antyoksydant, silny wymiatacz wolnych rodnikw.
PODWYZSZONY POZIOM HOMOCYSTEINY
Homocysteina jest aminokwasem stanowicym ogniwo posrednie w przemianie metioniny w
cystein. U osb z niedoborem kwasu foliowego, witaminy B
6
(piry-doksyna) lub witaminy B
12

mo:e dochodzic do podwy:szenia poziomu homocyste-iny. Homocysteina przyczynia si do
powstawania mia:d:ycy, bezposredniego uszkodzenia ttnic i scian naczyn krwionosnych w
zwizku z zahamowaniem produkcji kolagenu.
Podwy:szony poziom homocysteiny stanowi okreslony niezale:ny czynnik ryzyka zawau
serca, udaru mzgu i innych powikan naczyniowych. Nieprawidowy poziom homocysteiny
stwierdza si u prawie 40% pacjentw z chorob serca.
R. Clarke i wsp., Hyperhomocysteinemia: An Independent Risk Factorfor Vascular Disease,
New England Journal of Medicine" 324 (1991), s. 1149-1155.
N- ACETYLOCYSTEINA
N-acetylocysteina (NAC) stanowi najczstsza postac cysteiny i ma szczeglne
znaczenie w procesach odtruwania. Jest czsto stosowana w leczeniu skutkw
przedawkowania lekw i alkoholu. Ma wasciwosc zwikszania liczby limfocytw T, dlatego
tez ostatnio podjto badania nad zastosowaniem jej w leczeniu AIDS.
Cysteina podawana w poczatkach leukoplakii chroni przed rozwojem raka jamy
ustnej. Jest to szczeglnie wazny skadnik uzupeniania diety u osb palacych czy zujacych
tyton lub pijacych alkohol, poniewaz u tych osb czsto wystpuje leukoplakia.
Cysteina jest najbardziej skuteczna w poaczeniu z witaminami A, C, E i selenem.
Produktem spozywczym sq nasiona soi - rosliny spokrewnionej z koniczynq,
grochem i lucernq. Nasiona poddaje si przetworzeniu rznymi metodami dla
otrzymania sosu sojowego, napojw i twarogu. Nasiona soi nalezq do produktw
roslinnych, ktre zawierajq odpowiednio zbilansowane niezbdne aminokwasy. Czyni
to z soi wartosciowe zrdo biaka, tym bardziej ze ma mao tuszczu i duzo bonnika.
R. Mindell Super Antioxidant Miracle Book.
BIOFLAWONOIDY
Nie opuszczaj lektury tego podrozdziau. Gdy juz si z nim zapoznasz, bdziesz zadowolony,
ale rozumiem, ze terminy medyczne, ktre w nim spotkasz, moga byc trudne nawet do
wymwienia. Wiem, ze nie sa one atwe, ale w miar omawiania problemu bd si stara
objasnic je i uproscic.
Choroby ustpujace pod wpywem bioflawonoidw
Alergia.
Cukrzyca.
Miazdzyca.
Nadcisnienie.
Rak.
Stany zapalne.
Udar mzgu.
Wynaczynienia podskrne.
Wysoki poziom cholesterolu we krwi.
Zakazenia wirusowe.
Zapalenie staww.
Zylaki.
Dawkowanie flawonoidw
Przecitna dawka dzienna spozywanych wszystkich flawonoidw w Stanach
Zjednoczonych wynosi okoo 25 miligramw. Przyjmowanie dawki ponad 30 miligramw w
sposb znaczacy zmniejsza ryzyko smiertelnosci z powodu choroby ser-cowo-naczyniowej,
jak to wykazano w jednym z badan, obejmujacym grup osb w podeszym wieku. Jednak w
celach leczniczych dawk dzienna nalezaoby podniesc do 150-300 miligramw.



POLIFENOLE CO TO S\. POLIFENOLE? GDZIE MOZNA JE
ZNALEZC?
Poli co?
Poly" to rdzen greckiego sowa polus, ktre oznacza po prostu wicej niz jeden" lub
wiele". Polifenole to zwiazki chemiczne zozone z wielu" fenoli, zawierajace grup
superantyoksydantw, wystpujacych w zywnosci. Pewnie zechcesz waczyc je do swojej
codziennej diety ze wzgldu na ich silne dziaanie antyoksy-dacyjne! Oto kilka przykadw
polifenoli:
Flawonoidy - 5000 zidentyfikowanych skadnikw, majacych wasciwosci
superantyoksydantw.
Flawonoidy - proantocyjanidyny.
Zrda pokarmowe: czerwone wino, borwka czarna (czarne jagody), borwka amerykanska,
ciemne winogrona, zocien maruna (Chrysanthemum parthenium) oraz miorzab
dwuklapowy.
Flawonoidy w owocach cytrusowych - zawieraja pektyn, kwercetyn, hek-sperydyn i
diosmin.
Zrda pokarmowe: pomarancze, cytryny, jagody, grejpfruty.
Zielona herbata.
Soja - izoflawon - zawiera genistein, daidzein, glicytein.
Resveratrol - silny antyoksydant hamujacy wzrost komrek nowotworowych.
Kwas elegianowy - chroni przed mutacja genw wywoywana przez toksyny, hamuje rozwj
komrek nowotworowych.
Zrda pokarmowe: truskawki, maliny.
Kurkumina - blokuje dziaanie substancji chemicznych wywoujacych nowotwory.
Zrda pokarmowe: kmin.
Kwas cynamonowy - wasciwosci przeciwnowotworowe.
Zrda pokarmowe: cynamon.
Najwiksze ilosci flawonoidw zawieraja owoce, warzywa i korzenie.
OPC (PROANTOCYJANIDYNY OLIGOMERYCZNE/PIKNOGENOL)
CO TO JEST
atwo jest wzrokowo zapamitac dwie nazwy: Piknogenol i OPC.
Wasciwie piknogenol jest nazwa wymyslona. Jest to zarejestrowana nazwa handlowa.
Terminem tym okresla si caa klas bioflawonoidw, ktra skada si z polifenoli lub
kompleksw proantocyjanidyn. Piknogenol mozna rwniez okreslac jako oligomeryczne
kompleksy proantocyjanidyn (OPC).
Bioflawonoidy. Bio" to przedrostek grecki oznaczajacy zwiazek z zyciem. Flavo to
przedrostek acinski oznaczajacy zty kolor. Flawon" to zwiazek chemiczny nadajacy
naturalne zabarwienie wielu warzywom.
Polifenole. Okreslenie polifenole" (wiele fenoli) wyjasniono wyzej (s. 103).
Proantocyjanidyny. Proantocyjanidyny" to podgrupa polifenoli. Sa to fla-wonoidy.
Antocyjanidyny to czerwonopurpurowe barwniki wystpujace w kwiatach.
Oligomeryczne. Oligo" oznacza mao", mero" to sowo greckie oznaczajace czsc".
Wic jak to przetumaczyc? Po prostu - piknogenol = OPC = grupy flawonoidw.
Co to jest piknogenol
Piknogenol (Pycnogenol) to nazwa handlowa, zarejestrowana przez zakady
przemysowe Horphag we Francji, okreslajaca produkt wytwarzany z kory sosny morskiej
(Pinus maritima). Jest to drzewo, ktre rosnie w prowincji Quebec w Kanadzie
i w poudniowych rejonach Francji w poblizu miasta Bordeaux. Piknogenol jest
zarwno nazwa specjalnej klasy flawonoidw, jak tez nazwa handlowa produktu, ktry ma
dwa amerykanskie i kilka midzynarodowych patentw. Nazw wymyslona przez dra
Jacques'a Masqueliera mozna odnosic do oligomerycznych kompleksw proan-tocyjanidyn
(OPC). Piknogenol nie jest pojedynczym zwiazkiem chemicznym, ale kompleksem co
najmniej 40 rznych substancji zawartych w wyciagu z kory.
Wszystkie te substancje to flawonoidy rozpuszczalne w wodzie, ktre wystpuja
normalnie w roslinach. Zaleta piknogenolu polega na tym, ze zawiera on w jednym preparacie
liczne i rznorodne substancje odzywcze. Piknogenol dobrze si wchania, jest biologicznie
dostpny, dobrze tolerowany i nietoksyczny. Nazw piknogenol zarezerwowano na naukowe
okreslenie tej klasy flawonoidw, niezaleznie od zrda, z ktrego sa otrzymywane: kory
drzewa sosny, nasion lub skrki winogron albo zurawiny.
Wedug dra Mortona Walkera piknogenol zosta wynaleziony w celu zwalczania
patologii wywoanych dziaaniem wolnych rodnikw, ktre odpowiadaja za takie powikania
u ludzi, jak zaburzenia czynnosci naczyn wosowatych, podskrne wylewy krwi, nowotwory
zosliwe, uczulenia, choroba serca, choroby naczyn obwodowych, zapalenie staww, zylaki,
cukrzyca, rak, zacma, twardzina, stwardnienie rozsiane, dystrofia misniowa, choroba
Parkinsona, stwardnienie zanikowe boczne i inne rodzaje zmian zwyrodnieniowych w
tkankach ludzkich".
Piknogenol jest wspaniaym antyoksydantem, ale nie znaczy to, ze jest lekarstwem na
wszystko. Handlowcy przypisuja mu wiele zalet, zeby uatwic sprzedaz tego produktu, nawet
jesli nie ma na to dowodw naukowych lub zachwalane wasciwosci sa mylace.
Przedstawione tutaj badania maja na celu wyjasnienie watpliwosci i bda opierac si na
faktach naukowych. Niezaleznie od tego, jak wspaniaym antyoksydantem okazuje si
piknogenol, wszystkie badania naukowe wskazuja, ze potrzebujemy szerokiego spektrum
antyoksydantw pochodzacych z rznych zrde zywnosciowych, ktre dopiero razem
dziaaja synergistycznie, wzmacniajac nawzajem swoje dziaanie.
Odkrycie proantocyjanidyn
Dr Jacaues Mesauelier odkry proantocyjanidyny w bardzo szczeglny sposb.
Przypadkowo, w trakcie wertowania dziennikw podrznika Jacaues'a Cartiera, przeczyta,
jak to Cartier i jego zaoga zostali uwizieni z nadejsciem wczesnej zimy roku 1595 w
okowach Rzeki Switego Wawrzynca. Byli zupenie nieprzygotowani do spdzenia zimy w
Quebecu i szybko zabrako im zywnosci, a w koncu wybucha wsrd nich epidemia
szkorbutu, ktry zacza usmiercac zaog. Wdz miejscowych Indian powiedzia Cartierowi,
ze napar z kory drzewa sosnowego uzdrowi zaog. Cartier sprbowa tego srodka i opisa w
swoich dziennikach, ze zaoga szybko wyzdrowiaa. Historia ta skonia Mesaueliera do
poszukiwan substancji, ktra moga znajdowac si w wywarze z kory sosnowej. Wiedzia, ze
nie mogo tam byc dostatecznej ilosci witaminy C, aby wywoac taki skutek, poszukiwa wic
czegos innego. Wsrd odkrytych substancji bya mieszanina bioflawonoidw, acznie z
katechinami i fla-wonami, ktra zawieraa ponadto jeden szczeglnie silnie dziaajacy
skadnik o nazwie proantocyjanidyna. Dla mieszaniny tej Mesauelier wymysli nazw pikno-
genol", zdoby patent i rozpocza sprzedaz tego produktu w Europie w poowie lat 50. XX
wieku.
Jak dziaa piknogenol
Jako rozpuszczalny w wodzie, dziaa przede wszystkim w srodowisku wodnym
wewnatrz komrek i midzy komrkami, poza substancjami tuszczowymi bon
komrkowych. Jest szczeglnie skuteczny w neutralizacji rodnikw hydroksylowych, tlenu
singletowego i niebezpiecznych nadazotanw.
Niebezpieczny nadazotan
Nadazotan to bardzo reaktywny wolny rodnik, ktry powstaje w warunkach
nadmiernej produkcji tlenku azotu. Powtrzmy to jeszcze raz. Tlenek azotu jest to
prawidowy skadnik organizmu, ktry wspomaga dziaanie niektrych hormonw, ruchy
misni gadkich przewodu pokarmowego i pewne reakcje odpornosciowe. Wspomaga
rwniez krazenie obwodowe, wpywajac na rozluznienie i otwieranie si naczyn
krwionosnych, zapobiegajac skupianiu si pytek krwi i chroniac cholesterol LDL przed
oksydacja. Ale czasami organizm produkuje za duzo tlenku azotu. Wwczas nadmiar tlenku
azotu (NO) reaguje z rodnikami ponadtlenkowymi (O
2
-) wytwarzajac nadazotan (ONOO).
Czy pamitacie pana Billa z telewizyjnej rewii Saturday Night Live, mwiacego Och, niee!
(Oh, NO-O-O!)"? To wasnie powiedzielibysmy wiedzac, ze w tej chwili powstaje ONOO.
Tym, co sprawia, ze nadazotan jest tak niebezpieczny, jest jego zdolnosc do
reagowania dosownie ze wszystkim: tuszczem, biakiem, DNA, bona komrkowa i tak
dalej. Zupenie nie jest wazne, z czym - nadazotan reaguje!
Nadmierna produkcja tlenku azotu wiaze si z zapaleniem staww, cukrzyca, udarem
mzgu, szokiem septycznym, przewlekymi stanami zapalnymi i miazdzyca. Powstae szkody
prowadza atwo do mutacji genw, ktrych replikacja stanowi poczatek zmian
nowotworowych. Proces ten moze ci szybko zgubic!
Dobre wiesci! Piknogenol neutralizuje nadazotan
Dobra wiadomosc polega na tym, ze piknogenol jest doskonay w neutralizowaniu
nadazotanu. Zmniejsza rwniez ilosc nadtlenku potrzebna do jego produkcji i reguluje ilosc
wytwarzanego tlenku azotu, zapewniajac jego odpowiednia ilosc. Oznacza to lepsza prac
twojego ukadu odpornosciowego, mniejsze dolegliwosci stawowe, lepsze krazenie krwi i
wszystko to dziki piknogenolowi! Dlaczego nie mwiono wczesniej o tych okropnych
wolnych rodnikach? Jedyne badanie naukowe, ktre o nich wspomina, to informacja na temat
piknogenolu i OPC. Pomocne moga byc rwniez inne antyoksydanty, ale obecnie naukowcy
wskazuja jedynie na OPC, ktre maja zwalczac nadazotan.
Jak piknofenol wpywa na ukad odpornosciowy
Wpyw piknogenolu na ukad odpornosciowy jest rznorodny. Przede wszystkim
hamuje on aczenie si nadtlenku wodoru z chlorkiem (wystpujacym w niektrych biaych
krwinkach), zapobiegajac powstawaniu kwasu podchlorawego. Powstanie tego kwasu jest
szkodliwe - powoduje nudnosci, a poza tym hamuje dziaanie biaych krwinek w zwalczaniu
chorb. Badanie naukowe przeprowadzone w roku 1996 wykazao, ze piknogenol pobudza
ukad odpornosciowy. W badaniu tym doprowadzano do zablokowania ukadu
odpornosciowego myszy, zakazajac je wirusem mysiego AIDS i (lub) karmiac etanolem.
Wykonywano przy tym pomiary okreslonych testw immunologicznych, podawano myszom
piknogenol i ponownie wykonywano pomiary. Badania wykazay zwikszenie
odpornosciowych stymulatorw, zmniejszenie liczby supresorw oraz wzmocnienie dziaania
cytotoksycznych krwinek biaych. Innymi sowy, nawet w przypadku prawie cakowitego
uposledzenia ukadu odpornosciowego piknogenol przywraca jego dziaanie. Badania w tym
kierunku moga okazac si bardzo wazne dla zainteresowanych wirusem wywoujacym AIDS.
Piknogenol i cisnienie ttnicze krwi
U niektrych pacjentw piknogenol moze obnizac cisnienie ttnicze krwi. We krwi
znajduja si enzymy, ktre poprzez reakcje chemiczne doprowadzaja do skurczu naczyn
krwionosnych, co podwyzsza cisnienie. Piknogenol hamuje dziaanie tych enzymw,
przyczyniajac si w ten sposb do obnizenia cisnienia krwi. Nie jest to jednak duze obnizenie.
Okazuje si rwniez, ze piknogenol powoduje rozkurcz naczyn krwionosnych
przeciwdziaajac wpywowi adrenaliny, ktra jest hormonem pobudzajacym i wystpuje takze
w przypadkach stresu. Jest to szczeglnie wazne w odniesieniu do naczyn wosowatych
(kapilarw), ktrych sciany piknogel wzmacnia, zwikszajac jednoczesnie ich swiato, co
umozliwia wikszy przepyw krwi. Naczynia wosowate dostarczaja komrkom ciaa krew i
substancje odzywcze, podobnie jak urzadzenie do skraplania trawnikw dostarcza roslinom
wod. Oznacza to, ze z piknogenolu korzysta kazda tkanka w organizmie.
Piknogenol a zawa serca i udar mzgfu
Skupianie si (agregacja) pytek jest powaznym powikaniem w chorobie serco-wo-
naczyniowej. Agregacja pytek oznacza po prostu, ze w strumieniu krwi powstaja
nieprawidowe zakrzepy. Jesli taki zakrzep znajdzie si w poblizu misnia sercowego,
blokujac do niego dopyw krwi, nastpuje zawa misnia sercowego. Podobna sytuacja w
ttnicach mzgu powoduje wystapienie udaru mzgu. Piknogenol przeciwdziaa skupianiu si
pytek krwi, zmniejszajac w ten sposb ryzyko zarwno zawau serca, jak udaru mzgu. Do
czynnikw sprzyjajacych agregacji pytek nalezy palenie papierosw i wzrost poziomu
adrenaliny zwiazany ze stresem. Piknogenol zwalcza wolne rodniki towarzyszace paleniu i
blokuje adrenalin, dziki czemu przeciwdziaa obu tym czynnikom w dalszym tworzeniu
zakrzepw krwi.

WYCIG Z KORY SOSNOWEJ JEST SILNYM OCHRONNYM ANTYOKSYDANTEM
Piknogenol -wycig z kory sosnowej - ktry mo:e wspomagac pobudzenie ukadu
odpornosciowego, jest silnym ochronnym antyoksydantem.
Dr Lester Packer, specjalista w dziedzinie biologii komrkowej i kierownik zespou
badawczego na Uniwersytecie Kalifornijskim, ktry zajmuje si badaniami nad pik-
nogenolem, twierdzi, :e piknogenol zawiera okoo 40 bioaktywnych substancji, z ktrych
liczne s antyoksydantami neutralizujcymi wolne rodniki.
Oczywiscie, wolne rodniki dziaaj uszkadzajce na biae krwinki, zmniejszajc ich zdolnosc
do zwalczania zaka:en, zmniejszenie zas liczby biaych krwinek prowadzi do zaka:en i sprzyja
powstawaniu chorb zwyrodnieniowych.
Wedug Packera w badaniach doswiadczalnych piknogenol hamuje powstawanie tlenku
azotu, jednego z gwnych wolnych rodnikw wytwarzanych przez biae krwinki". Stwierdza
dalej: poniewa: tlenek azotu bierze tak:e udzia w powstawaniu chorb zapalnych,
zapalenia staww, cukrzycy i choroby serca, piknogenol powinien teoretycznie odgrywac
pewn rol zapobiegawcz rwnie: w tych chorobach".
Wedug dr Fabio Virgili, czonka zespou badawczego Packera, piknogenol hamuje
dziaanie enzymw biorcych udzia w produkcji tlenku azotu i bezposrednio neutralizuje
nadmiar wolnych rodnikw".
We wczesniejszych badaniach zesp badawczy Packera odkry, :e piknogenol neutralizuje
rwnie: inne rodzaje wolnych rodnikw, w tym nadtlenek i niebezpieczne rodniki
hydroksylowe.
Jeszcze inne badania nad piknogenolem potwierdziy jego wasciwosci antyoksyda-cyjne i
zwikszajce odpornosc.
Wyniki badania, opublikowane w czasopismie Life Sciences", przeprowadzonego przez
naukowcw z uniwersytetu w Arizonie dowodz, :e piknogenol zwiksza aktywnosc
cytotoksycznych krwinek biaych - specjalnego typu komrek ukadu odpornosciowego,
ktrych zadaniem jest niszczenie wirusw, a nawet komrek nowotworowych.
Badacze wgierscy i niemieccy odkryli, :e piknogenol zmniejsza obrzk i stan zapalny (wg
artykuu zamieszczonego w Pharmazie").
W niedawno opublikowanej w Biochemistry and Molecular Biology International" pracy
zespou badaczy Uniwersytetu Kalifornijskiego wykazano, :e piknogenol jest silnym
antyoksydantem dziaajcym przeciwko nadtlenkom i rodnikom hydroksylowym.
Wedug Packera wielu badaczy chciaoby rozbic piknogenol na pojedyncze aktywne
skadniki. Packer twierdzi jednak, :e w tym przypadku poczone (sy-nergistyczne) dziaanie
skadnikw piknogenolu mo:e byc o wiele silniejsze".
Powy:sze wyniki badan, zamieszczone w VERIS Research Information Service, zostay
przedstawione na IV corocznym zje:dzie Oxygen Society, ktry odby si 20-24 listopada 1997
roku w San Francisco. Jest to organizacja midzynarodowa, ktrej czonkowie s
naukowcami badajcymi wolne rodniki i antyoksydanty.
Piknogenol i miazdzyca
Sa rwniez dowody na to, ze w obecnosci piknogenolu zmiany miazdzycowe nie
powstaja tak atwo. Zapobiega on bowiem oksydacji cholesterolu LDL (ktry po oksydacji
tworzy blaszki miazdzycowe). Piknogenol utrzymuje rwniez prawidowy stan srdbonka
ttnic. W badaniu z 1994 roku wykazano, ze uprzednie leczenie piknoge-nolem wpywao na
mniejsze wytwarzanie szkodliwych zmian w naczyniach krwionosnych, poddanych nastpnie
silnemu dziaaniu utleniacza (wolnego rodnika). Obserwowano wiksza zywotnosc komrek,
mniej objaww peroksydacji lipidw i mniej uszkodzen sciany ttnic. Przyczyniao si do
tego ochronne dziaanie przed szkodami oksydacyjnymi, wywierane przez OPC zawarte w
piknogenolu. Jesli srdbonek naczyn jest nie uszkodzony, to brakuje miejsca do
zagniezdzenia si zmienionego oksydacja LDL i naczynie krwionosne pozostaje prawidowe i
elastyczne. Tak wic przeciwdziaanie miazdzycy przez piknogenol ma podwjny charakter.
PIKNOGENOL CHRONI KOMRKI SRDBONKA TETNIC PRZED SZKODLIWYM
DZIAANIEM WOLNYCH RODNIKW
Reaktywne sustancje utleniajce (wolne rodniki/utleniacze), jak nadtlenki i nadtlenek wodoru,
maj udzia w powstawaniu wielu chorb zwyrodnieniowych, jak rak, cukrzyca i mia:d:yca.
W zwalczaniu tych wolnych rodnikw i zapobieganiu uszkodzeniu komrek bior udzia liczne
enzymy antyoksydacyjne, takie jak glutation, katalaza i dysmutaza ponadtlenkowa.
Wykazano, :e piknogenol, bdcy mieszanin proantycyjanidyn zawartych w wycigu z kory
sosny morskiej, chroni komrki srdbonka ttnic przed uszkodzeniem wywoanym dziaaniem
wolnych rodnikw.
Po ekspozycji komrek na stres oksydacyjny, piknogenol w znamienny sposb obni:a
nagromadzenie si w nich nadtlenku wodoru". Zmniejszenie stresu oksydacyjnego zale:ao od
st:enia piknogenolu. Ponadto piknogenol wywoywa rwnie: istotne, zale:ne od jego
st:enia, obni:enie poziomw nadtlenkw i jonw. Uprzednie podawanie piknogenolu
wywoywao w komrkach zwikszenie poziomw glu-tationu, dysmutazy ponadtlenkowej i
katalazy. Wyniki te sugeruj, :e piknogenol wyzwala ochronny system antyoksydacyjny,
uruchamiajc wa:ne ukady enzymw i nieenzymatycznych wymiataczy wolnych rodnikw".
Z. A. Whei i wsp., Redox Report", t. 3 (1997), s. 219-224.
Piknogenol a obrzk i ble konczyn dolnyck
Jednym z czstych powikan dotyczacych naczyn wosowatych jest obrzk i bl
konczyn dolnych, zwaszcza u kobiet. Nie zagraza to zyciu, ale stanowi powazny problem,
gdyz ogranicza wydajnosc pracy i zadowolenie z zycia. Okazao si, ze wasciwosci
piknogenolu, polegajace na wzmacnianiu scian naczyn krwionosnych, przeciwdziaaja
przesiakaniu pynu poza kapilary do tkanek konczyn dolnych, co zapobiega obrzkom i
agodzi objawy ocizaosci i ble.
Piknogenol a choroba Alzheimera
Wstpne wyniki badan dotyczace mozliwosci zwalczania choroby Alzheimera za
pomoca piknogenolu sa obiecujace. Dr Schubert z Instytutu Salka w San Diego wykaza, ze
piknogenol moze przeciwdziaac podstawowej przyczynie w chorobie Alzheimera. Biako
beta-amyloid wystpuje w mzgu rwniez w warunkach prawidowych. Jednak u pacjentw z
choroba Alzheimera tworzy ono w mzgu twarde, uskowate pytki. Piknogenol
przeciwdziaa temu procesowi, nawet jesli beta--amyloid dostaje si do mzgu w duzych
ilosciach. Sa rwniez doniesienia o poprawie po stosowaniu piknogenolu u pacjentw z
chorobaNewman-Picka, podobna do choroby Alzheimera. Jednak liczba przypadkw jest zbyt
maa, a przeprowadzone prby nie maja charakteru formalnych badan naukowych, aby mc
stwierdzic, ze piknogenol zmniejsza objawy tych chorb.
Piknogenol a zesp przewlekego zmczenia
Zesp przewlekego zmczenia pozostawa przez dugi czas tajemnicza choroba,
ktra obecnie zacza pojawiac si coraz czsciej. Jest teraz prawie pewne, ze podstawowa
przyczyna tego schorzenia jest uszkodzenie wywoywane przez wolne rodniki. Uszkodzenie
to jest widoczne w czerwonych krwinkach. Na IV Midzynarodowym Sympozjum
Piknogenolu w maju 1997 roku dr Anthony Martin przedstawi prac, w ktrej wykaza, ze
piknogenol moze byc pomocny w tej chorobie. Jak juz mwiono, piknogenol chroni sciany
komrek i wzmacnia naczynia wosowate, przez co chroni integracj komrek i narzadw i
zapewnia im wasciwe odzywianie. Ponadto chroni mitochondria-osrodki energii
komrkowej. Jesli wic osrodki energii wszystkich komrek bda w dobrym stanie, to
zachowana bdzie prawidowa energia caego organizmu. Piknogenol ma rwniez pewne
wasciwosci przeciwzapalne, co pozwala zagodzic niektre przewleke objawy tego zespou.
I w koncu, ograniczajac wydzielanie histaminy, zmniejsza objawy uczuleniowe, wystpujace
czsto u pacjentw z tym zespoem.
Piknogenol a ochrona skry przed promieniowaniem nadfioletowym
Korzysci ze stosowania piknogenolu odnosza si takze do skry. Potrafi bowiem
odwrcic szkody dokonane w skrze przez promieniowanie nadfioletowe Sonca.
Zmniejszanie si kazdego roku warstwy ozonowej w atmosferze powoduje przenikanie na
powierzchni Ziemi coraz wikszej ilosci promieniowania nadfioletowego. Uwaza si, ze jest
to przyczyna zmniejszania si populacji zab, ropuch i salamander, ktrych zapodnione jaja
narazone sa na dziaanie promieni sonecznych i nie maja zadnej mozliwosci naprawy szkd
dokonanych w ich DNA przez promienie nadfioletowe. U ludzi promieniowanie to moze
wywoac uczulenie na swiato, zastj w naczyniach wosowatych, prowadzacy do nasilonego
zaczerwienienia skry, zmian odczynw immunologicznych oraz raka. Witamina E nie jest w
stanie odwrcic tych szkodliwych zmian, ale piknogenol zmniejsza zatrucie komrkowe i
peroksydacj lipidw w zaleznosci od zastosowanej dawki. Pobudza rwniez produkcj
kolagenu i elastyny - dwch biaek niezbdnych do utrzymania elastycznosci i odpornosci
skry i tkanki acznej.
Synergistyczne dziaanie piknogenolu
Co sprawia, ze piknogenol jest tak doskonay? Niektrzy naukowcy chcieliby
podzielic go na czsci skadowe, zeby przekonac si, ktry z jego skadnikw dziaa
najskuteczniej. Ale dr Lester Packer, czoowy badacz w dziedzinie biologii komrkowej na
Uniwersytecie Kalifornijskim, uwaza, ze tylko poaczony skutek dziaania piknogenolu
(efekt synergistyczny) moze byc najsilniejszy". To wasnie dziki temu, ze rzne flawono-idy
zawarte w piknogenolu dziaaja razem, sa one tak wszechstronnie skuteczne.
Moze syszaes o doniesieniach, ze jako antyoksydant piknogenol jest 50 razy
silniejszy od witaminy C, jednak tylko wobec pewnych rodzajw wolnych rodnikw. Problem
polega na tym, ze nie wiemy, jaki rodzaj wolnych rodnikw powstaje w naszym organizmie.
Mamy je po prostu wszystkie! W pewnych testach w odniesieniu do okreslonych wolnych
rodnikw witaminy C i E okazay si bardziej skuteczne od piknogenolu. Naprawd wynik
zalezy od przedmiotu badan.
Zalecenia
Potraktuj to bardzo powaznie. Najlepsze bdzie zastosowanie jak najwikszej ilosci
zrde antyoksydantw, zeby wszystkie dziaay wsplnie. Kazdy antyutle-niacz peni swoja
specyficzna funkcj i wszystkie sa potrzebne, zeby zwalczyc rznorodne wolne rodniki, z
ktrymi si stykamy. Proponuj dawk 50-100 miligramw piknogenolu dziennie.
WYCI\G Z NASION WINOGRON
GWNE ZASTOSOWANIE WYCIGU Z NASION WINOGRON
Wedug Michaela Murraya, czoowego eksperta i autora ksi:ki The Healing Power ofHerbs
(Uzdrawiajce wasciwosci roslin), gwne zastosowanie wycigu z nasion winogron jest
nastpujce. 1/ uzupenianie dawki antyoksydantw, 2/ zapobieganie mia:d:ycy, 3/ usuwanie
skutkw kruchosci naczyn i wyleww podskrnych, 4/ leczenie cukrzycy, 5/ leczenie
retinopatii (zwyrodnienie plamki :tej i retinopatia cu-krzycowa). 6/ leczenie :ylakw i 7/
gojenie ran.
Oglnie o proantocyjanidynach, szczegowo o wyciqgu z nasion winogron
Wszystkie proantocyjanidyny sa w zasadzie takie same, niezaleznie od zrda, z
jakiego pochodza- nasion winogron, zurawiny, kory sosnowej czy innych. Rznica dotyczy
stzenia w zaleznosci od zrda. Wydaje si, ze najwiksze stzenie osiagaja
proantocyjanidyny w wyciagu z nasion winogron, prawie o 10% wyzsze niz w wyciagu z
kory sosnowej.
Najsilniej dziaajacym wyciagiem z nasion winogron jest, wyprodukowany przez
Omega Biotech, preparat Protovin, prawdopodobnie dziki do tej pory nie ustalonej
zawartosci mineraw (majacej, byc moze, zwiazek z wybuchem kilka lat temu wulkanu na
szczycie Gry Switej Heleny). Winogrona uzywane obecnie do otrzymywania wyciagu w
zakadach Omega Biotech pochodzaz winnic poozonych w tym wasnie regionie. Dokadne
badania chromatograficzne wyciagw pochodzacych z innych winogron nie wykazay w nich
wyjatkowego skadu charakterystycznego dla prbek z Omega Biotech.
Proantocyjanidyny zawarte sa zarwno w nasionach, jak i w skrce winogron. Sa to
czasteczki odpowiadajace za wasciwosci ochronne i uzdrawiajace otrzymywanych
wyciagw. Proantocyjanidyny sa specjalna klasa bioflawonoidw, ktra wystpuje w
rznorodnych roslinach; zawieraja je m.in. purpurowe, biae, czerwone i zielone winogrona,
kora sosnowa, kora drzewa cytrynowego, liscie leszczyny, czarne jagody, wisnie, zurawiny.
Najwiksze stzenie tych zwiazkw wystpuje w nasionach biaych i zielonych winogron.
FRANCUSKI PARADOKS: ANTYOKSYDANTY W CZERWONYM I
BIAYM WINIE
Czsto zadaje si pytanie: Jak to jest, ze u mieszkancw Francji, ktrzy jedza tak
wysokokaloryczne potrawy, wystpuje tak maa zachorowalnosc na choroby serca i
powikania zwiazane z cholesterolem? Odpowiedz lezy w wyborze przez nich napoju -jest
nim czerwone wino.
Po winobraniu miazdzy si winogrona razem z gaazkami i liscmi i t caa mas
umieszcza w kadziach do fermentacji. W czasie tego procesu alkohol razem z sokiem
dokonuja ekstrakcji najlepiej rozpuszczalnych antyoksydantw z nasion i skrek winogron do
czerwonego wina. Nastpnie przezroczysty pyn zlewa si do beczek, w ktrych wino
dojrzewa przed butelkowaniem. Mas pozostaa po zlaniu wina, tzw. miazg, wyrzuca si lub
zuzywa do produkcji wina gorszego gatunku lub octu winnego. Wyciag z nasion winogron,
uzyskany z tego materiau, jest mniej wartosciowy, jesli chodzi o dziaanie antyoksydacyjne.
FRANCUSKI PARADOKS
Pary: (AP World News), 19 lutego 1998: Francuski uczony, ktry dowid swiatu, :e wino
jest dobre na serce, dokonuje nastpnego odkrycia. Dwie do trzech szklanek wina dziennie
zmniejsza o 30% smiertelnosc spowodowan r:nymi przyczynami. Serge Renaud stwierdza w
Journal of Epidemiolog/: Wino chroni nie tylko przed chorobami serca, ale rwnie: przed
wikszosci nowotworw zosliwych". Przeprowadzone przez niego badania, ktre objy 34
000 m:czyzn w srednim wieku, zamieszkujcych wschodni Francj, potwierdzaj to, co
nazwano francuskim paradoksem.
Francuzi jedz mnstwo tuszczw nasyconych, a mimo to :yj dugo. Odnosi si to w
rwnym stopniu do osb palcych, co niepalcych i byych palaczy". Nie stwierdzono r:nicy
midzy pracownikami umysowymi a robotnikami. Ponadto ostatnie badania w Stanach
Zjednoczonych wykazay, :e picie jakiegokolwiek alkoholu zmniejsza smiertelnosc dziki
obni:eniu zagro:enia chorob raka. Renaud jednak:e twierdzi, :e remedium jest wino.
Zmniejsza ono dolegliwosci ze strony serca w chorobie nowotworowej dziki wasciwosciom
antyoksydacyjnym polifenoli zawartych w winogronach (OPC lub proantocyjanidyny).
Ostrzega jednak, :e wino jest rozcienczon postaci alkoholu i nale:y u:ywac go
umiarkowanie. Wino wypijane w ilosci powy:ej 4 szklanek dziennie wywiera niekorzystny
wpyw, zwikszajc smiertelnosc, i chocia: nadal chroni serce, nadmierne jego picie zwiksza
niebezpieczenstwo raka i chorb wtroby".
W artykule zamieszczonym w Epidemiology" Renaud podaje, :e wypijanie 2-3 szklanek wina
dziennie przynosi obni:enie smiertelnosci spowodowanej r:nymi przyczynami o 30%, z
powodu choroby sercowo-naczyniowej - o 35%, z powodu raka -o 24%. Renaud jest
kardiologiem, ktry pracuje ze wspaniaym zespoem Inserm Unit na uniwersytecie w
Bordeaux. Jego ksi:ka o zdrowej diecie jest bardzo popularna we Francji.
Renaud jest tak:e wielkim zwolennikiem tzw. diety srdziemnomorskiej, opartej w du:ej
mierze na pszenicy, oliwie z oliwek i warzywach, z przewag ryb nad czerwonym misem, l
oczywiscie z umiarkowan ilosci wina.
Czerwone i biae wino zawiera antyoksyaanty
To wasnie jest podstawa francuskiego paradoksu. Zdrowiej jest pic wino czerwone,
poniewaz zawiera ono antyoksydanty, ktre przedostay si do wina ze skrki i nasion
winogron w trakcie procesu fermentacji.
W produkcji biaego wina natychmiast po zmiazdzeniu owocw oddziela si. sok od
miazgi. To oddzielenie zapobiega przedostawaniu si do wina antyoksydan-tw zawartych w
skrce i nasionach winogron; dlatego oddzielona miazga zatrzymuje najlepsze antyoksydanty,
zawarte w nasionach, ktre mozna ekstrahowac i uzyskac w postaci rzowobezowego
proszku.
Czy antyoksydanty pochodzace z czerwonych winogron maja wiksza moc od
antyoksydantw pochodzacych z zielonych i biaych winogron? Profesor Jacaues Masauelier
w ksiazce OPC in Practice, napisanej wsplnie z Berta Schwitters, twierdzi, ze
antocyjanidyny zawarte sa zawsze w czerwonym barwniku otrzymywanym z substancji
bezbarwnych (proantocyjanidyn). T zachodzaca samoistnie przemian obserwujemy w
przyrodzie jesienia, kiedy liscie pewnych drzew staja si czerwone. Rznice midzy tymi
barwnikami maja podstawowe znaczenie, jesli chodzi o ich dostpnosc biologiczna i wpyw
na ludzki organizm".
No dobrze, ale co to znaczy? Po pierwsze, na zabarwienie czerwone lub purpurowe
wyciagu z nasion winogron wpywaja dwa czynniki. Pierwszy to obecnosc flawonw, ktre
ekstrahowane sa ze skrek winogron, drugi - to obecnosc antocy-janidyn (kolor czerwony)
powstajacych w wyniku przemiany proantocyjanidyn (bezbarwnych) w kwasnym srodowisku.
Fermentacja zachodzaca w procesie produkcji wina zapewnia kwasny odczyn srodowiska,
dziki czemu moze zachodzic taka reakcja. Flawony nie sa silnymi antyoksydantami, dlatego
ich obecnosc nie wpywa w sposb znaczacy na antyoksydacyjna moc wyciagu.
Interesujace, ze prawie we wszystkich przypadkach moc proantocyjanidyn zawartych
w nasionach zielonych i biaych winogron jest wiksza niz otrzymywanych z winogron
czerwonych; poniewaz to proantocyjanidyny sa antyoksydantami, ktre wywouja pozadane
skutki biologiczne, wydaje si logiczne, zeby wykorzystywac zrdo, ktre stale zapewnia ich
wiksza ilosc, tzn. winogrona zielone.
Analizy laboratoryjne wykazyway, ze produkt otrzymywany z zielonych winogron
ma wyzsza zawartosc substancji antyoksydacyjnych w porwnaniu z produktem uzyskanym z
winogron czerwonych.
Nalezy dodac, ze do chwili obecnej nie opublikowano danych na temat najlepszego
gatunku winogron. Chociaz pewne kompanie utrzymyway, ze dysponuja bardziej wydajnymi
gatunkami, nie udowodniono tego w badaniach laboratoryjnych ani klinicznych.
Proantocyjanidyny majq wikszq moc od resveratrolu
Omwimy tutaj resveratrol, znany antyoksydant, ktry okaza si sabszy niz anty-
oksydanty z proantocyjanidyn czy katechin. W roku 1992 M. E. Cuvelier i H. Richard
omwili w Biosci and Biotech Biochem" kilka doniesien na temat podstaw chemicznych
antyoksydacyjnego dziaania proantocyjanidyn i ich podstawowych skadnikw -katechin.
Badania wskazyway, ze stopien mocy antyoksydacyjnej poszczeglnych czasteczek
polifenolu jest wprost proporcjonalny do liczby grup wodorotlenowych (OH). Wikszosc
katechin i epikatechin ma pic grup wodorotlenowych; niektre katechiny zawieraja szesc.
Proantocyjanidyny maja ich dziesic. Aresveratrol tylko trzy. R. A. Larson w Phytochem"
1988 stwierdzi, ze polifenole, majace mniej niz cztery grupy wodorotlenowe, prawie nie
maja znaczenia jako antyoksydanty. Jesli dziaanie prze-ciwnowotworowe jest bezposrednio
zwiazane ze skutecznoscia antyoksydacyjna, to proantocyjanidyny bda miec wiksze
dziaanie niz resveratrol" (uwaga: resveratrol to nazwa antyoksydanta zawartego w preparacie
o nazwie handlowej procyanitol).
Nalezy jednak pamitac, ze nie dysponujemy jeszcze metodami analitycznymi, na
podstawie ktrych mozna by ocenic aktywnosc biologiczna danego produktu. Konieczne sa
dalsze badania kliniczne dla wykazania, ktre zwiazki sa bardziej skuteczne i dostpne
biologicznie. Nalezy opracowac specyficzne metody ilosciowe okreslajace aktywnosc tych
substancji. Obecnie nie dysponujemy jeszcze takimi metodami.
Dziaanie wyciqgu z nasion winogron
Wyciag z nasion winogron dziaa w sposb nastpujacy:
Pokonuje barier krew-mzg, dziki czemu moze zwalczac wolne rodniki w obrbie mzgu.
Chroni przed szkodliwym wpywem wolnych rodnikw wytwarzanych przez
promieniowanie, pestycydy, skazenie substancjami chemicznymi i metalami cizkimi.
Wchania si do organizmu w ciagu sekund, zwikszajac w sposb synergi-styczny
skutecznosc innych substancji odzywczych, jak witaminy A, C i E.
Hamuje wytwarzanie pewnych enzymw wywoujacych rozpad kolagenu, ktre sa
bezposrednia lub posrednia przyczyna uczulen i stanw zapalnych. Dziaanie to zapobiega
produkcji histaminy, ograniczajac w ten sposb reakcje alergiczne.
Umacnia kolagenowa substancj midzykomrkowa naczyn krwionosnych, dziki czemu
zmniejsza si przepuszczalnosc naczyn i usprawnia krazenie krwi. Kapilary sa w stanie
dostarczac do tkanek wiksza ilosc utlenionych krwinek czerwonych, przyspieszajac
procesy gojenia tkanek mikkich.
Pionier badan naukowych nad wyciqgiem z nasion winogron
Pionierem badan naukowych nad wyciagiem z nasion winogron jest uczony francuski,
dr Jacaues Masauelier, ktry przez ostatnie 50 lat bada proantocyjanidyny. On pierwszy trafi
na slad tych antyoksydantw, wertujac przypadkowo dziennik podrznika Jacaues'a Cartiera,
w ktrym zostao opisane wyleczenie ze szkorbutu zaogi statku po spozyciu naparu z kory
miejscowej sosny. To drzewo sosnowe okazao si synna sosna morska, z ktrej obecnie
otrzymuje si piknogenol. Cartier i jego zaoga zostali uwizieni w lodach na Rzece Switego
Wawrzynca, gdy nastapi wczesny atak zimy w roku 1595. W krtkim czasie wyczerpay si
zapasy zywnosci, a epidemia szkorbutu zacza dziesiatkowac zaog. Wdz Indian przekaza
Cartierowi, ze napar z kory miejscowej sosny uleczy jego ludzi. Cartier wyprbowa ten
sposb i zanotowa w swoim dzienniku, ze zaoga szybko wyzdrowiaa.
Masaueliera zadziwio to szybkie ozdrowienie. Zdawa sobie spraw, ze kora sosnowa
zawiera tylko niewielka ilosc witaminy C, o ktrej wiedzia, ze leczy szkorbut. Przypuszcza,
ze napar musi zawierac jeszcze cos wicej poza witamina C, i postanowi to zbadac. Po wielu
latach badan odkry, ze kora sosny zawiera proantocyjanidyny, dla ktrych Masauelier
wymysli nazw piknogenol". Oznaczaa ona scisle proantocyjanidyny pochodzace z kory
sosny morskiej. Opatentowa proces produkcyjny i rozpocza sprzedaz piknogenolu w
Europie pod koniec lat 50. XX wieku. Jednak trudnosci z wyhodowaniem odpowiednio duzo
drzew sosnowych i z samym procesem produkcyjnym oraz ko-niecznosciazniszczenia
wyhodowanych drzew sprawiy, ze Masauelier poszukiwa innego zrda proantocyjanidyn.
Odkry, ze wiksze ich ilosci znajduja si w nasionach winogron. Nasiona miay
ogromnaprzewag nad kora sosnowa, poniewaz winogrona szybciej rosna, a ponadto pestki sa
dostpne w duzych ilosciach jako produkt uboczny miejscowego przemysu winnego. Poza
tym zbir winogron nie aczy si z niszczeniem roslin. I chociaz pierwotne odkrycie
dotyczyo proantocyjanidyn z kory sosnowej, wikszosc badan naukowych i dalsza praca
zostaa poswiecona nasionom winogron. Mimo ze proantocyjanidyny wystpuja rwniez w
wielu innych roslinach, np. w roslinach straczkowych, najwiksze ich ilosci stwierdza si
nadal w nasionach winogron.
Proantocyjanidyny sq picdziesiqt razy silniejsze od witaminy E!
Proantocyjanidyny sa bardzo silnymi wymiataczami wolnych rodnikw i ochraniaja
nas przed wieloma szkodliwymi elementami naszego srodowiska. Te elementy (wolne
rodniki) uszkadzaja nasz ukad odpornosciowy, co powoduje liczne schorzenia
zwyrodnieniowe i przyspiesza starzenie si. Proantocyjanidyny stanowia najsilniejsza grup
ochronnych antyoksydacyjnych substancji odzywczych, wykazujac dziaanie 50 razy
silniejsze od witaminy E i 20 razy silniejsze od witaminy C. Proantocyjanidyny byy
dokadnie przebadane i stwierdzono, ze sa nietoksyczne. Stanowia one grup bio-
flawonoidw o znanych wartosciach odzywczych, utrzymujacych prawidowy stan tkanek
dziki lepszemu ukrwieniu poprzez kapilary. Stan naczyn wosowatych ulega radykalnej
poprawie dziki dziaaniu proantocyjanidyn, ktre wykazuja wasciwosc przyaczania si do
powierzchni wewntrznej i zewntrznej bon komrkowych, zwaszcza komrek naczyn
krwionosnych i tkanki acznej zawierajacej kolagen, wchodzacej w skad skry i staww,
chroniac je przed dziaaniem wolnych rodnikw.
KORZYSCI ODZYWCZE BIOFLAWONOIDW
Przytocz tu spostrze:enia dr Mortona Walkera z Medical Journalisfs Report" (1991):
Chocia: bioflawonoidy nie s wasciwie witaminami w scisym znaczeniu tego sowa, czsto
okresla si je cznie jako witamin P. Bioflawonoidy zwikszaj przyswajanie witaminy C i
substancje te powinny byc przyjmowane razem. Dziaajc synergistycz-nie, ssilnymi
antyoksydantami i hamuj dziaanie wolnych rodnikw. Poniewa: ludzki organizm nie jest w
stanie wytworzyc bioflawonoidw, musz one byc dostarczone z po:ywieniem. Jednak :rda
pokarmowe, zawierajce odpowiednie ilosci bioflawonoidw, nie s liczne. Najlepsze :rda
to: winogrona, pomarancze, grejpfruty, pomidory, owoce dzikiej r:y, sok cytrynowy, sliwki,
papaja, wisnie, brzoskwinie i je:yny.
Bioflawonoidy wspomagajwitamin C w utrzymaniu prawidowego stanu tego
wewntrzkomrkowego cementu, jakim jest kolagen. S niezbdne dla prawidowej fizjologii
czowieka, gdy: wzmacniaj naczynia wosowate i reguluj ich przepusz-czalnosc. Zapobiega
to krwawieniu z naczyn wosowatych i ich uszkodzeniom".
Wasciwosci przeciwnowotworowe wyciqgu z nasion winogron
Dr Liviero L. Puglisi rozpatrujac dziaanie antymutacyjne proantocyjanidyn
otrzymywanych z Vitis vinifera stwierdzi w Journal of Fitother" (1994), s. 203-209, ze
dziaanie antymutacyjne proantocyjanidyn otrzymywanych z nasion Yitis vinifera byo
badane in vitro. Okazao si, ze sa one bardzo silnymi substancjami, ktre przeciwdziaaja
samoistnym mutacjom, zarwno na poziomie mitochondriw, jak i jader komrkowych.
Dziaanie to, przynajmniej czsciowo, jest zwiazane z an-tyoksydacyjnymi wasciwosciami
proantocyjanidyn i powinno stanowic racjonalna podstaw ich zastosowania w zapobieganiu
pewnym procesom patologicznym (tj. powstawaniu nowotworw zosliwych)".
Artyku ten wykazuje po prostu, ze wyciag z nasion winogron ma wasciwosci
przeciwnowotworowe.
OPC A CHOROBY
A oto lista chorb, na ktre OPC wywieraj korzystny wpyw: uczulenia, zapalenie staww,
mia:d:yca, choroba Alzheimera, wylewy podskrne, rak, cukrzyca, wysoki poziom
cholesterolu we krwi, nadcisnienie ttnicze krwi, stany zapalne, stwardnienie rozsiane,
choroba Parkinsona, udar mzgu, :ylaki i zaka:enia wirusowe.
Jeszcze raz o winie
OPC w czerwonym winie sa najprawdopodobniej dostatecznie skuteczne, zeby
przeciwdziaac skutkom bogatej w tuszcze francuskiej diety. Dr Serge Renaud, kardiolog z
uniwersytetu w Bordeaux, bada przez lata skutki picia wina, prowadzac obserwacje na ponad
34 000 mzczyzn w srednim wieku, mieszkajacych we Francji. Stwierdzi, ze wyniki byy
podobne, niezaleznie od typu diety, niezalezne takze od palenia papierosw (palacy,
niepalacy i dawni palacze) oraz zawodu (pracownicy umysowi czy robotnicy). U mzczyzn
pijacych 2-3 szklanki wina dziennie obserwowano zmniejszenie o 35% zgonw z powodu
zawau serca, o 24% zgonw z powodu zachorowan na raka, o 30% smiertelnosci wywoanej
acznie przez wszystkie przyczyny. Ale nie wolno przesadzac. Przy 4 szklankach wina
dziennie nastpuje radykalna zmiana danych statystycznych i stwierdza si wzrost
smiertelnosci i zachorowan na raka! Przy tej ilosci wina dziaanie utleniajace alkoholu
przewaza nad jego wasciwosciami antyoksydacyjnymi. Jeszcze raz mozna tu przytoczyc
maksym Sokratesa: Wszystko w miar". Ci, ktrzy nie potrafia zachowac umiarkowania,
nie powinni traktowac naszych spostrzezen jako usprawiedliwienia dla swojej choroby, ale
jak najszybciej udac si na spotkanie grupy Anonimowych Alkoholikw!
Dawki wyciqgu z nasion winogron
Dawki wyciagu z nasion winogron wynosza w przyblizeniu 150-200 miligramw dziennie.
KWERCETYNA
Gdzie wystpuje kwercetyna i jakie jest jej dziaanie
Kwercetyna jest silnym flawonoidem, ktry wystpuje w cebuli, papryce, czosnku i
zielonej herbacie. Jako mocny antyoksydant, hamuje powstawanie wolnych rodnikw
(oksydantw). Korzystny wpyw kwercetyny na ukad sercowo-naczy-niowy wyraza si
przeciwdziaaniem oksydacji lipoprotein o niskiej gstosci (LDL), czyli zego" cholesterolu,
przez wolne rodniki. Wiemy juz, ze cholesterol LDL po oksydacji staje si prekursorem
patologicznych zmian w scianie ttnic oraz miazdzycy, pozostajacej w scisym zwiazku z
choroba wiencowa serca.
Kwercetyna dziaa rwniez korzystnie przy nadmiernym, niebezpiecznym wzroscie
poziomu zelaza i hamuje przedostawanie si nieprawidowych lepkich" pytek do strumienia
krwi. Uwaza si, ze nadmiar zelaza i lepkie" pytki stanowia znaczacy czynnik ryzyka w
miazdzycy, prowadzacej do zawau serca i udaru mzgu.
Istotne znaczenie maja dwa badania kliniczne przeprowadzone na duzych grupach
ludnosci. W jednym z nich badano w Holandii czynniki ryzyka u 805 mzczyzn w wieku 65-
84 lat. Poczawszy od roku 1985 przez 5 lat naukowcy zbierali dane na temat przyjmowania
przez uczestnikw kwercetyny i innych flawonoidw, ktrych gwnym zrdem bya
herbata, cebula i jabka.
Stwierdzono, ze pozywienie zawierajace flawonoidy zmniejszyo smiertelnosc
wywoana choroba wiencowa serca, a ponadto zmniejszyo czstosc wystpowania
pierwszego zawau serca. Jak oczekiwano, stosowanie flawonoidw obnizyo ryzyko udaru
mzgu az o jedna trzecia wszystkich czynnikw ryzyka.
Drugie badanie prowadzono w latach 1958-1964. Badanie dotyczyo 763 mzczyzn
zamieszkaych w Finlandii, Woszech, Grecji, dawnej Jugosawii, Japonii, Holandii i Stanach
Zjednoczonych. I ponownie stwierdzono zwiazek midzy przyjmowaniem flawonoidw a
obnizeniem smiertelnosci z powodu choroby wiencowej serca. Znowu ochronne dziaanie
kwercetyny uzaleznione byo od zwikszonego spozycia produktw zawierajacych ten
flawonoid.
Pamitaj, ze kwercetyna wystpuje w czosnku, papryce i zielonej herbacie. Mozna ja
rwniez przyjmowac jako uzupeniajaca dawk substancji odzywczych.
KLASY FLAWONOIDW podzia na podstawie wasciwosci chemicznych:
Klasa flawonoidw Przedstawiciele rda rolinne
Flawonole Katechiny Zielona herbata, nasiona winogron, kora sosny
Proantocyjanidyny Katechiny
oligomeryczne
Kora sosny, nasiona winogron, liscie borwki
czarnej, brzozy, miorzbu dwuklapowego
Flawony i flawonole Kwercetyna, kaempferol Jabka, zielona herbata, liscie miorzbu,
skrka winogron, ostropest plamisty, owoce
Dwuflawony Amentoflawon,
bilobetyna
Liscie miorzbu dwuklapowego
Flawanony Hesperydyna, naringina Skrka owocw cytrusowych
Flawanonole Taxifolina Owoce ostropestu plamistego, kora sosny
Antocyjaniny,
antocyjanidyny i
antocyjanozydy
Cyjanidyna, delfinidyna,
malwidyna, petunidyna
Czerwone i czarne winogrona, czerwone wino,
czarne jagody
Flawonolignany Sylimaryna Owoce ostropestu plamistego, karczochy
Izoflawony Genisteina, daidzeina Nasiona soi
KAROTENOIDY
Wprowadzenie
Karotenoidy sa to roslinne substancje odzywcze, ktre nadaja owocom i warzywom
ich charakterystyczny kolor, zapach i smak. Najlepiej znany i wystpujacy najobficiej ze
wszystkich karotenoidw w pozywieniu jest beta-karoten, ale zidentyfikowano juz w
przyblizeniu 500 karotenoidw, ktrych znaczenie dla zdrowia zaczynamy poznawac.
Karotenoidy dziaaja jako antyoksydanty i uwazane sa powszechnie za substancje
zwalczajace choroby i przeciwdziaajace starzeniu si.
Podczas gdy wolne rodniki moga wywoywac lub powodowac powikania wielu
chorb, takich jak rak, zapalenie staww, zacma i choroba serca, antyoksydanty moga pomc
w ochronie organizmu przed tymi chorobami. Wzmacniaja one takze ukad odpornosciowy
organizmu.
Powoli staje si jasne, ze najlepiej poznane antyoksydanty (witaminy C i E oraz beta-
karoten) nie zapewniaja cakowitej ochrony przed dziaaniem wolnych rodnikw. Poaczenie
wielu antyoksydantw dziaa skuteczniej niz pojedynczy an-tyoksydant i zwiksza obron
organizmu przed wolnymi rodnikami.
Co to sq karotenoidy?
Karotenoidy sa to substancje, ktre nadaja owocom i warzywom kolory:
pomaranczowy, zty i czerwony. Zielone lisciaste warzywa zawieraja rwniez duzo
karotenoidw, ale ich kolor jest maskowany przez obecnosc zielonego chlorofilu.
Przez wiele lat nie znano korzystnego dziaania karotenoidw. Jednak najnowsze
badania sugeruja, ze maja one szereg wasciwosci korzystnych dla zdrowia, takich jak
obnizanie ryzyka choroby serca i niektrych postaci raka, wzmacnianie ukadu
odpornosciowego i ochrona przed zwiazanym z wiekiem zwyrodnieniem plamki ztej,
gwnej przyczyny nieodwracalnej utraty wzroku u dorosych.
Poza beta-karotenem wyodrbniono wiele innych karotenoidw, majacych znaczenie
dla organizmu ludzkiego jako antyoksydanty. Na przykad alfa-karoten moze okazac si do 10
razy silniejszy od beta-karotenu w ochronie przed uszkodzeniem tkanek skry, oka, watroby i
puc. A coraz wiksza liczba dowodw naukowych wskazuje, ze inne rodzaje karotenoidw,
jak luteina, kryptoksantyna i zeaksantyna, moga ochraniac przed pewnymi rodzajami
nowotworw zosliwych. Uwaza si, ze poza wasciwosciami antyoksydacyjnymi karotenoidy
zmniejszaja wczesne zagrozenie nowotworami zosliwymi dziki swoim mozliwosciom
usprawniania komunikacji midzy komrkami przedrakowymi a komrkami prawidowymi.
Obecnosc karotenoidw powoduje, ze prawidowe komrki wysyaja do komrek
przedrakowych sygnay regulujace ich wzrost. Innym karoteno-idem o uznanych korzysciach
dla zdrowia jest likopen - czerwony karotenoid wystpujacy w pomidorach i jagodach.
Czy przecitna dieta zapewnia odpowiedniq ilosc karotenoidw?
Karotenoidy nie sa oficjalnie uznane za niezbdne substancje odzywcze; sa one raczej
zrdem witaminy A. Dlatego nie ma oficjalnie zalecanych dawek. W Stanach Zjednoczonych
Departament Rolnictwa i Narodowy Instytut Onkologii proponuja 1-2 posiki bogate w
karotenoidy dziennie.

Skqd mog wiedziec, ze przyjmuj je w odpowiedniej ilosci?
Istnieje wiele czynnikw zwiazanych ze stylem zycia, ktre moga zwikszac
zapotrzebowanie na karotenoidy. Zalicza si do nich palenie papierosw, stosowanie
doustnych srodkw antykoncepcyjnych i dugotrwae przebywanie poza domem, co
powiksza ekspozycj na srodki zanieczyszczajace srodowisko oraz promienie nadfioletowe.
Czynniki te zwikszaja w organizmie ilosc uszkadzajacych wolnych rodnikw i dlatego osoby
narazone na te czynniki ryzyka wymagaja wikszej ilosci antyoksydantw, w tym rwniez
karotenoidw.
Aby zapewnic sobie odpowiednia ilosc tych waznych substancji odzywczych, nalezy
spozywac zywnosc bogata w karotenoidy. Jednak sama dieta nie zawsze zapewnia
odpowiednia ilosc karotenoidw. Aby utrzymac stay poziom karotenoidw we krwi, nalezy
jesc pokarmy zawierajace karotenoidy lub stosowac ich uzupenianie.
Sugerowano, ze duza dawka uzupeniajaca jednego karotenoidu moze hamowac
wchanianie innych karotenoidw. Dlatego wazne jest stosowanie dawek zawierajacych rzne
rodzaje tych substancji.
Zamieszczone powyzej informacje stanowia wyjatek z broszury Carotenoids,
Information andFacts (Karotenoidy. Informacje i fakty) 1995.
Oglnie o karotenoidach (alfa-karoten, beta-karoten, kryptoksantyna, luteina i
zeaksantyna, likopen)
Madrosc ludowa od wiekw gosia, ze Jedzenie kolorowe" jest dobre dla zdrowia.
Dietetycy opieraja jadospisy na odpowiednim doborze kolorowych produktw, aby zapewnic
prawidowa rwnowag produktw czerwonych, zielonych, pomaranczowych i ztych.
Oznacza to korzystny udzia owocw i warzyw w pozywieniu. W ciagu ostatnich kilku
dziesicioleci badacze wykazali liczne korzysci z barwnikw nadajacych zywnosci jej zywe
kolory. Karotenoidy to rodzina naturalnych barwnikw wystpujaca tylko w roslinach. Jest
ponad 600 wszystkich karotenoidw. Okoo 60 wystpuje w zywnosci, a 20 wchodzi w skad
nowoczesnej diety. Rosnie liczba dowodw, ze pewne karotenoidy sa wazne dla naszego
zdrowia.
Do karotenoidw naleza alfa-karoten, beta-karoten, kryptoksantyna, likopen, luteina i
zeaksantyna. Sa one wszystkie silnymi antyoksydacyjnymi substancjami odzywczymi. Beta-
karoten, alfa-karoten i kryptoksantyna maja aktywnosc retinolu, co oznacza, ze sa
prekursorami witaminy A i organizm potrafi przemienic je w witamin A (retinol). Jednak to
likopen, ktry nie jest prekursorem witaminy A, okaza si jednym z najsilniejszych
antyoksydantw wsrd wszystkich karotenoidw.
BETA - KAROTEN
Chocia: ka:dy karotenoid ma okreslone korzystne wasciwosci, dopiero mieszanina
karotenoidw, jak wykazano w zbilansowanej diecie, okazaa si najbardziej skuteczna. D. L.
Morris w artykule zamieszczonym w Journal of the American Medical Asso-ciation"
(listopad 1994) wykaza, :e poziom wszystkich karotenoidw we krwi ma zwizek z chorob
serca. Z 2000 m:czyzn przebadanych i obserwowanych przez 13 lat, u m:czyzn z
najwy:szym poziomem karotenoidw we krwi stwierdzono o 40% mniej zawaw serca ni: u
m:czyzn z ni:szym poziomem. Podobnie L. Marchand (Cancer Epidemiology", maj 1993)
wykaza, :e najmniejsze ryzyko raka puc grozio osobom przyjmujcym najwiksze ilosci
beta-karotenu, alfa-karotenu i luteiny. Wielu badaczy donosio, :e mieszanina karotenoidw
stanowi ochron skry przed szkodliwymi skutkami promieniowania nadfioletowego.
Ponadto, jesli przyjmujesz uzupeniajce dawki beta-karotenu, dochodzi do wzrostu poziomu
innych karotenoidw, co oznacza, :e zwiksza on wchanianie przez organizm innych
karotenoidw (.American Journal of Clinical Nutrition", grudzien 1994). Preparat Nutrilite
zawiera mieszanin karotenoidw.
BADANIE KLINICZNE
W badaniu klinicznym stwierdzono, :e karotenoidy zmniejszaj uszkodzenie DNA u ludzi.
Uwa:a si, :e uszkodzenie DNA stanowi przyczyn wikszosci nowotworw zosliwych.
Uszkodzenie DNA wywouj przede wszystkim wolne rodniki. Anty-
oksydanty od:ywcze, obejmujce karotenoidy (beta-karoten, alfa-karoten, likopen i luteina)
mog zwalczac wolne rodniki i zmniejszac ryzyko uszkodzenia DNA.
W badaniu tym naukowcy ocenili mo:liwosc zmniejszenia uszkodzen DNA dziki
zastosowaniu warzyw bogatych w karotenoidy. Mierzyli liczb rozerwanych ancuchw DNA i
stopien oksydacji DNA-tzn. uszkodzenia wywoane przez wolne rodniki - w limfocytach u 23
zdrowych m:czyzn w okresie spo:ywania przez nich normalnej diety i po zastosowaniu diety
z nisk zawartosci karotenoidw. Nastpnie podawano im codziennie przez 2 tygodnie sok z
marchwi, sok pomidorowy lub napoje zawierajce szpinak. Po tym okresie badano, czy
po:ywienie miao wpyw na liczb uszkodzen ancuchw DNA i stopien oksydacji DNA.
Wyniki badan wykazay, :e ka:dy produkt bogaty w karotenoidy zmniejsza liczb uszkodzen
ancuchw DNA. Marchew dawaa znaczcy spadek oksydacji DNA. Jedzenie pomidorw
(wysoka zawartosc likopenu) i marchwi (du:a ilosc beta-karote-nu i alfa-karotenu) obni:yo w
istotny sposb liczb pknic w ancuchach DNA. Szpinak (bogaty w lutein) tak:e zmniejsza
liczb uszkodzen ancuchw DNA, ale w mniejszym stopniu. Znaczcy spadek oksydacji DNA
wystpowa jedynie w okresie przyjmowania soku z marchwi, co sugeruje szczegln
skutecznosc alfa- i be-ta-karotenu w zwalczaniu wolnych rodnikw in vivo (w organizmie
:ywym).
Wnioski z tego badania potwierdzaj spostrze:enia innych naukowcw, wykazujce korzystny
wpyw karotenoidw na zdrowie. Substancje te zmniejszajliczb uszkodzen ancuchw DNA i
prawdopodobnie obni:aj ryzyko zmian nowotworowych w komrkach.
B. L. Pool-Zobel, A. Bub, H. Muller i wsp. Consumption of Vegetables Reduces Genetic
Damage in Humans: First Results ofa Human lntervention Trial with Caro-tenoid-Rich
Foods, Carcinogenesis" 18 (1997), s. 1847-1850.
Karotenoidy beta-karoten
Beta-karoten jest najbardziej wszechstronnie przebadanym karotenoidem, ale przez
dziesiatki lat uwazano, ze ma istotne znaczenie jedynie jako prekursor witaminy A. Poglad
ten zacza si zmieniac, kiedy w wyniku badan nad dieta, odzywianiem i nowotworami
zosliwymi Amerykanska Akademia Nauk zalecia stosowanie diety bogatej w beta-karoten i
niskotuszczowej w celu obnizenia ryzyka chorb serca i raka.
IM WI]CEJ BETA - KAROTENU, TYM LEPIEJ
Jedne warzywa maj wicej beta-karotenu ni: inne, ale jesli zmiesza si je razem,
otrzymujemy nie tylko cakowit dawk karotenoidw, ale tak:e smaczn saatk. Szybkim i
atwym sposobem przyrzdzenia saatki karotenowej jest zmiksowanie i zamro:enie dyni.
Kiedy masz ochot na mieszan saatk, dodajesz do dyni troch octu
winnego i oliwy, czosnku oraz innych zi do smaku. Mo:esz rwnie: dodawac j do r:nych
zielonych saat oraz innych warzyw - otrzymasz lekki posiek lub zdrowe danie wstpne przed
posikiem zasadniczym.
Wedug Journal of Clinical Nutrition" (styczen 1991),, jedna czsteczka beta--karotenu mo:e
usunc do 1000 czsteczek tlenu singletowego". To robi wra:enie! Jeszcze wa:niejszy jest
fakt, :e jest on jednym z niewielu antyoksydantw, ktre potrafi neutralizowac tlen
singletowy.
BETA KAROTEN, SZCZURY I RAK WTROBY
Uczeni karmili szczury laboratoryjne beta-karotenem, a nastpnie podawali im srodek
chemiczny wywoujcy raka wtroby. Wyniki doswiadczenia wykazay, :e beta-karoten w
sposb istotny zmniejsza liczb uszkodzonych dziaaniem substancji rakotwrczej ancuchw
DNA w komrkach wtrobowych. Beta-karoten zmniejsza rwnie: liczb aberracji
chromosomw, obejmujcych delecj, fuzj i uszkodzenie struktury DNA.
Na podstawie VERIS Research Information Service (1997), z artykuu A. Sarkar, R.
Basak, A. Bishayee i wsp., B-Carotene Inhibits Rat Liver Chromosomal Aberra-tions
and DNA Chain Break after a Single Injection of Diethylnitrosamine, British Journal
of Cancer" 76 (1997), s. 855-861.
Beta-karoten okaza si szczeglnie skuteczny w dziaaniu przeciwnowotwo-rowym.
J. P. Allard (American Journal of Clinical Nutrition", kwiecien 1994) wykaza, ze dawka
uzupeniajaca beta-karotenu zmniejsza liczb wolnych rodnikw u palaczy tytoniu. Dwa
miesiace wczesniej to samo czasopismo opublikowao artyku dra Kumegaki, w ktrym autor
stwierdza, ze uzupenianie beta-karotenu w diecie zapobiega u ludzi uszkodzeniu
chromosomw w limfocytach przez wolne rodniki powstae w wyniku promieniowania. W
ten sposb uszkodzenie wywoane przez wolne rodniki beta-karoten moze ograniczac przez
wiazace si z dwiema gwnymi przyczynami raka. Ponadto wykazano, ze beta-karoten
zmniejsza ryzyko raka puc u niepalacych i zapobiega powstawaniu raka jamy ustnej.
W jaki sposb beta-karoten zwalcza raka
Stwierdzono dwa mechanizmy tego dziaania. Pierwszy wiaze si z komunikacja
midzy komrkami, drugi - z aktywowaniem ukadu odpornosciowego. W 1992 roku G.
Wolfe (Nutrition Reviews", wrzesien 1992) wykaza, ze beta-karoten wspomaga prawidowa
komunikacj midzy komrkami poprzez tzw. przerwy poaczeniowe, podczas gdy
pogorszenie tej komunikacji charakteryzuje komrki nowotworowe. Szczegy tego zjawiska
sa nadal niejasne, ale pewny jest tutaj wpyw beta-karotenu. Wydaje si oczywiste, ze
replikacja komrek zachodzi atwiej, jesli moga si ze soba lepiej porozumiewac.
ZYWNOSC Z BETA KAROTENEM
Wedug Departamentu Zywienia (Stany Zjednoczone) po:ywienie czowieka powinno
zawierac wicej produktw z beta-karotenem, :eby zapewniao ich odpowiedni dawk. Ile
czego trzeba zjesc, :eby to uzyskac? Wystarczy zastosowac si do jednej z podanych
propozycji:
3 sztuki marchwi sredniej wielkosci
3 kantalupy (odmiana melonu)
14 kubkw gotowanych lisci kapusty bezgowej
23 kubki gotowanych brokuw
Ostatnio dr David Hughes (Journal of Laboratory and Clinical Medicine", marzec
1997), naukowiec z Instytutu Badan nad Zywnoscia w Anglii, wykaza, ze beta--karoten jest
bardzo wazny dla ukadu odpornosciowego. Aby zidentyfikowac i zniszczyc nieprawidowe
komrki (w tym takze komrki nowotworowe), krwinki biae musza najpierw odrznic je od
komrek prawidowych. Zadanie to wykonuje proteina o nazwie MHC2, ktra umieszczona
jest na powierzchni krwinki i poszukuje komrek nieprawidowych. Kiedy je znajdzie,
powiadamia komrki ukadu odpornosciowego, ktre zblizaja si, atakuja i usuwaja obce
komrki. Kiedy jednak krwinka biaa nie ma dostatecznej ilosci protein MHC2,
nieprawidowe komrki nie sa rozpoznawane, a nowotwr moze si rozrastac i
rozprzestrzeniac. Hughes stwierdzi, ze beta-karoten i prawdopodobnie wszystkie karotenoidy
zwikszajaliczbprotein MHC2 i usprawniaja skutecznosc dziaania ukadu odpornosciowego,
umozliwiajac zainicjowanie odpowiedzi immunologicznej. Nasze badania wykazay, ze
beta-karoten wzmacnia czsc ukadu odpornosciowego odpowiedzialna za nadzr
przeciwnowo-tworowy. Moze to byc jeden z mechanizmw, w jaki dieta bogata w warzywa
pomaga zapobiegac nowotworom. Pobudzenie w ten sposb ukadu odpornosciowego moze
byc rwniez pomocne w zwalczaniu zaka:en, jak przezibienie czy grypa". Ale Hughes
stwierdzi rwniez u osb otrzymujacych beta-karoten zwikszenie ilosci specyficznego
zwiazku chemicznego wytwarzanego przez organizm do zwalczania nowotworw (czynnik
alfa martwicy guza nowotworowego). Wasciwosc ta umozliwia beta-karotenowi podwjny
atak przeciwko nowotworom zosliwym.
Dochodzi rwniez do pobudzenia aktywnosci limfocytw T i B - komrek ukadu
odpornosciowego, co wspomaga walk z wolnymi rodnikami. Codzienne przyjmowanie
uzupeniajacej dawki beta-karotenu zwiksza liczb komrek T4 i T8 w ukadzie
odpornosciowym. Nawet u pacjentw HIV-pozytywnych ulegaja poprawie niektre
wskazniki funkcji ukadu odpornosciowego, jak liczba limfocytw cytotoksycznych i
limfocytw pobudzonych (Journal of Nutrition", marzec 1992).
GDZIE WYST]PUJ KAROTENOIDY
Poni:ej podajemy najlepsz :ywnosc, w ktrej wystpuje pic gwnych karoteno-idw.
Zawartosc karotenoidw maleje w miar posuwania si w d listy. Najlepsza strategia to jesc
je wszystkie i... wicej!
Alfa-karoten: dynia w puszkach, marchew.
Beta-karoten: pataty, marchew, brzoskwinie, szpinak, kapusta bezgowa, dynia w puszkach,
kantalupa.
Beta-kryptoksantyna: papaja, pomarancze, mandarynki.
Luteina i zeaksantyna: jarmu:, kapusta bezgowa, szpinak, burak cwikowy, zielone czsci
gorczycy, czerwona papryka, r:a chinska (hibiskus), saata gwkowa.
Likopen: sok pomidorowy, arbuz, gruszla wasciwa (gujawa), r:owe grejpfruty, pomidory.
Journal of the American Dietetic Association", 93:284, (1993), lista opracowana przez
Ingrid Van Tuinen.
Zalecana ilosc: 10 000-25 000 j.m. dziennie.
W odniesieniu do choroby serca beta-karoten wykaza rwniez kilka korzystnych
wasciwosci. J. M. Gazeiano przeprowadzi badanie kliniczne u lekarzy, ktrzy przyjmowali
wspomagajace dawki beta-karotenu co drugi dzien. U lekarzy mzczyzn obserwowano
zmniejszenie o 40% ryzyka zawau serca. W czasopismie Journal of Arterioscle-rosis,
Thrombosis and Yascular Biology" (czerwiec 1995) wykazano, ze beta-karoten hamowa
oksydacj wielonasyconych kwasw tuszczowych, ktra wiaze si z choroba-wiencowa
serca. To wasnie te lipoproteiny po oksydacji powoduja blokowanie i stwardnienie ttnic. W
obszernej prbie klinicznej obejmujacej 25 000 mzczyzn i kobiet, obserwowanych przez 14
lat, potwierdzono zwikszanie si ryzyka zawau serca, w miar jak obniza si poziom beta-
karotenu we krwi (, Joumal of Circulation", wrzesien 1994).
WARZYWA - IM CIEMNIEJSZE, TYM LEPSZE
Doskonaymi :rdami beta-karotenu s warzywa o ciemnym kolorze, jak szpinak, brokuy,
jarmu:, a tak:e kapusta bezgowa, zielone czsci rzepy i burakw. Wprawdzie z suro-
wych warzyw uzyskuje si substancje od:ywcze i du:e ilosci bonnika, jednak ilosc dostpnego
beta-karotenu prawie si podwaja, jesli warzywa s gotowane na parze. Karoteny cz si z
bonnikiem, co utrudnia ich wchanianie. Ale lekkie gotowanie warzyw na parze przerywa
wizania midzy karotenem a bonnikiem i poprawia jego wchanianie.
Luteina i zeaksantyna
W Journal of the American Medical Association" przedstawiono w listopadzie 1994
prac J. M. Seddona, w ktrej przedstawi wyniki przeprowadzonych w piciu osrodkach
okulistycznych w Stanach Zjednoczonych badan roli karoteno-idw w zapobieganiu
zwyrodnieniu plamki ztej. Jest to obecnie gwna przyczyna utraty wzroku, do czego
dochodzi w wyniku degradacji plamki (miejsce siatkwki, gdzie ogniskuja si promienie
swietlne). Przebadano prawie 1000 pacjentw i osb z grupy kontrolnej i stwierdzono, ze
najlepsza ochron przed zwyrodnieniem plamki ztej zapewniay karotenoidy luteina i
zeaksantyna. Dr Kathleen M. Egan z Wydziau Medycznego Uniwersytetu Harvarda
przedstawia rwniez dowody podtrzymujace twierdzenie, ze karotenoidy zawarte w diecie
maja wasciwosci chroniace starszych ludzi przed zwyrodnieniem plamki ztej.
Wykazano, ze zeaksantyna blokuje aktywnosc rodnikw nadtlenkowych i w efekcie
ochrania bon komrkowa przed uszkodzeniem wywoywanym przez te i inne wolne rodniki
(Journal of Biochemica et Biophysica Acta", czerwiec 1992).
Likopen
I kto by pomysla? Sos do spaghetti, keczup, pasty pomidorowe moga chronic przed
rozwojem niektrych postaci raka. Badania przeprowadzone na Uniwersytecie Harvarda,
ktre objy prawie 50 000 mzczyzn obserwowanych przez 6 lat, wykazay, ze u mzczyzn,
ktrzy jedli duzo produktw zawierajacych pomidory, nastpowa spadek o 45% zachorowan
na raka gruczou krokowego. Co jest tym tajemniczym skadnikiem pomidorw? Odpowiedz
brzmi - likopen, karotenoid spokrewniony z beta-karo-tenem, silny antyoksydant, ktry
nadaje wysokogatunkowym pomidorom ich jasny, czerwony kolor. Na ten temat pisa S.
Franceschi w International Journal of Cancer" (pazdziernik 1994): Pomidory wchodzace w
skad pozywienia zawieraja wysoki poziom likopenu, ktry ma wasciwosci chroniace przed
zachorowaniem na raka jamy ustnej, garda, przeyku, zoadka, jelita grubego i odbytnicy, co
wykazano w badaniu obejmujacym acznie 5000 pacjentw z nowotworem i osb z grup
kontrolnych".
Chociaz nie jest to cakowicie zrozumiae, wydaje si, ze produkty zawierajace
przetworzone pomidory stanowia najbardziej obfite zrdo likopenu w pozywieniu
Amerykanw. Wydaje si takze, ze najlepiej wchaniany przez organizm jest likopen
znajdujacy si w takich produktach, jak sos do spaghetti, pasta pomidorowa, sos do pizzy i
keczup. Pomidory przetwarzane zawieraja wicej likopenu, niewielka zas ilosc tuszczu
dodawanego do potraw moze uatwiac wchanianie likopenu, ktry jest rozpuszczalny w
tuszczach.
Przeciwnowotworowe wasciwosci pomidorw
Przeciwnowotworowe wasciwosci pomidorw stay si przedmiotem badan,
poniewaz dobrze by znany fakt, ze rak gruczou krokowego wystpuje rzadziej w krajach
srdziemnomorskich (Wochy i Grecja), w ktrych potrawy zawierajace pomidory stanowia
podstaw pozywienia (wicej informacji na temat diety srdziemnomorskiej -patrz
podrozdzia Wyciag z nasion winogron", s. 105). Stwierdzono, ze likopen jest silniejszy
nawet od beta-karotenu w usuwaniu tlenu singletowego i naukowcy spodziewaja si, ze jego
ochronne dziaanie przeciwnowotworowe obejmuje nie tylko raka gruczou krokowego, ale
rwniez wiele innych rodzajw nowotworw zosliwych. Na przykad badacze z
Uniwersytetu Illinois donosza, ze kobietom z najwyzszym poziomem likopenu grozi
piciokrotnie mniejsze ryzyko rozwoju zmian przedrakowych szyjki macicy w porwnaniu z
kobietami majacymi najnizszy poziom likopenu.
Prowadzone badania kliniczne skupiaja si obecnie na trzech kluczowych problemach:
skutecznosc antyoksydacyjna likopenu, hamujacy wpyw likopenu na wzrost komrek
nowotworowych i specyficzna rola likopenu w zahamowaniu komunikacji
midzykomrkowej w obrbie ludzkich tkanek i narzadw. Gromadzone sa dowody
wykazujace silne dziaanie antyoksydacyjne likopenu, ktry moze odgrywac rol w
zapobieganiu chorobom nowotworowym. Badania, ktre przprowadzili dr Joav Sharon i
Joseph Levy z Uniwersytetu Ben Guriona w Izraelu wykazuja, ze dziaanie likopenu
hamujace wzrost nowotworw, zwaszcza charakteryzujacych si szybkim wzrostem, jest
silniejsze niz dziaanie alfa- i beta-karotenu. Okazuje si, ze likopen uszkadza komunikacj
midzy komrkami nowotworowymi, opzniajac wzrost i ruchy komrek raka piersi, puca i
trzonu macicy. Badacze ci wykryli rwniez, ze likopen sprzyja rznicowaniu si komrek -
procesowi, w ktrym komrki organizmu nabywaja okreslonych specjalnosci (np. staja si
komrkami watroby, misni, misnia sercowego itd.).
Likopen przeciwdziaa chorobom serca i nowotworom zosliwym
Wstpne badania wykonane przez dra George'a Truscotta z Uniwersytetu Keele w
Wielkiej Brytanii wskazuja, ze likopen jest co najmniej dwa razy bardziej skuteczny od beta-
karotenu w ograniczaniu szkd wywoanych oksydacja. W najnowszych badaniach
prowadzonych przez dra M. Avirama i jego zesp w Centrum Medycznym Ram Bam w
Haifie (Izrael), wykazano, ze Lyc-O-Mato, naturalna oleozywica znajdujaca si w
pomidorach, skutecznie zwiksza opornosc cholesterolu LDL na oksydacj. Wiemy juz, ze
oksydacja w decydujacy sposb przyczynia si do powstania miazdzycy. Mamy wic likopen
- substancj, ktra chroni przed dwoma gwnymi zabjcami naszych czasw: choroba serca i
rakiem. Grupa uczonych w Izraelu, posugujac si typowymi metodami krzyzowania,
wyhodowaa odmian pomidorw o wysokiej zawartosci likopenu, czterokrotnie wyzszej od
zawartosci w zwykych gatunkach pomidorw. Ponadto opracowano nie-chemiczna metod
otrzymywania wyciagu likopenu z tych pomidorw.
Poniewaz organizm ludzki nie potrafi sam wytworzyc likopenu, wazne jest, zeby
osoby, a szczeglnie palace i pijace oraz inne znajdujace si w grupie wysokiego ryzyka
zachorowania na raka, stosoway diet z duza iloscia likopenu, a takze pomyslay powaznie o
braniu jego dawek uzupeniajacych diet.
LIKOPEN I ZAWA SERCA
Badania naukowe stale wykazyway, :e zmiany oksydacyjne cholesterolu LDL przyspieszaj
rozwj mia:d:ycy. Bardzo wa:ne wnioski wypywajce z r:norodnych badan dowodziy, :e
witaminy antyoksydacyjne hamuj oksydacj LDL i zmniejszaj postp mia:d:ycy.
W ostatnim badaniu klinicznym, przeprowadzanym w 10 krajach Europy oceniano st:enie
likopenu w tkance tuszczowej i jego zwizek z ryzykiem ostrego zawau mis-nia sercowego.
Stwierdzono znamienn odwrotn zale:nosc midzy st:eniem likopenu w tkance tuszczowej
a ryzykiem pierwszego ostrego zawau misnia sercowego. Stwierdzamy, :e likopen ...mo:e
miec udzia w ochronie, jak zapewnia spo:ywanie warzyw, przed ryzykiem zawau serca".
L. Kohlmeier i wsp., American Journal of Epidemiology" 146 (1997), s. 618-626.
Likopen i zapobieganie powstaniu raka gruczou krokowego
Likopen u czowieka wystpuje w najwikszej ilosci w porwnaniu z pozostaymi
karotenoidami w osoczu i tkankach. Szczeglnie wysokie jego stzenie stwierdzono w
gruczole krokowym (prostacie), gdzie niewatpliwie wywiera korzystny wpyw dziki
dziaaniu antyoksydacyjnemu. Stwierdzono tez, ze zmiany oksydacyjne w tkance gruczou
krokowego prowadziy do rozwoju raka. Oksydacja wywoana przez wolne rodniki uszkadza
proteiny i DNA poprzez zachodzace w nich zmiany chemiczne. Nasilenie zmian
oksydacyjnych rosnie z wiekiem, podobnie jak czstosc raka gruczou krokowego. Badania
kliniczne wykazay, ze antyoksydanty, jak witamina E, selen i likopen, zmniejszaja ryzyko
raka gruczou krokowego. Dlatego wydaje si, ze likopen ma ogromne znaczenie w
dziaaniach zapobiegajacych rozwojowi tego nowotworu.
Coraz wiksza liczba dowodw naukowych wskazuje, ze likopen jest waznym
elementem obrony organizmu przed szkodliwym dziaaniem wolnych rodnikw,
stanowiacych gwna przyczyn licznych chorb zwyrodnieniowych. Naukowcy przypisuja t
wasciwosc strukturze molekularnej likopenu, ktrego dugi ancuch zawiera 13 podwjnych
wiazan, wicej niz jakikolwiek inny karotenoid. Ta wyjatkowa budowa, polegajaca na
obecnosci podwjnych wiazan, odgrywa wazna rol w dziaaniu antyoksydacyjnym,
poniewaz likopen moze atwo neutralizowac wolne rodniki. Badania wykazuja, ze chociaz
likopen nie jest wytwarzany przez organizm, stanowi on wazna czsc mechanizmu obrony
organizmu ludzkiego przed czynnikami oksydacyjnymi, zwaszcza przed tlenem
singletowym.
Ostatnie badania wykazuja, ze obecnosc innych naturalnych antyoksydantw, takich
jak tokoferole i beta-karoten, zwiksza dostpnosc biologiczna i skutecznosc ochronna
likopenu. Prawd mwiac, w jednym z badan usiowano zastosowac jedynie beta-karoten w
zwalczaniu raka i badanie zakonczyo si cakowitym niepowodzeniem. Naukowcy otrzymali
wazna lekcj, ze chociaz dieta bogata w pewne skadniki pokarmowe moze zmniejszac
ryzyko raka, zastosowanie wyizolowanych skadnikw nie daje juz takiego efektu. Korzystne
substancje chemiczne znajdujace si w pokarmach dziaaja wsplnie, synergistycznie,
zapewniajac najlepszy sposb na zachowanie zdrowia dziki spozywaniu penych produktw,
a nie izolowanych ekstraktw. Dr Gary R. Beecher podkresli, ze pomidory sa nie tylko
skadnica likopenu, ale takze bogatym zrdem niezbdnych substancji odzywczych, takich
jak witamina C, potas, kwas foliowy oraz beta-karoten. Nalezy badac takze inne flawonoidy i
roslinne substancje odzywcze, ktre moga odgrywac rol w korzystnym dziaaniu pomidorw
na zdrowie. To wspdziaanie w produkcie Lyc-O-Mato zawierajacym likopen moze byc
podstawa j ego wysokiej skutecznosci przeciwko nowotworom zosliwym i innym
powikaniom stresu oksydacyjnego.
W artykule zamieszczonym w, American Journal of Epidemiology" (1997) Le-nore
Kohlmeier i wsppracownicy przedstawili badanie kliniczne przeprowadzone rwniez na
grupie kontrolnej, w ktrym dokonano oceny zaleznosci midzy stanem antyoksydacyjnym,
ocenianym na podstawie biomarkerw, a ostrym zawaem serca. W badaniu tym w niedugim
czasie po zawale pobierano wycinek tkanki, w ktrej analizowano zawartosc karotenoidw i
tokoferoli. Stwierdzono, ze jedynym karote-noidem, ktry wykazywa niezalezne dziaanie
chroniace przed zawaem misnia sercowego, by likopen. Pomogo to wyjasnic, dlaczego
jedzenie warzyw zmniejsza ryzyko zawaha serca. Badanie to przeprowadzono, poniewaz
naukowcy zaczynaja rozumiec, ze metabolizm lipidw i oksydacja lipoprotein o maej
gstosci przyspieszaja powstanie miazdzycy, przyjmowanie zas uzupeniajacych dawek
antyoksydantw, takich jak witamina E, likopen i mn bioflawonoidy, zmniejsza czstosc
zawaw serca nie konczacych si zgonem. W badaniu tym przyjto zaozenie, ze naturalne
antyoksydanty obecne w pozywieniu moga hamowac zmiany oksydacyjne cholesterolu LDL i
ograniczac postp miazdzycy. Jednak kilka badan klinicznych przeprowadzonych na duza
skal nie potwierdzio ochronnego dziaania beta-karotenu i wyniki ich byy niejednoznaczne
takze w odniesieniu do roli witaminy E.
Poniewaz likopen jest substancja rozpuszczalna w tuszczach, dr John W. Erdman z
Uniwersytetu Illinois w Chicago stwierdza: Jesli likopen ma ulegac wchanianiu w jelitach,
nalezy go spozywac z pewna iloscia tuszczu. I tak, wypijajac sam sok pomidorowy, mozemy
nie zwikszyc znaczaco ilosci wchonitego likopenu". Aby osiagnac jak najlepszy rezultat,
nalezy poaczyc likopen i tuszcz w jednym posiku.
W przeciwienstwie do tego, co gosza osoby leczace siami natury", gotowanie w
rzeczywistosci zwiksza dostpnosc biologiczna likopenu, gdyz prowadzi do przerwania
scian komrek bonnika, ktre hamuja jego uwalnianie z zywnosci surowej. Tak wic likopen
zawarty w produktach pochodzacych z przetworzonych pomidorw, jak sos, pasta, keczup,
zupa i pomidory w puszkach, jest wchaniany lepiej niz z pomidorw surowych.
Pora roku, w jakiej dojrzewaja owoce i warzywa zawierajace karotenoidy, wpywa na
ilosc zawartego w nich barwnika. W badaniu wykonanym w roku 1996 w Wielkiej Brytanii
analizowano rznic w ilosci beta-karotenu, likopenu i luteiny w warzywach i owocach
dojrzewajacych w rznych porach roku. Wyniki wskazyway, ze jest ogromnie trudno
spozywac przez cay rok zalecana dziennie staa ilosc karotenoidw. A przeciez ochrona
przed wolnymi rodnikami jest konieczna codziennie przez cay rok.
Ponadto zywnosc przetworzona, w konserwach i zamrozona, zawiera istotnie mniejsza
ilosc karotenoidw niz surowa. Ale surowa nie zawsze znaczy lepsza. Badanie wykonane
przez Giovanucciego wykazao, ze pomidory gotowane i produkty z pomidorw lepiej
chronia przed rakiem gruczou krokowego niz surowe pomidory. W tym wypadku gotowanie
sprawia, ze zwikszy si ilosc wchanianego likopenu, zwaszcza jesli doda si do potraw
odrobin oliwy.
Zalecenia
Najwazniejsze jest, ze wszystkie karotenoidy sa bardzo dobrze przyswajalne (biologicznie
dostpne), gdy przyjmuje sie je w postaci uzupenienia diety. Wedug mojej opinii dawki
uzupeniajace zawierajace antyoksydanty, w tym rwniez mieszanin karotenoidw, moga
przeduzyc zycie i uczynic je szczsliwszym.
w mikrogramach na 1 uncj owocu lub warzywa (1 gram = 1 milion mikrogramw, 1
uncja = 31,1 grama)
Owoce lub warzywa beta-
karoten
alfa-
karoten
luteina i
zeaksantyna
likopen krypto-ksantyna
Ananas w puszkach,
wydrqzony
5 0,3 1 0 0
Arbuz surowy 0,3 0,3 4 1162 0
Awokado surowe 10 0 91 0 0
Bakazany 10 0 0 0 0
Banany surowe 0 0 0 18 0
Bazylia swieza 99 0 0 245 0
Brokuy gotowane 369 0,3 510 0 0
Brokuy surowe 198 0,3 539 0 0
Brukselka 136 2 369 0 0
Brzoskwinie surowe 28 0,3 4 0 0
Brzoskwinie suszone 2624 0 53 0 71
Brzoskwinie w puszkach, bez
pestek
28 0 8 0 13
Burak cwikowy surowy 1034 13 3119 0 0
Buraki w puszkach 0,3 0 1 0 0
Buraki, zielone czsci 726 0,9 2183 0 0
Cebula zta, surowa 45 0 5 0 0
Cykoria endywia 369 0 1134 0 0
Cykoria podrznik, liscie
surowe
972 0 2920 0 0
Cytryna surowa 1 0 3 0 0
Czarne jagody 4 0 10 0 0
Dynia olbrzymia, gotowana 680 3 11 0 0
Dynia pizmowa 119 3 340 0 0
Dynia pizmowa surowa 232 3 11 0 0
Dynia zwyczajna 879 1077 425 0 0
Dzika rza, owoce w puszkach 119 0 0 221 0
Fasola gotowana 0 0 0 0 0
Fasola szparagowa surowa 0 0 0 0 0
Fasolka zielona 179 12 210 0 0
Fenku woski, liscie 1259 0 0 0 0
Galaretki, dzemy, konserwy 5 0 2 0 0
Gorczyca, czsci zielone 765 0 2807 0 0
Grejpfrut biay, surowy 4 0,3 3 0 0
Grejpfrut rzowy, surowy 371 0 0 953 0
Groch suszony 11 0 0 0 0
Groszek zielony 99 5 482 0 0
Gruszki surowe 5 0 31 0 12
Grzyby 0 0 0 0 0
Gujawa, owoce surowe 230 20 0 1531 0
Gujawa, sok 77 7 6209 947 0
Jabka surowe, 7 0 13 0 0
Jarmuz 1332 0 6209 0 0
Jarmuz chinski 40 0 0 0 0
Kalafior 2 0 9 0 0
Kantalupa (odmiana melona) 851 10 0 0 0
Kapusta bezgowa 1531 0 4621 0 0
Kapusta biaa 23 0 43 0 0
Kapusta czerwona surowa 4 0,3 7 0 0
Kapusta pekinska dzika 150 0 0 0 0
Kapusta pekinska surowa 18 0,3 11 0 0
Kieki zielonych roslin 553 0 0 0 0
Kiwi, owoc surowy 12 0 51 0 0
Kolendra nie suszona 567 0 0 0 0
Koper ogrodowy swiezy 1276 0 1899 0 0
Kukurydza zta 14 14 221 0 0
Maliny surowe 2 2 22 0 0
Mandarynki, sok 2 1 38 0 61
Mandarynki surowe 11 6 6 0 30
Mango surowe 369 0 0 0 15
Marchew gotowana, w
puszkach, zamrozona
2778 1049 74 0 0
Marchew surowa 2240 1021 74 0 0
Melon surowy 14 0 0 0 0
Mita nie suszona 213 0 0 0 0
Morele surowe 999 0 1 0 0
Morele suszone 4990 0 0 245 0
Morele w puszkach, bez
pestek
425 0 1 18 0
Nektarynki surowe 29 0 4 0 12
Ogrki kiszone 51 0 145 0 0
Ogrki surowe 2 0 68 0 0
Oliwki zielone 79 0 145 0 5
Papaja surowa 28 0 0 0 133
Papryka czerwona 624 17 1928 0 0
Papryka zielona, surowa 65 3 198 0 0
Papryka zta, surowa 43 26 218 0 0
Pietruszka nie suszona 1503 0 2892 0 0
Pomarancze, sok 2 2 21 0 7
Pomarancze surowe 11 6 4 0 42
Pomidory, pasta w puszkach 482 0 54 1843 0
Pomidory, sok w puszkach 255 0 94 2432 0
Pomidory, sos w puszkach 284 0 12 0 0
Pomidory surowe 147 0 28 879 0
Pory surowe 284 0 539 0 0
Porzeczki surowe 18 0 68 0 0
Rabarbar surowy 17 0 48 0 0
Rodzynki 0 0 0,3 0 0
Rza chinska, kwiat swiezy 48 8 1928 0 0
Rukiew siewna, surowa 981 0 0 0 0
Rzepa surowa 20 0,3 0,3 0 0
Rzepa zta, surowa 0,3 0 0 0 0
Rzezucha, liscie surowe 1177 0 3544 0 0
Rzodkiewka czerwona 3 0 3 0 0
Saata gwkowa krucha 539 0 1616 0 0
Saata, liscie 340 0,3 510 0 0
Saata lodowa 136 0 397 0 0
Seler korzeniowy surowy 0 0 0,3 0 0
Seler lisciowy 201 0 1021 0 0
Szalotka 241 0 0 595 0
Szparagi surowe 127 3 181 0 0
Szpinak gotowany 1559 0 3572 0 0
Szpinak surowy 1162 0 2892 0 0
Sliwki 122 0 68 0 0
Sliwki suszone 40 9 34 0 0
Truskawki 3 1 9 0 0
Winogrona surowe 9 0,3 20 0 0
Ziemniaki biae, gotowane 0 0 0 0 0
Ziemniaki biae, surowe 2 0 10 0 0
Ziemniaki, saatka 3 1 0 0 0
Zurawiny surowe 6 0,3 8 0 0

KOENZYM Q-10 (CO-Q-10)
Historia Giny Ferguson
W roku 1997 Wiadomosci ABC przedstawiy pierwszy odcinek z serii ABC Zycia"
na temat odzywiania. Bohaterka pierwszego bya Gina Ferguson. John McKenzie donosi:
Gina Ferguson bya zbyt moda, zeby cierpiec z powodu powikszenia i osabienia
serca. Miaa 24 lata i bya umierajaca.
Kiedy szam do azienki, wydawao mi si, ze pokonuj kilometry - opowiadaa. -
Brak powietrza sprawia, ze si dusiam. Skierowano mnie do kardiologa, ktry powiedzia,
ze moje zycie bdzie bardzo krtkie".
McKenzie: Jak krtkie?" Gina Ferguson: Dziesic dni".
Lekarze zastosowali juz wszystkie mozliwe leki. I nie majac innych pomysw
zaproponowali, zeby sprbowaa czegos zupenie innego. Mao znana substancj odzywcza o
nazwie koenzym Q-10.
Dr Peter Langsjoen, kardiolog: Nie mozna tego z niczym porwnac. Skutek jest tak
oczywisty. Wyniki sa dobre, po prostu doskonae".
Co to jest Co-Q-10
Wic co to za substancja i dlaczego o niej nie syszelismy?
Co-Q-10 jest rodzajem witaminy. Dziaanie koenzymu jest podobne do dziaania
innych witamin, ale nigdy nie zosta uznany oficjalnie za witamin z powodu rznicy zdan na
temat definicji witaminy. Odkryto ten koenzym w sercach wow w roku 1957. W poowie lat
60. zaczto go stosowac w Japonii w leczeniu zasto-inowej niewydolnosci serca. Dziki
wysikom gwnie dra Karla Folkersa zainicjowano w roku 1972 badania, majace na celu
wykazania jego korzystnego wpywu w chorobie serca. Badania naukowe stay si liczne w
latach 80., kiedy w Japonii udoskonalono metod otrzymywania wystarczajacych ilosci
koenzymu. Dziki zwikszonej produkcji sta si on jednym z piciu najlepiej sprzedajacych
si lekw w Japonii w roku 1982.
Koenzym ten jest rwniez znany pod nazwa ubichinon, ktra stanowi poaczenie sw
ubiguitous (wszechobecny) i uinon (chinon). Jest wszechobecny, poniewaz wystpuje w
kazdej komrce organizmu. Jest wszdzie. Chinon to zwiazek chemiczny odpowiedzialny za
wytwarzanie energii.
Co-Q-10 i energia naszych komrek
Co-Q-10 odpowiada za energi komrek na dwa sposoby. Pierwszy - pomaga w
produkcji co najmniej trzech enzymw potrzebnych komrce do wytwarzania ATP, paliwa
znajdujacego si w mitochondriach, ktre jest nastpnie uwalniane i spalane, stajac si
zrdem energii. Co-Q-10 wytwarza rwniez energi bezposrednio, biorac udzia w
przenoszeniu elektronu i protonu w trakcie przekazywania energii przez bon mitochondriw
i bon komrkowa. A wic okazuje si, ze energia uwalniana przez cay czas w komrkach
naszego ciaa jest sterowana czsciowo przez ten rodzaj witaminy, o ktrym nigdy nie
syszaes. Ponadto dziaa on jako antyoksydant.
Gdzie mozna znalezc Co-Q-10
Ubichinon mozna znalezc w rznych pokarmach i mozna go takze przyjmowac
doustnie jako uzupenienie diety. Gdybys chcia dostarczyc go organizmowi w zywnosci,
okoo 0,5 kg sardynek, l kg watroby lub 1,25 kg orzeszkw ziemnych daoby okoo 30
miligramw Co-Q-10. Dawka stosowana w wikszosci badan klinicznych wynosi 100-150
miligramw. Ile ci go potrzeba? Organizm przewaznie sam wytwarza Co-Q-10. Synteza ta to
skomplikowany 17-etapowy proces, w ktrym bierze udzia 8 witamin (gwnie z grupy B) i
kilka pierwiastkw sladowych. Oznacza to, ze na wielu etapach moga si pojawic trudnosci,
ktre spowoduja niedobr Co-Q-10 w organizmie.
Co-Q-10 i twj organizm
Na poczatek trzeba powiedziec, ze organizm zaczyna ograniczac produkcj Co-Q-10 juz u
osb w wieku dwudziestu lat. Nie ma to wielkiego sensu, ale niestety tak si dzieje. Moga byc
trzy przyczyny niedoboru Co-Q-10: nie otrzymujesz dostatecznej ilosci koenzymu z
pozywieniem, cos hamuje jego wytwarzanie albo twj organizm spala go zbyt szybko. Brak
koenzymu w pokarmie prowadzi do niedozywienia, a takze duzego niedoboru witamin B.
Odnosi si to jedynie do bardzo cizkich przypadkw niedozywienia. Wytwarzanie Co-Q-10
moze ulec zahamowaniu, jesli przyjmujesz leki ograniczajace produkcj cholesterolu, takie
jak re-duktaza HMG-CoA. Podobnie jak witaminy A i E. Co-Q-10 jest witamina
rozpuszczalna w tuszczach i podlega podobnym przemianom co cholesterol. Problem
niedoboru mozna atwo rozwiazac, dostarczajac organizmowi wicej Co-Q-10 w dawkach
uzupeniajacych. Nie jest to teoria. To suchy fakt. Jesli bierzesz leki z powodu choroby serca,
musisz brac dawki uzupeniajace Co-Q-10. A co to znaczy, ze twj organizm spala
nadmiernie ten koenzym? Oznacza to, ze prawdopodobnie musisz zwolnic tempo. Nadmierne
zuzycie przez organizm Co-Q-10 zdarza si tylko u osb narazonych na wyczerpujacy
wysiek (biegi triatlonowe co drugi dzien), w przypadkach hipermetabolizmu (bieganie,
bieganie, wypijanie ogromnej ilosci kawy, przyjmowanie lekw pobudzajacych, srodkw
odchudzajacych i innych, zeby mc dalej dziaac) lub stanw ostrego wstrzasu (po potraceniu
przez autobus). Karl Folkers twierdzi, ze to, co okreslamy jako przecitny lub prawidowy
poziom Co-Q-10, jest wasciwie poziomem prawie optymalnym". Prawdopodobnie wszyscy
potrzebujemy tego koenzymu wicej, niz go mamy. W odniesieniu do osb, o ktrych wiem,
ze bez przerwy za czyms si uganiaja i nie maja w ogle energii, twierdzenie Folkersa jest
prawdopodobnie suszne.
Co-Q-10 i serce
Wikszosc badan dotyczacych Co-Q-10 wiaze si z sercem i choroba sercowo--
naczyniowa. U osb z zastoinowa niewydolnoscia serca poziom koenzymu jest niski. W
miar pogarszania si objaww choroby obserwuje si coraz nizszy poziom Co-Q-10. Kiedy
pacjentom podaje si dawki uzupeniajace Co-Q-10, nastpuje poprawa w 91% przypadkw.
O czym to swiadczy? Dziewicdziesiat jeden procent? Leczenie przeciwnowotworowe
traktuje si jako rzeczywiscie obiecujace, jesli jest skuteczne w 25% przypadkw. Minoxidil,
lek na ysienie, zosta uznany za cudowny, poniewaz dziaa skutecznie u 33% badanych
mzczyzn. Dziewicdziesiat jeden procent to fenomenalny wynik!
Podstawy mechaniki ludzkiego serca
Ujmujac problem z punktu widzenia mechaniki, niewydolnosc serca wystpuje
wwczas, kiedy przestaje wykonywac swoja prac misien odpowiedzialny za wepchnicie
krwi do komr serca. Czynnosc ta zuzywa o wiele wicej energii, niz wypchnicie krwi z
serca. Wasnie to ten misien ulega wyczerpaniu, kiedy mitochondria nie moga wytworzyc
wicej energii. Misien wytraca swoja energi, a nastpnie zmniejsza si w nim prawidowe
napicie misniowe i ulega on rozluznieniu, co powoduje powikszenie serca. Stan taki
sprawia, ze dostanie si w ogle krwi do serca staje si bardzo trudne. Kiedy serce nie
pompuje odpowiedniej ilosci krwi, wzrasta cisnienie krwi (co rekompensuje mniej wydajna
prac uszkodzonej pompy sercowej), a misien sercowy zaczyna pracowac naprawd cizko.
Czynnosc serca przyspiesza si. Jesli serce bije coraz szybciej, a jednoczesnie nie poprawia to
przepywu krwi, moze nastapic cos, co w elektrycznosci nosi nazw krtkiego spicia, a w
odniesieniu do serca zawaha misnia sercowego. Co-Q-10 sprawia, ze przy kazdym skurczu
serce przepompowuje wicej krwi, czynnosc serca zwalnia si, zmniejszaja si rozmiary
serca, ustpuja ble w klatce piersiowej i uczucie zmczenia. Skutecznosc Co-Q-10 wykazano
w 20 rznych badaniach klinicznych i przedstawiono w ponad 300 publikacjach. Zmniejsza
on rwniez zagrozenia spowodowane przez cholesterol LDL, bdacy przyczyna miazdzycy, a
takze przez oksydacj.
Co-Q-10 a inne leki nasercowe
Co-Q-10 mozna stosowac acznie z kazdym z lekw uzywanych najczsciej w
leczeniu choroby sercowo-naczyniowej, poniewaz nie wchodzi z nimi w interakcj.
Langsjoen stwierdzi, ze ponad poowa jego pacjentw z nadcisnieniem ttniczym krwi moga
zrezygnowac z jednego lub wikszej liczby lekw po rozpoczciu przyjmowania Co-Q-10.
Podobnie w grupie 424 pacjentw z choroba sercowo-naczynio-wa 43% mogo zrezygnowac
z 1-3 lekw po rozpoczciu terapii ubichinonem. U niektrych pacjentw, ktrzy rozpoczli
kuracj zaraz po pojawieniu si objaww choroby, wrcia prawidowa czynnosc i rozmiary
serca po leczeniu jedynie Co-Q-10. Powinienes poradzic si swojego lekarza, czy nie byoby
wskazane waczyc Co-Q-10 do programu twojego leczenia.
Skutecznosc Co-Q-10 w leczeniu chorb serca
Skutecznosc ubichinonu w leczeniu serca sprawia, ze rozpoczto badania majace na
celu zrozumienie roli, jaka moze penic takze w innych chorobach. Fakt, ze jest to
antyoksydant, ktrego ilosc w organizmie zmniejsza si w miar starzenia si, wiaze go z tym
procesem i chorobami zwyrodnieniowymi, ktre mu towarzysza. Musimy poznac szczegy.
Jesli Co-Q-10 jest niezbdny do dostarczania energii kazdej komrce organizmu (nalezy
przez to rozumiec, ze jest niezbdny do zycia), to mozna spodziewac si, ze ma on zwiazek
rwniez z innymi chorobami.
Co-Q-10 i choroby ozbnej
Naukowiec stomatolog, suzacy w amerykanskich Powietrznych Siach Zbrojnych,
stwierdzi u pacjentw z chorobami ozbnej niski poziom Co-Q-10. Dentysci u poowy
badanych pacjentw rwniez stwierdzaja choroby ozbnej w rznym stopniu zaawansowania,
ktre stanowia gwna przyczyn utraty zbw u osb w wieku ponad 60 lat. Uzupenianie w
diecie Co-Q-10 pomagao cofnac ten proces. Bez watpienia by to efekt antyoksydacyjnego
dziaania Co-Q-10, usuwajacego oksydacyjne zmiany zwyrodnieniowe tkanek.
Co-Q-10 i proces starzenia si myszy
Naukowcy z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles wykazali, ze podawanie
myszom dawek uzupeniajacych Co-Q-10 sprawio, ze wygladay modziej, miay adniejsza
siersc i przejawiay wicej energii mimo starzenia si. Badanie to mogoby wskazywac, ze
antyoksydacyjny wpyw koenzymu opznia proces starzenia i moze przeduzac zycie.
Co-Q-10 i ukad odpornosciowy
Dziki Co-Q-10 ukad odpornosciowy ulega pobudzeniu. Starzenie si moze obnizyc
liczb przeciwcia do okoo jednej trzeciej liczby stwierdzanej u modych, zdrowych osb.
Co-Q-10 podawany ludziom w starszym wieku pobudza produkcj przeciwcia 2,5 raza i
moze przywrcic okoo 80% pierwotnej mocy ukadu odpornosciowego. Stwierdzono
rwniez, ze pacjenci w ostatnim stadium choroby AIDS wykazuja znaczny niedobr Co-Q-
10.
Co-Q-10 i chemioterapia
Nie byo wiele badan nad rola Co-Q-10 w walce z chorobami nowotworowymi, ale
faktem jest pobudzanie przez ten koenzym ukadu odpornosciowego. Stwierdzono rwniez,
ze Co-Q-10 zmniejsza toksycznosc adriamycyny - leku stosowanego w nowotworach
zosliwych. Ma to decydujace znaczenie w tolerowaniu przez pacjentw chemioterapii
przeciwnowotworowej.

Co-Q-10 i choroba Parkinsona
W badaniach przeprowadzonych w sierpniu 1997 i lutym 1998 sprawdzono wpyw
ubichinonu na chorob Parkinsona. W pierwszym badaniu wykazano, ze u nie leczonych
pacjentw z choroba Parkinsona poziom Co-Q-10 oraz kompleksw I i II/III, kontrolowanych
przez ten koenzym, by niski. W badaniu drugim stwierdzono, ze podawanie dawek
uzupeniajacych Co-Q-10 byo w stanie zmniejszyc straty dopaminy, wystpujace w chorobie
Parkinsona. Dopamina jest prekursorem hormonalnym niezbdnym do prawidowego
przekazywania bodzcw nerwowych, zwaszcza tych, ktre odpowiadaja za kontrol ruchowa
i nastrj.
Co-Q-10 i zapobieganie szkodom oksydacyjnym w mzgfu
W jednym z opublikowanych ostatnio w Polsce doniesien stwierdzono, ze dawki
uzupeniajace Co-Q-10 moga zapobiegac szkodom oksydacyjnym w mzgu wywoujacym
zaburzenia i choroby neurologiczne, bdace skutkiem skurczu naczyn krwionosnych w
mzgu. Ten typ uszkodzen jest zwiazany z dziaaniem wolnych rodnikw uszkadzajacych
substancje tuszczowe w surowicy krwi, co prowadzi do utraty pamici, udaru mzgu lub
nowotworu. Co-Q-10 moze zmniejszyc ryzyko wystapienia tych zmian dziki zwalczaniu
szkd oksydacyjnych.
A wic dlaczego tak mao mwi si o Co-Q-10?
Co-Q-10 nie zosta opatentowany i to jest prawdopodobnie przyczyna, dla ktrej
jeszcze o nim nie syszaes. Wikszosc lekw jest produkowana przez firmy farmaceutyczne,
ktre reklamuja swj produkt i szkola zarwno lekarzy, jak i spoeczenstwo na temat jego
korzystnego dziaania, wiedzac, ze to firma odniesie korzysc ze sprzedazy. Zadna firma nie
reklamuje Co-Q-10, poniewaz nie ma wyacznosci na jego produkcj. Jak mozesz si
spodziewac, reklama i szkolenie sa bardzo kosztowne i bez gwarancji zwrotu kosztw zadna
firma nie podejmie ryzyka promocji.
Co si stao z Ginq?
Czy pamitasz Gin Ferguson, ktrej pozostao 10 dni zycia? Po miesiacu stosowania
Co-Q-10 stan jej serca wymiernie si poprawi. Ostateczny wynik to fakt, ze jeszcze tu
jestem. Nadal moje dziecko ma matk, a mj maz - zon. Co-Q-10 to moja lina ratunkowa".
KORZYSCI Z CO-Q-10
Koenzym Q-10 zacz byc stosowany w Japonii w latach 70. XX wieku w leczeniu r:nych
chorb serca i powikan kr:enia, a w roku 1982 sta si jednym z piciu najlepiej
sprzedajcych si lekw w tym kraju.
Liczne korzysci z jego stosowania obejmuj: 1/ wytwarzanie energii w ka:dej komrce
organizmu, 2/ zapobieganie licznym chorobom sercowo-naczyniowym i leczenie ich; s to
m.in.: zastoinowa niewydolnosc serca, choroba wiencowa, niemia-rowosc serca, nadcisnienie
ttnicze krwi i mia:d:yca, 3/ zapobieganie i leczenie raka piersi, puc, jelita grubego,
gruczou krokowego i innych postaci raka, 4/ leczenie niektrych postaci dystrofii
misniowych, 5/ leczenie chorb ozbnej, 6/ ochrona komrek przed nadmiern aktywnosci
wolnych rodnikw, 7/ op:nianie r:nych zmian, skadajcych si na proces starzenia si, w
doswiadczeniach na zwierztach prowadzce do wydu:enia sredniej :ycia.
DAWKI CO-Q-10
W wikszosci badan zaleca si dawki 90-150 miligramw, ale wiele osb nie reaguje na nie.
Jesli nie reagujesz na ni:sze dawki, byc mo:e koenzym Q-10 nie jest dostatecznie wchaniany
przez twj organizm. Problem dostpnosci biologicznej jest wa:ny w odniesieniu do
wszystkich produktw stosowanych jako uzupenienie diety. Czy twj organizm wykorzystuje
w peni skadnik od:ywczy oznaczony na etykiecie? W wielu wypadkach dana substancja czy
si z innymi zawartymi w preparacie lub nawet nie ulega rozpuszczeniu w przewodzie
pokarmowym. Sam fakt, :e substancja znajduje si w piguce, nie oznacza jeszcze, :e piguka
dostarczy j do twojego organizmu. Dr Stephan Sinatra w biuletynie Heart Sense" mwi:
Mo:e si okazac, :e otrzymujesz znacznie sabszy lek, ni: gosi to etykieta na jego
opakowaniu, a twoja obni:ona energia :yciowa mo:e byc tego dowodem". Uwa:a si, :e Co-
Q-10 wchania si lepiej w obecnosci dro:d:y piwnych lub DNA/RNA. Najlepiej te:
przyjmowac go cznie z jakims olejem. Osobiscie zalecam dawk 100-200 miligramw.
DHEA
DHEA to skrt nazwy dehydroepiandrosteron". Uwazaj, bo mozesz sobie poamac
jzyk. Bdziemy dalej uzywac skrtu DHEA. No wic, co to jest?
Co to jest DHEA i jaka jest jego funkcja
Pod wieloma wzgldami jest to zwiazek podobny do melatoniny (patrz s. 184-193).
Jest to hormon odkryty zupenie niedawno, ktrego ilosc zaczyna si zmniejszac po
osiagniciu przez czowieka pewnego wieku, a wic jest on zwiazany z procesem starzenia
si. Wpywa na czynnosc mzgu i opznia utrat pamici. Powoduje gbszy sen. Jako
antyoksydant moze zmniejszac ryzyko choroby sercowo-naczyniowej i niektrych
nowotworw zosliwych. Z tych powodw jest podobny do melatoniny.
Ale znaczenie DHEA wypywa gwnie z rznic midzy nim a melatonina. Po
pierwsze, jest on produkowany przez nadnercza, te same gruczoy, ktre wytwarzaja
adrenalin (hormon pobudzajacy). Pamitasz, jak mwiem, ze jest to jeden z gruczow
wydzielania wewntrznego regulowany przez szyszynk za posrednictwem me-latoniny. Po
drugie, melatonina nie dziaa w zaleznosci od pci, natomiast DHEA jest bardziej skuteczny u
mzczyzn. Ponadto jego wytwarzanie ulega ograniczeniu nieco wczesniej, midzy 30. a 40.
rokiem zycia, co powoduje, ze w wieku midzy 50. a 70. rokiem zycia ilosc DHEA wynosi
zaledwie okoo 20% ilosci stwierdzanej u modych ludzi. Jeszcze nie wiemy o DHEA tylu
rzeczy, co o melatoninie. Badania naukowe wymagaja czasu. Wikszosc badan wykonuje si
nadal na myszach. Najwiksza rznica dotyczy bezpieczenstwa leku. Podczas gdy melatonina
jest zupenie bezpieczna, DHEA moze miec dziaanie uboczne, czasami bardzo niepozadane.
Omwimy to szczegowo pzniej. Najpierw zobaczmy, co DHEA moze dla nas zrobic.
DHEA pobudza!
Kluczowym sowem pozwalajacym zrozumiec dziaanie DHEA jest pobudzenie!
Podczas gdy melatonina pozwala zachowac rwowag, DHEA powoduje pobudzenie!
Pobudza mzg, pobudza ukad odpornosciowy, pobudza misnie do zwikszania
beztuszczowej masy ciaa i zmniejszania ilosci tuszczu, pobudza wydzielanie hormonw
pciowych estrogenu i testosteronu, pobudza nawet trzustk do wytwarzania wikszej ilosci
insuliny. Zanim ulegniemy nadmiernemu pobudzeniu, zwolnijmy tempo i popatrzmy na
szczegy.
DHEA wpywa na zachowanie lub zwikszenie masy misniowej
Przeciwdziaanie starzeniu si jest gwnie zwiazane z wpywem DHEA na
zwikszenie lub zachowanie masy misniowej. Najatwiej obserwuje si to dziaanie, kiedy
staje si mozliwe ograniczenie tycia typowego dla sredniego wieku dziki zwikszeniu
beztuszczowej masy ciaa i ograniczeniu odkadania tkanki tuszczowej. Wikszosc osb,
ktre przekroczyy trzydziestk, zauwaza, ze nie powinna juz jesc tak duzo pizzy jak dawniej,
i ze obwd w talii zwiksza si tak, iz wstyd si do tego przyznac. Przyczyna zmiany
metabolizmu w tym wieku moze byc normalne zmniejszenie si ilosci DHEA. Geoffry
Cowley, ktry opublikowa artyku na temat DHEA w Newsweek", stwierdzi, ze on sam po
30 dniach przyjmowania dawek uzupeniajacych DHEA i cwiczeniach wysikowych uzyska
3 kg przyrostu masy misniowej, ilosc zas tkanki tuszczowej zmniejszya si u niego z 7% do
5,4% w ciagu zaledwie l miesiaca. Nie jest to obserwacja naukowa, ale ma duze znaczenie.
Ograniczenie w diecie nadmiaru tuszczu moze przyniesc ogromne i rznorodne korzysci.
Zmniejsza ryzyko powikan ze strony serca i ryzyko wystapienia cukrzycy. Moze zwikszyc
poziom energii i poprawic nasz nastrj. Moze dokonac cudw, jesli chodzi o obraz siebie,
kiedy potrafimy utrzymac dobra figur.
Istnieje zaleznosc midzy zanikiem misni a przewleka niewydolnoscia serca.
Pracownicy Narodowego Instytutu Chorb Serca i Puc w Wielkiej Brytanii stwierdzili
ostatnio, ze ta sama zaleznosc dotyczy rwniez poziomu DHEA. Nizszy poziom DHEA
bezposrednio wpywa zarwno na utrat masy misniowej, jak tez na cizkosc przewlekej
niewydolnosci serca. Poszukiwania naukowcw z tego Instytutu poszy nawet dalej. W
badaniach, majacych na celu wykrycie wszystkich dziaajacych tu mechanizmw, wykazano,
ze niewydolnosc serca i utrata masy misniowej maja zwiazek ze zmiana metabolizmu z
anabolicznego na kataboliczny. Co to znaczy? Przemiana, polegajaca na wykorzystaniu
pozywienia na budowanie tkanek ciaa (anabolizm), kierowana przez DHEA, ulega
przeksztaceniu w przemian, kierowana przez kortyzol, inny hormon nadnerczy, w ktrej
organizm zjada" wasne tkanki, zeby uzyskac potrzebna energi (katabolizm). Spadek ilosci
DHEA zmienia sposb uzyskiwania przez organizm energii, tak ze zamiast budowac swoje
tkanki dziki pozywieniu, zaczyna je niszczyc, zjadajac" sam siebie. Nie dzieje si to w
ciagu jednej nocy. Jest to dugi proces, ktry postpuje powoli i mozna go mierzyc
stosunkiem kortyzolu do DHEA. Im wicej DHEA, tym mniejsza utrata tkanek; im wicej
kortyzolu, tym wiksze zuzycie przez organizm wasnych tkanek zamiast pozywienia. Ale co
organizm robi z pozywieniem? Oczywiscie, zaczyna je gromadzic w postaci tuszczu. A teraz
cofnij si i przeczytaj poprzedni podrozdzia. Wszystko powoli nabierze sensu.
Masa misniowa i poziom DHEA
Doprowadzmy ten wywd do logicznego wniosku. We Woszech przeprowadzono
badanie kliniczne, obejmujace ludzi w wieku 90-106 lat, majace na celu okreslenie przyczyny
decydujacej, dlaczego w podeszym wieku jedni funkcjonujalepiej niz inni. Stwierdzono, ze o
utrzymaniu fizycznej sprawnosci u starych ludzi decydoway gwnie dwa najwazniejsze
czynniki: masa misni i wysoki poziom DHEA. Ludzie o powaznym zniedo-znieniu
zwiazanym z podeszym wiekiem byli niewyksztaceni, przebywali w domach opieki,
cierpieli na powazne uszkodzenie narzadw zmysw (slepota, guchota itp.),
charakteryzowali si zanikiem misni i niskim poziomem DHEA. Czasopismo Science"
donioso w tym samym czasie, ze utrata masy misniowej, prowadzaca do zwikszonej
amliwosci kosci, jest gwna przyczyna zgonw osb najstarszych i ze ten ubytek wiaze si
ze spadkiem aktywnosci hormonalnej. W sumie, osoby zachowujace aktywny umys i mocne
misnie znosza lepiej podeszy wiek. Wyzszy poziom DHEA wiaze si z tymi dwoma
czynnikami. Osoby z wyzszym poziomem DHEA charakteryzu-ja si metabolizmem
nastawionym na budowanie, natomiast u tych, ktrzy stracili DHEA, rozpoczyna si, dla
przetrwania, proces niszczenia wasnych zyciowo waznych tkanek.
DHEA i cukrzyca
Zwikszenie si ilosci tkanki tuszczowej jest powaznym problemem w cukrzycy,
poniewaz przyczynia si w duzej mierze do niebezpiecznego wzrostu poziomu cukru we krwi,
jak tez do zmniejszenia opornosci chorych na insulin. DHEA sta si celem nowych
kierunkw badan w celu opanowania tej choroby. Przede wszystkim DHEA zmniejsza ilosc
tuszczu w organizmie. Naukowcy z Uniwersytetu Waszyngtona w Stanach Zjednoczonych
(styczen 1998) podawali DHEA szczurom chorym na cukrzyc i stwierdzili, ze utraciy one
25% tuszczu, czemu nie towarzyszyy zadne zmiany ilosci masy misniowej czy ilosci
zjadanego pozywienia! Zarwno to badanie, jak i inne prowadzone na uniwersytecie w
Neapolu we Woszech (pazdziernik 1997) wykazay, ze poziom DHEA we krwi decyduje o
stopniu opornosci na insulin. Mierzono skutecznosc dziaania insuliny, poziom testosteronu i
DHEA, u 75 osb w wieku 21-106 lat i stwierdzono, ze opornosc na insulin, wiazana
pierwotnie z wiekiem, zale:aa w rzeczywistosci od poziomu DHEA. Tak wic dziaanie
DHEA, polegajace na redukcji tkanki tuszczowej i zwikszaniu masy misniowej, ma
ogromne znaczenie w zapobieganiu cukrzycy i hamowaniu jej postpu. I rzeczywiscie,
wykazano, ze DHEA moze nawet cofnac cukrzyc II typu, ktra wystpuje u mzczyzn i
kobiet w srednim wieku, majacych nadwag.
DHEA pomaga zwalczac wzrost poziomu cukru we krwi
Poza wymienionymi wyzej korzystnymi skutkami, DHEA ma rwniez wasciwosci
antyoksydacyjne, ktre dopiero zaczynamy poznawac. W odniesieniu do cukrzycy, DHEA
podawany szczurom na 3 godziny przed wstrzykniciem czystej dekstrozy (cukier) pozwala
obnizyc w istotny sposb stopien peroksydacji lipidw i szkody wywoane dziaaniem
wolnych rodnikw, ktre zwykle towarzysza wzrostowi poziomu cukru we krwi, a ktre to
szkody stwierdza si w mzgu, watrobie i w nerkach. Chorzy na cukrzyc musza zwalczac
ten wzrost poziomu cukru we krwi przy kazdym posiku, a niewielkie uszkodzenia tkanek,
dokonujace si przy kazdym przyjmowaniu pokarmu, sumuja si w ciagu duzszego okresu,
prowadzac w koncu do utraty wzroku, impotencji, niewydolnosci nerek i zaburzen krazenia,
ktre moga spowodowac koniecznosc nawet amputacji konczyn. Jesli mozliwe jest
utrzymanie odpowiedniego poziomu DHEA, to uszkodzenia dokonywane przez wolne rodniki
moga byc zahamowane. Jednoczesnie DHEA zwiksza wrazliwosc na insulin, dziki czemu
wzrost poziomu cukru we krwi nie jest tak wysoki.
DHEA wpywa na wzrost poziomu gflutationu
Inne wazne znaczenie DHEA w odniesieniu do antyoksydantw przedstawiono w
maju 1998 roku. E. L.White i naukowcy z Poudniowego Instytutu Badawczego w
Birmingham w Alabamie (Stany Zjednoczone) poszukiwali substancji zdolnej do
podniesienia poziomu glutationu bez wywoywania niepozadanych wikszych skutkw u
pacjentw. Jak pamitasz, glutation jest to enzym najbardziej odpowiedzialny za
zahamowanie peroksydacji lipidw w komrkach i z tego powodu w duzym stopniu hamuje
rozwj nowotworw. Wsrd 7 zwiazkw chemicznych zaakceptowanych do dalszych badan
znalaz si takze DHEA. Dziki pobudzeniu wytwarzania glutatio-nu i hamowaniu
peroksydacji lipidw DHEA pozwoli na osiagnicie znacznego postpu w naszej walce
przeciwko jednemu z najbardziej niebezpiecznych skutkw stresu oksydacyjnego.
Rola DHEA w zwalczaniu raka
Rola DHEA w zwalczaniu raka moze byc znaczaca. DHEA jednoczesnie pobudza
ukad odpornosciowy i zmniejsza szkody wywoane dziaaniem reaktywnych substancji
utleniajacych. Podawany szczurom chorym na biaaczk wywoana wirusem, DHEA
radykalnie zmniejsza aktywnosc wolnych rodnikw i jednoczesnie pobudza produkcj IL-2
(interleukina-2) - stymulatora ukadu odpornosciowego, zwalczajacego nowotwory. W innym
badaniu wykazano rwniez, ze DHEA przywraca prawidowa produkcj IL-10 (interleukina-
10) - regulatora ukadu odpornosciowego. Normalnie zanika ona w miar starzenia si
organizmu, lecz w razie potrzeby reaguje gwatownie, atakujac komrki. Z badan tych
wynikao, ze korzystny wpyw DHEA pozwoli na cofnicie najpowazniejszych skutkw
zakazenia szczurw biaaczka.
Zmiany w oparzeniach i DHEA
Oparzenia stanowiajeden z najbardziej skomplikowanych problemw medycznych,
poniewaz proces gojenia oparzen trwa bardzo dugo i wystpuje w nim kilka etapw, z
ktrych kazdy grozi powikaniami. Istnieje rwniez zagrozenie tkanek otaczajacych ran, do
ktrych dopywa mniej krwi i sa one narazone na zakazenie. Wolne rodniki stwarzaja kopoty
na kazdym etapie tego procesu. DHEA pomaga w szybszym i lepszym gojeniu oparzen.
Barbara R. Araneo z Wydziau Medycznego Uniwersytetu w Utah wymienia rwniez
pobudzajace dziaanie DHEA na ukad odpornosciowy jako wazny czynnik w gojeniu
oparzen.
Korzystne dziaanie DHEA
Powiedziano tu, ze mzczyzni reaguja lepiej na DHEA niz kobiety, ale niektre
korzysci odnosza tylko kobiety. Otz DHEA zastosowany w postaci kremu dopochwowego u
kobiet w okresie menopauzy przywraca pochwie stan stwierdzany u kobiet, ktre jeszcze nie
weszy w okres menopauzy, a jednoczesnie pobudza proces tworzenia tkanki kostnej.
Oznacza to, ze nalezy rozwazyc zastosowanie DHEA w leczeniu osteoporozy.
Jakie sq ujemne strony DHEA
Jesli wszystko przemawia na korzysc DHEA, mgbys si dziwic, dlaczego nie
reklamuje si go w kazdej telewizyjnej stacji komercyjnej jako cudowny srodek przeciwko
starzeniu si. Sa dwa powody. Po pierwsze, nie przeprowadzono jeszcze u ludzi badan
trwajacych dostatecznie dugo, zeby wiedziec, co si stanie, jesli ktos stosowac bdzie
uzupeniajace dawki DHEA przez 30 lat. Po drugie, dziaanie uboczne DHEA moze miec
rzeczywiscie powazny charakter. Stosowanie DHEA u kobiet w menopauzie (u ktrych
poziom estrogenu jest niski) moze zwikszyc ryzyko zachorowania na raka piersi. Pobudzanie
przez DHEA wydzielania estrogenu i testosteronu moze sprzyjac szybkiemu rozwojowi
niektrych postaci raka. Te same hormony moga wywoac pojawienie si wosw na twarzy u
kobiet, a u mzczyzn -przerost sutkw. Moze rwniez dojsc do uszkodzenia watroby.
Zanim poznamy dokadnie dziaanie tego hormonu, nalezy stosowac go bardzo
ostroznie. Przed rozpoczciem przyjmowania DHEA trzeba wykonac badanie krwi
okreslajace jego poziom oraz poziom zaleznych od niego hormonw. Oznacza to, ze musisz
porozumiec si z lekarzem przed rozpoczciem kuracji, ale nalezy upewnic si, czy zna on
ostatnie osiagnicia w leczeniu hormonami. Wikszosc lekarzy nic o tym nie wie i uwaza to
leczenie za nonsens. Kilku z kolei leczyoby wszystkich i wszystko za pomoca DHEA. Unikaj
krancowosci i znajdz odpowiedzialnego endokrynologa, ktry pomoze ci wybrac najlepsza
metod leczenia. Jesli nie masz 30 lat, w ogle nie mysl o takiej kuracji. Osoby, u ktrych w
rodzinie wystpoway przypadki raka piersi, jajnika lub gruczou krokowego,
prawdopodobnie nie powinny w ogle stosowac tego leczenia, chyba ze terapia bdzie
prowadzona pod scisym nadzorem lekarskim.
Uzupeniajqce dawki DHEA
Mwiac uczciwie, niektre dane wygladaja wspaniale, inne - nie. W jednym badaniu
wykazano, ze DHEA nie mia zadnego wpywu na spadek masy ciaa, ale badano wwczas
modocianych z nadwaga, u ktrych poziom DHEA jest normalnie wysoki. Ich otyosc nie
miaa zadnego zwiazku ze zmiana metabolizmu, o ktrej mwilismy. W innym badaniu tez
nie zdoano wykazac zadnej dajacej si zmierzyc rznicy. Ale w sierpniu 1997 roku w
badaniu przeprowadzonym na szczurach udowodniono po raz pierwszy, ze uzupeniajaca
dawka DHEA pozwolia cakowicie odwrcic" spadek poziomu hormonw zwiazany z
wiekiem i to nie tylko DHEA, ale rwniez podstawowych hormonw dziaajacych na osi
podwzgrze/przysadka/ nadnercza. Pozwala to wierzyc, ze uzupenianie bdzie skuteczne,
musimy tylko znalezc wasciwa metod podawania DHEA. Dawki proponowane przeze mnie
wynosza dla kobiet 25-50 miligramw, dla mzczyzn 50-100 miligramw.
Pataty a poziom DHEA we krwi
Byo wiele haasu o to, ze mozna podwyzszyc poziom DHEA przyjmujac prekursory
tego hormonu, otrzymywane w wyciagu z bulw tropikalnej rosliny - wilca ziemniaczanego,
zwanego tez patatem. Jednak pataty nie podnosza poziomu DHEA. Stosuj prawdziwy DHEA
pochodzacy od najlepszego producenta, ktry gwarantuje dawki standaryzowane. Nie
wiadomo, jaki rodzaj zanieczyszczen moze znajdowac si w produktach gorszej jakosci.
Mozna takze utrzymac poziom DHEA, podobnie jak melatoniny, lub przynajmniej osabic
jego spadek dziki ograniczeniu ilosci spozywanych kalorii.
ENZYMY
Zespoy enzymw usuwajqcych -wolne rodniki
Zespoy enzymw sa bronia organizmu do walki z wolnymi rodnikami. Enzymy to
zwiazki chemiczne wytwarzane przez organizm, ktre dziaajajako katalizatory w rznych
niezbdnych reakcjach chemicznych. Enzymy, o ktrych bdziemy mwic, to zwiazki
wytwarzane i dziaajace na poziomie komrkowym. Oksydacje wywoane przez nadtlenek
wodoru sa zwalczane gwnie przez 5 enzymw, z ktrych dwa dziaaja wsplnie. Sa to
nastpujace enzymy: dysmutaza ponadtlenkowa, katalaza, pe-roksydaza glutationowa,
reduktaza glutationowa i transferaza glutationowa.
Dysmutaza ponadtlenkowa
Dysmutaza ponadtlenkowa to enzym, ktry neutralizuje rodnik ponadtlenkowy. Jest to
wazny antyoksydant, ktry przerywa i zatrzymuje ancuchowa reakcj powstawania
uszkodzen spowodowanych przez wolne rodniki. Enzym ten izoluje ponadtlenek i wytwarza
nadtlenek wodoru i tlen. Chociaz nadtlenek wodoru jest znacznie sabszy od rodnika
ponadtlenkowego, jest nadal niebezpieczny. Do usunicia czasteczki nadtlenku wodoru
dysmutaza ponadtlenkowa wymaga enzymu katalazy. Katalaza wystpuje obficie w
krwinkach czerwonych i wspomaga usuwanie nadtlenku wodoru z tkanek naszego organizmu.
Zapobiega to powstawaniu dalszych wolnych rodnikw. Do walki z nadtlenkami takimi jak
nadtlenek wodoru waczaja si glutation i selen.
Koncowym wynikiem dziaania dysmutazy ponadtlenkowej jest usunicie rodnika
ponadtlenkowego, ale jako produkt uboczny pozostaje nadtlenek wodoru. Aby sobie z nim
poradzic, do akcji wkraczaja natychmiast inne enzymy.
Katalaza
Katalaza wystpuje obficie w krwinkach czerwonych czowieka i wspomaga usuwanie
nadtlenku wodoru z tkanek naszego organizmu. Zapobiega to powstawaniu dalszych, bardziej
toksycznych wolnych rodnikw. Wykazano, ze uzupeniajace dawki metioniny podwyzszaja
aktywnosc enzymw katalazy i peroksydazy.
Mwiac jak najprosciej, katalaza jest to enzym, ktry zamienia nadtlenek wodoru w
wod. Zachodzi tu reakcja, w ktrej z poaczenia dwch czasteczek nadtlenku wodoru (H
2
O
2
)
powstaja dwie czasteczki wody (H
2
O) i jedna czasteczka tlenu (O
2
). Wikszosc nadtlenku
wodoru metabolizowana przez katalaz powstaje w wyniku neutralizowania nadtlenku przez
dysmutaz ponadtlenkowa. Kiedy zakonczy swoja czynnosc dysmutaza, dalsze dziaanie
przejmuje katalaza, ktra przeksztaca toksyczny nadtlenek wodoru w wod i tlen.
Ograniczeniem katalazy jest jej niezdolnosc do metabolizowania nadtlenkw lipidowych,
utworzonych przez wolne rodniki. Co to znaczy? Oznacza to, ze nie potrafi ona przeksztacic
nadtlenkw powstaych w bonie komrkowej lub poaczonych z innymi kwasami
tuszczowymi wewnatrz komrki. Zwalcza ona jedynie nadtlenek przemieszczajacy si w
pynach komrkowych. Jest to rwniez wazne dziaanie, poniewaz zapobiega uszkodzeniu
mitochondriw i DNA komrki przez nadtlenek wodoru. Ale do zwalczenia nadtlenkw
lipidowych konieczna jest peroksydaza glutationowa.
Peroksydaza glutationowa
Peroksydaza glutationowa rwniez przemienia nadtlenek wodoru w wod, ale jej
zadaniem jest metabolizowanie nadtlenku wodoru pozostawionego przez kata-laz. Innymi
sowy, dziaa troch jak przysigy ksigowy, ktry poprawia i usuwa bdy rachunkowe w
wypenionych przez ciebie formularzach przed przesaniem ich do Urzdu Skarbowego.
Poprawia on bdy, ktrych ty nie zauwazyes; w podobny sposb nadtlenek wodoru
przegapiony za pierwszym razem przez katalaz jest oczyszczany i usuwany przez
peroksydaz glutationowa. Peroksydaza glutationowa ma zdolnosc usuwania nadtlenku
powstaego w kwasach tuszczowych bon komrkowych. A wic cay nadtlenek wodoru
pojawiajacy si w komrce moze byc zwalczony przez te dwa enzymy, zanim dokona
powaznych zniszczen. I znw nasuwa si analogia z formularzami podatkowymi -
stwierdzone bdy rachunkowe zostana skorygowane przez ksigowego tak, ze do Urzdu
Skarbowego zostana dostarczone sprawozdania w idealnej postaci. Do dziaania peroksydazy
glutatio-nowej konieczna jest obecnosc pierwiastka sladowego, selenu. Niedobr selenu
uposledza syntez peroksydazy glutationowej, co zwiksza podatnosc na szkody wywoane
przez wolne rodniki, zwaszcza przez nadtlenek wodoru.
Reduktaza glutationowa
Peroksydaza glutationowa jest zozonym enzymem, ktry do swej czynnosci wymaga
dodatkowo odpowiednich zapasw glutationu. Gdy glutation i peroksydaza glutationowa
poacza si razem w celu zneutralizowania jakichs wolnych rodnikw, powstaje utleniona
postac glutationu (GSSG), stanowiaca 2 czasteczki poaczone wiazaniem dwusiarczkowym.
W celu otrzymania z powrotem aktywnego glutationu musi on byc zredukowany przez
reduktaz glutationowa- trzeci wymieniony tu enzym. Enzym ten sam nie zwalcza wolnych
rodnikw, ale przeksztaca GSSG z powrotem w glutation, dziki czemu peroksydaza
glutationowa moze podjac swoja dziaalnosc.
Glutation jest trjpeptydem (prostym biakiem), skadajacym si z trzech
aminokwasw, i wystpuje prawie we wszystkich ludzkich komrkach. Reduktaza
glutationowa jest odpowiedzialna za przeksztacenie zmienionego peptydu w postac, ktra
moze byc ponownie uzyta przez peroksydaz glutationowa.
Wez gbszy oddech...
Czy masz juz dosyc? Wikszosc tych informacji jest dosc zozona. Mozesz jedynie przerzucic
ten fragment, zeby zdobyc oglna orientacj na temat tego, co zachodzi w twoim organizmie,
ale bdziesz wiedzia, gdzie znalezc potrzebne informacje, jesli bdziesz chcia do nich
wrcic. Wiele razy, kiedy syszymy lub czytamy o nowych zagadnieniach i nie rozumiemy
ich wasciwego znaczenia, docieraj a one do nas dopiero wtedy, gdy nasza wiedza na ten
temat stanie si bardziej kompletna.
TRANSFERAZA GFLUTATIONOWA
Transferaza glutationowa to inny enzym, ktry jest silnym wymiataczem nadtlenkw
lipidowych. Suzy on jako system wzmacniajacy i uzupeniajacy peroksyda-zy glutationowej.
Przeprowadza si obecnie doswiadczenia, majace na celu wykazanie, czy dawki
uzupeniajace tego enzymu moga wzmocnic reakcje immunologiczne u pacjentw z AIDS.
Co dzieje si, kiedy organizm nie ma dostatecznej ilosci glutationu lub selenu,
koniecznej do wykonywania przez enzymy ich funkcji? Jesli nadtlenek wodoru nie ulegnie
cakowitemu przeksztaceniu w wod, powstaje rodnik hydroksylowy, bardzo toksyczny
skadnik komrkowych wolnych rodnikw. Tworzenie rodnika hydroksylowego z nadtlenku
wodoru nasila si w obecnosci :elaza i innych metali. Krwawienie midzykomrkowe moze
uwolnic z krwinek czerwonych zelazo, ktre dziaa jak katalizator przyspieszajacy przemian
nadtlenku wodoru w toksyczny rodnik hydroksylowy. Tak wic w przypadku, gdy zawiedzie
system enzymw, powstaje przeciwstawny mu ukad reakcji wyzwalajacy wiksze ilosci
wolnych rodnikw w komrce.
Ze wszystkich wolnych rodnikw najbardziej toksyczne sa rodniki hydroksylowe. Nie
ma przed nimi zadnej specyficznej ochrony enzymatycznej. Rodnik hydroksylowy wywouje
zmiany w strukturze bony komrkowej i zmienia jej przepuszczalnosc, co prowadzi do
przedostawania si wapnia do komrki i ostatecznie prowadzi do jej zniszczenia.
Kazdy rodzaj wolnych rodnikw moze reagowac z kwasami tuszczowymi bon
komrkowych, powodujac powstanie nadtlenkw lipidowych. Rodnik hydroksylowy i inne
wolne rodniki kradna elektron kwasom tuszczowym, ktre po przejsciu przemian
molekularnych same staja si wolnymi rodnikami. Kontynuowanie tego procesu osabia
stopniowo bon komrkowa. Peroksydacji lipidw w bonie komrkowej przeciwdziaaja,
dziki neutralizacji wolnych rodnikw, peroksydaza glutationowa acznie z witamina E i
innymi wymiataczami wolnych rodnikw.
Wolne rodniki nie sa ograniczone jedynie do zwiazkw tlenu. Kazda czasteczka z
dodatkowym elektronem na swojej zewntrznej orbicie jest z definicji wolnym rodnikiem.
Lek w trakcie przemiany w organizmie moze rwniez stac si wolnym rodnikiem i
zainicjowac taka sama peroksydacj lipidw bony komrkowej i uszkodzenie DNA w
komrce, jak wolne rodniki tlenowe.
CZYNNIKI REGULUJ\CE USUWANIE WOLNYCH RODNIKW
W warunkach prawidowych w kazdej komrce dziaaja enzymy usuwajace wolne
rodniki, ale istnieje wiele czynnikw, ktre moga wzmocnic lub osabic aktywnosc enzymw.
Pierwszym czynnikiem, ktry nalezy rozpatrzyc, jest cakowita ilosc wolnych rodnikw, z
ktrymi organizm musi walczyc. Oddziay generaa Cu-stera przegray bitw pod Little Big
Horn z prostego powodu - byo za duzo Indian. Podobnie zbyt maa ilosc antyoksydantw w
twoim organizmie moze byc pokonana przez przewazajaca ilosc oksydantw. Wolne rodniki
powstaja stale, wic konieczne jest zapewnienie komrkom jak najlepszych warunkw do
walki z nimi. Kazdy skadnik wystpuje w okreslonym stzeniu, ponizej ktrego rozpoczyna
si uszkodzenie komrki. W warunkach prawidowych aktywnosc enzymw usuwajacych
wolne rodniki zapewnia utrzymanie ilosci wolnych rodnikw ponizej minimalnego stzenia
toksycznego. Margines bezpieczenstwa midzy stzeniem wolnych rodnikw a minimalnym
stzeniem toksycznym jest szeroki, ale zmniejsza si w miar powikszania si ilosci wolnych
rodnikw. Im wicej procesw oksydacyjnych zachodzi w komrce, tym mniej skutecznie
radzi sobie z tym organizm.
REGULACJA GENETYCZNA
Innym czynnikiem, ktry kontroluje ilosc i skutecznosc kazdego enzymu usuwajacego
wolne rodniki, jest regulacja genetyczna. Kazda osob cechuje wasciwa dla niej zdolnosc i
tempo usuwania wolnych rodnikw. Pacjenci z genetycznie uwarunkowanym niskim
stzeniem enzymw usuwajacych wolne rodniki sa bardziej podatni na uszkodzenie przez
wolne rodniki, zachodzace na poziomie komrek. W efekcie sa oni bardziej podatni na
powstanie i rozwj schorzen zwiazanych z dziaaniem wolnych rodnikw. Jest to jedna z
przyczyn, dlaczego dugowiecznosc, pewne choroby i stopien starzenia si jest
charakterystyczny dla pewnych rodzin. Czsto widac wyraznie, ze jeden z czonkw danej
rodziny starzeje si szybciej lub zapada na wicej chorb niz jego krewni i rzni si tym od
reszty rodziny w wyniku palenia papierosw i (lub) naduzywania alkoholu. Indywidualna
zdolnosc do zwalczania procesw oksydacyjnych bya u niego taka sama, jak u innych
czonkw rodziny, ale jego organizm zosta przeciazony nadmierna iloscia oksydantw i
inhibitorw antyoksydantw.
SPOSB ODZYWIANIA
Sposb odzywiania moze prowadzic do zmniejszenia aktywnosci w usuwaniu
wolnych rodnikw. Organizm twj wymaga tego, co jest mu potrzebne. Nie mozesz
spodziewac si, ze niedobr pewnych witamin i skadnikw mineralnych nie odbije si na
twoim zdrowiu. Nawet niewielki niedobr witamin, zwaszcza witamin C i E, moze
zmniejszyc zdolnosc komrek do usuwania wolnych rodnikw. Rwniez utrata pewnych
pierwiastkw sladowych prowadzi do zmniejszonej aktywnosci w usuwaniu wolnych
rodnikw. I odwrotnie, dostateczna ilosc tych pierwiastkw zapewnia prawidowa czynnosc
antyoksydacyjna. Pierwiastki sladowe to czynniki niezbdne do syntezy i prawidowej
czynnosci enzymw usuwajacych wolne rodniki. Wspomnielismy juz o selenie, niezbdnym
do produkcji peroksydazy gluta-tionowej. Do prawidowej czynnosci katalazy konieczne jest
organiczne zelazo. Niewasciwe odzywianie moze prowadzic do drobnych niedoborw
niektrych czynnikw koniecznych do maksymalnej aktywnosci wymiataczy wolnych
rodnikw. Ale nawet te niewielkie braki moga wywoac rozlege spustoszenia, jesli procesy
oksydacyjne wymykaja si spod kontroli.
LEKI
Stosowanie lekw wpywa na enzymatyczne ukady antyoksydantw dwojako. Po pierwsze,
leki na recept lub dostpne bez recepty moga spowodowac niewielki niedobr pierwiastkw
sladowych, obnizajac ich stzenie w komrkach. Po drugie, wskutek przemian
metabolicznych, jakim podlega lek w organizmie, moze wzrosnac cakowita ilosc wolnych
rodnikw. Wzrost ten wystpuje czsto w czasie stosowania lekw. Wikszosc lekw ma na
celu gwatowne pobudzenie organizmu do zwalczenia pewnych objaww, ale ten wstrzas
odrywa pierwiastki sladowe od ich normalnych czynnosci i nasila oksydacj. Wolne rodniki
sa produkowane przez prawie wszystkie leki w procesie metabolizowania ich na mniej
toksyczne zwiazki. Na przykad lek przeciwnowotworowy, adriamycyna, dziaa bardzo
toksycznie na misien sercowy w wyniku wywoywanego przez nia stresu oksydacyjnego. Dr
Horie stwierdzi jednak, ze wyciag z dojrzaego czosnku usuwa ten szkodliwy wpyw na
serce, nie zmniejszajac wasciwosci przeciwnowotworowych leku. Tak wic metabolizm
lekw zwiksza adunek wolnych rodnikw oraz zmniejsza wydolnosc zwalczajacego je
ukadu enzymw usuwajacych wolne rodniki.
CZYNNIKI SRODOWISKOWE
Czynniki srodowiskowe moga rwniez zwikszac cakowita ilosc wolnych rodnikw.
Zanieczyszczenie srodowiska, bierne wdychanie dymu papierosowego, stres emocjonalny i
wiele innych czynnikw moze nasilac oksydacj komrek. Kazde nage zwikszenie
cakowitej ilosci wolnych rodnikw w wyniku dziaania lekw, czynnikw zywieniowych lub
srodowiskowych moze prowadzic do uszkodzenia bony komrkowej przez wolne rodniki.
Promieniowania pod postacia pola elektromagnetycznego nie daje si uniknac w naszym
swiecie kierowanym przez komputery, wypenionym mikrofalami i liniami wysokiego
napicia. Oksydacj zwiksza nawet promieniowanie swiata sonecznego. Pestycydy i inne
srodki powodujace skazenie produktw zywnosciowych i wody wpywajana powstawanie
chorb wystpujacych czsciej w krajach stosujacych upraw intensywna niz w krajach o
prostszych metodach upraw. Wiele tych czynnikw srodowiskowych mozna by usunac,
gdybysmy zdawali sobie z nich spraw i podjli odpowiednie srodki zapobiegawcze, np. picie
oczyszczonej wody. Innych czynnikw nie mozemy usunac i wywoana przez nie oksydacja
musi byc brana pod uwag w ustalaniu uzupeniajacych dawek antyoksydantw.
Wszystkie wymienione wyzej czynniki moga zmniejszac skutecznosc systemw
usuwajacych wolne rodniki. Niezaleznie od przyczyny, kiedy zostanie przekroczone
minimalne stzenie toksyczne, pojawia si uszkodzenie komrek i w efekcie wystpuja
objawy procesu chorobowego. Rodzaj choroby bdzie zaleza od tego, ktre zespoy
enzymw zawiody i w jakich narzadach doszo do powstania toksycznego stzenia wolnych
rodnikw. Oznacza to absolutna koniecznosc zapewnienia tym systemom wszystkich
niezbdnych srodkw, zeby mogy funkcjonowac prawidowo.
System enzymw odtruwajacych stanowi niezawodny ukad zapobiegajacy
powstawaniu wolnych rodnikw. Poniewaz nie istnieje specyficzny enzym usuwajacy rodnik
hydroksylowy, niewydolnosc systemu enzymw obarcza inne ukady zadaniem pozbycia si
tej toksyny. Skutecznosc zespou enzymw zalezy od licznych czynnikw, do ktrych nalezy
zaliczyc obecnosc odpowiednich ilosci selenu, glutationu i reduktazy glutationowej. Jesli u
czowieka zabraknie tych substancji, zwiksza si mozliwosc wystapienia u niego choroby
wywoanej przez dziaanie wolnych rodnikw.
CWICZENIA FIZYCZNE - MIECZ OBOSIECZNY
Dr Arnold J. Susser twierdzi, :e cwiczenia mog byc mieczem obosiecznym. Nie mysl, :e
same cwiczenia fizyczne to wystarczajcy srodek, ktry uchroni ci przed niszczcym
dziaaniem wolnych rodnikw, nasilajcym si z wiekiem. W artykule opublikowanym w 1993
roku w czasopismie poswiconym cwiczeniom fizycznym twierdzi si, :e cwiczenia fizyczne
zwikszaj poziom wolnych rodnikw w organizmie".
DrCooper, guru aerobiku, gosi to samo. W rzeczywistosci, kontynuuje Susser, starzenie si
mo:e powodowac nie tylko spadek aktywnosci enzymw antyoksydacyj-nych, ale tak:e ukadu
adaptacji glutationu we wknach misni szkieletowych. Systematyczne cwiczenia fizyczne,
ktre u osb modych pod nosz wybirczo poziom enzymw antyoksydacyjnych, nie daj
dodatkowej ochrony przed stresem oksydacyjnym w starzejcych si misniach. Dlatego, aby
maksymalnie zwikszyc skutecznosc cwiczen fizycznych w zwalczaniu starzenia si, nale:y
stosowac w diecie uzupeniajce dawki superantyoksydantw!"
CZOSNEK
Czosnek to roslina o licznych korzystnych wasciwosciach.
Jest on przydatny w wielu schorzeniach, ma dziaanie antyoksydacyjne, przywraca pamic,
przeduza zycie, wpywa dodatnio na ukad odpornosciowy, zapobiega nowotworom
zosliwym.
Czosnek i jego znaczenie
Czasami pacjenci zadaja mi pytanie: Jesli miabym wybrac tylko jeden specyfik dla
uzupenienia diety, co by mi pan zaleci?". Pytania takie sa zwiazane z wysoka cena wielu
znajdujacych si w sprzedazy witamin i skadnikw mineralnych. Moze tez pacjentom
chodzic o wyjasnienie, jaki srodek uwazam za najlepszy sposrd wszystkich dostpnych.
Niezaleznie od intencji pytajacego, moja odpowiedzia bdzie zawsze - czosnek!
Uzdrawiajqce wasciwosci czosnku
Czosnek jest jednym z najstarszych srodkw leczniczych znanych czowiekowi i
stosowanym w niemal wszystkich kulturach od najdawniejszych czasw. Najstarsza
wzmianka o czosnku jako srodku leczniczym znajduje si w staroegipskim papirusie Ebersa z
XVI wieku p.n.e., w ktrym wymieniono 22 leki z zastosowaniem czosnku. Budowniczym
piramid pacono w towarach wartosciowych, jak cebula i czosnek, a zachowane gwki
czosnku znaleziono nawet w grobowcu faraona Tutancha-mona. W starozytnej Grecji Homer,
Arystoteles i Hipokrates znali lecznicze wasciwosci czosnku, wiadomo takze, ze lekkoatleci
starozytnych olimpiad mieli zwyczaj zuc zabek czosnku przed zawodami. Indianie
amerykanscy ze wschodniego wybrzeza uzywali czosnku do gojenia ran. Chinczycy stosowali
od wiekw herbat czosnkowa w agodzeniu objaww cholery i czerwonki. W czasie wypraw
morskich Fenicjanie i wikingowie byli zawsze dobrze zaopatrzeni w czosnek. Kiedy
krzyzowcy sprowadzili czosnek do Francji, sta si on tam tak popularny jako srodek
leczniczy, ze krl Henryk IV zjada codziennie rano jeden zabek czosnku. Czosnek by
rwniez podstawowym skadnikiem synnego octu czterech zodziei", stosowanego w
zwalczaniu zarazy w Marsylii w latach 70. XVIII wieku. W blizszych nam czasach Ludwik
Pasteur uznawa przeciwbakteryjne wasciwosci czosnku, a Albert Schweitzer w Afryce
stosowa go w leczeniu czerwonki, kiedy wyczerpay si zapasy lekw. Lekarze od dawna
donosili o leczniczych wasciwosciach czosnku. Udokumentowano, ze przynosi popraw w
astmie, gruzlicy, zapaleniu oskrzeli, owrzodzeniu zoadka, grzybicy midzypalcowej
sportowcw, owrzodzeniach podudzi, chorobach ukadu oddechowego, w tym puc, oraz
innych ukadw.
Jaki jest wpyw czosnku na zdrowie
Czosnek wywiera nastpujacy korzystny wpyw na zdrowie:
1. Dziaa jako superantyoksydant.
2. Obniza cisnienie ttnicze krwi.
3. Pobudza ukad odpornosciowy.
4. Reguluje poziom cukru we krwi.
5. Zapobiega chorobom serca.
6. Wspomaga metabolizm tuszczw.
7. agodzi objawy chromania przestankowego.
8. Wspomaga zapobieganie nowotworom zosliwym.
Dlaczego czosnek jest zaliczany do silnycn antyoksydantw
Przyczyna, dla ktrej czosnek uwazany jest za silny antyoksydant, jest obecnosc w
nim licznych roslinnych substancji odzywczych, zaliczanych do superanty-oksydantw.
Zawiera mangan, selen, german, witamin A, witamin C i cynk.
Czosnek i obnizanie cisnienia ttniczego krwi
Czosnek jest znany jako jeden z najbardziej skutecznych srodkw obnizajacych cisnienie
krwi. Wykazano, ze obniza zarwno rozkurczowe, jak i skurczowe cisnienie ttnicze krwi.
Czosnek i pobudzanie ukadu odpornosciowego
Od dawna wiedziano, ze czosnek jest waznym stymulatorem ukadu obronnego
organizmu. Zwiazki siarki zawarte w czosnku pobudzaj a czynnosc krwinek biaych.
Dziaanie krwinek biaych jest najbardziej skuteczne, kiedy organizm jest odpowiednio
zaopatrzony w srodki antyoksydacyjne, a zwaszcza w zwiazki siarki. Selen i german naleza
do silnych antyoksydantw wystpujacych w czosnku, w ktrych skad wchodzi siarka.
Pobudzeniu ulegaja rwniez komrki wspomagajace T ukadu odpornosciowego. Badania
przeprowadzone przez dra Tariqa Abdul-laha wykazay, ze naturalne komrki cytotoksyczne
pacjentw, ktrzy zjadali surowy czosnek, niszczyy o 139% wicej komrek
nowotworowych w hodowli laboratoryjnej. Komrki osb przyjmujacych Kyolic (kapsuki z
czosnkiem) potrafiy zniszczyc o 159% komrek nowotworowych wicej!
Czosnek i wasciwosci przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze
Znane jest rwniez bezposrednie dziaanie przeciwwirusowe, przeciwbakteryjne i
przeciwgrzybicze czosnku. Stosowano go w Kolegium Medycznym w Hu-nan (Chiny) w
leczeniu zapalenia opon mzgowo-rdzeniowych, wywoanego przez drozdzaka Cryptococcus
neoformans. Dr Benjamin Lau donosi takze o stosowaniu przez niego czosnku w leczeniu
wspomagajacym pacjentw z zespoem przewlekego zmczenia (towarzyszacego zakazeniu
wirusem Epstein-Barra), z zakazeniem cytomegalowirusami, wirusami Coxsackie i wirusami
opryszczki. Badania wykonane przez zesp z uniwersytetu Tufts wykazay, ze czosnek jest
skuteczny w leczeniu czerwonki pezakowej, wywoanej przez Entamoeba histolytica.
Ponadto czosnek jako chelator usuwa toksyczne metale cizkie. Metale cizkie, jak rtc i
ow, uszkadzaja czynnosc ukadu odpornosciowego.
Czosnek i wyrwnywanie poziomu cukru we krwi
W wielu badaniach wykazano, ze czosnek obniza poziom cukru we krwi. Jesli masz
skonnosc do hipoglikemii, a chcesz uzyskac korzysc z innych wasciwosci czosnku, bez
dodatkowego obnizenia poziomu cukru we krwi, zastosuj Kyolic - wyciag sporzadzony ze
starego, dojrzaego czosnku. Nie spowoduje to niebezpiecznego obnizenia poziomu cukru we
krwi, natomiast pozwoli na stabilizacj poziomu cukru, zapobiegajac wikszym jego
wahaniom. Spozywanie surowego czosnku obniza poziom cukru we krwi i moze byc
potencjalnie niebezpieczne u osb z hipoglikemia.
Czosnek i zapobieganie chorobie serca
Kluczem zapewniajacym sercu zdrowie jest podwyzszenie poziomu dobrego" HDL
(lipoproteiny o wysokiej gstosci) i ograniczenie zego" LDL (lipoproteiny o niskiej
gstosci). Wasciwie sam LDL nie jest taki zy, ale staje si niebezpieczny, kiedy ulegnie
oksydacji przez wolne rodniki wewnatrz naczyn krwionosnych. Kiedy to nastapi, atakuja go
krwinki biae, ktre pcznieja i przyczepiaja si do sciany ttnicy jako blaszka miazdzycowa.
Prowadzi to do zgrubienia sciany ttnicy, zwzenia drogi przepywu krwi, a nastpnie
zatkania swiata ttnicy. Z drugiej zas strony HDL jako czasteczka wiksza i cizsza nie
przylega atwo do sciany ttnicy, natomiast wychwytuje on LDL, odciagajac jego czasteczk
od sciany ttnicy, i transportuje do watroby, gdzie LDL moze ulec rozpadowi i wydaleniu.
Na IV Midzynarodowym Kongresie Fitoterapii w Monachium w Niemczech w roku
1992 dr Jorg Gruen Wald stwierdzi, ze czosnek ochrania serce i ttnice w dwojaki sposb: l/
Czosnek zmniejsza ilosc wolnych rodnikw, ktre wywouja szkodliwa przemian
cholesterolu.
Niezmieniony cholesterol LDL jest nieszkodliwy, ale w postaci utlenionej jest
niezwykle niebezpieczny dla scian ttnic, poniewaz wywouje miazdzyc. Dlatego
zahamowanie stresu oksydacyjnego cholesterolu LDL ze strony wolnych rodnikw hamuje
jednoczesnie proces miazdzycy. 2/ Czosnek hamuje rwniez osadzanie si w scianie ttnic
zmienionych kwasw tuszczowych i cholesterolu". I dalej Jesli w pewnej czsci ukadu
krazenia cholesterol wystpuje obficie i ma tendencj do osadzania si w scianie ttnicy lub
czasteczka uszkodzonego cholesterolu LDL usiuje uszkodzic scian ttnicy, czosnek moze
zapobiec tym procesom". Z badan dra Lau z roku 1987 wynikay podobne wnioski: czosnek
obniza poziom cholesterolu LDL, a jednoczesnie podwyzsza poziom cholesterolu HDL, co
sprzyja uwolnieniu scian ttnicy od LDL.
Preparaty z czosnku jako lek przeciwko miazdzycy
To podwjne dziaanie czosnku jest imponujace. Nalezy dodac do tego jeszcze
zdolnosc do obnizania poziomu cholesterolu i trjglicerydw w surowicy krwi, a takze
obnizanie cisnienia ttniczego krwi oraz hamowanie agregacji pytek krwi i zmian
zakrzepowych, a zrozumiemy, dlaczego czosnek jest jedynym najwazniejszym produktem
spozywczym zapewniajacym ochron serca i ttnic. Nalezy dodac, ze w Niemczech preparaty
z czosnku zostay zarejestrowane jako lek przeciwko miazdzycy.
Skutecznosc czosnku w leczeniu pacjentw z cnoroba serca
W badaniu przeprowadzonym w Indiach podawano codziennie czosnek poowie
pacjentw z grupy 432 osb, ktre przebyy zawa serca. Po 3 latach stwierdzono, ze pacjenci
otrzymujacy czosnek mieli niniejsza liczb ponownych zawaw serca, nizsze cisnienie krwi i
nizszy poziom cholesterolu. Ponadto w grupie kontrolnej, nie stosujacej czosnku, zmaro
dwukrotnie wicej osb w okresie przeprowadzanego badania. Wyniki wiazano z dziaaniem
czosnku, ktry powodowa rozpuszczanie blaszek miazdzycowych zatykajacych naczynia
wiencowe serca. Inne badanie przeprowadzone w Centrum Chorb Serca w Heidelbergu
wskazywao, ze systematyczne stosowanie czosnku zmniejszao sztywnosc aorty, narastajaca
wraz z wiekiem.
Czosnek i zapobieganie zawaom serca i udarom mzgu
Jak gdyby tego byo jeszcze mao, czosnek zawiera skadnik o nazwie ajoene, ktrego
dziaanie jest rwnie silne jak aspiryny w zapobieganiu zlepiania si krwinek czerwonych.
Jednoczesnie inne skadniki czosnku wyduzaja czas krzepnicia krwi, inne zas rozpuszczaja
zakrzepy krwi. Czosnek wspomaga prawidowy przepyw krwi i proces krzepnicia i te jego
wasciwosci korzystnie wpywaja na zapobieganie zawaom serca i udarom mzgu.
Czosnek i metabolizm tuszczw
Tuszcz we krwi pochodzi z trzech zrde: l/ pozywienia, 2/ endogennej lipogene-zy
(wytwarzanie tuszczu przez organizm), 3/ niezdolnosci organizmu do rozozenia i eliminacji
tuszczw. Ilosc tuszczu przyjmowanego przez nas z pozywieniem zalezy cakowicie od nas,
jesli tylko potrafimy ja odpowiednio ocenic. Mode, aktywne osoby zazwyczaj dobrze spalaja
zjadane tuszcze, ale w miar starzenia si i przewagi siedzacego trybu zycia zjadany tuszcz
ma tendencj do odkadania si w biodrach. Pozostae zrda tuszczu sa regulowane przez
organizm niezaleznie od tego, co uwazamy za idealna wag I idealna figur. Od nas zalezy
dostarczenie naszemu organizmowi wszystkiego, czego potrzebuje, zeby zmniejszyc ilosc
wytwarzanego tuszczu i skuteczniej go metabolizowac. Na przykad alkohol powoduje
wzrost lipidw we krwi i w tkankach przez pobudzenie endogennej lipogenezy i
zahamowanie prawidowego rozpadu spozywanych tuszczw. Natomiast czosnek wspomaga
metabolizm tuszczw co najmniej na trzy sposoby. Wedug dra Benjamina Lau wykazano,
ze czosnek hamuje lub zmniejsza endogenna lipogenez... zwiksza rozpad tuszczw i
eliminacj produktw jego rozpadu przez przewd pokarmowy... uruchamia przepyw
tuszczw z zapasw tkankowych do strumienia krwi, co prowadzi nastpnie do ich eliminacji
z organizmu". Dziaanie czosnku jest tak korzystne, ze skonio jednego z badaczy do
podawania szczurom wysokotuszczowej diety acznie z alkoholem i olejem czosnkowym.
Okazao si, ze nie wywoao to zadnego wzrostu poziomu lipidw we krwi i w tkankach
zwierzat.
Czosnek i uzyskanie poprawy w chromaniu przestankowym
U niektrych osb wystpuje bl lub osabienie konczyn w czasie krtkiego spaceru,
co zmusza te osoby do zatrzymania si dla ustapienia dolegliwosci. Nazywa si to
chromaniem przestankowym; pojawia si ono w wyniku pogorszenia krazenia krwi w
konczynach dolnych. Czosnek jest nadzwyczaj skuteczny w poprawie krazenia obwodowego,
ktre moze byc zmniejszone w wyniku zatkania ttnic. W pewnym badaniu obserwowano
przez 3 miesiace ponad 30 pacjentw, ktrym do diety dodawano czosnek. Kazdy pacjent
cierpia z powodu chromania przestankowego. U kazdego stwierdzono wyduzenie
przebywanej odlegosci przed pojawieniem si objaww chromania. Ponadto stwierdzono u
tych pacjentw znaczne zmniejszenie cisnienia ttniczego krwi, poziomu cholesterolu i
zaburzen krzepnicia krwi, co wiazano ze stosowaniem czosnku.
Czosnek i zapobieganie nowotworom zosliwym
W wielu doswiadczeniach laboratoryjnych wykazano, ze czosnek nalezy do silnych
inhibitorw nowotworw zosliwych. Te korzystne wasciwosci wykazywa zarwno swiezy
czosnek, jak rwniez wyciag ze starego czosnku. Podstawowa przyczyna tego dziaania jest
zesp antyoksydantw, jak selen i bioflawonoidy, znajdujacych si w czosnku.
Wyciqg z czosnku i hamowanie przyqczania aflatoksyny do DNA
Aflatoksyn uwaza si za jedna z przyczyn powstawania raka watroby i innych postaci
nowotworw zosliwych. Wytwarzana przez plesn Aspergillus, powoduje skazenie orzeszkw
ziemnych, ryzu, kukurydzy, fasoli i wielu innych produktw zywnosciowych. W swojej
naturalnej postaci aflatoksyna nie jest kancerogenem, ale staje si nim po utlenieniu w
naszym organizmie do postaci epoksydowej. Postac epoksydowa aflatoksyny aczy si z DNA
i RNA, co uszkadza replikacj komrek i prowadzi do mutacji. Badania dra Lau ustaliy, ze
wyciag z czosnku (Kyolic) hamuje aczenie si aflatoksyny z DNA. Ponadto hamuje rwniez
oksydacj aflatoksyny do postaci epoksydowej i zwiksza ilosc poaczen glutationowych, tak
waznych w mechanizmach antyoksydacyjnych przeciwdziaajacych powstawaniu raka".
Czosnek zapobiega powstawaniu raka
W badaniu przeprowadzonym w Szpitalu M. D. Anderson dr Michael Wargo-vich
stwierdzi, ze u myszy otrzymujacych jednoczesnie siarczek dwuallilowy (skadnik czosnku) i
kancerogen wywoujacy raka jelita grubego powstao o 75% mniej guzw. Kiedy powtrzono
to doswiadczenie z zastosowaniem kancerogenu wywoujacego raka przeyku, Wargovich
podaje: bylismy zaszokowani wynikiem tego doswiadczenia. Chociaz zwierzta poddano
dziaaniu jednego z najsilniejszych kancerogenw, u zadnego nie rozwina si nowotwr.
Uwazamy, ze siarczek dwuallilowy pobudza watrob do usuwania z organizmu
kancerogenw".
Inne badania potwierdzajqce liczne korzystne wasciwosci czosnku
Inne obserwacje prowadzone na ludziach i badania laboratoryjne prowadza do
podobnych wnioskw. W miescie Quixia w Chinach zachorowalnosc na raka zoadka bya
dziesiciokrotnie wyzsza niz wsrd ludnosci Gangshan. Rznic t powodowa zwyczaj
zjadania w Gangshan okoo 7 zabkw czosnku dziennie, podczas gdy w Quixia czosnek
jadano rzadko. Uwaza si, ze czosnek zmniejsza ilosc azotanw w pozywieniu, co zapobiega
powstawaniu nitrozoamin, ktre sa bardzo silnymi kancerogenami. Obecnie dr Sidney
Belman prowadzi w Japonii badania naukowe dla potwierdzenia tej hipotezy. Wnioski z
badan laboratoryjnych prowadzonych w Sloan Kettering Cancer Center w Nowym Jorku
potwierdzaja, ze czosnek hamuje wzrost komrek nowotworowych w hodowli laboratoryjnej.
Korzystne wasciwosci czosnku
Robert Crayhon podsumowuje liczne korzysci zwiazane ze stosowaniem czosnku:
1. Czosnek ma wasciwosc znacznego pobudzania ukadu odpornosciowego i moze byc
wykorzystany do zwalczania zakazen wirusowych, takich jak przezibienia.
2. Czosnek pomaga w obnizeniu cisnienia krwi u osb z nadcisnieniem.
3. Czosnek dziaa jak naturalny antybiotyk i zmniejsza w organizmie ilosc szkodliwych
bakterii.
4. Czosnek obniza poziom cholesterolu i trj glicerydw we krwi, a ponadto ogranicza
odkadanie si blaszek miazdzycowych w scianach ttnic.
5. Czosnek wspomaga usuwanie z organizmu pasozytw.
6. Czosnek obniza ilosc drozdzakw Candida albicans w przewodzie pokarmowym
czowieka i jest korzystny w zwalczaniu uoglnionego zakazenia drozdza-kami.
7. Czosnek obniza poziom cukru we krwi i dziaa korzystnie u pacjentw chorych na
cukrzyc.
8. Czosnek wspomaga zapobieganie rznym rodzajom nowotworw zosliwych, co wykazano
w badaniach u ludzi i w pracach laboratoryjnych.
9. Czosnek zawiera selen, ktry nalezy do substancji odzywczych o wasciwosciach
zapobiegania nowotworom, pobudzania ukadu odpornosciowego i zwalczania zakazen.
Kontrowersje na temat allicyny
W przemysle farmaceutycznym istnieja kontrowersje dotyczace alicyny. Alli-cyna
wystpujaca w surowym czosnku jest to substancja gorzka, utleniajaca, o bardzo niestabilnej
czasteczce, ktra szybko rozpada si na inne zwiazki. Nalezy dodac, ze wiedza o korzystnych
wasciwosciach czosnku opieraa si w duzym stopniu na ponad 100 badaniach naukowych
przeprowadzonych z zastosowaniem wyciagu ze starego czosnku i jego skadnikw, nie zas
alicyny. Skadniki spotykane tylko w wyciagu ze starego czosnku to S-allimerkaptocysteina i
inne. Ci, ktrzy twierdza, ze podstawa korzystnego dziaania czosnku jest allicyna, nalegaja
rwniez na to, zeby zjadac czosnek surowy lub tylko lekko zagotowany. Jednak jeden z
badaczy, dr Tariq Abdullah, donosi, ze nie obserwowa zadnej rznicy w dziaaniu
naturalnych limfocytw cytotoksycznych u osb stosujacych czosnek surowy i u
przyjmujacych kapsuki z wyciagiem z czosnku.
Czosnek dziaa na prostaglandyny
Przy rozpatrywaniu dziaania czosnku wazne jest, ze wiele zawartych w nim
zwiazkw wpywa na prostaglandyny (zwiazki podobne w dziaaniu do hormonw) - kwasy
tuszczowe regulujace niektre czynnosci organizmu, jak cisnienie ttnicze krwi, metabolizm
i podzia komrek. Nadmierna reakcja prostaglandyn moze spowodowac nadcisnienie ttnicze
krwi, powstanie raka, astmy czy procesw zakrzepowych. Czosnek wpywa regulujace na
zachowanie przez prostaglandyny ich prawidowych funkcji.
Substancje maksymalnie wzmacniajqce dziaanie czosnku
Istnieja rzne substancje uzupeniajace, ktre w sposb synergistyczny zwikszaja
skutecznosc czosnku. Kwasy tuszczowe omega-3 (z olejw rybnych) rwniez hamuja
produkcj prostaglandyn i podobnie wpywaja na skad chemiczny krwi, odpowiedz ukadu
odpornosciowego, maja dziaanie przeciwzapalne i osabiaja przebieg choroby wiencowej. W
podobny sposb dziaa witamina E, ktra hamuje czynnosc prostaglandyn, pobudza ukad
odpornosciowy i blokuje powstawanie nitrozoamin. To wielokierunkowe dziaanie witaminy
E jest wspomagane przez witamin C. Umiarkowane cwiczenia fizyczne rwniez wzmacniaja
reakcje immunologiczne i maja korzystny wpyw na ukad krazenia.
Antyoksydacyjne dziaanie wyciqgu z czosnku (Kyolic)
Chociaz liczne substancje zawarte w wyciagu ze starego czosnku wykazay swoje
korzystne dziaanie, a synergizm tych substancji zwiksza korzystne dziaanie wyciagu, w
kontroli jakosci wyciagu czosnkowego stosuje si standardy na podstawie S-allilocysteiny,
ktra znajduje si w czosnku, ma stabilna czasteczk zawierajaca organiczna siark, jest
skuteczna i bezpieczna. Liczne badania wykazay, ze zapewnia ona ochron przed dziaaniem
oksydacyjnym, wolnymi rodnikami, zanieczyszczeniem srodowiska, rakiem i chorobami
sercowo-naczyniowymi. Jej dostpnosc biologiczna potwierdzono na kilku doswiadczeniach
ze zwierztami".
KOPOTY ZWIZANE ZE STYLEM ZYCIA
Dr Benjamin Lau zwraca uwag na problemy stojce przed spoeczenstwami rozwinitych,
bogaccych si krajw. S to choroby z nadmiaru", jak zawa serca, udar mzgu, rak i
cukrzyca. S to wszystko choroby zwizane z zaniedbaniami dotyczcymi trybu :ycia.
Stwierdza dalej, :e zdrowy styl :ycia obejmujcy wasciwe od:ywianie, wysiek fizyczny,
odpoczynek i skuteczne zwalczanie stresu mo:e zapewnic wartosciow peni :ycia, a tak:e
zapobiegac licznym chorobom", l kontynuuje: Chocia: w osigniciu optymalnego zdrowia
bierze udzia wiele czynnikw, w tym niektre, jak czynniki dziedziczne, znajdujce si poza
nasz kontrol pozostaje wiele czynnikw, na ktre mo:emy wpywac, np. na od:ywianie. Do
szeroko uznawanych i oglnie dostpnych skadnikw :ywnosciowych nale:y zwyka gwka
czosnku". W swojej ksi:ce autor dzieli si z nami ostatnimi wynikami badan naukowych na
temat czosnku, m.in. w jaki sposb czosnek mo:e op:nic, a nawet cofnc proces starzenia
si, przywrcic utracon pamic, pobudzic czynnosci ukadu odpornosciowego, zlikwidowac
skutki ska:enia srodowiska, zapobiegac nowotworom zosliwym, zmniejszac stres i zwalczac
alergi.
Lau B. Gariicand You: The Modem Medicine (Czosnek i ty. Nowoczesna medycyna).
CZOSNEK I WZROST CHOROBOTWRCZYCH MIKROBW
Odkryto, :e czosnek jest silnym antybiotykiem o szerokim spektrum dziaania. Hamuje wzrost
wielu mikroorganizmw, w tym Histoplasma capsulatum, wa:nego patoge-nu grzybiczego,
oraz Cryptococcus neoformans, dro:d:aka wywoujcego bardzo powa:ne zapalenie opon
mzgowo-rdzeniowych, a tak:e prtkw wasoopornych, cznie z gatunkiem wywoujcym
gru:lic.
Badania B. Lau obejmoway dziaanie czosnku na Candida albicans - dro:d:aki, ktrych
rozwj wi:e si z nadu:ywaniem antybiotykw. Odkryto, :e czosnek dziaa na lipidow
warstw bony komrkowej, uszkadzajc syntez lipidw tych i innych
dro:d:akw. Innymi sowy, czosnek powoduje utrat bony komrkowej dro:d:akw,
otaczajcej ich organizm, co uniemo:liwia im procesy oddychania. Jest to interesujca
wiadomosc w zestawieniu z obecnymi danymi swiadczcymi, :e czosnek hamuje wytwarzanie
lipidw i czsteczek tuszczu przez komrki zwierzce i ludzkie.
Lau B. Garf/c and You: The Modern Medicine.
CZOSNEK I ZAKAZENIA WIRUSOWE, AIDS
Czosnek dziaa rwnie: korzystnie w zaka:eniach wirusowych. Lau opisuje korzystn reakcj
na czosnek, obserwowan u wielu pacjentw z zespoem przewlekego zmczenia
towarzyszcym zaka:eniu wirusem Epstein-Barra, oraz w zaka:eniach cyto-megalowirusami,
wirusami Coxsackie i opryszczki. W kilku prbach wykazano, :e czosnek hamuje mno:enie si
wirusw. W badaniach przeprowadzonych na Wydziale Medycznym Uniwersytetu w Nowym
Meksyku stwierdzono, :e czosnek wykazywa dziaanie przeciwwirusowe w stosunku do
wirusa grypy i wirusa opryszczki zwykej.
Lau stwierdza: Wykazano, :e czosnek wzmacnia reakcj wytwarzania przeciwcia u zwierzt
po podaniu im szczepionki przeciw grypie". Student pracujcy z Lau odkry, :e wirus
nabytego uposledzenia odpornosci u ludzi (HIV), wywoujcy AIDS, nie znajduje korzystnych
warunkw rozwoju, kiedy do hodowli tkankowej dodaje si czosnek. Lao pisze tak:e, :e jego
kolega, prowadzcy badania naukowe nad trdem, przesa mu odbitk swej pracy, w ktrej
opisuje korzystny wpyw czosnku zastosowanego w leczeniu trdu w Indiach.
Lau B. Garf/c and You: The Modern Medicine.
CZOSNEK I CZERWONKA
W innym badaniu, wykonanym na Uniwerytecie Tuft, wykazano, :e czosnek zatrzymywa
wzrost Entamoeba histolytica, wywoujcej czerwonk pezakow. Entamo-eba histolytica jest
paso:ytem, ktry ka:dego roku wywouje na swiecie okoo 4 milionw przypadkw biegunki.
Jest oczywiste, :e czosnek ma bardzo silne wasciwosci przeciwbakteryjne, przeciwwirusowe i
przeciwgrzybicze i jest skuteczny w zwalczaniu wirusw, bakterii, krtkw, plesni,
dro:d:akw i paso:ytw.
Garf/c and You: The Modern Medicine.
WOLNE RODNIKI I ZWIZANE Z NIMI SCHORZENIA
W cigu minionej dekady zrozumielismy stopniowo, :e liczne ostre i przewleke schorzenia u
ludzi powstaj w wyniku nadmiernej produkcji wolnych rodnikw, zachodzcej w ich
organizmach".
Wedug dr Lau gwne schorzenia zwizane z dziaaniem wolnych rodnikw to:
1. Mia:d:yca, starzenie si, alergie i AIDS,
2. Nadcisnienie krwi,
3. Rak,
4. Choroby o podo:u zapalnym, jak zapalenie staww, zapalenie oskrzeli, zapalenie pcherza
moczowego, zapalenie uchykw jelita,
5. Przewleke choroby zwyrodnieniowe, jak stwardnienie rozsiane itd. Lau B. Garf/c and You:
The Modern Medicine.
ZIELONA ZYWNOSC
odygi i liscie roslin zbozowych
Rosliny zbozowe to rosliny zielne z rodziny traw, ktrych nasiona (ziarna) sa jednym
z gwnych pokarmw czowieka (pszenica, owies, zyto, jczmien i inne). Zielone, mode
odygi i liscie tych roslin stanowia zielona zywnosc. W ksiazce Ro-nalda L. Seivoldsa Cereal
Grass: Natur s Greatest Health Gift (Rosliny zbozowe: Najwikszy prezent natury dla
zdrowia) (1991) czytamy: wszystkie trawy zbozowe wygladaja, pachna, smakuja i, co
najwazniejsze, zawieraja takze substancje odzywcze i zwiazki chemiczne, jak zielone lisciaste
warzywa, a takich skadnikw nie maja ziarna zbozowe". Autor opisuje nastpnie any
modego zboza, przypominajace rozlege aki pene traw, i to, ze od 50 lat naukowcy
wiedzieli, iz mode zielone zboza zawieraja wielokrotnie wicej witamin, skadnikw
mineralnych, enzymw i biaek niz ich dojrzae ziarno. Skad chemiczny i wartosc odzywcza
tych modych zbz rzni si znacznie od skadu ich ziaren. Substancje odzywcze osiagaja
maksymalne wartosci w miar zblizania si do krtkiego okresu krzewienia si rosliny.
Seivolds opisuje to jako stadium szczytowego wegetatywnego rozwoju rosliny zbozowej".
Dowodzi on, ze zawartosc skadnikw odzywczych w trawach zbozowych jest podobna do
zawartosci tych skadnikw w najbardziej odzywczych ciemnozielonych warzywach
lisciastych".
Preparat zawierajqcy sproszkowany wyciqg z traw zbozowych
W wielu sklepach ze zdrowa zywnoscia mozna kupic sproszkowany wyciag z jednej
ze zbozowych traw - modego jczmienia. Wyciag ten mozna po prostu dodac do wody i
szybko otrzymac dawk pynnej odzywki. Poniewaz skad suchych traw zbozowych (siana)
jest porwnywamy ze skadem innych roslin zielonych, jest to doskonae i wygodne zrdo
zielonej zywnosci.
Zielona zywnosc a zywnosc przetworzona
Jesli matka radzia ci, zebys jada warzywa, bya madra kobieta. Ale kiedy ostatni raz
posuchaes si swojej matki? Na nieszczscie, obecnie zielona zywnosc zostaa odstawiona
na bok, a jej miejsce zaja zywnosc przetworzona.
Wasciwosci ochronne naturalnej zielonej zywnosci
Wspczesne badania naukowe wykazay, ze zielona zywnosc jest bogata w witaminy,
skadniki mineralne i enzymy. Stanowia one ochron przed nowotworami zosliwymi,
choroba serca, zaburzeniami pokarmowymi i wieloma innymi wspczesnymi chorobami.
Zielone warzywa sa doskonaym zrdem wglowodanw zozonych, bonnika, beta-karotenu
i chlorofilu. Ale prawdopodobnie najwazniejsza ich cecha sa silne wasciwosci
antyoksydacyjne. Ponadto zielona zywnosc zawiera mao tuszczu, natomiast duzo substancji
odzywczych, co stanowi doskonae poaczenie.
Produkty o duzej zawartosci bonnika a rak jelita grubego
Od dawna wiedziano, ze produkty zywnosciowe zawierajace duzo bonnika chro-
niaprzed rakiem jelita grubego - druga gwnaprzyczyna zgonw z powodu raka w Stanach
Zjednoczonych. Bonnik jest wazny w procesie trawienia, gdyz zwiksza produkcj sliny,
przyspiesza przechodzenie tresci pokarmowej przez jelita, a takze zwiksza liczb
wyprznien. Wszystkim osobom cierpiacym z powodu zaparcia, guzkw krwaw-nicowych
(hemoroidw) lub zaburzen w rodzaju zapalenia jelita grubego dieta bogata w bonnik
przyniesie zdecydowane korzysci. Bonnik jest rwniez bardzo wazny jako chelator,
poniewaz wychwytuje toksyny, aczac si z nimi, i je eliminuje.
Przetworzona zywnosc a bonnik
Jednaz wad przetwarzanej zywnosci jest brak w niej bonnika. Warzywa w puszkach
byy tak intensywnie gotowane, ze nie pozostaja w nich zadne witaminy ani bonnik. Nawet
penoziarnisty" chleb zawiera przetworzona pszenic, do ktrej dodaje si niewielka ilosc
otrab. Jesli chcemy dostarczyc organizmowi z pokarmem bonnik, ktrego potrzebujemy,
musimy jesc penowartosciowe produkty.
Przetworzona zywnosc a roslinne substancje chemiczne
Roslinne substancje chemiczne to inny wazny czynnik, eliminowany w trakcie
przetwarzania zywnosci. Przez cae lata naukowcy zajmujacy si odzywianiem dowodzili, ze
pena, swieza zywnosc zawiera towarzyszace czynniki zywnosciowe", ktre sprawiaja, ze
jest ona bardziej wartosciowa niz zywnosc przetworzona. Mwili, ze witaminy sa bardziej
skuteczne, jesli gotowaniem lub innymi procesami nie usuwa si tych czynnikw z zywnosci i
witamin. Byli wysmiewani przez spoecznosc naukowa, ktra, zapatrzona jedynie w skad
chemiczny witamin, twierdzia, ze witaminy syntetyczne sa tak samo wartosciowe, jak
witaminy naturalne. Ale w ciagu ostatnich kilku lat zidentyfikowano i przebadano te
towarzyszace czynniki zywnosciowe", a ich znaczenie jest obecnie w peni doceniane. Jako
grupa sa znane pod nazwa roslinnych substancji chemicznych. Skadaja si one z tysicy
zwiazkw chemicznych, takich jak flawonoidy, karotenoidy, tokoferole i kwasy fenolowe, z
ktrych kazdy ma wasciwosci antyoksydacyjne. I znowu - te wazne substancje chemiczne
wystpuja we wasciwych ilosciach i z odpowiednimi witaminami i skadnikami mineralnymi
w penych zielonych produktach zywnosciowych. Wsrd tych substancji znajduja si rwniez
aktywne enzymy, ktre moga ulec zniszczeniu w trakcie przetwarzania zywnosci.
Lucerna
Pierwszym uzupeniajacym preparatem zawierajacym zielona zywnosc, jaki ukaza si na
rynku, byy tabletki z lucerna. Dziki systemowi gboko poozonych korzeni lucerna
gromadzi wiele podstawowych substancji odzywczych, pochodzacych z gleby bogatej w
skadniki mineralne. Obejmuja one witamin A, pirydoksy-n (witamin B
6
), witamin E i
witamin K.
Zielony jczmien, zdzba pszenicy, spirulina, chlorella, aloes, jojoba i juka
Inne preparaty z zielona zywnoscia skadaja si z kiekw jczmienia, zdzbe pszenicy,
spiruliny, chlorelli, aloesu, jojoby i juki. Wszystkie zawieraja duze ilosci witamin, skadnikw
mineralnych, enzymw, bonnika i chlorofilu. Chlorofil uwaza si za krew roslin.
CHLOROFIL
Chlorofil jest to delikatny, atwo ulegajcy denaturacji zwizek chemiczny, ktrego struktura
jest utrzymywana przez wizania z atomem magnezu. Kiedy ulega ogrzewaniu, utlenieniu lub
znajdzie si w kwasnym srodowisku, wizania z magnezem zaczynaj wypadac", a tym, co
pozostaje, jest zielony barwnik z niewielk lub :adn zawartosci substancji od:ywczych. Z
tego powodu najlepszym :rdem chlorofilu s surowe rosliny zielone i Zielona Magma.
Nale:y koniecznie zaznaczyc, :e powolne utlenianie chlorofilu prowadzi do powstania
produktu ubocznego, ktrym jest silna trucizna o nazwie feoforbid (substancja fotouczulajca,
ktra mo:e spowodowac smierc). W Japonii rzd narzuci surowe przepisy regulujce
dopuszczalne ilosci feoforbidu w produktach zawierajcych chlorofil. Przed zastosowaniem
dawki uzupeniajcej chlorofilu sprawd:, jak daleko od
ciebie znajduje si miejsce uprawy roslin, z ktrych otrzymano chlorofil, jakiemu procesowi je
poddano (gotowanie, zamro:enie po wysuszeniu lub inny), jaki czas upyn od zebrania
roslin do przetworzenia oraz czy dodano do produktu alkohol lub inne srodki zakwaszajce.
Kieki jczmienia
Kieki jczmienia sa najbardziej poszukiwana zielona zywnoscia. Jczmien jest w
rzeczywistosci najstarsza zielona zywnoscia. Nasiona jczmienia, pochodzace z okresu 3500
lat p.n.e., znaleziono w Azji Mniejszej. Starozytne zrda historyczne podaja, ze byo to
pierwsze zboze, ktrym handlowano i ktre stanowio srodek patniczy w starozytnym
Babilonie. Co takiego? Jczmien by tak wazny, ze uzywano go jako pieniadza? To
interesujace. Jczmien jest najstarszym zbozem na swiecie. Wiadomo, ze odzywiali si nim
mieszkancy terenw nad jeziorami obecnej Szwajcarii 1000 lat p.n.e. Zanim zaczto masowo
uprawiac pszenic, jczmien by podstawowym ziarnem, z ktrego produkowano w Europie
chleb.
Swiatowej sawy badacz naukowy, dr Yoshihide Hagiwara, sadzi, ze zielony jczmien
stanowi idealna szybka zywnosc", poniewaz sok z modych zielonych lisci jczmienia
zawiera potas, wapn, magnez, organiczne zelazo, miedz, fosfor, mangan, cynk, chlorofil i
wazny enzym - dysmutaz ponadtlenkowa, a wic wszystkie skadniki niezbdne dla zdrowia.
Zielony jczmien mozna nabyc w postaci tabletek lub jako proszek zwany Zielona Magma".
Profesor Takayuki Shibamoto, przewodniczacy wydziau badajacego zatrucie
srodowiska z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Davis, prowadzi badania nad nowo odkrytym
skadnikiem antyoksydacyjnym, znajdujacym si w lisciach modego zielonego jczmienia,
nazwanym 2-0-GIV (2-0-Glycosylisovitexin). Jest to flawonoid, ktry hamuje peroksydacj
lipidw (wytwarzanie nadtlenku wodoru w komrkach i tkankach tuszczowych). Wedug
Shibamoto 2-0-GIV jest silnym antyoksydantem podobnie jak beta-karoten, witamina C czy
witamina E. W badaniu przedstawionym w Journal of Agriculture and Food Chemistry"
(1992) skutecznosc 2-0-GIV przewyzszaa skutecznosc dziaania tokoferolu (witaminy E).
Ostatnie badania wykazuja, ze wyciag z zielonego jczmienia, poza dziaaniem
antyoksydacyjnym, hamuje i zmniejsza stan zapalny. Zielony jczmien jest pomocny w
stanach chorobowych zwiazanych z wystpowaniem blu, obrzku, nadmiernej ciepoty i
zaczerwienienia. Wydaje si wic, ze znajdzie on zastosowanie w wielu rznorodnych
schorzeniach o podozu zapalnym.
Enzymy wystpujace w zielonym jczmieniu unieczynniaja i rozkadaja kan-cerogeny
(m.in. smo tytoniowa), co przedstawiono na 102. Dorocznym Zje:dzie Japonskiego
Towarzystwa Farmaceutycznego. A wic przyczynia si on rwniez do zwalczania
nowotworw.
Badania laboratoryjne w Centrum Medycznym Jerzego Waszyngtona wykazay, ze
wyciag z zielonego jczmienia obniza zachorowalnosc na raka gruczou krokowego.
Korzystne dziaanie zielonego jczmienia na ukad krazenia i jego wasciwosc
pobudzania ukadu odpornosciowego byy znane juz od pewnego czasu i udokumentowane w
warunkach klinicznych przez dra Benjamina Lauer z Wydziau Medycznego Uniwersytetu
Loma Linda. Badania te wskazuja, ze dostpne wyciagi z zielonych roslin moga suzyc jako
podstawowe uzupenienie diety, pozwalajace na wzmocnienie ukadu odpornosciowego i
przeciwdziaanie nowotworom (International Nutritional Review", lipiec 1992).
ZIELONA ZYWNOSC A SCHORZENIA
Badania naukowe potwierdzaja, ze zielona zywnosc moze byc pomocna w zwalczaniu
nastpujacych schorzen:
Astma
Choroba serca
Choroby nerek
Choroby skry
Cukrzyca
Impotencja
Nadcisnienie ttnicze krwi
Niedokrwistosc-
Nowotwory zosliwe
Otyosc
Zapalenie staww
Zaparcie
Zielona Magma
Zielona Magma to nazwa zielonej zywnosci uzyskanej z kiekw jczmienia; zawiera
ona antyoksydacyjne witaminy C i E, a takze nowo odkryta substancj antyoksy-dacyjna2-0-
GIV. Zielona Magma zawiera ponadto duza ilosc chlorofilu, 19 aminokwasw, beta-karoten,
skadniki mineralne, witaminy B, a takze bardzo wazne aktywne enzymy, acznie z
dysmutazaponadtlenkowa, ktra jest silnym przeciwutleniaczem.
Zielona Magma produkowana jest bez pestycydw czy nawozw chemicznych i
wytwarzana metodami naturalnymi. Nie jest to syntetyczny dodatek odzywczy, ale pena
aktywna zywnosc - wyciag z modych zdzbe jczmienia. Mocno wierz, ze peno
wartosciowa aktywna zywnosc jest podstawa zachowania zdrowia i dugiego zycia.
Produkowane sa rwniez; wyciag z kiekw pszenicy, sproszkowany sok marchwi
(Beta-Carrot) i Zielona Esencja, czyli saata w szklance", ktra zawiera skadniki
pochodzace z trawy jczmienia i z innych modych roslin, jak lucerna, aloes, brokuy, seler,
zawica ogrodowa (trawa), czosnek, wodorosty morskie (morszczyn) i szpinak.
Znaczenie zielonej zywnosci
Znaczenie zielonej zywnosci dla odzywiania jest obecnie uznane przez nauk na
caym swiecie. Moze tylko dziwic, jak dugo trwao odkrywanie, ze zywnosc wystpuje w
odpowiedniej postaci od zarania dziejw czowieka. W swojej naturalnej postaci zawiera
dokadnie wszystko, co jest nam potrzebne. Musimy znalezc sposb, jak wykorzystac w
odzywianiu naturalne, penowartosciowe produkty zywnosciowe, czego wikszosc z nas nie
robi. W rzeczywistosci byoby dosc trudne zjadanie przez nas odpowiedniej ilosci zielonych
roslin, ktra zawieraaby rwnowazna ilosc substancji odzywczych znajdujaca si w
sproszkowanych wyciagach. Tak wic zanim bdziemy w stanie przymierzyc si do zjedzenia
l kilograma saatki, skadajacej si ze szpinaku, rukwi wodnej, lucerny i morszczynu,
prawdopodobnie skorzystamy z najlepszego zrda zyciowo waznych substancji odzywczych
pochodzacych z zielonej zywnosci, jakim jest wspomniany tutaj zagszczony wyciag.
GOWNE ZRDA BONNIKA W POZYWIENIU
Ziarna - wszystkie pene ziarna, cznie z penoziarnist pszenic, owsianka, brzowy ry:.
Warzywa - r:ne gatunki fasoli, brokuy, brukselka, kapusta, zielony groszek, jarmu:,
rzodkiewka, szpinak, dynia.
Owoce-jabka, je:yny, czarne jagody, gruszki, maliny.
Bonnik zawarty w penych produktach stanowi mieszanin bonnika rozpuszczalnego w
wodzie i nierozpuszczalnego. Nierozpuszczalny bonnik przewa:a w otrbach pszennych.
Bonnik rozpuszczalny wystpuje w nasionach babki pesznika, pektynach jabek i gumowatej
wydzielinie indyjskiej rosliny strczkowej Cyamopsis teragonoloba.
Fasola gotowana o objtosci poowy kubka dostarcza okoo 8 gramw bonnika. Wikszosc
warzyw gotowanych o tej samej objtosci zawiera 2-3 gramy bonnika.
GWNE ZRDA ANTYOKSYDANTW W POZYWIENIU
Zywnosc bogata w antyoksydanty - czerwone, :te i zielone warzywa, nie gotowane orzechy
i nasiona (migday, orzechy brazylijskie, orzechy laskowe, nasiona sonecznika), rosliny
strczkowe, pene ziarna (owsianka i brzowy ry:), czosnek, krewetki, ma: przegrzebek.
Zywnosc bogata w karotenoidy - morele, brokuy, melony (kantalupa), marchew, kapusta
bezgowa, ziele mniszka lekarskiego, jarmu:, liscie gorczycy, papaja,
dynia zwyczajna, czerwona papryka, wodorosty morskie, szpinak, bocwina sze-
rokoogonkowa, pomidory, dynia olbrzymia.
Zywnosc bogata we flawonoidy - buraki, czarne wisnie, je:yny, czarne jagody, :urawiny,
zielone gwki szparagw, zielona herbata, czerwona kukurydza, czerwona cebula,
rzodkiewki, maliny, czerwona kapusta, czerwone winogrona, rabarbar, przyprawy (imbir,
pietruszka, rozmaryn, szawia, tymianek, kurkuma).
ZIELONA HERBATA
Co to jest zielona herbata
Zielona herbata to superantyoksydant o dziaaniu przeciwwirusowym i prze-
ciwnowotworowym. Jest to najbardziej popularny napj w Azji, znany od wiekw dziki
swoim licznym wasciwosciom korzystnym dla zdrowia. Interesujacy jest fakt, ze, poza woda,
stanowi ona najczsciej spozywany napj na swiecie.
Dr Earl Mindell stwierdza: Antyoksydanty specyficzne dla zielonej herbaty to
polifenole, bioflawonoidy, ktre dziaajajako superantyoksydanty; neutralizuj a one szkodliwe
tuszcze i oleje, obnizaja poziom cholesterolu i cisnienie ttnicze krwi, blokuja mechanizmy
wyzwalajace powstawanie raka, hamuja rozwj bakterii i wirusw, poprawiaja trawienie,
chronia przed powstaniem owrzodzen i przed wylewem krwi do mzgu. Polifenol
charakterystyczny dla zielonej herbaty to katechina.
Katechina jest podobna do substancji wystpujacej w wyciagu z nasion winogron,
stanowiacej podstawowy skadnik czasteczki proantocyjanidyny. Aktywny polifenol zielonej
herbaty to katechinowa sl kwasu taninowego (ang. epigallocatechm gallate- EGCG).
Inne skadniki zielonej herbaty to czasteczki zielonego chlorofilu, ale rwnie wazne sa
proantocyjanidyny podobne do tych, ktre wystpuja w wyciagu z nasion winogron, w korze
sosnowej, w borwkach i miorzbie dwuklapowym. Herbata jest otrzymywana z lisci krzewu
nalezacego do gatunku Camellia sinensis. W krajach Europy Zachodniej pije si czarna
herbat, taka jak herbata Earl Grey, wysokogatunkowa herbata orange pekoe i angielska
herbata sniadaniowa.
Jakie sq korzysci z picia zielonej herbaty
Zielona herbata jest inhibitorem raka. Ochrania rwniez mzg i watrob. W jednym z
badan wykazano, ze zielona herbata ma 200 razy silniejszy wpyw na ochron mzgu przed
dziaaniem oksydacyjnym niz witamina E. Zielona herbata ma rwniez dziaanie
przeciwbakteryjne. Leczy takze choroby dziase.
Wyciqg z zielonej herbaty
Metoda z wyboru jest stosowanie wyciagu z zielonej herbaty w postaci kapsuek,
poniewaz zawieraja one znaczna ilosc kofeiny i dla uzyskania peni ich wasciwosci
ochronnych konieczne byoby wypijanie 10-12 filizanek herbaty dziennie. W leczeniu
okreslonej choroby dr Mindell zaleca stosowanie dziennie 2 kapsuek wyciagu z zielonej
herbaty, zawierajacego 30% polifenoli.
Jak moze ci pomc zielona herbata
Dr Earl Mindell w ksiazce Super Antioxidant Mirade (Cud superantyoksydantw)
opisuje, jak dziaa zielona herbata. Dziaa ona ochronnie przeciwko mozliwemu powstaniu
nowotworw zosliwych piersi, puc, jelita grubego, watroby, jelita cienkiego, skry i
zoadka. Ponadto zapobiega reakcjom antyoksydacyjnym w mzgu, dziaa jak srodek
przeciwbakteryjny, zwalczajac szkodliwe bakterie przewodu pokarmowego, leczy choroby
dziase, obniza poziom trjglicerydw i cholesterolu LDL, podwyzsza zas poziom
cholesterolu HDL, hamuje rozwj wirusw HIV, zapalenia watroby i opryszcz-ki i dziaa jako
antyoksydant chroniacy przed uszkodzeniem naczyn krwionosnych.
Historia zielonej herbaty
Legenda gosi, ze po raz pierwszy herbata jako napj zostaa spozyta w 2737 roku
p.n.e., kiedy cesarz Szen Nung z dynastii Tang obserwowa naczynie z gotujaca si woda, do
ktrej wpady liscie z niedalekiego drzewa. Unoszacy si z naczynia aromat by tak
przyjemny i kuszacy, ze cesarz sprbowa napoju i odtad nigdy juz nie pi czystej wody.
Okoo roku 800 n.e. kapani japonscy studiujacy w Chinach dowiedzieli si o tym napoju i
jego leczniczych wasciwosciach od mnichw buddyjskich i wprowadzili zwyczaj picia
herbaty do swojej ojczyzny. W poczatkach XIII wieku napisano w Japonii ksiazk na temat
znaczenia picia herbaty dla zachowania zdrowia. Ale do Europy Zachodniej herbata dotara
dopiero w roku 1609 i wwczas staa si popularna we Francji, Holandii i Niemczech.
Skqd pochodzi herbata
Wszystkie herbaty pochodza od jednego gatunku rosliny, ktrej nazwa naukowa brzmi
Camellia sinensis, ale gatunek ten ma setki odmian w zaleznosci od poozenia geograficznego
i warunkw glebowych. Listki moga byc zrywane w rznych stadiach rozwoju rosliny,
istnieja takze rzne sposoby ich preparowania. Dla naszych celw musimy wiedziec, ze
rznica midzy herbatami zielonymi i czarnymi polega na tym, ze herbata czarna poddana jest
najpierw fermentacji, a nastpnie prazona w celu wysuszenia, natomiast herbata zielona jest w
caosci prazona, zanim dojdzie do fermentacji. Proces fermentacyjny, ktry zmienia barw
lisci na brazowa, powoduje oksydacj niektrych waznych bioflawonoidw, zapewniajacych
zielonej herbacie jej legendarne wasciwosci zachowania zdrowia. Z tego powodu swieza,
nieutleniona zielona herbata jest herbata o najwyzszej zawartosci antyoksydantw.
Sekret zielonej herbaty
Sekretem zielonej herbaty jest poaczone dziaanie zawartych w niej flawonoidw i
polifenoli. Szczeglnie znane z powodu swej skutecznosci sa 3 katechiny. Okresla si je jako:
EC (epikatechina), EGC (epigallokatechina) i ECGC (taninian 3-epigallokate-chiny). Nie
przejmuj si w ogle tymi naukowymi terminami. Zaaczam dokadniejsze wiadomosci dla
tych, ktrzy oczekuja wicej informacji na ten temat. Dla wikszosci z nas najwazniejsza
informacja tego podrozdziau jest wiadomosc, ze zielona herbata zawiera liczne
bioflawonoidy (flawonoidy, polifenole i katechiny), witaminy i skadniki mineralne, ktre
razem dziaaja synergistycznie po dostaniu si do naszego organizmu w postaci zielonej
herbaty. W nastpnych podrozdziaach bd odnosi si do zielonej herbaty jako do caosci, a
nie do jej poszczeglnych skadnikw.
Nowo odkryte korzystne wasciwosci zielonej herbaty
Opisywane sa liczne korzystne wasciwosci zielonej herbaty, poza zwykym faktem,
ze wypijanie duzej ilosci herbaty pobudza prac ukadu moczowego. Zielona herbata zawiera
rwniez kofein, ktra daje pewne pobudzenie (ale niezbyt duze), obniza cisnienie ttnicze
krwi przez przeciwdziaanie pewnym enzymom, obniza poziom cukru we krwi, zwalcza
wirusy i zatrucie pokarmowe, uatwia trawienie i zapobiega ubytkom prchniczym. Trudno
uwierzyc w t ostatnia cech, ale zostaa ona sprawdzona w grudniu 1997 roku przez lekarzy
japonskich, ktrzy stwierdzili, ze pukanie zielona herbata jamy ustnej powoduje
utrzymywanie si zawartych w niej substancji chemicznych w slinie w czasie do l godziny.
Poza tym jest rzecza mia obejmowanie donmi ciepego kubka z herbata.
Wasciwosci antyoksydacyjne zielonej herbaty
Podstawa korzystnego wpywu zielonej herbaty na organizm sa gwnie jej
wasciwosci antyoksydacyjne. Chinczycy zawsze twierdzili, ze herbata opznia starzenie si,
ale mozliwy mechanizm tego procesu wyjasni si dopiero po zrozumieniu antyoksyda-cyjnej
funkcji flawonoidw. Po zastosowaniu nowego systemu komputerowego do ilosciowego
badania substancji chemicznych naukowcy z Uniwersytetu Kalifornijskiego w Berkeley
stwierdzili, ze wyciag z zielonej herbaty okaza si najlepszym wymiataczem
niebezpiecznych rodnikw hydroksylowych. Nastpne w kolejnosci okazay si: wyciag z
nasion winogron, piknogenoL, miorzab dwuklapowy i mieszanki flawonoidw znajdujace si
na rynku. Przy omawianiu zielonej herbaty nalezy podkreslic jej pozytywna rol w chorobie
serca, AIDS i nowotworach zosliwych.
Zielona herbata i chorohy serca
Jak wspomnielismy, zielona herbata obniza cisnienie krwi. W doswiadczeniu
laboratoryjnym na szczurach wykazano obnizenie cisnienia ttniczego krwi we wszystkich
grupach zwierzat, ktrym podawano wyciag z tej herbaty. Ponadto stwierdzono, ze dziaanie
antyoksydacyjne zielonej herbaty zatrzymywao oksydacj zego" cholesterolu LDL i
zmniejszao uszkodzenia sciany aorty, w ktrej juz zaczaj; si odkadac utleniony cholesterol.
Pod tym wzgldem witamina E i beta-karoten byy mniej skuteczne. Kilka przeprowadzonych
prb nie potwierdzio tych wnioskw, ale w opisie wynikw, wykazujacych wasciwosci
antyoksydacyjne i obnizenie poziomu cholesterolu, znajdujemy wazne sformuowania, jak
nie wykazano rznic az do 11 tygodnia. .." oraz kobiety pijace 10 filizanek dziennie...". Byc
moze, brak pozytywnych wynikw by spowodowany zastosowaniem zbyt maych dawek lub
prba trwaa za krtko. W jednej z ostatnich publikacji wyniki nie budza watpliwosci:
Stwierdzono, ze chinska zielona herbata i herbata jasminowa, obydwie o minimalnym
stopniu fermentacji, maja wasciwosc znacznego obnizania zawartosci cholesterolu w
surowicy krwi i w watrobie. Dziki zmniejszeniu odkadania lipidw w watrobie ograniczony
zosta wzrost jej masy. We wszystkich przypadkach leczniczego zastosowania herbaty
stwierdzono obnizenie wskaznika miazdzycowego i wzrost stosunku HDL do cholesterolu
cakowitego, podczas gdy poziom cholesterolu LDL i trjglicerydw pozostawa
niezmieniony.
To wasciwie wszystko wyjasnia. Wzrasta poziom dobrego cholesterolu, a zy"
cholesterol nie wykazywa szkodliwego dziaania.
Zielona herbata i AIDS
Pomys zastosowania zielonej herbaty w leczeniu AIDS powsta niedawno, ale istnieje
kilka doniesien wskazujacych, ze warto go wyprbowac. Pierwsze - to hamowanie rozwoju
wirusw. Farmerzy uprawiajacy tyton uzywajajej do ochrony swoich plonw przed wirusem
mozaiki tytoniowej. Wiadomo rwniez, ze zielona herbata bezposrednio zwalcza wirusa
grypy. W 1990 roku w badaniu laboratoryjnym in vitro (w pytkach Petriego) wykazano, ze
katechiny zielonej herbaty hamoway aktywnosc wirusa powodujacego AIDS. Niedawno (w
marcu 1997) opublikowano w Medical Hypotheses" artyku sugerujacy, ze pewne naturalne
czynniki zwiazane z odzywianiem moga wspomagac skutecznosc nowych lekw przeciw
AIDS. Do czynnikw tych zaliczono selen, niskotuszczowa diet, zielona herbat i roslinne
substancje chemiczne wystpujace w warzywach z rodziny kapustowa-tych (krzyzowych), jak
rzepa, kapusta, rzodkiewki i chrzan. Jesli jeden z gwnych czynnikw przeciwdziaajacych
progresji AIDS zwalcza oglny stres antyoksyda-cyjny, to zastosowanie zielonej herbaty o
aktywnosci antyoksydacyjnej zmniejszy adunek oksydantw i pomoze zatrzymac proces
chorobowy.
Zielona herbata i nowotwory zosliwe
Wikszosc badan na temat zielonej herbaty skupia si obecnie na jej wasciwosciach
przeciwnowotworowych. Istnieja dowody, ze - podobnie jak inne antyoksydanty - zatrzymuje
mutacje DNA, uruchamiajace proces nowotworowy, dziki usuwaniu rakotwrczych
rodnikw hydroksylowych i zapobieganiu szkodliwym zmianom w miejscu, gdzie zaczyna si
proces nowotworowy. Katechiny zawarte w zielonej herbacie zmniejszaja aktywnosc
enzymw produkujacych wolne rodniki, a takze bezposrednio je usuwaja. Podobnie jak
piknogenol, zielona herbata zwalcza niebezpieczny wolny rodnik - tlenek azotu i enzymy,
ktre go wytwarzaja. Ostatnio odkryto zadziwiajacy przebieg reakcji. Okazao si, ze poza
znanymi juz sposobami zwalczania raka, zielona herbata oferuje jeszcze jedna bron - potrafi
zainicjowac smierc komrek uszkodzonych przez mutacj!
Opublikowane wyniki niezaleznych od siebie 3 badan, prowadzonych od listopada
1997 do marca 1998 roku, wskazuja, ze zielona herbata uszkadza re-plikacj DNA komrek
nowotworowych i nie pozwala na ich podzia. Pierwsze badanie przeprowadzono na
Uniwersytecie Case Western Reserve w Ohio, drugie na Uniwersytecie Mi w Japonii, trzecie
w Centrum Badan nad Rakiem M. D. Anderson w Houston. W badaniu przeprowadzonym na
Uniwersytecie Case Western wykryto cos niezwykego. Katechiny zielonej herbaty
likwidoway uszkodzenia oksydacyjne w bonie komrki nowotworowej, zabezpieczajac
przed wydostaniem si poza komrk jej zawartosci przed skazeniem komrek sasiednich, ale
pozostawiay czsc szkd oksydacyjnych wewnatrz komrki nowotworowej tak, aby moga
szybciej obumrzec. Po smierci komrki nowotworowej moze byc ona zastapiona przez
komrk zdrowa. Jest to podejscie inne od dotychczasowego, ale bardzo skuteczne.
Zmuszenie komrek nowotworowych do szybkiej smierci i zatrzymanie ich podziau sprawia,
ze nowotwr nie moze wzrastac ani rozprzestrzeniac si, a na jego miejscu rozwija si nowa
tkanka. Naukowcy nazywaja ten proces pobudzeniem komrkowej apoptozy"
(zaprogramowanej smierci komrki).
Dziaanie zielonej herbaty aczy si z zapobieganiem powstawaniu kilku rznych
rodzajw nowotworw, jak rak puc, piersi i zoadka. Obecnie uwaza si, ze dziaanie
zapobiegawcze dotyczy wszystkich nowotworw zosliwych przewodu pokarmowego, w tym
raka przeyku i jelita grubego. Zgony wywoane przez nowotwory zosliwe przewodu
pokarmowego stanowia w Stanach Zjednoczonych jedna trzecia wszystkich zgonw z
powodu raka, zastosowanie wic zapobiegawcze zielonej herbaty moze zmienic los tysicy
ludzi.
Ostatnio w kilku badaniach wykazano, ze katechiny herbaty pomagaj a rwniez w
zapobieganiu rozwojowi raka trzustki. W jednym z nich wykazano, ze w grupie osb
stosujacych wyciag z zielonej herbaty liczba chorych na raka trzustki spada o poow. W
innej pracy ten korzystny wynik tumaczono specyficzna ochrona an-tyoksydacyjna, jaka
wywieraja katechiny zawarte w herbacie.
Stwierdzono rwniez, ze zielona herbata skutecznie zapobiega wystapieniu zmian
nowotworowych skry, wywoanych promieniowaniem nadfioletowym (UV) dziki
zahamowaniu mutacji DNA komrek skry. Jest to wazne, poniewaz kremy z filtrem
ochronnym dziaaja korzystnie, zapobiegajac oparzeniom sonecznym, ale, jak dowodza
badania Instytutu Lovelace w Albuaueraue w Nowym Meksyku, w bardzo maym stopniu
blokuj a ten zakres promieniowania, ktre powoduj a raka skry.
Zielona herbata rwniez wpywa na raka watroby, co wykazano w badaniu
przeprowadzonym na Uniwersytecie Tempie. Jeden z najbardziej obiecujacych wnioskw z
tego badania brzmi: EGCG (pamitasz, co to jest?) hamuje mnozenie si komrek
nowotworowych w ostrej biaaczce szpikowej u wszystkich badanych chorych" (podkreslenie
autora). W naukowych badaniach medycznych jest rzecza prawie niemozliwa znalezienie
srodka skutecznego we wszystkich przypadkach, wic zielona herbata stanowi wielka
nadziej w leczeniu biaaczki.
Zauwazyes, ze bez przerwy powtarzamy okreslenie katechiny herbaty". A co
mozemy powiedziec o innych skadnikach tej herbaty? Czsc naukowcw z Osa-ka rwniez
si nad tym zastanawiaa i stwierdzono, ze inne substancje chemiczne odpowiadaja za
tumienie ekspresji genw, hamuja dziaanie enzymu dekarbok-sylazy ornityny i zapobiegaja
rozwojowi raka skry. Nie przejmuj si znaczeniem tych wszystkich naukowych terminw.
Zapamitaj po prostu, ze caa reszta zawarta w zielonej herbacie rwniez zwalcza nowotwory
zosliwe. W rzeczywistosci naukowcy wykazali, ze pozostae polifenole dziaaja zarwno w
fazie wstpnej, jak i w fazie promocji rozwoju raka, chociaz niektre badania wskazyway, ze
katechiny dziaay jedynie w fazie promocji. Czy chcesz, zeby to przetumaczyc? Chtnie.
Badania naukowe wskazuja, ze zielona herbata w caosci jest bardziej skuteczna w
zapobieganiu chorobom, niz poszczeglne jej skadniki (np. katechiny) dziaajace oddzielnie.
Jaki stad wniosek? Pij zielona herbat (lub stosuj w diecie dawki uzupeniajace z wyciagu
zielonej herbaty) i korzystaj ze wszystkich jej korzystnych wasciwosci.
Podjecie decyzji o piciu zielonej herbaty i stosowaniu jej dawek uzupeniajqcych
Jesli rzeczywiscie chcesz rozpoczac uzupenianie swojego odzywiania zielona herbata,
powinienies wiedziec, ze w wikszosci doswiadczen wykazujacych jej skutecznosc
stosowano dawk odpowiadajaca 10 filizankom herbaty dziennie. Mozna wypic t ilosc, ale
trzeba byc bardzo wytrwaym i czsto biegac do azienki. Natomiast atwo dostpny jest
wyciag z zielonej herbaty, ktrego zastosowanie znacznie ograniczy koniecznosc wypijania
duzej ilosci pynu.Ale poza tym jest to powazna decyzja zmieniajaca na dugi okres tryb
twojego zycia. Skutkw nie obserwuje si w ciagu jednej nocy, nawet przez naukowcw,
ktrzy poszukuja specyficznych zmian chemicznych. Zmian w przebiegu choroby mozna
zaobserwowac dopiero po mniej wicej 3 miesiacach. Natomiast prawie od rana stwierdzisz,
ze herbata dostarcza ci poow spozywanej normalnie z kawa kofeiny, ze poprawio ci si
trawienie i czujesz si odswiezony.

ROSLINY LECZNICZE
Wprowadzenie
Wiele roslin zawiera antyoksydanty. Najsilniejsze z antyoksydantw sa znane jako
flawonoidy - substancje wystpujace we wszystkich prawie roslinach. Niektrzy nawet
twierdza, ze flawonoidy sa silniejszymi antyoksydantami niz witamina E i zdecydowanie
bardziej aktywnymi niz witamina C. W artykule Donalda J. Browna zamieszczonym w
Herbs for Health" (wrzesien-pazdziemik 1997) czytamy, ze cztery antyoksydanty zawarte w
roslinach leczniczych zostay tak wszechstronnie przebadane, ze mozna byo ustalic, jak
dziaaja na tkanki".
ANTYOKSYDANTY ROSLINNE I OCHRANIANE PRZEZ NIE
NARZ\DY:
Rolina lecznicza Flawonoid (antyoksydant) Narzd
Gg oligomeryczne proantocy-
janidyny, witeksyna
serce, ukad krqzenia
Borwka czarna (czarne
jagody)
antocyjanozydy oczy, ukad krqzenia
Miorzb dwu klapowy glikozydy, ginkgolidy, bilobazydy

mzg, ukad nerwowy, ukad
krqzenia
Ostropest plamisty sylimaryna wqtroba, pcherzyk zciowy
Korzystne skutki dziaania flawonoidw wystpujacych w trzech roslinach leczniczych -
miorzbie, borwce czarnej i ostropescie plamistym - sa dobrze udokumentowane. Gg nie
jest tak doceniony przez spoeczenstwo, ale badania zawartych w nim antyoksydantw,
dziaajacych korzystnie na serce, sa obiecujace i moga wkrtce obudzic szerokie nim
zainteresowanie".
Omwimy dalej szczegowo te wspaniae cztery rosliny zawierajace antyoksydanty.
GG
Korzystny wpyw gogu w zastoinowej niewydolnosci serca
Zdobyem osobiste doswiadczenie w stosowaniu gogu u licznych pacjentw z
choroba ukadu sercowo-naczyniowego, zwaszcza z zastoinowa niewydolnoscia serca. We
wszystkich przypadkach nastapia radykalna poprawa. Jeden z pacjentw, mj serdeczny
przyjaciel, cierpia na kardiomiopati, ktra zmniejszya wydolnosc serca ponizej 40%. Po
zastosowaniu acznie gogu, witaminy E i koenzymu Q-10 wydolnosc serca wzrosa
dwukrotnie i nastapia ogromna poprawa jego stanu zdrowia.
Co to za roslina
Gg (Crataegus) rosnie na terenach zalesionych. Jest to krzew lub mae drzewo z
ostrymi cierniami, ktrego ponad 1000 gatunkw wystpuje w caej Europie, Ameryce
Pnocnej, zachodniej Azji i pnocnej Afryce.
Jak stosowano gg w przeszosci
Gg od wiekw stosowano w leczeniu dolegliwosci serca, zwaszcza puchliny
sercowej (zastoinowa niewydolnosc serca). Ponadto lekarze w Azji i Europie uzywali go
przez stulecia w leczeniu nadcisnienia ttniczego krwi i dusznicy bolesnej. Naukowcy
europejscy odkryli, ze czynnym skadnikiem gogu sa oligomeryczne procyjanidyny,
stanowiace zesp flawonoidw. Ten zesp flawonoidw wzmacnia prac serca dziki
zwikszeniu dopywu krwi do misnia sercowego przez rozszerzenie naczyn wiencowych,
zwiksza objtosc wyrzutowa serca i zmniejsza obwodowy opr naczyniowy, co usprawnia
krazenie krwi. W wyniku tego dochodzi do wzmocnienia serca i poprawy krazenia.
Od wiekw znana bya skutecznosc wyciagu z gogu w leczeniu wczesnego stadium
zastoinowej niewydolnosci serca.
Gg i jego pozytywny wpyw na ukad sercowo-naczyniowy
Udowodniono, ze gg ma bardzo korzystny wpyw na ukad sercowo-naczyniowy. Dr
Daniel B. Mowrey wymienia nastpujace korzystne skutki stosowania gogu: l/ rozszerzenie
obwodowych naczyn krwionosnych, 2/ rozszerzenie naczyn wiencowych, 3/ pobudzenie
metabolizmu enzymw w misniu sercowym, prowadzace do usprawnienia krazenia
wiencowego, 4/ wzrost zuzycia tlenu przez misien sercowy.
OWOCE GOGU KONTRA NAPARSTNICA
Bardzo wa:ne jest dla nas zrozumienie r:nicy midzy dziaaniem owocw gogu a
dziaaniem glikozydw nasercowych - powszechnie stosowanych syntetycznych lekw,
uzyskiwanych z rosliny naparstnicy (Digitalis), w leczeniu choroby ukadu ser-cowo-
naczyniowego. Gg przeciwdziaa wielu niepo:danym dziaaniom ubocznym naparstnicy.
Ponadto gg zwiksza ttno i si skurczw serca. Gg r:ni si od naparstnicy tym, :e
obni:a cisnienie krwi poprzez rozszerzenie naczyn, a nie przez bezposrednie dziaanie na
serce. Gg poprawia czynnosc sercowo-naczyniow nawet u osb ze zdrowym sercem.
Jednak w chorobie serca, zwaszcza w niewydolne-
sci serca, jak podaje dr Mowrey wydaje si, :e gg nie ma tak natychmiastowego wpywu
na serce, jak naparstnica... W przeciwienstwie do naparstnicy, gg nie ma zdolnosci do
kumulowania si w organizmie. Wydaje si, :e gg zajmuje pozycj posredni midzy
naparstnic a silnie dziaajc adrenalin... Innym wa:nym odkryciem jest wyra:ny
synergizm dziaania owocw gogu oraz naparstnicy, pozwalajcy na zmniejszenie dawki
glikozydw nasercowych przy zastosowaniu obu lekw".
BORWKA CZARNA (CZARNE JAGODY)
Co to jest borwka czarna i gdzie wystpuje
Borwka czarna, zwana czernica, jest bliska kuzynka borwki amerykanskiej,
borwki czerwonej i zurawiny. Rosnie w wielu czsciach Europy, ale w Ameryce Pnocnej
teren jej wystpowania jest ograniczony do gr Kolumbii Brytyjskiej, Alberty a w kierunku
poudniowym do terenw poozonych wzduz Gr Skalistych az do Kolorado. Jej owoce to
czarne jagody.
W czasie II wojny swiatowej piloci RAF-u jedli kanapki z dzemem z czarnych jagd
przed wyruszeniem na nocny lot, poniewaz uwazali, ze poprawia to widzenie w nocy. Po
zakonczeniu wojny rozpoczto badania naukowe, ktre wykazay w roku 1964, ze piloci mieli
racj.
Jakie substancje zawiera borwka czarna
Aktywne skadniki borwki czarnej to antocyjanozydy. Jak mozesz przypuszczac, sa
to flawonoidy pokrewne antocyjanidynom z nasion winogron i wyciagu z kory sosnowej. W
rzeczywistosci liscie borwek zawieraja ponad 10% polifenoli (grupa flawonoidw, w skad
ktrej wchodza antocyjanozydy). To bardzo duza ilosc flawonoidw! Wiesz, jak czasem
jagody potrafia zaplamic rzne rzeczy, ale nie mozna tego nawet porwnac z iloscia barwnika
(pamitaj, ze flawonoidy to barwniki) w czarnych jagodach. Zawieraja one najwicej
antocyjanidyn ze wszystkich owocw. Zawieraja rwniez wazne pierwiastki o dziaaniu
antyoksydacyjnym, jak cynk, mangan (potrzebny do wytwarzania SOD) i selen.
Jak dziaajq, czarne jagody
Gwny skutek dziaania to poprawa krazenia i stanu naczyn krwionosnych, ale
najwazniejsze dziaanie korzystne dotyczy oczu. Zapobieganie zmianom oksydacyjnym w
naczyniach wosowatych (kapilarach) sprawia, ze staja si one bardziej sprawne, bardziej
sprzyste i moga dostarczyc tkankom wicej tlenu. I dziaanie to nie ogranicza si tylko do
naczyn wosowatych, ale obejmuje rwniez ttnice, ktre pompuja krew szybciej i mocniej.
Czarne jagody obnizaja takze cisnienie krwi, zapobiegaj a procesom zakrzepowym i dziki
zawartosci glukochininy moga obnizac poziom cukru we krwi.
Jak czarne jagfody dziaajq na oczy
Twoje oczy otaczaja delikatne naczynia krwionosne, ktre odzywiaja nie tylko gak
oczna, ale rwniez nerwy i misnie otaczajace oko. Lepszy dopyw krwi oznacza dostarczenie
wikszej ilosci tlenu i substancji odzywczych do oka i usunicie z tkanek zbdnych
produktw przemiany materii. Oznacza to zmniejszenie stresu, ktrym podlegaja oczy.
Ponadto usuwaja stres oksydacyjny, ktry moze uszkodzic naczynia krwionosne i tkanki oka.
Okazuje si, ze antocyjanozydy, znajdujace si w jagodach, i karoten luteina sa to jedyne
antyoksydanty, ktrych obecnosc stwierdza si wewnatrz siatkwki. Te dwa dziaania
(poprawa mikrokrazenia i usuwanie wolnych rodnikw) agodza zaburzenia, ktre wywouja
wikszosc chorb oczu.
Choroby oczu i korzystne dziaanie borwki czarnej
Przyjrzyjmy si teraz poszczeglnym chorobom oczu i jak czarne jagody moga na nie pomc.
Zacma. Zmtnienie soczewki jest wywoane przez oksydacj i odkadanie si w soczewce
zbdnych substancji. Poprawa ukrwienia i usuwanie wolnych rodnikw moze temu
zapobiec. Odwrcenie zmian wystpujacych w zacmie jest mozliwe jedynie we wczesnych
etapach choroby dziki zastosowaniu antyok-sydantw (czarnych jagd).
Krtkowzrocznosc. Ta wada wzroku jest wywoana gwnie przez nadmierne napicie
misni otaczajacych oko, wystpujace najczsciej podczas czytania w ciemnosci lub
przeciazenia oczu czytaniem w okresie szkolnym. W ten sposb spdzasz reszt swojego
zycia noszac okulary lub szka kontaktowe tylko z powodu wczesniejszego przeciazenia
oczu. Ale czarne jagody moga usunac napicie misniowe i skorygowac wad lub
przynajmniej znacznie ja poprawic.
Barwnikowe zwyrodnienie siatkwki. Jednym z gwnych objaww tego schorzenia jest
ograniczenie pola widzenia albo widzenie lunetowe. Czarne jagody pomagaja powikszyc
pole widzenia i poprawiaja widzenie nocne.
Retinopatia cukrzycowa i utrata wzroku. W chorobie tej nie ma niczego, czego nie
mogoby poprawic zastosowanie borwek. Cukrzyca powoduje zaburzenia mikrokrazenia
w caym organizmie z powodu zwzenia naczyn krwionosnych i uszkodzen wywoanych
przez wolne rodniki. Czarne jagody oraz liscie borwki czarnej moga pomc nawet w
regulacji poziomu cukru we krwi. Sa najwiksza nadzieja dla chorych na cukrzyc, ktrym
grozi pogorszenie wzroku.
Jaskra. Jest to wasciwie grupa schorzen, ktra prowadzi do zwyrodnienia nerwu
wzrokowego. Badanie w kierunku wykrycia tej choroby obejmuje kontrol zmieniajacego
si cisnienia wewnatrz gaki ocznej (mierzenie za pomoca optometru). Poprawa krazenia i
obnizenie cisnienia ttniczego krwi przynosi znaczna popraw, a dziaanie antyoksydantw
w nerwach gaki ocznej moze zatrzymac proces zwyrodnieniowy. Zwiazki antocyjanidyn
maja wasciwosc przenikania przez bariery i docierania do nerww oraz mzgu.
Zwyrodnienie plamki ztej. Jest to jedna z gwnych przyczyn utraty wzroku zwiazana z
procesem starzenia si i paleniem papierosw. Plamka stanowi t czsc siatkwki, gdzie
ogniskuje si obraz po przejsciu przez soczewk. Kiedy plamka ulega zwyrodnieniu,
bodzce wzrokowe nie dochodza do nerwu wzrokowego i nastpuje utrata widzenia. Czarne
jagody okazay si skuteczne w leczeniu tego schorzenia, poniewaz jego gwna
przyczynajest uszkodzenie oksydacyjne. Hamuja rwniez przechodzenie niebieskiej czsci
widma sonecznego, o czstotliwosci fal wywoujacej najwiksze uszkodzenie oka.
Zanurzenia krqzenia i korzystne dziaanie borwki czarnej
Dziki swoim korzystnym wasciwosciom borwka czarna znajduje zastosowanie w
leczeniu zaburzen krazenia zarwno w Europie, jak w Ameryce. Jest rwniez skuteczna w
leczeniu choroby wrzodowej, poniewaz zwiksza wydzielanie sluzu, ktry wysciela i osania
scian zoadka.
Inne korzystne wasciwosci borwki czarnej
Borwka czarna jest takze skuteczna w leczeniu ran, poniewaz poprawia krazenie
krwi, zmniejsza oksydacj, zwalcza zakazenie i ma zdolnosc tworzenia poaczen z kolagenem
w celu odbudowy tkanek. Ostatnie badania wykazay hamujace dziaanie na pewne enzymy,
ktre pobudzaja wzrost nowotworw.
MIORZ\B DWUKLAPOWY
Skqd pocbodzi miorzqb i jakie jest jego dziaanie
Miorzab dwuklapowy jest najstarszym gatunkiem drzewa zyjacym na Ziemi. Jest
rwniez jednym z nielicznych drzew rozdzielnopciowych - kwiaty mskie rosna na jednym
drzewie, kwiaty zas zenskie i owoce rozwijaja si na innym. I jeszcze jedno - to drzewo ma
niemiy zapach przypominajacy zjeczae maso. Miorzab od tysicy lat stosowano w Azji w
leczeniu astmy, zwalczaniu niestrawnosci i zapobieganiu pijanstwu. W Chinach uzywa si
gotowanych owocw drzewa (surowe sa trujace, ale gotowanie niszczy w nich trucizn) do
leczenia moczenia nocnego i zwalczania nocnych zmaz, likwidowania podraznienia pcherza
moczowego i przywracania sprawnosci seksualnej. W ostatnich latach badania przyniosy
kontrowersyjne dane o roli miorzbu w pobudzaniu czynnosci mzgu i mozliwosci
stosowania go w leczeniu choroby Alzheimera.
Czy mozna zahamowac proces starzenia si mzgu
Mozemy zahamowac proces starzenia si. A mzg starzeje si podobnie do innych
narzadw i moze miec pewne zdolnosci odnowy. Aby utrzymac modosc mzgu, nalezy
wykorzystywac jego mozliwosci. Nalezy stale pobudzac mzg przez twrcza aktywnosc
umysowa. Bron si przed bezczynnoscia umysowa. Czytaj ksiazki. Ucz si obcych jzykw.
Uczszczaj na kursy. Rozwiazuj krzyzwki. Po prostu kaz swemu mzgowi pracowac. Na
popraw funkcji umysowych wpywa rwniez odtruwanie organizmu z nagromadzonych
toksyn i umiarkowany wysiek fizyczny. Prawdopodobnie najwazniejsza rzecza, jaka mozemy
zrobic, jest dostarczanie naszemu mzgowi niezbdnych substancji, koniecznych do jego
intensywnej dziaalnosci.
Czy fosfatydyloseryna (PS) jest lepsza od miorzbu w przeciwdziaaniu starzeniu si
mzgu? Dr Paris Kidd, specjalista od procesu starzenia si, utrzymuje, ze PS jest to
najbardziej korzystna substancja przeciwdziaajaca starzeniu si mzgu. PS usprawnia
pamic, zdolnosc uczenia si, koncentracj, zrcznosc wysawiania si, poprawia nastrj i
uatwia zwalczanie stresu. Kidd twierdzi, ze jest to jedyna substancja, ktrej przeciwdziaanie
starzeniu si mzgu zostao udowodnione, natomiast badania w odniesieniu do miorzbu
miay pewne niedociagnicia i nie wykazyway rznicy midzy uzyskana poprawa krazenia a
poprawa funkcji mzgu. PS jest ortomolekua, ktra wystpuje normalnie w mzgu i znajduje
si we wszystkich komrkach mzgu, podczas gdy miorzab nie wnika do tych komrek. Z
tego powodu PS potrafi doprowadzic do regeneracji bon komrkowych i komrek
nerwowych, do ktrych miorzab nie jest w stanie dotrzec.
Kidd ma prawdopodobnie racj twierdzac, ze miorzab nie ma takich zdolnosci
regenerowania mzgu jak PS. Ale jego wypowiedzi miay miejsce przed pazdziernikiem
1997, kiedy to w czasopismie Journal of the American Medical Associa-tion" opublikowano
wyniki badan wykazujace, ze miorzab poprawi zdolnosci poznawcze w pewnej grupie
pacjentw i opzni progresj zmian chorobowych o 6 miesicy! I nie byli to pacjenci z
rozpoznaniem choroby sercowo-naczyniowej. Dziki zawartosci flawonoidw miorzab ma
rwniez wasciwosci antyoksydacyj-ne, ktrych nie ma PS. Ponadto rzeczywiscie poprawia
krazenie i przepyw krwi dziki temu, ze zawiera terpeny. Z tych powodw w leczeniu
uposledzonych funkcji umysowych wydaje si najbardziej korzystne zastosowanie obydwu
zwiazkw o rznym mechanizmie dziaania - PS i miorzbu.
Wyciqg z miorzbu dwuklapowego
Wyciag z miorzbu jest preparatem zioowym, a nie produktem zywnosciowym. Jest
to wyciag z lisci. Sowo dwuklapowy" oznacza, ze liscie tej rosliny maja dwa patki, jak para
japonskich wachlarzy, trzymanych razem u podstawy. Wyciag stosowany jest w Europie w
leczeniu zaburzen krazenia.
Zwikszenie przepywu krwi w najdrobniejszych naczyniach krwionosnych -
kapilarach - jest szczeglnie korzystne. Tu bowiem gromadza si toksyny, jesli krazenie nie
jest dostatecznie sprawne, ale przy otwarciu drg przepywu ulegaja one wypukaniu i
organizm pozbywa si trucizn. Przy zaleganiu toksyn dochodzi rwniez do nagromadzenia
wolnych rodnikw, co doprowadza do uszkodzenia ka-pilarw i tkanek narzadw, ktre one
odzywiaja, tak ze narzady te nie moga penic dobrze swoich funkcji. Na przykad puca
pobieraja powietrze i dostarczaja je do malenkich zbiornikw, pcherzykw pucnych, ktre
przekazuja tlen do ukadu krazenia poprzez kapilary. Jesli kapilary zostana uszkodzone przez
wolne rodniki lub dojdzie do uszkodzenia pcherzykw pucnych, oddychanie stanie si
ogromnie utrudnione. Czy syszaes kiedys o napadzie astmy? Te same zmiany chorobowe
moga nastapic w delikatnej siatce tkanek, nerww i naczyn krwionosnych oka. Przy
nagromadzeniu toksyn i wolnych rodnikw moze dojsc do powaznych powikan, a nawet do
slepoty. Miorzab dziaa korzystnie rwniez na drobne naczynia krwionosne zaopatrujace
ucho i jest jednym z obiecujacych srodkw w leczeniu szumu w uszach. Wykazano takze jego
korzystne dziaanie w usprawnianiu krazenia okolic mzgu uszkodzonych przez udar.
Korzystny wpyw miorzbu w przypadkach otpienia umysowego (demencji)
Nowa era w zastosowaniu miorzbu nastapia w momencie, kiedy w pazdzierniku
1997 roku Journal of the American Medical Association" opublikowa wyniki badan, ktre
potwierdziy korzystny wpyw miorzbu w przypadkach demencji. Do badania
zakwalifikowano jedynie pacjentw z uszkodzeniem fukcji umysowych, rozpoznanych lub
tez nie rozpoznanych jako choroba Alzheimera. Zastosowano wszystkie mozliwe grupy
kontrolne i odnotowano wyniki w potrjnej prbie, aby zapewnic ich dokadnosc. Badajacy
poszli nawet tak daleko, ze w poowie okresu badawczego przeniesli osoby z grupy placebo
do grupy aktywnej (otrzymujacej lek) i odwrotnie. Wyniki nie budza watpliwosci. W
wikszosci przypadkw miorzab zatrzymywa proces chorobowy, a u wielu osb nastapia
poprawa. Poprawa bya widoczna juz po 12 tygodniach, a po 26 tygodniach nadal
otrzymywano dobre wyniki. Niestety, poowa badanych zrezygnowaa z kontynuowania
leczenia przed upywem 26 tygodni (wniosek - nie rezygnuj, poniewaz rezultaty nie nastpuja
w ciagu jednej nocy).
Ocena zdolnosci poznawczych
Badanie zdolnosci poznawczych nie wykazao wikszych zmian od momentu
rozpoczcia badania u osb przyjmujacych miorzab, podczas gdy w grupie z placebo
nastapio w tym samym roku zdecydowane pogorszenie. Obserwacje naukowcw
wykazyway, ze miorzab opznia postp zmian chorobowych o 6-12 miesicy.
Wykonane pomiary zakresu funkcji spoecznych i sprawnosci czynnosciowych
wykazay w grupie otrzymujacej miorzab popraw w takim niemal stopniu, w jakim
nastpowao pogorszenie grupy z placebo! Dwie linie na wykresie, z ktrych jedna
wykazywaa wzrost, a druga - spadek, byy dokadnie swoja odwrotnoscia. W kazdym, kto
musia pomagac swoim rodzicom ubierac si lub isc do azienki tylko z tego powodu, ze ci
starsi ludzie zapominali, jaka czynnosc nalezy wykonac, wyniki budza ogromna nadziej.
Chociaz naukowcy stwierdzili, ze postp choroby zosta opzniony o 6-12 miesicy, badanie
trwao jedynie rok. Wyniki z pzniejszych okresw nie sa jeszcze znane.
Stopien uszkodzenia mzgu a podjcie leczenia
Naukowcy odkryli rwniez, ze wyjsciowy stan pacjenta w momencie rozpoczcia
leczenia nie mia znaczenia dla stopnia uzyskanej poprawy. Niezaleznie od tego, czy pacjent
mia juz powazne uszkodzenie mzgu, czy tez dopiero zauwazy, ze ma trudnosci ze
znalezieniem odpowiedniego sowa, postp choroby ulega zatrzymaniu i u kazdego
notowano taki sam stopien poprawy. Nie wywouje to cofnicia si cizkiego stanu do mniej
cizkiego, ale daje oglna popraw stanu, od ktrego rozpoczto leczenie.
Badania naukowcw niemieckich a korzystne dziaanie miorzbu
Badania naukowcw niemieckich udowodniy, ze miorzab rzeczywiscie ma korzystne
dziaanie. Wprawdzie Amerykanie przyjli wyniki niemieckie, ale sa to ludzie uparci i rzadko
wierza w cos, czego sami nie udowodnia. Brakowao takze wnioskw, dlaczego i jak dziaa
miorzab. Naukowcy amerykanscy zaproponowali nastpujace wyjasnienie:
Podstawa skutecznosci miorzbu wydaje si zwiazana z jego wasciwosciami antyok-
sydacyjnymi, ktre wymagaja synergistycznego dziaania flawonoidw, terpenoidw (gin-
kogolidy, biloalidy) i kwasw organicznych, stanowiacych podstawowe skadniki wyciagu z
miorzbu. Zwiazki te w rznym stopniu dziaajajako wymiatacze wolnych rodnikw, ktre
posrednicza w nadmiernej peroksydacji lipidw i uszkodzeniu komrek, obserwowanych w
chorobie Alzheimera.
Juz dzis zastosuj srodki zapobiegawcze!
Nie musisz czekac az do momentu, kiedy zaczniesz zapominac, jak si nazywasz. Jesli
naszym wrogiem sa uszkodzenia oksydacyjne, powstrzymaj je juz teraz, zanim nagromadza
si i spowoduja wiksze powikania. Czym ryzykujesz? Uzyskasz zwikszenie dopywu krwi
do mzgu, bdziesz mia lepsza pamic i mysla sprawniej. Doskonale! Moze bdziesz
rwniez bardziej ozywiony i w lepszym nastroju. Ach, to by byo wspaniale! Mgbys
zachowac sprawnosc funkcji umysowych az do pznego wieku i cieszyc si zyciem bez
staego niepokoju i zdenerwowania lub poczucia winy, ze jestes cizarem dla swoich
najblizszych.
Astma, alergie i korzystne dziaanie miorzbu
Nie zartowaem na temat astmy. Poza zapobieganiem uszkodzeniu przez wolne
rodniki, miorzab agodzi rwniez skutki astmy i alergii dziki zablokowaniu substancji
chemicznej o nazwie czynnik aktywujacy pytki" (ang. platelet activating factor - PAF). Jest
on uwalniany podczas normalnej reakcji ukadu odpornosciowego, kiedy zachodzi potrzeba
wytworzenia skrzepu, do zlokalizowania zarazkw przy zakazeniu lub pobudzenia
wydzielania przez bony sluzowe. Ale organizm moze reagowac nadmiernie. Kiedy do tego
dochodzi w wyniku odpowiedzi na kurz lub pyki, mamy do czynienia z reakcja alergiczna.
Nastpuje wytwarzanie nadmiernej ilosci wydzieliny w jamie nosowej lub gardle oraz
zwzenie oskrzeli, co utrudnia oddychanie. Mozesz podejrzewac, ze jest to zapalenie zatok, a
to po prostu jest reakcja na niewielka ilosc kurzu w jamie nosowej. U chorych na astm
podobna reakcja prowadzi do sytuacji krytycznej, poniewaz juz maja oni trudnosci z
oddychaniem, a reakcja rozprzestrzenia si az do puc. Miorzab powoduje zablokowanie
czynnika aktywujacego pytki, dziki czemu nie moze dojsc do nadmiernej reakcji.
Unormowanie tej reakcji zmniejsza czstosc i nasilenie epizodw alergicznych i napadw
astmy, az do ich wyeliminowania. Najlepiej jest jednak stosowac miorzab przez duzszy
okres, poniewaz nigdy nie wiadomo, czy taki epizod si nie powtrzy.
Uszkodzenie wzroku i korzystny wpyw miorzbu
Uwagi na temat uszkodzenia oczu sa takze prawdziwe. Badania wykonane w Szwecji
wykazay, ze miorzab przyczyni si do poprawy widzenia na odlegosc u ludzi, u ktrych
wystpoway juz objawy zwyrodnienia siatkwki. Choroba polegajaca na zwyrodnieniu
plamki ztej, gwna przyczyna slepoty, jest w duzej mierze spowodowana krwawieniem z
drobnych naczyn krwionosnych oka, prawdopodobnie w wyniku oksydacyjnego stresu.
Dziki wzmocnieniu drobnych naczyn krwionosnych oka oraz dziaaniu antyoksydacyjnemu
miorzab stanowi podwjna bron przeciwko chorobom oczu.
Herbata z miorzbu ub wyciqg z miorzbu
Mozliwe jest przyrzadzenie herbaty z lisci miorzbu, ale pamitaj, co powiedziaem o
tym drzewie - niemile pachnie. Moze wic standaryzowany wyciag bdzie lepszym
rozwiazaniem. Normalnie stosuje si dziennie 80-150 miligramw. Dawki stosowane w
badaniu u chorych z demencja wynosiy 40 miligramw 3 razy dziennie (120 miligramw
dziennie).
OSTROPEST PLAMISTY
Ostropest plamisty okaza si ratunkiem!
Wierz, ze sylimaryna, otrzymywana z tej rosliny, uratowaa zycie mojego
przyjaciela, ktry przez wiele lat by alkoholikiem. Kiedy w koncu przesta pic, mia tak
uszkodzona watrob, ze wielu z nas obawiao si, ze umrze z powodu niewydolnosci
watroby, mimo pokonania strasznego naogu.
Ale sylimaryna przyniosa ratunek. Oczywiscie stosowano jeszcze inne srodki, ale
moim zdaniem to ta cudowna roslina usuna zniszczenia wywoane w watrobie przez
alkohol.
Co to jest ostropest plamisty i jakie jest jego dziaanie
Ostropest plamisty zawiera mleczny sok, ktry wypywa z jego rozerwanych lisci i
odyg. Chociaz by roslina znana od stuleci jako lek na watrob, dopiero w ostatnich dwch
dekadach odkryto jego czynny skadnik - sylimaryn, zawierajaca grup flawonoidw.
Zwiazki te jako antyoksydanty wybitnie chronia watrob przed szkodliwym dziaaniem
oksydacji, a takze wzmacniaja procesy odtruwajace zachodzace w watrobie. Zesp
flawonoidw, wystpujacy w nasionach ostropestu plamistego, zosta zidentyfikowany w
roku 1968 przez badaczy niemieckich i nazwany sylimaryna. Sylimaryna podnosi poziom
glutationu w komrkach watroby az o 50%. Ponadto naukowcy niemieccy stwierdzili, ze
sylimaryna takze zwiksza aktywnosc innego antyoksydantu, dysmutazy ponadtlenkowej, w
komrkach krwi".
W podrozdziale na temat raka omwilismy rol watroby w procesie odtruwania.
Obecnie omwimy jej znaczenie antyoksydacyjne.
Ostropest plamisty (sylimaryna) i uszkodzenie wqtroby
Sylimaryna zapobiega uszkodzeniu watroby, poniewaz dziaa jako antyoksy-dant.
Znacznie silniejsza w dziaaniu anty oksydacyjnym od witaminy E lub witaminy C,
sylimaryna zdaje si wykazywac w stosunku do watroby specyficzne wasciwosci
antyoksydacyjne.
Czsto obserwowane zjawisko poaczonego korzystnego dziaania roslin na zdrowie
czowieka dotyczy flawonoidw i witaminy C. W rzeczywistosci flawo-noidy traktowane
byy jako witamina, a nawet zostay nazwane przez czsc badaczy witamina P.
Sylimaryna wzmacnia reakcje detoksyfikacyjne w watrobie gwnie przez to, ze
zapobiega utracie glutationu, ktry jest zwiazany z procesem odtruwania. Po prostu im
wyzszy jest poziom glutationu w watrobie, tym wiksze sa mozliwosci odtruwania organizmu
przez watrob. Zmniejszenie ilosci glutationu sprawia, ze komrki watroby staja si bardziej
wrazliwe na zmiany uszkadzajace.
Bardzo interesujace badania przedstawione w Planta Medica" wskazyway, ze
sylimaryna nie tylko zapobiega utracie glutationu, ale przyczynia si do jego wzrostu w
watrobie az o 35%. Moglibysmy wic powiedziec, ze sylimaryna zwiksza odtruwanie przez
watrob o 35%. Z pewnoscia obserwowaem to u mojego przyjaciela alkoholika w czasie jego
powrotu do zdrowia.
Zyciowe znaczenie wqtroby dla organizmu
Watroba ma dla nas ogromne znaczenie, poniewaz dokonuje detoksyfikacji trucizn
dostajacych si do naszego organizmu, rozkada potencjalnie smiertelne substancje, jak
alkohol, nikotyna, zwiazki zanieczyszczajace powietrze i wod oraz kancerogeny. Nie do
wiary! Wobec tak znacznego skazenia naszego srodowiska z pewnoscia mozesz docenic, jak
wazne jest utrzymanie watroby w tak dobrym stanie, jak to jest tylko mozliwe. Pamitaj
takze, ze w watrobie gromadzone sa witaminy A, D, E i K.
Jak ostropest plamisty (sylimaryna) zapobiega uszkodzeniu wqtroby
Oto, co powiedzia w podsumowaniu dr Michael Murray o sylimarynie i jej dziaaniu
zapobiegajacym uszkodzeniu watroby: Sylimaryna dziaa bezposrednio jako antyoksydant i
wymiatacz wolnych rodnikw. Podwyzsza wewnatrzkomrkowy poziom glutationu i
dysmutazy ponadtlenkowej. Hamuje rwniez wytwarzanie leukotrienw (substancje zapalne
powstajace przy reakcji tlenu z kwasami tuszczowymi). Pobudza regeneracj hepatocytw".
Ponadto Murray nawiazuje do nowej postaci sylimaryny, zwiazanej z fosfaty-
dylocholina, okreslanej jako fitozon sylimaryny. Rosnaca liczba badan naukowych
wskazuje, ze fitozon sylimaryny lepiej si wchania i daje lepsze wyniki kliniczne niz
sylimaryna niezwiazana".
Zalecane dawki ostropestu plamistego (sylimaryny)
Sylimaryna jest nietoksyczna, ale poniewaz zwiksza wydzielanie zci, moze
wywoac niewielkie rozwolnienie i luzne stolce.
Nalezy poszukiwac preparatw standaryzowanych, zawierajacych 70-80%
sylimaryny. W postpowaniu zapobiegajacym uszkodzeniu watroby wskazane jest stosowanie
przez 6-8 tygodni 160 miligramw sylimaryny 3 razy dziennie. Po tym okresie mozna
obnizyc dawk do 280 miligramw dziennie.
OSTROPEST PLAMISTY
Dla wikszosci ludzi ostropest plamisty jest to brzydki, szorstki, kolczasty chwast, ktrym
szybko mo:e zarosnc pole lub ogrd. Ale dla ka:dego chorujcego na wtrob staje si
zbawczym srodkiem w zwalczaniu marskosci, zapalenia wtroby, :taczki, skutkw
nadu:ycia alkoholu i lekw.
Zwizki sylimaryny wystpujce w ostropescie plamistym to silne antyoksydanty, ktre
chroni komrki wtroby przed uszkodzeniem wywoanym przez wolne rodniki. W
zapobieganiu uszkodzenia wtroby zaleca si stosowanie 160 miligramw 3 razy dziennie
przez 6-8 tygodni. Po tym okresie dawk mo:na obni:yc do 280 miligramw dziennie.
Poza chorobami wtroby ostropest mo:e byc skuteczny w leczeniu l:ejszych schorzen
zwizanych z trawieniem. Kiedy wystpuj dolegliwosci przewodu pokarmowego zwizane z
przejedzeniem lub bdem dietetycznym, sprbuj stosowac tabletk sproszkowanego
ostropestu 3 razy dziennie przez kilka dni. Przy kupowaniu ostropestu w miejscowym sklepie z
naturaln lub zdrow :ywnosci, poszukuj preparatw standaryzowanych zawierajcych 80%
sylimaryny.
MELATONINA
Szyszynka
Prawie dokadnie w srodku mzgu znajduje si niewielki gruczo, ktry az do konca
lat 60. XX wieku by przez nauk traktowany jako nieczynny. Uwazano go za pozostaosc
jakiegos procesu ewolucyjnego. Nosi nazw szyszynki, gdyz ksztatem przypomina troch
szyszk sosnowa. Teraz wiemy, ze ta malenka szyszka moze okazac si najwazniejszym
gruczoem naszego organizmu. Szyszynka sprawuje kontrol nad ukadami innych gruczow,
a przez to nad ukadem odpornosciowym, ukadem rozrodczym, snem i, co najwazniejsze,
nad procesem starzenia si. Dokonuje si to za posrednictwem melatoniny - hormonu
produkowanego przez szyszynk w ilosciach prawie niewykrywalnych.
Twj zegar biologiczny
Czy wiesz, ze zegar biologiczny, o ktrym mwia ludzie, stale tyka? Jest nim
szyszynka. Walter Pierpaoli, jeden z czoowych badaczy melatoniny i wspautor ksiazki
Melatonin Miracle (Cud melatoniny), mwi:
Odkrylismy, ze szyszynka jest tym dla naszego organizmu, czym jest dyrygent dla
orkiestry. Zadanie szyszynki polega na regulowaniu i usprawnianiu czynnosci licznych
ukadw organizmu. Jednym z tych ukadw jest nasz system wewnatrzwydzielniczy,
skadajacy si z wielu gruczow wytwarzajacych hormony, ktre kieruja naszym wzrostem i
rozwojem od dziecinstwa do okresu dorososci. Kieruja one rwniez naszym rozwojem
pciowym. Jeszcze innym ukadem jest ukad odpornosciowy, ktry chroni nas przed
chorobami. Jako regulator tych ukadw, szyszynka dziaa rwniez jako biologiczny zegar
organizmu, decydujacy o procesie starzenia si. Kiedy dziaanie szyszynki ulega osabieniu,
osabieniu ulegaja wszystkie ukady podlegajace jej kontroli.
Co to jest melatonina i gdzie jq mozna znalezc
Pod wzgldem budowy chemicznej melatonina jest zblizona do melaniny -barwnika
skry, i serotoniny - przekaznika nerwowego w mzgu, ktrego wydzielaniu towarzyszy
uczucie zadowolenia i szczscia. Poza staym wytwarzaniem przez szyszynk, melatonina jest
takze stale produkowana w przewodzie pokarmowym. Dzieje si to niezaleznie od szyszynki i
ta melatonina jest gwnie zuzywana przez organizm. Melatonina znajduje si wszdzie w
organizmie, w kazdej komrce. Od lat naukowcy wiedzieli o tym, ale nie znali jej dziaania.
Wychodzi na to, ze w koncu melatonina jest najsilniejszym antyoksydantem, jaki udao nam
si znalezc!
Zanim omwi dziaanie melatoniny jako antyoksydanta, upewnij si, czy rozumiesz,
na czym polega jej rola w kierowaniu gruczoami wewntrznego wydzielania. Szyszynk
uaktywnia swiato i jej dziaanie jest bezposrednio zwiazane z oczami. Kiedy rano otwierasz
oczy i pada na nie pierwsza smuga swiata, szyszynka dostaje sygna do rozpoczcia swojego
dnia i jej pierwsza czynnoscia jest zatrzymanie produkcji melatoniny. Krtko po zapadniciu
zmierzchu szyszynka uwalnia melatonin, aby przygotowaa nas do snu. Dlatego wasnie
starozytni Chinczycy nazywali szyszynk trzecim okiem". Cykl ten i sposb
przystosowywania do zmian sezonowych jest znany jako rytm okoodobowy czowieka. U
osb izolowanych od swiata przed dugi okres szyszynka ustala cykl trwajacy okoo 25
godzin z podziaem na aktywnosc, sen i czuwanie. Fazy tego cyklu moga byc przesunite o 2-
3 godziny w kazda stron przez kontakt ze swiatem lub ciemnoscia, dziki czemu zmiany
sezonowe lub podrz przez kilka stref czasowych nie wpywajana nas w sposb decydujacy.
Ale jesli zaburzamy cykl naszym trybem zycia lub odbywamy podrze z przekraczaniem
kilku stref czasowych, zwaszcza z zachodu na wschd, wystpuja trudnosci z dostosowaniem
si szyszynki do tych zmian. Wwczas mozemy byc wybudzeni, kiedy mielibysmy ochot
zasnac, lub bdziemy senni przez cay dzien. Wprowadza to zamieszanie w czynnosci
szyszynki, ktra z kolei powoduje chaos w innych ukadach, ktre kontroluje. Jest to
przyczyna, dla ktrej stajemy si bardziej podatni na choroby, jesli nie zapewnimy sobie
dostatecznej ilosci snu. W efekcie nasz ukad odpornosciowy nie otrzymuje od szyszynki
wasciwych sygnaw. Jesli te nieprawidowosci trwaja duzej, moga doprowadzic do
powaznych powikan.
Melatonina u ludzi w srednim wieku
I jeszcze jedno - szyszynka zaczyna ograniczac produkcj melatoniny u ludzi w
srednim wieku, midzy 40-50 rokiem zycia. Po kilku latach zaczyna ulegac zwapnieniu i w
koncu jej czynnosc ustaje zupenie. U niektrych ludzi w podeszym wieku szyszynka
sprawia wrazenie kamyka w srodku gowy. Jest to kluczowy etap w procesie starzenia si. Od
tego momentu zaczyna zawodzic ukad odpornosciowy, wzrasta liczba zachorowan na raka,
szybko wyczerpuje si energia, a sen staje si coraz bardziej nieregularny. Zmianami tymi
mozna nawet wytumaczyc siwienie wosw.
Mozesz si zastanawiac przez nastpne kilka stron, jaki to ma zwiazek z anty-
oksydantami. Zaufaj mi; na pewno do tego dojdziemy.
Szyszynka i ukad odpornosciowy
Pomwmy najpierw o zwiazku szyszynki z ukadem odpornosciowym. Grasica jest to
gruczo, ktry produkuje komrki T dla ukadu odpornosciowego (limfocyty T).
Charakterystyczna cecha grasicy jest jej prawidowy wzrost do okresu dojrzewania, po czym
gruczo si. zmniejsza i czasami zupenie zanika. Niestety, kiedy zanika grasica, to samo
dzieje si z jej czynnoscia pobudzania ukadu odpornosciowego, co sprawia, ze ludzie starsi
staja si mniej odporni na pewne choroby, a zwaszcza na raka. Grasica jest zwiazana takze z
przysadka mzgowa, ktra wytwarza hormon wzrostu. Kiedy grasica ulega zanikowi,
dochodzi rwniez do zatrzymania wzrostu. Myszy, ktrym wkrtce po urodzeniu usunito
grasic, rosna bardzo szybko, ale rwnie szybko starzeja si i choruja, poniewaz nie maja
prawie w ogle ukadu odpornosciowego. Jednak ten sam szczep myszy wzrasta prawidowo
w sterylnych klatkach, gdzie zwierzta nie sa narazone na choroby. Dowodzi to, ze grasica
jest zwiazana jedynie z ukadem odpornosciowym i nie odpowiada za rozwj i starzenie si.
A wic od czego to zalezy?
Liczne doswiadczenia wykazay, ze grasica jest zwiazana z tarczyca (ktra odpowiada
za wzrost i reakcje immunologiczne), podwzgrzem (ktre kieruje przysadka mzgowa) i
nadnerczami (ktre pobudzaja wydzielanie hormonw pciowych). Byo oczywiste, ze
wszystkie te gruczoy, odpowiadajace za wzrost, odpornosc i rozrodczosc, komunikuja si ze
soba, chociaz wczesniejsze teorie zakaday, ze ukady te sa autonomiczne i niezalezne. W
koncu Pierpaoli stwierdzi, ze wyniki kazdego doswiadczenia zalezay od pory dnia, w ktrej
je przeprowadzano.
Rytm okoodobowy moze kryc odpowiedz
Stanowio to poczatek badan nad znaczeniem rytmu okoodobowego, o ktrym
wiedziano juz, ze jest kierowany przez szyszynk.
Po przekonaniu si, ze ludzie niewidomi (bez czucia swiata) zyja duzej niz osoby,
ktre maja wrazliwosc na swiato, Pierpaoli doszed do wniosku, ze swiato moze wpywac na
dugosc zycia. Rozpocza doswiadczenie, w ktrym hodowa myszy w warunkach staego
sztucznego oswietlenia bez okresu nocy". Pierwsze 3 pokolenia zwierzat rozwijay si
prawidowo, wykazyway prawidowe reakcje immunologiczne, rozmnazay si i miay
przewidywany okres przezycia.
W czwartym pokoleniu jednak nastapia u myszy uderzajaca zmiana. Nie wygladay
juz jak zwierzta zdrowe: misnie zaczy zanikac, skra pomarszczya si, wystapio plac-
kowate ysienie futerka, w grasicy (gdzie gromadza si komrki T) zacza rozwijac si
tkanka tuszczowa, a reakcje immunologiczne byy znacznie osabione. Wygladay jak
zmczone, stare, mae myszy... Kiedy poddalismy myszy dziaaniu staego swiata, tak ze
produkcja melatoniny zmniejszya si lub bya nieregularna, doszo do uposledzenia ukadu
odpornosciowego, zwierzta przedwczesnie ulegay starzeniu si i wczesnie giny. Ponadto
w czwartym pokoleniu zupenie przestay si rozmnazac.
Czy odpowiedziq jest melatonina produkowana w szyszynce
Nagle zwiazek midzy ukadami - odpornosciowym, wewntrznego wydzielania i
rozrodczym, ktrego podstawa jest melatonina, sta si oczywisty i jasny. Aby udowodnic t
teori, przeszczepiono krzyzowo szyszynki modych myszy i szyszynki myszy starszych.
Mode myszy z szyszynkami starymi zaczy si szybko starzec i chorowac. Natomiast stare
myszy, ktre otrzymay mode szyszynki, zachowyway si zupenie odwrotnie. Stay si
silniejsze, zdrowsze i wygladay modziej. Pierpaoli opowiada, ze pewnego dnia, kiedy
wszed do laboratorium, uswiadomi sobie, ze obydwie grupy myszy wygladay tak, jakby
byy w tym samym wieku, chociaz rznica wynosia 14 miesicy (odpowiednik 40 lat w zyciu
czowieka). To tak, jak gdyby osoba czterdziestoletnia i osiemdziesicioletnia wygladay,
jakby byy w tym samym wieku! Jedynym mozliwym wytumaczeniem byo odmodzenie
starych myszy przez modsze, bardziej aktywne gruczoy, podczas gdy szyszynki pochodzace
od starych myszy powodoway u modych osobnikw objawy starzenia si. Zjawiska te
nalezy aczyc z iloscia melatoniny produkowana przez szyszynki.
Czy mozemy przestawic nasz zegar biologiczny?
A teraz powstaje pytanie: czy mozemy przestawic nasz zegar biologiczny? Czy
mozemy przywrcic modosc, prawidowe reakcje immunologiczne i seksualne? Odpowiedz
wydaje si pozytywna, przynajmniej w ograniczonym zakresie. W miar poszerzania si
naszej wiedzy bdziemy mogli walczyc z ograniczeniami naszego organizmu. Kiedy
starzejemy si, rzne ukady narzadw traca mozliwosc prawidowego funkcjonowania, gdyz
szyszynka ulega zmianom zwyrodnieniowym. Uzupenianie melatoniny moze temu
zapobiegac dziki przywracaniu tym ukadom harmonijnego wspdziaania. Przy obecnym
stanie wiedzy mozemy przynajmniej zaczac zwalczac pewne objawy starzenia si, takie jak
uposledzenie ukadu odpornosciowego, zaburzenia snu, choroba serca i podatnosc na
nowotwory zosliwe.
Uzupenianie melatoniny i pobudzenie ukadu odpornosciowego
Uzupenianie melatoniny w celu pobudzenia ukadu odpornosciowego powoduje
odrost zanikej grasicy i przywrcenie czynnosci komrek T. Zastosowanie melatoniny 1-2
godziny przed snem pobudza prawidowe uwalnianie tego hormonu i pomaga w zasypianiu i
prawidowym snie az do rana. Powoduje rwniez normalizacj poziomu cholesterolu i
cisnienia krwi, wywoujac w chorobach serca obnizenie zarwno skurczowego, jak
rozkurczowego cisnienia ttniczego krwi. Przywrcenie prawidowej czynnosci ukadu
odpornosciowego umozliwia organizmowi wyszukiwanie i niszczenie komrek ulegych
mutacji, zanim dojdzie do rozwoju raka, a takze obniza dziaanie pewnych hormonw
powodujacych rozprzestrzenianie si raka piersi i gruczou krokowego. Dziaanie melatoniny
na przewd pokarmowy wspomaga wchanianie cynku, niezbdnego dla ukadu
odpornosciowego, ktrego podaz u starszych ludzi jest niewystarczajaca. Sa to wspaniae
wasciwosci, a jeszcze nie mwilismy o dziaaniu antyoksydacyjnym melatoniny.
Melatonina jako antyoksydant
Dziaanie melatoniny jako przeciwutleniacza jest wyjatkowe z kilku powodw. Jak juz
wspomnielismy, znajduje si ona w prawie kazdej komrce organizmu. Jest rozpuszczalna w
tuszczach, dziki czemu szybko przenika przez bon komrkowa, a wybranym miejscem,
gdzie si gromadzi, jest okolica wok jadra komrkowego (w ktrym przechowywany jest
DNA). Jest ona szczeglnie skuteczna w dziaaniu przeciwko rodnikowi hydroksylowemu.
Najwazniejsze jednak jest to, ze po zneutralizowaniu wolnych rodnikw pozostaje stabilna i
nie wymaga uzupeniania jak inne antyoksydanty.
Podsumujmy to wszystko. Jest to najbardziej skuteczny antyoksydant zwalczajacy
najbardziej niebezpieczny rodzaj wolnych rodnikw, wystpuje w kazdej komrce, moze
przebywac w bonie komrkowej i wok DNA, gdzie jest najbardziej potrzebny i cay czas
pozostaje stabilny. Dla mnie jest to wspaniae.
Melatonina i produkcja energii w ludzkich komrkach
Melatonina wykazuje szczeglne zwiazki z mitochondriami komrek. Pamitasz, ze
mitochondria sa producentami energii dla komrek i caego organizmu. Wytwarzaj a paliwo o
nazwie ATP (kwas adenozynotrjfosforowy), ktre jest spalane przez organizm. Wpywajac
na pewne czynnosci tarczycy, melatonina reguluje uwalnianie energii do mitochondriw i
stamtad do rznych narzadw ciaa. W czasie tej funkcji melatonina dziaa jako antyoksydant,
wyawiajac wolne rodniki wyprodukowane przez mitochondria w czasie przemiany tlenu,
koniecznej do wytworzenia ATP. Tak wic melatonina sygnalizuje mitochondriom, kiedy
nalezy rozpoczac prac, zajmuje si produktami ubocznymi tej dziaalnosci, a nastpnie
dostarcza ich produkt do reszty ciaa. Wynikiem jej funkcji jest podwyzszenie poziomu
energii, ktra organizm moze dysponowac. Im jestes modszy, tym masz wicej melatoniny i
wicej energii. Kiedy juz nie jestes taki mody i dziaanie twojej szyszynki zaczyna sabnac,
wiksza ilosc melatoniny moze przywrcic wyzszy poziom energii i sprawic, ze poczujesz si
modszy.
Utrata pamici to jeden ze skutkw starzenia si, ktrego wikszosc ludzi obawia si
najbardziej. Aminokwas glutamina jest naszym sprzymierzencem, ktry ustala drogi
przewodzenia w mzgu odpowiedzialne za mysli, czyny i pamic. Jednak w miar upywu
czasu te poaczenia zuzywaja si. Stae wyadowania elektryczne na stykach midzy nerwami
(na synapsach) zobia w tych drogach koleiny. Najwiksze przeciazenie dotyczy drg
przewodzenia najczstszych mysli i dziaan. Same bodzce elektryczne powoduja powstawanie
wolnych rodnikw, ktre moga uszkodzic nerwy na drodze ich przebiegu. Wwczas nawet
glutamina ustalajaca te poaczenia zaczyna wytwarzac wolne rodniki. Koncowy rezultat to
przemiana spraw i rzeczy najbardziej ci znanych w zupenie obce, poniewaz dochodzi do
zupenej dezintegracji drg przewodzenia i twoje mysli dosownie ulegaja zagubieniu, nie
wiedzac, ktrdy maja wdrowac. Im bardziej schematyczne byo nasze myslenie, im wicej
czynnosci byo wykonywanych z przyzwyczajenia lub powtarzanych, tym wiksze jest
niebezpieczenstwo zwyrodnienia tych nerwowych poaczen.
Melatonina i mzg
Ale jesli dostarczymy melatonin, ktra normalnie produkowaa szyszynka, to
wwczas dojdzie do usunicia wolnych rodnikw, odswiezenia naszego umysu i ochrony
komrek nerwowych przed uszkodzeniem. Melatonina jest nawet zdolna pobudzic mzg do
wytworzenia nowych drg przewodzenia w przypadku, gdy dawne zostay juz zuzyte. Moze
stary wyga zdobdzie si na nowe pomysy!
Melatonina i rak
Moze najistotniejsza zaleta melatoniny jest jej skutecznosc w zapobieganiu i
zwalczaniu raka. Badania naukowe datujace si juz od lat 40. XX wieku wykazyway, ze jakis
skadnik produkowany przez szyszynk zatrzymywa wzrost raka, podczas gdy usunicie tego
gruczou przyspieszao wzrost nowotworw. Ale wtedy nie wiedziano, co to jest. Inna
zagadk stanowi fakt, ze kobiety niewidome zapaday na raka piersi dwa razy rzadziej niz
kobiety widzace. Czy decyduje o tym poziom melatoniny? (u ludzi niewidomych nie
nastpuje zahamowanie czynnosci szyszynki pod wpywem swiata). Obecnie
przeprowadzono badania potwierdzajace, ze melatonina opznia wzrost komrek
nowotworowych w hodowli in vitro i u myszy. W jednym badaniu uzyskano piciokrotne
opznienie wzrostu bardzo zosliwego nowotworu skry (czer-niaka), a takze opznienie jego
rozprzestrzeniania si.
Wspomnielismy poprzednio, ze melatonina zwalcza raka przez pobudzenie ukadu
odpornosciowego do niszczenia komrek nowotworowych, zanim dojdzie do ich podziau,
oraz przez wpyw na hormony powodujace przerzuty nowotworw. Trzeci sposb, w jaki
melatonina zwalcza nowotwory, to jej dziaanie antyoksyda-cyjne, ochraniajace komrki
przed szkodami oksydacyjnymi. Dwa miejsca najczstszego wystpowania melatoniny w
komrce to bona komrkowa i jadro komrkowe. Sa to dokadnie te same miejsca, gdzie
wolne rodniki wywoujanajczsciej zmiany prowadzace do rozwoju raka. Melatonina dziaa
jak pies wartowniczy na strazy kodu genetycznego komrki, gotowa do chronienia go przed
intruzami.
Interleukina-2, melatonina i rak
Jedna z najbardziej obiecujacych substancji suzacych leczeniu raka jest stosowana w
ostatniej dekadzie interleukina-2 (IL-2), wytwarzana przez ukad odpornosciowy do
wykrywania komrek nowotworowych i pobudzajaca ten ukad do dziaania
przeciwnowotworowego. Ogromna przeszkoda w jej zastosowaniu byy nadzwyczaj powazne
dziaania uboczne - we wczesnym okresie prb klinicznych powstaway cizkie powikania
chorobowe konczace si zgonem. To niepozadane dziaanie wydaje si agodzic melatonina
stosowana acznie z mniejszymi dawkami IL-2. Dr Steven Bock donosi o wynikach tego
badania:
Grupa naukowcw ze Szpitala San Gerardo w Monza, we Woszech, przeprowadzia
badania w celu sprawdzenia, czy melatonina moze zwikszyc skutecznosc IL-2 przeciwko
rznym rodzajom raka. Podawano mae dawki IL-2 (aby zmniejszyc powazne objawy
niepozadane) acznie z melatonina u 82 pacjentw, w wikszosci z przerzutami raka do
odlegych narzadw. Leczenie spowodowao zmniejszenie si guzw u 21 pacjentw. Objawy
niepozadane byy u wszystkich umiarkowane, mn doswiadczenie kliniczne przeprowadzone
przez t sama grup badaczy wykazao, ze melatonina poprawiaa skutecznosc IL-2.
Cakowita remisj uzyskano u 7% pacjentw otrzymujacych acznie melatonin i IL-2,
podczas gdy u pacjentw stosujacych jedynie IL-2 nie obserwowano ani jednego przypadku
cakowitej remisji. Czsciowa remisj stwierdzono u 20% pacjentw otrzymujacych
poaczone leki, w porwnaniu z 3% chorych otrzymujacych tylko IL-2. Po upywie roku
przezycie w pierwszej grupie wynosio 46% i tylko 15% w grupie otrzymujacej jedynie IL-2.
Pomysl o tym. Przezycie wzroso trzykrotnie i pojawia si szansa cakowitej remisji!
Jest to istotna rznica. A co najwazniejsze, dziaanie uboczne nie sprawiao juz pacjentom tak
wielkich cierpien. Jesli od tego zaczynamy, wyobraz sobie, jakie wyniki mozna bdzie
osiagnac, kiedy dowiemy si wicej o poaczonym dziaaniu tych lekw!
Melatonina i promieniowanie pola elektromagnetycznego
Przypuszczano rwniez, ze melatonina mogaby pomc w zmniejszeniu szkd
wywoanych przez wolne rodniki powstajace w wyniku promieniowania znanego jako
promieniowanie pola elektromagnetycznego (ang. electromagnetic field ra-diation - EMF).
Chociaz powatpiewano, czy taki rodzaj promieniowania w ogle istnieje, wikszosc
zastrzezen pochodzia z zakadw przemysowych produkujacych urzadzenia stanowiace
przedmiot kontrowersji. Kazdy silnik elektryczny wytwarza pole elektromagnetyczne,
podobnie jak linie wysokiego napicia, ekrany telewizorw i komputerw, monitory oraz
przewody elektryczne w twoim domu. Jednym z najwikszych zagrozen jest koc elektryczny.
Wytwarza on promieniowanie przekraczajace czterokrotnie dopuszczamy poziom, a ty jestes
nim owinity, pozostajac z nim w bliskiej odlegosci przez 6-8 godzin kazdej nocy.
Promieniowanie EMF wytworzone przez linie wysokiego napicia i transformatory
wiazano ze wzrostem zachorowan na biaaczk i rzne rodzaje nowotworw zosliwych u
ludzi zyjacych w jego obszarze. Nie sa to linie przewodzace energi w twoim sasiedztwie.
Wikszosc z nich to linie o niskim napiciu, ktre wytwarzaja promieniowanie o maym
zasigu. Powazny problem stwarzaja linie wysokiego napicia przenoszace energi midzy
duzymi aglomeracjami. W miar wzrostu naszej wiedzy o melatoninie okazao si, ze rodzaj
nowotworw wywoanych promieniowaniem EMF i rodzaj nowotworw zwiazanych z
niskim poziomem melatoniny jest bardzo podobny. Czy jest to mozliwe, zeby
promieniowanie EMF powodowao w organizmie obnizenie poziomu melatoniny?
Jest to rzeczywiscie cakiem prawdopodobne. Jestesmy przyzwyczajeni traktowac fale
radiowe, swiato i pole magnetyczne jako zupenie rzne rodzaje energii, ale w rzeczywistosci
jest to dokadnie ten sam rodzaj fal, tylko o rznej czstotliwosci. W podobny sposb dziaaja
kuchenki mikrofalowe. Fale, ktre one wytwarzaja, ogrzewaja przedmioty dokadnie w taki
sam sposb, jak swiato, promieniowanie cieplne czy promieniowanie pochodzace z wybuchu
nuklearnego. Poniewaz szyszynka przerywa swoja dziaalnosc, kiedy fale o czstotliwosci
widzialnego swiata dochodza do oczu, nie byoby nic dziwnego, gdyby taki sam skutek
nastpowa w wyniku dziaania fal o innej czstotliwosci, nawet jesli nasze oczy nie byyby w
stanie ich dostrzec. Kilka przeprowadzonych obecnie badan potwierdzio, ze u zwierzat i
ludzi poddanych dziaaniu EMF przez 24 godziny na dob ustaje prawie zupenie czynnosc
szyszynki. Kiedy usunie si zrdo promieniowania, poziom melatoniny powraca do normy w
ciagu kilku dni.
Ludzie twierdzacy, ze promieniowanie EMF jest zbyt sabe, zeby wywoac zmiany
powodujace raka, prawdopodobnie maja racj. Ale jesli promieniowanie EMF przerywa
czynnosc naszej szyszynki, czyni to rwniez z naszym ukadem odpornosciowym. A
osabienie ukadu odpornosciowego wywouje raka. Kiedy ukad ten ulega osabieniu, nie
potrafimy zwalczyc szkd wywoanych przez wolne rodniki, niezaleznie od tego, czy
znajdujemy si, czy tez nie, pod wpywem promieniowania.
Korzystne wasciwosci melatoniny
Powtrzmy to jeszcze raz. Melatonina dziaa regulujace na ukad odpornosciowy,
rozrodczy i wewntrznego wydzielania, a takze kieruje rytmem naszego snu. Znajduje si w
caym organizmie i dziaa w komrkach jako antyoksydant. Przez pobudzenie grasicy
kontroluje t czsc ukadu odpornosciowego, ktra decyduje, kiedy i jak atakowac wroga.
Gdy u ludzi w wieku srednim czynnosc szyszynki sabnie, pojawiaja si zaburzenia i choroby,
ktre tumaczymy starzeniem si, ale ktre w rzeczywistosci sa objawem osabienia ukadu
odpornosciowego, kierowanego wczesniej przez szyszynk. Po poaczeniu wszystkich puzzli
w ukadance okaze si, ze czynnosc szyszynki jest niezwykle wazna dla ukadu
odpornosciowego. Ale niektrzy ida o krok dalej. Przypuszczaja, ze szyszynka kieruje caym
systemem antyoksydantw, ktry w rzeczywistosci i tak podlega ukadowi odpornosciowemu.
Byc moze, ten kierowniczy gruczo wewntrznego wydzielania kieruje rwniez systemem
przeciwutleniaczy. Moze to wasnie jest powodem, dlaczego melatonina znajduje si we
wszystkich komrkach ciaa, a nie tylko w szyszynce. Jeszcze nie mamy dowodw na
potwierdzenie tej hipotezy, ale zasuguje ona na dalsze badania.
A teraz wazne pytanie. Czy to oznacza, ze mozemy zatrzymac proces starzenia si
przez stosowanie melatoniny? Prawdopodobnie nie. Wiele wskazuje na to, ze dugosc
naszego zycia jest ustalona przez wiele czynnikw genetycznych. Ale nie oznacza to, ze
musimy coraz bardziej chorowac w miar starzenia si. Melatonina moze zmniejszyc ryzyko
chorb zwiazanych z wiekiem i spowodowac, ze nasze starsze lata przyniosa nam wicej
radosci. Zamiast obserwowac, jak ciao kurczy si i niszczeje, mozemy pozostac zdrowi,
zachowac prawidowa mas misniowa, mozemy byc bardziej aktywni i miec aktywny,
sprawny umys. Uzupenianie melatoniny u ludzi rozpoczto dopiero kilka lat temu, dlatego
nie mielismy jeszcze czasu, zeby stwierdzic, jakie bdzie jej dziaanie u ludzi, ktrzy zaczli
ja stosowac w wieku 40 lat i kontynuowali do osiemdziesiatki. Ale czy chcesz czekac jeszcze
nastpne 35 lat, zanim zaczniesz ja przyjmowac?
Zalecenia i uwagi
Melatonina wydaje si cakiem bezpieczna w uzyciu, ale powinienies wiedziec o
pewnych ograniczeniach. Po pierwsze, wicej nie zawsze znaczy lepiej. Wystarczajaca bdzie
maa dawka; wszystko, czego ci potrzeba, to dawka 1-3 miligramw przyjmowana na kilka
godzin przed snem. Jesli jestes w wieku powyzej 65 lat, mozesz zwikszyc dawk do 5
miligramw, ale nalezy to zrobic stopniowo i jej nie przekraczac. Stosowanie wikszej dawki
nie oznacza lepszych wynikw, a poniewaz melatonina jest rozpuszczalna w tuszczach, moze
gromadzic si w komrkach tuszczowych. Oczywiscie musisz pomagac swojej szyszynce -
przestrzegaj regularnego rytmu dnia zgodnego z cyklem sonecznym, wstawaj po wschodzie
sonca i kadz si spac w kilka godzin po zapadniciu zmierzchu.
Nie powinienes przyjmowac melatoniny bez porozumienia si ze swoim lekarzem,
jesli:
1. Bierzesz jakis lek wpywajacy na takie same ukady, na jakie dziaa melatonina. Jesli
bierzesz leki, ktre pobudzaja ukad odpornosciowy, zwikszaja poziom serotoniny,
obnizaja cisnienie ttnicze krwi lub zwikszaja wydzielanie hormonw, moze to
doprowadzic do ich interakcji z melatonina. Nawet przy stosowaniu aspiryny, doustnych
srodkw antykoncepcyjnych, prozacu, valium lub lekw tarczycowych nie jest wskazane
przyjmowanie melatoniny. Porozum si najpierw z lekarzem.
2. Chorujesz na raka, masz zaburzenia hormonalne, depresj lub inne zaburzenia psychiczne,
alergi lub choroby z autoagresji, cierpisz na niepodnosc lub karmisz piersia dziecko.
Wszystkie te stany wpywaja na ukady regulowane przez szyszynk i stosowanie
melatoniny moze wywoac powikania.
3. Jestes dzieckiem lub osoba modociana. Nawet nie mysl o melatoninie, zanim przekroczysz
wiek 40 lat. Modzi ludzie maja bardzo sprawna szyszynk, ktra dostarcza im
odpowiedniej ilosci melatoniny. Jesli jeszcze nie masz 40 lat i sadzisz, ze rzeczywiscie
potrzebujesz melatoniny, prawdopodobnie wymagasz jedynie korekty rozkadu zajc,
zmiany aktywnosci i diety, zeby wspomc dziaanie szyszynki. Kup ksiazk na ten temat i
zastosuj si do proponowanych zalecen, ale nie zaczynaj od stosowania piguek, ktrych w
rzeczywistosci nie potrzebujesz.
Melatonina i seks
Ostatnia uwaga o melatoninie dotyczy seksu. Melatonina pobudza dziaanie
testosteronu, estrogenu i adrenaliny, co przeduza i usprawnia aktywnosc seksualna. Jesli po
tym jeszcze sienie zdecydowaes, jestes juz martwy.
5-HTP
5-HTP - silny antyoksyaant
Wedug Michaela Murraya 5-hydroksytryptofan (5-HTP) jest takze silnym anty-
oksydantem. Chociaz jego podstawowa funkcja jest budowanie czasteczki serotoniny -
przekaznika nerwowego regulujacego nastroje, aknienie i wzorzec snu, zwiazek ten moze
ponadto zapobiegac szkodom wywoywanym przez dziaanie wolnych rodnikw w
organizmie, co zmniejsza ryzyko tak powaznych schorzen, jak rak.
Kiedy po raz pierwszy przeczytaem ksiazk M. Murraya, byem zaintrygowany,
poniewaz mao wiedziaem na temat serotoniny, ktra jest waznym przekaznikiem
nerwowym, przenoszacym bodzce od jednej komrki mzgowej do drugiej. Jest to, jak
okresla Murray, gwny chemiczny kontroler" mzgu. Tym, czego do tej pory nie
rozumiaem, byo jego wazne wspdziaanie z caym ukadem odpornosciowym organizmu,
5-HTP bowiem zwiksza produkcj melatoniny i podwyzsza poziom endorfin, stanowiacych
naturalna obron organizmu przed stresem i umiarkowanym blem.
Wtedy odkryem, ze pewne substancje uzupeniajace zwikszaja produkcj 5-HTP,
ktry jest prekursorem serotoniny, a przez to wspomagaja jej syntez. Do tych substancji
nalezy zaliczyc przede wszystkim zesp witamin B, a takze witamin C, witamin E i beta-
karoten jako prekursor witaminy A. Jest oczywiste, ze dostarczenie organizmowi dostatecznej
ilosci wielu witamin jest sprawa wielkiej wagi. Sa one niezbdne do syntezy serotoniny z 5-
HTP, podobnie jak pierwiastki: magnez, mangan, potas, selen, miedz, cynk, chrom i wapn.
Murray uzasadnia koniecznosc przyjmowania dostatecznej ilosci antyoksydan-tw
faktem obnizenia poziomu serotoniny przy maej ich ilosci. I odwrotnie, duza ilosc
antyoksydantw pomaga utrzymac odpowiedni poziom serotoniny.
qczne dziaanie rznych antyoksydantw zapewnia wikszq ochron
Dr Murray stwierdza: Badania wykazuja, ze poaczenie rznych antyoksydantw
zapewnia wiksza ochron niz duza dawka tylko jednego. Mieszanki odzywek
antyoksydacyjnych dziaaja razem w sposb harmonijny w ramach zjawiska znanego jako
synergizm, w ktrym caosc jest wiksza niz suma skadnikw. Innymi sowami, jesli chodzi
o korzystne wasciwosci antyoksydantw, jeden dodac jeden rwna si trzy".
WITAMINY B I 5-HTP
Pierwsze objawy przedklinicznego niedoboru substancji od:ywczych maj czsto charakter
psychologiczny. W mojej opinii dla mzgu najwa:niejszy zesp witamin stanowi witaminy B.
Na przykad kwas foliowy i witamina B
12
to dwie substancje dziaajce przewa:nie wsplnie
jako zesp. Organizm potrzebuje odpowiedniej ich ilosci do przemiany 5-HTP w serotonin.
Du:e znaczenie dla produkcji neuroprzeka:nikw, cznie z serotonin, ma rwnie: witamina
B
6.

W skad wa:nego zespou witamin B wchodz: witamina B
1
(tiamina), witamina B
2
(ryboflawina), witamina B
3
(niacyna), witamina B
5
(kwas pantotenowy), witamina B
6
(pirydoksyna) i witamina B
12
(biotyna i kwas foliowy).
SKADNIKI MINERALNE
Poza witaminami nasz organizm potrzebuje rwniez sladowych ilosci pierwiastkw w
postaci skadnikw mineralnych. Moze juz syszaes o potrzebnych pierwiastkach,
dowiadujac si o braku zelaza we krwi", o przeciwkaszlowych kroplach z cynkiem i o tym,
ze wapn wzmacnia zby i kosci". Inne niezbdne dla nas pierwiastki, o ktrych moze jeszcze
nie syszaes, to mangan, miedz, jod, magnez, fosfor, chrom i molibden. Dwa pierwiastki
sladowe, ktre omwimy ze wzgldu na ich wasciwosci antyoksydacyjne, to selen i cynk.
A teraz powiesz: Zaczekaj chwil. Czy to nie sa metale? Czy masz na mysli zelazo,
jak w garnkach mojej babci? I miedz w rurach pod moim zlewem?". W zasadzie tak.
Pierwiastki w postaci mineraw to skay i metale, ale mwimy o dostarczeniu kilku
czasteczek tych mineraw, dostpnych dla kazdej komrki organizmu, a nie o kawaach
skay wapiennej czy tacach na owoce. I nie dostarczysz zelaza organizmowi przez poykanie
zelaznych opikw. Mozesz te pierwiastki przyswoic jedynie wwczas, kiedy zostana
zaczerpnite z ziemi przez rosnace w niej rosliny. One z kolei przeksztacaja pierwiastki w
postac organiczna, ktra moze juz wykorzystac twj organizm.
CHROM
(Patrz, podrozdzia Cukrzyca" s. 71).
Chrom i poziom insuliny
Chrom poprawia tolerancj glukozy i obniza poziom insuliny. Zwiksza rwniez skutecznosc
insuliny.
Zywnosc bogata w chrom
Do produktw zywnosciowych bogatych w chrom naleza: drozdze piwne, groszek w strakach,
ogrki, produkty z soi, cebula, czosnek i zielona zywnosc.
MIEDZ
Chociaz wysoki poziom miedzi w organizmie moze spowodowac stany chorobowe
zwiazane z dziaaniem oksydacyjnym, do utrzymania prawidowej obrony antyoksydacyjnej
konieczny jest optymalny poziom tego pierwiastka, a z kolei czsto wystpujacy niedobr
miedzi zwiksza stres oksydacyjny. Niedobr miedzi wiaze si z niedoborem miedziowej
dysmutazy ponadtlenkowej (ang. copper superoxide dismutase - Cu SOD) w systemie obrony
antyoksydacyjnej, ktra bierze udzia w przerwaniu ancucha zdarzen wywoanych przez
wolne rodniki.
Miedz i ukad sercowo-naczyniowy
Miedz ma rwniez wpyw na prawidowy stan ukadu sercowo-naczyniowego.
Niedobr miedzi wywouje uszkodzenie oksydacyjne serca i watroby. Istnieja dane
wskazujace na to, ze saby ukad obrony antyoksydacyjnej serca odpowiada za wysoki stopien
uszkodzenia oksydacyjnego serca w warunkach niedoboru miedzi.
Miedz ochrania komrki skry przed promieniowaniem nadfioletowym
W poaczeniu z selenem miedz chroni komrki skry przed promieniowaniem
nadfioletowym.
Miedz i niedokrwistosc
Niedokrwistosc wiaze si z niedoborami zarwno miedzi, jak selenu.
MANGAN
Mangan jest bardzo wa:nym pierwiastkiem i wesp z miedzi i selenem odgrywa
podstawow rol w antyoksydacyjnym systemie enzymatycznym dysmutazy ponadtlenkowej.
MAGNEZ
Jakie jest dziaanie magnezu
Magnez jest to pierwiastek bioracy udzia w wytwarzaniu krwinek biaych, ktre maja
ogromne znaczenie w zwalczaniu zakazen i innych chorb. aczy si on rwniez z krwinkami
czerwonymi. W poaczeniu z wapniem i fosforem zapewnia prawidowa, mocna budow
zbw i kosci. Pomaga w wykorzystaniu witamin B i E, tuszczw, wapnia i innych
pierwiastkw.
Jakie sq zrda pokarmowe magnezu
Figi
Jabka
Migday
Morszczyn
Nasiona soi
Ryz
Sezam
Warzywa zielonolisciaste surowe/gotowane
Zalecana dawka magnezu wynosi 750-1000 miligramw.
POTAS
Skutki niedoboru potasu w organizmie
Niedobr potasu wywouje okreslone objawy. Niski poziom potasu w organizmie
powoduje gorsze utlenienie tkanek. Czsto dochodzi do gromadzenia w organizmie wody, co
wskazuje na powikania ze strony nerek. Czstym objawem jest obrzk okolicy kostek,
swiadczacy o niedotlenieniu tkanek. Przy niskim poziomie potasu mzg rwniez zle
funkcjonuje. Szczeglnie wrazliwy na niedobr potasu jest mzdzek. Dochodzi do
utrudnienia czynnosci ruchowych i zaburzenia rwnowagi. Praca umysowa jest utrudniona.
Czstym objawem sa ble gowy. Przy braku potasu dochodzi do zaburzen ruchw
perystaltycznych jelit. Powoduje to nad-kwasot, z objawami zgagi. W rzeczywistosci z
niedoborem potasu wiaze si zakwaszenie caego organizmu. Inne jeszcze objawy niedoboru
potasu to suchosc i wykwity skry, pogorszenie pamici, zaparcie, depresja, osabienie
szybkosci odruchw, nerwowosc, czasami nie dajace si zaspokoic pragnienie, zmienna
czynnosc i niemiarowosc serca, podwyzszenie poziomu cholesterolu, bezsennosc, niskie
cisnienie krwi, szybkie mczenie si i osabienie misni".
Ponadto potas jest pierwiastkiem niezbdnym dla czynnosci nadnerczy - waznych
gruczow wydzielania wewntrznego, stanowiacych podstaw sytemu zwalczania stresu.
Zrda potasu
Potas wystpuje gwnie w produktach zielonych, warzywach i zbozach. Niestety,
ziania zbz spozywanych przez spoeczenstwa krajw rozwinitych gospodarczo pozbawione
sa przewaznie zewntrznej otoczki, a wikszosc potasu i innych waznych substancji zostaje
usunita razem z ta otoczka w trakcie mielenia, ktre pozostawia w ziarnach gwnie skrobi.
Oczywiscie mozliwe jest uzupenianie potasu.
Zrda pokarmowe potasu to nabia, ryby, owoce, warzywa straczkowe, miso, drb,
warzywa i pene ziarna. Szczeglnie duze ilosci potasu wystpuja w morelach, owocach
awokado, bananach, palonej melasie, drozdzach piwnych, daktylach, glonach morskich,
figach, suszonych owocach, czosnku, orzechach, ziemniakach, rodzynkach, dyni olbrzymiej,
grzybach drozdzopodobnych, otrbach pszennych".
Rosimy zawierajace potas to: kocimitka, chmiel, skrzyp, pokrzywa, liscie babki,
czerwona koniczyna, szawia i tarczyca (Scutellaria)".
SELEN
Co to jest Selen i gdzie si znajduje?
Selen jest metalem, o ktrym nie moges wiele syszec. Wystpuje na caym swiecie,
ale w bardzo maych ilosciach i najczsciej w poaczeniu z innymi meta-lami.Traktowany jest
jako mozliwe zrdo skazenia srodowiska, nie z powodu swojej toksycznosci, ale poniewaz w
poaczeniu z siarka tworzy toksyczne zwiazki. Nie dostrzega si go, ale znajduje si on w
rznych domowych urzadzeniach. Na przykad, czy posiadasz transformator, ktry zamienia
prad zmienny (z kontaktu w scianie) na prad stay (moze do adowania baterii w zabawkach
twoich dzieci albo w bezprzewodowym telefonie)? Wewnatrz tego maego pudeeczka
znajduje si obwd z selenem, ktry wykonuje t prac. Selen wykazuje wyjatkowa
wasciwosc zamiany jednego rodzaju energii w inny. Stosuje si go takze w pytach do
wykorzystania energii sonecznej, poniewaz moze zamienic swiato soneczne bezposrednio
w elektrycznosc. Z tego samego powodu stosuje si go w rznych rodzajach fotokomrek, jak
liczniki na swiato czy elektryczne kamery. Dosc interesujacy jest fakt, ze kiedy spojrzysz na
tablic pierwiastkw, zobaczysz, ze selen nalezy do grupy tlenowcw. Dopiero w roku 1990
selen zosta uznany za niezbdny pierwiastek sladowy przez amerykanski Urzad ds. Zywnosci
i Lekw (FDA).
Korzystne wasciwosci antyoksydacyjne selenu
Podstawowakorzyscia wynikajacaz wasciwosci antyoksydacyjnych selenu jest jego
udzia w produkcji enzymu peroksydazy glutationowej. Wszystko, co musisz wiedziec o
peroksydazie glutationowej, znajduje si w podrozdziale Enzymy" (s. 146), wiec nie bd
ponownie tego wyjasnia. Wazna cecha tego enzymu jest zatrzymywanie oksydacji tuszczw,
zwaszcza cholesterolu LDL. Oznacza to zmniejszenie procesu uniedrozniania ttnic, liczby
chorb serca i zgonw. Doskonale! Kolejne badania wykazay, ze chorobie serca towarzyszy
niedobr peroksydazy glutationowej, zwiazany z niedostateczna iloscia selenu, koniecznego
do jej produkcji. Dostarczenie selenu przywraca prawidowe przemiany. Wyniki
doswiadczenia przeprowadzonego przez dra Avirama w Centrum Medycznym Rambam w
Haifie, w Izraelu, opublikowane w styczniu 1998 roku, wykazyway, ze dawka uzupeniajaca
selenu wywoywaa zwikszenie aktywnosci glutationu o okoo 33%, co prowadzio do
zmniejszenia o 46% oksydacji LDL. Innymi sowy, selen zmniejsza o poow ilosc
cholesterolu przygotowanego do wytworzenia blaszek miazdzycowych. Przy dostatecznej
ilosci selenu funkcja glutationu przebiega prawidowo i nie ma juz warunkw do powstania
choroby sercowo-naczyniowej. Niestety, szkody wywoane przez dokonane juz zaburzenie
sercowo-naczyniowe nie moga ulec tak atwo likwidacji, wic nie spodziewaj si, ze problem
ten mozna bez trudu rozwiazac. Ale gdyby to bya jedyna przyczyna zastosowania dawek
uzupeniajacych selenu, i tak warta byaby kazdych pienidzy. Tylko przez to jedno selen
moze uratowac ci zycie.
Nie jest to jedyny pozytek z selenu. Wspdziaajac z witamina E, wzmacnia nasz
ukad odpornosciowy oraz czynnosc tarczycy i utrzymuje w zdrowiu serce, watrob i trzustk.
Dodanie cynku do tych dwch skadnikw powoduje zmniejszenie powikszonego gruczou
krokowego. Stwierdzono rwniez, ze u alkoholikw selen ochrania watrob przed
powstaniem marskosci. Poniewaz w nasieniu mskim stwierdza si duze stzenie selenu,
uwaza si, ze ma on wpyw na podnosc. Mozesz zastosowac za duza dawk tego pierwiastka,
ale objawy zatrucia selenem sa trudne do stwierdzenia, moga byc nimi kruchosc i amliwosc
wosw i paznokci, dolegliwosci ze strony watroby i nerek, wreszcie wystapienie ztaczki.
Prawidowe dawkowanie
Jesli wystapia powyzsze powikania, nalezy zmniejszyc dawk selenu. Dawki do 700
mikrogramw dziennie uznane sa za bezpieczne, nawet przy duzszym stosowaniu.
Normalnie dawki wynosza 200 mikrogramw dziennie i jesli nie bdziesz zjada codziennie
pietruszki z uprawy o powierzchni kilku akrw, nie otrzymasz w pozywieniu odpowiedniej
ilosci selenu.
Wasciwosci selenu w zwalczaniu raka
Jedna z niespodzianek, jaka sprawi selen, byy jego mozliwosci zwalczania raka. Dr
Larry Clark i jego koledzy z uniwersytetu w Arizonie zaplanowali doswiadczenie w celu
wykazania, czy stosowanie selenu moze pomc w zapobieganiu powstania raka skry. Dla
mieszkajacych w Arizonie jest to bardzo wazny problem. Badaniem objto 1000 osb z
przebytym juz rakiem skry, ktrym podawano codziennie 200 mikrogramw selenu przez 10
lat, aby zapobiec ponownemu wystapieniu raka. Badanie zakonczyo si cakowitym
niepowodzeniem. Czstosc wystpowania raka skry bya u tych osb identyczna, jak u osb
nie przyjmujacych selenu. Jednakze okazao si, ze u osb stosujacych selen nastapi spadek o
37% zachorowan na inne rodzaje groznych nowotworw zosliwych i zmniejszenie o 50%
liczby zgonw z powodu raka. W badaniu tym stwierdzono ponadto zmniejszenie o 46%
przypadkw raka puc, o 67% przypadkw raka przeyku, o 62% przypadkw raka jelita
grubego i ogromny spadek, o 72%, zachorowan na raka gruczou krokowego! Niezle jak na
niepowodzenie doswiadczenia, prawda?
Wyniki te potwierdzono w grudniu 1997 roku, kiedy Midzynarodowy Instytut
Epidemiologii opublikowa rezultaty dwunastoletniego oglnoswiatowego badania
klinicznego, ktrym objo 30 000 osb. Celem badania byo wykazanie skutecznosci
uzupeniania witamin i skadnikw mineralnych. Stwierdzono wyrazna zaleznosc midzy
stosowaniem selenu dziaajacego wsplnie z witamina E a istotnym zmniejszeniem
zachorowan na raka i zgonw zwiazanych z rakiem. W innej prbie klinicznej prowadzonej
przez amerykanski Narodowy Instytut Onkologii badano wpyw poaczonego dziaania
rznych antyoksydantw na czstosc zachorowan na raka w Linxian, w Chinach, w regionie
znanym z niedostatecznego przyjmowania przez zamieszkujaca go ludnosc substancji
odzywczych i wysokiej zapadalnosci na raka i udary mzgu. Jednej grupie osb podawano
witamin A i cynk, drugiej - witamin B complex, trzeciej -witamin C i molibden, czwartej -
beta-karoten, witamin E i selen. Po upywie 5 lat w czwartej grupie stwierdzono
zmniejszenie liczby zgonw o 9%, o 13% mniej przypadkw raka i znaczne zmniejszenie
liczby udarw mzgu. Te antyoksydanty rzeczywiscie dziaaja! Naprawd zapobiegaja
nowotworom zosliwym i udarom mzgu!
Selen i wirus HIV
Ale prawdopodobnie do najbardziej znaczacych naleza prowadzone obecnie badania
zaleznosci midzy selenem i wirusem HIV. Dr Ethan Will Taylor, patolog z uniwersytetu w
Georgii, by pionierem wikszosci tych badan. Ponizej cytujemy jego najwazniejsze uwagi na
temat selenu i AIDS.
Selen jest potrzebny do prawidowej czynnosci ukadu odpornosciowego, zwaszcza
komrek T - limfocytw scisle zwiazanych z przebiegiem zespou nabytego uposledzenia
odpornosci (AIDS).
Selen zwiksza dziaanie interleukiny-2 (IL-2) - naturalnego stymulatora ukadu
odpornosciowego, ktra budzi nadziej jako mozliwy lek przeciwko AIDS.
U pacjentw zakazonych wirusem HIV stwierdza si stay spadek poziomu selenu. Stanowi
to znaczacy prognostyk szansy przezycia, poniewaz spadek selenu
nastpuje rwnolegle z postpem choroby. Stwierdzono rwniez, ze we wczesnym okresie
choroby poziom selenu wykazuje zadziwiajaco mae wartosci.
W badaniach laboratoryjnych (w probwkach) stwierdzono zahamowanie wzrostu HIV w
obecnosci zwiazkw selenu.
Ogromna liczba faktw wykazuje znaczenie stresu oksydacyjnego w repli-kacji HIV, ktry
to proces moze byc zahamowany przez niektre antyoksy-danty. U pacjentw z
zakazeniem HIV dowody te wskazuja rwniez na istnienie szkd antyoksydacyjnych.
Fakty te skoniy Taylora do wysunicia hipotezy, ze moze obnizajacy si poziom
selenu nie jest skutkiem choroby, ale raczej jest scisle zwiazany z jej przyczyna. Wydaje si,
ze jeszcze inne wirusy wywouja chorob w przypadku niedoboru selenu, jak wirus zapalenia
watroby typu B. Byc moze HIV jest tez takim wirusem. Taylor mwi o mozliwosci dziaania
dwch mechanizmw. Jeden z nich to zwiazek midzy obnizonym poziomem selenu a
wikszym stresem oksydacyjnym w wyniku obnizenia poziomu peroksydazy glutationowej
(znw do tego wracamy). Stan ten mgby wyzwalac namnazanie si wirusa lub usuwac
czynnik hamujacy, stwierdzany w testach laboratoryjnych z selenem. Drugi mechanizm jest
bardziej skomplikowany.
Badajac materia genetyczny HIV, Taylor stwierdzi cos bardzo interesujacego. W
wirusie HIV znajduje si otwarty gen", oczekujacy na uzupeniajace poaczenie z innym
aminokwasem (pamitaj, ze geny to ancuchy aminokwasw), ktrym jest UGA - kod dla
selenocysteiny. Ta postac zwiazku aminokwasu z selenem nie wystpuje w duzej ilosci w
organizmie, ale ukad odpornosciowy korzysta z niego systematycznie i organizm wytwarza
go w miar potrzeby, dopki dysponuje wystarczajaca iloscia selenu. Na t selenoprotein
oczekuje nie tylko wirus; bierze ona rwniez udzia w procesie aktywowania peroksydazy
glutationowej. Upraszczajac t teori mozna powiedziec, ze wirus wnika do organizmu,
szukajac selenu. Jesli go znajdzie, doacza go do swego genu i jest usatysfakcjonowany. Nie
bdzie ulega replikacji! Pstryk - i selen wyacza replikacj wirusa. Ale jesli pozostanie choc
jeden wirus, ktry nie otrzyma swojego selenu, zaczyna si mnozyc i nastpuje progresja
choroby. To oczywiscie wyjasnia, dlaczego w poczatkach choroby poziom selenu jest tak
niski - selen zosta zuzyty na potrzeby wirusw! Wyjasnia to rwniez, dlaczego niektrzy
ludzie z zakazeniem HIV zyja wiele lat bez objaww choroby. Musza miec odpowiedni
poziom selenu, ktry hamuje rozwj wirusw. Teoria ta pomaga wyjasnic rwniez, dlaczego
AIDS jest bardziej aktywny w spoeczenstwach o zym stanie odzywienia (Haitanczycy,
mieszkancy Afryki, narkomani stosujacy dozylnie narkotyki) i dlaczego objawy niedoboru
selenu i choroby AIDS sa tak uderzajaco podobne.
Jak na razie jest to ciagle jeszcze teoria. Znalezienie wszystkich odpowiedzi moze
zajac troch czasu, a jeszcze wicej - przekonanie lekarzy, ze selen moze odgrywac
zasadnicza rol w rozwiazaniu problemu AIDS. W tym czasie dr Richard Passwater stwierdzi
w wywiadzie udzielonym w Instytucie Linusa Paulinga:
Wszystkie zyjace dugo osoby HIV-pozytywne stosoway selen i NAC, a takze duze
ilosci innych odzywczych substancji antyoksydacyjnych".
Gdzie wystpuje selen
Produkty zywnosciowe zawierajace selen to miso, ryby i rzne ziarna. Selen
wystpuje takze w drozdzach piwnych, brokuach, morszczynie, cebuli i melasie. Lista roslin
zawierajacych selen jest dosc duga i obejmuje lucern, pietruszk, czosnek, korzen zen-
szenia i owoce gogu.
SIARKA
Gdzie wystpuje siarka i jakie jest jej dziaanie
Produkty zywnosciowe zawierajace siark, jak czosnek, cebula, pory, szczypiorek i
szalotka, sa silnymi antyoksydantami. Stephen L. DeFelice, czowiek, ktry utworzy termin
neutraceuticals" (substancje neutralizujace), wierzy, ze czosnek dziki zawartosci duzej
ilosci siarki potrafi powstrzymac rozwj raka. W badaniu naukowym, wykonanym w
Memoria Sloan-Kettering Cancer Center w Nowym Jorku, poddano swieze komrki raka
gruczou krokowego czowieka dziaaniu S-allimerkaptocysteiny (SAMC), zwiazku siarki,
ktry powstaje w miar starzenia si czosnku. Stwierdzono, ze szybkosc rozwoju komrek
raka ulega zmniejszeniu 2-4 razy w porwnaniu z prba kontrolna. Najlepszym rodzajem
czosnku jest Kyolic - wyciag ze starego czosnku.
Wazne zwiqzki siarki zwalczajqce raka
Wazne zwiazki siarki, ktre pomagaj a organizmowi zwalczac raka, sa nastpujace:
Indole - czynniki blokujace raka.
Izotiocyjaninany - blokuja i hamuja dziaanie komrek nowotworowych.
Tiole - substancje odzywcze zawierajace siark.
Cysteina - aminokwas zawierajacy siark.
Glutation - aminokwas zawierajacy siark.
Zrda pokarmowe siarki
Produkty zywnosciowe zawierajace siark sa nastpujace:
Jaja.
Ziarna, kieki pszenicy, potrawa z mieszanych ziaren zbz, kiekw pszenicy, suszonych
owocw, orzechw i miodu, owsianka.
Warzywa - lucerna, szparagi, brokuy, brukselka, kapusta, kalafior, chrzan, zielone czsci
gorczycy.
Owoce - figi, dojrzaa papaja, ananas.
Orzechy i nasiona - migday, orzechy nanerczowe.
Warzywa straczkowe - cieciorka, soczewica.
Siarka zapobiega glikacji krwi
W organizmie siarka zapobiega glikacji (karmelizacji) krwi. Podobnie jak ty,
podgrzewajac cukier na ogniu, topisz" go do postaci karmelu, organizm spala spozywane
tuszcze i cukry za pomoca wasnego zrda ciepa, w efekcie tego krew staje si ciemniejsza i
bardziej gsta (jak syrop) i uszkadza biochemicznie komrki ciaa. A wic jedzenie
produktw zawierajacych siark tak czsto, jak to jest mozliwe, to bardzo wazna sprawa.
CYNK
Co trzeba wiedziec o cynku
Cynk? Prawdopodobnie zauwazyes, ze niektre preparaty multiwitaminowe i krople
przeciwkaszlowe sa reklamowane na etykiecie informacja, iz zawieraja takze cynk. U jednego
ze sprzedawcw widziaem nawet plakat z rysunkiem prysznica spryskujacego gardo lekiem
zawierajacym cynk, troch zastanawiajacy, jesli wezmie si pod uwag fakt, ze cynk to metal.
Co powinnismy wiedziec na ten temat, jesli mamy kupowac produkty zawierajace cynk?
Wiadomo juz duzo. Cynk wywiera wszechstronny wpyw na cae ciao. W naszej
dyskusji najwazniejszy jest fakt, ze jest on podstawa ponad 200 enzymw, w tym dysmutazy
ponadtlenkowej (SOD) i enzymw odpowiedzialnych za produkcj DNA i RNA. Ma rwniez
udzia w strukturze bony komrki i w poaczeniach utrzymujacych razem specyficzne geny
w czasteczce DNA. Poaczenia te nazywaja si palcami cynku". Przyznaj, ze brzmi to jak
nazwa komiksu z czarnymi charakterami, ale w rzeczywistosci sa to terminy dobrze znane w
genetyce.
Oprcz dziaania antyoksydacyjnego, cynk pobudza ukad odpornosciowy na
poziomie komrkowym i zwiksza liczb limfocytw T, ktre zwalczaja zakazenia. Jest
niezbdny do wzrostu wszystkich komrek i przyspiesza gojenie si ran. Cynk moze nawet
wyleczyc owrzodzenie zoadka. Dziki dziaaniu przeciwzapalnemu pomaga w leczeniu
tradzika i zapalenia staww. Stwierdziem takze, ze cynk jest skuteczny w leczeniu uszczycy.
Jest potrzebny do prawidowego dziaania zmysw smaku, zapachu i wzroku i odgrywa
ogromna rol w rozwoju i czynnosci mskich narzadw pciowych i gruczou krokowego.
Wspomaga rwniez dziaanie pewnych substancji stosowanych na porost wosw, chociaz
sam nie wykazuje takiej wasciwosci.
Poziom cynku zaczyna si obnizac w miar starzenia si, co skania nas do przyjcia
pogladu, ze jest on zwiazany z licznymi chorobami starszego wieku. Z jednej strony, spadek
poziomu cynku jest rwnolegy do obnizenia wydolnosci ukadu odpornosciowego
towarzyszacego starzeniu si. Juz to samo mogoby wytumaczyc, dlaczego pewne schorzenia
dotycza ludzi starszych, a oszczdzaja modych. Powstaja wwczas warunki do zmian
zwyrodnieniowych, gdyz uszkodzone tkanki nie moga liczyc na uzdrawiajace wasciwosci
cynku.
Cynk i przezibienia
Jesli chodzi o wpyw cynku na przezibienia, stwierdzono, ze skraca on czas choroby. Jesli
rozpoczniesz stosowanie pastylek z cynkiem do ssania co 2 godziny, gdy juz stwierdzisz
pierwsze objawy, choroba moze zakonczyc si po 4 dniach, zamiast trwac 8-9 dni.
W niektrych badaniach nie uzyskano takich wynikw, ale istnieja przynajmniej trzy, ktre je
potwierdziy. Poykanie cynku w pigukach nie ma takiego wpywu; skuteczne jest
bezposrednie dziaanie cynku na zakazone tkanki, przyjmowanego w postaci pastylek do
ssania. Uwaza si, ze cynk niszczy wirusy powodujace przezibienie, ale gojacy wpyw na
podraznione tkanki wiazany jest raczej z jego dziaaniem antyoksydacyjnym.
Cynk, rak i inne choroby
Wobec nowotworw zosliwych cynk wykazuje wiele interesujacych dziaan. U
pacjentw z rakiem przeyku, oskrzeli i gruczou krokowego stwierdzono niski poziom cynku.
Dodanie cynku do diety rznych gryzoni zapobiegao rozwojowi raka wywoywanego
stosowaniem chemicznych kancerogenw. W komrkach zmienionych nowotworowe ulega
obnizeniu poziom czasteczek SOD zwiazanych z miedzia lub cynkiem i innych enzymw
antyoksydacyjnych. Wydaje si, ze rak atakuje te komrki, ktre maja gorsza ochron.
Wszystkie te fakty swiadcza o wasciwosci cynku w zapobieganiu nowotworom zosliwym.
Ale wykazano rwniez, ze w organizmie pozbawionym cynku wzrost raka staje si
wolniejszy! Prawdopodobna przyczyna jest zapotrzebowanie na cynk, niezbdny do syntezy
DNA i wzrostu, wykazywane przez wszystkie komrki, w tym i komrki nowotworowe.
Odebranie cynku komrkom juz powstaego nowotworu zosliwego sprawia, ze ich wzrost
zatrzymuje si.
Zwyrodnienie plamki ztej to jeszcze inna choroba zwiazana zarwno z
uszkodzeniem oksydacyjnym, jak tez obnizeniem poziomu cynku, chociaz prawdziwa
przyczyna tej choroby nie jest znana. Uzupenianie cynku nie leczy zwyrodnienia plamki
ztej, ale w badaniach kontrolnych przeprowadzanych co 12 lub 24 miesiace udowodniono,
ze przyjmowanie go opznia znamiennie utrat wzroku. Wyleczenie mozna prawdopodobnie
osiagnac przez poaczone dziaanie wszystkich an-tyoksydantw wpywajacych korzystnie na
wzrok.
Wiele objaww zespou Downa mozna leczyc za pomoca cynku. Udowodniono, ze
cynk pobudza ukad odpornosciowy przez usprawnienie czynnosci tarczycy, funkcji krwinek
biaych i aktywnosci limfocytw.
Wykazano, ze cynk usprawnia czynnosci naprawcze DNA w limfocytach
uszkodzonych przez napromienianie. Zahamowanie wzrostu osoby z zespoem Downa moze
byc takze zwiazane z niedoborem cynku. W jednym z badan z 22 dzieci, otrzymujacych
dawki uzupeniajace cynku, 15 osiagno wyzszy percentyl na wykresie wzrostu. Dzieci z
zespoem Downa maja rwniez powikania zwiazane z niedojrzaoscia krwinek czerwonych,
ktre nie sa w stanie przenosic tlenu. Uzupenianie cynku wywouje smierc tych
uszkodzonych krwinek, dziki czemu organizm potrafi zastapic je komrkami prawidowymi.
Cynk ma wiele do zaoferowania chorym na cukrzyc. Odgrywa podstawowa rol w
produkcji insuliny, zarwno w pierwszym etapie, kiedy insulina gromadzona jest w
komrkach beta trzustki jako krysztay cynku, i pzniej, kiedy insulina wiaze si z
komrkami watroby i komrkami tuszczowymi. Nalezy takze pamitac, ze jedna z metod
wywoywania cukrzycy u szczurw j est pozbawienie ich cynku. Kiedy juz rozwinie si
choroba, cynk moze zagodzic niektre jej powikania. Potrafi on odwrcic tendencj do
zego gojenia si ran i zahamowac utrat wzroku zwiazana z cukrzyca. U wielu chorych na
cukrzyc zaleca si stosowanie diety bogatej w bonnik, co jest korzystne dla normalizacji
poziomu cukru we krwi, ale pogarsza wchanianie cynku. Kazdy wic pacjent stosujacy diet
z wysoka zawartoscia bonnika powinien stosowac jednoczesnie dawki uzupeniajace cynku.
W codziennym uzupenianiu najbardziej suszne jest stosowanie cynku w preparatach
wielowitaminowych, zawierajacych skadniki mineralne. Pomaga on we wchanianiu witamin
E i A. Wartosciowe preparaty z reguy zawieraja dostateczna ilosc cynku. Zalecana dzienna
dawka cynku wynosi 15 miligramw, ale dla dorosych polecabym 15-30 miligramw, dla
dzieci 10 miligramw. Nasiona, drozdze piwne, otrby i kieki pszenicy oraz owoce morza"
sa przewaznie lepszym zrdem cynku niz warzywa.
Dawki cynku i niedobr cynku
Mozliwe jest przyjcie za duzej ilosci cynku, ale oznaczaoby to 100 miligramw dziennie
przez duzszy okres. Przez krtszy czas organizm toleruje dawki nawet do 150 miligramw.
Jednym ze skutkw przedawkowania cynku jest zahamowanie wchaniania miedzi. Uszkadza
to produkcj miedziowo/cynkowej SOD i powoduje osabienie ukadu odpornosciowego. W
celu utrzymania rwnowagi powinna byc zachowana proporcja 10 jednostek cynku do l
jednostki miedzi. Inne objawy nadmiaru cynku to nudnosci, wymioty i rozstrj zoadka.
Dochodzi
PIERWIASTKI SLADOWE
Pierwiastek Gwne objawy niedoboru Zrda pokarmowe Zawartosc w
cakowitej masie
ciaa dorosego
czowieka (%)
Wapn Krzywica u dzieci, osteoporoza u
dorosych
Mleko, maso, ser, zielone lisciaste
warzywa, owoce cytrusowe
2,5
Chrom Cukrzyca - poczqtek choroby w
wieku dorosym
Drozdze piwne, czarny pieprz,
wqtroba, chleb penoziamisty, piwo
<0,01
Miedz Niedokrwistosc, zesp Menkesa Zielone warzywa, ryby, ostrygi,
wqtroba
<0,01
Fluor Prchnica zbw, mozliwosc
osteoporozy
Fluorowana woda pitna, owoce
morza, herbata
<0,01
Jod Wole, kretynizm u noworodkw Owoce morza, ryby morskie,
wodorosty morskie, sl jodowana, sl
<0,01
stoowa
Zelazo Niedokrwistosc Wqtroba, nerki, zielone lisciaste
warzywa, ztka jaj, suszone owoce,
ziemniaki, melasa
0,01
Magnez Nieregularna czynnosc serca,
osabienie misni, bezsennosc
Zielone lisciaste warzywa (surowe),
orzechy, pene ziarna zbz
0,07
Mangan Nie sq znane Rosliny strqczkowe, zboza, zielone
lisciaste warzywa, herbata
<0,01
Molibden Nie sq znane Rosliny strqczkowe, zboza, wqtroba,
nerki, niektre ciemnozielone
warzywa
<0,01
Fosfor Osabienie misni, ble kosci, utrata
aknienia
Miso, drb, ryby, jaja, suszona
fasola i groch, produkty mleczne
1,1
Potas Nieregularna czynnosc serca,
osabienie misni, zmczenie,
niewydolnosc nerek i puc
Swieze warzywa, miso, sok
pomaranczowy, banany, otrby
0,10
Selen Nie sq znane u ludzi Owoce morza, zboza, miso, ztka
jaj, czosnek
<0,01
Sd Zaburzenia rwnowagi kwasowo-
zasadowej pynw w organizmie
(bardzo rzadko)
Sl stoowa, inne rodzaje naturalnie
wystpujqcych soli
0,10
Cynk Utrudnione gojenie ran, utrata
aknienia, zaburzenia rozwoju
pciowego
Miso, pene ziarna zbz, rosliny
strqczkowe, ostrygi, mleko
<0,01
rwniez do zahamowania funkcji cholesterolu HDL (dobrego") i podniesienie poziomu
cholesterolu LDL (zego").
Niedobr cynku powoduje osabienie wzrostu, pogorszenie aknienia, ze gojenie si
ran, zaburzenia smaku, zapachu i wzroku i pojawienie si biaych plamek na paznokciach.
Moze rwniez wywoac letarg umysowy i zahamowanie czynnosci gruczow pciowych.
CYNK JEST PIERWIASTKIEM NIEZB]DNYM
Cynk jest pierwiastkiem niezbdnym i znajduje si w wikszosci tkanek organizmu. Wpywa na
cay ukad hormonalny i wszystkie gruczoy, a zwaszcza gruczo krokowy. Wspomaga
ochronn funkcj ukadu odpornosciowego. Dziaanie pobudzajce odpornosc polega na
wzmacnianiu dziaania limfocytw T - cytotoksycznych, wspomagajcych i supresorowych.
Limfocyty T identyfikuj antygeny i spiesz, :eby zaatakowac i zniszczyc komrki zaka:one
lub komrki nowotworowe.
Zrda pokarmowe cynku:
Ostrygi surowe, sredniej wielkosci (9-77 mg).
Gicz woowa, (9-77 mg).
Kraby (4-8 mg).
Kieki pszenicy, 1/4 kubka (4-8 mg).
Nasiona (pestki) dyni (3 mg).
Nasiona zb: przygotowane do jedzenia (3 mg).
SOJA
WYCIG Z SOI ZAWIERA IZOFLAWONY
Udowodniono, :e izoflawony wystpujce w kiekach soi maj korzystny wpyw na
zapobieganie i zwalczanie raka. Te naturalne substancje, zwaszcza izoflawony ge-nisteina i
prawdopodobnie daidzeina, maj wasciwosci antyoksydacyjne, ktre decyduj o
przeciwnowotworowym dziaaniu kiekw soi. l tak niektrzy badacze przypisywali genisteinie
rol w obni:aniu zachorowalnosci na raka piersi u kobiet w Azji, gdzie soja jest podstaw
po:ywienia.
Badania przeprowadzone na piciu liniach komrkowych pochodzcych z ludzkiego raka
piersi wykazay zahamowanie wzrostu komrek nowotworowych wszyst-
kich linii komrkowych pod wpywem genisteiny. Wyniki te zostay potwierdzone przez
podobne badania, w ktrych stwierdzono, :e genistenina hamuje znamiennie wzrost komrek
raka piersi przez wpyw na receptory estrogenowe w sposb uniemo:liwiajcy im dalszy
rozwj.
Co to jest soja i skqd pochodzi
Co to jest soja? Soja nazywa si rzne produkty zywnosciowe otrzymywane z nasion
soi. Roslina ta jest spokrewniona z koniczyna, grochem i lucerna. Nasiona soi przetwarza si
rznymi metodami, uzyskujac sos sojowy, napoje sojowe i sery sojowe. Soja nalezy do
niewielu roslinnych produktw zywnosciowych, ktre za-wierajaniezbdne aminokwasy i
charakteryzuja si ich prawidowa proporcja. Dziki temu soja jest szczeglnie wartosciowym
zrdem biaka. Jest ponadto wysoko ceniona ze wzgldu na niska zawartosc tuszczu i
wysoka bonnika, co czyni z niej doskonay skadnik zbilansowanej i zdrowej diety.
Hamowanie wzrostu komrek nowotworowych
Izoflawon o nazwie genisteina jest antyoksydacyjna gwiazda sojowa. Izofla-wony to
zwiazki wystpujace w soi, ktre decyduja o jej antyoksydacyjnych wasciwosciach. Wiele
badan potwierdzio skutecznosc dziaania izoflawonw, z ktrych jeden okazuje si
prawdziwa gwiazda. Jest to genisteina. Jej jedynym zrdem jest soja. Niezliczone badania i
liczne publikacje potwierdziy fakt hamowania przez genistein wzrostu komrek
nowotworowych.
Genisteina a rozwj raka
Szczeglne moje zainteresowanie obudzi cytat z Earla Mindella: Badania au-
topsyjne wykonane w Japonii u mzczyzn potwierdziy, ze rak gruczou krokowego jest tam
rwnie czsty, jak w Stanach Zjednoczonych, ale rozwj nowotworu wydaje si znacznie
wolniejszy. W rzeczywistosci jest on tak wolny, ze wielu mzczyzn umiera bez objaww
klinicznych choroby. Naukowcy sadza, ze to genisteina hamuje wzrost tych nowotworw".
Korzystne wasciwosci genisteiny
Jeden z naukowcw finskich z zespoem kolegw porwnywa poziomy izoflawonw
u mzczyzn w Japonii i Finlandii. U Japonczykw poziom izoflawonw by ponad 100 razy
wyzszy, a wsrd izoflawonw najwyzsze stzenie wykazywaa genisteina. Wniosek
naukowcw opublikowany w czasopismie Lancet" wskazywa, ze utrzymywanie w ciagu
zycia odpowiedniego stzenia izoflawonw we krwi moze byc przyczyna, dlaczego w Japonii
rak gruczou krokowego pozostaje w stanie utajonym".
Genisteina a rozwj komrek raka piersi
Badanie wykonane przez zesp uniwersytetu w Alabamie (1990) wykazao, ze w
doswiadczeniach z rakiem piersi przeprowadzonych na zwierztach geniste-ina zmniejszaa
liczb powstajacych guzw. Naukowcy z Alabamy stwierdzili, ze genisteina nie tylko blokuje
estrogen, ale takze rozwj komrek raka piersi.
Soja a poziom cholesterolu i choroby serca
Mindell kontynuuje: Wszystkie badania i ich wyniki wykazuja, ze genisteina,
wyjatkowa substancja wystpujaca w soi, nalezaca do izoflawonw, a takze inne skadniki
soi, to zwiazki bardzo interesujace dla dalszych badan nad zapobieganiem i leczeniem raka".
Wedug Mindella soja obniza poziom cholesterolu i wspomaga zapobieganie
chorobom serca.
Stwierdza on dalej, ze badania japonskie opublikowane w New York Acade-my of
Sciences" wykazay zmniejszenie oksydacji LDL u krlikw karmionych mlekiem sojowym.
Spadek poziomu cholesterolu po zastosowaniu diety zawierajqcej soj
Badania wykonane w Mediolanie we Woszech w grupie ochotnikw z wysokim
poziomem cholesterolu, u ktrych zastosowano niskotuszczowa diet, potwierdziy rwniez
zapobiegawcze wasciwosci soi. U osb stosujacych diet z dodatkiem soi stwierdzono
spadek cholesterolu juz po 2 tygodniach, podczas gdy u osb nie stosujacych soi utrzymywa
si wysoki poziom cholesterolu. Spadek poziomu cholesterolu u osb przyjmujacych soj
utrzymywa si nawet po dodaniu do ich pozywienia cholesterolu. Dziki tym wasciwosciom
w publicznej su:bie zdrowia we Woszech zapewniono bezpatny przydzia biaka sojowego
lekarzom, ktrzy stosuj ten srodek u pacjentw z wysokim poziomem cholesterolu
(podkreslenie autora).
Soja skuteczny bloker receptorw raka
Wracamy do soi i raka. Soja jest skutecznym blokerem receptorw raka dziki
zawartosci izoflawonw. Przypominaja one budowa hormon estrogen i zajmujamiej-sca
receptorw estrogenu, ale nie wywieraja takiego dziaania, jak estrogeny, ktre w nadmiarze i
nie zrwnowazone przez progesteron staja si kancerogenami. Te izoflawony sa tysiace razy
sabsze od estrogenw i dziaaja w rzeczywistosci jak zwiazki przeciwnowotworowe".
Dziaanie ich jest podobne do oddziaywania ta-moksifenu, najczsciej stosowanego leku w
raku piersi.
Badania wykonane w Anglii wykazay, ze izoflawony moga suzyc jako skuteczny lek
u kobiet przed menopauza z rakiem piersi i innymi postaciami estroge-nozaleznych postaci
raka.
Zmniejszenie o poow ryzyka zachorowania na raka
Badanie z roku 1991 opublikowane w czasopismie Lancet" wskazywao, ze ryzyko
raka piersi u osb rzadko spozywajacych produkty sojowe jest 2 razy wyzsze niz u osb
jedzacych soj czsto.
Podobne badanie porwnawcze dotyczace raka przeprowadzono w Stanach
Zjednoczonych. Naukowiec z Uniwersytetu Harvarda stwierdzi, ze u mieszkancw stanw
Dakota Poudniowa i Wyoming, ktrzy regularnie stosowali soj w pozywieniu, zagrozenie
rakiem jelita grubego byo mniejsze niz 50% w porwnaniu z ryzykiem osb nie stosujacych
soi.
Soja i menopauzq, cukrzyca, zacma i uszkodzenie nerek
Dr Mindell stwierdzi ponadto: Soja powoduje zmniejszenie objaww okresu
przekwitania. U osb z cukrzyca zmniejsza zapotrzebowanie na insulin. Zapobiega zacmie.
Jest doskonaym zrdem biaka dla pacjentw z uszkodzeniem nerek, gdyz atwiej ulega
przemianie i wydaleniu niz biaka pochodzace ze zrde zwierzcych".
Jak wqczyc soj do diety
Wedug Mindella: Mzczyzni w Japonii spozywaja dziennie 40-70 miligramw
genisteiny. W Stanach Zjednoczonych mzczyzni zjadajajej mniej niz l miligram".
Stwierdza on dalej: Istnieje wiele sposobw na waczenie soi do naszego pozywienia,
od sproszkowanego biaka soi do mleka sojowego, zup i kremw. Soja jest dostpna w
rznych postaciach, jak mleko sojowe, krem, sery, zupa, sos i maka sojowa. Produkty te
wytwarza si za pomoca rznych metod, jak fermentacja, wytwarzanie wyciagu, mielenie,
pieczenie, odparowywanie i wykorzystywanie modych pdw. Wydaje si, ze kremy i sery to
najlepsze do spozycia produkty z soi. Sos sojowy zawiera najmniejsza ilosc korzystnych
substancji i duza ilosc sodu".
Jakie korzysci daje spozywanie soi?
Oto, jak soja moze ci pomc. Zapobiega chorobie serca. Obniza poziom cholesterolu
LDL. Zmniejsza dolegliwosci okresu przekwitania, zapobiega zacmie, utrzymuje prawidowa
czynnosc nerek, zmniejsza zapotrzebowanie na insulin u chorych na cukrzyc i zapobiega
osteoporozie, poniewaz zmniejsza straty wapnia w porwnaniu z biakiem zwierzcym.
W badaniu przeprowadzonym przez zesp uniwersytetu w Teksasie u ochotnikw,
ktrzy zastapili produkty zwierzce biakiem pochodzacym z soi, wykazano zmniejszenie o
50% strat wapnia z moczem.
WITAMINY
Potrzebne substancje odzywcze
Po omwieniu stresu oksydacyjnego i chorb, ktre wywouje, porozmawiajmy teraz
o srodkach zaradczych. Jest to zadziwiajace, ale zjawiskom oksydacji mozna przeciwdziaac.
Organizm dysponuje mechanizmami koniecznymi nie tylko do neutralizowania wolnych
rodnikw (oksydantw), ale rwniez likwidowania wytworzonych przez nie szkd.
Rozwiazanie nalezy do samego organizmu, ktry ma wasciwe metody obrony, jesli tylko
otrzyma odpowiednie substancje odzywcze! Organizm potrzebuje szczeglnie substancji
nazwanych antyoksydantami ze wzgldu na ich wasciwosci zwalczania oksydantw i
procesw oksydacji. Powtrzmy -oksydanty (utleniacze) to wolne rodniki (nasi wrogowie)
antyoksydanty zas (prze-ciwutleniacze) to nasi sprzymierzency, ktrzy przywracaj a rwno
wag organizmu, a nam dobre samopoczucie fizyczne.
Wedug dr Elaine Conner i dra Matthew Grishama, do naturalnych antyoksy-dantw
naleza takie substancje jak albumina, kwas askorbinowy, bilirubina, karo-tenoidy, grupy
sulfhydrylowe, a-tokoferol, koenzym Co-Q-10 (ubichinon 10) i kwas moczowy. Jest ich
znacznie wicej, a wsrd nich wiele zwiazkw jeszcze nie zidentyfikowanych.
Antyoksydanty syntetyczne obejmuja: acetylocystein, estry glu-tationu, tlenki azotu,
penacillamin, probukol i tamoksifen. Innym rodzajem podziau antyoksydantw moze byc
podzia na antyoksydanty produkowane przez organizm i te, ktre nalezy mu dostarczyc z
pozywieniem lub w dawkach uzupeniajacych diet. Naprawd istnieje wiele substancji
rznego rodzaju, ktre w rzny sposb zwalczaja oksydacj, i dopiero poznajemy ich
dziaanie. Wydaje si, ze kazda z nich dziaa nieco odmiennie i dlatego nalezy omwic je
indywidualnie. Ale poza tym wskazuja one unikatowy i zadziwiajacy sposb wspdziaania,
ktry teraz powoli zaczynamy poznawac.
Zrda antyoksydantw
Mysl, ze musisz poznac 4 gwne zrda antyoksydantw (enzymy, rosliny, skadniki
mineralne i witaminy) i ich waznych podgrup (aminokwasy, bioflawono-idy i karotenoidy)
oraz pojedynczych antyoksydantw o rwnie waznym znaczeniu (Co-Q-10, DHEA, zielona
zywnosc, zielona herbata i soja). Mam nadziej, ze poznajac te podstawowe grupy i ich
gwnych przedstawicieli, zrozumiesz, jak dziaa w twoim organizmie system
antyoksydantw.
Oglnie o witaminach
Witaminy uwaza si za mikrosubstancje odzywcze, poniewaz potrzebne sa naszemu
organizmowi w stosunkowo niewielkich ilosciach, w porwnaniu z zapotrzebowaniem na
biaka, wglowodany i tuszcze. Biora one udzia w regulowaniu metabolizmu i uwalnianiu
energii ze spozytych tuszczw. Dziaaja rwniez jako koenzymy, czyli katalizatory,
uaktywniajace prac enzymw. Chociaz nie potrzebujesz duzej ilosci witamin, sa one
niezbdne dla zdrowia, poniewaz dziaaja na poziomie komrkowym, gdzie odbywa si
prawdziwa walka o zdrowie.
Witaminy dzieli si na rozpuszczalne w wodzie i rozpuszczalne w tuszczach.
Witaminy A, D, E i K naleza do rozpuszczalnych w tuszczach. Jako takie, moga byc
gromadzone w tuszczach przez jakis czas i osiagac toksyczny poziom, jesli przyjmowane sa
w zbyt duzych dawkach przez duzszy okres. Witaminy B i C przenoszone sa w organizmie w
roztworach wodnych i kazdy ich nadmiar jest codziennie wydalany. Oznacza to koniecznosc
codziennego ich uzupeniania. Do witamin majacych specjalne wasciwosci antyoksydacyjne
naleza witaminy A, B, C, E i P. Witamina P nazywamy odkryta niedawno grup
flawonoidw.
WITAMINA A
Jako jedna z witamin rozpuszczalnych w tuszczach, witamina A jest konieczna do
zachowania zdrowia wilgotnych, mikkich tkanek, takich jak bony sluzowe, skra, a takze
oczy i wosy. Przy niedoborze witaminy A wystpuja objawy suchosci w tych tkankach.
Moga takze wystapic objawy ich zakazenia, jak tradzik, zapalenie zatok i zapalenie drg
oddechowych, a dalszy niedobr moze prowadzic do zahamowania wzrostu, bezsennosci,
zmczenia i utraty masy ciaa. Witamina A jest rwniez wazna do prawidowego rozwoju
kosci i zbw. Wspomaga gromadzenie tuszczu i metabolizm biaek. Oczywiscie, gwne
znaczenie witaminy A wiaze si z jej wpywem na wzrok. To dlatego twoja matka
powtarzaa: Zjedz swoja porcj marchwi; jest dobra na oczy". Miaa racj. Witamina A
poprawia widzenie nocne, chroni wilgotne tkanki oka i usprawnia proces widzenia.
Gdzie wystpuje witamina A
Witamina A wystpuje w dwch postaciach: retinolu i karotenoidw. Retinol jest
takze znany jako prekursor witaminy A-jej poczatkowa postac, poniewaz w takiej postaci,
gotowej do penienia swojej roli, wystpuje u zwierzat. Retinol znajduje si gwnie w
pokarmach pochodzenia zwierzcego, jak tran dorszowy, watroba, ztka jaj i produkty
nabiaowe. Karotenoidy, zwaszcza beta-karoten, nazywane sa prowitamina, poniewaz ulegaja
w watrobie przemianie w witamin A. Karotenoidy wystpuja w roslinnych zrdach
pokarmowych, jak ciemnozielone warzywa lisciaste (szpinak, brokuy), ztopomaranczowe
warzywa (marchew, dynia, kantalupa, brzoskwinie) i warzywa czerwone (pomidory).
Najwiksza rznica midzy tymi dwiema postaciami witaminy A polega na tym, ze mozesz
spozywac duze ilosci beta-karotenu bez zadnych objaww niepozadanych (no, prawie;
czasami twoja skra moze ulec lekkiemu zazceniu), podczas gdy retinol jako witamina
rozpuszczalna w tuszczach moze dawac przy przedawkowaniu objawy toksyczne. Naturalny
beta-karoten jest zawsze najlepszy. Inne karoteny obejmuja alfa- i gamma-karoten, lutein i
likopen, ale beta-karoten jest najscislej zwiazany z witamina A.
Poniewaz karotenoidom poswicilismy juz duza czsc rozdziau, obecnie omwimy
retinol i wpyw, jaki witamina A wywiera na organizm.
Jaki wpyw wywiera witamina A na organizm
Witamina A jako antyoksydant peni wiele bardzo waznych funkcji, gwnie dziki
ochronie bon komrkowych i tkanki tuszczowej. Ogromnie wazny jest jej wpyw na
usuwanie szkodliwych zmian w bonach sluzowych, wywoanych przez dym papierosowy i
zanieczyszczenie powietrza. Dotyczy to kazdego. Nawet osoby niepalace sa stale narazone na
uszkodzenie ukadu oddechowego i tkanek oka przez substancje zanieczyszczajace powietrze.
W tych truciznach mnoza si wolne rodniki (nasi wrogowie), wywoujace szkody
oksydacyjne w naszych najbardziej wrazliwych tkankach, narazonych na ich dziaanie. Jako
silny antyoksydant, witamina A neutralizuje wolne rodniki (oksydanty), pomaga w usuwaniu
spowodowanych przez nie szkodliwych zmian, a w razie powstania zakazenia pobudza ukad
odpornosciowy, aby si temu przeciwstawic. Witamina A czyni wszystko, zeby utrzymac w
zdrowiu te zyciowo wazne tkanki.
Witamina A i osoby palqce
Dla osb palacych witamina A jest absolutna koniecznoscia! Tkanki jamy ustnej, zatok
nosowych, tchawicy i puc, ktre przypiekasz kazdym wypalanym papierosem, wymagaja
ogromnej pomocy, zeby poradzic sobie z przeciazeniami, na ktre je narazasz. To samo
dotyczy kazdej osoby, znajdujacej si w poblizu, ktra musi wdychac dym, ktry ulatnia si z
palonego przez ciebie papierosa.
Witamina A i ukad odpornosciowy
Wspomnielismy o pobudzaniu ukadu odpornosciowego. To jeszcze jedno dziaanie
witaminy A. Wspomaga ona walk z wirusowymi zakazeniami tkanek ukadu oddechowego
jak przezibienie i grypa. Jeden mechanizm tego dziaania polega na pobudzeniu ,receptorw
bakteryjnych" przeciwcia, ktre sprawniej wtedy atakujaciaa obce. Naukowcy stwierdzili, ze
nawet umiarkowana dawka uzupeniajaca karotenoidw stosowana w krtkim czasie
wywouje wyrazna rznic w reakcji monocytw (krwinki biae) na zakazenie. W
podrozdziale na temat beta-karotenu mwimy o tym wicej.
Inne badanie wykazao, ze dawka uzupeniajaca witaminy A zmienia rodzaj
odpowiedzi immunologicznej. W doswiadczeniu przeprowadzonym na kurczakach
zakazonych wirusem Newcastle obserwuje si normalnie reakcje odpornosci komrkowej,
polegajace na wytwarzaniu limfocytw wspomagajacych T. Po zastosowaniu u nich diety z
wysoka zawartoscia witaminy A obserwowano bardziej intensywna produkcj agresywnych
komrek T i wiksza ilosc przeciwcia na poziomie komrkowym i tkankowym. Innymi
sowami, ptaki zwalczay zakazenie mocniej i bardziej skutecznie.
Witamina A i promieniowanie
Inny problem, ktry dotyczy wszystkich, to promieniowanie. Ale i tu witamina A
moze pomc. W grupie szczurw, ktrych cae ciao napromieniano promieniami X, badano
uszkodzenia DNA powstae w szpiku kostnym i liczb krwinek biaych. U zwierzat
pozostajacych na diecie z wysoka zawartoscia witaminy A stwierdzono znamiennie mniej
mutacji DNA i wyzszy poziom leukocytw. Ilosc witaminy A zgromadzona w watrobie bya
u nich 4 razy wiksza niz u napromienianych zwierzat pozostajacych na diecie normalnej.
Wskazuje to, ze napromienianie zuzywa witamin A, poniewaz zwiksza zapotrzebowanie na
zwalczanie wolnych rodnikw, a wikszy zasb retinolu zmniejsza uszkodzenia DNA i
ukadu odpornosciowego wywoane przez napromienianie.
Witamina A i zapalenie jelita grubego
Uszkodzenie oksydacyjne bony sluzowej jelit jest podstawa progresji wrzo-
dziejacego zapalenia jelita grubego. Badanie przeprowadzone w roku 1997 w Vel-lore w
Indiach wykazao, ze u pacjentw z czynnym zapaleniem jelita grubego poziom waznych
antyoksydantw - witaminy A i cysteiny - by wyraznie nizszy w porwnaniu z poziomami
tych substancji u osb zdrowych. Poziom ten u osb chorych wyraznie si obniza w miar
zaostrzania si objaww choroby. Wykryto rwniez, ze poziom tych substancji powraca do
normy w ciagu 2 tygodni po wyleczeniu choroby. Chociaz nie badano specyficznego
dziaania leczniczego tych substancji, naukowcy sugeruja, ze ingerencja we wczesnym
okresie choroby pod postacia wyrwnania niedoborw witaminy A i cysteiny moze stanowic
metod zahamowania progresji choroby przez zminimalizowanie szkd oksydacyjnych.
Witamina A i rzne rodzaje nowotworw zosliwych
Witamina A moze takze zapobiegac powstawaniu rznych rodzajw nowotworw
zosliwych. Przez zwikszenie wrazliwosci ukadu odpornosciowego, retinol pobudza
czynniki monitorujace nadzr przeciwnowotworowy w taki sposb, zeby mozna byo
zwalczyc komrki nowotworowe. Witamina A ochrania DNA komrek, przez co zmniejsza
ilosc szkodliwych mutacji wywoywanych przez promieniowanie, ktre prowadzi do
powstania nowotworw.
NAJLEPSZE ZRDA POKARMOWE WITAMINY A
Bocwina szerokoogonkowa
Brokuy
Brzoskwinie
Buraki
Czosnek
Marchew
Mniszek lekarski (czsci zielone)
Morele
Papaja
Papryka
Dynia olbrzymia :ta
Dynia zwyczajna
Jarmu:
Kantalupa (odmiana melonu)
Lucerna
Pietruszka
Rukiew wodna
Rzepa (zielone czsci)
Szpinak
Dieta bogata w warzywa zawierajace witamina A dostarcza bonnika oraz zapewnia
ochron antyoksydacyjna zmniejszajaca ryzyko raka jelita grubego, jak wskazuja wyniki
badania przeprowadzonego przez zesp z uniwersytetu w Montrealu. Poudniowo-zachodnia
Grupa ds. Zapobiegania Nowotworom Zosliwym Skry nie stwierdzia korzystnego wpywu
dawek uzupeniajacych witaminy A u pacjentw, ktrzy przebyli czerniaka skry, ale
wykazano, ze dawki te moga zmniejszyc ryzyko wystapienia pierwszej zmiany
nowotworowej u osb z umiarkowanym zagrozeniem. Wystpowanie raka piersi jest
uzaleznione zarwno od spozywania owocw i warzyw zawierajacych witamin A, jak
rwniez od ilosci witaminy A i karotenoidw zgromadzonych w tkance tuszczowej piersi. W
Centrum Onkologicznym M. D. An-derson w Houston wykazano, ze retinol i substancje
pokrewne wspomagaja proces transkrypcji genw - to znaczy proces kopiowania genw -
przy powstawaniu nowej komrki. Dostateczna ilosc witaminy A zapewnia bardziej
precyzyjny przebieg tego procesu, co zapobiega powstawaniu komrek nowotworowych.
Badania zespou tego Centrum maja szczeglne znaczenie, poniewaz dotyczyy wtrnych
nowotworw u osb, ktre byy juz leczone z powodu raka okolicy gowy, szyi i puc.
Poniewaz tkanki tych miejsc ciaa ulegaja w duzym stopniu uszkodzeniu przez palenie
papierosw i zanieczyszczenie srodowiska, badania te sugeruja, ze nawet po wystapieniu
pierwotnego raka mozna zapobiec wtrnym nowotworom dziki dawkom uzupeniajacym
witaminy A.
Witamina A (retinol) i cukrzyca
Retinol ma dziwne zwiazki z cukrzyca, ktre jeszcze nie sa w peni wyjasnione.
Wiadomo, ze retinol jest konieczny do uwalniania insuliny. Wysepki komrek Langerhansa w
trzustce, zaopatrzone w peni w retinol, produkuja 2 razy wicej insuliny w porwnaniu z
komrkami pozbawionymi witaminy A (Pancreas", lipiec 1997). Ale u chorych na cukrzyc
istnieje jakas przeszkoda w przedostaniu si witaminy tam, gdzie jest potrzebna. Gdy
szczurom z wywoana sztucznie cukrzyca podaje si witamin A, jej poziom we krwi
pozostaje niski, natomiast wzrasta jej ilosc w watrobie. Problem z transferem witaminy A do
miejsca, gdzie jest potrzebna, jest prawdopodobnie przyczyna, dlaczego utrata wzroku jest tak
czstym powikaniem u osb chorujacych dugo na cukrzyc. Witamina A po prostu nie moze
przedostac si z watroby do siatkwki oka, co prowadzi do stopniowych zmian
zwyrodnieniowych w narzadzie wzroku. Wydaje si, ze przyczyna lezy w zmniejszonej
wydolnosci protein przenoszacych witamin, ale nie wiadomo, dlaczego tak si dzieje.
Zwyke uzupenianie nie jest tu wystarczajacym rozwiazaniem, poniewaz moze jedynie
doprowadzic do toksycznego nagromadzenia witaminy A w watrobie. Dalsze badania moga
przyniesc wyniki, ktre, byc moze, rozwiaza wszystkie problemy zwiazane z leczeniem
cukrzycy.
Witamina A, palenie papierosw, miazdzyca i choroba sercowo-naczyniowa
W badaniu przeprowadzonym we Francji zmieniono diet w grupie osb palacych i
niepalacych. Obie grupy otrzymyway przez 2 tygodnie pozywienie z duza iloscia owocw i
warzyw, zapewniajaca podaz 30 miligramw karotenoidw dziennie. Naukowcy stwierdzili,
ze ilosc karotenoidw krazacych we krwi wzrosa o 23% u osb palacych, o 11% zas - u osb
niepalacych. Badana w tym samym czasie opornosc cholesterolu LDL na oksydacj
(zasadniczy etap w tworzeniu blaszek miazdzycowych i stwardnieniu ttnic) wzrosa u
palacych o 14% i o 28% u niepalacych. Bya to niewielka i krtkotrwaa zmiana diety, a
mimo to miaa znaczny wpyw na zdrowie i zmniejszenie ryzyka miazdzycy. Inny sposb
zwalczania przez witamin A choroby sercowo-naczyniowej to wzmacnianie zdrowych
komrek srd-bonka naczyn krwionosnych. Zwalczajac oksydacj tej delikatnej warstwy
komrek, witamina A chroni rwniez znajdujace si pod nia komrki misni gadkich przed
zmianami, ktre sprawiaja, ze staja si one sztywne i nie reaguja prawidowo. Zachowanie
przez komrki misni gadkich ich kurczliwosci i mozliwosci przepompowywania krwi jest
bardzo wazne.
Zdrowy srdbonek nie pozwala takze na przyaczenie si do sciany ttnicy
zmienionego przez oksydacj LDL, na utworzenie blaszki miazdzycowej i dalsze blokowanie
swiata ttnicy. W badaniu przeprowadzonym we Woszech wykazano znamienne obnizenie
ryzyka zawau serca u kobiet pozostajacych na diecie bogatej w beta-karo-ten, ale w tym
samym badaniu nie potwierdzono zmniejszenia tego ryzyka przez podawanie witaminy A.
Tak wic witamina A utrzymuje w zdrowiu twoje ttnice, zatrzymuje oksydacj LDL i
zmniejsza ryzyko zawau serca. Czego wicej mgbys chciec?
Witamina A i zalecane dawki
Najwiksza skutecznosc witaminy A zapewnia odpowiedni poziom biaka (10-20%
wszystkich kalorii pochodzacych z biaka) i cynku (15 miligramw dziennie). Optymalna
ilosc witaminy A przyjmowanej w postaci retinolu wynosi 5000-25000 j.m. (j.m. -jednostka
midzynarodowa) dziennie dla dorosych. Poowa tej dawki wystarczy dla nastolatkw, a
dzieci potrzebuja tylko 2000-3000 j .m. dziennie. Ale nie zapominaj, ze liczne korzysci daje
spozywanie owocw i warzyw zawierajacych prowitamin A, czyli karotenoidy, wic zacznij
od tego, a dopiero pzniej pomysl o dawkach uzupeniajacych diet. Skutecznosc witaminy A
zmniejsza si przy braku witaminy D w organizmie.


ZESP WITAMIN B
Kwas foliowy i kwas pantotenowy
Istnieje grupa pokrewnych zwiazkw chemicznych, aczonych razem w zesp
witamin B. Moga byc stosowane indywidualnie, ale zazwyczaj wchodza w skad preparatw
okreslanych jako witamina B complex, ktra zawiera wikszosc, a czasem wszystkie, czyli 11
substancji chemicznych nazywanych witaminami B. Dziaaja one gwnie jako stabilizatory
bon komrkowych i naturalne srodki uspokajajace. Witaminy B nie sa traktowane jako
antyoksydanty, ale obecnie kilka nowych badan wskazuje na istotne dziaanie
antyoksydacyjne przynajmniej dwch witamin B: kwasu foliowego i kwasu pantotenowego.
Czsc wynikw najnowszych badan pochodzi z Instytutu Biologii Doswiadczalnej im.
F. Nenckiego w Warszawie, z konca roku 1995 i z roku 1996. Badania przeprowadzone na
komrkach guza Ehrlicha, wywoujacego puchlin brzuszna u zwierzat laboratoryjnych,
ujawniy kilka niespodzianek dotyczacych kwasu pantotenowego. Pierwszy wniosek
wypywajacy z badan wskazywa, ze kwas pantotenowy chroni komrki przed peroksydacja
lipidw. Nastpnie wykazano, ze w podobny sposb chronione sa mitochondria, nawet jesli
prbki napromienione uprzednio promieniami nadfioletowymi. Chociaz nie obserwowano,
zeby kwas pantotenowy sam usuwa wolne rodniki, w sposb oczywisty by on przyczyna
podwyzszonego poziomu glutationu (biaka odpowiedzialnego za procesy naprawczew bonie
komrek po uszkodzeniu ich przez nadtlenek wodoru) i koenzymu A, ktry omawialismy
jako czynnik usuwajacy szkody powstae w komrkach tuszczowych. W ten sposb, dziki
wasciwosciom antyoksydacyjnym, dawki uzupeniajace kwasu pantotenowego staja si
metoda zwalczania nowotworw zosliwych. Kwas foliowy jest znany gwnie jako wazna
witamina prenatalna, poniewaz zmniejsza liczb wad wrodzonych. Obecnie znajduje si w
centrum uwagi jako anty-oksydant, a przede wszystkim jako substancja zwalczajaca raka.
Stosowano go w poaczeniu z innymi cytostatykami w rakach przewodu pokarmowego: jamy
ustnej, zoadka i jelita grubego. W badaniu, ktrego wyniki opublikowano w styczniu 1998
roku, zastosowano chemioterapi, w ktrej kwas foliowy wprowadzano do ttnicy
watrobowej. Leczenie prowadzono przez 24 godziny, raz w tygodniu, przez 12 tygodni.
Objto nim pacjentw z zaawansowanym rakiem jelita grubego i nieoperacyjny-mi
przerzutami do watroby. Wyniki byy imponujace. Prawie poowa pacjentw uzyskaa
czsciowa remisj procesu lub stabilizacj choroby. Poowa nie najlepszych wynikw moze
nie wydawac ci si zbyt wspaniaym osiagniciem, ale przy takim zaawansowaniu raka, na
obecnym etapie medycyny to cakiem dobre wyniki. W innym badaniu wykonanym kilka
miesicy wczesniej, w odniesieniu do zlokalizowanej postaci raka jelita grubego, uzyskano
prawie takie same wyniki. W trzecim badaniu, z wrzesnia 1997 roku, wykazano, ze metoda ta
bya jeszcze bardziej skuteczna w przypadkach, w ktrych mozna byo wyciac czsc watroby
z guzem. W badaniu tym uzyskano opznienie wystapienia odnowy raka o 17 miesicy (co
jest przecitna) do 63 miesicy. Oznacza to dodatkowe 3-5 lat zycia dla tych ludzi, ktrzy
przed tym byli bez szans. Bardzo wazne w tego typu chemioterapii jest umiarkowane
nasilenie objaww niepozadanych, poniewaz tylko jedna trzecia pacjentw cierpi z powodu
nudnosci i wymiotw, a pacjenci moga byc leczeni ambulatoryjnie.
W jaki sposb kwas foliowy dziala w leczeniu raka jelita grubego
Dziaanie kwasu foliowego w leczeniu raka jelita grubego polega na usuwaniu szkd
dotyczacych DNA i RNA, wywoanych przez oksydacj. Dziaa on jako koenzym
zapewniajacy prawidowa replikacj materiau genetycznego w kazdej komrce i eliminuje
mutacje prowadzace do powstania komrek nowotworowych. Wniosek Gerarda Bleiberga
(Rev. Med. Bruxelles", wrzesien 1997) wskazuje, jak wazne jest to odkrycie: U pacjentw z
rozsiewem choroby nowotworowej leczenie oparte na 5FU/FA (5-fluorouracyl/kwas foliowy)
pozwala podwoic czas przezycia w porwnaniu do najlepszego leczenia wspomagajacego.
Ponadto uzyskuje si istotna popraw jakosci zycia".
Kwas foliowy i rak jajnika
Zesp woskich naukowcw wykaza, ze nosnik zredukowanego folanu (soli kwasu
foliowego) jest czynnikiem hamujacym progresj raka jajnika. Nalezy pamitac, ze jest to
zredukowany kwas foliowy, tzn. kwas foliowy, ktry zneutralizowa wolny rodnik i sam
wymaga naprawy. Kiedy enzym przenoszacy do naprawy tych uszkodzonych wojownikw"
ulega zahamowaniu, nastpuje spadek o 70% ilosci kwasu foliowego w komrce. Oznacza to,
ze do zwalczenia procesu nowotworowego konieczna jest duza ilosc kwasu foliowego
dziaajacego na utlenione czasteczki.
Kwas roliowy i rak trzustki
Rak trzustki nalezy do nowotworw zosliwych o najgorszym rokowaniu, ktry
szybko szerzy si na sasiednie narzady. W celu znalezienia jakiejs pomocy dla pacjentw z
tym nowotworem lekarze z uniwersytetu w Ulm w Niemczech zastosowali chemioterapi
wielolekowa w 2 grupach chorych z rakiem trzustki: po resekcji i nie operowanych.
Podstawowym skadnikiem leczenia by kwas foliowy. Stwierdzono, ze ten rodzaj leczenia
by zadziwiajaco mao toksyczny (objawy niepozadane dotyczyy mniej, niz 6% leczonych
osb) i pozwoli na wyduzenie czasu przezycia z 3-5 miesicy do 4-12 miesicy, a w
niektrych przypadkach nawet do 21 miesicy! Nie jest to oczywiscie cakowite wyleczenie,
ale daje cenny czas tym pacjentom i ich rodzinom. I jest to krok we wasciwym kierunku.
Dalsze badania pozwola moze na odkrycie odpowiednich antyoksydantw, zdolnych do
cakowitego zwalczenia procesu nowotworowego.
Kwas foliowy i wysoki poziom cholesterolu oraz nomocysteiny
Ale kwas foliowy wpywa korzystnie na leczenie nie tylko nowotworw zosliwych.
Jego dziaanie obejmuje rwniez napraw szkd oksydacyjnych w komrkach srdbonka
wyscielajacych naczynia krwionosne. U pacjentw z wysokim poziomem cholesterolu
zastosowanie pochodnej kwasu foliowego (5-metylotetrahydrofolan) usuwa skurcz naczyn
krwionosnych i przywraca aktywnosc tlenku azotu, ktry zatrzymuje oksydacj cholesterolu
LDL. W innym badaniu stwierdzono, ze dawka uzupeniajaca witamin B (kwas foliowy,
witamina B,
2
i witamina B
6
) stosowana przez 6 miesicy zmniejszya poziom homocysteiny z
12,8 do 3,5 m umol/1. W innym badaniu poszukiwanie przyczyny choroby sercowo-
naczyniowej u pacjentw chorych na cukrzyc wykazao, ze wysoki poziom homocysteiny
by spowodowany czsciowo brakiem dostpnego kwasu foliowego. Wniosek -
niedostateczna ilosc kwasu foliowego zwiksza ryzyko choroby sercowo-naczyniowej i
zawau serca, ale branie jego dawki uzupeniajacej moze cofnac niektre podstawowe objawy
choroby.
Kwas foliowy i zapalenie staww
Wykazano, ze kwas foliowy jest jedna z podstawowych substancji odzywczych, na
ktrych niedobr cierpia chorzy z reumatoidalnym zapaleniem staww. A inne substancje z
tej listy? Sa to podstawowe antyoksydanty: witamina E, wapn, cynk i selen. Jest oczywiste, ze
to wasciwosci antyoksydacyjne kwasu foliowego decyduja o jego braku u 54% osb, u
ktrych powstaje zapalenie staww. Rwniez u pacjentw leczonych metotreksatem
wystpuje znamiennie nizszy poziom kwasu foliowego w porwnaniu z innymi rodzajami
terapii. Chorzy powinni o tym wiedziec i odpowiednio dostosowac swoja diet.
Chociaz dokadny mechanizm aktywnosgi antyoksydacyjnej kwasu foliowego nie
zosta jeszcze dokadnie wyjasniony, skutecznosc tego leku w kazdym omwionym rodzaju
leczenia wykazuje scisa korelacj ze sposobem dziaania innych antyoksydantw w tych
samych schorzeniach.
B complex i zalecane dawki
W warunkach normalnych zaleca si stosowanie 100 mg witaminy B complex 1-3
razy dziennie, w czasie posikw. Jesli tabletki przyjmuje si na czczo, moga wystapic
dolegliwosci zoadka i nudnosci. Jako witaminy rozpuszczalne w wodzie witaminy grupy B
nie ulegaja gromadzeniu w organizmie i kazdy ich nadmiar jest atwo wydalany. Przy
stosowaniu B complex mocz ulega lekkiemu zabarwieniu na kolor jasnozty i ma ostry
zapach. Jest to dowd na to, ze organizm rzeczywiscie przyswoi ryboflawonoidy, znajdujace
si w witaminie, i wszystko jest w porzadku. Jesli przy stosowaniu witaminy B complex
objawy te nie wystapia, dowodzi to, ze organizm nie otrzyma tych substancji i powinienes
zmienic preparat na inny, lepiej przyswajalny. Kobiety stosujace doustne srodki
antykoncepcyjne i osoby pod wpywem stresu zuzywaja wicej witamin B i powinny
dostosowac odpowiednio do tego wielkosc dawki uzupeniajacej tych witamin.
Brukselka
Dro:d:e piwne
Fasola
Fasola zielona
Groszek zielony (strczkowy)
Kieki pszenicy
Lucerna
Mka gryczana
Nasiona
Orzechy
Owies
Pene ziarna zb:
Produkty z soi
Ry: brzowy
Soczewica
Szparagi
Ztko jaj
Zalecana dawka 100-300 miligramw dziennie. Najlepiej przyjmowac w czasie posikw.
WITAMINA C
Odkrycie witaminy C
Lekarz marynarki angielskiej, dr Lind, otrzyma zadanie rozwiazania problemu
szkorbutu w szeregach floty Jej Krlewskiej Mosci. Stwierdzi on, ze podawanie marynarzom
w pozywieniu owocw cytrusowych, pomaranczy i cytryn, leczyo szkorbut i zapobiegao
jego wystapieniu u osb jeszcze zdrowych. Dziao si to w roku 1747. Picdziesiat trzy lata
pzniej, w roku 1800, Brytyjska Flota Krlewska potraktowaa powaznie rady Linda i
wprowadzia sok cytrynowy do diety marynarzy pokadowych. Czstosc szkorbutu spada z
1457 przypadkw w roku 1780 do zaledwie 2 w roku 1806. Ale dopiero w roku 1928 laureat
Nagrody Nobla, Albert Szent-Gyorgi, wyizolowa zwiazek chemiczny odpowiedzialny za te
wspaniae wyniki, znany pzniej jako witamina C, czyli kwas askorbinowy. Nastpnie, we
wczesnych latach 60. XX wieku, dr Jonas Salk, sawny juz dziki odkryciu szczepionki polio,
sta si zwolennikiem stosowania witaminy C w zwalczaniu przezibienia. Dla zwykego
czowieka stanowio to podniesienie rangi tej witaminy do roli leku, chociaz juz od 200 lat
badania naukowe potwierdzay jej skutecznosc.
Obecnie nie trzeba juz przekonywac ludzi o znaczeniu witaminy C, ale nalezy jeszcze
wyjasnic wszystkie mechanizmy jej dziaania. Wydaje si, ze znajduje si ona wszdzie i
bierze udzia we wszystkim. Jest niezbdna do produkcji kolagenu, przez co wywiera wpyw
na proces rozwoju i naprawy tkanek, acznie z gojeniem i utrzymaniem w zdrowiu dziase.
Wpywa rwniez na dobry stan zbw i kosci. Witamina C pobudza ukad odpornosciowy i
wspomaga produkcj niektrych hormonw.
Jak zapewnic dostarczenie witaminy C do organizmu
Sam organizm zupenie nie potrafi wytwarzac witaminy C, trzeba ja dostarczyc w
pozywieniu lub w dawkach uzupeniajacych diet. Poniewaz jest ona rozpuszczalna w
wodzie, nie istnieje ryzyko przedawkowania, a wysokie dawki przyjmowane doustnie ulegaja
zazwyczaj wydaleniu z moczem. Umiarkowane dawki przyjmowane kilka razy w ciagu dnia
daja lepsze wyniki, ale jesli rzeczywiscie potrzebujesz duzych dawek witaminy C, najlepiej
jest stosowac ja dozylnie, pod kontrola lekarza. Najlepsza jest postac zestryfikowana
witaminy C (ester-C), utworzona przez poaczenie kwasu askorbinowego z pierwiastkiem
wchodzacym normalnie w skad pozywienia, jak wapn, potas lub cynk. W tej postaci
witamina C nie ma odczynu kwasnego i jest lepiej przyswajana przez organizm. A przy okazji
-witamina C do zucia jest zbyt twarda dla zbw i nie powinienes jej uzywac.
Witamina C i skutki zanieczyszczenia wody i powietrza
Jako antyoksydant, witamina C powinna byc traktowana jako podstawowy skadnik
uzupeniajacy diety antyoksydacyjnej. Jedna z najwikszych korzysci uzyskanych przez
stosowanie witaminy C jest zwalczanie przez nia skutkw skazenia srodowiska. Kiedy
wchaniamy szkodliwe substancje ze skazonym powietrzem, ktrym oddychamy, i wypijamy
skazona wod, powoduja one w naszym organizmie powstawanie wolnych rodnikw.
Witamina C dokonuje cudw w neutralizacji tych rodnikw.
Osoby palace, ktre zanieczyszczaj a powietrze na wasne zyczenie, sa szczeglnie
podatne na zubozenie organizmu w witamin C, poniewaz ich rezerwy tej witaminy sa
niszczone przez kazdy wypalany papieros. Osabia to ukad odpornosciowy osoby palacej i
zmniejsza jej wydolnosc antyoksydacyjna, co stwarza mozliwosci zachorowania na raka,
chorob sercowo-naczyniowa i inne schorzenia.
Witamina C i choroba sercowo-naczyniowq
Witamina C pomaga rwniez zwalczac chorob sercowo-naczyniowa. Chroniac
srdbonek ttnic przed uszkodzeniem oksydacyjnym, poprawia przepyw krwi nawet u
pacjentw z nadcisnieniem ttniczym. W badaniu opublikowanym w czasopismie
Circulation" (listopad 1997) wykazano, ze witamina C zmniejsza w ttnicach liczb wolnych
rodnikw, a przez to liczb utlenionych przez nie czasteczek LDL. Przez samo zmniejszenie
liczby znajdujacych si we krwi wolnych rodnikw, witamina C wywiera posredni wpyw na
zahamowanie peroksydacji lipidw, prowadzacej do miazdzycy.
Witamina C i cukrzyca
U chorych na cukrzyc wystpuja kopoty z witamina C, poniewaz insulina suzy w
organizmie jako jej przenosnik. U tych chorych stwierdza si niskie poziomy witaminy C z tej
prostej przyczyny, ze brakuje insuliny do jej przenoszenia. Oznacza to rwniez, ze ci chorzy,
a przynajmniej ci nie stosujacy w leczeniu insuliny, nie maja dostatecznej aktywnosci
antyoksydacyjnej. Dr S. R. Maxwell i inni wykazali, ze ten brak aktywnosci antyoksydacyjnej
jest przyczyna kopotw z opanowaniem cukrzycy. Tak wic antyoksydanty nie kraza w
organizmie, kiedy poziom insuliny jest niski, z kolei zas poziom insuliny zaamuje si,
poniewaz brakuje antyoksydantw. Tworzy to bdne koo, ktre przyspiesza progresj
cukrzycy. Pamitajac o tym i uzupeniajac braki witaminy C, mozemy zwolnic progresj
choroby. W podobny sposb napad ostrej hipoglikemii (niski poziom cukru) wywouje
powstanie duzej ilosci wolnych rodnikw, ktre zuzywaja dostpne antyoksydanty i prowadza
do stresu oksydacyjnego.
Hustawka nastrojw, od wspaniaego humoru do przygnbienia, powoduje rwniez
nadmierna aktywnosc wolnych rodnikw. Dlatego uzupenianie antyoksydantw jest
koniecznoscia, jesli w tej chorobie pozwalasz sobie stale na spozywanie cukru lub innych
sodyczy.
Witamina C i rak puc oraz rak gruczou krokowego
Z witamina C aczy si takze rzne rodzaje raka. Badanie obejmujace ponad 10 000
mzczyzn i kobiet obserwowanych i kontrolowanych przez okres do 19 lat wykazao, ze
stosowanie witaminy C odegrao decydujaca rol w zapobieganiu rozwojowi raka puca, przy
czym ryzyko tej choroby byo wyzsze o 66% u osb, ktre przyjmoway mniej witaminy C.
Jedno z ostatnich badan dotyczace raka gruczou krokowego sugeruje, ze kwas askorbinowy
hamuje podzia i rozwj komrek nowotworowych. Oznacza to, ze witamina C moze byc
stosowana w zapobieganiu i leczeniu raka.
Witamina C i zacma oraz zmtnienia soczewki
Naukowcy zdawali sobie spraw, ze witamina C pomaga w zmniejszeniu zmian
chorobowych w zacmie, ale nowe dowody potwierdziy to z caa pewnoscia. Wyniki
zamieszczone w American Journal of Clinical Nutrition" wskazuja, ze u kobiet w wieku 56-
71 lat, ktre stosoway uzupenianie witaminy C przez 10 lat lub duzej, zmtnienie soczewek
zmniejszyo si o 77%. Jesli chodzi o niewielkie zmtnienie soczewek, to liczba przypadkw
zmniejszya si o 83%. W badaniu tym decydujace znaczenie miao dugotrwae stosowanie
uzupeniania, ktre zapewniao staa ochron i pozwolio cofnac skutki starzenia si.
Jak dziaa witamina C
Wspomniano juz wczesniej, ze jednym z gwnych celw ataku oksydacyjnego sa
mitochondria, czyli pradnice komrki wytwarzajace energi. Mitochondria maja
wypracowany system obrony przeciw oksydacji, ale gwnym czynnikiem zapewniajacym ich
zdrowie jest ochrona ich przed atakiem. Jest to zadanie witaminy C. Przemieszczajac si
swobodnie w pynie komrkowym, witamina C moze neutralizowac wolne rodniki, zanim
dotra one do otoczki mitochondriw. Zmniejsza to ewentualna strat energii mitochondriw
potrzebna do zwalczania oksydacji i pozostawia jej wiksza ilosc na potrzeby komrki. Jest to
szczeglnie wazne, poniewaz obecnie juz wiemy (Molecular Celi Biology", wrzesien 1997),
ze dopki mitochondria utrzymaja wysoki poziom energii, dopty bda w stanie zwalczyc
oksydacj. A wic oszczdzajac t energi, witamina C spenia zyciowo wazne zadanie.
Jedna z najbardziej fascynujacych cech witaminy C jest jej wspdziaanie z innymi
antyoksydantami. Badanie przeprowadzone przez zesp z Uniwersytetu Tuft wykazao, ze
przyjmowanie 220 miligramw witaminy C podnosi o 18% poziom witaminy E, a beta-
karotenu o 13%. W oczywisty sposb witamina C powoduje regeneracj innych substancji
odzywczych, zuzytych przez neutralizacj wolnych rodnikw. Kilka badan naukowych
wykazao, ze kiedy witamina E reaguje z czasteczka oksydacyjna, sama staje si rodnikiem po
stracie jednego ze swoich elektronw. Wtedy wkracza witamina C i przywraca witaminie E
jej pierwotny stan, dziki czemu moze ona byc uzyta ponownie i cykl ulega powtrzeniu.
Dopiero w pazdzierniku 1997 roku zaobserwowano, ze witamina E moze odwzajemnic t
przysug i takze dokonac regeneracji witaminy C. Normalnie witamina C kontynuuje
regeneracj witaminy E, dopki nie wyczerpie si zapas witaminy C i dopiero wtedy zasoby
witaminy E zaczynaja si zmniejszac. Jesli przyjmujesz stale witamin C, nigdy si to nie
zdarzy. W taki sposb dziaaja wsplnie antyoksydanty rozpuszczalne w wodzie i
rozpuszczalne w tuszczach, dajac efekt synergistyczny, a wic o wiele wikszy, niz kazda z
tych substancji dziaajaca osobno.
NAJLEPSZE ZRDA POKARMOWE WITAMINY C
Ananas
Awokado
Bocwina szerokoogonkowa
Brokuy
Brukselka
Buraki (zielone czsci)
Cebula
Cytryny
Dzika r:a, owoce
Grejpfruty
Groszek zielony
Jarmu:
Kantalupa (odmiana melonu)
Kapusta bezgowa
Mango
Papaja
Papryka sodka
Papryka zielona
Pietruszka
Pomarancze
Pomidory
Porzeczki
Rukiew wodna
Rzepa
Rzepa (zielone czsci)
Rzodkiewki
Szparagi
Szpinak
Truskawki
Zalecane dawki wynosz 1000-5000 mg dziennie w dawkach podzielonych.

WITAMINA E
Tokoferole, tokotrienole i d-alfa tokoferol
W roku 1968 witamina E zostaa uznana przez Komisj ds. Zywnosci i Odzywiania za
witamin niezbdna dla organizmu. Wedug definicji oznacza to, ze organizm nie potrafi sam
wytworzyc witaminy E i nalezy ja dostarczyc z pozywieniem i (lub) przez uzupenianie diety.
Poniewaz jest to witamina rozpuszczalna w tuszczach, jej nadmiar nie ulega eliminacji z
organizmu natychmiast, ale jest przechowywany w tkance tuszczowej przez kilka dni.
Witamina E nie jest pojedynczym zwiazkiem, ale grupa zozona z 8 niewiele rzniacych si
midzy soba zwiazkw chemicznych, ktre mozna podzielic na tokoferole i tokotrienole.
Najwazniejszym i najbardziej skutecznym zwiazkiem chemicznym tej grupy jest d-alfa
tokoferol.
Jakie jest najwazniejsze dziaanie witaminy E w organizmie
Poza wasciwosciami antyoksydacyjnymi witamina E ma wpyw na procesy gojenia i
naprawy uszkodzonych tkanek i ogranicza ich bliznowacenie. Obniza takze cisnienie ttnicze
krwi, zapobiega niedokrwistosci i wspomaga prawidowe procesy krzepnicia krwi.
Warunkuje prawidowy stan nerww, misni, skry i wosw. Inne jeszcze dziaanie to
agodzenie zespou napicia przedmiesiaczkowego i skurczw konczyn dolnych, a takze
zapobieganie wystapieniu zacmy.
Naturalna witamina E kontra witamina E syntetyczna najskuteczniejszy jest d-alfa
tokoferol
Naturalna witamina E i witamina E syntetyczna nie sa rwnowazne. Wedug danych
zawartych w ksiazce The Vitamin E Fact Book naturalna witamin E otrzymuje si z olejw
roslinnych, podczas gdy syntetyczna witamin E - z produktw petrochemicznych. Naturalna
witamin E okresla si jako d-alfa tokoferol, samodzielny zwiazek chemiczny, gdy
tymczasem syntetyczna witamina E - dl-alfa tokoferol - jest mieszanina 8 izomerw, z
ktrych tylko jeden stanowi molekularny odpowiednik naturalnej witaminy E. Badania
prowadzone u ludzi i zwierzat wykazuja, ze naturalna witamina E (lub d-alfa tokoferol) jest
prawie 2 razy bardziej skuteczna w porwnaniu z syntetyczna witamina E.
Witamina E i miazdzyca
Witamina E jest jednym z najbardziej ruchliwych antyoksydantw. Dziaanie jej ma
wpyw na wikszosc omawianych chorb zwyrodnieniowych, zwaszcza na chorob serca. W
miazdzycy, wedug dra Malcolma Mitchinsona, zmieniona chorobowo ttnica ludzka
zawiera utlenione tuszcze; antyoksydanty ograniczaj a rozwj miazdzycy u zwierzat
doswiadczalnych; istnieja rwiez dowody wynikajace z badan przeprowadzonych w duzych
grupach ludnosci, ze przyjmowanie duzych ilosci antyoksydantw chroni przed powikaniami
miazdzycy. Uzupenianie witaminy E stanowi realna nadziej na zwalczenie tej strasznej
choroby".
W wywiadzie zatytuowanym Jak witamina E zapobiega chorobie serca dla
magazynu Whole Foods" (Zdrowa zywnosc) naukowiec dr David Janero tumaczy ten proces
szczegowo. Wyjasnia, ze zmieniona lub uszkodzona lipoprote-ina o niskiej gstosci (LDL)
ma skonnosc do zajmowania pewnych receptorw antyoksydantw (przeciwciaa) na
powierzchni makrofagw wewnatrz naczyn krwionosnych, co powoduje, ze makrofagi
pochaniaja LDL. Powstaja zmienione, pkate makrofagi, znane jako komrki piankowate,
ktre maja tendencj do przylegania do sciany naczynia krwionosnego i tworzenia blaszki
miazdzycowej. Blaszki stanowia potrjne zagrozenie: l/ zwzaja swiato naczyn
krwionosnych i prowadza do ich zablokowania, 2/ powoduja stwardnienie sciany naczyn
krwionosnych, co zakca ich wspdziaanie w prawidowym przepywie krwi, 3/ czastki
blaszki moga oderwac si i spowodowac zatory (pynac z pradem krwi) przez umiejscowienie
si i zablokowanie swiata drobnych naczyn krwionosnych serca, puc, mzgu i innych
narzadw. Poniewaz zmiany miazdzycowe dotycza najczsciej ttnic wiencowych i szyjnych,
ktre dostarczaja krew odpowiednio do misnia sercowego i mzgu, niebezpieczenstwo
powstania zatorw jest bardzo powazne.
Dr Janero omawia rwniez drugi czynnik majacy znaczenie w miazdzycy -zmiany
nastpujace w komrkach misni gadkich sciany naczyn. Przyaczenie si komrki
piankowatej do sciany naczynia umozliwia uszkodzenie srdbonka sciany ttnicy. Jednym z
podstawowych czynnikw bioracych udzia w uszkodzeniu komrek srdbonka jest
peroksydacja lipidw. Po ekspozycji na dziaanie wolnych rodnikw bona komrkowa
srdbonka uwalnia kwas arachidono-wy. W ten sposb lipidy bony komrkowej ulegaj a
przeksztaceniu w toksyczne nadtlenki. Z kolei uszkadza to zdolnosc bony komrkowej do
przyswajania substancji odzywczych i zwiksza mozliwosc mutacji w komrce. Zmiany te
stanowia przyczyn przyaczania si komrek piankowatych do sciany ttnicy i wytwarzania
blaszki miazdzycowej. W artykule zamieszczonym w Whole Foods" dr Janero stwierdza:
Witamina E jest podstawowym antyoksydantem chroniacym bony komrkowe
srdbonka przed skutkami stresu oksydacyjnego, zwaszcza przed peroksydacja lipidw.
Bardziej ukierunkowane badania sugeruja, ze witamina E moze wspomagac procesy
naprawcze srdbonka, a nawet hamowac szkodliwa produkcj oksydantw w obrbie samego
srdbonka, ktre moga prowadzic na przykad do oksydacji lipoprotein.
Jak witamina E zwalcza miazdzyc
Aby badaniom naukowym nad witamina E nadac bardziej zrozumiay charakter,
przedstawiono pic wnioskw z prowadzonych badan doswiadczalnych wykazujacych
zwalczanie przez witamin E blokowania ttnic i w nastpstwie zapobieganie chorobie serca:
1. Witamina E hamuje oksydacj lipoprotein w naczyniach krwionosnych.
2. Zastosowanie witaminy E moze ograniczyc, a nawet cofnac tworzenie blaszek
miazdzycowych powstaych w wyniku dugotrwaego niedoboru witaminy E.
3. Uzupeniajace dawki witaminy E ograniczaja wystpowanie miazdzycy.
4. Witamina E poprawia profil lipidw krwi, obnizajac poziom trjglicerydw i cholesterolu
LDL, ktre ulegaja oksydacji i wychwytywaniu przez makrofagi.
5. W badaniach, ktrymi objto duze grupy ludnosci, wykazano, ze istnieje korelacja midzy
wyzszym poziomem witaminy E a mniejsza liczba zgonw z powodu choroby serca.
Blaszki miazdzycowe w tetnicach
Innym powikaniem wywoywanym w obrbie strumienia krwi przez oksydan-ty
(wolne rodniki) jest uwalnianie przez utlenione pytki krwi tromboksanu, ktry powoduje
powstanie nieprawidowego zakrzepu krwi. Miazdzycowe blaszki ttnicy oraz nieprawidowe
krzepnicie krwi prowadza do niedroznosci ttnicy, wywoujac zawa serca lub udar mzgu.
Witamina E i inne antyoksydanty moga zapobiegac rozwojowi takiego scenariusza.
Witamina E i cizko strawne potrawy
Korzysci dla ukadu sercowo-naczyniowego z witaminy E polegaj a na zmniejszeniu
stresu naczyniowego wywoanego cizko strawnym jedzeniem. Normalnie po zjedzeniu
posiku wysokotuszczowego nastpuje powazny spadek krazenia krwi, trwajacy 2-4 godziny.
Innymi sowy, zmniejsza si przepyw krwi, co wyjasnia uczucie sennosci, ogarniajace nas po
zjedzeniu cizko strawnego posiku. Badanie opublikowane w Journal of the American
Medical Association" (278,1997, s. 1682-1686) wykazuje, ze mozna temu zapobiec,
przyjmujac przed cizko strawnym posikiem witamin E i witamin C. Po zastosowaniu
witamin koncowy wynik jest taki, jakbysmy zjedli posiek lekko strawny".
To naprawd wazna informacja! Zanim wybierzesz si na uczt Lukullusa, wez troch
witaminy C i E.
Witamina E i zalecane dawki
Dawki konieczne do wywoania znaczacej poprawy w chorobie wiencowej moga byc
znacznie wyzsze, niz mozesz oczekiwac. Zalecana dawka dzienna witaminy E wynosi jedynie
30 j.m. dziennie, co wystarcza do podtrzymania zycia, ale nie jest nawet zblizone do dawki
wymaganej dla poprawy zdrowia. W badaniu obejmujacym zdrowe osoby zalecano dawk
500 j.m. dziennie, zeby w istotny sposb zmniejszyc podatnosc choloesterolu LDL na
oksydacj. W badaniu tym wyniki uzyskano po 6 tygodniach. W innym badaniu z udziaem
pacjentw z choroba sercowo-naczyniowa dawki musiay byc podniesione do 800 j.m.
dziennie witaminy E stosowanej w poaczeniu z 1000 mg witaminy C i 24 miligramami beta-
karotenu, a poprawa nastapia dopiero po 12 tygodniach. Wskazuje to, ze potrzebujemy
znacznie wicej witaminy E, niz sadzono (do 250 razy wicej!), a jeszcze wicej w przypadku
istniejacej juz choroby.
Z drugiej strony badanie przeprowadzone u osb w podeszym wieku, opublikowane
w Journal of the American College of Nutrition" (sierpien 1997) sugerowao, ze nawet mae
dawki moga byc korzystne. Stosowanie bardzo maych dawek, w ilosci okoo poowy
zalecanych dziennych dawek rznych witamin i skadnikw mineralnych, zapewniao
podwyzszona aktywnosc antyoksydacyjna, wykazana po 6 miesiacach. Pod koniec badania
trwajacego 2 lata stwierdzano stay, do czterokrotnego, wzrost mozliwosci zwalczania
oksydacji. Najwazniejszy wniosek wypywajacy z tego badania - stae przyjmowanie
antyoksydantw jest wazniejsze niz ich ilosc. Osobiscie zalecam dawk witaminy E w
granicach 400-1200 j.m. dziennie.
Zalecane dugotrwae stosowanie antyoksydantw
Aby uzyskac jakakolwiek liczaca si popraw w zahamowaniu miazdzycy i choroby
ukadu sercowo-naczyniowego, wymagane jest dugotrwae stosowanie antyoksydantw.
Wazna jest zmiana stylu zycia - zdecydowanie i wytrwaosc dziaan dla ochrony i
wzmocnienia ukadu krazenia.
Witamina E a inne antyoksydanty
Chociaz witamina E sama jest antyoksydantem, jej skutecznosc znacznie wzrasta,
kiedy dziaa wsplnie (synergizm) z innymi antyoksydantami. W chorobie serca korzystne
jest wsplne dziaanie selenu z witamina E, aby zapobiec kardiomio-patii, z kolei witamina C
podnosi poziom witaminy E we krwi. Zaleznosc t wyjasniy przedstawione niedawno wyniki
badan przeprowadzonych przez uczonych z Japonii. Stwierdzono, ze wysokie dawki samej
witaminy E prowadziy do powstania oksydacyjnego rodnika tokoferolu, ktry przeciwdziaa
korzystnym skutkom przyjmowania witaminy E, ale kiedy stosowano witamin E i C razem,
witamina C redukowaa rodnik tokoferolu z powrotem do witaminy E, sprawiajac, ze stawaa
si ona znowu uzyteczna jako antyoksydant.
Zrdem prawie idealnego poaczenia antyoksydantw dla ochrony serca sa wsrd
zdrowej zywnosci pomidory, dojrzewajace w warunkach naturalnych. Zawieraja one
witaminy C i E oraz karotenoidy, beta-karoten i likopen. Dr Aviram z Centrum Medycznego
Rambam w Izraelu wykaza, ze czysty wyciag z pomidorw (produkt Lyc-O-Mato) w
sposb radykalny zwiksza opornosc cholesterolu
LDL na oksydacj. Podstawa tej skutecznosci jest poaczenie antyoksydantw
dziaajacych w uzupeniajacy si i wzmacniajacy wzajemnie sposb, co zwiksza cakowita
wydolnosc antyoksydacyjna.
Witamina E i starzenie si
W odniesieniu do starzenia si, czasopismo Health" umiescio odkrycia zwiazane z
witamina E jako jedno z dziesiciu czoowych osiagnic medycyny w roku 1997: W nie
konczacym si poszukiwaniu piguki przeciw starzeniu si, witamina E wyonia si w roku
1997 jako jeden z gwnych kandydatw". Badanie prowadzone przez naukowcw z
Uniwersytetu Tuft wykazao, ze pobudzenie przez witamin E ukadu odpornosciowego
zwiksza opornosc na zakazenia i zapalenie puc, bdace czstymi powikaniami w starszym
wieku. Stosowanie dawki 200 mg dziennie pozwolio zwikszyc 2-6 razy zdolnosc do
zwalczenia choroby w porwnaniu z grupa kontrolna.
Witamina E i zwikszenie zdolnosci poznawczych
W jednym z ostatnich badan testowano mozliwosci poznawcze 260 osb w wieku 60-
90 lat, a nastpnie analizowano ich sposb odzywiania i porwnywano z uzyskanymi
wynikami. Okazao si, ze najlepsze wyniki testu uzyskay osoby stosujace diet bogata w
antyoksydanty. Podobnie korzystny wpyw miaa dieta niskotuszczo-wa, bogata w
wglowodany. W skrcie - funkcje myslowe i pamiciowe byy lepsze u tych starych ludzi,
ktrzy odzywiali si prawidowo niezaleznie od wieku.
Witamina E i choroba Parkinsona
Badanie przeprowadzone w duzej grupie ludnosci w Rotterdamie w Holandii
wykazao, ze istnieje zaleznosc midzy przyjmowaniem witaminy E a choroba Parkinsona. W
badaniu nie prbowano stosowac witaminy E jako leku w chorobie Parkinsona, ale zdoano
ustalic zaleznosc midzy dawka przyjmowanej witaminy E a wystapieniem choroby
Parkinsona. W konkluzji stwierdzono, ze wysoka zawartosc witaminy E w pozywieniu moze
chronic przed wystapieniem choroby Parkinsona".
Witamina E i choroba Alzheimera
Najbardziej zdumiewajacym odkryciem roku byo stwierdzenie wpywu witaminy E w
chorobie Alzheimera. W najwikszym do tej pory narodowym programie badawczym
przesledzono postp choroby 341 pacjentw w zaawansownych stadiach choroby Alzheimera.
Po raz pierwszy znaleziono lek, ktry opznia postp choroby - witamin E. W progresji
choroby wyrznia si cztery kamienie milowe: poczatek powaznego otpienia (demencji),
utrata zdolnosci wykonywania prostych zadan, koniecznosc umieszczenia chorego w
zakadzie opieki, zgon. Witamina E opzniaa u pacjentw osiaganie tych etapw okoo 200
lub wicej dni. Oznaczao to zachowanie lepszej sprawnosci pacjenta w danym okresie przez
blisko 7 miesicy. Prawie identyczne wyniki uzyskano dziki zastosowaniu syntetycznego
leku - selegiliny. Podstawa stosowania tych lekw jest ich dziaanie hamujace obumieranie
komrek mzgu. W chorobie Alzheimera przy postpujacej smierci komrek mzgowych
powstaja substancje oksydacyjne i one z kolei sa rwniez bardzo toksyczne dla komrek
mzgu. Mamy nadziej, ze witamina E i selegilina bda hamoway ten proces". Dlaczego nie
odkryto tego wczesniej? Prawdopodobnie dlatego, ze w tym badaniu zastosowano dawk
2000 j.m. witaminy E, co przekracza zalecana dawk dzienna ponad 60 razy! Naukowcy
prowadzacy badania wczesniej nie prbowali zastosowac tak wysokich dawek, poniewaz nie
rozumieli mechanizmu dziaania antyoksydantw.
Zamieszczona tabela pomoze ci ocenic, ile spozywasz witaminy E, i wyprbowac
nowe jej zrda.
ZAWARTO WITAMINY E W WYBRANYCH PRODUKTACH YWNOCIOWYCH
(na podstawie ilosci alfa-tokoferolu)
Produkt ywnociowy Witamina E (porcja 100 g) w j.m.
Oleje i tuszcze
Majonez 19,32
Margaryna, mikka 20,66
Margaryna, twarda 16,0
Maso 3,22
Olej arachidowy 28,13
Olej saflorowy 58,97
Olej sonecznikowy 72,56
Olej sojowy 11,80
Olej z kiekw pszenicy 177,97
Ziarna
Biay ryz, gotowany 0,13
Brqzowy ryz, gotowany 2,01
Chleb, biay 0,21
Chleb, pene ziarna pszenicy 0,80
Owsianka, buki, ziarna zbz 2,02
Patki kukurydziane, zbozowe 0,16
Produkt ywnociowy Witamina E (porcja 100 g) wj.m.
Orzechy i nasiona
Maso orzechowe 9,24
Migday 40,53
Nasiona sonecznika, surowe 73,76
Orzechy nanerczowe 0,28
Orzeszki ziemne, palone 10,73
Miso, ryby, jaja, mleko
Befsztyk z rusztu 0,45
Bekon 0,67
Jajka 0,69
Krewetki, mrozone, pieczone 0,89
Kurczaki, pieczone 0,86
Mleko pene 0,06
Piers kurza, gotowana, z rusztu 0,55
Ryba upacz 0,64
Wqtroba gotowana, z rusztu 0,94
Owoce
Banany, swieze 0,33
Jabka, swieze 0,46
Kantalupa, swieza 0,21
Truskawki, swieze 0,19
Warzywa
Brokuy, swieze 0,69
Fasola bostonska, sucha 0,21
Groszek zielony 0,82
Szpinak, swiezy 2,67
Ziemniaki, pieczone 0,05
Najlepsze :rda pokarmowe witaminy E:
Fasola suszona
Jajka
Kieki pszenicy
Kukurydza
Mleko
Oleje wytaczane na zimno
Orzechy
Owsianka
Ry: brzowy
Warzywa zielonolisciaste, wszystkie Zalecana dawka: 400 - 1200 j.m. dziennie
WITAMINA E ZMNIEJSZA RYZYKO ZAWAU SERCA
Badanie poswicone dziaaniu antyoksydantw w chorobach serca, ktrym objto 2000
pacjentw, przeprowadzono w Szpitalu Klinicznym Uniwersytetu w Cambridge i w Szpitalu
Papworth w Wielkiej Brytanii. Poowa pacjentw otrzymywaa wysokie dawki witaminy E
(400-800 j.m.dziennie), poowa - placebo. Po 18 miesicach stwierdzono, :e dziki witaminie
E zmniejszya si liczba udokumentowanych zawaw serca a: o 75%. To wa:ne badanie
zostao opublikowane 23 marca 1996 roku w czasopismie Lancet".
Dr Morris Brown, naukowiec kierujcy badaniem, stwierdza, :e cay zesp by ogromnie
poruszony odkryciem, :e witamina E okazaa si tak skuteczna, jak si spodziewano. Teraz
mo:emy z ca pewnosci powiedziec, :e witamina E chroni przed wystpieniem zawau
serca" (podkreslenie autora).
Na podstawie artykuu Karen Klainer Vitamin E Rednus Heart Attack Risk The Health Stor
News" (pa:dziernik 1997).
WITAMINA P (BIOFLAWONOIDY)
Gdzie wystpuje witamina P
Pionier badan nad witaminami, Albert Szent-Gyorgyi, przeprowadza w roku 1936
doswiadczenia, zeby dowiedziec si, dlaczego witamina C w wyciagu z cytryn jest bardziej
skuteczna niz czysty kwas askorbinowy. W biaej otoczce owocw cytrusowych wykry
substancj, ktra wywieraa dobroczynny wpyw na stan drobnych naczyn krwionosnych
(kapilarw), a przy tym pozwalaa na prawidowe przechodzenie tlenu, dwutlenku wgla i
substancji odzywczych przez scian naczyn. Nazwa ja witamina P, poniewaz dziaaa na
przepuszczalnosc (ang. perme-ability) kapilarw. Pzniej wykazano jej obecnosc rwniez w
mikiszu owocw cytrusowych i w wielu warzywach. W miar kontynuowania badan stao
si jasne, ze nie jest to pojedynczy zwiazek chemiczny, ale zestaw zwiazkw chemicznych o
podobnej budowie. Do chwili obecnej wykryto okoo 3000 rznych substancji odzywczych,
ktre zaliczamy do tej rodziny.
W roku 1950 Amerykanski Instytut Zywnosci bada dostpne materiay i
zadecydowa, ze ta grupa zwiazkw chemicznych powinna byc traktowana raczej jako
czynniki farmakologiczne", a nie witaminy. Instytut definiuje witamin jako substancj,
ktrej brak wywouje charakterystyczny zesp objaww jej niedoboru. Stad zalecenia
Instytutu obejmuja koniecznosc przyjmowania pewnych substancji niezbdnych, aby
zapobiec chorobie. Poniewaz nie mozna byo ustalic zadnego zespou objaww niedoboru
specyficznego dla witaminy P, zadecydowano, ze nie mozna tych substancji zaliczyc do
witamin, i zaproponowano dla nich nazw bioflawonoidy", poniewaz grupa ta skada si z
licznych substancji. Nazwa flawonoidy" stanowi skrt. Poniewaz nie istnieja zadne nie-bio"
flawonoidy, wszystkie bowiem pochodza z zywych roslin - stae powtarzanie
bioflawonoidy" nie jest potrzebne.
Dwanascie grup flawonoidw
Dla uproszczenia flawonoidy mozna podzielic na 12 grup na podstawie ich budowy
chemicznej. Sa to antocyjaniny, antocyjanidyny, leukoantocyjaniny, fla-wony, flawonole,
flawonolole, izoflawony, kalkony, dwuhydrokalkony, aurony i ka-techiny. Aby to jeszcze
uproscic, trzeba powiedziec, ze jest to grupa substancji o bardzo zblizonym dziaaniu. Kazda
grupa charakteryzuje si specyficznym dziaaniem antyoksydacyjnym, w zaleznosci od tego,
w jakich roslinach wystpuje. Na przykad antocyjaniny wystpuja gwnie w jagodach i
winogronach, a ich podstawowe dziaanie to zwalczanie raka przez ochron komrkowego
DNA przed szkodliwym dziaaniem wolnych rodnikw.
Flawony maja podobne wasciwosci jak antocyjaniny, ale wystpuja gwnie w warzywach
zielonych, jak seler i pietruszka.
Flawonole mozna dalej podzielic- na nastpujace grupy:
Katechiny - wystpuja w herbacie.
Kempferol - wystpuje w cykorii, porach i rzodkiewkach.
Kwercetyna - znajduje si w skrce jabek, w brokuach, oliwie, cebuli, pomaranczach,
czerwonym winie i pomidorach.
Flawonole aczy si z obnizaniem poziomu cholesterolu i zmniejszeniem ryzyka ataku
serca. Czsc tych zwiazkw ma rwniez dziaanie przeciwnowo-tworowe.
Flawonony sa to flawonoidy (powtrz to szybko trzy razy), ktre Szent-Gyorgyi odkry w
biaej otoczce owocw cytrusowych. Najwicej wystpuje w otoczce grejpfrutw, a ich
gwnym zadaniem jest zwalczanie zakazen.
Izoflawony rznia si od pozostaych zwiazkw. Znajduja si w produktach
otrzymywanych z soi i wywieraja wpyw na hormony zenskie. Hamuj a rozprzestrzenianie
si estrogenozaleznych nowotworw i moga agodzic objawy menopauzy.
Bioflawonoidy a kolory roslin
Nadawanie roslinom kolorw czerwonego i niebieskiego to wsplna cecha wszystkich
bioflawonoidw (kolory pomaranczowy i zty nadaja karotenoidy). Ponadto wszystkie maja
w swojej budowie grup wodorotlenowa. Zgadnij, czemu suzy ta grupa wodorotlenowa?
Bardzo dobrze! Niszczy rodniki hydroksylowe i inne wolne rodniki. Niektre flawonoidy sa
tak skuteczne w zatrzymywaniu oksydacji tuszczw wywoywanej przez nadtlenek wodoru,
ze porwnuje sie je do BHT -srodka konserwujacego, dodawanego przez producentw
zywnosci do chipsw ziemniaczanych, margaryny i lodw, aby zapobiec przed psuciem si
zawartych w nich tuszczw. Ich rola w nadawaniu kolorw roslinom zwiazana jest z
zapylaniem przez owady, ktre sa przyciagane do kolorowych kwiatw, ale poza tym
zwalczaja one zarazki i grzyby, ktre moga wywoac zakazenie rosliny. Przy spozywaniu
roslin nie odnosimy wielkich korzysci z ich kolorw, ale w rzeczywistosci korzystamy z ich
wasciwosci przeciwbakteryjnych i przeciwgrzybiczych.
Wysoka skutecznosc piknogenolu
Jedne flawonoidy maja wiksza si dziaania niz inne, ale oglnie skutecznosc ich
zalezy od wsplnego dziaania kilku poaczonych flawonoidw. Dotyczy to pik-nogenolu.
Nie jest to pojedynczy zwiazek chemiczny, ale poaczenie okoo 40 rznych bioflawonoidw,
dziaajacych razem, a przy tym w nieco odmienny sposb, co sprawia, ze preparat ten jest tak
skuteczny. W rzeczywistosci bioflawonoidy to
lokomotywy" dziaania kazdego leku roslinnego. Na przykad borwka czarna
zawiera antocyjanidyny zwalczajace zakazenia. Wyciag z ostropestu plamistego zawiera
sylimaryn, stosowana w chorobach watroby. Rutyna to flawonoid poaczony z cukrem,
bdacy prawdopodobnie skutecznie dziaajacym skadnikiem miorzbu dwuklapowego.
Dodatkowe korzystne wasciwosci
Bioflawonoidy wykazuja jeszcze inne, uboczne korzystne wasciwosci, wypywajace z
ich aktywnosci antyoksydacyjnej. Poza zmniejszaniem liczby wolnych rodnikw, ktre w
sobie nosimy, flawonoidy acza si rwniez w organizmie z metalami, dziki czemu nie
produkuj a wikszej ilosci rodnikw. Inne korzystne dziaanie to stabilizacja kolagenu.
Myslisz moze, ze ma to tylko znaczenie dla kobiet po interwencji plastycznej (np.
nastrzykiwaniu warg), ale organizm zuzywa kolagen przede wszystkim do odbudowy
scigien, chrzastki i misni caego ciaa. Flawonoidy hamuja rwniez dziaanie pewnych
enzymw bioracych udzia w pobudzaniu replikacji wirusw, powstawaniu zacmy, reakcjach
w astmie i alergii. Dodatkowo jeden z produktw ubocznych powstajacy w procesie
zwalczania zakazenia jest podstawa wytwarzanego koenzymu Co-Q-10, o wielostronnym
korzystnym wpywie na organizm.
BAKTERIA PRZECIWBAKTERYJNA
Jedna z najbardziej fascynujcych cech flawonoidw polega na tym, :e wchaniana jest
jedynie poowa ich zawartosci bezposrednio do strumienia krwi. Pozostaa poowa jest
rozkadana przez bakterie znajdujce si normalnie w przewodzie pokarmowym. Czsc
produktw ubocznych tego procesu to kwasy organiczne, biorce udzia w zwalczaniu bakterii
patogennych. Tak wic dobre bakterie twojego przewodu pokarmowego produkuj substancje
chemiczne zwalczajce ze bakterie, wywoujce zaka:enia.
Jakich bioflawonoidw potrzebujemy
Wszystkich, oczywiscie. Dlatego tak wazna jest dieta skadajaca si gwnie z
owocw i warzyw. Ale pamitaj takze, ze gotowanie moze zniszczyc w pozywieniu wiele
flawonoidw oraz witamin, najlepszym wic wyjsciem jest jedzenie surowych, nie
zmienionych produktw. W wikszosci preparatw uzupeniajacych znajduja si 3
flawonoidy: hesperydyna, rutyna i kwercetyna. Kazdy z nich jest wazny, ale rwnie wazne sa
antocyjanidyny i katechiny. Poszukuj takich preparatw uzupeniajacych,
ktre zawieraja mozliwie jak najwicej rznorodnych flawonoidw. Niektre firmy
farmaceutyczne produkuja preparaty aczace flawonoidy z zioami i witaminami, ktre maja
dziaanie uzupeniajace. Nie podaje si minimalnego zapotrzebowania na flawonoidy, a z
kolei nie obserwowano zadnych objaww toksycznych przedawkowania tych substancji, wic
sprawa dawki pozostaje nadal otwarta. Normalnie osoba, pozostajaca na penowartosciowej,
zbilansowanej diecie, przyjmuje z pozywieniem okoo 1000 miligramw flawonoidw
dziennie, wic uzupeniajaca dawka wynoszaca 500 miligramw wydaje si rozsadna.
6. OSI\GNIJCIE PENI ZDROWIA
Holizm
Traktowanie organizmu jako caosci, czyli podejscie holistyczne, to klucz do lepszego
stanu zdrowia. Aby to byo mozliwe, nalezy w peni zabezpieczyc potrzeby kazdej komrki
organizmu, tak zeby niczego nie brakowao. Ale teraz nie bdziemy si zajmowac stanem
indywidualnych komrek, ale zdrowiem czo-wiekajako caosci. Czowiek nie jest w pemi
zdrowy, jesli jego ciao, umys i dusza nie sa zdrowe. Jesli to twierdzenie jest prawdziwe,
penia zdrowia to rezultat przyjcia tej wasnie koncepcji caosci". Dlatego jest sprawa
zyciowo wazna zrozumienie optymalnego funkcjonowania caej" osoby, w celu uwolnienia
si zarwno od fizycznych, jak tez duchowych schorzen. Oznacza to, ze nie mozemy
traktowac organizmu jak maszyny, ale powinnismy uznac rwniez tak wazne po-zamaterialne
aspekty istnienia czowieka. Czasami te wasnie niematerialne, nieuchwytne aspekty tworza
srodowisko, w ktrym czowiek osiaga peni rozwoju. Gboko wierz, ze jednym z
gwnych zadan czowieka jest wypenianie wyzszych zadan, stojacych przed ludzkoscia i
suzenie duchowej jednosci, chociaz elementy cielesne i duchowe sa ze soba tak scisle
powiazane, ze prawie nie mozna ich rozdzielic. Lekarze zaczynaja rozumiec, ze zdrowie
duchowe moze miec wikszy wpyw na zdrowie fizyczne niz wirusy, poziom cholesterolu,
kanceroge-ny czy inne czynniki chorobotwrcze.
Osoba ludzka traktowana jako caosc to warunek osiagnicia penego zdrowia, po
zaspokojeniu wszystkich potrzeb tak rozumianej caosci. Wtedy srodowisko wewntrzne ciaa
i umysu podlega stabilizacji i znajduje si w doskonaej rwnowadze. Jest to rwnowaga na
wszystkich poziomach, od caego organizmu do kazdego ukadu, kazdego narzadu i kazdej
komrki i reakcji chemiczych zachodzacych w kazdej komrce. To wasnie ten najnizszy
poziom wywiera na nas najwikszy wpyw, bo kiedy komrki nie pracuja prawidowo,
narzady ciaa rwniez zle funkcjonuja. Liczne przyczyny zaburzen na poziomie reakcji
chemicznych sa wynikiem wyborw stylu zycia, dokonanych przez czowieka. Nawet wybr
midzy pozytywnym a negatywnym podejsciem do zycia wytwarza taki typ zmian
chemicznych w mzgu, ktry wywiera wpyw na cay organizm. Wszystkie skuteczne srodki
suzace leczeniu choroby musza brac pod uwag caa osob: umys, ciao i dusz.
Przywrcenie zdrowia zaczyna si od zrozumienia, ze podstawa do osiagnicia tego celu jest
zabezpieczenie organizmu w to, co jest dla niego korzystne.
Co jest dobre dla ciaa
Osiagnicie peni zdrowia musi rozpoczac si od dostarczenia organizmowi
wszystkiego, co jest konieczne do utrzymania wasciwej rwnowagi i czynnosci. Oznacza to,
ze musimy zachowac rwnowag midzy aktywnoscia a odpoczynkiem, goracem i zimnem,
tustym i chudym pozywieniem, poniewaz kazda kranco-wosc prowadzi do zaburzenia
rwnowagi i do choroby. Zaburzenie rwnowagi wywouje stres, gdyz inne czsci organizmu
musza zastpowac t czsc, ktra przestaa penic swoja funkcj. Stres niewyrwnany zabija i
jedynym sposobem zmniejszenia go jest dostarczenie uszkodzonym czsciom organizmu
wszystkich potrzebnych substancji odzywczych, ktre pomoga wyrwnac istniejace
zaburzenia, a nastpnie podjac normalne czynnosci.
Przeprowadz nastpujaca prb. Stan na jednej nodze. Zauwaz, ze stopa, na ktrej
stoisz, staje si bardziej aktywna, naciskajac w rzny sposb na podoze, zeby utrzymac
rwnowag. A teraz wychyl si do przodu tak daleko, jak potrafisz, zeby si nie przewrcic.
Czy czujesz napicie w stopie i ydce, a moze nawet napicie uda i biodra? Teraz mozesz juz
usiasc. Ta noga musiaa wyrwnac czynnosc, ktrej nie wykonywaa druga noga. Musiaa
wykonywac prac, do ktrej nie bya przyzwyczajona ani dostatecznie silna, zeby j a
wykonywac przez duzszy okres, i moze nawet odczuwaa bl. Aby zmniejszyc dolegliwosc,
musiaes usunac napicie, dac tej nodze mozliwosc relaksu i umozliwic prawidowy dopyw
krwi, zeby wypukac nagromadzone toksyny i dostarczyc pozywienie.
Niezaleznie od rodzaju zaburzen rwnowagi, przez jakie przechodzimy, zdarzenia
przebiegaja w podobny sposb. Jesli serce nie bije odpowiednio mocno, naczynia krwionosne
prbuja to wyrwnac i dochodzi do zwyzki cisnienia krwi. Jesli jedno oko jest sabsze, drugie
oko prbuje to wyrwnac i podlega wikszemu napiciu, az i ono osabnie. Jesli marzniesz
przez duzszy czas, organizm prbuje to zrekompensowac, przeznaczajac caa swoja energi
na ogrzanie ciaa, ale ukad odpornosciowy szybko sabnie i ulegasz przezibieniu. Jesli nie
udaje ci si odpoczywac tyle, ile potrzebujesz, powoduje to powstanie stresu. Kazde
zaburzenie rwnowagi wywouje stres! Mozesz sobie poradzic ze stresem, jesli jest to
sytuacja tymczasowa, ale przewleke i (lub) dugotrwae zaburzenie rwnowagi kosztuje nas
naprawd duzo. Musimy znalezc sposb zmniejszenia stresu, dac przeciazonej czsci ciaa
szans na odpoczynek i zapewnic jej wszystko, co jest niezbdne do wyrwnania powstaego
zaburzenia.
A wic jakich dobrych rzeczy wymaga organizm? W tej ksiazce spotkaes juz wiele
zalecen, ale oglnie czowiek wymaga czterech podstawowych rzeczy do osiagnicia peni
zdrowia: wody, pozywienia, wysiku fizycznego i odpoczynku. Za chwil powiemy rwniez o
sprawach dotyczacych duszy i umysu.
Co jest dobre dla ciaa woda
Woda stanowi okoo dwch trzecich masy twojego ciaa. Jest to podstawowy skadnik
kazdej komrki z wyjatkiem kosci i jest ona absolutnie niezbdna do zycia kazdej komrki.
Prawie wszystkie czynnosci twojego organizmu wymagaja wody. Wytwarzanie energii
wymaga wody. Spalanie tuszczw takze wymaga wody. Do spozycia i strawienia pokarmw
rwniez potrzebna jest woda. Procesy myslenia, oddychania, dostarczania krwi do pracy
misni rwniez zuzywaja wod. Do wszystkich czynnosci, jakie wykonuje organizm,
potrzebna jest woda. Mozna wytrzymac nawet kilka tygodni bez jedzenia, ale bez wody
jedynie kilka dni. A ponadto jedyna substancja, ktra pomaga w pozbyciu si nadmiaru
tuszczu z organizmu, jest takze woda. Wypijaj 2 litry wody codziennie przez miesiac przy
normalnym odzywianiu si, a zobaczysz, co stanie si z twoja waga. Moze to byc
najatwiejsza dieta, jaka kiedykolwiek znajdziesz.
Niestety, wikszosc z nas nie traktuje powaznie zapotrzebowania naszego organizmu
na wod i nie wypija w ciagu dnia nawet 8 szklanek wody, ktrej potrzebujemy. Kawa nie
liczy si, podobnie jak napoje bezalkoholowe, herbata, soki czy piwo. Potrzebujesz czystej
wody, zeby wypukac wszystkie zanieczyszczenia pozostawione przez inne pyny. Woda jest
takze jednym z naszych podstawowych zrde tlenu, ktry podtrzymuje procesy zyciowe, jak
o tym mwilismy w poprzednich rozdziaach.
Dodatkowym wyzwaniem jest zatrucie wikszosci dostpnej dla nas wody. Woda
pochodzaca z wodociagw miejskich to woda odkazana, tak jak gdyby nie mozna byo jej
oczyscic przez filtrowanie. A nawet gdyby tego dokonano, skazenie, do ktrego dochodzi w
czasie przepywu wody ze stacji oczyszczania do twojego kranu, zniweczyoby caa prac
(czy widziaes kiedys, co znajduje si w srodku rur wodociagowych w twoim domu?).
Wikszosc wody butelkowanej, ktra znajduje si w sprzedazy, pochodzi z tych samych
miejskich zasobw wody. A woda butelkowana, pochodzaca ze specjalnych zrde, tez moze
nie byc czysta. Nie wiadomo bowiem, jakie toksyny znajduja si w glebie w poblizu zrda i
do jakich zanieczyszczen mogo dojsc w procesie butelkowania. Jedynym sposobem
zapewnienia sobie czystej wody jest filtrowanie w domu wody za pomoca filtru wysokiej
jakosci. Wikszosc filtrw sprzedawanych w sklepach nie wykonuje nic poza usuniciem z
wody smaku chloru. Przeprowadz troch poszukiwan w celu znalezienia najlepszego systemu
filtracyjnego.
Zywnosc
Przy odzywianiu si nalezy przestrzegac trojakiego rodzaju rwnowagi: II rwnowagi
midzy liczba spozywanych kalorii a liczba kalorii spalanych, 21 rwnowagi midzy iloscia
spozywanego biaka, wglowodanw i tuszczw, 3/ rwnowagi midzy spozywanymi
substancjami odzywczymi, niezbdnymi dla twojego organizmu. Kiedy spozywasz 2500
kalorii dziennie, nie oznacza to wcale, ze otrzymaes wszystkie niezbdne substancje
odzywcze, jakich potrzebujesz, i jest bardzo prawdopodobne, ze zjadasz za duzo tuszczw,
aby to osiagnac. Nie bd teraz tworzyc nowego poradnika dietetycznego. Jest wiele ksiazek,
ktre powiedza ci, co nalezy jesc i jakie skadniki sa zawarte w poszczeglnych produktach
zywnosciowych. Ujm to w sposb bardzo prosty. Jedz jak najwicej surowych, swiezych
produktw., Jedz produkty kolorowe" to bardzo dobra rada. Jedz tak duzo produktw
zielonych, ztych, pomaranczowych i czerwonych, jak tylko mozesz. Unikaj zywnosci
przetworzonej. To wasciwie wszystko, co powtarzam bez przerwy w tej ksiazce.
Zastanawiajace, ze jesli spozywasz produkty o odpowiedniej zawartosci substancji
odzywczych, zachowujesz w swojej diecie wasciwa rwnowag midzy produktami
beztuszczowymi i tuszczami i rzadko przekraczasz zalecana liczb kalorii.
Liczenie kalorii moze byc bardzo cizkim zajciem, chyba ze potrafisz si do tego
zmusic. Mozemy tez przy okazji atwo si oszukiwac, przyjmujac, ze kawaek sernika liczy
tyle kalorii co ciasto drozdzowe. Zamiast takich wykrtw, sprbuj raczej atwiejszych
sposobw.
1. Jedz umiarkowanie. Jesli opychasz si jedzeniem, gwarantuj, ze to z pewnoscia za duzo
kalorii. Odchodz od stou lekko godny.
2. Jedz regularnie. Godzenie si moze sprawic, ze twj organizm zacznie przygotowywac si
do godu i odkadac tuszcz.
3. Jedz 4-5 maych posikw dziennie. Pozwala to przyspieszyc procesy metaboliczne.
4. Postaraj si, zeby tuszcz stanowi 30% wszystkich przyjtych kalorii, a nie 30%
pozywienia na twoim talerzu! Jeden gram tuszczu zawiera 9 kalorii. Pozostae skadniki,
zarwno wglowodany, jak biaka, zawieraja4 kalorie w l gramie. Awic tuszcz powinien
stanowic okoo 10-15% wagi pozywienia na twoim talerzu, wliczajac w to tuszcz zuzyty
do przyrzadzenia potraw. Zwracaj dokadna uwag na ilosc spozywanego tuszczu w ciagu
l miesiaca i nastpnie wytrwaj przy dobrych nawykach, a nie bdziesz musia ciagle liczyc
kalorii.
Rwnowaga w odniesieniu do przyjmowanych w pokarmie substancji odzywczych
bya przedmiotem caej ksiazki, wic teraz podam tylko par niezbdnych komentarzy.
Ziemia, na ktrej uprawiamy nasza zywnosc, zostaa ogromnie zniszczona w ciagu ostatnich
dwch stuleci i nie ulega odnowie, przez co kupowana obecnie zywnosc nie zawiera takich
samych substancji odzywczych, jak nawet 50 lat temu. Ponadto opracowano szereg metod
sztucznego dojrzewania wielu produktw, jak zielone pomidory i pomarancze spryskiwane
karotenoidami, co sprawia, ze wygladaja na dojrzae, kiedy znajda si na pkach
supermarketw. W rzeczywistosci nie maja one tej wartosci, co owoce dojrzae, nadajace si
do jedzenia. Ponadto pozostaje jeszcze problem pestycydw. Tak, musimy si dobrze
odzywiac i pozyskiwac tyle substancji odzywczych z rznych swiezych produktw, ile tylko
mozemy, ale nie ma gwarancji, ze uzyskamy je ta droga. Dla wikszosci z nas oznacza to
koniecznosc brania dawek wspomagajacych, poniewaz nasza dieta nie moze zapewnic nam
wszystkiego, co jest dla nas niezbdne. Pomysl o uzupenianiu witamin jak o taniej polisie
ubezpieczajacej nas przed rznymi chorobami wywoanymi niedoborami substancji, ktre sa
dla nas niezbdne.
Innym jeszcze problemem jest przetworzona zywnosc. Juz z definicji wynika, ze
zostaa ona pozbawiona substancji odzywczych. Zywnosc podrabiana, wyprodukowana przez
czowieka, nie jest w stanie dostarczyc tego, czego potrzebuje organizm, zeby utrzymac
stabilnosc i zdrowie. Nie mozna tego uzyskac z takiej zywnosci. Nie daj si zwiesc. Chociaz
przetworzona zywnosc wyglada piknie i dobrze smakuje, brakuje jej wartosci odzywczych i
czsto zawiera substancje toksyczne, ktre szkodza i niszcza twoje srodowisko wewntrzne.
Tylko zywnosc stworzona przez Boga zawiera niezbdne substancje odzywcze, enzymy,
bioflawonoidy i ka-rotenoidy konieczne do utrzymania przez organizm zdolnosc do odnowy.
Bez nich organizm ulega przedwczesnie zniszczeniu. Jest to smutne, ale prawdziwe, ze ludzie
gina z powodu niewiedzy.
Cwiczenia fizyczne
Znamy wszyscy wartosc cwiczen fizycznych, wic nie ma potrzeby dokadnie tego
omawiac. Ale wikszosc ludzi nie uprawia cwiczen w ogle, poniewaz mysli, ze jedyna
wartosc ma dopiero duzy wysiek, jak przebieganie co tydzien trasy maratonu. A w
rzeczywistosci zupenie niewielki wysiek fizyczny moze dokonac wielkiej zmiany w jakosci
twojego zycia. Nie musisz biegac; mozesz spacerowac. Wasciwie spacer jest lepszy dla
zdrowia. Nie musisz tego robic przez 2 godziny, wystarczy 20-30 minut. Celem jest
przyspieszenie czynnosci serca trwajace okoo 20 minut. Nie musisz tego robic codziennie.
Spacer 3 razy w tygodniu przyniesie ci wielka nagrod.
Jakie jest jego dziaanie? Wysiek sprawia, ze serce pracuje wicej i wzmacnia si.
Zwiksza si dopyw krwi do takich miejsc, ktre juz zapomniay, jak krew wyglada. Krew
wypukuje toksyny z misni, ktrych przez jakis czas zupenie nie uzywaes. Chonka (limfa)
zaczyna krazyc w naczyniach limfatycznych, oczyszczajac je i usprawniajac ich czynnosc. A
przede wszystkim wysiek zwiksza ilosc wdychanego tlenu, ktry krazy we krwi. Wytwarza
to dodatni metabolizm tlenowy, ktry zwalcza wolne rodniki i pozwala na uniknicie
negatywnego metabolizmu azotowego, sprzyjajacego powstawaniu wolnych rodnikw.
W celu uzyskania korzysci tlenowych nie musisz wykonywac cwiczen aerobiku. Inne
cwiczenia nie oznaczaja metabolizmu beztlenowego. Badania naukowe wykazuja, ze
umiarkowane cwiczenia z obciazeniem w poaczeniu z odpowiednia dieta moga wzmocnic
serce, zwolnic czynnosc serca, obnizyc cisnienie krwi, powikszyc pojemnosc oddechowa i
przyczynic si do utraty masy ciaa. Wasciwy rytm cwiczen z obciazeniem (co nie oznacza,
ze bdziesz robi piciominutowe przerwy midzy cwiczeniami) 2-3 razy w tygodniu pozwoli
na spalenie wikszej liczby kalorii w ciagu tygodnia, niz bieganie przez p godziny 4 razy w
tygodniu. Przyczyna jest prosta: kiedy przerywasz bieganie, misnie przestaja zadac
dodatkowego pozywienia, ale kiedy wykonujesz 5 cwiczen nogami (wyciskanie), te same
misnie prosza o zywnosc przez nastpne 2-3 dni, poniewaz musza si odbudowac i twj
metabolizm wzrasta. Jeden z moich asystentw zapewnia, ze potrafi stracic 2,5 kg masy ciaa
w ciagu tygodnia, dodajac jedynie 3 podnoszenia do swoich rutynowych cwiczen
poniedziakowych.
Podstawa tego rozumowania nie jest zalecanie rodzaju wykonywanych cwiczen, ale
doradzenie ci, zebys robi cokolwiek. Graj w tenisa. Spaceruj dookoa poczty. Zajmij si
rabaniem drzewa. Ja na przykad lubi grac w golfa. Po prostu zacznij robic cokolwiek!
Najlepszym cwiczeniem fizycznym jest to, ktre bdziesz wykonywa, poniewaz je lubisz i
wiesz, ze to ,jest dobre". To nawet nie musi wygladac jak cwiczenia fizyczne, dopki
towarzyszy mu stay wzrost aktywnosci trwajacy 20-30 minut 3 razy w tygodniu. Zdziwisz
si, jak wielka zmiana nastapi w twoim samopoczuciu.
Odpoczynek
Ostatnim czynnikiem suzacym zdrowiu jest odpoczynek, ktrego wymagasz po
wysiku fizycznym. Odpoczynek to czas, w ktrym organizm odbudowuje to, co zostao
zuzyte w ciagu dnia. Jest to rwniez czas, w ktrym twj mzg porzadkuje wszystkie zebrane
w ciagu dnia informacje i odkada je jak pliki w komputerze do wykorzystania w przyszosci.
Bez odpoczynku ciao jest osabione, a umys zdezorientowany. W koncu oddech ulega
spyceniu, serce podlega wikszemu napiciu i dochodzi do odwrcenia metabolizmu, w
ktrym zaczynaja si mnozyc wolne rodniki.
Narodowa Fundacja Snu twierdzi, ze Amerykanie sa zaosnymi ignorantami" co do
potrzebnej im ilosci snu. Ciagle syszymy opowiesci, ze Winston Churchill spa jedynie 4
godziny na dob, a Margaret Thatcher tylko pic. Sadzimy, ze powinnismy byc zdolni do tego
samego. Ale nie syszymy czsto o Albercie Einsteinie, ktry spa 10 godzin na dob. Czy
osiagna mniej szy sukces? 98% ludzi uwaza, ze sen jest tak samo wazny dla zdrowia, jak
odzywianie i wysiek fizyczny, ale 64% spi wicej niz 8 godzin na dob, a poowa z nich -
mniej niz 6 godzin. A wic co nie pozwala nam zasnac? Poszukujemy lekarstwa na raka?
Chcemy rozwiazac problem swiatowego godu? A co mozna powiedziec na temat telewizji i
Internetu?
Wydaje si, ze nie potrafimy ich wyaczyc. Musimy jeszcze raz zobaczyc pzno w
nocy powtrk Gwiezdnych wdrwek (Star Trek) lub przesledzic jeszcze jedno poaczenie
komputerowe. I nagle jest juz godzina 2:00 w nocy, a przeciez musimy wstac o 6:00 rano. I
wtedy dziwimy si, dlaczego dziaanie naszej melatoniny si nie sprawdza. Jest to
niekorzystne w odniesieniu do starszych ludzi, ktrzy cierpia na bezsennosc, ale obecnie to
kilkunastolatkowie i ludzie dwudziestoletni szkodza sobie w ten sposb najbardziej.
Wysypianie si nie jest grzechem. Jest bardzo prawdopodobne, ze czowiek dobrze
wyspany moze pracowac bardziej wydajnie w czasie swoich aktywnych godzin. Wielkim
niebezpieczenstwem dla wszystkich jest jazda samochodem tych wszystkich niewyspanych
ludzi. Kierowcy, ktrzy zasnli w czasie jazdy za kierownica, powoduja mnstwo wypadkw
rocznie, w ktrych gina tysiace ludzi, a dziesiatki tysicy odnosi rzne uszkodzenia ciaa.
Wic pozwl sobie na sen; zycie, ktre przez to uratujesz, moze byc twoim wasnym.
Co jest dobre dla duszy
Poza stresami fizycznymi spotykaja nas takze stresy emocjonalne. Problemy
emocjonalne wywieraja znaczny wpyw na organizm, podobnie, jak stresy fizyczne, a nawet
jeszcze wikszy! Zwrc uwag, ze cizar emocjonalnego stresu ponosi organizm. Dlaczego
tak jest?
Czowiek nie jest po prostu maszyna. Nie jest fizycznym mechanizmem. Jest
oczywiste, ze istnieje w nim strefa duchowa, czego od wiekw dowodziy wierzenia religijne,
a medycyna uznaa wraz z postpem psychologii (psychologia oznacza dosownie badanie
duszy"). Ta pozacielesna strefa czowieka to umys (stanowiacy transcendencj mzgu, jak
demonstrowa sir John Eccles), uczucia, wola, pamic i pragnienia. Zadnej z tych funkcji nie
mozna przypisac konkretnemu narzadowi, a jednak to one wasnie czynia nas w peni
czowiekiem.
Emocje suza posrednictwu midzy ciaem a cakowicie niematerialna sfera istnienia
czowieka (jego umysem i wola). Jako takie, emocje stanowia odpowiedz jednoczesnie
fizjologiczna i w formie przyjmowanych postaw. Chociaz sadzimy, ze emocje dzieja si
jedynie w naszym umysle, odczuwamy je takze w naszym ciele. Kiedy odczuwamy strach,
przyspiesza si ttno i dochodzi do prawdziwego wyrzutu adrenaliny. Kiedy ogarnia nas
gniew, napinaja si misnie szyi i twarzy i odczuwamy ogromny dopyw energii, ktra
powinna byc uwolniona. Smutek odczuwamy raczej w obrbie tuowia, jak gdyby nasze serce
stao si cizsze. Starozytni Izraelici uwazali jelita za osrodek emocji.
Pamitaj, ze emocje to przypywy energii. Sa to odpowiedzi energetyczne naszego
ciaa, wymagajace fizycznego uwolnienia. Niestety, ujawnianie emocji jest przez wielu
spoecznie nie do przyjcia, a inni po prostu obawiaja si, co mogoby si stac, gdyby ujawnili
swoje uczucia. Niezaleznie od przyczyny, wielu z nas trzyma swoje emocje na wodzy, co
oznacza, ze zatrzymujemy rwniez zwiazana z nimi energi. Tumimy swoje emocje, zamiast
je wyrazac i uzewntrzniac. Caa ta energia uwiziona w naszym ciele zaczyna poszukiwac
drogi uwolnienia w kazdy mozliwy sposb wewnatrz naszego ciaa. Czynniki
psychosomatyczne sa powszechnie uznana przyczyna takich chorb, jak choroba wrzodowa,
zapalenie jelita grubego, zapalenie zatok, napicie misni, astma czy zaburzenia seksualne.
Bardziej krancowe przypadki obejmuja nawet histeryczna utrat wzroku lub porazenie.
Energia jest czyms realnym i musi na cos oddziaywac. Poniewaz uwolnienie emocji na
zewnatrz wymaga mniej energii, niz zatrzymanie jej w organizmie, musimy znalezc mozliwe
do przyjcia i bezpieczne sposoby wyrazania naszych uczuc. Jest to najlepsza rzecz, jaka
mozemy zrobic dla naszego zdrowia.
Nie jest to tylko opinia; jest to juz uznany fakt medyczny. Dr Dean Ornish
opublikowa niedawno ksiazk zatytuowanaLove and Survival: The Scientific Basis for the
Healing Power oflntimacy (Miosc i przezycie. Naukowe podstawy uzdrawiajacej siy
uczucia) (HarperCollins, 1998). Cytuje w niej liczne badania wykazujace, ze zdrowie
emocjonalne i wizi z innymi ludzmi odgrywaja wiksza rol w utrzymaniu i dochodzeniu do
fizycznego zdrowia niz jakakolwiek interwencja lekarska. Twierdzi: Nie znam zadnego
innego czynnika w medycynie - czy bdzie to dieta, rzucenie palenia, czynniki genetyczne,
leki czy zabiegi chirurgiczne - ktry miaby wikszy wpyw na jakosc naszego zycia, czstosc
zachorowan czy przedwczesna smierc z rznych przyczyn". Dr Ornish jest znany jako lekarz
chorych na serce, ktrych leczy, stosujac zajcia w cotygodniowych grupach wsparcia i
zalecajac zmian trybu zycia. Mozesz przeczytac jego ksiazk, zeby zapoznac si ze
szczegami, a ponizej zamieszczani zestawienie wynikw kilku opisanych przez niego
badan:
Zdrowi mzczyzni, ktrzy dali twierdzace odpowiedzi na pytanie w ankiecie moja zona
mnie nie kocha", byli obciazeni 3 razy wikszym ryzykiem zachorowania na chorob
wrzodowa w ciagu nastpnych 5 lat.
95% studentw, wyrazajacych negatywna opini o swoich rodzicach, miao w srednim
wieku rozpoznana powazna chorob.
Osoby zyjace w izolacji spoecznej zagrozone sa 2-3 razy wikszym ryzykiem
przedwczesnej smierci z rznych przyczyn w porwnaniu z tymi, ktre utrzymuja silne
wizi spoeczne.
50% niezonatych mzczyzn umiera w ciagu 5 lat po operacji udroznienia zablokowanej
ttnicy. Jest to trzykrotnie wiksza liczba w porwnaniu z grupa mzczyzn zonatych w tej
grupie.
Po operacji na otwartym sercu osoby nie uczestniczace w normalnym aktywnym zyciu
spoecznym byy 4 razy bardziej narazone na zgon w ciagu nastpnych 6 miesicy. Ryzyko
smierci ludzi nie czerpiacych pociechy z religii byo 3 razy wiksze w tej grupie.
Zagrozenie smiercia osb bez wizi spoecznych i bez pociechy religijnej byo 7 razy
wiksze.
Kobiety z krancowo zaawansowana postacia raka piersi zakwalifikowano do zajc w grupie
wsparcia przez jeden rok, podczas gdy grupa kontrolna nie uczestniczya w zajciach. Pod
koniec 5 lat stwierdzono, ze przezycie kobiet z grupy wsparcia byo przecitnie 2 razy
duzsze w porwnaniu z grupa kontrolna, przy czym niektre z nich jeszcze zyy.
Wszystkie kobiety z grupy kontrolnej zmary.
Dr Ornish komentuje, ze gdyby jakas firma farmaceutyczna opracowaa lek dajacy
podobne wyniki, wwczas media ogarnoby szalenstwo i kazdy lekarz w kraju
przepisywaby tony tego lekarstwa. Ale kiedy ostami raz syszaes, zeby lekarz zapisywa
regularne dawki miosci i uczucia?
Aby utrzymac zdrowie, musimy nauczyc si karmic nasza dusz i dostarczac jej
wszystkiego, co jest niezbdne dla zachowania rwnowagi. Nikt nie moze zyc bez uczuc, a
nawet jesliby potrafi, zycie jego niewiele byoby warte. Ale mozemy nauczyc si dzielic
naszymi uczuciami z innymi i rwnowazyc emocje negatywne pozytywnymi.
Ponizej podaj kilka prostych sugestii:
Nie marnuj czasu na martwienie si. Wyznacz sobie okoo godziny tygodniowo na
skoncentrowane martwienie si. A pzniej ciesz si zyciem w ciagu pozostaej czsci
tygodnia. Zmartwienie jest bezproduktywne, wywouje stres emocjonalny i jest jednym z
najbardziej egoistycznych zachowan, jakie istnieja. Wikszosc spraw, o ktre si martwisz,
nigdy si nie zdarzy, a na reszt nie masz wpywu. Jesli jest cos, na co mozesz poradzic, to
przestan si martwic i idz to zrobic.
Pielgnuj przyjazn z ludzmi, ktrzy sq dla ciebie wsparciem i podnoszq ci na
duchu. I ty mozesz zrobic dla nich to samo. Spotykanie si z ludzmi umozliwiaja organizacje
spoeczne, biznesowe, charytatywne, w ktrych wszyscy pracuja dla osiagnicia jednego celu.
Jednak najlepszy rodzaj wsparcia daje grupa ludzi, z ktra mozna podzielic swoje uczucia i
doswiadczenia bez lku, ze ktos nas bdzie osadza. Wizi powstae w takich grupach i nabyte
doswiadczenie wyposazy nas w przejrzystosc postpowania i wyznaczy granice konieczne we
wszystkich naszych wzajemnych stosunkach z ludzmi.
Kazdego dnia powinienes otrzymac i dac dziesic znaczqcych dotknic.
W XVII wieku wykonano doswiadczenie, ktre miao zakonczenie. Chciano si
przekonac, jakim jzykiem bda posugiwac si dzieci, jesli pozbawi sieje wpywu ich
opiekunw. Dzieci pozostawiono w zeczkach, bez zadnego fizycznego kontaktu, nawet
podczas karmienia. Zadne z dzieci nie dozyo do wieku, w ktrym mogoby zaczac mwic.
Dotyk jest wazny. Najwikszym narzadem twojego ciaa nie jest watroba, ale skra, ktra jest
narzadem zmysu dotyku. Dotyk pozwala nam odczuc, ze jestesmy zwiazani z ludzmi i ze
jestesmy kochani.
Stwierdzono, ze krytyczna liczba dotknic niezbdnych, zebysmy si czuli dobrze,
wynosi dziesic. Nie oznacza to dziesiciu ludzi, ktrzy potraca ci w windzie;
jest to dziesic dotknic znaczacych. Usciski, pocaunki, przytulenie si sa oczywiscie
znaczace i jesli otrzymasz ich dziesic, to wspaniale. Inne dotknicia tez sa wazne: poklepanie
po plecach, uscisk ramienia, pogaskanie po wosach lub twarzy, nawet kuksaniec. Wszystkie
mwia ci, ze jestes doceniany, cos wart, jestes cenny. Usciski rki wasciwie si nie licza,
poniewaz stay si zwyka formalnoscia, ale mozna temu nadac wiksze znaczenie przez
dotknicie rka czyjegos ramienia lub uscisnicie czyjejs rki swymi dwiema rkami.
A co si stanie, jesli nie otrzymujesz tych dziesiciu dotknic w ciagu dnia?
Najlepszym sposobem otrzymania ich jest - dawanie ich. Kiedy dotykasz innych,
przekazujesz im informacj, ze i oni moga dotknac ciebie. Przekazujesz im, ze cenisz ich, a
oni odpowiedza ci w ten sam sposb. To, co dajesz, otrzymasz z powrotem.
A poza tym nigdy nie wiadomo, jaki to bdzie miao wpyw na drugiego czowieka.
Jeden z nauczycieli mwi w klasie na temat znaczenia gestu dotyku i w czasie wykadu
przypadkowo dotkna policzka modej kobiety siedzacej w pierwszym rzdzie, ktra
natychmiast wybuchna paczem. Kiedy wykadowca przeprosi ja i zapyta o powd takiej
gwatownej reakcji, studentka wyjasnia, ze dotkna jej twarzy w miejscu, gdzie od urodzenia
miaa duze, purpurowe znami naczyniowe. Powiedziaa: Nikt nigdy mnie tam nie dotyka".
Przez cae zycie nie zaznaa gestu akceptacji - zwykego dotknicia tego znamienia. Zawsze
sadzia, ze jest ono wstrtne i zaosne, i nikt jej nigdy nie zaakceptuje. Nauczyciel da jej
troch czasu na zrozumienie tego, co si stao, a pzniej, po uzyskaniu jej zgody, zachci caa
klas, kazdego po kolei, zeby podeszli i dotknli jej twarzy. Jej zycie ulego na zawsze
zmianie przez zwyky dotyk.
Suchaj muzyki. Muzyka karmi nasza dusz. Dochodzi do takich zakatkw twojej
istoty, do ktrych nie dociera swiadomosc. Pozwala na odpowiedz emocjonalna nie
skierowana na konkretny problem zyciowy i mozesz ja odczuwac bez uczucia zagrozenia, ze
musisz rozwiazywac jakies problemy. Muzyka mwi ci, ze problemy, ktre napotykasz, nie
dotycza tylko ciebie, ale sa wsplne dla caej ludzkosci. Nie ma znaczenia, jaki rodzaj muzyki
ci odpowiada. Tym, co naprawd si liczy, jest fakt, ze muzyka przemawia do ciebie i
potrafisz dziki niej dotrzec do swojego wntrza, chociaz prawdopodobnie nie potrafibys
wyrazic tego sowami. Jesli naprawd niewiele wiesz o muzyce, zajmie ci troch czasu
zrozumienie jzyka, ktrym do ciebie przemawia, ale jest to warte wysiku. Jesli suchanie
muzyki niewiele ci daje, sprbuj muzyki innego rodzaju. Pewien rodzaj muzyki jest
przeznaczony po prostu do wyrazania niepokoju nastolatkw. Wspaniale, jesli mozesz si
poczuc gniewnym nastolatkiem. Ale jest jeszcze muzyka przeznaczona do odprzenia i
medytacji. Jest takze potzny dramatyzm dzie operowych. Suchaj takiej muzyki, ktra ci
porusza.
Poddaj si masazowi. Chociaz mozna go uwazac za terapi fizyczna, czyni on cuda z
emocjami. Rodzi uczucie spokoju i odprzenia i uwalnia napicie emocjonalne nagromadzone
w misniach. Czsto nasze zmartwienia i stresy zalegaja w nas jak splatane wzy. Konczy si
to nagromadzeniem energii w misniach szyi i ramion, co wytwarza napicie i usztywnienie i
odcina prawidowy dopyw krwi i bodzcw nerwowych. Nie zdajemy sobie nawet z tego
sprawy, gdy cierpimy na silny bl gowy, ktrego nie jestesmy w stanie pokonac, a czasami
takze na drtwienie doni i przedramion. W tym czasie w naszych misniach gromadza si
substancje toksyczne. Dobry terapeuta - masazysta (nie ktos do rozcierania skry) uwolni to
napicie z misni i zwiazanych z nimi punktw, ktrych istnienia nigdy bysmy nie
podejrzewali. Musz przyznac, ze po takim masazu mozesz wyjsc jak pobity, ale nastpnego
dnia bdziesz si czu swietnie. PS: Jesli powiedza ci, ze masz pzniej wypic duzo wody,
trzeba to zrobic. Jesli nie wypuczesz toksyn, ktre zostay uwolnione, mozesz si
rozchorowac.
Smiej si - gosno, dugo i mocno. Poszukujemy rwnowagi. Im gorzej si czujesz,
tym bardziej potrzebujesz dobrego smiechu. Pobudza on dopyw tlenu, potrzasa twoja
watroba, wyzwala endorfiny w mzgu, uwalnia napicie. Poza tym wszystkim, kiedy
zaczynasz si smiac, zaczynasz nabierac do zycia dystansu i moze nawet nauczysz si smiac z
siebie. Jesli potrzebujesz czegos, zeby si smiac, pomoga ci wypozyczalnie wideokaset.
Popros o komedie filmowe. Bracia Mara, Mel Brooks i Jeny Lewis moga okazac si jeszcze
bardziej zabawni, niz ich zapamitaes z kina. Cary Grant tez gra w niezych filmach,
jakArszenik i stare koronki. Innym zrdem smiechu jest Reader's Digest" z rubryka
zatytuowana Smiech jest najlepszym lekarstwem". Jednym z moich ulubionych zrde
humoru sa oswiadczenia na temat wypadkw w raportch przekazywanych do towarzystw
ubezpieczeniowych:
Facet zajmowa caa drog. Musiaem zbaczac wiele razy, zanim w koncu go stuknaem.
Jadac bocznym pasem drogi, spojrzaem na moja tesciowa i przeleciaem przez nasyp.
Budka telefoniczna zblizaa si bardzo szybko. Prbowaem zjechac z drogi prowadzacej do
niej, ale budka uderzya w przd mojego samochodu.
Pieszy nie mia pojcia, w ktra stron ma isc, wic go przejechaem.
Jest rwniez wiele ogoszen, ktre nie mwia cakiem wyraznie, o co chodzi:
Zapraszamy na towarzystkie spotkanie z lodami we wtorek o godzinie 19:00. Wszystkie
panie dajace mleko proszone sa o wczesne przybycie.
Kko Literackie Pan spotka si we srod, pani Lacey zaspiewa Poz mnie do mojego
zeczka" z udziaem pastora.
W t sobot, z okazji Wielkanocy, poprosimy pania Daley o wystapienie i zozenie jajka na
otarzu.
We wczesnych latach pracy lekarskiej do moich obowiazkw szpitalnych nalezaa kontrola
historii chorb i kart chorych w ramach prac Komitetu Dokumentacji Medycznej. Oto troch
wyjatkw z tych dokumentw, zbieranych przez lata, ktre doprowadzay mnie do smiechu.
Rcz, ze i ciebie rozsmiesza!
Pacjentka odczuwaa bl w klatce piersiowej, kiedy lezaa na lewym boku przez ponad rok.
Na drugi dzien kolano byo lepsze, a na trzeci zupenie zniko.
Nie miaa zadnego napicia misni ani gwatownych dreszczy, ale jej maz stwierdza, ze bya
bardzo goraca w zku ostatniej nocy.
Pacjentka bya w stanie depresji, od kiedy zacza przychodzic do mnie na wizyty w roku
1993.
Pacjentka jest smutna i bez przerwy pacze. Wydaje si takze, ze ma depresj.
Stan przy wypisie: zyje, ale bez zezwolenia.
Przy przyjciu stan oglny dobry; zniedozniay mzczyzna lat 69, sprawny umysowo, ale
z zanikami pamici.
Pacjent odmwi autopsji.
Pacjent zmar na pododze bez powikan.
Pacjent zostawi swoje biae krwinki w innym szpitalu.
Poslizgna si na lodzie i wyraznie jej nogi poszy w rznych kierunkach na poczatku
grudnia.
Pacjent odczu gwatowny brak powietrza z obrazem ostrego obrzku puc w domu, kiedy
odbywa stosunek, ktry stopniowo pogorszy si w pogotowiu.
Pacjent mia na sniadanie wafle, a na obiad brak apetytu.
Midzy nami mwiac, chyba moglibysmy sprawic, zeby ta pani zasza w ciaz.
Jest drtwa od palcw stp do dou.
Od czasu do czasu, stae, nieczste ble gowy.
Kiedy zemdlaa, jej oczy potoczyy si po pokoju.
Badanie per rectum wykazao prawidowe rozmiary tarczycy.
Stwierdzia, ze miaa zaparcia przez znaczna czsc swojego zycia, az do roku 1995, kiedy
otrzymaa rozwd.
Pacjent mieszka w domu z matka, ojcem i maym zwiem, ktry obecnie jest zapisany do
dziennego zobka trzy razy w tygodniu.
Krwawienie rozpoczo si w okolicy odbytu i trwao caa drog do Los Angeles.
Badanie narzadw pciowych byo zupenie negatywne za wyjatkiem prawej stopy.
Pacjent musia miec resekcj jelita. Jednak, zamiast tego, podja prac maklera giedowego.
Skra: troch blada, ale obecna.
Badanie miednicy zostanie wykonane pzniej na pododze.
Przyjty przez pomyk.
Pacjenta skonsultowano z dr Blank, ktra wyczua, ze powinismy usiasc na brzuchu i ja si
zgadzam.
Pacjent ma dwoje kilkunastoletnich dzieci, ale poza tym zadnych odchylen od normy.
Dr Blank obserwuje jego prostat.
Musisz sobie uprzytomnic, ze bdziesz tak nieszczsliwy, jak bardzo chcesz nim byc.
Zycie jest trudne. Ci, ktrzy sadza, ze zycie powinno byc atwe, koncza jczac i narzekajac,
ze zostali w szczeglny sposb unieszczsliwieni, jak gdyby nikt poza nimi nie wiedzia, co
to sa kopoty. Kiedy zaakceptujesz fakt, ze zycie jest trudne, jestes juz na drodze prowadzacej
do przyjcia odpowiedzialnosci za wasne zycie. Najgorsza rzecz, jaka mozesz zrobic, to
zaczac myslec o sobie, ze jestes ofiara. Trudnosci, jakie napotykasz w zyciu, sa, jakie sa, ani
wiksze, ani mniejsze. Do ciebie nalezy decyzja, czy bdziesz z tego powodu nieszczsliwy,
czy tez nie. Blu nie da si uniknac, ale nieszczscie jest sprawa wyboru.
Tim Hansel zama krgosup w wypadku w czasie wspinaczki grskiej. Po wielu
latach leczenia zy z ciagym blem, i szuka pomocy u kolejnych lekarzy. Uda si wreszcie
do specjalisty uwazanego za najlepszego. Opisa to spotkanie w ksiazce You Gotta Keep
Dancin' (Nadal musisz tanczyc).
Chciabys wiedziec, jakie leczenie mgbym ci zaproponowac?" Tak".
Nie mog zadnego".
Byem zaskoczony, ale mimo to sposb, w jaki to powiedzia, nie zrobi na mnie
negatywnego wrazenia.
Co wedug pana powinienem zrobic?"
Synu, posuchaj mnie uwaznie. Szkoda juz si dokonaa. Najgorsze jest za toba.
Bdziesz musia zyc z blem, ale nie jest to zbyt wielka cena za zycie. Moja rada jest taka -
zyj, korzystajac z peni i bogactwa zycia tak, jak to jest mozliwe... zacisnij zby, wytrzymaj i
zyj do stu lat..."
Czy to znaczy, ze pika jest po mojej stronie boiska? Ze od tej pory wszystko zalezy
ode mnie?"
Cakowicie. Wybr jest twj".
Od tej chwili Tim Hansel zda sobie spraw, ze to on panuje nad swoim zdrowiem i
zyciem, a nie lekarze czy bl. Cokolwiek ma si z nim stac, to bdzie jego wybr.
Ty takze mozesz dokonac wyboru. Mozesz czuc si nieszczsliwy albo mozesz
cieszyc si zyciem, nawet jesli jest ono trudne. Mozesz byc samotny albo mozesz nawiazywac
przyjaznie. Mozesz jczec, ze nikt o ciebie nie dba, albo mozesz otrzymywac przyjazne
dotknicia. Mozesz narzekac, skarzyc si, pokrzykiwac i kpic z innych, albo mozesz si
smiac. Wybr jest twj. Mozesz byc tak nieszczsliwy, jak bardzo chcesz nim byc, albo
mozesz zacisnac zby, wytrzymac i zyc do setki.
Co jest dobre dla ducha
Najlepsza definicja duchowosci to poszukiwanie stanu, w ktrym pozostaje si w
zgodzie ze wszystkim. Czowiek stworzony na obraz Boga (Ducha) jest duchem
przebywajacym w ciele, posiadajacym dusz. I to absolutna jednosc tych trzech wymiarw
tworzy z nas czowieka. Ciao aczy nas ze swiatem fizycznym, od ktrego si uczymy i ktry
przeksztacamy w celu zaspokojenia naszych potrzeb. Dusza aczy nasza fizycznosc ze
swiatem pozamaterialnym, dziaajac jako posrednik midzy ciaem i umysem. Duch jest ta
czscia nas, ktra wykracza poza wszystko, co jest fizyczne i emocjonalne, co pozostanie
niesmiertelne. Zawsze jest cos poza, jest jeszcze cos wicej. Duch aczy nas z ideaami,
wartosciami, cnotami, spoeczenstwem i z Bogiem.
Dopki czowiek funkcjonuje, jego umys i wola zwiazane sa z duchem. W tych
dziaaniach wykraczamy poza siebie. Poprzez umys zdobywamy wiedz i do pewnego
stopnia stajemy si tym, co wiemy, poszerzajac w tym procesie swoja osobowosc. Dziki
woli wybieramy miosc, przekraczajac granice , ja" i stajac si my". Poszukiwanie przez nas
wiedzy i chc otworzenia si na innych dzieje si w naszej duchowosci, zyjemy wtedy
duchowo. Kiedy przestajemy poszukiwac i wykraczac poza siebie, ulegamy ograniczeniom i
nasz duch obumiera.
Jest tylko jedna dobra rzecz, ktrej wymaga duch, zeby zachowac rwnowag. Jest to
jedna jedyna rzecz niezbdna dla ducha. Prawda. I z kolei wola oddziauje na to, co umys
postrzega jako Prawd, aby osiagnac wasciwy cel - Dobro. Kiedy umys jest nastawiony na
fasz, podlega obsesji, zaczyna usprawiedliwiac, znieksztacac rzeczywistosc i odsuwa
wszystko, co moze prowadzic ku Prawdzie. Kiedy umys schodzi w ten sposb z prawidowej
drogi, wola moze wybrac mniejsze Dobro, nawet jesli osiagalne jest wiksze Dobro (jak
wybr midzy cudzostwem a wiernoscia). W pewnych przypadkach wola wybiera
zachowania szkodliwe, prowadzace do samozniszczenia, poniewaz w umysle dochodzi do
znieksztacenia pojcia Prawdy, jak w przypadku uzaleznien. Faszywe wierzenia moga
zniszczyc nasz wasny obraz, nasze zwiazki z ludzmi, nasza karier i zdrowie. Tylko w
poszukiwaniu Prawdy osiagamy sukces i rozwj. Dopiero kiedy wybierzemy prawdziwe
Dobro, zaczynaj a prawidowo oddziaywac nasze powiazania z ludzmi, a nawet z samym
soba. Tylko wtedy duch czowieka moze byc prawidowo powiazany ze wszystkimi
sprawami, to znaczy czowiek pozostaje w zgodzie ze wszystkim i dziaa wasciwie.
Utrzymujemy rwnowag uznajac, ze jest moc wiksza od naszej, ktra nas stworzya.
Rzeczywiscie, jak oswiadcza Bg, jestesmy w zadziwiajacy i cudowny sposb stworzeni". A
dalej musimy nauczyc si, ze nie jestesmy Bogiem. To On jest nieskonczenie dobry,
wszystkowiedzacy i wszechmocny. A my posiadamy troch dobra, troch wiedzy i mocy, ale
spdzamy wikszosc naszego zycia na walce ze skutkami szkd, ktre wyrzadzilismy sobie i
innym na skutek niewiedzy lub niezdolnosci do samokontroli. Jesli tak wasnie jest, to
nastpnym naszym krokiem powinno byc poszukiwanie pomocy. Nie jestesmy w stanie sami
odnalezc Prawdy ani dziaac opierajac si na niej, zeby naprawic nasze stosunki z ludzmi.
Potrzebujemy oswiecenia, potrzebujemy przewodnika i pomocy, zebysmy mogli si zmienic.
Dopki nie rozpoczniemy tego procesu przemiany, zeby uksztatowac nasze mysli i czyny,
opierajac si na Prawdzie, nie osiagniemy stanu rwnowagi.
Zauwaz, ze jest to proces, a nie produkt. Nigdy nie osiagniesz caej Prawdy, zawsze
pozostanie cel dalszych poszukiwan, nigdy nie osiagniesz doskonaosci. Byc uduchowionym
nie oznacza doskonaosci. Po prostu musisz byc stale w drodze, ktra prowadzi do perfekcji.
Wymaga to woli charakteru, zeby poszukiwania byy uczciwe, a przemiana prawdziwa.
Szukaj, a znajdziesz!
Co to ma wsplnego ze zdrowiem? Faszywe wierzenia prowadza do zych wyborw.
Te z kolei niszcza nasze stosunki ze wszystkimi dookoa nas, acznie z nami samymi. I wtedy
musimy zyc ze skutkami tych wszystkich wyborw w at-mosfrze emocjonalnego stresu, winy
i wstydu. To wpywa bezposrednio na nasz stan emocjonalny, co prowadzi do chemicznych
zmian w mzgu i caym ciele, a w efekcie do fizycznej choroby. Istnieje bezposredni zwiazek
poaczenie midzy zdrowiem duchowym a fizycznym, zwiazek podkreslany przez dra
Ornisha, ktry z codziennych medytacji uczyni wazna czsc programu leczenia.
Droga do osiagnicia duchowego zdrowia nie jest zadnym sekretem. Wymaga
modlitwy, medytacji i czasu poswiconego na nauk i refleksj. W skrcie - wymaga
dyscypliny. Odpowiedzi nie znajdziemy w sobie, jak twierdzi wielu. Potrzebujemy wiedzy
tych, ktrzy juz przebyli t drog przed nami i osiagnli madrosc. Wic trzeba si zmusic do
czytania. Nie zrozumiemy tego, co czytamy, jesli nie poswicimy czasu na kontemplacj w
nadziei, ze przyniesie nam Prawd, musimy wic si nakonic do kontemplacji. W trakcie
medytacji Prawda przekona nas, jak mamy si zmienic, zeby w niej zyc. Ale w celu
posugiwania si Prawda, aby prawdziwie wybrac Dobro, w sposb rozpaczliwy
potrzebujemy pomocy. Wic szukamy jej; modlimy si. I zostanie ci dana". To wspaniae!
Wymaga to takze suzenia innym, poniewaz tak naprawd nie wiemy, kim jestesmy,
pki nie wyjdziemy poza siebie i nie nauczymy si dawac. Jest to cel duchowosci: udzielac
si i rozwijac, wicej byc, niz zwyklismy kiedykolwiek do tej pory. Ale najpierw wymaga to
woli przyjcia odpowiedzialnosci za nasze zycie i decyzji zmiany. Musimy chciec przemyslec
ponownie nasze zycie i przemyslec je w inny sposb, tak, zebysmy mogli zmienic kierunek
naszej przyszosci. Odnosi si to w rwnym stopniu do naszego zdrowia duchowego, jak
emocjonalnego i fizycznego. Konfrontacja z Prawda wymaga przemyslenia drogi, ktra
chcemy dalej podazac. Mozemy wybrac drog prowadzaca do choroby i smierci albo drog,
ktra wiedzie do Prawdy, a w koncu do zdrowia i zycia.
Osiagnicie zdrowia, a nastpnie utrzymanie go, to zadanie na cae zycie. Nie ma
szybkiego sposobu, prostego leku i zadnego cudownego rozwiazania. Pamitaj, wszystkie
antyoksydanty caego swiata nie pomoga ci, jesli twj duch rozdzierany jest przez faszywe
poglady, a dusza dawiona przez samotnosc. Te siy sa mocniejsze i bardziej ogarniajace niz
niebezpieczne wolne rodniki i tak samo smiertelnie grozne. Dlatego, jesli przeczytaes t
ksiazk i nie zrobies nic, zeby poprawic swj stan antyoksydacyjny, jak mozna ci pomc
odnalezc Zycie? Musimy podjac odpowiedzialnosc za nasze ciao, za nasza dusz i nasza
duchowosc.
Jestes caoscia, nie jedynie zbiorem czsci. Traktuj siebie jak caosc, a osiagniesz
zdrowie. Tragedia stresu oksydacyjnego polega na tym, ze niszczy cay nasz organizm i
niszczy naszajednosc. Tragedia zych wyborw jest zo skierowane przeciw naszym duszom i
duchowosci. Ta droga wkracza smierc, poniewaz dotyczy ona caego czowieka.
Moim pragnieniem jest twj wszechstronny postp. Szukaj madrosci, tej rzadkiej
mozliwosci odnalezienia Prawdy i zycia w jej swietle. Poszukuj miosci, tej niezwykej
mozliwosci akceptowania i bycia akceptowanym. I uwierz, ze sia, zywotnosc, modzienczosc
i dugowiecznosc moga byc twoim udziaem dziki zaopatrzeniu ciaa w to, czego potrzebuje,
aby pokonac plag starzenia si.
Upywu czasu nie da si uniknac, ale mozna uniknac chorb, ktre niesie ze soba!
Wybierz zycie, a ono stanie si twoje. I mozesz osiagnac jego peni.
WYKAZ TERMINW
adaptacja antyoksydacyjna - przystosowanie si organizmu w celu wyrwnania
zwikszonego stresu oksydacyjnego w komrkach, tkankach lub narzadach.
adaptogen - substancja wytwarzajaca odpornosc na stres przez wzmocnienie ukadu
odpornosciowego, ukadu nerwowego i (lub) ukadu wydzielania wewntrznego i powodujaca
odpowiednie przystosowanie organizmu. Wystpuje najczsciej w roslinach. Normalizuje
czynnosci organizmu i po zakonczeniu swego dziaania ulega eliminacji lub staje si
skadnikiem organizmu, nie dajac objaww niepozadanych. Adaptogeny sa zawarte m. in. w
takich roslinach, jak: czosnek, korzen zen-szenia, jezwka purpurowa, miorzab
(dwuklapowy), gorzknik kanadyjski.
alergen - substancja powodujaca reakcj alergiczna organizmu.
alergia - nieprawidowa reakcja ukadu odpornosciowego na normalnie nieszkodliwa
substancj; moze dotyczyc kazdej tkanki organizmu.
alkaloid - jeden z duzej grupy zwiazkw organicznych zasadowych, zawierajacych azot,
wystpujacych w roslinach; najczsciej ma bardzo gorzki smak i wykazuje silne dziaanie
farmakologiczne.
aminokwasy - podstawowe skadniki budulcowe biaek (a. endogenne, czyli wytwarzane
przez komrki lub dostarczane w pozywieniu jako skadniki niezbdne dla organizmu).
anoksja - brak tlenu w komrce, tkance lub narzadzie.
antybiotyk - substancja chemiczna wytwarzana przez mikroorganizm, majaca wasciwosc
niszczenia lub hamowania wzrostu bakterii lub innych mikroorganizmw.
antygen - substancja, ktra po wnikniciu do organizmu moze wywoac powstanie
przeciwciaa.
antyoksydant (przeciwutleniacz) - substancja zapobiegajaca uszkodzeniu komrki przez
wolne rodniki albo oksydacj; zwiazek chemiczny, witamina lub enzym, ktry blokuje lub
hamuje szkodliwe dziaanie reakcji utleniania i wolnych rodnikw. Przykady
antyoksydantw: witaminy A, C i E, pierwiastki selen i german, enzymy kata-laza, dysmutaza
ponadtlenkowa (SOD), koenzym Q-10 i niektre aminokwasy.
bariera krew-mzg - bariera utworzona przez scisle poaczone komrki naczyn wosowatych
mzgu, ktra nie pozwala na przedostawanie si niektrych substancji ze strumienia krwi do
tkanki mzgowej.
beta-karoten - barwnik wystpujacy w mleku, niektrych ztych i ciemnozielonych
warzywach, jak brokuy, szpinak i marchew, oraz w owocach, jak melony, brzoskwinie i
morele. Organizm przeksztaca beta-karoten w prowitamin A, z ktrej tworzy witamin A,
niezbdna do prawidowego widzenia, zachowania prawidowego stanu tkanek, sprawnego
ukadu odpornosciowego i rozwoju kosci.
biaka (proteiny) - zwiazki organiczne, skadajace si z aminokwasw, dziaajace jako
enzymy, elementy budulcowe komrek i hormony. Biaka biora udzia w wielu czynnosciach
caego organizmu, acznie z transportem tlenu, praca misni i transportem elektronw. Sa to
zwiazki zawierajace azot, powstae w wyniku rznych poaczen aminokwasw. Sa
podstawowymi skadnikami wszystkich tkanek zwierzcych i roslinnych. Substancje czynne
biologicznie, jak hormony i enzymy, skadaja si z biaek. Organizm wytwarza specyficzne
biaka, od ktrych zalezy wzrost, procesy naprawcze i inne czynnosci, z aminokwasw, ktre
sa uzyskiwane z biaek zawartych w pozywieniu albo wytwarzane z innych aminokwasw.
bioflawonoid - kazdy z biologicznie czynnych flawonoidw (grupa substancji wystpujacych
powszechnie w kwiatach, lisciach i owocach). Grupa ta bywa okreslana jako witamina P.
biotransformacja detoksykacyjna - proces biochemiczny, w ktrym zachodzi zmniejszenie
toksycznosci danej substancji.
bona komrkowa - ciagy trjwymiarowy zesp czasteczek biaek i tuszczw. Tworza
powierzchni komrki, uatwiajac reakcje metaboliczne i wytwarzajac skadniki
czynnosciowe w komrce.
chemioterapia - leczenie zakazen i nowotworw za pomoca lekw syntetycznych.
chonka (limfa) - krazacy w organizmie jasny pyn, pochodzacy z surowicy krwi, zbierajacy
si z tkanek; przepywa przez naczynia chonne (limfatyczne) i powraca do krazenia oglnego
krwi. Podstawowa funkcja chonki jest odzywianie tkanek i przekazywanie produktw
przemiany materii do krwi.
cholesterol - substancja rozpuszczalna w tuszczach, wytwarzana przez wszystkie krgowce.
Stanowi niezbdny skadnik bon komrkowych, uatwia transport i przyswajanie kwasw
tuszczowych.
choroba autoimmunizacyjna - choroba wywoana nieprawidowa reakcja ukadu
odpornosciowego na wasne tkanki organizmu i ich atakowaniem. Prowadzi to do zmian
chorobowych i zaburzenia czynnosci. Przykady takich chorb: cukrzyca, stwardnienie
rozsiane, reumatoidalne zapalenie staww i uoglniony toczen rumieniowaty.
cukrzyca (ac. diabetes mellitus) - choroba przewleka, w ktrej organizm nie jest zdolny do
prawidowego zuzytkowania wglowodanw albo z powodu braku hormonu insuliny (typ I
cukrzycy), albo poniewaz nie jest w stanie wykorzystac insuliny (typ II cukrzycy).
demencja (otpienie) - zaburzenia funkcji poznawczych mzgu wywoane przyczynami
organicznymi.
detoksykacja (odtruwanie) - zmniejszenie wasciwosci toksycznych nagromadzonych w
organizmie rznych trujacych substancji.
DHEA - dehydroepiandrosteron, naturalny hormon wytwarzany przez nadnercza. Jest to
gwny prekursor androgenw u kobiet.
DNA (kwas deoksyrybonukleinowy) - substancja wystpujaca w jadrze komrkowym, ktra
zawiera wzr genetyczny komrki okreslajacy form zyciowa, jaka przyjmie dana komrka.
endorfina -jedna z licznych substancji hormonopodobnych, wystpujaca gwnie w mzgu.
Podstawowa czynnoscia endorfin jest znoszenie czucia blu, co nastpuje w wyniku
poaczenia si endorfin z receptorami opioidowymi w mzgu.
enzym -jedno ze specyficznych biaek, ktre inicjuje lub przyspiesza reakcje chemiczne
zachodzace w organizmie.
fagocyt - komrka zdobia do pochonicia bakterii lub innych obcych czastek, ktre po
pochoniciu ulegaja zniszczeniu przy udziale aktywnych czasteczek utleniajacych.
ginsenozydy - substancje czynne (11 gwnych, 19 mniej aktywnych) wystpujace tylko w
korzeniu zen-szenia, ktre decyduja o jego wasciwosciach korzystnych dla zdrowia.
glikogen - polisacharyd, gwna rezerwa wglowodanw w organizmie.
glukoza - najpowszechniej wystpujacy w organizmach wglowodan (w postaci cukru
prostego) i gwne zrdo energii u czowieka.
hipoksja - zmniejszona zawartosc tlenu w tkankach wywoana przez niedokrwienie lub
niedokrwistosc.
homeostaza - procesy utrzymujace stan rwnowagi w zywym organizmie.
hormon -jedna z licznych niezbdnych substancji wytwarzanych przez gruczoy wydzielania
wewntrznego, regulujacych wielorakie czynnosci organizmu.
immunologia - dzia medyczny, nauka o odpornosci zajmujaca si czynnoscia ukadu
odpornosciowego.
immunoterapia - leczenie przez pobudzanie lub wzmacnianie odpowiedzi immu-
nologiczneych.
in vitro - (ac.) w warunkach laboratoryjnych (w szkle). in vivo - (ac.) w zywym organizmie.
kancerogen - substancja wywoujaca nie kontrolowana transformacj komrek i w jej wyniku
nowotwr zosliwy.
kapilary - patrz: wosowate naczynia krwionosne.
koenzym - czasteczka wsppracujaca z enzymem w celu wykonania przez niego
przewidzianej funkcji w organizmie. Koenzymy sa konieczne do wykorzystania witamin i
skadnikw mineralnych.
ksenobiotyki - substancje obce dla organizmu, nie wystpujace normalnie w zywym ustroju;
stwarzaja zagrozenia toksyczne.
lek przeciwhistaminowy - substancja, ktra uniemozliwia dziaanie histaminy przez
poaczenie si z receptorami histaminy w rznych tkankach organizmu.
limfa - patrz: chonka.
limfocyt - krwinka biaa, wystpujaca w chonce, krwi i innych wyspecjalizowanych
tkankach, jak szpik kostny i migdaki podniebiennie. Limfocyty dziela si na limfocyty B i
limfocyty T. Istnieja rwniez limfocyty nie-B i nie-T, nie nalezace ani do ukadu B, ani do
ukadu T. Limfocyty stanowia podstawowy skadnik ukadu odpornosciowego. Limfocyty B
sa odpowiedzialne przede wszystkim za produkcj przeciwcia, limfocyty T biora udzia w
posredniej obronie przeciwko atakujacym mikroogranizmom.
lipidy - patrz: tuszcze.
lipoproteina - czasteczka biaka poaczona z czasteczka tuszczu. Lipoproteiny suza do
transportu tuszczw w chonce i krwi.
agodny - termin odnoszacy si do komrek nowotworowych, ktre rozwijaja si w
nieprawidowym miejscu, ale nie maja charakteru naciekajacego ani zosliwego.
metabolit - Substancja powstaa w wyniku procesu metabolicznego.
metabolizm (przemiana materii) - procesy fizyczne i chemiczne konieczne do utrzymania
zycia, acznie z wytwarzaniem energii, synteza waznych substancji biologicznych i rozpadem
rznych zwiazkw.
metabolizm tlenowy (aerobowy) - zycie i rozwj organizmu jedynie w obecnosci tlenu
atmosferycznego.
metal cizki - pierwiastki: arsen, kadm, ow i rtc.
miazdzyca ttnic - najczstsza postac stwardnienia ttnic, polegajaca na odkadaniu si
zogw tuszczowych w wewntrznej warstwie ttnic.
niedobory odpornosciowe - wszelkie stany niewydolnosci ukadu odpornosciowego. Moga
miec charakter wrodzony lub nabyty, odwracamy lub stay. Niedobr odpornosciowy sprawia,
ze organizm jest bardziej podatny na wszelkiego rodzaju choroby, zwaszcza choroby
zakazne.
niedokrwienie - zmniejszenie ilosci krwi w tkance, w narzadzie lub tylko w ich czsci
wskutek przerwania lub wstrzymania dopywu krwi do nich.
niezbdne kwasy tuszczowe - kwasy tuszczowe, ktre nie moga byc wytworzone przez
organizm i musza byc dostarczone z pozywieniem.
odpornosc - niewrazliwosc organizmu na chorobotwrcze dziaanie mikroorganizmw. W
uproszczeniu odpornosc oznacza stan bez choroby.
odtruwanie - patrz: detoksykacja.
oksydacja (utlenienie) - odebranie elektronu od atomu lub czasteczki; reakcja chemiczna, w
ktrej tlen reaguje z inna substancja, powodujac jej transformacj chemiczna. Wiele reakcji
oksydacyjnych powoduje uszkodzenia.
oksydant (utleniacz) - zwiazek, ktry dazy do oksydacji (utlenienia) innych czasteczek przez
odebranie im elektronw.
otpienie - patrz: demencja.
peroksydacja lipidw - przyaczenie tlenu do tuszczw (najczsciej w obrbie bon
komrkowych), co powoduje powstanie poaczen krzyzowych i uszkodzenie czasteczek
tuszczw.
peroksydacja - narastajacy oksydacyjny rozpad kwasw tuszczowych w obrbie bon
komrkowych.
peroksydacyjne poqczenia krzyzowe - nieprawidowe wiazania chemiczne midzy
atomami wewnatrz lub pomidzy czasteczkami w wyniku peroksydacji lipidw.
polisacharydy - patrz: wglowodany zozone.
pompa bony komrkowej - enzymy przenoszace czasteczki przez bon komrkowa, co
zapewnia ich zrznicowana dystrybucj i utrzymuje przedziay czynnosciowe w komrce.
proteiny - patrz: biaka.
prostaglandyny - substancje hormonopodobne, zmniejszajace stan zapalny i bl, pomagajace
regulowac cisnienie krwi, proces krzepnicia krwi, reakcje alergiczne
oraz czynnosc serca, nerek i ukadu pokarmowego. Sa to dziaajace miejscowo hormony i
mediatory wytworzone w procesie peroksydacji lipidw.
przeciwciao - czasteczka biaka wytworzona przez ukad odpornosciowy w celu
wychwycenia i unieszkodliwienia specyficznego zarazka lub innego ciaa obcego atakujacego
organizm.
przeciwutleniacz - patrz: antyoksydant. przemiana materii - patrz: metabolizm. sacharydy
- patrz: wglowodany.
stres oksydacyjny - kazde dziaanie zwikszajace si oksydacji w zywym ukadzie lub
zmniejszajace obron antyoksydacyjna.
stwardnienie ttnic - zaburzenie ukadu krazenia charakteryzujace si stwardnieniem i
zesztywnieniem sciany ttnic, prowadzace do zakcen w krazeniu krwi.
substancja fitochemiczna - jedna z wielu substancji wystpujacych w owocach i warzywach,
majaca rzne wasciwosci korzystne dla zdrowia. Niektre substancje fitochemiczne moga
chronic przed powstaniem raka i innych chorb zwyrodnieniowych.
substancja lipotropowa - Kazda z licznych substancji, ktre pomagaja zapobiegac
gromadzeniu si nieprawidowych ilosci tuszczu w watrobie, reguluja poziom cukru we krwi
i wspomagaja przemian tuszczw i wglowodanw. Do substancji lipotropowych zalicza si
cholin, inozytol, metionin i L-karnityn.
substancja odzywcza - pozywienie lub produkt zywnosciowy albo substancja uzupeniajaca
diet przeznaczone lub uzywane do specyficznych celw klinicznych i (lub) leczniczych.
supresja immunologiczna - zmniejszenie zdolnosci do odpowiedzi immunologicznej.
synergizm -wspdziaanie dwch lub wikszej liczby substancji, w ktrym dziaanie
poaczone jest wiksze niz suma oddziaywan indywidualnych tych substancji.
tuszcze (lipidy) - substancje nierozpuszczalne w wodzie, gromadzone atwo w organizmie i
wazne jako zrdo energii i skadnik budulcowy komrki.
tuszcze nasycone - sa to tuszcze wystpujace najczsciej w stanie staym w temperaturze
pokojowej; wpywaja na zwikszenie poziomu cholesterolu we krwi.
toksycznosc - wasciwosci trujace. Reakcje toksyczne w organizmie uszkadzajace czynnosc
organizmu i (lub) komrki ciaa.
toksyna - trucizna uszkadzajaca zdrowie i czynnosc organizmu. ukad immunologiczny -
patrz: ukad odpornosciowy.
ukad odpornosciowy - ukad zozony z narzadw i naczyn chonnych oraz limfocytw i
innych komrek bioracych udzia w odpowiedzi immunologicznej. Gwnym zadaniem tego
ukadu jest identyfikacja i eliminowanie obcych substancji, takich jak bakterie
chorobotwrcze, ktre wtargny do organizmu. W prawidowym funkcjonowaniu ukadu
odpornosciowego odgrywaja wazna rol: watroba, sledziona, grasica, szpik kostny i ukad
limfatyczny.
ukad wewnqtrzwydzielniczy (ukad wydzielania wewntrznego) - ukad gruczow bez
przewodw (gruczoy wydzielania wewntrznego), obejmujacy tarczyc, grasic, przysadk
mzgowa, nadnercza, trzustk, jajniki i jadra, ktrych wydzieliny sa uwalniane bezposrednio
do strumienia krwi i maja decydujacy wpyw na czynnosci fizjologiczne.
ukad wydzielania wewntrznego - patrz: ukad wewnatrzwydzielniczy. utleniacz - patrz:
oksydant. utlenienie - patrz: oksydacja.
uwodorowanie - proces chemiczny stosowany w celu nadania pynnym olejom postaci staej,
polegajacy na bombardowaniu czasteczek oleju atomami wodoru. Proces ten niszczy
odzywcza wartosc oleju i powoduje powstanie przejsciowych kwasw tuszczowych o
zmienionych czasteczkach, ktre nie wy stpuj a w przyrodzie i moga byc szkodliwe dla
zdrowia czowieka.
wglowodany (sacharydy) - liczne substancje organiczne, prawie wszystkie pochodzenia
roslinnego, skadajace si z wgla, wodoru i tlenu, ktre w pozywieniu stanowia gwne
zrdo energii.
wglowodany zozone (polisacharydy) - wglowodany wieloczasteczkowe, zbudowane z
wielu czasteczek cukrw prostych, ktre dziki swojej budowie powoli uwalniaja cukier do
krwi w organizmie; sa rwniez zrdem bonnika.
wzy chonne (wzy limfatyczne) - narzady poozone wzduz naczyn chonnych, ktre
dziaaja jak filtry, wychwytujac i usuwajac obce czasteczki. W wzach chonnych znajduja
si limfocyty, komrki ukadu odpornosciowego, ktre maja zdolnosc wyszukiwania i
niszczenia specyficznych czynnikw obcych.
wirus - czynnik chorobotwrczy, zaliczany do najmniejszych drobnoustrojw lub czasteczek
zozonych, ktre moga wzrastac i mnozyc si w zywych komrkach roslin, zwierzat lub ludzi.
witamina - nazwa oglna okoo 15 substancji organicznych, ktre sa niezbdne w
niewielkich ilosciach do zycia i zdrowia. Wikszosc witamin nie moze byc wytworzona przez
organizm i musi byc dostarczona z pozywieniem.
wosowate naczynia krwionosne (kapilary) - najdrobniejsze naczynia krwionosne, ktrych
sciana ma zazwyczaj grubosc jednej komrki, co pozwala na wymian
substancji odzywczych i produktw przemiany materii midzy strumieniem krwi a
komrkami organizmu.
wolne rodniki - atomy lub grupy atomw o duzej reaktywnosci wywoanej obecnoscia na
zewntrznej orbicie co najmniej jednego pojedynczego (niesparowa-nego) elektronu.
Poniewaz bardzo atwo acza si z innymi zwiazkami, wolne rodniki moga atakowac komrki
i powodowac wielkie szkody w organizmie. Uszkodzenie przez wolne rodniki lezy u podoza
prawie wszystkich najczstszych chorb przewlekych i jest uwazane za gwny czynnik
powodujacy starzenie si. Wolne rodniki powstaja m.in. w podgrzewanych tuszczach i
olejach oraz jako wynik promieniowania atmosferycznego i skazenia srodowiska. Wolne
rodniki sa zwalczane przez antyoksydanty.
wymiatacz wolnych rodnikw - czasteczka zdolna do reagowania i neutralizowania wolnego
rodnika; w tym procesie czsto sama ulega oksydacji; substancja, ktra usuwa lub niszczy
wolne rodniki.
zapalenie - nastpujace po sobie reakcje zaburzenia homeostazy wywoane przez zmienione
tkanki w odpowiedzi na uszkodzenie; prowadza najczsciej do usunicia lub zniszczenia
szkodliwego czynnika.
zosliwy - termin odnoszacy si do komrek lub grupy komrek nowotworowych, ktre moga
si w organizmie rozprzestrzeniac (dawac przerzuty).

You might also like