Grzyby

1.) Charakterystyka: zbudowane z 1 komrki lub skadaj si z grzybni (mycelium), ktra stanowi skupiska rozgazionych nici zwanych strzpkami. Nale do Eucaryotae, nie zawieraj chlorofilu, zwykle organizmy saprofityczne, organizmy tlenowe, rosn w temp od 0 do 50. Dobrze rosn w rodowisku wilgotnym (przy braku wody wytwarzaj formy przetrwalnikowe chlamydospory) wikszo gatunkw grzybw to drobnoustroje oportunistyczne 2.) Morfologia grzybw: a) Drodaki to jednokomrkowe grzyby rozmnaajce si przez pczkowanie lub podzia, niektre wytwarzaj pseudostrzpki, rzadziej strzpki, wikszo to saprofity bytujce w rodowisku zewntrzne, niektre mog by patogenne dla czowieka, Candida albicans bytuje w przewodzie pokarmowym i pochwie, potencjalnie chorobotwrcze drodaki s anaskosporogenne nie maj workw nasiennych i anaskospor. np. Candiada, Cryptococcus neoformans b) Grzyby nitkowate (strzpkowe) wielokomrkowe organizmy, z rozgaziajcymi si komrkami, Strzpki bez przegrd to cenocyty (grzyby niepodzielne) masy strzpkw to grzybnia. np. Dermatofity, Zygomycetes, Malassezia furfur. c) Dimorfizm (Grzyby dimorficzne) zdolno niektrych gatunkw grzybw do wzrostu w 2 postaciach w zalenoci od warunkw rodowiska: jako pleniaki MOULDS wzrost w temp. 25-30 st. jako drodaki YEAST 35-37 st. Posta pleniowa nie jest zakana, posta drodowa wywouje zakaenia objawowe rozwijajc si in vivo z wprowadzonych drog inhalacji lub pokarmow zarodnikw (znajduje si je w tkankach, wysikach) spor. Dimorficzne gatunki patogenne dla czowieka:Blastomyces dermatitidis, Histoplasma capsulatum, Coccidioides immitis 3.) Budowa: * W skad ciany komrkowej wchodz polisacharydy: Chityna-chitozan, chityna-glukan, mannan-glukan, chityna-mannan, polimery galaktozaminy-galaktozy oraz biaka i lipidy, chityna jest polimerem N-acetyloglukozaminy * bona cytoplazmatyczna: Biaka, lipidy, RNA 5%, DNA 0,8%, w bonie komrkowej grzybw wystpuj sterole-ergosterol * siateczka rdplazmatyczna *rybosomy 1-100 w kanaach reticulum * cytoplazma: mitochondria, wodniczki *jdro z porowatymi bonami 4.) Podzia systematyczny grzybw opiera si na: - klasyfikacji sposobw rozmnaania - charakterystyce zarodnikw rozmnaanie pciowe - zygota rozmnaanie bezpciowe (mitoza) : zarodniki sporangialne tworz si endogenicznie w zarodniach ( Absidia, Mucor, Rhizopus) na strzpkach zarodniononych konidia tworz si egzogenicznie na: strzpkach, pseudostrzpkach, komrkach wegetatywnych, na odgazieniach (konidiofor) Elementy morfotyczne zwizane z rozmn bezpciowym: Blastospory powstaj przez pczkowanie komrek, nastpnie odrywaj si lub mog pozostawa zwizane z komrk macierzyst i pczkowa dalej w wyniku czego powstaj rozgazione pseudomycelia atwo rozpadajce si, Candida, Cryptococcus Aleurospory powstaj na specjalnych strukturach utworzonych przez pczki strzpek, mog mie rny ksztat i wymiary, mikrokonidia pozostaj poczone ze strzpkiem, jednokomrkowe, s morfologicznie identyczne z aleurosporami lub konidia powstaj bezporednio na strzpkach lub specjalnych uwypukleniach konidioforach, makrokonidia wielokomrkowe, due, wyduone i maj przegrody fragmospory, Epidermophyton, Trichophyton, Microsporum Fialospory z komrek macierzystych, fialid, Aspergillus, Penicillium Artrospory tworzone poprzez fragmentacj strzpek, fragmenty s pocztkowo prostoktne, potem zaokrglone, mog ukada si jedna na drugiej tworzc acuchy imitujce strzpki, Geotrichum, Trichosporon Chlamydospory postaj gdy krtki odcinek strzpki lub pseudostrzpki ulegnie zgrubieniu ch. Interkalarne, ch. Szczytowe jeli rozwijaj si na szczycie strzpki, mog te by boczne, maj grub podwjn cian i sa oporne na niekorzystne wpywy rodowiskowe, to zarodniki przetrwalnikowe, Candida albicans Diktiospory wielokomrkowe struktury o sferycznym ksztacie, muriformy z poprzecznymi lub podunymi przegrodami Adiaspory due spory powikszajce si bez podziaw

5. ) KLASYFIKACJA a) Zygomycetes Phycomycetes Pleniaki plenie grzyby pleniowe, grzybnia jest zbudowana z niepodzielnego mycelium, rozmnaaj si pciowo zygogamia tworzc zarodniki zygospory i bezpciowo tworzc sporangiospory w sporangium , Rhizopus spp, Mucor spp, Absidia spp. b) Ascomycetes - Workowce Grzyby jednokomrkowe lub rozgazione, grzybia jest zoona z podzielnych strzpek, obecne worki zawierajce askospory cykl rozmnaania pciowego, bezpciowe rozmnaanie odbywa si poprzez konidia na bardzo zrnicowanych konidioforach, Aspergillus spp, Penicillium, Saccharomyces spp. c) Basidiomycetes Grzyby jednokomrkowe lub rozgazione, grzybnia zawiera przegrody poczone lub niepoczone, rozmnaanie pciowe zwizane z basidiami i basidiosporami d) Deuteromycetes grzyby niedoskonae anamorficzne (formy bezpciowe) Grzyby jednokomrkowe lub rozgazione, grzybnia zawiera przegrody, rozmnaanie bezpciowe jest podstaw klasyfikacji i identyfikacji, wytwarzaj konidia, brak rozmnaania pciowego , Candida spp, Cryptococcus spp, Malassezja spp , Epidermophyton spp 6.) CZYNNIKI PREDYSPONUJCE DO ROZWOJU GRZYBIC a) niedobory odpornociowe : 1. wrodzone: hipogammaglobulinemia, chroniczne choroby ziarniniakowe, cikie niedobory odpornociowe, niedobr mieloperoksydazy 2. indukowane leczeniem: chemioterapia, radioterapia, kortykosterydy, leki immunosupresyjne antybiotyki o szerokim spectrum 3. nabyte: AIDS, nowotwory lite i hematologiczne, cukrzyca, infekcje wirusem cytomegalii 4. wiek: noworodki, niemowlta, osoby w podeszym wieku b) dysfunkcja, zniszczenie, zaburzenie pracy narzdu lub zanieczyszczenie narzdu: 1. skra: operacja, cewnik, egzema, oparzenie 2. bony luzowe: wrzody 3. cukrzyca 4. niewydolno nerek, wtroby 5. chroniczne czopujce choroby puc 7.) CHORZY WYSOKIEGO RYZYKA fungemie: chorzy onkologiczni hematologiczni, z litymi nowotworami grzybice rozsiane: biaaczki, choniaki, lite nowotwory, neutropenia, AIDS, zakaenia jamy ustnej i przeyku, choroby przewodu pokarmowego, urazy, oparzenia, zabiegi operacyjne GRZYBY DRODOPODOBNE Candida Cryptococcus Pityrosporum Trichosporum Drodaki to jednokomrkowe grzyby rozmnaajce si przez pczkowanie lub podzia, niektre wytwarzaj pseudostrzpki, rzadziej strzpki, wikszo to saprofity bytujce w rodowisku zewntrzne, niektre mog by patogenne dla czowieka, Candida albicans bytuje w przewodzie pokarmowym i pochwie, potencjalnie chorobotwrcze drodaki s anaskosporogenne nie maj workw nasiennych i anaskospor. a) CANDIDA cechy: Nie wytwarzaj workw nasiennych, ukadaj si w pseudostrzpki, mog tworzy prawdziwe strzpki, rozmnaaj si przez pczkowanie, rozkadaj niektre cukry, asymiluj azot lub nie, szczepy z pseudomycelium sa inozytylo-dodatnie, brak barwnikw karoteinowych. wikszo jest dimorfotyczna wyrasta w postaci okrgych lub owalnych komrek, pseudogrzybni, grzybni waciwej, blastosporw Czynniki patogennoci grzybw Candida: adherencja, dimorfizm, toksyny, enzymy, zmienno fenotypowa, naladownictwo molekularne. Wspdziaanie patogennoci w rozwoju zakaenia : kolonizacja nabonka przez kom Candida, rozmnaanie i pczkowanie adherencja do kom gospodarza, wytwarzanie toksyn aktywacja enzymw (fosfolipaz, proteaz) dochodzi do uszkodzenia nabonka, penetracji wypustek plazmatycznych, wytwarzania nici grzybni, inwazji do tkanek (ekspozycja do pynw tkankowych, ukadu chonnego i kom. fagocytarnych) Mechanizmy obronne gospodarza: bariery anatomiczne, flora fizjoogiczna, systemy obronne (odporno komrkowa i humoralna, system fagocytarny, uk. siateczkowato-rdbonkowy, uk dopeniacza) Chorobotwrczo: Kandydiaza Candidiasis Kandydioza Candidiosis Candida mycosis schorzenia bony luzowej, skry, tkanki podskrnej, przydatkw skrnych, narzdw wewntrznych i ukadowych chorb i posocznic wywoywanych przez Candida

KANDYDOZA uoglnione okrelenie zakae wywoanych przez wiele rnych gatunkw z rodzaju Candida. a) epidemiologia: wyst na caym wiecie, saprofity bytujce w rodowisku i kolonizujce bony luzowe oraz skr czowieka i zwierzt, zdrowi nie choruj, grzyby oportunistyczne, u 40-80% zdrowych ludzi, zakaenia przy spadku odpornoci, neutropenii, antybiotykoterapii, zabiegach inwazyjnych. Zakaenia powodowane przez grzyby rodz Candida: C. albicans, C. glabrata, C. tropicalis, C. parapsicalis, C. Krusei. rdo zakae: endogenne: jama ustna, przewd pokarmowy egzogenne: rodowisko, chorzy, personel Objawy Kliniczne: a) Kandydoza powierzchniowa: jama ustna, drogi rodne (np. pochwa), narzdy pciowe, skra (przewleke ropne zapalenia skry, mieszkw wosowych (figwka), zapalenie skry okoowargowe, w fadzie pachwinowo-udowym, midzypoladkowym, owrzodzenia podudzi) paznokcie, chroniczna kandydoza bon luzowych. b) kandydoza gboka narzdowa p.pokarmowy (przeyku, odka, jelita grubego, otrzewnej, pcherzyka ciowego, zespoy jelitowe nieytowe, krwotoczno-martwicze, rzekomoboniaste), oddechowy (pierwotne i aspiracyjne zapalenie puc,), OUN, drg moczowych (zapalenie pcherza, odmiedniczkowe zapalenie nerek, zakaenie przeszczepionej nerki) kandydiaza rozsiana (Fungemia wywoywana przez przedostajce si drodaki do krwi i tam namnaajce si, gorczka 38 st. 40 st., utrata wagi, odwodnienie, zapalenie jamy ustnej, wymioty krwawe, biegunka, przerzuty do puc, nerek, serca, OUN, najczstsza u pacjentw hospitalizowanych z cewnikiem lub sztuczne zastawki, oparzenia III stopnia, w nowotworach, biaaczkach, kortykosteroidy, antybiotyki) c) kandydoza hematogenna (najcisza): obejmuje Kandidemi i Kandydoze rozsian (Fungemi); Ostra kandydoza rozsiana (infekcja wielu narzdw wskutek rozsiania patogenu drog krwionon; obecno w tkankach mikroropni) Chroniczna kandydoza rozsiana (grzybica wtroby, ledziony) b) CRYPTOCOCCUS Rodzaje: Cryptococcus neoformans var. Neoformans odchody gobi, nietoperzy gleba, mleko, roliny Cryptococcus neoformans var. Gatti kraje tropikalne i subtropikalne, Australia: gnijce drewno drzewa eukaliptusowego. Cechy: drodaki nie majce workw nasiennych, wytwarzajce blastospory, rozmnaaj si przez wielobiegunowe pczkowanie, rzadko sabe pseudostrzpki-szcztkowe; C. neoformans jest bardzo szeroko rozpowszechniony i wystpuje na caym wiecie, 19 gatunkw, chorobotwrczy 1, nie fermentuj cukrw, asymiluj lub nie azot, wszystkie asymiluj inozytol Czynniki determinujce chorobotwrczo: a) otoczka polisacharydowa, ktra uniemoliwia fagocytoze i jest prozapalna b) melanina. Barwnik odkada si w cianie komrkowej i moe chroni komrki grzyba przed dziaaniem wolnych rodnikw uwolnionych przez komrki fagocytujace, odporno na UV, temp i rodki dezynfekujce. Dziki temu barwnikowi kolor koloni brzowy. Chorobotwrczo: a) ukadu oddechowego wikszo ma przebieg bezobjawowy lub sabe objawy kataralne, objawowa kryptokokoza puc wystpuje rzadko, moe wspwystpowa z zakaeniem OUN. b) skrna w kadym miejscu gdzie istniaa maceracja i uszkodzenie skry cznie z iniekcjami, zmiany ograniczone brzowe lub rozlege przypominajce grulic, trd, raka skry, 10% przypadk. c) OUN kryptokokowe zapalenie opon mzgowo-rdzeniowych lub mzgu, obraz kliniczny podobny do gruliczego meningitis, objawu sabe i niecharakterystyczne: gorczka, apatia, ble gowy, zapalenie opon limfocytarne, pniej: wymioty, zaburzenia chodu, objawy oponowe, w tkance mzgowej guzki grzybicze obraz guza mzgu z oczoplsem, niedowidzeniem,grup ryzyka s chorzy na AIDS, inwazja do OUN: drog nosowo-gardow, przez pytk sitow, drog krwiopochodn z ogniska pierwotnego puc. d) kryptokokoza uoglniona posocznica Grupy ryzyka zakaenie dotyczy jedynie osb o obnionej odpornoci (HIV, AIDS, przeszczepy szpiku i wtroby) wrota zakaenia stanowi bona luzowa przewodu oddechowego droga wziewna lub przez uszkodzon skr DIAGNOSTYKA - materia kliniczny: pyn m-r, krew, mocz, plwocina. mikroskopia: negatywne barwienie barwnikami kwanymi: nigrozyna, tusz chiski, czerwie Kongo otoczka bezbarwna na kolorowym tle. Hodowla: kolonie na podou Sabourauda sa kremowe i luzowate (po 2 tyg), kolonie 5-7dniowe przypominaj mid, niektre gatunki s pomaraczowe lub czerwone barwniki karotenowe, podoa wybircze nie mog zawiera cykloheksymidu Testy serologiczne : a) wykrywanie antygenu: pyn m-r, mocz, test lateksowy, ELISA, test u 90% chorych, b) wykrywanie przeciwcia Testy biochemiczne: test na wydzielanie ureazy, czyli rozkd mocznika - badania histologiczne klasyczne barwienie hematoksylin i eozyn lub barwienie metod Gomoriego. Leczenie pocztkowe: amfoterycyna B, 5-fluorocytozyna synergizm dziaania, zapobieganie nawrotom: flukonazol.

c) PITYROSPORUM Cechy: Komrki grzybw nie zawieraj workw nasiennych, rozmnaaj si przez pczkowanie, w specjalnych warunkach hodowli tworza pseudostrzpki, nie rozkadaj adnego cukru i s lipolityczne Rodzaje: Pityrosporum ovale, orbiculare, (oba to Malessia furfur) komrki okrge lub owalne, kolonie karmelowe, rosna dobrze w hodowlach na podou z oliwa z oliwek Chorobotwrczo: upie pstry Pityriasis versicolor - rozwj grzyba w warstwie zrogowaciaej naskrka w postaci skupie kulistych, grubociennych, pczkujcych komrek nie powoduje zwykle innych zmian poza zuszczaniem, zmiany (plamki wiecce w UV) wystpuj na skrze klatki piersiowej, grzbietu, brzucha, szyi, ramion, maj charakter ognisk odbarwie lub brzowawoczerwonych przebarwie hipo lub hiperpigmentacja, moe towarzyszy swdzenie, odbarwienia s wywoane zahamowaniem tyrozynazy enzymu uczestniczcego w syntezie melaniny, przez lipidy grzyba bogate w C14 i C19 kwasy dwukarboksylowe, znaczenie wycznie kosmetyczne, Diagnostyka - mikroskopia: fragment tkanki w KOH wida przeplatajce si strzpki grzybni i pczkujce drodaki spaghetti z kulkami misnymi, preparaty odbitkowe/tama (skupiska owalnych pczkujcych komrek) hodowla: podoe Sabourauda pokryte oliw z oliwek. Fluorescencja w wietle UV (lampa Wooda) leczenie ketokonazol. GRZYBY NITKOWATE PLENIOWE Rodzaje: Aspergillus, Mucor, Rhizopus, Scopulariopsis A) ASPERGILOZA wywouj j grzyby z rodz Aspergillus Etiologia zakae: A. fumigatus -kropidlak popielaty, flavus- ty- wytwarza aflatoksyn- rak wtroby, w mleku krw, nidulans, niger- czarny, terreus, glaucus Do zakae dochodzi w wyniku stymulacji antygenami, kolonizacj, infiltracj naciekiem w tkance, drugie po kandydiazie, grzybica oportunistyczna, wystpuje na caym wiecie rdo zakae: gleba, woda, roliny ozdobne; w szpitalach niefiltrowane powietrze, systemy wentylacyjne; narzdy dawcw, nawet w rodkach odkaajcych, produkty ywnociowe orzeszki arachidowe, ziarno zb, sonecznikowe, siano, zakaenie drog powietrzn przez spory lub przewd pokarmowy. Grupy wysokiego ryzyka: chorzy po przeszczepieniu puc, serca, szpiku, z neutropeni, z AIDS, dzieci z chorob ziarniniakow Chorobotwrczo: Aspergilloma grzybniak puc, Aspergiloza alergiczna, chroniczna puc, ostra inwazyjna puc, zatok, opon mzgowych, oka, ucha, skry Patogeneza Aspergilozy: Zakaenie najczciej dotyczy ukadu oddechowego, zakaenia puc s wynikiem zaburze funkcji makrofagw pcherzykowych, kiekowanie zarodnikw uwaane jest za najwaniejszy czynnik rozprzestrzeniania si kropidlaka, kortyzon upoledza zdolno makrofagw do zapobiegania kiekowaniu Postacie kliniczne Aspergilozy: (95% dotyczy uk oddechowego) 1. Aspergiloza inwazyjna (najcisza) naciek w tkance (90% puca) rzadko wystpuje, stwierdzana podczas sekcji lub badania histologicznego po resekcji puca, kropidlak rozwija si w tkance pucnej, dostaje do ttniczek powstaj zmiany zakrzepowe, rozpoznanie: badanie mykologiczne, histologiczne, immunologiczne, najczciej wystpuje u pacjentw z upoledzon odpornoci, u dzieci z przewlek chorob ziarniniakow, u leczonych cytostatykami lub lekami immunosupresyjnymi lub po operacji kardiochirurgicznej lub u biorcw szpiku. Objawy: wysoka gorczka, ostra pneumonia, neutropenia. Grzyb wraliwy na amfoterycyn B 2. grzybniak kropidlakowy puc Aspergilloma pulmonum lokalizacja puca lub zatoka szczkowa, tworz si masy grzybicze przypominajce guzy, grzybniak rozwija si wtrnie w istniejcej jamie powstaej w nastpstwie powstania ropnia, rozpadu tkanki nowotworowej, rozstrzeni oskrzeli, grulicy, objawy chorobowe rozwijaj si powoli, krwioplucie, gorczka miesice, lata, dusznoci, kaszel z odkrztuszaniem wydzieliny, trudny do opanowania, przebieg choroby jest powolny i trwa kilka lat, objaw radiologiczny: pksiycowate kieszenie powietrzne czciowo otaczajce okrg mas grzybni w jamie. 3. Aspergiloza alergiczna oskrzelowo-pucna w nastpstwie wdychania zarodnikw grzyba przez osoby uczulone na jego antygeny, wystpuje odpowied humoralna i komrkowa, p/ciaa precypitujce, gorczka, napady kaszlu, duszno, ble w klatce piersiowej, eozynofilia 4. Aspergiloza pozapucna posocznica, aspergiloza wsierdzia, orodkowego ukadu nerwowego, skry i tkanki podskrnej, narzdu suchu, oka. Diagnostyka: - mat kliniczny: plwocina, popuczyny oskrzelowe, biopsja puc badania histologiczne: Chirurgicznie pobrany wycinek - nici 2-4 um szerokoci, segmentowane, rozgazione na kocach dichotomiczne, sporulacja tylko w jamach z powietrzem, obecne komrki olbrzymie, neutrofile, eozynofile - hodowla na agarze Sabourauda tworzy w temp. 37-40 st. szarozielone kolonie z uniesion rodkow czci w ktrej rozwijaj si

konidiofory na nich wachlarzowato uoone acuszki konidiw; - RTG, RM, TK badania serologiczne : IgG, - odczyny ID, RIA, ELISA (90% +) poszukiwanie antygenu galaktomannanu, biaka powierzchniowego Leczenie: Grzybniak chirurgicznie Posta inwazyjna Amfoterycyna B B) MUKORMYKOZA - Zakaenia wywoywane przez grzyby Mucor, Postacie kliniczne: nosowo-mzgowa rdem zakaenia s skolonizowane zatoki lub jama ustna, rozwj zakaenia drog naczy krwiononych, objawy kliniczne zapalenia mzgu lub opon mzgowo-rdzeniowych, rozwj zakaenia 2-10 dni, etiologia najczciej Rhizopus oryzae, miertelno 50-60%. pucna zakaenie w wyniku inhalacji zarodnikw, rozwj zakaenia w wyniku kilku dni, objawy kliniczne zapalenia puc, krwioplucie, bl w klatce piersiowej, etiologia Rhizomucor pusillus, Absidia corymbifera, miertelno 80-90%. odkowo-jelitowa rdo zakaenia wrzd odka. skrna rdo zakaenia rana. Patogeneza: Zakaenie zwykle zaczyna si od zatok przynosowych i rozprzestrzenia si na sklepienie jamy ustnej i nosa, grzyby maj tendencj do przechodzenia do naczy krwiononych, przez co wywouj zakrzepy i zaway, mog przechodzi przez blaszk sitow do mzgu mier po kilku dniach. Grupy ryzyka: szczeglnie czsto wystpuje u chorych na cukrzyc zwizane z upoledzeniem funkcji makrofagw pcherzykowych (hamowania kiekowania), biaaczki, choniaki, rozlege oparzenia, immunosupresja, chorzy dializowani Diagnostyka: Hodowla i badanie mikroskopowe materiau pobranego z nosa pacjenta, szybki rozwj 24-48 h., - badania histologiczne: nici grzybni 10-15 um szeroko niepodzielne strzpki przypominajce wstk, rozjanione KOH preparaty tkankowe, - testy serologiczne, leczenie Amfoterycyna B. GRZYBICE POWIERZCHNIOWE Wywoane przez: a) Dermatofity, b) grzyby drodopodobne, c) grzyby pleniowe powoduj zakaenia skry i przydatkw (wosy, paznokcie) DERMATOFITY grzybice wywoane przez dermatofity - tinea Rodzaje: Trichophyton (skra, wosy, paznokcie), Microsporum (skra, wosy), Epidermophyton (skra, paznokcie) Cechy: Mog adaptowa si do rnych rodowisk i warunkw otoczenia, potencjalnie chorobotwrcze dla czowieka i zwierzt, mog uzyskiwa substancje odywcze z keratyny, istnieje podobiestwo midzy gatunkami tej grupy cechy morfologiczne, fizjologiczne, antygenowe. Rezerwuar: gleba i w niej keratyna Podzia: jako saprofity: Trichophyton mentagrophytes, Microsporum gypseum, racemosum, dermatofity prowadzce cile pasoytniczy tryb ycia: T. violaceum, interdigitale, rubrum, M.audouinii, Epidermophyton floccosum Dermatofity preparaty: a) Trichophyton rubru: makro: biaa puszysta, wytwarza czerwony barwnik, mikro: wytwarza makrokonidia (ksztat owkowaty) i mikrokonidia (ksztat gruszkowaty) czsto przylepione do nitek pod ktem 90. b) Trichophyton mentagrophytes var. interoligitale makro: biay, tak jakby pokryty mk (wzrost mczysty), mikro: mikrokonidia (ksztat kulisty), makrokonidia (ksztat cygara), elementy szcztkowe grzybni- spirale, c) Trichophyton mentagrophytes var mentagrophytes makro: biay lub topomaraczowy, mikro: makrokonidia (ksztat cygara), mikrokonidia (ksztat ziarnisty i mog by spiralne) d) Trichophyton schoenleinii (wywo grzybice gowy woszczynow, wytwarza tarczki, po wyleczeniu nie odrastaj wosy) makro: forma gadka, pofadowana (przypomina mzg), mikro: nie wytwarza mikro i makrokonidii, grzybnia jak rogi jelienia e) Trichophyton violaceum mikro: kolonie drobne, paskie, najpierw rowe, pniej fioletowe na koniec winiowe, mikro: nie wytwarza mikro i makrokonidiw, grzybnia segmentowana. f) Epidermophyton floccosum makro: kolor tooliwkowy kolonii, mikro: brak mikrokonidii, makrokonidia maczugowate, g) Microsporum canis makro: biay, puszysty, czasami tokremowy z pomaraczowym barwnikiem do podoa, mikro: mikrokonidia kuliste, makrokonidia: wrzecionowate, grubocienne, segmentowane od 8 do 14 segmentw. h) Microsporum gypseum makro: wzrost gipsowaty, biay pniej beowy, mikro: makrokonidia ksztat wrzecionowaty ale bardziej zaokrglony i segmentowany od 5 do 7 segmentw. Czynniki predysponujce: a) wrodzone: zmiany atopowe skry, paskostopie, zab. uk ummunologicznego, cukrzyca, zaburzenia endokrynologiczne, zab rogowacenia b) nabyte urazy i mikrourazy, choroby naczy, halogenozy, HIV, AIDS, przeszczepy, leki (sterydy, kortykosterydy, cytostatyki) c) rodowiskowe: publiczne kpieliska, za higiena, grzybice w rodzinie, obuwie z tworzyw sztucznych, (gwnie grnicy, sportowcy, onierze, studenci)

Czynniki patogennoci: enzymy keratynolityczne (keratynozy), lipazy, fosfolipazy, fosfatazy, peptydazy Postacie kliniczne grzybic powierzchniowych: grzybica stp, doni, pachwin, skry gadkiej, skry owosionej, paznokci 3 grupy dermatofitw: 1. zoofilne s zwizane ze zwierztami np., przenoszone s na czowieka albo przez bezporedni kontakt z kotami i psami Microsporum canis, bydem Trichophyton verrucosum , gryzoniami albo przez zakaone produkty zwierzce, przez wosy na meblach lub pododze. 2. geofilne rezerwuarem jest gleba, przenoszone s na czowieka przez bezporedni kontakt z ziemi albo przez zakaone zwierzta, M.gypseum, T. terrestre 3. antropofilne zwizane wycznie z czowiekiem, przenoszone s z czowieka na czowieka przez bezporedni kontakt albo przez zakaone przedmioty grzebienie, nakrycia gowy, wsplny ekwipunek sportowy, podoga hal sportowych, ani, prysznicw, dywany w hotelach. np. Trichophyton: mentagrophytes, rubrum, schoenteini, tonsurans, violaceum; Microsporum audonis, Epidermophyton floccosum a) TRICHOPHYTON - ARTHRODERMA Zakaenia: skra, wosy, paznokcie Gatunki: T. rubrum (urazo -, jest czerwony, plechowate mikrokonidia, cygarowate makrokonidia), T. mentagrophytes (urazo +), T. equinum (konie) T.Quinckearium (myszy), T. tonsurans (zakaenia wosw) Epidemiologia: najczciej grzybica stp (15-30%), najczstsza lokalizacja: paznokcie (30% zak skry i przydatkw) Etologia: 60% T. rubrum, 25% T. interoligetale, 10% E. floccosum Diagnostyka: Hodowla trwa 2-3 tygodnie, maj rnorodne zabarwienie, konidia s duych rozmiarw makrokonidia, gadkie , z cienk cian, maj do 10 przegrd, s w ksztacie owka, testy biochemiczne. Postacie kliniczne grzybicy stp: a) midzypalcowa wyprzeniowa, b) hyperkaratoniczna zuszczajca, uszczenie podeszwy stp, boczne, powierzchniowe, c) dystrychotyczna potnicowa, nawracajca pcherzykowa grzybica stp, d) wrzodziejca Postacie kliniczne grzybicy paznokci: a) dystalna/dalsza i boczna, onychomykoza podpaznokciowa, b) proksymalna/blisza, onychomykoza podpaznokciowa, c) powierzchniowa biaa onychomykoza (pazn stp) d) wewntrzpytkowa onychomykoza zakaenia dotyczce paznokci zwykle stp: przebarwienie, pogrubienie, wzrost amliwoci, destrukcja pytki, masy rogowe podpaznokciowe Postacie kliniczne owosionej skry gowy: a) grzybica drobnozarodnikowa (Microsporum canis i audounii) b) grzybica strzygca powierzchniowa (Trichophyton violaceum, tonsurans) posta zuszczajca i upieowata c) grzybica grzybica strzygca gboka (Trichophyton mentagrophytes var granulosum) d) grzybica woszczynowa (T. schoenlenii) (posta: tarczkowata, liszajcowata, upieowata, mieszkowata) e) grzybica brody (powierzchniowa lub gboka) (T. violaceum, T. tonsurans) b) MICROSPORUM Zakaenia: wosw i skry Gatunki: M. cannis koty, psy, M. audoanii afryka, ameryka, Europa, dzieci tuw, owosiona skra gowy. Posta kliniczna M. cannis: tzw. epidemie podwrkowe, okrge, nieliczne ogniska chorobowe (skronie, potylica), rwno uamane wosy tu przy powierzchni 1-2 mm. Zmiany grzybicze wiec na jasnozielono w UV w lampie Wooda; Charakterystyczne due segmentowane konidia c) EPIDERMOPHYTON Zakaenia: skra, paznokcie Gatunki: Epidermophyton floccosum forma niedoskonaa, nigdy nie wywouje grzybicy skry owosionej, w hodowli na podou sztucznym wytwarza makrokonidia maczugowate lub paeczkowate, tworzce skupiska lub przypominajce wizki bananw materia powinien by pobrany z obwodu zmiany na pow skry lub paznokcia alby dobrze dobra lek. Ronie na zielonkawo/oliwkowo GRZYBY PLENIOWE Gatunki: Aspergillus funigatus, Aspergillus niger, Scopolariopsis bravicalis (paznokie palucha akaulioza paznokci) Choroba: Plenica paznokci /Acauliosis unguium: najczciej paznokcie paluchw stp, biao tawe pasma przewitujce przez pytk, kruche masy rogowe pod pytk, brak odczynu zapalnego w tkance okoopaznokciowej,

Grzyby pleniowe preparaty a) Aspergillus fumigatus makro: ronie na kolor zielonkowaty (w miar starzenia ciemnieje), mikro: wytwarza konidiofory (charakteryzuje si trzonem rozszerzajcym do gwki i na powierzchni fialidy ksztat butelkowaty, wzdu trzonka), b) Aspergillus flavus makro: kolor ty do zielonooliwkowego, mikro: konidiofor z gwk na kocu i fialidami naokoo albo 1 rzd albo 2 rzdy. c) Aspergillus niger makro: kolor czarny, wzrost zamszowaty, mikro: konidiofor z gow i zawsze 2 rzdy fialidw. d) Penicillinum citrinum makro: kolor zielonoty (szybko si starzeje i kolor szary), mikro: konidiofor pdzlak (pdzel z trzonka wyrastaj netule a z nich fialidy) e) Penicillinum marneffei (od chorych na AIDS) wywouje zaawansowany trdzik, f) Scopulariopsis brevicaulis (plenica palucha u ludzi starych akaulioza, bo zaburzenia krenia), makro: kolor kawy z mlekiem, pofadowana, mikor: konidiofor w postaci biczyka z dugimi acuchami konidii g) Fusarium solani makro: kolor na pocztku biay, a pniej ty, pomaraczowy, czerwony, mikro: bananowate konidiofory, segmentowane. h) Mucor spp makro: kolor biay a pniej popielaty i ciemnopopielaty, wzrost puszysty, mikro: wytwarza sporangiofory (taki lizak z patykiem z jderkiem w rodku), grzybnia moe si rozgazia ale trzonek jeden z grzybni . i) Rhizopus spp. makro: kolor biay na pocztku a pniej czarnieje, wzrost waciany, mikro: wytwarza sporangiofory ale wyrastaj one wzowo (kilka z jednego wza czyli przy samej grzybni, i s tam ryzoidy chwytniki) GRZYBY DRODOPODOBNE Gatunki: Candida albicans, paropsilosis, krusei, tropicalis, glabrata (skra), Pityrosporum orbiculare (skra, wosy), malassezia furfur (upie pstry), Cryptoccocus neoformans (skra)

DIAGNOSTYKA MIKOLOGICZNA 1.) Cel badania mikologicznego: a) wykazanie obecnoci grzybw z materiau klinicznego, b) wykonanie hodowli, c) identyfikacja grzybw na podstawie cech morfologicznych i prb biochemicznych, d) badanie ilociowe (gdy grzybica gboka lub ukadowa) e) antymikogram ocena wraliwoci na leki antygrzybycze 2.) Badanie serologiczne wykrywanie Ag, Ig, kolmpleksy Ag-Ig w surowicy, pynie m-r. 3.) Wykrywanie metabolitw grzybiczych (za pomoc chromatografii) 4.) Badanie histologiczne szukanie fragmentw morfologicznych grzyba w tkance 5.) Diagnostyka molekularna oparta zwykle na PCR, PCR- RFLP (restryktazy), PCR-RAPD (wykorzystany polimorfizm DNA) Rodzaje materiaw klinicznych do bada: (Materia do bada powinien by pobrany PRZED stosowaniem lekw p/grzybiczych i bezporednio z miejsca w ktrym zlokalizowane jest zakaenie) uski z wosw, paznokci, wymazy z rznych miejsc, pyn m-r, plwocina, puczyny z oskrzeli, ka, wymaz okooodbytniczy, mocz, wymaz z cewki, krew na posiew Ad 1 a) Wykazanie obecnoci: preparat bezporedni (pozwala na wykrycie obecnoci grzybw, ile ich jest i rodzaj form morfologicznych); preparat bawiony metod Gramma np. z plwociny widoczne Gram (+) blastospory oraz elementy pseudogrzybni, strzpki prawdziwe, artrospory (taki prostokt); preparat pozytywno-negatywny do barwienia otoczki, gdy podejrzewa si Kryptokokoz; preparat pod przezroczyst tam wykonany ze skry na szkieku podstawowym, w przypadku podejrzenia zakaenia grzybami z rodzaju Malassezia. (preparat odbitkowy); preparat rozjaniony przy uyciu 10-20 % KOH lub DMSO (dimetylosulfotlenek) wykonany z usek skrnych lub opikw paznokci, gdy podejrzewamy dermatofity lub Malassezia; preparat barwiony metod Schaffera-Fultona rnicujcy drode waciwe od grzybw drodopodobnych uwidacznia askospory (w takich woreczkach), do barwienia uywa si zieleni malachitowej Ad 1 b) Wykonanie hodowli : podoe podstawowe: Sabourouda pynne lub stae + antybiotyk p/bakteryjny np. chloramfenikol (eby tylko grzyby wyrosy); jeli grzyb lipofilny (Malassezia) to eby go zdiagnozowa uywa si pogoe agarowe Sabourouda z dodatkiem oliwy z oliwek; posew krwi wykonuje w podou Sabourouda pynnym; inkubacja 37C i 27C przez 2-10 dni, po 48 h mona izolowa szczepy do ich identyfikacji i oznaczania wraliwoci na leki. Ocena makroskopowa hodowli: pozwala na orientacyjne ustalenie rodzaju lub gatunku, wikszo wyrasta na gadko, biaych lub lekko kremowych, wiekszo podobna. Niektre wyjtkowe: Cryptoccocus neoformans wzrost luzowy, kremowy, Geotrichum, Trichosporon wzrost skrzasty, Rhodotorula kolor czerwony, Pulluoria pullulans kolor czarny Ad 1 c) Identyfikacja mikroskopowa (po barwieniu) ocena morfologii na podou: zuboonym (do bada uywa si podoa ryowe, kukurydziane) na ktrych grzyb wytwarza chlamydospory (grubocienne komrki, przetrwalniki), charakterystyczne dla: Candida albicans i Candida dublimensis; ponadto na tych podoach rnicuje si grzyby z rodzaju Candida na tworzce pseudogrzybni i nie posiadajce tej cechy (Candida glabrata (-), C. formata(+)); chromogennym: wybircza

izolacja grzybw drodopodobnych, np. Cacdida albicans ronie na niebiesko, C. tropicalis, lusitaniae, kefyr na rowo a inne gatunki na kremowo, badania biochemiczne: fermentacja zw. wglowodanowych, asymilacja zw. wglowodanowych i azotowych, prba na ureaz (Cryptococcus neoformans, Trichosporon spp), komercyjne testy (API 20C, API 20, AUX, ATB Vitek) Ad 1 d) Badania ilociowe (w przypadku podejrzenia grzybic gbokich) materia kliniczny: plwocina, mocz, ka, wyniki wyraa liczb kolonii w 1ml lub 1 mg badanej prbki (CFU colony forming units); badanie ilociowe pomaga rozrni skolonizowanie bon luzowych od waciwego zakaenia grzybiczego i umozliwia podjcie decyzji o leczeniu Ad 1 e) Antymikogram Metoda referencjna wykonywana w laboratoriach referencyjnych, nie rutynowo, metoda rozciecze w pod pynnym Metody ilociowe: E-TEST oznaczamy MIC (pasek z rosncym gradientem ste leku), stosowany tylko do grzybic pleniowych i dzodopodobnych; Testy ATB FUNGUS pozwala na ocen wraliwoci (MIC) grzybw drodopodobnych na leki przeciwgrzybicze (amfoterycyna B, flucytozyna, flukonazol, itrakonazol, warikonazol) przy uyciu analizatora mikrobiologicznego. Metody pilociowe: Fungitest metoda rozciczeniowa, okrela stopie wraliwoci na leki p/grzybicze w odniesieniu do wybranych dwch ste kadego leku (tzw. stenia krytycznego) wzrost szczepu oporno rowe; brak wzrostu wraliwo fioletowe. nie zaleca si met dyfuzyjno krkowej bo leki rozkadaj si na wietle lub w wysokiej temp i moe to sfaszowa wyniki. Ad 2) Diagnostyka serologiczna Metody wykrywajce Ag w pynach ustrojowych: Test lateksowy, ELISA, metoda radioimmunologiczna; Metody wykrywajce Ig przeciwgrzybicze: precypitacja (jakociowe), immunoelektroforeza przeciwprdowa (jakociowe), hemaglutynacja bierna (ilociowa), immunofluorescencja porednia (ilociowa), ELISA (met immunoenzymatyczna), odczyn wizania dopeniacza. Ag wykrywane w diagnostyce kandydozy : a) mannan (polisacharydowy Ag ciany kom grzyba) b) enolaza, biaka szoku cieplnego w cytoplamie c) Metabolity grzybw z rodz Candida: D-arabinitol, mannoza Ag wykrywane w diagnostyce Aspergilozy: a) Ag polisacharydowe ciany kom: galaktomannan, B-1,3glukan, b) Ag biakowe wewntrzkomrkowe: katalaza, glukuronidaza I i II, proteinaza Lampa Wooda - przenona lampa kwarcowa, w ktrej dziki zastosowaniu specjalnego czarnego filtra, (filtr Wooda), emitowane jest dugofalowe promieniowanie nadfioletowe. Stosowana w dermatologii do szybkiej diagnostyki grzybicy, gdy ogniska grzybicze w wietle tej lampy w warunkach zacienienia silnie fluoryzuj. Stosuje si j m.in. do diagnostyki Microsporum wywoujcych grzybic skry nieowosionej. Do tych zastosowa zalicza si wykorzystanie lampy Wooda w kosmetyce (w gabinetach kosmetycznych) do zbadania przydatkw skry. Emitowane promienie UV wywouj fluorescencj skry. Diagnoz stawia si na podstawie barwy emitowanego w wyniku zjawiska fluorescencji wiata. Obserwacji dokonuje si w zaciemnionym pomieszczeniu, ze wzgldu na sab intensywno wiecenia.

Leczenie grzybic ukadowych, narzdowych, gbokich Leki stosowane w przypadku: Antybiotyki polienowe: Candida, Aspergillus; Antymetabolity zasad pirymidynowych: Candida, Cryptoccocus; Azole (imidazole, triazole): Candida, Aspergillus, oporne C. kruzei, C. glabrata; Echinokamdyny: Candida, Aspergillus Mechanizm dziaania: Antybiotyki polienowe wizanie ergosterolu, wzrost przepuszczalnoci i uszkodzenie bony komrkowej; Azole blokada syntezy ergosterolu przez hamowanie 14alfa-demetylazy zalenej od cyt. P450; Antymetabolity zasad pirymidynowych (analogi nukleotydowe) blokowanie syntezy kw. nukleinowych; Echinokandyny blokowanie syntezy ciany kom grzyba poprzez hamowanie syntezy B(1,3)D-glukanu. 1.) Antybiotyki polienowe: Amfoterycyna B, Piniarycyna, Nystatyna a) Amfoterycyna B: dziaanie grzybobjcze, dua toksyczno, stosowana w grzybicach narzdowych: Candida, Cryptococcus, Aspergillus, Mucor, Rhizopus, czas stosowania: 6-12 tyg; dziaanie uboczne (duo): nefrotoksycznie, anemia, zakrzepowe zapalenie yl b) Piniarycyna, Nystatyna: zakres dziaania: grzybice drodopodobne (Candida); zastosowanie: bony luzowe, skra, jama ustna, drogi rodne, drogi oddechowe; grzybica wyprzeniowa 2) Leki azolowe triazolowe: itrakonazol, flukonazol, terkonazol, vorikonazol, posakonazol, a) Itrakonazol: zakres: dermatofity, g. drodopodobne, g. pleniowe, g dimorficzne; Leki indukujce enzymy wtrobwe zmniejszaj biodostpno itrakonazolu. (np. ferrytoina) b) Flukonazol: zakes: g. drodopodobne; g. dimorficzne; kandydoza (narzdowa, skry, b. luzowych) Kryptokokoza (CSN); maa aktywno przy aspergillozach; w profilaktyce (nosiciele HIV, po przeszczepach, c) Vorikonazol (Flukonazol + CH3) mniej toksyczny; zakres: zakaenie inwazyjne Aspergillus (bardziej skuteczny ni amfoterycyna B przy leczeniu aspergillozy); cizkie, oporne na flukonazol zakaenia inwazyjne Candida; cikie zakaenia grzybicze wywoane przez Scedosporium, Fusarium; dostpna forma doylna i doustna; metabolizm intensywny z udziaem zalenych wtrobowego cyt P-450 3.) Echinokonadyny Kaspofungina inhibitor syntezy ciany komrkowej bo hamuje syntez B(1,3)-D-glukanu, zakres dziaania: systemowe zakaenia Candida, inwazyjna aspergilloza, histoplazmoza, Leczenie grzybic powierzchniowych - Antyseptyki przeciwgrzybicze - Chemioterapeutyki p/grzybicze (leki imidazolowe, allyloaminowe, poch benzyloaminy, morfoliny, tiokarbamidu, pirydynonu) - Antybiotyki p/grzybicze (polienowe i niepolienowe) Leki stosowane miejscowo: grzybica skry gadkiej, rk, pachwin, tuowia. Leki stosowane oglnoustrojowo: grzybica skry gowy i paznokci Antybiotyki niepolienowe Gryzeofulwina (Penicillium gryzeofulwium), dziaa na dermatofity: Epidermophyton, Trichophyton, Microsporum, stosowany w postaci doustnej, odkada si w warstwie rogowej skry wosw, paznokci; czas leczenia: 6-12 miesicy (g. paznokci), do 4 tyg (g. skry, wosw) Leki z grupy azoli: poch imidazolu: Klotrimazol, Mikonazol, Ketokonazol, Izokonazol zakres: Mikonazol, Klotrimazol, Ekonazol g. drodopodobne, pleniowe, dermatofity g. skry, bon luzowych, dermatomykozy Ketokonazol szampon Nizoral: Candida, Pityrosporum, dermatofity, g. dimorficzne; g. narzdowe, bon luzowych, dermatomikozy (due stenie leku w skrze) Itrakonazol zakres: dermatofity, g. drodopodobne, pleniowe, dimorficzne; g. stp i skry owosionej; terapia ciga lub pulsowa. Pochodne allyloaminowe: Terbinafina, Naftifina Terbinafina (tabletki, krem) leczenie systemowe i narzdowe Naftifina (el, krem) zakres: dermatofity, g. pleniowe, drodopodobne (rwnie na Cryptococcus) Pochode morfoliny: Amorolfina mech: hamowanie syntezy ergosterolu poprzez blokowanie enzymu 14-delta-reduktazy oraz izomerazy rodek grzybobjczy i grzybostatyczny, ; zakres: g. drodopodobne, dermatofity, dimorficzne, pleniowe posta leku: krem, lakier do paznokci. Pochodne pirydynonu: Cyklopiroks: mech: zwikszenie przepuszczalnoci bony kom, zaburzenie w procesach oddychania kom. zakres: grzyby drodopodobne, dermatofity, grzyby pleniowe; grzybice skry gadkiej i owosionej, grzybica paznokci. Terapie: skojarzona (np. Itrakonazol + cyklopiroks), sekwencyjna (dwa pulsy itrokonazulu + jeden puls terbinafiny), wspomagana (miejscowa aplikacja leku + agar Sabourauda na 7 dni na pytk paznokcia przez to pobudzenie do przejcia w form wrazliw), terapia + dezynfekcja obuwia, skarpet, rkawic.

ZAKAENIA ODLEKOWE infekcje i dodatkowe choroby powstae na skutek podania lekw w ktrych byy drobnoustroje. Obecno drobnoustrojw w lekach jest spowodowane: a) zanieczyszczeniem surowca pochodzenia naturalnego, b) niewaciwa sterylizacja, c) nieodpowiednia aseptyka procesu produkcyjnego d) niewaciwa konserwacja, e) brak kontroli produktu finalnego Drogi przedostawania si do leku: a) z powietrza b) personel sporzdzajcy skra, wosy, ubrania c) utensylia suce do sporzdzania lekw d)z substancji leczniczych i pomocniczych GMP GOOD MANUFACTURE IN PRACTICE Zasady prawidowego wytwarzania lekw (rozporzdzenie ministra zdrowia) Dotyczy: a)zalece mikrobiologicznych b) problemw chemicznych c) procedur zabezpieczajcych przed bdami produkcyjnymi d) odpowiedzialnoci e) kompetencji f) zagadnie jakoci g) dokumentacji h) wakidacji (czyli obowizkowe badanie kontrolne wytwarzanego leku i oceny jego zgodnoci z wymaganiami GMP) ZAGADNIENIA MIKROBIOLOGICZNE GMP 1) czysto przestrzeni pracy: a) filtry HEPA b) izolatory c) wyjaawianie d) odkaanie 2) surowce farmaceutyczne (kryteria czystoci, zalene od tego jakiego leku bd skadnikami) 3) woda najczstszy powd skaenia 4) personel schorzenia, stan zdrowia 4) konserwacja pojemniki wielodawkowe 6) produkt kocowy kontrola mikrobiologiczna Mikrobiologiczna walidacja procesu wytwarzania leku Badanie walidacji winno by wykonywane w rnych momentach procesu produkcyjnego a czysto uzaleniona od specyfiki produkcji lekw WALIDACYJNE BADANIE ASEPTYKI PRZESTRZENI PRACY powietrze, powierzchnie, personel, woda, aparatura (autoklawy, boksy laminarne, filtry bakteriologiczne, aseptyczne rozlewy), rodki dezynfekcyjne i antyseptyczne konserwacja, produkt kocowy PODZIA LEKW a) leki jaowe b)leki charakteryzujce si okrelon czystoci mikrobiologiczn BADANIA JAOWOCI ma na celu stwierdzenie czy dany produkt leczniczy lub wyrb medyczny jest wolny od ywych drobnoustrojw Grupy lekw objte wymogiem jaowoci: leki parenteralne, do oczu, leki stosowane na rozlege uszkodzenia powierzchniowe oraz do jam ciaa. Wymagania czystoci mikrobiologicznej dla rnych grupa lekw: 1.) Leki: stosowane zewntrznie, na skre i bony luzowe, do nosa, uszu i garda, leki inhalacyjne nieobecno Staphylococcus aureus, Pseudomonas aeruginosa, 2) Leki doodbytnicze i podawane doustnie nieobecno E. coli, 3) Systemy transdermalne i dopochwowe nieobecno S. aureus, P. aeruginosa i E. coli Wymagane warunki przy badaniu jaowoci: a ) uywane materiay powinny by jaowe, b) badania naley wykonywa w warunkach zapewnijcych aseptyke (np. w specjalnych pomieszczeniach) c) naley zapewni optymalne warunki dla szerokiego spectrum drobnoustrojw d) naley zinaktywowa lub usun wszelkie czynniki bakteriostatyczne i grzybobjcze Podoa oraz warunki inkubacji w badaniu jaowoci a) podoe tioglikolanowe (pynne) temp.30-35st. czas inkubacji nie krtszy ni 14 dni b)podoe kazeinowosojowe, na grzyby 20-25st. czas inkubacji nie krtszy ni 14dni. Czynniki wpywajce na wybr metody: posta leku, waciwoci skadnikw leku, objto preparatu w opakowaniu, spodziewana ilo zanieczyszcze Ustalenie wielkoci prby, reprezentatywnej dla caoci materiau, wielko prby zaley od : wielkoci badanej prby, objtoci pojemnikw z lekiem, cech szczeglnych badanego materiau, stopnia pierwotnego skaenia poszczeglnych skadnikw lekw Metody badania jaowoci lekw a) metoda z uyciem sczkw membranowych (maa zawarto zanieczyszcze) b) metoda bezporedniego posiewu (przy wikszych zanieczyszczeniach) Ad a) stosowana najczciej w badaniu preparatw: hamujcych wzrost drobnoustrojw, pynnych oraz rozpuszczalnych w wodzie i innych rozpuszczalnikach, do stosowania pozajelitowego w pojemnikach o obj powyej 100 ml, wykorzystywane sczki o porach nie wikszych ni 0,4 um, dobr sczka zaley od scznego prepratu (np. sczki z azotanem celulozy roztwory wodne, olejowe, sczki z octanem celulozy wysokoprocentowe roztwory alkoholowe) Ad b) stosowana najczciej w badaniu preparatw: nie wykazujcych dziaania hamujcego wzrost drobnoustroj;; wykazujcych dziaanie hamujce wzrost drobnoustrojw gdy moliwa jest inaktywacja czynnikw hamujcych przez dodanie sybstancji inaktywujcych, obj produktu badanego nie moe stanowi wicej ni 10% obj podoa.

Badanie jaowoci etapy a) podoa hodowlane (jaowo) przygotowanie podoa, inkubacja, interpretacja (powinno nic nie wyrosn) b) podoa hodowlane (yzno) sprawdzamy czy podoe umoliwia wzrost, dodajemy wzorca do podoa, szczepy wzorcowe: S.aureus, Clostridium perfringens, Candida albicans, c) walidacja badania przeprowadzamy gdy: badamy jaowo nowych produktw, wystpuj jakiekolwiek zmiany w warunkach badania, wykonanie: do podoa dodajemy nasz preparat i szczep wzorcowy (sprawdzamy czy nasz preparat nie hamuje wzrostu szczepu) wynik: jeli wzrost to porwnujemy ze wzorcem gdy nie ma naszego preparat (ale powinien by wzrost), jeli nie wyronie to oznacza e produkt posiada w. p/bakteryjne . d) jaowo produktu badanego sam produkt do podoa, inkubacja, okresowo i kocowo kontrolujemy wzrost jeeli brak wzrostu to produkt jaowy, jeeli badanie niewiarygodne to powtarzamy. Interpretacja wynikw bada jaowoci lekw Pierwsze badanie: 1.) po inkubacji prb w podoach brak wzrostu drobnoustrojw preparaty jaowe 2.) obserwacja wzrostu drobnoustrojw izolacja, identyfikacja badanie powtrne w tej samej liczbie prb 2 a) brak wzrostu drobnoustrojw preparat jaowy 2 b) wzrost drobnoustrojw w powtrnym badaniu izolacja, identyfikacja 3a) stwierdzenie tych samych zanieczyszcze preparat nie jaowy 3b)izolacja rnych drobnoustrojw w badaniu pierwszym i drugim badanie po raz trzeci w podwojonej liczbie prb 4a) brak wzrostu preparat jaowy, 4b) wzrost nie jaowy. Badanie czystoci mikrobiologicznej produktw niejaowych oznaczenie w 1g lub 1ml preparatu liczby bakterii i grzybw oraz wyklucznie obecnoci drobnoustrojw do stanu higienicznego leku. Wykaz bakterii: leki zewntrzne S.aureus, P.aeruginosa leki doustne Enterobacteriaceae (Salmonella, Escherichia coli, Proteus), Pseudomonas, Enterococcus, niektre beztlenowce, Oznaczenie w lekach gotowych, preparatach farmaceutycznych (nie jest wymagana jaowo) liczby ywych drobnoustrojw tlenowych (bakterie, grzyby) oraz obecno drobnoustrojw chorobotwrczych i oportunistycznych, ilo bakterii na jednostk wagow lub objtociow podoa, hodowla, S.aureus, P.aeruginosa, E.coli, Salmonella, Proteus, Pseudomonas, Enterococcus, niektre beztlenowce Metody oznaczania cakowitej liczby zdolnych do ycia drobnoustrojw a) metoda bezporedniego posiewu: 1) metoda pytek lanych, 2) metoda posiewu powierzchniowego, 3) metoda oznaczania najbardziej prawdopodobnej liczby drobnoustrojw (NPL) b) metoda z uyciem sczkw membranowych Czynniki wpywajce na wybr metody : posta leku, wasno skadnikw leku, obj preparatu w opakowaniu, spodziewana ilo zanieczyszcze, Kryteria doboru metody: a) metoda bezporedniego posiewu: gdy posta leku umoliwia atwe przejcie drobnoustrojw do poywek b) metoda sczkw membranowych: posta leku utrudnia przejcie drobnoustrojw do poywek, antybiotyki, sulfonamidy, leki zawierajce r. konserwujce, maa spodziewana ilo zanieczyszcze. Przygotowanie do badania: a) pobieranie prbki (w warunkach septycznych 10 ml lub 10g)) b) przygotowanie prbki 1) jeli preparat rozp si w wodzie to rozpuszcza si w zbuforowanym roztworze NaCl z peptonem o pH=7 i uzupenia si do 100ml, 2) jeli preparat nie jest rozp w wodzie, i nie zawiera tuszczy to zawiesza si go w zbuforowanym NaCl z peptonem o pH=7, zawierajcy zwizek powierzchniowo czynny tj. polisorbet 80 (tween) i uzupenia do 100 ml, 3) jeli preparat nie rozpuszcza si w wodzie i zawiera tuszcze, to homogenizuje si go z polisorbetem 80, ogrzewa do 40C i uzupenia do 100 ml zbuforowanym NaCl z peptonem Czynniki neutralizujce jeeli badany produkt posiada aktywno przeciwdrobnoustrojow, musi by ona w odpowiedni sposb zneutralizowana Rodzaje czynnika przeciwdrobnoustrojowego : zw. fenolowe, halognki, czwartorzdowe sole amonowe Substancje neutralizujce: tko jaja, tioglikolan sodu, tiosiarczan sodu Badane prbki: temp i czas inkubacji: dla bakterii 30-35C, 5 dni, dla grzybw 20-25C, 5 dni. Metoda bezporedniego posiewu: a) metoda pytek lanych wprowadzenie rozciczonych prbek do upynnionych podoy agarowych b) metoda posiewu powierzchniowego ocena polega na obliczeniu liczby wyrosych kolonii, a nastpnie uwzgldnieniu wsp rozciczenia i obliczenie cakowitej liczby drobnoustrojw w jednostce obj lub wagi (bakterie+grzyby) c) Metoda oznaczania najbardziej prawdopodobnej liczby drobnoustrojw przygotowujemy 3 kolejne rozciczenia 10-krotne prbki, wprowadzenie konkretne obj kadego rozciczenia do prbwek zawierajcych pepton. Wynik to obserwacja zmtnienia w kadym z rozcicze i przyporzdkowanie do kategorii.

Badanie obecnoci substancji gorczkotwrczych - pirogenw jedne z najwaniejszych testw w kontroli jakoci lekw i materiaw medycznych przeznaczonych do stosowania parenteralnego to badanie obecnoci pirogenw LPS endotoksyny, gwny skadnik cian komrkowych bakterii Gram -, pirogenne, wywouj endotoksynowy wstrzs z niweydolnoci wielonarzdow Metody oznaczania endotoksyn bakteryjnych: a) klasycznie podanie doylne endotoksyny krlikom i badanie zmiany ciepoty ciaa b) TEST LAL odczynnik LAL z odwirowanych amebocytw Skrzypocza ktry krzepnie w obecnoci endotoksyny, przeprowadzenie testu LAL: do probwki podejrzany preparat o obecno endotoksyn, dodaje si odpowiedni ilo liozatu, inkubuje 1h. w 31st., sprawdza si utworzenie elu przez odwrcenie probwki dnem do gry, spoisty el-skrzep przylegajcy do dna probwki wskazuje na obecnos endotoksyn

WIRUSOLOGIA Cechy: wielko 12-400 nm (mae), Posiadaj DNA lun RNA, Nie rosn na sztucznych podoach, Brak namnaania przez podziay, Indukowanie interferonw, Wraliwo na interferony, Brak wrazliwoci na antybiotyki obecno biaka wicego rceptor, Bakteriofagi wirusy bakteryjne namnaajce si w komrce bakteryjnej. Budowa: wypustki, osonka lipidowa (moe by ale nie musi, wirusy bez osonki to wirusy nagie), genom (jeden typ kw. nukleinowego), kapsyd (zbudowany z kapsomerw podjednostek zdubowanych z 1 do 3 polipeptydw protomerw) Kapsyd chroni materia genetyczny, zbudowany z biaek zapocztkowujcych procesy zakaenia, powierzchniowe antygeny biakowe na kapsydzie: hemaglutyniny-w.grypy, adenowirusy, retrowirusy, peni funkcj enzymw neuraminidaza. Kw nukleinowe: DNA (jedno lub dwu niciowy, kolisty, czciowo jedno czciowo dwuniciowy) RNA (jedno lub dwuniciowy, dwuniciowy segmentowany) Nukleokapsyd rdze kw nukleinowego + kapsyd Wirion wirud poza komrk, nukleokapsyd + osonka lub sam nukleokapsyd Symetria kapsydu: ikozaedralna (20 trjktnych cian np. HIV), Spiralna (helikalna np. grypy), budowa zoona Budowa wirusa grypy: elementy budowy: 1) hemaglutyniny (trimery) nazwa od aglutynacji krwi, biako powierzchniowe, w replikacji odpowiada za czenie si z komrk (do kw sjalowego), 2) Neuraminidaza (tetramery) odpowiada za uwalnianie wirusw potomnych, cel lekw, 3) kanay jonowe M2 odpowiedzialne za przedostawanie si kwasu nukleinowego do komrki, 4) osonka lipidowa, dwuwarstwowa bona lipidowa z wbudowanymi i wystajcymi na zewntrz wirionu glikoproteinowymi wypustkami hemaglutyniny-H oraz neuraminidazy 5) kw nukleinowy: RNA, 8 segmente, ujemna polarno, 6) biako M1 odpowiada za struktur kw nukleino.7) symetria kapsydu helikalna Klasyfikacja wirusw: typ kw nukleinowego, obecno/brak otoczki, liczba nici kw. nukleinowego, symetria kapsydu, polarno genomu wirusowego (wirusy RNA): a) wirusy o polarnoci + np. polio, - genom peni bezporednio funkcj informacyjnego RNA, nici RNA s zakane, nie zawieraj polimeraz (wyj retrowirusy bo one maj odwrotn transkryptaz), b) wirusy o polarnoci (-) np. grypa, wcieklizna maj genom komplementarny do mRNA czyli najpierw tworzy si transkrypt genomowego RNA a potem do rybosomw, nici RNA s niezakane, musz mie enzym - transkryptaz. Replikacja wirusw 1) Adsorbcja Proces fizykochemiczny w ktrym wirus czy si ze specyficznymi receptorami na b kom., rodzaje receptorw: mukoproteinowe - ortomyksowirusy, paramyksowirusy, lipidowe, receptory na erytrocyty Elucja uwalnianie wirusw w nastpstwie dziaania enzymatycznego neuraminidazy. Penetracja pinocytoza (zlewanie si z bon), endocytoza z udziaem receptorw, fuzja osonki ze scian komrkow, translokacja Replikacja synteza wirusowego RNA lub DNA Gromadzenie skadnikw formowanie dojrzaego wirionu Dojrzewanie przechodzenie w stan zakany, Tworzenie penowartociowych wirionw, Herpeswirusy, adenowirusy dojrzewaj w jdrze, Poksywirusy w cytoplamie Uwolnienie z komrki przez pczkowanie, przez kanaliki kamrkowe, przez tworzenie wodniczek, przez uszkodzenie i zniszczenie struktury komrkowej Nastpstwa interakcji wirus-komrka: - uszkodzenie formy komrkowej zmiany morfologiczne i biochemiczne - powstanie form utrzymujcych si zakae komrkowych zakaenia przewleke i latentne: efekt cytopatyczny, zakaenie utrzyujce si-utajone, wtrty komrkowe, transformacja komrkowa-wirusy onkogenne-nastpstwo-rozrost nowotworw. Hodowla wirusw w hodowlach kom lub innych ywych ukadach a) zarodki kurze (dla wirusa grypy) np. do owodni do omoczni, na bon kosmwkowo - omoczniow b) zwierzta laboratoryjne (myszy, krliki, fretki) c) hodowle komrkowe (pierwotnie w komrkach nerki mapiej, jest to ciga, zlewajca si warstwa komrek przylegajca do szklanych lub plastikowych powierzchni) Typy hodowli komrkowych: 1) pierwotne przygotowywane ze wieo izolowanych komrek, z tkanki podowej lub narzdowej, naley wykorzysta w cigu 2-3 tygodni, pasazowane max 2-3 razy. 2) pcige (diploidalne) mog by pasaowane do ok. 50 razy, pochodz z podowej tkanki ludzkiej lub zwierzcej. 3) cige (heteroploidalne) pochodz z guzw, lub prawidowych tkanek, za liczba chromosomw, mog by pasaowane w nieskoczono Permisywno wirus moe zakaa i replikowa si tylko w komrce, ktra posiada odpowiedni receptor (komrka permisywna czyli zezwalajca)

EPIDEMIOLOGIA WIRUSW Transmisja: a) horyzontalna (pozioma) czowiek/czowiek (droga kropelkowa), zwierz/czowiek (bezporednio wcieklizna) b) pionowa matka/pd/dziecko (ryczka, HIV, cytomegalia) Drogi zakaenia: 1) oddechowa-kropelkowa- grypa, parainfluenza, adenowirusy, enterowirusy, wirus odry, ryczki 2) pokarmowa- enterowirusy, adenowirusy, rotawirusy 3) przez uszkodzone powoki skrne- wirus wcieklizny, kleszczowego zapalenia mzgu 4) drog pciow- herpes simplex, cytomegalia, retrowirusy 5) oysko 6)przez ywych przenosicieli Postacie zakae: miejscowe, oglne, objawowe (grypy, wcieklizny), bezobjawowe (brak objaww, przy swoistych reakcjach immunologicznych moe si ujawni bo jest w stanie latencji) Zakaenia objawowe/bezobjawowe zapocztkowuj zakaenia utajone, przewleke latentne (wirus Herpes simple) Wirusy DNA: Poxviriadae (ospy), Herpesviridae (herpes simplex 1 i 2, cytomegalii i viracella-zoster) Adenoviridae, Papoviridae, Hepadnaviridae, Parvoviridae, RODZINA HERPESVIRIDAE Budowa: wirusy o budowie izomerycznej kapsydu dwudziestoszecian kapsyd = 162 nitkowate kapsomery, nukleokapsyd otoczony paszczem gliko-proteinowo-lipidowym (dua workowata osonka) naga czstka 100 nm rednicy, z osonk 120-200 nm, genom: zawiera 1 czsteczk dwuniciowego DNA, liniowy, koduje 100 polipeptydw midzy kapsydem a osonk warstwa biakowa-tegumen osonka zawiera antygeny wice p/ciaa neutralizujce wirusa, adsorbuje si do receptorw bony komrkowej gospodarza replikacja w jdrze, transkrypcja DNA wirusa, w sytoplamie odtworzenie biaek Podrodziny ALPHAHERPESVIRINAE wirusy opryszczki pospolitej-typ HSV-1, opryszczki pciowej-typ HSV-2, ospy wietrznej, ppaca BETAHERPESVIRINAE cytomegalii, HHV-5, HHV-6, HHV-7 GAMMAHERSVIRINAE Epsteina-Barr,HHV-4, herpes typ 8, HHV-8 LATENCJA z pierwotnej zmiany chorobowej wirus wdruje z gr nerwami czuciowymi do zwoju korzenia tylnego i staje si latentny, reaktywowany powraca do skry t sam drog wywoujc nawrotn zmian chorobow. Wirus opryszczki pospolitej WIRUSY HERPES SIMPLEX TYPU 1 i 2 TYP HSV-1 H.S. labialis, facialis, febrilis, stomatitis herpetica zakaenia skry i bon luzowych grnej czci cia TYP HSV-2 Herpes progenitalis, genitalis w drogach pciowych Wirus atakuje rdbonek naczy krwiononych skry powodujc martwic komrek naskrka oraz stan zapalny co prowadzi do tworzenia si pcherzykw, okres wylgania to 5-6 dni. Rodzaje zakae: zakaenie pierwotne wirus aktywnie namnaa si w zmianach pcherzykowych skry lub bon luzowych z ktrych nie jest eliminowany (pierwszy kontakt z wirusem) zakaenia niepierwotne wczeniejszy kontakt z HSV1, ale zakaenie HSV 2, zakaenie nawracajce reaktywacja zakaenia latentnego, nawroty wystpuj czsto lub ich brak , bodcami wyzwalajcymi nawroty s: gorczka, przezibienia, wiato soneczne, miesiczka, pokarmy, stres. Postacie: 1) nawracajca opryszczka wargowa pojawiajca si grupa pcherzykw, na granicy skrno-luowej warg, 2) ostre zapalenie dzise i luzwek jamy ustnej owrzodzenia 3) zakaenia skrne opryszczkowa zanokcica (lekarze, sportowcy), wyprysk opryszczkowy chorzy z egzem 4) zakaenia narzdw pciowych prcie, odbytnica, pochwa, krocze, wargi sromowe, 5) zakaenia oczne HSV 1 zapalenia spojwki, rogwki, 6) zakaenia OUN opon i mzgu, 7) zakaenia okooporodowe HSV 2, Epidemiologia: tylko odludzkie, zwykle nabyty w niemowlctwie, dziecistwie, zakaenia pierwotne i nawrotowe, objawowe lub bezobjawowe, nawroty u ok. 50% Czynniki usposabiajce do nawrotu: spadek odpornoci, gorczka, zimno, cia, menstruacja, prom UV, urazy Wirus ospy wietrznej - varicella i ppaca zoster vzv Ppasiec wynik reaktywacji wirusa ktry pozostaje przez cae ycie utajony w zwojach czuciowych osb ktre przebyy osp wietrzn. Powstaje wysypka pcherzykowa wystpuje w ukadzie dermatomw najczciej widoczna na klatce piersiowej, pcherzyki maj ostro odgraniczony brzeg w przeciwiestwie do zmian w innych zakaeniach herpeswirusami, wysypka jest bardzo bolesna, nawroty rzadkie, powikania: zapalenie rogwki i bony naczyniowej oka.

Objawy osabienie, gorczka, bolesno miejsc gdzie po 3-4 dniach pojawiaj si skupiska maych pcherzykw; Umiejscowienie zmian: tuw rdze piersiowy, plecy, ramiona, kark korzenie odcinka szyjnego, dolne koczyny odcinek ldwiowy, twarz nerw trjdzielny Czynniki usposabiajce:uraz, immunosupresja, biaaczka, nowotwory, AIDS Ospa wietrzna wysoce zaraliwa choroba wieku dziecicego, wysypka pcherzykowa charakteryzuje si jednoczesnym wystpowaniem zmian w rnym stadium rozwoju, mae czerwone plamki grudkowe, pcherzyki ktre pokrywaj si strupkami i goja bez bliznowacenia, liczba ich moe by niewielka trudne rozpoznanie. Powikania: u dzieci agodny przebieg, u dorosych ciszy, zagroenie ycia osb o upoledzonej odpornoci, Zesp Reyea u dzieci, olbrzymiokomrkowe zapalenie puc, pozakane zapalenie mzgu lub opon mzgowordzeniowych Ospa wietrzna jest szczeglnie niebezpieczna dla chorych: o upoledzonej odpornoci, z nowotworami, poddanych leczeniu immunologicznemu, noworodkw, okres ycia podowego. Epidemiologia: do 20 lat: ospa wietrzna 80-90% kontakt bezporedni, doroli ppasiec 20-25% osb najczciej mczyni Drogi zakaenia VZV: droga oddechowa kontakt z pynem pcherzykowym dzieci wraliwe na zakaenie majce kontakt z pacjentem z ppacem mog zachorowa na osp wietrzn Diagnostyka: - objawy kliniczne opryszczki skrno- luzowej, testy lab s zbdne, - konieczne badania przy zakaeniach pciowych, i ocznych, w diagnostyce rnicowej opryszczka uoglniona i ospa wietrzna, ppasiec. Izolacja wirusa tre pcherzykw, popuczyny z garda, pyn m-r, hodowla komrkowa, komrkowe linie diploidalne, zarodki kurze, - zmiany cytopatyczne barwienie met Giemsy (wielojdrzaste komrki olbrzymie, ciaka wtrtowe), - mikroskopia elektronowa pyn z pcherzykw (wiriony) immunofluorescencja Ig monoklonalne HSV 1,2 sprzone ze znacznikiem fluorescencyjnym. Rodz BETAHERPESVIRIDIAE WIRUS CYTOMEGALII wirus duej komrki CYTOMEGALOVIRUS CMV wirus typu 5 Wirus szeroko rozpowszechniony powodujcy niewielkie objawy lub zakaenie bezobjawowe u zdrowych poza tym osb dorosych ale moe te wywoa gron chorob jeli nie jest sprawny ukad immunologiczny. Zakaenia: pd (przez oysko), niemowlta (kontakt z pynami ustrojowymi matki, podczas porodu, podczas karmienia), mae dzieci (mocz, lina innych dzieci), modzie, doroli (pocaunek, transfuzja, stosunek), biorcy przeszczepw (szpik, nerki), rda egzogenne: reaktywacja z powodu immunosupresji AIDS Rezerwuar: monocyty wielojdrzaste leukocyty (granulocyty, leukocyty) zakaenie wirusem moe objawia si gorczk, zapaleniem puc, przeyku, wtroby, siatkwki, jagodwki, zapalenie wtroby wywoane przez wirus jest trudne do odrnienia od reakcji odrzucenia narzdu brak wiarygodnych testw laboratoryjnych Postacie: objawowe (wrodzone, okooporodowe lub nabyte): zesp mononukleozopodobny, zapalenia wtroby, HIV, AIDS, po przeszczepie, kobiety ciarne; zakaenia podowe i wrodzone: dziaanie teratogenne, poronienie, mier noworodka, u dzieci po urodzeniu wady rozwojowe nerek, serca, wodogowie Diagnostyka: badanie w mikroskopie wietlnym zabarwionych rozmazw osadu moczu i tkanki biopsyjnej nerek wykazuje komrki z ciemnymi wewntrzjdrowymi wtrtami otoczonymi jasn obwdk wtrt typu sowie oczy, hodowle fibroblastw zarodka, hodowla i izolacja badania serologiczne: szerokie zastosowanie w diagnostyce zakae wrodzonych, metoda serologiczna-p/ciaa IgM, metoda RIA, p/ciaa IgG-OWD,ELISA,RIA, LUDZKI HERPES WIRUS, HHV-6 , HBLV, HUMAN HERPES VIRUS 6, LUDZKI WIRUS BLIMFOTROPOWY* nazwany tak poniewa zosta po raz pierwszy wyizolowany z krwi obwodowej pacjentw z choniakiem z limfocytw B przy okazji prb hodowli in vitro obwodowych jednojdrzastych komrek krwi , moe jednak zakazi inne typy komrek. Objaw kliniczny: 1.Choniak z limfocytw B. 2.Rumie nagy- -agodna choroba wysypkowa ryczkopodobna gwnie niemowlt i wieku dziecicego do 3 lat. (gorczka trzydniowa) 3.Zesp przewlekego zmczenia 4. zakaenia oportunistyczne u osb z obnion odpornoci, w AIDS, przy immunosupresji. Wirus wystpuje powszechnie, do zakaenia dochodzi podczas pierwszych miesicy ycia, doroli-80-90% dodatnich serologicznie- agodna choroba wysypkowa wieku dziecicego

WIRUS EPSTEINA-BARR HHV-4 z rodz Gammaherpesviridiae Zakaa limfocyty B, ktre maj na swojej powierzchni czsteczk CR2 stanowic swoisty receptor dla wirusa, wirus pozostaje latentny przez lata lub cae ycie w limfocytach B zakaonych osb, komrki docelowe: limfocyty B, wzy chonne, ma zdolno do transformowania limfocytw B co powoduje przejciow immunosupresj w czasie trwania mononukleozy zakanej. Postacie kliniczne: Mononukleoza zakana- najbardziej powszechna posta ostrego zakaenia wirusem E-B w wikszoci krajw uprzemysowionych (strefa umiarkowana), u dzieci czsto bezobjawowe, dzieci do 5 lat, modzie i doroli na caym wiecie, zajcie ukadu siateczkowo-rdbonkowego, obrzk wzw chonnych, gorczka, zapalenie migdakw, powikszenie wtroby i ledziony Choniak Burkitta -tkanki mikkie otaczajce uchw, dzieci 4-12 lat, rejon endemiczny w Afryce, poudnie od Sahary, Papua- Nowa Gwinea, choniak z limfocytw B dzieci i doroli, niektre pierwotne i nabyte niedobory immunologiczna. rak jamy nosowo-gardowej- wyranie zwizany z zakaeniem wirusem, doroli 20-50 lat, endemiczny w poudniowych Chinach. Ostra mononukleoza-ostre wysikowe zapalenie garda, powikszenie wzw chonnych poduchwowych, gorczka, plamisto-grudkowa odropodobna wysypka lub tylko senno i umiarkowana gorczka po poudniu, nawroty choroby Drogi zakaenia: wydzieliny z drg oddechowych, kontakt z jama ustn, przetoczenia krwi, droga pciowa RODZ HEPADNAVIRIDIAE Rodzaje 1 Ortohepadnavirus (wirus zapalenia wtroby WZW B, HBV) Rodzaje 2 Avihepadnavirus ( wirusy izolowane od zwierzt) Cechy WZWB: oporno na wysok temp (w temp 30-32 zakany przez 6 miesicy) zakaalno w T=60C 4 godziny, inaktywacja UV, autoklaw (T=120C), formaldehyd Hodowla: (dwie formy) 1) czstka zakana (czstka Danea, podwjna osonka) 2) czstka kulista lub paeczkowata, niezakana nadmiar ag powierzchniowego (glikoproteiny) Budowa cz. Danea: ikozaedralny nukleokapsyd, jdro zawiera: genom DNA (koliste, czciowo dwu, czciowo jednoniciowe), polimeraz DNA, ag rdzeniowy (HbcAg), Ag e (Hbe Ag), Ag powierzchniowy (Hb s Ag) (kady Ag stymuluje produkcj swoistych Ig anty Hbc, Hbs, Hbe. Hbs Ag Ag powierzchniowy, zasadniczy marker zakaenia bo on pojawia si w fazie ostrej, gwy skadnik szczepionki WZWB, awoisto Ag trzech polipeptydw (biaka S 80%, biaka preS2 13%, biaka pre S1 7%), pojawiaj si w surowicy 2-8 tygodni przed objawiami Hbc Ag Ag rdzeniowy, brak stwierdzenia w surowicy dla tego Ag, stwierdzamy tylko Ig anty HBc HBe obecno we krwi u chorego z HBsAg wiadczy o wysokim stopniu zakaenia, wystpujce u ozdrowiecw wiadczy o przewlekym procesie chorobowym Ig anty HBc --. w klasie Ig M wystpuj prawie rwnoczenie z HBs Ag w ostrej fazie choroby, w klasie IgG przez wiele lat po ostrym okresie choroby, w trudnych do diagnozy przypadkach. Oznaczanie anty HBc w klasie IgM rozpoznaje ostre WZWB Ig anty HBe Ag pojawienie si anty HBe i zniknicie HBeAg, u ozdrowiecw po WZWB, to sygna mwicy o zdrowieniu Ig anty HBs pojawiaj si po znikniciu we krwi HBsAg, Ig ochronne wiadcz o odpornoci Do zakaenia WZWB moe dojc po wprowadzeniu do organizmu tylko 0,00004 ml zakaonej krwi Chorobotwrczo: czowiek naturalny gospodarz wirusa, hepatocyt komrka wraliwa na wirusa, Drogi zakaenia: parenteralna (krew), zabiegi medyczne, tatua, narkomani, droga seksualna Objawy: stany podgorczkowe, zaburzenia przewodu pokarmowego, ble prawej strony podbrzusza, powikszona wtroba, taczka, wzrost w surowicy stenia bilirubiny i transamidaz Rodzaje zespow klinicznych: ostre i przewleke zapalenie wtroby, marsko wtroby, rak wtroby Diagnostyka: 1) testy nieswoiste: wzrost stenia aminotransferazy alaninowej, bilirubiny i innych enzymw wtrobowych, 2) testy swoiste: wykrywanie wskanikw: Ag HBs, AgHBe, IgG anty HBc, IgM anty HBc, Ig anty HBe, Ig anty HBs, metodami: ELISA, RIA, Sondy genetycznej Po wyzdrowieniu nabyta odporno (Ig anty HBs), i stan bezobjawowego nosicielstwa (HBsAg, HBeAg) Epidemiologia: wyst na caym wiecie ok. 300 ml osb, miertelno 40 ml ludzi z powodu nastpst przewlekego zapalenia wtroby, Grupy ryzyka: personel med., narkomani, homoseksualici, dializowani, noworodki matek HBeAg+ Transmisja: krew, wydaliny, wydzieliny, zy, lina, sperma Kierunki zwalczania: unieszkodliwienie rde zakaenia (np. kontrola krwiodawcw), wzrost odpornoc poprzez szczepienia 3x: 0,1, 6 miesicy (bierna immunizacja), waciwe wyjaawianie sprztu 3 gneracje szczepionek HBsAg: 1) tzw. plazmatyczna (od nosicieli), 2) rekombinowana, 3) dzisiaj trzy biaka AgHBs biako S, biako pre S2, biako pre S1

ROZDZINA PAPOVAVIRIDAE do ktrej nale: pa papillomawirusy, po poliomawirusy, PAPILLOMAVIRIDAE Gat: Human Papilloma Virus (HPV) wirus brodawczaka ludzkiego Cechy: symetria ikosaedralna, brak osonki, replikacja w jdrze zakaonej komrki, kwas nukleinowy: podwjny DNA, kapsyd z 72 kapsomerw, trudne w hodowli ze wzgldu na zdolno do namnaania si jedynie w rnicujcym si wielowarstwowym nabonku paskim Objawy: zmiany zwane kykcin koczyst (zrosty) na skrze, bonach luzowych, w obrbie narzdw pciowych szczeglnie u modych, 100 typw: typy wysokiego ryzyka onkogennego: typy 16 i 18;; inne z nich s wykorzystywane w szczepionkach (6, 11) Postacie zakae: 1) posta bezobjawowa kykciny koczyste o wygldzie kalafiorowatym, 2) posta subkliniczna - brak objaww makroskopowych, kykcina paska wystpuje (patologia nabonka) 3) posta latentna rozpoznawana przez badanie DNA molekularnie Lokalizacja nowotworw: szyjka macicy (typy 16 i 18), srom, gowa, szyja, pochwa, odbyt, prcie. Szczepionki profilaktyczne: 1) Silgard 2) Cervarix (GSK), obie oparte na czstkach rekombinowanego biaka L1 Ad1) Silgard szczepionka czterowalentna (zawiera Ag HPV 6,11 nieonkogenne i 16, 18 onkogenne), Zapobiega: dysplazja, rak szyjki, kykciny koczyste, zmiany dysplastyczne sromu; produkowane na drodach, podawane wg schematu 0,2,6 miesicy dominiowo Ad2) Cervarix szczepionka dwuwalentna (zawiera Ag HPV 16, 18 onkogenne), podane 0,1,6 miesicy, zapobiega: dysplazja, rak szyjki, kykciny koczyste, zmiany dysplastyczne sromu. Program szczepie: - osoby mode przed inicjacj seksualn, kobiety po 9 roku ycia, chopcy 9-15 lat, kobietom staszym daje immunogenno

WIRUSY RNA: Picornaviridae (poliowirusy), Togaviridae (wirus ryczki), Orthomyxoviridae (w. grypy) Paramyxoviridae (w. odry), Rhabdoviridae (wcieklizna) PIKORNAWIRUSY Cechy: Mae (piko), bezosonkowe wirusy z genomem +RNA, symetria ikozaedralna,synteza wirionw w cytoplamie Rodzaje pikornawirusw: a)enterovirus (polio, Coxackie Ai B, ECHO) b)Rhinovirus, c)Hepatovirus (WZW typ A), d)Cardiovirus Rodzaj ENTEROWIRUSY - wirusy kwasooporne, zakaaj przewd pokarmowy, - nieposiadaj osonki- s oporne na dziaanie kwasw ciowych - podstawowy sposb przenoszenia: droga fekalno-oralna. - Nale: Poliowirusy, Wirusy Coxackie A i B, Wirusy ECHO, nowe enterwirusy Wirus Poliomyelitis - trzy typy antygenowe 1,2,3, powoduj: poraenie dziecice choroba Heinego i Medina Patogeneza: -wrota zakae:nabonek jeli, w ktrym wirusy si replikuj (inkubacja 7-14 dni) -Pierwotna wiremia rozprzestrzenianie si z nabonka jelitowego do przylegych wzw chonnych a nastpnie do ukadu krenia. W tym czasie chory moe wytworzy p/ciaa -Wtrna wieremia wirusy rozprzestrzeniaj si po caym organizmie ( u chorych ktrzy nie byli w stanie opanowa pierwotnej wiremii. Receptory dla poliowirusw: to neurony rogw przednich rdzenia krgowego i komrki nerwowe rdzenia przeduonego oraz mostu. Chorobotwrczo: - zakaenie drog pokarmow, powinowactwo do OUN, inkubacja 7-14 dni namnaanie wirusa tkanka chonna jelit i wzw chonnych krwioobieg bariera krew mzg OUN uszkodzenie neuronw wstawkowych przednich rogw rdzenia procesy degeneracyjne i martwicze 2 fazy rozwoju choroby: I wzrost temperatury, objawy grypopodobne i jelitowe, powrt temp do normy, II wzrost temperatury, ble gowy, wymioty, objawy ze strony opon mzgowych; midzy 8 a 36 dniem zakaenia moe doj do zmian poraennych; cika posta opuszkowa (miertelno 30%) zwizana z poraeniem mini gwnie koczyn dolnych ale i oddechowych, poraenia niesymetryczne, wiotkie, charakter wstpujcy od koczyn dolnych do grnych i poraenie m. oddechowych. Epidemiologia - Czowiek to rdo i rezerwuar zakaenia, - dugotrwae wydalanie wirusa z kaem, - zakaenie czowiek czowiek, - kraje strefy umiarkowanej (epidemie w lecie); powszechne szczepienia zmieniy sytuacje rzadkie przypadki; problem nadal w krajach 3-go wiata Diagnostyka: - izolacja ka, wydzielina jamy nosowo-gardowej, krew (wiremia) - hodowla Vero, Hela ruchliwe kom 2n - efekt cytopatyczny - identyfikacja poprzez test neutralizacji - diagnostyka serologiczna 10-12 dni od zakaenia (OWD, neutralizaja) - badanie immunoelektromikroskopowe Szczepionki, rodzaje: - ywa doustna (OPV oral polio vaccine) - zabita (IPV) - mono, -bi, -poliwalentna Kalendarz: 3/4 miesic/ 5/ 16-18/ - IPV; 6 rok OPV, atenuowana, poliwalentna p/wskazania upoledzenie uk immunologicznego. Wirusy Coxakie gr. A i B - objawy poraenne, - aseptyczne zapalenie opon m-r, - zapalenie puc noworodkw. Wirusy ECHO - zapalenie opon m-r, - hepatopatie, - zapalenie uk oddechowego; - poraenie wstpujce i zapalenie mzgu; wysypka odropodobna; WZW typ A - wirus RNA (a WZW B DNA), - zakaenie poprzez pokarmy, skaon wod; - objawowe lub bezobjawowe zapalenie wtroby, - gastroenteritis, - serologia: IgM - ELISA,

Rodz: Togaviridae Rodzaje: Alphavirus i Rubivirus RUBIVIRUS Rubella virus w. ryczki Cechy: - wirion jedna czsteczka 1 niciowego RNA - replikacja wirusa w cytoplamie - zawiera antygeny wice diopeniacz oraz hemaglutynin, - zdolno namnaania w komrkach hodowlanych, czsto bez wywoywnia zamian cytopatycznych CHOROBOTWRCZO: wrotami zakaenia drogi oddechowe, -u dzieci agodne zachorowania, okres inkubacji 2-3 tyg -objawy nieytu drg oddechowych, temp. -powikszenie wzw chonnych- za uszami i na potylicy, -wysypka -u dorosych czstym powikaniem jest zapalenie wielostawowe, -kobiety zakaenie we wczesnym okresie ciy uszkodzenie podu, obumarcie poronienie, urodzenie dziecka z wadami: uszkodzenie suchu, orodka mowy, wzroku, wtroby, serca DIAGNOSTYKA: Niemowlta urodzone z wadami z podejrzeniem ryczki: -metoda zahamowania hemaglutynacji, odczyn Elisa, izolacja wirusa hodowle komrkowe Profilaktyka: Kobiety w wieku rozrodczym: testy przesiewowe na obecno przeciwcia przeciw ryczce, testy na ostre zakaenie w ciy EPIDEMIOLOGIA -dua zakaalno drog kropelkowa, zakaenie czstsze u maych dzieci SZCZEPIENIA: Szczepionki atenuaowane, dziewczta w wieku 12-14 lat, szczepionka potrjna: nagminne zapalenie linianek przyusznych, odra, ryczka Rewadykacja przeciwko ryczce w wieku przedrozrodczym, kobiety ciarne nie powinny by szczepione Kalendarz: Dziewczta w wieku 13 lat, indywidualne po ukoczeniu 1 roku . kobiety w wieku przed rozrodczym Epidemiologia: kobiety 25-29 lat najwiksza zapadalno. Rodz Ortomyxoviridae WIRUSY GRYPY -typy: A,B,C, bardzo zakane, chorobotwrcze dla czowieka, -wiriony: rednica-100-200 nm. -symetria helikalna, wirus stanowi pleomorficzn czstk o ksztacie zblionym do kulistego zawierajc wewntrzny gsty elektronowo rdze, - 8 oddzielnych fragmentw genomu RNA- o ujemnej polarnoci, transkrypcja pierwszym etapem replikacji, -osonka: dwuwarstwowa bona lipidowa z wbudowanymi i wystajcymi na zewntrz wirionu glikoproteinowymi wypustkami hemaglutyniny-H- segment 4 RNA kodujcy -oraz neuraminidazy-N-segment 6 RNA kodujcy. -Hemaglutynina- H-HA- glikoproteina w ksztacie paeczki o trjktnym przekroju, zdolno do aglutynowania erytrocytw, udzia w przyczaniu i wnikaniu wirusa do komrki. -Neuraminidaza-N-NA- 4 czsteczki polipeptydowe, udzia w uwalnianiu wirusw potomnych, aktywno niszczca receptory-elucja wirusa z komrek gospodarza lub erytrocytw Zmienno genetyczna wirusw: -skok antygenowy-due zmiany antygenowe wynikajce z a) readsorbcji segmentw RNA zakaenie komrki dwoma rnymi wirusami grypy typu A co prowadzi do replikacji obu wirusw i pxniejszej zamianie ktregokolwiek z 8 segmentw wirusw rodzicielskich b) zmian w budowie HA i NA powstajce na skutek mutacji punktowych c) szczepy wirusw w ktrych wystpi skok antygenowy wywouj pandemie. Przebieg choroby: - dreszcze, ze samopoczucie, bl gowy, mini plecw, koczyn, osabienie, wzrost temp do 39C, normalizacj 3dni, pod koniec tygodnia zdrowienie (u osb starszych duej ni tydzie) Powikania: bakteryjne powane zagroenie dla zdrowia; powikania: zapalenie oskrzeli, zatok, m. sercowego, mzgu, mini, biegunka, wymioty, wtrne zakaenia bakteryjne; u osb starszych (>65 lat) powikania u 45%. PTASIA GRYPA wirus typu A -ptaki domowe, indyki, drb, ptaki dziki wodne, morskie grypa ptakw definicja UE zakaenie wirusem grypy podtypem H5, lub H7 6-tygodniowych osobnikw Ludzie: wirus grypy, hemaglutyniny: H1 H2, H3, rozpoznaj receptory typu SA alfa, 2,6, Gal Ptaki: hemaglutyniny H5 i H7 rozpoznaj rec typu SAalfa, 2,3, gal Zdolno rozpoznawania rnych receptorw ogranicza replikacj ptasich wirusw grypy u czowieka i transmisj od czowieka do czowieka winie: obydwa typy receptorw, rola ogniwa poredniczcego Azja epicentrum grypy grypa ptasia: szczeglny rodzaj zoonozy ptasie podrodziny H5N1 g. hiszpanka, g. azjatycka, g Hong-kong w Polsce tylko u ptakw zachorowao ok. 250, zmaro 150

Szczepionki: - cay wirus; - rozszczepione wiriony, - podjednostki powierzchniowe wirusa grypy (wszystkie pochodz z hodowli w zarodkach kurzych) - naley powtarza co roku ze wzgldu na zmienno ag wirusa Wskazania do szczepie: - osoby starsze >65 lat, - dzieci do 23 miesica, - osoby z przewlekymi chorobami uk. krenia i oddechowego, - kobiety ciarne, - osoby z miejsc opieki dugotrwaej, osoby majce kontakty z wieloma osobami -Diagnostyka: -najbardziej wraliwe na zakaenie s fretki, seryjne pasae na myszach zwikszaj zjadliwo wirusa. -dobre namnaanie w rozwijajcym si zarodku kurzym -dzikie szczepy sabo namnaaj si w hodowlach tkankowych, w wikszoci przypadkw wystpuje poronny cykl rozwojowy-s syntetyzowane podjednostki strukturalne wirusa ale nie powstaj zjadliwe wirusy potomne lub mao, -szybkie wykrycie w prbach materiau klinicznego-barwienie p/ciaem znakowanym fluorescein rozmazw z wymazw z jamy nosowej -izolacja wirusa: popuczyny z garda =penicylina,streptomycyna-na bakterie i wszczepienie do jamy owodni zarodkw kurzych, pyny owodniowy i omoczniowy bada si po 2-4 dniach na HA. -typowanie szczepw: technika podwjnej immunodyfuzji, immunofluorescencyjna - odczyn zahamowania hemaglutynacji ozha Rodz RHABDOVIRIDAE Rodzaj: Vesiculovirus (VS) pcherzykowate zapalenie bony lizowej jamy ustnej Rodzaj: Lyrsavirus, rabies virus, wirus wcieklizny, wirus neurotropowy Cechy:, - ksztat wirionu kula karabinowa, - jednoniciowy RNA o ujemnej polarnoci komplementarny do mRNA - transkryptaza RNA zwizana z wirionem - wirusy maj osonk lipoproteinow - dua stabilno na zmiany pH- dua wraliwo na podwyszon temperatur 56 st. i promieniowanie UV i X - replikacja w cytoplamie Droga zakaenia: przez ukszenie, droga skrna i dominiowa, zakaenie lin chorego zwierzcia Rozwj zakaenia: Po namnoeniu si w komrkach mini w miejscu ukszenia wirus atakuje wkna nerww obwodowych w miejscu poczenia nerwowo-miniowego i szerzy do rdzenia krgowego i mzgu wzdu nerww, w mzgu wirus namnaa si w substancji szarej a nastpnie szerzy si wzdu wkien nerww autonomicznych do tkanek obwodowych, do linianek z ktrych jest wydalany. -okres wylgania od 10dni-2lat (1-3 miesice) Rodzaje: -wcieklizna pobudzeniowa: wodowstrt, skurcz mini oddechowych, poraenie i mier z powodu niewydolnoci sercowo-naczyniowej -wcieklizna poraenna-dominujca u zwierzt Epidemiologia: 1. Wcieklizna lena u dzikich zwierzt szopw, lisw, wilkw, asic, nietoperzy i inn. 2. Wcieklizna miejska zwierzt domowych, psw, kotw, koni, byda -kade zwierz ktre pogryzo czowieka musi pozosta w 10-dniowej obserwacji -u czowieka zapobieganie a zarazem leczenie wcieklizny szczepienie oraz podanie surowicy odpornociowej -szczepienie jest zawsze skuteczne jeli okres inkubacji wynosi wicej ni 30 dni -szczepionka wykonana ze szczepu wirusa namnoonego w ludzkich komrkach diploidalnych, inaktywowana beta -propiolaktonem -podawana profilaktycznie osobom z grupy ryzyka-weterynarze, myliwi. Diagnostyka: Badanie przeyciowe zwierzcia, stwierdzenie antygenu wirusa metod immunofluorescencji w preparatach odciskowych rogwki i w rozmazach liny, hipokamp-rg Ammona, kora mzgu i mdku Pomiertne badanie zwierzcia, prba biologiczna na biaych myszach lub chomikach syryjskich, wykazanie ciaek Babesa- Negriego Szczepienia p/wcieklinie - wszystkie inaktywowane - rodzaje hodowli: pierwotne linie komrkowe, komrki Vero, 2n, zarodki ptasie, mzgi zwierzce - w Polsce Inorax Rabies Vero - Szczepienia po naraeniu na zakaenie ( 0,3,7,14,30), podanie w misie naramienny u dorosych, u dzieci w udo.

RETROWIRUSY RETROVIRIDAE Systematyka: 1.ONKOVIRINAE Ludzki wirus biaaczki z komrek T HTLV- 1 Human T leukemia virus type 1, wywouje biaaczke, choniak z dojrzaych LiT, tropikalny spastyczny niedowad poprzeczny to choroba neurologiczna Ludzki wirus biaaczki z komrek T HTLV- 2, wywouje biaaczke kosmatokomrkowa z LiT 2. LENTIVIRINAE WIRUS HIV Ludzki wirus upoledzenia odpornoci HIV-1-wysoka patogenno, czynniki etiologiczny AIDS zesp nabytego upoledzenia odpornoci Ludzki wirus upoledzenia odpornoci HIV-2 Budowa: - budowa ikozaedralna -genom HIV-1 zawiera 2 czsteczki RNA, -zewntrzna osonka lipidowa - biaka wirusowe istotne w diagnostyce laboratoryjnej kodowane przez geny env, gag: Proteiny kapsydu p55 p40 p24 p17 kodowane przez gen gag, powierzchniowe glikoproteiny gp 120 i gp 41 kodowane przez gen env, Proteiny enzymatyczne p66, p51 (odwrotna transktyptaza), proteinaza p11, integraza p32 Patogeneza zakae HIV-1 i HIV-2: -transmisja do organizmu drog krwionon stosunek pciowy mczyzna-mczyzna, mczyzna-kobieta, kobieta-mczyzna, transfuzja zakaonej krwi, przeszczepianie narzdw mao prawdopodobne, przez oysko, naduywanie doylnych lekw odurzajcych -wirus zakaa limfocyty CD4, makrofagi, komrki dendrytyczne -wzy chonne i okoojelitowa tkanka limfatyczna jest gwnym rezerwuarem wirusa u zakaonych osb, wirus namnaa si nawet we wczesnych stadiach bezobjawowego zakaenia. -waciwoci cytopatyczne HIV-1 Grupy ryzyka: homoseksualici, narkomani, partnerzy seksualni tych osb, dzieci zakaonych matek Objawy kliniczne: - faza bezobjawowa - zesp zwizany z AIDS (limfadenopatia, pocenie, biegunka) - penoobjawowy AIDS z zakaeniami oportunistycznymi: Pneumocistes carini, w. cytomegalii, w. zostar, atypowe Mycobacteria, Candida, Toxoplazma gondi Diagnostyka: -wykrywanie swoistych p/cia skierowanych przeciwko biaku env ELISA -okrelenie miana p/cia swoistych dla biaka gag Western blotting-99,5%, Elisa-test przesiewowy -ustalenie stosunku limfocytw CD4 i CD8, norma 1:2, u chorych na AIDS znacznie mniejszy. -testy serologiczne: PCR, test immunoenzymatyczny-EIA -hodowla wirusowa i wykrywanie genomu za pomoc PCR -test na wykrywanie p24 -poziom p/cia IgA w surowicy i moczu -IFA, RIPA Rodz. Flaviviridae rodzaj Flavivirus - wirus tej gorczki, - wirus kleszczowego zapalenia mzgu, - w. Dengue, w. japoskiego zapalenia mzgu - wirus zapalenia wtroby typu C Cechy: - jednoniciowy RNA, 6 genotypw: 1,2,3 cay wiat, 4,5 afryka, 6 azja, w Polsce 1b; - replikacja w cytoplamie, - prawdopodobnie uszkadza hepatocyty a take monocyty, komrki dendrytyczne, komrki B Przebieg: Ostra faza przebieg subkliniczny sabo lub bezobjawowy, taczka rzadko, aktywno aminotransferaz mniejsza ni WZW A i B; przewleke zapalenie wtroby, 40-80% predysponuje do rozwoju pierwotnego raka wtroby; wylganie 4-20 tygodni Epidemiologia: - zidentyfikowano w 1989 r. zakaenia drog pozajelitow poprzez: przetaczanie krwi, hemodialize, tatua, alkoholicy, narkomani; Ilo zaraonych: wiat: 200 mln, Polska: 600 tys. Rozpoznanie: - Elisa, anty HCV, wykrywanie RNA, HCV, - 7-10 dni od zakaenia met Western-Blott, -potwierdzenie replikacji w. (PCR, RT-PCR)

METODY SEROLOGICZNE W DIAGNOSTYCE WIRUSOLOGICZNEJ ODCZYN NEUTRALIZACJI- ODCZYN ZOBOJTNIANIA - istot tego odczynu jest identyfikacja wirusa w badanym materiale jak i zarwno p/cia w surowicy chorego - jego swoisto pozwala na identyfikacje szczepu wirusa - ONt stosuje si gwnie w diagnostyce enterowirusw - istota ONt jest zobojtnienie wirusa swoistymi p/ciaami, co powoduje zanik jego waciwoci zakanych - reakcje zobojtniania prowadzi si w probwkach wobec staej dawki wirusa (gdy okrelamy ilo p/cia) lub wobec surowicy odpornociowej (gdy typujemy nieznany wirus) - mieszanin wirusa i surowicy zakaa si wraliwy materia biologiczny, zwierz dowiadczalne, zarodek kurzy, lub hodowl komrkow - brak objaww zakaenia jest dodatnim wynikiem ODCZYN IMMUNOENZYMATYCZNY (ELISA) - pozwala na jakociow lub ilociow ocen obecnoci szukanego antygenu lub p/ciaa, ktry wie si ze zwizanym (faza staa) przeciwstawnym reagentem - w wyniku reakcji cay kompleks antygenu z p/ciaem jest unieruchomionym, w zwizku z tym nie ulega wymyciu w procesie odpukania nadmiaru niezwizanych reagentw, i mona go wykaza po dodaniu kolejnego p/ciaa poczonego z enzymem (peroksydaza chrzanowa) - pod wpywem enzymu nastpuje zmiana zabarwienia dodanego w kolejnym etapie substratu np. diaminobenzydyny, powstae zabarwienie jest proporcjonalne do iloci powstalych kompleksw - zastosowanie: w diagnostyce zakae wirusami hepatotropowymi, wirusami z rodziny Herpesviridaceae ODCZYN IMMUNOFLUORESCENCYJNY (OIF): - w przypadku wykrywania antygenw wirusowych stosuje si p/ciaa wzorcowe zwizane z barwnikami fluorescencyjnymi (fluoresceina) - tworzy si kompleks p/ciao- antygen,niepoczone przeciwciaa spukuje sie - wynik odczytuje si w mikroskopie fluorescencyjnym - zastosowanie w diagnostyce zakae drg oddechowych - do wykrywania przeciwcia obecnych w surowucy stosuje si poredni OIF, jako Ag stosuje si hodowle komrkowe zakaone laboratoryjnym szczepem danego wirusa, kompleks Ag-Ig uwidacznia si za porednictwem dodatkowej znakowanej Ig zawierajcej przeciwciao swoiste dla ludzkiej globuliny ODCZYN WIZANIA DOPENIACZA (OWD): - istot odczynu jest wizanie dopeniacza (od winki morskiej) przez kompleks antygen- p/ciao (to czy zosta zwizany Ag, stwierdza si dodajc uczulonych krwinek baranich czyli opaszcznych Ig) - brak hemolizy oznacza wynik dodatni, gdy wskazuje ze w I fazie reakcji powsta kompleks antygen- p/ciao, ktry zwiza cakowicie dopeniacz. - OWD znalaz zast gwnie do okrelania miana przeciwcia np. dla herpes simplex, cytomegalii ODCZYN ZAHAMOWANIA HEMAGLUTYNACJI (OZHA): - stosuje si w diagnostyce wirusw ktre posiadaj zdolno hemaglutynacji tj. aglutynowania krwinek czerwonych (ortomyksowirusy, paramyksowirusy, wirus ryczki) - jeeli w badanej surowicy znajd si p/ciaa dla okrelonej hemaglutyniny wirusowej to po dodaniu wirusa, a nastpnie odpowiednich krwinek czerwonych nie dochodzi do ich aglutynowania (kompleks antygen-p/ciao) - za miano surowicy przyjmuje si najwiksze rozcieczenie w ktrym wystpuje zahamowanie hemaglutynacji METODA IMMUNOBLOTU (WESTERN BLOT, WB) - metoda umoliwia jednoczesne wykrycie w surowicy Ig reagujcych z rnymi biakami danego wirusa, - zawiesin wirusa poddaje si trawieniu, uzyskane w ten sposb biaka wirusowe, rozdziela elektoforetycznie w elu, - przenosimy pasma po rozdziale (blotting) na bon nitrocelulozow - bone tnie si na paski uywane bo odczynu waciwego - na pasek nanosi si badan surowic (przeciwciaa wi si z biakami wir) - po spukaniu niezwizanych fragmentw dodaje si Ig skierowane przeciwko ludzkiej immunoglobulinie znakowane enzymem, dodaje si substrat i uwidacznia miejsca kompleksw Ag-Ig - odczyn stosowany w diagnostyce HIV

SZCZEPIONKI P/WIRUSOWE Wszystkie szczepionki s sporzdzone tylko z inaktywowanego wirusa 1. szczepionki zawierajce tk. Nerwow sporzdzone z mzgw zakaonych owiec, kz lub myszy. Powikania poszczepienne zapalenie mzgu ( 0,05% przypadkw) 2. szczepionki sporzdzone za zarodkach kaczych, Powikania objawy porae nerwowych w < 0.001% przypadkw, reakcje anafilaktyczne <1%, odczyny miejscowe i systemowe w ok. 1/3 przypadkw (gorczka, ze samopoczucie, ble miniowe); wady- niska antygenowo (konieczno podawania 16-25 iniekcji) 3. szczepionki sporzdzone na ludzkich komrkach diploidalnych WI-38(szczepionka wolna od tk. Nerwowej i obcych biaek, posiada wysok immunogenno) POLIO Polio-Sabin Oral POLIOMYELITIS, zawiesina doustna Mechanizm dziaania: Preparat Polio Sabin-oral jest szczepionk przeciwko chorobie Heinego- Medina. Zawiera ywe, pozbawione waciwoci chorobotwrczych wirusy polio typu 1, 2 i 3 (tzw szczepy Sabina). Szczepionka suy do uodporniania dzieci i dorosych przeciwko wirusom polio. Szczepieniu rwnie powinny si podda osoby podrujce w miejsca, gdzie choroba Heinego- Medina wystpuje endemicznie. Szczepienie przeciwko poliomyelitis jest ujte w kalendarzu szczepie podstawowych, take dawka i odstpy pomidzy kolejnymi szczepieniami s cile okrelone. Pierwsze trzy dawki, poczynajc od drugiego miesica ycia dziecka podawane s w odstpach 6-cio tygodniowych, nastpnie w 16-18 miesicu ycia dawka uzupeniajca; w 6 i 11 roku ycia dawki przypominajce. Szczepionka przeznaczona jest do podawania doustnego. Podanie szczepionki Polio Sabin-oral prowadzi do zakaenia bezobjawowego. Dziaania niepodane wystpuj rzadko i samoistnie przemijaj - ble gowy, wymioty, biegunka WZW- A Szczepionka przeznaczona do czynnego uodporniania szczepionka przeciw zakaeniu wirusem zapalenia wtroby typu A (HAV) zawierajca inaktywowane wirusy HAV. Podanie dwch dawek szczepionki w odstpie 6-12 mies. zapewnia odporno na ponad 20 lat. Szczepienie przeciwko wirusowemu zapaleniu wtroby typu A jest szczepieniem zalecanym: dzieciom w wieku przedszkolnym, szkolnym i modziey: szczeglnie tym rozpoczynajcym nauk, ktre nie choroway na wzw typu A, osobom wyjedajcym do krajw rozwijajcych si i innych o wysokiej zapadalnoci na wzw typu A, osobom zatrudnionym przy produkcji i dystrybucji ywnoci. pracownikom suby zdrowia, pracownikom obkw, personelowi orodkw rehabilitacji dla dzieci i modziey, pracownikom przedsibiorstw wodno-kanalizacyjnych, osobom z grup szczeglnego ryzyka: chorym na hemofili, osobom poddawanym licznym transfuzjom, narkomanom przyjmujcym narkotyki doylnie, homoseksualistom. Przeciwwskazania: Szczepionka nie powinna by stosowana u osb u ktrych stwierdzono: ostre choroby przebiegajce z gorczk, nadwraliwo na ktrykolwiek skadnik szczepionki, wystpienie objaww nadwraliwoci po poprzedniej dawce szczepionki, Nie jest znany wpyw dziaania szczepionki na rozwj podu, dlatego szczepionka nie jest zalecana kobietom w ciy. Dziaania niepodane Po zastosowaniu szczepionki mog wystpi niepodane odczyny poszczepienne: miejscowe: bl, zaczerwienienie, obrzk. oglne: ze samopoczucie, ble gowy, nudnoci, gorczka, brak aknienia Preparaty: AVAXIM, HAVRIX 1440 ( adult), HAVRIX 720 (junior), VAQTA 25, VAQTA 50 WZW-B szczepionka przeznaczona do czynnego uodporniania szczepionka przeciw zakaeniu wirusem zapalenia wtroby typu B (HBV) zawierajca rekombinowany materia genetyczny wirusa uzyskany metodami inynierii genetycznej. szczepienia przeciw wzw B s szczepieniami obowizkowymi dla: noworodkw, modziey w wieku 14-15 lat, , pracownikw suby zdrowia wykonujcych zawody o wysokim ryzyku zakaenia oraz osb ksztaccych si w zawodach medycznych, osb z bliskiego otoczenia chorych na wzw B i nosicieli wirusa HBV. Szczepienie przeciw wzw B jest zalecane ( nie obowizkowe) dla: osb przewlekle chorych o wysokim ryzyku zakaenia, osb przygotowywanych do zabiegw operacyjnych.

Dla pozostaych osb szczepienia przeciw wzw B s szczepieniami zalecanymi, a wic pacjent ponosi koszty zakupu szczepionki. Przeciwskazania Szczepionka nie powinna by stosowana u osb u ktrych stwierdzono: nadwraliwo na skadniki szczepionki, ostr infekcj, nadmierne reakcje po poprzednich szczepieniach. Dziaania niepodane: Po zastosowaniu szczepionki mog wystpi niepodane odczyny poszczepienne: miejscowe: bolesno w miejscu podania, obrzk. oglne: rzadko uczucie rozbicia, ble miniowe, podwyszona temperatura; rzadko reakcje alergiczne. Dawkowanie Szczepienia obejmuj podanie trzech dawek szczepionki w schemacie: I dawka po miesicu II dawka i po piciu miesicach od II dawki III dawka. Preparaty Engerix H-B-Vax Twinrix Junior, Twinrix Adult, PROCOMVAX GRYPA Jest to szczepionka zawierajca antygeny powierzchniowe i elementy struktury wewntrznej wirusa grypy typu A i B powodujca czynne uodpornienie przeciwko grypie. Aktualne szczepy do produkcji szczepionek s co rok polecane przez wiatow Organizacj Zdrowia. Wskazania Szczepienia przeciwko grypie s zalecane: ze wskaza klinicznych i indywidualnych nastpujcym osobom: przewlekle chorym ( astma, cukrzyca, niewydolno ukadu krenia, oddychania, nerek ) w stanach obnionej odpornoci w podeszym wieku ze wskaza epidemiologicznych: pracownikom suby zdrowia, szk, handlu, transportu, budownictwa oraz osobom naraonym na kontakty z du liczb ludzi bd pracujcym na otwartej przestrzeni. Przeciwskazania Szczepionka przeciw grypie nie powinna by stosowana w przebiegu: chorb zakanych, chorb przebiegajcych z gorczk, nadwraliwo na skadnik szczepionki w tym uczulenie na biako jajka kurzego, nadmierne odczyny poszczepienne po poprzednich szczepieniach, Szczepionka moe by podawana kobietom w ciy Dziaania niepodane Po zastosowaniu szczepionki mog wystpi objawy niepodane: miejscowe: zaczerwienienie i obrzk w miejscu podania, gorczka, ble miniowe, osabienie, powikszenie wzw chonnych w okolicy miejsca wstrzyknicia. oglne: bl gowy, uczucie zmczenia, pocenie si, drenie i ble miniowe, wzrost temperatury, ble staww, zaburzenia odkowo-jelitowe. Preparaty FLUARIX, INFLUVAC ODRA Szczepionka przeznaczona do czynnego uodporniania przeciw odrze zawierajca ywy, osabiony wirusy odry. Indukowane szczepionk stenie przeciwcia przeciw odrze utrzymuje si na niezmienionym poziomie co najmniej przez 13 lat. Wskazania Zgodnie z obowizujcym Programem Szczepie Ochronnych szczepienie p/ odrze jest szczepieniem obowizkowym, ktremu podlegaj dzieci w wieku od 13 miesica ycia do ukoczenia 19 lat. Dzieci naley zaszczepi dwukrotnie w wieku 13-14 miesicy oraz w wieku 7 lat. Przeciwskazania Szczepionka przeciw zakaeniu odrze nie powinna by stosowana w przebiegu: gorczki, ostrej choroby infekcyjnej, wrodzonych i nabytych zaburze odpornoci, leczenie immunosupresyjnego, czynnej grulicy, nadwraliwoci na neomycyn lub biako jaja kurzego. uczulenie na biako jajka kurzego lub na inny skadnik szczepionki, Przez 3 mies. po szczepieniu kobieta nie powinna zachodzi w ci. Szczepienie naley odoy na co najmniej trzy miesice po transfuzji krwi, osocza lub ludzkiej immunoglobuliny. Dziaania niepodane Po zastosowaniu szczepionki mog wystpi objawy niepodane: miejscowe: zaczerwienienie, obrzk, bolesno, naciek w miejscu wstrzyknicia; przejciowe powikszenie wzw chonnych. oglne: podwyszenie temperatury ciaa, kaszel, katar, osutka, zaburzenia ze strony przewodu pokarmowego, nudnoci, wymioty, ze samopoczucie, Dawkowanie Pierwsza dawka szczepionki podawana jest w 13 miesicu ycia oraz w wieku 7 lat.Szczepienie p/ odrze mona wykona szczepionk monowalentn ( pojedyncz ) p/odrze lub szczepionk skojarzon potrjn zawierajc odr, wink i ryczk. Preparaty ATTENUVAX, RIMEVAX OSPA WIETRZNA szczepionka przeznaczona do czynnego uodporniania przeciw ospie wietrznej zawierajca zdolne do replikacji wirusy Varicella zoster. Szczepionka przeznaczona jest do czynnego uodparniania przeciwko ospie wietrznej osb zdrowych, ktre nie choroway na osp oraz osb z grup ryzyka.

Wskazania Szczepionka przeznaczona jest do czynnego uodpornienia przeciw ospie wietrznej: osb zdrowych od 9. m. ., chorych na ostr biaaczk, pacjentw poddanych immunosupresji, przed planowym przeszczepieniem narzdu, chorych na przewleke choroby (m.in. zaburzenia metaboliczne i endokrynologiczne, ukadu krenia, ukadu oddechowego, mukowiscydoza, zaburzenia nerwowo-miniowe). Przeciwskazania Szczepionka przeciw ospie wietrznej nie powinna by stosowana w przebiegu: ostrych i cikich chorb przebiegajcych ze zwikszeniem temperatury ciaa (zakaenie o agodnym przebiegu u osoby zdrowej nie jest przeciwwskazaniem), nadwraliwoci na neomycyn (kontaktowe zapalenie skry po neomycynie w wywiadzie nie jest przeciwwskazaniem), u osb z liczb limfocytw poniej 1200/mm 3 lub z innymi objawami upoledzenia odpornoci komrkowej, U chorych poddanych immunosupresji szczepienie naley przeprowadzi, jeli liczba limfocytw przekracza 1200/ul lub nie wystpuj inne objawy upoledzenia odpornoci komrkowej. Szczepi naley kilka tygodni przed planowanym przeszczepieniem narzdu. Przez 3 miesice po szczepieniu nie naley zachodzi w ci. Dziaania niepodane Po zastosowaniu szczepionki mog wystpi objawy niepodane: Osoby zdrowe: osutka grudkowo-pcherzykowa (ok. 5%), zwikszenie temperatury ciaa, miejscowe odczyny poszczepienne agodne i przemijajce. Osoby z grup duego ryzyka: wykwity grudkowo-pcherzykowe i agodna lub umiarkowana gorczka (ok.25%). W obu grupach bardzo rzadko moe wystpi odczyn anafilaktyczny. Preparaty VARILRIX- szczepionka p/ ospie wietrznej WCIEKLIZNA Szczepionka liofilizowana, stabilizowana, inaktywowana -propiolaktonem. Sposb stosowania: Podawa gboko podskrnie najlepiej poniej grzebienia opatki, mona te szczepi w rami i w okolice minia naramiennego jak rwnie dominiowo do grnozewntrznego kwadratu uda. RYCZKA szczepionka przeznaczona do czynnego uodporniania przeciw ryczce zawierajca ywe, osabione wirusy ryczki. Podawanie szczepionki zalecane jest od 12. m., poniewa do tego czasu w organizmie dziecka mog pozostawa przeciwciaa pochodzce od matki, ktre mogyby interferowa z odpowiedzi immunologiczn na szczepienie. WskazaniaZgodnie z Programem Szczepie Ochronnych obowizkowi szczepie przeciwko ryczce podlegaj dziewczta w 13 roku ycia. Szczepienia te maja na celu zapobieganie zachorowaniom na ryczk kobiet w ciy a wic zapobieganie wystpowaniu zespou ryczki wrodzonej. Ponadto szczepienie p/ ryczce jest zalecane: dzieciom w 13-15 miesicu ycia, dzieciom w 7 roku ycia cznie ze szczepieniem p/odrze i wince w miejsce pojedynczego szczepienia p/ odrze. modym kobietom planujcym cie zwaszcza pracujcym w rodowiskach dziecicych ( przedszkola, szkoy, szpitale, przychodnie) dla zapobiegania ryczce wrodzonej. Przeciwskazania Szczepionka przeciw ryczce nie powinna by stosowana w przebiegu: uczulenia na skadniki szczepionki, zaburze odpornoci, ostrych infekcji przebiegajcych z gorczk, Dziaania niepodane Po zastosowaniu szczepionki IPV mog wystpi objawy niepodane: miejscowe zaczerwienienie, obrzk, naciek, bolesno w miejscu wstrzyknicia; oglne: podwyszenie temperatury ciaa, przejciowe powikszenie wzw chonnych, wysypka ryczkopodobna, stany zapalne staww, ble garda i gowy, nudnoci i wymioty, ze samopoczucie. Preparaty RUDIVAX

PARAZYTOLOGIA Inwazja to wniknicie pasoyta do organizmu ywiciela, aby doszo do inwazji musz by spenione okrelone warunki, musi istnie: - rdo inwazji - osobnik podatny na inwazj - przenosiciel biologiczny - ywiciel poredni Czynniki sprzyjajce rozwojowi zakae pasoytniczych : a) maa wiadomo zakae, rda inwazji, b) zaniedbania sanitarno epidemiologiczne, c) rozwj turystyki (migracje) d) zaniedbania finansowania bada i ochrony zdrowia, e) bezobjawowy lub przewleky chcarakter inwazji nie zagraajcych yciu, f) schorzenia i predyspozycje zakaenia: AIDS, kolagenozy, biaaczka, choniak. g) zmiany ekologiczne Pasoyty: pierwotniaki, przywry, robaki paskie, robaki obe 1/3 ludzi na wiecie zaraona jest pasoytami, miertelno 2,3 mln Czynniki obniajce efektywno terapeutyczn : a) lekooporno krzyowa (pierwotniaki i robaki), b) trudno oznaczania lekoopornoci, c) maa ilo lekw p/pasoytniczych, d) brak optymalnych systemw monitorowania i leczenia, e) dua adaptacja i tolerancja pasoytw do lekw Diagnostyka pasoytw przewodu pokarmowego polega na ich wykrywaniu w takich materiaach jak: - ka wymaz okooodbytniczy - tre sondy dwunastniczej Zasady pobierania materiau: - Dobra typowy materia dla okrelonego schorzenia pasoytniczego, - Materia pobra w wystarczajcej iloci do szczelnie zamknitego, jaowego pojemnika i jak najszybciej dostarczy do laboratorium. - Opisa pojemnik z pobranym materiaem. - Dojrzae postacie pasoytw np. glisty, owsiki, proglotydy tasiemcw, przenie do naczynia z wod lub sol fizjologiczn. Dostarczy do laboratorium w cigu 24 h. - Ka pobra kilkakrotnie w okrelonych odstpach czasu, w zalenoci od diagnozowanej parazytozy. - Materia pobra przed rozpoczciem chemioterapii lub 2-3 tyg po jej zakoczeniu. W celu stwierdzenia obecnoci pasoytw w kale zalecane s: - metody koproskopii bezporedniej - metody wzbogacajce - metody larwoskopii Metody koproskopii bezporedniej obejmuj: - rozmaz w soli fizjologicznej - rozmaz w kropli pynu Jugola rozmaz kau celofanowy podbarwiony i rozjaniony, wykonany metod Kato- Miury; metoda ta suy gwnie do wykrywania jaj robakw Metody wzbogacajce: - metoda flotacji (sedymentacyjna) - metoda dekantacji Metoda larwoskopii polega na izolacji i hodowli larw robakw na odpowiednich podoach (bibua, agar) Zasady laboratoryjnego rozpoznawania zarae pasoytami METODY: - BEZPOREDNIE: wykrywanie pasoyta w materiale pobranym do analizy w sposb bezporedni, nale tutaj metody koprologiczne umoliwiajce wykrywanie jaj helmintw lub cyst pierwotniakw jelitowych w kale, albo metody ogldania rozmazw krwi w ktrych poszukuje si zarodcw malarii - POREDNIE: analizy serologiczne suce do wykrywania swoistych przeciwcia, jakie powstaj w wyniku zetknicia si ukadu odpornociowego ywiciela z antygenami pasoyta METODY POREDNIE: - poszukiwanie swoistych przeciwcia - odczyn immunofluorescencji (OIF) - prba barwna Sabina- Feldmana (wykorzystywana w diagnostyce toksoplazmozy) - odczyny aglutynacyjne - odczyny immunoenzymatyczne - technika immunoblottingu (western blot) umoliwiajcy wykrycie przeciwcia swoistych dla okrelonego komponentu antygenowego - wykrywanie kwasw nukleinowych pasoytw metodami biologii molekularnej (sondy genetyczne) Leczenie chorb pasoytniczych: 1.) Leki stosowane w terapii zarae nicieniami: Pirantel - poch.pirymidyny (combantrin); Albendazol (zentel); Mebendazol (vermox); Tiabendazol; Piperazyna Mechanizm dziaania pirantelu: - zablokowanie przewodnictwa nerwowo-miniowego pasoytw, - unieruchomienia; - usunicia z jelita wskutek ruchw perystaltycznych 2.) Leki stosowane w terapii: Toxocara canis - glista psia Toxocara cati - glista kocia Typowe antyhelmintyki: Albendazol, Mebendazol, Tiabendazol (mao skuteczne) inwazje kliniczne nawracajce: Lewamizol - z grupy poch. imidazolotiazolu (Levamisole) Mechanizm dziaania lewamizolu: poraajco na ukad miniowy pasoytw, - dziaanie immunostymulujce 3.) Leki przeciwpasoytnicze stosowane w : - Trichomonas vagialis - Giardia lamblia - Entameba histiolytica a) pochodne imidazolu:- metronidazol. tinidazol, - ornidazol, - ninorazol b) pochodne furanu: - furazolidon nifuratel - w zwalczaniu Gardia : - azytromycyna - chlorochina

ROBAKI PASKIE Przywry: Fasciola hepatica (motylica wtrobowa) Tasiemce: Tasiemiec uzbrojony (Taenia solium), Tasiemiec nieuzbrojony (Taenia soginata), Bruzdogowiec szeroki (Diphyllobothium latum) FASCIOLA HEPATICA motylica wtrobowa - pasoyt przewodw ciowych, owce, bydo, czowiek Morfologia: - przedstawiciel gromady przywr - may, czonowany paziniec listkowatego ksztatu, - przyssawki: gbowa i brzuszna, - jaja zaopatrzone w wieczko, Bilogia: - ywicielem porednim jest najczciej limak wodny np. botniarka stawowa - ywicielem ostatecznym jest bydo i owce, wyjtkowo czowiek, - przenoszenie zaraenia odbywa si przez poknicie metacerkarii z traw lub warzywami, zwaszcza rzeucha czy saat CYKL YCIOWY: - w rodowisku zewntrznym z jaja rozwija si miracidium (orzsione) miracydium wnika do limaka powstaje larwa sporocysta, z ktrej rozwijaj si redie, a z redii cerkarie cerkarie opuszczaj ciao limaka - w rodowisku zewntrznym cerkarie otorbiaj si na rolinach w metacerkarie metacerkaria zaraa si ywiciel ostateczny, u ktrego z metacerkarii rozwija si moda przywra przywra wdruje do wtroby ukadem yy wrotnej lub przez jam otrzewn zapodnione jaja przywry wdruj do jelita drogami ciowymi i s wydalane z kaem CHOROBOTWRCO: - powoduje fascjoloz - a) w ostrym zapaleniu wystpuj nudnoci, wymioty, gorczka, wid i czasem niedokrwisto, uszkodzenie wtroby mechaniczne, powikszenie wtroby, ledziony, taczka, ble staww, mini, eozynofilia, wdrwka larw przez misz wtroby pozostawia za sob ogniska martwicy b) w przewlekym zaraeniu objawy wi si z uszkodzeniem przewodw ciowych, moe wystpi taczka DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA: - Materia: krew, ka a) rozpoznanie opiera si w fazie ostrej na wynikach serologicznych OWD, hemaglutynacji poredniej, OIF, immunodyfuzji, immunoelektroforezy b) faza przewleka badanie koprologiczne (najwczeniej 8 tyg od zaraenia), konieczne jest kilkakrotne badanie kau Profilaktyka: pi przegotowan wod, nie wkada do ust trawy DIPHYLLOBOTHIUM LATUM BRUZDOGOWIEC SZEROKI Wystpowanie: jelito cienkie czowieka, ludzie z krajw nadbatyckich, szwajcaria, Azja, Izrael, Japonia, USA, Syberia Morfologia: - dugo 3-9 m, ale moe osign nawet 20m, - 25 lat ycia ciao spaszczone grzbieto brzusznie, skolaks spaszczony, d 2,5 mm, szer 1 mm, bruzdy przyssawkowe po stronie brzusznej i grzbietowej Czon maciczny cewkowata macica w ksztacie rozety Czon hemafrodytyczny 700 jder w gbi czonu uk mskiego i eskiego widoczny Strobila 0 3,4 tys czonw, krtkie, szerokie, - ywicielem porednim s mae skorupiaki i ryby sodkowodne - postaci zaraajc jest larwa- pleocerkoid CYKL YCIOWY: - jaja wydostaj si z kaem i wylegaj si w wodzie, uwalniajc larwy (urzsione korazydium), ktre s poykane przez pierwszego bezporedniego ywiciela, maego skorupiaka onkosfera (2-3 tyg) procerkoid kiedy zaraonego skorupiaka poknie ryba, larwa uwalnia si i wnika w jej misnie tworzc plocerkoid - po ok. 4 tyg larwa staje si zakana - misoerne ryby, zjadajc zaraone mniejsze ryby, powikszaj liczb zakanych larw w swoich miniach - czowiek zaraa si bruzdogowcem spoywajc surowe lub le uwdzone ryby zaraone larwami tego tasiemca CHOROBOTWRCZO: - dorose robaki przyczepiaj si do luzwki jelita krtego lub czczego za pomoc dwch bruzd umiejscowionych na gwce - wikszo przebiega bezobjawowo - czasami moe powodowa: nudnoci, wymioty, biegunk i utrat masy ciaa - u 2% pacjentw powstaje niedokrwisto megaloblastyczna na skutek niedoboru Wit. B12 zuywanej przez pasoyta DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA: - diagnoza opiera si na wykryciu w kale charakterystycznych to-brzowych jaj z wieczkiem i guzkiem uoone biegunowo - proglotydw - w przypadkach wtpliwych zaleca si przetrzymywanie jaj w hodowli wodnej do czasu uformowania si charakterystycznej onkosfery we wntrzu koracydium

TAENIA SAGINATA TASIEMIEC NIEUZBROJONY Wystpowanie: pasoyt jelita cienkiego, Afryka, Ameryka r, poudniowa, Europa, Polska rocznie kilkaset przypadkw Morfologia: - dugo od 4-8m - 1000-2000 proglotydw - skada si z gwki nieuzbrojonej w haczyki, gruszkowaty skoleks z 4 przyssawkami, - ukad rozrodczy obojnaczy, w kadym proglotydzie ukad mski (jdro, kanalik nasienny, jajowd) i eski (jajnik, jajowd, macica, pochwa) Biologia: - zaraenie nastpuje w wyniku spoycia surowego misa woowego zawierajcego wgry - ywicielem porednim jest bydo - ywicielem ostatecznym jest czowiek CYKL ROZWOJOWY: - wydalanie jej z odchodami - poknicie jaj przez ywiciela poredniego- krow - w odku z jaj wydostaje si onkosfera (z ruchomymi hakami), ktra wnika w gb ciany jelitowej, a nastpnie dostaje si naczyniami krwiononymi do mini prkowanych, gdzie przeksztaca si w wgier (posta inwazyjna zaraenie drog pokarmow) CHOROBOTWRCZO: - T. saginata najchtniej przyczepia si do jelita czczego, skolaks wgra daje pocztek postaci dojrzaej - dorose robaki mog by przyczyn nudnoci, blu brzucha, spadku masy ciaa i biegunki (obajwy wystpuj u 25%) DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA: - identyfikacja proglotydw poruszajcych si w wieym kale; rzadko wykrywane s jaja inwazyjne (s takie same u T. saginata i T. solium) - w proglotydzie liczba pierwotnych bocznych odgazie gwnego pnia macicy jest wana cecha rozpoznawcz gatunku : * tasiemiec nieuzbrojony ma ich po kadej stronie 15-35 (przecitnie 18) * tasiemiec uzbrojony 7-15 (przecitnie 9) - obecno dwupatowego jajnika jest niepodwaaln cech ma bowiem niewielki trzeci pat jajnika ELISA wykrywanie w kale swoistych antygenw (koproantygenw) TAENIA SOLIUM TASIEMIEC UZBROJONY Pasoyt jelita cienkiego czowieka Morfologia: - osiga dugo 2-7 m - 800-1000 proglotydw - skoleks (4 przyssawki, ryjek z podwjnym wiecem haczykw 22-32 sztuk) - ywicielem porednim jest winia albo dzik (niekiedy i czowiek, wtedy w jego tkankach umiejscawiaj si postacie larwalne tasiemca- wgry) - ywicielem ostatecznym jest czowiek CYKL YCIOWY: - ywiciel poredni zaraa si po zjedzeniu czonw macicznych w kale. - u ywiciela poredniego (winia) z onkosfer przebijajcych si do krwioobiegu powstaj wgry czowiek zaraa si, spoywajc niedogotowane lub surowe miso wieprzowe zawierajce wgry tasiemca. wgry (o rednicy okoo 1 cm) umiejscawiaj si m.in. jzyk, szyja w miniach uchwy, szyi, ldwi, przepony i sercu. po dwch miesicach wgier przeksztaca si w jelicie cienkim w dojrzaego tasiemca (o dugoci 2-7 metrw) - cysticerkoza- osiedlanie si larw w mzgu i oku, serce, puca, minie - neurocysticerkoza OUN, oko OBJAWY: ble w nadbrzuszu, wymioty, biegunki lub zaparcia, utrata masy ciaa, eozynofilia, miejscowy odczyn zapalny luzwki jelita DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA: materia: ka, pyn mzgowo-dzeniowy - rozpoznanie teniozy opiera si na identyfikacji proglotydw w kale, w ktrym mona wykry jaja inwazyjne;; w kadym przypadku inwazji tasiemcem uzbrojonym naley przeprowadzi badania tomografii komputerowej (CT) oraz rezonans magnetyczny (NMR) na obecno wgrw, zwaszcza w OUN - testem ELISA wykrywa si koproantygeny tasiemca w kale Epidemiologia: Europa centralna i zachodnia, te Polska (obowizek badania misa wieprzowego), Ameryka poudniowa, Chiny, Indie, Afryka Zakaenie: surowe miso wi, autozakaenie (np. wymioty)

ECHINOCOCCUS E. MULTILOCULARIS Pasoyt j. cienkiego lisa, Europa centralna, Polska zachodnia Biologia: -2 mm, 4 czony, - skolaks z ryjkiem i hakami, - ywiciel ostateczny: lis, wilk, pies, kot, - ywiciel poredni: gryzoni, przypadkowo czowiek, - w organizmach ywicieli porednich onkosfera w wtrobie larwa przypominajca obrazem nowotwr zoliwy przerzuty do puc, mzgu, - forma inwazyjna jaja tasiemca (spoycie zanieczyszczonych owocw skaonych kaem lisa, wilka) Obraz kliniczny: echinokokozy wielokomorowej ma cechy choroby nowotworowej miertelnoc 30% Epidemiologia: 1990-99 11 przypadkw w polsce Diagnostyka badanie histopatologiczne ciany pcherze, metody obrazowe E. GRANULOSUS tasiemiec bblowcowy Pasoyt jelita cienkiego psa, lisa, wilka - skada si z uzbrojonej gwki i 3 czonw (2-6 mm) - kulisty skoleks 300 um z podwjnym wiecem 30-36 haczykw - ywicielem porednim s zwierzta rolinoerne - ywicielem ostatecznym s zwierzta psowate - psy zaraaj si jedzc surowe skaone miso, a ludzie zaraaj si poykajc jaja pochodzce z kau psw - jaja s form inwazyjn dla ywiciela poredniego, - inwazyjno ok. 1 roku Cykl yciowy - z jaj wylgaj si w jelicie larwy, ktre przenosz si przez ukad krenia do rnych tkanek, gdzie rozwijaj si w torbielowate cysty - cysty s kuliste, zawieraj wewntrzn warstw rozrodcz, a na zewntrz opatrzone s grubymi wknistymi warstwami - z warstwy rozrodczej pczkuj do wntrza liczne kapsuy lgowe i protoskoleksy CHOROBOTWRCZO: - objawy kliniczne znane s jako echinokokoza (bblowica) - objawy zale od rozmiaru cyst i umiejscowienia - cysty wywouj odczyn zapalny prowadzcy do zwknienia i ucisku na zajte narzdy - wikszo cyst lokuje si w wtrobie lub pucach - cysty umiejscowione w kociach, OUN, sercu i nerkach nios za sob powane zagroenie Epidemiologia: Polska 1997 23 przypadki, 1998 38 przypadkw DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA: - pyn z cysty - rozpoznanie opiera si na stwierdzeniu protoskoleksw w badaniu biopsyjnym lub pcherzu usuwanym operacyjnie - w badaniu radiologicznym mona zaobserwowa w wtrobie, pucach zwapniae pcherze bblowca - USG, TK, RM ujawnia obecno torbieli - odczyny serologiczne OWD, odczyn hemaglutynacji poredniej, OIF, immunodyfuzji, ELISA Leczenie: zabiegi chirurgiczne, chemioteriapia

ROBAKI OBE organizmy wielokomrkowe: Enteroius vermicularis (owsik ludzki), Ascaris lumbriocoides (glista ludzka), Toxocara canis (Glista psia) Trichinella spiralis (wosie krty), Trichuris trichiura (wosogwka ludzka), Srongyloides stercorialis (wgorek jelitowy) ENTEROBIUS VERMICULARIS OWSIK LUDZKI Pasoyt j. grubego Morfologia: - may, biay nicie (samica: 8-13mm, samiec, 2 5 mm) samica skada 8000-12000 jaj lekko spaszczonych prosty cykl yciowy - powszechnie wystpujcy pasoyt - jaja skadane s w lepkiej wydzielinie na skrze wok odbytu przez wdrujce noc samice robakw (jajo inwazyjne po 4 h) - jaja skaaj take pociel i mog zosta rozsiane podczas cielenia ek - do zaraenia dochodzi take podczas poknicia lub wydalania jaj w jelicie cienki rozwija si larwa w jelicie grubym trzykrotne linienie posta dojrzaa. - robaki dojrzewaj w cigu 2-4 tyg i yj 2 miesice CHOROBOTWRCZO: - okoo 1/3 zarae jest bezobjawowa posta inwazyjna to jaja, - zakaenia: pokarmowo, inhalacyjnie, zamozakaenie - najbardziej powszechne objawy to podranienie i wid odbytu (nocny, poranny) zapalenie bony luzowej jelita, u dzieci zaburzenia nerwowe. Powikania: zapalenie wyrostka robaczkowego, zmiany skrne okolic odbytu Epidemiologia: Polska najczstsza robaczyca, wiat ok. 400 mln, wyst tylko u czowieka Zakaenia: usta-rce/ jama nosowa, droga inhalacyjna, zwykle dzieci przedszkolne DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA: - rozpoznanie opiera si na wykryciu owsikw w kale lub na skrze odbytu, a take jaj tego nicienia w wymazach z rectum - wymazy pobiera si rano przed wyprnieniem i umyciem szklan bagietk pokryt celofanem, ktry po pokryciu glicerolem (z wod) umieszcza si midzy dwoma szkiekami podstawowymi i ocenia pod mikroskopem (metoda NIH) - w niektrych orodkach stosuje si metod przylepca celofanowego Grahama. ASCARIS LUMBRIOCOIDES HOMINIS GLISTA LUDZKA Pasoyt j. cienkiego czowieka Morfologia: - duy robak oby, koloru biaego lub rowawy, - samiec 10-32 cm, samica 40 cm, jaja: owalne, tobrzowe, skorupka 3 warstwowa (wewn lipidowa, rodkowa chitynowa, zewn albuminowa, po zoeniu przez samic zawiera zygote Cykl yciowy: dorose postaci uwalniaj w jelicie cienkim jaja, ktre wydostaj si z kaem i dojrzewaj w wilgotnej glebie - zaraone jaja mog przey cae lata w zacienionej, wilgotnej, ciepej glebie- jaja mog zosta poknite wraz z warzywami lub wod CHOROBOTWRCZO: - jaja wylgaj si w dwunastnicy uwalniajc larwy L2, ktre wnikaj do luzwki, przechodz do krwi lub ukadu chonnego i wdruj przez wtrob i serce do puc - larwy przepoczwarzaj si dwukrotnie w pucach i wchodz do pcherzykw pucnych po 10 dniach - std wdruj do tchawicy i przeyku - z przeyku przechodz do odka i jelita cienkiego - wikszo zarae ma przebieg lekki, bezobjawowy - przejciowe rdmiszowe zapalenie puc wystpuje podczas fazy migracji larw, ten okres naciekania puc przez eozynofile znany pod nazw zwiewnych naciekw Loeffera charakteryzuje si gorczk, suchym kaszlem i zacienieniami plamkowymi w obrazie radiologicznym dorose robaki mog powodowa: nudnoci i wymioty Patogeneza: forma inwazyjna jajo zawierajce larw po I linieniu Zaburzenia chorobowe: uszkodzenia mechaniczne po wdrwce larwy , toksyczne dziaanie metab. glisty, Objawy: nudnoci, ble brzucha, wymioty, wysypki, niedoywienie, zahamowanie rozwoju fizycznego dzieci. Epidemiologia: - ok. 1 mln ludzi, - Polska 3 miejsce po owsicy i wosogwce, - pasoyt strefy tropikalnej o zych warunkach sanitarnych, - jaja odporne na rodki dezynfekcyjne i chemiczne Diagnostyka: - badanie kau na obecno jaj

TOXOCARA CANIS GLISTA PSIA - larwy s chorobotwrcze zaraenia u ludzi s zwykle nabyte na skutek bliskiego kontaktu z psami i terenami, gdzie psy zaatwiaj swoje potrzeby fizjologiczne - czowiek jest ywicielem przypadkowym CYKL ROZWOJOWY: - z jaj wylgaj si larwy, ktre w tym samym ywicielu przemieszczaj si do naczy krwiononych i ulegaj propagacji do rozmaitych narzdw: wtroby, puc, gaki ocznej, rdzenia krgowego, mzgu, czy ledziony. - jeli larwy trafi do puc wwczas przedostaj si do oskrzelikw i dalej przez tchawic i gardo z powrotem do jelit, gdzie osigaj dojrzao pciow. - jeeli larwy przejd do innych narzdw, wwczas otorbiaj si i przechodz w stan ycia utajonego (spoczynkowego, przetrwalnikowego). - zaraenie nastpuje przez spoycie misa z larwami przetrwalnikowymi (wrd zwierzt), jaj inwazyjnych wydalonych z kaem lub w trakcie ciy zakaenie rdmaciczne (larwy wdruj przez y ppkow do podu). CHOROBOTWRCZO: - toksokarozy u czowieka zale od lokalizacji larw przetrwalnikowych. - do oglnych objaww nale: eozynofilia, wzrost stenia gammaglobulin, powikszenie wzw chonnych, gorczka, nudnoci, wymioty, oglne osabienie, brak apetytu, powikszenie i ble ledziony oraz wtroby, pokrzywka na skrze. - w razie umiejscowienia larw w gace ocznej widoczne larwy w obrbie tkanek gaki, stan zapalny, wysik komrkowy w komorze przedniej, ziarniaki z limfocytw i eozynocytw w obrbie siatkwki, naczyniwki i (lub) nerwy wzrokowego. - larwy obecne w rdzeniu krgowym lub w mzgu wywouj objawy neurologiczne (drgawki, ble, poraenie) i psychiczne. larwy obecne w pucach s powodem wystpienia naciekw Lfflera i stanw zapalnych. DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA: - rozpoznanie lub podejrzenie kliniczne potwierdza si badaniami serologicznymi: OWD, hemaglutynacja porednia, immunoelektroforeza, test ELISA, ktry okrela stenie swoistych przeciwcia IgG, IgE, immunoglobuliny charakterystyczne dla parazytoz fazy ostrej (IgA) mog utrzymywa si przez wiele miesicy, natomiast dla fazy przewlekej(IgA) przez wiele lat - w ustaleniu zasigu inwazji pomocna bywa tomografia komputerowa (CT), rezonans magnetyczny (NMR) oraz ultrasonografie (USG) - we krwi obwodowej wystpuje znaczna leukocytoza ( do 80tys /1 mm3) z eozynofili (90%) TRICHONELLA SPIRALIS WOSIE SPIRALNY Cechy: - jest rozdzielnopciowym parazytem czowieka, wi, dzikw, kotw, lisw, szczurw i myszy. pasoyt jednodomowy - zakaenie nastpuje wskutek spoycia misa surowego zawierajcego cysty z larwami. formy dojrzae pasoytuj w jelicie cienkim, a formy larwalne w miniach. Cykl rozwojowy: - zakaenie nastpuje wskutek spoycia misa zawierajcego wapienne cysty parazyta. - w przewodzie pokarmowym ywiciela larwy pod wpywem sokw trawiennych ulegaj oswobodzeniu. - w jelicie cienkim larwy dojrzewaj pciowo kosztem ywiciela - po kopulacji i zapodnieniu samice rodz (po 3-4 dniach od zakaenia) ywe larwy - larwy aktywnie przebijaj si do naczy krwiononych i limfatycznych i z prdem krwi lub chonki przenoszone s do mini oraz wzw chonnych i tkanki cznej. Tkank docelow jest tkanka miniowa poprzecznie prkowana, w ktrej osiadaj, otaczaj si bon i zwijaj w spiralk - bona cysty ulega z czasem zwapnieniu. - dalszy rozwj larw moliwy jest w przewodzie pokarmowym kolejnego ywiciela. - u czowieka rozwj danej generacji praktycznie zostaje zahamowany zatrzymany w stadium cysty miniowej. U innych ywicieli natomiast stadia larwalne w cystach miniowych oczekuj na zjedzenie przez drapienika lub padlinoerc. Objawy: - opuchnicie powiek, wysypka (pokrzywka) na skrze, obrzk twarzy, wzrost stenia gammaglobulin, ble brzucha, nudnoci, brak aknienia, biegunka (niekiedy z domieszk krwi), zaparcia, wzdcia. - objawy wystpuj po 1-2 dniach od zakaenia. - ponadto dreszcze, gorczka (nawet przez kilka tygodni) - po 7-8 dniach pojawiaj si ble i poraenia mini oraz obrzk twarzy. Nastpuje wzrost liczby krwinek kwasochonnych. - w moczu czsto obecne jest biako (biakomocz). Pod paznokciami widniej tzw. drzazgi wonicze (liniowe krwawe wybroczyny). Podwyszona aktywno kinazy fosfokreatynowej. chorobie czsto towarzyszy zapalenie puc lub opucnej. Diagnostyka laboratoryjna: - rozpoznanie pewne uzyskuje si wykrywajc larwy wonia metod trycinnoskopow lub wytrawieniu w skrawkach pobranych podczas biopsji minia naramiennego lub brzuchatego ydki - wykonuje si badania immunoserologiczne: wykrywanie antygenu krcego, przeciwcia odczyn OIF poredniej, ELISA, immunoelektroforeza przeciwprdowa - w przypadku zmian w obrbie OUN pomocna jest tomografia komputerowa (CT) i rezonans magnetyczny (NMR)

TRICHURIS TRICHIURA WOSOGWKA LUDZKA Cechy: - robak oby, nicie pasoyt j. grubego i lepego czowieka Morfologia: zrnicowana budowa na: - cz przedni (nitkowat), - cz tyln (szersza); samce, samice: 3050 mm; samice 3-10 tys jaj na dzie, jaja maj charakterystyczny beczulkowaty ksztat. Biologia: - prosty cykl rozwojowy, - wosogwczyca jest powszechnie wystpujc chorob, - jajo w rodowisku zewntrznym inwazyjne do 3 tyg, jajo poyka czowiek larwy wylgaj si w j. cienkim 224 h wdrwka do jelita grubego, gdzie liniej ok. 1 miesic dojrzao pciowa bytowanie pod bon luzow j. grubego, dorose yj do 15 lat Patogeneza: - forma inwazyjna jaja, - zakaenie drog doustn, np. warzywa, ziemia, Objawy kliniczne: w intensywnych inwazjach ble brzucha, wymioty, biegunka, niedokrwisto Epidemiologia: wiat 400-500 mln, - Polska 3-25% drugi po owsiku pasoyt przewodu pokarmowego Diagnostyka laboratoryjna: - wykrycie w kale jaj wosogwki w grubym rozmazie lub metodami Kato Miury (pozwaa okreli intensywno inwazji) oraz metodami sedymentacyjnymi - charakterystyczne jajo o ksztacie beczuki z dwoma czopami na biegunach STRONGYLOIDES STERCORALIS WGOREK JELITOWY Cechy: - pasoyt grnego odcinka jelit i puc czowieka, Morfologia: w cyklu przemiana pokole: Pokolenie pasoytnicze partenogenetyczne samice, jajo, nieinwazyjne larwy rabditopodobne, inwazyjne larwy filariopodobne Pokolenie wolnoyjce samce, samice, jaja, larwy rabdito i filariopodobne Samica pokolenia pasoytniczego bytuje w dwunastnicy i grnej czci j. cienkiego Biologia: rodowiko zewntrzne z wydalonych larw rabditopodobnych L1 Larwy L2 rabditopodobne linienie larwa L3 filariopodobna (Inwazyjna) kade jajo daje pocztek jednej larwie inwazyjnej L3 larwy filariopodobne czynnie wnikaj do organizmu czowieka przez skr (stp, poladkw) jam ustn, przez autoinwazj wydalenie enzymw penetracyjnych (hialuronidaza, kolagenaza, lipaza) naczyniami wdruje do serca, puc, pskrzeli, tchawicy, gardzieli poknicie do przewodu pokarmowego pasoytnicze samice partenogenetycznie dojrzewaj 17-28 dni skadanie jaj w przewodzie pokarmowym (zawieraj zaawansowane w rozwoju larwy rabditopodobne) Patogeneza: - wgorzyca (Strongyloidozis), - w miejscu wnikania larw zmiany rumieniowe, pokrzywka, wybroczyny, - eozynofilia, uszkodzenie bony luzowej jelita, Epidemiologia: 70 mln wiat; w Polsce poudniowo wschodniej Diagnostyka: - ka, tre dwunastnicy ruchome larwy rabditopodobne.

PIERWOTNIAKI Z RODZAJU: GARDIA LAMBLIA ogoniastek jelitowy - wystpuje jako trofozoit i cysta - trofozoit jest dwustronnie symetryczny, ma dwa wyrane jdra i 4 pary wici wychodzcych z ciaek podstawowych midzy jdrami - pierwotniak jest spaszczony i ma wkls przyssawk brzuszn, uywan do przyczepiania si do powierzchni jelitowych komrek nabonkowych - rozmnaanie odbywa si bezpciowo przez podzia poduny Bytowanie: jelito cienkie, dwunastnica, drogi ciowe, przewd wyprowadzajcy trzustki DROGA ZARAENIA: - droga fekalno- oralna - rdem zaraenia moe by czowiek- nosiciel lub dzikie zwierzta, ktre speniaj rol rezerwuarw zaraenia i zanieczyszczaj wod cystami wydalanymi z kaem POSTA INWAZYJNA: - trofozoit - cysta CHOROBOTWRCZO: - Giardiaza czasami wystpuje epidemiologicznie - u dzieci z objawow giardiaz zwykle wystpuje wodnista biegunka - chorzy w podeszym wieku mog si skary na : nudnoci, brak apetytu, gwatowne, wodniste, sfermentowane, ale bezkrwawe stolce, wiatry, niewielkiego stopnia gorczka, wzdcia i kurczowe ble brzucha, - dua inwazyjno u dzieci z niedoborami IgG i wybircz hipogammaglobulinemi Iga DIAGNOSTYKA: - rozpoznawanie giardiazy opiera si na wykryciu trofozoitw lub cyst pierwotniaka w preparatach bezporednich z treci dwunastnicy, przygotowanych do 30min od pobrania przez zagbnik w czasie endoskopii, preparaty bezporednie z kau w kropli roztworu Jugola- stwierdzenie cyst, - rozmazy cienkie, preparaty otrzymane za pomoc metod zagszczajcych (np. flotacji), - odczyny immunoenzymatyczne (np. ELISA) wykrywanie w kale swoistych antygenw (koproantygeny) konieczno powtarzania badania kau w odstpach kilkudniowyc

ENTAMOEBA HISTOLYTICA PEZAK CZERWONKI - wystpowanie: strefa tropikalna, subtropikalna - pasoyt wystpuje w dwch postaciach: odywiajcego si trofozoitu i opornej cysty - trofozoity zwykle maj jedno pseudopodium (nibynk), wyrane jdro i wodniczki pokarmowe - dojrzae cysty zakane- trofozoity w jelicie lepym lub okrnicy staj si cystami. Cysta zawiera 4 jdra (ze zredukowanymi lub nieobecnymi paeczkami chromatoidalnymi) oraz zogi glikogenu - choroba przenosi si droga fekalno- oraln, najczciej przez skaone warzywa i wod CHOROBOTWRCZO: - zjadliwo jest zwizana z wydzielaniem silnie dziaajcej proteinazy cysternowej, ktra wspomaga proces trawienia substancji zewntrzkomrkowej przez pasoyta oraz uatwia wnikanie do tkanek - posta nieinwazyjna- wikszo zarae jest zlokalizowana w obrbie jelita, przy niewielkim zajciu luzwki - posta inwazyjna ciana jelita- trofozoity wnikaj w nabonek jelitowy i powoduj powstawanie ziarniakowych owrzodze w bonie luzowej i tkance podluzowej ogniska pozajelitowe- trofozoity mog przedosta si do trzewnych naczy krwiononych i przenie si gownie do wtroby. Niekiedy mona zaobserwowa ropnie puc i mzgu - zaraenie bezobjawowe wystpuje najczciej - zaraenie objawowe- niepowikane zaraenia jelitowe: biegunka, ble brzucha, wzdcia, biegunka amebowa czerwonka pezakowa: gorczka, biegunka (ka zawiera krew i luz), ble w jamie trzewnej, nudnoci ameboza wtrobowa: towarzyszy obwodowa eozynofilia DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA: - najwiksza wykrywalno uzyskuje si stosujc kilkakrotnie w krtkich odstpach czasu metod: preparat trway barwiony metod Heidenhaina ma przewag nad preparatem bezporednim, wykrywa si i rnicuje trofozoity i cysty E. histiolytica ze wzgldu na du zmienno morfologiczn pierwotniaka zwaszcza jdra konieczne jest dokonanie pomiarw preparat bezporedni wykonany w kropli 0,9 % NaCl- wykrywa si poruszajce trofozoity rozmaz cienki, preparaty przygotowane metodami zagszczajcymi cysty hodowla- podoe pynne, warunki beztlenowe Materia do badania ka lub tre ropnia. TOXOPLASMA GONDII - bezwzgldny, wewntrzkomrkowy pasoyt, - szeroko rozpowszechniony u dzikich i domowych zwierzt, koty s ywicielami ostatecznymi - inne powszechnie zaraane ssaki (z czowiekiem wcznie) oraz ptaki su jako ywiciele poredni, - u ywicieli porednich odbywa si tylko rozmnaanie bezpciowe, - obydwa typy ywicieli mog jednak by rdem zaraania czowieka DROGI ZARAANIA: - spoywanie skaonej ywnoci, - przez oysko- moe prowadzi do urodzenia martwego dziecka, maogowia, wodogowia, zapalenia naczyniwki i siatkwki, powikszenia narzdw trzewnych - najbardziej naraone na zaraenie s osoby pracujce przy obrbce misa, myliwi, jedzcy surowe lub psurowe miso, ciarne kobiety i mae dzieci CYKL YCIOWY: - zaraenie u kota zaczyna si wraz z pokniciem oocyt zawierajcych sporozoity lub po zjedzeniu misa skaonego miniowymi cystami rzekomymi, zawierajcymi bradyzoity - wnikaj one do komrek nabonkowych jelita kota, gdzie przechodz w posta trofozoita - trofozoity rozmnaaj si drog schizogonii, wytwarzajc merozoity - uwolnione merozoity mog nastpnie przenika do komrek innych tkanek i powtarza cykl albo w nabonku jelita przeksztaci si w mskie lub eskie gamety - zapodnienie makrogamety przez mikrogamet zachodzi w komrce gospodarza - sporogeniczne rozmnaanie prowadzi do powstania oocyty - dojrzae oocyty opuszczaj jelito kota wraz z kaem i mog pozosta zakane w rodowisku przez wiele miesicy POSTACIE INWAZYJNE: -trachyzoity bradyzoity - oocyty PATOGENEZA: - zakane postaci powstaj w jelicie cienkim, wnikaj w luzwk i przedostaj si do rnych komrek gospodarza - zakaone komrki tworz cysty rzekome, ktre zawieraj liczne bradyzoity otoczone grub cian - takie cysty mog przetrwa przez cae lata, zwaszcza w miejscach uprzywilejowanych immunologicznie (OUN i siatkwka)

OBJAWY: - toksoplazmoza - zakaenie wrodzone lub nabyte - wikszo zarae ma charakter bezobjawowy lub przebiega z agodnymi, nieswoistymi objawami - czasami dochodzi do gwatowniejszych objaww przypominajcych mononukleoz, jaowe zapalenie opon mzgowordzeniowych, zapalenie wtroby, zapalenie minia sercowego lub zapalenie puc - zapalenie mzgu o etologii T. gongi jest najczstsz przyczyna uszkodze mzgu u chorych na AIDS - choroba mija samoistnie DIAGNOSTYKA LABORATORYJNA: - MATERIA: krew, pyn mzgowo- rdzeniowy W preparatach trwaych, barwionych metod Giemzy z wd podowych, pynu mzgowo- rdw chonnych lub szpiku kostnego czowieka bardzo rzadko wykrywa si trofozoity (niebieskie o charakterystycznym ukowatym ksztacie, z winiowym jdrem) Do wykrywania swoistych przeciwcia antytoksoplazmowych wykorzystuje si odczyny: - OIF, - aglutynacji bezporedniej, - odczyn Sabina- Feldmana (odczyn referencyjny), test immunoenzymatyczny ELISA, LECZENIE: - skojarzenie pirymetaminy z sulfadiazyn (lub trisulfpirymidyn tj sulfamerazyna, sulfametazyna, sulfapirazyna) - dziaanie synergistyczne, - dziaanie lekw przeciw trofozoitom, natomiast cysty obecne w tkankach (m.in. w mzgu) s oporne. TRICHOMONAS VAGINALIS- RZSISTEK POCHWOWY Cechy: - wiciowiec - wystpuje w postaci trofozoitu i nie wyksztaca cyst - znajduje si w drogach moczowopciowych - trofozoit ma pojedyncze jdro, aksostyl (kolec) i pi wici, z ktrych jedna jest przymocowana do powierzchni ciaa pasoyta tworzc falujc bon Chorobotwrczo: rzsistkowica narzdw pciowych o przebiegu ostrym lub przewlekym (u kobiet); bezobjawowe zaraenie rzsistkiem (czstsze u mczyzn) Objawy w ostrej rzsistkowicy: - kobiety: bolesno, przekrwienie, wid i obfite, pieniste, cuchnce upawy zawierajce bakterie, rop i trofozoity - mczyni: zapalenie napletka, odzi, cewki moczowej, pcherza moczowego Diagnostyka: - Materia: - kobiety: bada si (2-3 dni przed lub po miesiczce) tre szyjki macicy i pochwy oraz materia z tylnego sklepienia pochwy; wydzielin z cewki moczowej, mocz poranny. - mczyni: bada si przed porannym oddaniem moczu lub po 3-8 godzinnej przerwie w jego oddawaniu tre spod napletka, z cewki moczowej, wydzielin gruczou krokowego uzyskan po masau, nasienie, mocz. - Preparaty bezporednie - w kropli 09 % roztworu chlorku sodu lub 0,1% roztworu safraniny Dodatni wynik nie nasuwa wtpliwoci (wykrycie trofozoitw T. vaginalis) natomiast przy wyniku ujemnym stosuje si inne metody: hodowla na podoach sztucznych, preparat trway barwiony barwnikiem Giemsy (niebieska komrka, bordowe jdro) - Diagnostyka serologiczna: - metoda aglutynacji lateksowej; -metoda hemaglutynacji poredniej; - odczyn wizania dopeniacza; - metody biologii molekularnej