TOKSYKOLOGIA WYKAD 1 Rodzaje zatru i przyczyny zatru.

Pierwsza pomoc w zatruciach ostrych

! Toksykologia nauka o zatruciach

Substancja toksyczna substancja, ktra po wchoniciu do organizmu lub wytworzona w organizmie powoduje zaburzenia jego funkcji lub mier Ksenobiotyk substancja chemiczna, ktra nie jest naturalnym skadnikiem ywego organizmu, ani te nie jest wykorzystywana przez organizm do podtrzymywania funkcji yciowych. Naraenie (ekspozycja) - fizyczny kontakt ywego organizmu z czynnikiem chemicznym, fizycznym lub biologicznym wyraony steniem lub nateniem i czasem trwania

CZYNNIKI SZKODLIWE
(zewntrz- i wewntrzustrojowe)

chemiczne (substancje toksyczne) fizyczne biologiczne

organizm czowieka

Szybki rozwj zmian Rozwj w formie utajonej

Zmiany czynnociowe i strukturalne na poziomie komrek, tkanek i narzdw

Zmiany chorobowe mier

Substancja toksyczna organizm zatrucie, brak zmian lub efekty odlege

! Rodzaje zatru : ostre , podostre, przewleke

Zatrucie - proces chorobowy z klinicznymi objawami podmiotowymi i przedmiotowymi, wywoany przez substancj chemiczn pochodzenia endo- lub egzogennego zatrucie ostre szybki rozwj szkodliwych zmian w organizmie due nasilenie objaww klinicznych lub zgon; objawy ujawniaj si w krtkim czasie /na og w cigu 24 h/, po dostaniu si substancji toksycznej do organizmu /doodkowo, inhalacyjnie, i. v., i. m, na skr/ w jednorazowej dawce lub w kilku dawkach, ale w niewielkim przedziale czasowym; zatrucie podostre szkodliwe zmiany po dostaniu si do organizmu substancji toksycznej (w dawce jednorazowej lub kilkakrotnej); rozwijaj si mniej gwatownie ni w przypadku zatrucia ostrego zatrucie przewleke rozwija si /w formie utajonej/ na skutek dugotrwaego naraenia na mae dawki substancji toksycznej i jej kumulacji materialnej (lub metabolitw) lub kumulacji efektw jej dziaania (kumulacja czynnociowa) zatrucie wtrne spowodowane gwatownym wzrostem stenia substancji toksycznej w krwi na skutek jej uwolnienia w duych ilociach z miejsca kumulacji w organizmie Rodzaje zatru: rozmyle (samobjcze, zbrodnicze, egzekucyjne) przypadkowe - zawodowe, pozazawodowe (ostre, podostre, przewleke)

! Przyczyny zatru ostrych

leki /40-60%/

nasenne psychotropowe niesteroidowe leki przeciwzapalne dziaajce na ukad krenia

alkohole i glikole alkohol etylowy alkohol metylowy glikol etylenowy

substancje odurzajce narkotyki kompot amfetamina marihuana rodki halucynogenne grzyby halucynogenne inne

grzyby rozpuszczalniki organiczne pestycydy substancje rce metale i ich zwizki

! Schemat postpowania zatruciach ostrych

przy udzielaniu pierwszej pomocy w

Usun osob z miejsca naraenia zabezpieczy funkcje yciowe leczy przyczynowo: wezwa pogotowie, zawie do szpitala, zebra wywiad, zabezpieczy materia do bada toksykologicznych Elementy prawidowej diagnostyki zatrucia Obraz kliniczny zatrucia wywiad laboratoryjne badania toksykologiczne Zasady leczenia zatru ostrych leczenie objawowe zapewnienie wydolnoci ukadu oddechowego i ukadu krenia leczenie zmian chorobowych, ktre wystpuj podczas zatrucia (np. zaburzenia gospodarki wodno- elektrolitowej i kwasowo zasadowej, niewydolno nerek, obrzk puc) leczenie przyczynowe przerwanie kontaktu z substancj toksyczn (usunicie substancji nie wchonitej i zapobieganie dalszemu jej wchanianiu) zmniejszenie efektu dziaania substancji toksycznej poprzez podanie odpowiednich odtrutek przyspieszenie eliminacji substancji wchonitej z organizmu

! Leczenie objawowe:
oceni stan osoby zatrutej stan wiadomoci , wydolno ukadu oddechowego i krenia przywrci funkcje yciowe udroni drogi oddechowe, sztuczne oddychanie + zewntrzny masa serca (30 uciskw klatki piersiowej + 2 wdmuchnicia powietrza) monitorowa funkcje yciowe

Postpowanie przyczynowe:
zatrucia przez skr i bony luzowe zatrucia przez drogi oddechowe zatrucia doustne

1. Dekontaminacja skry zabezpieczy funkcje yciowe zdj odzie z zakaonej skry dokadnie zmy skr strumieniem letniej biecej wody (15 min) lub wody z mydem (tylko przy nieuszkodzonym naskrku)

2. Oblanie skry substancj rc postpowanie przyczynowe szybko zmy du iloci letniej biecej wody, zdj odzie rany oparzeniowe osuszy jaowymi gazikami zaoy jaowy opatrunek oparzenia chemiczne leczy si tak jak oparzenia chemiczne Nie stosowa neutralizacji roztworami sabych kwasw i zasad !!! 3. Dekontaminacja oczu substancje dranice (pary , gazy, aerozole) - oczy puka izotonicznym roztworem soli fizjologicznej lub pod biec wod (15 min) ciaa stae - usun (po ew. znieczuleniu miejscowym), puka woda wapienna (ryzyko zmtnienia rogwki lub odoenia si zwizkw Ca) - puka roztworem 0.35 1.85% wersenianu disodowego, nastpnie usun osady soli Ca 4. Zatrucia inhalacyjne wyprowadzi (wynie) z zanieczyszczonego pomieszczenia zdj odzie / moe by przesiknita substancj / zapewni spokj i dostp wieego powietrza, przykry kocem, uoy w bezpiecznej pozycji /boczna ustalona/ , monitorowa / zabezpieczy/ funkcje yciowe 5. Zatrucia doustne /zabezpieczy funkcje yciowe/ usun substancj nie wchonit z p. pokarmowego i zapobiega jej wchanianiu : wymioty, pukanie odka, pukanie jelita grubego podanie odtrutek niespecyficznych / dziaajcych miejscowo/ podanie rodkw przeczyszczajcych

! Prowokowanie wymiotw
Wskazania: krtki czas od spoycia substancji / najwiksza skuteczno do 1 h od spoycia/ spoycie duej iloci substancji toksycznej Przeciwwskazania: kliniczne: zaburzenia wiadomoci, oddechu, krenia, zaburzenia odruchu kaszlowego i poykania zwizane z rodzajem substancji toksycznej zatrucia substancjami rcymi /kwasy, zasady, lizol, perhydrol/, oleistymi /lipofilne rozpuszczalniki org./ i pienicymi si /detergenty/ zatrucia rodkami powodujcymi drgawki/ strychnina/ przyczyna zatru nieznana Wykonanie mechaniczne: podawa kilkakrotnie po 200-300 ml osolonej wody do wypicia - 1-2 yki soli na szklank ciepej wody / max. 12g w 250 ml wody/ nie podawa rodkw farmakologicznych celem sprowokowania wymiotw - w wielu zatruciach wymioty wystpuj samoczynnie; zabezpieczy prb / 1-sza partia/ wymiocin do badania toksykologicznego

rodki przeczyszczajce - siarczan sodu / sl glauberska/ - 20-30g / szklank wody, 1-2 yki stoowe na szklank wody / ciepej/ - pynna parafina 3ml/ kg m.c. - olej rycynowy 40g jednorazowo Nie podawa rodkw przeczyszczajcych w przypadku: - zatrucia substancjami rcymi - przy zaburzeniach gospodarki elektrolitowej

! Odtrutka:

Odtrutka substancja, ktra trwale lub czasowo znosi lub zmniejsza efekty dziaania substancji toksycznej Wyrniamy odtrutki: niespecyficzne (nieswoiste) oglne (woda, powietrze, tlen) oglne ochronne specyficzne (swoiste)

! Odtrutki niespecyficzne dziaajce miejscowo:

Mechanizm dziaania wizanie fizyczne (adsorpcja) lub chemiczne (tworzenie trudno rozpuszczalnych soli), co zapobiega wchanianiu substancji z p. pokarmowego (lub zmniejsza wchanianie) przeksztacenie w zwizki niedziaajce zapobieganie miejscowym uszkodzeniom p. pokarmowego wgiel aktywowany skrobia /mka/ pyn Lugola ziemia okrzemkowa tanina sylikony Fullera tlenek magnezu chlorek sodu bentonit nadmanganian biako jaja potasu mleko parafina cieka Podawanie odtrutek dziaajcych miejscowo w zatruciach doustnych: - po sprowokowaniu wymiotw lub ich samoistnym wystpieniu - po pukaniu odka zawiesina wgla aktywowanego (30-40 tabletek w 150 ml wody) acidum tanicum 1.5 g/ 200 ml wody w zatruciach solami metali cikich 150-200 ml pynnej parafiny w zatruciach substancjami lipofilnymi (np.rozpuszczalniki organiczne) - gdy nie wystpiy wymioty (i nie pukano odka) w niektrych zatruciach (substancje rce) moliwie najszybciej od spoycia substancji toksycznej

Odtrutki oglne:
1. Wgiel aktywowany absorbuje liczne substancje organiczne i nieorganiczne bardzo skuteczny: amfetamina, atropina, fenobarbital, fenol, kwas acetylosalicylowy, opiaty, pochodne benzodiazepiny, sulfonamidy skuteczny: chinina, chinidyna, leki nasenne rednio skuteczny: rozpuszczalniki organiczne /alkohol etylowy i metylowy, glikol etylenowy/ kwas cyjanowodorowy i cyjanki, insektycydy / fosforoorganiczne, karbaminianowe, DDT/ nieskuteczny: kwasy mineralne, zasady, substancje nierozpuszczalne w wodzie Dawkowanie: dzieci do 1 roku ycia 1g/kg m.c.; 1-12 r.. 25-50g modzie i doroli 0.5-1g/kg mc, 40 80 g co 4-12 godzin, w postaci papkowatej zawiesiny wodnej

2. Ziemia okrzemkowa Fullera - parakwat, dikwat 200-500ml 30% zawiesiny wodnej, dawk powtrzy 2-krotnie co 2h 3. Bentonit / koloidalny krzemian glinu, kaolin/ 100-150 g w postaci zawiesiny wodnej 1% zawiesina wodna 4. Biako jaja metale cikie z wyjtkiem talu, substancje rce /kwasy, zasady, fenole/ 3-4 biaka jaj w 0,5 szklanki wody lub mleka 5. Mleko substancje rce, metale cikie, fluorki, kwas szczawiowy, szczawiany nie podawa w zatruciach substancjami rozpuszczalnymi w tuszczach! 6. Skrobia (mka) substancje rce, kwasy organiczne i nieorganiczne, jod i jego zwizki / jodyna/ wodna zawiesina 1-2 yki na 2 szklanki wody / 15g skrobi lub maki w 0,5 l wody/

! Pierwsza pomoc w zatruciach doustnych substancjami rcymi oparzenia chemiczne:

natychmiast poda zawiesin jaj kurzych w wodzie lub mleku mona poda wod rozcieczenie substancji nie prowokowa wymiotw

7. Tanina (kwas taninowy) sole metali cikich, glikozydy nasercowe, alkaloidy 5g w 0.5l wody /cznie podaje si wglan lub octan sodu w celu neutralizacji kwasu solnego w odku/ 8. Tlenek magnezu kwasy nieorganiczne, arseniany i arseniny 3g w 0.5l wody 9. Nadmanganian potasu alkaloidy (nikotyna), opiaty (morfina i jej pochodne), fosfor i fosforek cynku 0.05 lub 0.1% roztwr wodny 10. Parafina cieka lipofilne rozpuszczalniki organiczne inne substancje rozpuszczalne w tuszczach (fosfor) 3ml na kg m. c.

11. Pyn Lugola alkaloidy roztwr: 2g jodu, 5g KI, 250 ml wody 1yka na szklank wody 12. Silikony detergenty /rodki myjce i piorce/ zmniejszaj pienienie substancji tworzcych pian

! Odtrutki specyficzne:

1. Zwizki chelatujce dimerkaprol / BAL/ - arsen, rt/ zwizki nieorganiczne/ dimerkaptopropanosulfon / Unithion, DMPS/ -rt, /zwizki niorganiczne i organiczne/ kwas dimerkaptobursztynowy rt, ow, arsen, zoto chelaton / CaNa2EDTA/, wersenian disodowo-wapniowy ow, elazo, cynk, mied, wap desferal / deferoksamina/ - elazo, glin

cuprenil / penicylamina/ - mied, arsen, ow, rt, cynk, kobalt kwas dietylenotriaminopentaoctowy /DTPA/ - cez, pluton, ow cyn , elazo, mangan

2. Odtrutki przeprowadzajce substancje toksyczn w zwizki nierozpuszczalne zwizki wapnia / glukonian, glukolaktobionian/ - szczawiany fluorki, glikol etylenowy siarczan protaminy / heparyna/ 3. Reaktywatory a. Reaktywatory oksydazy cytochromowej azotyn amylu /lub azotyn sodu, dimetyloaminofenol 4- DMAP/ + tiosairczan sodu blokery oksydazy cytochromowej: cyjanowodr i cyjanki zw MetHbtwrczy + HB MetHb MetHb + oksydaza cytochromowaCN CN-MetHb + oksydaza cytochromowa CN-MetHb /wolno/ MetHb + CNNa2S2O3 + CN- /rodanki/ SCN- + Na2SO3 wersenian dikobaltowy (Kelocyanor) - cyjanki , cyjanowodr witamina B12 (wspomaga leczenie) - cyjanki, cyjanowodr b. Reaktywatory cholinoesterazy obidoksym (toksobidin) blokery cholinoesterazy fosforoorganiczne serum cholinoesteraza

insektycydy

Reaktywatory cholinoesterazy naley podawa cznie z atropin / antagonista farmakologiczny acetylocholiny/. Oksymw nie podaje si w zatruciach karbaminianami 4. Zwizki redukujce bkit metylenowy zwizki methemoglobinotwrcze / azotany III, anilina, chlorany, bkit toluidyny nitraty, fenacetyna tionina kwas askorbinowy (wspomaga leczenie) 5. Zwizki blokujce receptory nalokson (narcan -opiaty), morfina, heroina, apomorfina, kodeina, metadon, pentazocyna. petydyna i inne) wspzawodnictwo o receptory opioidowe 1. opiaty agonici receptorw 2. naloksan - antagonista flumazenil (Anexate) benzodiazepiny (agonici receptorw benzodiazepinowych) - antagonizm w stosunku do benzodiazepin wobec receptora sprzonego z receptorem GABA. 6. Odtrutki w zatruciach grzybami penicylina krystaliczna (benzylopenicylina potasowa) -muchomor sromotnikowy - substancje czynne, amatoksyny amanityna i falo toksyny) Mechanizm dziaania penicyliny krystalicznej: - amatoksyny i falotoksyny s bardziej toksyczne w poczeniu z albumin; penicylina krystaliczna blokuje receptory albumin - wyjaowienie przewodu pokarmowego z bakterii- ograniczenie syntezy GABA Gaba syntetyzowany przez bakterie jest rozkadany w wtrobie, uszkodzenie wtroby przez amanityn powoduje e GABA nie jest rozkadany, dostaje si do mzgu i jako faszywy neurotransmiter hamuje dziaanie fizjologicznych neurotransmiterw.

7. Odtrutki blokujce przemian metaboliczn substancji toksycznej alkohol etylowy alkohol metylowy, glikol etylenowy (alkohol etylowy ma wiksze powinowactwo do dehydrogenazy alkoholowej) antizol (Fomepizol, 4- metylpyrazol-4 MP/ - alkohol metylowy, glikol etylenowy (hamuje aktywno dehydrogenazy alkoholowej) 8. Odtrutki zmieniajce szlak metaboliczny substancji toksycznych kwas foliowy metotreksat tymidyna 5- fluorouracyl puryna 6-merkaptopuryna 9. Odtrutki dziaajce na zasadzie antagonizmu farmakologicznego Acetylocysteina (N- acetylocysteina, NAC) - paracetamol (acetaminofen), gazy dranice, muchomor sromotnikowy, tetrachlorek wgla NAC dostarcza cysteiny (do regeneracji glutationu) i grup SH (unieczynniaj toksyczny metabolit paracetamolu N- acetylo p benzochinonoimin wymiata wolne rodniki 10. metionina paracetamol dostarcza grup SH

Odtrutki dziaajce w tzw. zespole cholinergicznym atropina (siarczan atropiny) - insektycydy fosforoorganiczne i karbaminianowe, grzyby grupy muskarynowej / muskaryna zawarta w muchomorze czerwonym/, fizostygmina atropina antagonista fizostygminy Pilokarpina atropina, rodki parasympatykolityczne Odtrutki oparte na dziaaniu przeciwcia digitalis antidot /przeciwciaa Fab/ - glikozydy nasercowe (digoksyna, digitoksyna) antytoksyna przeciwko jadowi mii zygzakowatej ukszenie mii zygzakowatej

11.

! Pierwsza pomoc zwierzcymi:

przy

ukszeniu

mij

zygzakowat

jadami

mija zygzakowata jedyny w jadowity w Polsce (zygzakowata linia wzgu caego ciaa, zalenie od rodowiska jest zabarwiona szaro, brunatnie, czerwono- brunatnie prawie czarno) Pierwsza pomoc przy zatruciu jadem mii: Ukszenie mii: - unieruchomi koczyn - zaoy opask uciskow powyej rany hamuje dopyw krwi ylnej i chonki z naczy powierzchniowych - wyssa mechanicznie jad z rany / ewentualnie nacisn ran na gbokoci ok. 1 cm/ - jad mona wyssa ustami, ale tylko przy nieuszkodzonej bonie luzowej jamy ustnej - odtrutka swoista antytoksyna przeciwko jadowi okrelonego gatunku mii Pierwsza pomoc w zatruciach jadami zwierzcymi 1. ukszenie przez owady bonkoskrzyde - psy, pszczoy natychmiast usun do miejsce ukszenia schodzi oboy lodem 2. ukucie kolcami jadowymi ryb miejsce ukucia na tuowiu ogrza termoforem w przypadku ukucia palcw doni lub stp wielokrotnie zanurzy w wodzie o temp. na granicy oparzenia. Toksyny ryb s wraliwe na dziaanie wyszych temperatur.

12. Odtrutki witaminowe witamina B6, PP izoniazyd / hydrazyd kwasu izonikotynowego, INH/ witamina B6, PP oraz INH wizki o piercieniu pirydynowym INH wypiera wit. B 6 z komrkowych ukadw enzymatycznych oraz blokuje jej syntez witamina K zwizki przeciwzakrzepowe bdce antagonistami wit. K /pochodne kumaryny i fenyloindandionu/ wit. K niezbdna do syntezy czynnikw krzepnicia krwi / prokonwertyny, czynnika IX, X, protrombiny. witamina B12,C