Professional Documents
Culture Documents
LIBRARY of the
UNIYERSITY OF TORONTO
fro))i
the
MACIEJA STRYJKOWSKIEGO.
KRONIKA
POLSKA, LITEWSKA,
MDZKA
WSZYSTKIIJ RUSI
MACIEJA
STRYJKOWSKIEGO.
WYDANIE NO WE,
BCD^CE
DOKADNH
ROKU
1582,
POPRZEDZONE
WIADOMOCI
YCIU
PIS]VIACH
STRYJKOWSKIEGO
ROZPRAW
LATOPISCACH RUSKICH
POaiNOONE
PRZEZ DANIOWICZA,
J^'
^-<c5S>i
WARSZAWA.
Nakad Gustawa Leona
Gliicksberga, Ksigarza.
1846.
drukowaniu
Wolno drukowa z warunkiem zoenia w Komitecie Cenzury, po wyprawem przepisanej liczby exemplarzy. Warszawa dnia 31 Maja (12 Czerwca) 1846 roku.
,
,
Cenzor
Kiezabltowskl.
t:Qj
II
lOEJl OSOSTEWICJllA
C.
STRYJROWSKIEGO,
KSIGI DWAMSTE.
Rozdzia pierwszy.
jDo Jamie Ifielmoznego Pana, NA NIEWIEU I OLICE
XICIA,
KOWIESKIEGO, BRASAWSKIEGO,
&c.
STAROSTY.
JAWNUTA GEDIMINOWIG
I
KIEJSTUT,
XI4C MODZKIE,
BRACIA,
l&OKr
"dprawiwszy zwyky pogrzeb
i
i
1339.
Xidza
Jawnucz albo Jawnuta,Lubart, Korjat Montwid xicta Litewskie, wnet zabiegajc szkodom niebespiecznociam splnej ojczyzny od Niemcw, zo/.yli siem tame w Wilnie ze wszystkimi pany bojary Litewskimi modzkimi, na ktrym nie dugo si pr/.nymi tractaty bawic, porzdek rzeczy pospolitej obron pograniczn od Prus Liflant postanowili, ktr jednostajnie Olgerdowi Kiejstutowi bratom swoim, rycersk dzielnoci s przyrodzenia ozdobionym zlecili; sami te aby si jaka zwada domowa o udziay midzy nimi nie wszcza we"
i i
II.
sfnw 'gc"^wYch!"
spissali,
naznaczenia jego przyrzekli sobie tak sie ^^"o wolej ojca Gedimina aby ka/.dy na swym udziale od ojca postanowionym przestawa,
i
moc
iz
bya wola
syn, po
stolicy Wielkiego Xicaby zwierzchno nad inszymi braty jako Wielki Xidz mia, nic przeciwiali si temu postanowieniu wolej ojcowskiej owszem, acz byli inszy bracia daleko do tak wielkiego urzdu miej-
Jawnucz modszy
stwa Litewskiego,
panowa
J,ivynuia
na
'
niV'siou?
poniewa. Krzyakw tu nad szyj mieli, wszyscy jednomylnie na ojcowsk Wielkiego Xicstwa Litcwskicgo stolic Jawduta albo Jawnucia brata modszego, acz mniej godncgo, w Wilnie na zamku podnieli, tame mu miecz lask znaki zwierzszat insze wasnoci k temu nalece cbnoci oddali i czapk
sca godniejszy, jednak zabiegajc splnej zgodzie,
i
\ic,
i
Wielkim Xidzem Litewskim, Ruskim, niojego woyli na dzkim, Kurlandskim, albo Kursowskim Siewierskim wyznali, i zwvklemi ceremoniami pogaskimi, (acz si byo ju kilko synw Gediminow\cli w Rusk wiar ochrzcio), wedug starodawnego zwyczaju obwoali.
i
gow
o DBIEZENIB
odprawiwszy pogrzeb ojcowi Gediminowi poJ.iwnucia, rozjechali si kady do udziaswoich, Montiwid starszy do Sonima, Narimunt do Piska, Olgerd do Krewa, potym na Witebsk do ony, Kiejstut do Trok, Korjat do Nodo Wodimierza, a Jawnucz albo Jawnuwogrdka, a Lubart na ta na stolicy Wileiiskiej z pany i z rycerstwem ziemskim zosta. nad inszych wiczenim, ohyczajKiejstut bracia, Ale Olgerd przyrodzon dzielnoci rycersk, take inszymi wspaniaymi mi, urod przymiotami obdarzeni, tym si te wicej obadwa t\li wielgomylnymi ko mimo inszych spoinie miowali; a majc to sobie za niegodn i niesuszn rzecz, aby nad nimi Jawnucz modszy panowa, zmwili si tajemnie obadwa, jakoby go z Wielkiego Xicstwa spoin pomoc zrzuci mozmowana gli; a namdziwszy si porzdnie i dostatecznie, naznaczyli sobie pewny czas,
bracia,
Aita Litewskie
dniowszy na Wielkie
Xistwo brata
Woy
bdc
awnuta.
g^^j^j^c
dzje
Wilno ubiee
opanowa,
przyrzek-
Kipjaut
/amki wiui.ieal.
tym niewydawa. Tak tedy gdy Jawnuta prostak bespiecznie sobie w Wilnie mieszka, Kejstutus (podobniej Astutus) pilnie si na on czas naznaczony gotowa, przemylajc i wynajdujc fortele rozmaite do ubiecnia zamkw Wileiiskich; ale gdy Olgerd z Witebska dla dalekoci drogi tak rycho przyby niemg, wedug zmowy na czas naznaczony, sam Kiejstut zszykowawszy swoje zbrojne rycerstwo Zmodzkie i Trockie, Nouembra dnia 22, w nocy przycign z Trok potajemnie pod Wilno a na witaniu przystawiwszy drabiny do blankw i bramy gwatownym pdem bez wieci wyrbawszy (bo si by na to porzdnie
wszy jeden drugiego
,
^yyszny,
3
bez
maa
xie(lza
i
i)0.cieli
jeszcze
lecego niezdyba,
w kouszku
miedzy
lassy;
bosso
dek" boss";
tam gdy sobie nogi na grudzie zmarzej odzibi, by poiman j.nvnuia od /.omerzow Kiejstutowych, ktrzy go po onej hemie gondi przywie- ^vinnic. zio na koniu do SVilna, gdzie pod strag w wi^^zieniu uciwym by cbowan. Tak gdy Kiejstut miasto i zamki Wileskie i Jawnuta brata do- Cu^fmiS brze opatrzy, posa co wskok przeciw Olgerdowi goca oznajmujgc mu, nii.:d/7hraktrym sposobem Wilno ubiea Jawnuta poima, przy tym projako ',',']'Vniszc aby co rycblej do Wilna si pieszy. A gdy przyjacha Olgcrd, wnet *","'', |;:;|1"" Kiejstut z wrodzonej a snadz wicej ni. braterskiej mioci, szczcim go unuss"
i i
-,-,-|
i!")'.
swoim
bami
i
j)oczci,
za
niechciat,
wymawia-
^^l-ssMi/^^y
|y4',ri!r']!-^-^Jl-'^
jc si
ibrtuna
i
mu
dzielno podaa. Kejstut tym usilniej z paczem, z klkanim zwierzchnoci przyagodnemi probami Olgerdowi t godno waszcza. A gdy si. tak dugi czasz braterskiej szczerej mioci (nieinai
cz
usl.-i-
i"*-
czej
jako Orestes
placu chcia
gardo
pooy)
czstujc
spierali,
czci
powaajc,
i
tak miedzy
sob
postanowili, aby
a
si jednostajnie
pai
stwem
ci
skarbami Jawnutowymi
jako
^^'ielki
i
podzielili,
Olgerd aby
i
Wilnie
na
Zmodzkim zwierzchno{^,v"'',"|^X'y
uywa,
krainy przez
wojn
Xidz. Jeliby te ktry z nich jakiej ziemie albo jakimkolwiek spossobcm pod nieprzyjacielem dorwny dzia midzy si obadwa dzielili jeden dru,
K!i;j7uu"m.'
majtnoci
udziaw najeda,
i
ale
i
we-
dug monoci
przestrzegali.
szkd
p^';);j,'^\^f
,;')^j'
Ty tedy
condicic sobie
""p-o.
l)ozyscem, ktremu
i
w Wilnie na witych zgliskach przed Piorunem ustawicznie wity ogie gorza, uczynili, postanowiU
*""^'|,n%','.'*^'
A Jawnutowi bratu wypuciwszy go z wizienia dali z aski wojewdztwie Mieskim Zasawsk krain za udzia, ktry si potym pisa xiciem Zasawskim potomkowie jego po nim niedawnych czassw zeli dzi jeszcze z wnuczki albo prawnuczki Jawnutowej syna Gezamknli.
i
^f,^-'y".",l'^n
L^ie^^^^y''^"'
Zasawskiego potomek zosta, castean Miski pan do z xiny Zasawskiej urodzony lvch czassw Zaslaw zamek po matce trzyma prawem dziedzicznym. A Zasaw na W^oyniu od te";o ~ 'jest rny, z ktrego te sa xiaita Kuskie Zasawskie, nie od Jawnuta Gediminowica, ale od Wodimirza Jarosawa Kijowskich monarcliw od Dawida llrchorowica xicia Wodimirskiego ich |otomka nard wiodcy: o czym masz wyszej w Kronice Litewskiej, u Cromera te ]\lieclioyiussa libro -i. fol. 64 u Dugossa
diminowego
i
xicia
nicbowir.
...
woiyniu
xi.!/,clii
'
."
Za-
sawskie.
LITEWSKI,
PODOLSKI.
MODZKI, TROCKI
PODLASKI,
jaiio
i
carzykw
Tatarsiiicli
porazi, a Podole
ku Litwie przywrci.
ROSLfJ 1330.
Rozdzia
Ulgerd
i
drugi.
obwarowawszy porzdnie
i
Kejstiit bracia,
ugruntowawszy
spra-
domowe Wielkiego Xicstwa Litewskiego, mioci aoci synowsk poruszeni, zawdy o tym mylili, jakoby si nad Krzyakami Pruskimi mierci zabitego podWelon ojca Gedimina ioderwania cz-
wy
wszystki
Bo ju
byli
a szkd
nieznonych splundrowa-
nnod
*^*
nad ncj
'powido-
Niemnem Litwy powetowali. Przeto zarazem niedugo sejmujc Podlaskich, take Olgerd Litewskich, a Kiejstut modzkich Trockich Grodzieskich bojar panw obesawszy, w kilku rnedzie do Kowna si cignli. Bracia te drudzy xiacta wedug wszyscy zbrojno zjechali
,
powinnoci pospolitego ruszenia przybyli im na pomoc, Montiwid z Sonimiany z Kiernowiany, Narimunt z Pisk, z Mozersk Recick Rui i
si, Korjat
Fiedor na
yyyprawa
wsKich^do
Lubart Jawnuta z Zastawiany z 3Iisczany, take te inszy kniaziowie Holszascy. Giedroczpanowie Litewscy, wszyscy z uprzejmej ku ojczynie chci, a przecy etc. ciw gwuym nieprzyjacioom Krzyakom ochotnie si pokazali. Z tym
z
i
slacht
wielkim
z braa ogromnym wojskiem, ktrego byo tysicy czterdzieci ci xity, Olgerd cign prosto do Prus: Witebsk, Poock, WilkoDrisk slacht granice Dzwinnych brzegw od merijsk Brasawsk
i
,
Lifland
oigerdww
mi.
obwarowawszy, aby mistrz Lillandski w tym czasie do Litwy nie wtargn. Agdy ju do Pruskich Krzyackich ziem wcignli, wszystkiemu wojsku ostronie w porzdnej sprawie cign kaza, trzy bufy walw zagony dla ne a posikowych uszykowawszy, w piczowatiie te wzdobyci niepuszcza jedno w tysicu albo w kilku set koni to zbrojnych a przebranych mw, pilnie upatrujc, abyzzassadek chjtrych w ludziach
pi
nieopatrznych Niemcy nie czynili szkody, na co si byli zgotowali, ale wszyslki ich przemylne fortele (gdy obaczyli wielkie a w^ porzdnej sprawie, nad
nadziej swoje,
w ojsko
Litewskie)
w niwecz si
obrciy, tak
ii
ani z zassa-
dek, ani jawnym polem, ani wtarczkami podka si mieli, tylko z zamkw miasteczek obronnych, w ktrych samych nadziej zdrowia i majtnoci pokadali, broni si umylili. Litwa za Ilussacy z xi/.tami swoi i
imi dawszy
zamkom
i
pokj, wszerz
wzdu,
ry ze wsiami
a
folwarkami ogniem
do Elbingu,
fJr"''"^^.*
jj^r^klpo^a-
potym a do Krlewca iElsbergu splundrowali zburzyli, Insterborskiego kontora Eberharda Sorcza z trzema sty rejterw, a z pici set pieszych knechtw, ktrych wid z Saskiej ziemie do Krlewca, na
gow
i
^""y^o^Li-
w
i
Warmieiisk ziemice
,
.
sambia
^''"^ec!^"'^
pci
',
dych, niewiasty
byci
siekh,
I-
mo'...
wamia
gdzie bisku-
siwowar""*^"^*
'-
do Litwy raz po raz od.,.,?. ^ 1 1 i W roty czynic wyganiali , ktrej zapalczy wosci dodawaa im suszna i sprazabitego Gedimina, Wielkiego Xidza, a przy nim wielkowiedliwa ci rycerstwa Litewskiego postrzelanie na wasnym gruncie Litewskim
gdzie
wisa,
Drobnitz,
jy^f^^p^^^'^^'
ao
Malborku.
Natangia
pod Fridburgiem Bejerem, zamkami nad Niemnem od Krzyakw niedaleko od Welony zaoonymi. Tymi tedy gwatownymi wojskami Litewskimi Ruskimi Krzyacy Pruscy zwtleni prawie zemdleni, patrzc z zamkw i z wie wyniosych na wooci okoliczne wszdzie ogniem wieym dymem chmurno mglistym si kurzce na folwarki, przedtym w dobyi
i
i
^denburg,"
genleii.etc!
tek wszelki
ywno
zboa podeptane,
chrze-
pr"w^"*
ciany pomordowane, a nie majc zto mocy na odparcie nieprzyjacielowi, wjpimpoi. poniewa te przed tym wojsko svyoje z Niemiec przybye na burzenie doSo^
sl^c'
okietkowi krlowi z Litw spowinowaconemu za przywodem zdrajc Wincentego z Pomorzan byli wysali, udali si narokowanie z Olgerdem z braci jego xily Litewskimi, proszc o przyPolskich ziem przeciw
i
b>^!f' zwojo-
Jil'obroa''
mierze
(ktre
ugod suszn,
i
przyrzekajc
te
,
zamki
Litwie
w modzi
i
za Gedimina posidzione
byy
statecznie
nowo zbudowane, zwaszcza Bejer Fridburg, wrci a przymierze postanowione zachowa, tylko aby z Prus z wojskiem wycignli, a opakaLitwie najszkodliwsze),
krain Pruskich przepucili. Nadto, podarki wieli i
Krzyacy
''proszenia*^
^^r;'M,ia
kie Olgerdowi braciej jego, panom Litewskim przediiiejszym mistrz Pruskich ziem wielki Ditrich z Aldemburgu, pokj odkupujc posa przez kontory, z ktrymi Olgcrd z braci ugod przymierze doczesne uczyni,
i
"hf^'p^;"j" '"""*^"'-
wziwszy od
raz zysczyli,
dzi.
ci
nich
przysig na spenienie
z
gdy Bejer
ojca Gedimina,
pami
wycign, u-
Dziao si
rza, a za
to roku od Christusa Pana 1330, za Ludowika 33, cesapapiea Jana 2'2, za Teodrika all)o Ditricha z Aldembur^ii vi-
Wadisawa okietka
krla Polskiego,
Dimitra Semieczcyca kniazia wielkiego Moskiewskiego panowania, wedug dowodu kilkunacie Kronik Ruskich, Pruskich i Lillandskich, kttu dla pewnoci lat znosili z pilnoci. Potym roku od stworzenia wiata wedug ruskiego rachunku 6305, gdy Zanahek carz Tatarski wielki, syn Azbekw, a wnuk Battego (ktry ^" Ru w szeciu set tysic Tatarw zburzy) w Za^'^^y '^y^ Polsk z^woiSh ^volskiej, w Prekopskiej Krymskiej hordzie panowa, bratw inszych dla '"*n?u^'^' chciwoci panowania pobi, moc swoje szeroko w Ruskich pastwach, zniewoliwszy ich xicta, rozszerzy. Zostawi na carstwie Tatarskim syna Berdebeka, ktry take dwanacie bratw rodzonych zamordowa, aby mu w pastwie nieprzeszkadzali, ale sam ledwo dwie lecie na carstwie wy^onawszy umar, syna te jego Askulpe Nariis drugi carzyk, i ledwo miewn^fine ^'^^ panowa zabi; Narussa za w rok potym Chidir zabi, roku od stwo^ca^rSw Zawoiskich. renia wiata 6868, wedug Kronik Ruskich, a Chidira syn wasny Temerhoscha zdrad zamordowa, ale i ten na pastwie zoliwie nabytym sicdm dni wykonawszy, od carza Temnika JMamaja by wygnany o lym czy. '^^^^'o ^^'^%' ^^^^ 6869. O czym najdziesz w Kronikach Moskiewskich uller'bteiSaS?' bersteina folio 8 '^^ folio 88 in Commcnlais Moschomlsic, niedaleko chodzc. Dla tych tedy rostcrkw zabjstw wntrznych pogaskich Tatarskich, gdy si samo ze bio, wiele xit Ruskich, zwaszcza Simeon Iwanowic
i i i i
'
remy
"
f"a^'i\niaz
^arz'^'o^Ta
tarskie
zrzucili.
Dimitr Wielki Knia Moskiewski , jarzmo Tatarskie, ktrym przodkowic roku od stworzenia wiata 6745, przez Bateja carza ^nicwoIcni Z szij swoich zrzucili, i w pierwsz si wolno wszrobowali,
Twierski
^5^' ^^^
Tatarskie woiska
>
kilko
razw pogromiwszy.
A i te
scy
Tatarowie Podole trzymali\
Krymscy
Otomany swoje nad Russaliami w tamtych kramach mieszkajcymi chowali, jakoby starostw, ktrzy od nich za
wdy da
wybierali,
wedug
,
oi^fninn
Taiary
z Li-
czswego zdania Russakom chrzecianom jako poddanym roskazowali stymi najazdami do Litewskich dzieraw wielkie krzywdy Olgerdowi wyprzeto roku od Christusa Pana 1331, Olgerd umocniwszy przyTzdzali z Lillandskimi, wyprawi mJcrze ua dwic lecie z Krzyakami Pruskimi, si przeciw Tatarom w dzikie pola. Cignli te z nim czterzej synowcy Koriatowicy xita, Alexandcr, Konstanti, Jurgi, Fiedor, synowie Koi
,
i
riatowi
na urociscza do Sinej wody minwszy Kaniw i Cirkassy, ukazaa si im w polu wielka horda Tatarw z trzema carzykami na trzy ufce rozdzieleni: jeden uf wid
xicia
Nowogrodzkiego.
gdy
przyszli
Kulubach
k".('!im-"uS'
soltan,
drugi
sprawowa
Kaczybejkierej
a trzeci
rzdzi Di-
uiejter
soltan; co
obaczywszy Olgerd i si do bitwy mieli Tatarowie, swoich na sze ufcw zakrzywionych, rno ich z bokw i na
ich
Tatarowie jako mylili tacami zwykymi ogarA polym zapalczyw chci Tatarowie
porzdnego zszykowania, prtkiego rozstpienia. Litwa za do nich z Russakami skoczya, wnet tace szablami wrcz si potykajc, czoo im przerwali wczniami pomieszali, drudzy za z kusz beKami, zwaszcza Nowogrodzanie z Koriatowicy walili ich z ioni nacierajc z bokw, i lecieli nieinaczej jako snopie od gwatownego wiatru rozburzone; nie mogli duej wytrzyma pierzchliwie ucieka po szerokich Litwy na czele, poczli si miesza,
i
zatoczywszy tace po
tilo^''J^^^^^^j^iry.
jy^^,^^j.
l')^'^^?^^'^^';^
cami.
Kadbejski.^j^^^^g"";''
g^.
polach,
rego
dzi
nazwane
jezioro
sone
dzikich polach
ku Oczakowi idc
i>ie"%-
Kacibejskie)
Dimeilr soltan
zal)ici zostali, a
przy nich
i
bardzo wiele.
Trupw te
tatarskich
i
ay;
ich,
stad
koskich kilkodziesit
z
rzeki
i
katarowie
l^^l^^.^,^^"^^.^^
carz^owieza-
ktrych wszystk
majtno
sob
zwykli Tatarowie
paszej
na
Russakami po tym zwycistwie zabrali. Tarhowic, znak murw na uciu rzeki Bohu stoi. BiaJ-^j^^"]^^^ od Puti- .nnieprem cerkiew, Swinijjrd, wszystki pola a za Oczakw od Kijowa f^ Donem le... 1do /cy wygna. wla do ucia Donu, od Tatarw wolne uczymh, wyposzyli ich Tauryki rzodek Wogi a drugich ku Kafie i ku Azofowi Krimowi w albo Przekopu zagnali. Potym uywajc zwycistwa do Podola na zad cignli, gdzie te Tatarowie. tak Jiako dzi w Prekopie, w ten czas mie- zTatarowie '" f _' Podola i(szkali, zhodowawszy zniewoliwszy Russakw; tvch i wodzw ani ca- gnani odLirza niemioli, snadnie Olgerd potumi, wybi, wyposzy z Podolskich krain, tak i ich ledwo przez Dniestr ubiega nad Czarne morze do PrekoiJU. A ci potvm w Dobruckich i)oIach osiedh za Dunajem na Tatarowie DobrZUCZ; rr -liy^l cy. goscincu Tureckmi, ktorymesmy my jachali, przeniozwszy si u Oblucice Silistriej przez hord tych Tatarw Dobruckich, ktrych te witsza sowieskim jzykiem mwi, gospodarstwem si bawi, i nas .','.. ,. -11 Garbuzy wdzicznie przyjmowali, czstowali winnymi gronami garbuzami sd- owoc wielki kimi, tez to sami gdym ich pyta powiadali, iz przodkowie ich z Podola dny, jako od Litwy byli wygnani; ale si ku rzeczy wracam. Gdy tak sawne zwy- Tracie] sie tviko rodz, " V\i " I II Tr" cistwo Olgerd nad Tatary otrzyma, i wszystki pola do Kiiowa z dawna a w Dobruczkich po! -i T -I nale/^ce, od ich otrostwa oczyci, wrci si do Litwy z czci wojska lach, acz *niy dobrze zasuonego, a drugie wojsko w Podolu zostawi, nad ktrymi ich w Mullaskiej -T Y Tr przcfozyf synowcw swoich, kniaziw nowogrodzkich Koriato wico w, ^jemi jadali Alexandra, Constantina, Fiedora Jurgego, szne. wszystki przylege krainy Ruskie, z Podolem zleci im, da w wadz w panowanie, bo mu si b}li dobrze zasuyli na tej wojnie Tatarskiej. A i zamkw na Podolu w ten czas jeszcze adnych nie byo a jeli byy tedy od Talarw zburzone zostay; tedy Koriatowicowie xiata LiKorialowici ' " ! tewscy zabudowali pierwsz twierdz zamek w grze przyrodzenim miej- na Podoiu. sca obronnej, ktry Bekot nazwali, zbudowaH za drugi grd Smotric smoiricz zqmki na 1 ou omotrice rzeki mimo pyncej Podoiu. nazwany.
dzi
w polach
i -
'
'
'
cz
cz
1
.
"^
rr<
"
'''
"
'
'
"
'
iC.-i-"^i
DO
Potym przerzeczone
dor
xita Koriatowicy Alexander, Constantin, Fiew owy ubili ubrw, jeleni, sarn, dzikich
i
tam Kolscy
r^m^ja^rt
8
i^i574ypi-
dziesi
wod
"r^woFw^
wozi.
Kamieniec
Podolski za-
oony,
w tym miejscu gdzie dzi Kamieonym obowem nad nadziej ucieszeni krotofil Ruskim rycerstwem uywali, a obaczywszy miejkozackich z Litewskim sce przystojne do zamku prawie w twardym a niedobytym horodziscu pooone, zaoyli tam zabudowali zamek miasto sawne Kamicnicc, od kamiennej skay nazwany. To miasto zamek (w ktrymem -.^r 11i j sam byi dwa krocj ley od Liocima zamku Wooskiego pogranicznego,
koby
nie
bardzo wiele nad rzek Smotric
Podolski.
Tam
tedy
i
rk Bo
'\
/-Cl
Opissanie
od Dniestru rzeki dwie mili, w rwninie piknej, prawie basta koronzbudowana, bymy jej strzedz a maym kosztem oprawi na, rka chcieli; wkoo niego jest przekop przyrodzony bardzo a przykro gboki, przez ktry Smotryc rzcka pync miasto oblewa, zobudwu stron zasi
i
Bo
-^
Kamieca
Podolskiego.
wkoo skay
.
.
rzek
.
odczaj,
z
i,
i
tam
raz z
gdy
pola
przepa,
prze-
kopu za ku
skale
kamiennej na ktrej
i
we rzodku
i
niem spad,
zosta!
na wejrzeniu niepodobny
i
bo skay kamienne
wierzchu na d,
na rzece
dou
a
na wierzch
druga do rzeki
przekop,
tame w przekopie
baszty
i
zmurowanc: zamek te od miasta odczony basztami obwarowany, ale miasto samo w lepszym miejscu.
Ci
dowali,
ect.
te
Koriatowicy,
xita
Brasaw, Winnic, Miedzyboz, Brezanic, Chmielnik, Trebowla przeciw czstym najazdom Tatarskim i Wooskim, z ktrymi si cznili Podole
do Wielkiego
mia dowodnie w sprawach Jageowych. wiadcz potym Latopiszcze Litewskie Ruskie, i Juria Koriatowica Wooszy na hospodarstwo albo wojewodstwo Wooskie Modawskie w Soczawie na stolic wedug swego dla jego dzielnoci rycerskich wzili,
i
zwyczaju podnieli,
Jurgi Koriatowic, na stego ^iv,^. ^
Wooskim
ho"'p"odar-'
ty-
odmieniania
^van
,
siwie olru-
w
,
wszake jako u nich jest wrodzona niestateczno czpanw, Juria Koriatowica otruli w Soczawie, pochoWasziulach monasterze murowanym za Berladem (gdziera sam
,
by
roku lot
t-^,-N
o)
pu
dnia jazdy.
e%"romlrus
Nowogrdka Litewskiego umar, gdy Koriat Gediminowic Fiedor syn jego od slachty Nowogrdzkiej z Podola przyzwany za yczliwoci Olgerda Wielkiego Xidza Litewskiego stryja swego xistwo ojczyste w Nowogrdku opanowa. Alexander za Konstanti dwa bracia starszy Koriatowicy, Podole rwnym dziaem od Olgerda stryja rozdzielone trzymali, A gdy potym Alexander z Kazimierzem krlem Polskim wzi znajomo i przyjacielstwo, dat mu Kazimierz Olesko zamek i Cromer lib, 12 wiadczy. dimirskicj ziemie. O czym Dugosz
xi
cz Wo-
A Constantin brat jego, za dozwolenim Olgerda stryja, wszystk Podolsk ziemi a do Podgrza Pokucia, sam jeden trzyma; wszake pesumm dochodw z tych tam dzieraw, ktre si od dzikich pol i Woi
wn
och
a/,
do granic Polskich
na
kady
rok do skar
bu Litewskiego. Dziao si to roku 1331, ktrego te czassu Wadisaw okietek krl Polski by od Krzyakw Pruskich utrapiony, gdy Wielk Polsk, Kujawsk, Kalisk, czyck Siradzk ziemie srogo okrutniej ni pogani byli zwojowali Dobrzysk ziemi od Polski oderwali. Wszake tego przypacili, gdy ich tego roku miesica Septembra dnia 27, krl okietek Wadisaw porazi tysicy czterdzieci u Blewa albo u Powcach pod Radziejowem, tak i na placu, wedug Dugosza, 40,000 trupw Niemieckich leao, a z Polskiego wojska zabitych 500, a wedug niktrych, co Cromerus lib. 11 przywodzi, tylko 30 to ])rostego pospli
,
''^^'JJ.^J^"^^-
raonych.
gg^j^ja.
'^''^je^ijjj'^''**
W teje
herb
ktrymi
by a
do wypynienia
z
jelit
tyme herbem
gowy cite,
trzy
Zerwi kapturw herb, trzy kozie uywa, od tego czassu by za oszczepy przemieniony. O czym najdziesz szerzej u Dugosza i Miechoa
rozmnoyo,
Kole
rogi albo
Dowody.
viussa
lib.
lib.
4, cap. 11,
fol.
i
210
et
211,
et cap.
U,
fol.
213, u Croraera
11, u
Wapowskiego
Bielskiego, etc
HARDEJ ODPOWIEDZI
ROMIT 1333.
Rozdzia
iJimitr,
trzeci
poto-
wedug
Herberstejna
jj.rherstei-
Iliorw,
Swatosaww
i
Wodimirzw, Ruskich
monarchw, bdc Wielkim Kniaziem Moskiewskim, pocz si wybija z mocy s posuszeiistwa Tatarom Zawolskim Krimskim, ktrym przodkowie jego zwojowane
i
"^coJmenL
^^"'*''"'-
wszystki insze
cesarza Tatarskiego
wedug
Bo
rachunku
prawie putora
sta.
skoro
umar
Wlodimirz WsewoldowicMonomach przezwany, monarcha Kijowski, roku od stworzenia wiata 6633, a od Christusa Pana 1 126, Maja dnia 10, za
mnoS
nmtk
10
panowania w Polszce krla Bolesawa Krzmoustego, jakomy to wyszej Kronice Ruskiej z pewnych dowodw Dugosza Cromera Miechoyiusza etc. opissali, tedy ani synowie ani potomkowie jego nic znacznego
ku poytkowi
nia do historii na
potomne
czassy, tylko
si sami midzy
nnsk'ie''xi'<i-
%m
\"zv-'
rioiia.
'''^""ooTaia-
xia
ta!\io-
^''jewskie
mi wojnami jedli a wybijali, jeden drugiego Litwa w tej ich niezgodzie od monarchw Kijowskich zdawna zniewolona obaczya i wybiwszy si xit}gtkom Ruskim z mocy, pastwa ich najeda { posiada poczli. O czym masz wyszej dostatecznie. Batti te carz Tatarski roku od stworzenia wiata 6745, w szeciu set tysic wojska Tatarskiego Ruskie wszystki pastwa prawie do gruntu zwojowa, take Polsk r,2 do Legnice i Wgry splundrowa. Kniaziw Wielkich 3Ioskiewskich dziedzicw Bieo-Ruskiej monarchiej, Juriego i Wassila porazi zabi, A>'oodimirsk i Pereasawsk ziemi spustoszy. Od tego tedy czassu
i
xinta Ruskie J\Ioskiewskie, nietylko hodownite od carzw Tatarskich, wedug ich zdania wolej, na xistwa byli wsadzani, a nieposuszni zrzucani, spory te wszelkie i zwady okoo udziaw Tatarowie midzy nimi rozejmowali take sdy sprawy gwne odprawo wali murzowie Tatarscy na to wysadzeni, a do carza Tatarskiego bywaa appellacia.
nieszczsnego, wszystki
i
kami
i
byli
Tatarskimi, ale
Wszake
wyganiania
z
spIne najazdy,
udziaw midzy nimi byway, a zwaszcza midzy Siewierskimi, 3Ioskiewskimi, Wodimirskimi, Nowogrodzkimi, Starodubskimi etc. xity; bo knia Andrzej Alexandrowic uprosi by sobie naprzd panowanie na Wielkim Xistwie Siewierskim, Moskie-
xistw
wybijania
wskim, Ruskim, carza Tatarskiego, ktre gdy osiad i opanowa pierwej Dimitr brat jego, wnet Andrzej wziwszy na pomoc wojsko Tatarskie Dimitra wygna i bardzo wiele zego w Ruskich ziemiach z pogany poczyni. Dimitr Michajowic u Tatarw w hordzie Potym za drugie zabi kniazia Jurieao Danilowica, co widzc Azbek, carz Tatarski Dimi-
xi
,
bdc
fra 31ichajlowica
scic kaza za ten zy uczynek. Bv potym spr o Wielkie XistwoTwierskie midzy braty i krewnymi, ktrego gdy knia Siemion Iwanowic od Zanabeka carza Tatarskiego trybutu carz. A potym za gdy prosi, chcia od niego rocznego hodu si Tatarowie i carzowie ich, jakom troch wyszej powiedzia, wntrznyi ,
,,,-,.
r-
otrzsn si im Dimitr, mi wojnami sami zabija i mordowa poczli Wielki Knia Moskiewski, Mamaja Temnika carza Tatarskiego wielkieprawie pogromi, i za potym go, wstpnym bojem porazi i na trzecicgo carza Temnika 3Jamaia, gdy si chcia mci tak bar^ lata tego P II na trzy(jzo srogo porazi Dimitr Wielki Knia Moskiewski, i wicej nacic mil trupw Tatarskich pene pola, drogi role leay. O czym Kroi
gow
'
niki Ruskie,
"'"''cTto''^
Moskiewskie
Ilerberstein
fol.
et fol.
70
etc.
wiadcz.
sawnym zwycistwem Dimitr, Wielki Knia 3Ioskiewski podniesiony, umyli te pod Litw pogany Witebskiego, Kijowskiego Poockiego xistw Ruskich, wojn dochodzi wyprawi do Olgerda
tedy
i , i
Tym
11
Wielkiego Xicdza Litewskiego, posy buczne z odpowiedzi wojenn, a przytym naschwa zulaej hardoci, posa mu szabl i ogie, obiecujc go w Wilnie przywita z tymi upominkami wielkim albo krasnym jajem na prz>szcgo roku 1332 Wielik dzie, albo Wielka' noc Zmartwychwstania Christusa
i
Tosictjiko
';';';_';';
-'
n.suupiwa
j'-
Pana,
ws^ystk Litwf
i
za rok
zwojowa,
i
okaza moc
i
gotowo swoje. Ktrego zufaego poselstwa hardej odpowieOlgerd wysuchawszy naradziwszy si z Kejstutem bratem z inszymi xi/:ety, zatrzyma ony posy, a sam zarazem pospolite ruszenie po wszystkich pastwach Wielkiego Xiestvva Litewskie2;o i Ruskiego obwoa
potfAii
dzi
I
'
S/.yk
popi
Witebsk naznaczy na [)ewny dzieii srzodopocia wielkiego. Bratv te wszystki obesa, aby mu pomoc prtk przeciw temu pospolitemu a gwnemu nieprzyjacielowi posali. A tak gdy si okazali si porzdnie wszyscy do Witebska cignli na srzodopocie jako do wojennej potrzeby, roskaza zaraz Olgerd drogi proste dla spiesznego cignienia z wojskiem ku miastu Moskwy kilkom tysicy cerni gotowa, przystawiwszy nad nimi jezdnych dwa tysica dla obrony, a sam ruszywszy si z Witebska ze wszystkim wojskiem Litewskim i posy Monoc cign spieszno do skiewskie zatrzymane z sob wiodc, dniem Moskwy, nie bawic si pustoszenim ani palenim ziemie, tylko potrzebn wojsku biorc, a drogi wszdzie mosczono przes bota i starzyny, co naprociej by mogo, k temu zima jeszcze w ten czas ziemi hartowaa; piegowie te stra zawdy przed wojskiem w kilko milach, take z bokw i s tyu bya. A gdy przycign do Mozajska, pooy si obozem w mili za miastem dla wytchnienia odpocznienia wojskowi strudzonemu, omnacie mil od Moskwy miasta stoecznego. Stamtd dopiero ruszywszy si w porzdnej sprawie jako do bitwy, posy Moskiewskie odprawi, a sam za nimi tu cign do miasta Moskwy, a agwie zapalonej szmat z ogniem, kaza im aby oddali swojemu Wielkiemu Kniaziowi Dimitrowi, a opowiedzieli: i Olgerd nie tak bdc powany uprzedzajc go w wyrzdzaniu potciwoci nie yczc mu dalekiego trudzenia do Wilna, u niego w Moskwi sam bdzie na Wielk noc odda mu Wielkonocne jaje, pierwej ni ten ogie w agwi zganie, ktrego byo nie trzeba Litwie do Wilna z Moskwy sa, gdy go te sobie do potrzeby z krzemienia i z agwie dosta umiej. Te chce kopi litewsk pod zamek Moskiewski przystawi, aby wiedzia knia Moskiewski, i nie to wojennik co do roku odkada co pogody patrz, ale ten, ktry zaraz i w niepogodzie myli, jakoby mg strat nagrodzi, omieszkania powetowa, i zabiee
kaza
**^"^viieb''"''
skiem.
ywno
p,^^^^^^.,.
ostrono
mu.
swojej szkodzie.
z ogniem w agwi ledwo posowie Moskiewscy maswego kniazia przyjechali, ktrego podkali wdzieWielkonocny do cerkwie idcego na jutrzni; ali ju gdy jeszcze witao, Wielki Xidz Litewski Olgerd ze wszystkim wojskiem swoim pod miasto przycign pooy si obozem na Pokonnej grze, jako wszyscy Latopiszcze wiadcz, by ich chcia na to tysic znosi. Aczkolwiek tego Ruskie Kroniki niewspominaj, ani inszy historikowie, okrom Herbersteina.
Z tym poselstwem
co pierwej do
12
Dimitr, Wielki Xidz Moskiewski, wysuchawszy poselstwa hardzie wet za wet oddanego a nieprzyjaciela tu nad miastem do wojny zgotowanego w uszykowanych ufach sprawnie ku bitwie stojcego, nie ufajc obronie zamkowej i miesckiej, myli si z Litw w polu potka, ale i si na prtce do bitwy i do odporu tak wielkiemu nieprzyjacielowi nie mg zgotowa, uda si w rokowanie posa do Olgerda o ugod zastanowienie przymierza, postpujc nakadw wojennych nagrod, zachowanie
,
granice z
Litw
takie, jakieby
suszne by miay i na ktrych Olgerd z rycerstwem swoim przestanie. Po dugich tedy namowach da si Olgerd do susznego jednania przymierza nakoni, uwaajc w cudzej ziemi zwaszcza, wtpliwy skutek zwycistwa, wszake pod tymi kondiciami, aby mu wolno byo do zamku Moskiewskiego z czci rycerstwa Litewskiego z bojarami przedniejszemi zbrojno wjecha, a kopi do ciany zamkowej przystawi, a za bespieczno za stateczne zachowanie postanowionego przymierza granic LiDrueje La- tewskich Z Moskwa po Lhr rzek, aby sam Knia Wielki Dimitr z melopiszce tropolitem z bojary swoimi po chrzestnym caowanm przysig uczyni. ^jmmIi^^si! poLhrrze- Co gdy wszystko Moskiewski speni potwierdzi, uchodzc czego gorszego, Olgerd te przestawajc na kondiciach przymierza postawionego
i
i
'
..."
i
'^i*'
dobrowolnie podanych bez cosztowania szkutku wtpliwego wojny, wedug postanowienia, wjecha w zamek Moskiewski dobrowolnie otworzony; tam w cerkwi Dimitra, Wielkiego Xidza Moskiewskiego, przywita
i odda mu krane albo Wielkonocnejaje, mwic: Widzisz teraz Kniazie Wielki Dimitrze! kto z nas raniej na wojn wstaje." A potym sam Olgerd kopij o cian zamkow skruszy a drugie Latopiszcze wiadcz i tylko przystawi, aby Moskwa pamitaa, i Litwa z Olgerdem koj)ije swoje pod Mae nakia- zamck Moskicwski przystawowaa. tedy Olgerdowi Moskiewski '.' ''.,". dv wojenne ,. .. w on czas wszystki nakady woienne i mszymi upominkami rozmaitymi w zocie, J byy, bo nie x onierza- w szatach, W koniach i drogich kamieniach, tak samego lako lego rycermi, lylko ^, " ^. wasnymi stwo udarowa grauicc z Litw po Mozajsk z jedn stron osmnascie bojary won mil od Moskwy, a z drug stron po Ugr albo Juhr rzek i bojita Li- tn, ktra si poczyna niedaleko od Dorohobuza w lesie za Smoleskiem lewskitiod prawowaiy. mil omnacie, a midzy Kolug Worotinem do Oki rzeki wielkiej wpao lym le da; po t bya granica z Moskvy z drugiej strony. O czym te llerberstein bersiein, wspomiua fol 70 Ul Commentariis 3JoscliovUicis. Tak wtenczas Olgerd
; ,
Odoy
.
m-i
''
gbok
Witebski, to sawne zwycistwo Gediminowic, Wielki Xiadz Litewski " . 1 rozszerzcuie pastwa sweco, bez zwodzenia bitwy rozlania krwie otrzy" Moskwy ma, a potym si z weselim na Witebsk do ony Uliany, po ktrej trzymiiizawi- ma xistwo Witebskie, wrci, a stamtd wojsko rospuci, rycerstwo
i
"
dobrze
zasuone udarowawszy.
tu Czytelniku
nieukw
historij
ciemno-
ci
w pamici
zasonionych,
t przewan
i
Olgerdo-
wiecznej godn dzielno, Witotowi synowcowi jego przypissuj niebacznie, nie patrzc w tej mierze rnoci czassw prawdziwego dowiadczenia istotnej rzeczy porzdku lat, bo mnimaj by tylko jeden
i
13
Witod w
albo
Litwie
by sawny,
ano takich
wszake dziehioci ich i postpki rycerskie, ktre prawie saw nieba dosigay, dugo w ciemnochmurnych otchaniach leay, dla niewdzicznoci czassw przewrotnych niedostatku tych, ktrzyby to byli na wiato wydzwigng dochcipem mdrym mogli. Nalazoby si wiele w Polszcz w Litwie w Rusi llerculessw, Hectorw, Achilessw, Ewripilussw, Diomedessw, Pandarussw, Patroclessw, Nestorw, Ajaxw, Antenorw Eneassw, kiedyby byli Homerussowie, albo Maronowie, a ku temu
i
sna nade
walcczniejszych
ci
wszyscy
w Li-
mu
komu rzecz niepodobna zdaa, aby Olgerd z Litw wieci pod miasto Moskw przycign z Witebska, tedy o tvm wiedz Czytelniku miy, i Virluiinhil est non penihim, ddnosci czujnego a przewanego wojennika, nic nie jest trudnego dalekiego ku prze-
jeliby si tu
mia
tak bez
sob
i
wtra
on
14 Bielscius w on czas byo wielce mone a xistwo za Twierskie albo Tuwierskie Moskwi przylege (bo samo miasto zamek Tuwer tylko 36 mil od miai
,
przykadw opuszczam. A Olgerd w on czas majc o tjni to?. 3Iari, crk xicia Twierskiego; o czym Cromer Hcrw ksigach 8, etc; z ktrej mia Jagea inszych synw, comSa"
L-z>l;ij
riis
Mosch.
et ecl.
fol. li
z ojcem ony swojej i spoiMoskiewskiego ktry te w on czas Twierskiego xistwa granice najeda, a dzi, jako widzimy, to wszystko xicstwo posiad, mg z Litewskim wojskiem przez Twierskie krainy przyjacielskie, spokojnie przeby, a potym bez wieci pod same
Olgerd
majc
porozumienie
sprzymierzenie na splnego
nieprzyjaciela
helli
i
Twier.
Poniewa te
niepodobniej
Olgerdowi do Odry rzeki Brandenburgu, take Francfortu, z wojskiem Litewskim przeby, a wdy przebyli za spoin lig z Polaki zwojowawszy Brandenburskie margrabstwo przez sto mil za nazad do Litwy Saskimi, Polskimi, Mazowieckimi i Pru-
byo
GedimiiiOwi roku
1326
temu
skimi granicami
cale
si po trzykro
wracali.
Cromera
lib.
w tej
i
wyszej tysic janiejszych nad soce wiadectw i dowodw; albo take gdy Wielk Polsk, Kujawy, Podgrze, etc. burzyli najedali. Przeto im podobniej byo z Olgerdem z Witebska do Moskwy przes puste w on czas krainy bez wieci przy przez Twierskie przyjacielskie xistwo mil 16 od Moskwy graniczce, ni do Francfortu z Wilna przez 100 mil, gdzie byy zamki miasta obronne, etc. Potym Olgerd gdy z Witebska z jacha do Wilna, wyszo przeciw niemu wszystko posplstwo wedug obyczaju pogaskiego w rce kle- OlKPrd do skczc, a Lado! Lado! piewajc, okazujc wdziczno rado Wielkie- ^uiphcm" mu Xidzu swojemu, z zwycistwem si z Moskwy do stolice zwracajcemu. Tame te bogom swoim mody ofiary sprawowali na zgliskach powiconych, gdzie dzi koci witego Stanisawa w zamku. Ale zarazem po tej radoci prtka aosna trwoga Wilnowcw podkaa Bo
naszej Kronice
i
on
14
Piotr
^w^ewod*^' Podolskim
liuskidT
Gastot pan Litewski domu staroytnego wielki i moiny, bdc na Podola Polszcz przylegego wojewod, bywa czsto u pana BuCzackiego na biesiadach ssiedzkich, u ktrego potym gdy mu si crka
,
czci
a porzuciwszy stare bdy bawowedug Rzymskich obrzdw witych na wiar chrzeciask a na chrzcie by Piotrem mianowan. Potym i, mia bardzo wielkie imiona w Litwie w Wilnie, by wojewod wielkim namiestnikiem Olgerdowym, gdy by na wojnie Moskiewskiej, przywid
podobaa
poj j w
ma/.enski stan
mn?sifdo'
Wilna.
Litewski na
mnichw Franciskanw z Polski do Wilna, aby nawracali lud pogaski wiar chrzeciask, bo si te ju mao nie wszystki xita
\?cy
Ruskich
obrzdw wiar
i
chrze-
^ia^e^o^
chrzceni.
cuosemei
recens
sertesla
Tobit odo-
rem
Widblanie
za
starzy
fixi\lnawa w'meby'-
zamek zmu"
li^faz
di-^&
Kias^tor
Frind^zunw.
ciaskg, okrom Kiejstuta. Olgerd te, acz si by jeszcze za ywota ojca Gcdimina ochrzci, gwoli eni Ulianie, po ktrej xistwo Witebskie otrzyma, ale wiea skorupa tustoci smrodliw nawrzaa, star przvwara woniaa. Wszake jednak dwie cerkwi w Witebsku, crreckim kszta..... \ tcm kosztowuic zmurowa, zna, jakom sam widzia niemaym nakadem, jedne w niznym zamku, a drug w polu za ruczajem albo przykopem zam"^iiii''i''i tez wyszny murem kowym; zamck wieami paacem, ktry dzis zamawasnym ozdobi, tame wysznym cerkiewce widziaem no, na zamku w okiem obraz Olgerdow i ony jego w cerkwi na otarzu, w dugim paszczu, greckiiu ksztatem malowany. Ale si ku rzeczy wracam: Onym mnichom Franciskanom, Gastot Piotr zbudowa by klasztor swoim nakadem w Wilkociek , Krzya nagdzio dzi dwr biskupi "'^' "'^ ^) micjscu poczli wszystki potrzeby do wychowania zakonnego nalece ^'^^ chrzeciask z wielk pilnoci, pogastwo od jjyji rozmnaa wiar brzydliwych bawochwalstw odwodzc. Ale gdy Gastot odjaclia do Tykocina, wnet si posplstwo wszystko pogaskie gwatownie rzucio na on klasztor, dobywajc mnichw, a gdy snadnie wrota drewniane wybili,
' .
,
..
i
mniszy
po-
wywiedli na rynek a
^.
'^.
ci
ich kazali,
.
a drugich sie.:.
,
kmiolnam'
od >yilnowcw.
\\
..
...
uczynione, gyvozdziami za
rzeki,
rce
za nogi poprzybijali
yyrzucili
do Wiliej
na tym naczyniu waszym, ktrecie nam chyvaktrymecie nas uczyli." Pochowa ich ciaa potym Gastot z wielkim paczem na tym miejscu, gdzie dzi sad biskupi przed kocikiem . Krzya, sup tam drewniany nad ich mogiami stoi. Przeto, skoro Olgerd do Wilna przyjacha z ]Moskieyvskiej yyyprayyy, na przeoset Wilnowcw za ono Sw^sSio! eni susznej skargi Gastotowej, da na ich okrutne morderstwo nad mnichy chrzeciany, kaza yv ten czas
mwic: Pywajcie
i
li kazali
ci pi
JTe^Jwsza
nom"w
"''"
'li-
potym wyyyoa, aby wszdzie yyolno bespieczno byo w Lityyie miesz^^ chrzecianoui mnichom, ktrzy wiary chrzeciaskiej nauczali. Przyzbudoyya im wid tedy inszych mnichw z Polski Gastot do Wilna Winkr, bespieczniejszy i yyarowniejszy klasztor na piasku nad dzi jest klasztor Franciskanyy koci Panny Mariej a ci mnigdzie
i i
,
kau
;
nauk swoj
wych
bdw
do Pana Christusa
15
1332, ktrego
a
tei czassu
zi
Kiejstutw,
zy
a srogi na
Krzyacki umar, a
Waiiko, xi.'}c Mazowieckie, szwagier Witot w, Wako poddane nieprzyjaciel Polski, confederat ckic,'umarh Pocku pochowan. Sjn jego Bolesaw z drugiej
i
Wadisaw
okietek, krl
i
Polski,
Ctiemiesk
Ludera do proszenia przymierza na rok, przypdzi, gdy pola nie mia stawi po pierwszej porace. ten czas te Litwie byo lej, gdy Krzyacy z Polaki mieli co
insze powiaty
Prusiech
zwojowa
mistrza
czyni.
okietek do Slgska przeciw hardym xicytom cign, tam bez odporu wooci ogniem i mieczem splundrowawszy, wicej ni pidziesit twierdzy i zaspali. meczkw wzi A gdy Kocien zamek mocny na })agniskacb
krl
Z tyme wojskiem
midzy
Jeziory,
obiegli,
dobywali
e;o usilnie
szysisklf '^woJ"^^*
Polakw Czechowie Niemcy, ktr zelywoci Kazimier krlewic syn okietkw, szwagier Olgerdw, a zi Gediminw, poruszony, wnet z rot rycerstwa swojego sam na przodku idc, przyszed miele pod same blanki, ktr przewano Krlewicow widzc, inszy Polacy rzucili si wszyscy na mury i do bram, a tak przewan miaoci i gwatownym pdem zamek moc wzili, Czechy i Niemce pocinali, a zamek swymi osadzili; mieszczanie si te z miastem potym podali. A to hylo ostateczne zwycistwo okietkowo. Bo przyjachawszy do Krakowa z tej wojny, umar, roku 1333, w dzie . Gregorza, tame na zamku pochowan. Krlowa lat 13; wzrostem by may, ale serca Herkulessowego. Po mierci jego, Kazimierz, syn Wtry tego imienia, Wielki nazwany, tego roku 25 dnia Kwietnia b) koronowan na Krlestwo Polskie w Krakowie, wesp z maonk Ann, Litewsk, crk Gediminow, a siostr Ogerdow Kiejstutow, od Janislawa arcybiskupa, za nierychym dozwolenim krlowej starej matki Kazimierzowej Edwigi, ktra potym wSdeczuStarym do klasztora wstpiwszy mniszk zakonu . Franciszka zostaa.
dzili z
xin
wcj,
Roku za 1334 dnia 23 Kwietnia, w rok po koronaciej Kazimierzonieg wielki spad w Polszcz w Litwie prawie na wity Jurgi ^T ">i*ju*" albo wity Wojciech, ktry gdy na zbou posianym przez pi dni wysoko lea, nad nadziej oraczw strwoonych dziwna a niewymowna z aski Boej hojno, bujno obfito wszelkiego zboa, jako po najle,
pszym nawozie, sstaa si. Ale potym drugiego roku 1335, tak wielka moc szaracej chrobastwa latajcego, prawie we niwa ufcami przysza, i gdy gstymi groma-
sz.iraca
'*'^"^''"
widzie przed ni nie mogli a gdy na ziemi pu goleni koskich po zbou leaa, a std, gdy zboe dojrzae wszdzie wypasy i wygryzy, gd wielki drogo
darni leciaa,
soca
ludzie
16
O BURZENIU
1
MAZOWSZA
LITEWSKIEJ,
Palenie,
PRZEWANEJ DZIELNOCI
Gdy
sig bronili
^^
tedy
sto
Krzyakom na zamku
p-
IROltJ 133G.
ck liter,
za
n
Rozdzia czwarty.
-|-v
drudzy miadno.je
"lugosz W KronicG swojej i MiechoYius lib. 4, cap. 22, fol. 233 pisz, i ^oku 1336, za krlowanla Kazimierza Lokietkowica w Polszcz, miesica NoYcmbra allDO Listopada, dnia 16 po .Marcinie, synowie Gediminowi: Olgerd, Wielki Xidz Litewski; Kiejstut, Trocki i modzki; Koribut; Patrik; Lubard; Suriwi (podobno ma by Swidrigel) i Butaw; z wielkim wojskiem wcignli do3Iazowsza. Aczkolwiek powinowactwo dla splnych maestw i pokj przymierza postanowionego mieli z xity Mazowieckimi jednak wszystki wooci Mazowieckie nieprzyjacielskim obyczajem Mazowsze zupili, zwojowali i wypalili, a wiecei ni tysic i dwiecie Mazurw chrze' zwojowane. r "ii, i i x scianow poimanych z bydem i z rozmaitymi dobytkami, do Litwy w nieTotepodo- wol wywicdli. Tego roku 1336, gdy wielkie wojsko z Niemie-^kich dzieszin ziem przycigno do Prus, nad ktrymi byli hetmanami: mar^ ibia riis stadii Brandcnburski, grof Nameski i grof Hennenberski, zczywszy mocyswoiiirikw cignli do ziem Litewskich, i obiegli zamek Pullen, je z Krzyakami
azrp^unln
nap^isaih
,
,
, .
"^
ftzymiasr";"^!!
byio
zamku M3-
o czym
Sta-
To t'eSoich^Aiandoby>vai'
Xantiairi,
ktrym si byo wicej ni cztery tysice Litwy, z onami, z dziatkami, z dobytkami i z majtnociami, przed onym wielkim wojskiem Niemieckim zawaro. Dobywali ich tedy ustawicznymi sturmami Krzyacy, a Litwa si tc mnie i przewanie z blankw czstymi wycieczkami bronia. Tak aczkolwiek dosi dugo mnie a stale Niemcom odpr dawali, wszakgdy obaczyli, i ju wszystek zamek by prawie rozwalony, banki, ciai
e
W
ny
wiee, czst
.
gst
i
.
strzelb, dziaami
taranami rozmaitymi
stos
'
ziemi
gdyichBrutus
niii
obiegh
To te uczysagun
Anlifbai do-
',
i-
w
i
rozbite,
i
wnet wielki
m
drew suchych
szaty
x
i
I
skarby
wozy wszy.
Zapalili,
i
potym zony
sami
dziatki
^i
'
swoje pocinali
j T ^ dobytek wszy-
stek posickU
bywal9micsieci,
jako
iib!'2"cap.^6
*'forn'^eTci^
nym JiT^!*^
suJ,7qupaim
opTbui Tuii
Si sciuac dali, aby ywo w rce nieprzyjacielskie me przyszli. JNiemcy potym gdy si do zamku wdarli i wbili, mao co od czterech tysici ywych Litwj zastali to tych gdy si dosi mnie z starost swym bronili prawie do upadu, Niemcy posiekli, ledwo kilku ywych dostali, a zapaliwszy zamek i do gruntu go spaliwszy, wooci take okoliczne zwojowawszy, do Miechoyius lib. ut supra Cromerus Prus si wrcili. O tym Dugosz
i*
i
spalili; .,'.,,,.',.
te
starocie
.
dobrowolnie
xt'
17
12. Lihet autem insianc auoddam facinus enrum (id csl Liluanorum) ferro ij-igne commemorare d^c. Kroniki Pruskie etc, szerzej wiadcz, lak tez dru- runiect. przewa/.no obli^/.onych Numidw najdziesz u Salustiussa dehello Jur- wojna uiou Liriiissa, gdy pod nimi Metciliis usilnie do!)y\va zamku Talie, Kartasiiiengurtino gdzie take Numidowie \vidzQC mury porozbijane, wszystki skarby od zo- miany, o srebra, ktre bardzo wielkie byy, do jedneiro paacu krla sweao ""' ta Liviu.s.sa. _ Jurgurti znosiwszy, n sami si winem popiwszy, wszystkie rzeczy i samych to uczynisiebie zapalili. To te naszych czassw Wcurowie na Segccic ~ Dziule m iiispani,
lib.
i
...'''."'
*'^5''<''J
uczynili,
pio doby'>'''.
""^
mudii^m
przylegociami zburzyli '|;"''.ij'.''0., dobytkami do Litwy wiedli. Ale gdy cap. is.pi"' bespiecznie w nierzdnej sprawie cignli zebraa si wnet slachta Ma- t teAbjzowiecka, a dogoniwszy ich nad rzek Narwi, potkali si z nimi, i sna- '''.pi^ich
i
,
wociami
,
zwojowali,
ludzi
bardzo wiele
dnie
Litw
rozgromili
z
porazili,
i
upy
wszystkie
winie
chcieli
1
te, ktrzy
tlomokami
II
jc
11botnej
ucieka,
,
rzece
potono
tak,
Pcii-
Cre-
iz
ttnscs,o
mao
co bez korzyci
Tego
obiegli,
i
roku 1337, Tatarw wielkie wojsko z Rusi, zamek Lublin dobywali go ustawicznymi sturmami przez dwadziecia dni. Ale
(]'
re initilalib.lca.d.
gdy carza Tatarskiego strza z zamku wypuszczon zabito, zarazem wielkim hukiem i z trzaskiem uderzywszy w sajdaki, odcignli. Jam sam widzia kortyn malowan tego dobywania Lublina i zabicia tego carza,
Taiaiowic
neinzjuisi.-i
'''"^^'^"''
kul
Bo ju
nastaway, ktr te strzelb Gedimina pod Fridburgiem u Welony Krzyacy zabili; jako si wyszej powiedziao. Roku za 1339, Teodricus z Aldemburgu, mistrz Pruski, majc z sona pomoc w towarzystwie pfalcgrafa Reskiego insze xita, z wielkim a mocnym a w ielkim wojskiem Niemieckim wcign do Litwy zimie, gdzie nad Niemnem zamek Wielon obegna, ktrego przewanymi sztur.mami dobywa; ale gdy si Litwa stale bronia obaczywszy prn prac usiowanie swoje daremne, take utrat w ludziach pod czsto przcgranemi szturmami, musia si do Prus wrci. A na lato za z wielten czas dziaa
rusnice
Krzyacy
P"^^'^'"'
mod
Tyme
Anas"tasi^s
koci rycerstwa pielgrzymskiego z dalekich stron zebranego do Litwy do modzi si wrci, krainy wooci Litewskie zwojowa winiw bardzo wiele wywid do Prus. Trzy te groble way usypa trzy przekopy albo rowy gbokie przywiodszy w nie wod wykopa da w ten
i
cufl"nuro"oYTai\'iimv,
'ialpow,
^^muiod^
czas,
chcc
na- nHnz,rafd^ii''h'sponio
Tego
a,
i
modzi zabroni. roku 1339, Kazimierzowi krlowi Polskiemu maonka umarkrlowa Anna, Litewka, crka Gediminowa, a siostra Olj^jcrdowa
i
sL'i'.yt ri.
czynAe''
Cromerus
i
lib.
12 pisz,
i
^"fsy^
uom/im
muzyce,
w drodze iST//"
i
gdziekolwiek jachaa,
zawdy
rotami
w koo
siebie
tanecznikw
rozma-
is
'*y^^
t"f
oSne
^^'
muzykw wodzia,
ktrzy
i
'-dne"
';gobisku-
bbnach grajc cieszyh". Potomka adneni nie mia, tylko jedn crk Ilelbiet,
'^
rw si
za-
murowa.
Pomorsuie
'tWitkie pif"
'roko"^roz^"
tp'j"wnuzki
Gedimino-
xine Stetyskie. za I3osusawa > o tego roku 1339 Maja dnia 8 zoy sicm w Kralwowie, na ktrym o wybraniu naznaczeniu pewnego potomka succes^^ra po sobic na krlestwo Polskie z pany slacht radzi, poniewa nie ""^'^ ''^1^^ jcdn crk z Litewki urodzon. Tam niktrzy na Janusza, Wladisaj^udzy ua Scmowita, xicta Mazowieckie, a drudzy na
^
i
w maestwo
i
xi
Eiecciasuc- yva
kri*estwo^
Polskie.
i z narodu krlw Polskich genealogi wiedli. Ale Kazimierz krl ty wszystki wota pa,j5^r Polskich wniwecz obrci, powiadajc, i Opolskie i insze xita lskie, poniewa si od korony Polskiej odczyli a do Czechw (jako si wyszej napisao) przystali, nie byli godni tej uczciwoci; z
OpoiskJe wotowali,
ci
wszyscy
starodawna
pokolenia
xi
xit
za Mazowieckich mao godnoci rozszerzenia krlestwu Polskiemu przyby mu si zdao, gdy oni hodownikami krlw Polskich byli, a yv oboi
ich tak yv
sab potno
obro-
n przeciw
Crom.
^^'
lib.
by
,
i
W-
ktry
mia
siostr jego
Ann
krlewn Poli
sk
za
na syny
jego Ludowika
Stephana.
Ludwik na
Pdsye''naziiaczon.
Rospuciwszy pot^m siem, jacha sam 'Kazimierz do Wgier z wielpanw Polskich, a tam w Wyszegrodzie na krlcstwo Polskic, Ludowika, siestrzeca swojego, wnuka Lokietkowego, imo dwu inszych bra3 syua Karolussowcgo, krlewica Wgierskiego
kimi a wietnymi pocztami
,
^^^^
naznaczy
i
potwierdzi, za przyzwolenim
i
panw
Polskich.
Jfe^Kr^niiu
""naJa."""'
Koriaiowi"
siwo'^'p!.'i-
Pisz te wiadcz Latopiszcze Ruskie Litewskie, i Kazimierz krl panowie koronni, na tyme sejmie Krakowskim dla electiej wyszej miauowaucj zebranyui midzy inszymi kandidaty, dali chcieli wybra na krlestwo Polskie Constantina Koriatowica, wnuka Gediminowego, a syna ten czas Litewskie w ziemiach Podolskich. nowca Olgerdowego, A gdy przNJacha do Krakowa, namawia go Kazimierz krl, aby si ochrzci z ruskiej yv rzymsk wiar, chcialiby by po nim successorem na krleConstantin Koriatowic nie chcia stwo Polskic Wybranym. Czego gdy
,
xi
xi
skie
pozwoli, aby nn'a wiar odmienia, wzgardzi (poyyiazdan, jgj^ Latopiszczc) succcssi ua krlestwo Polskie, a do Podola si wrciwszy rycho potym umar. Nowogrodzkie Litewskie, Co usyszawszy Fiedor Koriatowic,
uczyni, ani na
to
i
od
a Jurgi
wypraopanowa prawem przyrodzonym si do Podola chcc je posie po bratach zmarych, czego snadnie dokaza, gdy mu stryj Olgerd Wielwszystki zamki x\le skoro si zmocni ki Xidz Litewski tego pozwoli. Podolskie porzdnie opatrzy, zaraz zhardzia, niechcc posuszestwa ani powumoci postanowionej oddawa Wielkiemu Xidzu Litewskiemu
otruty,
Woochw
wi
19
Oljrerdowi
,
stryjowi swojemu.
Co widzc Olgeid
alem susznym
z
nie-
r'
:<ior
ko
wojskiem Litewskim do Podola, clicgc skara swowolnego Fiedora Koriatowica syon czul o sobie bo osadziwszy Wolocliami zamki Podolnowica. Ale Sokolec, sam z skarbami zjachat do Wgier na skie: Kamieniec, Ska
i
wdzicznoci
przeciw oistryjowi,
gdajc od niego pomocy przeciw Olgerdowi stryjowi. Ale gdy omieszka przydz na odsiecz swoim Woochom w tym czasie Olserd z Litwa doby Brasawia, Skay, Sokolca Smotrycy zamkw pod Woocby. Ubiehi potym w nocy Kamieniec Czerwonygrodek, za yczliwoci Kozakw Podolskich, take insze wszystkie zamki twierdze Podolskie czci moc, czci przez podanie poopanowa, na Kamiecu te starszego wojewod namiestnika Kosiad riatowiczego, imieniem Niestaka poima do wizienia w Wilnie ossadzi, Woochy pocina a Gastota pana Litewskiego namiestnikiem swoim wojewod na wszystkim Podolu uczyni. Knia te Fiedor Koriatowic rycho potym w Wgrzech y^Tgnaiicem wywoaiicem umar; za czym Podole wszystko Olgerd do Wielkiego Xistwa Litewskiego przydwr Karolussa
,
krla AYgierskiego,
^,
"^JJlf^^fi^g'
lowicem.
'
"^inuin.'"
Ten Gaston
lim n^c'.;-
bdc
i
w'(!jcod,
''\vszisi'kim.'*
czy
wszystki
krainy Ruskie do
za
Lwowa
i
Krzemieca
Parczow
z
i
Beza
take
wszystko Podlasze
Brzecie Litewskie
Polskim krle-
stwem rozgraniczy. Latopiszce Litewskie wiadcz, iby Alexander KoJurgim bratach, mia umrze, a ibyFie- i^S*, dor czwarty brat, po ich mierci mia Podole osie; ale Cromer wiadczy ^^'r^seJn' z Dugosza z pewnych dowodw, i by yw potym roku 1366 wzi ''"^^J'*" od Kazimierza krla Polskiego Woyskiej ziemie, z aski podan.
riatowic zaraz po Constantinie
i
i
cz
O POSIEDZENIU RUSKICH
KRAIN
ugodzie jego z
Ksigty
Litewskimi,
KOHr
1340.
Rozdzia pity.
Ulugosz
nowieniu
i
Cromer tak
w swoich Kronikacli pisz o postpkach postaRuskich xitstwach midzy Kazimierzem Lokietkowicem iri
lem Polskim, a \ity Litewskimi, i gdy potomst>yo Danila krla Ruskiego, ktrego wielka bya
szo, Luliart Gedimina
kniazia
mskie
Daniela albo
mono w Rusi,
usiao
na
ze-
xicia
crk
za
on
poj,
wzi
po
niej
Wodimirz \islwo
Woyniu,
Lww Lu
bart trzy
""a.
pastwa Ruskie Litwie przylegle opanowa; xita byy zniszczone, czci zwyciywszy, czci poddanim w obron przyjwszy, tak i Lww gow wszystkiej Rusi Czarnej, dzierawom Polskim przylegy trzyma. Drug za Ruskich ziem midzy Lwowem a Haliczem, Bolesaw xi, svnTrojdena xicia Mazowieckiego dziera, spadkiem po matce xinie Mariej, wnuczce kra
potym wszystkie
insze
cz
i
la
Ruskiego Danila;
i
ale
podat-
Mazowieckie
X.
Kusi otrute.
gwatw, ktre czyni onom crkom ich swowolnie a Mazury na urzdy przekada, wiar rusk w rzymsk chcia odmieni,
kw
dla
otruli
go
i niedugo w
Lwowskie, Wodimirskie
krla Polskiego po
Lww
Polacy wzili,
prawem przyrodzonym na Kazimierza Ruskim Bolesawie od Rusi otrutym przypaday. Przeto Kazimierz, krl Polski, roku 1340 miesica Kwietnia, nie dugo odwczc, cign do Ruskich ziem z wojskiem; naHalickie
xiciu
iMazowieckim
przd Lww wszystkiej Rusi obieg i dobywa go mocno, potym, gdy przyrzek Russakom przy starej greckiej wierze ich zachowa, wzi mia-
gow
i
^j.^
Lwowskie.
,.
zote
rychRus-
LwoZamki
wskie spao-
..,
Kazimierz
ostatek Uusi Czarnej, i
Podmorskiej
opanowa,
L^odaKazi-
xi!y
tnierzowa z
Li-
tcwskimi.
obiema zamkami przez podanie, gdzie wielka moc srebra zota, pedrogich wielko inszego sprztu rystunkw starych Ruskich skarb, w tvch zamkach nalaz, w ktrrm zacniejsze bvv dwa krzYa zote, wielkoci drogich pere ozdobione; w jednym b\a sztuka ' r^ vi."- " drzewa zamkniona na ktrym Pan Christus wisia, ktry i teraz jest na zamku w kociele Krakowskim, nad to dwie koronie zote, wielkoci drogich pere ozdobione, z siodem zotym i z szat zot perami kamieniami drogimi sadzon. A ten skarb Kazimierz do Polski z sob wywiz, r a zamki, i byy drzewiane spali, aby w nich Russacy ufnosc majc z posuszestwa si nie wybijali. Potym za Kazimierz mao w Krakowie pomieszkawszy, z wojskiem dla podbicia ostatka Rusi, prawie we niwa cigdzie za trudnoci: Przemyl, Sanok, Halicz, Trembowla gna, '-'"'-' __ Lubaczow. Tustau insze wszUkie onych yyooci zamki pobra, tak ... / ,, do Krzemieuca z wojskiem bez odporu przyszed, o Ktry jednak z umowy z Jawnuciem, Kiejstutem, z Olaierdem z Lubartem, xiaty Litewskimi, \ ^\^ Synami beaiminowym.i, z lejio wnukiem Juriiam Aarimuntowicem, z<io" ^ y. V^ v Jurgi dzi si, IZ .Narimuntowic mia do pewnego czassu na t' Krzemiecu panoyya; a Wodimirskie, uckie, Beskie, Chemiskie, Brzeskie, pastwa, do dwu lat nienaruszone przy Litewskich xitach zostawi, abowiem si przestrzega, by mu na przeszkodzie nie byli, gdyby si do gruntowania czego inszego uda; a potym Kiejstut i Olgerd to postanowienie wtry raz z Kazimierzem odnowili, i jest zapis ich teraz w skarbie krlewskim na zamku Krakowskim, w ktrym wyliczone zamki, ktre Lusto z
i
re,
szat
xit
",
"
'
""
/-.i
'
ma
i
'
, '
"^
.,..'..'.>i
.
s
i
bart na
Woyniu
i
tame
przydano:
krl
Kazimierz
Ruskie si-
nieprzyjaciela
dawa,
yyzajemn pomoc na kadego jeliby si midzy nimi jaki spr yyszcz, aby to
Jwiaiydo
eone.
zdauim i rozsdkiem krla ^^'gierskiego bywao rozstrzygniono. To odprawiwszy krl, majc siem z Rusi, Ruskie xistwa podbite w powiaty
obrci, wojewody, castellany, starosty,
sdzi
insze
urzdy, obyczajem
21
w jedno Polskim postanowi i Russakuin jedno [)rin\() z Polaki nada Rusi w pospolitej zjednoczy: jako potym ona ich ciao zfQCzv ^HwaMazoradzie od Polakw nie odstni)ia. Ale Litwa nie penic umowy z ciem swoim Kiejstutem, tegoi roku Mazowieckie xistwo okrutnie zupili
,
i i
cz
xi-
spiundrowaii.
BURZENIU MAZOWSZA
I
GWATOWNEJ
PRNEJ WOJNIE
KR
I
z RZESK.V MOC.^
I
Ii
\^
GROFA HAIiESKlEGO
MISTRZEM PRUSKIM NA XI.^TArLITEWSKIE,
ROKD
1341
i
1343 &C.
Rozdzia
Hoku 1340,
szsty,
Septembra albo Wrzenia miesica dnia smego, Litwa w wielkiej wielkoci ludu rycerskiego do Mazowsza wtargnli, ktre bez odporu, gdy si im kto nie mia zastawi, wszerz wzdu zwojowali winiw bardzo wiele z rozmaitymi wzdobyczami do Litwy wywiedli. Tego te roku, Jadwiga krlowa matka Kazimierza
xictami swoimi
krla Polskiego,
umara
klastorze
1401, Teodrik
ski
Aldemburgu
i
mistrz Pruski
xic
Sdeckim, mniszk bdc. Roku za umar, a na urzd mistrzwSaskie by wybran za panowania Ludo-
s^^l^p"'-'
cho,"h,sTu-
wika 33 cesarza
deremzowie.
Ten mistrz Rudolph roku 1342, zebrawszy wielkie wojsko Niemieckie Pruskie, dobywa nowego margrabstwa pod Polaki xicty Pomorskimi, co usyszawszy Litwa, z wielkim wojskiem do ziem Pruskich zZmodzi wtargnli, ktre prawie wszystki do gruntu mieczem ogniem zburzyli, spiundrowaii i w popi obrcili bez odporu bo mistrz Rudolph ze wszystkimi contory i rycerstwem zakonu Krzyackiego, do margrabstwa nowego dobywania by wycign, a tak cudzego pragnc tam nie wskra swoje straci: bo Litwa z wielkoci winiw, upw dobytkw
i
i i ,
rozmaitych
si do swoich krain. A Rudolph albo Luderus mistrz gdy si wrci z wojskiem do Prus nowego margrabstwa, chcc swoich od Litwy ratowa, wszystkie krainy
i
zwycistwem
wrcili
od
obrcone
branie
1
ktrego frasunku, widzgc zupienie, pomordowanie, w yJDicie i wyniewola ludzi swoich Pruskich przez Litw, zarazem oszala
.
bez rozumu
.,
wiadcz.
236, lih. 4, cap. 23, tak pisz: Luderus tanta conslernatione de suorum caede et captkuate angustialus est, lit sensu amisso delirus amensque pere. Na miejsce tego Ludera HenSzstego przez Clemensa rik Dusemer mistrzem Pruskim by w ybran
Dugosz
iei
3Iiechoviussem folio
Ten
Dusemer, chcc si
pomci
onych szkd
za przodka swojego
Litw
uczynionych,
i
posa
do inszych
xit
proszc
ratunek przeciw Litwie poganom. Nadto u papiea Clemensa Szstego, listy do wszytkich panw chrzeciaskich wyprawi, aby wojn przeciw- Litwie i Zmoz mioci chrzeciaskiej cignli na
ich o
wit
odpusiy na dzi,
**'i"s\^'^^'
nadawszy im takie odpusty: i ktobykolwiek w ten czas do Litwy do modzi jacha albo szed na wojn, jakoby te by w Hierusalem u grobu Christusa Pana, albo w Rzymie na miociwe lato i u witego Jakba
i
w
geS|7at
Kompostelli.
Karoius
rra^resarz do Litwy.
wik byl poIfk"b^i"po-
^^iTmPoY"'
eo^VkJa^'"le^^siwem"" '^"'^*'
Tak tedy roku od narodzenia Christusa 1343, Ludowik krl Wgerpaiistwo po mierci ojca Karolussa niedawno koronowany z ^yJan krl Czeski, grabi Lucemburski z Czechami syn jego Kagrami, Tolus margrabia Morawski (ktry potym by cesarzem roku 1 350) z MoTawcami lzakami wszyscy osobami swoimi cignli do Prus przeciw Lit^yie, Ludowik krl z Wgerskim wojskiem przez Polsk prosto, bo by siestrzeniec Kazimierza krla Polskiego, a Jan krl Czeski z synem KaMorawskimi lskimi wojskami, przez^ Pomorze rolussem z Czeskimi potym za grof de Halles inszych wiele xit Niemieckich, i Kassuby; take hetmaiiw od wszystkiej rzesze Niemieckiej, z niemaym ludem. Duskiego krlw; lskie te. Saskie, Pomorskie i pomoc Angclskiego
i
Ti^twy
etc.**
na Litw margrabowie Brandenburscy (ktrzy mieli dawn ... ^ ^ j~^i Olgerda, jako si wyszej naO zburzenie swoich ziem przez Gedimina pisao) wszyscy do Prus przycignli, przeciw Litwie i modzi poganom chcc t waln a niesychan, tak wielu monarchw wypraw imi pamitk Litewsk do gruntu wykorzeni albo zniewolonych wojn pod podbi, jako Lotwi, Prussom starym jarzmo moc Krzyack przywie
xita
,
wa
"^
usyszawszy o tak gwatownej ziemiom swoim, zarazem wszystki krainy Litewmodzkie Pruskim granicom przylege sami spustoszyli, bydo, stao^PTdw^ skie dziatki i insz wszystkie dobytki z majtnociami, take niewiasty Satidlie da
i
Kiejstut
wojska,
niegodn, na zamki, na jezierzysca, na bagniska w jastarzyny nie przesze, zaprowadzi kazali, drudzy te w gste lassy my, wszystki majtnoci pochowali swoje, a gdzie kto mg na roskazanie
^jj^^ p^^^^ ^
i
^^
j^^j^
23
xiQt
dla
swoich
na straszliw
saw
tak
sobie
majtnoci
on
konacie w Litwie w Zmodzi sami pusto i goo uczynili, bez wszelkiej Tego te ivwnoci; zamki te twierdze, ktre w ony czassy gste byy w Litwie chcia Mow modzi, dobrze obwarowali opatrzyli. A gdy usyszeli, i ju krl jgl)*^ '"']''" "ay Ludwig Wjiiorski Jan krl Czeski i insze wyszei mianowane xiacta ^ uprzedzili Ilenrik Dusemer mistrz Pru- i nicmogia ze wszystk moc rzesze Niemieckiej, take
i
i i
fc
obiema zakonami swoimi, zboasprzwcignli, wnet Olgerd Kiejstut wszelkie fortele przeciw tak gwatownej mocy przemybyi lajc, si roz- T( n J"^ ..' z "otowymi wojskami Litewskimi Zmodzkimi na dwoje zdradziecki dzielili. Olgerd z Litw wtargn do Lillandskiej ziemie, ktr bez odporu umysocigdy nie byo komu bronie (bo wszyscy Krzyacy do Litwy z mistrzem skwczLihyli wycignli) zburzy zwojowa do Habsella, a potym do Der- iwy przyski
z
i
koiitory
i
wojskami Pruskimi
Liflandskimi do Zmodzi
'.
....
Trock, take Grodziesk slacht wzajem do Pruskich ziem insz drog wtargn, ktr take jako Olgerd Liflanty bez obrony naszedwszy wojowa, bo te nie byo komu broni, gdy mistrz Dusemer ze wszystkim zakonem z kontorami do Litwy jako na wygran z krlami Czeskim Wgierskim by wycign, Sambijsk albo Samlandsk ziemic, w ktrej jest gwne miasto Krlewiec, do gruntu prawie zburzy, ogniem i mieczem wszystkie okoliczne miasta plundrujc,
ptu.
Kiejstut
za
Zmodzi
i^so, skoro-
i\ioskwywy"
'^'^^"^
a polony
upy
bogate
rozmaitymi
Gyrmawi, Rudawe, Neuhaus, Wargi, Bobecz, Labtaw, Schaktz, Chremetz, Waldow, Tirenhurg, Boi
z
,
nich, ktre
mg
ubiee,
i
albo
moc,
zburzy
skarby wy-
brawszy
Carolus,
w
i
wizienie zagnawszy.
Wgerski Jan Czeski i margrabia Morawski ony wszystkie wojska rzesze Niemieckiej, gdy w tak ogromnych wojsk wielkoci do Zmodzi i do Litwy wcignli a spustoszone bez
Krlowie za: Ludwik
i ,
i
wszelkiej
ludzie
ywnoci wygadzone
i
nalezli,
bi si te
kim
nie
byo
bo co
w Prusiech, a drudzy z Olgerdem w Liwet za wet wojn wojn oddawali. Naostatek z wielw ziemi Litewsk cignc, gdy ywnoci adnej dosta nie mogli (bo wszystko przed niewdzicznymi gociami dobrze byo sprztniono) poczli od godu zdycha, zwaszcza Niemcy, Angelczycy, Francuzowie, Holandrowie, co si w swoich ziemiach roskosznie y, mikko lega, a wina pi byli nauczyli; Wgrowie take, Czechowie, Morawcy, SIacy, Sassowie, Pomorczycy, Duczycy ndz niewczassami Litewskigodniejszy z Kiejstutem
mi
leda zielskami
ktre
gd mierzc
z
swoje take
godu
je
i
musieli, zemdleni
s5cb7m"y'w
*3">''='>-
okwitych
wszystkimi dostatka-
opywajcych, sobie wolno tymczasem bujah, jakoby nijaki frimark, albo zamian pastwa za pastwo czynic. Co obaczywszy Ludwik, krl
u
Wgerski,
i
Jan Czeski,
wszystkie insze
xica,
hetmanowie wojsk
Dusumera sromoci, ai
,
jc go
Wojska
wielkie
skie,
('./.e-
zawid, zwczy, i zn(>dzi, nie gociom przychodnim spossobu i zwyczaju nieprzyjacielskiego pooenia, take niedostatkw modzkiei. A tak naswarzywszy sic, a nieprzyiacion ziemie Litewskiej ,.'-'. ' ., /
i
habic, i
\y-
Rzeskie!
tawszy, koui
gfodem^^w
^"^one!"^"
ndza zmorzonycli potraz modzi, z nienagrociwszy, musicli wycign nazad do Prus z Litwy dzon szkod niesaw wieczn, tak gwatownej wielkiej, a prnej
i
dobytkw, take
ludzi
godem
daremnej
dwu krlw
kilkudziesit
xit
wyprawy; Dusumer te mistrz Sambijsk wszystk ziemi kilkonacic zamkw W Prusicch przez Kiejstuta zburzonych ku tej szkodzie na^rYygdyw"' laz; take Burchardus Haren w Lillanciech j)rzez Olgerda z Litw nalaz Derptskiego bistlTesYdiij- pustki uczynione, poczwszy od Dzwiny do Abselskiego O czym Kroniki Pruskie Liflandskie stare wiadcz dostateli^oie^nlgo skupstwa, czniej, i Dugosz nasz z Miechoviussem lib. 4, cap. 24, folio 23 wspomidobywafi! s?namr^"co naj w ty sowa: Eodem anno 1343, Ltidovicus Hwujariae JGcumes Ta^prtce" Lucemburgeusis Bohemiae, Rcgcs, Carohis flkis cjus Marchio Moramac, przewok Item Comes de Hcdles et cdii cjuam phircs Ulmlrcs viri in Prussiam cum eoalque cum Magislro Prussiae in Litvaniam deztemle Afri- rum potenUs advenerunt ktrwsz*^e? scmderunt: Litvam autem interim quo eorum terra vaslabatur, cum omni potentia in terram Samhiensem et in Lironiam perrexenmt, et eas grassabant zwolowa"^
S^^*^
A^ga-
kiej
taginen^w'
kfi^Cartagihe"irnany'
et
Samagiltas oppugnante
Regcs
afflix%t,
ecenlus
^"czymczj:
num"'ub!'.i2.
auctorcm.
Scipio
take Litvanos
lyrneksiaiCartaginen-
Cromcrus take lib. 12, tak krtko o tej wojnie wspomina: Contra quidem expeditionem Joanncs Bocmorum rex cum Carolo fdio murcMone MoTamac, et Ludoicus Ungarorum hybcrno liuim anni cmporc magnis viribus, sed successu non salis pari apparalui Crucigeris opem
memorantur.
onej pierwszej prnej
zwycS?i
. o
powetowa
czym
czylaj rtyiussa^'"!
2cai)"6,piu'-
krlami etc,
kiego
Dusemer przerzeczony mistrz Pruski, chcc wyprawy na Litw z dwiema zebra wojsko wielkie z Prus, z Pomorza z Lillant, majc
i
Wgerskie
Czeskie
margraffa llolandz-
jllsuS,
&cIeiDomi"nk"mr,i\-'
"^"cap.
'4.'
z Flandrami i z Angelczyki, a tak na nowiu miesica Marca do Litwy si i do modzi wyprawi, ale jako Dugosz Miechoyius pisz, mao wygra; czci dla tego, i Litwa w zamkach si bya zawara, a drudzy si w gste lassy zchronili; czci te, i gooled slisko wielka, a potym rostoki przystpiy, gdy niegi lodowate jeziora, take rzeki na wiosn si rospuszcza, socem zagrzane, poczy, a tak si do Prus bez korzyci musia wrci. Roku za 1346, tene mistrz Pruski Henryk Dusemer zimie czas upatrzywszy, do Litwy cign z wielkim wojskiem Pruskim cudzoziemskim, ktrego Kroniki Pruskie Dugosz z Miechoviussem fol. 238, lib. 4, czteri i i
i i
'25
dzieci tysicy
i
by
poczytaj.-^
a tak
modkie
wzdhii wojowa. Olgerd le AYielki Xidz Litewski majc z sob wiel- ^jy^^oS' Litw kie wojsko Smolenszczanw, Poloczanw i inszych xiQt Ruskich z modzig, w dzie Gromnic, albo Oczyscienia Panny Mariej, na mistrza Dusemcra na wojsko jego uderzy, a gdy bitwa ogromnie zapalczywa duLitedo nocy trwaa, na ostatek Litwa Rus- itwa go z obudwu stron od poranku wska z Niemcy. sacy od zbrojnych wojsk Niemieckich przemoeni, poczli szfankowa iupapotym pierzchnli z placu gdzie kto mg w nocy, a Olgerd z Poda, uszed do zamku Welony; wszake oczany i z modzi obronn oninacie tysicy, jak Miechoyius liczy, Litwy, modzi i Russakw, w ten ^-"mcJdzi'' czas na placu pobitych lego, a Kroniki mistrzw Pruskich dziesi tysicy gi||""/e]fug kad, skd si pokazuje, i te i Niemcy nie wszyscy si z tego zwycis- si'^*^a^vedi"ug twa nazajutrz radowali bo te rannych i pobitych bardzo wiele polego, ^^'^ch lom' obozy Litewskie otrzymali, a wrciwszy si z upami do wszake plac
i
i
rk
za to
zwycistwo,
klasztor
i
panieski
da mniszkom zmurowa w
na- ^^^f^^l^
da
go dostatecznymi dochody.
Tego roku na lato zebrawszy wojsko nowe, wyprawi si drugi raz tene Henryk Dusumer do Litwy, a cignc przez Zmodzkie krainy nad Niemnem z wod ziemi, Wielunia, albo Wielon zamek obieg, ktrego dobywajc ustawicznymi szturmami podkopami wszystki blanki wiee wywrci. A gdy si Litwa duej broni nie moga, walny szturm przypuci wszystek zamek spali, potem splundrowawszy okoliczne wooci miasteczka z sioami popaliwszy, z wielkoci upw winiw do Prus odi
i
, i
j^^^^^H^
cign.
Olgerd
dzi,
z
te Wielki Xidz
i
Rusi
Litewski, zebrawszy mocne wojsko z moLitwy, do Sambijskiej ziemie pod Krlewiec bez wieci
i
^^""ur'^'"'''
wtargn, a zwojowawszy take wooci okoliczne Pruskie miasteczka niemurowane, tyme obyczajem dwory folwarki wypaliwszy, kilko tysicy chrzecian obojej pci w wizienie z wielkimi upami i wzdobycz do Litwy wyprowadzi. Tego roku Augusta miesica 27 dnia, Jan krl Czeski lepy, wielki, KrUan
i
gwny nieprzyjaciel korony Polskiej Litewskiej by zabit na wojnie, gdy wskoczy midzy ufly Angelskiego wojska pomagajc z Czeskim wojskiem Philippowi Francuskiemu krlowi krewnemu swojemu przeciwko
i ,
,
ty-
Edwardowi krlowi Angelskiemu. S teje bitwy krl Francuski Philip tylko z synem z krlem Nawarskim ledwo uciek: przyprowadzili potym Czechowie ciao krla Jana zabitego z Franciej do Lucemburku, a tam go pochowali. A i tego jednego dnia Augusta miesica 27, acz rocznych lat dwa krlowie Czescy na wojnach byli zabici, to jest Jan lepy OttoJ. '"^
i i
).
> "^
,
crus, dla tego Czechowie ten dzien za nieszczliwy o czym Cureus in hisloria Silesiae pisze.
smutny poczytaj,
czechw.
Na
Czeskim
miejsce Jana
wybran, a zaraz potym na cesarstwo Rzymskie by podniesie od Elektorw i koronowan w Rzymie, a Karolussem Czwartym naII.
by
26
cSlfrtT/e.
pieczS.
zwan; tego we Woszech, mieszczanie Pizascy prosiwszy go oa cze, '^ ratuszu zaparli i mao go nie spalili prochy podsadziwszy, ledwo si od tego gwatu za mc/.n obron Czechw wybiega. Krl Polski Kazimierz Wielki, wzi z nim przymierze i ugod w Na-
Tego czassu w Krakowie z kocioa Wszech witych, otrowie puszmiedzian pozocist, mniemajc i/J)y zota, w ktrej pod ossoh chleba nawitszy sakrament Ciaa Pana Chrystusowego by zamknion, ukradli, a gdy poznali i miedz pozocista, wrzucili Ciao Paskie z puszk w bou wsi Bawola pod Krakowem, a gdy kilko dni nocy nad onym tn
kau
sannra"en^-
botem
'pmilkieco
wrzucone2"-
cessiami
szli
na ono miejsce
witych
uczciwoci odnie-
Krakowa.
u "
na ouym miejscu Kazimierz krl koci Ciaa Boego da zmurokosztownie i miasto nowe murem otoczone na tyme miejscu, gdzie bya pierwej wie Baw, zaoy, ktre od swego imienia Kazimierzem
^''*
wa
^Si^roile"
"''*skV'"'
mianowa. Roku za 1348, HenrikDusemer mistrz Pruski umar, a w Malborku pochowan. Na jego miejsce Winryk, albo Wenrik de Kniprode, jak go Miechovius zowie, a wedug Kronik Pruskich, Henryk Kinpradiensis wiela ten by ki comendator by wybrany, na dzie wity Trzech Krlw,
O
I
CZSTYCH WOJNACH
KNIPRODU
IiIT^Vi% I POIiitKI.
Rozdzia sidmy.
Winrik, albo Henryk z Kniprodu, wstpiwszy na stolic mistrzowsk zakonu Krzyakw Pruskich, zarazem po Trzech Krlach roku 1348, zebra wojsko wielkie z Niemiec z swoich ziem Pruskich, a wtargnwszy do Liogniem srogo zwotwy powiat Pistrzymski albo Pastrzymski, mieczem z winiami do Prus uszed, ^ wielkimi upami J^^''^^' Trockie Olgerd za xidz Litewski z braci Kiejstut kie z synem Patrikiem, zebrawszy si, tu w stopy w wiey lad, za mistrzem wojskiem Niemieckim do Prus cignli, a skoro si wojska Krzyi
'^owKl*!twie zburzoii.
xi
i
mod-
27
iackie rozbiegy, oni
z
Litwg
modzi
odporu, a splundrowawszy ogniem i mieczem kilko powiatw, wielkoupw i wzdobyczy wszelakich obcieni, bydem z stadami, ktemu
ci
siedm
set
wrcili.
Rycho za
Miechorius io.
239,
i
cap.
25, wspominaj,
i
xic
feSkif do'
^"""^
Smoleskie
gdzie
nowym wojskiem Ruskim Litewskim do Prus wtargno, ogniem szeroko pobuwszystkie wooci okoo Labiowa elazem
z
z
Krzyacy zwyz swoim hetmanem xiciem Smoleskim rno si pomieszawszy, gdy rzek nad ktr bitwa bya przebydz chcieli, z onej trwogi wicej ich w wodzie Smoleskie potono, ni od nieprzyjaci polego, nad to samo tame w tej rzece utono ktrego mier tym sawniejsze zwycistwo
a
i
wycign,
mnie
i
potkali,
cicstwo otrzymali
upy
Russacy
xi
S-^t^g^^o"^s^g^h!'"
mistrz Pruski,
czter-
do Prus przycignli z Franciej z Angliej po skoczeniu wojny midzy Philippcm Francuskim a Edwardem Angelskim, krlami, do Litw y do modzi wcign, w ktrych ziemiach wszystki powiaty co si nawino, ogniem miedzieci tysicy ludu rycerskiego, ktrzy byli na
i
i
wit wojn
czem powojowa, wszelk tak jako niewieci zabijajc, a adnego nie ywic. A gdy si do Prus upami obciony wraca, dogoni go i uderzy na jego wojsko Kiejstut, zebrawszy si z Litw i z Russakami,
bili
pe
msk
si zobudwu stron
24 dnia miesica Januarja, na ostatek LiNiemcw zbrojnych przemoone szfankowa z Krzyakami zwycistwo otrzyma, Litwy iRussakw na
tysicy zbitych polego.
mnie
*^'fj'i'"a"2**
krzyaki.
igno^ 1^,^,
placu
szy
ski
Krzyackiego wojska zacniej- po^ono. byli zabici, Gerardus de Stegin kontor Gdaski, komendator Gobleprzedniejszych bratw z zakonu a pidziesit rejterw i sze in-
omnacie
pieszych
,
rycerstwa
nie
tyme
pobojsczu zostao
tak
i mao
zapaciy.
roku morowe wielkie powietrze panowao w Polszcz. Roku za 1349, krl Polski Kazimierz Wielki zebrawszy spisawszy wielkie wojsko z korony Polskiej, wyprawi si do Rusi, chcc ty krainy pod swoje moc podbi, ktre jak Dugosz Cromer lib. 12, pisz, Kejstul xic Zmodkie Lubart Wodimirskie Gediminowicy sobie przywaszczali, trzymali. A tak bardzo za prac jednego tego lata, uska albo Lucka, Wlodimirza, Chema Brzecia zamkw pod Litw Russakami, moc doby odssadzi Polakami, insze za zamki twierdze dobroi
i
Tego
ma
hk
uo,
^^B^Sie'
^-^li''
wszystk Besk, take Bcrescicjziemi w moc swoje przywid. Ruskim kniaziom potym niktrym dobrowolnie si poddajcym, dopuci wolnego w ich ojczystych udziaacli i zamkach panowania tylko na przedniejszych gwniejszych zamkach Polakw przeoy.
i
Woysk
sk
28
A i Wgerscy
i
krlowie starodawnym
Kolomanie Halickim
wyszej w Krodochodzi chcieli, tedy Kazimierz krl chcc w Rusi mie spokojne panowanie, tego roku z Ludwikiem krlem Wgerskim siostrzecem swoim, ktrego successorem po mierci swojej na krlestwo Polskie obra, ugod suszn okoo Rusi postanowi, na ktr Stejdian brat Ludwikw xiz Slawieskie Dalmackie przyzwoli.
i
Wodimirskim
Ludowik krl Wgerski matk swoje Helbietc, siostr Kazimierzow do Polski posa, aby imieniem jego przysig od Polaczas
W tene te
kw wzia, i
on po mierci Kazimierza wuja swojego, mia w Polszcz krlem by. A Kazimierz krl przyjachawszy z wojny Ruskiej do Krakowa, z szczliwego powodzenia, i z wysawiania ludzkiego uda si na sprone wsze-
teczestwa, naonice
K^z^mfei^zo ^^'
Opocznie
Krssowie jawnie
i
sobie gwoli
chowajc
skupich
i
ktrych
wystpkw gdy
wooci
jego bi-
X. Marcin
^^lopion!
Powietrze,
Secta nowa.
czy zniewoli, co gdy biskupi Polscy do papiea odnieH, kaza go papi^ swoim imieniem napomina, a gdy si tego way mimo inszych, xidz Marcin Bariczka, wikarij Krakowskiego kocioa na zamku, kaza go utopi krl Kazimierz w Wis, ale ten sprony uczynek niemg gniewu Boego dugo od pomsty zatrzyma, bo zaraz Bodzta biskup Krakowski krla zakl, a powietrze morowe okrutnie przez dwie lecie prawie wszystk Polsk splundrowao, i miasta wsi bez ludzi wszdzie puste stojay. Tego roku we wszystkim prawie Chrzeciastwie nastaa bya nowa niewiasty nago chodzili po pas, biczujc si i siekc secta i mowie rzgami, tak si wczyli po wiecie rotami, a chorgwie przed sobnosiH, gosem lamentliwym wspomoenia Boego wzywajc. Tych te nowych biczownikw przyszo byo kilka rot do Polski z Wger, ale gdy doznano w ich religiej bdw i wystpkw przeciw Bogu, karanim t sect zawcigniono zagaszono: co si prtko wzniecio, to niedugo wiecio.
i
,
cromerus dQi\prImae
tennuiT/ve7i!l'ii'ru'
Bonfinus kronikarz Dugosz, Cromer, Miechovius, Wapowski, Bielski Wgierski, tak t wojn jej przyczyn na rnych miejscach opisuj. Skoro si (powiada) morowe powietrze w Polszce uciszyo, Litwa dla Wydartej sobie od Polakw Rusi (aczkolwiek w ten czas od Krzyakw Czechw, ciszk wojn byich pomocuikw Nicmcw, Francuzw utrapieni), Sendomirsk ziemi czstjrai najazdami prawie wszystk li
i
i
20
zburzyli, rozgromiwszy i rozproszywszy Polaki, ktrzy kolwiek mieli si ktr by dawno Kazimierz im zastawi. Ruskiej te ziemie on Lubartowi Gediminowicu wydar, pod moc swoj, wyrzuciwszy starosty
cz,
ff/'*'^,^''"'
A''^^/''<!'";;
"<.
Polskie, podbili.
Wodiiiiirz take,
ktrym
by zamek
Kazimierz
cegy zmurowa,
^i^J'!^^;\'^]''
JjJ^^^^^jj^jijf
Chem, Bez
ciami, a
z tych
Stamtd za
do
Lwowa
Lwowskie przez
Polaki zbudowane, a
Pol-
skim rycerstwem porzdnie opatrzone, dawszy pokj ich dobywaniu, okoogniem powojowali srogo poburzyll. liczne wooci wszystkie mieczem Tymi tak tedy wielkimi szkodami Kazimierz krl poruszony, roku
i
Znnnl!')'!"'
/-^/c- laila'''"'
wielkie wojska
wespoek
Ludowikiem kr-
lem Wgierskim, cign do Rusi przeciw Litwie, gdzie poraziwszy jeden zagon Litewski, Kiejstuta w zamieszanej bitwie Polacy poimali, take piulw p*owszjstk Woodimirsk ziemi zwojowali. Krlowie potym Kazimierz ''twit^ Polski i Ludwig Wgierski teje zimy wojsko rospucili; Kiejstut te by chowan w uczciwej stray, a gdy si lubowa ochrzci rycho potym wlcile^ua* "'^'*^ w nocy z wizienia uciek, oszukawszy krlw, stra. A zarazem zebrawszy wojska Litewskie z braci, znowu do Rusi przeciw Polakom cign, tam Wodimirski zamek pod Polaki bez wieci Kiejstut
'
swym bra- odjn^^lu^y wszystkie ony krainy sobie ubieawszy zupiwszy spali, UaWci tom przez Kazimierza wydarte odyska, i do Litwy przywrci, take zburzy. Halickie wooci, acz daleko od Litwy na Wgierskich granicach Wo oskich pooone, z Lubartem bratem poburzy. Cromerus miasto Kiejstuta, Lubarta by poimanego od Polakw uj'l"/(v"io! w przegranej bitwie kadzie, ale Dugossus i Miechoyius Kiejstuta poo- pT' i9*/v,/. yli, co podobniej, bo Lubart ju si by przed tym dawno ochrzci w ru- ]iUshu^sk wiar gwoli nie xinle Wodimirskiej po ktrej Woyskie xi- Tiu-alllaeln stwo jeszcze za ojca Gedimina wzi w udzia prno si tedy mia lu- parTindnri bowa ochrzci, poniewa ju by chrzecianinem ale Kiejstut by poga- ZellTs-t. ninem zawdy, tak umar, Kiejstut tedy a nie Lubart by poimany wten 7eiJS nocie ifurjti. czas, a obietnic ochrzczenia z wizienia si wykrci. Bonfinus za Kronikarz Wgierski pisze, i ta wojna nie w Rusi, ale w Litwie bya, gdy kaue, jeziora, rzeki umarzy, a na rostoku zimy Wgrowie Polacy z Litwy wycignli. A Kiejstut z Lubartem za nimi ladem idc, trzeci wypraw Sendomirsk crmerul '"' ziemi trzeci kro a do Zawichwosta z Litewskimi kozaki zwojowali, majc ku temu wodze, ktrzy pogany ku burzeniu ojczyzny swojej wasnej Przywdczo Lilwj do przywodzili, midzy tymi zacniejszych Dugosz, i Cromer w swoich KroPolski Psonka nikach powiadaj by Piotra Psonk z herbu Janiny, z CzecharoOtona lario. wic herbu Toporw, ktrzy bdc wiadomi jako ojczycy pooenia miejsc,
i i i
i
J.
'''''
i spraw porady polskich, potajemnie najazdy Litewskie przy wockili swoich onym wydawali. Trafio si tedy z przygody, i gdy Litwa w srzodek Polski z swoimi xitv umvslili Piotra Psonk przerzeczo,
i
cign
30
nego dla przepiegowania bfodu na Wile postali, ktry nalazwszy brd Wis, dugie laski dla [irostego przcjacliania w rzece od brzegu do brzegu wtyka, a sprawiwszy to, Litw w posudze swej ubespieczy. Mao potym rybitwowic na ono miejsce w cznach przypynwszy, ony
przez
feiudUur
''''^-
Isiski
obaczyli, a
na przy-
krzejszym wirze
Wisy
ony
laski albo
erdzi powtykali.
z z
Potym Litwa
i
on
picych
,
Ot
lobie zaplata,
wiachali, .J
powizali, za ukazanim Piotra Psonki po onych znakach w Wisgdzie ich bardzo wiele na arliwych wirach i z koniami ^ , 1 ^ 1 TCO xiQta Litewskie obaczywszy, obawiajc si zdrady, Piotra
. .
pJ^='y"J,gj
^brlliYsi?
wzi,
bojc si Polskiej zassadki, teje nocy nazad odcignli. I powiadaj i Jageo zostawszy kr'6 Polskim tak Pszoncyne jako Otonow e dobra pobra by dla tego wystpku a za przyczyn panw radnych uprzejm Otonowemu potonikowi Tarowi Zaklicze majtnoci wrci, bo te by u niego komornikiem a Pszoncyne dobra, jako w ie Krzyzonowo, do Lubelskiego starostwa przyczy.
swojego na brzegu cili.
, , ,
"b^fcpTg
Olgerd
dole do
Olgerd
za
Wielki
Xidz
Litewski
elazem gnwszy, krainy Podolskie wszystkie Polskie dzierawy ogniem bki nalece zwojowa, a z wielkimi upami uszed, ktrymi si z Tatary podzieli.
vX
zwojowa.
Nad to roku 1353, Lubart Gediminowic brat Olgerdw yskie uckie, niedbajc na przymierze, ktre by Kazimierz
i
xi Wokrl Pol-
iic?"w?o^3*-
postanowi, zebra si z kozakami Litewskimi, przyszed bez wieci pod Halicki zamek si^ dmego dnia Lipca miesica, miasto Halickie ubieawszy, mieszczanw byli na jarmark zjachali, bardzo wiele pobi, a miai kupcw, ktrzy si
ski z
i
Miecho.1.4.
byo \y dzierawie Polskiej, a stamtd z okolicznych zwojowanych wielkich upw nabrawszy, do Litwy spieszno uszed. Potym zarazem zoywszy upy i wzdobycz w chrominach albo budach (jako je Miechovius zowie) z w itszym wojskiem pod Zaw i3iiecho. Et Litewskich mS'"po. chwost do Polski wtargn, dziewitego dnia Septembra, gdzie wszytki ^ZTwnT' okoliczne woci, folwarki, miasteczka, wsizupiwszy, a mieczem ogniem InLdaTi zwojowawszy, ni si Polscy onierze we zbroj ubrah, jak Dugosz iMiefaniaedf chovius fol. 227 cap. 19 pisz, wszystkie upy i wzdobycz do Litewskich jaduxit. gj^jj^ tajnikw lenych uwid w cale. A to skaranie Korony przez Litw D^oynaPd- Miechovius przepisuje wystpkowi Kazimirza krla, i on opuciwszy cnosto
spali, ktre
^^.j^^ci
*''^"
tliw
maonk
i
Adleid,
j si by nierzdnych
,
k temu
i si by
rzuci na dobra
kociclne,
na biskupa Krakowskiego Bodzent; potym xiedza Marcina Barzyczk, co by na kltw przynis da utopi w Wile. Tak Pan Bg dziwny bicz swj za grzechy nasze dopuszcza raczy. Tego roku 1353, gdy w Marcu, w Kwietniu, w Maju, bardzo po-
godne
Sa'swiifkV.
i ju kossv
?;padl
zimna uderzyy,
a za
tym nieg
31
tak srogi,
i
ii
na
trwa
tak
dwa okcia wzNnsz lea, prawie w sobot witecznj, do szstego dnia okrywszy kwitnce zboe, yta jarzyny,
,
i
ale
skoro si nieg
i
rozpyn, gdy
wszyscy
i si zboa wszystki popsuj wniwecz obrc, taka si okwito hojna podno zboa po onym niegu, jako po najlepszym nawozie sstaa, i takie ledwo kiedy byy urodzaje w Polszce, w Rusi w Litwie, a ktrzy oracze nieg z zboa zmiatali, tam si wszystko w niwecz
mniemali
i i
obrcio.
roku 1353, Olgerd, Kiejstut i Patrik xita Litewskie zewojsko wielkie chcc si pomci nad Krzyaki onej poraki pod Labiowem, w ktrej ono Smoleskie utono, wtargnli tedy do Prus w powiat Kefdski, gdzie wszystki wooci okoo Refda okrutnie
Tego
brali
xi
Litwa Prus
"
i;
rospuciwszy dalej i gbiej w Prusk ziemie zagony, bez odporu ogniem i mieczem, co si im nawino burzyli, i plundrowali; potyra bardzo wiele ludzi Niemieckich starych i modych nasiekwszy, pomordowawszy, z wielkoci winiw i upw do Litwy si wrcili. A na drugi rok 1354, Olgerd z synem Skicrgajem, a Kiejstut z Patrikiem do Prus znowu pod Wartemberg cignli, a wszystki okoliczne wooci za Krlewiec mil pitnacie okrutnie zburzyli, miasteczka nieobronne, dwory, folwarki, i wsi popalili, stare ludzi, i niedorose dziatki Niemieckie siekli , nie majc odporu ani odsieczy adnej. Bo jako Du- J'a^^Kri"w' gosz i Miechovius lib. 4 cap. 25, pisz, Winrik z Kniprodu mistrz Pru- ^zbu^taf' nie mia z w ielkoci Litwy bitwy stoczy ski tylko z zamkw z dmz kontory, na kurzce si wooci wyglda, a xita gimi Krzyakami Litewskie z wielkimi upami wzdobyczami rotami w izniw do Litwy si wcale wrciy. Roku za 1355, Kazimierz krl widzc Podgrskiej Rusi krainy dla czstych najazdw Litewskich zburzone puste, Niemieckiego narodu ludzi w krainach tamtych osadzi, ktrzy jeszcze i dzi po wsiach mieszkaj ^Sgrz"'* okoo Przeworska, Przemyla, Sanoka, i Jarosawia, a jakom sam wi- '^^^^^^^^J'dzia, s ossobliwi gospodarze. Tego roku Mazowieckie Seraowit, xistwo swoje Mazowieckie j^i^j.^^,^^^ do korony Polskiej przyczy i wcieli, i przysig z hodem krlowi do Polski. Kazimierzowi w Kaliszu uczyni, posuszestwo te, pomoc spoin przeciw kademu koronnemu nieprzyjacielowi, tak chrzeciaskiemu jako pozwojowali,
a
i
,
xi
, krla Kazimierza , i insze krle Polskie pany Mazowieckiej ziemie przyznawajc, a siebie insze xita Mazowieckie po sobie bdce hodownikami Koronnymi by obiecujc, z biskupem Pockim, ze wszytkimi pany Mazowieckimi.
,
gaskiemu postpi
lubowa
i
Tego
i
wieami otoczy,
rem obwie-
32
WZAJEM7M
A LITWY
O
I
BURZENIU PRUS
Rozdzia smy.
1 ego roku 1355, Winrik Kniprode
mistrz wielki Pruski,
lat
chcc si
pomci
pSt"'zbirzony.
nad
z
modzi
gjj^c
modzk
dziatki
do wielkim wojskiem Niemieckim, gdzie powiat MieJnicki, i wszyziemi zburzy, i zwojowa, a posiekwszy, pomordowawi
Litw
swoich
ziem przeszych
zburzenia,
cign
szy
i^om/a*
z
niedoros,
starych, co
wielkoci
winiw
upw
Winrikrk chat teje nocy zamek Ragnetski z przygody zgorza, i mistrz AYinrik praw zama, za ktrym nieszczcim KrzyZao^^ym^^Jzy- spadwszy z konia ^vtum'iibl' ckira modzi z wizienia bardzo wiele ucieko.
rk
"^^ifJa-'
^"rcrfi'.''
na
Olgerd, Kiejstut
w^ojowai
srogo
Patrik, z
witej Agnieszki, xita Litewskie mocnym wojskiem do Pruskich wszerz jako wzdu rno rospuciwszy zagony
wigili
wielkim a
ogniem
tak
pen
gusse rediti
staglsiro et
^in'ciriem
prawie wszystkie Prussy nieprzyjacielsk zapalczywoci zprzeKrzyacy nie mieli im odporu chodzili, i poburzyli. Bo mistrz Winrik da Bui si z zamkw wychyH, a Litwa z wielkoci niezliczonych wi-
SnSftM? niw,
stwo
z
rozmaitych
upw
do Litwy si
i
cale wrcili.
i
rycero tak
Angliej, z Franciej
syszc
tw
WielUa
a
^romna
^^Y\lui
zwojowaniu Krzyakw swoich w Prusiech przez Lisrogim ucinieniu pogany, zebrawszy wielkie wojska, wszyscy si wyprawili na wojn do Litwy, onierzw te i rycerstwa dobrowolnego bardzo wiele
,
wit
skrchSitQ.
przycigno z Czeskiej, Morawskiej, Pomorskiej, lskiej ziemie na pomoc Krzyakom Winrikus take mistrz Pruski ruszywszy wszystkich
i , ,
Prussakw
zaman
Miech.
26
fol. lib. 4.
rycerstwem zakonu swojego, gdy sam na przeoy nad nimi hetmanem wielkim Zifrida Z Daweltu marszaka Pruskiego. A gdy ze wszystkimi wojskami do moj^i j j^ Litwy wcignli, a adnego odporu przeciw sobie nie mieli, bui
kontorw
rk
bardzo chorowa,
mod\bu- rzyh
rrona.
plundrowah w^szystki sioa i wooci, wszelkiego okrucieiipalili ^^j chlopkami, i ludem prostym wzajem bez litoci uywajc, a potym si do Prus z wielkoci upw i winiw Litewskich wrcili. Roku 1359, do Kazimierza krla Polskiego, Stephan wojewodzie Wooski, z czci panw Wooskich uciek, proszc o pomoc przeciw
,
g|.^g
33
bratu Petriowi
,
obiecujc si
by
Polskiemu.
Kazimierz tedy krl posa z nim wojsko z Maej Polski i z Rusi ze- Pionvsz.i brane na nowie miesica Li|)ca, a gdy do Wooskiej ziemie wci^jnli, Polakw^ nie mia z nimi zwie jawnej bitwy Pelryo wojewoda , widzc i nie- szczliwa!'
lesie
Poniny rzeczonym,
z
i
cign,
zassadzi si
pieszymi
ufii-
mi Woochw swoich, z kossami, z ukami, z kuszami z wczniami, drzewa te z obudwu stron drogi podcina kaza, tak i si tylko troch na pniach trzymay, a jako skoro Polskie w ojsko w on gstwin w sida nagotowane weszli wnet Woochowie z zassadki wyskoczywszy drzewa podrbane poczli obala, a potym jedno drzewo o drugie si powalao, a tym zdradliwym fortelem Polakw wszystkich prawie jako w sieci poi
,
gromili, pobili
zatumili, a ktrzy
grzbiety,
i
ywo
i
zostali
czonkami poamanemi od gwatu walcego si drzewa poranionych uomnych, poimali, i chorgwie, i wszystki obozy z naczyniem wojennym pobrali, zwaszcza trzy czelniejsze wielkie ziemskie chorgwie, Krakowsk z orem koronnym, Sendodrugich
z
rkoma,
inszymi
wofochw
'dforgwic' ^^ ""^'
mirsk
trzemi polami,
trzemi
ze
lwem
zotej koronie, a
dziewi chorgwi
Hahdankw, Poukoscw, Strzemienw etc. sam tylko z tego pobojscza zdrowo uszed, potym Nawj Tczyski obronn do Rzyma zawdrowawszy duchownym zosta, by dziekanem Krakwten by poiman, wespoek z Zbigniewem skim, acz Croraerus pisze, i Olesznickim, dziadem onego Zbigniewa, ktry by potym za Jagea biskupem Krakowskim cardinaem.
fw, Srzemianw,
rk
i
Nawj to.
^"^^ "*'''
poraki sw^ojego wojska potracenia rycerstwa Wooskiego wojewody, aby winie Koronne (bo byo bardzo wiele panit Polskich poimanych) da na okup, co snadnie za pienidze otrzyma. A to bya pierwsza poraka Polakw od Woochw las zdradliwy Poniny, roku loo9, a druga na Bukowinie nieszczsnej za Albrichta krla Polskiego roku 1497, jako o tym bdzie niej. Roku za 1360, Winrik Kniprode mistrz Pruski, przybycim wojska nowego Niemieckiego z margrabi Brandeburskim Ludowikiem synem Ludwika cesarza, posilony, wyprawi si na Litw, a przeoywszy nad wszystkim wojskiem Schindekopa, marszaka zakonnego wielkiego, hetmanem, krainy Litewskie Zmodzkie wojow^i. Potym z wielkoci wi' 1 V ^^T .1 zniow upw do T Prus si wrci. Wszake tego roku na pocztku zimy, znowu si do Litwy w insz stron obrci, gdzie poburzywszy okoliczne wooci, upy winie do Prus wywid. A trzeci raz odwrt
Kazimierz krl
z tej
i
zasmucony,
posa
do Petria
Lmiowikcc.
Ma?graff
i"ursk'i'^Sa
^.''^^'
'
'
'
'
j.
-I
marszaek
betman.
trzeci stron
^.^^^
modi.
zburzone.
cz
ziemie
modzkiej
osad staa.
34
Kiejstut nieborak
\i/c mudzkie
si(j
jako
ni>t
naprtcej
swoimi Troczany
modzia, uderzy na wojsko Krzyackie trzeci raz z upami i z winiami do Prus wycigajce, gdzie acz si dosi mnie potyka, od wielkoci Kejsiui w zbrojnych ufw Niemieckich zewszd ogarniony, by poiman. A tak ta bitwie poi man trzecia wyprawa Krzyacka do Litwy, bya nad insze sawniejsza poimanimKiejstutowym, jako Dugosz Micchoyius lib. 4 cap. 26, pisz. Wszake Kiejstut tego roku gdv da za siebie wiele winiw clirzeciaskich
z
i
l^K/.lli;lITli'
"
"'"
"
Cud.
Arcibiskiip
we Lwowie
kiedy.
w Prusiech nabranych, by z wizienia od Krzyakw wypuszczony wrci si we zdrowiu do Trok. Roku 1361, nijaki Pawe, mnich zakonu Dominikanw', powiadajc jawnie na kazaniu u Fary w Krakowie i si Panna Maria w grzecliu pierworodnym narodzia spad z kazalnicy zarazem skona. Tego roku Kazimirz krl Polski, od Urbana papiea otrzyma, i arcibiskupa w^ Rusi w miecie Lwowie postanowi, z plebaniej catedr
i
uczyniwszy
nadawszy.
powicon
hSm^n'''!^
"^^
'""rLi'.
^z^isiemcy7
z Kniprodu mistrz Pruski, przeoywszy nad wojPruskim Ilenrika Kramfelta commendatora wielkiego hetmanem, wyprawi go na burzenie ziem Ruskich, jak Miechoyius lib. 4, cap. *26, pisze: A gdy jego przedsiwzicie potopy z czstych a ustawicznych ddw przeszkodziy, aby si prno ona wypraw niezwczy, cign z wojskiem do Litewskich krain, ktre gdy ogniem i mieczem powojowa, wnet Olgert, Kiejstut Patrik syn jego bez wieci z wojskami Litewskimi i modzkimi przypadwszy, uderzyli na wojsko Krzyackie bespieczne i nieprzyjaciela nie spodziewajce, a stoczywszy srog bitw Z Niemcy, dugo wtpliwe szczcie otrzymania placu obiema stronom na ostatek do Niemcw si zwycistwo naclilio, ktrzy obzwaczao, warowanym obozem i zbroj Litw przemagali nad to poimanie w tre Kiejstutowo przymnoyo im zwycistwa, bo Kiejstut naprawujc stracone pomieszane szyki Litewskie, a sam i hetmana porzdnego i przewane-
Tcgo
Toku
WinHk
i
skiem Niemieckim
cz
prawic urzd wypeniajc, go spraw i rycerza dzielnego sam a sam z Henrikiem Hekierzbekiem Krzyakiem rycew spoinej gdy si ywy w r?vej^bi"wie' Tzem passowanym, by od niego drzewem z konia wybity, tak wiry'raz. CC Niemieckie przyszed. Patrik za syn jego gdy si przebija przez wojo ijm czy. sko Niemieckie, chcc ojca ratowa i odbi z poimania, od drugiego krzyvuimjb.4 aka Henrika Hobert by take drzewem wysadzony z konia, a gdy go ^''^''203. chcieli Niemcy poima, rzucia si do nich Litwa z wielkim pdem, a bi-
mdr
ci
mn
jc si
ticrhn
liieistui 'in
rnstrian
Mariem.
<i(",'Wei?i
Niemcy na umr, odbili go i w'yratowali z posrzodku wojska uszli z nim obronn z onego pobojscza. Krzyacy te Z upami z zwycistwem wrcili si do Prus, wiodc z sob poimanego Kicjstuta Trockie Zmodzkie, ktrego przywiozwszy do Malborku acuchem ptami zwizali wsadzili go do mocnego sklepu na wieziez
Krzyackiego,
i
rk
xi
i
35
nic;
.
wszake
.
ncAi t -1
oncgo wizienia tvIko dwa dni cierpia, ho jeden II Malborku mieszka, doda mu w i.r
1
"^
1,11,
,
(ftudine
forltvtnc(ut catenatus
i si z pta z acucha z sklepu zamurowanego wyapomagajc mu wiernie doda mu paszcza l)iaego wedug Krzyackiego Iial)ilu albo noszenia z krzyem czarnym, take szpady konia. A tak z zamku we dnie sobie wyjacha przez miasto w Krzyackim oszuka wszystkich: mistrza. Krzyakw, kontorw mieszczany ubierze Malborskie, i kto go jedno podka jadcego sobie droga, wszyscy mu si jako Krzyakowi kaniali; potym gdy do wielkiej a gstej puszczej wjacha, porzuciwszy konia w jednej botnej kauy, kry si przez kilko dni w lenaczynia,
to
i i
ma, nad
Mioci
nej
ku swo
kiad.
j--^^^,
*'>:';''',"i''
Krzyackim
sie,
z
wizienia uciek,
miejc
dla pogoniej
we
dnie
i,
wszystko
i noc
wdrowa przez gste lassy piechot. Potym chudzina mniemajc, iby do Litwy szed albo do modzi, zbdzi w esiech, bo nie drog szed, ale znamionujc si po socu przez gste lassy i botfie starzyny, dar si gdzie mg, a trafi do Mazowsza i przyszed ubociwszy si i uszargawszy, a jako otr oszarpawszy szaty po chrocie zgodzony do crki swojej xiny Mazoi
wieckiej
Anny
**
onego trudu kilko dni i wychwostavyszy si w lazni potrawami przyprawnymi a posiliwszy picim notam fra odprowadze hy do Litwy uczciwie, na koniech z wo- tribus ywot zemdlony, uam " "^ ... zami pocztem dworzan xicia Mazowieckiego, z ktrego jego juz zwtpio- yenii/uit. nego zwrcenia, wsz>stka Litwa i bracia wielce byli pocieszeni. Poprawi ." ., .1 r, r Zarazem tedy chcc si pomcie swojego yyiziema, zebra \yojsko si.^ Kiejstut "iu%\ielkie z Litwy i z modzi wtargn do Prus, gdzie naprzd zamek witego Jana obieg, a szturmujc usilnie, doby go, gdzie wzi skarby wiel- '^"/a"^/' kie, Niemcw pobi, drugich powiza, a zamek zburz Ztamtd y ",f "ilda! i spali. za ogniem mieczem wszystki wooci burzc, do Gdaska przycign; Miech.- Ab am te zamku Gdaskiego dobywszy, spali go, komendatora zacnego Tirum uaL Jana Kollina na nim z wiel inszych Krzyakw poima. Przycign po- ^.^^^.^^^^^ tym do trzeciego ~ zamku Hekhersberjj (ktry trzyma on rycerz Prusirch ~ rzeczonego " zaniki tr/Y ^ Vzi. Henryk Heckerberg co go by z konia wjbi i w przeszej bitwie poima)
a
z
, i
.
. .
bya w maestwie za Januszem xiaciem wonej ndzy poznany, by z wielk radoci wet i
*;J^
odpocznwszy
,"
'
*^
przypuci tedy do sturmu Litw z drabinami, tak i zamek ubiegil bramy yyysiekli ktry wybrawszy, a Niemcw w nim posiekwszy, z winiami spalili ich Z zamkiem zaraz. A gdy si ju Kiejstut z upami do Litwy zwraca, dogonili go dwa komendatorowie z wojskiem Krzyackim, jeden z Rastembergu uderzyli na wojsko a drugi z Dartensteinu Litewskie z yyielkim okrzykiem, podkali si mnie z obudwu stron zapali
I
mod
,,
.ymins onu
iiiia Lity
/
*'
\icnicv.
czywie,
odbili
ale
Litwie
za
aby ich
sami siebie
pospolicie pies na
swych mie-
gr Krzyacy
i
:
nad
Litw
lib.
tam
trzeci
kro
jako
Dugosz
Miechoyius
cap.
sowy wiadcz
Dux
Wer-
deicctoris sin
36
quo
konia wybi- tore
ty pieszo si Jjroni.
i
interfecto
Kiejstut z
sam
i
xiZ
z
Zmodzkie
gdy
tam
sam
Kiejstut
w od jednego rycerza
Wernera
Windekien
i
by
nionTpoT'"^"raz"^'^'
wem, ale gdy si pieszo bardzo mnie miele broni pod Windekenem Wernerem co go zbi, konia zabi, od komendatora z Niessowy ranion, a od drugiego commendatora
z
ii'i7 iieruik
faUenZ^ie
eos" ttwgui
wszake rycho potym gdy go mao opatrznie strzeono w wizieniu, po trzeci krot: Krzyakw oszukawszy uciek z wizienia do Litwy piecliot, podejrzenia u Krzyakw byy urosy, gdy dla czego wiclkie poswarki
i
jedcu ua drugicgo
wkada win
poimanie
i
niepilnowania Kiejstuta
^"bebaniin"'
A
go
ty wszYstki dzielnoci,
i
wyfiglowanie
,
'^"radenfin
niewiadomi historyi prawzwaszcza Litwa sama z Rusi, omylnie Witutowi synowi Kiejstutowemu |)rzywaszczaj ktry jeszcze w ten czas na wojnie ani bywa. Tylko Patrik drugi brat jego, ten jest sawny dzielnoci rycersk w Kronikach Pruskich, u Dugosza, take Miechoriussa w ty czassy. Ale Kiejstut, drugi Ulisses, Hector, Diomedes Carpedon Litewski, braci, krom jednego Olgerda i syny swoje wszystki dzielnociami rycerskimi najazdami do Prus (ktre i przewanymi po Gdasko etc. wojowa) przenis przewyszy. Ale aczkolwiek on tak przemylnie pki by z wizienia Krzyackiego trzykro si 'wifiglowal; jednak sawa jego wiecznej pamici godna, przes lat 197 dla niewdzicznoci czassw a do tego roku 1575, gdy to piszemy w ciemnochmurnych jaskiniach siedziaa, jako i inszych Litew skich przewanie dzielnych o ktrych drugi wasny Litwin przedtym ani sycha, ktrychemy na ten czas wedug szczerej a uprzejmej monoci, z niegodnego wtvch otchaniach wizienia prawd pilnie zebranych porzdnie wybadanych historij ratowali. Roku za 1362 Winrik z Kniprodu mistrz Pruski, zebrawszy wielkie wojsko Niemieckie tak z Rzesze jako z dobrowolnych pielgrzymw z Czech, lska, z Franciej, zAngliej, z Danicj, z Renu, z Westwaliej etc. z Pru^^'cap.'-2i^^ z skiej ziemie, w yprawi si sam osob swoj do Litwy na pocztku wiosny, gdzie Kowno zamek naprzd obegna dobywa go ze wszech stron. Patrik, chcc Niemcw odbi od '^"'on?'^' A xita Litewskie: Olgerd, Kiejstut oblenia, uderzyli na ich obz we Czwartek po Niedzieli wstpnej, a gdy
Z
pn-VeniL
dziwTch
yw
xit
si
^^^
obudwu
j-
stron
mnie
upornie potykali
bili,
otrzymali
|)lac
Niem-
Litwa ustpi musiaa z swoimi xily; a mistrz Winrik odposzy wszy ich tym usilniej gwatw niej Kowna dobyw a taranami i podkopami mury rozwalajc i strzelb ognist ustawicznie puszczajc.
^-^j^
,
Kowieskie
iTo^iK^i/diKi-
Potym
cowiurniu-
jcjch po
I
Lily teras
\vapie\>a'
iicciuje-
podkopawszy mury zapaliwszy na kilko wiee budowanie, wzili Krzyacy zamek Kowiciiski; wszake kiedy Niemcy biecli do szturmu, mur podkopabardzo wiele ludu z Krzyackiego wojska przywali ny na nich upad, poduszy, W zamku te zapalonym wielka wielko Litwy bronica bankw od Ognia zgorzaa. Trzy tysice Litwy w tym obleniu pobitych
i
W Sobot Wielkonocn
...
i
11
37
i
pomarych zgino,
wit'zienia.
ti
do
sli)
-^g^l^^jg*^-
''^gj,*\yf
'''JJ!,';.^],'^*'^
czymMiechovius
27,
dziaami
ogni-
machinarum crehra contusione et telorum igni- ^^^^'^^^Jl^ torum proiectione, w ten czas Krzyacy Kowna dobywali, skd si poka- ^'!,'[^'^",^^|' uje i ju w ten czas strzelba ognista dziaa i runice u nich w zwy- '^^f^^ ^j^^.^tym wicej Litw tpili. czaju b> poczy gorarcfcb" Nazajutrz w Wielkonocn chwalebn Niedziel, dzie wity Zmar- ^^l^^l'^^^^' bji hejman Krzyacy obtwychwstania Paskiego, tame na horodiscu Kowieskim Wojdat chodzili, a msz Bartomiej Sambijski biskup odprawowa. Poniedziaek za Wielkonocny, rozwaliwszy do ostatka ciany mu- \vic*^poiman. rw zamkowych wszystki przekopy z ziemi porwnawszy, ruszy si wz^i^re^w Winrikus mistrz do zamku Pisteny z wojskiem, ktry gdy nalaz od Litwy en\'soboi*e. przyszacowawszy si do Pistn^spa. opuszczony, kaza go zapali, a przycignwszy zamku trzeciego Wielony, doby go czwartego dnia, ustawicznymi stur- wieiona upw wrci si do ^"^ mami, od Wielony potym z wielkoci winiw Malborku. Tego czassu kometa ogoniasta trwaa pi niedziel caych. Tego roku 1362, w Litwie dla czstych wojen burzenia Krzyackiego, a w Polszcz dla nieurodzaju wymarcia przes powietrze morowe, gdy nie byo komu ziemie wyrobi, gd wielki panowa. Ale krl Kazi- ^i^eTwustrzelb, jako on zowie
,
"*'
mierz
w
z
folwarki
^^^'^
swoje
nidze susznie przedawa kaza, a lud jtnoci zboe brali, drugich za witsza cz, ani pienidzy, ani zamiany przyjmowani byli. A tak w ten majc, do robt wszelkich za
ywno
i
'^""''-
czas Kazimierz krl Polski, jako drugi Pharao Egiptski przez Josepha, bar-
cospotiarkr-
ile
ich
wanych
Polszcz murami,
waami przekopami obwarowa; staww, kociow na cze chwa Panu Bogu nabudoi
^^^^l^^^^'
robotnikom wszystkim ubstwu nieprnujcemu z folwarkw krlewskich dostatki dawano. Tak i ludzie od marcia godem przez zy
a
wa,
czas przechowa wieczny poytek w ielk summ pienidzy zgromadzi, moga, gdy tego roku za Karolussa
i
koronie uczyni,
ktra
mu
i
wnuczk bya urodzona z wnuczki Gediminowej Helbiety, w maestwo wydawa, na ktrym sawnym weselu przez 20 dni z wielk hojnoci sprawowanym,
cesarza
krla Czeskiego
,
swoje Elbiet,
xicia
Sczeciskiego
Bogusawa crk
ktra
siawne
we
by
Karolus cesarz
Niemieckimi, Czeskimi
i
Morawskimi pany
grofami;
koie.
Ludwik Wgierski, Sigmunt Duski Gotski, Piotr Cyprijski, krlowie; k temu xita Bawarskie, Semowit Mazowieckie, Bolesaw widnickie, AMadisaw Opolskie Bogusaw Stethiskie z crk swoj Helbiet cessarzowi polubion, wnuczk Kazimierzw , a prawnuczk Gedimina Wielkiego Xicdza Litewskiego. Tych te wszystkich krlw xit ze wszystkimi gociami, jeden mieszczanin Krakowski, rajca, Werinek imieniem, bdc szafarzem krlewskim, w domu swoim kilko dni czstowa
i i
38
i
hojnie wszystkich
udarowa, tak
i samemu
sto
krlowi Kazimierzowi
pa-
fffdSiKli
">xh'
da upominki, ktre na ^^' ^^ tyme weselu ci wszyscy midzy soh splnymi przysigami
"^ swemu
tysicy zotych
i
we
zocie szacowa-
krlowie
uczynili, zatarwszy
pierwsze wani.
ok'ru*inic
Na drugi rok 13(33, Winrikus mistrz Pruski, gdy mu przycign na pomoc WolfFgang grabi Bawarski z wojskiem Niemieckim, w dzie witej Agnieszki wyprawi si znowu do Litwy, a rospuciwszy kilkonacie Li^^c*^"<^^v jezdnych rejterw w rne strony, bardzo okrutnie modz
i
zwojowana.
fiandski
tw
Li-
burzy.
Menirj u
sliirnui
pod
Grodnem
zwojowa, zwaszcza powiaty: Panreimskr, Eroglemski (ma by podobniej Erajgolski), Lambimski ogniem, mieczem upiestwy splundrowa. Mistrz te Lidandski ze wszystkim zakonem swoim z wojskami Lillandskimi, przycign do Litwy z drug stron na pomoc \yinrikowi mistrzo\vi Pruskiomu a rozdzieliwszy woisko na dwoje, jedny ufr sam mistrz j j j Liflandski, a drugie marszaek jego sprawowa. Potym zczywszy si vyszyscy trzej z wojskami Pruskiemi i Bawarskimi wespoek, wszystki krainy Litewskie wszerz wzdu wojowali, gdy si im xita Litewskie nie miay zastawi wstpnym jawnym bojem dla ich wielkiej mocy, tylko z ktw a wtarczkami ciekali na obozy Niemieckie. A tak Winrik mistrz Pruski z grabi Bawarskim do Prus, a mistrz Liflandski z kontorami swoimi do Lifland, obcieni wielkiemi upami, z rotami winiw wycignli. Marszaek za Pruski wielki, Henrik Schindekop rzeczony, z nouTm vyojskiem wieo z Niemiec przybyym do Litwy (ledwo pierwsze upy zoyvyszy) odwrt uczyni, a gdy obles;! zamek Gartin albo Grodno nad ' -ii i ii Nicmncm, straci kilko szturmw, by odbity odpdzony od oblenia przes Patryka xi, syna Kiejstutovyego, ktry si w ten czas by zawar
,
tw
.,
>
'
'
prno,
Pistw spa-
w Grodnie obroni mnie zamku, zbiwszy Niemcw bardzo wiele, a marszaek Pruski zburzywszy wooci Grodzieskie, wrci si do Prus z winiami z upami. Roku za 1364, xita Litewskie zamku Kowieskiego zburzonego, drzewem nalami dbowemi oi)rawowali most wielki na rzece Niemnie ,/ dla obrouy zamliowej zbudowali, ktre budowanie comendator z Bagnety przycignwszy z wojskiem Niemieckim, gdy Litwa od budowania z zamku ucieka, spali z gruntu wywrci. Tym te czassem Winrik mistrz Pruski z witszym wojskiem przycign pod zamek Pistw, ktry take nalazwszy pusty, gdy Litwa z niei i i i
,
,
i-
<
go ucieka, spali,
znaibyia
wu'wicYon
za
Potym do zamku
^^'ielony
przyszacowawszy si
wojskiem,
a do-
zoy
udowa-
czwariy"raz
NTera?w*!
Gastodsiarosla
>Vici
loskipoi-
many
la-
biiy.
gu(.]^y(.jj podmiotcm pod blanki idc, a zapaliwszy on stg drew, gdy wiatr k temu gwatowny pomaga do rozrzacnia witszego zamek Weloski Spali i tak go doby, gdzie wiele Litwy w ogniu zgino. A starosta zamkowy Gastawdus (jak go Miechovius Dugosz zowi), albo Gastadus, po naszcmu Gaslod, poimain, gdy ijo laiidsknechtowie Niemcy wiedli do ,, -1 I-" namiotu marszalkoweco, znbili tro midzv rkoma wiodcych poswarzY^ T ir Wszy si o je^o {)oimanie. A skoro \N0jska Krzyackie z Litwv do Prus
i
.
'
i'
'^
"^
m""
\VYciQgney, zebra
sig
i
Kiejstut wojsko z
modzi
Troczan, z ktrymi
jpc^
^^i
szcieszkami tajemnymi
wtargnwszy do Prus,
wszystki krainy
i
okoo
Jur-
f,Vu]^'j.''^bu'
gemborku zwojowa spustoszy, a nabrawszy upw winiw bardzo wiele, do Litwy si wrci bez odporu, tylko komendator Jurgemborski niktrych z Litwy, ktrzy si za wojskiem opozdnili, w puszczy poima. zebrawwojowa, Kiejstut Potym gdy marszaek Pruski szy si z Litw, uderzy na jego wojsko, ktre pozad cigno, ktre pobi porazi up wszystek z winiami modzkimi odbi, a potym na walw ktrym by sam marszaek wielki Schindekop ne wojsko Niemieckie Henrik zapalczywiej mielej cign, ale marszaek widzc zadnie wojsko
"y-
'aYb^o^t^
mod
xi
Scu
^o"d
mii'/od^n"
purmiie!
fw^ai^ifu
'fe^dn^u^fe^
odLiiTy^"o*'^p;^"^-
upw
uciek do Prus
ostatkiem wojska.
Niemcw w
^*'
,
roku w Litwie i w Polszcz taka sroga zima bya i bydo domowe zwierzta w lesiecli od zimna wyzdychay; take ptacy i drze\va w sadach owocne poschy. Zmodzkie, Trockie i Podlaskie, zeRoku za 1365, Kiejstut
Tego
i
Tazit
zimaisroga.
xi
i
wszy go z wojskiem Krzyacy, z wjtem wielkim Sambijskiej ziemie i z nikt- ^ ErajRoIski 11 l" i rrT rymi kontorami, ale gdy upu zabranego Kiejstutowi odbic odjc me mo- powiat od
, i
.
z modzi przez lene skryte tajemne doby moc zamku Angerborku a zburzywtargn do Prus okoliczne woci do modzi z upem winiami ujeda. Gonili z
Litwy
i
*'
gli
Prus
te powiat Erogleiiski (ma by Erajgolski i wrcili si do zburzony. lupami wzajemnymi. Potym tego roku czterzej xita Litewskie: Olgerd Wielki Xidz, Kiejstut, Patrik i Alexander, zebrawszy wielkie a mocne wojska, czworakimi ufami i zagonami do Prus wcignli, gdzie wszystki krainy pograni- PrussyzWo"^ czne srogim i okrutnym burzenim zwojowali, a dobywszy zamku Ragnety
,
zburzyli
z
Telze
...
tame
Pru- twa"wiia,
ki,
i
TU-Mi i
pogaskim obyczajem ofiary ze krwie bydlcej czy^. i ./ , { mu. Potym me majc przeciw sobie adnego odporu, osm set winiw Chrzecian i siedmdziesit koni wielkich frezw z rozmaitymi upami do 1 J
siech boiiom swoim,
budow-
.'
"^
ny nad Nie-
mnemja;
dzia, od
Tilje
mila,
Litwy wywiedli. Tej szkody mszczc si Winrikus mistrz Pruski, tylko z zakonem sworycerstwem Pruskim, Litw take na wielu miejscach zwojoway, im a poczyniwszy ogniem i mieczem wiele szkd, gdy si Litwa w lesiech liczb winiw do Prus uszed. w zamkach krya, z nie
LiiwcNiem^^ ^^J"J*-
ma
Switri
Miechoyius lib. 4, cap. 28, fol. 246, i Cutaw, rodzeni bracia Olgerdowi Kiejstutowi Litewskich, z niklrymi swoimi bojary, tego czassu do Prus zjachali i przyjli wiar chrzeciask ochrzciwszy si w Krlewcu. Ale Olgerd Kiejstut nie mieli inszych bratw, jedno Moniwida, Narimunta, Koriata, Lubarta, aJawnuta. Przeto Switri ma by podobniej Swidrigel Butaw, nie bracia ale cutSi-' synowie Olgerdowi, a synowcowie Kiejstutowi, byli w ten czas dla jakiej ^fj^ p^iger. krzywdy do Prus mogli zjacha, na coby chcia tysic kronik genealogij pSjacL-
xit
i
ii,
ochrzcisig.
li
40
znosi, nie najdziesz inaczej;
LitweNiem-
czym si musi
by
pisarz exemplarza
Mie-
Litwa Prus-
zamkw doby spali, a z upami do Prus si wr()ci. Litwa te zarazem skoro ou Z Litwy wyciogn, drogami tajemnymi do Prus wtargnli pod zamek Nordemborg, gdzie zdybawszy ludzi bez wieci, bardzo wiele szkody ogniem mieczem upiestwy poczynili, a nabiwszy nawizawszy Niemcw posiekwszy, drugich zwizanych z rozmaitymi upami do Litwy odprowadzili. Roku za drugicgo 1366, Winrik mistrz Pruski majc na pomoc nie
i i
i
Krzyacy
mdi
bu-
Kicjsiut
''"^Tuj^e/""
inszych krlestw: z Franciej, z Anonierzw z lska, z Czech, z Saskich xistw za pienidze niemao zebrawszy, wyprawi si do Litewskich modzkich ziem wielk moc: ktre jednego roku dwa kro odwroty czynic zwojowa, a nabrawszy bardzo wiele upw winiw do Prus
mae
wojska
na
Rzesze Niemieckiej
gliej etc.
wit
wojn przybye
insterbors
ki
i
si wrci,
borski gdy
ZA
ktrym gonic si
xi
potajemnie
nie
budw-
do Prus wtargn,
i mao zamku
i
Insterborku nie
ubiea
kontor Inster-
rzeii od'
mil
12.
mao w
sida
wpad;
zamku obronili comendator ledwie si wybiega, wszake Mie^^^foimajtnoci commendatorskie Litwa zabraa, a spaliwszy wszystki konie dwa powiaty Wielowski Tapiowski ogniem emiasto Insterborskie, wybrawszy, z wielkoci stad, byda, lazem zwojowawszy, wypaliwszy winiw upw rozmaitych do Litwy si wrci. Dla tych szkd mistrz Pruski Winrik, trzeci kro tego roku wyprawi si do Litwy, a cignc dalej w ziemi nieprzyjacielsk, wszystki ony wooci, zwojowa a chcc na potym zagdziekolwiek szed z wojskiem zburzy zagrodzi Litwie tajemne i chytre drogi, ktrymi byli zwykli md'zame*k broni najeda, zbudowa zamek Christimemel most na rzece Memlu, Ly^HKrzna- P^ussy chcia dwa kro przeKownem? ma by Niemnie. Tego budowania Kiejstut
a tak zaledwie
i
\i
kiem?'
szkodzi,
i
trwoc
odpdzony, musia
da
pokj.
PRZECIW LITEWSKIM
I
XITOM
NIKTRYM NA
WOY,
o SPOLNYCII
Rozdzia
Krl
czne
i
krewno
umyli
ostatka
41
Ruskich ziem dochodzi, a do Polski przyczy, zwaszcza Lucka, Beza, AYodimirza, ktre ziemie z zamkami Litewskie xicta
i
Chema, Oleska
od
h\t
Cromer,
Janie
trzymali, za
yczliwoci lussakw.
zebra wielkie wojska
A
ze
tak roku
1360, po
witym
Chrzcicielu
i
przycign naprzd do Beskiej ziemie tam do niego przyjacha Jorgi Narimuntowic xi/.c Litewskie, Beskiego kraju dzierawca, a ubagawszy
krla
agodn przemow,
hodownikiem Polskim
oszydziwszy chytrym
by
si wyznawajc, otrzyma
,
pokoju
Besk ziemi,
mi jogo nie poczynali nad to powiat i zamek Chemo Litwie wydarty. A Lubart Fiedor na chrzcie rzeczony \ic Wodimirskie gdy prosi aski, niechcia na to pozwoli krl, ale zaraz na w dzierawy jego z wojskiem si ruszy i cign dagdzie gdy adnego odporu niemia,' Lucka, lej do A\'odimirskiego kraju
Woy
i
Zamb' nn
Poiat-y po-
Wodimirza
wego
wszy
i
i
Oleska,
zamkw
,
moc
doby,
A tak
Kiejstutowego
AYolynia wygnawszy
Korjata Michaia
zhodowawszy, poda go z xicia Nowogrodzkiego synowi wnukowi Gediminowemu, jako Cromer lib. 12, wiadczy, aczkolwiek Miechorius hb. 4, cap. 12, fol. 231, tego Alexandra synem Kiejstutowym dowiadczonej szczerej wi5ry by wiadczy. Ale tene Alexander by Korjatw syn nie Kiej,
Lubarta Gedimino\Vlca
mem
stutw, tak
wedug Dugossa
a
topiszcw Ruskich:
ibv tego
wania statecznej wiary i Wodimirz, potym zamek Wodimirski ktry by przedtym drzewiany, murem ceglanym chdoijo zbudowa i wieami obwarowa, trwa na potym Alexander Koriatowic w wierze i w przyiazni z krlem Kazunirzem. Ale Jurgi Narimuntowic wnuk Gediminw, a synowiec Olgerdw Beskie nie strzyraa wiary, a na ostatek kusi si kilo kro moc krlowi Kazimierzow i I^olakom odpiera do Polskich krain czsto najeda z Beli
Cromera, jako wedug inszych Kronik i LaAlexandra Korjatowica Kazimierz do choprzyjani przywid, ossadzi Polakami ucko
i
to
Aiesandrn
zPoiaki za
J^^^^^
j>,-.,,i.
xi
p""'iri'o'^'"^'"
za, z
drugimi
xity
Tego czassu roku 1367, skarb niemay krlestwu Polskiemu zgin, bo mieszczanie Bitomscy gdy gwatown popdliwoci plebana swego Piotra i Mikoaja kaznodzieje utopili, wnet na nich pomsta Boa przysza,
ow, ktre kruszce przed tym w grach Bitomskici kopano, zaraz zginy przepady, o czym Dugosz Miechovius
KmsiecsrR^(f"' nul,,
srebro
hojnie
^ib.
4.
"""
12,nerbortus etcodemcap. 10,lib. 10. etc. Tego roku Winrik mistrz Pruski zebrawszy wojsko nie mole z wasnego rycerstwa Pruskiego, da je pod spraw Henrikowi Schindekopowi marszakowi Pruskiemu wielkiemu, ktry wtargnwszy do Litewskich ziem, prtkimi zagony powiatw okrutnie zwojowa, burzc i plundrujc
fol.
246,
cap. 23,
Cromer,
lib.
Li(c>-,>m.
^y''"-i-
co
mu si
u.
pi nawino a
i
do Kowna,
om
set
winiw
koni,
take byda
O
rozmaitego trzody
stada do Prus
wywid.
4i
Ai
T.itwaMazo- (Jo
si Litwa domniema.-i
ty
szkody
podj
od
Krzyakw
xie modzkie
wszy sie z bojary Trockin)i, Grodzieskimi, Suraskimi i Braiiskimi, ciiml Mazowsza, zamek i miasto Ptwsk, biskupa Pockiego obegna, a i miasto bvo nie obronne, snadnie je Litwa wybrawszy spalia, zamku potym usilnie dobywali, z ktrego gdy si mnie bronia slachta Mazowiecka i mieszczanie Poltowscy, wnet Litwa z ostatkw^ spalonego miasta drze-
Ptwsk
bierzgc, obmiotali zamek i przekopy wokoo, szacujc si podmiotami, potym gdy ony stogi drew zapalili pod murami w przekopach a wiatr wali a na po temu wia na zamek poczy si mury od ognia pada ludzie si w zamku skwarzyli, tak i ich witsza zgorzaa ostatek z zamkiem wespek, a ktrzy z ognia uciekli, jednych Litwa posieka, drugich powizali potym rospuciwszy zagony po okolicznych wolociach bez odporu upw i korzyci wielkich dostali, ktre z rotami winiw,
wo
cz
trzd
pdzc w cale
do Litvyy ubiegli.
Mmck^miia od Kowna
zbudowany
"*w*^
Roku za 1369, Wimikus mistrz Pruski cignc z wojskiem do Litceg w skutach, wy, kaza zarazem Niemnem wzgr prowadzi wapno chcc zamek gdzie w Litwie zbudowa a gdy przyszli Niemnem mila albo putory od Kowna naleli materiej gotowej potrzebnej do muru dostatek, od Litwy nad Niemnem take dla murowania zamku nowego albo dla oprawo wania Kowna zburzonego zgotowane. Na onym tedy miejscu, Winrikus mistrz zarazem pocz zamek murowa dokona go za sze miesicy, z cianami z wieami budowanini ^^^ wutrz a da mu imi Gotteswerder, to jest wy&pa Boa, a obwaroossadziwszy mocna obrona rycerstwa Niemieckiego, sam ^yawszy go ^ Z wojskiem ziemi Litewsk wkoo i tam sam zwojowa wypali na dzie witeczny. Potym skoro mistrz z wojskiem Niemieckim do Prus wycign, wnet Olgerd Kiejstut, xita, gniewem susznym zapalczywoci dla zbudoi
"
mek nowy
''ibim"'^*^^'
we
dnie
cy ustawicznie
cae
pi niedziel,
i
wzili go
moc,
gdzie
witsza
cz ow
cie-
w no-
mnic
wrzucili, a^on
zamek
gruntu zburzyli.
Potym tego roku Henrik Schindekop marszaek Pruski, z wielkim wojskiem do Litwy wcign, a zamek Bejery obegna, ktrego gdy ustaKiejwicznymi gwatownymi szturmami doby, przysa do niego stut posy swoje, upominajc go, aby mu zamek Bejeri zarazem wrci,
i
xi
pierwej
Tym
Brjery maniek spalon,
ni/iliby go moc doiskiwa, a wojsko Niemieckie pomordowa. poselstwem zufaym marszaek Scliindekop zajuszony, wnet tu przed
i
xi Kiejstut agodniej
dziewi
set
Litwy
^alrls^rf'''
'^Kiejinu
fomwino/us
stpujc, prosi rokowania, w ktrym postanowili, i winiw z obudwu stron na odmian sobie wypucili, ale wten czas Kiejstut si zagrozi, i le tego roku mia do Prus w nawiedziny przyjacha. Ktr grob Win-
43
dwa kro(i jednej zimy te;o roku do Li wojskiem \v\prawowa Ilenrika marszaka, ktry za kadym razem okrutnie ogniem i mieczem lud i poNviaty Litewskie i Zmodzkie udrczy
rikus mistrz Pruski obruszony,
t\\y z
i
ettproan
<'rfMe<t-
zwojowa.
Kiejstut
1370, chcQC si uici speni o])ietnic pomarszakowi i mia wzajem na drugi rok Prussy nawiedzi, zebra wojsko wielkie z Rusi z Tatarw, ktrych na pomoc przyzwa, take z modzi i z Lit\^'y, a tak z tymi wielkimi ulami jezdnych rotami pieszych wespek z bratem Olgerdem do Pru-
te
xi roku
^j}':''l'^l^'''
skich ziem cignli, gdzie naprzd Sand)ijski powiat, rozdzieliwszy wojska dziTKrok^^'^'^ na dwoje, zburzyli, wybrali wypalili, potym do zamku Ortelz!)erku z woji
spalili zlamtad za do Kudowa albo Rowdina drugiego zamku przycignwszy, pooyli si w polu obozem namioty rozbili, a w zagony po rnych stronach Pruskich pucili, burzc, zal)ierajc, siekc palc, co si im nawino. tyme czasie roku 1370, Winrikus mistrz ze wszystkimi mocami swoimi Pruskimi, na ostatek z miast od rolej wszystkich ludzi do zbroje ruszywszy, k temu z wielkoci rycerstwa z Rzesze z inszych cudzoziemskich stron przybyego, w niedziel w ktr piewai introit, jako Miechoyius pisze: Exur(jc guare obdonnis Dominem uderzy na wojsko Litewskie. A gdy z obudwu stron srog a okrutn bitw stoczyli, tak i rwnym szczciem do pudnia trwao, na ostatek xizta Litewskie dawszy znak przez trby, kazali obronn w lassy bliskie wojsku swojemu z upami ustpowa, i tak spola ul)iegli za niedokoca zwycionych, a Krzyacy plac otrzymali; wszake ITenrik Schindekop marszaek wielki Pruski, srogi najezdnik burzycie Litewski, tam zosta od Litwy zabiy przy nim 25 bratw za-
Eiatrocipu
missa.
rk
Duccs
Litu-
siijnoreceplui.
cnych rycerzw zakonu Krzyackiego polego, a Litwy tysic na placu pobitych zostao.
MAESTWIE
KIEJSTUTOWYM.
Rozdzia dziesity.
maestwie Kiejstutowym Latopiszcze Ruskie tak rzecz prowadz: gdy powiada panowa Kiejstut na Trocech i na modzi, usysza i na Poondze (ktre miasto jest nad morzem modzkim) bya panna crka niktrego wielkiego pana Litewskiego albo Zmodzkiego bardzo gadka, imieniem Biruta, ktra bya bogom swym podug ol)yczaju pogaskiego polubia chowa czysto do mierci, skd le sama bja cliwalona od ludzi pro-
Rzecz La
o
stych za bogini.
A jadc
wojny Pruskiej
xi Kiejstut zajaclia do
dosi mdra, tame
jej
niej
B^urie
sam,
upodobaa mu si
bya gadka
prosi
rutowej:'
44
aby
mu bya
za
maionk,
a gdy na to
si i polubia bogom swoim czysto chowa a do mierci, \ii Kiejstucicj zmocniwszy si wzi j gwatem z tego miejsca i prowadzi w wielliiej uczciwoci do stolice swej na Troki Nowe, a obesawszy braci xiz ktr mia Witota eta uczyni wesele i Birut wzi sobie za A w Poondze nad morzem wii inszych synw, jako o tym bdzie niej. dziaem sam urocisce gr wynios tej Biruti ktre take dzi witos obchodz jeszcze po dzi dzie jej S. i Kursowic zowi Birutos uroczyste, tam na tym miejscu, gdzie i kapan Rzymski zajeda, a z wiec niemay poytek biera Acz nie sdz jako ty ofiary Bg przyji z ofiar muje, gdy ta Biruta bya pogank. Ale si do rzeczy wracam. Rakuskie z wojskiem Niemieckim, Przycign potym Lupoldus z Czechy, z Wgry, z Morawcy i z lzakami Krzyakom na pomoc, kt-
on
,
mod
xi
i
mod
zbu-
Kiejstut go-
i zakon jego posileni, rozdzieliwszy wojska wszystki prawie Zmodzkie krainy wyna czworo do Zmodzi wcignli palili, a pobiwszy starych ludzi mae dziatki, wyrostkw i tych co si do robt godzili w wielkiej liczbie zwizanych do Prus wywiedli. Zmodzkie gonic si za mistrzem i wojskiem jego A Kiejstut
i
xi
i
z
Kiejsiut
'^'
upem
'Tz?.
mieczem wypubrawszy go spali powiat wszystek okoliczny ogniem stoszy i zburzy, take ludzi Niemieckich bardzo wiele obojego pogowia w zajem drugich nawizawszy z upami z poonem spieszno do Litwy
i
cV^\?ojuj."
Prus do Litwy si wrci, wnet comendator z Insterborku Wigandus Belderseim do Litwy z wojskiem wtargn, wypali, a nagdzie sioa jeszcze przedtym nigdy nie wojowano wybra brawszy winiw i upw do Insterborku odcign.
skoro Kiejstut
z
i
odcign. A
Tego
wity
i i
Bielski
kad i
nazajutrz),
w w dzie Cromer lib. 1*2, pisze, a Wapowski miesica Septembra 9 dnia, pad z koniem
jelenia
a
suk
sobie
las
potym gdy
wpad w
J^y doprowadzon
^^.^^y
umarh
Saliramcnt
kociele
Stani.^awa
dnia 5 Nouembra, pochowan na zamku grole marmurowym na ktrym dzi wikrlowa lat 37, a GO lal zupena.
45
O BURZENIU POLSKI PRZEZ LITW, WZICIU I WRCENIU DRZEWA KRZYA WITEGO OD MCH,
KRLU WGERSKIM
I
POLSKIM.
Rozdzia jedenasty.
Do
"iYielinoinei^o
Pana,
PAM miROAJA
BIEIEWICA STAMIEWICA,
ZIEHIE 310DZKIEJ.
Roku 1370, xicricta Litewskie Kiejstut zLubartem i z inszymi braty iislyszawszY o mierci Kazimierza krla Polskiego, cignli z wojskiem na Wopieri obiegli zamek Wodimirski pod Polaki, ktrego gdy niemogli za
nie sturmowali
i
wicej jedno
,
leeli
w okoo blankw.
A by w
nijaki Piotras Turski z ziemie czyckiej ten acz mg dusze oblenie wytrzyma, bo ywnoci byo w zamku dosi, a gwatu adnego jeszcze Alexander Korjatowic synowiec Olgerdw, nie byo, wszake gdy zieKiejstutw (ktremu by krl Kazimierz dal Lubartw mi, wydarwszy j Lubartowi, jego stryjowi) do Krakowa odjacha, bo z Polaki dobrze mieszka, Piotras Turski nie spodziewajc si pomocy grobami Litewskimi ustraszony, zamek drzewiany stary, ktry z Polski mia w swej obronie, wymwiwszy sobie wolne wyjachanie z majtnoci wasn, poda dobrowolnie. A xie Lubart osadzi mocno rNccrstwcin swoim Litewskim Ruskim Wodimirski zamek, bo to byt wasny jego udzia, k temu jeszcze posag po eni xinie Wodimirskiej. A nowy zamek murowany, ktry Kazimierz krl Polski dwie lecie cae wielkim kosztem najwszy murarzw, ozdobnie by z palonej cegy wystawi, a tylko go troch nie dokoczy, wszystek z fundamentw a do gruntu Lubart rozwali, zburzy, z ziemi zrwna. A potym Olgerd Wielki
xi
Woysk
,Jj."Jj>5^j
LJf^^<^'^|2j^*
a.
Zaiiu-k
mu-
rowany
yyiodimir-
xi
siuba
Xidz
modzki, Trocki Podlaski, Lubart WoyRuskim, 'ki, prosto od Wodimirza z gotowym wojskiem Litewskim zwojowawszy cignli do Polski, a przeszedwszy Lubelsk ziemi, w niej yyszystki wooci, wtargnli do Sendomirskiej ziemie, ktr take zburzyli splundrowali, a do yssej gry, na ktrej jest koci sawny koci z bogatym klasztorem. Tam midzy inszymi upami, gdy klasztor bardzo bogaty wybrali, wzili le sztuk drzewa Krzya S. na ktrym
Litewski, Kiejstut
i
^;l^^l^^}y
'''"n;,"f^"
Lissagr.i.
46
zoto chdogo oprawion, a gdy juZ z upami do Litwy si wracali, wnet skoro na granice Polskie przyszli, ktre Litw od Polski dzieliy, ssla si cud dziwny paniici godny: abowiem wz on na ktrym drzewo Krzya . z inszymi upami wieziono, zarazem stan, jakoby go wry w ziemi, i adnym sposobem ani przyprzenim kilkunacie cugw koni, jarzm wow, ani ii v ludzi niemogt byc z miejsca ruszony, owszem adn pomoc wielkoci bydl, konie, woy, take ludzie ktrzy si kolwiek kade \eszczG nad to cnego woza dotknli, wszyscy zarazem na ziemi padali umierali. Przeto " ^ , ii ixi/.ta Litcwskic zdumiawszy si przelkwszy z tego nowego a dziwnego przypadku, pytali, jako Cromerus pisze, jednego Rusina, a Miecbovius fol. 243 lib. 4 cap. 29 kadzie, i kapana swojego, ktrego zowie Flamen albo wieszczka Litewskiego pytali coby za przyczyna bya tego dziwnego cudu, i onej plagi na swoich ludzi umierajcych dopuszczonej: ^ S^y "^ powiedzia on wieszczek pogaski albo Ruski kapan, i admiejsca nie ruszy, ani plaga na w as morowa "J"^ sposobcm yvz si z tego ustanie, a pirwej drzewo Krzya S. na pierwsze swoje miejsce odelecie; ^arazcm tedy xita Litewskie slachcica jednego Polskiego poimanego Chorabal przezwiskiem z wizienia wolno wypucili, albo Koraboi odesali przeze on sztuk Krzya S. z zot opraw do klasztora ysso-
\nelkociQ
winiw
?ktlLiiew-"
*Km*'"'s!*
Dufjoss. et Miech oitus
Ub.i,r,ip.
ub.i'ii'!iau</
"
'
'
'
crHx
caelera
ue-
cum
pracda
nuiiarine
'iTriimn^'
Vium
'loco
*"(uh/'''
Si!'ie'1
cin-zcciani""
chorabaia
*''cheic''
^s'""oVn'?
puszczon.
V. Aifiz Ulazoieckie
.
os/arpa.
Mazowieckie zarazem skoro usysza o mierci Kapobra zamki, ktre by Kazimierz spadkiem do Polski przyczy, jako Pocko, Raw, Wyszegrad, Gostinin, i Sohaczow. Hasso take ITuchtenhain syn Hassonw Yon Wedel starosta Otona
zjmierza
krla Polskiego,
xia
...
inszymi
upami
winiami
,
do
vzicty.
1.
2i''-
Mdra
,
oJ-
iioNwed
l.udowika
krla,
Reg-
Santok zamek yyzi, przez podanie przy, muszone, aczkolwiek go dosi mnie broni Sandiwoj leszyski. Tak Polacy w krtkim czasie bez krla bdc, ze trzech stron nawicej od Litwy ucinieni, wyprayyili posy Floriana biskupa Krakowskiego, i Jana Strzelca kanclerza koronnego do Ludwika krla Wgerskiego , proszc go abv zarazem na krlestwo Polskie od Kazimierza yyuja r ~ leszcze za ywota naznaconego nrzyiacha, a bytnoci osobv swoie nieJ r". 1-1 ,, T. T-i
margrabio Brandenburskiego
,
.
-
-Oj
,
.'
'
wiszce uspokoi.
nonheneab
nisiruri.
z te2;o
dwicma
tak
te dwie
rze-
czy pospolite, jedna bez drugiej szkody albo bez utraty obudyyu, od je.
,
gerski na
Polskie.
^Toku^od''
550*^3 ua^'e-
'^cziel^L^e"'
chowego
dneiio trudno moua by rzdzone. i sprawowane, na ostatek probami zwycizouy, przyzwolit przyjacha naprzd doSdecza, a stamtd od panw Litewskich do Krakowa przy|)royyadzon, tame koronowan od Jarosawa ai'cibiskupa (jnezneskiego, na zamku w kociele S. Stanisawa. A tak poczwszy od Lecha pierwszego xicia i fundatora narodu Polskiego, '"'^ ^''^ ^^o^ Kazimierza Lokietkowica Wtrego mierci, sna przes dziekrla swojego ^vic set* lal albo wicej zayydy Polska miaa xicta
1 i
47
wasnego ktry te
Wacawa
Czeskiego ^^rla,
ale ten
jP^ano^ania
'"'^'J.I^Ma"ijfaj,'^'^^^
okietkiem
narodu Polskiego od Lecha. Bo od Ludwika Wgrzyna i od Jagea Oigerdowicza Litwina zicia jego, postronni jeszcze w Polszcz panuj, ktrego potomstwa jeszcze teraz mamy krlow Ann drugiemu Wgrzynowi Stephanowi Siedmigrodzkiemu wojewodzie z krlestwem Polskim oddan ktry tego roku ktrego t
z
,
,
succes-
^jf^^^^l^^nj
^'
Polszcz,
nasze
Kronik koczymy 1579, z krlow Ann prawnuczk Jageow crk Sigmunta krla, a siostr Sigmunta Augusta, szczliwie panuje.
Wielk
adnego do
ao mierci
swojej
Kazimierz krl
ten czas
Polakom
^^j. ,c^
tumacze
'^."^"*^
odprawowat, k temu co mia krainy oderwane do Polski przybawi, to jeszcze zarazem po koronacioj kilko powiatw od Polski odda Wadisawowi, Polskich powiatw ... 1 \ Txicciu Opolskiemu, Wgierskiemu wojewodzie, jako Wielusk ziemi aibo ziemie Ostrzessowsk, nad to Olszyski, Krzepicki, Boboliceski powiaty ^^tkri od da. z zamkami, i Breznicesk ziemic w Sieradzkim wojewdztwie jemu darowa. Potym uczyniwszy pogrzeb Kazimierzowi krlowi wielkim kosztem w Krakowie, jacha do Wielkiej Polski, z tamtd za zmieszkawszy w Gnienie dwa dni, a w Poznaniu take, rycho do Krakowa przyjacha, a z Krakowa zarazem si do Weer wrci matk swoi Helibiet Polk siostr nie- Guberna^ '1 TT^ boszczyka Kazimierza krla, gubernatorka na swTm mieiscu w Polszcz lorkawpoi wszystk jej spraw koronn zleciwszy. Ta tedy Elbieta j^^. jp^b. j zostawiwszy, stara krlowa Wgerska, rozumem si niewiecim sprawujc, modjch ""boam^" nikczemnycli ludzi do rady senatorskiej w Polszcz wybraa i podwy- 'a^^^Reg^^i-i^ ^"4!" statecznych szya, a godnych, powanych, z urzdw zoya , 2Paraiipi2. nikczemnikw possadzia. a na ich miejsca pochlebcw Crki dwie Kazimierza krla wasne dziedziczki, i krlewny Polskie, ze wszystkimi skarbami, ktre im by ociec krl Kazimierz bardzo bogate wzlocie, w srzebrze, w perach, i w rozmaitych klejnotach ubiorach Krlewny zostawi, Ilelbieta stara krlowa do Wger zasaa, a tam Ludowik os^^''j^allcdusadziwszy prawo odsdzi ich od dziedzictwa i successiej krlestwa Pol""^fi^^^S skiego, twierdzc to niesprawiedliwie, i nie z wasnego krle wskiego byy urodzone, a w tym temu zabiega, aby 'potym jakich >'Jwika.
.
'
mw
mw
oa
'^''j'^',^^'*^^^!*'
xit
i
potnych
niedostay, ktrzyby
nimi dziedzictwa
krlestwie Pol-
skim dochodzili.
Lechowego
Piastowego potomstwa, od Ludwika krla powinowatego swego, nie tylko byy z skarbw i z krlestwa dziedzicznego zupione, ale i niesusznie
xi
w maestwo
Romera
Anna
za Guilhelma
,
Stirijskiego
holdowni-
kw Wgerskich. Nad to jeszcze krl Lud\Yik miasto przybawienia sawy Polakom, z namowy matki swojej wzi koron stoeczn, sceptrum,
jabko,
i
miecz,
take
insze ubiory
Wger
mimo
"'dwila^"'
48
stwo sobie wybra, koronowa nie mogli. Ty za klejnoty potyna aZ Jageo krl Polski, Wielki Xidz Litewski z Wgier odiska, jak o tym
i
bdzie niej.
INSZYCH
XI4T
LITEWSKICH
Rozdzia dwunasty.
Tych
i
wojen Kiejstutowych,
inszych
xit Litewskich,
z
Niemcy Pruskimi
i
Liflnndskimi, Czytelniku
Pruskich,
Liflandskich, z
fol.
Dhigoszowych
Miechoviuso\\Tch Kronik
^^^'
lib.
cap.
33
257
et cap.
34
fol.
219
et
^^ dowoduio uapisal, niechcc namniejszej rzeczy nalecej Li^dn'ewinm'** modzi (acz mi to z wielk prac, trudnoci, nakadem i bada^^^^^ "ih!'r\!''' Zmodzi zni przyszo) opuci, poniewaem si ju na to zawid. A tu jakie szcze mia nim Jy, alf mu wspominane ktrych burzone zamki w Litwie i w modzi lowanjch czsto czstym burzenim, i te ^^^^ niezna ani sycha, bo dawnoci czassu dzfmv^w Greciej dzi bardzo wiele how DziUirb k temu drzewiane byy znisczay, wszake jeszcze polaoL, kl rodzisc gstych w Litwie i w modzi widzimy, ktre s jawnymi tego rjch dzi imion iiir wiadkami. wiemy. modzkie, Trockie i Podlaskie, z wojRoku 1370, Kiejstut KiejslulSli sleinski po skiem Litewskim na prtce zebranym wtargn do Prus, a tam powiat "^'" Stisteinski zburzy, wybra i wypali, potym z wielkoci winiw i upw rozmaitych prtko z Prus do Litwy wyszed. wiiirik iniTego roku 1370, Winrikus mistrz Pruski mszczc si nad Kiejstutem zburzenia powiatu Stisteinskiego, a rozszykowawszy wojska swoje na czterzy zagony, do Litwy wcign, ktr na wielu miejscach zburzy-
-^^
'
bd
i
xi
Prewik
za-
laszu, podo-
napisa
ciaw
cei
wszy z upami wyszed. Po nim zaraz Elner comendator z Balgi w Ruskie krainy na Podlasze cign, tam Drowika zamku dobywa, ktrego gdy niemij wzi, zburzywszy on wosc do Prus z pionem uszed. Tcgo roku Karolus Czwarty cesarz Rzymski krl Czeski, syna swe8^ Wenclawa na cesarstwo koronowa za ywota. A Sigmuntowi druMorawskie; ten po giemu synowi da margrabstwo Brandenburskie, mierci ojcowskiej, brata Wacawa cesarza poima, wsadzi do wizienia
i
i i
4<)
w
z
niej.
Tego
nimi
I
Krzyakom przyszo, comendator Litw burzy, Derseme zamek wzi, spali, wicii i
I
kie lupv
wYwiod
do Prus.
1
Na drugi rok 1-J/ 1, Kiejstut xizc Zmodzkie, wzajemnym sposobem do Prus wcignwszy, Stisteiiski zamek z wooci wtry raz poburzy, a wielko Niemcw pobiwszy upy wielkie do Litwy wywid. Przeto tego roku Wigandus Beldelstein, comendator z Insterborku, z dwiema wojskami do Litwy wcignli, ale obadwa nie uczyniwszy nic godnego pamici nazad odeszli. Potym roku Paskiego 13T3, Elner contor z Balgi Wolkowisk ziei
,
modz>*
T--
rr
11-
ku, koslrze-
p^u^^s^y^bu
"i/i/^/^ol" ,f '.
'"i^euiZ-'^'
^"^
^^**^'-
woikowisk
^''""""y-
Litwie a do Kamieca poburzy, a z wielkim dobytkiem i winiami do Balgi si wrci. A Kiejstut tego roku pocie przed Wielk Noc wszytki stray Krzyackie na granicach Pruskich rozsadzone oszukawszy przez pustynie lassy do Prus wcign, Bibersteginskie wszystki woci, ludzi siekc poburzy, a dowiedziawszy si od szpiegw i blisko byo wojsko Krzyackie, do lassw z unami uszed, zostawiwszy chytro w ciasnych miejJ J J scach zasadki po sobie, z ktrychby na Niemcw jeliby go gonili udeT 1 rzy. Dla tego comendator Brandenburski ktry by hetmanem wojska Rzekiego Pruskiego, obawiajc si aby \v sida w samowki Litewskie nie wpad, przesta Kiejstuta goni; a tak Kiejstut w cale z plonem do Litwy uszed. Tego czassu roku 1373, w Polszcz utrapionej nowe si burdy poczy; bo Wadisaw Biay Gniewkowskie powinowaty bliski Kazimierza krla niedawno zmarego Polskiego, bdc wicej ni czternacie at mnichem diakonem w klasztorze S. Benedicta Diwioskim w xistwie Burgundijskim, przywabiony by od niktrych Wielkiej Polski slachcicw rosterkliwych a gdy nie mg u papiea dispensatiej otrzyma, wnet sam jako by niestateczny habit zrzuci mnichowski a zebrawszy uKajw swawolnej slachty kilko set, trzy zamki jednego dnia w Kujawach ubieg opanowa, Wadisawski, Gniewkowski, Zotoryjski, a potym Sarleja, Inowodsawia zamlcw doby. A Zotoriej zamku nad obronnego wtry kro tym fortelem dosta, ktry si moe zgodzi na przestrog panom rotmistrzw. Przeoy by na tym zamku Zotoriej Sendiwj genera Wielkiej Polski, Skripiiiskiego nijakiego szwagra swojego po siestrze, starego czowieka, ktry by sawny zwykym podchmielanim. Wadisaw tedy Biay naprawi na jego rybitwy, ktrzy go upoili winem z Torunia przywiezionych, a gdy go wino sen, k temu onka moda ukoyssaa i upia, wnet drabi stre zamkowi, take sudzy jego przykadem paskim podweseliwszy sobie posnli; a w tym Wadisaw mnich swoich z drabinami podesawszy, wiee, mury blanki ubiea, pan starosta zon wszystka czelad jego, take onierze poimani, a potym przyjaciele samego tysicem zotych odkupili. O czym Dugosus Cromcr lib. 13.
mi w
q^^,
c,,
wic
'"^^rorw""
/""en.
''s'tui\v^^'''
niugoss.
lielictlS 171'
si(iiii>
*;
inic-
"
"^
"
'
CIS oporlu-
nis.
xi
mnich w
broi.
Wis
^y^^^l^^
"^l^^lf^"^
j','i'^';,"y
ao"\c''na
''[''^.'"Jtr^;
',','p;;{\l^J^
,'J,i"f3"j|^'^"
JooTzh)!
'ych za na-
M.
'
'
,
50
Kujawach Wiolkioj Polszczo tene mnich, stoczywszy bipod Zloz Sendiwojcm z Siihina starost Wielkiej Polski toria Kazimierza xic Stetyiiskie Dobrzyskie, inszych wiele zabiwszy u sturmu, wielkie szkody w Polszcz w Kujawach poczyni, na ostatek poraony zaprowadzony do Wger. Tam Ludwikowi krlowi xistwo swoje dziedziczne Gniewkowskie w Kujawach przeda za dziesi tysicy zotych, k temu wzi bogate opactwo w Wgrzech na wychowanie; wszake rycho potym, gdy mu si sprzykrzyo mieszka w Wgrzech, wrci si do pierwszego klasztora swojego Diwioiiskiego do Burgundie] tam przyjwszy znowu zakon kapic, umar, a pomocnicy jego w Polszcz, jedni wizienim pobranim imion na krla, drudzy dobrowolnym
i
Za w
kilo
tw
kro
wywoanim
Wcjgw
za-
Roku 1374, komendator z Insterborkii z jezdnym pieszym wojskiem ,''.'' Zmodzi Wejgowski powiat noburzv z upami wielkimi do Insterbordybyh tu odszcd. Potym si oburzyli na Litw wszyscy pograniczni coinendaDirsingeii- torowio, Z hetmanem swoim Gotlridem de Tilia marszakiem Pruskim, a zeslia, ma bjc n t^awszy SIC Wielk moc znowu Dirsingenski W^ejgowski pow laty w ZmoDerwaska
mek
poNwai albo
I
^v
ska^wofoc"i
^^'
zwojowali,
ktrych siedmset
winiw
do Prus wywiedli,
z
zburzone.'
\Wdkie'^'o'jgcfz^ie ''ilzj
-
zebrawszy,
witszym
z
ktrym
mniejszym comen-
dator
obudwu
stron
wooci
poburzyLitewskie
i I
rowie^^^bjH. ^^'szj?
A xicta
noupw.
Inslerborg spaion.
Wzajem-
Olgcrdus, Kicjstut Swerdcrko (musi by Swidrihaio) z swoimi pomo .\. . r Ai Olgerd cnymi wojski na troje si rozdzieliwszy, zaraz do r Prus wtargnli,
.
.,.',.
i
'.
.
ziemi, Swidrigat Insterborskie W^elowski powiat, Kiejstut Kanahensk ^ r puwoci. Ogniem mieczem zagony po stronach rospuscisvszy, burzyli
.
,
'
'
''
'
stoszyli.
Dziewiset Niemcw posiekwszy, Insterbork zamek wzili spalili, a bez adnego odporu z wielkimi wzdobyczami ludzi, skarbw dobUkw, do Litwy si wrcili. Mszczc si tedy tej szkody Eberhardus comendator z Ragnety, z jednej strony, a Teodoricus brat zakonny z drugiej, do Litwy weszli, ktr wti
a pltorasta
winiw
Wgerska
poiraa-
Tego
stara,
znowu na gubernaci krlestwa Polskiego z Wgier przyjechaa przez Sdecz do Polski, gdzie ku niej ywjachali panowie slachta Krako\yskiej
i
i
Sendomirskiej ziemie.
Ouoniam
^^Iszczy paiiowie,
fi-
gdy przyjachaa do Bochniej, powiedzieli jej xita Litewskie ze wszystk moc swoj, gotuj
liussnus
Taferefma
num
.yc.
Polskieiro. A ona im z pochego rozumu nieodpo wicdziaa, aby si o tym namniej niestarali, a bespiecznie na to spali, poniewa (powiada) mj syn, krl Ludwik, tak mocne dugie rce ma, i na samo t>lko imi jego, nie jedno gruba lena Litwa, ale i insze wszystkie okoliczne narody dre pada musz."
si na wojowanie krlestwa
^^'^scicgo
Trok^JaRc/o^igordelli
A W
cap.
tym
fol.
czasie
Dugosz
Miechoyius
z
lib.
4,
30,
25, Cromcr
13,
etc.
Rusi,
51
zmodzi
z
Witotem,
Litwy zebrane, z xiActami swoimi: z Kiejstutem, z Jagcem, z Grodna do Polski wtargnli; Lubart te z Trok, z Wilna
i
oJm. w^'^'^
Lucka i Wodimirza Jurgi Narimuntowic z Russakami, przez wielkie pustynie przyszli do z Beza z >Voyiicami potym rozszyLubelskiej ziemie, a tam zarzywszy wszyscy mocy swoje kowawszy si na rne zagony, z Lubelskiej ziemie przez Sendomirsk cignc, przyszli a do Sanu rzeki na Podgrze, wtrego dnia Novembra albo Listopada miesica, tam wszytki krainy Polskie midzy Sanem i wzdu zwojowali a do Tarnowa za Sendomirz rzekami lece, wszerz daleko w drug stron, a tak prtkoci wielkiej w wojowaniu uywali, i slachty, take bogaczw, w domach besbardzo wielk wielko ludzi
Fiedor xiaAc
z
,
Woyskie
i
^'^^J^^-;
''*
'^'L'^;'',^'-
Podgrze.
pf"'";,//,","'
'"'fj^l]'^,''''^*
Wis
rihul'^^cu,.
liiija
vi't
(lomihi
a'i^r'ba]"l'
"{'^/-""rc.'
piecznych brali
i
skarbw u nieopatrznych obywatelw onych krain wespek z nimi samymi nabrali. Pietras synoz dziecitkiem wiec Janusza arcibiskupa Gnezneskiego, porwawszy z Baranowa srzodkiem niedopiero narodzonym, jeszcze niechrzczonym z przyjaci na koniu wyskoczywszy, ledwo przez z onym
polach
rnych
Przeto wielkich
upw
Pioiras
"
njako
on
Troj"aski'e-
p''"'"-
Wis on
Grabina
te z Tarnowa castellana Wilickiego, grabie Michaia odumara ona, jadc do krlowej z wielkim pocztem kosztownie, widzc tu Litw za sob, ledwo si wybiegaa z rku Litewskich przez Wis w cznie, od sug pilnych przeprowadzona, a wozy skarbne, rydwany kolebki, take konie ze wszytkim sprztem skarbami, Litwie na up zostawili. Litwa potym ku W^ilicy dziewi mil od Krakowa pucili zagony, z ktrych niktre ufy tylko si w kilku mil od Krakowa upami
dziecitkiem uciek. Grabina
i
i
strachu.
wiiicc bu
cie,.
szc on smtek
"^
i
_
aosne
,
rozmaita musika
narzekanie ludzi dla burzenia Litewskiego, tace ~ krotofde nakadne sprawowaa, na zamku Krakw-
Krlowa
.,
b.i-
iiafuiainij!-
skim
Niedziel nazajutrz po
witym
majc,
Mikoaju
tacowaa w
ten czas
uywa.
ju
lat
kiedy
byo
o obronie pilnie
myli
LilwalOnip,i^ipi
p^i^],^
Litwa
te
bez odporu
cae dziesi
i
i
niedziel sobie
Polszce tacu-
''"bu^rzy!"^"
jc, upy,
starych
winiw,
stad, trzd
wielko
Radomsk
Sendomirsk ziemi
i
pdzili,
kapanw,
mae dziatki co si do robt nie godziy w dalek drog ustaway, siekli mordowali; kocioy upili palili, burzc co si im kolwiek nawino, tak uszli do Litwy w cale, ale od Krzyakw Pruskicii zwojowan nalezli sze powiatw zburzonych. Bowiem roku 1376, SVinrikus mistrz Pruski, syszc, i w len czas Litwa do Polski wtargna on te upatrzywszy czas do modzi z swoim rycerstwem wcign, gdzie bez adnego odporu sze powiatw z zamkami, to jest: Miedniki, Erajgo, Arwisten, Rozein, ma by Rosieinie, Giessw Pastw mieczem ogniem zwojowa. Potym Kowno zamek
i i i
mod
Mintiniki
w,.niie,Ti
diis
obieg dobywa go mocno, ale gdy u szturmu wiele zacnyi^h slachcicw zakonnikw straci, nie dobywszy zamku do Prus odszed. A nunrszaka / dziesicciij tysicy zbrojnego rycerstwa burzy Lilw wvprawi. ktry
i
si'Av!'dVi
'^inao'.*^'
52
Mamarek
Prusk nad Ni e-
wooci
nad Niemnem
lece
zwojowawszy,
z
wielk korzyci
ludzi
do-
"y-
Tego
Polski
wycigna,
z
zamku
zawdy sprawujc,
ktrzy byli
z
namniej si
onego srogiego
siano
Wgrowie,
krlow
owies,
gdy kto albo na targ albo na swoje potrzeb wiz do miasta, zawdy ewaltem swowolnie brali insze rzeczy wydzierali przekupkom na rynku SwOWOleil- ~ siwo yy- Krakowskmi. Tego gwatu aby te nie cierpia leden slachcic Polski Przed~ ~, growwkrawr -i i kowienaco jjorz Z Brzczia, gdy mu siano wieziono do Krakowa, postawu sugi swoje przed domem swoim u Stradomskiej bramy. A gdy take Wgrzy, jako
.
,
''v-111-Til-r"'l
i
,
'
byli
sianem
bra gwatownie
sudzy,
Kmiiastai
Krlowa to wysaa Jaska Kmit starost Krakowskiego, aby on uspokoi, a gdy jacha na koniu midzy wielki tumult
si
obudwu
stron powadzili.
zamku widzc,
postrzelon
z
zwad umierzy
ludzi,
kowki abi-
by
i
od jedncgo
Wgrzyna strza w
przyjaciele
szyj
spad zarazem
konia
"
umar.
tu dopiero
i
jego zapalczyw
siec
i
aoci
ale
i
zajuszeni
zbiegwszy si
mordowa Wgrw,
drugich
z
si
go-
zupiwszy zpassw srzebrnych, jako si 160 Wgrw w on czas nosili, ani wielkiego rodu slachcicom nie folgujc, zabijali; tak, ^^ ^"^ i tego dnia sto szedziesit Wgrw zabito; tylko ci ywo zostali, co do zamku mogli uciec. Trzy dni potym Krakowski zamek sta zawarty, od zbrojnego rycerstwa Kmitw oblony. Dziao si to, jak Miechoyius, Dugosz, Cromerus Herbortus z niego pisz, roku 1376, a Wapowski i Bielski 1377, co ku rzeczy, bo po roku 1376, ktrego Litwa Polsk burzya in Norembre cl Decembre, nasta by nowy rok 1377. Tego Kmity widzimy dzi obraz malowany, wychodzc z zamku Krakowskiego po lewej rce do miasta idc. Wgry pobite pochowano w jednej kaplicy w kociele . Franciszka, ktr i dzi Wgiersk zowi. A krlowa smutna z tego przypadku, odjachaa do Wgier, dawszy na umierzenie aoci zabitego ojca Piotrowi Kmicie starostwo czyckie. Tego roku 1376, po mierci Grzegorza Jedenastego Papiea, ktry z Franciej z Avinium miasta, stolec paj)ieski, gdzie trwa przez 70 lat z wielkim upadkiem chrzeciaskim, powtre do Rzyma przenis, za czym si znowu za nowe a szkodliwe rozerwanie sstao o papiestwo, boWoszy wybrali papieem Urbana Szstego, a ten w Rzymie mieszka, przy ktrym te Woskie, Aiemieckie, Wigierska Polska ziemia przesta\yaa; Dwa papie- Francuzowic za wybrali sobie drugiego papiea, ktrego Clementem Sinjm'raz''ni. t''^}'"! nazwali, a ten mieszka stolic w Ayyinium, przy ktrym Francia Hispania Anglia przestawaa. A tak ci dwa papieowie z wielkim upadkiem wszystkiego chrzeciaslwa, jeden drugiego kl przeladowa. potym za tym rozerwaniem we dwie lecie, to jest roku 1378, Jan Hus w Pradze stolicy Czeskiej, przeciw odpustom inszym wystpkom papiespd wywczyli, ktrych
z szat
'
53
ktrym powodem przeladowanie mnichw wnlrzne wojny urosy, A trwa ten Ijjd okoo stolice papieskiej lat trzydzieci i dziewi, do conciliura Constancieskiego, na ktrym roku 1414, Jan Hus i Hieronim, kaznodzieje Czescy, spaleni s. A trzej papieowie: Jan 23, Grzegorz i Benedict, z stoiskim jawnie
pocz kaza,
za
duchowiestwa
Czechach
HieronfJ
*pa'"'-
cw papieskich, na ktre si upornie wdzierali, l)yli zrzuceni, a na ich miejsce wyhran papieem Otto Columnn ktry by nazwa Marcin Pity,
,
owie''z?zu-
razem
byli
bdc,
jeden
we Woszech
opar^^^IJI^""'*'>''
mieszka
ski
Bononiej, Jan
2-},
bo Rzym
ten czas
Wgrowie
nowali; Grzegorz
Ariminie
Franciej, bo
by w
zgorza; a Benedict
Ilispaniej, mieszkali, a
i
rospustne rozsiewali.
krl Wigierski
Polski,
chcc
wjprawa
nad Litw tak srogiego zburzenia Polskiego krlestwa swo- ^naluw!* wszystkiej Polszce pospolite ruszejego, zebrawszy wojska Wgierskie nie roskazawszy, sam z Wgier do Polski przez gry Sanockie prosto ku
i
pomci
Sendomirzowi
skiej
przycign
gdzie
te do
niego Krakowskiej
ziemie
Sendomirnad tymi
z Subina, posa ich dobywa zamku Chemskiego, ktrego za krtki czas Polacy dostali pod Russakaml, a Ludwig sam z Wgry do Beza si ruszy, a przy nim Krakowianie z Sendo- ^kw'' mirzany, a drudzy Polacy po wziciu Chemieskim, Grabowcza, Horoda skich doby Sewolosa, zamkw Litewskich dobywszy, do Ludwika krla pod Belzem lecego, z Sendiwojem hetmanem przycignli. Tam Kiejstut ximodz- '^o-'L:'Msses',' kie, uczyniwszy si z nieprzyjaciela jednaczem za glejtem Ludwikowyra "^d^l/c^l^' przyjacha do wojska Polskiego Wgierskiego i pogodzi krla z Jurgim ugoda Litwy Narirauntowicem Beskim xiciem, synowcem swoim, tym sposobem: ^kiem!'' aby Litwa wrciwszy winie z Polski pobrane, Jurgi aby zamek Beski krlowi poda. Ale krl kniazia Juriowymi obietnicami agodnymi sowy ubagany bdc, nietylko mu Bez wrci, ale te Lubaczw za- d^oBeJza mek, wziwszy od niego wiernoci przysig przyda, nad to mu z Bochi- yannmskiej upy na kody rok sto grzywien odu postpi zapisa, a tak si oidzBocLdokonaa ugoda Polakw z Litw przez Kiejstuta jednacza, a Chemska Beska ziemia przy Litwie zostay. A do tego im pomogo, jako Crome-
xi
i
rus
lii).
13 pisze, zatargnicnie
ktrej
midzy Wgrami
w
i
da
Pieskow ska,
wojska W^gierskie si gorszego rosterku) ktre by na Litw zebra, ros|)Uci. Samych Toporczykw, ktrych s w Polszce czyscy grabiowie, byo w ten czas siedm chorgwi. Pisze te Bonfinus, i dwa kro potym xic Litewskie, ktrego nie mianuje, Ruskie ziemie pod
Polskie (obawiajc
gow
W-
grami najedao; bo Ludwik krl chcc Ruskie ziemie od Polski oderwa, a do Wgier przyczy, rozda by wiele zamkw Ruskich panom Wgierskim; zwaszcza Emerikowi Agrienskiemu biskupowi, Jurgemu
Arcii.i.kup
Af;rii'uski
Emerik,
Dziurdzi zuderl, Bo
Zuderemu
Janowi Zapolemu
ktrzy ze
54
Rssm^^w wszystk
^kiego
ei!ief'w^i*eii
wadz,
strony
krlestwa
W w
ktr
krzywda*
Polacy
zewszd
Wgerw ten
zosta-
Wadislawa xic Opolskie, do Wger odjaclia. Wyprawi potym Ludwik u papiea Grzegorza potwierdzenie Chemskie, ale Al-cibilkip- na arcibiskupstwo Halickie, na biskupstwo Przemylkie siwo. arcibiskupi stolec, jako si zda Cromerowi, by potym przeniesion do Lwowa, a biskupstwo Lwowskie do Kamieca Podolskiego, tak, i w Haliczu '^skupsiwol" jedno Ruski wadika zosta. Z Wodimirza te do Lucka Jageo krl Polski stolic biskupi potym przenis, jak o tym bdzie niej. Tego roku 1377, Amurat tego imienia Pirwszy, trzeci krl Turecki pi"r*v^ej"(io daLwc"' wnuk Otomanw, a syn Orchanw, bardzo strwoy Weneckie Genuw Europie, bliskie w Greciej pastwa. A ten by przyzwan przedtym na pomoc od jednego nie wasnego cesarza Greckiego Catakusena, roku 1363, przeciw
wiwszy
Polszce gubernatorem
i
wasnemu
An.iii.iopo
i\>^i.;ic.
reus
ciiuit.
zasmiTuwas!wo'^'wrat-
sawskie,
Amurat Tu,
recki zaMt.
wiozwszy si z Aziej u Caliopolla przez Helespontskie morze w nawach Genueskich, bardzo wiele miast greckich posiad, miasto pomocy, potym Bugarskie, Serbskie, Bosseskie Albaskie xita srogo porazi i ziemie ich pobra, a drugie zhodowa, Andrinopolim miasto wielkie wTracigj QprnjQ^yj,^yg2y^ stolic swoje w nim zaoy. A tak by w postrach Wochom, i papie bojc si o Rzym zewszd pomocy szuka do Polski przysa legata Majorieeskiego biskupa, ktry roku 137(). zoywszy inszym duchowiesinod w Uniejowie, wyudzi podatek na biskupach stwio, i papicowi postpili na wojn Tureck (nie widzc wasnej od Litwy ^ domu) po dwu groszy od kadej grzywny, nad to po biskupie Wratsawskim Predisa^ie, ktry by w ten czas umar, wzi 30,000 zotych czerwonych; a papie ustawi sobie z tego biskupstwa paci na kady rok po 8,000 zotych czerwonych, dla tego do sidmego roku zwczy sacr, a sam, gdy mu zasmakowao, dochody bra. Amurat te krl Turecki stoczywszy bitw z azarzem Serbskim dei
i
spotem
szcze,
kopi
przebity;
acz chrzecianie
Miech.
25<J
fol. l)olix
nbu'J"\'cKicjsiui
Prussj
rzy
l)u-
Pier
loPrus."
jakom si sam nasucha wBulgaricj, pieni o tej bitwie aosne Bosnowie Bacowie sawieskim jzykiem piewaz weselim zmieszane j. Teraz do swojej rzeczy Litewskiej przystpuj. modzkie roku 1377, ktry by wicej zwyk fortelaKiejstut "li chytroci, jako Miechoyius mwi, nizi moc walczy, szkod pierwsz w Litwie w modzi przez Krzyaki uczynion oburzony, wojska swoje przez Mazowieckie ziemie do Prus przeprowadzi, gdzie si Litwy \idborku nigdy nie spodziewano; a wszystkie krainy koo Dziadowa dwudziestego dziewitego dnia Septembra, ogniem mieczem zwojowa zburzy spustoszy. A wielkimi wzdobyczami winiw, skarbw wszeldrog przycign. kiego dobytku obciony, do Litwy Tego roku mao przedtym Witot syn Kiejstutw, modzieniec udatnv, sercem miay, a do wojny chciwy, pierwsz wypraw sam
i
xi
i
rk
55
jirzcz sic
do Prus \vcigfinQ, o
i
dnia,
j^ch^-
r.-
Insterbork zamek
wooci
^f.^"*^^^
Tainowa, wszerz wzdu, srogo spustoszy, zupi zwojowa, a zajuszywszy sii? zaprawiwszy wielkimi hipami obciony, bez utraty swego wojska, z zwycistwem do ojca si wrcki. Winrikus mistrz Pruski, cicc tych szkd powetowa, z wielkim wojskiem swvch Krzyakw, w Ruskie krainy na Podlasze cign, a pod palc, do Bielskiem kilko dni lea, ale niedol)ywszy zamku, burzc w modzk ziemi zagony rosKamieca cign, stamtd w^ Litewsk puci, ktre srogo spustoszywszy, gdy ju z upem wyciga Litawowie samowki tam gdzie mia cign chytro zastawili; las wielki na wielu miejscach spodcinali, doy po drogach pokopawszy, a darnem liciem nai
rfompius
j,, ^^.^
Tf)pio"wa nie
Jfi'od*Kr''^^*^''-
samoiowki
n^a"wx)jsko
^"'^'eckie.
przedniejsz wojska Niemieckiego pobili, 34*^iib.4l''' wielk te 'no lesiech Memcy poktrym bardzo wiele wodzw zacnych polego. A drudzy ^ raeni. P Iupy porzucajc, uciekali, drudzy moc obronieni, uszli. TegOA roku Olgerd Kiejstut z wielkim wojskiem na troje rozdzielokry wszy, gdzie
i
cz
'
..
a zburzywszy, spustoszywszy
popi o^rciwieiowa od
mi'-
plundrujc, do Sa-
oci
si
zburzone, z
mieczem zniszczywszy, przez Insterborskie wowielkimi stadami winiw, upw dobytkw, do Litwy
i i
^v'zbumia!
wrcili.
Iladenslein,
Polym comendator z Ragnety drugi z Balgi, brat zakonny Kun kady swoim osobnym wojskiem, ze trzech stron Litw, jako
i i
^we^burz.
mg, burzyli, a z winiami do Prus odeszli. roku sam mislrz Winrikus, zebrawszy wielkie wojska z pomoRzekich zakonu swojego do Litwy cign, gdzie dwa zamki ^^^e^dw''' zbuBartemcurk Demrin na granicy modzkiej zbudowa, a ni ich dokona, modzi dowane.
ktry nadalej
Tego
c xit
wyprawi marszaka
zburzywszy,
Gotfrida z Lindy z
wybranym wojskiem,
ktry
Litw
MabyKotiniaiiski
i
A
i
mu
przyszli
na pomoc Rakuszanie, do
dwa powiaty KatanareWedulski. przez dni dziesi burzc, wielkie luj)y do Prus wywid. ski Potym roku 1378, marszaek Pruski Gotfridus z Lindy, majc dwanacie tysicy wojska przebranego, wtargn do Litwy, ktr a do Trok
i
modzi cign,
sli^^powilu
ni"hdlii's
M'iechoviu
caJ.'34'Kai*
''^yiduke.'^''
moc
1
Kiejstut
/
strwoony, uda si
w rokowa-
otrzyma to, i marszaek dalej nie burzc, na upach na ten czas " -I wzitych przestawszy, nazad si wrci. Po nim zaraz comendator z Ragnety, brat Kun de Hattenstein z nowym wojskiem w dzie . Jana Krzciciela do modzi do Litwy wcinie
,
Niemcy
sio
od Trok od >yiina
(^^'"rRa^^."^'^mod'
miech.
f.
gnwszy, poburzy Labiowskie, Prcwanskie, Arwiskie, Pasterinskie,Erajwielkoci upw do Ragnety wycign. A gdy Krzyakom z Niemiec nowe pomocy z wieym rycerst\yem na pomoc l)rzyhyy, zaraz Gotfridus de Linda, marszaek Pruski, trzeci wypraw na Litvy si oburzy, majc w swoim wojsku wszytki comendatori.
golskie,Pernarejskie powiaty, a z
im
'"ifo^Taiy/^
LaWow^Ars/eS; Em"
^^'''na^re^'^''
56
Slt u%
o>m!eTrm.
'jTm w^Tko
'^
si trafio mieczem
ogniem psujc do
^^ '^"^ przYcign}.
^^'^^^
'
Tam xic
z
Kiejstut, ktry
na ten czas
Wiinfe mie-
Niemcy na jeden dzie, prosi, aby si wstrzymali od palenia miasta \YiIeiiskiego co acz mu marszaek Pruski wieiklrb^ musiao, przyobicca, wdy Niemcy poowic miasta spalili, a drugiej poowice miewun^nm- szczauic Icdwo obronili, a skoro dzienne przymierze wyszo, poczli Niemkowobi-oni- cy dobywa zamkw Wileskich. Ale obaczywszy marszaek, ii ich nie mg dosta, bo si Litwa mnie bronia, przestawszy od oblenia,
,
wziwszy przymierze
^'^^
wojskiem do Prus
odcign.
Fortel
wi
Kiejstutw syn z pici set Litewskich kozakw, zapan, ktr byli Krzyacy Niemieckie wojsko uprzedzajc, ^^ Icsicch i W pustyniach na swoje zwracanie zostawili i zachowali, ubieg
ten czas
A w
Witot
ywno
sze
'Niem e'
'
pobra,
3 ostatck
popsowa,
tak,
szli
nie znalazwszy
ywnoci
przez
ich wiele
Litwa
ich
z^Yitotem
usta-
wicznie
trapili.
i
Novembra
29
dnia
umar,
i
sarstwem
godzi
Dziaa
wy-
Pradze pochowan, a na jego miejsce syn Wacaw cekrlestwem Czeskim rzdzi roku 1378, ktrego te czassu
Pradze
pocz
i
kaza.
Tego
zamilcze, strzelb
ogromn
straszliw,
ktr dziaem
zowicmy, ku zatraccniu wiela godnych ludzi, jeden Niemiec u Wenetw wymyli, z spie albo z miedzi ulan; ale rusnice przedtym take Niemcy wynaleli, ktr strzelb, jako si wyszej powiedziao, Gedimin, Wielki
Corn.
verbo' ofi
Xidz
Litewski, ociec
Olgerdw
i
Kiejstutw, dziad
Jagew
in libro
Witotw,
de ranitate
by
naprzd zabity.
z
siien^cfm.
chc dowodzi, i
strzelba ru-
niczna ognista
Ti/T/iL 6
uywaniu,
co
si
tych
gdzie
mwi
^,^^._^j
Dum
Vidi Sf criideleis daniem Salmonea poenas flalus Jovis S^' sonilus imilalur Olijmpi, yc.
c^t Mazo-
Semowit za
xi Mazowieckie,
1381 umar,
zostawiwszy trzech synw: Janusza, ktry mia za udzia Warszaw, hemowita, ktry mia Pocko, a Henryka, ktry by proboszczem czyckim
zosta, a potym
WinrikKnimis^irz
str
Pru-
Pockim proboszczem biskupem bdc, oeni si z Witotow Ringo, jako o tym bdzie niej. Tcgo rokuWiurik albo Ilenrikluiiprodensis mistrz Pruski, wielki
i
sio-
ze
wszystkich
^zoiner^
20.'^'^'
burzyciel Litewski
modz-
ki,
umar w Malborku,
"'\'ki
oii^erd
Wencawa
wcdug
umar.
Tcgo tc
Xidz
Litewski
roku 1381,
,
Miechoyiussa
Olgerd Gediminowic,
i
czstym
Pruskim najazdom
mnie
odpierajc,
ywot
57
ktry
z
Annibalem Cartagiiiskim
i
Scypionem
Dcntatem Rzymskimi,
i
Jub
3Iauri-
krlami
sawnymi
mstwie
i i
wszake w tej mierze miasto winy midzy onymi rycerzami, ktrych dla
no, otrzyma.
przygany, wiecznej
sawy
korono
Poniewa uprzejmo
bronienia ojczyzny
prawa wojenne,
mao
na-
le
do wiary, a ktry nard w jakim si naboestwie od przodkw podanym urodzi tego do garda rad wic strzee a Olgerd te tym sposobem zaraz i rozszerzenia pastwa chway bawanw ojcowskich, jako pospolita rzecz w on czas potrzeljowaa, chtliwie broni. ojczyzna
,
:
nawicej miowa, na Wielkie LiKiejstut te Zmodzkie dzielne, acz J)y mg xistvvo zaraz po Olgerdzie opanowa, ale w tym mioci braterskiej, Jageowi synowcowi stolca oj])ilrmjc lubu swego cowskiego postpi, acz mu si to le potym zapacio, jyko o tym niej
Jagea
tewskie
Xistwo po mierci
i
swej naznaczy.
xi
obaczysz.
OL&IERDOWYCHIKIEJSTUTOWYCl
Rozdzia
trzj iiasty.
,
Ulgerd jeszcze za ywota ojca swojego Gedimina |)OJ by pirwsz Uljan crk xicia Witebskiego jedynaczk, \)o ktrej i Witebska dosta, a z
on
t mia
i
szeciu synw,
pirwszy
starszy
w wiar Rusk albo Greck pochrzczonych: by nazwa Wodimirzem, ktry mia Kijowskie xistporusliu Olelka, syna, ktry
i
dowa.
wo
ko
za udzia, ten
za spodzi Alexantra,
SucSlucliie
zaoy
ovyieconych
xit
Suckich nard
,
famiij
sawn
xi-
Olelko- """ta
iwanZclj,,^j
'^'^^jf/^''^'
ten
mia udzia
na Mscisawiu; czw^ar-
ty
Wigunt Andrzej, udzia jego by Trupsczek, a ten by potym Poocka doby Lukomla, z pomoc Krzyakw Pruskich, gdy Jageo do Krakowa na koronacy ujacha; potym by od Witota poraony poimany, a do Chcin na wizienie posany, gdzie trzy lata siedzia, jak o tym bdzie niej pity Constantyn udzia jego Czerniehw Siewierski Czartorijsk,
i
i
czartorij-
*'^xizgui'^
ktrego
xila
^"'l^^''"
rd
Sangusko w. A gdy umara kniehini Uljana, poj Olgerd u xicia Twierskiego drug Mary imieniem, z ktra mia naprzd Jagiea, ktry by poII. 8
Kosserskich
xit
Kow elskich
on
Jageo
58
tvm przechrzczon WaJisawem, zostawszy krlem Polskim; drugiego Skir-
Bolesawem; sSSj.g^J^^'^' '^^'^''y Kazimierzem; trzeciego Swidrihaja, ktry czwartcgo Koributa , ktry Dimitrem na chrzcie nazwany, z ktrego xiKoribut. wisniewiec- it Zbaraskich i Winiewieckich nard idzie; pitego Dimitra, z ktrego
scy
sita.
sawnc
^y
Koreckie
wiguntAielandcr.
Rusk wiarf pirwej nazwa Wasiem, a potyra AIc\andrem, gdy si W Rzymsk wiar przechrzci, by mianowan ten te mia udzia na ni,
zamkach Siewierskich a w Litwie ku temu Kiernw trzyma. A potym Jageo zostawszy krlem Polskim tego Wigunta albo Alexandra imo insze bratv, i by w rycerskich i wszelkich sprawach postronnych da mu by Bydgoszcz Inowodsaw w dzieraw dzielny, miowa go insze dochody w Polszcz, ale potym otruty z naprawy Witotowej, jako o tym z pewnych dowodw niej obaczysz. Cromerus lib. 14. Bielski w ksigach 3, o Polskim krlestwie, tyl]^j5j.j.c|j
i i
i
ko jedne
z
Rusk xicia Twierskiego crk Olgerdow by on kad, ktr sam mia powiadaj tych dwanacie synw: Jagea, Skirgea,
i
Porwnanie
iSiS
Polskimi,
Swidrigea, Borissa, Koributa, ^Yigunda, Korigella, Narimunta, Languina, Butawa. Alom ja tego z Latopiszcw Ruskich i LiLubarta, Andrzeja tewskich starych doszed, zgadzajc ich pitnacie dla wybadania prawdy,
witebskza
"smemYa''
nierskuzy
'^*^"
Witebsk j^j^j j^^.jg ^(,,-,jg oigerd, a obiedwie Rusce, pirwsz ktrej ja obraz tymi Uljan, z ktr mia wyszej mianowanych synw oczyma widzia po starowiecku roku 1573 malowany wespek z Olgerna zamku Witebskim wysznyra w cerkiewce starowieckiej dem drzevyianej na podmurzu, ktry zamek i wie ta sama xina zmurowa^a W nicbytnoci Olgerdowej. gdy si bawi Prusk wojn, take w palac od nizncgo zamku, ktry dzi zamano, tylko go ciana jedna gwatowna ze wschodami stoi. Te sam Cromerus na teje karcie wyszej tego
jj,
xin
mom
powiadczajc pisze, Ohvcnerat etiam Olgerdo in Russia Witehscensis Dominatus cum unkam ducis ejus orae fliam uxorem accepisset <^^c. To te sam przeciw sobie Bielski wspominajc krtko nard Jage-
w
etc.
pisze,
i si Olgerdowi dostao
i
Krevyo
ale
po
eni wzi
quam
,
Witebsk,
Tego
Miechoyius
lib.
4, cap. 36,
fol.
(ohrcnitj
Creva cni
Dux Russiae
de Witebsko unica,
in
matrimonium radila, Ducatns c^uogue sui successioneni tradideral (^c. Ale ta rzecz i jest przez si sama janie dowodna tak dugiej zabawki niepotrzebuje, tjlkom to przytoczy potwierdzajc prawd Latopiszcw
Ruskich, a dla okazania istotnej prawdy,
Ricjstot
s nowie
za
,
jcdncj
,
ony
Biruty
szeci
i I
crki Klejslulowe.
Witota, Patrika, Totiwia, Sigisda albo Sigmunta Wojdata dwie synw: J 1. TT crce, Rmgal, ktra bya dana w maestwo xizccm Mazowieckiemu poj Janus Mazoktr by Danut albo Ann. okrutnemu drug
,
1,1
by
xi
z
wieckie
do ktrej ono
brat
i
Malbor-
ku
take z Krewskiego wizienia. Pstrych mia udzia. BraStramcl; a ten wykonawszy wielkie wojny z Krzyakami sko Zurasz Pruskimi, zabit jest od Tatarw roku 1398. Wojdat od Krzyakw gdy
i
Witot
59
wzili Kowno, z trzydzieci panw poiraany; Totiwil gdy 2 bratem Witotem zamku wysznego Wileskiego dobywa, z dziaa jest zabity, o czym Cromer lib. 15; a Sigmunt majc pirwej w Starodubiu udzia, potym zostawszy
uprzejmie
wszak/.e
a do mierz
ci
miFiio inszych
Witoich
tem, aczkolwiek
rzodek
ich
mioci by rozerwany,
pocztek
braterstwa skutkiem
by
naznaczy go za przyzwolenim brata Kiejstuta po mierci swojej na Wielkie Xicstwo Litewskie. Kiejstut si take w Witocie imo inszych synw kocha, i jego obyczajw jako wasny ociec naladowa, k temu ojca twarz, postaw, rycersk dzielnoci, chybkoci, w sercu i w rku miaoci (jak go Miechovius na kilku miejscach maluje), wanie w sobie za yczliwoci natury iaskawej wyrazi etc. Alu niechaj bdzie, Czyi
owa
telniku
MEJl STMIOWIIEGO
KSIGI TRZYMSTE.
C.
KROMil LITEWSKIEJ
Rozdzia pierwszy.
JAGIEE 0L6ERD0WICU,
KREWSKI3J, WITEBSKIM,
&c.
Ho
MVielmozfiffo
Pana,
&c.
WOJEWODI mSSKIEGO
ll.iejstut
l^odlaskie,
,
odprawiwLitew-
szy
zwykym
pogrzeb 01-
gerdowi bratu,
skich, bratw,'
i
xit
i
synw swoich
i
panw bojarw Litewskich, modzkich Ruskich, Jagea syna Olgerdowego, synowca swojego na W'ielkie Xiestwo Litewskie Ruskie podnis zwykymi ceremonjami w czapk w szaty xicxcce z mieczem ubranego na stolic Wilesk posadzi. Tame mu sam naprzd z synami swoimi i z inszymi xicty z bojary przysig poddastwa odda, co wszytko czyni Kiejstut z szczerej mioci wiernej uprzejmoci, ktr sstale
i i
i
<
howa
ku Olgerdowi bratu
po mierci jego,
i mogc w
61
modzkie, opanowa,
,^^y^'-;f^
,'i'.''."''
i.
mini wszystko
i'
.
w
I
iicj
II
siebie
.^
Kiojsiucic kuJugclo^vi.
wasnych swoich
ruszek on,
tej
uczciwoci
synowcowi
yczy
i
tak mu
sta-
niezwyciony Krzyakw Pruskich burzyciel najezdnik, cze wyrzdza i zawdy do jego rady do stolice jako jeden xitek lekkich uczscza nie inaczej jako ku ojcu jego Olgerdowi wszystk bratu swojemu zmaremu, jemu okazowa; ale mu si ta szczero wiary mioci nic foremnie zapacia tym obyczajem. By u Jagea w wielkiej asce nijaki Wojdilo czowiek chopskiego prostego narodu chytry dochcipny. Ten bdc naprzd u Olgerda ojca Jageowego piekarzem, a wedug Bielskiego piwnicznym, (ktry podobno iner pistnjnam S^' pinceniam diferentiej nie zrozumia), tak si pilnoci, porzdkiem dochcipn w kadym postpku spraw xiciu zaleci i upodoba, i z piekarza komornikiem, potym podczaszym zosta, na ostatek
, i , i
mio
,
^y^jjj,^
^cJ^'op vo-^
geiw.
^\y^,jduo^]\l.
^''oiZ"n-af
fl'iu'i!!"''^'^.c
spraw swoich, uczyni go Olgerd wiernikiem naw^yszym sccretarzem, w ktrej asce nad inszych panw by zacniejszym do mierci Olgerdowej. Ale i Jageo zostawszy Wielkim Xidem Litewskim za yczliwoci Kiejstuta stryja, namniej go w asce ojcowskiej i jirzyjani nie upoledzi i owszem nad to niedooywszy si stryja Kiejstuta dobrodzieja swojego, da w maestwo
wszystkich tajemnych rad
i
i
''"J'J;l,''prj'^*
'""'/,*
'f.t^l-!'
*^"""''
^"'^
Wojdiowi
siostr swoje
rodzon
xin
Maria (n
f^ao^J;"^
Wojdi.' sagu ze wszystk przylegoci. Ktre chopa w; Jana. ne, bardzo Kiejstuta obruszyo; co gdy obaczy Wojdio, obawiajc si abv
dla
powanoci
Kiejstutowej
w jak zelywo
pocz
i
picczno zdrowia
nie przyszed,
a,
st
rozmaite potwarzy
namow
Jagea
i
xi
i
Jageom oskarwymylajc przywid do tego porad swoj czmode, i si potajemnie z mistrzem z KrzyaKiejstuta przed
i
i i
^^^
Bg
ty
dnowa,^.!^.,' AcIijioIcIj
kopania ciytrych
dow
hibi
zarazem
"'Jf^n.*
wierutne postpki,
gustin
samowki Wojdilowy
(a I\Iiechovius pisze
by
zo-
sta
kumem
Kiejstutowi, gdy
stuta,
i
za Janusza
albo
Ann
ochrzci,
wyKiejjy'^vI^j^,i[o.
^^'*=
Wojdiowe,
przeto
^vydano.
synami
zanikami swoimi.
posa po syna Witota do Grodna, ktry takJageem si miowa, jako przed tym Kiejstut z Olgcrdem, iby prawie par Orestessw Piladessw Jonat z Dawidem jedno chcenie niechcenie, |)rzyjaciela, nieprzyjaciela, jako midzy ojcami lak miUsyszawszy
z
to Kiejstut
wanie
i
obaczy. Gdy tedy przyjacha Witolt do Trok, ukaza z paczem listy jirzestrzegajco od contora Oslerodomskiego, mwic: Oto masz skutek mioci Jagdowcj. ktr z nim masz, i
dzy synami
mg
mu
Kiejstut ociec
0-2
Narzekanie
na^jcigea
sic iia
girdlo moje
rai
twoje
Krzjiakami
gwnymi
naszymi nieprzyjacioy
zprzyslgg, tak
sk
cy,
go na stolic ojcowWielkiego Xicstwa Litewskiego podwyszy, majc to w swojej mok temu na zely nasz da za Wojdia siostr swoj i twoje, za
iem
wo
ktry ustawicznie na mi i na ci z Jageem niewdzicznym dobrodziejstwa mojego zdradliwie sida gotuje stawia. Na to \yitot odpowiedzia szerok rzecz rozwodzc ojcowi, al)y te-
chopa niegodnego,
mu niewierzy, iby
tko plotki lekkich
i
kiedy
Jageo jemu
co
i to wszyusi-
nikczemnych
jzykami
geiaVbmolniaprit'^'\owi'i'^"'
rozerwa midzy \ity przyjacioy; tak tedy to podejrzenie ua Jagea Witot przed ojcem zatar zagadzi, i to by Kiejstut mimo s\c puci, alc si rycho tractaty Wojdiowe wynurzyy. Bo Jageo szukajc przyczyny podniesienia wojny na stryja Kiejstuta, da Skiergajowi bratu rodzonemu xistwo Poockie, ktre w ten czas trzyma Andrzej Harbaty przedtym Wojdat rzeczony, syn Kiejstutw, brat Witotw. Ale gdy Pooczanie przy pirwszym xiciu swoim Wojdacie Andrzeju Kiejstui
uj
mio
.suirna"ja*^Kijs'iuta"^
t*3wicu statcczuie
stali,
niechcieli
przyj Skiergaja
posa
wojsko Litewskie
Russyna
moc dobj
Poocka,
a Andrzeja
Kiejstutowego wyrzuci.
splnych zapissw
ry to rad z
da
do mistrza Liflandskiego, aby wedug pomoc bratu jego Skiergajowi pod Poocko, kti
Posa te
chci
uczyni
zczywszy moc swoj z Ruskim, do])ywai Poocka usilnymi szturmani z wojskiem Litewskim pod Andrzejem Kiejstutowym synem. Jageo te z drug stron w tym czasie mia przywie wojsko Krzyakw Pruskich na Kiejstuta samego.
,
kontorami
a
rycerstwem
ic.ionobyi
Kmvn1i!Voi-
Nremcw.
Ale Kiejstut staruszek, drugi Ulisses Nestor Litewski, w wielu przygodach i ])itwach wywiczony dowiadczony, czu pilnie o sobie i rzek ty wierzy Jageowi, a teraz si ju jawnie ^^ syua Witota mwic: umys okaza, i brata twojego, a syna mojego Andrzeja Wojda^^J J^?^ ^^ ^ Niemcami Liflandskimi na Poocku dobywa, a potym mnie i ciebie,
i i
Ie
jeli o sobie
z
myli nie bdziemy, rycho z wiata zgadzi poniewa si Wojdiem ju na to jako sam widz nasadzi. Ale \yitot w mioci ku
, i
wi\oTowa.
Jageowi trwajc, ani jawnymi znakami, ani paczem ojcowskim zmikczoojcowi "y niechcia temu jako ywo wierzy, aby kiedy Jageo jemu jego Kiejstutowi mia co zego myli z tym od ojca odjacha do Grodi
na.
A Kiejstut staruszek nie czekajc aby go nieprzyjaciel na ku nie zdyba, zebra rycerstwo swoje Trockie iZmodzkie potajemnie, posa te dowiadczonych w wierze slachdo Wilna przed sob o trzy sta cicw modzkich ktrzy rno po gospodach jako gocie stanli potym
mw
Tego
tez fortelu
o cztery sta
ludzi zbrojnych
u'$'*cV'
MasiMensi",'^
zakryo
i
sze
a drugich
sianem
ni-
som,
tych do Wilna
rnymi bramami
kl*ifo
Jusiiii.
czvm l^yio)
4J,
^vesaJ a sam z Trok bez wieci w tysicu jezdnych kozakw za mi tajemnie wpad do miasta; potym gdy dal znak swoim, poczli si
03
pa z wozw podwodnych, jako Grekowie z onego konia przyprawnego w Trojej, a drudzy z gospd rnych wnet si do gromady zebrali, ubie^li nagym pdem obadwa zamki Wileskie, Jagea xiQc z matk jego Wojdia zicia z on xicn Mari Olgerdown poimaii, ktrych Kieji
i
fcg"\{^^^l,^!'^*'^};^*
"m.i.
da pod uczciw stra, a opatrzywszy zamki i miasto Wileskie rycerstwem swoim, Wojdia ktry by tego piwa nawarzy, kaza zarazem obiesi na szubienicy uczynionej na grze ysej pod zamkiem, aby by od wszytkich widzian, i wzi zapata" rady przewrotnej, a i si na wysokie
stut
obieil.t?.
^it
prthti
^^^^^^^.^^
te
szubienicy zosta.
i
wulkl*bv[^
listy od mistrza Nalaz te Kiejstut w skrzyni Jageowej zapissy Lilandskich Ja^eowi dane ktrymi Winryka i Krzyakw Pruskich T spissali spoin lig na Kiejstuta. Posic byli sprzymierzyli, sprzysigli sa tedy Kiejstut yyskok do Witota syna do Grodna, dajc mu zna co si Wilno wzi. Witold przyjacha tego dnia sstao, a i Jagea poima z Grodna do Wilna na koniach rozsadzonych, tam go ociec pocz gromi z prnej yyiaryjego mioci ku Jageowi ukaza mu zapissy sprzyLiflandskich z Jageem na si, pod piesignienie Krzyakw Pruskich czciami obudwu stron. Ale Witold acz widzia jawne dowody sprzysi' ,,. ^ V * gnienia zej mysh Jageowej, jednak pocz ojca prosie, aby mu t wiprzepuci, a w ask go pierwsz przyj z wizienia wypuci, poi
, ' '
. . . .
p^^^^/^JJ;
.....
1
11
niewa to nie z chci, ale z przewrotnej namowy Wojdiowej (ktry jusz zapat swoje wzi) uczyni. przyczyn Witota syna swojego Kiejstut zmikczony, wypuci Jagea z wizienia matk jego nad to mu skarby wszystki ktre by w Wilnie prawem wojennym wzi, yyrci ojczyzn jego Krewo ze wszy-
yyociami przylegymi, take xistwo Witebskie macierzyste od- Kiejstut Wielkie a sam si we wszystko Wielkie Xistwo Litewskie wwiza xistwo Wilno opanowai. 1 W krainy jemu przylege. Kaza potym Jageowi z \yilna wyjecha do Krewa , aby tam sobie jako udzielny mieszka, poniewa by niewdziczen pierwszego dobrodziejstwa. Odprowadzi tedy Jagea Witod matk jego do Krewa z yyielk uczciwoci, a tam w drodze, nie inaczej jako Dawid z Jonat synem Sa- ''cap.^^ao!' ulowym przysigli sobie spoin bratersk jeden ku drugiemu statecznie chowa, co si rycho potym zmienio. Posa te Kiejstut do Skirgaja brata Jageowego do wojska Litewskiego, ktre Poocka dobywa- oblSnia o, roskazujc aby od oblenia yyszyscy odcignli. Atak yyojsko Litew- ^i^*"'''"'^skie opuciwszy Skirgaja Kiejstutowi si podao, jako Wielkiemu swojemu Xicdzu Litewskiemu, a Skirgajo widzc, i taka przygoda Jagea Rygi zjapodkaa, zjacha do Lilland bawi si czas niemay w Rydze u mistrza Liflandskiego, Jageo te w Krewi spokojnie z matk mieszka, a Wistkimi
>
da mu,
...
"^
mio
tod
Grodnie.
Potym tego roku Kiejstut Wielki Xidz Litewski, wyprawi si z yvojskiem do Nowogrdka Siewierskiego, na drugiego synowca swowolnego Kiejstut na nieposusznego Dimitra Koributa Olgerdowica, brata Jageowego, kt- sjnoS ry ani Kiejstuta stryja, ani adnej zwierzchnoci Wielkiego Xicstwa Litei
64
wskiego nie chcia przyznawa owszem kilko zamkw w tym rosterku Kiejstutowym z Jageem oderwa.
i
ju
byl
od Litwy
^sifgc
z'ia-'
^^^-
Na t wojn obieca si te, by Jagelo wedug powinnoci jacha, widzc suszny pogodny czas do odiskania Wilna Wielkiego Xistwa Litewskiego z tym wojskiem ktre zebra z Witebskiego z Krewskicgo \ifstwa, z ktrym mia na pomoc stryjowi cign, tedy si obrprzysig, ktr by Kiejstutowi uczyci* ^0 Wilna, zamawszy umow z starszymi mieszczany ni. Zmwi si te z Hawnuem borodnicim
ale
i i
, i
Subielat Wileskimi, ktrzy obadwa zamki Wileskie w nocy ubieawszy, Jageorycerstwa Kiejstutowi skoro przycign podali. A w tej trwodze wego w zamkach pobito drugich do wizienia posadzono. Posa te za-
cz
,
razem Jageo do mistrza Pruskiego Konrada Zolnera, proszc go o pomoc, a opatrzywszy dobrze zamki W^ileskie i Wilno cign z wojskiem do Trok gdzie mu te na pomoc z wojskiem Niemieckim przycign mar,
'^'in^^wzilr
szaek wielki Pruski, co widzc Witot, i nie przelewki, a bojc si oblenia od Litewskiego i Niemieckiego wojska, uciek z Trokw z matk? Birut do Grodna, a ojpowi Kiejstutowi da zna co si dziao. Troczanie te wytrzymawszy przez kilko dni gwatowne oblenie a niespodziewajc si z zamkami. prtkiej odsieczy zniskd, podah si Jageowi z miastem
,
Kiejstut
za
skoro
usysza
o tych
,
do-
Kieisiut
bywa.
bywaniu Nowogrdka Siewierskiego ale co w skok przyjachawszy do modzi, zebra wojsko, a przycignwszy z rycerstwem modzkim do rzeki Wiliej, zjacha si z Witoltem synem zczy Zmodz swoje z rycerstwem jego Grodzieskiej slachty, a tak obadwa cignli pod Troki dobywali ich. Jaffeo tc maiac pewn nadziej o pomocy mistrza Pruskiego Liflandskiego, ktrzy jusz nadcigali, wTjacha z wojskiem swojem z Wilna pod Troki, gdzie te Pruscy Liflandscy Krzyacy przyszli mu na pomoc z wie!
i
n!ieS's'urowie '^izl'"
kim wojskiem, a Kiejstut te by posa do Janusza xicia Mazowieckiego zicia swojego, proszc go o prtki ratunek w tej potrzebie; ale Mazow ieckie w tym czasie rosterku Litewskiego majc pogod, miasto pomocy zebrawszy si z Mazurami z Polaki, wzi zamek Drohicin, potym osadzi .Mazurami. Mielnik, Surasz, Kamieniec, zamki, pod Litw pobra Kiejslut tedy zewszd utrapiony da pokj dobywaniu Trokw, ale zszykowawszy modzkie i Grodzieskie rycerstwo ktre przy nim statecznie trwao, wycign do bitwy w pole przeciw Jageo wym i Niemiec-
xi
wac
w spra-
miao
^'''siuiS'*''''
wiedliwoci swojej ufTajc pragn zwie bitw z nimi. Ale Jageo cliytro postpujc, posa do Witota stron swoje, proszc go aby by jcdnaczem stanowicielem pokoju midzy nim, a ojcem swoim Kiejstutem,
i
splnej braterskiej
mioci zobopolnej s sob mieszkali, bo tam mao nie znajomi wobudwu wojskach byli, poniewa z Litwy, z Ruzebrali.
Przyjacha
Jagea
65
take iacha na rokowanie do wojska Jageowcgo, co Witolt uczyni, ii r. , gdy obiedwie wojska przeciw sobie do bitwy szykowane spokojnie stay, przyjacha do Jagela tractowa z nim. Zdao si im potym, aby samego Kiejstuta do onej ugody przyzwali, bo powiada Jageo, i si to bez
,
i^
Jageowo
"^^^
*^"'
"
niego statecznie
skoczy
nie
mogo,
dla
tak
Kiejstut staruszek za
porad
AYitotow
Jageowe
i
za przyrzeczenim
Niemieckie
nieopatrznie
'
wkoo jako wiecem obstpio, wyrozumia, i wpad w samowk a gdy si ju soce ku zachodu mia,
,
o, pocz Jageo mwi, i si czas do skoczenia ugody skrci, a i po czem mato "^ 'nie uowili. temu miejsce nie. byo, przeto powiada lepiej jutro ty rzeczy ugod
..".,,
.,,...,
'
midzy sob skoczymy zamkniemy. A tak Kiejstut z synem Witotem trwoc sob musieli do Wilna jacha, a wojska obiedwie tak Kicjstutowe, jako Jageowe bez namniejmniemajc i si xita szego bitwy zatargnienia rozj''echay si z pola pogodziy; ale Jageo zamawszy przysig swoje, Kiejstuta stryja teje jageio drugi ptami okowa kaza nocy acuchami posa go do Krewa a tam "^ fdmlT bv nad wod do smrodliwej wiee ktr jeszcze dzi widzimy muro- ^"^J*'"'^'Kiejslutsta1. I. Witotsyn jego ^ wan, wrzucony osadzony mocn stra, a Ur-i take w ^i7-, Wi- ruszekw nie pod stra by chowan. Pitej potym nocy Kiejstut Gediminowic xi- dzooyiokoWilnie
i
4.
przesawne dzielne, mne, w fortelach wstaczaniu rozmaitych bitew przewane, przemylne, bo z wizienia Niemieckiego trzy kro poimany w rnych bitwach, trzy kro fortelem uszed, a czwarty raz z Polskiego wizienia ubieg, murem Litewskim nieprzebitym baszt mocn przeciw najazdom Niemieckim bdc, drugi Achilles, iector, Ajax, Ulisses Hercules Litewski Zmodzki, udawion jest na Krewskim zamku w wiey murowanej, z roskazania Jageowego, przez Pror nijakiego, ktry by podczaszym u Wielkiego Nidza Jaga przez brata jego Bilgena Mostewa Getka, Krewlanina przez Kiszyc, ktry mia urzd u Jagea wiece zapala, ogie na kominie skada, zwano go Zibint, przez Kuczuka, inszych, ktrym to by Jageo zleci, zamawszy przysig prawo ludzkie, nie przystojnie by z wiata Kiejstut miy tak gwatown mierci zgadzony. Ciao jego Skirgajo synowiec, brat Jagew, do Wilna uczciwie obyczajem xicym przyprowadzi, a uczyniwszy wielki stos z drew suchych na zgliskach Wileskich wedug zwyczaju ojczystego pogaskiego, zgotowali wszystki potrzeby do spalenia ciaa, tame ubrawszy go we zbroj w szaty xice z szabl, z wczni z sajdakiem, pooyh go na stos drew, a przy nim sug wiernego ywego konia nalepszego ywoti
"^'
Kiejstut
w
''
"^w^L"
nego ubranego, par chartw, sokow i wyw, paznokcie rysie i niedwiedzie, trb myliwca; potym uczyniwszy bogom modlitwy ofiary
i
i i
Kiejs(utV
p"*''^"*
'
wypiewawszy
i
dzielnoci jego co za
ywota
drew
smolny
popi potym
brawszy
trunie pochowali: a to
byo dokonanie
pogrzeb
sawnego
9
xicia
II.
Kiejstuta.
06
Potym Jageo msczc si mierci Wojdia zicia swojego
ono
koo
wplerion.
,
ktrego
by
.
Kiejstut
"^
te wple w koo wuja matki WitoWidimonta pana modzkiego zacnego z Pooniii ciecia
da
1
obiesi
liaza
T
Kiejstutowcgo,
Icciecli
'
'
wszystki innona
aibo
wmodzi
czg.
Litwie
odda Jageo
darowa Moniwidowi
Montwi-
Krewi
os-
askaw, jako Latopiszce wiadswojego bva gwatownie wybita na despect Witotowi. ^Vitota za samego syna Kiejstutowego na ono miejsce gdzie by udawion Kicjstut jego ociec, Jageo posa do Krewa z Wilna, i tam by
dowi panu Litewskiemu, na ktrego
by
ona te
ma
poduczciwg,
ale
bardzo
jego
mie,
tylko
eni
tward stra chowan, bo adnego sugi niemgl xinie Annie z dwiema pannami dozwolono byo
n
Witold
z
do niego chodzi na noc, a za po ranu wychodzi. A gdy si dowiedziajej potka miaa, jako i Kiejod straej, i taka mier Witota ju na to byli sprawcy od Jagea przysani , wnet teje nocy stuta ojca poradzia mowi, i si w jednej panny odzienie ubra, a i by bez broAndy to mu niemniej pomogo, bo wyszed przez wszystk stra za on, miasto panny suebnej, a panna jedna w wiey na miejscu Wi-
ma
xin
w odzienie jego zostaa. Potym skoro noc przysza, spu=si Witolt z bankw Krewskiego zamku po powrozie, a dostawszy porad o- od YCzliwYch i)rzviaci konia uciek do 31azowsza, do Janusza xiacia iiy uriek. ,, Tv Mazowieckiego szwagra swojego, od ktrego by wdzicznie przyjty, Miechorius lib. 4, cap. 37, wspomina, a wedug niktrTch powieci, co w iiofd si by ochrzczouY na wiar Chrzeciask, a Konradem mianowany pewn Konradem wooci Z folwarkami wsiami opatrzony darowany, ale obawiajc si n zwa. nie poima, poniewa wonczas Mazow^^^^ ^^ ^^^ Jagelo nie najecha sze Litwie byo na up wydane, jako dzi Tatarom Podole, przenis si do Prus do Konrada Zelnera mistrza Pruskiego, od ktrego by na przd zfukan, i u Krzyakw za niewol dopiero ratunku szuka, gdy go nieszczcie przycisno, potym by wdzicznie przyjty w Malborku kazali
totowym ubrana
ci
"^
iw
mu Krzyacy by
dobrej nadzieje.
tych rosterkach
midzy
xity
Litewskimi, Janusz
xi
starsze
Mazowieckie
Mielnik,
to
zi
i
Kiejstutw upatrzywszy
pogod
wzi by
z
Drohiczyn,
Sura
i
h?cfnobiegi'.
roku 1383 Jageo, Wielki Xidz Litewski, przycign Drohiczyn dobywa zamku usilnymi szturmami, a w tym
szyn
wojskiem pod
by
a z
przejecha wielkim
Dzielno
Sasina
Ma-
| ,
pdem
^
Litcwskic,
trzydziest jezdnych
przez
wczniami,
kusza-
mi
przebi pod zamek, a od swoich Mazurw potym poznany z wielk radoci by do zamku wpuszczony dugo si mnie, czstymi wycieczkaa przewanie Litwie sturmujcej broni z Isankw mi. Ale Russacy od Jagea przenajci , ktrzy byli w zamku, w nocy na
i
tak si
mnie
kilku miejscach
cili
i
zamek
zapalili,
a sami
uciekli
do obozu Litewskiego;
67
ogromnym pc Jem do zamku zapalonego szturmowaa. Trwuhi Litwa starosta Droliicki, dugo noc, naostatcii Saszyn marszaeii Mazowiecki kilkonacie szturmw przewanie wytrzymawszy, si a mt^inie bronic
i
i
ca
Ma/urowii'
Droliiciiia
Mazurw bardzo wiele od ognia od miecza pogino, zwaszcza gdy zamek gorza, bo im Litwa adnego odpoczynku ani przystpu do gaszenia nic dopucia. Dzi tam koci wyorywaj oracze pugami; take gdzie zamek jjy pierwej, byle ziemie ruszy, wiele koci najdziesz. Dobywszy Drohiczyna Jageo cign pod Sua drugicli
i
meini'ebro
'*'
obegnawszy, wzi przez poddanie; Mielnik te Litwa ubiega, ^"ifroh^dju' wybiwszy powizawszy Mazowieckie rycerstwo, swoimi ossadzili. Po- siicinik, sutym pod Kamiecem tydzie cay Jageo z wojskiem lea, ktry te po- "feeLuTa" da xiccia Mazowieckiego starosta, nie mogc duszego oblenia dla ^"^^ '" ustawicznych szturmw wytrzyma. Tak Jageo odebrawszy zamki powiaty Podlaskie, wrci si do Litwy, gdzie nalaz wojn gotow w domu. Bo gdy on tych zamkw dobywa, Witold te z Zmodzi, ktra przy nim modprzv ^^"'^oicic. uprzejmie staa z mistrzem Pruskim Konradem Zelnerem Litw zwojowa Troki miasto obadwa zamki ustawicznymi szturmami, taranami wuoYtein ^loki.wzieporostrzelb z dzia, prawie do witszej poowice Niemcy potukli
rasz, ktry
A tak mistrz Zelner obadwa zamki Trockie Niemieckim monym potnym rycerstwem osadzi ywnoci dostateczn naspiowa opatrzy, a sam syszc, i si Jageo z wojskiem z Podlasza wraca wycign do
i
i i
,
gotowym wojskiem Troki pod Niemcami obieg, a pierwej niliby rozwalone mury oprawi zabudowa mogli usiln przewanoci we dnie w nocy do zamkw szturmowa, ktrego upornego Litewskiego gwatu, Niemcy nie mogc wytrzyma, poczli z Jageem rokowa, aby im wolno byo z swoimi rzeczami wyni, czego gdy im Jageo pozwoli, podali zamki Trockie niedawno wzite, ktre Jageo znowu pozaprawowa. Zmod te wszystka od Litwy do Witolda przystaa, ktry by przy Krzyakach w Prusiech. Dziao si to roku 1383, ktrego te czasu w Krakowskiej, w Sendomirskiej, lskiej ziemi, w Czechach, w Pomorzu we Woszech okrutnie morowe powietrze panowao. Potym Jageo posa do Witota na Malborg tajemne jednacze naPrus
z
Witotem. Jageo
tedy z
y^^odiskat
pominajc go, aby si do ojczyzny wrci, przyrzekajc mu za pokj i przespieczno zdrowia, postpujc mu te Podlaskie zamki na wychowanie \icce, tylko aby przyjacha, a u Niemcw si wygnacera wicej nie wczy. Da si tedy namwi W^itold i uciek od Krzyakw do Litwy, gdzie si. pojedna z Jageeni wzi od niego za udzia Grodno ze wszystkimi przylegociami Brzecie, Drohiczyn, Mielnik, Bielsko, Sura, Kamieniec, Mcibohw W^olkowisko, miasta zamki z ich powiatami; a tym dobrodziejstwem Jageo ^Yiar posuszestwo Witotowe sobie zniewoli, tak i bez wiadomoci Jageo wej posa namniejszego Witold nigdziej nie posya. A Litewskie Latopiszce wiadcz, i te w ten czas Witoltowi da Jageo ucko z W^oyniem wszystko Podole.
, i
wnoid
''/''"''^Km
ucidj"T
u-
<'^'^'J*'6*>-
68
O WOJNIE
I
JAGEOWEJ NA POLAKI
ROKU
Rozdzia
Jageo
stron
1384.
drugi.
Olgerdowic, Wielki
i
Xidz
pastwo swoje zamki ukrainne od Priissw od Lifland /.onierstwem modzkim Litewskim opatrzywszy, wyprawi si z wojskiem do Mazoi
cign
i
,
pomagali Januszowi
i Mielnika a rospuciwszy zagony po Sendomirskiej ziemi, wszystk prawie wszerz i wzdu okrutnie splundrowa. Potym gdy si zagony z upami i z winiami do kosza cigny, przyszed pod Zawichwost zamek, w ktrym si byo bardzo z majtnociami zawaro. Tam Jawiele slachty z onami z dziatkami bdc, jako Latopiszcze Ruskie i Litewskie wiadcz, pogeo nad cz si panw i bojarw swoich radzi, jakoby mg wojsko przes Wipod Zawichwost przeprowadzi na drug stron, gdzie jeden pan,
, i i
Wis
Radziwii za
Wis
^^a
koskim
przepijniii.
W]
za Kadziwiia-
Radziwiem zowi, nie wiele mwicy, obwin sokoski okoo rki, a dru^a konia biczem zaci, t mwic: ^ r>^^ ^ ^ wskoczy z koniem w Wis, a rota taki w tych rku wodzenie bywa" jezdnych kozakw za nim, ktr mia pod swoj spraw; drudzy take i^8*^ ze wszystkim wojskiem przykadem Radziwiowym wpaw Wis przebyli, jedni w siedlech siedzc, drudzy si za ogony trzymajc, a Jageo sam w cznie by przeprowadzon. Tam, gdy si zwody wszyscy otrzsaH, wnet one Radziwi, ktry im by powodem do przebycia Wisy, wzi kilko kijw, to te kaza drugim czyni, ktrzy wszyscy nabrawszy drzewa spustoszonego miasteczka ploty rozebrawszy, szacowali si podmiotem, idc pod zamek i zamiotah przekop gboki drzewem, a potym przez blanki do zamku ustawicznie ciskajc, zamiotali go kijmi, jako o tym
ktrcgo Latopiszce
bie 02on
.^
rk
blanki
spalia?'
tam Polakw bardzo wiele z onami, z dziatkami mi pogorzao, a ktrzy z zamku uciec mogli przez ogie rztjcy, tych Litwa imaa.
wkoo
majtnociasi rza-
00
dalej po rnych krainach Polskich zagony, do Wilice od Krakowa mil 9 wojowali i klasztor witego Krzya, gdzie si te ludzi nie mao byo zawaro, na ysej grze wybrali , tame te sztuk drzewa Krzya witego, w zoto kosztownie oprawion, jeden
ii
^ll'^\l^^'J
^|f'|,^^frzy!*
pan Litewski Dowojno nazwany wzi schowa go midzy inszymi upa- oowojno mi na wz do tomoka. Wrci si tedy Jageo bez namniejszego odpo- ll%ifui upw do Wilna, gdzie by od wszystkiego Jageio do TU, z wielkoci winiw
i i
posplstwa
wielk radoci
kleskanim
rku, ado!
/arfo/
piewajc
pami."'
Ruskim Latopiszczu dalej pisze, i w ten czas w Wilnie si kolwiek poganin dotkn woza albo tomoka onego Dowojnowego, gdzie drzewo Krzya witego leao, kady Jageo dziwujc si coby to a gdy ich tak wiele pomaro nagle umar byo, pyta si przyczyny. Tam jedna wielkiego domu panna, poimana chowa j z Polski, z herbu Habdanku (ktr by tene Dowojno wzi uczciwie) powiedziaa: i angio Boy mwi do niej przez sen: e Pan Bg przepuci na pogany mier nag dla nieutciwoci zgwacenia Krzya witego." Co Jageo usyszawszy, t pann w wielkiej utciwoci
Potym
j^.^^^^^j^
'ra nagie,
^
Krljli^s.*
darami do Polski
odesa, dawszy
jej
drzewo Krzya
witego
(nie
taj
na
to
miejsce odniosa.
I ReguL
iwBibiiejs.
nowe, prosia go aby z ni do ojca jej jacha, poniewa bya jedynaczka, i jachawszy z ni Dowojno, ochrzci si, a on sobie wzi za maonk, mu dano w ten czas herb Habdaniecz, a przyczywszy do niego i tame krzY na znak odniesienia drzewa witego nazwany jest ten herb Duhno , ktrego dzi jest wiele familij w Polszcz i na Rusi. Tame pisze Latopiszec, i w ten czas Jageo z Polaki granice Litewskie uczyni po
,
herb v.
oJib^no tak^
z^krzjem.
Bia wod,
nie
to jest
po
Wis.
raz
wspominaj. A tak drzewo Krzya witego, dwa razy byo brane przez Litw; za Kiejstuta Olgerda, roku 1372, odesane nazad Karabol slachcii
,
cem Polskim
i
czymemy wyszej
z
A wtry
raz przez
z
odesany
pann
do
Polski
Wilna.
wszystkie wiszej mianowane szkody
te
w Polszcz
3Iazowszu,
Litewskie
postronn
i
domow wojn
a
sica Wrzenia,
krlestwie 12
umar w Wgrzech w miasteczku Ternawie miew Biaohrodzie pochowan 1382. Panowa na Polskim
,
lat.
Woyniu
Wgrzy
:
Heleszko, Kamieniec,
i
Sniatin, Rohatin
ich
przylegociami
xicciu Litewskiemu,
ucko,
Wov
Wodimirz
trzy-
^^^^ p';"'*^-
70
ma, wszake ich krlowa na gardo niktre drugie wiczienira za to ka" raa, a od tego czassu Litwa Woyii sobie przywaszcza pocza, jako Kronikarze niktrzy Polszczy pisz; aczkolwiek przedtym za Mendoga, pomoc pod Ruskimi ,xity opanowaa. tjm za Gedimina Litwa Za tego to Ludwika w Polszcz adnego rzdu nie byo przez niebytno krla, abowiem upiestwa i rozboje wielkie byy, a ktry o krzy,
Woy
krl
wd jecha
krla,
tak,
do
Wger,
go
listy
odesa
do krlowej
krlowa zasic do
za
na
Wgrzy
Litwa
ich
te zawdy
trapia
by w
biednej Polszcz.
ROSTERKAGH POLSKICH
GO PODOBNE
BYY,
^ m wmmwMw^m
#^'ii^^
NA KB.uLESTWO POLSKIE,
1
w MAESTWO
JADWIG LUDWIKOWN.
Rozdzia
i
trzeci.
^eieclia"^
Jako za ywota, tak po mierci Ludwikowej, wielkie burdy postronne wntrzue nastay w Polszce, bo by na to panw Polskich, przyzwawszy ich do Wgier, przypdzi, aby koniecznie zicia jego Sigmunta, raargrai
maraff
b^rsk^'^k'i
musieli
mu
niktrzy
tvm^kr()iem
weserskim
wo
Polskie
najacha.
posuszestwo. A przyjachawszy do Po^^^*^'' pocz zaraz sobie przeciwnych kara, zamkw pod nimi dobywa Semowita xicia 3Iazowieckiego ktry [ majtuoci ich ojczyste bra. 8^ nie chcia za krla przyj (bo si sam na to by nasadzi) wojn przeladowat i zicmi Mazowieck mieczem i ogniem zwojowa. A Janus drugie z swojej czci xicstwa Mazowieckiego hod mu postpi.
^ Wgrzech
przysiga
za
wierno
xi
Sigmunt
^;iefgopoi'H-
Cign
arcibiskupa
potym Sigmunt do Poznania gdzie za powodem Bodzenty, Gnezneskiego Domorata starosty Wielkiej Polski, od wszy,
u^^jsiy- stkich
na dzie . Katazamknli pieczciami utwierdzili, iby imo Sigmunta dziedziczk swoj krlewn srzedni do siebie wzili
,
rzyny,-
rzecz
71
(lali
j
i
za
maonk
ich
takiemu
by na odpr Bodzenta arcibiskup GneDomarat starosta Wielkiej Polski; wszake potym przyzwolili. zneski A tak gdy Sigmunt chcia do Krakowa przyjacha, nic chcieli go puci, zwaszcza Dobek z Kurozwak kastelan Krakowski przeto stamtd do potym do Scza , a stamtd za do Wgier Polskim nakadem Bochni odprowadzon. A drudzy Polacy na sejmie Siradzkim Semowita Mazowieckie za krla chcieli wzi. Ale t rzecz do przyjazdu Edwigi odoyli. Przeto
wa, ktremu
postanowieniu
,
,
^"'jjfj/a'!;
ijy^^mu
gna''-
^n^a
xi
zmow
Bodzt
arcibiskupem
jachali
do Krakowa, aby si jako w Krakowski zamek pierwej wwiza, a potym Krlewn z krlestwem osign mogli. Ale go obaczono w Krakowie;
przeto zawarto miasto
rze Bodzenty, ktry on
i
zamek,
tak,
i musia
na Kleparzu zosta
w dwo-
da zmurowa
na probostwo
Floriana, do kt-
wycign
musia
to
kajc przyjazdu krlewny, ktr mia wol gwatem, jeliby z dobr wol nie chciaa, pochwyci. Ale gdy krlowa Wgerska przysanim krlewny Jadwigi czas zw- gg^^^^
czya, Bodzenta arcibiskup na sejmie Siradzkim, na ktry aden nie chcia Mazowieckie na krlestwo jacha, tylko drobna slachta, Semowita Polskie podnis i susznie wybranym by krlem obwoa. A dowiedziawszy si tego krlowa W^gerska, posaa wnet zicia swojego Sigmunta, margrabi Morawskiego i Brandenburskiego, we dwanacie tysicy Wgrw przez Sdecz do Mazowsza przeciw Semowitowi, a k temu
xi
^^fjlj^^^Jny-
przyjechali do Sigmunta te Polacy z ziemie Krakowskiej Sendomirskiej ^J o J okruZ niemaym wojskiem, a tak ziemi Mazowieck Semowitow
i
I .
,...
,.
tnie palih
...,
.
ogien.
, Wgrowie
iPoiacyMazowsze bu-
"a.
^^.
^,
obegna Sigmunt (bo na ten czas byli Kujaw'cy pod moc Semowitow), tam lec przez dwanacie dni, wszystk ziemi Kujawsk pogaskim obyzajem, okrutnie
^,
s"y burz,
Wgrzy
wojowali,
a Wadisaw
,
\i Opolskie midzy
,
xi
Semowitem do czasu w^ obyczaj zjednania rozj, to jest do Wielkiej nocy. Domarat za z Pierzchn Wielkiej Polski starosta przywiodszy lud z Saskiej z Pomorskiej ziemie, takie KujawT wojowa, chcc si w tym Sigmuntowi zachowa. Ale jego ludzi odbi Wadisaw Opolskie, ktry na ten czas mieszka w Inowocawiu, bo si te to
Sigmuntem
a
i
po
p^^ja^g^
gf/^^g^rS"
tykao
jego dzieraw.
Tymi wntrznymi wojnami czasu nieszczliwego Interregnum Polacy ucinieni, roku Paskiego 1384, posali do krlowej Helzbiety, aby ich wicej na sowie nie trzymaa, a Krlewn przysaa, groc jej, jeliby dalej odwaczaa sobie inszego pana obmyliwa. Krlowa tedy tym poselstwem poruszona, posaa zaraz krlewn Jadwig z ziciem swym Sigmuntem margrabi Morawskim Brandenburskim, aby jej by do czasu opiekunem gubernatorem krlestwa Polskiego pki ku latom nie przydzie. Tego gdy si dowiedzieli Polacy, i ich tak krlowa lekce way, a niewiasta im
i
72
gubernatory podawa, zebrawszy si
z
ludem
nie
raaym , cignfi si do
Lubowli, aby nie
Sca
P^j^cy^.
ju by w
jej^dzij
gmuntowi.
do Polski, bo go ani za krla, ani za gubernatora nie chc mie, a powiedzieli nie inaczej jako z nieprzyjacielem bdziemy czyni, jeli si bdzie waZy do Polski wjacha." Przeto Sigmunt musia nazad,
:
Krlewna JadwigaLudwikowna
do Polski,
dw^kotna"'
Poirk^"!
krlowa czynic dosy obietnicy, posaa z inszymi pany krlevvn EdwiffC do Polski, zwaszcza z Demetriusem Stringoiiskim arcibisku^ t t i-i ^r i-pem kardinaem, z Janem biskupem Waradmskim z mnymi pany wiedawszy jej skarbw od zota srebra dosy wszytek apparat ckimi rycerstwa wyjedao krlewski, ku ktrej wiele panw processije wychodziy z wielk radoci na dzie S. Edwigi z Krakowa. Tam zarazem przyjachawszy pomazana jest za Krlow Polsk przez Bodzent arcibiprzy inych biskupa Gnesneiiskiego przy tyche poslech Wgerskich lskich, ktrej dano moc sprawowa krlestwo Polskupiech Polskich
^^'szakio
,
i
iollcbJ^if
P"'
'^^^ili
maestwu nie bdzie podana. Potym roku 1385 usyszawszy Jageo Wielki Xidz Litewski o przyjachaniu o koronaciej Edwigi, a majc o niej spraw, i bya urodziwa, obyczajna mdra, ktemu dziedziczk krlestwa Polskiego, posa do niej Hawnula starost Wileskiego z barbratw swoich Skirgea Borisa
skie do tego czasu, pki
i
dzo wielkimi
jej
jeliby go za
,
Koronny
Kondicieod
dane Pola- stkio
stolec
naprzd,
maonka na i si sam
,
pastwy ochrzci, wrci i przyczy Polszcz wszydzicrawy, ktre Litwa z wydzieraa i oderwaa od Polski tak zammiasta, zwaszcza Ruskie krainy i wszystko Podlasze, nad to jeki jako szcze wszystkie ludzie z wizienia ktre w Rusi i w Polszce zdawna im
chce zo wszystkimi
i
,
przodkowie jego pobierali wolno puci, k temu Litewskie Wielkie Xistwo z Polsk zjednoczy na wieki, lskich, Pruskich, Pomorskich ziem
xistw zdobywa i do Polskiego krlestwa przyczy, skarby wszytkie ma i mie bdzie na rzecz pospolit do Polski obrci. Bya ta rzecz wszytkim Polakom od posw Litewskich wdziczna, spodziewajc si tak od nich mie pokj ale Krlewnie nie bardzo smakowao, bowiem jeszcze za ojcowskiego ywota bya polubiona Gwilhelmowi Rakuskiemu xiciu i z nim jeszcze w kolebce pokadana bya, przeto jej b\ pierwszy oblubieniec na myli; k temu zakad albo zarka dwiecie tysicy zotych, a jeliby ktra strona rozrywaa maestwo, teza t zark posowie Litewscy dy t summ przepada miaa, wszake przyrzekali, i to mia Jageo zapaci. Dla czego posowie Koronni jachaKristin podczaszy Krakowski z Ogrodzieca li do Wgier, Wodko opowiada Ilelbiecie krlowej Wgierz Ostrowa z posy Jageowymi skiej poselstwo od Jagea Wielkiego Xidza Litewskiego, ktre krlowa
i
ktre
wdzicznie przyjwszy, odpowiedziaa, i ja przestan na wszystkim co panowie Polszcy dobrego postanowi, ku poytkowi rzeczy pospolitej. Rycho potym krlowa Wgierska Helbieta, gdyjachala z drug crMarj krlewn Sigmuntowi polubion do Karwaciej, drugiego krna drodze obskoczona od poddanego swojego Horuata lestwa swojego
73
Jana bana Karwackiego, a okrutnie z kolebki wywleczona i zbita, bya Natychmiast tedy posowie wyprawieni do Litwy Wodko
Ban
by
utopiona.
z
Ka'r^adej,
,.
suirosia
Luczyce, Hincza
Rogowa,
albo
obiecanymi
lensi
maonka
.
.
A gdv
. . ,
sic
swiadom ku
"^i
."
i
sobie
11
chci
G wilhelm Rakuskie xiae, bedac .1 1' uprzejmoci krolewninej a snadz od mej przy
11-.
,
dusa
II
w ozdobnym -lii-
poczcie
1
Niemcw
'i wes
1
wielkimi
krlewna na
'I
zamku, potym mu J)obicsaw z Kurozwak kaslelan Krakowski na zamek cho dzi zakaza, i musia sta w miecie, ale krle\yna chodzia do niego z swinii
naprawy
ty-
te.i'u!(now(j
dworzam
'
i -
fraucimerem do klaszlora
/-,
S. Franciszka, a
1
tam
w
I
re
lectuarzu
Z
bywaa
utciwie
miernie
Gwilhelmem
,
-II
by Gwihem
Co baczc panowie koronni a ku temu mia szczodr rk, prowadzili go na zamek i chcieli go odda w maestwo z krlewn w edug wolej Ludwika jej ojca nieboszczyka ale gdy usyszeli i Jageo z Litwy jedzie, kazali wynid poniewoli Gwilhelmowi z zamku, i bramy forty pozawierano za nim. Krlewna za aujc Gwilhelma chciaa na d z zamku naw^iedzi go, a gdy nalaza forty zamknione, porwaa sama siekier u stra chciaa swymi rkoma zapory ktki potuc, ale gdy jej to rozwodzi pikn rzecz Dimitr Gorajski, podskarbi koronny, i to na jej stan nieprzysuszao, daa si prtko hamowa. Gwihem te Rakuskie bojc si jakiej witszej zelywoci, ujacha do Rakus z Krakowa w maej druynie potajemnie, nie bijc czoem Polakom za cze. A skarby, klejnoty i insze drogie rzeczy u Gniewosza podkomorzego Krakowskiego zostawi, za ktre potym ten Gniewosz sobie by imion wielkich nakupi, bo si u niego wszystko zostao; wszake lekko nabyte nia dugo trwao bo potomkowie jego ony dobra prtko rozszafowali i rozproszyh jako Dugosz Cromer pisz. Miasto tego Wilhelma xicia Rakuskiego, ktry si to upornie stara o dokonanie maestwa z krlewn Jadwig Ludwikown, Latopiszpannami wesoa.
u krlewny,
;
Crom.
lin.ll
YYilhelm
lalo niebyt
rlem Polskim.
V^'illielm
''
,
gnan."
tlUiTu
^^'^^e!^'
xi
z^Krakowa
"^^'o^*-
si^wzd^ob"].
*i*">'isz(!o'v!
cze Ruskie
xi bez susznego
wszytkim historikom,
rzeczy
porzdku kad,
co
byo.
10
74
O
1
PRZYJACHANIU
JAGEOWYM
RORF
138G.
Rozdzia czwarty.
1386. gdy lak Wilhelm Rakuskie xiaic, niewdziczny u Polakw go, z Krakowa do Rakus uwiozl, Jagelo Ogerdowic wielki xidz modzki, wjachal do Krakowa z Spitkiem Melstinskim Litewski, Ruski wojewod Krakowskim z inszymi pany Koronnymi, ktrzy byli ku niemu
swat
i
i
Koku
WYJachali
Ryli
Lutego.
i
stryjeczni, xificta
panowie Lii
tewscy,
wjazd Ja
Kr"ko*v'a-
modzcy Ruscy
wielkimi a ozdobnie
wietnymi pocztami
i
wo-
sprzt wszystek nadwomy Jagew bv przyprowadzony. Tego dnia xitami braci otoczony, krlewn Jadwig na zamku Krakowskim w paacu wita, a nazajutrz kosztowne dary [)rzez Witota, Rorissa Swidrigea jej bardzo wielkie
zami skarbnymi,
ktrych
dugim rzdem
skarby
bratw posa.
We
orhfzfzny ffo,
/ brori.).
Jagco
czwartek potym dwunastego dnia Lutego, ktry ])y . Yalenletajemnic wiary S. Z braci l)v nauczony okoo wyznania
i ,
Jasolo
E\vins7.o-
WHI.
Q^rzeciaskiej a w kociele Krakowskim przez Rodzent arcibiskupa Jana biskupa Krakowskiego by ochrzczony, a WadiGnesneskiego sawem mianowany. Tame te przy nim inszy bracia xita gdy wyznali trzyma statecznie wiar Chrzeciaiisk byli ochrzprzyrzekli broni Kiernowskie Alexanczeni i nowymi imiony mianowani: Wigunt drem, Skirgajo Korigeo Kazimierzami, Swidrigajo Rolesawem, AYitold te Alexandrem by mianowany. Wszyscy take panowie Litewscy i modzcy zarazem si przy Wielkim Xidzu Jagele ochrzcili, okrora Ruskich paOlgerdowicw bratw i stryjw Jageowych, ktrzy nw inszych si dawno przedtym w Rusk wiar Greckiego zakonu byli pochrzcili, jauckie Woyskie i Wodimirskie, ko Fiedor Lubart Sanguszko Winiewieckich Sicwierskie, Zbaraskich Dimitr Koribut przodek, Wodimirz Olgerdowic Kijowskie xi, janie owieconych xiSuckich rozmnoyciel, Narimunt Wasil Piskie, Siemion Lingyin Mcislawskie, Nowogrodzkie, Siewierskie, Jurgi Dougot insze xita Litewprzyjciu sakramentsy Paskich, skie. Tego dnia po chrzcie witym Jageo wstpi w wite maestwo z Jadwig krlewn, przy bytnoci przcrzeczonych. Tame zaraz Wielkie wszystko Xistwobraciej Ruskie krainy, ktrych by moc dosta, do koroLitewskie, modzkie
i
, i
i
xi
xit
xi
xi
xit
xit
ny Polskiej piawcni wiecznym przyczy i w jedno ciao spoi, potwierdziwszY zapissw swoich przysig. Nad to Witot z 3Iictiaem xicciem
J'^^'''^^^;;!,'
-^"na
^^.^
Zaslawskim
i
Fiodorem Lubartem
i
Woyskim xiccicm
za
zapissali
si ^
to
^^^
panom Koronnym
Jagea
brata,
mia
wszystko
speni
i
wedug
cerc-
^^Qlf^^f^ Polskim.
'^^owaIIy?
Nazajutrz
za by
tam nu majestacie przysigi sucha Ruskie, od Krakowian, od inszych miast. Xi/.ta te insze Litewskie krlowej daktre na ten czas w Krakowie byy, przysigali krlowi wszy na si zapissy pod pieczciami, przyrzekli si by wiernymi krlowi A okoo tego postanowienia spli koronie Polskiej, z xistwy swoimi. ncgo Wielkiego Xistwa Litewskiego z Koron Polsk wcielenia i zjeddzi zapissy na Krakowskim zamku w skarbie krlewskim, noczenia, s 2 pieczciami xit Litewskich, ktre wten czas z Jageem w Krakowie byy, naprzd Dimitra Koributa Nowogrodzkiego w Siewierskiej ziemi Sucxicia Wodimirza Kijowskiego xicia, Olgerdowicw, kich przodka, Skirgaja Trockiego, Alexandra Wigunla Kiemow skiego, Fiedora Lubarta uckiego, Narimunta Waszila Piskiego, Siemiona Lingyena Mcisawskiego, ktrego by Jageo na Wielkim Nowogrodzie przeoy, Michaja Zasawskiego Jawnuciewica jego synw^ Jurgego Andrzeja kniaziw Zasawskich, Jerzego Dowgota Alexandra Witota etc. \it bratw krlewskieh. Byo potym wesele odpraw owano, tace bie-
xit
^i!ft'Li^e\v'^
"'""Ji"''"'"'
insze krotofde,
i
kady
kto co
umia
dla krla
nowc-
uo okazowa.
O
I
WOJOWANIU LITWY
1
(iRSZEJ,
lageo
skoro prz>jacha do
krlow Jadwij)rosi
Koronnego,
na
chrzciny swoje
go; ale on z
na wesele maeskie Konrada Zelnera mistrza Pruskiehardoci nadtej Niemieckiej, wzgardziwszy ono wzywanie
i
"
'si'i\ie"'
prly.
na wesele krla
\\oj>kami, ktre
krlowej,
wtargn
do Litwy
do
modzi
i
i
dwiema
wesele
do Krakowa
pastwa na ten czas puste bez xit panu (bo byli Jageem wszyscy wyjachali;, nalazv\s/y prawie o>ierocia-
VLiu^j
'"*riy.
7()
^uomle
"^'
""wzinr^
Andrzej Po-
wojowa wszerz wzdu, rozdzieliwszy s\ z wojsiiami na le przy mistrzu z trzecim wojskiem Ruskim xic Andrzej Olgerdowic brat Jagew, ktry by w ten czas Krzyakw Pruskich Liflandckici pobudzi na Litw, chcjc z nimi Wielkie Xicstwo Litewskie inszymi braty osie pod Jageem opanowa, a mia ku sobie Ruskie w szystkie zamki ludzi przychylnycli bo si by dawno w icli wiar jeszcze za ojca Olgerda z dziecistwa ochrzci. A tak Pruski mistrz zjedn stron z dwiema wojskami, Liflandski z drug od Dwiny Litewskie krainy bez odporu plundrowali, za powodem kniazia Andrzejowym. Lukom zamek obegnali, z ktrego, i si Rusacy Litwa z strony Jageowej mnie bronili, przypuci mistrz Pruski Niemcw swoich gwatownym szturrnem z drabinami z ogniem tak dugo szturmowali, i zamek wzili mokamieniami pobitych wkoo blankw ca, gdzie wiele Niemcw koami
lo
zdybawszy,
dwoje.
By
lockoftzih
^"'iki^iias
^'uijujt?
siogiemorniazia
Smole
skiego na
lUi:;!,-)
i
Li
i'i-
w zamku Lukamli z rycerstwem zamkiem z miastem ze wszystkim xistwem Poockim podali. Bo mistrz Pruski Konrad Zolner i Henrik mistrz Liilandski do tego ich moc przypdzili. A takPoocko, Driss, Rusi za pomoc Krzyakw opanowa. Druj, Lukomlg niema Dzi w Lukomlu tym z ktrego si kniaziowie Lukomscy pisz^ tylko horodziscze jakom sam widzia roku 1573 stoi, ale zna i tam kiedy l)v zamek wielki gwatowny, bo to way kopiec szeroko usypany wiadczy. Tego jednego czassu Swadosaw albo Swantosaw xic Smoleskie, snadz na zmowie splnej z xiciem Andrzejem Olgerdowicem. wtargn Orsz 2 wojskiem z drug siron do Ruskich ziem Jageowych, Witebsk dwadziecia mil od Witebska lec opali, wooci, dwory, sioa i folwarki siiustoszy, ludzi Ruskich, aczkolwiek Chrzeciaskiej wiary bvli, okrutnie siccz, bi mordowa kaza drugich nagnawszy do izdeb do cliromin bez miosierdzia pali, inszych za j)odwaywszy domy budowania kaszyjami pod podwaliny podniesione, a tak ku ziemi spuciwszy za budowanie byli okrutnie poduszeni potczeni insze srogie morderstwa nad Rusi poddan Litwie bez \vszekiego miosierdzia wynad Litw myla, tak, i Nerona Rzymskiego Kambisessa Perskiego Heroda woOrszej, cikruciestwie przewyszy. A gdy niemg doby Witebska
polcgo.
g^yoi,^^^
Tam
jj
potym
mu
si
Pooczanie
cz
ka
Mscisiaw
rrna
bywa
wojskiem do Mcisawia, ktry ze wszecli stron obegnawszy, dogo ustawicznymi szturmami, ciany [)odkopujc taranami, take roi i
zmait strzelb blanki, wiee bramy tukc. Witota z LiCo gdy usysza krl Jageo vynet Skirgaja brata tewskimi pany na ratunek ojczynie z Krakowa ^yyprawi Polakw te dobrowolnych na sw (jako mwi) szkod bardzo y.iele z nimi wyjachao.
,
,
A
i
\yiioM Lu'"""ul''''
zebrawszy wojsko z modzi z Witotem Litwy cignli z Polakami do Rusi spodziewajc si gdzie wojskom Krzyackim zaskoczy; ale mistrz Pruski Zelner, i Henrik Liflandski ju syszc o wojsku Litevyskim byli do swoich ziem spieszno odcignli przeciw sobie. Obiegli tedy Lukomle, ktrego dobywszy, zai Polskim
tak o srzodopociu Skirgajo
,
staw
Andrzeja xiccia
Ruskie posiekli,
77
a inszy rosposzyll a Lukoml swoimi osadzili. Stamcignli do Mcisawia przeciw Swantosawowi kniaziu Smoleskiemu okrutnemu, ktry jui by prawie wszistki ciany zamku Mcislawskiego ustawicznymi szturmami porozwala, potuk taranami, ale gdy usysza i przeciw jemu Skirgajo z Witotem cignie, odcign od zamku, a wytoczywszy si z wojskiem swoim Smoleskim \\ pole, ude^Yitot ufajc w swojej rzy wielkim' pdem na Litw. Skirgajo za sprawiedliwoci, tym mniej odjiierali; tam Swantosaw sam gdy szyki
drugich powizali
prosto
td
^13^0101"'.^'
"''"'f''^'
swantostaw
zabiiy.
naprawowa wczni od jednego Litwina na wylot przebity spad z konia, wzi zapat okruciestwa swojego. Co obaczywszy wojsko jego, i im
xicia
laki
nie
Po-
gonia,
wzili.
i
obozy wszystkie nieprzyjacielskie winie, poon, upy, T ame Jurgi syni Swantosaww mnie si bronic by raniony,
a
"','!fiawowi'c
gdy przysig posuszestwo, wiar, hod, poddastwo krlowi Jageowi, bratu jego Skirgajowi, potomkom ich AYielkim Xicdzom Litewskim statecznie sstale chowa,
poimany, do Skirgaja przywiedziony,
i
ale
i'*"'"^"-
by
tego
do Poocka Skirgajo
Swantosawa xicciem Smoleskim by podniesiony. Cignli potym z Witotem, ktrego za krtki czas dobywszy, swo,
wolnych
i
zdrady,
albo
i
odstania
mieczem na gardle na majtnociach skarali, a ossadziwszy Poocko zamek rycerstwem Litewskim, wszy- poioeko stk Ru, Poocka, Lukomsk, Witebsk, Orszesk, Smolesk, 3Ici- ^'^'^''^"^ sawsk, z onych burd uspokoili, do posuszestwa Jageowego iWiel- Knia Anprzekinienia od
Jagea do
x\ndrzeja,
te Olgerdowica
brata ^^^'1
l^l'^.
Jageowego
trzy lala
Skirgajowego, ktry tych wszystkich rosterkw^ by nabroi, poimali, odesa potym do Polski Jageowi, a tam skarany za upr swj
i
'^^"-
cae na zamku Chciskim w ciemnej wiey pod stra siedzia Potym by czwartego roku na przyczyn inszych bratw wypuszczony; a Skirgajo i\\'itod Swidrigajo po onym zwycistwie wojska Litewskie modzkie rospucili sami si te do zamkw swoich spokoj-
wizieniu.
nie rozjechali,
Skirgajo do Trok,
Witot do Grodna,
Swidrigajo
w Poocku
zosta.
o r
i
POLSKI.
ojczystej Litwie,
i
Jadwig,
wojskiem
dla uspokojenia
schlinskiego starost,
Yincentego
wojewod wzburzonych
ktre zaraz
j^j^na ^o^'^[H^^''-
swoim przyjazdem uskromi, dobra kocielne gwatownie w Literregnum rozerwane co komu naleao przywrci, Bartosza Kominskiego swowolnie otrostwem upiestwem ywicego z krlestwa wywoa, a Odalenw
i
78
"ym
&ne
na'
i
1.^76
Grabie po
Liiewsku.
no
i)(.iu|
<iii,'i.
^^^^^ J^S wzi. A gdy do Gniezna przyjacha, a tam kilko niedziel mieszka, kmieciw wooci duchownych, ktrzy niechcielistacyej dawa, ^^^^^ gral)i obyczajem Litewskim a gdy go krlowa prosia aby tego obyczaju do Polski niewnosi:, a poddanym ubogim gwatem dobytkw niebra, rzek Jageo: a to. maj swoje bydo, niech je sobie wezm nazad. Krlowa na to odpowiedziaa: bydo im wrci moemy, ale sozy pacz ich kto im wrci nagrodzi moe. Zaprawd wite a pamici godne krlowej bogobojnej przysowie tak tedy krl na ten czas wszytki szkodliwe rostcrki zaburzenie wntrzne w Wielkiej Polszcz nadobnie, a agodnie uskromi, uspokoi, na czym lato wszystko jesie
; , i
strawi.
O ROZMNOENIU
WIARY OHRZESGIANSKIEJ
ROKIT PAI%$$i(ilEiO
1387.
Rozdzia pity.
fioku od zbawiennego narodzenia Pana Christusowego 1387 na poczWadisaw Jageo Krl Polski, Wielki Xidz Litewski, niechcc aby ojczyzna jego Litwa dalej trwaa w bdzie, wyprawi si do krlow, wziwszy z sob arcibiskupa Gnezneiiskiego Litwy z Bodzent, Jana biskupa Krakowskiego, inszych duchownych niemao, Semowit Mazowieckie Konrad Olenickie Przy nim te jachali Janus xita, Bartosz z \yiszemborgu, wojewoda Poznaski, Kristin z Kozichgw Sdeczki, Mikoaj Ossoliski Wilicki, kastellanowie, Zaklika .Mikoaj Moskorowski podkanclerzy koronny, z Midzygrza kanclerz, panw koronnych bardzo Spitek ziarnowa podkomorzy, inszych xit
tku zimy,
i
mod
i
nw
/'ji/jl^e'-
*'"
*''''"i-,v'y.
wiele.
Tak tedy
'da^^S.K'
niedzieli
krl
Wilnie
zoy
po wstpnej
post, na ktry
xita
Nowo-
posplstwa Litewskiego,
cbrzd.^
modzkiego. Tam radzili spoinie, o ugruntowaniu wiary chrzeciaskiej, spronego bawochwalstwa, tame w Wilnie cokolwiek pogan byo na onym zjedzie, wszyscy si pochrzcili; a potym krl jedc od powiatu do powiatu, kaza si schodzi ludu od ziemie do ziemie,
a wykorzenieniu
i
prostemu na chrzest
wity
do gwnych miast
a dla lepszej
chci
ich
79
w ktre je ku chrzczedarowano sukni now ka/.dego. A tak ze wszystkich stron ono pogastwo szo na chrzest syszc o hojnej swobodzie krlewskiej, bo drugi nie tak dla chrztu jako dla sukniej szed, gdy przed tym tylko w koszuiacli, a w skrach zwierzcych chodzili, szaty i ubiory insze rzadko mieli krom tych co w Polszcz kozactwem zupili. A iby si chrztem prdzej odprawowali, na kilko uphw ich rozszykowano, a imiona kademu uphowi, albo gromadzie, wod ich wicon kropic bo kiedyby ich pojedinkiem byo chrzci przyszo osobne dawano nieskouczonaby praca bya, ale tej gromadzie Stanul, drugiej Lawrin Sczepulis, Piotrulis, Janulis ect. takie biaogowam kaMatulis
nakupi
bvt
niu obtoczono
^^
chrausuprzy.ibio-
zano
na,
stan,
jednej
a drugiej
Ansoooopo'^'t'cwskiego"
a
i
okoo
i
trzydzieci tysicy,
okrom
tych co
przed tym
slachty
Wilnie na sejmie,
ochrzczono.
krl Jageo wielk pilno ustawicznie czyni, w nawTacaniu pogastwa do Pana Christusa, gdy nie tylko napomina, prosi, darami ich przyudza, ale te ustawicznie on lud gruby naucza, rozwaajc im wyznanie czonkw wiary witej chrzeciaskiej bo kapani tajemnice,
Sam
jzyka nierozumiejc litewskiego, po polsku sowo Boe przepowykada od sowa do sowa wiadah, a krl za od nich tumaczy, wszystko kazanie posplstwu Litewskiemu; wszake z wielk trudnoci Lilwa ojczyste przodkw bawochwalstwa opuszczaa, bo acz si drudzy chrzcili jednak tajemnie bokom swoim ofiary mody czynili, o ktrych Litewskich Zmodzkich zabobonach, i bawanach rozmaitych napisaem dostatecznie wyszej w Kronice Ruskiej. Ale gdy Jageo krl roskaza naprzd w Wilnie ogie ktry mieli za wity, na tym miejscu gdzie dzi koci S. Stanisawa w zamku, zgasi rozmiata, koci te pogaski w ktrym sta bawan Perkunos, i otarze jego kaza rozwali, wie Bawany Li*'"' wieszczkowie dawali ludziom zmamionym od- '^"^r"!'.!. z fort, z ktrej kapani powiedzi, przysze rzeczy przepowiadali, wywrci, gadzin ktre za bogi mieli, pobi, lassy wite gdzie dzi stajnie, puszkarnia, w ktrych stawiali wiece, posiec i wyrba, bez adnego obraenia Polakw, ktrzy ony bawany burzyli, siekli, psowali, co si sstao nad nadziej Litwy pogan bo si spodziewali i wnet albo nagle pomr albo polsn; ale gdy widzieli i si im nic nie sstao mwili z wielkim podziwienim i gdyby to ktry z nas uczyni, zarazby by skaran od bogw, bo si im
Polszczy
i
we
imieniem, ywota pobonego, gdy sam ochotnie rba siekier jedx3n wielki bawan Perkun nazwany, z drzewa zawiego uczyniony, zaci si z przygody bardzo szkodliwie
a poczli, i go
w nog,
krzywd
ta nie jest
wnet z krzykiem z paczem wobg zgwacony skara: ale Hierorana ku mierci, ale ku chwale Boej,
,
ich
Tf"'^""*''^-
80
oan. ca.ii.
oby przcz to Pan Jesus Christus by uwielbiony. Potym klknwszy ponabonie Pana Boga prosi, aby imi swoje wite jakim cudem mi-
cz
iiie(]"f?h
^^y
owieci raczy,
tym wycignwszy
potrzeba,
ouc rauion nog przed wielkim zborem oncgo pogastwa, przeegna ran znakiem Krzya witego, Pana Boga w Trjcy witej jedynego wzywa-
o te
Ma-
jc,
w'net
'xandrTc'j u-
muiejszej
czymczyunj
Batfiionfrm
waua
onej
wstawszy zdrowy, dorba do koca onego baco obaczywszy Litwa stali zdumiawszy si z dziwnego zagojenia
niezna byo
szkodliwcj rany,
a
i
widzc
prno nikczemno
i
i
j^
mocniejszy
dziwniejszy jeden
Kocil
ku.'
bi-
siuipiwwii-
ochotniej do wiary chrzeciaskiej przystawali. potym zbudowa koci biskupi Janfeo w zamku Wile.. . ^ skim nunym, na tym miejscu gdzie pierwej gorza ogieu pogaski usta^g]^
Zaoy
-^
'
*'
'
'i
'
wicznie, ktry
S.
Stanisawa,
, i
Bodzta arcybiskup Gnezneski powici na pamitk nada go dochodami hojnymi tak na biskupa, jako na
i
Andrzeja Waszilona Polherbu Jastrzbcw, zakonu Franciszkanw mnicha, poskipierwsiy bonego wota Helbiety krlowej Wgierskiej spowiednika przedtym pierwszym biskupem Wileskim przeoy pobiskupa Cereteskiego piebanijew stanowi, k temu siedm kociow parochialnych plebaskich z dostateprzedniej- cznym. nadanim w Litwie fundowa: pierwszy w Wilkomeriej, w Missosze za Jag gole, w Niemenczynie, w Miednikach, w Krewi, w Bolciach, w Ilajnie, ktre te kocioy krlowa Jadwiga dosi hojnie klejnotami, srebrem, krzyami take ornatami kosztownymi z skarbu wasnego nadaa. Fundowa te krl Jageo i zbudowa koci S. Marcina na zamku wysznym Wileskim ktry take prebend i nadanim susznym opatrzy,
kanoniki
Wasziiobis-
skiego slaclicica
dzi jako widzimy zniszcza upad, tylko znaki od Lyssej gry malowanego budowania, rozwalonych sklepw stoj.
i i
moemy
rzec:
aUluunujue domus.
oUm
sacris
oneraa
Irophaeis
Limina, distraclos Sf tegit herba deos, Tot decora, artificimupie manus, tot nota sepulchra,
Totue
pios cineres
Sfc.
Tame te Jageo
,
Wile-
'{u^im
skim da przywilej i fundus na biskupstwo Wileskie w ktrym to naprzd uchwali, aby Rusi Greckiego zakonu z katoliki wiary Rzymskiej nie godzio si w maestwo \>stpowa, aby pierwej Ruska albo Rusin
*-'
Kocioa posuszestwa
,
przystali.
'.
,
W tvme
''
doprywileju J r
^
*a-
wszystkiego
duchowiestwa wyzwala
81
wijmuje i na wieczne czassy pod przysig wolnymi czyni od wszelkich podatkw, serepcizn, pod wd, wyprawy wojennej, straej, oprawowania mostw, dziaklw wszelkich inszych ktrychkolwiek powinnoci wiecpotomkw swoich wszjstkich. Wielkich Xicdzw Litewkich, w czym skich ohwiczuje. A tak si poczyna ten priwilej ktregom kopiej u sai i
,
wnej pamici xi/:ccia Juria Juriewicza Olelkowicza Suckiego dosta: In 7wmine Domini Amen. Ad perpeluam rei memoriam, quia lunc muUis crrornm y dubiorum prudenter occurimus in commodis S,'c. Proinde nos Wladislaus Dei gralia liex Polouiae, nec non lerrarum: Cracoviae^
mus
Pomeraniae
S^'c.
Riissiaefjue
Dominus
Sf haeres.
Signifcamiis tenorc
praesenliiim
Cuomodo
moriim
pus
in
augmenare de concessu SC rolunlale fratrum nostrorum charissiSf omnium nobilium terrae Liluaniae disposuimus y ordincmmus SCc. S^^c. Potym tak zamyka w olno duchown Sed ipse episcorokntes
Ducum
suae ecciesiae possessionibus <y caeteri sacerdotes in suis plenam <^' omnimodam habeant facultatem, aliis omnibus poteslaubus lU praeferlur
munimine roanno Domini 1'381 praesentibus incUlis Principibus , Skirgelone Trocemi, Mlodimiro Kioiriensiy Koribulo i\ovogrodecensi, Wiioldo Grodnensi Lituaniae Conrado Olesnicensi, Joann y Semocito Masoiiae Ducibus, ac strenuis yc. Tak potwiersigilli nostri
Actum Mdnae
Jageo posa Dohrogosta hiskupa Poznaskiego do Urhana Szstego, papiea, opowiadajc mu posuszestwo synowskie Kocioowi Boemu powszechnemu nalece, tudzie Wielkiego Xicstwa Litewskiego ojczyzny swojej do wiary chrzeciaskiej nawrcenie. Potym Jagelo odesawszy Krlow do Polski, rok prawie cay po rnych miejscach Litewskich z miasta do miasta z wooci co wooci jedzi, szczepic i gruntujc wiar chrzeciask a bawany pogaskie niszczc wykorzeniajc. Jacha za na do Witebska xicstwa macierzystego do Poocka, gdzie nowe rosterki od slachty Ruskiej od posplstwa wzruszone uskromi i uspokoi, skarawszy tych na gardle, ktrzy byli onych burd przyczyn. Stamtd wrci si do Wilna, gdzie za dobrowolnym zezwolenim
dziwszy hiskupstwo Wileskie krl
i
wit
i
Ru
Jase^o do
brata
Skirgniiona
Xics'iwo'Li.
'
rodzonego, na Wielkie
Xistwo
Litewskie, Ruskie
i
modzkie
(zachowu-
jc
sobie na wszystkim
zwierzchno) przeoy
na swoim miejscu
w Wil-
*^nk'sion!
Xistwa i odda- O^Stna wanie miecza, czapki laski, wedug starozwykych obyczajw podnosz- 'oNvi"ecki'e,'' nia Xidzw Wielkich Litewskich. Tame siostr swoje rodzon Alexan- ^^tL^xiT dr, za Semowita Mazowieckie modsze wyda i wesele wielkim ko- sufohuesa''^' sztem w Wilnie sprawowa, a Radomsk ziemi w possagu mu postpi. ""d'ziei'i
xi
II.
11
8^2
Z tej Alexaiidrv Olgordowny, siostry Jageowej, maonki Scmo\ita xieMazowieckiego, urodzia sic Cym])arka, ktra Ijyla dana w maestwo Ernestowi arcyxi/.cciuRakuskiemu. Ta urodzia Friderika Trzeciego Rzymskiego cesarza. Arcyxi Rakuskie, Friderik za, cesarz, prawnuk Olgerdw, z Eleonory, Edwarda krla Portugalskiego crki, urodzi Maximiliana cecia
sarza;
Maximilian z Mariej, Carolussa xi/.pcia Burgundijskicgo crki jedynej dziedziczki (po ktrej Burgundia na Rakuski dom spada) Pliiippa kra Hispaiiskiego; Pliilip za Karoussa Pitego, cesarza i krla Ilispai
Ferdinanda Drugiego cesarza Rzymskiego, Wgierskiego i CzeArcyxic Rakuskie, Ferdinand, potym z Anny wnuczki Ja^eowej, Wadisawa Wgierskiego i Czeskiego krla Kazimierza Jageskiego
i
skiego krla.
iowica syna crki, urodzi Maximiliana cessarza electa Polskiego, ktry umar roku 1576, z tituem wybrania na krlestwo Polskie, ktre SteRii.ioipbcc-
wojewoda szczliwiej wybrany, szczliwiej Rudolphus, syn Maximilianw, krl Wgierski Czeski, z Alexandrv przerzeczonej siostry Jageowej po kdzieli (jako mwi) od Olgcrda Wielkiego Xicdza Litewskiego potym z Anny Wadisawowny od Kazimierza Jageowica krla Polskiego i xidza Litewskiego, nard
plian Pierwszy, Siedmigrocki
opanowa.
wiodcy, jak
prawodaie- czysz,
iowsze
do'-
mu Rakuskiego.
to szerzej w Tablicy naszej genealogiej xi/:t Litewskich obacessarzcm Rzymskim roku 1577 jest wybrany. I po tej Alexandrze Olo^erdownie xinie Mazowieckiej i po crce jej Cimbarce xita Ra,
'',
kuskie
cessarz
i
tego
dziedzicznego
T%r Mazowieckim
1
xistwie
ry cesarz
dzi
chc
szed, ale to
dawnoci wyszo. i bez tego odprawiwszy w Wilnie krl Jageo wesele maeskie Alexandrze z ktrej si ten sawny nard cessarzw rozmnoy nowiwszy porzdnie rzeczy Litewskie, wyiacha do Polski przez
posta-
'
gdzic ua
slarostwo
Woy,
krl nie
"^"wLuc' i^ta w L
ku.
Sdomirskiego, nad
nili,
t it^ .11 castellana Krzesawa z Kurozwak, uckie przeoy twol panw Litewskich, ktrzy wolnoci swoich broi
aby zwierzchnych
dawa.
Przyjacha potym krl Jageo do Lwowa, gdzie Piotra hospodara Wooskiego, gdy przysig hodownym obyczajem z radami swoimi pod chorgwi koronn uczyni, w obron przyj; bo w^ ten czas Wooszy oda do kinli si hyli od Wgrw w Interregnum po mierci Ludwikowej
,
wooszy
do
Polakw
przystali.
Gniew JaseI^T^Jad^yS;
A gdy przyjacha krl do Krakowa, pogniewa si z krlow Jadwig o podejrzenie wystpku yv maestwie, tak bardzo, i mao nie przyszo do rozwodu szkodliwcgo, ale to panowie agodn rad uhamowali, a iby krl takich szkaradych a niepewnych rzeczy odnosiciela wyda, usilnie nacierali
i
przywiedli to,
krl
nia,
i
zhabi
83
sowie potajemnie
twie mieszka.
a
nieznacznie do
Krakowa przyjacha,
^'dy krl
Li-
Krlowa tedy wywodem ochmistrza i fraucimeru swojego wiadectwem, tudzie cielesn przysig, z tego si krlowi oczycia wywioda, a pan Gniewosz, i si powieci swojej nie mg zaprze , ani jej dowie tedy w Wilicy na sejmie z wynalezienia senatu korormego za taki wystpek musia pod law jawnie glossem wielkim jako pies szczeka, a odwolyi , ,
^JJ|"*^3
ij,'^''j^'^.f/-
szczeka.'
wa
lem
wyznawa, i
ga
?S;!;,i^,
Tak potym
mio maeiiska
^_.
midzy krlow
kr-
sferldau
bya ugruntowana.
SKIRGAJEO OGERDOWIG
WIELKI
XIDZ
LITEWSKI,
MODZKI
RUSKI
Rozdzia szsty
okirgajo Olgerdowic,
bdc
i
podniesiony
dobrowoln
i
yczli-
woci krla Jagea Wadisawa brata, wicej by przychylny do rozmnoenia mod Ruskich zakonu Greckiego, ni do szczepienia ugruntowania
powszechnej wiary chrzeciauskiej
Kocioa Rzymskiego
bo si midzy
i
biesiad
pijastwa
xiccemu
Jagea do
Polski,
niedugo trway
sprawy Litewskie, bo Witot Kiejstutowie, wysokiej myli, sadzi si te na Wielkie Xistw"0 Litewskie
i
bdc
mem
Nicslalcrz-
za niego-
niesuszn rzecz poczytajc, Skirgajowi nikczemnemu i sobie w dzielnoci nierwnemu podlega (jako on sobie wedug wysokiej dumy rozumia), frassowa si te na krla Jagea i na jego zasugi i godno nie Witoldowo rozmysy. dba, a w sowie mu si nie zyci, ktrym mu obiecowa spuci Wielkie Xistwo Litewskie Wilno, skoroby si sam na krlestwie Polskim ugruntowa, t go obietnic z Prus (gdy ono by do Krzyakw zjacha Pnpdli z Krewa uciekwszy) przywabi. Obawia si te Witold, aby goSkirgajlo egoskir ^''^'^" bez wieci niespodzianego kiedv nie zabi, bo to do niego wiedzia, i by jzyka rki do zwady prtkiej, k temu by okrutny a niestateczny i nie ot;m (7Mai ustawiczny, a tylko z nim byo do obiada siedzie, bo skoro sobie pod[)i. f'Ju"iinum tii 4-c. pospolicie na ty ktna kogo gniew trzewi chowa, lego po pijanu zabi rzy z nim pijali z broni si targa wiele przyjaci tak pobi, nie inaczej
i
dn
Persiej.
by
no
wszem
dzielny,
przemylny
r.
dochcii
si
Grodniany
Podla-
84
po&^^AYi*
toha
odbili,
,.
ki
,,
swoje os-
przycignwszy bez wieci pod Wilno, myli! zamki Wileskie ubiec; ale Polacy sluiebni, klrzy byli na wysznym zamku mieszczanie Wilescy, prawdziwie suc Skirgajowi, odbili go dwa kro od zamkw, i musia nazad ustpi. Widzc tedy Witold, i mu si nie wedug myli szacowao, wrci si do Grodna, potym przyzwawszy Niemcw z Prus za pienidze onierzw, take bojarw swoich prvsi2;Ych nie mao zebrawszy, ossadzi zamki obadwa Grodzieskie mocnym rycerstwem strzelb, take Brzecie, Sura, Kamieniec, zamki udzielne, porzdnie naspiowa obwarowa rycerstwem swoim a sam z xicn Ann z skarbami wszystkimi do Mazowsza wyjacha, do Janusza xicia Mazowieckiego,
s^^"y ^
i
on
witod do
wiry raz
szwagra swojego. Od .Janusza za, gdy mu si u niego nie spodobao, przenis si do Semowita brata ie-io do Pocka, drujjieso xicia Mazowie-
Witold
'do Prifs?
^jspilfr^
siediuciy"'
zi^em^^wi'\vi'i
Jageow Skir^ajow rodzonAlexandr; Semowit niewdzicznie przyjli nie po myli z z bojary swojemi do mistrza Konrada Zolnera, od ktrego by w Malborku wdzicznie przyjty. Rontorowie te askawie i wszyscy Krzyacy, chtiwie mu wyrzdzali gocinn przyja mu si ofiarowali z dobr obietnic potuch dostpienia Wielkiego Xistwa Litewskiego; a to mu tuszyli Krzyacy na zdradzie, bo si przeze (j^lio za wiech ptaki owic) modzkiej i Litewskiej ziemie dosta spodzlcwali. Tam w Prusiech mieszkajc czas niemay z on, nauczy si gospodarstwa domowego jzyka niemieckiego po czci, jako Dugosz Miechoyius Cromerus lib. 1 5 pisz. Potym traclujc z mistrzem i z Krzyakami, aby mu pomogli dostpi Wielkiego Xistwa Litewskiego, ktrego si te ojczycem dziedzicem wasnym mianowa, zastawi im zapisa za prae nakady wojenne, modzk ziemi we trzech set tysicy zotych
ckicgo, ktry
^'^
by poj
i
siostr
i
on
Nkm-
^^^^
'
i'^'^^
wiadcz, we
<^-
kop Litewskich.
A
KrzyncY
iuwp''baw1ioho\v"^
od Niemna
pastwo z wojsl^t^i^* Niemieckimi najedali burzyli; za czym si te Litwa na dwie slachty posplstwa za Witotem czci rozdzielia, tak, i jedna
^ mistrz Lillandski z
Litewskie
cz
siaa,
nie
drudzy Skirgajowi
Sj)rzvjali.
uml"
prle^
^'nw^y"^* dzone.
gnunoci Skirgajow Wilna z Niemcami, za niedbalstwem opanowa, przez podanie Russakw, ktrzy Witotowi wicej yczyli, wyprawi do Litwy Mikoaja Moskarowskiego, podkanclerzego Koronnego, Z rwuym pocztem onierzw^ i drabw Polskich, zrystunkiem wojennym strzeg, ktremu z strzelba, aby obudwu zamkw Wileskich broni z Litwy rycerstwa ])rzeicj Skirgajo Wilno wszystko w obron poda branego do slraej okoo blankw przyda niemao. Tego roku w jesieni przycign znowu Witold z Niemcami Pruskimi z Liflandskimi jiod Troki, gdzie dwa szturmy prno straciwszy, przyszacowal si od Anlokolej od Lyssych gr pod zamki Wileskie, ktrych Niemcy zatoczywszy strzelb dziaa nowo wynalezione i tarany, gwatownym uporem ustawicznymi szturmami dobywali; ale i si Litwa
aby Witold
i
85
i
Wilescy
mieszczanie
mnie
bronili z ni/.nego
zamku
a Polacy z
Mo- whom
f
'M'^^
"a.
skorowskim z wysznego, tak, i musia Witold z Niemcami odcign, nie wskrawszy w dobywaniu Wilna. Latopiszcze Ruskie wiadcz, iby Witold mia w ten czas ninego zamku doby, ale to potym za trzeci Witolow wypraw byo, jako niej najdziesz wedug Dugosza, Miechowiussa Cromera, dowiadczonych historikw Kronik Pruskich. Potym Witold odcignwszy z wojskiem Krzyackim, Litewskimi upami ubogaczony, do Prus, frasowa si na swoje nieszczcie, a wyrozumiawszy z pewnego domnimania jawnych znakw wiar Krzyakw Pruskich by sobie podejrzan, ktrzy nie jego ale swoich wasnych poi i i
"{*
w wojowaniu Litwy patrzali, wyprawi tajemnie do Jagea krla wiernego posaca, przez ktrego si z krlem zjedna, bo si te ju Jageowi najazdy Witotowe byy uprzykrzyy; ku temu, jako Dugosz Cr omerus lib. 15, j\Iiechovius lib. 4, cap. 39 pisz, boja si, aby Litwa
ytkw
i i
chytro" \\\
maguii.
Jageo
RussacY nie podali si dobrowolnie Witotowi. Posa mu tedy krl przez tego/, tajemnego posaca listy swoje wierne, ktrymi obiei
Jagoiem
^^*^
cowa
wadz da
na Wielkim Xistwie
Litewskim na stolicy Wileskiej, tylko aby si co rychlej z Prus zwrci, nie psujc wicej ojczyzny wasnej, ani jej wojowanim Niemcw karmic i bogaczc. Ty listy otrzymawszy Witold, a ufajc obietnicy krlewskiej, Krzya* ck te wiar podejrzan majc, myli, jakoby si z Malborku wymkn; a tak naprzd Ann do folwarkw, ktre mia od Krzyakw jakoby na przejadk z skarbami wysa, sam potym zmyli sobie, i mia do Litwy, jako przcdtym czsto czyni, dla wzdobyczy z ludem swoim wtargn. A tak zebrawszy si porzdnie, jako na wojn z kozactwem swoim Litewskim, ktrzy z nim z Litwy byli wyszli, wzi z folwarku po-
on xin
on
tajemnie
skarbami
cign
do modzi, a iby
pamitk
znak Krzyaz
kom przemylnego
i
do swoich si
jakim
iRegam^
Resumc^i!
^vitojd trzy
upominkiem gocicem od nieprzyjaci wrci, nie inaczej jako Dawid myli od Philistlnw Achis krla, ubiea trzy zamki Krzyackie na grai
nicv ^
haus,
Nawanze
przyjaciel
jedzie;
w^
i
i
albo Nebin-
zamki krzy^y-''^'^s"yi'fj'
towarzysz,
piugosus
et
i Litw
z
i
|)o
staremu
wojowa
i
tam Niemcw
slarostami
ich posiekwszy
przekopy pobitych
^'Jbf^cap.^
wybra
strzelb
spali, a celniejszych
i
zacniejszych
i
Krzya-
cromer,'ub.
\]^^scxe.'
kw powizawszy,
upami
w zamkach
onych
w okolicznych
wolociacli Pruskich prtko zagrabionymi, przyjacha do Litwy i mieszka Grodnie, a krlowi Jageowi do Polski Krzyackich winiw zacniej-
^vitoid z
szych
Jurgemborgu,
w 3Jergemburgu w Nawanzie
i
pobranych, na znak
przy tym obietni-
c^rodnl" p"^"**''^-
nieprzyjazni prawdziwej
Prussy
posa, ujiominajc si
ce podania
Wilna
Ale gdy
dug
przewok w
nadziei
,
pocz tskni w
i
a jako
by
niecierpliwy,
umyli Wilno
tak
(wanie
"^
'i^^l'
'
86
^" ^^^' Kommanus, ktry przemyla Massili pod Grekami ubiee, lib. 43 pisze) puci wie Witold, ii mia siostr swoj Ringajlc za Henrika xic Mazowieckie w maeski stan wt^ocieuego^ ^^^^^, a wescle dla uczciwoci w Wilnie odprawowa. Przeto wozw tymif^rie ^rzysta i podwd nagotowa, w ktre zbrojnego rycerstwa przebranego nTmer^e' i przysigego zakry pl czwarta sta a mifssa zwierzynnego, u"Slgee^*^ brw, sarn, wieprzw dzikicb i jeleni na wierzcb wozw nakad. K temu bardzo wiele bojarw swoich nieznacznie do Wilna nasa, ktrzy rno po gospodach obyczajem gocinnym stali, czekajc skutku fortelu postanowionego wedug zmowy. Wjachay tedy ony trzysta podwd do Wilna a gdy jeden jakoby sprawca starszy i szafarz Witoltw prosi aby go insze potrzeby do z onymi wozami do zamku wpuszczono, zwierzyn
tJtwdou. i^^^
Wiina'^"pr.
mw,
wesela
nalece
zoy
drudzy Witotowi,
zamku strzegli, take mieszczanie Wilescy zebrali si prtko jako na gwat, wozy ony poimali, zbrojnych z nich wywczy z pod zwierzynia, poczli
wiza; bojarowie za drudzy Witotowi widzc fortel objai trudno byo dokaza mieli na co byli posani, uciekli z miasta, gdzie kto mg; Witold te sam w nadziei w przemylnym fortelu omylony, znowu do mistrza Pruskiego Konrada Waleroda, ktry by po mierdo Krzyakw listy jednaczw ci Zolnerowej na mistrostwo wybrany posa, proszc, aby mu pierwsz win odpucili, lubujc im wszystki
bi,
siec
i
,
wiony, a
Witold
[nfenraz
I
d^o
'cha!''*'
w pierwsz ask i obron Tak przejednawszy Krzyakw, Grodno i insze zamki swoje z siostr Ringaj z crk Anaw Litwie mocno osadzi, a sam z z xiciem stazj albo Zophj, z przyjacioy z wielk czci bojarw Olszaskim Janem Algimuntowicem z Totwiem bratem, do Prus trzeci raz zjacha, gdzic dwie lecie cae mieszka, ustawicznie Litw z pomoc Liflandskich najedajc. onierze take kozaKrzyakw Pruskich
szkody nagrodzi, a iby go zasi po staremu
przyjli.
on
i
Litwy i Niemiec za pienidze zebrane, ktrzy byli na Grodnie, na Brzeciu i na Kamiecu, zamkach, dla obrony od niego zokrlowi Jageowi czstawieni, okoliczne wooci poddane Skirgajowi
ctwo
z
i i
Witotowe
^eburzy!
biedna
dla
i-
87
WYPRAW
JAGEOWEJ Z
I
POLSKI
ZA^IK03\I,
JEGO
ROKU 1390.
Rozdzia
Wladisaw Jageo
twy, aby rosterki wzburzone
sidnij
mg
z Polski,
i
cign
do Li-
midzy Litewskimi Ruskimi pany umieutarczek Krziakw Pruskich rzy, a moc Witotow przeomi Liflandskich powcign, ktrzy nowe wojska z Niemieckich ziem dla pomocy Witotowi zbierali. Naprzd tedy krlJageo pod zamki od Witota ossadzone podcign,
i i
Mazowsza
czynili,
Rogowskiego Pola,
Jn-f
suebnymi na nim przeoy stamtd wojsko pospolitego ruszenia ktre zimna godu (gdy ta wyprawa bya w miesicu Lutym) wycierpiec nie mogo, rospuci, a z dziewici set jezdnych dworu swego, Katrudnoci dobywszy, poda go mieniec Podlaski obegna, ktrego za
ka
z
i
j^J
*^'^f'
Kamieniec
^^icf.*f'''(,.
ma
mieczni-
bramowi' Maskowskie-
mu.
Potym
obz
rairz
krl
Jageo przeprawiwszy si
przez
pooy, a i zamku moc doby nie mg, godem zastaw Niemieck Witotow wymorzy umyli. Tam mu na pomoc Skirgajo WlodiKijowskie
ob^
xic, Suckich xit przodek, z niemaym wojskiem przyz Nowogrdka Siewierskiego, Zbaracignli; Koribut te Dimitr Winie wieckich xit przodek, z kilkiem jezdnych uffw Ruskich skich
xi
z tym wojskiem krl Jageo obegna. A Witod syszc oblenie swoich na Grodnie, zebrawszy prtko niemae wojsko Krziakw Pruskich na pona odsiecz Grodnianom przycign, rhoc a zaraz nad Niemnem przeciw-o i J r 1 u ko zamkowi obz pooywszy, nowy zamek na kopcu z ziemie usypanym budowa pocz, ale tyra bynajmniej oblonym nie pomg, bo juz niny zamek krlewscy onierze, na co sam Witod z aoci patrza, wzili byli. Przeto Witod przestawszy od budowania nowego zamku, acuch elazny miszy przez Niemen do Grodzieskiego wysznego zamku przeprowadzi i u bramy uwiza, a podle acucha odzie wiciny rzdem stawiajc, most uczyni, aby tak atwiej oblonym mg da pomoc i ywnoci im doda, ranne i niemocne do siebie bierzc, a obron posyajc.
Grodno
i
ze trzech
stron
witoiiowa
'
pomoc GrodDianom.
wiiotw.
wie
m
Fortel na
?ego'
ihe
nie uyli,
kriowi**sie-
Ten fortel Witoltow obaczywszj krlewscy onierze nasiekK i narbali wielkich a miaszych kodzin sosnowych na wierzchu Niemna, ktpo wietrze na niz, a tak za pre W piot zwizawszy pucili po wodzie
, 1
dem
.
,
sonie Gwatownie
z
phanowi
1^78 roku pod Laler-
potopiy odzie
^
wiciny
i
ludmi prozno
i
'
sie
i
'
m inirozer- wawszy, IZ tylko jcdeu iNiemiec na brzeg krlewskiego obozu ledwo wyaby puciwszy' pyn, na ktrego drudzy Niemcy prno woali, napominajc ro: " bark z -n smoln so- raczej W wodzie zgm, nizliby mia ywo w rce nieprzyjacielskie przysc, lon? a^^poi alc OH wola zdrowo zosta. A tak z tego Niemca postpkw Witotospraw jego krl si dostatecznie wywiedzia. A Witot ^^roswmi? wego wojska do Prus z wojskiem od''Jbmi^o'^ przyszej nocy, zwtpiwszy o obronieniu zamku raofz fe cign. \ tak zamek Grodzieski przez pidziesit dni oblony, w moc
^
ii
lii-
"^
"'
'
'
'"lodziarni
to
ktrzy oblei
przecih
^^
-^
",,
f'
wojsku krlcwskicmu
"'.
inszych
xit
.
Litewskich, iako
o zywnosc
i
-'ii byo,
Ucisk
gd niorze
geiowym.'
z kossami z som, z plewami koniom licie z drzewa snopki somiane z cliromin chopskich miasto owsa siant; po trosze, i to za czternacie milwkoo z\YoLitewskie z Skirgajem szukajc, dawali. Bo wojsko krlewskie
obl-
dosta mogli,
jedne stron,
drug Witod
krl
Niemcami, wszytko
i
wypalili
wyplundrowali.
i
Tak
obron
i
przeciw
Witotowi
kom
vifskie ho!'
odcign,
gdzie
KrzyaWarcii
Szczeciskie w obron przyj w towarzystwo. A on przesawa, Sageowi ciw Krzyakom Pruskim przysig obyczajem hodownym krlowi kr""^''Wielkie
xi
lestwu uczyni.
szczcie
Vi ten czas te, gdy krl Jageo w Litwie si okoo Grodna ])a\yi, Jadwiga krlowa, maonka jego, zebrawszy drugie wojsko z Polski do fow?Jase- Rusi si wyprawia, a tam pod Wgrami i pod lzakami zamkw Ruskich dobya, ktre im by zleci Ludwik nieboszczyk ociec jej, krl Wgerski Podg1r"zu. wzia moc Jarosaw, Przemyl, Grodek, MiS'Mb.4 i Polski, przodek Jagew ca. 40 Cror Halicz, Lww, Trebowl, Zidaczw i insze zamki Ruskie, z ktrych lib. 15. grw lzakw wygnaa, a z zwycistwem Ruskich krain maonka krla
zwycistwc
i
W-
Jagea
O BURZENIU
I
O jflIRI
I
WAItI]fIV:XTA,
RORIOEA TOTIWIA,
,
Tego
roku 1390, gdy si ju zboa na polach dostaway, a przybliay, Lankaster Henrika krla Angelskiego syn, z wielk
niwa si
moc
An-
89
glikw, Skotw, Francuzw, Niemcw, na
sw
szkod
dla
,
witej wojny
do Prus
przycign
jeszcze w pogastwie ya. Przeto mistrz Pruski Conradus Valerodus, ktremu nie o wiar, ale opanowanie Wielkiego Xistwa Litewskiego i Zmodzi pod pokrywk wprowadzenia Witolla na stolec pastwa ojcowskiego, gra bya, zebra te wojska Pruskie z swoimi Krzy-
majc, i Litwa
aki, przyzwawszy na pomoc mistrza Liflandskiego. Tak tedy trzemi zagonami i z trzemi ogromnymi wojskami do Litwy z Witoltem cignli: jedno
m^iftra^Pru^kiego.
wojsko Witold wid, drugie sam Konradus Yalerodus mistrz Pruski, trzecie mistrz Lillandski z Lankastrem krlewicera Angelskim i z Algardem grabi Hohensteinskim, a cignli si wszyscy u Kowna, gdzie Wllja
jrzy wojska
^Lif^^c^^
Kowna.
"
"^^zone.
w Niemen wpada. Ztamtd prosto pod Troki cignli ktre z zamkiem czstym szturmowanim zburzyli spalili. Potym do Wilna obozy toczyli tam ich onierze krlewscy Polacy nad Wilj z Skirgajlem, ktry te mia wojsko niemae Litewskie, podkali, gdzie zarazem stoczyli bitw z obudwu stron ogromn zapalczywoci nie daleko od Wilna nad rzek Wilj, w tych polach gdzie dzi dwr Soltanw, ktre Siskiniami w on czas zwano, uganiali si potym a pod gr, gdzie dzi Werki biskupie. Litwa Russacy miaoci bo im na domowTch mieciach byo, Niemcy za zbroj i wielkoci przemagali; birannych pene owy poli si od poranku a do poudnia, tak, i trupw la r^^^le za Wilj z obudwu stron leay, na ostatek onierze krlewscy wojsko Skirgajowe, Litewskie, take xita Ruskie Litwie pomagajce, od wielkoci Niemcw Anglikw przemoeni , musieU nazad ku Wilno, i , i
,
^gSo/a^"^'
^
w*itohem
^'^'^"'^^'^"'
skirgajo
on!'^*'
wi
ustpowa
gdzie kto
mg,
ale wiele
zacnych
mw w bitwie
i
z stro-
ny Litewskiej na placu polego, midzy ktrymi znacniejszy byli: knia Smoleskie, Siemion Jawnuczewic Zasaw- przeY\viHleb S wtoslawowic inszych akf JS'ski, knia Hleb Constantinowic Czartorijski, knia Iwan Lwowie niemao panit Litewskich wielkiego rodu, skd si pokazuje i tam nie o t"m te polego. lada bitwa bya, poniewa tak wiele zacnych '^gossuml^t' Dzi jeszcze tam w tych polach najduj rusnice starowieckie, szpa- ijirjs^Mi?. dy, przybice i miecze take ostrogi zardzewiae i w Werkach w dwo- ''45tct!^* rze biskupim wisi zawiesionych kilko broni, co chopi wyoraH. Skirgajo z oslatkiem ludu na Stare Troki z pobjscza obronA uszed, potym zebrawszy si z witszyra ludem, Niemieckie obozy ustawicznie pod Wilnem najeda; a wtyra gdy Wileski zamek niny ^mek^nlzny" ^'^p^'"''ktry Kriwym zowi Niemcy zewszd obleo;li, zaraz niktrzy zdrajcy z Liz Rusi dwie bramie, wiee z blankami zapalili, z ktrego ognia twy gdy ucieka Kazimierz Korigeo brat rodzony krlewski, by od e city. Niemcw poiman, a gdy go do Witota przywiedziono, kaza go zarazem a , acz mu by brat stryjeczny, jego na drzewcu nosi. Te czterynacie tysicy ludzi Litwy i Rusi w zamku zamknionych, czci od w zamuu ,.",". ninym zgi'..,,. i ,,T n no. Ognia, czci od miecza nieprzyjacielskiego zgino. Wysznego zamku Polacy z Miskorowskim Mikoajem, starosta Wileskim, mnie bronili, i 12 II.
xi
xi
xit
xi n rk
i
xi
ci
gow
00
ani spalenim zamku ni/jiego, am grobami nieprzyjacielskimi, ani ukazowanim gl^owy xicia Korigea ani srogim a gwalto\Miym szturmowamuru ronim, ani ustawicznym strzelanim z dzia, ktrymi witsza zrzucona i rozwalona bya, do poddania przywie si dali. A bojc si zdra" ludzi podeizrzanych z zamku wygnali, (]y sami midzY sob, Russakow ' sami Si minie bronu-jc, a Niemcw szturmujcych w nocy we dnie odbijajc, miejsca ty gdzie byy mury od ustawicznej strzelby upady, ziemi i gnojem zaprawowali skrami bydlcymi, take watuchami wen na,
cz
i
.
zamku
wyszneso Wileskie-
'
.-i
'
"^
"
f>eniqe
hosiiir-
rumpere
conanii,
(idiiuni
ikauymi zasaniali, a tak strzelb z dzia Niemieckich oszukiwali, na ostatek ciaami swoimi nieprzyjacielem usilnie szturmujcym, a do zamku upornie si cisncym, zastawili si w dziurach wybitych i zpychali ich z g-
ob
koami, kamieniami rumem muru potuczonego, a Niemcy si toczyli na d pobici jako piy, a drudzy na czonkach okrutnie poranieni, drudzy szyje poamawszy ni na d dolecieli pomarli. NaPiskie brat rodzony Jagew, gdy mnie obudwu zamkw rimunt
ry drzewy,
i
mycem
xi
i
Narimunta
Niemcem,
potkali
i
Wilotowcj na si dizcwy
rk
sam
pole wyjachali na
k,
'
mnie;
tam Narimunt
konia zbity
by
i
poimany,
Narimnnl od wiiota
okrutnie
usirzcian.
Trzy mi wiTna
'
"
bywali.
przywiedziony do Witota, ktrego bez litoci Witot kaza za nogi obiemidzy dziay strzelb Niemieck, si na drzewie wieowym na " i i a sam go do mierci okrutnie z uku strzaiami ustrzela, nad przystomosc .. ^ iprzcciw bratu stryjecznemu rycerskiemu xiAciu. Litewskimi kozaki Skirgejo te brat krlewski z swoimi Ruskimi nieprzyjaci czstymi utarczkami z wielk ich porak trapi, a gdy przez trzy miesice Witold z Niemcami Wileiiskich zamkw prno dobywa, jako Cromcrus pisze, a Miechoyius od witego Jana Krzciciela a po witym Michale do pitku oblenie trwa kadzie, pierwszego dnia Octobra, niedokazaws/.y na co si byli nasadzili, odcignli, woloci okoliczne, miakocioy Chrzeciaskie nowo zbudowane poupisteczka, dwory, sioa w niewol nawizawszy, a ludzi ubogich co si niebronio posiekwszy
ce
i
rjj
,
wszy, do Prus
do Liflant
dobytkami
upami
zagnali.
i
Ale
te
nie mniej-
grafHoilenknia^^Totiiu).iwiu'
sz szkod w dobywaniu Wilna Krzyacy podjli uiuych ludzi potracili z ktrych by zacniejszy
,
Zmod
wKni.i
burzy.
Witotw, z zamku wysznego postrzelony umar, a Witot mszczc si tego Narimunta brata Jageowego za nogi na wiezie kaza obiesi, a sam go z uku do Korigea Kazimierza Krlewskiego brata drumierci ustrzela giego, jakom wyszej powiedzia, kaza, o czym Dugosz Miechoyius lib- 4, cap. 79, fol. 272, Cromerus lib. 15, etc. Potym Witot mndzk ziemi przyleg Prussom z komendatorem Ragnetskim i z starost Insterborskim, ktrym to byo od mistrza zlecono poburzy, a z polonem
hensteinski
, i
Totiwi Kiejstutowie
xic
brat rodzony
xi
ci
Wadisaw Jageo
z
Krzyackie
Witotem
udrczon
Pa-
0.1
wnoci do Litwy, na
przyjacha,
gdzie
stron
z
i
rospaczy
dostatkiem yWitotowego bardzo godnej, chwiejce si na t i owg nieustawiczne wtpliwe umysy Litewskie Russakw, tal.e Zmod hojnoci
i
i
wielkitn wojskiem
J';^
J*'^,^',';^
swobod krJewsk potwirdzi, zwaszcza podarkami biaych szat ktrych by wielk moc z sob z Polski przywiz. A i Mikoaj Moskorowski podkanclerzy Koronny starostwo mu Wileskie zdawa, niechcc
swoj
mieszka wicej na nim
dla
'^"^^l'^^*
pychy
okrutnoci Skirgieowej
dla najaz-
j^,,
oi.-m
dw czstych
scu starost
tu aby go z
sznie kich.
i
siarosiaw.
'''"tki'*'"'
obroc Wileskich zamkw przeoy. A Skirgejowi braWilna wysadzi Kijowskie xist\vo da, odjwszy jo niesudrugiemu rodzonemu bratu Wodimirzowi, przodkowi xit SucJanuszowi te starszemu' xicciii Mazowieckiemu Drohiczysk
(.^^^^'"|.^^i.
^^^l^^^^H^^'^
'i"
ziemi z Drohiczynem, Melnikiem i Bielskiem zamkami, dziedzicznym prawem darowa, pod t condici, aby te powinno krlowi tak z nich czyni, jako insze xicta Litewskie zwykli czyni. Potym zimie krl do Polski odjacia, a na pomoc Olenickiemu onierzw kilko rot z ywnoci strzelb do Wilna z Polaki posa.
i
^^^^^"^
ROHF
lozdzia
Koku za
przyspieway,
a
1391.
osniy.
lata, gdy ju niwa wojskowi atwe poywienie bywa, Witold z Konradem Walerodem mistrzem Pruskim z wojskami Niemieckimi, Angelskimi, Francuskimi, do Litwy ziemi i Niemnem w naczyniu wodnym cign, a majc nadziej podania zamkw Wileskich, od tych ktrzy mieli w nienawici Skirgaja, namwi mistrza, i si trzeci kro dobywa
koniom
Wilna obrcili. Co usyszawszy Jan Olenicki Polak, starosta Wileski, i si Niemcy do Wilna przybliaj, miasto Wileskie spali, aby nie by10 przechowanim szacami gotowymi nieprzyjacioom, a ludziom do niznego zamku kaza si ze wszystkimi majtnociami zni z dostatkiem ywnoci, poczyni te kobj lenia poty z surowej soniny z dbiny okoo zamkw, i nieprzyjaciel do nich przystpu niemg mie z adnej strony. A gdy ju Niemcy wcignU ze wszystk moc na pogorzeliska miasta Wileskiego pooyli si obozem midzy parkanem micjsckim u kociei
olenicki
na wyciec"-
pogromi,
92
Panny Mariej na piasku, gdzie dzi jest klasztor mnichw Franciszkanw, wnet Olenicki zszykowa si w zamku z rycerstwem Polskim i Litewskim przebranym, a uczyniwszy potajemn wycieczk, uderzy z ogromnym okrzykiem bez wieci na W'OJsko niemieckie, gdzie strwoonych nad nadziej bardzo wiele posick, porani, pobi, kilku zacnych jzykw dodnego sta potym w porzdnej sprawie pod chorgwi krlewsk, z swoich nie straciwszy, do zamku si wrci.
i
,
Litewskich
onierzw
,
kro whoid
"o^dbity!"
Witold, wnet zwtpili Wileskich mieszczan obaczywszy Krzyacy w nadziei podania zamkw Wileskich w ktrej ufali dla tego i ju Skirgajo by z Wilna od krla wysadzony, ktry by u Wilnowcw w nienawici, a obrona nowa porzdniej przez Olenickiego zmocniona bya, Russacy majc dobrego wodza, upornie z blanprzy ktrym si Litwa kw wytarczkami bronili. Przeto Niemcy z Witotem rycho odstpili po kilku dniach od oblenia, straciwszy dwa szturmy knechtw pod zamkiem, krom onych ktrych Olenicki pod klasztorem Franciszkanw wyi i
,
cieczk pobi.
mistrzem Pruskim Konradem WaAngelskim , niechcc onej wyprawa darmo podj, okoliczne wooci do koca wojowali i Now^ogrdek zamek nad Wilj rzek od Skirgajla nowo zbudowany, take Wilkomerj z zamrzek (ktrego dzi tylko kopiec zna) spalili: a oniekiem nad rzw krlewskich i Skirgajowych , ktrych w zamkach nalezli, posiekli si nad nimi utraty swojej pod Wilnem. Skirgajo te i pobili, mszczc przycignwszy z Rusi z kilkiem ufw Ruskich i z Litw na prtce zebrau, dal im bitw, ale strzelb i wielkoci Niemieck przemoony, ledwo korzy otrzymawuciek do Trok z pogromu, a Niemcy z Witotem szy, bo ju w pustych woociach nie byo co wicej bra, do Prus odcignli. Potym tego lata wypiegowawszy w Zmodzi jeszcze niezwojowane dwie wooci, wyprawili si Krzyacy z Witotem, na dwoje wojsko rozdzieliwszy, a tak jedni Miedniki albo Wornie, gdzie dzi catedra biskupia,
lerodem
w^ojskiem Niemieckim
dek^aJ'^M-
wit
ne.
gaIiowa'z
z N^iem^y.'
ma
Miedniki
Weizany
zwojowaue.
wypalili,
lib.
okolicznymi
Miechovius
4, cap. 40,
z
15,
Witod
z
przycignli
Kowno mo- Fraucuskim i Angelskim pod Kowno, na ktrym byli onierze krlewscy, cno obloa obegnawszy zamek Kowieski ze wszech stron , dobywali go strzelb,
podkopem
Odbici od
na banki przyz
Kowna,
mnie
zamku broni-
toid "r^iem-
kilko
sztumiw Niemieckich
szkod wielk
ki
rycerstwie pobitym.
nie
a tak
Nowa W7-
93
spa, drugi
daleko od
Kowna take
to jest
Riterwerder , to jest wyspa onierzw albo rycerzw, te nie z drzewa prtko z basztami wystawili, trzeci Megra albo zamek celu
II
I
Jj^^L^i"*'
temburg,
mienia
i
/.
granic,
wapna,
cegy,
XI
z
Niemcy
wjsta\ili.
ka-
Riterwerder
osiedli
strzelb,
^iiwa biedkojowa-
take
nvnoci
Metemburg Witoltowi
plundrowali.
zamkw
i
Jan Olenicki starosta Wileski chcc tym gwatownym a szkodliwym najazdom zabiee, wyprawi Alexandra Wigunta brata krlewskiego rodzonego, xiae Krewskie Kiernowskie, z kilkiem ufw Litewskich jeT^ zdnych olnierzow z trzema rolami pieszych Polakw dobywa onych zamkw nowo od Niemcw zbudowanych i obegna naprzd Ritterwerder, ktrego dobywa mnie ustawicznym sturmem, wszake rycho od oblenia nic nie sprawiwszy odcign, gdy ju blisko tego byo, iby by zamek wzi, jako si tego potym dowiedziano. Tak tedy Niemcy, i ^yitot z onych zamkw biednej a zewszd utrapionej Litwy wojowa nie
i
Alexander Wiguntprnoiiiier
werder dobywa.
>
przestawali.
O ZJEDNANIU
JAGEOWYM
SIOSTRY
I
WITOTEM,
MAESTWIE
CRKI
WITOTOWYCH.
I^przykrzya si ju bya wojna Jageowi krlowi Polskiemu z Witotem dla trudnoci Koronnych spraw i wielkich nakadw, ktre podejmowa w chowaniu onierzw bronic ojczystej Lit\\T, a nietylko suebnych,
ale
i
'^^'ja^gelw'
ywnoci
i
zboem,
jarzynami
dobyt-
opanowa xistwa
naznaczonego,
wyprawi do Wiczyckiego Pockiego, biskupa Pockiej dioSemowita zmarego xicia Mazowieckiego syna, aby
i
iionrik
xi<a-
^cide^Srd-'
c7cki
etc'.
potajemnie o pokoju
Witoldem tractowa.
Umar te w ten czas od trucizny zadanej Wigunt Alexander Krewskie brat Jagew, ktrego krl dla dochcipu dzielnoci a ukadnych obyczajw uprzejmie miowa da mu by w Polscze Inowocaw, iBydgoci zamki z wociami w dziera-sv, nad udzia Krewski w Litwie
i i
xi
"^Josiem!^
Kiernowski.
xiccia Opol-
potomstwa adnego nie zostawi; jego otrucia by podejrzanym przyczyc Witold, bo spoinie nieprzyjani miedzy sob wiedli. A gdy umar, atwiejsza ugoda przysza Jageowi z Witotem, gdy mu krl obieca poda Xicstwo Wielkie Litewskie, inszych dwu bratw rodzonych
skiego, ale
04
Skirgea
i
ich
udziay contentowawszy,
oww
udatnych
by
baczy.
^croSeS^
tohow^zo.
by's'iost"^
fe7iazo>vie-
Pod tymi tedy condiciami Witoda z Jageem Henryk naznaczony bipotwierdzenie ^^"P Pocki zjedna, a sam ju majc dwoje wicenie ^ ^^^'"'^ na biskupstwo od Bonifaciussa Dziewitego papiea, wzgardzii
^^'^^y
kapastwo
^
siostr
Witolow,
Ringa
po-
*^^s!fczem''i" i'^^
^^ ^^"^
^^^^
^^
^^'
Marjemborku Witod
mistrz
Walerodus wesele
nlm'^bdc sprawowali. Ale do Pocka przyjechawszy, gdy si chcia z braty xity oeni si, ojczyzu dzieli od trucizny rycho umar i wzi zaraz pomst zamane,
g^ lubu kapaskiego, pochowan w Pocku midzy xity Mazowieckimi. ^ Witod potym crk swoje Zophi posa by przedtym z Gdawitohwna ^'OpMoskT ska w maestwo Kniaziowi Wielkiemu Moskiewskiemu Wasilewi Disiona mitrowicu, ktr knia Jan Olgimuntowic Holszaski z posami Moskiewskimi przez morze w okrtach do Narwy portu Liflandskiego i Moskiewskiego doprowadzi, a stamtd przez Pskw i Nowogrd Wielki, a do MosZophiaaibo
kwy
przyjechali, gdzie
z
Wielkim Kniaziem Moskiewskim Wasilem zwincza, a wesele z hojnymi triumphami czterzy niedziele trwao. Witod te postanowiwszy wedug myli swojej ugod z Jageem krlem Polskim, przemyla jakoby si od Niemcw mg wymkn.
Cuprian
JAKO
WITOD
OD IRZIZAKOW
Micchovius
lib.
lib.
273,
Cromerus
15,
Rozdzia dziewity.
ifitod mieszkawszy u Krzyakw Pruskich za trzecim zjachanim z Litwy do Prus dwie lecie cae, a zwojowawszy z nimi prawie do gruntu biedn Zmodzkie, dugo si w wtpliwej nadziei ojczyzn xistwo Litewskie dostpienia za pomoc Krzyakw Nistwa Wielkiego Litewskiego wiei
Jageem krlem
i
postanowi
nim
wedug myli
rzeczy swoje
z
zaraz
przemylnym
z
wysa
Prus
on
naprzd
sprztem domowym do modzi na pewne miejsce. Sam za skarbami zmwiwszy si z przyjacioy z bojary swoimi Litewskimi, a zwierzywszy
i
95
do Litwy na Wielkie Xicstwo zjacha, jacha ii. mia Marjcraborku do Riterwerderu zamku swego pod Kowno. Tam kupcw Niemieckich, Krzyakw rejterw, ktrzy z nim w Riterwerderze zam-
si im rady swej,-
ku mieszkali, bez wieci obskoczonych pobi, posiek i w Niemen wrzuci kaza, a drugich co zacniejszych powizawszy, a zapaliwszy zamek Rittcrwerder do Wilna z nimi ujeda, co obaczywszy drudzy Krzyacy i
nierze Niemieccy, ktrzy
o-
Nauwerderze zamkach byli, zaraz si w pogoni za Witotem jako za zdrajc swoim (Szelmem go nazywajc) udali. A gdy go dalej w Litw ku Wilnowi gonili, wnet Wilod winiw pierwszych Niemieckich w Ritterwerderze poimanych na pewnym miejscu pod stra zostawi, a sam si z swoimi na Niemcw gonicych w ciasnym miejscu zasadzi, ktrych spracowanych gonienim gdy w zasadk przyszli snadnie do jednego pobi, posiek, a drugich powiza do Litwy odesa. Pofym wyrozumiawszy jako wiadomy z liczby pobitych i poimanych, i nie wiele Niemcw na 3IelemburKu Neuwerderze ~ zamkach zostao, wrci si dobywa onych zamkw, ktrych moc dobywszy spali, a Niemcw ostatek pobi, drugich powiza. A tak ony trzy
Metenburgu
i
i
^j^^^^^.^^
u:'ky u-^e-
*''*'..
>yitoiiucie-
kajc
j^anj^i
trzy
?pa
ckie.
spaliwszy
uprz-
z wielkimi upami z Krzyz strzelb, z ristunkiem wojennym nabranymi prowadzc do Wilna szczliwie z wielk radoci wszystkiej Litwy, pokoju dugo podanego pragncej, przyjacha. Gdzie od Jana Olenickiego namiestnika Jageowego starosty Wileskiego by uczciwie przyjty, jako mu by krl Jageo przez listy roskaza, zamki mu te Wileskie obadwa jako panu dziedzicznemu poda, z strzelb i z rinstunkiem wszelkim i cokolwiek naleao do skarbu Wielkich Xidzw
akw
Litewskich.
Jageo usyszawszy o przyjachaniu Witotow^m z Prus do radoci co rychlej do Litwy si wyprawi na kocu miesica Lipca roku 1392 wziwszy z sob krlow Jadwig. Witot te przijmowa krla u Ostrowa z dworem swoim z Kniein Ann, tam si krl Jageo Witotowi askawie ukadnie ofiarowa, z Skiergajlem go bratem swoim pojedna. Jako jeszcze dzi s zapissy Witotowe na zamku Krakowskim, ktrymi wyznawa, i si pojedna, podzieli z Skirgajem bratem stryjecznym, o zwierzchno Wielkiego Nistw^a Litewskiego, te z nim towarzystwo przyj przeciw kademu nieprzyjacielowi okrom krla Polskiego; a i sam Witod xistwa Kijowskiego dostawa mia nakadem swoim, pod Wodimirzem bratem Jageowym,
krl
Wilna, z wielk
on
}o^"a''Hyr:
>v|/ohenf.
Skirgajowym, przodkiem Suckich, odda go Skirgajowi i dzieTame si te zapisa krl Jageo adnemu Wilna Witebska, Morecza (w ktrym by w ten czas zamek, co i kopiec dzi nad Niemnem pokazuje), Garteny albo Grodna bez wolej Witotowej nie podawa, a Skirgcowi do Kijowskiego xistwa do Trok, Krzemieniec Stosko przyda, przeto i ojczyzny swojej Wilna i wszystkiego Wielkiego Xistwa
i i
xit
dzicom jogo.
Krzemi^c^^3"
^Ij^^j^^Jg*?-
owi.
96
ustpi Witotowi folgujc w tym asce krlewskiej splO czym Dugosz, Miechoyius Cromer, dawne zapissy w skarl)ie krlewskim wiadcz; a postanowiwszy t ugod Jageo, wzi starostwo Wileskie Janowi Olenickiemu, a Witota na Wielkim Xiestwie Litewskim, modzkim Ruskim przeoy, wziwszy od niego przysig i mia chowa wiar przyjati krlestwu Polskiemu aby te Polnieszczliwycli przygodacti nieopuszcza, ani wydaski wszczliwyci wa, ale z jednego splne dobra rozmnaa; to te Anna ona Witorczya i listami swojego lubowaa za towa za siebie sama pod pieczci danymi potwierdzia, jako Dugosz i Cromer pisz.
Litewskiego
,
nej zgodzie.
ma
WITOT
Mmm
RSICGI
RIEJSTlTOll],
ROKU 1393.
CZTERMSTE.
Rozdzia pierwszy.
ladlslaw Jagco krl Polski postanowiwszy wdziczn ugod z Witotcm bratem stryjecznym, oddal mu wszystk zwierzchno i wadz na ^yielkim Xicstwie Litewskim, Ruskim i Zmodzkim, i braty rodzone
Wodimirza Kijowskie, Dimitra Koributa Siewierskie, Swidrigaja Witebskie xinta, take Skirgaja zoonego z Wielkiego Xigstwa, pod jego posuszestwo poda, co niedugo dla icli ukrzywdzenia trwao. Poda mu te Wilno ze wszystk wasnoci, Troki, Krewo, Kiernw, Grodno Surasz Kamieniec Podlaski, Brzecie, ucko, Wlodiswoje
Polockie
i ,
,
mirz, ze wszistkim
Woyniem,
okrom udziaw pewnych inszych xit bratw swoich rodzonych. Potym przy bytnoci krla Jagea i krlowej Jadwigi, przy wielkoci panw rycerstwa, bojarw Litewskich, przy Skiergajle,
Zmodzkie,
i
Podlaskie,
Ruskich,
z
Zmodzkich
by
majestatem przyprawionym
dug
by w czapk xicci,
i
szaty k
temu
nKfiohtiei^ijiw*
nalece ubrany, tame mu miecz, lask marszaek Litewski wielki, piecz xicz oddawa, wedug zwyczaju, Anna take xina zaraz czassowi ceremoniom takim nalece, z nim bya podnoszona. Potym triumphy, krotofile i wesele czassowi ceremoniom takim nalece krl
i
i , i
pokojowi, ktrego
si przy Witocie spodziewali. Ale ich nadzieja omylia, bo skoro krl Jageo z krlow do Polski odjacha, zarazem Skirgajo Swidrigajlo brali. 13
i
08
Jageowi, i nnd nich Witolta stryjecznego brata przeoy, nowe wntrznc wojny zaczli a Skirgajto hy wikszej miaoci sorca popdliwszcgo k temu mia skarby wielkie, yczliwo u wszystkiej Rusi, zebra wojsko przeciw Witoltowi, chcc go znowu z Wilna wybi z Wielkiego Xicstwa Litewskiego (do ktrego si bliszym, i gocia
''^"''^'y
i i
,
,
wuoir^wo*
sko zbiera,
dniejszym
^
.,
.
by
'-"^^
mieni) wyrzuci.
Swidriliailo,
.,
Bolesaw za
^^^^'
^'^
xiae Poockie
"^*^'
^'''*^
'^"dn!'''''^'
miay
i
ani
mony, k temu
nia
Krzyakw
Waicrodiis mistrz nic,-'
.
nie wiele mia, uciek przeto do Prus do do nowego mistrza Konrada Jungingena po zmar;
ten
Walerodus
i
zi.ony.
wiadcz, by
przeladowa,
wa
zakonnikiem umierajc, adnego do siebie nie przypuci. Przyjli tedy Krzyacy Pruscy bardzo wdzicznie Swidrigajla, bo mieli
zly
i i
i
okrutny, mnichy
'
kapiany sam
bdc
i
-i
ich trzeci
kro
za dobrodziej-
stwo zdradzi, zamki trzy spali i wiele zacnych Krzyakw w nich pobi. Litw? burz A tak zarazcm zebrawszy wojsko, do Litwy z Swidrigajem wcignli, lem."' gdzie bardzo wiele wooci ogniem i mieczem zwojowali; Sura, Grodno
i Stramel zamki Witodowe ojczyste moc wzili , a poimawszy trzy tysice ludu obojga pogowia, z wielkimi upami do Prus si wrcili. Usyszawszy ty aosne nowiny krl Jageo, zaraz roku 1393 z krlow Jadwig do Litwy spieszno z Polski przyjacha, a przyzwawszy Skirgaja brata z Rusi, uprosi go, i si z Witotem pojedna, a tak do splnej mioci braterskiej obudwu powtre przywid, a iby serce zapalczywe i popdliwe Skirgajowe ubaga, jako Dugosz i Miechoyius pisz, przyda krl w dzieraw Skirgajowi, za dozwolenim Witoldowym, do Kijowskiego xistwa Starodub Siewierski, Krzemieniec Woyski i Stare Troki, zamki i powiaty z ich woociami, a napotym jeliby si co takiego midzy nimi ku zwadzie przytrafio, tedy si na to obadwa Witold i Skirgajo zapissali, i rozsdkiem krlowej Jadwigi mieli by rozstrzygnieni bez wszelkiego zawodzenia. Litewskie Latopiszcze na tym miejscu Skirgaja nic wspominaj, iby mia z Witotem miezacie, aleKoributa brata Jageowego i Skirgeowego od Witota, jako nieposusznego, zwycionego by i poimanego wiadcz. A i si Witold w ten czas roku 1393 z Skirgajem po pierwszej zwadzie przez krla Jagea i przez krlow Jadwig pojedna, zbracit przeciw kademu nieprzyjacielowi okrom krla Polskiego sprzymierzy etc. Rycho te potym Andrzej Olgerdowic, brat rodzony Jagew, ktry ono by z Krzyakami Pruskimi i z Liflantskimi Lukoml i Poocko wzi
i
doTiijo^'a'
prYjHiany
w koronaci Jageow zwiezienia jest wypuszcze, ktrym na zamku Chciskim w wiey smrodliwej trzy lata siedzia; za przyczyn i prob Witodow i inszych braclej gdy krlowi za niego rczyli i lubowali, i si nie mia mci wizienia i kazni. Potym w Litwie miernym udziaem na wychowanie by opatrzony z aski.
i
Litw zwojowa,
xit
99
Tego
tei
,
xi
i"'*:<ij^r^San
Wtodimirskie od krla brata wzi w dzieraw Siewierskie pastwo obiecujc si krlowi Polskiemu Jageowi w wierze i w mocy jego zabraciej na si da. wdy by, na co i listy pod pieczciami inszych A tak krl Jageo pojednawszy Wilota z Skirgajem i inszych xiit bra-
xit
tw do zgody
Witolem
krlow.
ROKU
Skoro po odjachaniu
Witebskie,
krla
1394.
Polski, Swidrigajo
,
Poockie pobudzi wtry raz Krzyakw Pruskich przeciw Witotowi; a tak roku 1394 mistrz Pruski Konradus Jungingen, zebrawszy wielkie wojsko z Niemieckich ziem Prus, ku temu
Jagea do
xi
bdc
i
zbiegiem
Prusiech
jako
Dugosz
lib.
cuzw, Anglikw
nych,
inszych cudzoziemcw na
Litw
dobrowolnie zebrai
cign
Niemnem rzek
i
naczyniu
wodnym
wooci
wszystkie mieczem
zameczkw w modzi i w Litwie kilko wzili. Potym Swidrigel bdc przewodnikiem, ze wszystkim wojskiem Nieprzycignli mieckim i Francuskim i z mistrzem Konradem Jungingen, ^ ^^,., ,1 II pod NV nno, ktrego cae dwa miesica dobywali ustawicznie szturmujc, udali si do zdrady i strzelajc na obadwa zamki, a gdy nie mogli moc, przenaj Swidrigajo czerncw Ruskich, ktrzy w zamku bjii, aby na pewny czas potajemnie obadwa zamki zapalili. Na co ju gdy si Swidrigajo z Krzyakami, jako na pewne zwycistwo spodziewali omylia ich
"^
Swiiirigajio
'
nadzieja;
i
bo jeden czerniec
bdc
i
lepszego sumnienia,
a tak
on rad
starszym,
scr"d^a?"y
'''^^""'^"'
odcign.
i
yyiioidzkz Polski
,
Witot te, aczkolwiek mia niemae w^ojsko z Litwy, z Rusi zebrane, wszake nie mia walnej bitwy jawnie da Krzyakom
^J^^J'^^?)'
ktrzy
moc
trapi
wielkoci przewyszali,
tylko ustawicznie
i
wojsko ici
najeda,
za
tak,
zagonach gromi, w ciasnych miejscach zasadk bardzo wiele ich pobi i poima, a czasscm do Prui
trwoy,
drugich
picowaniu
upic
wojujc
mniejsz szkod Krzyacy w wojsku i w ziemi swojej podjli jako w Litwie uczynili, bo sobie wzajem wet za wet oddawali. Tego roku zimie Wernerus Tetingar, marszaek wielki Pruski, uczymwszy odwrt Litw znowu wojowa, a z upami i z winiami uszed. Po nim za Ulrikus Jungingen wjt Sambiiski, rodzony brat mistrza Pru11/I T skiego (ktry sam bdc mistrzem polym od Jagea j)ora/.oiiy byi za-
nie
'
11-
Krzyacy
Zoiodz wojuja.
100
z witszym wojskiem modzkc^ ziemi, okoo Miednik i Rosiei, splundrowa. T^G^o zwojowania krain swoich mszczc si Witold, TNtargnt te do YiSJ/k" poburzj, Prus z wojskiem Litewskim, gdzie, okoo Insterborku, wszystki bogate woloci gburskie i folwarki KrzyZackie, ogniem, mieczem upami zbu^^^^ ^ '^^^ odpoFU Z wiclk korzyci i wzdobycz do Litwy si wrci. KrzYac Podfasze Konradus za Koborg komendator z Balgi , z wojskiem Niemieckim na a Droliick ziemi takie zwojowa i upy Podlaszc Litewskie wtargn
bity)
winiami do
Prus wywid.
O BITWIE
I
WITOIDOWEJ Z KORIBlITEffl
z
MESLUSZNEJ
WAM,
A O MIEItI SMIIIGAJO^EJ,
I
Rozdzia
drugi,
ustawicznymi trwogami
woczugami
bdc
i nowo
i
na paiistwie
zewszd spustoszonym
i
mg wydwign do skarbu wyniszczonego dochody starozwyke imiotrwogach wntrznych rno rozszarpane na stoeczne w onych wojnach
Avariiia,
Al''i%ll'eIjnyti-ze-' ""^*
'
oddalone (jako si u nas dzi dzieje) przywrci. nauczya mgemosa f(/es/as porzchiego gospodarstwa, naprzd si tam uda, gdzie co wzi rozumia; przeto nalaz przyczyn na
i
od stou
xicego
tak gdy go
krla
Jagea rodzonego,
i
sobie
xit
i
Zbaraskich
Winiewieckich, ktry
w
\sii..].i
ten czas
aby
na-
n^u
mia udzia na Nowogrdku Siewierskim, do ktrego posa, mu hod przysig wiernoci j)oddaiistNva jako panu zwierzchne3 Wielkiemu Xidzu Litewskiemu uczyni, a iby dawa da zwyk
i
, , i
SKi
bralY strjj czne.
do skarbu ^^iclkiego Xistwa jako przedtym zdawna bywaa dawana do xicia WodimiSiewierskiogo xistwa. S tyme te j)oselslwem rza Olgcrdowica, drugiego brata krla Jagea rodzonego, xicia Kijowz
skiego, przodka
101
mu
wszyscy posuszestwo
przysig
poddastwa
i
hodem
oddali.
Dimitr Koribut xi:e Siewierskie, czuJQC si by Olgerdowym synem rodzonym bratem krlewskim, a bliszym do Wielkiego Xicstwa nili Witold, nie chcia si w hod podawa, ani przysigi czyni i owszem do w Wilnie bliszc^ ni on. Tym jego ^yitoda wskaza, ii te mia miaym a hardym odkazanim Witold obruszony, chcc go do posuszestwa przywie, ^^yprawi si z wojskiem Litewskim Zmodzkim przeciw niemu do Sicwierskiej ziemie, co usyszawszy Koribut Olgerdowic, niechcia czeka nieprzyjaciela w swojej ziemi, ale zebrawszy wojsko z Rusi imajc pomoc od xicia Twerskiego, cign te do Litwy przeciw J^^/^^^^ji^^^onWitodowi nie zadajc mu do Sicwiera dalekiej drogi, A gdy si obie- witoiiem. dwie wojska cigny, u Niedokudowa podkai si wstpnym bojera na szerokich polach ogromn zapalczywoci, Koribut z swoimi Russaki miaoci, Witold za z Litw z modzi i miaoci i wielkoci wojska jego przewysza. IVa ostatek, gdy bitwa kilko godzin w wtpliwym szczciu z obudwu stron trwaa, poczy si ufy Koributowe trwoy, miesza, i z placu ustpowa, a Witold tym mielej z Litw nacierajc pomieszanych rozerwa rozgromih Co obaczywszy Koribut, doda koniowi ostrg chcc si zachowa na drugi raz do lepszego szczcia a tak w maej ^^ .^^^ druynie z pogromu ubiea do Nowogrdka Siewierskiego gwnego '"'"i^^fl"'* zamku udziau swojego, na ktrym si z i z dziemi zawar, blanki Koribut i wiee rycerstwem strzelb porzdnie opatrzywszy. A Witold uywa- przegranej jc zwycistwa, mao co ^^Ttchnwszy pki upy z pobitych onierze rycerstwo jego zebrali, a swoich pochowali cign za nim do Nowogrdka Siewierskiego, a obegnawszy go ze wszystkich stron na wiee i na banki ustawicznie szturmowa, ciany podkopujc ognie podkadajc, tak dugo zamek moc wzi, gdzie Koributa z i z dziemi poima, a pobrafiorii)ui wszy skarby, majtno i rystunki jego zamek swoimi ossadzi w krai- dzSu'onach jego Siewierskich starosty i namiestniki swoje ustawi, a samego Koributa z on, crk xicia Raskiego, z dziemi do Wilna na wizienie odesa, gdzie dugi czas pod stra na zamku wysznym Wileskim siedzia, a go potym Alexander Rezaskie, albo liolha, cie Hoiha knia jego u krla Jagea i u Witolda wyrczy wyprosi, lubujc im od niego cieYfKoriza pokj, i si mci tej krzywdy nie mia, jako tego xicia Rezaskiego s dzi zapissy okoo tego postanowienia w skarbie Krlewskim, na zamku
cz
.^^
on
,
on
xi
i
Krakowskim za ktrymi Jageo i Witod Dimitra Koributa z wizienia Wileskiego wypucili. O ktrych zapissach Cromerus lib. 15 wspomina. tene czas Siewierskie xistwo Koributw udzia Nowogrdek z Braskiem \>'itod sobie do Wielkiego Nistwa Litewskiego przywa,
pponiosic
Babilorkio
^."'"^'sie-'
xi'*!'i'irna
szczy, a Koributowi
zamki: Brasawiec,
Koribut,
Koribut,
da z aski w odmian na Podolu na Woyniu ty Winnic, Sokolec Krzemieniec; potym sam Dimitr Winiewiec Zbara zamki zbudowa. Jego potjm syn Si-munt
i
i
^^'"*^"-
na krlestwo Czeskie wybrany, a potym w przegranej bit\\ie, ktrej pomaga Swidrigajowi, wrciwszy si r Czech, by poimany i uto-
by
102
Michaia synaSigmunta w Trokach. Drux?*?zS gi za syn Koributw Fiedor albo Fiedko, majc pomoc od Woochw wfniewie- ^ Talarw, chcia Jagcowi krlowi Polskiemu stryjowi wojn odpiera; ckich. potyiYi poraony, musia krlowi poda Krzemieniec i Brasaw, roku 1430 jako o tym bdzie niej a sam na Zbarau Winiowcu na Koodnie i Snuliniczach przesta. Z tego potym i z jego syna xiccia Dania albo Daska, w rycerskich sprawach dowiadczonego, xigta Zbaraskie Winiewieckic etc. s rozmnoone. Potym Witod, czynic sobie przestrzestwo i wolne panowanie w^ Litwie w Rusi, a prawie umiatajc uprztajc zawady sobie przeciwne z Wielkiego Xicstwa Litewskiego i z Ruskiego, skaraw szy Koriliuta naKijowBaranie nie ^^^^ przyczyn acz nicsuszn i na Wodimirza Olgerdowica mwoda. g|^'g ^(Jzieine, przodka xit Suckich, a zadawszy mu win nieposuszestwa, jakoby si mia wybija z zwierzchnoci Wielkiego Xicstwa Litewskiego, wyprawi si z w^ojskiem do Kijowa, udziau jego wasnego, majc
piony
rzece
kniazia
w witej
pod Wilkomeri, od
xi
sob
towarzystwie Skirgaja
,
xic
brata
Wodimirzowego rodzonego,
ktremu by Witod obieca i obwiza si Kijw poda, i mu stolic Wielkiego Xistwa Litewskiego w Wilnie postpi, jakemy wyszej o tym napissali. A tak w ten czas Witod nalaz, acz niesuszn przyczyn wojny na Wodimirza, aby go z Kijowa fas
a sobie stryjecznego
i
xi
wa
w
i
zapissach uisczi.
na Koributa,
Mia i pki by
u Krzyakw, przeszkadzali mu do Wielkiego Xistwa Litewskiego, Grodno te, Sura, Brzecie i Kamieniec Podlaski pod nim wzili, krlowi Jageowi bratu pomagajc, jako o tym mia wyszej. Przeto si tego wszystkiego chcia nad Koributem Wodimirzem zarazem pomci , zostawszy Wielkim Xidzem Litewskim a obchodzc si z nimi jako lew
i
,
osem w
spowiedzi
baranem.
Wlodimirz za rozumiejc si by synem Olgerdowym i bratem krla Jagea rodzonym, a xicciem z Xidzw Wielkich Litewskich urodzonym i majc wolny udzia na wolnym xistwie Kijowskim od ojca Olgerda, ku temu iDdc )liszy do Wilna do Wielkiego Xistwa Litewskiego po
i
ojcu
po bracie Jagele, a ni Witod, ktry stryjecznym bratem bdc, rodzonych posiad, nie chcia hodu ani przysigi poddastwa niewolnei
i
nim Witod wyciga postpi, ale odzywajc si do witej sprawiedliwoci, w ktrej ufa i do prawa przyrodzonego do pospolitej wolnoci, umyli si broni, a gwat niesuszny jako mogc, suszn obroodhij. ^ ^^' ^^ Witod Z Skirgajcm na pocztku wiosny Owrucz Zitogo, ktre na
i
moc
wzili
z
ktre
Witod
zaraz
poda.
gdy
Witod do Kijowa
,
wojskiem
;
cign,
i
nagoto-
wa
ktry
si Wodimirz przeciw jemu chcc mu bitw da ale krl Jageo te by tej zmowy tajemnym uczestnikiem sowie bronic hamujc krwie braterskiej rozlania, przywid do zgody Wodimirza z Witoldem
103
przez nosly Koronne, tak,
.
<
na klorym
Riiowsivim
J
i Wodfmirz musia Kijw puci Witoldowi 11 Ol t-i-i zmowy Skirgajia brata \\ lodimirzowcgo XK7zcciem wedug Kijw ze wszylkimi przYi^rodkami w moc zaraz przeoy
, '
wodimirz
Kiiwpoilar Witoldowi.
.
-y
1-
mi woosciami, z puszczami, z lolwarkami, z dworami i z jeziorami, poczwszy od Kopyla zamku, i od tego miejsca, gdzie si Niemen poczyna (na do Piotrkowic miasteczka i gdzie Sucza ktrymem miejscu sam by) w Prepiec, a Prepiec do Dniepra wpada, w obrbie na i na szerz
'.',,.
z
.
wielki-
p","
wiodimirzowiKopyl
etc. za k,.
du
z
przez trzydzieci
kilko mil, to
mu
wszystko
ten czas
i
wynalazk co-
odda
w wolne na wie-
czno z potomki uywanie. Wszake potym synowi tego Wodimirza 01gerdowica Ale\androwi albo Olelkowi xicciu, od ktrego si xita ^u^w zasig Suckie Olelkowicami pisz , Kazimierz Jageowic zostawszy Wielkim xicciu
,
ze wszystkimi przygrodkami
wrci
przy
Skirgajo brat
Wodimirzw,
Kijowskim,
cign
Skirgajio
Kijowskim
oirmy.
towarzystwem
i
dworzany si napi-
zada mu on humien trucizn jadowit w piciu, od ktrej w Kijowie rycho umar. Potym z wielk uczciwoci aoci wszystcy Kijowianie (ktrych by sobie hojnoci zniewoli) odprawowali mu pogrzeb obyczajem xicym, z processiami z inszymi ceremoniami popw Ruskich, pochowan w pieczurach Kijowskich, ktre s sawne grobami zacnych
ja;
i
Pieczurach
Ruskich; xizt T
i.
T\i
Dugosz
TT-
'?.i
iz
,
Skirgajo
-Tli bv
pochowan.
za-
od swoich poddanych na zamku Wissegrodzkim dla nieznonego okruciestwa. Ale Latopiszcze Ruskie Litewskie, Wapoyius, Cromerus Miechoyius otrutego by na czci zdradliwej od humiena Kijoyyskiego
bity
i
i
wiadcz.
zeszU
czterzej synowie Olgerdowi bracia Jageoyyi, nie mierci wiata, bo Witold Wigunta Alexandra Krewskie otru przez napraw, Narimunta za nogi obiesi i ustrzela pod Wilnem, a Korigea
z
A tak
xi
sw
Skirgajo za przez liumiena otruty. A Kiejstutowi synowie Totywi pod Wilnem z dziaa zabity, a Sigmunt zostawszy Wielkim Xidzem yvTrokach zarzezany, jego te syn Michaio gdy do Moskwy zjacha w praskurze od popa otruty. Na wojnie za gdy Witolda Tatarowie porazili, uczciwie dla obrony ojczyzny polegli dwa Olgerdowi synowie: Andrzej, ktry
ci;
Zecieoi^fKiejsiui*
ono
Chcinach
trzy lata
siedzia
Dimitr Koribut
dwiema synami,
104
przodek
z
xit
Zbaraskich
Wisniewieckich
m^fn"owfc'
saski^^na.
miesnil Kijowskim. skim*
Podola na
Korjaiowi-
dwiema synami, jako o tym hdzie niiej. Po mierci xincia Skirgajla w Kijowie otrutego, Witod przeoy ^^ xifstwo Kijowskic od siebie namiestnikiem xiQc Holsaskie Iwana AIgimuntowica, na ktrego by bardzo askaw, bo z nim i w Prusiech przez wszystek czas mieszka crk jego Anastasi albo Zophj Moskiewskiemu Wasilewi w maestwo z Malborku odprowadzi do Wilna dobycia wiernie we wszystkim Witoldowi pomaga. Potym sic Witod do Podola z wojskiem Litewskim i Ruskim wvpraFiedora Korjatowica, ktry si z poddastwa i z powinno^yyi, na ci Wielkiego Xicstwa Litewskiego z Witodowej zwierzchnoci wybija.
i i
xi
przycign, chcia mu moc odpiera Korjatowic, ale, i si targa z motyk na soce, zarazem by od Witota poraony, tak, i sam ledwo uciek do Kamieca, a Witod uywajc zwycistwa pobra ty zamki Podolskie czci moc, czci przez podanie, Bracaw, Smotric, Czerwonygrd, Bekot i Ska, gdzie teraz ukazuj mogiy, urocysca szace Witodowe, jakom sam widzia roku 1575, gdym jacha z Turek przez Podole. Obieg potym Witold Kamieniec gwny zawiioid Po- YYick Podolski, na ktrym sie by Fiedor Korjatowic zawar, majc poJ " doi wzi. ! moc od Woochw ssiadw. Ale gdy obaczyli oblency upornio nasadzon myl Witoldow do dobywania zamku, powadzili si sami midzy
skoro
Podolski
'
11
'
'
sob Podoanie
policie
namocniejsze zamki
(ktra posJjurzy)
Wi-
w^P^^Ka
mieniccPo.
zamek miasto przyrodzenim miejsca fcardzo obroune i jeli si w rozsdku oczu wasnych nie myl, nie dobyte, gdzicby ku temu porzdne obwarowanie przystpio.
*^'^
wzi
nowa
Fiedora Korjatowica i odesa go na wido Wilna, a sam wszystko Podole z zamkami i z przygrdkami opaa do i starostami, namiestnikami i onierzami Litewskimi ossadzi,
xi
Wielkiego Xistwa Litewskiego przyczy. A jako Ogerd strij Witoldw roku 1331, naprzd Podole osiad, a Tatary i ich baskaki z niego wygna i da je w d/ieraw Korjatowicom, tedy do tego roku, gdy je za Witod potomkowi Korjatowemu Fiedorowi wydar wzi wyszo lat 64. A przedtym jeszcze, na co si wszyi
stki
by wygna
i
drugiego Fie-
dora Korjatowica
zamki wszystki
Wger
uciek
tam
bdc
Wgerskiego umar, roku 1340, jakomy o tym wyszej w sprawach 01g(?rdowych z pewnych dowodw napissali, a tak Podole dwiema Fiedorom Korjatowicom dwa kro byo odjte dla nieposuszestwa,
pierwszy raz przez Olgerda roku 1339, a potym wtry i ostatni raz przez Witolda roku 1395, kiedy ju Podole skutecznie w provinci albo w po
wiat
i
im
o PODOLU SZERSZE
Rozdzia
WIADECTWO.
trzeci.
tymi
szystkie
Latopiszcze Ruskie
krl
Litewskie stare
sowy wiadcz
NYladisaw Jageo, syszc o opanowaniu ziemie Podoi- o^Po^^oiu! skiej przez Litwf. prosi Witoda, aby mu z mioci braterskiej ku sawie jego Korony Polskiej rozszerzeniu postpi Podola w pewnej sumie pienidzy; jako Witod wedug ugody spuci Jageowi krlowi we dwudziestu tysicy kp polskich, (bo Cromer tej sumy 40000 zotych Cmmerus
o Podolu:
i ,
cz
Ska
Czerwonrgrdek,
ossadzi, jako
Witod
Brasawiu, w Bekocie, w Sokolcu etc. A potym krl Polski wyszej mianowane zamki Podolskie od Witoda postpione da w sumie panu Spitkowi. Ale Cromer lib. 15, omylno Latopiszczowi Ruskiemu, albo umylne zepsowanie porzdku przez pisarza przyczyta, a dalej tak pisze: Chceli (powiada) Litwa abymy im pozwolili tego, i Korjatowicy Podole od Tatar spustoszone osiedli i zamki w nim pobudowali, niechaje te nam pozwol, i Kazimierz krl Polski wszystk Ru na poudnie i PodoWinnicy,
Cromer
lec
Kazimierz
do Krzemieca przez miecz opanowa, czegomy (powiada) z pewnego dohadania doszli z samych Litewskich zapisw, midzy ktrymi by jeden Jurgi Korjatowic, ktry potym od Woochw, j ako historia Litewska wiadczy, by otruty albo zabity, tegomy dowiadczyli. A pole
i
laosiadh"
xit
zamstalisty
suyy,
tak
na Podolu
W^grv
przeoy
s, powiada,
skarbie krlewskim
Krakowie
i
Teodora albo Fiedora Korjatowica xicia Podolskiego pana Wgerskiego z Munkaczu mao po tym czasie pisane, ktrymi listami wiadczy, i si z Wadisawem krlem Polskim pogodzi, a zPodolim mu si w obropoda; nad to jest kopija priuileju tego krla Wadisawa Jagea pod tituem pieczci Wojciecha arcibiskupa Gnezneskiego z priuileju kri
lewskiego przepisana
nieck Witodowi
czajem, a to
byo
inszymi Podolskimi
z onym zamkami
moc
przez Witoda by opanowane. Potym Cromer dalej pisze: Std powiada podobniejsza rzecz ku prawdzie jest, iz Witod gdy on Podola w ktrej jest Zidomir i Cyrkassy w moc podbi, Kamieniec te pod
cz
sw
panem
li.
106
nowaf, nie to za prob u krla .Tagea odzier/.al, gdy powiada ona Podola do krlestwa Polskiego naleaa , a ostatek Podola przerzeczony pan z Munkaczu Wgrzyn trzyma za dozwolenim krlewskim jako to
,
cz
Moje zdanie
Cromcr
niego
i
szorzej
wzi
Podole
moc
Tatary
i'odoie odi- z
posza, tak go ani u krla brata, ani u AYgrow, ktrzy tam przylgoci ani dziedzictwa adnego nie mieli, nie prosi, ale jeli ktre zamki od Ludwika krla Wgrowie na Podolu trzymali, susznie im to po jego mierci jako wasne dziedzictwo Witold wydar, poniewa te jeszcze dawno przedtym Olgerd stryj Witoldw Wielki Xidz Litewski KorjatowicY w Podolu (Tatary wygnawszy) panowali etc. tam zamkw w pustyniach Podolskich nabudowali osadzili Litw, jako w Kamiecu,
i
i
Skale,
Bekocie
inszych przygrodkach,
sznego Fiedora Korjatowica synowca stamtd wygna, ktry do Wgier uciekwszy wedug historiej Litewskiej Podolskie zamki Woochami i
W-
grami
by
osadzi, ktrzy
te do czasw Wilodowych
niktre twirdze
Podole Swipodalle!*
Potym Cromer sam pisze lib. 16, tymi sowy: I Jageo jednajc Swidrigea brata niespokojnego, aby wicej Litwy ojczyzny swojej z Krzyakami nie wojowa, przyzwa go z Prus zapaciwszy za wielk sum pienidzy, ktre tam by natrawi co by na wojn przeciw- Witoldowi wyoy, a Podole odkupiwszy od synw SpitkaMelstyskiego w piciu tysic grzywien Praskich albo Czeskich, jemu da na wychowanie". A o tym jako byo zaszo Podole w dzieraw Spitka Melroku 1423 stinskiego Latopiscze Ruskie na drugim miejscu tak wiadcz: posa Jageo do Witolda mwic tymi sowy: Ktremi by zamki da we dwudziestu tysicy kop, jam je odda Spitkowi, a i Spitka Tatarowie wdow z maymi dziateczkami nie moe obroni zabili, tedy ona zamkw od Tatar, ale pobierz zamki swoje, a mnie oddaj dwadziecia typosa pienidze sicy kop ktre mi opisa; co knia Witod uczyni pana Dimitra Wasilewica. krlowi Jageo wi, przez rce pana Nimiry
trzyma
mogli.
krl Polski,
bdc
A tak Witod
ni Hronowskiego, a potym da Podole wszystko Dejdigoldowi, a w maym czasie da Dedygoldowi Smolesk, a Podole odda Dow^girdowi wojewodzie Wileiiskiemu ktre on trzyma ze wszystkimi zamkami a do mierci Witodowej. A gdy Witod umar, tedy jako sam Cromer na pocztku ksig 20 Kroniki Polskiej pisze, Dugos take i Miechoyius lib. 4
,
,
288, panowie Polscy Pawe l)iskup Kamieniecki prostego na3Iussilo bracia rodzeni Buchitry, Teodrik 3Iicha czaczcy Crussina Galowski. pki si mier Witodowa nie rozsawia, wyzwali do siebie obyczajem przyjacielskim Daugcrda wojewod Wileskiego z Kamieca Podolskiego w rzeczy na porad, ale nie wiele radzc skoro do nich wyjacha poimali go, a Kamieniec zamek i insze Podolskie zamki w moc swoje wzili, a od tego czassu pisze Miechoyius, Podole do Polskiego krlestwa przyczone jest, wszake nie pisz, gdzie podzieli Dawgerda poimanego, ale si na to Latopiszcze Litewskie zgadzaj, i go zabito, co by mogo, jeli si broni, obaczywszy i wpad w niespodziacap.
48
fol.
107
nQ samolowk. Dziao si to roku 1430, a pod moci Litewsk Podolska OJgerd opanowa z Korjato wicami roku 1331, bya sto ziemia, jako
polym Swidrigajo zostawszy Wielkim Xii,dzem Litewskim po Witoldzie, dugie ])urdy wid o Podole z Polaki potym trwao przy Litwie, a do Alexandra krla zupenie, jak o tym b^^dzie nilat
i
rok; wszak/.c
ej na swoici
miejscach.
ZJEDNANIU JAGE0W7M
WZI WITEBSK
XIT DRUCKICII
UOUSZ
O PODDANIU
Rozdzia czwarty.
Koku 1396 Wadisaw Jageo krl Polski j)odnios Wadisawa xic Opolskie, ktry bardzo wiele imion
szcz od Ludwika krla
suszn;} wojri^' na
i
zamkw
Pol-
Wf gerskiego
i
gea gani sobie way zwierzchnoci jego niechcia zna; przeto go Jageo pr^tko skara, jako Witold bratw wzi mu Jageo tylko za siedm dni siedm zamkw przedniejszychjIJolstein na skale, Krzepice, W^iei i
luii,
Bobolice,
Brzenic, Ostrzessw
Grabw,
miejscu
podali.
ale
mocnym
lecym,
iioies?aL'a!
**'^'^i^^^''-
si^
na smy rok
oblecy
A Wadisaw^ xic
nych. Polskie ukrainne
wooci
Jageo
mu pomagao
wiele Polakw
krl
je potracili: przeto
wojskiem do jego ojczystego xicstwa, Opole zamek i miasto przedniejszy obieg, Oleszno, Strzelec Lubliniec zamki moc wzi, ktre Spitkowi Melsliuskieniu w dzieraw da-
wywoacw cign z
tych ktrzy
108
rowa,
potymWadislaw xlic Opolskie, widzc iit trudno przeciw osuowi wierzga, u krla Jageta aski prosi musia, ktr otrzyma za przyi
czyn krla Czeskiego za rkojmi Wencawa biskupa Wratsawskiego, take Ludwika Breskiego, Konrada Plcsnickiego Kozleiiskiego i Przemysawa Opawskiego xit. O czym Dugosz, Miechoyius Cromer Ub 15, acdhionis sccundae fol 250 y 251 szerzej pisz, FicfiorSynczassu Ficdor Sanguszko xiae Wlodimirskie u krla Jagea Tcgo o o gusko SieSiewierskie dawszy na si listy ^^ Witolda z aski otrzyma xicstwo ^'i"*ofrz'''' ma. mocne zapissy, i mia napotym zawdy by pod moc krlewsk jak Cromer pisze. Bolesaw Swidrigajo brat Jagew, bdc zbiegiem w PruA siech, zebra si znowu na Witolda, a tak roku 1403, jako Dugosz Miechoyius lib. 4 cap. 42 etc. pisz, z mistrzem Pruskim Conradem Jungingen i z wielkim wojskiem Niemieckim na dzie S. Doroty do ziem ojmieczem zwojowawszy czystych Litewskich przycign, ktre ogniem Swidri a si z mistrzem do Ragnety. A skoro mistrz Pruski wrci poupiwszy, LiiwT^ "yodcign z upami, wnet zarazem z drugiej strony mistrza Liflandskiego
i
i
. .
.
1-
''
xi
wojsko do modzi wtargno, a nabrawszy bardzo wiele upw i winiw, do Lifland si bez odporu wrcili. Przeto krl Jageo ualiwszy si tak gw^atownego wojowania ojczyzny swojej, posa jednacze do Swidrigaja, ktrzy go z Prus pod pewny-
Swidriffa'-
w^Pofs^z'ce
"'czn^'^'
mi condiciami wyzwali do Polski. A tak krl Jageo ugadzajc w to pilnie w ichrzy, nie aby wicej Svvidrigajo w Litwie przeciw Witoldw da mu Podolsk Zydaczowsk ziemi w udzia k temu w Polszcz ty zamki z powiatami: Slrij, Sidw grabstwo, Stobnic, Drugni "^'9sta ^ Ucie, nadto jeszcze tysic cztery sta grzywien rocznego patu w zupach krlewskich mu naznaczy; ale jednak ta hojno uczynno Jageowa nie moga ubaga skrztnego a wichrowatego Swidrigaja, jako Dugosz i Miechoyius lib. 4 cap. 41 et 42 Cromer lib. 15, take Latopiszcze Ru,
skie
Litewskie yyiadcz.
Bo skoro
dziczka,
tym prawie
czasie
umara xicna
Olgerda nieboszczyka, a matka Jageowa i Swidrigieowa, tedy krl Jageo nijakiego Fiedora Wiosn ptasznika albo owczego swojego
ona
posa od siebie do Witebska namienikiem. Co widzc Swidrigajo, i pod nim Witold pierwej ojczyzn osiad, a potym go macierzystego
dziedzictwa krl
a
i
Jageo oddala, znowu uciek do Prus, a potym do Lifland, wziwszy pomoc od mistrza Liflandskiego bojar Ruskich, take Kozakw bardzo wiele zbuntowawszy, cign do Witebska, ktrego prtko za yczliwoci Russakw dosta, tame poimawszy starost Jageo wego
Swidrigajo
(lostaY.
Fiedora
Wiosn
i
zrzuci go
blankw,
szyj
zama,
sam Witebsk
Ruskie
opanowa,
,
Take
insze przygrodki
czci
moc czci
szc aby si
Co usyszawszy
brata obruszony,
lej
posa
jego zelywoci
szkody
pomci
nad Swidrigajem
spl-
109
nym
nieprzyjacielem.
tak
Witod
zebrawszy wojsko
Litwy,
z Rusi,
naprzd do Orszej, ktrej za kilko dni szturmem doby, a potym lirucko obegna, ale Druczcy kniaziowie z bojary swoimi, acz pier- Yzll^ziSr wej stron Swidrigajow trzymali, aski zarazem prosili, przyjachawszy
i
cign
w
obz do Witolda poddali mu si w moc z zamkiem i ze wszystkimi dzierawami dobrowolnie, i uczynili przysig hodu posuszestwa, tak inszym jego napotym nalednikom Wielkim XiWitoldowi, jako
,
i
J^^^^,^;?^^:
^ich.
dzom Litewskim. Potym Witod majc ju Orszacw i kniaziw Druckich, na pomoc zhodowanych z ktrych mu przybyo pomocy, cign tym usilniej do Witebska ktrv zewszd wielk moc obegna. Tame te do niego na pomoc przycign xie Jurgi Swentosawowic Smoleski, postpi mu hod posuszestwo do Wielkiego Xistwa Litewskiego. A tak szturmem, strzelb ustawicznie obudwu zamkw Witod dobywa; ale si te Swidrigajo z Niemcami Liflandskimi mnie przemylnie broni, tak i za cztery niedziele ninego zamku ledwo Witod dosta a zasadziwszy dziaa u cerkwie murowanej na ninym zamku w mocnych szacach, tuk mury wysznego zamku we dnie w nocy bez przestanku, czego jeszcze dzi jest wiadkiem wiea murowana ku Dzwinie wyszny zamek murowany z ninym drzewianym zczajca, ktrej dzi poowa przez Wito, ,
ale przez kniazia Stephana Koributowica stoi Stanisawa Paca wojewodw drzewem zabudowana, ktrym upadkom i jam si przypatrowa gdym tam putora lata oniersk suy roku 1573. A gdy Swidrigaja posplstwo dla niedostatku ywnoci odstpio tym snadniej- Witod doby i wysznego zamku murowanego, poima Bolesawa Swidrigaja brata stryjecznego, ktrego Jageowi krlowi, do Polski na wizienie odesa, a sam Witebsk swoim rycerstwem ossadzit wszystko Witebskie xiestwo, Orsz insze przygrodki, take Odruckich przypdzi. kniaziw do posuszestwa Litewskiego przywid A krl Jagieo Swidrigaja poimanego na Krzemieniec do wizienia posa, ale Miechovius pisze, i go sam Witod jako poima tak i possaKrzemieniec w ony dzi w Krzemiecu, co wicej ku rzeczy, gdy czasy by Litewski pod wadz Witodow, anie Jagieow. Wszake potym Swidrige za yczliwoci Russakw w nocy z pt rozwizany uciek w Wielki Pitek, roku 1418, zabi starost Krzemienieckiejjo Conrada Polaka, a sam zjacha naprzd do Wooch, z ktrymi w Rusi szkody czyni, na Podolu, a z Wooch do Sigmunta Rzymskiego i Wgierskiego krla (ktry by potym cesarzem) do Wgier zjacha. Potym za przyczyn brata Jagea przyj go Witod w ask, i da mu Brasko, Nowogrdek Siewierski w dzieraw. Ale on jako niespokojniczek i tam niedugo wytrwa, bo trzeci kro do Krzyakw, potjm do ^loskiewskiego zjacha. O czym niej na swym miejscu przypomniemy, a teraz do rzeczy pierwszej przystpuj.
da odbita
prawie odcita
i
Zbaraskiego,
przez pana
y^i^o*^
J^*;
(jn^a' ta*'^.
^^^i-
Woy
g^.jj^j^gj
'
'
z*|cf'enia uciek, w
J|^f^j*|^^^'j^:
^^^
si,|rige|
'^ro'-
110
Orszej, i puirnaniu Swidrigela, po hodzie nowej wojnie przyczyn Jurgi Swcntosawowic xig Smoleskie, ktry acz l)y przyszed na pomoc Witoldowi pod Witejsko, wszake skoro si z nim rozjacha, wzi kilko wooci Orszeiiskich Wii
i
Po wziciu Witebska
Druckich
,
xit
da
todowych, i da w dzieraw swoim bojarom, k temu za namow Holliy xicia Rezaskiego pocz jeszcze witsze rozruchy wznieca, bardzie Sni^wh^ przeciw Witoldowi kaza. A lak Witold w czas maym pocztkom wojny loidowa, na potym szkodliwej zabiegajc, z gotowym wojskiem Litewskim ktre go prowadzio od Witebska ku Wilnu, wrci si nazad, i cign prosto do Smoleska, co usyszawszy knia Jurgi Swcntosawowic Smoleski, ,. ,, wzi ,Smo- ujacha do Holhy xicia Raskiego a Witold przycignwszy pod Smolesk, wzi miasto, potym i zamek przez podanie. A gdy Illeb brat Juria pierwszego xicia, wasny dziedzic Smoleski aski u Witolda
,
prosi,
hod posuszestwem
poprzysig, przyj go Witold w ask, da mu ojczyste xistwo Smoleskie pod chorgwi swoj. wiadcz te drugie Latopiszcze, i w ten czas Witold wziwszy Smolesko Juriowi Swentosawowicu nieposuzasawskie szncmu, da mu na Woyniu Zasaw z aski, z ktrego dzi i xiacta ^ xiz(;ta Woyniu. Zasawskie. wiadcz za Latopiszcze wszystki i ten knia Hleb Swentosawowic, gdy by possadzon na xistwo Smoleskie ojczyste od Witolda, nie by wdziczen dobrodziejstwa jego, jako brat knia Jurgi, bo skoro W^itod z Smoleska wyjacha, niechcia zna adnej zwierzchnoci jego, a to wszystko z namowy buntw kniazia Holhy Rezaskiego ciecia swo-
na,,.
''
..
jego, ktry
by
mony.
Witold gryzc si sam w sobie na Hleba niewdzicznego kniazia Smoleskiego, przedsi niejawn wojn, ale fortelem na to godzi, jakoby mg ony rosterki Smoleskie raz po raz wzniecone umierzy(-,
tak
i
uspokoi.
loYiw na
wojskiem Litewskim,
Smolesko,
Tamerlanes
albo Tcmirsnrziaiarski
Zawolskiogo carza Tatarskiego onego sawnego Tamerlana ri? rr, r. (ktorego Latopiszczo lemn^kuciem, aTatarowie lemu-kutlu (to jest szczHwc clazo), a Moskicwskio Kroniki, i Herberstein fol. 88 Temiraszak,
-,
^r^
chromym go zowia, bo na szczudle chodzi; a skoro >\ itod pod Smolesk przyszed, wyzwa do siebie kniazia Illeba Swento^ i sawowica Smolcuskiego Z braty, na przyiacieisk rozmow, chcc si obiema z niiTi jakoby poradzi okoo wyprawy na Tatary, wprowadzenie na
-
Jo
"
ii
-i
^a"
iiij
i
"
*'
wojska
nile-
nogeniuby}o przclrcono,
niaiffio
f,'dy
ro-
ziod/icj
bai!
by w ten czas wygnacom Witodowym. A gdy knia llleb Swentosayyowic do obozu ^ i Witotowogo przyjacha, przyj go wdzicznie, a potym podwcseliyyszy z nim, zahamowa go w obozie, a sam z rycerstwem Lite\N skim ])rzebrcnieposusznego nym do zamku wjaclui, tak Smolesko opanowa, skara fortelem, bez krwie rozUiiiia, coby byo musiao by, by go by
yvoisku
i-
czyu^M^iib.4cup.Ti.
moc
dobywa;
z
chowanie
da potym z aski kniaziu Hlebowi Polony zamek na wyniema wooci, a sam na si wszystko xistwo Smoleskie
111
(ktrego
oy
tw,
w ten czas dziedzicy Wielkiemi Kniaziami pisali) wzi, LiKussakami ktrym ufa ossadzi, a namienikiem w nim przekniazia Jamunta Wassia Borcjkowica. A knia Jurgi Swcntosawowic brat llleijw starszy, ktremu Iiy Wisi
i
tak/.c
Smolesko wzi, byl na ten czas u kniazia Ilolhy Rezaiiskiego. knia Holha Rezaski tych wszystkich buntw rosterkw Smoleskich by przyczyc, posa Witold zarazem 2 Smoleska wojska Litewskiego Ruskiego w jego dzierawy, przeoywszy nad nimi hetmanem kniazia Siemiona Lingwieniewica Mcisawskiego ktrv bez odporu wszystek kraj Rezaski midzy Ok Donem albo Tanaim rzekami lecy mil 36 od Moskwy zwojowa, a z zwycistwem, i z wielk korzyci, (gdy ten kraj jest bardzo urodzajny; o czym czytaj Herbertold pierwej
A u
ten
cz
LU*.! Re-
stwozwojo
steina
fol.
Ruskiego, przeoywszy nad nim hetmana Olgerda pana Litewskiego, wyprawi Witold w dzikie pola, do hordy Zawolskiej, i Zadonskiej, chcc Tatarskiej mocy sprbowa, i ich pooenia wypiegowa. A tak gdy ju Olgerd hetman z wojskiem Litewskim, i z kozaki Ruskimi przycign nad Don rzek, ktr my acinnicy, Ptolomeus Tanaim zowicmy, zastpili mu trzej carzykowie bracia, Krimski, Kirkielski i Mankopski ktrzy z Podola (jako i Cromer z Latopiszczw lib. 1.) wspomina) da w ten czas brali. Tam Tatarowie na swych mieciach mielszy z wielkim okrzykiem na Litw uderzyli, Litwa te ktrym i o saw i o zdrowie szo, gdy daleko byo do ojczyzny ucieka, nie zmniejsz miaoci Tatarom pierwszym i wtrym tacem odpr dali na ostatek Tatarowie widzc nowych goci, a przed tym niewiadomych, i sobie bardzo silnych i poti i
Drug za
cz
bdc
nych,
"
nie mogli
1
wvtrwa
"*
szerokich
I-I
gdzie ktry
'
'VI mg zdrowie
trzeciego
uniesc.
;
tacu, poczli pierzcha po polach Uwa w dzipolach T -c Litwa zas zajuszy wszy si za Tatarw po
'
'
'
'<'c'>
nimi gonionego
R,
tacujc tym mielej bia tak i ony trzy hordy za ask szczcim W^itodowym, a mstwem Litewskim na gow byy
i
carzykowie, na co si wszystki Latopiszcze zgaA Olgerd hetman z Litewskim wojskiem wrci si do Witolda szczliwie, ktry jeszcze w Smolesku w ten czas
zbite,
i
poraone,
trzej
dzaj, na placu
a to
zostali zabici.
lea,
syszc
1
by
Tatary.
cj"
bmolensk, bijc
'
"
-'
*^^
,
112
Witod te
Tatary,
przyjachawszy do Litwy zbiera znowu wojsko wielkie na chcc wprowadzi na carstwo Zawolskie Tachlamissa pierwszego
mieszka
flf^o"dTur-
roku 1396, Sigmunt krl Wgerski, chcc Turkw ^\Tprze albo Bulgariej ktrzy ju byli z Bajazetem Traci Greci opa^ Mlsiej ''^ IJn*" nowali, zebra wielkie wojska z chrzecian, i potka si z Bajazetem, ale poraon ze wszystkim wojskiem chrzeciaskim Sigmunt w odzi Dunajem uciek na Czarne morze, i przyszed do Constantinopola, potym do do Wgier si wrci. Byo te Rodissu, a stamtd za do Dalmaciej w tej nieszczliwej bitwie niemao Polskich slachcicw, z ktrych tam jeden przewano dzielnoci sarmackiej skutkiem pokaza Scibor Sciboten z krlem i z Wgry do Dunaja uciekajc, gdy Sciborz Po- ricz herbu Hostoja,
,
,
Tego
'zbr^oi^prL^
nie
mg
do odzi
zdy,
tak jako
by
zbrojny,
Dunaj wskoczy,
prze,
pijn.
pjyn]; na
drug stron, za co bdc potymw asce u krla Sigmunta zo sta wojewod Siedmigrodzkim, ten przeszed Oratiusa Rzymskiego, ktry ono Tiber przepyn, bo jakom sam widzia Dunaj w Bulgariej, w Trai
ciej
jest jako
Roku
1574.
z-vvaszcza
i
gdzie ta
dziesi Tibrw, od brzegu go do brzegu ledwie przejrze, u Uruciuka, Dziurdziewa, etc. gdziemy si my te przewozili, poraka chrzeciaiiska bya na ktrychemy mogiy (wzgr
,
zdawna od chrzecian Bugarw usute) sami patrzyli. A tom dla przewanoci tego Polskiego slachcica przypisa. Potym Wgierski krl Sigmunt po onej porace od Turkw, bdc u swych grw wzgardzonym przyjacha do Krakowa do krla Jagea krlowej Jadwigi, i postanowi z Jageem i z krlow przymierze na lat 10, roku 1397.
W-
WTOREJ WYPRAWIE
Cromera,
Wedug
Dugosza
Miechoviussa.
ROKIT
1397.
Rozdzia pity.
Witod
Azowzaraek Turecki na Uciu Tanais.
chciwy i Postanowiwszy
sawy
paiistwa wielkoci.
i
Litw
Ru w
bespiecznoci,
Zebra
Tanais po moskiewsiiu
A przyszed
Tam
i
wojska, a
cign
polmi od Kijowa,
przez Tanaim do zamku Azowa. Tatarw pogromi, nad Donem i Zdybawszy ich bez wieci, pobi i rozgromi; Obozy ich, wielbdw bachmatw stada Pobra, cokolwiek ich horda rodzi rada.
Wog
113
Tak Nahajskich, Zawolskich dwie hordy porazi,
I do ytarczek Ruskich, drogc im przckazi. Don, Worschla, Sina-woda, Woga, krwi pyny. Czym Litwy z Rusi dzielnoci syny. Hord jedne do Litwy Witod przyprowadzi,
mne
Ktr
Gdzie
nad
i
Wak
dzi nad szeroko mieszkaj, A powinno rycersk z uchway dziaaj. onej hordy posa Jageowi, Drug
t Wak
Witod
rzek na
rolach posadzi,
cz
ci
Acz mwi, i
nie
przymusi wojn,
przystojn.
namow
Dugosz
na ten czas
wadzeniu pisz:
wojskiem,
a
Miechovius tak o tym hord Tatarskich do Litwy przyproi Witod Alexander Wielki Xidz Litewski, uspokoiwszy
M.'cchovius
^ifoi.^i/s!
Litw
roku 1397, wyprawi si sam na Tatary z znacznym przebywszy rzek Tanais, ktr Tatarowie i Moskwa Don
Tana1s'^Vo^
J^*'^'^^-
nazywaj
tysicy
z
naszedwszy
wielko
i
onami, dziatkami
stali
dobytkami poima
przywid
Polski
ich
a do Li,
posa
ochrzciwszy si,
Polaki; a
drug
icli
Wak
cz w Lica
ci
rzek
indzie.
Cromerus za, wedug Latopiszczw Litewskich lib. 10 pisze, i hord Tatarw Witod do Litwy w ten czas przygna, aczkolwiek si oni tego prz, powiadajc, i nie przymuszeni adn wojn, ale dobrowolnie dla wntrznych wojen w hordach swoich od Witolda przeciw Krzyakom przyzwani, do Litwy przyszli. Co mao nie ku rzeczy, poniewa dzi jednakich praw i wolnoci z slacht Litewsk uywaj. Ale jakkolwiek byo, przedsi Witod otrzyma zwycistwo w ten czas nad Tatary i ztriumphem si do Litwy wrci.
i
i
I.
15
114
'
Bo jednak przedsiwziciu czynic swemu dosi, Nie da si ni krlowi, ni Niemcom unosi. A gdy wzig pokj z Niemcy, wnet mu pomoc dali,
Uejterw
pi
tci
mnych
znali,
modzk
Bo majc od Prus
Braty take zgromadzi xicta udzielne, I si zbiegli jak roje do maciory pszczelne.
Pano^ie Polszczy
rycerstwo
z
i
jr^]^
a..o.
V, ..
, >
a Polaki k tcuiu
^
j^jjgj
j{^^(;y\ i
jrotowe ku boiu na n
pomoc witemu.
tf Spitek z iuelstyna
r-.
Jan
DaliinwsKi
warszo
wojew: Pocki,
Mi(iio.ui,>..riia louias/,
Tamowa
ijrabia,
,
i
.
.--lo
i
werraek;aznich
Ostrorog ^
j^,^
tc mia
,
.
poczot
i
W
i-.
.
,.,.'..,
tti i i
,
-.
Dabrowski, '
H arszYcki,
.
Doorogost, Michocki,
,
'
Socha wojewoda Pocki, mao, wszyscy Witotowi Przybjli na pogany Boemu wodzowi. ten czas Tamerlanes carz panowa w Aziej, Pan wszystkich hord Tatarskich, Pontu, Bitiniej; Amid steiiam monBajzct Turccki carz z nim zwid w Persiej wojn, Tam sam pojmany, straci wszytki wojska zbrojne. Pisz hisiorikowie, i zwizawszy go acuchy zotymi, ^ mia w \vojsku swoim Jamcrlan n Tamerian po d/iesieWozi W klatcc lak ptaka z triumphy wielkimi,
Pilik,
1
Wokasz
--
kro
sto
drudzy
kad
tysicy ludu,
,.,.
'.
1-20,000,
Turkw
pooy:
"
Armeny, Medy, Egipt strwoy. Tachtamis, carz Za- Tflchtamis carz Zawolski przed nim te ubiea w Litwie ktry wolski mieszka, od Tameriana j)q LitwY; takc inszc carzyki wyrzeza, wygnany, roku od stwon tiT l^ -i renia wiata, wedug wschod souca osiad wdy z mm Witod miy. Wszytek " Moskiewskici
Persy, Syn,
,
i^
"
'
Kronik 690.
Skostowa
t-
-i
Cign a
Wygnaniec
by
cromeruf
Tamr,ye (ransmUu.^ So
jy^
Psol
Sul
^fdi!7rt,
carzyk, woj.
suaTarmerlanowegoie*"/";
no-
Worsch przyszli, wnet obacz ali Po polach si Tatarskich wojsk wielkich ma wali. Tamerlanowych, Edig J J o^ carzom, wodzem wojsk koci uffw uuu>y Witotowych Strach przenika j-.^ca nuoui '^"''^" in^ciutiai przez . uv.itw>v j.ii ,
Lecz gdy nad
'
ilo
S|)ilki na rokowanie do Tatar posali, Miru proszQC, czego im oni nie Nvzbrain'ali. Lecz modych panit naszyci ocliola do J)oju,
Nie
cicieli (s
krzykiem aJQC
starszycli)
wzi
pokoju
Wszyscy hic! bi! woaj; bi! blc pogan! krzycz: bi, nie licz. Bcdziem bi! j)ovvtarzaj; Tali zufFalstwo przemogo, szable w rku goe
bd
Dzier, a Witod do nicli ty sowa wesoe Rzek: I gdy bacz wasz o rycerstwo! cnotts
I
do
l)oju
u)iao
mn
toldowii
Rzecz Widu
ochot.
rycerstwa.
Nad
Bd
atwo
t wielkoci pogan; tylko splne mstwo Okacie, ja nie wydam pierzchaci im w pole pomnie, i byli w clirzeciaiiskiej szkole.
,
im Bajazeta Turkw
byo gromi
Poganw, ktrycli Pan Bg nie chcia zoci broni; Ale nas bdzie hroni, bo nas ma za syny, I t wojn wznosimy dla jego przyczyny. (jidy ten nas broni raczy: kt przeciw nam bdzie? Nic ta wielko u niego, wygramy plac wszdzie! Tylko jemu ufajmy; a ju teraz miele Bijcie, kolcie sieczcie swe nieprzyjaciele!" Tak rzek. Za tym ogromnie skoczyli do siebie, Z krzykiem, z hukiem, a Eho odzywa si w niebie, Trby chrapliwe gossy, bbny koat daj, Konie r, Hala! Haa! Tatarzy woaj.
i
Trafia
la hi
lizioii
si w
S.
lwa z
"wir-
Talary
kowy po
Augusta
Wawrzycu
nazajutrz,
miesica
dnia 14.
Talarowie
ukw
w srzodek Tatar z swymi wskoczy. Siek si dugo, a go gmin on koniami stoczy. Krzyk szum uftw zewszd rnie si walcych, Podobni morskim waw, dla wiatrw burzcych. Gdy si do krzywych lirzegw od pnocy tocz, A Ehous ich pdzi Bazbalkw swycli moc. Strzay jak deszcz wiszczce lec z kadej strony, polach jak roje pszczelne krzc si zagony. Szable, miecze brzmi, zbroje cln-zszcz, ranni jcz, tym naszych opassali Tatarzy jak tcz. I poczli mdle przed ich gwatown wielkoci. Lecz dugo bili Tatarw dzielnoci, Witod widzc, i zle, uciek z Swidrigielcm Z Oslrorogiem, z Samtulskim, przemylnym fortelem. Tatarzy bij, siek, co si nawino, Acz samych kilkodziesit tysicy zgino
Dimilr Koribut
i
Winicwieci
zabiy.
W W
Talarowie
naszyci) ogarngli.
mn
116
Crom:
Melsiinius inler eonforlissiinos hosles honesth'ILVlt lissime o
Wojewoda Krakowski, Spitek, cho mg zbiee, Obrci si, siek pogan, wola z swymi lee. Kupi si w koo niego chcgc pojma ywego,
Lecz si broni pki mg do upadu swego. Przeszed Greckie Rzymskie dzielne ony, Godzien, aby sawie by wiecznej powicony. Bitwa cay dzie trwaa, naszyby wygrali
i
cumhere
ia"iuY*'|-c.
me
Mstwem,
I
lecz
ubiegli.
Pobici zacniejszy
ski
i
Polakw
z
Krakowwoje-
wojewoda Pocki;
i
Pilik,
iMichaowa; Jan Gowacz pan Bogusz. A z Litwy z Rusi: Andrzej, knia Poocki Olgierdowie, z bratem Dimitrem Koributem, przodkiem xijt Zbaraskich Winiewieckich; Iwan
i
Andrzej Dimitrowicy Koributowicy; Iwan Jewaskowic; Iwan Borisowic, Kijowski; Illeb Swietoslawowic, Smoleski; Illeb Koriatowic
i
Skinder
bratem Siemionem Michajo Podbereski Dimitr i Fiedor Patrikiewicy Wolsczy; Jamuntowic; Iwan Jurgiewic Bielski etc. A Witold z Dobrogostem z Szamotu i z Sandiwojem z Ostroroga, ktrzy byli stra boku jego i z Swidrigielem, zbiegli, koni przemieniajc.
z
;
Mni
w tym
i
boju,
yczc
ojczynie miej
sawy
pokoju,
dank mj mdy wiersz dawa i sam Mars askawy, Zapisa w ksigi wieczne, wasze wite sprawy. Dzielnoci swych nagrod, macie w niebie liojn, Zdobi was cna Bellona koron przystojn, obrazy w kociele swym sawa sprawia, W^aszych cnt niemierteln pami wyrazia. Ty Sarmacki rycerzu! wiedz co to czy bdziesz, Raz si rodzisz, raz w Charonow wsidziesz;
Wam
Wam
dk
w
Bro
ojczyzny, ktra
ci
sobie
wychowaa.
Aby te
Tatarowie
i
sawa brzmiaa.
i
s^e^"okupiN
laiarom.
koczc zwycistwo, zagony w Ruskie Litewskie pastwa Kijw obegnali ale si Kijowiany trzemi tysicy rublw odi^upjii, ])nigie zagouy a do Lucka wszystek splundroway. ATamerlan po tym zwycistwie tego roku umar; ktry bdc z rodu chopskiego, za szczcim spraw rycersk, wszystek wiat strachem by napeni, iti ejusque conspedu terra siluit, jak Mieclioyius pisze. Tatarowi
rospucili
,
Woj
117
go zowi Temirkuto, elazo obronne.
to jest:
szczliwe elazo;
a drudzy
Temir Akszak;
Witolda szczocie zawdy gaskao askawe, Nie wierz mu, bo odmienia zdradnie swoj sprawJednak mu potym za t nagrodzio szkod, I zawdy Tatarw bi, bo trafia w pogod.
O
I
POTWIERDZENIU PACTW
1399.
Rozdzia
szsty.
,
1 ego roku po nieszczsnej wojnie Witodowej z Tamerlanem Jadwiga krlowa Jagieowa, prawie wita pani, porodzia Elbiet, crk pierwsz, ktra trzeciego dnia umara; a sama te krlowa rycho po niej w tobliwoci ywota, z wiatem si rozstaa, i w Krakowie na zamku pochowana [)rzcd wielkim otarzem. Ta w Pradze, w Czeskim miecie g- cdieghmw '^'^'^^^ wnym, dla Litewskich pacholt w naukach wyzwolonych wiczenia zbu-
wi-
dowala bya Collegium dwr wielki i nadaa, bo jeszcze w Krakowie Collegium nie byo. A i z niej adnego dziedzica krl Jagieo nic mia, zwtpi by bardzo o krlestwie Polskim, przeto do Rusi wyjacha chcc sie na Wielkie Xistwo Litewskie wrci, a krlestwo dobrowolnie zda niby mia by z niego gwatem wypdzonym ale go w tym panowie Koronni pocieszyli wszyscy mu wiar uprzejmo szczer z poddastwem jak przed tym tak i na potym lubowali. A tak za rad ich, posa w dziewosby do Wilhelma mana Wgierskiego, grabie Cylijskiego, ktry mu
,
jagieio
i^^ufo
Poli-
^""d.^""
siostr nieboszczki Edwigi. Ta tedy bya do Krakowa przez Jana z Obychowa Srzemskiego kaprzez Ilinc z Rogowa stellana Jana z Ostrowca, miesica Lipca dnia 16 lata 1400. Ta nie umiaa inakszego jzyka jedno niemiecki, wszake za osra niedziel nawyka po polsku, gdzie si temu wszyscy dziwowali. Gniewa si o to Jageo na dziewosoby, i mu Jja przynieli, bo si mu ... nie cudna zdaa, przeto lub nie zarazem by. Koronacia te jej a we
i
''
KriowaAnna po
pol-
'^
skunnwy.
diiti.
dwie
lecie
mwi
umiaa.
'
-
118
Jagieo tym czasem roku Paskiego 1401 do Litwy jechawz pany Litewskimi postanowienie umowy, przymierze pierwsze imieniem rad Koronnych odnowi. Tame jako Cromer pisze lib. 16, o postanowieniu splnymi zapissami obwarowa, iz jeliby Witold bez potomstwa szczedl, aby wszytko, cobykolwiek on trzyma, w moc krlewsk Koronn przyszo, wespoek z Wielkim Xiestwem Litewskim,
krl
szy z
Witoldem
dna^Jrawie ^Ti5^^'^'^y
uoiftiona.
Witoltowego pod t condici, aby on by krlestwu poddany, wyjwszy te dobra wiana Anny ony Witotowej, ktre te jednak po jej mierci na krla przy miay; tak tedy biedna Litwa na ten czas nie majc i na Koron potnych a mdrych senatorw, w niewoli prawie uwichana bya, jak Dugosz Cromer pisz. Ale Latopiszce Ruskie Litewskie to postanowienie inaczej opisuj, acz sprosta ale ku rzeczy, w ty sowa. A po onym czasie na zim zjecha si Witold z Jagieem krlem Polskim w Przemylu i tame stanowienie z sob uczynili tym obyczajem: Jeliby Witold dzieci nie mia, a Jagieo mia, tedy dzieci jego na Koronie Polskiej i w Wielkim Xicstwie Litewskim panowa miay; tyme sposobem jeliby Jagieo dzieci nie mia, a Witold mia, tedy w Koronie Polskiej wszytkich ku niej nalecych pastwach, Witodowe dzieci. Wielkie Xita Litewskie, panowa miay; jako i zapissy midzy sob uczynili Litewscy przysig midzy sob na tym panowie Koronni take udziaali, i inszych panw sobie nie obiera, t>lko z potomstwa Jageowego albo Witoltowego. A tak to zda si podobniojsza by rzecz, j)oniewa oni niebota starzy Litewscy pisarze tak sprosta prawdy przestrzeAnn maonk swoj by na gajc brnli. A potym Witold z weselu u Jagiea, gdy bra lub z przerzeczon swoj wtra maonk
albo Sigmunta brata
i i
i
mjajy
przyd spadkiem
xin
ZAOENIU
I
ACADEMIEJ KRAKOWSKIEJ
POSTRONNYCH BURDACH.
R084LT 1401.
1 ego roku
i
krl
lowej Jadwigi,
Jageo^akademi Krakowsk, wedug testamentu krfundowa hojnie nada, przyzwawsz\ do niej doktorw
i
mistrzw wszytkich 'nauk wyzwolonych z Pragi. Litwie i w Polszce na ten czas wszytko si spokojnie powodzio
wenciaw
nicaodswoich poimaii.
Czechach inaczej. Bo Wencaw cesarz od korfirstw od wasnvch mieszczan Wiedeskich bv poimany w Wiedniu w wi" .,,..."!." i rospustny, iz gdj mu pozienui chowan, ktry by tak wielki pijanica
gle
i
.
W Nicuiczech w
i
.
UD
cc wlnnQ jeliby jeszcze nie zgorzaa pyta. Robcrtus potym Reski na jego miejsce by wybrany.
wojewoda
ten sw|'?h"po^
"'^"
Wgrowie te
czas
Jageowego, na
poimawszy
wizieniu chowali.
Woszecli \'\nic Modjolaskie Galeacius, przeciw Florentinom walczc, wszystk Wosk ziemi do wojny wzburzy i Roberta cesarza
porazi.
A we
Papieow ie te Rzymscy na ten czas dwa byli bo Francuscy cardinaowie w Avinium wybrali Benedicla Aragoczyka a Woscy cardinaowi Bonifaciusa Dziewitego z Neapolitaskich krlw w Rzymie podnieli, ktry tylko 34 lata na ten czas mia. A ci na si kltwy z obu stron sali wszytkiego wiata rzecz pospolit chrzeciask zamieszali
:
^o^ie.
Pap'^^!^-
drugiemu krlw
xit
i
naw
przeciwnych topic,
dawic
zabijajc, a
wali wybierajc.
W Polszcz
w
stellan
te Grot Sulpecki herbu Rawa Jan herbu Rogala, caWadisawski rozbijali, ktrych krl zaraz powcign Ciersten
.. '
"-^
,
^rot
Ro-
gala rozbi-
J^j-
wzi
O PRIZSIDZE
I
WOJEWOD WOOSKICH,
Ilozdzial sidmy.
^widrigie brat Jagew na Podolu mieszkajc, poima by wojewod Wooskiego Romana Petrilowicza, a gdy go krl Jagielo z wizienia jego wyzwoli, przysig wespoek z bratem Alexandrem z radami swoimi by posusznym krlestwu Polskiemu Wielkiemu Xistwu Litewskiemu.
i
swidrigiei
woiTskfe'^**
p"'"'^^-
Wgrowie
zieniu,
w wi-
krlestwem krlowi Polskiemu Jagieowi. Ale on na swym przestajc, wedug szczeroci wrodzonej, nie chcia im na to przyzwoli i owszem si uprzejmie stara, i Sigmunta szwagra z wizienia wybawi, a na jego potrzeb dziesi tysicy grzywien polskich poyczy, czego jest wiadectwo w skarbie Koronnym, gdzie Jagieowi Morawo Scibor Sciboricz Polak, na ten czas wojewoda Siedmigrodzki, imieniem Krai)si"vo'' krla Sigmunta w przerzeczonej sumie raargrabstwo nowe zapisa i Moraw, "^"k^.^*'
i
podawali si dobrowolnie
120
Potym roku 6909 od stworzenia wiata
,
Jurgi Swietoslawowic
Smole^skie.
wojskami do Smoleska; a w ten czas w zamku Smoleskim wielka niezgoda midzy bojary posplstwem bya, bo jedni cbcieli mie za pana Witolda, a drudzy kniazia Jurgia Swietosawowica, jako ojczyca Smoleskiego. A w ten czas ju by od AYitoda na zamku knia Roman Braski, wszake go Smolnianie zabili, tylko dzieci wolnie pucili, a namiestnikw Witodowych wszystkich bojar Smoleskich
i
on
aoci
^pis^z^^'
ciomlrui
hb.
16.
onierze rozda, a drugie krlowi Jagieowi z winiami do Polski posa, A knia Jurgi Swietoslawowic do Wgier uszed, gdzie potym na posugach krla Sigmunla pod niktrym zamkiem postrzelony, umar.
,
O WOJNIE Z
swojej ziemi
i
da,
ale
wzdu
mie-
Diufios?
ei
ub?4'Mp"42
c/ora:'ii'.'i6.
^drTsajowi'
"poisz*c"c.^^
ogniem powojowa, i Dunemborg zamek obronny nad Dwin z miasteczkiem wziwszy, spaliwszy, z wiksz wtrjnasl) korzyci ni oni do Litwy si wrci. Krzyacy te Pruscy i Lillantscy rycho potym Litw burzyli, i wielko ludu w niewol wywiedli, ktrych Witold odmian wiinw Niemieckich wyzwoli. Potym krl Jageo zlutowawszy si nad udrczon ojczyzn Litw przyzwa wtry raz Swidrigiea z Prus, a da mu wszytko Podole, odkupiwszy jo od synw Spitka Melstiskiego od Tatar zabitego, w pici tysicach grzywien Czeskich sum te wielk pienidzy, kt(')r w Prusiech Swidrigie natrawi na wojny naoy Witold Jagieo Niemcom za-
czem
121
mu krl Jageo w Polszcz i w Rusi postcipi Strij, Zydaczw, Sidlw, Drugni, Slobnic, powiaty i zamki z miastami, tysic czterzysta grzywien rocznego patu z up solnych a wdy jednak ta
pacili za niego, nadto
i
,
ubagaa, bo przedsic do potym roku Paskiego 1404, krl Jagieo i Witold z pany Litewskimi, take Conradus Jungingen mistrz Pruski, zjechali si na witki do Racia dlasplnej ugody sstat si pokj midzy nimi, pod tymi condiciami, i Jagieo i Witold ziemie modzka mistrzowi i zakonov,i Pruskiemu postpili a kroi Jafrico ziemi Dobrzyska mia u nich ',.'!.. X okupic we czterdzieci tysicach zotych, tez aby zbiegw u siebie z obudwu stron wicej nie przechowywali; a winie powracali. Aby te Krzyacy wszystkiego prawa, ktre si na Litw mie ukazowali, odstpili, a nie dopuszczali adnemu wojsku obcemu przez swoje ziemi do Lit^^T wtarga, kupiectwa te w Litwie z Prussy aby wolne byy. To concludowawszy Jagieo, by na czci w Toruniu u mistrza, gdzie gdy si po miecie przejeda, kucharka wszytkiego pomyjami plugawymi z kamienice
hojno
Krzyakw uciek.
^uciekfd
'^"J^^'^"^^-
Kriyiaui
,>"*^"..'!'
*'
...,",,.
t
Zmodzka
ziemiaKizyitakoin "a-
'
'
da-
wun
zapissy
dofVo*^8o
nowari*na
kri^estwo,
''po"mkra
suYi^Luew'''^'''"^'''
zlaa, albo
trafunku, albo
i
win odpuci.
-^r
-^
'
'
Kroi poinyjamizian.
..
,,
gdzie
Potym roku 1405, Witold mia drud zjazd z Krzyakami u KowTia, z nimi pokoj wicej potrzebny ni uczciwy przyj, bo im powtore modzkie pastwo wiecznym darowanim zapisa, dawszy im na si dwa listy, jeden aciskim, drugi niemieckim jzykiem pisane; a gdy si uboga Niemcom suy wzbraniaa i ich urzdniki w nocy dawili zabijali, proszc Witolda, aby ich Niemcom okrutnym nie \vydawa, Witold ich sam pod jarzmo Niemieckie mieczem przygania. A iby ich Krzyacy snadniej zniewolili, trzy zamki w modzi zbudowali; dwa nad Niewia rzek, a trzeci na uciu Dubissy gdzie w Niemen wpada. A ten pokj z Niemcy; Witod musia podobno przyj dla Moskiewskiej wojny, a Swi-
?'"'^^'Mi^i-
mod
wiioid sam
Krz>akin
mieczem
zamkiKrzy^zpjj^ljjjn"
drigieowej niestwornoci.
O TRZECIM ZBIEZENID
SWIDRIGIEOWYM DO PRUS,
zoci
Nie
bdc
content
trzeci raz
z
by
ich z braty
wadzi.
Polski wielkie,
i
skarby wielkie,
A
II.
pod's^widr^
wzultPodo
'
12^2
Podole
tlo
Polski przj-
S\vi(iriiziefow<;
czone.
Aleiander wojewoda
Wooski.
Brasko
Slarodiib
pochy, Clicc Witoda wypdzi: lecz go mistrz nic cliowa, Gdy. to liy Jagielowi w Raciu lubowa. potym pierwszy udzia Swidrigie w Siewierze, Brasli, Starodub, w wtpliwej lioyszc si wierze.
A Podole przyczy niocg do Korony; Tame mu Alexander liospodar z Woocliy, Przysig Iiod: a Swidrigie wiclirzy w Litwic
Wzi
KOKIJ
t406.
Rozdzia smy.
w ilod
Tali.
dobrej przyjani
Zachowali
Na urocfj scu cichej Bosny, niedaleko od Putwila, ktry ley
ra
obu stron
sob
miowa
zawdy, si kady.
Dwie
siekierze
siermigi
Kijowem
I
mil GO na
poudnie ku
dzikim Polom.
Wnet
Litwa to
usilnie
co nie
byo
z
czassem
I kademu
passem.
Witold do zicia posa dla sprawiedliwoci A zi tego zaniecha dla skarg nikczemnoci Za nic to sobie wac: a Witold rzek za tym: Zhardziae bardzo dudku z swoim bem czubatym." Zebra wojska: Litewskie, Smoleskie, Witebskie, Cign burzc palc granice Moskiewskie Wasi widzc w pastwach swych nieodpart szkod, Posa wnet do Witoda proszc o ugod.
i
Witod mu nicodmwi:
Sami
a tak
,
si
zjechali
w pu
Uhri rzeki
tam konkludowali
12;J
Pokj i mir, a szkody wojenne odlo/y, Moskiewski ^Yilodowi cokolwiek naoZy. Tam Andrzej Litwin krzykn, gdy si pomierzyli, Nie mir nie mir gdymy si wrcz z Moskw nie Ztd Niemira jest nazwa, stan swj oclidoyl,
bili,
Memir
mir.
ni
Dom Memi
rw
A Niemirw sawny dom z niego si rozmnoiy. Witold w ten czas granice po Ubr Litewskie Zaoy upy rozda onierzom Moskiewskie Bo acz si pogodzili, ale upy wszytki
:
w Kusi, Lilwie, i
szu.
na PodldGranice Li lewskie po
thr.
Pobrali przed
ugod
skarbami, z dobytki.
To si
tu o Siewruki sroga
Dzi
cbopw,
,
wojna wszcza,
slachty
,
Ziemie Ruskiej
Siewierskiej
o Witocie!) skarb z
stryjeczny
Witotw,
nieprzestajc ani
,
Polszcz, ani
Podolu na susznym udziale uciek by trzeci raz do Krzyakw^ Pruskich, i dawa im ju pu Litewskiego xistwa, ktrego w mocy swej nie mia, aby mu tylko Witolla z Wilna wygna dopomogli. Ale gdy go Krzyacy nie przyjli dla ugody ktr byli uczynili z Jagieem krlem i z Witollem w Raciu, znowu za do Litwy si wrci, i pocz nowe bunty z Rusi sobie przychyln przeciw Witoldowi stroi a gdy mu si nie powiodo, uciek do Polski do brata Jagiea, ktry jego wrodzon ask bratersk gaszczc zjedna go czwarty kro z Wiloltem, i da mu Witot w Siewierskiej ziemi, ktr dzi Moskiewski poNowogrdek Siewierski. siad, udziay xice: Starodub Brasko trudno ukrci, uciek do Moskwy, spaliwszy Lecz i przyrodzon Starodub, a Nowogrdek Siewierski Moskiewskiemu poda; Brasko dla czego Witold t wlor wojn musia na Moskiewskiego kniazia zicia swojego podnie. O czym Dugosz Miechovius lib. 4, cap. 42, fol. 277,
w Litwie
ani na
zo
zo
Crom.
lib.
16
et
Miechovius
fol.
317,
ZOCI
SWIDRIGIEOWEJ,
1*
1407
)widrigiel^ktry wichrzy
140S.
Gardzc w Widzia i
Polszce,
miejsce
i
Krzyakw
straci,
Krczr
si
tam
sam
Moskiewskim si
zbracil.
124
Proszc go by mu pomg ojczyzny dochodzi, Aby ju wicej Witold w nioj niemg przewodzi, Zbieg do Moskwy, Starodub, Brasko spaliwszy. Nowgrodek Wasilewi Siewierski spuciwszy. Witold zaraz z wojskami pocz si gotowa, Chcc si despectu pomci szkd powetowa. Krl mu Jagie na pomoc marszaka z Polaki Przysa a mistrz te Pruski Landsknechtw z Krzyaki. W^ojsko Litewskie z Ruskim zleci Rumbowdowi, A dworne uffy rzdzi kaza Monwidowi, Za Iwan Borejkowic prowadzi Smolniany,
i
Swidrigie
zbieg do
Moskv,i.
man
1,000
z
na't
w-
czniami, a
Niemcwjedna ciior.igiew.
Xia
m
i
Olei-
Olelko
Wodmirowic widt
swoje Kijany.
Olgerdw.
Oka, rzeka
\Nielka
w
u
Moskwi,
klra
Wog
wpada
Nlo-
nineco
Tak wszytkich u Smoleiiska Witold zszykowawszy, I zagony piundrowa w 3Joskw rozesawszy, Sam z Niemcami z Polaki burzy a do Oki, Gdzie mu Swidrigie on port zastpi gboki. Tak przeprawy za Ok mnie mu obroni, Polakw gromi. I z ktw Litw, Niemcw,
,
wogroda.
Swidrigiel
Lecz jednak
upy
wielkie
winiw
nabrali
Wiiodowi
zabronit
przez
przeprawy Okg.
Wsi, miasteczka, wooci, wszerz wzdu zwojowali. pieszy Polacy, Gdzie Niemcy z rusnicami
,
Crom:Pedcstri magis
(jiinm ci/iiestri pidio lic I i pul xi
W^icej ni jezdni
lesiech onych botnych, drabw pomoga ochotnych. Knia Moskiewski Basili za szuka ugody, Widzc nieopakane xistwa swego szkody;
Bo
konie Litwie
lgny w
Tylko im
miao
Tnndtm
s I ilu lis
SIterho. re-
Potwierdzi za z Witotem pierwsze stanowienie, I chrzesnym caowanim przymierza zamknienie. Wrci zamki co by wzi przyrzek strzedz wiary,
i
pussessiunibus
po
Uhr zachowa
Litw rubie
z
stary:
Crotn: Ul erat in
Venerem pronusi
ziciom concludowa, Na rozsadzonych koniach k Wilnu appeowa Do ony, bo go Yenus pieka na dzieii kady, A te zwyczaj przed wojskiem jedza miewa
awdy.
Wojska
nieprzyjacielskiej ziemi
si zostay,
ustawali,
cignc
godu
ich z
Z Swidrigieem
Poloni amissis armis ^'
egiiis,
Tatarzy
te
ktw
i
rwali,
yc.
Zwaszcza Polacy koniw stradali zbroje, I skarbne ciszkie wozy porzucali swoje.
Cisz wojn ni z Moskw mieli z niew czasami, Litwa wdy z lekczejszymi usza z kolasami.
Witold szkodo Polakom nagrodzi sowito, I Pruskim knechtom wedug odu odda myto.
125
140.
Rozdzia dziewity,
Witod, chcjc Krzyakw Pruskich od wojny, na ktr si upornic przeciw Litwie gotowali, odwie, zoyli zjazd z mistrzem Pruskim u Kowna, gdzie acz si zjechali, dugo okoo splnego pokoju
lVrl Jagleo
i i
nic gruntownego nie zamknli, i tak si prno rozjechali. Potym roku Paskiego 1409, gdy hy nieurodzaj wielki w Litwie, dwadziecia szkut krl Jagieo Witotowi bratu do Litwy posa wielkich naadowanych zboem, ktre wszytki Krzyacy pobrali, a gdy
pychy
Wis
zboem
wzili.
posy upomina, aby to wrcili, szydzili z tego mwic: i Polacy dodawali obrony poganom, przeciw Krzyakom cirzecianinom. A nadto jeszcze ku witszej krzywdzie kupcom Litewskim w Ragnecie
lewscy
gwat
pobici.
"Witod tymi krzywdami poruszony od niezbonych Krzyakw, wyprawi z wojskiem marszaka swojego Rumbowda, ktry bez wieci do modzi prz^szcdwszy, wszytki onierze urzdniki Krzyackie (ktrzy byli przy Krzyakw Michaelu Kochmejsteru, comendatorze starocie nowej Marchiej) pobi, ^ pobi" powiza z zamkw Zmodzkich powyrzuca, a wszytk Zmod, ktra sobie dawno bya zbrzydzia j)anowanie hardych Niemcw, do Litwy przywrci. Przyjechali potym posowie od Krzyakw do krla Jagiea skarc si na Witolda o wydarcie modzi o pobicie swoich onierzw, a wojn zaraz opowiedajc, poniewa Witod nie chcia modzi wrci, litwieiPoani szkd nagrodzi. Pytali te krla jelieby przy Witocie chcia sta? n opowieczym si krl z myl dugo biedzi, i jeliby Witota opuci, juby jego ojczyzn Wielkie Xistwo Litewskie Krzyakom niezbonym na up musia wyda; a jeliby wespoek z nim przeciw Krzyakom sta, tedyby na si na koron Polsk pobudzi wielki gwat Niemieckiej, Pruskiej ^^'gierskiej wojny, czego mu te panowie Koronni uprzejmie Cmm: Et odradzali, mwic, iby raczej pust nizii Polsk, we wszytko hoj- "ab1'oLTio
i
W
i
mi
i
n Krzyakom wyda.
mod
^"'animiT
Odprawi potym krl z sejmu czyckiego do mistrza Pruskiego posw, z ktrych by przedniejszy Mikoaj Kurowski, arcibiskup Gnienieski, chcc si przyjacielsko o krzywdy przez Witolda uczynione z nim zgodzi. Ale mistrz hardy z wielkiej popdliwoci wojn zaraz na Litw
126
podnie
Smaa
posa
od pow' ied ai cibiskupa
uii-
grozi.
mogc
duiej cierpie
arci-
itrzowi.
zaraz w domu bdziesz mia." Na co mistrz; Dobrze, dobrze" powiada gdy ju wiem t wol krlewsk, wol si te za ni za ogon j". A tak zaraz tych sw swych skutkiem potwierdzi, bo posy odprawiwszy, Dobrzynia wielk
jeli
si
ty
oburzysz na
gow
okrucicpTuskieg? rzami
uad Polaki,
^oc doby
spali,
onie-
doby, mieszczan, oraczw, slacht z onami z dziatkami, pogaskim mordujc. Bobrowniki te, przez podanie Plomvkowskicgo Bartomieja z herbu Lissw wzi. Zotori za obieg ktrej smego dnia' doby. Bydgoszcz take gdy jej moc nie mg dosta
j^g,^
obyczajem siekc
Polacy
'porSiT
Russaki do Wolborza zebrali Wielcy do czyce. Potym krl u Radziejowa wojska zszykowawszy, cign pod Bydgoszcz ostatniego dnia Wrzenia, ktrej smego dnia doby. Mistrz te Pruski pod Swiecziem swoim si zbiera kaza o czym krl dowiedziawszy si, wojska tam swego posa, gdzie Polacy Niemcw rozgromili i obozy im z namiotami pobrali. A w tym posowie ^^ ^rh Czeskiego Wacawa przyjechali, ktrzy t wojn midzy krlem Wadisawem Jagieem i midzy Witodem a Pruskim mistrzem uhamoz
;
cz
wali, utwierdziwszy z
obudwu
Konbirdo ^^o^ ^"'^ Czerwca roku przyszego. Ale Sigmunt Koribut brata krlew^"y^""' skiego Dimitra Koributa syn, gdy jeszcze o tym przymierzu nie wiedzia,
z
wtargn,
z
a trzy
zamki
i
miastami wzi-
wooci
popali, a
upami
wielkoci
winiw
Kmiacj do
ska.
^.
wymwki niewiadomoci o przyrzek Nietup, do Litwy wtargnli, a pobiwszy stra Litewsk u Istrw, ktr dvm wyda, roku Pauskiego 1410 lYd Wokowisko miesica Marca szstego dnia, uderzyli w dzie Niedzielny, gdzie wielko ludzi, co si byli do kociow zeszli,
Przeto Krzyacy, nie przyjmujc adnej
si
przez
w
od
niewol
pobrali
miasto
nie
spalili.
Wiesie krj-
Wokowiska by,
mia
Niemcw odeprze,
swoj,
Poc?.<|iek
wej,
sprony
kr-
8kio.
Potym przez kilko miesicy by, gdy obie strony wyroku Wacawa krla Czeskiego czekay. Tego roku Jan Hus z Hieronymem colleg, albo uczniem swoim, nowe burdy okoo wiary \v Czechach zamieszali widzc wielkie niestwornoci papiew Rzymskich, ktrych w ton czas kilko o stolec si Papieski wadzio, za czym duchowni wielkie zbvtki podzili. Potym gdy czas przymierzu wyszed z Krzyaki na dzie . Jana Krzciciela, krl Czeski uczyni wyrok, aby mu w moc dali do roku Dobrzysk ziemi, a on potym mia j spuci temu, kogoby rozumia k niej
wyszli, siedzia.
i
szce pokj
127
lei aby Polskie krlestwo nigdy ze wschoLitwy z Moskwy, nie wybierao krla, jedno z zachodniego, mienic tam by wszystko pogany. A krl Wadisaw nie czekajc wyroku Czeskiego krla, do Litwy odjacha, gdzie z bratem Witoldem potajemnie sio zmwili Pruskim Krzyakom wojn odpiera. Ale pierwej posa krl Witolda do Sigmunta krla Rzymskiego i Wgier-
wajc si sam przez si co lepszego okoo pokoju pospolitego sprawi, z kilkiem panw Litewskich, z Gastoltcni, zRumbowdem, a Radiwilem
urzdnikami swoimi Litewskimi, jecha do Sigmunta krla Wgierskiego, by w ten czas na krlestwo Rzymskie potym na cesarstwo od Rzeszy po mierci Roberta cesarza wybran dla czego folgujc Niemcom stron Krzyakw trzyma. Tam Witold z Sigmuntem krlem szeroko tractowa, uywa go w tym jawnie w potajemnej radzie, aby tak przymierze trzyma, jakie by wzi do szecinacie lat z Polaki z Litw, a jeszcze czterzy lata nie syyszy byy. Krl za Sigmunt powiedzia, i niesuszno mi to dziere,
, ,
yyc^gier.^
jeli
w Prusiech przeladowa bdziecie. owi zatym namawia Witota, aby odstpi brata Jagea, chcc go kr- Cesarr >yilolta. lem Litewskim uczyni, jeliby z nim i z Krzyakami przeciw Polakom sta. wiioid nieAle Witot, wyrozumiawszy jego chytr zdrad, nie egnajc go, ani czo- sarz"a^^1fdjeza cze bijc, odjacha do Polski go sam cesarz Sigmunt w mih ^idt' fPia dogoni, tame askawie z Witoldem rozmawia i udarowawszy go wiel- sam "eja?! kimi upominkami utciwie odprawi. A Witold przyjachawszy do Sdecza i^^^"*^^ bratu Jauieowi wszvtki namowy i nraktiki Sicrmuntowe obiawi. Co krl f"*" ''s^y " ... wojenneja1 , i wyrozumiawszy, iz inaczei byc me moe, kaza na woin, rozesawszy hsti kooiugoszi Cromer pitr , 1 T- 11 do wic przywizane, przeciw Krzyakom woa. Witold te do Litwy "'i; ^.'<''apoczto. take wojska zbierajc odjacha.
Braci Zakonn
em
'
'
"
"^
OSMMEJWOMISDMEJBITWIE
JAGIEOWEJ
z
I
WITODOUEJ
ROKC 1410.
KSpi
PI|TNASTE.
Rozdzia pierwszy.
skutkach pychy, pokory czjtaj szerzej, Lu.
i
ibroj
I
potumion hardo
ktr Bg
i
Krzyackich,
lubi
z
1 el 18
cap.;
1
Esa.l4; Daniel 4;
Hardo
nisczy, a
pokor
Reg.
ster.
carstwy gubi.
Eccl. 10;
Xic
I
Witold
wity.
Tob.4;Rom.
8, 1;
Pet. 5;
4;
Widzc
mistrza Pruskiego
i
zy umys nadty.
zakon ossadzi.
Jacob.
Philip. 2;
chcia Polsk
Litw
do gruntu wygadzi,
A w
Rozesa wnet krl wici woajc na wojn, Aby wszytkie powiaty zebray si zbrojne Oznajmujc Krzyakw tu by przede drzwiami,
Przeto aby si wszyscy tak na
jaciela
nibalowo,
ii
Rzimian
niemg
inaczej
wo-
Niemcw mocy z Rzekimi wojskami. gwat zbierali. Nieprzyjaci w ich ziemiach, nie w domu witali, A gwat gwatem odbili, ojczyzn mi. Wyzwolili z paszczeki Krzyackiej sw si. Wnet tedy wojewdztwa jy si gotowa,
I
wszystkich
Pancerze zardzewiae,
zbroje
szorowa,
szafarze.
Brzmi
Tarcze
,
wojn.
drzewca
a trzossy
brzkaj
120
slachcicy
I
te
Polszcy co
w Wgrzech
byli dostali
mieszkali
wielkich
majtnoci tam
czujc
sic
mio ka
Krzyaki
ojczynie.
cicw
"Wiflzc
i Sigmunt
^yysli precz
by
prawymi Polaki.
i
Zawiszowie, Garbowscy, Broglowski, Kalski Puchaa, Skarbek, Grski, Nalenczyk Malski, Przysli do krla gardzc nadane wooci
i
Dlugossus if Cromerus.
Tame
Postawi
stolca
krlewskiego;
Wgier obron
Koron.
Zleci: tak
ze wszech stron
Wgier
dla obrony posta\>ion.
sam
z wielk skruch wzywa, cay dzie na modlitwach trwajc, A wieczr a pokarmu troch poywajc. Potvm si pod Czerwieskiem przez Wis z wojskami
W kociele
dnia
Przez most
odzi przeprawi
i
strzelb, z obozami,
Witod z Litw, z Tatary swymi, Przycign, z hordami dwiema Zawolskimi, Zawolskimi ktrych rok nakadem swym chowa, Tame ich sam krlowi tacem okazowa, Litw te zbrojno wietno rozszykowa swoje,
Tego
rw w Litwie
podejmowa
dla lej woj-
ny-
Kozakw
waniepod Czerwieskiem.
Semowit Mazowieckie
Przy nich biskupie
Janusz
i
xicta,
zjechali.
uffy,
Polskie panita;
Na dzie
Piotra
Pawa witych si
Tam
krlowi ojczynie
prosto
z
ch sw
i
obiecali.
Z Czerwieska
Pruskie cignli
wooci,
Litw bez adnej rnoci. Co si im nawino siekli palili, I koci z witociami w Ludbergu zupili. Przeto Witod z Jageem wnet takich skarali, A dwu winniejszYch Litww z pojsrzodku wydali,
Gdzie Tatarowie
Tatarzy i Lilw po
gaiiskim
o-
byczajem burz.,
Lulerberg iniasio od
Litwy spalone.
Tym
drudzy ustraszeni
ju broi
stanli
niemieli.
knia
gnierzei
Buszywszy si od
Wukry
rwninie
i
wali.
polu
Wukra
Prussy
dzi synie.
ka, kira
Tam sam
zszykowawszy wojska
rwnym
placu
Mazury
dzieli.
Wzi
Bozwin j
Przed ktrym za dobra rzecz skryta by niemoe Ktry sam myli ludzkich w skrytociach doznawasz
Bogiem.
zle
oddawasz.
Cromcrus y
Dlugossus.
Acceptum-
guemanu
130
vexillum
maximum,
sonora voce achrimabundus ita
fatur, ^'c.
znasz serce moje wiesz jego skrytoci Wiesz em nie myli wojny tej wznie z upornoci, A zwaszcza z clirzcciany jakimi takimi Ktrzy mi pobudzili krzywdami wielkimi. Ty wiesz rad, myl, moje do pokoju, uchodzi krwawego ze wszytldcti si l)oju. Uchodziem: lecz ludu broni musz twego. Dokd mi si, garda bcdzie sstawa mego. Ten urzd ktry mi sam zleci peni musz, Bo winien liczba b^do da za kad dusz, Jubych by odkupi rad pokojem t wojn, Acz mam krzywd pomsty przyczyny przystojne, Kiedyby byli chcieli hardzi zakonnicy Pychy przesta, jak Polscy zdawna jaraunicy, Ale nienasycon chciwoci jui swoj, Przywiedli mi, u musz zbroj odbi zbroj. Nie mogem ich pokor ubaga cierphw,
,
i
Ty sam
ch
em
Podnieli na
mi wojn
bardzie zapalczyw;
da
mnie
obron
Panie,
Niech dzi pod skrzydy twojej wielmonoci stanic. broni, bo ju w imi twoje Racz ich sam ze
mn
Rozwijam t chorgiew z Orem, Panie, swoje. Ty sprawiedliw stron rozsd, kto przyczyn Da wojnie? Racz mu lej ^rwie da rozlania win".
Gdy
to krl
mwi
i
Witold xita z ^[azowsza dziaali, Bogu si owiadczajc; potym zy otarli A chorgwie z powiatw wszytkich rospostarli. Zindram Maskowski, wojska sprawowa Koronne, Jan arnw ski Czech, rzdzi onierze postronne, Litw Iwan Zedziewit Jan Gastot wiedli,
Te
Szykowanie
pierwsze wsfjlkiego wojska.
A
Grinewald
przyjli.
pucili,
A
Byo
rozbili.
pole szerokie,
Pooenie
miejsca.
Na tym obozy
Polskie
Za
Gstym
nizina zielona na
pi
mil patrzaa.
Gdzie kiedy
131
szeroko
Ktrych way broniy kopane gboko, A z Polskim si obozem dotykay rogi, I sobie spnie ratiink mogli da dla trwogi. Przeciw za gra staa wielka i wyniosa, Gstym krzewim dbowym ze wszech stron obrosa,
z wierzchu gdy lam wstpi wszystko wida byo, Jak si Polskie z Litewskim wojsko pooyo. Na tym rozbite satri Niemieckie stojay,
A acuchy
rony w koo
i
ich spinay,
do krwie przelania, I do iiffw w szerokie pki szykw am'a. Krl w namiecie mszej sucha z wntrznymi sozami, Tak i niebo obcigy swymi modlitwami, A ju po rwnych polach wojska w sprawie byy
Miejsca suszne do boju
OneravH
aetera votu.
Wojsko
Krzyackie.
A
A
Na
Za my
Potym
knechtw
spissami
i
za mistrzem obz
Witod
pod stem fendlow krocz, dzia dwiecie tocz. swoje obaczy, wiod Krzyacy;
i
Ogromne, bo od zbroje pola si wieciy, soneczne promienie blask od nich nieciy. Chorgwie rostoczone, pirwsza z biaym krzyem, druga z Ijiaym brizem I z orem w zotym polu
Chorgwie
Krzyackie.
Inszych
Czerwona, na
trzeciej
lew
biaym
polu srogi,
rozszerzywszy nogi.
Pidziesit
i
jedna Krzy-
pole Grindwaltskie
ackich
chorgiew,
a fendlw
Taralan tara! taralan! trby zewszd brzmiay, A bbny grzmotem hucznym uszy zaguszay;
Frezy
pieszych
6tO.
gossy splnie si cieszcych, Zewszd tten a echo po lassach szumicych, A pod niebo huk niossc, gos sowito dwoi, Niemcy krzycz woajc, i si ich kroi boi! trwog Witod baczc, w skok do krla biea. Ktry krzyem, modlc si przed otarzem lea.
r,
mw
Co
13-2
Tak go zfuko;
Zindram
M.Tskowski PolsUio, Witold Litowskio wojska
S7,ykuj<-i.
W tym Maskowski
A
A
A po
lecz
wity
krl nie
wsta
modlitwy
sprawi,
mszej, skutek
Dogu polecajc
Polaki,
bitwy.
Witold
Litw
Litewskich f horociew
4U
a
Tak Litwa pod czterdzieci chorgwi stana, Smolejiska z Poock trzy siachta rozwina.
Polacy lewy rg od Litwy trzymali,
rozszykowali,
Smole3.
skich
Polskich
chor,i;;\vi
Czelniejszych wystawiwszy
zbrojnych na czoo.
na lewym
rogu.
Bosia Rodzi ca starodaw-
na Polska
pie, ktr
zwykli przed piykanim zawdy wszyscy
b\li
Boga Rodzica wszyscy krzyknli wesoo. Tak Litwa z Polakami chu rce majc, Stali, a znaku trby do bitwy czekajc.
i
Serce
I
ochotnych
mach
niemiertelnej
krl
sawy mstwem
Apiewa,
si jeszcze modli;
na harce
Wyjedali
go
Niemcw wyzywajc.
na
ko
turecki cisawy,
obz
tym
te
Do
Rzeczkrlowa do rycerstwa.
wszjtkiego rycerstwa
bya
jego
sowa mowa:
A pomci
Ktre
si nieznonych onych dolegoei niezboni Krzyacy dziaali gwatownie pobrali!" I ojczyzny waszej Ledwie to krl wymawia obaczy ali Dwa posowie od mistrza huczno przyjechali.
wam
zli
cz
Na
Ovid. 1 Metam.
Harde poselstwo z
zbroj ladrowan ledwo dwigajcych. Samych te by by widzia: wani Cyclopowie, Albo ktrych si Jovis lka obrzymowie. Jeden krla Rzymskiego mia ora czarnego
krwawymi
mieczami,
ktre jeszcze dzi w skarbie
tarcza; drugi
xicia
ratuje,
grifem Stetiskiego
rzekli:
Koronnym.
Z bratem twoim
broni
w tej
potrzebie.
nie
Dwa
by sob
trwoy,
Pokorna odpowied.
A zbroj do potkania mielej na si woy, A jeli ciasne pole masz ustpi swego, W ktrym boju dokaesz w nim przedsiwzitego." Krl wzi miecze, mwic: Acz u mnie dosy broni.
Lecz
Dzikuj
mj ze
mn
za podarek
a co
133
Otarwszy, kaza
w bbny, w trby, da
Polski
znak wojny,
zbrojny.
w srzodek
Teraz jui wiedcie wiersz mj panny z Helikona, Wspomnicie, ktra ktr przeniagaa strona
mni dzielno pokazali, Bg sam pomnie dal: my od was dostali, Wspomnicie 3Iusae, Litwa i. z przodkiem skoczya Z Talarami, a srogi bj z Niemcy stoczya. Boga rodzica naszy, Niemcy dastycit krzycz, Z dzia, z bbnw, z Irb, trzask, krzyk, zbrj brzk, konie r, (kwicz, Niemcy, i wyszej stali, z dwu dzia uderzyli, Ale adnego w wojskach Polskich nie trafdi.
Ktrzy rycerze
Wam
to
Litwa sio
przodkiem podkaa.
A si
okrzykiem
natarli.
konie
tarli.
Witold sam midzy Litw tam i sam si snuje, Napomina, a szykw, krzyczc, poprawuje. Grzmot straszny, wanie jak gdy Sodoma gorzaa. Gdzie dom dom, wiea wie, lecc rozbijaa, Albo gdy si Trojaski mur od Grekw kurzy, Albo mocne Kartago gdy Scipio burzy. Ufy si z ufy tocz, jak gdy owo czassem Niedwied ranny ogromnie biey, omic lassem; Siek si ju wrcz, Niemcy zbroj przemagaj,
Tatarowie
za
Litw
ukw
ich
wspieraj.
nie uderzy.
w co
zmierzy,
Lub w
bok, lub
zewszd niesie chrzst grzmot od zbroje, onierze te rozdarwszy wszyscy garda swoje,
Straszny si
Krzycz, hucz, a ranni pod komi stkaj. Drudzy si na baluku ju bez si czogaj. Bitwa z obu stron rwna p godziny trwaa, A fortuna wt[)liwa tam i sam lataa. Kurzy S' py do nieba z prochw poruszonych
"
Miechovius
pisze,
vius,
i
Silr-
wna bilwa
Litewska z
Kiemcy go-
dzin
trwa-
a, aCroniedzie.
Komi,
A Litwa ustpia
a 3Iars
wznieca
j)lacu,
ch w mach zajuszonych.
jak na staje,
Witold sam na nich woa proszc, drugim aje. Lecz zbrojnym Niemcom rcznej bitwy nie wytrwali, Tylko z ukw ufTy ich z boku przerywali.
ich w pole pierzchna, a do samej Litwy, Powiedajc przegranej szkutek naszych bitwy. Lecz nie trzeba dziwowa, gdy na pierwszym czele, Potkali si mnie czynili miele,
nastaj.
Cz
I
do
134
Smiafo dzielno
i
Smole,
szczan.
Z Wilnowcami,
i
Troczany
sawy
poprawili,
Wileskiej
Trockej ziemie slachta zasta-
Pod
trzemi
chorgwiami
uderzyli z boku,
z chor.igwia-
nowia si
mi swymi,
ci z
A Krzyacki walny uff wiiet ustpi kroku. Czym wieczn cze od sawy wzili niemiertelnej, Pomagajc Polakom z uprzejmoci wiernej;
Za
czerwo-
n, a owi z bkitn.
Czech Zarnowskiz
chorgwi
S.Jerzego uciekh
W pierwszym
Czech Zarnowski pierzchn N\Tiet z cudzoziemcami, potkaniu zmow mia zdrajca z Niemcami.
wzili,
Chorgiew Polakom
wydarta. Martin Wr-
cimowski
ym
bj chorKrakowskim.
Siradzanie
skd maj
wolno
skiem.
piecztowa
nia czerwo-
Ogromnymi
ich sfuka,
i wiar
zamali,
uciekajcych wrci.
Ten arnowski
b> poi
Smolesczan pierwszy u
poraono.
Czechowic Zarnowskiego winnym by wydali; Tak si wrci musieli nazad do Polakw, A przycim przestraszyli swym bardzo Krzyakw, Bo mniemali, i wojska nowe przybyway Polakom, tak od strachu ytki im drygay: Tamby by widzia now spraw onej wojny, Gdy uderzy Niemcom w bok Polski uffiec zbrojny, Smolensczanie acz jeden uff swoich stracili. Jednak si we dwu uffach z Polaki zbpacili, Bili, siekli Krzyakw z grmotem, jak gdy owo
Wiea
Poudnie
byo.
Pirwsze wojsko w kt-
grom od
zbroje
znowu powsta
straszny,
rym byo
50
contorw.
objecha jasny, Wtym kilkodziesit Pruskich contorw zgino. Za czym Niemcy pierzchnli, zrzdto krwi pyno. naszy ich gonili, bijc, kolc, siekc,
nieba
ju p
by
Crom: Leni
pluiia delapsa.
zacniejszych stryczkami
z
powizawszy wlekc.
Tcza te
Deszczyk si pucit
prawie nasz >m
gonipo-
cym na
moc.
A deszcz wdziczny spucia, za ktrego hukiem Kurzawy ucichny, naszym snadnie byo Goni Niemcw po chodzie, gdy wiatr chwia a mio, Mga take z prochu wszytka ze dedem ustaa, Co pierwej pierzchajcych Niemcw zasaniaa.
135
Naszy ich grzbiety kli dhigimi drzewami, IZ z nich wntrznoci ladem paday z trzewami.
W tym
i
drugi uff
naslpi Krzyacki,
tak
znowu
WtreKo
wojska Pruskiego pora-
wiszcz.^
A
Lecz
gste strzay, brzmij szpady o miecze, ciecze. pod strumieniem krew z bitnych
i
mw
enie.
Trocka, Wileska slachta z modzi stale trwaU Z Witoldem, a Polakom mnie pomagali.
ju
Rozbiegy si gdzie kto mg uwie w ktr stron, I gwnej z witym Jerzym chorgwie niesstao. Na ktr wszystko wojsko Litewskie patrzao.
Ju byo
Witod
z
na
czele,
Z Nowogrodczany
Lczyczanie
Woycy
miele,
Lczycanie,
Rawianie, Kujawianie
i
Kujawiany rzdem. Uderzyli w Krzyackie uffy wielkim pdem. Xicta Mazowieckie te z boku Poczanw Przywiedli z Warszawskim powiatem Rawianw; pojma miay, W^ tym Skarbek nasz, Stetyskie Ktry niedawno z Grifem swoim by zufay. Uff Niemiecki szfankowa, a naszy ich bili, Knechciska po szelinie jako wilcy wyli. Trzeci uff wielki, w ktrym by sam mistrz z contory. Szesnacie mia chorgwi a z rnymi wzory
stojc
i
za
Pocka
slachta na ostatku si
potykay
mnie.
Skarbek
z
xi
Grypoimal
Kazimirza
xie
Ste-
tyiiskie,
od
by
ktrego
te
Przyszed, a znowu
wojn
runic trzaskajcych ogie wszdzie wieci. Sam krl Jagie chcia skusi bitwy swoj.
z
rk
stpio. Mikoaj
Kieibassa
Skaczc na koniu, lnic ozdobiony zbroj. Lecz go Mikasz Kiebasa sprawca pohamowa, A z Olenickim przy nim stra zbrojn zgruntowa, Chorgiew te gdzie krl sta dla znaku zakryli,
herbuNalencz.
A zatym pici naszy kontorw ubili, Contorw ktrzy mieli wojska pod sw spraw. Tak trupy wszdzie knechtw leay jak aw. tym grof Dipold Kikierzyc rycerz pasowany. Wszystek od gowy do ng we zbroj ubrany. Pas zoty przez ramiona, biay kaptur majc. Dar si do krla uffy Polskie przebijajc. Ju blisko krla przyszed drzewo na zoy. Krl te mierzy by mu sztych on sztychem odoy. Lecz Zbigniew Olenicki uprzedzi go drzewem.
Dipoldus Lusacius
Kikierzyc, grof von Deeber rycerz pasowa"ny, i
m miay
na jabkoniu.
by
i
trzewem, gdy mu hem odkryto sam go krl uderzy, Mwic: od tego umrzesz na ktrego mierzy."
z konia,
flaki z
I A
spad
niego
wyszy
pu
136
Mnego raa mny mu moc zginiesz, syniesz" A i ci sam krl zabi, mierci
,
mn
tym Niemcy bie, Uciekajc po polach trujiw kupy le. naszy bij, siek co im si nawinie,
Drabanci go
dobili, za
jak kiedy w powd z gry rzeka pynie, Nie oprze si jej ogrd ni zbuczniaa koda. Ni myn, ni dom; bo wszystko rwie szalona woda. Niemcy jak gdy w puszczy jelenie anie,
,
i
Wanie
Hucznej trby glos sysz owcw woanie. Chwytajc on dwik w uszy, brnie gdzie moe ktry, Ten w las, ten w botne ozy, byle skory.
i
umkn
Prui'ifod prTs^eg^lJdr"*^^^'*^"^-
Mscziug skrynninski.
Ktry ono mieczami bardzie krla cieszy, Skrynninski jego acuch z krzyem przynis zoty
odjwszy go u draba z klejnoty. si wala zlupiony, trup oziby ley, A krew wrzca strumieniem z ciep dusz biey, Z dusz, ktra wiele dusz na on wiat posaa, Hardoci sw sama te ich ladem leciaa. io?'Eib?kt,''kf?j^na- Wcmcr Tctingcr contor w las pierzchn zufay, hargj wola na Wojn ])rudzy W obron wzili obozowe way.
krla,
Do
Mistrz
Ktre
I
To
I
iJwd sinr^SmlSiii.em
wszytka Grundwalska
wo krwi bya
Krl kaza wina zsieka knphy nalezione, Od Cyrussa fortele pomnic wymylone, fo^iSzosnai^l4Twina Acz Tomiris samcgo za potym zabia, Sh^i^e^cirk^a^^fa gTy
nem^na^iezionjnf Ipil;
ci5fn'y^tpoim'oczy'.n
'"'''
A glow jcgo cit, W jcgo krwi Mwic Pij krcw, ktrijc pragn
:
moczya, si nasyci!"
Inerodoi^uiJic."""
Konior Meweski-rof
Kl^ien^rad.iil'!:
gl\\lr^neT%useTc^^^^^
Sfaji"mLl^rce'''zaj^
'"""
"''''"^''
w ten czas Krzyakw obz nie mg sczyci, Kontora Mcweskicgo Litwin jaki strza sta. Zabi, ktry odradza wojn tak kontorw pierwszych trzysta z mistrzem lego, Pidzicsit tysic zbitych, a arzdo krwi biego,
Tak te
myl
"
cielh
Stetiskie, olenickie
Kierczdorf
xita
i
wszitkixiestwaip;ikohvi"k''pk.'drw'u&'!
c'ec"howif na Pofs"/
Poimane, przy nich Rzeside, Krzyaciic panita. Lusackich, Saskich, Reskich, Liflantskich, Pruskich Friskich, Swabskich, Morawskich, Czeskich i Holsackich,
^'san/iue^ck^^rM^Ayii
ni[cze"kfchpoiman^.'''
Duskich, Slskich, 3Iorawskich, Swedskich Niemcw A Z ich hardych obozw skarbw naupili.
zbili,
137
Winiw czternacie tysic jako byda gnali, A chorgwi pidziesit jednej dostali, Ty dzi w Krakowie wisz, na zamku w kociele;
i
kad
ludzi
bco
wiele,
wedug Silviussa, acz inszy Tiislorikowie 400 ich kfad: a Decius fol. 40 pisze: viri nobiles ^' Commcndutores COO pe140000 tysicy rierc
TSiemcw
Bo
byo wedug
Wybi,
wysiecz, wyniszczy,
imi wygadzi
Naczynie
laliw.
Niemcy osadzi. Naleli ptna z smo wiele penych wozw. Na naszych zgotowanych acuchw, powrozw;
Polskie, Ruskie, Litewskie, a
namkPoi
To si przidao
szczanom
GdaTsczo-
Bg zawdy hardo karze, i sami ty pta I acuchy, nosili w Polszcz niebota. Panit wszytkich do Polski posa na wizienie.
Witold na stracenie, Sumberga, dla tego Warkwarda I w siem pod Kownem, matce sromocili jego. Na kilko ich mil naszy gonili cigajc, A oni uciekali, pludry z ng zrzucajc, Drugi te w nie napoci, porzucali broni
Tylko
contoru
Salizbacha,
I zbroje; drugi z
pod
wem.
dwu
wzi
Witold
conloru, tak
wyprosi
pod Kownem na zjedzie malce jego sromocili, Maruarda Salczbacha conlora Brandenbursliiego, i Sumberga, bo
cio ju
toni.
A Phebus
U
jeziora
zotym wozem
ocean si skoni.
Soce zasze.
Knechtw daa.
zbroja
botnego
Pieszych knechtw^
wyda, Niemcw jak omamionych wszytkich potoczyli, A drudzy dobrow-olnie rce podawali
Cromer.
Qund(iin auteminloco
pfiluilri
aliijiiol
lur-
Do wizania
chlewie niebogi.
Cromer: Wilk godem wysuszony przeladuje srogi, Abieclis nrmis pecudum in morem nostris Jedna si k drugiej tulc cicho w kupie stoj, praesse agenlihii in castra compulsi sunt. A ku tej stronie gdzie wilk i pojrze si boj. Nie byo w ten czas sysze dasticht und Poisz, ani Wyzywali w kiryssach snicych ladrowani. Jak pierwej gdy tak cakiem naszych pozrze chcieli. Lecz Bg chcia i swe pta na swych nogach mieli. Tak ich do krla gnali. Witold te Tatary, Puci burzy wooci, co ich zwyczaj stary. Ktrzy wszerz w^zdu gwatownej na ksztat w powd wody. Mieczem, ogniem, nieznone poczynili szkody. Potym krl kaza trb znak wyda pokoju, I onierzw zwoywa od chciwego boju; Bo ju dosy krwie ziemia dosy si napia, A z winem rozsiekanym jak rzek pyna. 18
,
138
Przywieziono do krla chorgwie
I z
dziaami,
bogatych obozw
wielkimi upami.
biitynkiem rycerzw,
Krl zasuonych
dzieli
Peno zota
Zacniejszych na wizienie
zaniki rozesawszy.
z
Gocowie si
rozeszli
do Polski
weselem,
W wszystkich kcciolach, w wszystkich wociach rado wstaa, powietrzem draa, Z naboestwa a W wszystkich kocioach wszdzie Te Dcjoh piewano,
ziemia
i
nieprzyjacielem.
A chwa Bogu w
Za tym Niemcy
o
pogricb prosz.
z
Polszce,
Litwie powtarzano.
Odpo^iodi
krlewska.
Malborku smtni przyjechali Do krla., a pogrzebu pokornie dali zbitym, a zwaszcza z contory mistrzowi, I przedniejszemu panit Niemieckich zborowi. Do ktrych tak dobry krl rzek krtkimi sowy:
Mom
Iem by zawdy
i
Tedybych rad teraz tym ywot darowa, Ktrych za ich przyczyn Mars krwawy zmordowa." Paczc wzdycha, Krzyakw pobitych aujc.
Przygody,
mier, odmienno
fortuny szacujc.
Za tym ciao mistrzowe na Malborg wieziono, I pobitych kontorw, gdzie ich pogrzebiono, Kontorw, ktrych trzysta, drudzy szeset kad, jad. Drudzy, i ich czterysta lego, z praw
Wojska wszystkiego byo sto czterdzieci tysic, Woznic, kucharzw, Niemki, Jungerw nie liczc. Tak tym sawnym zwycistwem ozdobi Polaki I Litw, Bg sam raczy, i zbili Krzyaki,
Zbili
i
xita
i
Pobrali,
dwa
,
przednich
zherbuKoa
1
Jakubowski
Cziulickim
ktrych
Imbraim
bici.
riulirki za-
I mnie
Z Litwy
i
za
w saw
wszrobowali.
Niech
wojsko Polakom wprzd kredencowao; dank dzielnoci, pki Phebus koo Soneczne bdzie wozi po niebie wesoo.
ich
Gdy
maj
'"nin!.
Dugosz, Miechorius Cromer wszyscy Kronikarze, to zwycistwo Bogu (jako tak jest) przypisujc powiadaj i z obudwu stron przez wszytek czas bitwy (ktra bya w dzie Wtorkowy, w wito witych powanego w biskupim Uozesacw), widziano na powietrzu
i
ma
139
ubierze,
a
.
.
ktrego
1
by mnimaj .
I
Stanisawem, naszych
posilajgcego,
,
chawaicz^ir5ch'f;.ir
^vidziano na niebie przvokreNicnicw straszcego. Przeszci te nocv, ' -1 /i 'I gu miesicznym krla i mnicha spohiie si bijcych, a mnicha na ostatek zwyclconcgo z nieba zrzuconego. Czego Cromer szerzej dowodzi, i to
sam krlJa.
piecowi,
na.'stani
i<h
'011""^
by mogo. ^
-'
wicly
Sia-
ku.
O ODEBRANIU
lo
ZAMKW
MIAST
zwycistwie,
MARJENBOllKU.
OBLEMU
Itozdzial (lnigi
1 o tyra sawnym zwycistwie, trzy dni na onym pobojscu naszy leeli, To le zatkodzio przeciwko radzie mdrych rycerskich ludzi. Bo gdyby byli zaraz Malbork skot ibalowi, Kzimiagdy nie obiegli, tedvbv "o i wzili, jako obwarowany ludem, i wszyscyby si ad Canny " .' 1' 1 T ''I r Prussacy krlowi zwyci/.ey podali, i-dyz Krzyacy 1 woiska drugieoo nie nas poiazii, 'OJ .) j '. Kzymu mieli mistrza im zabio; ich trzeciejio dnia Henrik z Pawna, contor nieiif, wiecki, strwoonych przybyciem z kilkiem utfw Niemieckich nowo ze- zaraz doiTai
'.. a
-^
-^
oc
jjr
'
branycn, pocieszy
i'
-ir
.Maneiiuorg ossauzii.
krl z wojskiem
-i
zac,
bo
u-
mia
dalej
,
zwy-
UuszN
si potym
w Prusk ziemi
zamkami wzi przez podanie; tame wielkie bofiactwa Krz\ackie nalezione, rozda midzy o'. .,, II' merze, a sidmego dnia pod 3larienDorg przycign, ktry ze trzech stron obiegli naszy od Nogatu Polacy, a od Wisy Litwa, a s poudnia RussaPodoanie; take z dzia ustawicznie mury tukli. A w tym cy, Woycy
henslciu, Morang, Prejszmark, Zyrgony, miasteczka z
i-imr-i"
Pomorska, i czterzej biskupowie: Culmieiiski, Warmienski, Pomezaski i Sambijski, dobrowolnie J si krlowi podali; take miasta i zamki: Gdask, Elbing, Toru, Chemo, Krleyyiec, wiecie, Gniewo, Tczewo, Novye, Brodnica, Brandenborg, Kopn\yno, Grabino, Wenceslawowo, Goubin, Grondec, Allenborg, Osteslachta wszystka Pruska, Kulmiiiska
.
.
obleniu
.
'
Zamki Piuskiciasieo-
Tuchola.
Z tych miast zamkw da Witoldowi Krlewiec Holandia, a xia4, -T- 11 T ir o " zetom Jiazowieckim: Januszowi, Hosterod 1 INidborg; a hemowitowi Dzialdow Scyt4io; a \icciu Stolpenskiemu Bytw, Hamerstein, Szpelbein, Fridland Czechy Balgenborg. Insze za starostami swoimi Polaki
.
ossadzi.
i
ju
Marienborku tym czassem ustawicznie mocno naszy dobywali, onierze Krzyaccy mylili si podda; ale krl wzgardziwszy porad
podkanclerzego ^likoaja Tramby, od
radzi, a to
zdrow
byli
Krzyacy bardzo
140
fa^lfcTwa
^^^
'^^^
i
urodziwy
wychoway piknie
pad
zdech; co byo
hasajcy, skoro
na wsiad,
zaraz
wrk
wzi
Radio zamek, bardzo obronny, przez podanie, ktrego onierze Polscy od Grundowalskiej bitwy, prno dugi czas doiywali. Tame pitnacie zacnych Krzyakw, panit Niemieckich poimali. A Witold te z wojskiem swoim Litewskim, obcionym upami niemieckimi, do Litwy si wrci
z
zwycistwem.
Witold
si
Naszyjawni,
im
Ale krl syszc, i Herman mistrz Liflondski z pici set rejterw krom knechtw, na pomoc Krzyakom Pruskim cign do Prus, wnet ATitoda z Litw i dwanacie proporcw Polskiego rycerstwa przeciw jemu wyprawi. A gdy Witold chcia na uderzy nad rzek Passari, za Holandi miastem, zarazem mistrz Lilluntski widzc, i bitw nie mg wygra, uda si chytro w rokowanie z Witoldem ofiarujc mu si by na potym przyjacielem z strony Zmodzi, take Kursw hudonow wieczne mu przymierze pokj sam od siebie od Krzyakw Pruskich obieca. Ktr chytr namow miodowymi swki, da si Witold zwie, a majc w rku nieprzyjaciela, przepuci go wolno. Tak tedy mistrz Liflandski Herman, wykrciwszy si u Witolda, a zostawiwszy Knechtw pieszych u Balgi Brandenburgu, jacha do Malborku z piciset rejterw jezdnych, gdzie jeszcze krla wojsko Polskie zasta, ale take sowy lagodnymi krla ubaga, ofiarujc si by jednaczem namowc do poda, i
i
mogiiNiern- nia,
KukuPo;
taw."
podobno
Krzyakw strwoonych
ten czas
stary,
pleban
nie
Gdaski
kory by w Malborku, zmyliwszy, jakoby oblenia cierpie, wyjacha sam z wojskiem z zamku
bardzo
wujuwujnej
,
mg duej
^nliSycif ^ oszuka.
przez wszystko wojsko Polskic, bo sic w nim aden zdrady nie spodziewa, a kapastwu i starym latom wszyscy deferowali a on midzy ksigami i inszym statkiem swoim wywiz trzydzieci tysicy zotych czerwonych podwjnych Q^| Uenrika Plaveniussa namiestnika mistrzowskiego, ktre da do rku
Swecienskiemu komendatorom , aby za to tom dla tego przyoy z Cromera i z Dugosza, i nie kademu duchowi ile w wojnie i w obleniu trzeba wierzy, gdzie kady o sobie dziwnymi fortelami przemyla. A w ten czas ju Krzyacy nie mieli jedno zamkw w Prusicch Radyski, Gdaski, Slochowski, Sweceski, Brandenburski, Balg, Ragnel, a Klojped. Ragneta, jakom sam widzia, zamek wielki nad Niemnem, ale Klojpeda, prawie nie dobyta, gwatownym waem nad ucim Kurskicgo morza, albo Kurlandskiego i Nieranowego otoczona, wier mile od sonego morza, gdziem si ja te przewozi w gwatowny sturm roku 1580, gdym tam umylnie jedzi, chcc wasn bytnoci dozna prawdy Latopiszczw Litewskich o przyeglowaniu Wochw do Litwy z PaIcmonem.
i
Gdaskiemu, Slochowskiemu
i
knechtw
rejterw
zbierali.
om
141
WTORYM
TRZECm
ROKU 14iO,
1
PL4TY.M
Raz
raz
tego roku.
Rozdzia
Henryk
z
trzeci.
Chcia si
mci
Od
popisowa
szkd powetowa.
Czechw, Sasw, 3Iorawcw% Holszatw i Niemcw, ^Yszytkich dziesi tysicy, te krla Rzymskiego Pomoc, piset jezdnych mistrza Liflandskiego. Krl to w Niessowie syszc, wnet dwr swj wyprawi, Ku ktremu si slachty wielki zbr przybawi. I ich byo sze tysic: szli pod Koronowo, Gdzie Michel Kochmejster sta da bitw gotowe. A gdy by Phebus prawie w p niebiesLiej drogi, A w mach do bitwy Mars podnieca srogi.
i
ch
z
Stany
Idc ku
wojska przeciw:
w rwninie
Polacy,
skie
Wojska PolKrzyi
Z Czechy za,
sobie,
ackie zno-
wu bilw
zwodz.
Fendle, proporce,
Jezdni miecze
I z
i
drzewa, rusznice
za
pieszy,
woa
na harc wyzywajc.
Frez pod nim kosmonogi, runice na ku. Szpada tu, a droziste drzewo trzyma w rku.
Konrad NiemrzYC
wa.
elazny mu kapalln otoczywa gow, A pancerzem okryy brzuch kolca drotowe. Wszystek w snicym kirysie jako okowany, Frez take blach zewszd dla strza ladrowany.
142
Tak
tej
zbroi harcujc,
mn bi
Sam
Wyjedz! owo
Wnet
sic"
tu roslrzygniemy, kto na
i
kogo wsicdzie."
JaaScjcicki
lza-
W tym Jan
Ale
Tak rzek on Slak koniem tam sam ruszajc, Po niemiecku, a czasem po polsku woajc.
Scicicki, Polak, nie wiele
i
harcujc,
ka zbi.
mstwo
Gdzie jeden
Dlugossui y
Croinerus.
W tym wojska do
Krzyk, huk,
z
pojma vwego.
i
Potkanie
Niemcw
Polaki.
Trbami znak wydali; krzyk, huk trzask wszdzie. Chorgwie rozwinione chwiej w kadym rzdzie. Skocz wsplnie do siebie, w piersi mierzc drzewy.
drugich
wntrznoci krwawe
pyn
z trzewy,
Wrcz za
MichelKochinejsttT
srogi:
hetman
Pruski.
Kto wypisze mier mw, kto wyliczy trwogi. Michel Kochmejster Niemcw pobudza do wojny. Sam i tam i sam jedc, wszytek w kiris zbrojny; Polakw Miezerccki, Ostrowicki miay,
I
Obi ed wie
stronie zaTRolawszy: fritjZgodziy si na przymierze, do pul godzi-
zbroje, miecze od soiica byskaj, ufy jedny drugich moc wyciskaj; Wal si trupy mw, wal si konie, A szczcie rwne trwao na obiedwie stronie. Siek si zapalczywie, ywot odwaywszy. hetman 31icliel, frid! frid! krzykn wystpiwszy.
Bronie
ny
dla wy-
ska
jakoby
nic
sobie
Naszy te przyzwolili, tak sobie usiedli, A rannych miertelnych na stron odwiedli. Rany ich opatrzywszy; i pili do siebie, Nasz do Niemca, Bg sam mia si im w niebie,
i
Widzc zgod
Lecz nie
Skoczyli
tych, co
si pierwej srogo
z
bili;
dugo
tej
zgodzie tak
wytchnwszy
byli.
Bylosi
cze-
A si
za do
niebo
siebie z
wielkim krzykiem
trzaskiem,
zamio
i
poruszonym piaskiem.
Ju
Ch w
si tak
Wtry si
woajc,
zgodzili.
pracy si chodzili
stron krzywo.
pogldaj na si
obudwu
143
A
A A
Za
tak trupy
z
Z bbnw,
trb,
dzia,
riinic trzask,
iifTy
w tym
niego,
Jan Ostrowicki,
Ja^o^irnwi
ckicfco
przebi wszyslki,
Miz
ci chorego
przebi si
z
zszpgo rw.
wzi
chorgiew od
hcrhuTopo-
ni
ogromnym okrzykiem,
Om
Oni bie, pierzchajc po szerokich polach, A drudzy po brozdzistych walaj si rolach. tysic Niemcw lego na placu j)obitycli,
Naszy si zbogacili
z ich
upw
obfitych.
Michel
slcr
Kochmejstrzem hetmanem Rzdem dugim przed krlem stawili swym panem. Winiw krl wszystkich puci, lubem zawizawszy, A Kochmejstra hetmana do Chcin zasawszy, Tam go chowa w wizieniu, a wedug godnoci
kilko ulfw z
Winiw te
Kochmejhetman poimany.
Rycerstwo udarowa
krlewskiej hojnoci.
Piotr Szafraniec podko-
morzy Krakowski
raz
trzeci
Pomci
Krzyakw zasadk
pojma ich wodze. trupw gromady leay po drodze. Hans Monster)erskie, z Wircburskim biskupem Eberhardem, ucii^ki, a naszy ich upem Zbogacili si liojno, i polvm Krzyacy
Trzy ich uffw porazi
ich
xi
Jan
xiMonsterher-
Nie wskrali
Krl
I
zwycistwo dziki uczyniwszy. w Pomorze wyprawi, Ktre poburzy ogniem mieczem pokrwawi. Radin te zamek naszy mocny ubieeli, Gdzie Niemcy jako bydo pobici leeli. Bo gdy naszy k sturmu sli, xidz z dziaa uderzy, Naszych chybi, swycli pobi, i gupie wymierzy. Co drudzy Niemcy baczc, wnet bro j)omiotai. Bo sami midzy sob zdrad by mniemali, I podali si naszym; w tyme szczciu Nowe
Gnienie
za
Crom:
Bomharda asacerdoe
fjuodam temere succensu, ,yc.
GupstwowlasneNicmcw oszukao.
Nowe wzili
naszy.
Zamek miasto wzili naszy przez umow, wtym Sigmunt Wgierski krl w zmowie z Krzyaki, Ze dwunaci chorgwi wojsko na Polaki, Z Sciborem Siedmigrockim posa wojewod. Ktry Sdeck burzy drapien szkod.
i
Ten Scibor
grodzkie krl
liyl
uro-
wo
slacht zebrali.
zbroi
Pod Bardionem
Wgry mnie
si
potkali.
144
cromerus pisze; ii w lym wojsku Wgrw nie byo, tylko Czechowie,
Morawcy, a Rakuszanie, bo Wgrowie wymwili
krlowi przymierzym ktre mie-
a O
,.
upY IJ onym,
J
'
Siekli SIC
"^
WSZYSCY SDOlnic J J i
plac, acz Z i
'
SCrCCITl Zai)alonYni. i
^
'
si wasnemu
NaszY otrzymali j j
Lecz przcmogli
NaszY
porazili
wojsko
S^^siiwzijIm^S
^''
szMe'zworo"aii^''*
Podobny (emu
reb.
fori.io-
samych nawizali, wet Wgierskie wybrali. Wrcili sic Z zwycicstweiTi, pite si trafio, THumpliy po triumphacli dawa Bg, aZ mio!
,
upy
I
im odgTomili
za
wooci wet
7um&hnn'uh.i',''de
Aiex.Mayni.
Bo Hcrmaii
Czech,
Morawy,
Wielkie wojska
wid
Z
Szste
zwycistwo na--Pod
Gouhcm obozcm
nimi si
pooy,
LYsuzemLiiandST
Lecz Dobiesfaw Puchaa fortelem ich strwoy, Fortelem a miaoci kilko rot zasadzi, skrytych miejscach, a sam si przeciw im wysadzi
mao.
baczc zasadki, Tak ich Puchaa nagna zewszd w chytre siatki. i naszych nie wiele byo, wnet Puchaa Trbaczw w puszcz posa, ktra blisko staa, Drugich kilku po grach rozsadzi z bbnami,
za nimi, nie
si
A przy nich po trzech jezdnych chwiejc proporcami. Strwoyli si Niemczyska trwog niezwyczajn, Naszy ich naganiaj z dziury w dziur tajn, Siekc, kolc i wic, drudzy uciekaj. Do miasta naszy pod mur miele ich cigaj.
Stra bramy wnet zawara, bojc aby naszy
Miasta tak nie ubiegli za nimi
w
i
ty czassy,
z
A
ma[oTnumerircip\fo.
^^"^S^c-
naszy zaskoczywszy im
tyu
zadu.
Bili ich,
jako Ijydo na
rze do upadu.
sposb wicej
przed miastem
Tam
acz Niemcvv
w czwr
ich
liczbie
byo,
Ni
naszych,
wdy
wasne
ich glupstvY0
pobio,
Bo drudzy niewpuszczeni
zostali,
Polakom dobrowolnie wiza si dawali. Kady Lach czterzech, pici Niemcw zwiza yki. Winiw w czwr sposb gnali przed sob jak byki,
Wiedli
Ich
rzdem zwizanych,
rospucili
z
wasne
ich
triumphy wielkimi,
gdy
Naszy, a
Dopiero plwali Niemcy, widzc naszych mao. Bo w bitwie sto z jednego naszych si im zdao.
Postpkw
tej
wojny
Krzyaki,
Siicius,
145
Cromerus lib. 17, Micchoiius fol. 279 ei 281, lib. 4, cap. 43 po nich Herbort Ub. 13, fol. 123, Wapoiius lib. 3, /o/. 272. A zwaszcza Croi
mcr
tak t- ostatni
bitw
opisujc,
mwi:
caederentiir passim in medio, prujeclis
quum
armis supplices nostris se dediderunl et quadruplo major numerus captioorum , quam eorum qui eos caeperunt fuisse prodilur, verum Uli re inopinala perculsi alium longe majorem exercilum noslrorum in sylcis lalilasse
crediderunt,
Rippinum tandem
cap(ivi
cum
cum
dolore
ac pudorc errorem
suwu
cognorerunt.
si ucz onierzu, jako przez fortele Nawitsze wojska ufly mae bij miele. Tak ten rok triumpliom by wszytek powicony Wgrzyn, Krzyak, Czech, Liflant, mnie by skrcony. Dzi tam w tych wszytkich miejscach, gdzie chopkowie orz Olekajc, lemieszem w skiby ziemi porz,
tu
Kilkolrium-
phw
za-
^^^^ ^^i^^
Wykopuj
Siekierki,
I
wcznie, blachy
kierysw zbuczniae.
chciwoci
ludzi.
w krlach
wojny budzi.
Ugoda naszych z
Na drugi rok 1411, sstaa si ugoda midzy krlem Polskim Jagieem Witotem, a midzy mistrzem Pruskim Henrikiem z Pawna kontory jego, wdziczniejsza zwycionym, nili zwycizcom, tym obyczajem: I krl Polski mia wszytki nn"asta zamki wrci mistrzowi Pruskiemu, cokolwiek przez walk wzi, winie wszytki wypuci, a Krzyacy modzkie pastwo Litwie, a Dobrzy Polakom wrci przyrzekli. Tego roku, pisze Cromer, iby Jagieo mia da nad wol panw Koronnych Witoldowi Podole, zoywszy z niego starost Piotra Woodka Charbinowskiei
i i i
Krzyaka^
go
piewaj, jak o tym bdzie niej. Potym te Zmodzka ziemia po mierci krlewskiej Witodowej miaa
i
by
acy
z
mia da
groszy.
summ za A t ugod
Jagieo
namowy Witodowej
uczyni, iby
mu
Krzy-
mod wrcili.
,
Tego roku na dzie S. Katarzyny, krl Wadisaw szed piechot Niepoomic do Krakowa, nawiedzajc miejsca wite a przed nim niesiono chorgwie Pruskie ktre w kociele na zamku na pamitk zwycistwa powieszono: Ktrych jeszcze dzi kady si napatrzy moe.
,
,
II.
19
140
PRZYNIESIENIU
KLEJNOTW KORONNYCH,
I
o ^VEXEtf4lCH
TATAKSmCH POSACH.
Rozdzia czwarty.
Wenetowie przysali posly do krla Wadisawa Jaiiiea, postpujc mu na piset olnierzw usarskich od, i/.l)y podnis wojn na przeciwko Sigmuntowi, krlowi Wgierskiemu, ktry by na ten czas ^^7brany na krlestwo Rzymskie, a Wenetowie z nim w^alczyli o Dalmackie pastwa. Czego dowiedziawszy si Sigmunt, posa te do krla Wadisawa, proszc go na zjazd do Luliowli; uczyni to na proby jego Wadisaw, i si wyprawi do Lubowli, Tam po dugim ofiarowaprzymierze krl Jagieo potwirdzi z nim przyja niu Sigmuntowym zobopoln przysig. Potym za prob Sigmuntow jecha do Budzynia, gdzie go Wgierscy panowie z wielkimi triumphy przyjmowali. Tame Tatarskie"-o carza posowie z wielkimi podarkami do niego przyjechali
'
Roku Paskiego
141*2,
Tatarowie
sluyJage-
obiecujc ze wszystkimi silami Tatarskimi by gotowyofiarujc mu si Wielkiego ^[ przeciw kademu nieprzyjacielowi krlestwa Polskiego Xicstwa Litcwskiego; ktre poselstwo byo bardzo wdziczne krlowi Ja f^ieowi, zwaszcza na tak wielkim zjazczie rozmaitych narodw, a k temu w postronnym krlestwie. Tam krl Jageo, gdy si objad sera bawolicz wieego, a potym si w ciepo napalonej ani dugo z winnikiem, jako mia zvvyczaj parzy, i w Dunaju si kpa, wpad w ciszk febr z ktjednak uleczony. rej za pilnoci doctorw Sigmuntowych, by A po dugim czstowaniu, pitego miesica po wyjechaniu z Polski Sigmunta krla Rzymskiego wzitymi, z wielkimi a z zacnymi darami od przez Moraw do Krakowa przyjecha. A to by nawitszy dar midzy inszymi klejnoty: korona, jabko, sceptrum miecz Bolesawa Krzywoustei
ci witych
rozmaitymi klejnotami: to
matk swoj Elbiet do wielk skatu srebrn pen liowszytko kaza przed sob do Kraz
W-
kowa
przez
a niedugo zmieszkawszy w Krakowie, ziemi, do Rubieszowa nad Bug przyjecha, gdzie Witoldowi i panom Litewskim oznajmi to co postanowi z Sigmuntem krlem Wgierskim. A rosprawiwszy si z Witoldem, zamki Ruskie objeda, gdzie do niego arcibiskup Strigoski i Michel Kochmejster od Sigmunta krla w^ poselstwie przyjechali, proszc aby mu omdziesit tysicy kop czeskich poyczy, na dostpienie cesarstwa Rzymskiego
z
wielkimi triumphami
i
wie,
Sdomirsk
Chemisk
zastawiwszy
Sczepuzysk ziemi
trzynaci
miast,
147
zii,
odliczywszy,
wwiza
si^
wScze-
wiem czemu si
w tej summy
historykowie oraylaJQ,
l)o
Cromer
ktry
282 uadraijinta miUia laiorum grossorum Prageusium. Herbort za, Cromera imitowa, ocloginla milia florenorum Pragemium Sigis,
miindnm a Jagielone muluo accepisse asseril fol. 124, Uh. 13. Wa|)ovius czterdzieci tysic kop jaroszy szerokicli, polskim jzykiem zprosta racbuje, w czym go i Bielski naladuje. Ale jako tako byo, jednak zna, i w on pienidzy dostatek mieli, tak, ii ich wygrawali, czas naszY walczyli wielkim monarchom poyczali; a dzi wszytko opak.
i i
i
(^,.Il,yS,j
"oj''-'^;,;'^^
si^|,'"",|^'ra''
mm
uteu skim,
liai*y Clirzeciaiiskicj*
Rozdzia pity.
Koku 1413 w
szcza
z
Litwie
w modzi zima
taka
bya ciepa
i
nadzwyczaj (zwai
krainach
pnocnych zimnych), i
w miesicu
a
Styczniu
w Lutym
kwi-
ra
ogrodne jarzyny
z sady
ty
udzielnymi Kijowskimi,
Woyskimi,
etc.
i
Giedrockimi, Zbaraskimi,
przymierze
i
Wi-
niewieckimi, Zaslawskimi,
bojary ziemskimi.
i
Tam
krl
Jagieo
bratem
i
Witotem
zjednoczenie tych
dwu narodw.
go) wolnoci,
Polskiego
Litewskiego, odnowili
potwirdzili;
nad
to na-
Kocioa Rzymskiei
wiebody
prerogatiwy,
take herby,
znaki
sigilia
obycza-
jem slachly Polskiej, wyjwszy krom tego, aby napotym, na roskazanie Wielkiego Xidza, byli powinni zamki budowa i gocice naprawowa dani zwyke dawa do skarbu xiccego. Ale senatory, wojewody, urzdniki insze przeoone ziemskie, aby tym ksztatem zachowali przy
i
i
w Polszce.
wedug
148
Polacy aby bez woli i wiadomoci Wielkiego Xicstwa Litewskiego senatorw jego, take slachty Litewskiej krla sobie wybiera niemieli, pod przysigami splnymi i rozerwanim unijej. Sejmy i zjazdy pospolite,
i
te
kro potrzeba byo, aby albo w Lublinie, albo w Parczowie, albo gdzieby si kolwiek senatorom obojcgo pastwa, wedug splnego zezwoileby
wa
zdao, skada odprawowa. Stany te duchowne, aby tego pratyche wolnoci swobd jako insze w Polszce uyway. Ty wszystkie condicie koo wolnoci, herbw swobd slacheckich przyjcia, takunijej z Koron, panowie Litewscy z ^yielkim Xidzem swoim Witollenia
i
i
pieczciami swoimi umocnili. tym priwileju postanowieniu, Witold tak opiewa: Praetcrea Nos Alexander alias Witoicchis de consensu Serenissimi yc. Nad to my Alexander albo Witold, za zezwolenim najjaniejszego xiccia pana Wladisawa krla Polskiego, brata naszego namilszego, wybieramy do
pochwalili, potwierdzili
i
dem
Tame w
herbw
i klejnotw slachty krlestwa Polskiego, slacht ziem naszych Litewskich niej opissan, ktrych sami krlestwa Polskiego slachcicy, we-
spek ze wszystkimi, ktrzy z ich pokolenia nard wiod, do braterstwa i krewnoci stowarzyszenia przyjli. Auaprzd: Slachcicy herbu Leliwa, przyjli Moniwida, wojewod "amsic a gwiazda. Wileskiego. Slachcicy herbu Zadora, Lawuna albo Hawnula, wojewod na na nie- Trockicgo. Slachcicy herbu Rawa, Minigaja, castellana Wileskiego.
Slachta herbu Lissy, Sunigaa, castellana Trockiego. Jastrzbcy albo
zanki
,
a-
Zarba, lew
z
muru.
orle
Kopacr
^"^nog."^
Roia.trzy
cj.
'
TychSurgutow
1
uroh
Duswspo-
"tfne^Tso^'
wych.
Nagora nazwany herb Niemirom Trbki Hostikowi ktrych dzi Radziwiowie uywaj. Topor, Butrimowi; albo Skrziiisci, Goliguntowi; Poraje, Mikoajowi Biliginowi; Dbno, Korewom; Odrows, Wissegerdowi; Wadwic, Piotrowi Montigerdowi; Drija, IMikoajowi Tawtigerdowi; Habdaniec, Janowi Gastodowi; Pkozia, Wolezkonowi Kukfie Grif, Butowdowi; Srzoniawa, Zadadowi; Pobodze, Katonowi; Grzimaa Janowi Rimowidowicu Zarba, Gynitowi Koncewiczu; Picrs(.}^g{g^ Dawxi; Nowina, Mikoajowi Boinarowi; Dziaossa, AYoIczkowi Kokutowiczu Kopacz, Gcdorwochowi Rola, Dangelowi; Syrokomla, Jakubowi Mingieowi; Kot morski, Wojsnarowi Wilkolewiczu; Powala, Jurgemu Saugawowi; Pomian, Sakowi; Doliwa, Naczkonowi; Sarza, Twerbutowi; Dolanga, ]Monstwildowi; Bogoria, Stanisawowi Wissiginowi; Janina, ^yoissimowi Dancikowiczu; Bychawa, Monstoldowi; winka, Andrzejowi Dowknetowiczu; Rolda, Minimundo\vi Sesnikowiczu; Sulima, Bodiwiowi; Nacncz, Kocznowi; odzi, iMiczussowi; Jelito wie, Gerdudowi; Korczakowie, Guppowi; Biaa, 3Ioidilonowi Czussoowiczu; Wyk, Koiczanowi Sukowiczu; Cziaek, Janowi Ewilnowi; Godzamba, Stanisawowi Butowz Kieslinna, &c. towiczu Osmorojiola ~ Goraltowie, Surdutom L Z ktrych herbw, klejnotw^ przerzeccni slachcici panowie boj^^owie zicm Litewskich od tego czassu na potym niechaj si wesel, i ich uywaj, jako ich przerzeczeni slachcicy Korony Polskiej uywa zwykli. A iby ugruntowania obwarowania okwitszego ty wszystki wyszej mianowane rzeczy moc wzili, umocnilimy ten priwilej warunkiem pieczci
albo Bolesti
;
ab
; '
'
'
149
naszych,
bdcych
,
przy tym
zezwalajcych panach,
etc.
nawielebniejszych
Mikoaju Gniezneiiskim arcihiskupie, Wocicchu Krakowskim Janie Wadisawskim, Pitrze Poznaskim, Jakobie Pockim, Mikoaju Wileskim, Janie wybranym Lwowskim arcihiskupie, Macieju Przemyslkim, 31ichale Kijowskim, Grzegorzu Wodimirskim, Sbigniewic Kamienieckim, Chelmieskim etc. biskupach. I przy bytnoci wielmonych, mnych, rycerskich mw, Cristina Krakowskiego etc. etc. Dziao si to w miasteczku Ilrodle, przy rzece Bugu, na sejmie walnym dnia wtrego miesica Octobra roku Paskiego 1413 etc. A tu si kady po herbie moe domaca snadnie przodkw swoich.
Christusie ojcach,
Potym
ciaskiej
,
krl z ^yitoltem
wyprawili si do
nie przesta,
modzi,
do wiary
tam on nard
ktry jeszcze
z
by bawochwalstwa
i
przywodzili; i usilnoci zabobony pogaskie (ktre z Litw jakom przed tym popsowali, a zwaszcza ogie wieczny, opisa jednakie mieli) wysiekli krl zala ktry oni Znicz nazywali, na wielkiej grze nad rzek Nie i zagasi kaza, o co si oni z wielkim narzekanim frasowali przeklinajc Polakw, iLitwchrzecianw, a dziwujc si, i si nad nimi oni ich bogowie krzywdy swojej nie mcili. Ale krl z Witotem czci darami, czci gro, i karanim przyganiali *ich do uznania prawego Boga, i cbrztu
wite
we
wielk pilnoci
insze
wi,
witego. A poniewa
toldem
z
mwi nieumieli sam Jagieo z Wiprac, jako dwa apostoowie naprzd ich Modlitwy Paiiskiej nauczyli, potym wyznania wiary chrzeciaskiej. Tak tedy Zmodz obaczywszy prno bogw swoich wyprawili jednego nastarz pojsrzodku siebie do krla, przyzwalajc na chrzest, ktry szego tak od nich mwi: Skoromy poznali, najaniejszy krlu Jagieo, i naowieczesze Witocie, panie nasz, i bogowie naszy jako niemocni mdli, od Boga waszego Polskiego zwalczeni i zgadzeni s, opuszczamy ich, a do Boga waszego Polskiego jako mocniejszego przystawamy." Zatym krl kaza ich jako przed tym Litw na gromady rozszykowa, a w imi Ojca Syna i Ducha witego, wod kropi, dawszy kadej gromadzie osobliwie imiPiotrul, Stanul, etc. Take niewiastom Ilanula, Magrula, Jadziula, do koca. A po tym chrzcie mistrz Mikoaj zakonu kaznodziejw mnich,
Polscy z nimi
i
,
xia
wielk pilnoci
ma
xi
j/iff/^^"' siacii do
-'
Wyk
tumacza powiada sowo Boe nowo ochrzczonej Zmodzi, o wierze, o stworzeniu wiata, upadku Adamowym: To syszc jeden Zmodzin starszy rzek do krla: Wcina aijn lassaj Knmgs mehij, Milastacas Karalau ^"c." Bredzi, powiada ten xidz, miociwy krlu ktry powiada o stworzeniu wiata, bdc sam niedawnego wieku, bow icm midzy nami jest dosy starszych ludzi, ktrzy sto lat wieku przeli, a adnego stworzenia wiata nie l3acz, tylko i soce miesic, take gwiazdy wedug biegw swoich nam wiec, powiedaj." Na to mu krl odpowiedzia: I on nie twierdzi tego, aby by wiat za jego lat stworzony,
kaznodzieja krlewski, przez
i
,
i
150
ale
lat
dalej,
wedug
zrz-
dziwowa, gdy, si
to
si prostocie ludzi onyci czasw nie trzeba niedawno za naszego wieku i w Kownie trafio, i
tej
TCctrani^e
by bya.
gdy na Wielki Pitek Bernadiski kaznodzieja wedug zw}czaju o mce Paskiej kac, znak umczenia Pana Christusowego, gdy przyszo ad flagellalionem, miotek i biczem siek, modzin chop prosty, pyta towarzysza: A tataj muschi Kunigas? On mu odpowiedzia: Pana Diewa. A on za pyta: Ar an Iniris mumus padarc pilaus ruglus? bo si byo tego roku zboe ze zrodzio; odpowiedzia mu towarzysz: Anu; a chop zaraz krzykn na kaznodziej: Gleraj milas Kunige plah schit Dieica, piktus mumus dawe rugius!" Tak tedy w ten czas Jagieo z Witoldem tego roku 1413, modzki nard poclirzciwszy i bawochwalstwo wygadziwszy, (acz niedokoca) fundowali biskupstwo Zmodzkie w Miodnikach, przeoywszy im pierwszego biskupa Macieja W^ilnowca, dla tego, i jzyk modzki umia, a koci katedralny pod tituem Piotra i Pawa S. apostow, nie Alexandra ani Teodora i Ewanciusa , jako Miechovius napisa fundowali i nadali. Fundowa te Witold w modzkim xistwie, zbudowa dziewi kociow parochialskich wedug powiatw, ktre i w ten czas przedniejsze byy: Erajgoja, Kroze, Miodniki, Rosienie, Widukl Wioloua Koltiniany, Cetra Lukniki etc. Tego potym biskupstwa Zmodzkiogo kauouie i parochie czwartenastego roku po zaoeniu Jan arcibiskup Lwowski i Piotr biskup W^ileski potwierdzili, wedug Cromera i Dugosza. A przeoywszy krl Jagieo, i Witold Kiejzgaa zacnego slachcica Litewskiego starost modzkim, rozjecliali si, Jagieo do Polski dla zjazdu z nowym mistrzem Pruskim Michelem Kochmejstrcm
Witod
O PODBICIU
XISTWA
Rozdzia
szsty.
fioku 1414, Witod Wielki Knia Litewski, postanowiwszy z krlem Jagieem porzdek chrzeciaiiski w modzi opatrzywszy granice od Krzyakw, zebra wojsko pospolitego ruszenia z Litwy z Rusi: A przeprawiwszy si przez Dwin rzek u Drissy, obieg naprzd Siebie przygroi i
dek Pskowski, bo w ten czas Pskowianio nie majc nad sob xicia, wolno sobie bez zwierzchnoci yli, wiecami si sdzc, a Moskiewskie-
mu,
Krzyakom
lol
przychylniejszy
i
pomagali im czsto przeciw Litvyio. Przeto Witold ktry \ylasnym bralom rzadko \yohio.ci /.yczy, (bo przcdtym Wodimirza xiDimitra Koributa Zbaraskiego z SieSluckich przodka z Kijowa,
i i
Downianta Gicdrockie Kic elc. z ojczyzny ich by wyzu) usiowa te Pskowian na ten czas wolnych, pod jarzmo swoje przypdzi, a wziwszy Siebiei zamek przez podanie, obieg drugi przygrodek Pskowski , Porchowo rzeczony, pod ktrym sze miesicy lea. Potym Pskowianie widzc jego upr nasadzony, a i nie mogli moc wojskom Litewskim odeprze dobrowolnie si podali z miastem Pskowem i ze wszyhod mu na kady rok postpili paci, stkim xicstwcm Witoldowi, potomkom jego. Wielkim Xicdzom Litewskim, a to bya ich da 5000 zotych czerwonych frezw Niemieckich ktrych dostawali z Narwy portu swojego Liflandskiego 50 wszelkich futer skr zwierzcych kadego z osobna po pul soroka, zwaszcza wilkw, niedwiedzi, rysiw, lissw, etc. a kun, soboli, bieek, hornostajw, etc. po soroku. Woywstarost nad nimi przeoy kniaszy tedy ty da na Pskowiany Witold zia Juria Nossa, a potym ^araz z gotowym wojskiem cign do Wielkiego Nowogroda: co obaczywszyNowogrodzanie i mu si Pskw nieopar,wyjachali ku niemu dobrowolnie, i poddali si, pod susznymi umowami ze wszystkimi krainami xistwy do Wielkiego z zamkami, z miastem, Nowogroda nalecymi. Bo o lym wiedz Czytelniku miy, i Wielki Noxistw ossobliwych mieli wogrd tak by mony z starodawna i pod swoj moc Nowogrodzanie sami, wszystkiej tam prawie Rusi bywa skad kupiecki; mieli te pod swoj moc na yyschd soca Dwin albo Diwin krain na 150 mil a do morza Lodowatego szerok, take Woochd, ktre kraje acz dla zimna z witszej czci puste, yyszake w kosmate towary wszelkie bardzo hojne; mieli te poowic miasta Terszak, nie daleko od Twiera, na poudnie, i a do Nortwegie imo Sweci Filandi, granice ich byy, Chopigrd zamek niegdy od iche niewolnikw zbudowany, etc. O czym te czytaj Herbersteinum Comment. Mosch: fol. 73, 75 y 78, yc; Munsterum y Crantium, ktry te pisze o takiej wielkiej monoci Nowogrodzan, i to przysowie u nich byo pospolite: Quis potest contra Deum y mcujnam Noi-ogrodiam! I kto moe przeciw Bogu Wielkiemu Nowogrodu; ale Witold jako drugi Hercules Litewski niepodobno skutkiem w niwecz obrci, i przypdzi ich do takiego
wicra,
i i
,
^^^^^^'^
pi
^^groda"'*'"
paci do skarbu Litewskiego dziesi tysamego jednego miasta Nowogroda, po stu frezw Niemieckich, po dziesici sorokw vyszelkich futer: kunich, sobolich, risich, lisich, hornostajkowych beczanych, etc. acz drugie Latopiszcze kad, po soroku. A przeoywszy nad nimi namiestnika swojego, starost kniazia Siemiona Algimunta Holszaskiego, szwagra swego, przygrodki wszystki Nowogrodzkie Psko\yskie Litw ossadziwszy, wrci si do Wilna z zwycist\yem wielkimi wzdobyczami, ktrych te
musieli
z
cz
Jagieoyyi do Polski
posa.
152
NOWEJ WYPRAWIE
1
Z WIELKIMI
WOJSKAMI
\ITY SSKI3II,
1414.
R014r PAiSEOEGO
iTlichel Koclimejstor
Krzyacy
nieii.
wjt nowej marchiej, poimawszy a wsadziwszy do wizienia Henrika Plauenusa mistrza by na mistrzostwo Pruskie wybrany, a niechcc z krlem ugody, zaraz w Dobrzysk ziemi^^ wtargn. chrzecian poimanych nie tylko chopkw, ale slacht gorzej ni2 pogau,
i
skim obyczajem wieszajc; we Gdasku te Krzyacy kupcw PoznaZmodzkich okrutnie skich a w Trismemlu i w Ragnecie Litewskich
,
i
dobra ich pobrali. Przeto krl Wadinad danie wiary pomordowali saw Jagieo, i Witold nie mogc tej krzywdy dalej znosi, wojska ze Tatarw zebrawszy wszytkich powiatw, ten z Polski, a ten z Litwy Pomorskie na pomoc krlowi do Prus cignli. Nad to xicta lskie Witoldowi przybyli: Bernard Opolskie, Jan Ratiborskie, Bolesaw Czeszyskie, Conrad Olenickie, Wacaw Zegaskie, Jan Lubieskie, Conrad Biay Koleskie, Wencaw Opawskie. Latikus te Krawarius MoCzeskiego na rawski starosta jedne chorgiew rycerstwa 3Iorawskiego pomoc przysa, tak i z onym wojskiem nie tylko Prussy, ale (jako Crowiata mg byposie, ale mao nie merlib. ISpowieda) niema tak wiele jako Xerxes w Greciej zyskali, tylko miasta niktre. czci moc, czci przez podanie wzili Nidburg, Ilohenstein, Allenstein, GutKrejcburg. A gdy Litwa nietestat, Zirgony, Prabut, Bisioffswerder, porzdnie upy poon do obozu gnaa, uderzyli na nich Niemcy, gdzie jakiego Mikit zacnego czowieka poiButrima marszaka Litewskiego Litwa porau , ona w pi- lYiali^ wszakzc jedtiak wzdusz wszerz woosci poburzywszy spustoszywnieporzWitolt z Kulm Chelmo cignli, Litw pod albo Toru, gzy, krl pod ktreby si byy zaraz poday, by ich by mistrz chytrym fortelem od Fortel chy. przedsiewzicia nie odwid, bo zmyli list jakoby od contora Brodnisirzw, z i si na Brodniczy Polabroni nie mog pisany: ckieeo " duej lj j j ^ do siebie ktrego sie moe nau- ^om dla " saboci murw, niedostatku strzelby, posa on list "odu
,
cz
'
*i
czijakood
sabego
i^ocneco
cieia od-
"czy.
ludmi,
miesic.
biskup
1
tam vyyrozumiawszy z listu atwe dobycie Brobya we wszytko dobrze opatrzona obron miejsca spi, lea pod ni prno krl z Witotcm cay strzelb) obiegli j,
,
aby
Jan nus
^''^"
Tam do nich przyjecha od Jana papiea legat Jan Lanszeski uczyni pokj do dwu lat midzy Polaki i Litw z Krzyakami, byo po concilium w Constanciej, na ktrym Husa Jana i Hieronyma
spalono, a
i i
z Pragi,
potym sam papie mia midzy nimi zgod uczyni. Tak Witold wojska ony prawie Xerxesowe rospucili z Prus, ten do Polski, a on do Litwy z wielkimi upami wycignli.
krl
153
O PIERWSZIM POSELSTWIE
I
JACIEOWYM
^VIT0D0^^TM do turka
i Wgierski Sigmunt byl na concilium ConstancieTurcy krlestwo jego Bosn najedali i plundrowali, grw pobiwszy. Przeto Wadisaw Jagieo i Witold (ktrym by Sigmunt zleci, odjedaja.c w obron Wgierskie krlestwo) posali do Tureckiego krla Machomcta, ktry jui by w' ten czas w Andrinopolu stolec swj ugruntowa, gro/.c mu srogo a surowo wojng," jeliby nie przesta Wgrw Bosny najeda. A tyra swym poselstwem, ktrego si Turek ulk, wszystki winie Wgierskie wybawili i Boseiiskie krlestwo z mocy pogaskiej wyjli; take midzy Turki a Wgry do szeci lat przymierze
W-
uczynili.
tu
raoem zapiewa
on
ju
starowieck:
Byli naszy
A c
A
ski poturczony
potym, kiedy to
1574 mnicb WgierAmurat, czaus cesarski, czowiek uczony, ukazowa z kro nik Tureckich, pocztek przyjani z Polsk i z Litw Tureckiej. Tego roku 1415, gdy by krl w Sniatyniu, przyjecha do niego Alexander wojewoda W^ooski, z wielkoci bojar, a porzuciwszy chorgiew pod nogami krlewskimi jako by obyczaj przysig hod i posuszestwo. ten czas posowie od cesarza i patriarchy Constantinopolskiego przyjechali, proszc o wspomoenie ywnoci, bo ich Turcy zmocniwszy si w Andrinopolu srogo najedali i Constantinopole oblenim drczeli. Przeto krl z Rusi Witold z Litwy Dnieprem (mioci chrzeciask wzruszeni) posali do Kacibeja portu morza Pontskiego (ktry port by
od tego czasu mnie
Gonstantinopolu roku
-
Pocziek
Turecidej'z " ^'
"
iioid >yoio-
Kacibejsid
skrnieliail.
na ten czas
ywnoci
dostatek.
ko Oczako
DARACH WITOIDOWYGH
I
Rozdzia sidmy.
lYrl Jagieo
z z Sniatinia
prosto do Litwy
pany Litewskimi
'
w Wilnie
wielmonie czstowa
i
darowa mu
dwadzie- Ki'vvifo1.
z lii{^^'-^
f.e"
20
154
sto szat dugich, wedug sto koni nvotnYch frezw i i t\ ! onego wicliu noszenia zotogowowyct). Dzisby nasz skarb tego me zno^k?egoi'ze si. A wziawszy to krlJagieo, jaciia do Krakowa, gdzie odprawiwszy raial pogrzeb Annie krlowej ktra mu w ten czas bya umara za przyjecha do Litwy. A zoywszy zjazd walny z Witotem, panom i slachcie Litewskiej w modzi pod Wclon, tam chcia postanowi pokj wieczny si z talara- z Krzyakami. Ale "dy sic KrzYacy Zmodzkiego xicstwa od Litwy har minaLilwe ,. ^ A tAr-i^ ii r i zpizjsicgii. dzie domagali, condicij od krla i od Witola podanych nieprzijmowali, no
podobno
7.
Ja-
trami sobolimi
,
iii
^,
im zprzysienie
jechali si.
Talary
miaoci dodawao. A
niesprawiwszy
nic,
roz-
TenteEdi.
a pierwej Wilolla
"^
raziJ !i)ed''*c
Rycho potym roku 1416, wielkie wojska Tatarskie z Edig carzem swoim do Kijowskiego sicstwa wtargny, miasto samo Kijw splundrowali, zupiM, Spalili,
hetmanem
Tliraedanlf-
*^"''
e,
ale
i od tego czassu ku pierwszej ozdobie przy nie monie mogli. jednak zamku acz usilnym dobywanim KrlJagieo, kiedy mianieprzyjacioom odpr czyni, tedy wesele ma-
wzi
estwa w Sanoku sprawowa, gdzie przeciw wolej wszytkiej rady Koronnej przeciw prawu maeskiemu, poj trzeci on Elbiet Granowsk wdow, bab star domu Pileckich, matk swoje chrzesn, bo ona gdy go chrzczono, za wedug zwyczaju przyrzekaa, a ta miaa przedtym trzech
i
mw:
skiego.
Grabstwo
^''sulr'
Wisawa, Laczka, Krawariusa starost Morawsliiego i GranowUprosia zaraz u krla, i syn jej Jan Granowski z Pice na grabstwo Jarosawskic by podniesiony, o co si slachta bardzo na krla gniewaa. Ale potym to grabstwo byo rycho skaone przez pany.
,
Koronowa Elbiet Jan Rzsowski arcibiskup Lwowski , bo Mikoaj arcibiskup Gniezncski, by na ten czas na concilium w Constanciej, gdzie te obawiajc si, aby na potym aden inszy biskup nie mia krom arcibiskupa Gnienieskiego, krla ani krlowej koronowa, u papiea to tituu Primatis regni dosta. Wszake ten priwii u concilium otrzyma
i
lej
zama,
WTRYM
ROMr
lYrl
1418.
z Witotem siem Krzyaki, radzc o splnym pokoju, ale ^cnimrul' "'c dla hardoci Niemieckiej nie concludowali. Potym gdy krl sam u Wi{si^erfndM gi^w puszczoj owcMu sic zwicrzu bawil, nialo nie wpad w sida comenediiionis. (|j,tora Rastemberskicgo, ktry si by na to nasadzi, by krla poima, tylko krla przestrzeg, Niemcy te widzc, i ich obaczono, uciekli bojc si zebrania dworzan krlewskich Witodowvch.
Wladisaw Jagieo,
zoyli
w modzi w
Wielonie
155
Tego
Anna ona,
kniazia Swielostawa
Smoleskiego crka umara, poj drug xicnc Uiianc wdow, pierwszej ony ciotk rodzon, ktre maestwo, i Ijyo niesuszne, nie cicia im IuIju da Piotr )iskiip Wileski. Ale Jan Kropido biskup Kujawski, ktry by w ten czas z krlem do Litwy przyjeclia, nieprzystojnie a niebacznie icli zwinszowa. Witot mia trzy ony: pierwsz Ann Smolenszczankc, co go ono bya z wizienia wybawia; wtra Mari, crk kniazia Starodubskiego; trzeci Ulian, crk kniazia Andrzeja Lukomskiego Iwana Olgimuntowica Holszaskiego, siostr rodzon kniazia Siemiona Lutego kniazia Andrzeja Wiazieskiego, u ktrego te potym Jagieo Kazimierzow jako o tym crk Zophi poj, matk Wadisawow
,
niej bdzie.
Tego
si
by
wsadzi go na Krzemieniec, ale gdy mu Ru pofolgowaa, uciek do do krla Sigmunta, potym na jego przyczyn da mu Witold Nowogrd Siewierski, gdzie mieszka spokojnie a do mierci W^itodowej. Ale Miechorius lib. 4 cap. 51, (jakom to wyszej powiedzia) pisze, i skoro Swidrigajo z wizienia Krzemienieckiego w wielki Pitek uciek do ger, zabiwszy starost zamkowego Konrada Polaka, potym za przyczyn Sigmunta Rzymskiego i Wgierskiego krla i brata Jagiea, przyjty by w ask \vzi Nowogrd Siewierski Brasko, dwoje xicstwo od niego na wychowanie, ktre dzi Moskiewski posiad, Litwie w^darwszy.
gier
W-
W-
zprzysieiiiift
I
KRLEM DUx\SKIM
SWECZKIM,
1418.
Roku Paskiego
Ijdy Krzyacy bezbonie nieprzestawali
mierze zatarczek
,
Litw
Polsk gwaczc
przy-
Jagieo z Witotem zebrawszy wojska z Polski i z Litwy, gdy wcignli do Pruskiej ziemie, tam do nich przyjecha Bartolomeus Capra arcibiskup Mediolaski od papiea, ktry on wojn rozwid, zwaszcza za namow WitoJdow i przymierze do dwu lat midzy
krl
nimi
Krzyakami utwierdzi.
krl Erik
Tame
Jagieem
i
Duski, Swecki
uczynili
i
Nordwejski
xi Pomorskie
z
krlem
Witoldem
lig
nymi, przeciw
trzech stron,
Krzyakom przeciw kademu nieprzyjacielowi wszytkich gdyby te chcia ktry krl, albo Witold onego towa-
156
rzystwa przesta, jednak poddani aby nie
mierzenia wolni, ale
byli
od onej przysigi
zprzy-
eby
Jagieo
kr!
z
gromem
nieba srogo
przestraszony.
Saulu
al-
bo Pawle
przestraszo-
nym
nieba
czytaj
Dziejach
aposioisk: cap. 9,5,2-2
20;r.orintl5; Galal. I cet.
Dlugossus
el Cronierusfol-2S\;
Uerbortus
1-28
czyna. A gdy si z tej wojny i ugody AYitod do Litwy wrci, lirl te jacha do Wielkiej Polski, a kiedy z Poznania jecba do Srzody, trafio si w dzie, ktry by wszytek jasny, przed wieczorem i niebo od chmur znaga sczerniao, za czym czste a straszne trzaskawice powstay, za tyra piorun uderzy ogromnie na wz krlewski, na ktnm siedzia, a jednym dwu pobocznych drabantw krlewrazem zabi czterzech woznikw dziewici inszych skich, take Poznaskiego i Sdomirskiego wojewody dworzan krlewskich konie pobi krlewskiego dzianeta, na ktrym giermek z kopi, z znakiem krlewskim siedzia, samym jezdnym nic, tylko na giermku szat rozdar; krl te chwil, jakoby bez dusze (obyczajem onego Szawla) lea, potym gdy ku sobie przyszed, nic mu nie wadzio, jedno i kilko dni nie dobrze sysza a w rce prawej troch blu czu. Dawali niktrzy przyczyn tego przestrachu od Boga, dla niesusznego
, i
maestwa
Granowsk,
Rozdzia smy.
ju by
Tatarscy go carzowie
te
wszyscy suchali,
carz Zawolski,
I
A
Kereniber-
umar
i Jagie krl Polski, hordami im na Pruskie wyprawy, Kierembcrden, syn jego, osiad stolec krwawy, Krwawy stolec ojcw ski bowiem go dochodzi
suy
ny WitolloTi.
3liecJio. fol. 317/(6.4; et
Witodow moc odgromi godzi; Witod tego nie cierpia, pocz si gotowa,
Szabl, gdy
Dlugossus,
pastwa wyforowa.
Waporius
fot. 275.
Wilnie koronowa.
Tachtamis
Betsubul
soitan
carz
Jako Zawolskich Tatar zwyczaj potrzebowa, zotogw go ubrawszy syk na wdzia perowy,
Zawolski od Witoda na
Woajc, i
157
Tak go posa do iordy z krlewskimi dary, Dawszy mu wojsko z Litwy z Waki Tatary, Cze te hordy Zawolskicj przy nim przystawaa, za Rierembcrdcja za cesarza miaa,
i
Cz
skoro
I
wojn
z so1)Q
o carstwo stoczyli,
dugo krwawe szable w wasnej krwi moczyli, Kicremberden zwyciy Tachtamissa brata. samego chcc imi jego zgadzi z wiata. Jeremferden brat jego, co uciek z tej bitwy. Przyszed z murzami swymi, z hnlany do Litwy, Tego za Witold w Wilnie koronowa znowu,
coronalor
taki coronalus.
ci
Tachlamis
carz od Kie-
remberdena
brata
ciy.
Marszalka
szat na wdzia z zotogowu. z nim do hordy wyprawi, Aby go na ojcov\sk stolic postawi, Przyjwszy od niego hod, tak w pola cignli,
Da!
mu
szabl
Radwia
na na
stoli-
ce Zawolsk zRadiwileni
wiseiai
posa.
hordy odjli. Kieremberdenowi srogi bj obadwa zwiedli, Potym nad Gdzie gdy z Litwy kozacy w zasadce zasiedli.
Wog
cz
Litwa na po-
moc
zbili.
Jerein-
ferdenowi
Tak .Jeremferder wygra, carstwo opanowa, Kieremberdena jwszy, susznie zamordowa, A Witoldowi przysig suy z szczerej wiary,
I
I
posa
wielkie dary.
potym tak by szczery Witoldowi za wdy. I mu sam z hord suy w potrzebny czas kady, A tak Litwa Tatarom w on czas panowaa, A podug woli swojej carw im dawaa. Tego roku Ediga carz Przekopski sawny. Ktry ono z Witoldem mia te bj niedawny, Z strony Tamerlanowej, lecz gdy sam panowa, Witolda jak syn ojca z szczeroci miowa. Przysa mu dary wielkie, proszc o mir wieczny, By w Przkopskiej hordzie od Litwy przespieczny, Przysig wierno pomoc dawa Witoldowi, Gdzie kae ku kademu nieprzyjacielowi. Dobrowolnie suyli, nie za upominki, Nie dawa im nic Witold poniewoli z skrzynki,
przez
pos-
Radziwiana
hord
sadzony.
DlugossusSf
Cromerus
ib.
18.
hetmanem
Tamerlanowym, gdy ono Wiiolta
porazi, ro-
ku
1399.
Dzi
nie
su: wdy
ty
gwatem wycigaj
z
paty,
no
Odmienczas-
Witocie by
wsta dzi
swoimi
laty.
podawaa,
Litwa Tatarom Zawolskim naprzd, potym i Przekopskira carzw Czytelniku miy, masz o tym w Latopiszczach Ruskich Litewskich jasne wiadectwa, ktrem, jak tu krtko wierszem melancoli wrodzon miasto lutniej cieszc wyrazi prawdziwie, ale Dugosz i Mici
158
317, tak o tych rostyrkach Tatarskich rzecz Pod tyme (powiada) rokiem, gdy byl Witold poimat Swidrigaja, etc, gdy umar Zoldan Zelediii Tatarski carz ktry Jagieowi krlowi Polskiemu Witoldowi Wielkiemu Kniaziowi Litewskiemu przeciw Krzyakom zawdy wiernie pomaga, Keremberden syn jego, na stolec ojcowski podwyszony, nieprzyjacielskie si Witoldowi stawi pocz. Przeciw ktremu Witold drugiego carza Botsubulana (ktrego Tatarowie Tachtamis carz zowi) koronowawszv go w Wilnie,
choyius
lib.
cap, 51,
fol.
^'c.
w zotogw
z
wskie
ktry
hord
dni
bi
i
Kcremberdenem,
srogiej bitwie
od Keremberdena
zwyciony
city
jest.
kil-
sam Keremberden od brata rodzonego Jeremferdena zabita. A ten Witolda Wielkiego Kniazia, nie inaczej, jako jego ociec Zeledin, czci sucha etc. na kad prawie wojenn potrzeb sam Litwie
ku potym
carz Tatarski
Cromer
18
midzy nim
Litw byo
utwierdzone.
o NIEPRZYJ|CIU
KRLESTWA CZESKIEGO
dobrowolnie ofiarowanego
I
o MIEKCI
KRLOWEJ HELBIETY.
siem
lioku 1419,
krl
Wadisaw
w czycy zoywszy,
,
(ktrego czassu
Ziska^woju-
Czeskim krlestwie wielkie zaburzenie bvo koo wiary, bo Wiclefowo Husowo kacerstwo wszystk on krain z wielkim upadkiem chrzeciaiistwa byo zatrzso. A zwaszcza Jan Zygj^j^ zebrawszy 40,000 tysicy heretikw na Taborze grze zmocni sie by bardzo i Sigmunta, krla Rzymskiego i Wgierskiego poraziwszy dwa kro na gow, wiele zego, plundrujc miasta i kocioy, nabroi. Przeto roku 1420, do krla Wadislawa Jagiea, przyjechali posowie zacni od Korony Czeskiej, podawajc mu si z krlestwem i z 31orawskim margrabstwem i z lskimi xicstwy, proszc aby ich krl przyj,
kaplicy pochowana),
ten czas
w
i
a
i
za
ch podzikowa
pomoc obiecowa,
nawicej i byli uczyni niemg. Przeto posowie oni z wielkimi darami jachali do Witolda, ktrego nalazwszy w Wilnie, upominki mu oddali; proszc take margrafem Morawskim i lskim rapokornie, aby ich krlem Czeskim
i
krlestwa niechcia przyj, (zwaszcza dla tego heretycy), a bez porady brata Witolda, powiedzia i tego
ale
159
rzv by,
ale
na
swym
prze-
Cnota Wi-
sawom,
tw^', a
a u nieposusznych
Przyjechali
Kocioa
Witolda kolo
oww
zabawionych nai/>
leii, a o to ich, o co
Czeskie
czy, nie
podawajc ty condicie, gdy si z Wielkim Xicstwem Litewskim zkrlestwo z Koron Polskg, tylko Krzyiaki ale napot/.niejszego monarch kadego zwapierwej prosili,
i ,
Rzymskiego pospolitego tych pastw nieprzyjaciela, na ktrego miat Witold wark, zwyciy mog, a co si tknie religiej albo Witoldowi si podawali wiary, tedy we wszvtkim wolej krlewskiej " ' " . i do wszytkiego gotowymi si ofiarowali, tylko aby ktry z nich krlem
szcza Sigmunta
i
. . .
ich
by
Dugo
Witold
zwaszcza, abv si
W^gierskim, ktry przeciw Litwie nad Sigmuntem krlem Rzymskim Polszcz z Krzyakami zdradliwie, a niecnotliwie zawdy postpowa. Ale potym z Lubelskiego sejmu odpowiedziano posom Czeskim od krla
i
od Witota i oni acz si znaj by bardzo obraonymi od Sigmunta wszake niemaj tego z wrodzonej cnoty w myh, aby mu mieli zoci (mogc) odda, ale si ofiarowali pojedna ich z papieem i Sigmuntem, we wszystkich, a w susznych potrzebach pomaga si im nie
,
zo
odmwili.
O CZWARTYM
MAESTWIE
Rozdzia dziewity.
I
todow
sawa
otym roku 1422, krl Jagieo jacha do Litwy, a tam za porad Wifprzeciyy woli rady Koronnej ktrzy mu Eufemi crk Wadi,
dawno zmarego poj radzili) wzi w maestwo czwart Zophi, Andrzeja Kijowskiego xicia, a siostry Witodowej crk, kran urodziw wedug ^ i w Nowogrdku D O Miechokrla Czeskiego nie
on J*-'
?'!?''hoj'us
f()li<)'28.5
Rzymski przechrzczon, w Zapusty, ktrych Maciej biskup Wileski winszowa. Po tej krl adnego posagu nie wzi, ale stao za jego, gdy mu Wadisawa Kazimirza dwuch synw porodzia, a tu niktre Latopiszcze Litewskie jawnie bardzo czasem rzecz, ktre to kad roku 1405, po wziciu Smoleska jakoby Zophi, miaa by crka Andrzeja Olgimuntowica Holszaskiego alem ja t('i:o z dziesici inszych Latopiszczw Ruskich Litewskich kilku, take
IW
wmsa
Ruskiego zakonu
J^u",',\cj"^ja.
,''.'.
."'.."'''
bdz
i
chrzczona.
160
Cromera lib. 18 z Dugosza, z Wapowskiego fol. 273; z Miechowity 285; z llerborta 129 etc. badajc si prawdy Litewskiej doszed, i to bva crka Andrzeja Iwanowicza przedtvm Kijowskiego a na ten czas Zasawskie xiQta id, Druckiego xi;ccia, z ktrych te Ostrogskie Witodowa wnuczka z siostry. A to maestwo byo prawdziwie roku 1422. Tego czasu gdy si krl z Litwy wraca, zajachali mu posowie cia Cliweiiskiego, Montenskiego albo Bergenskiego, podawajc mu si dobrowolnie, aby go z Witodem w obron przyj. Ale im odpowiedzieli panowie Koronni, i ta rzecz ani krlowi, ani xiciu niemoe by poyteczna, dla rnoci i dalekoci granic, bowiem to xistwo jest nad Rhenem prawie w wntrznej ziemi Niemieckiej ku Franciej.
z
,
xi-
FOSIAim SIGMUNTA
od Witota,
na krlestwo
I
Czesitie
EIOKU
1433.
Rozdzia dziesity.
iirdy
Czeskie
posowie Czescy trzeci kro albo Jagea albo Witota na krlestwo dali, Witod im odpowiedzia: i niechc by orawiem co na
,
dwu drzewach chcia gniazdo swoje budowa, to te Jageo krl uczyni; wszake aby Czechw dobrowolnie si albo Litwie, albo Polakom przyczajcych za wgardzonych nie opucili, tedy Wipodawajcych tod Wielki Nidz Litewski, za spoin zmow z Jageem krlem, wyprai
wi
jego,
na krlestwo Czeskie Sigmunta Koributa Dimitrowicza synowca swoPolskich Ruskich. uflw, aby z niemaym wojskiem Litewskich
, i
broni krlestwa Czeskiego przeciw Sigmuntowi Rzymskiemu, Wgierskiemu i w ten czas nowo koronowanemu krlowi Czeskiemu, margrabi bo Brandenburskiemu, na ktrego Witohl mia dawn a suszn na Polsk zawdy buntowa Krzyaki Pruskie, na Litw i na pomaga im usilnie. Przeto Sigmunt Koribut Zbaraskich WiniewieRuskim wojskiem potnarodu z Litewskim, Polskim ckich etc.
wa,
mod
xit
161
nym
ten
wojskiem Niemieckim Wgierskim dobywa pod Czechami Ostrogu zamku i miasta. Ale skoro usysza, i Koribut x\ic imieniem Wiloclowym j)rzeciw jemu, na krlestwo Czeskie ]}y U^ml^n posany, zarazem jako Dugosz, Miechovius lib. 4, cap. 40, fol. 285 jessarza. wszystki naczynia, obozy i strzelb, wozy i msze swguio i AVapovius etc. pisz, atiis belconcrcpomiota i uciek od oblenia, bojc si aby narzfdy wojenne popali miivi(, ne in ipsum ir>?' na Korihiit nie uderzy.
czas krl Sipniint z wielkim
i
'''
A Koriluit cignc dalej przez Moraw, doby moc Winczowa miaobronnego, ktre go przyj dobrowolnie nie chciao, ktre dawszy u6z\<lko na up /-olnierzom do gruntu splundrowa, potym do Pragi stoecznego miasta Czeskiego przycign, gdzie go witsza slacbty Czeskiej mieszczanie wszyscy Pragenscy za krla pana przyjli z podanim kluczw, podali mu wszystk wadz w Pradze miecie w zamkach obudwu. Za t tedy yczliwoci Czechw, Koribut wszjslk Czesk ziemi prawie, .^[orawskie margrabstwo, lsko Bitom opanowa, a Sigiiuint cesarz Rzymski, Wgierski Czeski krl koronowany, widzc Koopatrzno na pastwie Czeskim, nie kusi si wiributoMC i
i
-I
T-
II-
TT
ITT-
timescent
sla
cz
i
potno
,
cej o
i
Moraw
ani
o Czechy, ale na
Wadisawa Jagea
krla Polskiego
Xidza Litewskiego zgrzyta zbami, i mu t lekko przez Koributa wyrzdzili. A i si sam nad nimi nie mg moc pomci, ustawicznie buntowa Krzyaki Pruskie Liflantskie, aby do
na Witolda Wielkiego
i
potym aby Polakom Litwie z przymierza Fnszywe si nie wymawiali, dotd aby co pewniejszego od cesarza Sigmunta usy- Krzyackie szeli, albo od papiea, zaczymby Polakw Litw ubespieczonych bez wieci oszukali. A iby z nimi cesarz Sigmunt mg bespieczniej wojn na Polaki stanowi tractowa, tedy posly swoje insze spiegi w ebracc odzienie, jako Cromer Dugosz pisz, ubiera, ktrzy przez Polskie Litam sam do Krzyakw od Krzyakw nosili, tewskie pastwa li>ty ale gdy jeden takowy spiegierz ebrak w Koninie umar na drodze, naleziono przy nim listy zdradliwe Sigmunta cesarza do Krzyakw, w ktrych si splne zprzysienie na Polaki na Litw zamykao. Przeto krl Jagelo Witold doznawszy tych zdradliwych praktych Sigmuntowych i Krzyackich, zarazem nie tajemnymi buntami, ale jawn wojn fortele chytre nieprzyjacielskie uprzedzajc, zebrali wojska sto tysicy z Polski, z Litwy, z Rusi z Tatarw jezdnych pieszych z ktrymi do Prus dwiema drogami, Jagelo z Polski, a Witold z Litwy z modzi wcignli. A tak w sprawie jako do pewnej bitwy wszdzie szli bo Krzyacy ktrzy mieli trzydzieci tysicy ludu bojowncgo, niechce patrzy na burzenie ziem swoich, chcieli da jawn bitw naszym, by im by Conradus Nemcius Slak, w rycerskich r/eczach biegy nie rozradzi przeto Krzyacy odmieniwszy swoje przedsiwzicie, do bronienia si zamkw udali zostawiwszy wojska knechtw rejterw, ktrzyby przeprawiania przez Drwic rzek naszym bronili, ale tych Polacy z Litw sna-* dnie rozgromih pobili, wiele ich poimali. Potym do burzenia woloci II. 2
Polski
i
do Litwy najedali
cz
1G2
zamkw
stolica
lili,
i
Wambrzezno,
gdzie
i
bya
spa-
biskupa Kulmieskicgo
Goubiw
i i
dwu zamkw Goubskich nincgo wysznego dostali, gdzie knechtw rejterw wicej ni cztery sta, Krzyakw samych 15 poimali do
i
wizienia
ossadzili.
Tame
do krlewskiego
Witodowego obozu
skup Korbawski od cesarza Sigmunta, proszc aby Koributowi z Czeskiego krlestwa krl Jagieo wyjacha kaza, a Krzyakw aly wojn nie przeladowa, co jeliby oni co krlowi zakrzy wdzili aby soliie z nich docho,
dzi sprawiedliwoci u
sarza
obraonego
i
ce-
Wkrl
gierscy
PolszcY
to
obudwu
i
stron etc.
,
Nad
mu
odpowiedziano
co
si
tknie
Krzyakw, tedy ju
i
najego
Tiajniesprawiedliwszym decrecie
i
by
z
przymierzeby
by duej
etc.
trzyma, kiedyby
by
kr-
zdrady chytrej
doszed,
n swego
lewsk
moe:
a Koribut nie z
wol
bdzie tam
jeszcze
ja sam tara posa, zgwaconego przymierza pomci na potym mieszka, aby sobie wyrozumia cesarz,
rzek: zera go
i
jakich ludzi
przyjani zdradliwymi sidami omvla." A z t odprawiony, potym naszy nieprzestawali burzy nieprzyjacielskich krain, wszerz i wzdu zagony rospuciwszy. Tam z przygody cztery sta wybornych Woochw (bo ich tak wiele
pod
pokrywk
odpowiedzi pose
by
l^y
i
wojewoda na pomoc krlowi przysa) pod Malborkiem upy brali w wielkiej liczbie z zamku si wyssypawszy gwatownie uderzyli; co obaczywszy Wooszy i im nierwno, a nieprzyjaci ich wielko goni, wnet do bliskiego lassu obronn ubiewojowali, na ktrych Krzyacy
rk
bi.
Niemcy od Wolorliw
luir.iieni.
midzy gstym drzewem chcc si pieszo (co ich obyczaj) broni. Niemcy za weli za nimi, chcc ich z lassw jako kryjcych si wy wczy, bo tak mniemieli i si kryj. Ale wnet gstym gradem strza rohatin od Woochw zaniezwyczajnym Niemcom spossobem
i
poimah,
a
z
zwycistwem,
upem
winiami do obozu si
Tyme te szczcim Andrzi'j Brochocki herbu Ossoria, mny, jako pobony, starosta Brzesteski om set Krzyackich
jezdnych
i
m
i
niemniej
rejterw
gow
Orowa
ktrzy byli
gwatem
Murzynowa Tam-
e
i
namiestnika comendatora Toruskiego (bo sam by comendator uciek) dwanacie starszych Krzyakw, krom prostych rejterw slachcicw, poima, a drugich chopi po lassach bdzcych, bili i upili.
103
Potvm
za
krl
^'ay
i'-
wra.
pomoc Pawa WonzikaAiemca, ktry w nocy Polakw do zamku wcign! sieci lowieczk, za co by odem rocznym w Wieliczce opatrzony. Cign za krl z Witotem od zamku Kowalewa po niemiecku Schonesee nazwanego, ktrego nic mg doby, pod Toru. Tam si dowiedzia od piegw, i Krzyacy mieli wojsko nie mae pogotowiu, a i chcieli zwie jawn bitw, lecz tylko czassu a pogody patrzyli. Przeto krl Wii
told zarazem
a szesnacie
ujrzeli,
chorgwi Polakw,
ale pierwej* ni Niemcy wojsko naszych zamkw uciekli. A krl wyrozumiawszy, iz w ten czas powietrze morowe panowao w Toruniu, zarazem dla zapowietrzenia zburzywszy przedmiecie okoliczne woci, z Witoldem do Kulmieskiej ziemie cign, chcc j albo zburzy, albo pod moc swoje podbi. Ale Krzyacy widzc, i trudno j)rzeciw osnowi wierzga, a poddanych ku temu swoich narzekanim paczem zfrassowani, wyprawili posy do krla
Litwy
z
Russakw,
wnet
pola do
do Witolda o pokj proszc. Czego im krl i ^yitod snadnie pozwolili, dla mioci chrzeciaskiej i znaczyli czas dzie Przeniesienia . Stanisawa Krzyakom i miejsce u Mielna jeziora w obozie nad rzek Oss.
,
A kondicie
acy
slowskiej
,
pokoju
ty
byy
przedniejsze
i
obudwu
(a
stron podane:
Aby Krzyi
wiecznie si wyrzekli
Nie-
naleay
modzi
ktre dzi
xi Pruskie
GOOO
clileb
z
zwierz, a do boju
jezdnych, a
bya 8000
wszake dzi tylko kilkonacie Krzyacy w niwecz obrcili). Druga condicio tego przymierza bya, aby Krzyacy poow myta przewonego na Wile u Torunia krlowi postpili, a krl im te mia wrci, take Witold, cokolwickby t wojn posiedli, a z obudwu stron wszystki nieprzypogastwa
niego wychodzio,
tej
jani aby byy zatarte. Te jeliby ktra strona na drug wojn podnie chciaa, aby w tym poddani nie suchah panw swoich, tak Polacy Jagea miitota , i Prussowie take Liflandscy Krzyakw krla, jako Litwa
Jageowi
odoyli. A t ugod i postanowienie i Eberhardus nawyszy mistrz Krzyacki listami swoimi potwierdzi. Ale skoro krl Jageo do Polski, a Witold do Litwy z wojskami odjachali, nie chcieli Krzyacy dba ani speni condicij postpionych u 3Iielna za namow cesarza Sigmunta.
,
kw do
spenienia
Polaki, a \^^itod z
naszym nie
ale broni wicej dostawa, posa wnet do krla Jagea, do Witolda, proszc, aby do niego przyjacha raczyli na spoin przyjacielsk rozmow ugod do Kiemarku. x\le krl Jageo tylko posy swoje do Kiemarku odprawi, ktrzy z pan> Wgierskiemi
sw
i
a ossobliwie
o splnej ugodzie tractowali, a potym sam krl Jageo, zjacha si z cesarzem Sigmuntem u Starego sioa, gdzie z sob pokj przymierze z obudwu stron |)o dugich sporach odnowili Krzyakom roskazano postanoi
i
104
wienlu u Mielna dossi uczyni i aby Litwie Zmodzk, Sudawskj i Nestowskfi, ziemi wrcili, a zamki ktre byli czassu wojny zbudowali na
Litewskich grunciecb
,
aby rozburzyli,
a sobie
rum
materia pobrali,
etc.
Witold, aby Koributa Sigmunta Siewierskie, Zbaraskie i \yi.niewieckie xiQi, aby z Ccskiej ziemie, gdzie si w ten czas za krla nosi wyzwali, aby mu roskazali do Litwy albo do Polski wyjacba etc. bo mu Jageo w Polszcz mia postpi Dobrzyiiskc^ ziemi.
krl
i
Jageo
O KORONAGIEJ ZOPHIEJ
i
przyjedzie
Rozdzia jedenasty.
Krl
ku
i
Wa
di
saw
Ja gio
Witold,
i
Pruskimi odnowienia
przyzwali przez
by prawie wszytko krlestwo Czelsko opanowa, Prag miasto stoeczne, take pany skie, Moraw koronne (okrom factiej Sisczynej) ukadnoci swoj zmieszan z srogo^obiTa ^^''^ J'^^^ Lneas Sylvius pisze, do posuszestwa by swego przywid z Czech ^ wojskami Sigmunta cesarza kilko kro szczliwie porazi ^ubTiJomi sygna. A gdy mu krl w Polszce Dobrzysk ziemi obieca, a nieda, ^romiseru
trowicza bratanka swego, gdzie ju.
i
'
'
'^sfiiedefa''
go krl
Witold a-
^Zt^piia!^'
Tego te roku wedug postanowienia u Mielna Zmodzkie pastwo Sudawsk ziemi zupenie Litwie Witoldowi przywrcili Krzyacy granice z obu stron Witot z nimi naznaczy.
,
i i
Potym L2 dnia Februarij krl AMadisaw, Zophiej krlowej w Krakowie koronaci sprawowa, na ktrym weselu by cesarz z Barbar cesarzow, (ktrego Sigmunt Koribut, przyjechawszy z Czech wita w piLitwy.) ci set koni Czechw Erious krl Ericus tc krl Duski, ktry w ten czas z Ilierusalem jecha, Branda kardina Julianus Cesarianus legatowie papiescy, Ludwik Bawarskie, Alcxander bracia Mazowieckie Ber^"Sr^' Semowit, Wadisaw, Cazimierz
i
165
nard Opolskie, Bolesaw Ceszyskie, Jan Ratiborskie, Kazimierz Owieczimskic, Weiidaw Oj)awskic, dwa Conradowic Czarny i Biay Kozliriskie,
ski.
przyjecha, tylko
dwa comcndatorowie Elbiscy Toroiisie na krlow, niechcial Ruskich posw swoich wiele panw Litewskich
i
czego gniewajc
i
przyjechali
posowie od korony
Czeskiej
do
Wa-
Kori)iita
za
Czpcho-
Witolda, ))roszc ich gdy ami nie chcieli, aby im zaKoributa na krlestwo posali, bo sii^> im by dobrze przeszego czassu w dzielnociach rycerskich sprawach domowych zachowa. A gdy na to krl nie
i
la krle-
stwo.
chcia i)rzyzwoli owszem im wojn grozi, tedy Koribiit sam zebrawszy wielko ludzi wolnych suebnych za pienidze, przeciw woli krlewi
i
Witodowej, do Czech cign przez 3Iorawc, a tam z Czechami swoimi przeciw cesarskim wojskom m/.nie poczyna, skd byo nowe podejrzenie cesarzowi uroso na krla, acz mu sig tego susznie wywid,
skiej
i
totem
pobrali
WADISAWA,
etc.
KAZLMIERZA
JAGIEOWI
Wiadisaw
a czwartego
ciaskich posowie byli, ktrzy wielkie dary krlowi krlewicowi przynieli, AAitod sam nie by, ale mu przysa kolebk srebrn sto pundw srebra wa/.c. Krl potym jacha do Litwy, a i powietrze srogie panowao, tak w Polszcz jako w Litwie, musia z Witotem z krlow dugi cz.is wpuszcziich mieszka, gdzie bawic sie owem gole zama, na ktroj lekarstwie kilko miesicy w Krasnymstawie zmieszka. Urodzi si potym drugi syn Jagieowi roku Paskiego 1426, Maja 16 dnia, a wtrego dnia Czerwca ochrzczony Kazimierzem nazwany, ale za roku 1427, Marca 2 dnia umar, w Krakowie pochowany. Pisz te Dugosz Cromer i roku 1426, Witod zebrawszy wielkie wojsko onierzw z Polski za pienidze i z Litwy, wyprawi si wtry raz przeciw Pskowianom ktrzy mu si z posuszestwa wyamowah, ale mu si ta wyj)rawa na przodku zle szacowaa dla niepogody, ddw
i i
Dar wiiod6w^sJi)"ra,
Japieio
go-
czstych,
i
sum
zota
srebra
pienidzach
klejnotach u
Wtoda
Litwy
z
si
Tego
roku,
i
Wadisaw
dnych Polakw
pi
166
ale
za lea
,
gdy cesarz
Czechach
O SUGGESSIEJ
i
SYNA KRLEWSKIEGO
pomwi
Rozdzia dwunasty,
wyszej mienionego 1426, na dzie witeczny, krl Wadisaw na sejmie czyckim stara si o to pilnie, u slachty panw Koronnych, aby mg otrzyma successi na krlestwo Polskie po sobie synowi Wadisawowi, obiecujc im za to popraw nadanie hojne inszych wolnoci ale gdy tego jawnie otrzyma na sejmach adnym sposobem nie P^^radzi mu Sigmunt cesarz, aby potajemnie a pojedynkiem z pany Monufk^fen "^^o^ forlel do Koronnymi kolo tego tractowa. Tak tedy uczyni, i gdy wszytkich po PolsUi wnis. jednemu potajemnie namwi, obiecujc im nadania imion wolnoci, pocLr^iic- ^^^^ ^^ "'^h zapissy, a gdy byo na sejmie, tedy wszytek senat zezwoli ckim^uTe 03 successi synom krlewskim. Tym te ksztatem raz xiciem Niemieba podobno i Monluk tego by zakroi I*z'c''/ani"7.o- ckim chudziuchny slachcic zosta,
toku
Jagieo
'
*"**
electi
Henrikow.
krlowa Zophia trzecim podem bya obciona, za tak czstym rodzenim Wielkie Xistwo nieprzy-
syny, przeto
cudzostwie,
obmwi krlow przed krlem Jagieem mwic mu, i ly krlu bdc ju wieku zgrzybiaego,
nie
krl
.
mog
to
by
i
twoi
wani
nie, Katarzyna
siostry
Scziukowskie, ktre
Polscy
sprawach krlowej ty bojani mki przydan wyznay o krlowej zbytkach, ale jeli prawdziwie albo nie, wtpliwa rzecz bya; wydani te mianowicie byli s kim rada obcowaa, naprzd Iliiica Rogowski, Piotr
^^kIo\oA^
oskareni,
Piotr
Dobicsaw
Sczckoczyiiscy, z tych
a drugich
krlow te chcia krl do Litwy na wiodesa ju byy wozy nagotowane. Ale to panowie na sejmie Ilrodelskim (ktry by Witod na to zoy) krlowi rozwiedli zwaszcza Jan Tarnowski, wojewoda Krakowski, pyta krla coby myli czyni z syna,
167
mi swoimi, gdy tak raatke ich krlow.-j osawi. Powiedzia krl, iZ przy mnie bd, abv za po mnie krlowali. A Tarnowski rzek: Boie uchowaj! aby ty nam mia tych na krlestwo podawa, ktrych matk sawisz, a ich za swe syny nieprzyznawasz." Potym to rada Koronna uha-
wskS'^Jo^ane^fo-
kilkiem
pa
wiadectwom
potwarzY wywioda a w rychle j)otym syna trzeciego urodzia, ktremu Andrzej Kazimierz imi na chrzcie dano.
cesarz
krl
,
wielkim wojskiem
jatki
l)itwy,
uciek sromotnie
czci
wojska na Dunaj,
Turkom wyda. Tam Jan Zawissa Czarny, Polak, starosta Spiski, gdy mu te cesarz aby za nim ucieka czon przysa, niechcia do niego wstpi, wolc sawnie umrze, ni
drug
cz ludu
na misne
sromotnie braci swoje chrzeciany wydawszy ucieka, a rozbodwszy ostroswoj gami konia uderzy na cisnione uffy Tureckie , a zabiwszy
,
rk
kilko
m
i
Turczynw, gdy witszej dzielnoci dokazowa, skupih si Turcy w koo niego i poimali ywego, a gdy by wiedzion w pozocistej zbroi urodziwy za wielki dar do cesarza Tureckiego, poswarzyli si oii dwa Turczynowie, gdy obadwa poimanie jego sobie przyczytali, tame od
senatorsk
jednego
przez wszystek
i
ywot
rycerskimi dzielnociami
Tego czassu Witold Wielki Xidz Litewski majc na pomoc wiele Polakw, tak woluntarw jako za pienidze najtych wtry raz podnis wojn na Wielkonowogrodzanv Russaki, ludzi wolnych ssiadw Pskow,
dawszy im przyczyn wojny o wzruszenie granic a gdy nad ich Polskim trudno drogi przeby, pooz wojskiem Litewskim si pod Opoczk zamkiem ich z Polskim.i z Litewskimi wojski obozem. Tam do niego z pokor przyli Nowogrodzanie podawajc mu si z miastem i z zamkami i xistwy, wielkie te dary we zocie, w srebrze w klejnotach poddawaniu oddali i przysig uczynili i da wielk na kady rok paci postpili. Byli z Witodem na tej wyprawie jako Dugosz Cromer pisz zacniojszy z Polakw, naprzd Kazimierz Mazowieckie, Wincenli Samotulski castellan Midzyrzecki, hetman wojska, Jakb Kohyleski, Jan Ciowski, 3Icig Skrzyski, Mikoaj Brzeski Zik Kadubski, ]\Iaciej Uski Jan Sciekociwski, Jan opata Kalinowski, Jacb Prekora Morawiaski Mikoaj Scpiski etc, A tak Witold za t
skich
, ,
nadziej
y
i
dzil^c"wt'-
"^Yo^^anh"*'
xi
wtra
wypraw Xowogrodzany
168
ZACNYM
ZIEZDZIE
Roku Paskiego
1499.
Rozdzia trzynasty.
w
Czeski krl, po onej porace od Turkw ISigmunt cesarz, Wgerski Bulgariej, gdy ludzi swoich wydawszy, Donajem sam sromotnie uciek
i
Litwy niezwiodwszy,i/,ehy jako tako pokry zel/.ywo i utraty swoje, uskarsi na krla Jagiea, jakoby mu on wedtug obietnice zmowy na po-
moc
byli
Witod
i
posali
ostatecznego
pograniczne-
go miasta
naszych
cielem
i
a cesarz
sam omieszkawszy
Czechach
bdc
,
Jageowi
Polakom
z
aby
Witoda
i
Litw mg
jako
Polaki
Jagieem zwadzie
i
nie
pe-
wne
rozmow,
co snadnie uprosi,
mu Witold
zoy
miej-
Lucku na W^oyniu, na szsty dzie Stycznia roku 1429, a w tym Semowita xicia Mazowieckiego, w przeszym roku zmarego przyjachawszy do Sendomirza przysig hod krlowi Jagiew kilko dni potym owi oddah. Jan te strij ich Warszawskie
sce Av
czasie synowie
, i
xi
umar.
n swoj Barbar.]
czasu, przyjacha do Lucka z oi grofw Rzesze Niemieckiej, take Wggerskich, Karwackich, Czeskich, Rakuskich etc. panit, ktrzy wszyscy przy cesarzu wicej na saw Witodow nie tak na on zjazd przyjachali. z pany Koronnyz xitami Mazowieckimi Krl te Jagelo z krlow mi etc. i z xicty. Legnickim Brzeskim Pomorskimi. Przyjacha te na
cesarz Sigmunt
i
wedug zmowy
wiel
xit
i
prob Witodow
skiewski
jako Latopiszce
i
wiadcz Wasil
: i
Wielki
Knia
i
3[o-
zi
i
jego
Boris Twierski
Rezaiiski
i
Odojewscy kniaziowie
i
Zawolski Prekopski, Biaej Rusi, Ericus te krl Duski Swedski hospodar Wooski wygnany, Ruzdorf mistrz Pruski Sifridus carzowie
i
Liflandski
swoimi comendatori, Paleologus te cesarz Grecki przysa panit postronnych, okrom swojej Litwy, inszych swoje posy Russakw Polakw, bardzo wiele do Lucka si zjachao, tak i na kilko mil po wsiach i folwarkach okoo Lucka peno byo goci ktrych wszyz
i
xit
169
stkich
poWitold wielmonie przyj^wszy, tym wielmoniej czstowa dejmowa. Tam gdy si dla rozmowy zeszli, mwili sobie cesarz, krl Jageo
i i
Witold jawnie w oczy, o splnych krzywdach przyczynach nieprzyjani, a nawiccej cesarz o Woochy naciera, dajc aby krl i Witold wedug opissania w przymierzu wespolek z nim Woloskij ziemi mopod posuszestwo podbili i aby si ni wszyscy trzej podzielib', poi na wojn Tureck wiadajc i ten nard adnemu nie jest wierny jemu dawno nie przybyli na pomoc. Krl za Jageo odpowiedzia, i ja tego niechc czyni owszem Woochw broni bd, ktrzy mnie z dai
wna
z
su
hoduj,
i
o jeli
na
pomoc cessarzowi
byli
ich, ale
oni przedtym
wespek
Litw,
Woycy
Podolany wycignli
a
i
do
Brajlowa, ale ich sam cessarz omyli. Przeto cessarz musia przesta na od-
wszake tajemnie pocz z Witotem rokowa osomiewa, obiecujc mu jako tak wielkiemu, dzielnemu sawnemu xicciu koron na krlestwo Litewskie, tame si z nim stoz Polaki warzyszy, spissa zprzymierzy, aby go z krlem Jageem zwadzi. Witold te jako by wielgomylny sawy pragncy, nieodmwi tego cessarzowi, ale powiedzia, i korony przyj nie moe, ani mu si gopowiedzi Jageowej,
bliwe schadzki
i
i
agodnie wespo-
swoj poczli namawia krla Jagea aby on dla uczciwoci, ozdoby sawy ojczyzny swojej dozwoli koron przyj Witoldowi, ktr namow krl zmikczony, nie broni tego, wszake pod t condici. jelek
z
i
on
hoj-
przewanym kosztem
niewymownym
ci swoich nadstawiajc, tak i na co si wszystki Latopiszcze zgadzaj, aczkolwiek rzecz wielka, ale i wedug zboru goci podobna, na kady dzie wychodzio siedmset beczek miudu, okromwina, mamazyej, piwa inszych trunkw do picia, wow jaowicz siedmset, baranw czternacie set, ubrw, osi, wini dzikich po stu, okrom inszych do kuchni przypraw i rozmaitych potrzeb i roschodw, a cae siedm niedziel trwa ten zjazd w Lucku szacujc sobie t przewano koszt Witotw i zebranie tak wicia zacnych goci monarchw przcdniejszych do Lucka. Potym Witold postanowiwszy z cesarzem Sigmuntem czas pewny przyniesienia korony od Papiea na krlestwo Litewskie, prosili drugi raz obadwa agodnie Wadisawa Jagiea krla, aby dla ozdoby sawy Litwy fJriH''di^ ojczyzny swojej korony Witoldowi Litwie nie broni. A gdy na tym *^mscew*^ krl z senatory zasiad, Witold te sobie chytro miejsce w radzie koron- ,"4o*po''donej uprosi, aby przy bytnoci jego, przeciw jemu wotowa Polacy nie *','om' sluc-' mieli. Tam Wojciech Jastrzbiec, arcibiskup Gnienieski, jako primas, szym^f^o dug to rzecz rozwodzi, nic pewnego nie concludujc. Po nim Zbigniew '^^'sbroni. Olenicki biskup Krakowski powanymi sowy to przedsiwzicie Wito- ciw'\A^'io!dowe zgani, aby rozumia ten dar uczynno cesarsk ofiarowan by Kollmmh nic ku ozdobie sawie xistwa Litewskiego, dosy przez si zdawna ry- ^ ^"'^^''"
i
i
:
u.
22
170
zwadzie z Koron cerskimi dzielnocianii sawnego, ale ku rozerwaniu Polsk, za czymby ich rozczonych snadniej mg pojedynkiem z Krzyasawy, a ku temu ki poy. Prosi te aby Witold ju peen omdziesit lat wieku majc, pamita na przysig swoje, ktr Litw z Polsk zjednoczy, a iby pewnie wiedmi] friyidum lalilare anguem in herbis, a w tym cesarskim przysmaku, zdradliw trucizn pozna. do koca sePotyra Jan Tarnowski wojewoda Krakowski i inszy natorowie, Witodowe przedsiwzicie dugim tractowanim zbili. A Wiz koa, groc Yoja'tni|5 tod porwawszy si, zgrzj tajc zbami, gniewliwy wyszed Tiiwy^porycijg^ yi n(\y SIC tak onvm zda, postara si tego co raz umyli, insz drodochodzi. Senat te krla zfuka, i tak swowolnie nieprzyjacielowi swojemu gwnemu cesarzowi dopuszcza w pastwie swoim przewodzi, za tvm si z Lucka rozjechali. A cesarz potym kilko dni przy Witocie mieszka, ale bojc si jakiej zdrady od Polakw rozgniewanych, prtko tymi fa?"Luru ^0 Wgicr umkn, wziwszy wielkie dary od Witolda, a midzy udaroSy^ rg turzy, (ktrogo ono by Gedimin ubi na tym miejscu gdzie dzi wyi
bdc
wyjachai.
g^ny
Rozdzia czternasty.
W
tewscy do
Od^^o^ie^d
skich sroga
itod potym posa Gastota wojewod Wileskiego Rombowda marszaka swego, do krla i senatu Koronnego na zjazd Korczyski, opowiedajc, i Witold, chociaby panowie Polszczy chcieli, albo nie chcieli, jako wolny wolnego ludu pan, chce krlem Litewskim by. Wyprawili te Koronni panowie do W^itota Zbigniewa biskupa Krakowskiego 3Iikoaja Michaowskiego, wojewod Sdomirskiego, upominajc go, aby si od j^jc}^ j^jg paczy rozrywa. A jeliby od przedsiwzicia nie przesta, ,^^ zbrojn tego broni odpowiedzieli. Ale Witold na to niedbajc tym
i
,
rk
pWUoJtowi^
'wa''p'o1^' si^ie pod^Ja-
czciej przez posy cesarza co rychlej o koron prosi z Krzyakami si zprzymierzy. Co skoro Polacy zpoimanych cursorw Witodowych z listami wyrozumieli, zjechawszy si do Sendomirza, gdzie na ten czas krl lea, posali do Witolda znowu Zbigniewa biskupa Krakowskiego Jana Tarnowskiego z tvm poselstwem, i gdy inaczej Witold od przedsiwzii
pragn,
krlestwo
niu Polskie ze
i
wszystk wadz moc zupenie z dozwolenim Jagieowym wszytkich stanw Koronnych oddawali. Tylko aby z Litewskiego xistwa
171
Krlestwa nie czyni, a iby radniej od przyjaci , a nie od nieprzyjaci zdradliwyci krlestwo lioron przyjg. Jagieo te prac latarni
i
cik
ktrym si
i
ju
Ijy
nay
imo
swoich
Wadisawa
ko guberna'kr5'ieni!'''
rozumiejc,
po mierci jego na
ju
mie
mg.
panowie niktrzy Polszcy foritowali, jako Dugosz i Cromerus pisz, ktrym byo zasmakowao bra podarki od Witota, i ktrych by Witold hojnoci swoj zniewoli etc, tak, i chcieli Jagiela z krlestwa zov(', a Witota na jego miejsce j)odnie. I ju si Witottw aczkolwiek sstay uporny umys, tym poselstwem mao nie da nakoni do przyjcia korony Polskiej, by go byli panowie Koronni drugiej factiej, ktrzy (jako Cromerus pisze: pnra^ compendia publlcae rei praeferentes, ut larcjiliones ejus in se assentando mayis augerent SCc.)^ wasne poytki obrywki, nad pospolitej rzeczy dobra przekadajc, aby tym wicej przymnoyli sobie podarkw od Witota pochlebujc mu potajemnie go b)li przez posance swoje nie napominali, aby trwa w swoim przedsiwziciu i wiedzia zawdy pierwej to poselstwo, przedtym ni do niego posowie Koronni przyjachali. Tak i w on czas senatorowie Koronni jedni pochlebiali Witoldowi, aby krlem Polskim by, a drudzy go za podegali aby z Litewskiego xistwa krlestwo uczyni; lecz si w tym wszyscy zgadzali, aby co wzi. A tak
to
lib.
19
etc.
Auro pulsa
fides,
ui!'fz.'
Aurum
lex seuilur,
mox
sine
leg pudor,
^"c.
Virg.3[Aene.
cogis
Uoratius
humanaue
pulchris
iW.^i^Serm.
Diciliis parent,
uas
Clarus
erii,
Rex,
El uidguid
Ale Witod tak krtko odpowiedzia posom Koronnym, ktrzy mu 'r.wie "dpo Krlestwo Polskie pod Ja^eem podawali I ia nie chc h\ tak nie- ^^'> '. wieiJWi ,,. r / '"idowa powstydliwym niczbo/.nym, abvch mia brata Jarrea z krlestwa zuleso ~ .'.'. ^ -","', som KoZ. pie; ale od przedsiwzicia mojego, ktorymem si juz po wszystkim swie- roimym. cie, u wszystkich krlw i osawi, i do ktrego mu bj powodem
,
.
111
, ,
xit
sam Jageo, zda mi si rzecz szkarada nic uczciwa przesta. Nic przeciw krlowi Polakom zego nie myl, ale jeliby jak wojn na mi podnieli, wszelk usilnoci si broni." Przy tych posach od cesarza przyniesiono podarek Witoldowi smoka, piknym a misternym dziaem od zota srebra urobionego ktryby by upominkiem splnego ich towarzystwa zprzymierzenia tak z cesarzem jako z Krziakami dali od niego przysigi posowie cesarscy pod susznymi condiciami na stowarzyszenie z cesarzem. Ale Witod odpowiei
i
bd
i,^J^jV'z?o.
[^WiToido^
^' "''^^esa.
rza.
172
dzia,
ja
smoka
za przyjacielski
gocinny podarek
a nie za
upominek
towarzystwa z cesarzem przyjmuj, a przysigi mu adnej nie mog uczyni. Lecz jednak od przedsiwzicia koronowania nie da si Polskim posom odwie i owszem pewny dzie koron jemu eni jego przysania od cesarza mia naznaczony, co krl z pany Koronnymi wyrozumiawszy jei
go nieprzeomiony
mi,
za
umys
zprzymierzenie
Krzyaki Pruskimi
Lillandski-
posa
dawa
czstym dokurczanim panw Polskich, Sigmuntowi cesarzowi ^A'itoklowi o koron si wicej stara zakaza, listy do nich posawszy. Ale tym \Vitodowe przedsiwzicie uhamowa si nie dao, zwaszcza za potuch jako si powiedziao panw Koronnych samych, ktrym podarki czste od Witota mie byway, ktemu, i 'ak wielka bya powano zawoanie AYitoduwo w Polszcz, z ktrego porady dugi czas Jagieo wszytko sprawowa, i Polacy Witota wicej ni krla czcili wayli obawiah si go.
i i
Rozdzia pitnasty.
potym krl Jageo siem w Jedlnie we wsi powiatu Radomskiego, roku 1430, na ktrym wolnoci slacheckich potwierdzi witsze nada, chcc tym sobie Koronne stany zniewoli, dla successiej drugiego syna na krlestwo, ktr successi otrzyma; ale widzc Jagieo, i Witota niei
Zoy
moe
Jageloprzy
bawienim wolnofi
slachrie
tIk"'^a'\"of-
od przedsiwzitej koronaciej na krlestwo Litewskie odwie, ktna 16 dzie miesica Septembra, posa Jana noliprit Czarnkowskiego podkomorzego Poznaskiego na stra, u granic Polskich '^''"' sam przez Prussy czcesarskie tam i lskich, aby posy Witodowe sto idce przejmowa. Jako mu si zaraz poszczcio, i poima Baptist posiowie
cesarscy
po imani
Cigall doktora
Witota
z listy
"
prawie
"
do
listy
wziwszy, do krla przynis; a w tym byli posani do wtpienia o koronie wybawili (bo Witot wtpi jeliby mia moc cesarz albo krl Rzymski, ktry by sam jeszcze korony cepotwierdza); nieli tedy ci ^kri'/iio^ sarskiej niedostpi, nowych krlw czyni ^odfier posowie Witotowi priwileje cesarskie, ktrymi postanawia nowe krlestwo w Litwie Witota krlem czyni, a inszy posowie za nimi koron przywie mieli, byy te listy drugie o sprzymierzeniu Litwy z Krzyakami
cesarskie od nich
Witota, aby go
Pruskimi
173
O ZABRONIENIU PRZINIESIENIA
EORONT WITOTOWI.
Udy
mg, zaraz wszytka slachta Wielkiej Polski, bez adnego roskazania wiadomoci krlewskiej zebrali si^ zbrojno jako na wojn z wodzami swoimi
,
motulskim-, castellanem
poiacysig
i,rai?dia'
Wadislawskim,
zasiedli, a juz
roay. posowie: cesarscy, Niemieccy, Wgierscy, Czescy i papiexinie jego Ulianie idc, scy, z wielk pomp i z koronami Witotowi lA nlL^" Odr, gdy usyszeli od Polakw wszytkie drogi minli byli Frankford nad .,.?-'.' ^ wi za pic,,.',. ,, bvc zasierlzione, dla tego nie miejc si wda w niebespiecznosc, a cze- nidze. kawszy rozjechania wojska Polskiego dwa miesica prno, do cesarza
i 1
.,,...
A
,
tak
.
u Turzcj "
i
/->
rzeki zbrojno
-.-.r
odjcia ko-
,.
*'
si
wrcili.
Z wielkim
mi cieszc
ich,
tego frasunkiem
ao
swoje polirywa
ci
gocie do Wilna na koronaci wezwani, Dugosz pisz, dwa mijak Cromer secumlae edilionis fol. 294, Uh. 19 strzowie Pawe Rusdorf Pruski, a Sifridus Liflandski z swoimi comendagrofami Rzekimi, Wasi Moskiewski knia zakonniki, xicty tory wielki, zi jego, Twierski i Odojewski xicta i carzowie Zawolskich murzami z hulany etc. i Prekopskich Tatarw z
hojnie ich czestow^a, a byli
i i i
c^^tfwhol-
na\oronL^
'^'^"
dowodu inaczej to by wiadcz, jakoby posowie Witotowi, trzy lata mieli mieszka we Woszech, bo korony nie nie mieli dla wielkich wojen na ten czas w Woskiej ziemi wzburzonych. A potym jakoby im Polacy koron we Lwowie mieli odj, nieyczc jej Litwie; ale Polskie Kroniki Pruskie inaczej a dowodniej wiadcz bo Miechowius fol. 288, lib. 4 tak o tym przeciw Latopisczom pisze: Legchalur ^ mmciorum regis SIgismundi fscilicet in litcris mterceptisj cum coronis Iransiius per SciJconiam (non LeopoUm) Prussiam rersus. Et
9:
jam Franhfordiam
cum
que supra
Odram
omnes
es
cum
coronis) erant,
obsideri lias
a Poonis acceperunt, Sf non ausi periculo sese commiltere, cum duobus niensibus frustra eorpecUirent, ad Caesarem reversi simt. Take te Yapovius, llerbortus, Bielscius, cy
wiedzc rnoci czassw, bo te Kazimierz Wielki okietkowie, krl Polski, wzi by we Lwowie dwie koronie zote, inszy skarb xit Runie
skich roku
sprawach Olgerdowych.
174
Rozdzia szesnasty.
w
mu
ju
ten czas
Witod
albo z frasunku
wpad
by w
niemoc, ktr antrax lekarze zow, a wszake nic starania o koronie nie opuci; a gdy widzia, i k temu dla niechci Polakw, przy
trudno
byo
czego
w owy
do Litwy, przyrzekajc
i
koronie
staranie
opuci.
Mio krlowi byo do miej ojczyzny jecha, ale byo ono Witotowo wezwanie na cze panom Koronnym podezrzane, przeto kilko senatorw przy nim posali Zbigniewa biskupa Krakowskiego, ktrych wszjtkich z krlem Witold wdzicznie agodnie, krom biskupa (bo ten by nawigtszy jego przeciwnik) od samych granic Litewskich do Wilna prowadzi, a skoro w Wilnie byli, z wielk prob Witod krlowi nalega, aby mu korony ku ozdobie sawie splnej ojczyzny, na krlestwo Litewskie nie broni. A gdy mu krl odpowiedzia, i tego bez dozwolenia panw Koronnych uczyni nie mog, stara si naprzd, jakoby sobie Zbigniewa biskupa zjedna. Do ktrego imieniem swoim posa, wielkimi go dary obietnicami obciajc, aby on sam sawie utciwoci jego nieby przeciwien groc mu te, i jeliby uporu swego nie przesta i nogami rkoma (jako mwi) ze wszytkich si o to si stara przysig, aby by z bii i i i i
, i
skupstwa zrzucon.
Na
co
xiciem
mierzenia
skiego
z
korony, jedno
i
mu odpowiedzia Zbigniew, i go by rozumie nagodniejszyra i tego bez naruszenia zamania przyjani, zprzyi
zjednoczenia
Xist\va Litew-
Koron uczyni
i
nie
moe; te
aby si
w tym obaczy, i mu na
to cesarz
Krzyacy, gwni obojga pastwa nieprzyjaciele radz, nie iby go ozdobili, ale aby te dwa narody, ktrych w zgodzie witej poy nie mog rozerwali i zwadzili, gdy te to zawdy cesarz mia w przysowiu:
,
jedzcych snadniej
midzy dwu psu, ktrychby on potym spnie si poy. roz wadzi Tak to Witotowi Zbigniew szerokimi sowy rozwodzi, a niemoc te tak go bya bardzo zja, e z rospaczy duszego ywota, ono wszytko staranie o koron Litewsk opuci, a do mierci jak chrzeciaskiemu panu naley, z wielkim si naboestwem skruch gotowa. Co obaczychce wrzuci koci
mg
175
wszy krl zaraz Zbigniewa biskupa i pany Koronne do Polski odprawi przy nich Swidrigiea brata na xicstwo Litewskie (jako bo to rozumia,
,
by umyli)
nic
mg przeoy.
Zmar sawny Witold w Trokach w omdziesitym Ktry imi rozszyrzy mstwem po wszem wiecie.
Nie obcymi lecz z Rusi walczy Zmodzi, Litw, bitw, triumphy przesawne odnis
lecie,
w
w
Trokach
si urodzit, w Trokach i
umarf, nic
l.ucku,
Wdy
mn
I mu kady carz z hord swoj usugowa. Bo gdy Zoldan Zeledin umar car Zawolski, Z ktrym Witold przyja mia Jagie krl
i
Polski,
Tapbtamis od Wilota na carstwie posadzon.
Tachtamisa
I
ojcowskiego
pastwa
stolec
mu
zgruntowa.
Tego za Kierembeden brat gdy z wiata zgadzi, Witold Jaremferdena na stolec posadzi. Ten Kierembeda zabi te dla carstwa brata, Panowaa Tatarom Litwa w one lata. Przekopskim te Tatarom poda dwu soltanu, Potym Dewletkiereja te z carskiego stanu, Mahometa na carstwo Kirkielskie posadzi, I z sawnym Tamerlanem o zwierzchno si wadzi. Pastwo swoje rozszerzy od morza Pontskiego, Z Oczakowa do morza wzdu, wszerz Niemieckiego, Litwa kwitna w szczciu, w sawie i w wdzicznoci, Z Ruskim rycerstwem majc granice w caoci. askawe go trzymao szczcie na s^\7m onie.
Wgrywajc go z dziwnych side w wszelkiej stronie. mstwa swego wspiera bacznie zawdy, Te mu w potrzebie wszelkiej, pad szczsny los kady. Nie mg nigdy prnowa, tak i przy potrawach. Gdy jad sdzi poddane w natrudniejszych sprawach,
Fortelem
I
Obyczaje
Wiiodowe.
przy stole,
Albo
Mia the
i swe przeoone, urzdw, z starostw wzbogacone, A pobrawszy wszytko przeoy ich znowu Na on urzd, tak skarb swj mnoy z ich obowu. Swych poddanych i panw wicej gro zawdy. Ni dobroci zniewoli, jak gra skaka kady. Do postronnych by hojny, lecz nazbyt w Wenerze,
obyczaju,
upi,
nisczy, z
Suy
tak
i w mioci
nie
folgowa mierze.
176
Uroda Wi loMoa.
Apophlegmata, allio
przysowie
Wilollowc.
Wzrostu byl subtylnego niskiego ciaa. Lecz za obrzymsk wielko jego dzielno staa, A cbo by babiej twarzy, lecz brodaczw zawdy, Ugania i przed nim dra nieprzyjaciel kady. Gdy si raz mia potyka nad Dnieprem z Tatary, Radzi mu bitwy nicda jaki kniazik stary, Bo wielkie zimno byo, Witod mu rzek na to: Mamyli ciepa czeka, jeszcze nie tu lato. Ale si dzi acz zimno z Tatary potkamy, A jeli zwyciymy ju si spodziewajmy, I z zimna z Tatar bdziem mie zwycistwo;
i i i
dwoje nas zwyciy mstwo. Nie tak wielka sromota przed dwiema ucieka, Ale zawdy traci czas kto cbce czasu czeka."
Przegramyli
ju
Take
za tQ
i
namow mnie
z
A
Talarowic
zimna
Niktrzy
na Wace.
mu
to za
ze
strofujc go mieli,
Tatarw bogatych na
tak
Wace
widzieli.
niedobrze,
rozmnaasz w swoim pastwie scodrzc. Witod rzek, i dobroci i nasrosze zwierz Ugaszczesz i lew bierze z czowiekiem przymierze, Z tym ktry mu je dawa, take Tatarowie,
Poganw
Z
I
tej
hojnoci
bd jak
i
wani
Litwinowie.
wymow,
pikn
oraci
sowa miodowe,
ja
Witod
rzek:
wol
A w
Wina, piwa
Te mu
wszystko po mjli co
pocz
szo rzezwo,
Nie lea nigdy prno, powoania swego Rycerskiego pilnie strzeg klejnotu zacnego. Ztd sawa niemiertelna jego trwa w caoci,
Wiecznie ktrej dostpi, z swej wasnej dzielnoci, Prcz obcych dojdzie rycerz kady jego torem. Kresu sawy rycerskiej wiczc si tym wzorem.
COIESLOT
SWIDRIGAJtll OlGERDOWKllI,
RU^KOI I MO0ZKIM.
KSIGI SZESMSTE.
Rozdzia pierwszy.
sio
l^ieliiioiiego Pana,
kach
stwo
podnie
mieli,
,
,
Wotowali jedni na Alexandra albo Olelka Wodimirowica xit Suckich przodka, drudzy na Koributa Sigmunta Dimitrowica Siewier,
Voia
rne
''^wsidch'/'
skiego
Zi)araskiego kniazia,
wnukw Olgerdowych,
synowcw Jagie-
ten czas
i
w
i
wasnego krla Czeskiego rzesze Niemieckiej wielkie ulfy poraa i bija, ktr dzielnoci tak si by po wszystkim prawie wiecie rozsa. i T -1 -I W II, IZ mu A\" w lelkiego Aistwa Litewskiego, wiksza czsc panw yczya. Byli te drudzy, zwaszcza Russacy, ktrzy na Bolesawa Swidrigaja brata Jageowego wotowali, poniewa by Ruskiej religioj przychylniejszy,
II
'
'
Koributowi sigmuntoJ^J.''^*'^.
liwskiego
aczkolwiek
by w Rzymsk
ochrzczony, a ten
by
do
YYger zjacha do
^^"^
**'
Sigmunta cesarza, bojc si Witota, ale w ask przyjty potym od niego przyjacha mao przed tym do Litwy, wszake by nikczemny, pijanica
II.
Swidrigajic.
'"''nnA"'""
23
178
Rusi sotylko hojnoci swoj wiele by Litwy zhuklowa. A krl te Jagoo by jemu jako bratu roflzonomu (aczkolwiek o tym Swidrigajo nie wiedzia) przychylniejszy. I dla tego krl zarazcm z Trokw Polaki wszystki, zwaszcza Zbigniewa biskupa Krakwskiego odprawi do Polski, aby mu nie przeskadzali do j)rzeoenia na ^Vielkie Xiestwo Litewskie Swidrigaja brata, ktry umys krlewski Litwa i Kussacy obaczywszy, wnet samego krla opucili tak i okoo niego bardzo mao si ich zostao, a wszyscy si do Swidrigaja udali zjedali, yczliwoci, posugi, pomocy, wierno, dary jemu oddawajc. A Jageo sam prawic, gdy Polakw od siebie odpuci, zosta. . PrzYJacha notym na pogrzeb Witotw do Wilna Swidrlgajo, wielkim gminem panw Litewskich, Ruskich Zmodzkich slachty pospolitej otoczony, a tego czassu za yczliwoci sw^oich ludzi, Wileskie, Trockie insze przedniejsze zamki ubieg opanowa pocz si i pisa nosi za Wielkiego Xidza Litewskiego nie czekajc w tym ani dajc wolej Jagca krla. A potym Witold by pochowan obyczajem Wielkich Xicdzw Litewskich w kociele S. Stanisawa na zamku Wileskim, z wielk aoci Uliany ony jego (ktra te skarby swoje do Polski wysa chcialudu pospolitego Jagea krla, a z dawno oczekiwan rado^^) paiiw
i
grlio^vn poi^MllIwego,
bie
Polary
ui-
Li-
do Nynna.
^pogrzeb!
j^itl'ia'^ui-
lazeizji.
^^j^
Swidrigajow
by
swidriRajio
^wici?en?u!'
popdliwy, pocz krla Jagea brata nieuczciwymi sowy sromoci i habi, przypominajc mu jako go przed tym czsto z Witoteni z ojczyzny wygania do wizienia i ciemnic przez dziewi lat sadza, a mwic: i te czas teraz przyszed, gdy si susznie pomci mog nad tob czycie wet za wet odda". Polakw te, ktrzy przy krlu byli, tym wicej sromoci zelyv,"oci im wyrzdza kaza, drogi yyszystki stra ossadzi,
i
i i
^^bJoif^
listy
krlewskie
i
otwiera
sicS^Iif
'"^szej\^^"
Polski, jako
i
z
i
Polski noszone,
bra,
blizu
trz
ich
bi kaza,
tak
krl
byo
Igw
Zmodzkich. Ale
wdy
furi
Jageo
wedug
swoj
i
Swidrigeow popdliw
i
on
ukadnoci
pnlSomlti-
odpowiedzi niejako zmikczy ugaska. Przytym te gat iram. ^ z^yy^ymi ccremoniami w szaty xice i w czapk ubrany, Swidrigajo Saw^-sS. ^^y'^ podniesion na stolic Wielkiego Xistwa Litewskiego przez samego podniesie j^^^j^ Jagea 31ikoaja biskupa Wileskiego, i ju si by pocz agodniej stawi krlowi Polakom, ali wnet nowina przyniesior.a znoyyu zaoiymic palczy\y furi jego zapalia. Bo panowie Podolscy przedniejszy, jako Pa'^^'^'^ biskup Kamieniecki, czowiek maego rodu ale dzielny Rysko Kier^saiiAHclio dej, Fiedor, Micha i Mirsio bracia Buczaczcy i Kruszna Gaovyski, usy!ih- 4, fol szawszy prtko o mierci Witodowej, podjachali pod Kamieniec, a wy,i'oni(Tuin Ib. elc. zwa\yszy na przyjacielsk rozmoyy Dawgerda Dedigoldowica yyojewod Laiopisze. Wileiiskiego, ktry jeszcze o mierci Witodowej nie wiedzia, a na ten nawyszym sprawc od Witota poimali czas by generaem Podolskim rod(de Lit- go, a jako Latopiszcze Ruskie i Litewskie sawi, zabili, lecz si tego Polacy nie wayli, czego im pobono sama chrzeciaska jednak bronia samy Latopiszce przeciwneby sobie byy, ktre Dawgerda wojewod
i i
agodn
4^^
>Jfl
179
potym roku 1440, cdy Sii'muuta xnd w Trokach czekom sie i m sam nierycho aomacal, pra\v(H' histonoj uprzejmie wynajdujc, wyjwszy by to byl zas syn jego wojewoda Wileskim albo brat tego domu, lecz sluszniei, i go J O tylko poiJ
Wileiiskim
zabito, co
ni/.ei
by kad
Na
lo
si
obaczvsz,
Mi(eho^ius
^jf^^lljf^^jji;,
...
i
p'^'^'
'-
od
A
.
.
(0^0 r/.isu
tioj.i.n, i'o-
Skal,
wiksza cze Podolskiej ziemie snadnie i)osiedli, Polakom poda, aby napolym Podole przy Litwie nie byo. Co usyszawszy Swidrigajo, dopiero pocz z wielk zaFlczYWocia krla aja, sromoci zorzeczy zaraz z ona furia po|)dliwie rzuci mu si do l)rody, na jego stan krlewski szedziwo nie baczc, a Polakom obecznie stojcym i wizienim szubienic mierci rozmait groc, take krlowi, jeliby mu zarazem Podola ojczjzny jego
zamki, Czerwonygrd
.
sUjisipr/j
l.'lc/.oiie.
chcc
to
wszistko krlowi
Swi.iiiptajfo
rzucu.
ukradzionej
nie
(jako
mwi)
i
nie
i
wrci.
krla, Mebespie
{iria
i
musieli
niebota
spa,
a sami siebie
okoo pokoju jego lezc strzedz. Ale Swidrigajo potym onycb krla, pilniejsz stra swoj ossadzi, i ani tam ani sam aden nie mg wynidz z onej stray, albo raczej wizienia. Aczkolwiek jednak Polacy myi
Po-
nie.
lili siebie
krla,
cho
ich
mao
)y Jageo
nie po-
hamowa,
ktry wicej
mioci
wizienim by obruszony.
noszc si
Przed tym te czasem Sigmunt Koribut Zbaraskie i Siewierskie, za krla u Czechw, porazi wielkie wojsko Niemieckie i Angelskie i curfiersty Niemieckie z xity lskimi, za ktrym zwycistwem lsko wszistko zburzy, miasta z zamkami: Gogw, Cigenhals, Weidn,
xi
Koiihuisii.
Falkcnberg, Paczkw, Kamienc, Henrichw, Opole, Breg, FrankenStein, Hainhainw pobra przedmiecie Wratsawskie spali, za pomoProkopa Czecha i Biedczyscha, Ilussitw Iieretikw. Potym roku
i
"wa."""
lib. 4, cap. 52, fol. 299 pisz curfier- oku wielkim wojskiem jezdnym i pieszym., NiemieAngelskim, do Czech wcignli, przed ktrymi cign:
i
Miechowius
z
H3i.
ufem swoim Juljan cardina poboczny, jako hetman. Przeciw ktrym te wyszed Sigmunt Koribut Zbaraskie z Prokopem kapanem, z niewielkim ufem Czechw, a ledwo na dwadziecia tysicy stajan od siebie wojska b)y, gdy \yielka boja strach, ktrego nie byo przyczyny, na
tciho
i
j.i-
xi
whuiishi-
uWarnyz;i'i
samzab/i!
Niemcw przyszed, i
wieci przychodzcych nieprzyjaci, gdy naprzd margraf Brandenburski pierzchn, wszyscy strachem strwoeni, ty podali, obozy, namioty, wozy, spie, skarby wszystek sprzt wojenny porzuciwszy zostawiwszy, co wszystko Sigmunt Koribut z Czechami pobra, tame te Czechowie Niemcw curficrstw gonic, dostali krzya
tylko z
i
i
uciekajc zrzuci, aby go nie poznano ktry jjotym Czechowie zwyciscy na szyderstwo okazw ali, a bijc w bben z skry Zyski hetmana swojego pierwszego po mierci obupioi
i
by
a
i
do Lusackiego xistwa,
Koribulem ogniem
mieczem
zburzyli
wybrali.
Tak i si potym
180
ani papie, ani cesarz, na nich
dugo
nie targali
a Koribut
i
si tym pot-
by
Litwy
Polski
wywoany.
O GHYTRIGH LISTACH.
Rozdzia
r otym
drugi.
Temu te
CterniusUnussa
lih!
Tiuarto, kie"
tuskri"La-
krl Jagieo gJy tak kilko niedziel za stra by od Swidrigiea Wilnie chowany, musia mu przyrzec Podole wrci, albo dla strachu, albo i yczy rozmnoenia ojczynie swej Wielkiemu Xicstwu Litewskietej tedy rzeczy posa Tara Zaklik mu wicej ni Koronie Polskiej. Z Sczckorzowic z domu Toporw, dawszy mu list swj do Buczackiego, a roskazujc aby Podole zaraz ze na tcn czas starosty Kamienieckiego wszytkimi zamkami kniaziu Michajtowi Babie, imienim Swidrigajowym,
ujgniiny^
Lace^demopr^jsial/na
ku xicstwu Litcwskicmu poda. Co skoro usysza Andrzej Tczyiiski i Mikoaj Drzcwicki custos Sdomirski, ktremu si by krl pieczci swojej zwierzy w niebytnoci kanclerza podkanclerzego Koronnego, napisali li,
i
tabncy^p?s- stY do Buczackicgo i slachty Kamienieckiej, san, a wo- ,*',,, ' ,. v skiem zwie- to krol poniewoli uczyni musia, a
.
,
opowiedaJQC co si dziao,
'
"
,
w wiec woskow
.
zalepiwszy,
daw-
zane,diapo- szy
przesirzeca jOc| swoich, gdy si na' na nich Xerxes
s^tcy^^^'ojsk
swoirh do
Greciej.
troch pienidzy, (gdy w ten czas adnych listw ani do Litwy jawnic nie mg, bo Swidrigie kaza i ebrakw wytrzsac). oddali tcmu komornikowi krlewskiemu, proszc go, aby naprzd odda t wiec Buczackiemu, a mwi, i jeliby nie chcia bdzi z slacht aby wiata tej wiece szuka. To gdy Taro weurzdem tamcsznym, ." ,, i r ciug ich roskazania uczyni, Buczacki z wtpliwej jego powieci, mylc coby to byo, rozomit wosk nalaz listy, z ktrych wyrozumiawszy postpek przygody przymuszonej wolej krlewskiej, zaraz Tara chudzin kniazia Michaa Bab, od Swidrigaja co sam na si miotek przynis, za stra chowa, a zamki Pona starostwo Podolskie posanego poima
mu
adcu
uic
'
ir.
>
,,
wizieniu krlewskim i do papiea Marcina Pitego byy doniesione, ktry zaraz do Swidrigiea legata z listy swymi przysa, aby krla Jagiea brata starszego wolno wystray. Polacy te byli zoyli siem puci z niesusznego wizienia w Warcie na szsty dzie Decembra, na ktrym uradzili moc krla z Liprzez Swidrigaja po Polszcz
i
gdy
nawarzy; wszake wywoali, aby wszytcy na pitynasty dzie Sticznia stawili si zbrojno pode wsi Kijanami nad Wieprzem rzek, jednake pierwej przez posy umylili sprbowa przedsiwzicia Swi-
181
drigieowego. Ale Swidrigiel ju by krla Jagiela przejedna i przeprowypuci, nad to mu darowa tysic grzywien srebra i insze wielkie upominki, z skarbu Litewskiego, ktre krl przed sob do skar-
siwszy z stray
bu Koronnego posia, przez Jana Olenickiego marszaka swego. Sam te w Sdomirzu zoy, dlatego, i
Knia
Podolu Winnic,
z
Ska, Brasaw
i
Czerwonygrodek
to
by
wzi,
i
Lwowskie
Litwie woali
krla ustawicznie
Wy[)rawieni tedy posowie do Litwy, Stanisaw Poznaski Jan Chemiski biskupw ie Sendiwoj Poznaski Jan Lichmiski, Brzeski wojewodowie, z tym roskazanim, aby Swidrigie zamki pobrane Podolu wrz Lucka, take z Podlasza, abv Polakom ustpi, do krla ci, z Woynia Z pany Litewskimi, aby na dzien pewny przyjecha, a od niego Aistwo Wielkie porzdnie przysig uczyniwszy, pod pewnymi condiciami przyj,
i
g|[^^s|epo^
^ia> do
go
krlem na nim
moc wojn
g^jj^j^gj^ y^ 9^p-
kom.
albo czyni,
wedug prawa
aby
mu byo
wojn te wza-
jemn groc
Polakom, gdzieby go namniej zacepieli. ten czas te Sigrnunt Koribut z Czechami (u ktrych
by
po Zyszce
wodzem) Lusackie xicstwo zburzywszy lsko plundrowa, a potym wygnanym bdc z Pragi, do Krakowa do krla Wadisawa Jagiea przyjecha z horszakiem wielkim Czechw Hussytw, ktrzy si Sirotami po krl ich potym dla niestwornoci heretickiej odprawi, i Zyscze zwali nauczy, za z nimi i Koribut, ktry si by przy nich upem
,
xi
i
i
i
wycign. A Polska slachta ju od nich bya nawyka otrowa kocioy upi, jakosz w ten czas niktrzy, ktrych by wodzem Jacob Nadoi
bny Bogowski Jan Kuropatwa herbu Srzeniawa, klastor w Czstochowej z obrazem Panny Mariej sawny, wybrali, a iby si na Czechy domylano a nie na nich obraz na twarzy przecili. Krl potym z Polaki na wojn si przeciw Swidrihajowi z Biecza gotowa.
, ,
lVrl Jagieo
'
wojn
bdjc ustawicznie pobudzan od panw Koronnych, aby krzywd odjcia zamkw Podolskich, przez Litw, na Swidri-
182
Swidrigjo
ski*ego zei-
^^
SwidHgaj-
jurahaRu.
*siarosia.'
gaja podnis, zebrawszy wojsko z Polski przycign do Biecia, a stamod przedsiwzitego, a hardego umysu odwie, posa do niego Jana Brzeziskiego, ktremu Swidrigie przeciw prawu ludzkiemu zel/.ywo uczyni, czym krl poruszony, cign prtko pod miasteczko Grodo, nad Bugiem lece, gdzie dwanacie dni czekajc AYielkiej Polski slachty, obozem lea, potym si przez Bug przeprawi, a w tym posplstwo Ruskie Litewskie, ony wooci dla bojani wojska Polskiego, na bespieczne miejsca rno z dobytkiem sprztem swym domowym uciekali, za przestrog, jak si domnimawano, krlewsk, ktry ojczyzny swej aowa, ale Polakom gwoli musia czyni. Przyjecha te na odpr Swidrigieo z szeci tysicy rycerstwa Litewskiego a zamek ucki spi, onierzami strzelb przeciw Polakom dobrze obwarowawszy, potyka si kilko kro z wojskiem Polskim lekkimi utarczkami, gdzie z obudwu stron rwni sobie byli, tylko i jaki knia Sieko Litwin w bitwie poleg. Wojowali zatym Polacy AYoodimirskie wooci miasto Woodimir z zamkiem spalili potym si krl Jagieo z wojskiem przeprawi przez Stir rzek, ktra pod ucko idzie, z wielk trudnoci i utrat swoich, bo by Swidrigie most rozrzuci, a widzc i nie mg wielkiemu wojsku Polskicmu jawuic wstpnym bojem odeprze z kta ich trwoy, potym widzc nierwno, miasto ucko spali, a zamek Jurdze Rusinowi starocie swemu w^ obron zleciwszy, sam z Litw swoj na miejsca bespieczne ustpi, wszake wiele Litwy Polacy niesprawnie ustpujcych pobili poi-
td chcc Swidrigiela
Rumbowdus marszaek Litewski Gastod ktrych za w rychle Swidrigieo wybawi, pod pewnymi condiciami, i ich mia stawi krlowi do Krakowa, Polakw te wiele zgimali
i
,
midzy
,
ktrymi
byli
zacniejszy:
no
polego ktrzy nieopatrznie Litewskich Tatarw gonili. Besk ziemi drugie wojsko Polskie w szeciu tysicy z Kazimierzem Mazowiei
,
ckim
xiciem
burzyo.
cz muru wielk
szturmowali.
dzia
Wzia
,
dni przymierze
ale insza
u nich bya w sercu, a insza bo przes te dni mur zbity zapraw iali baszty z banki mocnili wody ktrej im Polacy bronili i kamieni nanosili i wedug potrzeby dobrze si opatrzyli. Tak i tego przymierza Polacy nie wczas aowah', na krla wszytko skadajc, gdy ich doby usilnymi szturmami nie mogli. Ale i w wojsku Polskim, jako Dugosz Cromer lib. 20 pisz, byo te wiele midzy pany przednicjszymi senatory })roditorw, ktrzy w nocy
czasie o podaniu
,
w tym
,
zamku;
sowiech rada
tajemnie
zd?ad|Sa- ^^'
""
oblonymi rozmowy
,
miewali
jako
mwiono
broni
ywno-
^"^
dodawali
herbu za podarkami
:
ab,
by potym wyrzuci na oczy Stanisaw wika Wawrzycowi Zarbie, castellanowi Sieradzkiemu, jako on by krlewskim Koronnego wojska zdrajc, albo proditojakosz to
i
,
rem ja niewiem ktre nazwisko lepsze si w czym kocha niech sobie obiera, a
jeli polskie?
jeh aciskie?
kto
gorsze porzuci.
183
Przysa te potym Swidrigie do krla cicgc tractowa o przymierzu, aby wojn odwlk, a ohl/.ecom na Lucku pomoz Tatar, Polsk wet za wet wojocy doda, bo czeka wojska z Wooci wa w ten czas te Litewskie zagony Ratno Polski zamek przez podanie Rusi wzili zamek wybrawszy a onierze krlewskie posiekwszy
ale nie z serca, tylko
i
, ,
spalili.
Potym Chemisk^ziemi zwojowali, ale icli Cioek podstaroci Chelzamku we stu trzydzieci koni wyskoczywszy bez wieci bespiecznic lecych najacha, i trzysta z Litwy z Tatary ubi, a czterdzieci poima, pod Kamiecem ich w ten czas Polacy zasadk groraih: tak si
miiiski z
i i
Polskie wojska trapiy. Dobywali drudzy Polacy Lucka a Rusacy i Litwa ktrzy z nimi byli Greckiego zakonu, ktrychkolwiek w zamku naleli narodu Polskiego, albo
spoinie Litewskie
i
,
poiacj- lucJo-
byli
wymczywszy
na blani
kach
na
wieach
tak
iby Polacy
widzieli
z
okrutnie mordowali
kt-
bankw
z
wytykali, a czarujc
we-
^tcrmnL
'^'/oi.^m"'
dug
nimi
zamku
przebili
,
byli)
jednego
gardo
noem
krew wy-
wntrznoci
zsiekali
i
drobne
na
z zaklinanim czarownicym okadzali. Powet za wet odda, Russakw okrutnie mordowali i przeladowali. A inszyby si byli panowie Polszcy o przymierze zgodzili, jedno Swidrigie niechcia ich condicij przyj, bo dufa w towarzystwie
rzenim wszytkie
lacy
kty zamkowe
te chcc
ich
Woochw Krzyakw
i
Pruskich
Lillantskimi.
Jakosz
gdy
si
tak
Woochw
pobiwszy
upy
odbili
rychle
umar.
sposobem Krzyacy zamawszy ono postanowienie u Mielna, Witoldowi potwierdzili trzyma, z drug stron Kujawsk Dobrzysk ziemi gwoli Swidrigajowi burzyli, ale slachta ze brawszy si porazili wszytki zagony Krzyakw, Toruskich, Sluchowskich, Swiecieskich, tak jezdnych, jak pieszych k temu siedm set rejterw Lillandskich na zbili, tak i odrzucajcym bro nie przepuszczali, Teodorika marszaka Liflantskiego siedm comendatorw Pruskich poimali cztery chorgwie odjli, ktre na znak zwycistwa w Krakowie zawiesili, a jednak w ten czas Krzyacy w Kujawskij Dobrzyktre byli Jagieowi
i
Tyme
gow
24 miasteczek spalili, midzy ktrymi Niesowa, Wadsaw Inowodsawsawniejsze byy, czego krwi swoj hojno przypacili. j\iessowski te zamek przez podanie zdradliwe Mikoaja Tumigray Siekowskiego Krzyacy wzili, ale Brzecia prno dobywali.
skij
ziemi
184
O PRZYMIERZU Z SWIDRIGIELEM.
Rozdzia trzech
iw
czewirz^Liprozny.
A skoro krl do morderstwa nad Polaki (ktrzy tam byli po zamknieniu przymierza zostali, a drudzy teZ osiadoci mieli) okazowali, kocioy te wszystkie ktrekolwiek nie byy zakonu Ruskiego okrutnie popalili. A gdy do krla wielko slachty Kujawskich Dobrzyskich ziem przysza proszc o wspomoenie po burzeniu od Krzyakw, a niemogc ich czym inszym krl poratowa, gdy mu skarb wszystek Litewska wojbiskupie, a uywa na bya wysaa, kaza im wjecha w dobra xice z dziemi. ich przez zim z onami Potym roku 1432, krl zjazd w Parcewie, na ktrym si starai z pany Koronnymi o ugod wieczn z Swidrigajem z Litw, ale nie^^\ ^j^ otrzyma dla hardoci Swidrigeowej, bo mu Krzyacy potuchy dodawali, przes contora Toruskiego, aby przymierza z Polaki nie bra. Za w ten czas na drugi siem Siradzki przyjecha do krla Jagiea
Litw
przymierze do Gromnic przyszego roku.
Polski ujecha,
Woycy
wszelkie okruciestwa
zoy
synami swymi
ten oddaz Piotrem Polakiem z Bnina we dwu set koni krlowej, prosi u nich crki Jadwigi (bo nie wszy podarki krlowi wiedzia i bya przed tym niedawno umara) w maestwo synowi krprosi te aby Jagieo krlowi Cyprijskiemu dwu set tyla Cyprijskiego sicy zotych czerwonych poyczy, zastawujc mu w tym trzeci krlestwa Cyprijskiego ale go z nisczym odprawiono , gdy krlewna
i , i
,
cz
wymwi, i mu skarb osierocia, dla czi to byy Woskie chytre a akome, sprawy, tak per magnum chaos, j^cr tania maria Sf regna u Polakw pienidzy nabywa, podobniej ich onym u nich byo szuka, gdy dwa kro albo trzy kro do si tam jak Woszy powiadaj zoto rodzi
umara,
a
o pienidze si krl
stych wojen.
Tom
roku poytki
dzie,
i musia
na to
namwi
krla Cyprijskiego
Bnina,
ktry
Cyprze
by dawno
185
WIELKI
KIDZ
MODZKI STAHODUBSKI.
I
etc.
ROKU 1433.
Rozdzia czwarty.
tfdy tak uporny a niespokojny Swidrigajo Bolesaw bardzie ksa, a do i wiecznej zgody z Polaki nawie si adnym sposobem nie da, aby mu Polacy wszystko Podole i Woynia odjtego wrcili; wnet krl Jageo za namow panw Koronnycb, posa do Sigmunta Kiejstutowica brata Witoltowego, ktry w ten czas na Starodubiu mieszka, aby przyjacha na Wielkie Xistvvo Litewskie, chcc mu wiernie pomoc przeciw Swidrigajowi, aby go wygna. Posa te i do Swidrigaja Wawrzyca Zarb, castellana Siradzkiego, aby go sowie do zgody namawia, ale prawdziw rzecz, aby potajemnie pany Litewskie przeciw Swidrigajowi za Sigmuntem buntowa, ktrym te ju by Swidrigajo omierz dla okruciestwa i i Russakom i Moskwi wicej vczy
przymierza
cz
^|'Jnv!'"^'
sjsraunt
wicdo
lii-
urzdy im rozdawa z namowy ony swojej Ruski xiny Twiereskiej. Tak tedy panowie Litewscy wyrozumiawszy wol krla Jagiea, wnet posali do Sigmunta Kiejstutowica, ktry skoro przycigni] do Litwy, wyjacbali ku niemu panowie Litewscy, z ktrymi z wojskiem gotowym Sigmunt uderzy na Swidrigaja na ten czas w Osmianie mieszkajcego. Ale go w tej zdradzie przestrzeg Moniwid wojewoda Trocki i uciek spiei
i ,
swidii-iez
^"i-fek"/
ony na Ru gdzie by wdzicznie przyjty od wszystkich Rusnawicej od Smolesczan z tymi potym Litw najeda wojowa, za czym te Pooczanie Kijowianie Russacy za go przyjli, jego Rusk Twereskiego kniazia crk poima w Osmiaa Sigmunt nie wszystk Litw, Wilno, Troki insze zamki, taki modzk ziemi snadnie osiad opanowa. O czym dawajc zna zaraz do krla Jagea posy odprawi, proszc o potwierdzenie na Wielkie Xistwo. Dla tego siedmi panw Koronnych krl do Wilna przysa, ktrzy przysig od Sigmunta przyjli znowu uni z Litw Korony Polskiej odnowili, ale to w kondiciach inszych przydali, aby Sigmunt przeciw wolej Polakw, korony na krleszno
i
od
a
sakw,
ji,^'^"^' lowsUie
osiadt.
on
i
xi
stwo Litewskie
wa, te
skie
cho dobrowolnie ofiarowanej od adnego nie przijmoaby nie kogo inszego, tylko krla syny jego na xistwo Litew,
dziedzicami
i
Trokach
ir.
naledniki zostawi, a Micha syn jego aby tylko na na Starodubiu mia udzia i to aby by poddany krlowi, a jei
Wo"24
rJnne^^^sis'"""^^'"'
186
o Woyniu,
yu
w
i
moc Koronn
,
przy-
przy^lc^i roisnc!,io-
Buiiim.
gdy wszytlv0 Sigmunt i syn jego Miclia panowie Litewscy za wszystkiej slachty zezwolenim przyjli pod pieczciami utwierdzili uczyniono potym majestat w kociele S. Stanisawa na zamku na ktrym Sigmunt bv podniesie, z zw\kymi ceremoniami na Wielkie Xistwo Litewskie. Tame mu Zbigniew biskup Krakowski miecz oddawa imieniem Zmodzkim j^j-^jcy^ jjj^jjj^^ ^\^\ l^^f jj^^j gjj^o jj^jj panom Litewskim, Ruskim od papiea, ktry ich rozgrzesza od przysigi Swidrigajowi uczynionej, za czym znowu i)rzysigali Sigmuntowi. Przyczym te by Ludwik comendaor Toruski, z trzema collegami Krzyaki, ktry si stara w niwecz przymierze obrocie postanowienie i condicie od Polakw Litwie podane nowe chcieli z Sigmuntem przyj, w czym im pomaga Butrim mo-
szed
to
dzki pan,
wielkiej dzielnoci
chytry
ktry
by
nieprzijacioom kazano
granic
wyni.
i
Swidrigajo osadziwszy Poocko Smolesk Kijw, prawie wszy-^"^ opauowa, bo wszystkicli Russakw hojnoci i i si z nimi rad ^Hal Bia?' ^^^^ napija, sobie zniewoli, a ku temu i ich naboestwa wicej nala-
knfJros^ro^Pohi^klnn^
odj.
wz?eie.
dowa, aczkolwiek wedug Rzymskich obrzdw w Krakowie ochrzczony. wielkiej dzielnoPotym te Fiedor albo Fiedko xi/. Ostroskie, waleczny, trzymajc stron Swidrigajow doby Smotryci Brasa^^^yja Skay zamkw pod Polaki, za czym Swidrigajo przez spraw tego xiecia Oslroskiego Fiedora wszystko prawie Podole wydar Polakom. Przeto krl Jageo do Lwowa wycignwszy, posa wojsko Koronne do Podola, ktre dobywszy Oleska, snadnie inszych zamkw dostali, a Brasaw sam knia Ostroski Fiedko spali, aby cao Polakom w moc nieprzyszed. Potym zebrawszy si z Russaki swoimi z Woocliami ustawicznie najeda. A gdy ju Polacy dla bliskiej z ktw wojsko Polskie trapi zimy do domu si wracali wnet knia Ostroski Fiedko, majc na pomoc
wicej Tatarw,
su
*rzeka''^
,
Woochw
ju
cign,
i
czas-
miejsca
Jest 3Iorakwa
ne
zasadka
Fiedkowfl.
miejsca
pynca,
wpada, botna szeroko wylewajca przez lecienkim lodem zmarza bya, przez ktr aby
,
gacili
mocili chrostem.
Na ono
tedy
knia Ostroski Fiedko insz drog pierwej przebywszy, zasadzi si Polakw ^^ clrugim brzegu z wojskiem swoim w lesie. A ju. bya ciasn cieszk przez ony trudne miejsca przeljya, a wozy insze naczynia
cz
za nimi szy,
i
gdy on nagle
,
bez wie-
ci
cromer-
stnre^nota
^'^"nff"^' tata.
surm i bbnw bukicm trzaskicm na pierwej przeprawionych Polakw uderzy. b''''*"*'^' ^^lacy za strwocni przygod now niespodzian, gdy ani nazad do swoich, dla rzeki zawady wozw wrci si mogli, a ratunku si maego
z
wielkim
gwatam
i
okrzykiem
ronogonym trb
od nich spodziewali
Bitwa knia
lia Ostro-
jednak
gwat
zatrzymawali.
'
Co obaczywszy
,
kjego
Po-
laki.
strach
niebespieczno jedni
w paw
ld
amic,
a drudzy
wozy swoje
187
porzucawszy poprzewracawszy przybyli spieszno swoim na ratunek znowu ogromn bitw zaczli. Alo xi<'jc Ostroskie wojskiem przewysza Polakw, k temu strwoonych bez sprawy pomieszanych z rzeki wyjedajcych, Russacy sprawni miejsc onych botnych wiadomszy, zewszd imali, a drudzy jakoby ju zwycistwo otrzymawna<;rzewa!i, bili, topili
z gaci
i
i
szy,
i
do
upw si
brali
do
wozw
Polskich
ju bya
^,3^^^^^
p^^,?^',^^*^"
prawie opakana rzecz Polska, gdy oto jakoby od Boga ratunek im przy-
ni.-'.ioi<onn
by
i
naprzd
j)iczowanie,
ten gdy
usysza
daleka
grzmotem zbrj, wnet ono sto jezdnych zszykowa, a z kiem uderzy w ty nieprzyjacioom, ktrzy si ju na lupach Ii, a drudzy Polakw biednych bitw dokonywali. A lak
z
zabawi-
nositorum
K.miicki
ni-
Pussakw
i
strwoy svyoim serca miaoci doda, gdy z zadu z czoa znowu Polacy bitw odnowili. Zaczym knia Ostroski z swoimi mniemajc i wielka pomoc Polakom przibyla, pocz obronn rk, co pierwej bi goni ustpowa, pierschnli potyra wszyscy gdzie kto mg, a Polacy ich a do punocy, ktra bya na ten czas aropoyyietna, adnego nieywic gonili bili. Jest to miejsce gdzie ta bitwa bya mil wielkich 40 ode Lwowa, a wdy ktrego si dnia ta potrzeba sstaa, to jest ostatniego Noyembra, gdy krl w kociele by we Lwowie,
Woochami ju
i
prawie zwyciscw
i
misir? na-
^r^e jato-
wielki to a
irzebnv Cr^^y^^'.,^..
^''i.^'"".'.'
i'obiii.
tnym
za wojsko swoje, wiedzc z jako pobitw miao zwie; tego dnia wie wszistko miasto napenia o zwycistwie naszych, a niemoono wiedzie ktoby t nowin przynis, tak i si ludzie prn radoci zdali weseli. Lecz i wie jest rzecz bardzo prtka, czytaj o tym Wir";iliusa Ju-
gdzie
si przez wszystki
i
dni
modli
chytrym nieprzyjacielem
maium>/u
leindui
illum.
wonne Xerxessowe| z Atemensy etc. Potym nazajutrz rzecz wszystk jako si dziaa, opowiedziano pewnie krlowi chorgwi dwanacie Wooskich Swidrigajowych kniazia
stinusa historika o
I
I
'
w Kra- Dwanacie kowie na zamku midzy Krzyackimi na znak zwycistwa zawieszono, odj\;iicU. a krl z rycerstwem i z duchowiestwem we Lwowie triumph obchodzi nabonie.
Ostroskiego z pogromionega wojska ich przyniesiono, ktre potym
Tego czassu prawie druga wessoa nowina krla uwessciia bo knia Swidrigajo majc wielk pomoc z Moskiewskiej Rusi od ciecia swojego kniazia Borissa Twierskiego, take zPooczan, Smoleiisczan, z Kijowian Woycyy wojska pidziesit tysicy zebrawszy cign insz stron do Litwy burzc palc co mu si nawino, a grJy si pooy obozem u Osmiany, zebra te Sigmunt przeciw jemu wojsko z SVilnowcw z Trockiej Grodzieskiej Nowogrodzkiej Zawilijskiej i modzkicj slachty, ktrzy przy nim wiernie przestawali okrom Moniwida wojewody
,
Trockiego samego
Sigmunt
niktrych panw, ktrzy byli za Swidri^iiajem. A gdy gmuniwa ' swoimi uderzy na Swidrigaja u Osmiany lecego, staa si ''^iemf"'*
i
ogromna bitwa z obudwu stron, gdy obiema potnym szo o stolic Litewsk. Naostatck Sigmuntowa strona Swidrigeow przeinaga pocza,
pierzclmli Russacy Pooczanie, Smoleiisczanie
i
188
swidripjo lach
"ucielh
kwpnra-
jan
Mon
bowdcitci.
a Swidrigajo koni przemieniajc w maej druynie a na Kijw ledwo ubiea. Na placu Swidrigeowych ufw dziesi tysicy polego zabitych a 4000 poimanych, midzy ktrymi wiele byo panw kniaziw Rusklch tamc te poiman Dcdigold knia Jurgi Sicmionowic Fiedor Odzincewic Rombowd marszaek Litewski Moniwid wojewoda Trocki, ktrych dwu polednich dawszy im win zdrady, zaraz da Sigmunt straci, ossadziwszy o nich prawo. A na pamitk zwycistwa zbudowa koci w Osmianie collegiatski nada. To tedy zwycistwo Wielki Knia
,
i
,
i
Sigmunt Jageowi krlowi oznajmiwszy, znowu pacta uniej stowarzyszenia Litwy z Polsk odnowi. A Jagelo na dzie Narodzenia Paskiego do Krakowa zwycistwem dwoim ucieszony piechot wszed staruszek i pierwej ni na zamek wstpi, wszystki kocioy Panu Bogu dziki czyi
nic obchodzi.
Tego
ci
,
roku, gdy
ju
krl
Jageo
by wzrok
i ,
stra-
wy-
Lilwa Lifianiyburzy.
prawi Sendiwoja Ostroroga z Wielkiej Polski slacht z Czechami heretikami do nowego margrabstwa ktr ziemic dwanacie miast przedniejszych i obronnych pod Krzyaki za krtki czas wzili osiedh. Sigmunt te Wielki Knia Litewski te2;o czassu zebrawszy si z Litw i Z Zmodzi do Lifland wcign, ktre przez dwanacie dni prtkimi zagony burzc plundrujc, wielkie upy, wzdobycz do Litwy bez odi
.
.
^^
poru wyprowadzi.
kro''ra7*^''o
^
2\l
I
raz wziyif.
w wojnie wiczony, pora^^ ^"^^ ^'^ Woynlu Ryko Kierdej poimal hetmana drugiego Swidrigajlowego kniazia Nossa ktry by
, i
PoIarjPrussy burz.
,
ucki zamek ubiea na Swidrigaja. A tak ucko przez tego Kierdeja znowu byo Litwie przywrcone ale je potym knia Ostroski Fiedko ubiea odda Swidri^aiowM. ^ ... Tcgo czassu Polacy z Czechami Prussy przez kilko miesicy wojowah
niedawno
i
,
Woy
"^
Tsczw spalili, gdzie wicej ni dzieCzechw ktrzy Krzyakom przeciw Polakom suyli Cziapko hetman Czeski Polski zoywszy wielki stos drew okrutnie spali, wyrzucajc im na oczy zdrad, i przeciw Polakom, ktnarodu, za Niemcami walczyli. rzy s z nimi jednego jzyka Take te Jan Strasz frejbiterw Krzyackich Holandrw poimanych w wielkim budowaniu zaczyniwszy, a som oblokwszy zapali, a panie, panny biaogowsk wszyslk pe z uczciwoci przez Wis przewioPomorze prawic wszystko
tysicy
zburzyli,
;
si
winiw
poimali
Capiuibiredcmpii.
Spalili potym naszy Oliw klastor bogaty Jasieniec zamek, gdzie winiw wszystkich adnego niey wic posiekli msczc si Jana Lewina Wilciskiego w dobywaniu zamku zabitego. Zburzyli potym prawie wszystki Pomorskie krainy a do morza Polacy, a gdy do morza nrzyli, tak si radowali, i wod z morza a zwaszcza Czcchowic w flaszki, chcc j na znak zwycistwa do domw nie brali. A Krzyacy zwtpiwszy bardzo o sobie uprosili stania pokoju na trzy miesice; winiw te zacniejszych gdy si za stanowi przyrzekli
i
,
189
pusczono
przedawali, albo na
knechtw Polacy Czechowie po dwa zote na okup zamian dawali. Tego czassu Stephan wojewoda Wooski krlowi Jagieowi w Soczawic przy posach Koronnych przysig uczyni, a iby si tym lepiej przysuy, Tatarw na Podole cigngcych porazi Brasawia zamku pod Swidrigajem doby odda krlowi. Potym krl Jageo staruszek pospolite ruszenie Koronne uchwali do Prus na zim przysz, ale gdy slachta bez odu za granice cign nie,
a prostych
pr%\\S'-
wiono
cie
taki sposb,
aby wojewodowie
Nenus belli, jako u nas dzi nie byo, postanokady w swym wojewdztwie slachi
^^0^
o zapaceniu odu przemylali. Czego gdy si dowiedzieli Krzyacy, wnet do krla posy wyprawili, a przyjwszy condicie podane ktrych si tene przymierze na dwanacie lat utwierdzili. pierwej wzbraniali czas marszaek Liflandski by wypuszczony z wizienia, a za niego by dany Fiedor Buczacki, ktrego by poima knia Fiedko Ostroski i do Litland mistrzowi za winia z roskazania Swidrigajowego posa.
,
Kfza"i!
Rozdzia pity,
1 ego roku 1433, Swidrigajo Bolesaw brat Jageow, majc na pomoc wojsko Liflandskie, Tatary bardzo wiele Rusi Moskiewskiej, Twierskiej, Smoleskiej, Siewierskiej, Kijowskiej Potockiej, ze trzema Wielkimi zagonami do Litewskich ziem wcign, burzc, palc, siekc, co si mu nawini
o. Knia te Fiedko Uimitrowic Koributowic Zbaraski knia Nosz z drug stron Podole ktre byo ku Polscze wojowali Zasaw, ucko, Braslaw insze zamki wzili. A Swidrigajo miasto Wileskie, Troki oboje,
i
Woy
i
Krewo, Moodzieczno, Lid, Ejsiski, Merecz ze wszystkimi woociami okrutnie wypali wyponi, slacht poiman na pale wbijajc, czwiertui
LUwefury.
jac.
Potym Piotra Mongerdowica aboMondigierdowica, hetmana Sigmuntowego porazi wojsko Litewskie rozgromi. Zaczym Wielki Knia Sigmunt
i
niemogc mie ratunku z Polski, a swoim nie bardzo ufajc Moniwidowych Uombowdowych, ktrych by da straci, w
i
dla przyjaci
lassach
on
synem ulega, a tylko utarczkami wojsko Swidrigajowe z ktw trapi. Potym Swidrigajo wielk moc ktrej mu za wdy przybywao cido Witebska, ktry wziwszy przes podanie, poima na zamku wysznym kniazia Siemiona Holszaskiego da go utopi w Dwinie, na ktrym miejscu dzi kamie wielki stoi w rzece z krzyem wyrzezanym
z
gn
100
XiqiQ
IIol-
5ietropoijt
straceni.
za
metro-
polita
dal go spali.
Z drugiej strony za knia Fiedko Koributowic Zbaraski i knia Nosz Brzecia Litewskiego i Mielnika dobywali juby obudwu zamkw byli dostali, ale Mazurowie Litwie Polakom z roskazania Jageowego na
i i
Tatarw te/. Prekopskich przywid by Swidrigajo za wielkie podarki najtych, aby oni zburzyli ostatek Ruskich ziem Sigmuntowi poddanych; ale Tatarowie skoro si dowiedzieli, i Sigmunt stolic Wilesk Wielkiego Xistwa Litewskiego, za przyjani krla Jagea opanowa i z Polaki dobrze mieszka, wnet odmieniwszy umys swj Swidrigeowe krainy Kijowskie i Cernihowskie zwojowali.
A
go
tak
niestwornoci zewszd
od swoich
od Moskwy, od Tatarw,
Woochw^
sro-
Woyiicw, Smolesczan,
byy
utrapione
zwojowane.
t\>a^
wzia.'
A tym mielej Swidrigiet na ten czas Litw wojowa, i wiedzia by Sigmunta w nienawici u panw Litewskich dla ciszkiego jego panow^ania upiestw, te i widzia Polakw z Krzyakami zabawionych a brata krla Jagea bardzo starego te si boja przyjaci panw Litewskich pobitych ktrych jakom powiedzia da przed tym niedawno straci jako Jana Moniwida wojewod Trockiego Rumbowda, marszaka wielkiego ziemskiego Litewskiego w radzie i w wojnie dobrze zasuonych, dawszy im win jakoby go mieli z strony Swidrigieowej zdradzi. Teje jesieni Sigmunt zebrawszy wielkie wojsko z Litwy z Polski chcc wctowa Szkoci swoich nad Swidrihajlem Ruskim.i xity, cign w Ruskie pastwa, a Mcisaw oblegwszy doby go za czterzy niedziele, potym zwojowawszy okoliczne wooci wrci si do Litwy. Potym roku 1434, krl Jagieo w zeszej staroci na prob Sigmuntow do L'\vj ostateczny raz przyjecha, a w Krinkach Sigmunta na xicstwie Litewskim zupen moc postanowiwszy i wielkie podarki od niego wziwszy, do Korczyna jecha, gdzie mia siem przez wszystek post wielki, z ktrego sejmu na concilium Basilijskie wyprawi, a sam odjacha do Krakowa. Potym do Grdka na Ru czterzy mile ode Lwowa
i ,
mw
jacha, gdzie
oskiego
czcego do
mia przyj hod przysig od Stej)hana v,ojewody Wodrodze wedug zwyczaju w lesie sucha sowika szczebiepunocy, a i byo lato nad zwyczaj zimne, przezib, skd wpad
i
w febr,
JageJo krl
umar.
low wtpii-
a przyjechawszy do Grdka w wigilj witeczn u stou siedzc, posach wojewody Wooskiego, sroffo si rozniem';. Tak jjoleciwszy ' ^ ^ ,. t -^ ? Litw -nil Polsk rosprawiwszy swipauom Koronnym, testamentem toci Paskie przyjwszy, umar w poniedziaek witeczny ostatniego dnia Maja, siedmnastego dnia po rozniemoeniu a w Krakowie pochowan w grobie marmurowym, ktry dzi widzimy. Krlowa lat czterdzieci om trzy miesice, a jako dugi wiek mia niewiedzie, lecz by starszy ni Witod, ktry umar w omidziesit lat wieku doskonaego.
przy ^ SYuy
-^
'
191
Obyciajo
Grodku mierci dug zapaci, Mstwem, cnotliwym ycim z lleroliy si zbraci. Suchajc sczebietania sowika wdzicznego, Szed do ciorw Angielskich piewania wiecznego. Zimno, gd, posty znosi, w kouchu baranim, Soboli, zotogowa nieujrzae na nim. A by tak bardzo hojny, i wszytko rozdawa, A z zyskiem gdy co komu da on dzie wTznawa. owami si z modoci a/, do mierci bawi, A sprawiedliwo prtkj kademu odprawi. A nizii na dwr wyszed trzy kro si uwin
Tak on
krl
wity w
Jagielowo.
szaty.
Z hojnoci
Prodii^um
SiiechoYius.
owy.
Sprawiedli-
wo.
W koo
na jednej nodze, by go
zy
raz
min.
znosi,
Zabobony.
Posty.
Kady
post
chlebie
wodzie,
naboestwie
A tego da poow kto go o co prosi, A dla tego sowito musia wicej prosi. Kto chcia poow skutkiem proby swej
\yina,
Sposb da-
miodu niepija, tak trzewo zawdy, Przezedni si w ani my albo na dzie kady, A winnikiem si chwosta mwi a! je! je! je! Po litewsku, a w cieple na zwierzchnicy zieje. Dar namniejszy tak wdzicznie kadego przyjmowa. I w czwr sposb sowito hojnie oddarowa. Na postronnych by hojny, kocioy nadawa. A czasem a na obiad ledwo z oa wstawa. Wzrostu sam by miernego, tw^arzy, szyje dugiej. Daj nam Boe Jagieki takiej dosta drugiej Jak ta Litewska bya, ktra owiecia Polsk w Litwie prawd rozmnoya.
i
odnosi.
Obyczaj
proby.
Trzewo.
ania
zwykle
slanie.
niefwinni-
kiem rhwo-
Dar
odda-
rowaiiie.
Artaxerxes.
Postronnym
hojny.
Ospao.
Lroda.
Bo
Wt IDISMW
TRZECI
JKHEOWIC
1434.
Roku Paskiego
RSIEGI
SIEDEBASTE
Rozdzia pierwszy.
I^o IFiel monego
Pana,
IToJetrodziea ^i9ftoleus94iego*
J. ak gdy si Jagea krla mier po wszistkim pastwie rozsawia, wnet Zbigniew biskup Krakowski z Wielgo Polany w Poznaniu mianowali wybrali na krlestwo Polskie Wadisawa starszego syna Jagelowego, na co potvm panowie rycerstwo Maej Polski aczkolwiek nierychlo zezwolili. I bv zoon dzie koronacie] na wity Jakb roku 1434, na ktry si wielko panw duchownych wieckich rycerstwa zjechao do Krakoi i
,
Eieciiawiagehnuca.'*
Xidz
bdc
chory,
panw Litewskich Ruskich z strony swojej na on koronacj, to te wojewoda Wooski Stephan xicta Mazowieckie, Semowit, Kazimierz Bolesaw uczynili. A gdy ju koronaciej dzie przyszed na wity Jacb, wnet Spilko Dersiaus Ritwaski Abram Zbski Jan Stra z Kocielnika z Melstina wzruszyli wielkie burdy mwic, i si niegodzi tak modezastawili si go, a jeszcze dziecicia koronowa, ktry nie moe statecznie poprzysic praw wolnoci pospolitych ale im to wnet Zbigniew biskup Krakowski
i
inszymi scnatory rozwid, gdy ukazali ksigi stare pisane Kroniki Pol-
skiej z
d
ry
a nie
kocioa Krakowskiego na ktrych byo wymalowano osob mozaros Kazimirza Wielkiego sprawy jego zacne wypisano, kt,
tych leciech
by
koronowan.
193
Tak
rij
przestali
z
oni
a tu
moe
ni
kady obaczy
starych
wicej
way w
. .
powanych,
a trudnych
wielkich rzeczach,
1
' .
-i-i w niedziel
...
ka,
i^.yia
wsczto
ukotcreJi-
Wadisayya Jagieowica, aby wystpi na prawa stro' n, a ktoby rozumia inaczej na lew. To gdy usyszeli, sstao si i wszyscy jednostajnymi gosy za onym fortelem przyzwolili, a Melstinski, Sbaktoby zezwala na
*-'
I
wysoko wstpili, niecncc przyzwoli, sromotnie na foi.MUpott si dugo syyarzyli, msza a po poudniu bya, a koro- missaincepnaci przez Wociecha Jastrzbca arcibiskupa Gnienieskiego ledwo si rufoi. i sperum deprzed wieczorem skoczya. Tame te na tej koronaciej Ruska i Podolska slachta z Polsk w jeprawach od nowego krla bya porwnana i zjednakich wolnociach dnoczona, bo przedtym Podoanie Woycy, Chemianie iBelzanie, zdawna t powinno czyni musieli, jako Dugosz Cromer lib. 21, pisz, i gdziekolwiek albo kiedykolwiek Krl albo Wielki Xidz Litewski kaza im na wojn jacha, tedy musieli, bez adnego odu, te zamki ziemskie
ski
1
zrzuceni.
Ai
a z kadego staja zasianego roli na Xidzu musieli dawa dwa korca owsa dwa yta. po czterzy grosze. Tame te Sigmunt Wielki Xidz Litewski znowu pacta odnowi Litewskie z krlem nowym z Koron przez posy.
i
budowa
kody
i
oprawowa
i
byli
powinni
O
I
RONYCH WOJNACH
!'
W LITWIE,
ROKU
Take
1434.
Russaki,
z
I
'
o tym te
gosza'' {"^iro ?' b. 21 mera lib.
i
Cl lgn
A
nad
Krzyaki,
az
woci,
wiecho
wasnym narodem
uywa
srogoci.
Lecz
w ten czas z gwatownycli ddw byy wielkie bota, Za czym Swidrigieowa ustala ochota, Odcign do Poocka, tam wojsko odprawi, A mistrz Liflandski iupem w modzi si zabawi.
-
n,
25
194
z ponem wycign, zaraz ciemne lassy, Ktre byy leyskiem zwierzw w one czassy, podrbia, Gdzie Niemcy mieli cign A gdy ju, w srzodek przyli drzewa obalia. gdy si sonia o dbin wali, Trzask i
A gdy
emod
'
om
Krzyk
mw a oboki
gosem
i
przebijali,
A Zmodz
bije,
wie,
siecze,
klodzinach ciecze.
pdem,
Le
A A
Krzyacy
Pruscy slio ro usyszel
porai^niii
rzdem,
ranni
jcz
mod za mus
I
rystunkw wojennych,
satrw drogich,
modzinowie,
up
A
obowi.
Polacy,
gdy tak
od Zmodzi Krzyacy,
n"inds"fego
Prusw
z
Zmodzi
lusieli
Wziwszy
splne przymierze
modym
krlem potym,
Zgruntowali
laki,
i
O
lus
tes,
tym Dlugoms
hclli.
SamogUici
in
syka
Nam Lkonieuses praeda onusti e Samagitia reterlenuadam succisis arbohus impediti a Samagitis ^ circumstrage profligati erant .yc.
venti
FiedkoKoriswidrigaj"!!
poiman.
tc SwidHgajlo Podole z Rusk i Moskiewsk pomoc Niewieskie, bm"zc, poima Ijy Teodora albo Fiedka Koributowica \x;^^y }jyj ([q krla przysta; ale Polacy zaraz Swidrigieowi przez Michaa kniazia Fiedka Nieswieskiego, przodka Buczackiego odpr dali Zbaraskich wybawili, ktry krlowi Wadisawowi, dobrowolnie Krzemieniec Brasaw poda, ale mu zasi ty zamki krl wrci w doywotne z dziemi w obron skutecznie poda. Crouywanie, gdy mu si z merus fol. 311, tego Fiedka jawnie Dncem JSleswiessensem zowie, a dzi za Niewie w dom Radziwilw, jako jest wszystkich rzeczy odmienno,
tcu czas
magnaue
xi
xit
on
przyszed,
i
skd si te
za priwilejem cessarskim
xictami na Niewieu
Olice pisz.
195
PORAENIU SWIDRIGIEOWYM
I
Z WIELKIMI WOJSKAMI,
UTOPIENIU KOUIBUTA,
1435,
SIMONA,
ROKU w DZIE .
I
r otym
Swidrigiet
znowu
Witebsku mieszkajc,
i
i
Zebra wszystk Rusk moc ssiad wzywajc, Z kniaziem Twierskim, z Moskiewskim z mistrzem
Lifland-
Cign w
Litw
i
(skim
Sigismiiii
(lus Itot SU'
ak by wielSigmunt Rot Slak, Polski przeladownik srogi, ki niepr/yiariei PolaKtry w Polsce w Litwie czyni byt zwyk trwogi, kom, bo go by CzarnPrzywid Swidrigajowi na pomoc lud wielki, kowski poima, gdy jaZ Prus, z Czech, z lska i strzelby rnej ristunk wszelki. rlia od cesarza doWiW^ tym Swidrige z Liflandskich i z Ruskich wojsk zborem lota. Przyszed pod Brasaw, ktry ley nad jeziorem, Obz Swidrigew si koszem zagony Tam w rno lc pooy, pod Brasawiom LiiewA w asny syn ojczyzn wasn mieczem trwoy. skim nad jeziorem. Koribut te przyby z Czech do niego z Slaki, A tak si zszykowali na Litw z Krzyaki, .l.icni) Knbyliiiski Burzc, palc wooci srogo Sigmuntowe, Litw prawie znisczyli przez wojny domowe. Krl Wadsaw tysicy Polakw wyprawi, A Jacoba z Kobylan hetmanem ustawi. Na pomoc ich do Litwy posa Sigmuntowi, By skrtnemu odparli tak Swidrigajowi. Sigmunt te wojska swoje Litewskie zszykowa, I potrzeby do bitwy porzdnie zgotowa, Syna swego Michaa hetmanem ustawi rtilna kniazif Miclia.) owa z Swidrigajem. Aby si tak w rycerskim wiczeniu zaprawi. ten czas Wilkomeriej Swidrige dobywa, Ktr krzywym puczim brzeg witej otoczywa, Knia Michajo z Polaki i z Litw przybiea Na kosz tam gdzie Swidrigie z swoim wojskiem lea. Sprawiwszy si uderzy na z wielkim okrzykiem,
om
A Polacy
Szyje,
usarskim
kopijami szykiem,
za
ukw
odzywa si
las
niebo d hukw.
196
wsoKito
poraony.
s^/id/ig^j-fo
Titan
wz
swj
morza wytacza,
^
Si
sigmuntKoribuU
kniaziowie zabici.
Gdy
Polacy
Micia
trzy upliy
zbi Swidrigieowy,
^Tw'ier^kn''Kemski
itylnllnlm^cnmlii^acristrr^rimarsaiko eonndit6j'c
DimiSigmu! sigmuntKoribui
Zb; Irowic rowie kniaz knia Zbaraski, kiry Sie te /a krla
Czechw przcrwah", Sigmuntcm Rot za pojmali, ^^-^.^^^^.^ Wigzemskicgo tc kniazia zabito, Tamc Jarosaw Twierski kniaz' da mierci myto, ,,. , n n i Mistrz Lillaiitski Z marszalkicm swym poleo zabity,
Liflantw
Z
i
t
.
Koributa
^ {
Crom.
fol.
312, hb. 2.
i witej rzece z konmi potona, Wielko ich w ^ woda zmicszana z krwij pobitych pyna. ,'.*. InszYch kiiiaziow czterdzicsci W noDOiu noimano,
>
wszystka x,y ,
,
moc
t -n
Liilantska legia
"
z
i
n iwoskowity,
i
'
.
..
>
'
i
w
Wooszech.
-^ n lam KoriDut utopion Z Kotcm W Swietei rzece, -r^ Drugich wiedziono rzdem powizawszy rce. Swidrigie w maym poczcie ledwe uwioz mydo, A winiw tak pdzono do Wilna jak bydo, Sigmunt Smolesk, Poock wzi Kijw t spraw,
'^^
-i,
,
Swidrigie do
Wooch
zbieg,
majc
na myl krwaw.
wije,
Tame
Tu
wenonoszne pas
Z xicia wnet
szczcie si tak
Dzi
Poiierates bardzo
za
i
ubije.
liw
swoim
snw
a
xi
sr-
na wyspie
za
Samos, gdy
i
szczrim
Nie dufaj nigdy w szczciu, nie rospaczaj w smutku, j r> ^ i r t i ty dwic rzcczy latum wiedzie k swemu skutku, Bo
A
,
w w
n!i?rzaw^dy'poiVm
w"]^
morze wrzuci, ., wnet si wrci, Ktory Skd szczciu hardzic ufa, lecz go wnet zdradzio,
piercie
..
alhldoYum,
lennnhon^'^'ehinnl^e'.'
ux -i potyiu wprowadziio. Bo go ua szubicnic Tak te nasz Swidrigie w swym si szczciu sparzy, Gdy pod Wilkomcri bj mu si nie zdarzy, Wszytkic xistwa ktre mia na Rusi utraci,
i
-^
'
Strabonem
Libro U;Vo-
laleranum,
lib.
18,
etc
A sam si z Hajdukami upem yjc zbraci. Cromer wtpliwie pisze o utopieniu Koributowym: Tamelsi dc Corihulo (scilicet aguis suffocato) fama variat, nam (^ veneno in medicamenlum infuso a Sigismundo exinclum esse rulgaum est. Cesarz Sigmunt, ktry by Swidrigiea na t wojn prnymi obietnicami pobudzi przeciw Wielkiemu Xicdzu Sigmuntowi, przysa posy swoje do krla Wadisawa Jagieowica do Krakowa za Swidrigieem proszc, ale si ju byli t wojn dobrze rostrzygnli, gdy Swidrigiea Sigmunt wypdzi. Poszo byo w ten czas Wielkie Xislwo Litewskie na hospodarstwo Wooskie. A
tu
197
Tego
zamku
Sieradzkiego, na ktrym by cliowan pod stra Piotra Szafraiica, gwoli Stephanowi bratu, a przyszedwszy do Wooch, zarazem wojsko na brata
Stepiiana zebra, za czym jeden drugiego wyganiajc, wszystka AYoosk potym roku 1436, krl Wadisaw obudwu przez ziemi krwi obleli. rozdzieli im na dwie czci Wooskie krainy, Stefan posy pogodzi wzi za udzia Biaogrd z portem morza Czarnego, Tehini, Kili, SiliObucic, ktre dzi zamki, jakom sam widzia, Turcy opanowali. stri Heliasz za otrzyma t stron od Niestru, Chocim, Szocaw, Jassi (gdzie dzi stolica z Soczawy po zabitym Despocie przeniesiona) Breilw, Berlad, Uszi, lehucz, etc. ktre miasta przy mnie by Iwonia wypali roku iDl. Tak potym przyjacha Heliasz do Lwowa, gdzie z czci tej Wooch krlowi Wadis awowi hod uczyni da na kady rok z teje czci post-
""[.''jJe."'
Hoid
ih-
skicj ziemie,
laj
biugo-
chowiusza
lib.4cap.53.
etc.
wozw wyziny
i
wow
do krlewskiej kuchniej
i
cztery sta
szaratnych
z
szat albo
purpurowych
pewny
tribut, a krl
mu postpi zamku
drugiej
kady
rok
na
kad
wi:
a to
UPAMTANIU
SWIDRIGIE^OWYM,
Rozdzia
II oku Paskiego 1437,
trzeci.
stworno
Augusta obecznie z Koronnych, aby go w ask przyjli, a z Sigmuntem bratem stryjecznym Wielkim Xidzem Litewskim zjednali, iby wdy w Litwie gdziekolwiek jiiki kcik spokojny na staroci podpor otrzyma. A tak t ukladnoci pokor swoj, poruszy by Swidrigie krla wszytkich panw Koronnych, gdy ucko ktre jeszcze na ten czas trzyma, odda do Korony Polskiej, Ale Sigmunt posawszy posy swoje Litewskie do Krakowa, nie da na zgod z Swidrigieem sowa rzec, groc si z xicstvyem Litewskim rozczy od Polski, jeliby Swidrigaja chcia krl na \istwo Ruskie przeoy. Tak tedy biedny Swidrigie gorzko na swoje nie w czas ony burdy z sozami paczcy narzekajcy by z Polski wypdzon jako nieprzyjaciel, i si tam sam wanie jak on Jowinianus cesarz, albo krl Nabuchoi i
i
Swidrigajo gdy wszystko przez swoje niestaro tego aujc, do Krakowa 13 dnia mechotiL pokor przyszed, proszc krla Wadisawa panw ''%.'m^'
^'''""'
xi
2'-
s^,id,i3.j^,
aonozor, na ostatek
Iii-i-. jakom
past
lat
pierwej pisa,
musia
pa owce w Wooszcch
I
ojce? w >yoo-
szech
do
198
pFZGz sicdm lat, O czym te 31iechovIus pisze, h^^dc pierwej Wielkim Ruskim i modzkim. A ucko od niego podane Xicdzem Litcwskim xiestwu Litewskiemu wrcit ze wszystkim Woyniem, ry''Rr'z;. w krl Sigmuntowi '"'jV"^ pod t condici, aby po mierci Sigmuntowej za byo i z Woyniem do Korony przywrcono. Dowgierd te bdc na ten czas uczynionym wojewod Wileskim i starost uckim, przisig imieniem wszystkiej Litwy, po mierci Sigmunta Wielkiego Xiedza Wileskiego zamku adnemu inszemu nie podawa, jedno Wadisawowi jego nalednikom krlom
ma
na
W:
Li:Kazim?e-
Polskim.
tu Czytelniku obacz,
i Dawgerd
,
teras jest
leskim, ktrego ono Polacy byli poimali, wyzwawszy go dolskiego po mierci Witotowej przeto nie by zabity w on czas jako Latopiscze wiadcz, poniewa teraz yw jest, a Piotrowinem nie mg by, wyjwszy by to by powinny albo brat tego imienia familiej. Roku za 1437, Sigmunt cesarz krl Czeski i Wgierski jadc z Pragi umar w Znojmiej pocbowan w Waradzyniu a na jego miejsce wstpi Albricht Rakuskie. Czechowie za niktrzy posali do krla Polskiego Wadisa^Ya, aby im za pana ustawi brata Kazimierza, ktremu bjo trzynacie lat, zwascza Taborowie heretici, ktrych bya moc wicczsza, drudzy te krla Rzymskiego Albrichta wybraH, ktrego Praanie
,
xi
sam do*
Czech.
swego Kazimierza z wojewod Poznaskim Ostrorogiem Scdiwojem, z Janem z Tczyna wojewod Sendomirskim posa do Czech, dawszy im ludzi niemay poczet, ktrzy w Czechach skarali tych ktrzy na Kazimirza nieprzyzwalali. A tak Albricht wezwawszy na pomoc xit Niemieckich, takie elektorw Wgrw i inych cign do Taboru z trzemidziesty tysic ludzi, gdzie Polskie wojsko leoo, ktrych te mogo by czternacie tysic, k temu dobrze okopani byli, tam na kady dzie harce czynili, Taborzanie z gry Polakom byli na wielkiej pomocy, przeto ich niemogli poy. Ale godem strapione obie wojsce bdc, ruszyli si precz, Albricht do Pragi, Polacy do Taboru. Wadisawa potym krla sprawili wojewodowie przez listy o yyielkiej mocy Albrichtowej, przeto Wladisaw zebrawszy wojsko Polakw Litwy cigna do Czech przez lsko a gdy byo u Opawy, przyjecha k niemu Jan z Tczyna wojewoda Sdomirski, powiadajc i si wojska precz ruszyy, krl Wladisaw za si nazad cign czynic w lsku wielk szkod. Spitko z Melstina Dersaw Ritwiaski zhardziawszy z wielkich bogactw majtnoci, w Polszcz broili. Tatarowie te Zawolscy do Podola polon wzili roku 1438, z Sachmatem carzem wtargnwszy wielkie upy Podolska stoczyli z nimi bia gdy wycigali, zebrawszy si slachta Ruska tw, ale w zym a botnem miejscu, przeto od Tatarw przemoeni, gdzie
brata
i
i
Wladisaw
moc wszytka
polegli.
slachty Podolskiej
31icha Buczacki
starosta
Kamieniecki
Tam
nijaki
Jan
Wodek
slachcic zacny
bdc
199
trupami si utai, a gdy go Tatarzyn /.udnego nic ywili, tak w sobie duch
z szat
ywicy
noem
ubranie lundskie
pr
palec na kt-
'^**-
rvm mia svgnet ucina, ani si ruszy, a niewymown cierpliwoci ywot zachowa. O ktrym Dugosz piszc powiada, i go sam widzia z palcem ucitym z nogami wedug szwu ubrania poprtymi, Egregiumforlis liri facimis, toleranliaeue exemplum singulare, Cromerus dziwujc si lo by wiadczy. Tego te roku na sejmie Piotrkowskim w miesicu Grudniu, krl Wadisaw Jagieowic by na krlestwo Polskie skutecznie potwierdzony,
i
I
wiadisiaw
'iwo'"^[;'i^'
^*'*^''^*^<^"
opieki wy|)uszczon,
gdy ju mia
lat
pitnacie,
a
w
i
spolicie u l*olakw
opiekunowie ustawaj,
i
prawa
wolnoci wszytkim
-
stanom duchownym
naciej.
wion
Sigmunt te Wielki Xidz Litewski z pany radnymi ugod postanoprzez Jagiea i Witota Litwy z Koron Polsk odnowi i zapisem
czas concilium Basilijskie,
z
potwirdzi,
acz si z Ewgeniusem papieem urzdu go zrzuciwszy, inszego wybrao, wszake przez posy o pokj midzy krlem Polskim cesarzem Albriohtfem Czeskim gierskim krlem starao si, aby tym snadniej mogli da ratunek Grekom i Wgrom od Turka ucinionym. A gdy posowie z obudwu stron o po-
W tene
Eugenius
niezgadzao
W-
J^oTmum
^o^2oio''ny!
kj z Polaki tractowali
dla
skoczy,
czas
tylko na czterzy
hardoci Niemieckiej niemogli nic pewnego miesice przymierze wzili; ale jednak w ten
by
OBURDAGH WPOSGZE
I
Rozdzia czwarty.
Fotym
krl
wym
skich
Miecie nad
i
Wadisaw Nid
Ruskich
z
Jagieowic siem w Korczynie albo w Noroku 1439, na ktry gdy si wiele panw Polzjecliao i od Sigmunta xidza Litewskiego posowie,
zebrawszy potajemnie wojsko niemae
z
zoy
S pitko
z 3Ielstina
i
przyjaci za
paQgc^o.
';,'^'^^.|
pienidze
j)oddanych
J;Y'
bia.
200
dzisiejszy
z
bez
tam gospody biskupa- Wadisawskiego Mikoaja Lasockiego dziecana Krakowskiego, rano gdy wszyscy jeszcze spali, wyupi. To te klastorowl uczyni szukajc tam Jana IConiecpolskicgo kancleJana Olenickiego marszaku, na ktrych mia wark, ale oni za rza przestrze/.enim ust])ili. To zbroiwszy z miasta wycign, a przeciwko gdzie Nida w wpada, pocz si z wojskiem obozem otoczywa okopywa, gdziem i dzi tego znaki jasne widzia zna tam dobrze wa sypic robili, ale nii tego dorobi, zaraz wszyscy co okoo krla byli na wojwieci
i
w Nowe miasto,
Wis
sko jef?o
Spitko
siMi'sifi
gwatem
a straciwszy za
bitw
inszy
pirwszym potkaniu
mnie
si zastawiajc umar,
czym
abi- ^^^^
'^slidzon!*'*
Na polomki
Melstiuskie-
woOza picrzchnli. Krl chopkom woocijego, ktrzy to musieli ^ przymuszenia za panem czyni, przepuci kaza, wszake ich wielko za gwatem w Nidzie rzece ktr za sob mieli potono. Na Spitka jeczci jako wzburzyciel zgwaciciel szcze si ruchajcego wyrok uczynion pospolitego pokoju odsdzon, trzy dni nagi niepogrzebiony jawnie lea. A Rapstin zamek jego na si krl wzi, tylko Melstina eni jego za prob krl pozwoli, a i to jako powiedano z szalestwa uczyni, tedy na danie panw rad, krl aby to potomkom jego nie wadzio, decretowi swojemu o odsdzeniu czci zfolgowa.
i
go o
cze
wzgld.
Wielkiej
te
WM^k^iei^ Polscze
broi.
Ki-aifo"wski
wstrcariii-
Abrahama Zbskiego, ktry Czechw heretikw przechowywa s nimi przestawa; wszake biskup Poznaski zebrawszy blisku tysica jezdnych na Zbszynie go zamku obieg, a przymusi moc, gdy na kltw niedba, i mu pi xidzw Czechw wyda, ktrych jawnie w Poznaniu spalono, sam te Zbski z frasunku w rychle umar. Tak ci dwa gwatownicy pokoju pospolitego ywota dokonali. Tego te roku na concilium w Florenciej, na ktrym by cesarz papreatowie starszy z Greciej, sstaa si jedno triarcha Constantinopolscy uywania ceremonij w Kociele llzymskim Greckim, ale to nie dugo
i
i
nuowie.
trwao.
lii
Zbigniew biskup Krakowski Isidor albo Sidor metropoKijowski cardinaami byli poczynieni. Tego roku gdy Albricht cesarz krl Wgierski Czeski z pynienia
i i
Tame
Aibrichtce-
^Y^^^ta
umar
zostawiwszy
,
on
wzi
brzemienn,
na
^o"'adw!^
'iz
wojny Tureckiej
^'i^*^'^
i
uradzili
'
rady koronnej
od miast Wgierskich, Jana biskupa Signieskiego, Matka z Talonczu Karwackiego bana, Emcrika Marcella ochmistrza dworu Dalwatskiego
i
krlewskiego, Janusza Pereniego i Ladisawa z Palonczu ktrzy przyjachawszy do Krakowa sprawili poselstwo w kociele na zamku do krla
,
od wszytkich stanw, dajc go na krlestwo Wigierskie, Karwackie. Tam panowie Koronni niktrzy mu odradzali aby krlestwa ofiarowanego nie przijmowa, a na swym przesta, uwaajc w tym trudno dwojego pastwa rzdzenia gwat \\ojny Tureckiej
Wadisawa
Damatskie
strach
201
ich
dla
ozdoby
sawy
,
snadniejszego
Turkw
za cudzj
cian
i Wladisaw
krle-
stwo \>'egierskie przyjh Bvli te na ton czas w Krakowie posowie od Tureckiego carza Arnurata, ktrzy trzy miesice odprawy czekali, bo byli przyjechali jeszcze za
Pi.ir/
Tur
ro\\;mi.iabj
ywota pomoc
Albrichta cesarza
sto
tysicy wojska
pocz wojn A
tak o
obiecujc Wadisawowi krlowi Polskiemu na ChKcciapienidzy co potrzeba na onierze jeliby (ku ktrej si byo nachilio) z cesarzem Albrichtcm o kr, i ,
lestwo Czeskie.
witym
kowa do Wgier
j)rzez
Wojciechu roku 1440, wyjecha Wladisaw z KraSdecz z w ielkoci ludzi Polskich w Sobot S.
,
A w
ten czas
Budzy, od Wgrw by przyjt potciwie. krlowa Wgierska Albrichtowa cesarzowa Elbieta porokorona Wc.
pr/ediym
dziona.
dzia syna, ktremu dano imi Ladisaw, ta ukradwszy koron, zarazem go kazaa na dzie witeczny Dionizemu kardinaowi koronowa, take i dzieci koron potajemnie zasaa do Rakus i daa ku wychowaniu
i
Ale panowie Wgierscy, zjachawszy si na Budzy chcieli koronowa Wadisawa na krlestwo Wgierskie tam gdy korony nie nalezli nie chcieli nigdzie puci z miasta Ladisawa Gary, takie Dionisiusa kardinaa
, ,
drugich co byli
aby zamek
Wyszegrd
rzeconemu.
podali,
koron
z
z
wrcili, ktra
bya
tame
go arcibiskup Dionisius
wedug
go by krlem Wgierskim, potym do Bialogroda na koronaci z Budzynia ; tam gdy Gara po koron szed na Wyszegrd nienalaz jej w skrzyni, bo j bya przez jego wiedzenia krlowa ukrada, dla tego by kormlowro Wladisaw^ koronowan z witego Sczepana gowy sczabatk koron scSaiki w Biaogrodzie na dzie . Alexego. A std byy wielkie rnice midzy n"*^^*' krlow Elbiet, a Wadisawem krlem Wgierskim.
miona swoje
wzi
|)odniozwszv
obwoa
Karwackim
Dalmatskim.
Jachali
26
202
O ZABICIU
SIGMUNTA
PRZEZ
1440,
A od stworzenia wiata 6948.
Ilozdzla pity.
Sigmunt Kiejstutowie Kuia^^ Wielki Litewski po onym zwycistwie nad Swidrigajem otrzymanym, gdy Swidrigaja z pastwa wygna Smoleskie, Podolskie, Kijowskie, Poockie, Witebskie, Mcisawskie etc. xicstwa Ruskie jemu przychylne, czci moc, czci przez podanie pobra, a Koributa, Moniwida i Rombowda, ktrych si iei obawia, potraci
, i
da, pocz tym pilniej przemyla, aby ostatek tych, ktrych moc podejrzan rozumia, wygadzi, skd potym pochodni akomstwa (ktre gdy
Tyrastwo
Sit;miii)to
wo."'"
raz wodzy popuci, miary niema ani si uhamowa da) zapalony, uda si na okrutne tyrastwo, aby tylko sam na wszystkim wedug wolej swej panowa, a iZby aden nic wasnego w^ Wielkim Xistvvie Litewskim nie mia, tylko to komuby on sam co do aski da, aby tak sobie wszystkich
mu
zniewoli.
Naprzd tedy Moniwidowi Rombowdowi wielkie majtnoci skarby pobra, potym Juria Lingwieniewica xic Mcisawskie poima ossadzi go w Trokach a wszystko xistwo Mcisawskie skarby jogo wzi Olelka Wodnnirowica na si. Tego te czassu poima na Kopylu knihini z synami Siemionem Olgerdowica synowca swojego, z Michajem, a wziwszy Kopyl zamek wszystki Suckiego xicstwa woi
xi
on
mastalerzw
xi Olelka w Kieri
chopw
gwoli
kie^poiman.
Okriitue
prTecisie"^
dwuch synw, Siemiona Michaja do Uciany jego nowie, a na wizicnic take zasa, dawszy im wszystkim przyczyn niewinnie, i si na niego z Swidrigajem znowu buntowali. A mylc jeszcze inszych kniaziw panw wygubi wytraci, zosiem walny w Trokach, na ktrym mia wszystkich sobie podejrzai i i
on
xin
nych
poima
i
wytraci,
na ich miejsca,
pastwa
urzdy, chopy,
nie-
muniowo?
vvolniki
zauszniki swoje
przeoy,
ktrzy by
zawdy wedug
wolej jego
skakali.
A zawdy
,
mieszkiwa
sam z okna na miasto Trockie patrzc, gdzie wicej gdy ujrza ano dwa albo trzej gadaj, wnet do siebie pozwa-
203
g/^;:
namnicj
nych, pyta pojedynkiem, o czymby rozmawiali, a jeii sig w czym ktry potkn, da wszystkich zarazem bez prawa potopi tym sposoi
^;^7,J
se yuiat
(^'^\''ji,||^^'>
nie
wierzy
(co jest
wszystki
rozmowy o
sobie
by mniema,
bardzo wiele
si boja
wasno kadego
i
tyranna)
da
'';'^'J,/'^-^/c'*"
Pozwa
tedy na on siem do
Czartorijski,
panw niktrych; ale knia Iwan Trok mandatem kniaziw inszych Olgerdw wnuk a jego synowiec, brat strijeczny xiQiccia
take Dawgerd wojewoda Wileski bdc ostroniejszy cudz a wieinszych przygod, poczli o sobie przemyla, aby w nagotowane sida nie wpadli, przeto poczli radzi wcspoek, jakoby mogli Wileskie Trockie zamki ubiee, a na Swidrigaia, w Wooszech si na ten czas tuajcego, ony trzyma, Sigmunta zas iz synem jako tyranna ktorymkolOlelka Kopylskiego albo Sluckiego,
sig
R;>Ja,c:iar-
nasigmuu-
zatraci.
i
By
na
sta
koniuszym zaraz
dwu urzdach,
wozw
i si
nimi
trzy
sprzysig,
a naprzd
i
zgotowawszy
nich po
z
dwu
to
zbrojnych
posali ich do
tego
sia-
ju
nim na
zmow)
z
jako do koniuszego
no Dziakelne
wooci
Iwan,
knia
Czartorijski
Dawgerdem
, i
Leluss wojewodami,
przyja^^^l^\^ g?
chawszy pod Troki, w Sobot w nocy na Niedziel Kwietnia, zostawili poczty swoje w owym lesie ktry dzi widzimy tu przed zamkiem nad
jeziorem, a sami nieznacznie
wesli z kilkadziesit
gmunta.
sug do zamku
koniu
.
rano
.
skoro
bram
otworzono
a oni
drudzy
.
w
.
sienie iako
te
jako bojarowie
Ii rgil, Hb,
'1
Aeudd.'
tak nie
przed-
siwzity
potwierdzili.
31ia Sigmunt
skan
drzwi
w domu wychowan, i
a
pies legaa,
,
niedwiedzic tak z modu ugaprzy nim u ka na pokoju jako gdy wysza na dwr, za miaa zw^yczaj nog drapa we
W: Knia
Litew^ski
za
dzica
omy-
wdy
gdy chciaa do pana wni. A w ten czas prawie gdy soce weszo, ta niedwiedzica po zamku chodzia, z pokoju wyszedwszy, na ktry pokj do Wielkiego Kniazia rzadko kogo puszczano, bo by melankolik
i ludzi nie rad widzia przy sobie, a w ten czas jako w Niedziel Kwietn rano sam na pokoju mszej sucha. Przeto knia Czartorijski kazawszy drugim zaczyni zamek, sam drapn we drzwi pokojowe jako niedwiedzica a gdy mu otworzono wnet krzyknwszy z kilkiemnacie sug swo,
ich
zprzysionych
z
i
wskoczy do pokoju
jaskiego
Kobiejkiem Kijowczykicm zdrajc pana wasnego zawar za sob oni te w asnie jako z konia Tro,
Trojej wysypali
wielk-i
si
wozw
opanowali zas.fimu.itza-
knia Iwan Czartorijski wyrzucajc z furi popdliw samemu Sigmuntowi Wielkiemu Xidzu tyrastwo jego niesprawiedliwe, a niesuszne dla wygadzenia domw xicych slachty Litewskiej, sejmu onego zoenie, uchwyci go za gardo i uderzy
przy miecie, a
i
mek
Trocki
204
o ziemi, Skobiejko
'\Ytyni
jego wasny koniuszy, porwawszy uderzy go w a mzg na cian i ze ktrej krwie znak mnie ukazowano w tej wiey roku 1576. Sawko komornik tajemny koctianek Sigmuntw upad na niego,
,
za Kijowczyk
,
komina
gow
jalco
wierny suga,
swoj mierci
porwawszy Sawka wyrzuci go oknem z wiee szyj zama, tame potym Sigmunta samego nie inaczej jako Juliusa Cesarza Brutus z Cassiussem, knia Czartorijski z Skobiejkiem kilkunacie ran zadanim zabili, a woywszy ciao jego na sanie z zamku na jezioro wypchnli,
a
chorgiew
usko
Trwoga.
'^^'
czym nie wiedzc knia Michajo albo MichajSigmuntw pilnowa processiej zwykej Niedziele Kwietnej kociele u Fary, panw te Litewskich adnego na ten czas przy wielkim kniaziu Sigmuncie nie byo, bo si go wszyscy bojeli. Ale ydowie co w miecie mieszkali usyszawszy on trwog naprzd si do zamku
ten czas prawie ni o
teje
wiee
wywiesili.
syn
jako na
Irl^LTi^^doflie^Troc-
gwat rzucili, bo inszy mieszczanie wszyscy jako chrzecianie tej godziny naboestwem si bawili. Potym knia Michajusko usyszawszy wie o ojcu zabitym, uciek do mniejszego zamku jezio^^'Ctsz trwog j.cjjj ^y ]^qJq otoczoncgo tam si zawar, Lelussa za wojewoda Trocki
i
z
^ooL'adz(l"-
ossadzili
na Swidri-
Da^vgerd take wojewoda Wileiish' niny zamek w Wilnie na tego Swidrigaja wzi osadzi, a Narbut teje nocy wyszny zamek WiJciiski ubica na kniazia Michaja Sigmuntowica, take o insze zamki Narbuii. Litewskie rozmaici urzdnicy, rozmaite siewki grali. Drudzy za panowie Litewscy, ktrzy na dalekich urzdach siedzieli, nie rycho si o tym srogim zaburzeniu dowiedzieli, a Gastot do Trok na siem jadc z Smoleska, take Kiejzgal z modzi, dopiero si dowiedzieli o tym zabiciu Sigmunta ^Yielkiego Kniazia w drodze. Potym wszyscy panowie zjachawszy si do Trok, jedni z przyrodzon ku panu przyrodzonemu, a drudzy z radoci, ktrzy stron Swidrigajow trzymali, prowadzili ciao Sigmuntowe do Wilna, tame go w jednym grobie z Witotcm bratem w kociele S. Stanisa\ya na zamku pochowali, ^nYaz^^nfe' 3Jiechoyius pisze lib. 4 cap. 57 i za jeg* wieku Litwa piewaa pieii ale* LHwin ^^Jgeriio-^ o Sigmuncie: miae xita Ruskie zabiy Wielkiego Xidza Litewskiego Sigmunta. Tego te roku w krlestwie Polskim w xistwie "na'Rusi^* w przylegych pastwach zima straszna a wielka bya mr ^'Immaf ^ Litowskim albo powietrze na bydo wszelkie, za czym srogo niewymowna wszelkiej ywnoci urosa, slachta chopkowie stare poszycie z domw i z chle^^'*^^^ odzierali, a tym jako mogli ryk byda dobytku domowego i gd ^Lhwie' ustawicznie ryczcego rcego kwiczcego podpierali sami te ludzie
g^j^^i
aoci
aobn
jemioowego, Idry Wiechoyius vlscum aciskim jzykiem zowie, chleb dziaali, a to ochotnie smacno jedli, ktrzy potym lata przyszego zdychali, bowiem ze korzenie zioa niezwyczajne ku jedzeniu, po onym godzie drogoci, choroby w ludziech nie uleczone uczyniy, ktre Niemcy i Galenus in principio Etichimiae ^
z licia, z
lepu
205
Kachochimiae
i
opisuje.
A by tak
wielki
gd
w Litwie w
i
Rusi po wsiacli
po miastach , i drudzy roschodzc si z miast i ze wsi , po puszczach sit' bkali, ktrych za zwierz jada, a w zamku i w miecie Smoleskim gowy wczyli, dla wielpo ulicach, drugich psi jadaH, nogi, rce
i
a matki te dzieci swe jaday, co si te/, za naszego wieku, jak o tym bdzie niej, trafio. Tego roku Isidorus Greczyn rodem po rusku Sidor metropolit, albo
kiego
kardinacm nowo od papiea Eugeniusa we Florentiej uczyniony, w poselstwie stolca apostolskiego od papiea do Rusi by sstay posa, uczony, majc buy apostolskiego stolca oowiane, a cesarza Constantinopolskiego zote, przez Sdecz do Rusi jadc, mia msz albo liturgi w kociele Rzymskim obyczajem Greckim, czego mu
arcibiskup Kijowski,
dozwolono po uniej Rzymskiego kocioa z Greckim, ktra nie dugo trwaa, gdy Grekowie Russacy namiewajc si z Rzymskich ceremonij
i
uni wzgardzili. Isidor metropolit albo arcibiskup Kijowski kardina nowy Ruski, skoro przyjecha do Biaej Rusi do Moskwy, do swoich dioi
Rzymskie ceremonie
"fllrl^uw^
biskupw sufraganw, po rusku wadikw, a jedno im on prze- '"'^sardzone. powiada, tam ze wszystkich dbr skarbw, ktrych by bardzo wielko s^j,jr ^^^.^ w Ruskich diocesiach zebra, zupiony odarty, od Moskiewskich man^idt *' by poimany w wizienie wsadzony, ale potym z wizienia uciek tak zdrowie swoje zachowa, a uniej Grekw z Rzymiany wicej nie przepowiada. Tego roku knia Swidrigie usyszawszy o zabiciu SIgmuntowym swidrigajio przyszed z Wooch take ucko zamek przez podanie Russakw pod ^"sk"i"*^'' Litw opanowa, a xita ktre byy od Sigmunta do wizienia wzite, to jest: Olelko xit Suckich przodek do Kiernowa a ona jego z dwiema syny z Siemionem a z Michajem do Ucianny, a knia Jurgi Lingwieniewic Mcisawski do Trok, tych po mierci Sigmuntowej zwiezienia wypuszczono, jako knia Lingwieniewic jecha do zamku swego Mcisawia, a knia Olelko z z synami do Kopyla. A panowie wszyscy Litewscy knia Jurgi Ilolsaski naprzd do Holsan, polym do Brzecia si zjechali, chcc tam oczekiwa Kazimirza krlewica Polskiego.
cesij
i
i
xit
on
206
PODLASKI,
ROKU PAiSRIEGO
Rozdzia
I^o
1410.
szsty.
nielmonego Pana,
4fcc.
CiiYOiia li^ileskiego
Rne
panw
\oia
Li.
lewskich o
wybraniu
Pana.
Ijdy tak po zabitym Wielkim Xidzu Litewskim, Sigmuncie, xiestwo w wielkim rosterku zostao (bo iedni na 31icbaia s\na jeso, J J n * ^ ^ xia/. Kopylskie albo synw jego drudrudzy na Swidrijraia ""'. i na Olelka J, ."."''^ ';..' ,, (Jzy zas zwaszcza witsza czsc na Kazimirza Jagieowica brata Wadisawowego wotowali), wnet panowie przedniejszy Litewscy i xicta z Woynia i z Rusi obawiajc si aby w tym rostyrku knia Michajo SigmunLitewskie
. .
towic za
yczliwoci
ojca
opanowa,
na
nich si zabicia
swojego nie
mci,
wyprawili
posrzodku siebie
dwuch Kiejzgaw panw modzkich bratw^ rodzonych do Pplski, Michaa Jana, aby dali na Wielkie Xicstwo Litewskie Kazimierza Jageowica krlewica Polskiego, ktry na ten czas by w Sdomirzu, a krl
i
Wadisaw
skie.
brat jego odjacha by mao przedtym na krlestwo WgerAle panowie Koronni niechcieli go mie Wielkim Xidzem Litewskim, tylko gubernatorem, aby tak snadniej Wielkie Xistwo Litewskie do Korony Polskiej przyczyli. Przeto xita Mazowieckie Kazimirz i Bo,
Kazimierz naWielkie
Xiest\vo wy-
lesaw
wiele
panw
Polskich
prowadzili Kazimirza
na gubernaci Wielkiego
brany.
'
go
podnieli na Wielkie
w lat wieku jego szesnacie, nie trzynacie jako Lawiadczy, bo go Czechowie 1437 chcieli na pastwo we trzynacie, lat, a na xistwo Litewskie wsti)i 1440. O czym Miechoyius fol. 309 lib. 4, Duffosus et Cromerus lib. 21, Vapovius fol. 275. ttazimierz ^ -i -r ir> Si z zamku SA Latopiszcc Litowski swiadczy, iby si tajemnie mia z zamku
panw Koronnych,
topiszec
. .
<
domirskiego
bez yyiadomoci
panw Pol-
207
mu Kiczga owy w Litwie schwali, a jako go w Brzeciu panowie rada Litewska na Wielkie Xistwo Litewskie podnieli, a nic w Wilnie, ktrzy byli na onym zjedzie przedniejszy, Mikoaj Radzi wi marszaek wielki ziemski, Kiejzga pan Wileski i starosta modzki, Jan Gastot, knia Jurgi Holszaski Mikoaj Niemirowic.
skich, gdy
i
potym powiada w tenie czas przyjechali z Woynia do niego xiQ- ^^'{'J^lkjo ta Sankuskowscy, Zbarascy, Winiewieccy, Czartorijscy, Kowielscy, Ko- ^ ^'s^ma. szerscy, Olgerdowicy etc. insze xi,cta z bojarami Woyskimi uczynili przysig Kazimirzowi suZy mu wiernie ku Xicstwu Wielkiemu Litewskiemu. A Knia Wielki Kazimirz przyjwszy Woycw i ze wszytkimi xifty pany radnymi Litewskimi jacha do Wilna na stolec ojca swego Jagiea strija swego Witota, czego dowiedziawszy si syn Sigmuntw Michajo za pewne, i Litwa wzili z Polski Kazimierza za pana podnie li go na Wielkie Xipstwo Litewskie w Brzeciu, tego czassu z Trockiego zameczku uciek ubiea ku Mazowszu do ciotki swojej xiny Mazo- ^ Michajo wieckiej Bolesawowej, a gdy jacha przez br Rudnicki, bez wieci popjg^^^^w tka si z W: Kniaziem Kazimirzem, a tam zpadszy z konia prosi o ask, fask/przyobieca mu ojczyzn jego wrci. jako go Kazimirz w ask przyj A gdy Kazimirz przyjacha do Wilna opanowa Wielkie Xistwo Lite-
Woyskie
i
by jeszcze
usysza, i Kamirza podniesiono na Wielkie Xistwo LitewMichajo syn Sigmuntw uciek do Mazowsza, zaraz z tymi zamkami, z Bielskim, z Drohicinem z Mielnikiem, poda si Michajowi Sii
gmuntowemu synowi
take
bojar
niemao
Nossma.
namwi
przy sobie,
przystali
Usyszawszy tedy o tym Kazimirz z pany radami Litewskimi, tego Cromerpiczasu odprawili z wojskiem Jana Gastota, ktremu przy podniesieniu na 5^'''!)/!,'^': xistwo Kazimirza porucili, aby u niego by ochmistrzem, gdy jeszcze ^1"^'^''^'?'" by mody na ten czas, a tak Jan Gastot przycignwszy pod zamki wy- mierz z ui. szej mieniono Podlaskie zasi wszytkich moc dobywszy, do xistwa Li- fHJ^?*J' tewskiego po staremu przywrci. A Jurgi Nossuta uciek do Mazowsza, *u'Ma^zi^' gdy by rodem Mazowszanin i przyjacha Gastot z wielkim triumphem ^'j'")^ do Wielkiego Xidza Kazimirza, a za przyjachanim jego Dowgierd wo''^^^[5*^ 'J^'ajewoda Wileski sprawowa si przed Kazimirzem o zamordowanie Sigmunta, jakoby nie mia by w tej radzie z Leluszem wojewod Trockim Xi. Januinstigowa Dawgierd na Lelusz e nie godzien w radzie siedzie, gdy ^j^^^'^-^*';^ aw;;erda. na zamku Trockim wojewdztwie jego, a snad z naprawy jego by Sigmunt zabit. A ten Dawgierd by mony w przyja ludzk niemao wumw. mia powinnych w radzie, za ktrych pomoc Kazimirz u Lelussy woje- .^''" wodztwo Trockie wzi, a Janowi Gastotowi da: tak to Latopiszec "'."'^ '/<'* re
i
^'*,'^''
''t''
^'-'i.
xi
'/]',;)'
(ivain
SWiaUCZY.
1-1 Tr r X A^I i/.by si jzyka Kazimierz nauczy, do Litewskich go tumaczw panw ie dali czego im prno Polacy bronili przekadajc zprzymierzenia z Polsk naruszenie przeciwn wol krla Wadisawa ktry odje
208
daJQC do
Wgier w gubernacy
by
,
bra-
tu Kazimirzowi. Ale
i jelina ten czas by Kazimirz tylko mia by namiestnikiem Wielkiego Xistwa Litewskiego jako Polacy chcieli, zarazby kniai Michajo Sigmuntw syn za przyjani Zmodzi, ktra przy nim mocno staa za inszych stron yczliwoci, stolec xicstwa Wilno ubie/.a i opano\Yal, a mierci ojcowskiej nad nimi si pomci, gdy ju na Rusi nowe burdy rozruchy powstaway.
, i
i
wicej u panw Litewskich waya trwoga po zabitym Sigmuncie bdca, bowiem si obawiali
bojaii,
BURDACH SMOLESKICH
Kozdzial sidmy.
skoro po Wielkiej Nocy we Srzod posplstwo si wszyrzemienicy wzburzyli, gdy usyszeli o mierci Sigmuntowej, namiestnika Gastotowego, z urzdu wojea chcc Andrzeja Sakowica wdzkiego wyrzuci, do zamku zbrojno sturmowali, ale Andrzej Sakowic z dworem swym wpadszy na konie z kopijami, z bojary Smoleskimi
stko, kupcy
i
w Smolesku
potkali
si
posplstwem przed
kocioem
i
,
S.
Borisa
zamku
gdzie wiel-
ko
Dimitrowic
skrna"xicle^i^^ie
ludzi prostych
kopijami pozabijali
porazili.
Wszake bojc si
aby
witsza gromada nie nadbiega teje nocy Andrzej ze wszytkimi bojary Smoleskimi z zamku wyjecha bya niezgoda wielka w Smolesku, i utopili w Dnieprze, SmoIanic poimali Pietrika marszaka Smoleiiskiego
i
a obrali sobie
wojewod Smoleskim
Do-
"wo-
rohobuskiego.
jj^ij^gj^icj^^u
^
A
i
bojare
Smolescy niechcc
by
jewod.
jachali
gnilnie "ic
"^leliiieT"'
lud pospolity,
wojewod
sobie obrali.
i
Co usyszawszy
lud pospolity, a
bojc si Kazimirza
szukajc sobie
witszej obrony, obrali sobie za hospodara kniazia Jurgia Lingwieniewica Mcisawskiego , ktry by w^ wizieniu u Sigmunta. Ten przyjachawszy
da wycina, a drugich w^ wipoodejmowa podawa ich swoim bojarom, wylomiwszy si z posuszestwa Kazimirzowego Litewskiego, a Kazimirz bdc bardzo z tego aociw, posa panw rad Litewskich z wojskiem Ska^?o' poc^ Smolesk, ktrzy pod Smoleskiem stali trzy niedziele, ale zamku ^'*^posady miasta Smoleskiego popaniemogli doby, wszake monastyry lili ludzi wiele w niewol pobrali, a drugich obyczajem nieprzyjacielskim Dugosz w s[)omina]. bili siekli. Co te Cromer lib. 2 1
na
Smolesk
bojar
mao
nie wszytkich
zienie |)ol)ra}
imienia u nich
209
A potym Knia Wielki Kazimirz teje jesieni pocign sam z wojskiem Litewskim ku Smolesku zamek z miastem moc wzi, za czym knia Jurgi Linpwieniewic uciek do Nowogroda Wielkiego. A Kazimirz dawszy wojewdztwo Smoleiiskie Andrzeju Sakowicu, sam si zwrci
i
^Tzic."**
w Nowogrodzie
obaczy
le
uczyni, a Kazimierza rozgniewa, zapomniawszy aski jego, i mu ojczyzn wrci, ktr mu by Sigmunt wzi, posa do Jana Gastota kuma swojego, proszc go aby mu gniew u Kazimirza przeprawi. A Jan Gastot namwiwszy wszytki pany rady Litewskiej, prosi Kazimirza za nim, ktry na prob Gastotow i na przyczyn drugicb panw rad, kniaziu Jurgierau Lingwieniewicu gniew odpuci i wrci mu za ojczyzn jego Mcisaw.
A potym przysza nowina do Kazimirza, i mu Zmod suy nie chce mocy si xicstwa Litewskiego wybija, oczekawajc 3Iichaja syna Sigmuntowego, jako urzdnikw Kiezgaa starost Zmodzkiego wygnali gdy Doi uczynili sobie starost powinnego Kontowtowego Dowmonta wmont by rodem Zmodzin, zda mi si z rodu onego Dowmonta xicia Litewskiego Romuntowica albo Dowmonta Gedroskiego. A Kazimierz
i
bdc aoci
i
Podlaskie,
cign
do
modzi
pooy
si u Kowna;
mod te
'^cTw*^kuz'u
zebra-
mierzowi.
wszy wojska swe stanli obozem na granicy Zmodzkiej nad rzek Niewiz, chcc bitw da Kazimirzowi. potym Jan Gastot rozwodzi to Kazimirzowi mwic: I si tobie nie godzi walki wie z poddanymi GasioUmswymi, bo jeli oni ciebie pora, z niesaw twoj bdzie, a jeli ty ich ''7'roz-'''" ^'"<^*porazisz, przetsi sawy nie otrzymasz, swoje poddane porazi, ale uczy tak: poli im starost Kontowta, gdy jego powinny Dowmant w modzi za obranim ich sprawuje a on ich namwi e oni tobie ku xicstwu Litewskiemu bd; bo jeli w ziemi ich pocigniesz, tedy ich samych wyplenisz ziemi zepsowawszy poytku adnego z tego sobie nie udziaasz." Tak tedy Kazimirz uczyni wedug rady Gastotowej. A gdy Kontowt do wojska Zmodzkiego przyjecha, naprzd powinnego swego Dowmonta, ktrego sobie byli za starost obrali, namwi aby Kazimirzowi suy, gdy Michajo svn Sigmuntw uciek do Mazo." r. V -II-I Zmdzkie wsza. n rolym Zmodzinowie wszyscy na to przyzwoliwszy, przyjachah do wolnoci. Kazimirza do Kowna, a tam mu przysig uczynili, gdy im le Kazimirz przysig prawa i wolnoci w cale chowa, a Kontowta im da za sta-
suy
-'
.-'
'
-^
rost.
Wszake we
trzech leciech
wziwszy
ten
urzd od Kontowta, da za
starostwo Zmdzkie Kiezgaowi po staremu. Tak si rostyrki szkodliwe wntrzne uciszyy, ktrych sie panowie Litewscy na on czas obawiajc,
i
Wadisawa
czeniu
z
Polskiego
Wgierskiego
krla
przeciw zapisom
zjedno-
wybra. Wszake tego roku Kazimirz przes posy swoje, Radziwia marszaprzez Kiejzgaa
ka
uvwa
^
brata krla
Wadisawa,
aby
( spraw
27
po-
i.
210
stpki Litewskie potwierdzi^
ale
nie nie
uprosi
Wadisawa, gdy Kazimierz kniazia Michaja Sigmuntowica ze wszystkiej ojczyzny wyzu Bielsko, 3Jiclnik, Droiicin ze wszystkimi wolociami Bolesawowi xicciu Mazowieckiemu odj, ktre by zamki Jagieo od Litwy oddaliwszy darowa dziadowi Bolesawowi, ale gdy mu je by Witold za wzi do xicstwa Litewskiego przywrci, ztiowu Bolesaw, jakom wy/.szej powiedzia, po mierci Sigmuntowej, majc pogod w zatrwoeniu Litewskim, bez \i/.cia, przez Nossut podane ty zamki by opai
i
nowa.
Litwa
A w Parczowie panowie Polscy z Litewskimi zjazd mieli, gdzie dugo wojn a pro/jio O zgod midzy Kazimirzem Wielkim Xicdzem Litewskim i Boodjfia. lesawem Mazowieckim xi/.ty, take Michajem Sigmunto wicem tractowali, gdy Litwa condicij nieprzijmowaa
, i
tak
si
wszy
PORAENIU MOSKWY
NIZEZ RISRE STAMSLWIA.
Rozdzia smy.
nie tracc czassu pogody w tych zatrwoeniu Litewskim, zebra wielkie wojska, przyzwawszy cign pod Wiazm, ktr na ten czas na pomoc carza Kazaskiego pluudrujc okoliczne wooci. Co usyLitwa trzymaa, burzc, palc szawszy Wielki Xidz Kazimierz, zebra wojsko z Litwy z Zmodzi opigp2w za picuidzo nad ktrym ludem przeoywszy hetmanem Stanisawa Kisk, sam zosta w Smolesku, a Stanisaw Kiska cign z wojskiem przeciw Moskiewskim ufom, chcc ich gdzie zaskoczy, ale Moskiewscy hetmanowie ju byli wojsko z Litewskich dzieraw uwiedli. Przeto Stanisaw Kiska wtargnwszy w Moskiewskie wooci burzy ich w szerz wzdu bez obrony, potym Mozajsko, Koziesko, Wiercie Koluh zamki opali spustoszy, a gdy tak przez dziewi dni ustawicznie plundrowa, gotowa si z wielkimi upami nazad odcign. A w tyra wojsko Moskiewskie, ktrego sawiono by tysicy pitnacie, na odsiecz przyszo co w idzc Kiska hetman narai zewszd Litw ogarn si szykowao (jzi[ gjc z swoimi, ktrzy wszyscy gdy upw nabranych porzuci, a sro-
Kazimirz
<io
Moskwy.
Kiska hel-
"'Moskw"/
zienowic
gie
z
Ki^k.
bitw
3IoskwQ.
tak Kiska
211
majijc z
sob
Zicnowica
dwu
Radzi wiw
tei.
towarzystwie, rozsadzi
ii.h
Wielkiego Kniazia posa o ratunek proszc, a gdy si zda Moskwi ucieka, wnet Moskwa w wielkoci ufajc ogromnym pdem na Litw uderzya. Litw za Kiska rostrochytrych zasadkach, do Kazimirza
i
uwodzc, przywid Moskw na roty Zinowicowe Radziwiw, ktbv umylnie w zasadkach rozszykowa, a potym sam z Litw na czoo podka si z Moskw, a Zinowic Radziwiowie z bokw ufy ich nad nadziej przerwali ktr now rzecz Moskwa strwoona mniemapnie
rych
s"vehVMos"^^^-
jc
i,
dugo na
gdy im Litwa ze trzech stron dogrzewaa, wnet ty podali rospierzchnli si rno po lassach i szerokich polach a Litwa ich gonia na dwie mili, bijc, siekc imajc, za czym sowito wicej upw winiw nabrawszy
,
i
^j^i^ahei
*'^'^^"
zwycistwem wrci si do
trafio
Kazimirza na Smolesko.
gromi.
A
kniazia
ze
to
Moskw
si
niebytnoci
jego Momocziaku
synowi i tam gdy stoczy bitw u Susdala zamku przy jednym monastyrze, przegra Moskiewski i sam by poiman (ale raczej i w maej druynie ledwo uszed), ktrymi dwiema porakami od Litwy od Tatarw Moskiewski zemdlony, musia przymierza u Wielkie- p^^ .{..r^^t go Xidza Kazimirza prosi, ktre pod przysig dan pewnymi condi- z Moskw, ciami otrzyma. A gdy tak Wielki Xidz Kazimierz uspokoi Litw Ru od Moskwy od Tatarw, wrci si do Wilna, gdzie czynic sam z siebie sprawiedliwo, posa do kniazia Michaja, Sigmunta zabitego w Trokach syna, ktry na ten czas w Mazowszu mieszka, aby si wrci bespiecznie do ojczyzny. A gdy na sowo glejt dany przyjacha do Litwy, pogodzi si ^j^^j^i ,^,3. odda mu wszystk ojca jego pierwsz dzieraw z nim Kazimierz na- "^ Michajprzd w Siewierskioj ziemi Braskie Starodubskie xistwa, nad to Bielsko, Sura Brasko, drugie naPodlaszu, w Rusi za Kiecko, ktry dzi panowie Radziwiowie trzymaj, a w modzi Kiejdany, dzi w dm panw Kiskw obrcone, chcc go tymi rnymi udziay w statecznej
wszystk
moc
podMurowl,
mu pacz
udzielaj
jakobj
go
ty udziay, bdc w Kecku przypad alem uywajc, i mu jego wasnego zmwi si z kniaziami Woozyskimi Suchtami na Kazimirza, mg z wiata zgadzi, a sam aby ojczyste Wielkie Xistwo
wzi
woio/yscy
^
'^'^^'^'
kniaziw
szczy
Wooyskich w
mw,
aby si
pu-
u Trokw u Midzyrzeca
ktrzy zwierz
mogc zabili, jako mao do tego nie przyszo, w puszczy gwoli Kazimierzowi obstpowali,
obaczyi
opo-
212
wiedzieli to co na
,
dwornemu a ten za nie trwoc Wielkief2;o Xidza Kazimirza oznajmi to ojcowi swojemu Janowi Gastotowi. A tak Jan Gastot z synem Andrzejem marszakiem z dworem Kazimierzowym wsiadwszy na konie
i
zdradliwych zassadek
puszczy
tak
rno si
rospierzchnli, wszak-
samych Wooyiiskich kniaziw Suchlw pici Gastot dogoni, a poima ich, ktrych potym ossadziwszy Osmian midzy Krewem ^oiminn^ w Trokach jako zdrajcw da Kazimierz pocina, a Woozin insze ich
pocinani.
Moskwa
'Bzil Kijw.
Wielkiego Kniazia wzito. O czym usyszawszy knia Michajo, i mu si nie wedug myli szacuje, zbieg zarazem do Moskwy, a wziwszy pomoc od Moskiewskiego, przycign pod Kijw i wzi zamek z miastem Kijowem przez podanie Ale Kazimierz zarazem wyprawi wojsko Litewskie i ossadzi 20 swoimi. ^ 'ir--/iii' i-vT' do Kijowa z Janem Gastotem, ktry zas Kijow odiska ossadzir L}tw,
Jniiona na
..
,
Brasko te potym
Ruski
Siewicskiej ziemi
wej na krlestwo roku 1448, nie inaczej jako onego Henrika Sidmego cessarza mnich w Florenciej otru w nawitszym Sacramencie Paskim, o czym te Sabinus tak napisa wierszem:
Tuscia condujci scelerls mercede ministrum,
Dominki
rPenrifo
'l
Toxica
qf(i
praebens
Uli
sub corpore
C/iristi,
CnoH^wios.
ka
i
Manducanda
no'
pobo-
Tego
roku
Olgerdowic,
xit Suckieh
by Wilot
Wodimirzowi Olgerdowicu
odj
do Wilna do Wielkiego Xidza Kazimirza z Siemionem i z Michaem synami, gdzie w senatorskim kole upomina si jawnie udziau swojego ojczystego Kijowa. Co obaczywszy Xidz Wielki Kazimierz, i si susznej rzeczy upomina, za przyczyn panw wszystkich wrci mu Kijw ze wszystkimi przygrdkami jako wasn ojczyzn jego. Tego te czassu Swidrigajo, przedtym Wielki Knia Litewski od
, ,
Sigmunta wygnany, gdy w \yielkiej ndzy wszystko utraciwszy, w Wooszech pas owce siedm lat, wrci si do Litwy, ktremu take Kazimierz jako stryjowi da ucko na wychowanie do mierci z okoliczn wooci.
Roku 1443, Dowgierd wojewoda Wileski umar, a Kazimierz da namienictwo Janowi (jastotowi, a Trockie Iwanowi wojewdztwo Montiwidowi albo Moniwidowi.
i
Syrinowscy, gdy im roku Tatarowie Prekopscy, Bokrinowscy potomstwa umar, przysah do Kazimierza AYielkiego Xicdza Litewskiego, proszc aby im da na carstvyo Aczkiereja, ktry zbiegwszy
i
Tego
carz bez
213
w Litwie na ten czas mieszka, trzymajc Lid na wychowanie hojnoci panw Litewskich, przeto Kazimierz na dzie naznaczony w Wilnie (ego to Aczkiereja na majestacie w zamku przyprawionym, na posa go do hordy carstwo Tatarskie z pany Litewskimi podwyszy
z
hordy
Prekopskiej
posadzi skutecznie.
FOWOSZEMU WIADISEAWA
I
nie|ii*zyJacoly
I
WGIERSKIEGO, wntrznymi
W WGRZECH,
POSTRONNYMI
I^koro
Wadisaw
krl Polski
,
by koronowan
na krlestwo AYgierskie,
jakomy wyszej opisali zaraz Elbieta cesarzowa wdowa po Albrichcie cesarzu krlu Wgierskim, chcc stolec Wgierski na syna swego dzieci otrzyma, pocza si buntowa przeciw Wadisawowi, majc po sobie
Ulrika
i
grabi
Cylijskiego,
stron utarczkach
Wgrowie
Polacy
strony
i
Wadisawa
krla
obiegli
ZwYciezlwo Polakw.
grabi Cylijskiego na zamku Jaurinie poimali go Polacy, gdy uciezamku, a ten by powodem wszytkich rosterkw, porazili te adzisawa z Gary z jego towarzyszmi, Andrzeja Bottos Erika zabili pod Batt. Dla tego krl Wadisaw Siedmigrockie wojewdztwo Ulakowi Mikoajowi Janowi z Huniada, obiema dobrze zasuonym hetmanom da, takie pograniczne zamki od Turkw da Huniadowi, przeoywszy go na hetmastwo Wgierskie, krlowa zasi Elbieta Jana Iskr Czecha z Brandisu na tych zamkach przeoya starost na Koszycach, Bardiovyie, Kremniczy, Zoleniu Lurszej wszdzie w grnych Wgrzech ktry te pimiidzmi przenajmowa stron Wadisawow wzi pod krlem zdraOperiak, Scharisz Kiszyk a potym Kiejzmark pod Polaki osiad, IMikoaja Czajk Komorowskiego zupi poima, ktrzy byli na Podolicu. Talefus zasi do Agru przycignw szy, dob} go zupi, Wgry a PoUlrika
z
ka
twosi^mfo-
^ntidow"""
^'''dane."'^'
Yt^rwanc?"
214
Wgrzy
zebrawszy
si pocignli go,
poimali samego
moc
^zgierskiemu biskupowi.
Krl
Wadisaw doby
byli posiedli
Rakuszanie
i
na granicach, a
w tym
pojedna
krlow
ElZbietc wdowv; z
Wadisawem susznym
,
obyczajem.
Rycho
Wadisawow
sawa. Potym
krl
ona
aoci
Wadi-
dital^zim.
ki
Polskie
dla
Wgr
po/.a>iao
Tur"kow'^porazi.
\y;ro\*ie
fyra7 Tur-
kw
porazili
czytaj caiii-
macba.Bon<ina,
Dii-
mera',ane.
Jagieowic pozastawiawszy w Polscze zamki Wgiersk, wyprawi si przeciw Turkom roku 1443, z kardinaem Julianem, gdzie zasi zamkw od nieprzyjaci w ziemi Rackiej zdobywa. A gdy si dowiedzia i Turcy cign przeciw jemu, posa z wojskiem Jana z Huniada przeciw nim, ktry bez wieci l^rzyszed naTurki, porazi je rosproszy, a czterzy tysice winiw poimawszy, 9 chorgwi Tureckich wzi. Potym naszy przeli przez wszytki krainy Sawaiiskie a do Macedoniej Turek za posa wojsko na gry broni Romaniej Macedoniej gdzie tam midzy grami znowu z Turki utarczkami czynili abowiem Turkom przyby by na pomoc basza Natolijski Karambej zi Amuratw, przeto i wielki ich lud by, z ciasnych ktw strzelali na naszych miele. Basza Karambri baczc swoich ludzi wicej ni naszych, potka si z naszymi, ale poraon, gdzie wiele Turkw poimanych byo, drudzy na gry uciekli, wszake naszy ^j^ miejsca ciasnego i trudnego przebycia gr, wrcili si do domu. Kronika Wgierska pisze, eby sam krl w ten czas nie by, jedno Jan z Huniada, ktremu wszytk saw samemu przypisuj a nie krlowi; ale KaIlmach, ktry w ten czas by z nimi inaczej t szst porak Turkw za krla Wadislawa opisuje, w ktrej Kurambej nawyszy basza albo beglerbeg hetman wojsk Tureckich by poiman, a Wadisaw krl acz do wieczora by we zbroi, ale gdy Turkw na jednej grze uprzejmie dobywa, kilko strzaami w r)iersi acz nieszkodliwie bv obraon, a w tymtysicy na placu polego, a pic tysicy e poboiscu Turkow trzydzieci ."'.'. ' , ni u t ' d i" poimano bo ich Polacy pieszy najwicej osczepami w grach pobili. Bulgari te wszystk za tym zwycistwem, jak Bonfinus pisze, krl opanowa, bo si dobrowolnie podawali Sawacy dla podobiestwa jzyka Pol-
Wadisaw
ca
graniczne na potrzeb
i
a
i
'
.'
skiego.
Wielkie
z
i
to
i
wysokie gry,
i
ta bitw a
Turki bya
sawne u poetw
,
historikw Greckich
ktre 3Iacedoni
Traci od Missiej Dardaniej Trabalitw, take Bugarw dziel, wszySlawieskimi narody Serby, Raczami, a Bulgary Grekami osiedh dzi si jusz Turcy, com sam widzia, z nimi pomieszali. Miasteczka wsi na wysokich prawie pod obokami skaach siedz, zamki murowane Turcy potukli, jesczemy ich znaki widzieli, bo gdy by gd wielki yv Tureckich tamtych ziemiach, roku 1575, yylanie jako ono w Litwie, mymy tam tdy z drogi prawie dwadziecia dni jazdy musieh jecha,
i
tki
215
czasem
ledwomy si
na
jedn gr
i
albo
ska
ze tczemi
wozami
\vl)ili
za dzieii jesienny.
przymusza,
Bo Bulgary Race chrzeciany Janczarzyn przistaw nasz na bawoach musieli nasze ciary wozowe na skay wie.
Ilemum
i
IIemu s ^'
H<uipHi
ullistrikw
Grekowie
historicy
czasem
na wierzch skay, tylko byo do nieba drabink nam zdao, iby tam by na niadanie, a w piekle spadwszy z skay rychlej ni na obiad, a tamemy musieli jecha dla atwiejszego nabycia ywnoci. Tylko we dwoj przecie tych gr jest, w jednym
kiedymy si ju
wbili
'sju^no]^
przystawi, tak si
miejscu ku Traciej
pospolicie
chali
,
je'dg,
a drugie
A
gier
po tym
sawnym zwycistwie
W-
do krla
Wadisawa
i
proszc aby do
Polski przyjacha
opowiada-
jc mu, i
,
Tatarowie
Slacy
wielkie szkody
w
,
upiestwo radzili te aby odpoczyn na czas a z Turkiem bitwy nie zwodzi sw wol. A w tym czasie przyjechali posowie Tureccy do krla,
gdy
by w
i
cznego
zienia,
dajc
Rasciej
,
dwu
synu jego
Tak panowie radni s krlem uradziH Turkiem do dziesici lat, poniewa si go z susznymi condiciami modli, aby wrci Despotowi ty zamki w Rasciej, Goubiec, arnw, Smiderw, Kniszowiec, Krowin, Sewerin Srebrnik, Ostrvyic, Nowobardo, Szurzyn, Kosnik, Laskowice, Zelenygrd, Prokoaczkolwiek olepionych.
z
wzi
przymierze
pia
z
insze
w Albaniej
albo
cz
P^jniierze
lo
''"-
Andrinopolem przy Turku zosta miaa. Co postanowiwszy posowie pod przysigami splnymi, wrcili si do Turek, a czynic dosy przymierzu ugodzie wrcili zamki przerzeczone Despotowi dwu synu jego ktre ju by polepi Amurat. Baczc t^dy to Julian kardina, zwiesi gow, a zaraz da zna papieowi o takim przymierzu z Turki Wadisawowym, co si Wochom papieowi niepodobao, gdy w ten czas za szczliwym powodzenim zwycistwem czstym Wadisawa krla Polskiego Wgierskiego, jako za cian mocn Woszy, Francuzowie, Hispani Niemcy siedzieli.
i
ZMIMII PRZMIERM
S;
MOMU
1444.
KSIGI OSnSASTE.
Rozdzia pierwszy.
9o Janie WieliBionego Pana,
PAM
MIKOAJA RADZiWIlA,
NA BIERZACH I DUBINDZE
KICIA,
i\ieop}akan wsawiam mier Wadisawowe, I jak broio zacne plemi Jagieowe, Broio Turkw mnie z Greciej poszajc, A saw niemierteln przodkw swyci wskrzeszajc. Wadisaw Jagieowic w Wgrzecli Kakuszany Zgromiwszy, skrci potym Iiarde Czeskie pany, Turkw z Rackicii z Serbskici wooci wygoni, Zamki pod nimi pobra i moc icli przeomi.
i
217
Przes Huniada
z nich czsto bra zwycistwo, u Turkw w ten czas Polsliie mstwo, do Ilomaniej, sam z Wgry, z Lachy, Przes Macedoiisliie pola wszed do Albaniej. Tam w grach z Natolijsliim basz wojn stoczy, Gdzie sto tysicy Turiiw lirwawym marsem stoczy,
te
Sawne byo
Cign
Widzc Jagowe plemi niezwalczone w boju. Wrci Kackie Serbskie Despotom dzierawy,
i
mia
psowa.
Turki przymierze
ju
skuteczne byo.
Wochom, Grekom, Wenetom sprzykrzyo, Polsk Wgrzy bespiecznie siedzieli, Lecz jak przysig trzyma tego nie wiedzieli.
Zaraz si
Gdy
za
Julianus kardina
bdc
przy
Wadsawie,
papieowi znad o jego sprawie, Rozgrzeszy go papieskim imieniem z przysigi, Lecz Bg krzywoprzysistwa zawdy mciciel tgi. Wadisaw jako mody da si wnet namwi,
zaraz
Da
A
Do
zaraz
pocz wojn
na Turki stanowi,
Wnet
cign
z
hetmany uradzi, Woskimi zgromadzi, Lecz trudno byo przeby gry w Albaniej, Przeto przez Bugari cign do Traciej.
Callipola
z
cignc
Aby si tam
wojskami
Take dwudziestego dnia przycign szstego, Do Nicopolim miasta (z wojskiem) Bugarskiego, Tam si dla odpocznienia obozem pooy, A przysigi zamanej zawdy go ml trwoy. Tam Drakua Multaski hospodar ku niemu Przyjacha, dziwujc si tak wojsku maemu,
Bo pitnacie tysicy ledwe jezdnych byo, pieszych mniej to si z chopstwa zgromadzio. Rzek mu i wicej Turek gdy na owy jedzie.
to
by[o
gow
miasto Nicopolis
ten
czas
Bulgariej,
d/.i
jakom
ni
rada
Ludzi pieszych
jezdnych
koo
siebie wiedzie.
Odradza mu tej wojny, ale trudno byo, Gdy si w krlu wrodzone mstwo zapalio.
Drakul si
te wymwi
lecz syna
zostawi,
Proroctwo Draliuly.
Da
II.
te dwu koniu prtkich winszujc krlowi, By ucieka gdy przydzie ku zemu skutkowi.
28-
218
Da dwu
i
uwffdSaf^"'^"'^''
^y
^^^^^'^
znali drogi,
z
trwogi,
Tak widy dwadziecia tysic krl jezdnyrh zgromadzi. Tych zszykowawszy rignal prosto w Track ziemi, Gdzie Tureckie z Grekami zmieszao si j)lemi, kilko miast i zamkw mocnych przez podanie A poddanym da dbr swych wolne uywanie. Sumenu w Petrasu Turcy si bronili. Ktrych naszy jednym dniem szturmami dolnli, Tamowski Polak bram sam wysiek zamkow, Czym do szturmu swym dziur uczyni gotow. Ale gdy bram rba, podj tam dwie ranie,
Wzi
Wszake
Bo
za
naszy sczliwi mieli sturmowanie, Tarnowskim idc Sumeski grd wzili, Gdzie bronicych si Turkw o kilko set cili.
Lesko za Bobrzycki na Petraskie mury, Pirwszy wskoczy z chorgwi, gdy nie byo
dziury:
Tak dwa Polacy dzielno sawn okazali, Za czym Wgrowie z krlem dwu zamku dostali. ^^' ^y"^ Amurat Turecki carz sto tysic ludzi, ius^jovh.s''omdziSS'i ijsipcy Turkw licz. Przcprawi przes Helespont, a Woska stra udzi, Geuuenses Z Wcueti CO tam portu strzegli, Franciscus cardina Przeuajci od Turkw rno si rozbiegli. I^n^fo^^UaTiuTiom drudzy za otrowie Woszy w barkach sami Eron^r"nm p?"io''irh ^ ^^ swoiche ich wozili zmamieni darami. k"T.Tc'h^^bafrch ''^10rarb, a Tarry pacili po Wlerzc Wochom, wierze tu Wcneckiemu sowu, czerw onemuzjolemu od siow\. Ktrzy i dusze trac dla zotego owu. Wadisaw usyszawszy dopiero si trwoy, Wszytkim na Wosk zdrad z oczu pyn sozy, Jednak swych posiliwszy wnet ^vojsko zszykowa, A do Warny tak w szyku drou swa prostowa. ^ Warna po staremu Dionisiopoii.sktri osadzi, wzia Waru nodanim, a swymi Wadisaw kro! w?i 9 jg^ die Aovembris. A Z Turkauii Si potka w tym miejscu uradzi, nocy naszy obacz ano ognie niec Turcy, a si morze, niebo, z ziemi wiec. we^^szfo^Tur^y^do^bkwy si zgotowali. ^ skoro Titan zoty wz wytacza z morza, A soneczna po grach wiecia si zorza, Godzina jedna na dzie obacz naszy.
'
'
>
.-
"^
'
"
Ano
Szyk wojska naszych.
Tureckie wojska
id
jako
lassy.
Krl na
nog
zachorza, ale
Wgrzy
krzycz,
Bi
Turkw, bi, bi, uphw wielkoci nie licz, Take Huniad wojsko pod grami sprawi, A Wgrw na prawy rg z Multany wystawi,
2U)
Despot
z
krzyem,
Jcrry
despot Serbski.
Przy nich sta, a chorgiew biaa z zotym bryzem, AYaradziiiski, Agierski przytym biskupowie,
Waradiski, Agierski
biskupowie.
Frankoban
Z Frankobanem Bugarzy, Hacy, Karwatowie, Sam Iuiiind lewy rg trzyma obra sobie,
Karwa-
ty
Bulwary.
yjKrl we srzodku.
krlewskiej
\A'ozw
W
Z
w pojsrzodku da miejsce osobie, za dwa tysica na zadzie zszykowa, obozie mdych chopit dobrze obwarowa.
i
Pooenie
niiejscsr
si
kocz
z
gry Macedoskie,
Ilelespontskie,
jednej strony,
poudnia morze
Warna
zow
twoj sawne AYladisawie Take midzy jeziorem, morzem grami. Na mil pole stoi rwne z pagrkami,
Miasto, dzi
i
i
ow.
Przystojne ku Ijojowi wojennej sprawie, Ktre sobie powici Mars bg wojny krwawi. Na to pole dwie mili tak w szyku cignli Naszy, a potym w sprawie porzdnej stanli,
wiatrem srogim
drapa w cichy
pogo-
dny dziepowslawszy.
swemu
Christuso wi.
Rzek: Gdy mu ty nie dufa, wezm go ja sobie Na pomoc, a nauk dam przysiga tobie." Tak naszy trzy godziny w onym polu stali, A Turkw do potkania ochotnie czekali. Ci potym wielk moc od gr przyli z krzykiem, Haa! kaa! woajc z zakrzywionym szykiem,
^^'
sowo jego.
si szykuj.
Multaui uciekli
twy.
z
W ktrym Wgrzy
Krl za si
z
prawy rg
uderzyli
z
naszym wielkim
stali
Multany
bi-
mg
Iluniadem wnet si poprawili, A Tureck krwi pole wszytko pokrwawili. Wsparli Turkw, na czterzy Woskie bijc mile,
onej krotofde.
gw
Tatarskich
le,
bie.
Oni podobni sarnom gdy ich owiec trwoy, Uciekaj na bota niedosze oy. Za na drugie ich wojsko uderzyli miele, ktrym wnet trzech sandziakw ubili na
i
czele.
220
Krzyk, huk hala!
kaa!
brzmi,
brzmi
o szable miecze,
strzay
r, trby hucz, a bbny trzaskaj, Chorgwie, zbroje, broni z soca sie byskaj. Naszy mstwem, a Turcy wielkoci w^zmagaj, Z dzia trzask, z zbrj grzmot, a ranni pod komi stkaj. Widziaby tam by, ano zbywszy panw konie.
Konie
Bkaj
Widziaby l)y, ano ten bez gowy, bez rki, Syszaby by ano tam tu smtne steki,
i
Zbici jako
Ci
boliw,
na czoo,
ci
Turkw i
A
""'
zwy-
wszytk Track ziemi strachem napenili, Uciekaj tam sam, goni ich za naszy. Pene gry poa, pene trupw lassy.
i
niTdzI''^^"^""
Bo
i
Wszyscy
gow.
'
Turcj- uciekali!
tt i att -ii i cizcami prawie w siroLccz Huniad Z albo lurkow goni, ng pierschnli z Hunia, . ,, i -i dem a jeden Turczyn AlbO lak UaSZY DlSZa, Z CZSCia WOlska StrOUlf. r J -' jaiio Grom: pisze, woa , ,,r , , , na Wgry: Wy gdzie u- j\ie przYszed ua ratunek 2,a\ uciek z
Wgrowie
bdc
zwYcicstwo
.
iu W rku
U naszYch gotowe;
rr>
Wgrami
.
-i
>
>^
mowie W-
wiadisawowe
napo-
minaniedoricersiwa.
Woochy, '-^ ,. ,, iii vi Tak suasc Bos ~ chcia I umYs da zwYciscom pochY, Lccz kr bi sick Turk w zad ustpujce, Krzyczy majc Z miaoci serce paajce,
,
i-i
Woa: O
wspSga.^
szczcie
zapor morsk ucieczki swej macie, Zamknienimy w ty Warn, a ziemie niestao, Wszak miaych w mstwie szczcie wspomc obiecao.
jq
Przez was
mne
sprawy, a wszak
miertelnymi
podlejszymi.
mstwem
icTwiSsiawowS!''*"'
gardem chrapliwym Prno woa, siek Turkw sercem zapalczywym. J^k lew Armeski gdy go owcw gmin obskoczy. Na wcznie miele idzie ufajc swej mocy, Albo jak rozdraniony niedwied gdy las omi,
Albo
tigris
na miecze,
zad ucieka broni.
gniew, dzielno
krl
ao w
Tak
Wadsaw
z
Ju by
Gdy
Phebus
Wyniosym mieczem
Z
mu si
nawinie,
221
Polacy
w koo
rka
niego
co krl dziaaj,
tej
A Wgrzy
by
miaoci
przesta
woaj.
Sg^o"
Krl sam rabii naj. ^''"'"' ^"'
Sw
Amurat
ju. chcia
biega gdy
jezdni uciekli,
Turcy szyki zmieszawszy krzc si jak wciekli, AY tym SVadsaw na Janczarsk moc znowu uderzy, Krzyk, huk, koat, grzmot znowu, ktoby to wymierzy.
Iuniad z Wgry ubieg, krl zosta z Polaki, Bi Turkw; a sam przyszed na ich zdradne haki, Bo Janczarowie przekop darnem wnet nakryli, I chrostem, a za nim si z cesarzem bronili. A gdy krl krzyczc do nich miecz wyniozwszy skoczy, Wpad w on d, tame go gmin Janczarski potoczy, pokolenie ginie. Potoczyh mnie
gj^j,,
a krla.
mne
wieczna
sawa
synie.
Samem tam
byi roku
Byem
sam tam
bili
,
Turki
piewaj dzi
Widziaem
Najdujc zgnie
krzywy,
Wyorywa
szyszaki, tarcze
puklerze,
buawy,
pancerze,
polach,
gra
rolach,
*im
Widziaem
I
swym
a
Chodziem,
Wasn rk
Za co
I
mu
imi niezgwacone na
Miechom
i
Uh.
cap. 37,
Wapoius
fol.
276, Heri
horlus ex Cromero fol. llQ,Ub. \5, lostus Declus, Aeneas Sykius, Bonfinus,
Demetrius Bugarski take Greckie Tureckie od jednego Wgrzyna poturczonego, uczonego, s ktrymem mia towarzystwo w Constantinopolu dosta, tak t bitw oj)isiij, jakom ja j wierszem prawdziwie wyrazi. Ale Callimachus Woch ktry przy tym by a w Krakowie u witej Trojce w kociele Domini,
Wgierscy Kronikarze
historie, ktrychera
ma
canw ley, troch inaczej porzdek tej historiej stosuje, mwic, i Jan z lluniada wojewoda Siedmigrocki a hetman Wgierski, nie mia pewnego miejsca w szykowanym wojsku krlewskim, ale z Multany albo z Woochy zagrnymi pilnowa strony ku ratunku swoich, jeliby gdzie
,
J!''',"^^/
p-
szfankowali naszy.
A i Wgrowie
ktrzy na
prawym rogu
stali
od
g-
222
stych a podobnych
gwatownemu ddowi
a w'
strza: tureckich,
z
zwaszcza Jan-
ktrych potym od
wwozy
zegnani
byli, a
tam gdy si
mnie
du-
g9
i
chfilc bronili,
te biskupowie
i
Agierski
Waradziski
despotem
i
zawarli dugo Turkom rwobu stron odpierali, Lesko Bobrzycki Polak, ktry miaoci napominanim moc nieprzyjacielsk zatrzjmawa, by zabity. Tame gdy ustpowali Wgrowie Turcy sturmowali na obz, co gdy przyskoczyh a Turkw na dwie mili ^vloskie krl z Huniadem obaczy fip"?^"-^ wsparli. Potym gdy odwrt pogani uczynili, kilko raz si na rnych miejbrzycki^za"'^y-
Frankobanem w obozie si
bitw
i
kwapia.
Konie sie wielbi-
gcach
.
szyli, 3
trafdi
uimi naszY potykali, a wsz>tkie jezdne woiska Tureckie rospro^ j ."','' j gdy si naszy jakoby po otrzymanem zwycistwie do upw rzucili, na karawan wielbdw obcionych tomokami, ktrych si konie
Z
i
^
ulky
mogh. A w ten czas krl z troch jezdnych na Janiczary, w ktrych ostatnia obrona bya cesarza Tureckiego, uderzy, gdzie si powiada krwawa bitwa znowu zacza, i ju Turcy myhli ucieka, obaczyli naszych czci ustraszenim koni od wielbdw, czci z niepewnej wieci zabicia krla strwoonych; zaraz Janczarowie poczli si napomina i bitw wznawia. Huniades obaczySmiaa a wszY zatrwocuie swoich uciekanie, wnet krla z posrzodku gstych przewanie ^ rp , r v uporna nieprzyjacioi bijcego lurkow usiowa odwiesc, ale nie mogt, bo gdy wadisawo go napomina aby ubiega, a lepszego szczcia czeka, krl mu odpowienarodowi mojemu niedzia, i ucieka jest rzecz szkaradna, a mnie odpowied przystojua, a te niegodzi si temu ucieka przed tym, kto na kogo wojn
naszy zatrzyma ani rzdzie, potym ni
wada
'
wo^ia.
podniesie. To rzekszy a midzy skupionemi nieprzyjacioy mnie poczynajc, sam syy wielko ich pobi. Tame potym gdy si ku wieczorowi nakonio, krl zbity z zranionego konia szablami Janczarskimi by rozsiekany, a Huniades niemogc krlewskiego ciaa dosta, gdy wszyscy rno uciekli, sam te z troch Woochw uhieah A Turcy zbywszy straciwszy jezdne wojska, nie gonili uciekajcych Wgrw Woochw do obozu przez trzy dni sturmowa nie mieli, abowiem w nocy wtpliwe jeszcze zwycistwo majc, obawiali si zasadki naszych. Trzeciego a dnia obozu dobyli, z ktrego dwa tysica niemocnych okrutnie YYOzw z wielkimi skarbami wziwszy, rannych
rk
pomordowali,
o tym te
tefanumiib.
SGcograph:
igdyuonia
"^fawtyod
'.,.,,,..'. ga zupiony by
i
,
'
ni dwa
r
sob
diwi-
z tej
bilwy nieszczr,,
i
Wgrw.
janRzesSanocki.
IV by
by potvm
"
I
biskupem Krako\Yskim,
i
^"c^rlcgrz ci
a dyYa zabici,
giei-skiego, ktrego
zgina,
Zawisz Czarnego. Ze wszytkiego wojska w bityyie dwadziecia tysicy byo, ledwe pita Turkw omdziesit tysicy, jako Dugosz Miechoyius fol. 307
synoYvie
cz
W-
223
wiadcz,
|oIego,
i
naszy pobili; a
wedug
naszycliby byo zwycistwo. Polakw slachcicw dwadziecia czterzej byo, s ktrych dwanacie urodziwych modziecw Amurat sam dla ich osobliwej urody piknoci, obra sol)ie w Andrinopolu, do onice, a ci zaraz sprzysigli si tiranna zamordowa uczyniliby byli dosy przedsiwziciu przesaw-
gdyby
b^
krl nie
zgin,
Poimiiiiych
nemu
ale ich
jeden Bulgarzyn
wyda
ktrego
te
byli
do
tej
wynurzyo,
jc si ywo przy w rce tiraiiskie, zaparwszy drzwi dobrze sami, a wziwszy bro w rce bili si spnie, a si do upadu posiekli od
i
czym przewano Polskiej cnoty u poganw okazali. nieszczliwa poraka, roku Paskiego 1444, krle-twa Wiadisawowego w Polscze jedennastego a w Wgrzech pitego, vieku svyego ledwe dwudziestu lat doszed, ale 3Iiechoyius fol. 307 lib. i pisze, i dwudziestego pirwszego roku zgin wieku swego. By urody wysokiej, oblicza .smiadego Greckiego, ale wdzicznego
swych ran
polegli,
trafia
si
ta
przymioty
^agej'o5^ic|
powanego, wosw
i
russich,
pracy
askawy,
te
tak
umysu
serca wysokiego,
tego
re
i nigdy nic niskiego nie myli, a adn trudnoci nie da si od odwie, co raz porzdnie postanowi, na ostatek wszytki cnoty, kti
nawitszym xitom monarchom nale, w nim wieciy. A tu masz czwr sposb wikszego ni Achillessa, mierci i dzielnoci Jagieowica, z narodu Litewskiego.
INTERREGNUM PO WAD!SAWIE,
PRZEZ PUTRZECIA LATA,
A
O BURDACH PRZYJCIA
KRLESTWA
I. z
LITU.
Kozdzial
driigi.
Polscze
mierci pana przyrodzonego zafrasowaa, wszake jeszcze niktrzy twierdzieli zwaszcza Wgrowie i we zdrowiu uszed, albo do Constantinopola albo do Weneciej, albo do Wooch, albo do Multaskiej ziemie. Drudzy tez powiadali, i jeszcze jest
i
ao
okoro si rozniosa
wie
o zabiciu
z
Wadisawowym w
wielka
ei"y"iTk*'uolfJ^sigmu'!!'!
"^wegferkr,'
2^4
woiskiem dobrze zdrowy. Wierzyli temu naszy " * skoro ta sawa i wieci w niwecz si obrocinopoia pier- y, dopicro panowie Polsczy wyj)rawili do Traciej Bugarie] i Greciej dTKodis^sI?, Jana Resowskiego i Egidziego Suchodolskiego, pyta si o krlu; ale nic j ,. za do Weneciej z pewuego O mm dowiedzie si niemogli. "^cieka. A gdy si Polacy dowiedzieli , i Wgrowie inszego sobie krla wylat tylko majcego, zoyli brali Wadisawa syna Albrichta cesarza, te siem walny na electi krla inszego w Siradzu roku 1445, na dzie wybrTn^na S. Wojciecha. Tam z sentenciej Zbigniewa kardinaa uradzili, aby Kazimierzowi Wielkiemu Xidzu Litewskiemu Wadisawa zabitego bratu,
gdy przegra, WSZY bitWB z Turki do
coby
ale
<-
pi
_ Posowie
,
.
krlestwo oddali.
.
Polsczy do Kazimierza.
Wyprawili tedy posv do Litwy, aby Kazimierza przyzwali na siem ", i "i iv Piotrkowie zoony, gdzieby si z obudwu stron spoinie okoo rzeczy
t^.
. .
...
i
''
'
pospolitej
mierz posy Koronne bez pewnej odpowiedzi odprawi, a swoich do Pioz tym rosmtkiem zemdlonego i z przerzeczonej przygody braterskiej, dla czego na on siem sam przyjecha nie mg, a te niedosze i niesuszne by wzicie inszego krla powiada gdy jeszcze wszystkie rzeczy s niepewne, a i on ani krlestwa, ani sprawowania adnego niechce przyj, wszake by mu si zdao, aby ci naktrych Wadislaw do Wgier odjedajc miestnicy i gubernatorowie na swym miejscu postanowi, rzecz pospolit rzdzili do czassu.
by
aoci
Drugie
prne
po-
seistwodo
'
A gdy si ta odpowiedz zjazdowi rycerstwa senatu Koronnemu nie podobaa, wyprawili do niego powtre om panw radnych, aby go ju praw rzecz na krlestwo przyzwali, co jeliby niechcia odwoczy aby Ale Kazimierz przed mu powiedzieli i inszego sobie krla szuka musz. * ^ si w swoim uporze sta, gdy go panowie Litewscy zatrzymawali, ktrym si by na wszytkim w sprawach wojennych i domowych podoba, przeto posowie Polsczy z nisczym musieli nazad si wrci. Krlowa te stara Jagieowa, Kazimierza jako syna napominaa aby w tej rzeczy zdrowszej rady uywa, ale go namwi adnym sposobem
i
i
.
'^
i-
'
nie
Siem wwii-
moga; wszake Kazimierz prosi posw Koronnych, aby poczekali dokdby si o tym na sejmie s pany Litewskimi Ruskimi namwi, ktry zoy po narodzeniu Paskim 1446, w Wilnie miesica Stycznia.
i
,
^t^yo^do A skoro ten czas przyszed, zebrali si panowie Koronni z slacht wtry KSier^o- raz do Piotrkowa na ktry zjazd od Kazimirza sze posw panw LiteweiLitewczego jeliby ^g|^i(.j^ przyjachao, proszc, aby jeszcze clecti odoyli skie. niechcieli, uczyni, wojn grozili Polakom, gdy Kazimierz z Litw chce
,
na nich prawa swego mieczem dochodzi jeliby z dobr wol czeka go nia chcieli, wszake przydali, i on na Wielkim Xistwie Litewskim prze,
stawa
sobie
a krlestwa nie
da.
zajtrzeni tak srogim poselstwem
,
Przeto Polacy
bdc
,
inszego krla
z
wybra
umylili
ale
si tego obawiali
i gdyby zwad
Litw
za-
czli, Krzyacyby
jeszcze Kazimirzowego
umy-
225
skusi si im zdao, wyprawili tedy do niego Predbora Koniecpolskiego ^euulo !io* kastellanw, ale i ci '^7,','"^;^"^ i Scibora Sarleja Inowlodsawskiego , lak, jak i drudzy odpowiedz wzili. Dla tego senat Koronny rycerstwo na dwudziesty smy dzie Mar- iSLTa^a. ca do Piotrkowa si zjechali a wszyscy sacrament Paski nabonie przy- "'^cUa?'''' jwszy, aby tym witobliwiej o rzeczy pospolitej tractowali, poczli electin nowego krla stanowi, wszake pod tymi condiciami, i Kazimierzowi
sii
S^domirskiego
w przyjciu krlestwa zostawili. A wolowiinia biskupw si skaniay na Friderika margrabi Brandenburskiego ktry mli^grabfg. by przedtym ziciem nalednikiem Jagieowym namieniony, krom Pawa Kozickiego biskupa Pockiego, ktry na ktregokolwiek z dwu bratu xit Mazowieckich wotowa, na Wadisawa albo Bolesawa; przyczym te; stali Jan Cyzowski castcllan Jan Tczyski wojewoda Krakowski, ukasz z Grki wojewoda Poznaski wielko rycerstwa na Bolesawa si zgodzio. Tak tedy z zezwolenia wszystkiego senatu, Bolesaw Mazowieckie, od Wincentego arcibiskupa Gnienieskiego, by krlem ^ileWanaznaczon, jelieby Kazimierz przed witkami wolej swojej odmienionej ^t^^ieckie.
pierwsze miejsce
wszytki
,
xi
nieoznajmi.
A Kazimierz sa
i
usyszawszy to co si na sejmie Piotrkowskim sstao, podo matki krlowej potajemnie, aby panw znowu ku niemu namktra tego
wia,
atwo dostpia, i
na
przyzwolili
do Wielkiej Polski posali, aby wol swoj od electiej Bolesawowej ku Kazimirzowi skonili, ktrzy te to ochotnie uczynili, a znowu posy do Kazimierza Wielkiego Xidza Litewskiego wyprawili, aby dnia ostatniego Septembra w Parczowie z nimi si na siem zjecha. Jakosz si panowie
Polscy zjechali, na dzie naznaczony do Parczowa, ale Kazimirza
czas
dugi
my
gdy go napominali, aby przyjacha, powiedzia iejeszcze adnego objawienia wolej swej o przyjciu krlestwa nie oznajmili, wszakemy do Brzecia przyjechali ale jeli panowie Polscy chc co stanowi, niechaje do nas do Brzecia przyjad. Tak tedy panowie Polsczy sze senatorw z Parczowa do Brzecia poczekali, a
,
prno
jrjg^j
Kazimil" ^zw^zPoia-
saU do Kazimierza,
krlestwa przyj,
tle,
aby
pierwej Podole,
^SerS
'^''t^"e|'''
byy wrcone
ziemie
powiatami
zzam-
Tych condicij gdy Polacy nie chcieli przyj rozjecha si niesprawiwszy nic gotowali, Kazimierz potym na icli danie przyzwoli przyjecha do Krakowa, na przyszy rolv, na dzie . Jana Chrzciciela, dla przyjcia krlestwa Polskiego gdy mu niktrzy z panw Polskich cicho potuszyli, i mu to wolno bdzie Litwie wrci odj od Korony cokolwiek bdzie chcia, gdy jusz krlem zostanie: jak o tym Cromerus lib. 22, szei
, i
rzej pisze, a
czowskiego
^pSJe
Litwie wrcone.
H.
29
220
Rozdzia
trzeci.
1 ak tedy Kazimierz Wielki Xidz Litewski, na czas naznaczony koronaprzyjacha do Krakowa z wielkimi wietnymi pocztami panw LiRuskich, i z Swidrigajem stryjem swoim, takZe z Olelkiem tewskich Suckim Kijowskim xi.cciem, etc. Ktrej^o matka krlowa panowie Koronni Mazowieckie xiQcta, Wladisaw Bolesaw bracia we dwu tyRatiborskie, Cesinskie KazimieOwicimskie Brzeskie xi/:cta sicu koni Henrik z Eibingu Ludo Krakowa, i wielc pauw Czcskich, Wgierskich i lskich kontorowie, posowie od mistrza Pruskiego Erlichshausena, dwig z triumphem przyjmowali. A nazajutrz Czerwca miez wielk uczciwoci sica dnia 26, by koronowany wedug zwykych ceremonij w Krakowie Trwoga od na zamku w kociele . Stanisawa. Ale prawie w koronaci sstaa si niewiast. trwoga straszna, gdy niewiast ze wsi klastora Tinieckiego wielka gromalamentliwjm hukiem, koci . Stanisawa nada z paczem, krzykiem peniy, dla pobrania byda na staci krlowi nowemu, ktre ich narzekanie zaledwie uskromiono, a potym si msza koronaci dokonaa swym porzdkiem przez Wincentego arcibiskupa. Nazajutrz zasi gdy krl w edug zwyczaju by prowadzon na majeSwar bisivwz^sizp ^^^^ ^^ rinku Krakowskim wystawiony, poswarzyy si xita Mazowieccie],
i
Mew
Dawnom.
sip"iwa"roeow'-
kie
Wladisaw
,
Bolesaw
tak
r-
od micszczan nie Potym gdy krl Kazimierz zarazem chcia usilnie do Litwy odjacha, uczciwoA zatrzymali go panowie Koronni, i musia pierwej do Poznania nawiedzi Kkhn.'' dla potrzeb Wielkiej Polski. Wszake pany Litewskie a za bram Krakowsk dla uczciwoci wyprowadzi sam krl, a potym do Wielkiej Polski z matk odjacha. A gdy by w Kaliszu, przyszed do niego knia Miupad u ng krlechajo Sigmuntowic, dziedzic Xistwa Litewskiego wskich, proszc pokornie aby mu ojczyzn jego wrci, ale nie mg nic susznego uprosi owszem od Kazimirza krla by chudzinka nie prawie susznie odpdzon. A tu jusz czytelniku miy obaczysz porzdnie odemnie zebrane powodzenie chudziny kniazia Michaja, nietylko wedug Latopisczw, ale wedug Cromera, Dugosza, Miechoyiusza etc.
i
musia na zad do zamku si wrci, przysigi przyjwszy: wszake potym xita ustpiy biskupom.
krl
227
ten
nie
mg mie
miejsca
Litwie
stolca
ojcowskiego dostpi, k temu obaczywszy, i mu Kazimierz na gardfo sta, za jego rosterkami, uciekf naprzd z Litwy do Mazowsza do szwagra
swojego xiccia Bolesawa, jako o tym wyszej, potym do Prus, a gdy tam nie mg by bespicczny, zbieg do lska a z SIaki i z Czccby
, ,
'*Ji[/,';^i';
lo^l^^iJ^'";.
''"
obyczajem. Potym, jako ja roMazowieckie Bolesaw szwagier jego by na krlestwo Polskie naznaczon, przyszed do Polski, spodziewajc sie za jego Koronn pomoc Xistwa Wielkiego Litewskiego dostpi. Ale gdy
Polski^
a
najeda, upienym
urwaskim
^"'^"'e-
i xie
i nadzieja
dziurawa,
uda si
w pop,,,.^^
''"{,'!,jioJ*J'
Kaliszu, jako
Cromer
pisze,
podemn
re posset,
po Sigmuncie ojcu
wr te moj wasno, na ktr moim wstpi. Potym cum nihil aequi impelrai
Odrowa wojewod
fide siia,
przez Koniecpolskiego
upomina,
ne-
aby
by wyda,
niechcia go hospodar
Wooski
is
Piotr
wyda, mwic:
}vI",^\7''sj'
que ex
<iui<ogou.
Tak si
a
Jawa.
wymwi,
ni
Taurw.
przysigi hodu, ktry postpi Kazimierzowi. A Micha nieborak widzc, i niemia miejsca u Woochw, uciek do Prekopskich Tatarw, ktrzy potym za jego powodem Podole okrutnie zburzyli acz to na Litw na krla Polacy kadli, jakoby oni podarkami Tatarw na Polsk poburza mieli, co jest nie pewny dowd, gdy omne regnum in se divisum dcsolaretur. Ale to wszystko broi knia Michajo Sigmuntowic z Tatarami, msczc sie nad Kazimirzem krzywdy odjcia ojczystego Wielkiego Xistwa Litewskiego. Jako potym roku 1449, s tymisz Tatary zebrawszy si do Siewierskiej ziemie wcign, o czym te Dugossus Cromerus wiadcz, wzi Starodub, Nowogrd Siewierski, Puciwi, inszych zamkw Ruskich, Moskiewskiemu pastwu Serpiesk, Brasko przylegych, ntwo jako dziedzic przez podanie dosta, tmnuJluais aUquot copiis Regis fusis, poraziwszy kilko zagonw krlewskich na utarczk wyciekajcych, pisze dalej Cromer: Majore mole Rex contra eiim arma movit. I si wyprawi krl przeciw jemu wiksz moc, a wygnawszy go, wyrzuciwszy z Siewierskiego pastwa, zamki za wszystki odebra ku Wielkiemu Xistwu Litewskiemu przywrci. A j)otym spodziewajc si wikszego posiku Michajo od Moskiewi
, i
'^czyulf''
*'Vii"'-2[\'"
'^o^ciec^jego'
HjskT/go'
suiroliub.
t>V(fr"kie-o
wz'!!'!'
bj
na
xi^Svvo'Lik',"
j^i^Mi'^jo^;
^'yj'",
''"'
skiego,
zwaszcza
dla dobycia
pa-
uciek do Moskwy, gdzie jusz wicej nie pielgrzymowa, bo go tam hnmien w Ruskim monasterze praskurem otru, tam umar. Ktryby si by mci mierci ojcowskiej swego wygnania, gdyby by stolec ojcowski po tak dziwnym pielgrzymstwie opanowa; ale si to tylko Witotowi stryjowi jego ledwo zwiozo.
i i
stwa, Starodubia,
Braska, Nowogrdka,
228
Rozdzia czwarty.
Ho
MM
ieltnosnego
Pana
PODSKARBIEGO W.
X.
LITEWSKIEGO.
Buczacki
i
1
W G
i
z li lU*
ki
pmidi-
\i>;ie po-
Kazimirz
;
^je'*'V"?
Lii^>^e*^
chv
siem w Piotrkowie cicc burdy iwszy krl Wielk Polsk, ybjacha\ Polaki nowo wsczete umierzy, Litw i bo Buczacki Fiedor miedzy * j j Woyniu starosta Podolski wzi by Litwie niktre zamki ku Podolu siedzce. A gdy krla panowie Polsczy prosili i namawiali, aby Litwie onych wooci odjtych niedopuszcza, ani wraca, ktre ju byy w dzierawie Koronuej, nie przyzwoli im na to krl z namowy niktrych panw Litewskich, ktrzy byli przy nim, ale spieszno do Litwy ujecha, wziwszy z sob kilko panw Koronnych. Tame si u Wingrw i w Knyszyiiskich pusczach ustawicznymi owami bawi opuciwszy i porzuciwszy sprawy
,
*'
zoy
Rozboje
Koronne, dla czego wielkie rozboje po drogach okrutne swowolestwa w Polscze urosy, r te wsi i miasteczka otrostwo zwascza slachta nai
,
jedali
sicmw
danie'
Lupa- fol.
plundrowali.
Na
311 i po
i
Boym
Cielc,
,
zoy
Lublinie Pola-
"'"sLic(V7"
kom wnym
Podole
Litwie.
i
slachta
s
Litewska
prosili
aby rwza-
te ony
,
modzi, Rusi
aby im
Odpowied wrcone.
tet"ki?n od
Hrodo byy i co si tknie sprzymi erzenia, Jagie a, dla czego nietedy to dobrze jest postanowiono przez Witota maj si o co skary panowie Litewscy, te si im tego nie godzi uczyzamki
z
Na
ni, co
4 przedniej-
\^kii'ageo^^'
przysigami przez krle nasze utwierdzono, jest mocnie zapisami zwaszcza przcz Jagica, ktry si obwiza potomki swoje mocnemi zapisami przysigami ty czterzy artikuy dziere, pierwej ni krlewn
i
Edwig
z
z krlestwem wzi. Pirwszy artiku, i mia wity Chrzest przybraci i z poddanymi, uczyni temu dosy. Drugi, i wszytko swoje xicstwo i ine dzierawy ktre mia i ktrych potym naby mia ku kri
229
uczyni. Trzelestwu Polskiemu przycczy i przywaszczy obieca, i take obrci. CzwarPolskiego krlestwa potrzeby na swoje skarby wszYtkie ci Chrzcciaiiskie wypuci. A co si tknie Poty, i mia wszytkie wicnio jej te Polacy ^oIiz^r^odola, tedy Podolska ziemia nigdy nie bya ku Lit%yie, ani Cazimirz mieli od Litwy, co jawnie jest opisano w Kronikach, i krl
^^'try dosta jej
;j;,'i;^';;^11-
'l^^nigdy?
Ka-
Miedzybozu i w Wodimirzu, dzierprzyszy ty ziemie na Ludwika w dziereniu jego po Ludwiku potym przyszy na krla Jagiea, i byy jako na krla Polskiego, ktre rozdawa ku dziereniu swoim zasuonym,
a Podole spokojem. Po
naprztid
miecu,
Dakocie,
Brasawiu,
jego
za mierci
Spitkowi
Melstina.
i
zamki
w Rusi Witoltowi \yieczno. Przeto dla jego sczodrobliwoci doczesnej, nie moga nam wieczno zgin xic te wasze Sigmunt niebosczyk dziera darem
,
aski dziere braciej niktre ^.^^up^. Swidrigajowi do ywotw ich tylko a nie na ^oie^trzyz
J^j^^;'^^"^
j^Cf^l^C^^
Dawa te
a nie
zamki przerzeczone, jakosz list jego tego povviadcza. Prosi potym krl Cazimirz panw Koronnyci, aby przyjani panw Litewskich nie obraali, a askaw i suszn im odpowied dali. O czym gdy si senat Koronny naradzi, odpowiedzieU krlowi, i atwiejszej dro-
wiecznoci
ty
^il-^^l'^1
j^'^^^-
Jj
doie^ijzy-
Polacy ku zatrzymaniu umysw Litewskich niemasz, jedno aby oni i Russacy chcieli litu wszyscy Polskim imieniem tituem krlestwa odrzuciwszy oddaliwszy tl^; J;j,o'i wadz Wielkiego X!cstwa swego, napotym si zwa i mianowa '^('-^^^^iZ' titu a Polacy w^wodziH za slKornnchcieli, na co panowie Litewscy nieprzyzwolili Podole z dawna do Korony przynalee. iTiem tiTuioAle Latopiscze Ruskie Litewskie stare, ktrychem ja dwanacie eon- LatopiLe cordowa, inaczej a jednostajnym dowodem wiadcz, jakom to wyszej nh'2ad'zaj
i
ta
opisa przy Gediminie, Olgierdzie, Jagielle i \Yitocie, i napierwej xi- ^|o poUo-' '" Litewskie, Korjatowicy, Tatary z Podola wygnali i Kamieniec, Ska, Bekot insze zamki zarhili, a do Wielkiego Xistwa Litewskiego dzielnoci sw przyczyli. Tak tedy w ten czas panowie Litewscy od Polakw
i
s tym si siem skoczy, a krl CaziKrakowa jecha. Roku 1449, gdy umar StephaniHelias wojewodowie Wooscy, hoi
downicy Polsczy, na jednego stolec Petrio, a na drugiego Roman synowie wstpili. Potym Petrio majc pomoc od Jana Huniada, gubernatora Wgierskiego, wygna Romana brata strijecznego ktrego za na pastwo Kazimirz usiowa w-prowadzi, ale gdy usysza w drodze, i od
,
^yolsKicmio
^^'''"''
'
trucizny zadanej
cign
do
wojewdztwa. S Kamieca potym posa do Petria wojewody, aby do niego przyjecha, a hod przysig uczyni, na co Petrio przyjecha obieca, by tyl- niek^wojo" ko mia glejt od krla. Krl tego nic czekajc, zostawiwszy w Chocimu KamTeSa. posy, ktrzyby przysigi Petriowej przysuchali, spieszno si do Litwy obrci, gdzie w Nowogrdku s pany Litewskimi sejmowa ledwe pocz,
i
230
Tatarw ie Podole burz;!-
Jurga.
przywrcenia wyszej mienionycli powiatw od Korony do Litwy, gdy Tatarowie do Podola wtargnli ogniem mieczem srogo wszytkie wooci pliindrujc, ktrych jednak Teodor Buczacki kilko pkw i zagonw porazi winiw wiele wybawi. Ale insze zagony Tatarskie u Brasawia iojnie askawie byy przyjte czstowane od Jurzego albo Jurgi pana Litewskiego, sk.-jd byo Polakom podejrzenie uroso, u albo za wola krlewsk, albo za przywiedzienim panw Litewskich, Tatarowie Podole i Ru, ktre Polacy Litwie odjli, burzyli.
, i i
okoo
O
I
WYMWIENIU Z PRZISIGI
PORAENIU POLAKW
W WOOSZECH.
Rozdzia pity.
miesica Grudnia, krl na siem Piotrkowski jecha, na ktrym si poytecznych postanowio, co si za wnet rozerwao, bo gdy panowie Koronni krla k temu przycignli, aby im przysig wedug ich j)raw uchwa krlestwo sprawowa sprawy krlw
otyi
osobliwie pozwolone,
siaciiin ro7.-
'scze.
aby gruntownie zachowa, a Litwie odjtych powiatwnie wraca, czego im krl nie chcia pozwoli ani uczyni, aby w czym Litwie, ktr uprzejmie miowa, nie usczyrbi. Na drugi rok 1450, krl mia siem w Krakowie z Maymi Polaki, okoo wywiadowauia povvscigin'enia otrostwa rozbojw przez slacht wznieconych, co si byo panom radnym podobao. Ale Jan .Tczyski wojewoda Krakowski t rzecz rozradzi, nie iby sprzyja zodziejom, ale
i
i
spolitej
przyzwoleniu, abowiem si
,
tego sej-
gdy inu o
B*
si
*^
sprawiwszy,
1
*j
wiksz moc
swowoleiistwo o-
trostwo
wzio
bya sawa i te
zasadk na gar-
do
krlewskie czyni.
Et tam
ipso safra-
dinsiendcre
dicfbatur.
Po micrci Pctria Wooskiego wojewody, Bohdan ktry si liczy wasnego oza Ale\andra wojewody Wooskiego, panstwo Wooskic opanowa, przed ktrym Alexander may syn leliaszw
do Polski uciek, ktrego zas Sienienski, za roskazanim krolewskiin ua hospodarstwo wprowadzi, a Bohdana wypdzi. Ale skoro Sienienski z wojskiem z Wooch wyciga, Bohdan ktry by w gry uciek
z Rosierki
matk
,
r.
r"',^.
im
za
krl
z
OdRus-
rowu
Wotochy,
231
saki
i
Podolany na
pastwo
wprowadzili.
Bohdan widzc si
i
by
nievvo.
rwnym do
u|)rosi,
stoczenia l)itwy,
lasy
si
swoimi skry
tvm sposobem, aby hospodarstwo Wooskie rzdzi, dokd do- kr^u^%. rocie picinacie lat Alexander dziedzic, a iby siedmdzicsit tysicy zo- pT.Mka' ych czerwonych Tureckich (jak Dugosz i i\Iiechovius pisz) 200 koni dzT'io"Tu'?. wow 200, a wyziny 300 wozw na kody rok krlowi Polskiemu '^iirrz.l'."
i
obyczajem^hodownym dawa. Tak uczyniwszy pod tymi condiciami pokj, naszy wracali si do Polski, a Bohdan obwiodwszy wojsko swoje w lesie, u wsi Krasnego na Polaki uderzy. Polacy te wolc mnie umrze, ni sromotnie ucieka, a zdradliwemu nieprzyjacielowi zwycistwo odda, mnie si z Woochy polkidi bili si od poranku a do wieczora rwnym szczcim, a przedsi naszy krwawy plac otrzymali, bo wielko slachty Buskiej polego wodzowie przedniejszy: Piotr Odrow wojewoda Micha Buczack Parawa Mikoaj zabici, pochowani we Lwowie z paczem pospolitego
i
i
szyd.'?.
wo-
Pugnaium
%Zpn-am.
w"* pl^fsrzy
cmin'.?^!
gosz^wnpo-
MUS.
Tatarzy bu-
luciu.
11
rz^Grodek
4 mile ode
Lwowa.
ilji'^]^','\^"je.
'Bycho potym roku 1451, jak Cromer, a Wapovius zmyliwszy 1452, Tatarowie syszc o poraeniu slachty Buskiej w Wooszech, wielkim gwatem do Podola do Busi wtargnli, burzc palc a za Lww do Grdka, !a z wielkimi upami byda, do hordy zdobyczami ludzi
i
i i
i
i^ri^"",^!^^:
^YJ"
^l-^^^^^
WYSzli.
Zbigniew
tymi
i
Woochy
ka.
Podoanie
gdy aden nie by ktryby ich (jeliby si co zego przygodzio) ratowa, bo krl Kaziniirz w Litw ie na ten czas mieszka sejmujc z pany Litewskimi okoo przywrcenia Lucka Podola. Przyjecha potym krl do Krakowa, gdzie go Zbigniew biskup zfuka,
wszyscy Polacy srogo
byli utrapieni,
,
i
d^l^Yuwy znowu.
owiadczajc
go
ludzi
, i
jego przyczyny
by
wszytkie przesze
zgub
krain Koronnych,
wszake
owy
ujecha.
O SEJMIE
PODEJRZANYM
w PABCZOWIElZ POLAKI.
Rozdzia szsty.
potym siem krl w Parczowie, na ktry panowie Litewscy przy jecha nie chcieli, o czym te Dugosus i Cromerus pisz, aby im pierwej glejt wolnego, spokojnego bespiecznego przyjachania odjachania
i
/(oy
quaJl:omi
'^*'''
23-2
nil^/fi-
panowie Koronni
dali, ale
im takowego
glejtu Polacy
dawa
zabronili,
aby
iihs^aPoio-
si CO
nie
ulyo
,
Potym
krl
sam ku paz
^verum'ea'
negata^est.
^^^ Litowskim
przyprowadzil
do
omazw
wyjacha,
do Parczowa ich
sob
wszakc
Wotyniauobnoxiae
o!ip'o^\cdi
"Litltt*^!"'"
to byo adanic co i ,- .iv mszych onych paiistw zamkw i woiosci, te^ kolo poprawienia sprzymierzenia, ktrc powiadali, i panowie Polsczy bez ich wiadomoci z wielLitcwsk zely woci jako powinnej albo obwizanej niewolcj owiad-
i.*^
i.-
czcnim
^^^
napisali.
^^^ ^^^^ "^ ^^ ^^^ YicQi Zbigniew biskup Krakowski wszystkiej Polimieniem odpowiedzia, zbijajc im to dowodnie, i oni bez swej wia:
sprzymierzenie by opowiadali abowiera 3Iaciej biskup Wileski panowie radni Litewscy nie mogli si tego zaprze, i to sprzymierzenie potym pochwalih i przysig potwierdzili wespek te o Podolu i inszych zamkach wyznali, do Polskiego prawa ich przynalee. Pozwolili
domoci
inszy
wiadectwo
sczw
mu"parcwoskiego,
im te tego Polacy, aby sobie w tych rzeczach wybrali comissarzw, albo sdziw jednaczw do splnej ugody, chociaby chcieli i samego krla splnego pana. A gdy na to panowie Litewscy nie przyzwolili, a iby z zajtrzonymi umysy nie odjachali, zdao si Polakom przez cay rok t spraw zawiesi do drugiego sejmu na tyme miejscu. A Latopiscze Ruskie Litewskie wszytkie ktrychem dwanacie na to Zgadza, inaczej skutek tego sejmu opisuj sprosta tymi sowy: I bdc d/.i na Wielkim Kniastwie Litewskim j^a^imirzowi na koronie Polskiej w rok po koronaciej uczyni siem walny w Piotrkowie, na ktrym sejmie panowie Koronni prosili krla, aby im zoy drugi siem w Parczowie, na ktrym aby panowie Litewscy byli, umyliwszy to tajemnie sami w soi
bie bez
a
i
wiadomoci krlewskiej, panw Litewskich poima ossadzi, xistwo do Korony przywrci, tak jako przed tym z pany Ruskimi Przemyskimi uczynili, Przemys zasiedli. A gdy si na ten siem panoi
i
Litwawo^ciotaliAAndrzeffio-
dwa
dni jedzili do
panw Pol-
miano poima, tym Jana Gastota wojewod Wiktrzy zmwiwszy si z inszymerus: ^Ga- Icskiego i Kicjzgaa starost modzkiego menVenire Hii pany, nic powiadajc nic sugom swoim, wyjachai z obozu i uciekli do Brzecia. A chcc dowiadczy powieci Rohatyskiego, zostawili na dobno's'i ^giof' miejscu w Parczowie obz nieco sug, a w tym panowie Polsczy nie
p^zesi^zog
midzy swymi
za
pewne,
e panw Litewskich
,
o i>'m?e
wezwawszy
ich
do rady, przestrzeg
mao ludzi w liczbie posali, ktrzy na obz panw Litewskich naskoczyH, tylko sug mao tym dah a wonice ale w obozie nikogo nie zastali pokj. A rozmyliwszy si e to byli le uczymii tego czassu wozy su,
,
od tego powiada czassu sstaa si wielka niemio midzy pany Litewskimi Polskimi. Jakosz Jan Gastot wojewoda Wileski Iwasko Moniwid wojewoda Trocki, herbu Leliwa Kiejgi za
zga
starosta
modzki
Piotras
na-
233
miestnik Nowogrodzki
Polakw czrtowa
Kazimierz
za
Jugiea pobrali
poczfii
to
i
Radzi wi, herby ktre na braterstwo byli od Pola za im nazad odesali a swymi starymi pie- Litwa kom ora herb
, ,
sif
wiele
zego Polakom
i
za to mylili.
Wszake
krl
odubali.
si
,
pilno
bo
ale
Cromer podobno
pisze
rychlej
Polakw z Litw do zgody przywid, i krl rospuciwszy siem do Litwy zaraz na owy, dla splnej obojga narodu zgody w tym zajtrzeniu,
,
woy
jecha.
UCKU
I
PRZEZ
LITW UBEZONYM
3IIERCI SWIDRIGIEOWEJ.
Rozdzia sidmy.
Bolesaw Swidrigajo Koku Paskiego 1452, miesica Lutego, Olgerdowic brat Jagiew, wielk niemoc zemdlony w Lucku umar, m^a ucko a zamek ucki Litwie, ktrzy zaraz wielkim pdem przyjechali, poda ^a}\eZl&.
kaza.
xi
jakom
Tego te czasu knia Michajo Sigmuntowic, ktry by do 3Ioskwy, ju dwa kro wyszej opisa, zbieg, w monasterze otruty umar,
i
w kociele S. Stanisawa na zamku pochowane s. A Litwa ucko osadzia i woci przylege z przygrodkami osiada i Wodimirz zamek z miastem spalili. Skd wielkie burdy urosy, gdy Polacy zgrzytali na krla, i za jego wol Litwa ucko wzia, jako powiedano. I uradzili to aby slachta 31aej Polski Woudimirski zaobudwu ciaa do Wilna przywieziono
^^'{[^[[fi''
,,..,.
i
i^jf^"^^'-?'
"'e
"'
Lucka wszelkim sposobem t^^^g'*!';, V" przez Litw spalony znowu zabudowali o^j. pod nimi dobywali; ale nic nie sprawili panowie Polscy s t swoj rad dla bojani obraenia krlewskiego, wszake podskarbiemu Koronnemu p^,^ upnikowi solnemu przykazali, aby adnej broni do Lucka, choby te ^^{"'oijy'*^" ,d.'>'i;'a. sam krl kaza, nie dopuszcza dodawa. Czego ^dy si krl dowiedzia, Kazimierz V srogo si rozgniewa na Zbigniewa cardinaa na Crakowskiego Sdo- slv^^\ai mirskiego wojewod posa na nich skary si na zjazd Wielkich Pola- ^jfJJJjjr^u^^' kw, i go oni krlestwa upornie odsdzali. Jako potym w Sdomirzu na witki krl mia siem dla pomsczenia si tej krzywdy swojej, na Jfj^.^',^'^^"^'ktrym z pany spoinie o zelywo swoje expostulowa; ale mu Zbigniew ^''^^^gj'*"cardina na wszytko szerok rzecz odpowied uczyni, strofujc go z tego i Litwie wicej ni Polakom yczy z nimi ustawicznie w^ biesiadach w poradach obcowa ucko z Podolim gwoli im od Polski dopuci
mek
'
. i
oderwa.
u.
30
234
ivm ^zw^ino
Rycho potym Talarowie do Podola wtargnli, a Rowu zameczku dobywszy (ktry potym Bona krlowa znowu zbudowaa Barem przezwaa) z wielkociii upw wyszli.
i
SIEHI
W SlfiADZU Z ITW4
Rozdzia smy.
i^dcmnine
^iie^raTi?/"//fI'!s-"
JM a sejmie Siradzkim panowie Litewscy przez posy swoje tego czego srogo i zufale z pogrk wojny rozerwania upominali si od ^ 1^'crwej
Polaiw, ktrym panowie Koronni agodn i ukadn odpowied dali, ^ krla upornym naeganim do przysigi i potwierdzenia praw i wol-
i!ine^ini"ds
przywodzili.
T^Tinnara- ^
rV'ii'iyl!5
iie/b^^i^ij'
ouii
przedniojszycli
przywodzi,
na ten
Ktry ju od nicli zewszd ciniony panw Koronnyci rad tajemn mia, a gdy to czas nie mg dosy panw Polskici daniu uczy-
ui,
dla niebespiecznoci
gowy
,
i
swojej
Litewskie
W moc swoje pobra tcwskicgo do Polski przeuJs. I przywiedli na to panowie Polscy krla i im t obictuic zapisem swym z pieczci podpisem rki potwierdzi mui
oderwania Litwy, uprosi u nich ucko i przedniejsze zamki skarby wszylkie Wielkiego Xistwa Lii
sia
do czego
i
te
oni pieczci
z
przyoyH
a arcibiskupowi do zachowania
zwierzyli
tym si
sejmu
rozjechali.
w szytki
sT
pTcli?wracaii"na rodoie.
po^ieir/.c.
Pod tyme czassem Tatarowie znowu do Podola wtargnli i woci a do Lwowa zburzyli a gdy si ju z plonem wyciga do horpo czterzy kro si wracali a ludzi ktrzy byli z skrytych dy zmylili micjsc na uiwo wyli w ndzn niewol pobrali. Dla czego krl Rusk 2 Janem Cyzewskim i z Tczyskim wojewod Krakowskim g]g(>]jjc posa aby Tatarskiej srogoci odparli, a sam do Litwy, i Z Woochy
,
,
LUwie.^^
morowym udrczonej, na owy od^fcSo-^ jecha. Ale ni si naszy na Tatary zgotowali, oni z wielkim plonem do mieszkali, j^^pjy ug^jj, ^ jjya rzecz j)odejrzana i panowie Litewscy tych Tatarw
clio
d^Ta'tarw
przywiedh
"^orszalka z
bo natychmiast Gastolt z Bloniwidem wyprawili Radziwia wielkimi podarkami do Saehmata carza Zawolskiego dziku,
_
ziupion.
Cromer.
33!),
lol.
Ale gdy OJ do nich Jjacha Radziwi, trafi W' dzikich "^ wojsko Ecigereja carza Prekopskiego, ktry by porazi SadaP*^''^^^' zupion bv chmata Zawolskiego, z Podola z upem ciagnace";o, tam tedy j j
zq \vsz\stkicgo
posug. t tir-i
Icdwo nagi wolno puszczony. nis. Sadachmat te carz Zawolski uciekajc z dziewici synw i z murzado'*Liiwy'^ mi, take z hulany przedniejszymi swoimi pany do Litwy, jako do przyja"naniod"" ci przyjccha, ale go nadzieja omylia, bowiem by poiman od panw
secun,
Radziw
i^o-n'
nich.
235
Litewskich
(co
samo
i
Litw
potym gdy chcia uciec, za Kijowem dogoniony, stra a do mierci by cbowan od Litwy, aby si tym
zachowali nieprzyjacielowi jego Ecigierowi Przekopsliiemu. Pod tyme czassem roku 1453, dnia 29 Maja , 3IacIiomet Turecki
Karamaskie waleczne xi, wzi w przymierzu Consawne, wielkie, morzem ze trzech stron otoczone, stolic gow cesarstwa Greckiego. A do tego Turkom pomg nijaki Gertuka zdrajc<T, pan Grecki, ktry do Turkw uciekwszy, ukaza im sposb
cesarz poraziwszy
stantinopole, miasto
i
consthniinopo' ^^'eie.
certuka
ai
'^zu^ujca"'"*
ktrego pogdzie byy snadniejsze miejsca ku wziciu miasta szturmu tym Machomet cesarz miasto podarku da cwiertowa, obrzydziwszy si jego zdrad, Isidorus albo Sidor metropolit Kijowski, ktry ono by cardlnaem na (ropni ("^Kisinodzie w Florenciej od Eugeniusa papiea uczyniony, zebrawszy nic- Sunu^mao slachty rycerstwa Ruskiego, przebi si przez wielkie wojska Tu- u" 'V/y. przyszed l)v na pomoc Paleologowi cesarzowi do Constantinopo- ,I))j/,//)'X. reckie cesarz sam Paleologus ''"^/r^-f"' la, tame mnie dokazowa z Russaki, gdzie u szturmu, gdy chcia z inszymi z miasta ucieka w bramie by uloczony, ]K'i'* cito ktr przynis Janczarzyn jeden na a potvm umaremu
i
','''"/
gow
,
Machometowi. Tak to miasto sawne po RzyPropontidem morzami podlane mie pierwsze na wiecie Helespontem wielkie, i go jest w okrg na sze mil albo wicej w murze, pogani a do dzisiejszych czassw z wielkim upadkiem wszystkiego chrzeciastwa
wielki podarek cessarzowi
i i
trzymaj.
O ktrego miasta wzic'u i jego pooeniu i zacnoci opisaem w indowodnie ktry potym jeli Bg szym Commentarzu moim szeroko mdego ywota j)rzeduy wydam na wiato, bom sam w tym miecie roku krain Turel-)74, mieszka niedziel 20, gdziem te wiele inszych miast
, i
<kicli
a teraz to
siwzitych przystpuj. Tego czossu Iwan xic Ostroskle Jan L iscz w dzie Wielkonociiy i pobili, tale Tatarw wedug JMiechoriusa u Trebowle })orazili na bardzo i aden poganin nie uszed, czego Cromer lib. 22 w ty so'wa powiadcza fla ul nc nnus qiudem ecasisse exislim('lw\ a winiw 90Cf0 naszy odbili insze upy.
i
gow
''
236
O TRZECIM SEJMIE
I
W PARCZOWIE
w PIOTRKOWIE.
Rozdzia dziewity.
Koku Paskiego
umar
,
Litwie siem
w
i
Parczewie
na
obawiajc si
.
panom Polakom
ich Latopisiec
PosiowicLisiem,
niewiem jakich zdradnych zassadek wyszej wiadczy, Cromerus te fol. 340 sccundae edkionis
,
mwi:
posw
na Chodkiewica
marszakw
trzech
ci
przeszych sejmach
Odpowied
panw Ko;
iwie.
Woy
~.
.
byo poprawienie sprzymierzenia a Podole Wielkiemu Xistwu Litewskiemu iako wasno jego wrcili.
aby
T'
-1
i--
Swi-
Litw
z tej
wasnoci
zbijali
gdy
Woy
w
by
Compromisu^olo^zLi"^^^
zastawione
we
czterdzieci tysicy
czerwonych zotych,
a
skd
jawnie
si okazowao,
towej
i
s
po mierci
Wito-
wespock
,
pienidzmi
pierwej
nle^'^"
albo papiea
pana chrzeciaiiskiego
'^"^"//.^'
albo cesarza Chrzeciaskiego poPolakom zdaa nieprzystojna, z nisczym odprapatrzy w tej rzeczy wili posw Litewskich. Kosztowa te sam krl srzodku z niktrymi pany Koronnymi, aby to byo na drugi siem odoono ale tego nie dopucili Polacy. Potym suchano posw xit Mazowieckich, Wadisawa, \i Bolesawa ktrzy si upominali Tykocina Gonidza od Lit\yy wzitych, ktrym gdy krl bez rady panw Koronnych srogo z pogrszk odpowiedzia ^^ ^0 Lit\ya susznie uczynia, by zfukan od Zbigniewa caidinaa, i si
Litwa
za
Tatarskiego carza
dawaa,
krlw
przykrymi
sowy
,
ani uczynki
adnego obraa
nie godzi
przyto-
czywszy
t przypowie
midzy psczoami
ny'aibo"uL
<"''^7/^^;'"
^^H^
niema, ktruniiy nii;i ksa swoich, zwaszcza l^fazo wieckicl, towarzyszw pizyjaciclw Koronnych ze krwic
i
da
krl
237
Z Parczowa na drugi siem krl do Piotrkowa zaraz jacha, na dzie Jana Chrzciciela naznaczony. Tam krlowi arcybiskup Gnienieski ukaza ony obietnice zapis, na ktrym si by krl przymuszony zapisa obwiza Polakom na odjcie zamkw niktrych Litwie i na przysig,
i
.
i
jakom
gosza
to wyZszej
i
w zamknieniu sejmu Siradzkiego pooy, wedug DuCromera, dali tedy panowie Koronni od krla, aby wdy jusz
dosy
uczyni. Potym
[?jl^\^"Ji.'J,^'
^{jjjjj^'^'^,'''"'
wziwszy
mylenie dzie, odpowiedzia panom, i si mnie nie godzi przeci\Miej przysigi czyni, nad pierwsz przysig, ktrm Litwie uczyni, gdy mi na podnieli wszake mog da wam przysig, Wielkie Xicstyyo wybrali
i ,
ale
Xidz
Litewski.
i
samo-
fl^"'^^'"'
owna, przeto poczli nalejia wespek z Zophia krlow, matk krlewsk, aby krl tych kluczek poniecha, a poruczywszy komukolwiek xistwo Litewskie, rzecz pospolit Polsk sam przez si aby
pilniej
idiusiuranzowie.
sprawo-
spkowania oddali, czterech uiunnosa Koronnego jawnie naznaczonych miano- bernio amozdania wszytko wanych aby do swej rady przypuszcza, a z ich wyroku tprawowa, a coby krom ich zdania byo sprawiono albo uchwalono, aby Condicie od ... ^ u T Tl 'I niev/azne byy. Jeliby tego kroi me Poinuwposy wszytkie rzeczy jako nikczemhe
'
.,
'<'-.'l..i
uczyni, powiedzieli,
litej
i niechc duej
,
rzeczy pospo-
kiem skutkiem potwierdzili gdy si zobopolnio i z drugim obwizali, adnym sposobem ojczyzny swej nieodstpowa. Tym potyui tak upornym danim te grobami poruszony Kazimerz, przysijakiej prosili da. Do dziewitego dnia w ten czas trwa ten siem, ktry jako now nie siimn dni *^*"^'' zwyczajn rzecz, i tak dugo trwa, Dugosz wspomina; cby si dzi temu dziwowa, gdyby kilko miesicy nasze sejmy przewoczone by bez
i
pewnego skutku rzeczy yyidzia. Potym krl Kazimirz z tego Piotrkowskiego sejmu do Krakowa przyjechawszy, a kilko dni zmieszkawszy, do Litwy odjecha.
Ka^-mirzdo
''"''"'
XI.
Korony szo slachta wszytka onego kraju krlowi przysiga, Owicimskie wadzej wszytkiej musia ustpi, wziwszy
i
w moc
Polskiej przya
Jan
xi
0.sii'ciniSkie slaipioiic.
pewn summ
pienidzy.
238
O ROZRUCHU
I
PRUSSAROW
KRLEWSKBI,
y-
MAESTWIE
Rozdzia
a irzyjeiii[Prns.$w
fiol elanie.
(Iziesitjo
l\a len czas roku 1454, wielkie rozruchy zaczy si w Prusiecli od sla" miesczan przeciw Krzyakom, ktrzy wielkimi krzywdami od nich chty
i
ucinieni, spiknwszy si
z nich
midzy sob
wiele
zamkw
miast,
wyrzuciwszy
Krzyaki, pod moc swoje przywrcili. A wyprawiwszy do krla Kazimirza zacne posy, z ktrych by starszy Jan Bassenus, ony wszytki zamki, z miasty i wszystk Prusk ziemi,
i
Swar
o da-
wanie lubu.
Pomorsk, Culmiensk Michaowsk w moc mu podali. Tego te czasu 9 dnia Februaria pirwsza maonka Kazimirzowi do Krakowa przywieziona, Elizabeta Albrichta cesarza Rzymskiego crka Wgierskiego krla. A i si a siostra Ladisawa modego Czeskiego
i
cardina Zbigniew
witego zakonu Bernardinw, prawie cha kaznodziej uczonego ktry by z Rakus przez Zbigniewa kardinaa proszony przyjecha do Krakowa,
Skarga n
ma
Wo-
ale
polskiego
to
Krzjaki
cardina odprawi, a arcibi;?kup now krlow pomaza koronowa. Suchano potym posw Pruskich w senatorskim kole, ktrzy orati skaryli si na Krzyaki o srogie a prawie zwierzce zniewolenie, dbr i majtnoci wasnych pobieranie i wynisczenie, on i dzieweczek
haniebne posromocenie
i
dug
insze
nieznone
uciski
od mistrzw, contorw
i
ich starost,
Koronny
i
w
,
take urzdnikw, wyliczajc, proszc aby ich krl senat obron w poddastwo jtrzyj. Tymi tedy ich probami krl,
i
i
nie opucili
panowie' Polscy przypdzeni, aby tak piknej' niespodziewanej ocoasiej ktrabysi potym trudno trafi miaa za ktrby to co ich przodkowie do Krzyakw przed tym utracili, atwie odiska a do Koroi
ny przywrci mogli, przyjli Prussakw w poddanie i w obron. Posa tedy krl zaraz Andrzeja' biskupa Poznaskiego i Jana Koniecpolskiego miesczanie Pruscy, kanclerza Polskiego do Prus, przed ktrymi slachta
i
IMichaowscy wierno, posuszestwo poddastwo krlozamki wszytki tym ktrym Koronie Polskiej uczynili wi Kazimirzowi
Culmiescy
krl
kaza
podaii-
239
Jachal potym krl do Litewskiego Brzecia, ffdzie krtki czas z nany ^'/'P^. Brzeciu Li! / 1 1 askawie sit' im oiiarujc prosi, aby bronili prze- niskim,
'
Lilewskimi sejmowa
-III
cia przez
modz
Lillaiilskim
mistrzowi. siemwL'''-
Gonin.iz,
To postanowiwszy
obiecujc krlowi
panw, aby im Gonidz i Tykocin, take Wcgrw byy wrcone, wszylkie wojska swoje na pomoc przeciw mistrzowi
.wt^rpllw
^si^dzn'''
Pruskiemu
z
posa,
ale
krl przy
tym
zo-
Krzyaki Pruskimi
i te
te miasta z
dawna do Litwy
suyy.
Z czyce zaraz krl jacha do Prus w wielkim a ozdobnym poczcie panw Koronnych, tam w Toruniu, w Elbingu we Gdasku od senatorw, slachty miast wedug witego obrzdu przysiga odnowiona bya, wsiowa krla Kazimirza potomkw jego krlw Polskich, biskupi te trzej, Culmienski Pomezaski Sambijski przysigh, a czwarty biskup Warmieski by przy Krzyakach w Marienborku, wszake capitua jego albo Collegium przysig uczynia. Mia potym krl w Grudzidzu siem z Prussaki, tam podatek albo pobr uchwalili z pogowia dla zapacenia Czechom onierzom, ktrzy byli ^lalborg od slachty Pruskiej pod Krzyaki obiegli, a pacono im po 26 zotych na ko, na trzy miesice; tych tedy rospusczono, albo dla tego, i
i
i i
p^Sw
s''""^""^-
Maii.ora
P^lo^n
byli
drogo najci, albo dla wtpliwej wiary, a na ich miejsce krl swj
Tame
zawdy
tki
i
ne, szesnacie
z
wziy uni z Koron jako w jedno ciao spojote panw radnych z slachty z miast wybrano, ktrzvby krlem o rzeczypospolitej Pruskiej radzili. Tame im ca wszyPruskie ziemie
i i
myta na ziemi
na wodzie
^'"^^."('/rT.s-'
niemiecku zwano
i
fuiitzol,
albo frinczol,
iow"uLenVc.
wieprzem zwano, krl im odpuci. A Gdausczanom, ktrzy krla ze wszytkim dworem wielkim kosztem utciwie przyjli, osobliwie krl odpuci sicdm set grzywien z miejsckiego dochodu, ktre Krzyakom na kady rok pacili, k temu myny wszystki miejsckie mniejsz, ktr Wisa, morze gry otoczyy, darowa im, tylnarzas,
ktr dan
pospolicie
uaw
ko sobie trzynacie wsi, a dwa folwarki wyj, a podatek miejscki z tego wszystkiego jedno dwa tysica zotych czerwonych im ustawi, z czego
60000 zotych czerwonych, jako Wapowius pisze i Cromer z jego wiadectwa, przychodzio. Te aby na kody rok mieszczanie przez cztery dni krla ze wszystkim dworem kosztem swym po Jejmowali, a miapirwej
sto
K^Suom
^'Gdi.ska.
miecie, take
zboa
stajni zbudowali.
,
potym posowie od Papiea od Cesarza, Curfierstw, od Philippri Burgundijskiego, Ludowika Bawarskiego i od w^szytkicli Niemieckiej Rzesze xit, proszc krla, aby Krzyakom jeli co wystpili od-
240
puci,
a
cia Constantinopola,
du/.ej Niemieckich
xit,
nie
mylili, na
sowie zawiesi),
wojn Tureck, dla odjzczy. A krl Cazimirz (iby przeciw niemu wojn za Krzyaki podnic inszego nie odpowiedzia, jedno i
Frankfordzienski, ktre miasto jest
tych rzeczach
ma wyprawi na siem
-5:@>
-^^1^-
Rozdzia pierwszy.
Uo Wielmonego Pana,
KREWSKIEGO
ST.iROSTY.
rl
Kazimirz gdy
przyj
i
obron
Prussaki,
Zaraz podnis
myl swoj
na harde Krzyaki,
Sfuma podana.
Malbork ich gow, pod Chojnice wojska wid z Polski gotowe. Stum wzi przez podanie swych onierzw mstwem, Litwa te ratowaa Polakw rycerstwem, tysicy jezdnych im na pomoc posali, Sudimuntowicu ich pod spraw podali. Kuczuk, Stako Kosciewic, z Janem Ilinicem, Przy tych z Bohdanem Jurgi Wo, Andruskowicem, Roty wiedli, ktrych krl obaczywszy w sprawie, Weseli si Litwie dzikowa askawie. Polakw ukasz z Gorki z Ostrorogiem rzdzi, Szarlejowi z Ritwiaskim krl dwr swj przysdzi,
Za
Pi
Chojnice
pr/.yci-
ghh
Kuczuk,
Sianko Kosciewic,
Jurgi
Woi,
rotmisirzo\Nie Litewscy.
Bo
ci
czterzej
hetmastwo
i
sobie przywaszciali,
znali.
ukasz z
Gorki Po-
Acz co wojna
31
koaj Szar-
242
lej
Iiio\\Jod-
s);i\Nski,
wojewodowie,
i
Widzc mode
By
z
Dt'1-
lawRytwianski
castcllan
pici
Ai
Rosperski,
Dubia Alea
3Iartis.
wtpliwy skutek wojny by obaczy. rzekli, i. wonice Naszy Niemcw zapdzi mog przez swe bicze. Tak gdy bitwy woali, krl na ich danie Przyzwoli, widzc w nich z Niemcy na potkanie.
ch
Ul vel auri-
trafia,
garum
A jedna A A
stoczya,
fmjam aclum
iriiaclarent.
Stra Polska
Naszy jednak odnieli zwycicztwo acz krwawe, krlowi o Niemcach dali pewi) spraw.
Niemieck
porazia.
Wieczr
twa.
bi-
Hesperus te chmury oboczne zgromadzi, Gdy Ludwik mistrz Krzyackie uphy wywid swoje. Przy nim Zegaskich xit, Rudolph, Baltzar dwoje. Bernard, Sumberg Czech Niemcw, Morawcw, z Saxony, fendlw mia pod spraw, z nim Rzekie zagony, Naszy te z Litw w siedm si pkw zszykowali, A z obudwu stron trb znak do bitwy dali.
Om
fappprnnt
qiiclrc]iida-
Lecz
reii/uinun-
w naszych ona pirwsza ch zaraz ustala. Gdy ich witsza cz zbrojnych nigdy nie widziaia,
i
guam
ar-
hraskim stanli.
Wszake
Niemcy
raiele do siebie
obudwu
stron brnli.
und krzycz. Poisz szelm, a grzmi asv, Garda tez rozdzierali gosem wrzesczc naszy, Bl)iiY trby gone dwik dawaj huczno, A Niemcy za z spissami pieszy id huczno. Konie r, grzmot gdy zbroje o zbroje chrzciay, Z runic trzask, dym, a strzay pierzyste wisczay, Kopije naszy omi, Niemcy te sw e drzewa Droysle w naszych topi, a z koni szy trzewa. Proporce chorgwie z obu stron si chwiej, Zbici lec, a ranni za stkajc mdlej. Naszym Mars w pierwszej bitwie potuszy askawie, Rozgromili Niemieckie uphy w przedniej sprawie.
dasticht
i
Baltzar
Zegaskie
xi
zal)it,
Sumherg
Ywy
Poiman,
skd
z
Ale
Ztiofl u bi-
A znowu
twa srosza.
Kurzy si py podnieca w mach zajuszonych. A gniew Niemcy naszych wsparli walczcych bez sprav\y, Gdzie si dopiero wscz huk, krzyk, trzask hj krwawy,
miao
243
liu lietniunowie
uaszy
McmcY
naszych, naszy
Litwa bez przestanku j)sowala im frezy Z lukw, w tym Niemcw walny uphiec przyszed Tych j)oledni upli naszych widzc indzie krl stoja,
swie/.y.
Nas7.y
sna si w sprawie
wola
pierzchnli.
cienia boja,
stali,
Lecz niepohamowarnm
noj;ni
dali.
przednim
byli szyku,
stjcie, stjcie!
woa
prno.
Bo porwawszy si wszyscy
ordinku swojego,
Podoltictwo uciekaj cyol.
Bie
^Yanie
Ony lkliwe
jak kiedy
owcowa
trba trwoy
chartw sczekanie.
straszny
uszy
dwik
chwytaj
Gowy wzgr
A
I
Krl ich
Qund
Tam mao
ledwo przygnany, te pierzchn, a Niemcy po nim bystre konie Pucili, chcc go w ktrej jak zaapie stronie, Tame naszych co z krlem biegli rozerwali, I si rno od krla wszyscy rozbkali.
tych co go strzegli
A od
sam
nie
by
na placu pojmany,
by
iem vemstei.
pi
si
zastawili,
Aby Niemcw
Za czymby krl ujacha wprzd, Sudimuntowic, Kuczuk, Ilinic, Stako, Bohdan Andriskowic,
Z Niemcy si micle ciwszy mnie poczynali, I dug ich na sobie chwil zatrzymali, Z ukw im odpierajc, potym od wielkoci. Pojmani okazali znak sawnej dzielnoci.
Na
to sIq
ws.stki
l.al()|iiszce
zgadzaj,.
tym gdy jusz Titan zot skry do morza gow, Noc z jaski wywodzia ciemno Charonow, Lecz miesic wieci jasny, naszych Niemcy sczujc, A po polach pierzchliwych promieniem skazujc. Krl od swoich zbdziwszy samoczwart uchodzi. si Litewski slachcic k niemu przygodzi. Tame ich w jednym miejscu gdy Niemcy dognali. Mao wszytkich z krlem razem nie pojmali.
Wo
244
Latopiszce
kad, i
Czechw
postrzela, co byd
tam
\Yo
konia zsiadwszy.
Pocz
Gdy
strzela
z sajdaka,
strzay rozsypawszy,
nie mieli,
mogo, ych
klrzy Krzy-
kilko
te wjbrn
bota
Da
Krl Kazimirz ledwo uszed.
Piechot, ruszya go w niewoli ochota, A gdy jusz by z przestrachu wolny na swiebodzie, waacha wieego majc na powodzie. krlowi, bo drigant pod nim spracowany
Wo
ucieczce lepszy
ko
rzezany,
Na
10 sig
to
i
wszy-
uszed Niemieckiej pogoni, krlem mier bya toni. I z onej gdzie wizienie Do Nieszowy przybiegli dyszc z onej kazni,
z
i
Take
Wo
srki Latopi-
szce Kuskie
A Rytwiaiiski
Acz
Krl rzek:
j wita
krla
idc
z
ani.
srogi.
Litewskie
onej trwogi,
zgadzaj.
pobi
Odpowied
Ritwianskie-
mu.
ty si w ani my, a rycerze mili Polacy z Litw przy mnie krwi si wasn Za paczc rzek: o Boe, ktrego obron,
myli.
Ktry
Dzikczynienie KazS-
Zdrowie moje jest cae z zupen koron, mi dzi sam z rku nieprzyjaci hardych Wyrwa ludzi moich z ich okoww twardych,
i
mierzowo
la wyzwolenie z rku
Acze mi
Przez
Krzyackich.
Wyrwae mi
Jak dzielny
Bo wedu^r
Laopiszcw
ws/yslkich
Wo
s
A krwi
Teraz
wybawi, pokrwawi.
takiego raczy
Wo
ruski
widz
Boe ie
nie przebaczy,
slachcic obronit go z
uku
Jescze mnie
strze-
Da
Ale
mnie stra
zginieniu,
mog
rzec nie
Wola,
moc
Krlo-
wi przyby-
Tak
tej
316,
lib.
4, cap.
347, secuudae edidonis, iMiechorius 50. Wapoyius fol. 278, Herbortus fol. 295, lib. 6,
lib.
23,
etc.
wzmiank
czyni.
]\Jiechovius
i
Cromerus,
Dugosz
t porak
nie tak
szkodliw
ja-
bo ledwe GO slachcicw ubito, z ktrych byli zacniejszy: Piotr Sczekociski podkaiiclerzy, Mikoaj Morski chory Sendomirski, Jan Zawisz Czarnego s\n, starosta Kolenski Jan Rizinski. ko sromotn
i
by wiadcz,
trzy sta
z
trzydzieci poimanycli,
midzy
ktrymi
byli zacniejszy:
ukasz
i
grabi
Mikoaj Szarlewski wojewoda Iiiowodsawski, Jan Sczsny Tarnowscy, Jan Mikoaj Rytwiascy (a trzeci jak Latopiscze Ruskie
Gorki,
i
245
krla
sciercze
Barthomiej Ogrodzienski, a
ci
w Malborku w
chowani.
czyli
rzek komi wPobitych naszych trupw powizawszy za nogi miotali przeciw ludzkoci, ktra nieprzyjaci pogrzebem utci kai i
e, obozu te/> wszytkiego Niemcy dostali, w ktrym 4000 wozw skarbnych wzili. A Latopiszec Ruski bez dowodu napisany t bitw przegran z lerzykiem krlem Czeskim pod Wracawiem by kadzie, a szykowanie ucieczi
krlewsk do Chojnic
prostuje:
czym si nazbyt
myli, co ja
dowo-
dnie
poka.
NIEPRZYJACIELEM
Rozdzia
drugi.
1 irwsza, i Jcrzyk Podebrandski na ten czas jeszcze krlem Czeskim nie by, gdy si ta bitwa poraka trafia, bo tego czassu Ladisaw mody
i
(na ktrego by miejsce Ladisaw Jagieowic krlem Wgierskim wzity), krlowa w Czechach w Wgrzech, ktrego siostr rodzon Helzbiet cesarzwn z przerzeczonych krlestw
zmarego
dziedziczk
poj
w maestwo, mao
co przed
swoj porak.
Wtra, i ta poraka wedug wszytkich Cronikarzw pod Chojnicami bya, do ktrych trudno mia Kazimirz uciec, bo Krzyacy jescze na
ten czas Chojnice trzymali.
Trzecia,
i magnum
ywo m
i
Chojnic, co jako
rerum natura
I
nie
ucieka byo.
krl
,
Wratsawia do
pod Choj-
Czwarty,
nicami
by t bitw
Kazimirz
wiadc mwic:
wycign
,
dzie
ze wszytkimi
i Litewskimi do Chojnic a pod Chojnicami ich zszykowal etc. Polym dalej mwi: Tak w sprawie cign ku Wrocawiu. Pita omyka Latopisczw, i co mia napisa de/ectionem, odrzucenie albo przekinienie slachty miast Pruskich od Krzyakw, a poddanie W moc w obron Kazimirzowi, dla ktrych ta pirwsza bitwa bya, napii
i
wojskami Polskimi
246
sa: Przysali powieda Wrocawianie Slacy do Krakowa posy swoje, proszc krla Kazimirza aby u nich panem by, a od krla ich Czeskiego broni, na co krl Kazimirz przyzwoli i wojskom si swym gotowa kaza. Tak Latopiszec. Ale przeciw temu dowodniej pisze Miechoviiis lib. 4, cap. 60, fol. 317, mwic: Anno autem Domini 1459, Rcge Casimiro Lanriciae commorante .yc. to jest: Roku Paskiego 1459, gdy krl Cazimirz w czycy mieszka (nie w Grakowiejak Latopiszec mwi), przyjechali do niego w pitek wdzieli . Barthomieja rada starszy miasta Wratsawskiego, ktrzy swoim Namysawskich ohywatelw imieniem prosili, aby ich w moc w obron swoje przyj raczy, abowiem w ten czas gdy umar Ladisaw krl AYgierski Czeski, Jerzyk albo Georgi z Podebrandu, Hussow sect zaraony, pocz by krlowa w Czechach. A tym dano tak odpowied i krJ wojn Prusk tak si bardzo uwika zatrudni, e ich ai
,
miar przyj w obron nie moe. To Miechovius. Dugosz za o tym szerzej i Cromerus lib. 24, tak mwi: Sub finem mensis Augusti, renit ad Regem Lenciciam Wratislai-iensium ^^ Namislaviensium legano dedidonem Oppidorum suonun offerens, &fc. To jest: Na
>Vratsiawia-
dn
ostatku miesica Sierpnia, a roku 1459, przed tym na margines kadzie, przyszo do krla w czycy bdcego, od Wratsawskich i Namysowskich mieszczau poselstwo, offiarujc mu poddanie miast swoich, i pod
Gerzego krla Czeskiego heretyka ze wszystkim lskiem powieda zalecona ich pobono i naboestwo ale im powiedziano, aby sobie skd ind pomocy i opatrzenia dali, dlatego i Kazimirz krl broni ich nie moe. Prusk \^ojn zawikany, wszake
fQjjj^g2owanim
niechcieli.
by
Bya
jeliby pokj
ich
z
moe.
niego secunda SC tertia edi-
Wapowius take
tione foL
Bielscius
i si im krl z tego potrzeb Prusk wymwi. A tak Latopiszec Litewski dowodn prawd tak powanych Kronikarzw z drogi ustpi. Na ostatek to poka, i Jerzyk albo Gerzy Podebrandski,
278,
krl Czeski, nigdy wojny jawnie ani utarczk
z
ale
zawdy
asce jego
Wgier-
skiego folgowa.
Naprzd Cromerus hb. 24, Miechovius fol. -360, Dugosz pisz: Anno 1458, przyjechali posowie od nowego krla Czeskiego Irzego do Cawielkie pomocy przeciw Krzyakom Pruskim zimirza przymierza proszc
i
Pr/.yjaz
ICa/.imirzoC./.C
dy przyja
obiecujc.
da
i'y-
od nich oddawao
etc.
Polym 1460, nie walczc z sob sprzymierzeli" si przez posy, a mieli sizjecha do Gogowa dla ugody o posag IJelbiely krlowej ony Cazimirzowcj ktra bya Infans Bohemiae <Sf Uwtgariae Regnorum le,
giuima.
247
Zjechali sie
Turkom
ugod
i
potym 1462 do Gogowa, gdzie sic sprzymierzeli przeciw splnych krlestw concludow ali. Dugosz i Cromer lib.
24, Wapoyius Miechoyius 310, lib. 4. Potym roku 1460, krl Irzyk posa wojsko swoje na Wratisowiany, ktrzy go nicchcieli sucha, ale hetman jogo Scibor Towaczowski Mora-
wczyk, od Wratsawia do Polski yytargnt, a Czstochow miasteczko okoliczn spali, albo swowolnie, albo z roskaklastor wyupi zania krla swego Irzego, ktry si te boja szczliwego na ten czas powodzenia Kazimierzowego nad Pruskimi Krzyaki. A gdy krl Kazimirz
i
i
woo
^|;^f{,"^^,';,
zfupiony.
przez
posy sprawiedliwoci
da u krla Irzyka
zoy. O
zaprza si
tym
nie
chcc
Bito-
miu na
dzieii S.
Andrzeja zjazd
tym Cromer
fol.
edi{(onis.
Tene
,
dy
Kazimirza o czym tene Cromerus fol. 392 edilionis secundae. Potym roku 1468, za jego dozwolenim nad wasne syny Ladisaw
Wgier-
Miechoyius, take Cromerus skiemu by naznaczon, o czym Dugosus pisz, pod t condici, aby Ludomil crk Irzykow poj. Umar potym Irzyk 1471, z puchliny ng, w heretyctwie Hussowym, a kaza wzi na krlestwo Czeskie syna starszego Kazim rzowego Ladisawa, o czym Miechoyius fol. 320, Cromerus lib. 27, Dugosus, WapoKronika Czeska osobliwie wiadcz przeyius, Bonfinus, Bielscius etc. ciw Latopisczom i z pocztku krlestwa Gerzy z Podebrandu krl Czedo mierci z Cazimirzem Polskim adnej bitwy nie mia. A tom ski dla tego acz z wielk trudnoci miejsca historikw jak w gstych puszczach
i
,
prawd
Chojnickiej
bitwy okaza
i
aby Litwa
porzdek wewszyt-
Krzyacy
ki sele
i
saw
wiksz ni bya,
Niemieckie ziemie napenili. Ale si krl zaraz stara, aby to ich wenie
dugie byo, bo zebrawszy lud suebny z Czech, z lska, za pienidze, take Polskie powiaty ruszywszy, zamki wszytki w Prusi(Th osadzi niktrych miast z zamkami, ktre si byy poday Krzyakom zwyciscom, doby, a potym miesica Stycznia, slacht z powiatw zim udrczon do domw rospuci, gdy z kadej woki postpili 12 groszy dawa na suebne; sam te krl do Polski odjecha, zostawiwszy Andrzeja Tczyiiskiego Culmieiiskiego, Piotra Szamotulskiego Pomorskiego Jana Kold Czecha ninej ziemie Pruskiej starostw, z wojz
Morawy
f';*'";'-;'?,,
dwa:
skiem
miejscu przeciw
Krzyakom.
248
ROSTERKAGH
1'RZE/.
LITWIE
trzeci.
by
insze
pany
nic
niktrych
zamkw Woyskich
wspomina
Cfby
10
by
pod Polaki
moc
dochodzili,
^^k^Ltfe-'^
tej
poniewa Polacy niechcieli ich dobrowolnie miaoci dodawaa Litwie zabawka woj-
mowil^Ao" ny Pruskiej.
mocLTa'^Ga'^ ki
'^'fao's^'^''
Co syszc
i
ukaduoci swoj
obietnicami
umierzy
z
Litewskie, aby
z
Polaki przeciw
Krzyakom
czego si pierwej wymawiali, ale potym jako Latopiszec Litewski wiadczy, z Janem Chodkiewicem namiestnikiem W^itebskim wielk pomoc Po: i
Pomoc
le\vska
Li-
Po
lakom.
lakom to jest 8000 jezdnych Litwy i Tatar posali 80000 czerwonych zotych na suebne poyczyli z skarbu Litewskiego, jak o tym bdzie niej , acz tego Polsczy Kronikarze nie wspominaj. wiosn krl zmieszka gdzie od wielu ten czas w Wilnie postronnych poselstw sucha, zwaszcza od Ecigiereja carza Pre-
ca
xit
kopskiego sprzymierzonego przyjaciela, ktry mu pomoc przeciw KrzyaPodole zamkami za jego ywota opatrzy, kom obiecowa, a iby napominali przeciw niestaoci synw jego carzykw ludu Tatarskiego
Woy
a oni
pokoju
prno-
cierpliwi.
Tego roku 1455, od narodzenia Christusa Pana, a wedug rachunku ruskiego od stworzenia wiata 6964, Alexander albo Olelko WodiKijowskie Kopylskie, wnuk Olgierda Wielkiego Xidza Litewskiego, Ruskiego modzkiego, mdry, dzielny na wszytkim spradug z ciaa mierci zapaci zostawi po sobie dwu synw, xi/e oid- wny pan kniazia Siemiona. A ci gdy si chcieli po ojcu dzieli ''"umS"' kniazia Michnja xistwem Kijowskim Kijowem miastem, nie dozwoli im tego krl Ca-
mirowic
xi
jciicia
^n^%
^ini",'?'/!*'
spraw w Wilnie, ale Kijw da Siemionowi (ktrego potym panowie Litewscy chcieli wziat' na Wielkie Xicstwo Litewskie, jako o tym bdzie wnete jego przygrdkach wzi swj udzia. niej), a knia Michnjto na Kopylu A od tego Alexandra albo Olelka Wodimirowica Olgerdowica xicia
od
siebie
dzierc
fcniaziu
249
Kijowskiego Sluckie
ninv herby
z
xicta pisz
sie
Olelkowicy, ktrzy
Wielkiego Xiedza Litewskiego potomkami. Tego te. czassii gdy krl w Litwie mieszka, Zbigniew albo Zbiszek eaSaT "^'"*biskup Crakowski pierwszego dnia Kwietnia umar w SdomiCardinal
i
jaciel
wieku wykonawszy, a na biskupstwie 3*2 lecie, wielki nieprzykorony Witollowi na krlestwo Litewskie niedopuMazowieckie pobone umar, czterzech tene czas Bolesaw ci. synw Conrada, Cazimirza, Bolesa\ya i Janusza i dwie crce Ann i Zorzu
06
lat
Litewski, bo
xi
phi
i
Prusiech tez Kenigsherg albo Krlewiec do Krzyakw si przeda, Knypw si poda musia. Take Slawcki Mazur Dziadw zamek miasto Krzyakom wyda, ktrego mu by krl do Lit\yy odjedajc zwierzy; ale go za rycho Czech Kolda z krlewskiej strony ubieal wiele Niemcw posiekwszy spali, gdy by wpuszczon u])rawszy si jai
i
zostawiwszy.
34'jT/ie
^^''*""'*-
^otici
ko contor LIbiski w krzyackie odzienie. Torunia te mistrz Pruski mao nie ubiea w nocy, majc z plebanem i z mnichy Dominikany; z przedniejszymi miesczany, si zdrada odkrya, zdrajcw pokarano, a mistrz nie wskrawszy
i
zmow
ale
gdy
woo
pieban
zTajcy.
okoliczn splundrow^a. Za tym krl postanowiwszy rzeczy Litewskie w miesicu Maju z Wilna do Piotrkowa na siem przyjecha. siem w Piotrkowie, na ktrym Przyjechawszy krl z Litwy,
,
zoy
traclowa
onierzom na wt)jn
i
Prusk,
byo
aby krl wespek, take duchowne rypoowicy rocznych dochodw^ znieli nie wijmujc uczciwoci, ani godnoci rnoci, ani przeoest\y poytkw^ Arniesczanie wedug szacunku ruchomych majtnoci, po dwu groszu od grzywny aby dawali. Kmiecie za albo chopkowie vyieniacy po groschu 1, z gowy, tak niewiast jako mczyzny, a slachcicy ktrzyby niemieli aani patw, po 24 groszy aby pacili. Na co byli wydnych poddanych brani poborcowie ktrzyby tymi pienidzmi wedug poytku rzeczy po-
poborw niemoono,
^i''j,a'",,^'^''
Prusk.
spolitej szafowali.
kocioa Crakowskiego zamku krl si upornie Tomas Strzempieski stale odmwi zabroni. By potym^krl ubagan 5000 zotych, ktrych biskup capitula na sw wiar u kupcw dostali pod t condici aby ich potym krl
Nad to, zota domaga, ale mu
i
srebra
tego biskup
zapaci.
Mieli potym naszy onierze, ktrych byo za ty pienidze najto, czste utarczki z Niemcami zawdy nad nimi gr otrzymali, jako Dugosz i Cromer pisz, kilko te zamkw pod nimi wzili, a pod Fridlandem Czech Scubella 500 rejterw ich porazi, a 100 poima ywych.
i
32
250
O OSADZENIU
ZAMKW
PODOLSKICH
0 KRIiA
A jako chcieli inio lirla Kazimirza podnie sobie Kijowskie, na Wielkie Xiestwo Litewskie Siemiona Olelkowica,
Ni
Suckich
xit przodka.
Rozdzia czwarty.
Ho
fVilmozneffo
Pana
.PISSARZA W.
X.
LITEWSKIEGO
wyprawili zaraz
sejmu
Piotrkowskiego do Podola posw, ktrz})y przeciw Litwie zamki wszytkie onierzami, spi, strzelb i jjroni obwarowali, a przysig od starost krlewskie wzili. Stoli te panowie Litewscy posy na imi Koronne
i
swoje do krla, upominajc si Podola od Polakw, a napominajc go aby si im uici w przysidze, ktr im by uczyni, gdy mia jecha na krlestwo Polskie z Wielkiego Xistwa Litewskiego, czego jeliby nie uczy-
ni,
a
powiedzieli
i
tej
panowie Litewscy
tej
krzywdy
pisze
,
przydawali im
miaoci
jak
Cromer
byli sprzymierzyli.
cz xiat, panw
i
slachty Litewskiej,
obruszeni niebytnoci krla Cazimirza zapaleni chci ku odjciu Podola Polakom, gdy inaczej tego otr-.yma na kilku sejmach niemogli, uradzili
wzi
sirona Sie-
podnie
na Wielkie
jSieg'^'"
Olelkowica.
Kijowskie, przeciw Cazimirzowi krlowi Polskiemiona Olelkowica, mu, gdv na tcu czas inszego po Cazimirzu bliszego nie byo do Wielkiego Xistwa Litewskiego. A tego byli przednicjszym powodem Jan Gastot z Ostrogu Wileski, swiekier kniazia Siemionw Jurgi ^^.QJg^yQ(]j^ czowiekiem i Alexander albo Olelko Sudzimuntowic, ktrego by wielkim
i
xi
Xistwo
Litewskie,
modzkie
Ruskie Sie-
xi
podz chudego slachcica, i by namiestnikiem Poockim czaszym Wielkiego Xistwa ziemskim, za on posug u Chojnickiej bitwy gdzie si by za zdrowie krla uciekajcego dobrze popisa i poima si
Cazimirz uczyni
i
25
z inszych piijci
to
panit Litewskich da, a krl z Woem ubieiat, jakom wyszej wyrazi wierszem. Czego Cromer zamilcza, a na tym go miej:
scu zowie
-l/f-J-a/K/^'
cjuispiam liiimiU
loco naUis,
secl
singulari
ii<'i/5
^'Smi "-
Siemiona Olelkowica usilowah", ale Moniwid wojewoda Trocki z swoimi krewnymi z drugimi pani^^ty i slacht strony krla Cazimirza broni.
i
skoczy-
wiadisiaw
'^"^i'"uro
*^^"-
go
le Koronni
zatrzy-
mawali, usilnie proszc aby do Litwy niejezdzil, a z nimi mieszkajc, zaczte aby pierwej skoczy; ale krl i sprawy opuciwszy ich proby do Litwy jacha, gdzie panw Litewskich, jednych
i obietnicami przywrcenia Podola i inszych zamkw, drugich nadanim imion hojnoci swoj ubaga, a on rostyrk koo podniesienia na Wielkie Xistwo kniazia Siemiona Olelkowica wicej na czas zatrzyma ni umierzy, bo potym tego kniazia Siemiona na Wielkie Xistwo
i
ukadnoci
wzi
A
chcieli,
o czym
Dugosz
Cromerus
lib.
24
wiadcz.
wszytka wina tych rosterkw na ten czas wscztych na Gastocie
wszake oto karania niewzi, i by wielkiego zawoania i monoci, dla gorszego zaburzenia. Gdaski roTego czassu gdy krl w Litwie by we Gdasku wsczy si szkodliwe rostyrki midzy posplstwem, za podusczenim Marcina Koga nieznacznego, ale chytrego Niemca, ktry Krzyakom sprzyja, ale go potym cito za ten wystpek i tak si rostyrk uspokoi. Tego czasu Jan lluniades z Capistranem mnichem, przy ktrym si Marimmet 600 Polakw dobrze sawnie popisowao, porazili Machometa Wlrego ^'pro'd(''m*'" cesarza Tureckiego, pod Biaogrodem Serbskim, sam ranny sromotnie poS^oL^ ledwo uciek. Rycho te potym zwycistwie ci dwa sawni wodzowie chrzeciascy ywot z mierci przemienili.
zostaa,
*^'^'''''
, i
Tego te
mia eni,
ZOSta.
.
czassu
trucizn
.
Ladisaw krl Wgierski Czeski mody, gdy si umar, ktrego siostra Helbieta bya za Kazimirzem:
i
*' . .
na noc, a po
Ilussowej
krlem Czeskim
Maliasna*
.
A Wgrowie w tene
krlestwo wzili, ktry
Jerzego.
krlestwo
by w
Wgierskio
posowie Pruscy
Polscy do
ten czas
si
Syilnie
z
okoo spraw
Litewskich ba-
wicego,
wski, a
za ktrych
z
prob
za
do Polski
Piotrkowa
a lam od slachty Wielgopolbkiej uj)rosi, i gdy pienidzy na su/jjbne niedostawao, Sochowa, wiecia Tucholcj, zamkw Pomorskich, broni
i
ku Gdaskowi prosto
cdaika.
252
jecha, gdzie go Carolus krl Duski, wygnany na ten czas z krlestwa, od Gdasczan by wdzicznie piechot z Gdaska wyszedwszy wita,
i
hojnie
przyji^t.
,
rymi
A Pruski mistrz nie majc czym zapaci sii/.ehnym swoim nad ktby starszy Udahikus Czerwonka Czech, Polakom przycliyhiy yczliwy, dziera je na sowie dawszy im w moc zamek 3Inll)ork, pkiby
i
im nie zapacono. Ale bojc si suebni obIc>/ein'a od Polakw na Malborku, ktrych byo sze tysicy, posali do krla aby im pienidze zasuone da, obiecujc mu zamek Malbork poda. Krl Cazimirz nie mia tak da na duchowne na wieckie k temu z kowiele pienidzy, ale ciow Wielkiej Polski srebro pobrano krom Krakowa bo na ten po-
uoy
datek
Zgromadzono potjm
Summa na
Malbork
on summ
pienidzy:
dali
ioona.
Polacy dwadziecia
a ostatek pienidzy
pi
tysic
Malbork
kupiony.
do Wielkiej Nocy. A po Wielkiej Nocy Czerwonka wziwszy ostatek pienidzy od krla Polskiego, a Pruskiego mistrza do Tczewa wyprowadziwszy, krla Kazimierza z pany Polskimi fort od rzeki Nogatu na zamek Malbork puci, na ktry krl z Gdaska prosto s pokojem wjecha lata 1457, we Srzod witeczn. Atak tym suebnym za Malbork dano
wsz)tk summ 476,000 zotych, ale miasto Malborskie nie rycho si poddao, a im dotluczono z zamku, ci te suebni z Malborkiem GiaDerszaw albo Tsczw zamki z miasty krlowi zaraz podali.
PORIZEim EDSSIEOW
I
POLAKW
NA. PODOLU
PRZEZ TATAR
Rozdzia pity*
1
Barlhlomiej
Bufzarkislarosla Podolski,
i
atarskl carz
syszc i krl si w Prusiech bawi, Bez wieci na Podole wojska swe wyprawi, Lecz Barthomicj Buczacki z Lasczem swoje dwory
Jan
Zczywszy, umylili gwat ich odbi skory. Na dwoj si Tatarskie wojsko rozdzielio, wikszym plku do bitwy godnych mao byo,
Aw
Czym
mniejszym wszytko
byli
rycerze przebrani.
253
Bo mniraajc i
Na Na
to pierwej
Take w
Z
krzykiem,
bespieczne
szTchlia^"^
cienie
Bili,
A z nagego przestraclm bez obrony drcych. Tak ono wiksze wojsko do gruntu zgromili,
A
A
drugich
ich
i)ijc,
siekc
ciemnociach
gonili.
z tej
Drugie
trwogi,
Na
nogi.
nnszy
za nimi po
Chcc
I zbiliby
ich byli
lecz gdy si naszy zabawiali, Tatarom onym na si miaoci dodali, Bo widzc naszycb mao, miele przyskoczyli,
crlmems
nlrbnrtus
299.
Aw
Acz si
wiecem zewszd
przemoeni,
otoczyli.
mnie
bronili, ale
Od
wielkoci do gruntu wszyscy potoczeni. Tak ich szczcie zdradzio po pierwszej pogodzie,
szkodzie.
Mdrszy zawdy jest Polak jak mwi po Bo gdyby si im pierwej rospostrze niedali,
Przewoka w wojsku szkodzi, czasem zwycieni, Zwycizcw swoich bij, zwascza przymnoeni, I Hannibal gdy Rzymian ad Cannas porazi, Snadnieby by wszytk moc Rzymsk zaraz skazi. By zwycistwa uywa umia. Tak te naszy Zwycizcy zwycionym podlegli w ty czassy.
WYPRAWIE
POLSKIEJ DO
PMS
NIEPOYTECZNEJ.
Rozdzia szsty.
Koku
1458, krl Kazimierz
i
254
KyTz^iL wojska
cigny
si do Gniewkowa
a
stamtd
przeprawili
si przez Wi-
Papowi zamek,
,
^i^wojska^
rozbiega,
KriodMai^su''"i'*
Krzlacy wzili, obiegli dobyli go usilnym szturmowanim. Ruszyli si potym pod Malbork bo Krzyacy miasto Malborskie przez zdrad byli ubiegli osadzili, pod ktrym naszy przez dwa miesica leZeli, gdzie wielkie uciski szkody podjli dla dugiego mieszkania, tak i. od smrodu, godu inszych niedostatkw 8000 ludzi umaro, a koni 7000 zdecho, skd wielkie narzekanie na krla od slachty powstao, i musia dg na dwadzIccia miesicy przymierze Krzyakom, a slachta te wszytka stcsknlwszy sl dugim w polu leenim bez woli krlewskiej do domw si rozjechali. Krl potym za rozbieanym wojskiem sam do Polski odjecha, acz go Gdasczanie prno usilnie zatrzymali aby pod Malborkiem lea, obiecujc mu na 4000 onierzw pienidze, ale si do ony ktrej dawno nie widzia wicej spies/.y, jak Dugosz powiada, ktra mu te na ten czas urodzia wtrego syna Kazimirza w Crakowie roku 1458 Octobra dnia 3 wedug Josta Deciusa fol. 42. Tame te krl sucha posw Gerzego z Podebrandu krla Czeskiego nowego jakom to wyszej
i I ,
napisa.
w pu
w Piotr-
Krzyaki radzono, KkSow*^ abowiem bya w ie, i Krzyacy chcieli przymierze uczyni pod tymi conpodane. djciaml aby 100000 zotych za nakad wojenny krlowi dali, a hodowna ktrym o pokoju
o wojnie z
zoy,
nym obyczajem na kody rok 20,000 zotych pacili, a dwa proporca onierzw na kad wojn krlowi sali wszyscy mistrzowie aby krlom Polskim na potym przysigali, a Prusk ziemi z takimi granicami trzymali jakie byy przed t wojn.
i
Pochwalia wielka
slachty
i
cz senatorw
ty condicie, ale
posowie
I
Pruskiej
obron
na
mki w srog
i
niewol
nie wydawali.
tyra tedy
Na
ki
Slachta sin
pobi sYiK^mlTa
ojiHi.
dugim
Prussw,
z Krzyaki na powiatowe sejmiabowiem slachta Polska przesz wypraw Prusk bardzo obraoua pienidzmi pomocy niechcieli da z wyprawy wojennej na poszkodllsam krl nie chwali dla zbytnego ^y'" ^'C wzbraniali, ktrej nvego swowolestwa od ricerstwa.
ale o sposobie
,
koczenia wojny
odoono
i
Litwa
rlicia
moru
Podola do
ebotzi^.
Krl Kazimirz uradziwszy w Piotrkowie wojn koczy przeciw Krzyakom odjecha do Litwy z krlow gdzie umysy panw Litewskich od dobywania moc pod Polaki Podola ukadiioci swoj pohamowa.
,
,
255
A i w
by
ziibo/.al
skarb
Korona
take
pano-
nakadw wojny
Pruskiej znudzeni
byli,
upro-
si u panw Litewskicli pomocy ludem i pienidzmi, co mu przyo)iecali, acz Cromer nie pisze co w Litwie czyni, mwijc: lntereaRex in Lituamam
gwat potrzeby jego na wojn cum R('(jina excurrit. Ale to rzecz sama Prusk, take Latopiscze Ruskie Litewskie okazuj, i dla pomocy do Litwy jedzi, bo w ten czas nie tylko z poddanych mieszczan, z wieniakw, wieckich dochodw ze wszytkich duchownych z slachty, z kociow pobory wybierano, dochody, czynsze, majtnoci ruchome nieruchome,
i i
i
i
kadego
stanu rachujc
szacujc,
ale
by
byo mogo by
kamienia
pSdia
wojny z Krzyaki.
Oindzieii tysicy
czerwony^^ch
krl radby
by
pienidze
kowa,
i
na onierze przeciw
Krzyakom, gdy
pospolitego ruszenia z wielkim narzekanim sic ju slachta z podatkw iadczy, wyamowaa. A tam Literostyrkiem, jak to wyszej Gromer wscy panowie krlowi obiecali poyczy 80000 zotych czerwonych, pomoc ludem rycerskim. Odjecha potym krl z Litwy do Koa na zjazd Wielkich Polakw,
i
pogapia'.
te uprosi wypraw do Prus wedug kadego majtnoci roi kady slachcic z kadego sta grzywien dochodu rocznego mia jezdnego z drzewcem na wojn wyprawi, a pod jednego jezdnego z drzewcem imieniem osob zamykali si trzej jezdni w ten czas u Polakw, bo jezdny jeden zbrojny z drzewcem musia mie przy sobie dwu drugich jezdnych strzelcw z kuszami, jako Dugosz pisze. Tak od kadego sta grzywien kady slachcic trzech musia na wojn wyu ktrych
i
^fj|^f"ef
jJIfenTdizeztu^^ia^^mi!
cznych dochodw,
prawi.
Miasteczka
za
miasta krlewskie na
t wojn
pieszych
wyprawo-
wa
musiay. Uczynili tedy Wielgopolanie dosy wolej krlewskiej, i wojsko do Prus wyprawili, ale mao poytku uczynili, tylko i Prussakw czassu niwa od najazdw^ Krzyackich obronili, a w jesieni nie czekajc
domw si rozjechali. sawne Tego te czassu onierze albo rycerstwo suebne zacne zwycistwo z Krzyakw w ninej ziemi Pruskiej gdzie Krlowiec, odnieli mao w tej bitwie Ludwik mistrz Pruski ywy nie by poimany. Tam
rospuszczenia do
,
on.
Po 20 zotych czer-
u|)y wielkie
obozu Niemieckiego
si
dzielili,
po 20 zotych czerwonych
butynku
go przyszo.
A
czassy
i
to
...
na
za
dzieje Litewskie
wonych
^^^id^so.
w ony znaczy postpkiem czassw potocznej sprawy porzdkiem zmyli szfankowa, przypisujc poraenie Kazimirza krla pod Chojnicami Irzykowi krlowi Czeskiemu, jakom to wyszej pewnymi raciam; confimdowa prawd rzeczy okaza. Tak te tu pisze pomoc od panw Litewskich przeciw temu Irzykowi Czeskiemu, ale sie Diacisce omylio nie
ko Latopiszec wiadczy, acz
zaprawd ktokolwiek
p^^eln/m
MoJkwa"
pissarzanii
wprawdzie, jedno i byli na on czas pisarze Litewscy i Ruscy prostaczkowie, a nawicej Moschowitowie u nich puyli w pisarstwie, rerum exiernarum prorsus ignari, wszake prost
bywali.
prawd
256
wadzi o pomocy Litewskiej Cazimirzowi krlowi i Polakom przeciw mistrzowi Pruskiemu, a on chudzina napisa przeciw Irzykowi krlowi Czeskiemu, ktry nigdy z Cazimirzem nie walczy.
A po
cien
sowania-
bdgc
krl Cazimirz
aoi
go poraono,
myli
swemu odda
po-
sa
do panw Litewskich,
dajc
mu
piefiidzy poyczyli ku
tej
po-
panw Litewupad ich. A w ten czas panw nikogo nie byo blizn Wilna, tylko Jan Gastot wojewoda Wileski, a w Trocech Moniwrl wojewoda Trocki, a ci dwa w Koronnych, panowie zjechawszy si widzc potrzeb kilewsk pan' Dlunossus y -III'! crowerus zaraz nie obseajc si z inszymi pany, odpiawili do kroIa podskarbiego lib iHp maetcro 'edt- Litewskiego, pana Alexandra Jurgiewica, ktrogo ono Cromer zowie; Ah' 3g^'"tak xander qiiqam humiH loco natus. A wziwsiy z skarbu ziemskiego Li^l^c^paluis tewskiego oindziesit tysicy czerwonych zotjch, przeze posiali w poLatopisczw trzebic jego.
'
nostrosaf-
zyczk krolowi
panom Koronnym na
osm tysicy
"geuiuanis
equ"iubus^
libei-iores
dworzan Litewskich, a trzy tysice Tatar, nad ktrymi posiali hetmanem starszym pana Iwana Chodkiewica namiestnika Witepskiego. Jako krl Cazimirz przyjwszy onierze i zebrawszy wojska Koronne z pomoc wojska Litewskiego, potysicy
pani',
i
pi
xit,
eorum
excursiones
sa
na
skiego), ktry
pomoc
by we
moc?Lite"v-
gow
pan
z
(ma
by
Ludwikowe).
sami fortunnie
ma szkod otrzyma-
wojska Irzykowe
^^'^Unir'
wszy zwycistwo, do krla si Kazmirza wrcili. A poimali w tej bitwie w wojsku Irzykowym wiele panw Czeskich lskich, midzy ktrymi
i
bv
^Mina^oT
Ghizi'"'''^-
Perstina, ktrego
xi Smoleskie, ktCazimirz
pocieszon
n
^
Smoleskim,
czego
by
man.
Panu Bogu da, i tak w krtkim czasie nieprzyjacielowi odpr uczyni. To Latopiszec wanie mwi, w czym nie trzeba dziwowa, i si tak Latopiszcw Litewskich Diak w imieniu jako prostak omyli. Bo poniewa w ten czas Czechowie tak u Polakw jako u Krzyakw pospolicie suyli onicrzk za pienidze, o czym Dugosz, Cromer, Miechovius, Wapowski Krzyackie historie wiadcz, jako dzi u nas Wgrowie, tedy i w ten czas Litwa bdc na pomoc Polakom bili si z Czechami ozwyciztwo z nich odnieli, a Diak to napisa nierzami Krzyackimi w Latopiszec mnimajc, i ta bitwa z krlem Czeskim bya, bo w ten czas Litwa postronnych narodw niezn ia, ledwo Moskw a Polakw Mazuwyslugowali. rw, ktrzy u nich w wielkiej wadze bywali A dzi to bywa, czegom ja sam kady rycerski czowiek wiadom, i czasem Polacy Tatarowie Pietihorscy etc. onierze z Moskw si bi-
chwa
j,
wdy
wszytko Litwie
Moskwa
przyczyta, ktra
im
od
paci. Tak-
Magnus krlowie Duski z Niemcy w Lillanciech broi, a wszytko Moskiewskiemu przypisowano, Seremici take przy mnie z oraio tysic Talarw Nahajskich Witebsk by obieg z strony Moskiewskiego, (ktrych
257
Stanisaw Pacz wojewoda Witebski mcmie odbi), a wdy mwiono, MoWitebsk obiega. Tak te gdy Czechw Krzyackich rotmistrzw onierzw Litwa pobia wiele ich poimaa ywych, z ktrych tu mieni pana z Perstina, t porak Irzykowi krlowi Czeskiemu, omyliwszy si Diak jaki przypisa, bo Bernhardus Sumberg mia w tej bitwie dwa tysica Czechw Morawcw, z ktrymi jako hetman Czeski Krzyakom za pienidze suy. Sumberg Starali si te o to Krzyacy usilnie wszelkim sposobem ich hetman z inszymi, aby mogli Irzyka Czeskiego krla z Kazimirzem Cromerus lib. 24, pisze: quo facUius Crucigeri zwadzie, jak Dugossus bellum cum Polunis haberenlsi cos Boliemico quoque bello impUcassenl, aby .^^J^^}7']^J, tym atwiej wojn z Polaki mieli Krzyacy, jeliby ich te Czesk wojn uwicliali. Nihil eiiim inlentaium ii reliquebant, quod ad perniciem Polo- p*;;';^^^,"/^ nonim perlinere exislimarent. Ale tego nie dokazali Krzyacy, bo Irzyk "j'^^"^J.^|.'''' Czeski zawdy w przyjani a do mierci z Kazimirzem mieszka przypotwierdzali. mierze midzy sob czsto przez posy odnawiaH ^*''J.'{'!',j^"' Te sama przylego granic tego powiadcza i Litwie podobniej, krlowi rycerskim do bliej byo da ratunek ludem atwiej snadniej Prus ssiedztwem przylegych, przeciw mistrzowi Pruskiemu Ludwikowi, zwaszcza ad inferiorem Prussiam jako Cromer pisze, gdzie by gwniejszym i stoecznym miastem w^ ten czas Krzyackim Krlewiec po oponowaniu Malborku przez Kazimirza a ni do lska pod Wrotsaw, przeciw Czeskiemu krlowi Irzikowi co nigdy w ten czas jako ywo nie byo, wypraw przeciw Matiassowi krwyjwszy kiedy ono potym na lowi Wgierskiemu Litwa saa pomoc temu Cazimirzowi; ale to daleko od siebie czasem, miejscem i osobami nieprzyjaci przyczynami wojny byo, jako o tym niej napiszemy. Tom dla tego wtry raz przytoczy, abych w osobie woiny ChojniLatopiszec Litewski oczyci z omyki w czasie ckiej tego poraenia Ludwika mistrza Pruskiego, nie Irzyka krla Czeskiego. Tego roku 1460, Jan Gastot wojewoda Wileski umar. Tego roku krl Cazimirz zoy siem w Piotrkowie, na ktry posowie Posowie Krakowskiej ziemie przyjecha nicchcieli, aby im krl glejt wierny wol- KraUo\ii>j zieodjechania pierwej da, abowiem si dowiedzieli, i "'jfrfzi^^'^ nego przyjechania krl dwornemu swojemu rycerstwu kaza by zbrojno na sejmie, napomniony, i slachta Krakowska buntowaa si przeciw jemu. Bya to rzecz nowa i niesychana, wszake aby si jaka wiksza burda nie wzburzya, da im krl glejt. A przedniejszy poselstwa tego sprawcy byli: Jan Kytwiaski, starosta Sdomirski, Jan Tarnowski, Jan 3Ielstinserca wielkiego dostawao, zaraz ski. Tam Jan Kytwiaski, ktremu jzyka w senacie do krla dug rzecz od wszytkich mwi, strofujc go jawnie o krzywdy pospolitej ojczyzny, ktre za jego panowania Koron ich samych potykay. Upomina si te al)y krl Polakom to wszystko co Litwa za jego hojnej Ruskiej dozwolenim odja wrci, zwaszcza ucko i wielk ziemie Gonidz, take Wgrw, miasta z woociami, ktre te J^ilawowie przyjacioom Koronnym xictom Mazowieckim wydarli aby te minsliwa
i i
i
|'j*|j"^^','|,';.'",J'
P^^'^f,^''J.',',\''"
lsk
bdc
cz
ii.
3^]
258
ce
maowanej
nikczemnej nie
cu-
wywoa, wdowam
i
sierotam
sprawiedliwo czyni,
przeoonym swowolestwa
Surowa
j"ia"ski!-''o do krla."
wszetecznej wadzej
powcign,
i
krlestwo
^^'s^jstko
wcdug powinnoci
i
swojej od zodziejstwa
otrowstwa wyczyci,
i
poytkw Polskich ozdoby Koronnej nie wicej ni Litewskich uwaa. Co jeliby krl uczyni, gotowymi si do wszylkich prac, nakadw chtliwej na wojn wyprawy ofiarowali, a jeliby ich danie odrzuci, opowiedzieli si i nad porzdek rzeczy krl od nich prno ma czego si
spodziewa.
Maio Polo^lor^nie
postpia
'
ukadnie odpowiedzia, wszystk win to im krl skromnie skadajc, ale jednak rzeczy nieskoiiczy wszy rozjechali si z sejmu ^y Wielgopolanie po szeci groszy z woki poboru na onierze postP'" ' ^ ^zcgo si Malcj Polski posowie wzbronili, opowiedajc, i im slachta adnej mocy nie daa ciaru nijakiego na swoje wolnoci przij-
Na
z siebie
mowa.
Przeto drugi siem na
bra, gdzie gdy za
tyme
miejscu
i
zoono
wol krlewsk
nw
Kroi zfuka-
"w^^^sic'
Pobr dru-
si te na potym z wystpkw od sachty w oczy wyrzucajcych poprawi obieca, po 12 groszy z woki pobr postpili ca ze wszytkich na rok ustawione kupi ktoby si kolwiek zyskiem bawi, a od duchownych rycerskich stanw sm dochodw na onierze PruWybrani
a krl
i
cz
w
skie obiecana
tego
by posa,
aby
mu
a krla
z
itwy7oz- ^viedzia.
grzeszeni.
Tame
wysp
,
uprosi rozgrzeszenie
Krzjacydo sieni na
n^echcieli z Prus.
Tinnvzi^tii-
chrzeciany, z ktrymi nad i inszymi zakonu swgo ustawicznie wojny z hardoci swej '^^'^^^'' ^ Macliomet cesarz Turecki wziwszy Constantinopole wszytk Greci srog wojn na ten czas trwoy i Conntu miasta nasawniejszego doby, take Lemnum Miteliny wyspy opanowa, Peleponesum te insze Eubejskie insuy najeda; ale w tym papie wicej Niemcom ni Polai
powinno
Krzyakom si te std
ora.
^ruska.*^
Tego te czassu Krzyacy przeciw postanowieniu przymierza Passenhejmeskich mieszczan namawiali aby si od krla do nich przedali co gdy miesczanie objawili Michaowi sromotnemu starocie i rotmistrzowi swemu od krla danemu, zaszli chUro na Krzjaki, a kazali aby im na obron przeciw Polakom onierze swoje Niemieckie posali , obiecujc im miasto poda. Posa tedy mistrz 500 jezdnych rejterw z wielkoci knechtw pieszych, a naszy wiedzc o tym nagolowawszy si z mieszczany
,
, i
259
Rojicrowio
^
zbrojno, inszym kazali przed miastem sta, a trzysta ich jezdnych do niiasta
'^f^^^\[;i'p=^>
wpuciwszy,
bram
"fi>i'-
zbili,
j^^^
^,
roku 1460, dnia 27 Decembra, krlowa Ilcl/.bieta Jana Albrichta trzeciego syna Kazimirzowi urodzia. Tego roku 1460, krl Cazimirz do Rusi z Polski wyjachawszy wyprawi posy do Ecygiereja Prckopskicgo carza do Slephana Wooskiei
Tego
'"^''|,'^Jj["
go wojewody, proszc o pomoc przeciw Krzyakom, co mu obadwa chc siem w Brzeciu Li thwie obiecali. A objechawszy Ruskie ziemie, tewskim, na ktrym s pany Litewskimi potrzeby i sprawy Wielkiego umysy ich ubaga i odwid od podniesienia wojny Xicstwa stanowi przeciw Polakom, gdy Podola moc chcieli pod nimi dostawa, zwaszcza
zoy
Si lirzesci
Liiewskim
wojn
Polaki
zatrudnili byli.
gj,.
,^
sejmowa
rzeczy do
okoo wojny
sejmie.
tej
czyce
jechali.
te miasto tego czassu si Polakom, pod ktrym 4 miesice leeli, ku zamkowi podao. Quizyn take Warmi miasta, ktre Marienwerder Fraumberg Niemcy zow, Polszcy onierze w nocy ubiegli, gdzie si tak zbogacili, i z butynku na kadego osob 200 zotych przyszo.
Malborskie
i
i
p^iej^.ig
udego"'
draba
i
o-
nierza.
o WOJNIE Z
KRZYAKI
1461.
ROKU
Rozdzia sidmy.
Do
lYielnioiiego
Pana
KUCHMISTRZA W.
Krl Kazimirz
X.
LITEWSKIEGO.
z sejmu Brzecia Knjawskiego przez Radom do Litwy na Wielkanoc przyjecha, gdzie panom Litewskim siem w Wilnie zoy, ktrzy go o to usilnie dali, aby z nimi albo sam obecznie mieszka w Litwie, albo eby im na Wielkie Xicstwo LitcNYskle, modzkie Ku,
^Z-,!'-!!^',',!',/
M-i^iii^--^'
skie kniazia
przeoy,
;
jako
wasnego
dziedzica z Wielkich
da-
260
na inszy czas odoy proszc nie ubaga wojn Prusk skoczy, albo uspokoi.
i
,
krl z Wilna do Sdomirza na siem, a stamtd dosi do Grakowa, potym zaraz cign do Inowodsawia, gdzie si wszytkiej slachcie na Prusk wojn kaza zjecha. A naszy onierze zebrawszy si z miesczany Elbingskimi z Skalskim Czechem wodzem swym si przez llabum mae morze do Sambijskiej ziemie, ktr ^szy' z wojv przewieli *^''" wzdu ogniem mieczem zwojowali upy wielkie wzili, zwawszerz szcza gdy wtargnli bez wieci w te krainy, ktre dla dalekoci od nieprzyjaci Polakw nie spodzieway si wojny. Jam jacha mil 20 nad tym morzem roku 1580. Togo tc czassu Hclbleta krlowa, Cazimirzowi czwartego syna uroAiex.inder urodzon. roku 1461, Sierpnia miesica pitego dnia. Przed tym^j^ja Alexandra e czasem w kilku dni miesica Li|)ca, Andrzej grabi z Tczyna, starodawnego domu w Polszce, a wielkiego zacnego zawoania, uderzy patnerza Climunta w Grakowic, i mu zbroje nie rycho wygotowa, ktry gdy
Wyjacha potym
rwa
o policzek nagwau
gwatu zawoa,
sijap)y(<
j^a
rajce
do krlowej Elbiety
szli
by
obiema
w niebytnoci krlewskiej, ktra do zajutrza kazaa stronom w pokoju. Ale nili rajce zeli z zamku posplstwo
zamck
,
si wiele zbrojnego ludu zeszo. Tczyiiski mg byt ubiee na zamek za napominanim krlowej Elbiety, ni si gwat zebra, jedno mu si zdaa rzecz szkaradna ustpowa przed wielkoci wzburzon chopstwa zapalczywego. Go si mnie trafio raz roku 1576, e tak na mi bez przyczyny na granicy Pruskiej gwatu wszytko miasto zawoao, a niechcc sromotnie ucieka zastawiem si sam na trzysta pospolitego ludu, bronic si tak dugo dokd a mi j z rkojeci na ostatek ucito, gdziem broni w rku stawao te mao tej krotochfile jako Tczyiiski nie przypaci, bo zawdy nogdzie
i ,
i
Kizlinko-
wym
gdy tam temu miejscu nie dufa, uszed do kocioa . Franciszka z synem Janem, i z Secygniowskim i z Spitkiera Melstiskim, a tam na wiee wleli; potym sam Tczyiiski uciek do zakristlej, towarzystwa na wiey zaniechawszy. Posplstwo miejskie bez ana Brackiej
ulicy,
ale
Tocziski
^'''''inie'!"'"
dnego baczenia witego miejsca i osoby zacnej, rzucili si a dobyli gwa^^^ zakristiej, tame go haniebnie usiekwszy, zamordowali i ciao na ratusz wlekli, umare tukc, dwa dni u ratusza leao. Syn jego, gdy si w piecu u jednej wdowy zatai, w nocy uciek z miasta. Trzeciego dnia doniesione byo ciao do kocika . Wojciecha w rynku, a czwartego przyjacioom wrcono, ktre pochowali w Xiu. Na drugi rok pozwani byli rajce Krakowscy przed krla, w wigili Trzech Krlw, ktrzy prosili na roku, aby byli sdzeni prawem Niemieckim Magdeburskim przed wjtem, wedug ich prywilejw, ale krl z radami swymi powiedzia im, i nieboszczyk Tczyiiski odzywa si te z wami na to prawo, a nic chcielicie mu go zoy, ale bez prawa zamordowalicie go haniebnie. Tam
261
tedy skazano na
mier
Conrada Langa,
Stani-
sawa
sarza
i
Bez;
a s posplstwa:
Jana
Tcsznara, Jana
Wollrama
ccchmislrza ratusznego, a on zdrajca patnerz uciek. Na zamek potym do wiee wsadzeni, ktr zwano Tczysk wieZg, a szstego dnia przyjgwszy Paskie Switoci, tame na zamku pod tg wie pitnastego dnia Stycznia pocinani, sze, a trzech z nich wzi na Rapstyn Jan Rapsliski, to jest: Jana Tesznara, Jana Wolframa, 3Iarcina Beiz, ktre chowa pod stra dugo a dwu wyprawiono, a trzeci umar. Senat te krakowski 6000 zotych zapaci Janowi castellanowi krakowskiemu bratu, Janowi synowi zabitego Andrzeja Tczyskiego. Tego czassu krl Cazimierz Fridland zamek miasteczko wzi pod Krzyaki smego dnia od oblenia. Pod Chojnice za z wojskiem przywojska szedwszy pitnacie dni na mil od miasta, prno lea, a z szeciset Tatarw Litewskich, ktrych byli panowie Litewscy przysali, Erika Sletinskiego xicia ziemie, ktry z Krzyaki przestawa, zburzyli splundrowali; a gdy ju z ponem z upami wielkimi wycigali, uderzyli Niemcy na nich z wielk moc, ktrych Polacy Litwa do gruntu porazili, a z wielk saw wivjniw do krla przywiedli. Tego te czassu, gdy krl pod Chojnicami lea, przysza aosna nowina o mierci matki krlowej Sophiej, ktra jako Jagieowi bya w maestwo polubiona, lat 41 wykonaa; niewiasta wielkomylna, nabona, ale gniewliwa pochowana w kociele . Stanisawa na zamku krakowskim, w kaplicy S. Trjce, ktri] sama zbudowaa wielk hojnoci skarbw omi mansionarzw nadaa a bya wnuczka AYitoltowa z siostry, crka Andrzeja Iwanowica przedtym zdawna z Kijowskich idcego, na ten czas kniazia Druckiego (nic Ilolszaskiego jak Latopiszec kadzie), z ktrego te domu on wity a sawny hetman Constanti, Ostroskie, poszed: bo xita Zasawskie z Kijowskich z Druckich, wasn genealogi id. Oslroskie Potym krl Cazimirz do Gogowa si z pany Koronnymi wyprawi, gdzie ku niemu na mil, Gerzy krl Czeski z Gogowa wyjecha, z Wrati
^^'^^^'^'j.^Jc.
'
^^If!^"*^
cz
{'-(^^^"^'^
^^'^l^\^^l^'^-
Niemcy po-
^\^I^J^'
umara.
xit
xi
i
^j
i^
siroskie.
^.^ ^^^
^^|j"''j-
sawskim si spoinie
Oomuskim
z
biskupami
Irzy
i
ze cztermi
xity
by
'?J^>''" skim.
tame dziewi
przymierze
obudwu
stron
do mierci
zgwacone
potwirdzili.
262
POLAKW
TATARW LITEWSKICH
1
1'0D
MESSOW
PUCKIEM.
Rozdzia smy.
lYrl
Dworzanie krlewscy Kulniiensk ziemi wojuj.
''
Gogowa
Trzy niedziele
Do Inowodsawia
Pru^s^iech pldlpTali'.^
sic ruszy, stamtd swoje ., Dworzany na Krzyaki pobudzi do zbroje. Kulmieiisk ich posa, by zboe psowali, Prawie w niwa, a Niemcom wet za wet oddali,
, ,
wo
Posa te
zburzyli
wszytk
wo
Cerery dary.
teSy^odJrSSdo J^cha za do Torunia krl, stamtd krlow '^''^^*<'*yZ Litewskimi Tatary posa na Niessow,
Gdzie
Przemyla by
sowskL^^^pr^e^dmilliie!"
majc
przyprawy gotowe,
Niessowle
Gdy
j!:n"^l-lVi'Z'ad'^J/f^
krlowa leaa
w ty
czassy.
quendumhosicmemisn.
Tatarowie
cwporaiib.'^*^^'^'"""''
Polacy
A
crom. Sex modo vivi cum duabus natihus dc omni illo numero euaserunl.
noikariboBarono''^.^''
naszy ich w tym siekc zewszd zabiegaj, Wszytki odzic pobrali i wielko ich zbili. Tylko ich sze w dwu odziach z tej bitwy upyli. tene czas pod Warmi gdy Pruski mistrz lea, Piotr Duuin Z onierzami ratowa swych biea, Co mistrz syszc wuct ucick odbicgwszy obozw,
wojuj.
^ naszy wielk wzdobycz wzili z jego wozw. Tame Dunin w Stargradskie w Lemburskie woci
i
Wtargn, burzc
palc w pierzchliwej prtkoci, Bytowskie, Puckie take polupi zicmice. do morza plundrujc Krzyackie granice,
i
263
Co widzc Krzyacy, i w ciasne miejsca naszy Weli, miedzy jeziora, morze, rzeki, lassy,
Uradzili
tam
ich
Tak/.e ich
potoczy. hetmanowie Fricz Rawnechej z Niemcy, I Caspcr Nostwic z Czechy, z Rzeszej z cudzoziemcy, Szykowali si zbrojno z inszymi Krzyaki, A na burzce prosto cignli Polaki.
snadnie Polakw zbi, posiec
Tak
naszy jako
dworem swjm
Grskie(go
Wis
By si na ratunek swym nie przeprowadzili. Lecz si Grski na inszym miejscu wnet przeprawi, A Tatary Litewskie na czoo wystawi. Niemcy za w koo wszytki zarbili lassy.
Aby
da
naszy,
Ciasno Polakom.
byo
Niemieckiego.
Umyli I pocz
inaczej niezbiee, potka, albo sawnie lee, do swych drog otworzy elazem,
mnie
rycerstwo swe
szykowa zarazem.
to pomnieli.
mieli.
Proszc, napominajc, by na
e
Za
za ojczyste grunty
potyka si
i
saw
za
wolno
za zdrowie
kady
mn si,
mia
z
mie,
Aby si
Niemcy te to
Zprzysigli si,
wrodzonej hardoci,
nie
i aden
nich ucieka,
Polakw do gruntu wszytkich w ksy zsieka. Tak w bbny uderzyli, w trby krzyczc huczne, A knechci postpujc stawi kroki huczne, Pod boki si ujwszy: dasticht und Posz" krzycz, Pod rejterami frezy zbrojne skaczc kwicz. Dunin Piotr te swych jezdnych na czoo wystawi,
pdem re-
yc.
Kszlallwojska Niemieckiego.
draby
Skoczy do Niemcw, Niemcy te do naszych miele, Tam knechtw uph na pirwszym naszy starli czele.
krlewski,
naszych Niemiecki,
mn/no
iiriprtu
Z boku midy dwa uphy ich wskoczy, a one Drzewca Rzekie obrci na swych nasadzone,
264
""
sieSiego.""'''"**^
Take
Eodemue
momento
A naszy
Kamy
turbaiossummaviado-
Niemcy co mieli udena naszych swoimi kopiami w czoo, tedy ich na samego Jasieskiegowboii obrcili, a naszy w ten czas na obrconych pomieszai
rzy
kopn, lukw bez przestanku szyj. Smiaoci naszy, Niemcy wielkoci przechodz, a iccien na (Irugiego zapalczywie godz, A
reitera sweffo WYsadzif
A Litwa
''Vvom.'' n/!!;,/c
tre.s
Mas
mar
hoius dabio
esset.
pugnatum
bron z zbroi brzmi wszdzie, i Konic rz,, bbuy, trby, hucz w kadym rzdzie. gdy si trzy godziny rwnem Marsem bili Nicmcy, Poiacy rno, z placw ustpili. Wanie jako z ugody tak odpoczywali,
Krzyk', huli Toznych iczykow,
r
Tr
'
'
'
i'
i,
'""""
''''
v!icaiume'sr
^^^^
si do siebie wszyscy ochotnie porwali. ^i za godziuc, a Fricz by raniony, Za czym ucieka uph by Niemiecki skoniony, Gdy ich drabi z kusz naszy bez przestanku szyli.
Jezdni
Za
te
Polszcy
miae
ich
serca zajuszyli,
gnam''%iiuTque'''^sm>'s
Pierzchuli Nicmcy,
j
za
Fricz zastanowi,
Frkias
interfecius cor-
par7s7agafJcisquep7"o'ptnuos pehuere.
znowuby Z naszymi bitw by odnowi, Lccz samcgo drab zabi, za czym Niemcy rno, Pierzchnh widzc i ju opiera si prno. ZNostiwiccm hetmanem drudzy uciekali,
^
Za
j^^^^
jeziora za
obrou
brali.
Nostri pernicUae
e-
Drudzy do bliskich zamkw zdrowie swe A naszy rospuciwszy konic ich gonili;
skonili,
^ea^cZC"''
^"'""'"
'^"^^'^'^'''
"^^^y
wziili^
na ich obz bystrym uderzyli pdem. Ktry ronami wkoo by otykan rzdem, Rozerwali wnet rony dzia pitnacie wielkich Wzili i dwiecie wozw, zbroje, sprztw wszelkich. Wtym gdy si u obozu zabawili naszy,
Caesahosiiumimo.
capumo.
Dc nostris
rij
cica
jednego
Hcctora
Chodorosijskiego zabito.
Niemcw wiele ucieko jezdnych przes ty czussy, Jeden ich uph w las ktry sami zarbili. Przyszed, a tam ich naszy do jednego zbili. Wszytkich dwa tysic zbili na placu Krzyakw, Sze set pojmali ywych knechtw nieborakw. NaszYch prostych ooicrzw tylko sto zostao tti -^ i l i Ubitych, slachcic ledcn, Iccz rauuych nie maio. ^^ Dunin sam w ud i w ranion w tej potrzebie. Bo z garci swych Polakw czyni dosy z siebie;
i
i-i rk
,-,i-
cidlafajego wojsklfza-
dne naszy
pobili.
xic, na pomoc Krzyakom szcci sct koiii szcd przeciw Polakom. Lecz syszc ich porak, i ich Dunin skrci, Nazad si do Pomorza uciekajc wrci,
EHk
^
A
Stolpciiskie
^^.^^ ^
^^^
gonili,
nie
mao
zgromili.
205
Drugich pojmali w wizy, a tak dzielnym mstwem. Osawili si w ten czas dwojakim zwycistwem. I jednych pod Niessowg, a drugich tu starli,
I
Stolpenskie
zad
xii
ucieka
przyparli.
Staa si ta sawna bitwa u Pucka roku 1462, w pitek 17 dnia Septembra, o czym Dugosus i Miechovius 319 fol.lib. 4, Cromeruslib. 25,
Herbortus
ii
fol.
204,
lib.
naszy
ten czas na
sze
aWapoyius Bielscius z niego fol. 279 pisze, mil Niemcw gonili bijc. A od tego czassu nigdy mocy nad Polaki.
16;
i
Tegoi czassu prawie na trzech drugich miejscach naszy szczhw biz Krzyaki mieli Goubie miasteczko Czerwonka Czech z strony krlewskiej wzi, Krzyackich onierzw poimawszy, a pobiwszy, dla ktrych sczliwych postpkw wiele si byo zasi nakonio z Krzyackiej dzierawy Prussw ku krlowi. Tego czassu Raw i Gostinin krl Cazimirz wzi spadkiem od xi-
Krzyacy
poraeni
tw
cz
cz
t Mazowieckich. W tene
Gruscziiiskim
czas na sejmie
zatar-
Jacbem Senneskim,
Janem
by
usilnie sprzyja,
mwic, i wol krlestwo straci a niby Senneski biskupem mia by. A legat za papieski Hieronim arcybiskup Creteiiski mwi, i lepiej aby
zginy, niby si co Stolcowi apostolskiemu (od ktrego juz mia Senneski potwierdzenie) ubliy miao. Wszake krl na swym przewid, i Senneski ustpi biskupstwa, a Gruscziskiemu
trzy krlestwa
Furia
le-
Polskie
%kiegoI^
zotych odliczy za utraty. Od tde wolne wybieranie kaw swych wolnociach za naruszenim gwatownym priwilejw szwankowao, jako o tym szerzej pisz Dlugossus, Miechovius lib. 4, cap. 61, fol. 317, Cromerus lib. 25, Herbortus lib. 16, cap. 13,
czterzy tysice
pitulne na biskupstwo
Wapovius,
Bielscius etc.
Na tyme
i
sejmie
przez posy, aby krl o wrcenie Pockiej ziemie askawiej z nimi post-
rycerstwo wszytko przez zacne posy swoTotiwia Kuczka z pogrk wojny upominali si Podola, k temu Beskiego, Oleszeskiego Ratneskiego powiatw, tym nic inszego panowie Koronni odpowiedzieli, jedno, i mieli na ich siem posw swych wyprwi. Jako zaraz skoro krl Cazimierz z Radomia z krlow do Litwy wyjecha, posali za nim w tej sprawie Stanisawa Ostroroga wojewod KaliJana Ritwiaskiego marszaka Koronnego, ktrzy to wywiedli, i skiego przerzeczonych powiatw Litwa upominaa od Polasi prno Podola kw, ale gdy panowie Litewscy tego si z pewnymi dowodami (jak Latopiszce Ruskie szerzej wiadcz, czego Cromer zaniecha) dopierali, krl wszyslk t spraw do sejmu walnego Piotrkowskiego odoy. Tego czassu z onierzami krlewskimi Jan Skalski Krzyackie trzy uphy pod Ornet porazi. Ulrik te Czerwonka Czech pod Skamp miasteczje
i i i
i
Toiiwi
posio^wie
cl-omerus
*
gotsus.^
dwa^u^o
P^^^ateni.
II.
34
206
kiem
trzysta rcjtcrw
mistrza Pruskiego
na
gow
zbi,
ici
mao
co
roku 1463, set naszycli Ruskicli onierzw, ktrzy krlewskim od Kafieriskich miesczan najci cignli przeciw Turkom, dla wyzwolenia Kaphy miasta z oblenia , tam u Brasawia od Litwy Woyncw poraeni, s tej przyczyny, i, gdy przycignli
lata
Tego
pi
za ilozwolenim
onierze do Brasawia Wolyiiskiego, Litewskiej jak Cromer pisze dzierawy, powadziwszy si z micszczany niebacznie, jednego z nich z przygody zabili, a skoro obaczyli, i si na nich gwat gminu zaburzonego co zapalili posad, aby tym snadniej ubiee modalej to wicej buntowa
,
gli,
l^ii^^i^zlno?'
gdyby
sie
koo
sawskim
by
na ten czas
Micha
''swofm'?/
aoci
z
xi
A Namiestnikiem
Bra-
kro
kti^pu?-
gdy si prawie wszytka wiczona w rycerskich postpkach dla najazdw Tatarskich zebraa, zewszd obstpionych nad Boh ich rzek przyparwszy pobi i poddajcym si
swoich
odbity,
"^^ przepuszczajc, tylko ich
ry
niema szkod
by
woo
soTnusHipan|mzo-
Micha
xi
pi
Czartorijskie
wzi,
wano.
Tego
kriohiury.*
czassu Turcy
Lezbon
wysp
szeskie
dli
,
Sawaskie
chomet nad przyrzeczenie wiary kaza u supa uwiza ustrzela z ukw a potym z skry obupi, a w ni czerwonych zotych z jego skarbu nasypa, wyrzucajc mu na oczy jego gnuno nikczemno i ze zotem
i
,
kria^s/ali-
Srebrem, ktreco
. ,
chiuswswoiej
genea-
zgmc,
.,,.
uizii s
tym samsicDio
bya
skarbach
-li-' A
ieijjo
pov innym
moojcw do
tysica.
tego.
Byo
ich
Amurat
roku
1574 przyda do
ich liczby
dwa
O SEJMIE
I
POLAKW Z
LITW PRNYM
Rozdzia dziewity.
Udy si
dola
i
inszych
Litewscy panowie upominali raz po raz u panw Koronaych Pozamkw odjtych, obojej stronie krl siem w Parcze-
zoy
Marcin
267
zjechao biy byto bard/^o oduiony, na ktury prosto z Piotrkowa jachat panw z obudwu stron, ale gdy Litewscy jianowie do wiele senatorw Parczowa ku Polakom a Polacy ku nim do Brzecia zbraniali si wyiacha, W omazach si potym zjechali, gdzie tez mc sprawie niemogli, dla mcwczesnoci miejsca onego dla niepogody, przeto t rzecz do roku odoyli, krl te rospuciwszy on zjazd, z krlow do Litwy odjecha, a i w Wilnie na ten czas powietrze panowao, w Grodnie mieszka niktry zimy strawi, o tym czas. Potym si do Kowna ruszy, gdzie wiksz Dugosz Cromerus Uh. 25 prlmae edilionis fol. 558, secundae vero 378. Tego te roku Matias krl Wgerski Bossciiskie krlestwo Turkom wydar Jajc zamek gwny, miast te Rackich Bosseiiskich dwadziecia
i
drony
zi'oiaki.
cz
Mjilias kroi
,.
waiciski
suai:.
pi
przez podanie
Tego roku Miasto w Prusiech dugi czas w obleniu, podao si krlowi, ktrzy chcieli wolno wynid dopusczono im wywieli pidziesit trzy wozy swoich rzeczy. Jan te Skalski Czech Ilolstein wielkie miasto Krzyackie bez wieci na krla ubiea, w tene czas Mikoaj Zaliuski gr Dobrzysk ossadzi, z ktrej wiele mogli szkodzi Niemcy naszym w Nowym bdcym co obaczy wszy nie w czas Krzyacy, tak ich to strwoyo i w poswarku gdy jeden na drugiego win zaniedbania okoo onej gry ubienia kad, dwanacie si ich zabio. Tego czassu siedm set rejterw Krzyackich naszy pod Kolberkiem zbili. Starali si potym o ugod Krzyacy, ale saw Pomorzu na misz dla swej hardoci wszystko zamieszali, w tym Gdaiisczanie dobywajc Pucka morzem ziemi cae sze miesicy pod Krzyaki, dostaH go
i
i
bdc
gow
i
przez podanie.
Krl Cazimirz skoro przycign przez i przyjecha do niego Ludwik patriarcha Antiocheski
'7.
.,
tarskiego
carza
.,
"
...
Poselstwo od papicia
skiegocarza
selstwo
sprawowa, aby Ecikierej ]\[achometa Tureckiego cesarza od wojny na ktr si przeciw chrzecianom gotowa odwid, a jeliby inaczej
i
by
od papiea
nicmogo, aby przeciw Turkom wojn podnis, obiecujc mu hod od cesarza chrzeciaskiego jako mu i w ten czas bardzo wielkie podarki odda; ale gdy Ecygiercj odpowiedzia, i on koo wojny
,
o^oifpod
*'^
'"''^"
na Turki podniesienia,
ciela
i
wedug
,
wolej
postpowa,
Antiocheski prosi Kazimirza aby jako pan chrzeciaski chrzecianw ratowa raczy, poniewa to w mocy swojej mia, ale krl odoywszy t spraw na siem Koronny Piotrkowski, posa bez pewnej odpowiedzi odprawi. Tego roku Dugosz Grom er /"o/. 382 secundae edilionis, primae vero 565, Ub. 2 i Miechovius etc. pisz, miesica Lutego, Liflanlskich
i
wa."''
Niemcw siedmset jezdnych pieszych gdy cignli na pomoc s woim Krzyakom do Prus, jako skoro do modzkich granic poczli wchodzi,
i
,
mod na
udali
drogach
przeby
nie mogli
268
zmodi
kict.
700
czywszy,
,
doy
gbokie
wykopali
okoo Po,
krzv.
ongi a darnem i ziemi nakryli w ty tedy jamy Liflanci godem strachem, zimnem strapieni, od modzi nagnani, nieopatrznie powpadawszy pobici s mao ich ktrzy wywikawszy si z onych samowek na ld wyszli, ale ci gdy si ld saby zaomi, potoncli, dwa tylko Niemcw
:
ze wszystkiej liczby
4ookreiow
i
,
ywych
zostao
ktrzy powiedzieli
z
tym czterdzieci okrtw penych onierzw Memcw i cych potopem zgmo. poioncio.
Tego
Tego
Krzyaki
Meszczi
czassu biskup
Warmieski Pawe ze wszytkimi zamkami swowidzc jego szczliwe powodzenie, przysta. Jan Skalski w maej druynie wzi zamek Melsak pod
akw
pru-
ktre
Na drugim za miejscu onierze Polsczy kilko ufw Pruskiego mistrza, byy wyszy z Chojnic z Stargardu na gow pobili Osiek zamek
i i
^^^'^^'
wzili.
Drugich take
mili
,
wstpn bitw
tak
kilko rot
Tego
usyszawszy
panom rotmistrzom
Foriei.
Gerzy Dbrowski starosta Suchowski poima by jednego slachcica Pomorskiego bogatego Marcina Sissowica, ktrego u siebie w zamku Suchowskim chowa, tak dugo aby mu si okupi. Ten si potym tak by stowarzyszy z starost, i wolno po zamku chodzi, a widzc i naszy cierpieli niedostatek w ywnoci pocz tractowa z Dbrowskim starost, aby go wolno puci obiecujc mu przywie z domu swego albo imienia mki zpotrzeb a przedtym si zmwi z Pomorczykami o podanie zamku,
, , ,
ktrzy
sta
te pospou
za draby
midzy
Polaki suyli.
Dbrowski
tedy staro-
prtko uwierzywszy onej obietnicy, wypuci onego slachcica Sissowica, ktry jakoby si isczc w sowie przywiz cztery wozy pene mki do
Suchowa
i
a przy
kadym
wozie po czterech
mw
pieszych
wybranych
zbrojnych,
bespiecznoci
oio
lo
m- Z
^^'
Sissowicz
ni"aTv"m*'fo^r''
obrony w drodze aby ich Krzyacy gdzie nie zaskoczyli. i z onymi stafirami gdy by do zamku wpuszczony, wnet starost samego i towarzysze, take sugi jego bez wieci poima, za po^^^^ Pomorczykw drabw, z ktrymi -si by przedtym zmwi i wsadzi
tedy
mk
^^
wic gboko
zamek Suchw
a
z
'kf?am/k' ^
^^'ii-
^^^
winia
chytrego pan,
zosta.
Tego czassu Starigrd zamek i miasto Krzyackie miesczanie krlewskiemu nad wojskiem przeoonemu Gotardowi Radliskiemu podali, ktweso nowin krl pocieszony, zarazem pod Chojnice wojsko Polskie wyprawi, z Duninem i Sinowockim hctmany, a sam w Bydgoscy zosta. Namiewali si Krzyacy obleni z naszych, i tylko z jedne stron miasto byli obiegli a gdy za okoo miasta szace czyni poczli wycie-
bdc
269
kali
slrzclhi} z
na naszych drabw szace kopaJQcycli drugich te z murw rozmait dzia z rusnic na ostatek strzaami jadem napojonymi trapih,
, i ,
mahmi
'
drugich nieopatrznie si tuajjcych z zasadki chytro przejmujc imaH i nieniewczassami, jako Dugosz i Cromerus lib. 26 etc. pisze, naszych
,
/^^^f^^^^-^.
drczyli ^
cerstwo
a
to
l']!'^]^^^
'"
im krl przysa na ratunek Litewskie i Tatarskie jezdne ry/ i dopiero ich ony swowolne wycieczki byy powscigmone.
*'
T",>""\h
^
i'quittbus
A w
tym
czasie
Suchowa zamku
naszy za
pomoc szczcia,
wielkoci
i
szstego
zamek
obron prawie
si rwna 31alborkowi: bo gdy naszych czterdzieci koni przyszo na pole Suchowskie, aby czego dostali, wyrwa si na nich Syssowic Marcin a mistrz szkolny z zamku ze wszystkim rycerstwem, i tylko dwa xia s kijkiem modziecw akw w zamku zostali. Ci bdc naszym przychylniejszy zamek zatarassowali a yyymawszy drzyyi do wiee Dbrow, ,
wiee
sieciami
uczynili
i
owczymi wycignli
z
co usyszawszy Pomorczycy, do
zamku nazad
bili,
chcieli,
ale oni
xia
acy
naszymi
kamiemi
ich z
wierzchu
dzieci obaczywszy co si dzieje, z nowie Pomorczycy mydo uwiezli, a naszy za pomoc tak wielkiego i zacnego zamku dostali jako go byli stracili. Fridlandzianie te Ha-
ma
merstandzianie
si krlowi,
a oni
acy
xica od
krla
dobrze udarowani.
O DOBYCIU CHOJNIC
I
O WIECZNYM POKOJU
Ktra
ti*Yi
KRZYAKI
NIMI,
PRUSKIMI
A SKOCZENIU WOJNY Z
aa
lat 150 z
obu stron
lat.
a za Kazimierza 14
Rozdzia dziesity,
lok u 1406, gdy naszy dugo leeli pod Cbojnicami miastem Krzyackim, miesica \yrzenia, uczynili Niemcy wycieczk, ale stoczywszy bitw od naszych do miasta wsparci, rycho potym gdy naszy obiedwali, wyrwali si z miasta, a gdy kilo godzin mnie si potykali, wiele swoich straciw szy nazad pierzchnli a naszy ich bijc gonili czego bojc si nieprzyI
,
,
Niemcy pochS'ic.
wesp
zavvarwszy prlko bramy bardzo wiele swych na polu zostawili, ktrzy czci j)obici, czci poimani, gdy zbrojni w przekp^peen wody
czci
270
wnet potym naszy strzaami ognistymi strzelajc miasto z spichlerzami i zboym zgorzaa. Czym go czwarta gdy by zwyciony upr nieprzyjacielski, posali Ulrika Eisenovena commendatora wielkiego i Jana Zajlusa podajcie si krlowi zdrowie i maskakali, potonli,
zapalili
,
tak
cz
podl'ne?
jtnoci tylko wymwiwszy, a przeciw Polakom przysigli nigdy broni nie podnosi, a tak zostawiwszy strzelb wszytek ristunek wojenny, narzekajc, z paczem z miasta wyszli a wojsko Polskie z zwycistwem (ossadziwszy Chojnice) do krla, w Toruniu natenczas bdcego, przycigno.
i ,
hojnie byo przyjte. Samym Chojwszytko rycerstwo wdzicznie nicom miastu, krl win odpuci, acz wszyscy radzili z ziemi ich zrwna. To usyszawszy Krzyacy, zwtpili w swej hardoci, a zaraz bojc si aby wszytka Pruska ziemia od nich nie odstpia, starali si o pokj wieczny przez Rudolpha legata papieskiego, ktrego im krl askawie pozwoli. Potym mistrz sam Ludwik z comendatory by do Torunia przyi
Tam
cznyz^Krzy-
pokj wieczny
przysig
obu-
akami.
pieskiego
legata paumocniouy, ktrego postanowienia priwilej, trzech pisarzw uchwalonych ktrych Publicos Notar^ios zo,
rk
wi,
^^ ^''jego!"
wnych
Sfe^^doPol*'^'-
wieckich umocniony. Mistrza contorw, krl z wielkimi podarkami opuci i nad to mu, dowiedziawszy si o jego niedostatku, 15,000 zotych dla zapacenia onierzom obieca. ten czas Pomorska, Chemieska i Michaowska ziemie, do Korony s przywrcone, o ktre 150 lat wojna trwaa; biskupstwo te i koci Chemieski do wasnej matki Gnienieskiego arcibiskupstwa przywrce, ktre biskupstwo od Polski oderwane przez dwiecie lat w Liflanciech Rigenskiemu arcibiskupstwu niesusznie od Krzyakw byo przydane; w ten czas si te wojna, ktr Kazimirz wid z Krzyaki lat 14
(jak Miechoyius
i
fol. '3*20,
fol.
lib.
pisze),
skoczya,
acz Croraer
lib.
26
Herbortus
niego
311,
lib.
kad.
^'^u'?o"(ki'^
Roku za 1467, pirwszego dnia Januaria, Sigmunt pity syn Kaziod Stmirzowi krlowi urodzi si w Koziniczach miasteczku nad yce 2 mili prawie szczliw wrosk, w ten czas gdy si Pruskie burdy uskromiy, ktrych on potym, gdy byli znouu Krzyacy oyli, dokoczy A krl na trzeci dzie Maja w Piotrkowie mia siem na ktrym po
Wis
^krlestwo
wi^^ofkir^M-
mierci Ludwika mistrza, ostatek panw Pruskich, ktrzy na ugodzie Toruskiej nie byli, krlowi i Koronie przysigali. Gdy krl z sejmu Piotrkowskiego do Niepoomic przyjacha, panowie Czescy prosili go, aby bez duszego odkadania albo sam krlestwo ich syna z tysicem nic wicej jezdnych do Czech poP^^U'^^' ^^^^ ktrego sa obiecujc go sami moc swoj na krlestwo posadzi. Podzikowa im krl ale t rzecz dla niebylnoci wszystkiego senatu na inszy siem
, , ,
Sdioli
urodzon.
odoy. Tego
27
dnia Kwic-
(nia urodzia.
27J
TegoZ
czasu,
gdy krl we
Gdasku
,
Malborku
Niepoomic przy<^^o'neiy.
,
jacliawszY mieszka,
koo
miedzy wscliodem soca i punocj pitnacie dni si ukazowaa a ta znaczya Tatarw przycie, ktre wnet potym jyo do Litwy i do Podola. Po tej comecie ukazaa si druga na zachd soca, znaczc wielkie
rozlanie krwie
\i Burgundijskie
a
z
gdy Leodensczy miesczanie jego siostrzeca biskupa w wizienie wsadzili, dobywajc ich, straci
^nfn^fij^kie
^u''s[ur";^u'
*'"'^'*'
ziemi zrwna. A Stepban wojewoda Wooski, bdc zatrudniony dla niebespieczno- wcfi^i ci Tureckiej, i nie mg do Lwowa, gdzie go krl Cazimirz putora mie- p^rzysigk sica czeka przyjecha, uczyni przysig posom jego Koronnym, Janowi Muzilonowi wojewodzie Podolskiemu i Spitkowi Jarosawskiemu, podkomorzemu Przemysskiemu. Polskie sprawy Potym krl postanowiwszy Pruskie, Wooskie ucko do Litwy w Gdasku, we Lwowie i w Radomiu, przez jacha, a w Grodnie z Litewskimi pany sejmowa, ktrego czasu Tatarorzek mieszkali z carzem swoim Maniawie Zawolscy, ktrzy za kiem przepra\yiwszy si przez Dniepr, a na trzy wojska si rozdzieliwszy, Tatarowie do Litwy jedni, drudzy do Podola do Wooch wtargnli, a w Litwie, wojuj. w Podolu Litewskiej dzierawy na Woyniu, wszytek kraj koo Kamieca, Zitomirza, Kuzmina, Zidowa, Wodimirza splundrowali i dziesi tysicy ludzi wzili, gdy im Litwa dla maego zebrania sprzeciwi si, jako Cromer pisze, nie moga. Przestrzeg by w tym krla Mendlikierej, carz Prekopski, jako przyjaciel, ale Litewskich panw acz krl kaza, nie wiele si byo zebrao,
i
Woy
Wog
mao
Ruskie
Pawem Jasieskim Beskim Chemiskim, starostami, dla czego ustpi musieli, a w Wooszech trzykro poraeni od Stephana wojewody Wooskiego, i ich mao uszo, carzowic starszy poiman od Woskim
i i
Tatarowie
ochw, ktrego
carz Zawolski
,
koni,
si z pogrk odpowiedzi poimanego upomina przez posy, ktrych byo sto kaza go Stephan przed ich oczyma rozsieka, a 90 posacw na
carzowica, gdy
i
odprawa
ta?sk*idi\"d
siephana.
do Maniaka carza, obrzezawszy mu uszy nos, aby wszystek postpek z carowicem i posami carzowi swemu powiedzia. O tym Dugossus Cromerus lib. primae eclilionis 2G, fol. 588, secundae vero editionis fol. 397, Miechouus fol. 335,
z
i i
puci
t nowin
Uh. 4, .yc.
krl przyjachawszy z
z
Litwy
mia
siem
na ktrym Henryk
ry krlowi
dwiema commendato- ij ,;. przysiga podle krla po lewej rce siedzia, ale i ten rycho ''"sS"' potym apoplexi odjecliawszy do Prus umar, a inszy na jego miejsce
mistrz Pruski z
i
Pawna nowy
i>72
Ilenrik Richtembergius
te, na siem
gdzie
si owami
tewside
oi)-
jeda.
Liflanci
Litwie bro-
Kijowskie
lata 1470, maJQC pogodn zim Poocko, Witebsk Smolesko objecha w ktrych zamkach przez szesnacie lat, jako na krlestwo z Litwy wyjccha mc by; panw te Litewskich wiele przy nim jedzio, a postanowiwszy rzeczy Litewskie, na pocztku wiosny do Polski si wrci. Za 1471, na pocztku nowego roku wedug zwyczaju krl z krlow do Litwy na owy przyjecha, gdzie nad obyczaj duej mieszka okoo stanowienia spraw Litewskich abowiem Liflanci skoro mistrz ich umar, szesnacie wsi Litewskich splundrowali byli, u Kijowian po mierci Siemiona Olelko wica xicia rostyrki si wsczy, bo aczkolwiek Simeon zostawi by po sobie syna Wasia i crk jedne, ktrych umierajc krlowi przez posy poleci, posawszy mu w podarku konia biaego, jak Dugosz pisze uk na ktrym przeciw- Tatarom za niego bojowa, wszakkrl za porad panw Litewskich w powiat Kijw obrci, a Marcina Gastota Litwina starost albo wojewod na Kijowie przeoy, jako si o czym Dlugossus Croo tym wyszej wedug Latopisczw wyrazio merus Ub. 26, fol. primae edilioms 591, secundae 400. Ale Kijowianic czowiekowi nic xicego rodu ani mienic rzecz by niegodn zgadzajcemu si w wierze Litwinowi k temu ktry nard przed tym hodowa przodkom ich, Gastota po dwa kro przyjedajcego nie przyjmowali, a od krla prosili aby im xic Michaa Siemionowego brata, ktry w ten czas by na Nowogrodzie Wielkim namiestnikiem imieniem krlewskim albo ktrego greckiej wiary, albo na ostatek ktrego z synw swych aby im przeoy; wszake potym gdy krla z przedsiwzicia zeprze niemogli Gastota przyjli a odtd Kijowskie xistwo w woje-
"owcgo
xi
e
suy
wwojewodllWO Obrcone.
wodztwo
TC
jcst
obrconc.
.
-r,
Liflanci tez
1-
mistrza, a
wyprawiwszy do krla
11'I
posy, Litwie
dosy
wiwszy
to krl
do Polski odjecha.
ORORO^lOEJMRROLESroCISKi
A odiidzeuiii Maziii&irza^
od Krlestwa Wgierskiego przez Matiasza.
KSIGI DWODZIESTE.
Rozdzia pierwszy.
Do
^lielnionyclft Pauv' t
R oku 1471,
upominajc
ktre
umar,
zaraz
si na
siem do Pragi panowie Czescy zjachali, dla wybrania krla nowego. Co usyszawszy Cazimirz wyprawi posy swoje do Pragi ku panom Czeskim,
,
ich,
mia
,
na krlestwo Czeskie po
,
Polskiego
dnia Maja Wadisawa pirworodriego syna Cazimirza krla Wielkiego Xicdza Litewskiego, Czechowie krlem Czeskim obwoali, aczkolwiek temu byli na odpr drudzy z senatorw, ktrzy Ma tiaszowi krlowi AYgierskicmu Jana Huniada synowi yczyli. Wnet tedy
sprawa
25
i
wybrali Czechowic
posw
1
miasta
windisiaw
>vic
Pragenskiego nie
I
mao
ludzi zacnych,
-Ii
aby
na krolestw.o przyprowadzdi. A Matiasz dziei, Czechy i Moraw obyczajem nieprzyjacielskim srogo trapi, przeto dla tych przyczyn , aby si co rychlej kwapi z wypraw Wadisawa "
-
'I
Kaziinirzokroiera
II.
35
274
ktry wziQ\vszy od ojca sietlm tysicy jezdnych, a dwa nad ktrymi by hetmanem Pawe Jasieski 25 dnia Julia z Crakowa wyjecha. Ociec go teZ Kazimirz przez dwa dni prowadzi. Jechali przy nim ludzie zacni: biskup Kamieski Mikoaj, Wincenli Encski, Pawe Lnodicki biskupi (ktrzy go w Pradze koronowali), Stanisaw Ostrorg Kaliski, Mikoaj z Kutna czycki, wojewodowie, Jan Dugosz nauczyciel jego, xi/:t te lskich sze z nim poczty swoje zczyli. A u Klocka zamku panowie Czescy i wszystki stany krlestwa Czeskiego w wielkiej wielkoci pocztw ku niemu wyjechali gdzie im prawa poprzysig, a spokojn dzieraw krlestwa Czeskiego przyj, od biskupw Polskich wyszej mianowanych zwykymi ceremoniami koronowany pod jedn osob Sacramentem Ciaa Paskiego sprawowany. A Matiasz domowemi rosterkami zabawiony w Wgrzech, zosta na koszu. Co usyszawszy Wgrowie, i Wadislawa syna krla Cazimirza Czechowie, opuciwszy ichMatiasza, na krlestwo Czeskie W'yl)rali, zaraz te sami wyprawili posy do Cazimirza krla Polskiego, proszc go, aby im cgrowie syna drugiego Kazimirza (ktry owo w zamku Wileskim ley) na kreirugiego stwo Wgicrskic da, dla tego, i tyrastwa Matiaszowego duej cierpie nm"owJl?o czego jeliby nie chcia Cazimierz uczyni cho od Turkw "'^im'o"5!^' nie mogli pomocy prosi si opowiedzieli a nakady wojenne sami da obiecali. Przeto Cazimirz krl, ich prob nie gardzc, Cazimirza syna z nie maym wojskiem, nad ktrym by Piotr Dunin hetmanem, do Wgier posa dowiedziawszy z wiel panw Koronnych. A l\Iathiasz krl Wgierski si o tych praktikach panw swoich, s piln kwapliwoci ktregokolwiek w Morawie w lsku mia wojska do Wgier ich zebra. A przedniejszych panw czci grob, czci wielkimi obietnicami ku sobie za si przywid, ktrych drudzy naladujc, wiar Cazimirzowi zmienili. A Cazimirz krlewic Polski, minwszy Koszyce pooy si z wojskiem u Niim"er7'a try, Strigoskicgo arcibiskupa zamku, gdzie aden z panw Wgierskich
Czechowie
prosili,
,
tysica pieszych
>
oszniwiii.
niego nie przyjecha. Matiasz za majc szesnacie tysicy ludzi w wojsku u Budzynia, zastpujc Cazimirzowi przycigajcemu, przez trzy mile si obozem ale jednak bitwy Poakom nie da. A gdy od niego
c|q
pooy
tak czas
ziy strach,
obu stron trawili przyjecha do Cazimierza krla Polskiego, Tilemanuus Slechtus canonik Koleski, komornik Papieski, napominajc go ku zgodzie z Matiaszem iby go od wojny Tureckiej nie odrywa. Nie chcc si tedy Cazimirz w tyra sprzykrzy papieowi, przy Tilemanie przerzeczonym posa Jana W\itrobk do Cazimirza syna i do panw Wgerskich z listami. A w tym onierze pienini dla niezapacenia odu poczli si z obozu od Cazimirza krlewica roschodzi, dla czcgo panowic CO przy nim byli radzili mu, aby si gdzie na miejsce besz
, ,
prno
cromrrus
JiTiionisiih.
Du-
Miechoyius pisz)
przyszli,
porzucili.
byo
nn-hm-f%i. stanli
"^'^r^/Z-h!''
na miescu
wielkich od
na drodze szedziesit
wozw
ta zel-
ywo od Boga,
Polakw potkaa, bo
cignc
do
Wgier
rospustnie bez
karnoci
dzali.
rycerskiej,
wszelkie krzywdy
Tak
go
Wapowski
i
a wany, jednak widy obronn chowa lud do Polski w caoci uwid, trzysta ich
rk
no.
dziel-
w
z
Xi^jdzciri
osadziwszy.
skiego
roskazania ojcow-
woci w Wgrzech, strzegc si wiatoci widzenia ludzkiego, a iby te ojcowskiej aoci, ktr na ten czas wielk mia oblicznosci okazowaniem swoim tym barziej nie zajlrzy; bowiem to frassowao bardzo krla Cazimicrza. Ku temu te niemniej go drugie staranie gryzo, i nie mia skdby onierzom z niszczym z Wgier zvyrconym od zasuony zapaci, bowiem dochody z starostw na przesz(! l)ardzo nakadne dwu synw do Czech do Wgier wyprawy, tak by wycign, i te ani na powszechne wychowanie stoowe nakadw nie dostawao. Dla czego onierze, ktrym hodu nie zapacono, po gocicach rozbii
i
iilnierzo rozbijaj.
jali.
dwunacie groszy
Korczyskim ustawiono pobr po kadej woki, a biskupstwa Gnienieskie, Krakowskie, Kujawskie Poznaskie, take wszystki stany duchowne poowic dochodw, wedug starodawnego szacunku postpili, czym si krl poratowa. Potym castellan Sdecki posa do Wgier, a z Matiassem krlem doroczne przymierze wzi. Po nowego polym roku 147 3 pocztku, Cazimirz krl z Hclbiet krlow z Torunia wyjechawszy przez Gosliniu Warszaw do Litwy jecha, a w pupostu mia siem z pany Litewskimi w Wilnie, gdzie mu po szeci groszy pruskich, to jest po 9 polskich, z kadej sochy pobr Litwa postpia. Tego roku Klimunt prostego rodu, ale witobhwego ywota biskup Kijowski, umar, a Wojciech Narburt zacnego rodu Litwin, na jego miejPrzeto na zjazdach Kolieskim
z
i
Wociech
>arburl biskup
Kijowski.
sce
Polszce
Lit\^ie, a
i
jako
Sucho
wielka.
Miechoyius pisze
niki Pruskie
i
337,
lib.
4,
we
Kro-
Jam sam
w brd koniem przejedano za Ragnet, lassy wielkiej wygorzyway, zboa i jarzyny wszystki wniwecz dla gbokoci Kiemnu u zbytniego gorca obrciy si etc, ogniem te bardzo wiele miast pogo- Ragnety, u Tjie. rzao. A 31athiasz krl Wgierski (z ktrego si naprawy popalenia miast Polskich w przerzeconej suchoci domniemawano) zebrawszy sze tyWgrowie sicy wojska, pod spraw Tomasza Tarcego na Podgrze do Polski po- Podgrze zwojowali. sa, ktre wszytko mieczem ogniem poburzy. Na co prawie krl Kazimirz patrza sejmujc w Wilicy, gdzie na wojn Wgiersk pobr
wiadcz,
bory
z
korzenia
zwoki
i
po
1*2
groszy uchwalono,
a
ruszenie slachty
wedug monoci
dochodu kadego,
to
wedug
i
czas
prno czeka.
z
A w tym panowie
mao
dbali, a krl
Polszcy
siebie
przymierze na
270
Polskimi
i i
Czeskimi krlami postanowili, pod tymi condiciami,"aby zamki hyly zwrcone o szkd te uczynieniu
,
czynia.
A
i
to
Siedmigrockie wojewdztwo
od niego do Kazimirza przysta miao, jako/, w tej sprawie juz byli posy do Polski wyprawili, koni, olnierzw ])ienicdzy przeciw tirannowi Matiaszowi obiecujc, jako Dugosz, Miecbovius Cromer wiadcz. Nad to Macbomet Turecki cesarz, Bosseskie krlestwo plundrowa Jajce zamku z wielkim wojskiem coby wat, ale sam raniony, potopiwszy w rzece dziaa z wielk sromot odegnany ;musiaf:ustf pi. A Hussankassan, krl Perski, poraziwszy Machometa cessarza Turetak i mu za kadym po kilkudziesit ckiego' kilokro kilku tysicy wojska pobi Trapczundskie mu cessarstwo w Aziej take Sinapolim Poselstwo w Natoliej wydar, roku 1474, Katerina Zena Weneta, czowieka slalivlii Persidegodo chtnego sprawnego z listami kaldejskimi literami pisanymi, przysa, " proszc, aby Kazimierz przeciw Machmetowi Turkowi, nieprzyjacielowi wiary chrzeciaiiskiej (ktrego on przed tym kilokro zwyciy) z drugimi krlmi chrzeciaiiskimi na [)rzysz wiosn wojn podnis, za pewne noooono lubujc, i sam Hussankassan pidziesit kro sto tysicy wojska swojeskjegowie- go na wygadzenie Turkw, a' na pomoc chrzecianom 'mia przyprowani Xer.\essoNve dzi, a to poselstwo jawnie byo sprawowane, a tajemnie crk Hussando K.izimici i
kassanow starsz
a
jednemu ktremukolwiek
i
synw Cazimierzowych
za
on
podawa,
w posagu Grecy Constantinopole obiecowa, ktre sam Husankassan moc swoj rk zbrojn mia^Turkom wzi, a z crk w maestwo
i
odda; przeciw Wgerskiemu te krlowi ludu nakady wojenne obiecowa. Ale prne maowane to si poselstwo zdao nic mu inszei krl lussenkassanowi przez posy swoje gOf^nie odpowiedziano, jedno mia da odpowied. O tym te Micchovius fol. 328, Cromerus lib. 28,
zaraz
i
i i
,
fol.
primae
cditionis
WOJN
I
I
KAMIERZOWEJ Z POMI
zburzilNiu rusi^icii krain
^voj.$]ka^THttars1i.ieso.
WADISA^yOWEJ Z CZECHY
0l
nikcKciunego
Rozdzia
ifdy krl Kazimirz
przyjechali do niego
rtnigL
I
mia
siem
Piotrkowie
pumiesica Czerwca,
krla Czeskego
wspo-
27T
moenia proszc przeciw Matiaszowi krlowi Wgierskiemu, ktry zamawszy przymierze Morawy i lska plundrowa nie przestawa. Posa
tedy Kazimirz synowi dwadziecia czterzy tysice zotych czerwonych na podporc wojenn, ktrej summy jako Latopiszcze Ruskie i Litewskie
wiadcz z skarbu Litewskiego poyczy. A przeciw lskim xitom Liiwa kroio stron Matiaszow^ trzymali, uradzono po- dyJJwwo^^ ktrzy te Polsk najedali spolitym ruszenim wszytkiego krlestwa postpowa roskaza krl wszy- si uaia.
,
tkim si zjecha do Mostowa na pu miesica Augusta. A skoro krl z sejmu do Korczyna odjacha, chcc si stamtd gotowa na wojn,
przyniesiono
Tatarowie z carzikiem Aidorem Ecikierejera synem do Podola cign, wszake krl adnej rzeczy ku temu poytecznej nie opatrzy, za czym od siedmi tysicy Tatarw
carza Prekopskiego
i
mu wie, i
pacw,
Kamieca,
,
Go-
wzdu,
zagnali.
a wszerz na
i
30, elazem
ogniem
n-
ludzi
byda
pomordowali
niewol
Od Dunajowa
nie
ich
mtylko
7Jo^(j'J,',3j..
czystego serca, z
szeci
j^Pp^Jj^J^^^;,.
aoci,
towarzyszw obroni, gonili ich naszy, ale nie w czas i z wiksz swoj gdy Tatarowie chorych starych i mdych przed ich oczyma siekli, a sto tysicy ludzi poimanych od siedmi tysicy Tatarw (jako Dugosz racliuj) w niewol zagnali. Tego te czasu krl Kazimirz i Cromerus Lubelskie wojewdztwo, ktre przed tym nie byo, postanowi, odjwszy powiatu od Sdomirskiego wojewdztwa. wojn wedug Zaraz potym krl Kazimirz udawszy si na czassu postanowionego, do Mostowa cign, ale wojska nierycho si cigajcego cae sze niedziel czeka, za czym przystojny czas wojny ni,
"j;^J,jf'-
cz
^^^^J*^'^
lsk
sunowiono
w ten czas karno i wiczenie rycerskie byo Potym gdy kilkonacie tysicy Litewskiego wojska Tatarw Litewskich, nad ktrymi by hetmanem Iwan Cbodkowic namiestnik Witebski, przycigno, 26 dnia Septembra, ruszy si krl do lska ze wszytk moc majc ludu rycerskiego szedziesit tysicy zbrojnego, jako Cromer pisze, ale Wapowski i Bielski czterdzieci tysicy kad. A wcignwszy do Opolskiego xistwa, Cruciborg Bicin miasteczka wzi, za przebywszy Odr rzek w brd pod Wratsaw cign syszc, i go tam Matiasz nieprzyjaciel czeka. Pooyli si obozem Polacy u Oawy, a gdy w piczowanie na wzdozaniedbane.
, i
i
^^^[^^fl'.
^'^^g^-^^^^*!^'""
''^'^'^?''',!J^j
'-'^
f;';^^^?^^
m^ij,.''*^
przej
snadnie
zbli-
wooci
okoliczne plundrnjcych
rozgromi,
bie
i ucieka
musieli.
pierwszej
dowiedziawszy si tego
Jasieiibkim
podkali si znowu z Wgry; krl te Cazimirz, wnet im na pomoc posa dwr swj z Pawem podskarbim, a sam i drugim wojskiem za nimi si spieszy.
miaoci,
,
278
Nieprzyjaciele tedy, skoro obaczyli,
^^z^iif
i Polakom mocy
do Wratsawia
,
przybywa, pierzchnli
przyszli.
w^"
si
ohejzrzeli
Zabito
tej
grov
potarczce
z nieprzyjacielskiego
wojska tysic
a slachcicw
i
60 poimano
midzy
.wie
i
ktrymi
byli zacniejszy:
i
Hugwicz
Pawe
i
wojewodowie,
Dugosz
Perstiski, Czech.
Wadisaw
krl Czeski
ktrego rzecz
prno
obiegli.
20,000 wojska majc, ale wicej pieszego; tam przywitawszy si spoinie, do Wratsawia cignli, a przed miastem obie si wojska pooyy, rozbiwszy namioty, ale prno a nikczeszo, do ojca Cazimirza przyjecha,
mnie
bez rady
Mathiasz
te obwarowa by
i
flialiassowo
so^^a.
obz swj pod miastem u klasztora . Wincentego, z ktrego patrza milczkiem, coby krlowie z nim poczyna chcieli, z wzdychanim rwanini
wosw czsto mwic: iby snadnie mg wszystek okrg wiata opanowa, gdyby tak wielkie takie wojska mia, jakie jako wielkie przeciw
i i
jemu
wie a nikczemnie czas trawili adnej rzeczy poytecznej nie stanowic w piczowaniu naszych nieporzdnie si tuajcych bardzo wiele ustawicznie cliwytano, tak
wszytki
W racawskie winiw
i
Fortel 01-
Kie"'!fiow
sendiwoj
vsk1'ilne-'
przedah
si obz naszym zapali w gwatowny wiatr, gdzie wiele ludzi, sprztw wojennych, koni wozw pi('set, namiotw ywnoci pogorzao. A jako pisz Dugosz, i\]iechovius Cromerus Uh. 28, (oh 612 primae edkionls, secundae vero 410, i w woziech na poy zgorzaych najdowano monstrancie albo noszenie nawitszej tajemnice wiary chrzeciaskiej Ciaa Paskiego, dla czego t plag przepuszczon by wierzyli. A Matiasz widzc spraw naszych, k lory eh si pirwej bardzo boja, wzi na nich serce posa wojska swego rozdzieliwszy ich na dwoje, jedno do Wielkiej Polski, drugie do Weluiiskiej ziemie, gdzie wielkie szkody mieczem ogniem Wgrowie poczynili. Opolskie te, (j^ogowskie Kouchowskie xita z strony Matiaszowej Siradzk ziemi Wielk Polsk a do Poznania splundrowaU bez odporu, Midzyrzece Spalili, a zamek Midzyrzecki, jako Dugosz pisze i inszy Kronikarze, Sendiwoj Czarnkowski starosta, za zoto przeda, dla czego by potym na ojczyznic skaran. Potym zima nadesza, gd te wielki czerwone niemocy srogo w wojsku naszych panoway, tak, i musieli z Mathiassem do dwu nakad prno strawilat szeci miesicy przymierze wzi, take czas wszy, a nic nie sprawiwszy, rozjechali si naszy. A Matiasz, jako by jego chepliwy obyczaj, triumplmjc do wszytkich panw chrzeciaskich o swoim zwycistwie rospisa, i dwu krlw monych porazi, a i wszytkie ich wojska mg snadnie wygadzi, by si by chrzecianinem bdc nad chrzcciany nie zlitowa. Ludzie te uczeni, w ktrych si bardzo kojaclia hojnie opatrowa, wierszami pisanim, saw jego rozgassali
byy, nad
to
i
cz
ko
(ho
na Polaki
by
poet) bisku})em,
2T9
Ilruina fcnit, iux alba ruit migrate Poloni,
i) jnfjik'
<^V.
Ktremu za Grzegorz,
Lwowski, odpisa:
Ula
rales,
S^c.
PI5ZEZ
WOJEWOD
trzeci.
WOOSKIEGO.
Hozdzia
li oku 1475, Machomet Turecki cesarz, gdy Raduowi wojewodzie Mullaskiemu, przeciw Stephanowi Wooskiemu hospodarowi liodownikodwadziecia wi i^jlskiemu pomaga i zioldowa go sobie, posa te. sto z Mutany do Wooch na burzenie tysicy wojska Tureckiego z Tatary chcc tei Stephana zhodowa. Ale Stephan wojewoda Wooski wziwszy pomoc od Cazimirza krla Polskiego dwa tysica jezdnych W^ooi
i
chw te
pi
z
by
tym ludem wicej fortelu ni mocy uywajc, Tureckie straszliwe a wielkie wojsko zewszd trapi, a tym ich wicej zdziaa, i nadoln ziemi, gdzie Turcy mieli cign, przed- j^^^^^y"** loski. tym by sam wypali i wygodzi i traw ogniem posuszy, za czym sami konie ich roskoszne z godu ustawali. Potym gdy ich przywid w niebespieczne miejsca nad jezioro Rakowiec u rzeki Berladu, uderzy na nich tam Turkw Tatarw za pomoc maym ludem sto tysicy na ^J^^f^ porazi, trupy pobitych kaza spali, z ktrych jeszcze dzi zna p*"'\^i,'n^"-" koci wielkie a wysokie gromady, com sam do Turek jadc roku 1575, wasnym okiem widzia, trzy krzye na znak tego zwycistwa murowane stoj; kilko te bassw hetmanw przedniejszych zabito, chorgwi wojennych wicej ni sto wzito; poimanych wszytkich kaza na pale powbija, a czterzech przedniejszych winiw 36 chorgwi wojennych, take
Maliaszowi krlowi
i i i
Wgerskiemu odj,
Bo
gow
cz upw
A
Wgerski, wedug zwykej chepliwoci pisa do pawysawiajc swoje zwycistwo, i wielkie wojska Tureckie, hetman jego Stephan wojewoda Wooski (ktrego si sam boja) porazi. Ale Stephan z tego si zwyciMatiasz krl
i
piea, do cesarza
^ph*'anowa.
280
stwa uie wynoszc, srogo zakaza po wszytkiej ziemi swojej aby aden tego zwycistwa jemu nie mia przypisowa ale samemu Panu Bogu, przez czterzy te dni cae pokornie poci. Matiaszowi te cliepliwemu i papieowi z upw winiw wielkie upominki posa. Do Tureckiego
, ,
i
te
cesarza
i
Maciomota
przez zacnego
otrzyki
wywoace
Tureckie, ktrzy
,
mu w ielk szkod
poczynili
zie-
Turka,
cesarsk o ktrych jego cesarska nie w icdzia, gni im togo Toskazowa, aczem ich skara, ale za moje nie stoi, przeto prosz, aby ci byli wydani ktrzy tam do ziemie waszej cesarskiej mi^^^^ '^^^^^
i
mio
oci
pouciekali.
Tym
pokj
niesusznie uczyni,
j^.^p^^
wziia.
i miejsce u wszech ludzi, puci ich bosso zabrawszy im wszytko. tym Dugosz, Cromerus lib. '28 prhnac cdilionis fol. 614, secundac tero fol. 411, Bielski fol. 279, Herhorlus fol. 326 SCc, a Miechovius lib. 4, cap. 70, fol. 339, tak pisze z podziwienim go wychwalajc: O Slephanum! rimm admirahilem ^"c. O Stephan! dziwny czstym zwycistwem nad Turki sawny ktry naszych wiekw tak sawne zwycistwo sam pirwszy midzy pany chrzeciaiiskimi nad nimi otrzyma. Tego te roku 1475, Machomet cesarz Turecki, Kaph albo Theodosi, miasto wielkie a sawne, nad morzem Pontskim w Taurice albo w Prokopie lece, ktre na on czas Genuensowie ^Yoszy trzymali, opa-
nowa
przez
zdrad
z
podanie zdrajcw
A
na
)roniJo
si
to miasto
Turkom
z
lat
chta wszytka
onamii
dziatkami,
onymi zdrajcami
Wochy
do
poowie majtnoci
okrt,
^pskUoi'^"
nian.
VVk y. zdrad
Biaogrod
'*^'^'^'
gn
strwoya
ju w
Podolu
281
w Rusi Turcy plundrowali. Stcphan za, wojewoda Wooski (jak CroWapowski piszg) skoro wojsko Tureckie Tatarskie odcignito, Bialogrd odiska, a Tureck osad na nim wysiek. Tego roku powd
i
mer
Kazimirz Stradom, miasta przy Kraz wylania AN'isy tak sroga bya, kowie woda zakrya, i do wirzcliw otarzw w kocioaci dosigaa. Tegoi te czassu szaraczej srogie mnstwo w Sieradzkiej w czyckiej ziemi, take w Mazowszu panowao, i nietylko ki zboe, ale gazi z drzewa objadaa, gsto ich roju ledwo soce przenikao, jako Cromer Mieciioyius lib. 4, fol. 341, cap. 71 pisz, tak, i jako obok niebo zasaniaa. A Kazimirz krl potym Jadwig crk starsz do Poznania odprowadzi w maestwo Jerzemu xiciu Bawarskiemu, s posagiem trzydzieci dwa tysicy zotych namienionym, ku ktrej nietylko oblubieniec,
i
ale
tysicu koni
wyjeda.
Przyjecha potym rycho drugi pose od Hussankaszana krla Perskiego do Cazimirzn, Isaak z Trapesandu, proszc aby si wyprawi przeciw Machmetowi Tureckiemu cesarzowi na wiosn, przyrzekajc gruntowne wygadzenie Turkw z Greciej z Aziej; ten odprawion askawie, take drugie pany chrzeciaskie objeda, ale mao wskra.
i
posy jedne
zbiera do
debant
Lublinie sejmowa, sa ustawicznie wojewoda Wooski, proszc krla o ratunek przeciw Turkom, bo Machomet u Andrinopola wielkie wojska
gdy krl
Polaki
Litw w
za drugimi Stephan
Wooch. I radzili panowie Litewscy (jak Crom.er pisze: et suauidem Liluani ^c^', aby krl takiej potnej a zacnej przeciw Polski baszty Wooskiej ziemie wszystk moc broTurkom od Litwy ni, a niliby j marnie straciwszy, albo raczej na misne jatki wydawszy,
i
pastwa swego z niebespiecznoci broni mia, ale to cae dni pitnacie tractowali. Roku za 147(), Machomet cesarz Turecki z wielkim wojskiem Turkw Tatarw do Wooch wcign, przeciw ktrym zebra si Stephan wojewoda Wooski, Tatary naprzd porazi szczliwie, put>m na Turki gdy si przez Dunaj przeprawovv'ali, uderzy, ale od wielkoci przemoon; uszed, nic wicej, jedno dwiecie swoich straciwwszake obronn szy, trapi potym Turki z ciasnych ktw. A Turcy, zwojowawszy Woonie
czas ostatka
rk
chy
usyszaw
Rusk, Podolsk Besk slacht; ale naszy gdy leeli dugi czas u Kamieca obozem, a bez krla za granice nie chcieli ani do domw wrci si mieli, nie mniejsz szkod Podolsk ziemi nieprzyjaciel utrapili, a Cazimirz z Korcyna do Beza si ruszy, jako aby swoj osob serca swoim doda, a Turkw postraszy, ale Turcy bez mieszkania z Wooch wycignli, bo galery okrty, na ktrych dziaa insze rystunki do zamkw dobywania wieziono z janczarami cessarza ]\Iachometa, prawie te w ty czasy na morzu Czarnym potony od wiatrw rozrzucone. A Mathiasz krl Wgierski rospisa listy chepic si skoro si zebra na Turki, uciekli z Wooch; z tej przvczvnv posa mu 11. 36
szy Kazimirz, zaraz ruszy
i
'^'';!f,i;'>'>
^^o.
"
282
wiiaj
mj
papier
miasta,
take
xi/.cia
sto
tysicy zotych
z
we
znach.
.
Bosny,
w Wci
chluba.
pi zamkw wzili nad Dunajem, wszytki krainy okoliczne Sawieskie Woskie splundrowali zaczym Woszy kamstwo prn chlub Matinszow nie w czas obaczyii. Rycho potym roku 1477, Stephan wojewoda Wooski, Multausk
i
,
i
ziemi zburzy
Radua
albo
Draku wojewod
Multaskiego od Bras-
sowskich miesczari wydanego poima, a poraziwszy i wygnawszy Tureckie zastawy, Cypuliss jednego z swoich j)anw radnych wojewod Multaiiskim ustawi.
ROHU 1499.
Rozdzia czwarty.
wielkiej dzielnoci Iwan Wasilewic, xidz Moskiewski, zebrawszy wielkie wojska, cign pod Nowogrd Wielki Litewski, a Nowogrodzazwiedli z nim bitw nie nie czekajc go w zamknieniu, zszykow^ali si u rzeki Solony, jako Herberstein pisze, ale od wielkoci Moskwy przemoeni, do miasta pierzchnli, ktre przez niedbao Litewsk krla Cozimirza ze osadzenie, Iwan 3Ioskiewski xidz wzi, gdzie trzysta
,
Solona
ka.
yj.c
przedniejszych mieszczan
da
i
ci
bogate
demu
sw^ego
te dobra wraca
cz kawszelkim
maj-
rodzajem bogactw przez wiele lat zebranych napenion, zupi, a samego klejnotw, trzysta wozw tylko zota, srebra, pere, kamieni drogich
i
300 \vo7
klejnotw
zNowosrr.
Nowogroda
a szat
by
i
na szyrokie
pastwo po swych
niewoli
pod
hodem srogo bv
zniewolony od nich
kady
ki
kniaz iMoskiewski,
i gdy posowie
but albo
w jakiej inszej sprawie przyjechali do Moskwy, sam Xidz Wielpiechot musia przeciw posowi wychodzi, a kobylego mleka (ktre
283
()icie
Tatarom
jest nawdzicczniejsze)
kubek
wielk
ukon
czoem
bi-
ii(>m,
na koniu siedzgcemu Tatarzynowi podawa, a jeliby jaka kropla na "rzYWC kosk z wsw Tatarskich albo z kubka ukapna, to Xidz
listy
sam
radnymi pany
klcza;
ani
si
na kolana
adnej posugi
tyraiiskiej
wszytko czyni.
a
m
i
wielkiego
nic
nazwa,
mg
te ni
cierpie,
pobudk ony
Grecki
wybi si
z niej;
pograniczne
insze
moc
przylege Ruskie xita powinowate swoje wicej fortelem i pod moc swoje podbi, take te zamkw Litwie zdawna su-
cych
wiele pobra.
A rocignwszy pastwo
i
na zachd
Nowogrd
rok sto
ty-
skadem
A na kady
a Lilv
zwyka
z
sicy czerwonych zotych, jako Wapovius i Bielski wiadcz, albo rubli, jak Dugosz i Gromer pisz. Wielkiemu Xidzu Litewskiemu, do tego czasu pacio. O czym Dugosz, Miechoyius lib. 4, cap. 27, fol. 343, Gro-
^^^^.^'g^^^g^
merus lib. 29 pnmae edldonis fol. 032, secundae vero 422 fol, Bielski 2 edilionis fol 281 Uerhortus fol 33, Uh. 17, cap. 9, Wapowius ^>. Litewskie tribut z Nowogroda Wielkiego tak Ale Ruskie Latopiszcze rachuj, jakemy wyszej napisali, i z Nowogroda Wielkiego dawano do skarbu Litewskiego, liczonych pienidzy dziesi tysic zotych czerwonych, frezw wielkich Niemieckich sto, skd zna, i Nowogrodzanie Liflandsk
, i
3Ioskiewskie Kroniki ziemi zwascza gdzie jest port u Narwy, jako wiadcz, wadali, od ktrych za da frezy z zamorza miewali a xidzom
i
,
Litewskim
sorokw^ soboli
kun, lissw,
marmorkw, wilkw
kadego po
za poowic
50 fresw
20 sorokw kadego
rodzaju futer.
Wasilewic podniesiony, na wszytki krainy i xistwa Ruskie i Litewskie myl swoje nasadzi, widzc, i si Kazimirz inszymi sprawami w dalekich stronach Polskich bawi. Ale panowie Litewscy przez ustawiczne posy wnet go przyzwali, i umocniwszy przymierze z Matiaszem krlem Wgierskim przysig od Marcina Pruskiego mistrza, z ktrej si wyai
mowa, wziwszy,
a Janowi biskupowi i Jakbowi Dbiskiemu, castellanowij starocie Krakowskiemu take Paw^owi Jasieskiemu, castellanowi Sdomirskiemu, Koronne sprawy zleci, sam z krlow z krlowi,
i
^,o'{'f(\v"
cami do Litwy spieszno jecha, gdzie stanowic Litewskie sprawy duej nad zwyczaj w Wilnie mieszka posa zaraz dworzanina swego Streta,
i
prno.
284
Ihra
rzeka.
ziemie Moskiewskiej, a
cign do si na rzece Uirze. Ale aczkolwiek panowie Litewscy nalepsz rzecz by radzili (jako Dugosz pisze) wojn swego dochodzi odiskiwa; wszake krl z srogim xicdzem Moskiewskim wola spokojnie postpowa, widzc go tak wyniesionego potnego, przybycim wielkich bogactw krain posidzenim, take wielkoci niezliczon rycerstwa wiczonego ustawiczn wojn wspamitanim przeszych zwycistw mocy swej ufajcego, a swoich dugim zaleenim nikczemnych zniewiecialych do wojny by powiada, pieninymi ludmi, przeciw
skiemu. awolski tedy carz,
z
pooy
tak
i
monemu
z
nieprzyjacielowi
wojn
wie
potrzeba,
ktrych
nie
Polski
prtko
WTwie
Wielki
Moskiewskim na kilko lat Kazimirz przymierze wzi, a kilo xistw Ruskich od Litwy oderwanych przepado. A car awolski sta na Uhrze, nie may czas oczekawajc nauki krlewskiej, a potym knia Moskiewski da wielkie dary hetmanowi carskiemu kniaziu Timiru wszytki upominki osobne wielkie dary co byy zatrzymane kilka lat z Moskwy carowi odesa. Car te nie majc nauki od Kazimirza bdc namwion od hetmana swego Tymira zwrci si do carstwa swego ktrego tene Tymir hetman jego za podarki Kniazia Wielkiego zarzeza, a krl Kazimirz do Polski odjecha.
tego
i
A
ski
tu Latopiszec Ruski
czasie
Ka-
Wadisawa
syna
da
na
tewskie
Polski
wojn
Moskiewskim,
syna na
chcc odprawi
umar
roku 1471, a
Wadisaw,
,
syn Ca-
zimirzw,
by koronowan
,
jak
si o tym
wyszej namienio
a tak tu Latopiszec
szfankowa
w omi
leciech,
przysz
kadzie.
Rozdzia
|)laly.
fV 1 egoi^ roku 1479, o S. Gawle w jesieni, Tureckiego wojska sto tysicy, nad ktrymi byo baszw hetmanw, majc z sob pomocne uphy Multanw, do Sietmigrockiej ziemie wcignli, a u Sobinowa albo Sibi-
pi
285
nowa
da
z
Istphau wojewomiasta obozem si pooyli, na ktry gwat Batori swoim wojskiem zebrawszy si, cign przeciw poganom, ktrzy
szych
Stepliaii te/. Batory wiswej wielkoci dufajc zewszd go ogarncH. indwiema ulami z a uwarowa, i)itwy trudno dzc, i. sic mia od3Jaliasza krla przycigajcych zczy si trudniej widzia, wszak-
Wgrw
i
gwatownej, onierze te wszydobrowoln przysig, spoinie si obwizali, i wszyscy przyrzekli. Kaza zatym Baraczej pirwej umrze a ni ucieka w trby, take w bbny tory da zoak wojny, a rozcignwszy proporce sloczjli bitw srog, ktra prawie z ol)u stron ogromnie uderzywszy,
(hi im
zna
trzy
godziny trwaa
])yli
czli
ustpowa,
ju Wgrowie wsparci od wielkoci Turkw, poBatory ich te ju ledwo zatrzyma, obwizujc ici
g^^w^z Tui'''
im niedawno spoinie uczynion przypotciwoci, drugich ajc, a sig na pami przywodzc, gdy oto w tym dwa ostatnie ui)hy w kt,
wie
rych
byli
byo
hejaz-
tmanem Jaxiczem
kniaziem
Pawem dziewi
,
set
gwatownie prtk
natarli w bok nieprzyjaci uderzyli a Turcy z niespodzianej rzeczy chwil, pozdumiawszy si, obrciwszy koniami 'zastawiali si na tym zatrwoeni i wsparci ucieka poczli. Tam wielka w uciekajcych
,
ma
poraka sstaa si, abowiem adnego krom picidziesit zacniejszych poimanych Wgrowie nieywili, pole^l^o Turkw na rnych miejscach na placu w ten czas pobitycli dziewidziesit tysicy, bo ich gonili Wgrowie do Sibinowa do Giurgecza miasta Multaskiego nad Buzow rzek, ktre poi
onoooTur"
""ibil^ch!
l)ojscze
tamtdy do Turek roku 1575 jacha. Tak w ten czas to sawne a kadego wieku pamitki godne zwycistwo Batory Stephan iMatiaszowi krlowi Wgierskiemu z Turkw odnis, ktry sam w ten czas pedogr na mier prawie strapiony 'w^ Wgrzech lea, tak i pospolicie wierdzono wszdzie iby umar, ale si da Niemcom zna by ywym gdy Rakusk ziemi na drugi rok przez Tomasza zwycistwie Batorego nad Tarczego zwojowa. O tej sawnej bitwie pogany Kroniki Wgierskie, zwascza Bonfinus, a zn;iszych ]Micchovius lib. 4 fol. 343 cap. 72, Cromerus lib. 20 primae cdiluna fok 632, secundae vcro 423, Ilerbortns lib. 17 cap. 19 fol. 331 etc. A ten rok przeszy
,
drugich
lat
kilko, jako
i
Cromerus,
Kazimirz
krlow
synami
o oww w
pisania
ktrych si rad
w staroci w
,
ty czasy trafia
Polszce
by
pokj ze
uma^h
Jan Dugosz roku 1480j[canonik' Krakowski nauczyciel synw Kazimirzowych umar , skoro mia wstpi na arcibiskupstwo Lwowskie. Pisa Kronik Polsk szeroko aciskim jzykiem,
wszytkich stron, tylko
Polskiej,
ktra acz
wiato
nie
wysza, wszakcm
Kronice
jako prawdziwie
i
lej naszej
wedug Cromera
Miechowiusa
naladowa.
286
Powietrze
wPoiszce.
Sfticiy Si-
przyniesione,
powietrze wielkie
i
Wielkiej Polszce
z
wielko
pomara, Simon te
tego czassu
"pnice."
kaznodzieja
witego ywota
bu wiele chorych uzdrowionych by powiadaj. Roku za 1483, w wstpny czwartek postu rosta si
xi
w
Wilnie,
Stanisawa ktrego pogrzeb ociec uczciwie obchol^y witobliwoci cuda dowiadczone: a powiadaj go w takiej czystoci ywot swj prowadzi i gdy mu lekarze na concubitum iesMh)' chcia by zdrw radzili, odpowiedzia, i wola mier podj ni prawo czystoci polubionej przestpi. Tak on do wie!'uma?" cznego bogosawiestwa by uprzejmy, albo z jednej onej wojny Wgierskiej, dowiadczywszy, gdy by od Matiasza wsparty, nieustawicznoci prnej omylnoci tego wiata. Tego te czasu bez krla swowolestwa si w Polszce byo namnoyo, i pospolicie slachta zacniejsza upiestwem rozbjstwem ya, z ktkaplicy
,
kocioa
sawi te
wielkimi
majtnociami obdarzony,
STjal!''
Skay zamku swojego (jak Cromerus, Miechovius, Wapovius Bielski pisz) na dobrowolnych gocicach rozbija, kupcw Crakowskich niemao bogatych zacnych na Lupoupi we Zborowku, u Wilice dla bliski jarmarck jadcych pobi czego by wywoany, a gdy wywoania nie dba, obskoczony by w Sarz
Pieskowej
Mfranicc
*ci(M.y.
Hnsi
C.ZL-
i poimany, a w Grakowie z roskazacity, zaczym si spokojniesze gocice sstay. Czeskim te krlestwie w ty czasy srogie wntrzne rozruchy byy, rospdziwszy ich, na pany wieckie bo heretikowie pobiwszy kapany i na samego Wladisawa krla swojego Cazimirzowego syna buntowa si poczli, tak i krl widzc niebespieczno zdrowia swego, w gry Kutneskie musia ujecha, a posplstwo rozburzywszy si senatory albo pany radne starej nowej Pragi gwatownie pobiH klasztory polupili. Tego czassu Machomet cesarz Turecki Rodissu dobywa, ale odbity z zely woci do Apuliej Woskiego pastwa wtargn tam Besti kilko miast inszych zburzy. A Hidrunt miasto portowe sawne Turkami osadzi. Potym gdy z wojskiem do Siriej cign, umar u Nikomediej,
nia krlewskiego
c'<^arz
Tu-
reck
mar.
wi starszemu
po jego mierci Turcy si na dwie czci rozdzielili bo jedni Bajazetowna druczy Zelimowi modszemu synowi jego yczyli trzn wojn w iedli zaczym Alfons syn krla Neapolitaskiego Hidrunt
, ,
za poganom odj.
287
PRZYSIDZE STEPHANA
Rozdzia szsty.
Ifaj<i7.ct
cesarz
ziemi przycign, cicc z wielkim wojskiem morzem si pomci nad Stephanem krzywdy, poraki zelywoci ojcowskiej, KiBiaogrd acz z wielk szkod swoich zamki portowe posiad Wo- YoT^ ^eli osk ziemi wszystk zburzy ale nie opanowa jako Jovius omyliwszy ^\.^^y si napisa. Bo Stephan wojewoda widzc si by nierwnego mocy Tuw lasach ulega, Turkw urywka zawdy trapic, reckiej, w grach Wapowski, etc. potym drugiego roku 1485, jak Miechovius Cromer posa do a od stworzenia wiata 6994, jak Latopiszce Ruskie wiadcz obiecujc mu Kazimirza krla proszc go o ratunek przeciw Turkom posuszestwo z potomkami swymi. Kazimirz przYsidz wiecznie hod tedy niechcc tej pogody opuci, aby sobie zhodowa takiego monarch, Wgry czsto wielkimi porakami zwycia, a do ktry Turki, Tatary td si z przysigi skutecznej jemu wyamowa, ruszy si do Lwowa na pocztku jesieni, gdzie na roskazanie jego wszytka slaclita Ruska, PodolLitewskich bardzo wiele do Koomiej przyciska, panw te Polskich gnli zbroj koniami strojnie ozdobieni tak i wszystkiego wojska jezdnych do wojny godnych tysicy dwadziecia byo. A w ten czas Formidabile erat Turcis nomen Polonorum, jak Cromerus pisze, straszne byo Snaiur ki. imi Polskie Turkom. I pooy si K&zimirz obozem u Koomiej na sze1484, do
i
Wooch
rokim polu,
z
Stephan
wedug
naznaczonego dnia
,
puny
bojarv
Wooskimi
i
przijecha do krla
a tylko
sam od panw
radnych Koronnych
kt-
Tam Stephan wojewoda trzymajc w rku chorgiew z herbem Wooskim, uczyniwszy z ukonnoci potciwo krlowi na kolana upad chorgiew przed nogi jego porzuci, tame przysiga wedug zwykych ceremonij ze wszytk Woosk ziemi by zawdy w wierze w posuszestwie krla
rym
krl na majestacie
koronie
Polskiego Kazimirza
adnego
ze
kademu
nieprzyjacielowi
z
wszystk
i
moc jemu by
z
pogotowiu,
ani
adnym
bez
pocaowany
podniesiony potym z ziemie od krla trzynaci panw Wooskich przed niejszych u stou posa'
Turk\''zWo
*'*"nir^'
dzon dosy utciwie czstowan, na ostatek gocinnymi upominki udarowany do Woocli odjecha, wziwszy od krla trzy tysice jezdnych przenad ktrymi by hetmanem Jan Po^''SioycJj 13 pomoc przcciw Turkom ''''^ rzeczony, acz Latopiszec wiadczy i syna swego Jana Albrichta s tym ludem krl by posa. A s tym posikiem Stephan Turkw bardzo czsto
i
,
mnie poraa
i
ich z
Wooch wygna
Twierski do Litwy,
l^"'?^-
wykorzeni, a pokj dugo mia od cesarza Tureckiego. Tego roku Kazimirz krl, jako Latopiszec wiadczy, przyjacha do Ligdzie przybiea do niego Knia Wielki Michaio Borysowic Twierski, twY, J'o ,-^ ,, a xicstwo jego Twiorzyca podao si kniaziu Iwanu Wasilewicu Moskiewskiemu, z tego xicstwa czterdzieci tysicy jezdnych na wojn wychodzio zawdy, jak Herberstein pisze. Tego lata miesica Maja 21 dnia upad nieg wielki do goleni byo zimno bardzo wielkie w Litwie. A potym krl Cazimirz by w wielkim xiestwie Litewskim siedm lat nie wyjedajc, gdy radniej mieszka w Li-
F".
.,..-'
-i
twie
nizli
Polszce
dla roskosznych
oww
rozmaitych zwierzw, bo
by
bardzo myliwy.
Potym krl Kazimirz roku 1489, usyszawszy i Tatarowie w wielkim wyprawi przeciw im wojsku Ruskie i Podolskie ziemie srogo wojowali Jana Albrichta syna swojego z przebranym rycerstwem Koronnym, do Podolska slachta przybya, a Tatarowie ktrych te Litewska, Ruska z winiami ju wychodzili do Ordy, rozdzieliwszy si na dsva z upami uphy wielkie, co gdy usysza Albricht, na pirwszy uph przodkiem szed,
, i
ry z
i
miaoci
odbi,
na
gow
poganw porazi
lupy
winiw
Na
ssooo'^rw porazi.
cign
Jan Albricht,
a niespodzia-
wicci gwatownic obskoczy, tam kolc, bijc, siekc poganw jako bydo, ktrych byo dziesi tysicy pogromi z swoim ricerstwem a do zmordoyyania, i z kadego od prcej pot szed, a prawie cae pul tym te uphie jeden carz zabity poleg, a drugi dnia bijc ich strawi.
^^.^^^ j^g^
uciek.
Bya
ta
do Bogu wpada.
Lytwa
za
rly^oo^po""''"^
Bo
prtko si zebrawszy, porazili pomoc, bo przed wielkim niegiem ucieka nieniogi, tak i
i
Podoanie
take
Woycy
Aw
na placu
jej
dziewi
tysicy zostao.
tej
swo-
sprawnej
by w
i
tej
pole-
dniej bitwie,
by w
sawie
,
mioci, tak
i
mdro
rostropne
przez
Te^^o czasu krl Kazimirz z Bajacetem Tureckim carzem przymierze Mikoaja Firleja postanowi, ktry by potym hetmanem Koronnym.
280
A PRZKKINIEMU
XIT SIEWIERSKICH
Rozdzia sidmy.
Mathasz
T
krl
i
opanowawszy Raku-
wziwT,. 11 Nowego Miasta dobywa, umar apopIexi. Po jego mierci panowie Wgierscy rozdwoili si na rne czci okoo wybrania krla noska ziemie,
szv,
Wiede "owne
gdv
i-nT
r..
wego; bo
za
Wadisawa
prtko
/
i
napisem:
Rudzyniu koronowali. Co usyszawszy Jan Albricnt, wnet za porada ojca Kazimirza krla Polskiego i Wielkiego Xidza LitewskieTgo 1 za jego nakadem wojska dwanacie tysicy z chorgwiami Koronnya gdy Czerwca do Wigier, miesica z Krakowa wycign mi zebra przyjecha do Pestu, nalaz miasto osadzone strzelb, take brzegi DunajprzyzwawszY, J
rJ
w
1
v;
r^
*',,.
1
4 11
Tendimus
iniatium,
szYtlztic z ic-
-11
goniuczemnoci.
skie.
Potym
mami przez ca a oblenie sprzykrzyo, posali do krla Wadisawa o ratunek proszc. Ruszy si tedy do Koszyc krl Wadisaw z wojskiem przeciw bratu, ale Wgrowie widzc Albrichta z Polaki potnie stojcego na ugod tak rzecz przywiedli; i krl Czeski Wadisaw mia by krlem caym koronowany, a Olbrichtowi Wgierskim, jako dostatecznie wybrany postpi w lsku xistwo Gogowskie, Kozuchowskie Wratsawskie
,
,
porady swoich odcignwszy od Pestu, obegna Koszyce, Sibinw miasta pobra, Koszyc strzelb sturdo pu zimy dobywa. A Koszycanom, gdy si jesie
i i
Zegaskie, zarazem dzierawy, ktre trzymao przed tym mu w ty pastwa zupene wwizanie przez starost Gogowskiego Polaka dano. Tak tedy Jan Albricht krlowie odcign od Koszyc na Aperiasz, a Wgrowie si te rozjechali. A gdy za porad mao mdrych i roskaobiecowa mu na pomoc zanim ojcowskim (ktry k temu pobudza '\ ^ 11 l Tatarskim przybycj wszytki Z Wielkim wojskiem Polskim, Litewskim brat jekrl Wadisaw okoliczne wooci w Wgrzech Albricht burzy,
i
insze
xi
Jan^.ibnhi
s^ie^wz^
"
'
Ociec sam
synw wa-
290
go,
omnacie
pieszych
wesp
jezdnyci,
przeciw Albrichtowi
posa, nad
Siedmigrodzkiego
4,
przcoiy.
tvlko
Jan Albricit
325,
onierzw, jako Cromer pisze, a Miechoyius dwa tysica kadzie; wszake namniej z sob nie
trwoc
wielkoci przycigajcych nieprzyjaci, napomniawszy swoich potciwym mocnym przystoi, aby mnie a nie bez pomsty, jako potykajc si, raczej mier sawn podjli niby sromotnie uciekajcy,
z
mom
Bitwa Al-
pomordowa si dopuci
mieli,
wywid
ich
miesica roku 1492. A gdy trby z obu gdzie mnie brta ma- stron znak bitwy day, ciy si obiedwie wojska wrcz pirwszy uph nieprzyjacielski na sobie poczynali onierze Albrichtowi, zacnych stracizad wsparli, ale od wielkoci przemagajcej, wiele wszy ustpili. Potym sam Albricht krlewic, gdy dug chwil prno Pod Alusiowa bitw naprawi, a swoich do sprawy przywie, gdy dwu koniu trzech koni W zapalczy wosci bitwy pod nim zabito, a trzeciemu, na ktrego si przebito, siad, brzuch przebodziono, ledwo na Aperiasz ujecha. Tam dwa CzechoMiecz Sie wie, co si byli po nim udali, gdy ju soce zachodzio, mao go nie poAibrichto- imali, ho si by od swoich w ciemnej nocv odczy, a bronic si Cze" ^ wijakoTur: .-. ., nussowigdy chom miccz mu si przepad na dwoj, i ju si me mial czym bronie, Eneasein. mu Krupski miccza doda, ktrym on zaraz obudwu nieprzyjaci Czechw poprzebija. Polskich onierzw Litewskich noc ratowaa i ich siSEfc.'
^"ieikim
mw
J.
Mstwo
ric
Al-
Wgierskie
,
ktrzy
io\o.
^^ obskoczyli, pocz z nimi rokowa; a onierze jego co te rno uciekali, poznawszy go po mowie, biegli jeden za drugim midzy Wgry,
woajc:
Sami urickal
dla
tego husarze
Wgierscy, mnimajc
by naszych
chta;
byo
wicej,
z
noc
tych
Mie gonili,
take wybawiony
wiele,
zych dwu
byo
przy
nim nie
ubiea
na Aperiasz.
stwa ale
krl Wgierski i Czeski, usyszawszy o tym, nie z zwycidobrego zdrowia brata swego radowa si a posawszy do niego uczynili tak ugod, i Jan Albricht wzi Wielki Gogw w lsku, Kouchw Sprotaw . Zielon gr Swcbodz skd sukna swiebodziz
, ,
,
Wadisaw
^wip'rlkfe^" H"*<i''o"Moskienskie-
Giur, Krosno, Scenaw, Opaw, Karnw, Tosko, Bitom, Swietlenic Koz z miastami, z zamkami ze wszytkimi woociami ktrych mia tak dugo z dziemi s\yoimi uywa, dokdby krlem nie zosta. A to midzy sob postanowiwszy pieczciami z obu stron umocniwszy, Jan Albricht do Krakowa przyjacha, z ktrego nie wyjeda a do mierci ojcowskiej, bo krl Kazimirz w Litwie na ten czas mieszka, stanowic z pany Litewskimi, jakoby wojennym obyczajem, pod Moskiewskim swoje pastwa odebra, ktre by od Litwy oderwa. Abowiem skoro Nowoxita Siewierskie z Wielkich Xicdzw Litewrirocl Wielki opanowa, skich od Olgierda nard wiodc, do Moskiewskiego Wielkiego Xicdza lyyana Wasilcwica przystali byli, acz nie bardzo wielk rzecz obraeni, to
skie,
i
291
jest dla Ic^o,
i gdy do Wilua ku krlowi Kazimiizowi przyjechali niktrogo czasu nie chciano ich do niego na pokj wpuci. A gdy jeden z nich upornie si dopiera wni, odwierny mu palec u nogi drzwiami
, i
zama, za to aczkolwiek odwierny by city, wszake tym j)rzvcisnQl gniew xigt onych nie mg by ubagan, bo prosto do Moskiewskiego z Wilna odjachawszy sami siebie z xistwy swoimi jemu si poddali. A jeli ta przyczyna ich przekitiienia bya, albo raczej ona, i obaczyli by si wzgardzonymi u panw Litewskich, a w naboestwie w obrzdach koi
byli, a z
Moskw
si
zgadzali, jednak
tak pogod
przyczyn majc, o czym dawno przemylali, to w ten czas uczynili: ta tedv przyczyna wojny bya Kazimirzowi przeciw Moskiewskiemu. Ale wicej bdc zapalony chci wywyszenia Albrichta syna na krlestwo Wgierskie, skoro usysza, i go Wadisaw, drugi syn, na ktrego si niewdziczno dobrodziejstw swoich gniewa, porazi zgody onej nie lubic, wzi przymierze z Moskiewskim, a sam wojn Wgiersk chcia I ruszy si z synem odnowi, a zelywoci si Albrichtowej j)omci.
cziiiskiemu wesele
Wilna, chcc zaraz Annie, crce polubionej xiciu Bogusawowi Sczeuczyni i Rusi Podgrskiej Podolskiej ratunek da, bo w ten czas Mucha nijaki chopskiego rodu, zebrawszy z Woochowi i Rusi
i
wo
f^'^^^'^^
Ru
dzielny w rycerskich spraMikoaj Chodecki Zemeka nazwany, wach biegy, z suebnym ludem Polskim porazi, a ono chopstwo rozgromi, sam potym Mucha od Ruskiej slachty u niktrej Ruski, ktr miowa, poiman do Krakowa przywiedzion, w wizieniu ywota dokona. A krl Kazimirz, skoro po Wielkiej-nocy tego roku 1492 z Wilna do Trokw, jako Cromer pisze, jednym dniem przyjechawszy, zachorza, z Trokw potym do Grodna przywiezion, tam mu przypada niemoc czeri i
ask Bo
gi
dkowa.
wona,
ktrej co dalej to
by
tym
pocz puchn
bya
grubym chlebem pieczonymi gruszkami za spyta doctora swego Jacoba Zaleskiego, jeliby
jeszcze
mu
odpowiedzia, i
nie
moe
j^a^j^^jp^o.
by yw,
Wic
ledy
umrze I"
A
a
tak przyjwszy z
Sacramenta Paskie, testament uczyni, osobliwym tajemnym zachowaniu sto tysicy zotych czerwonych ukaza,
naboestwem
^^^^"jgj^
^^^j^^ze'
midzy syny rozdzieli, a panw Litewskich z paczem prosi, aby na Wielkie Xistwo Litewskie wzili sobie syna jego Alexandra, na co przyzwolili, widzc pamitajc na jego porzdn spraw mio ku sobie. Panw take Koroimych da, aby Jana Albrichta drugiego syna jektre
i i
Aczkolwiek
"walczy"!.'
^^'z'joty?'t!
"^osiawu".*'
go na krlestwo Polskie koronowali. Wadisawa za Wgierskiego Czeskiego krla, take Jana Albrichta przyszego Polskiego krla synw obwiza, aby brata swego modszego Sigmunta nie opuszczali, a dali mu jaki udzia midzy pastwy swymi. Umar we Czwartek na zamku Groi
Testament
rzw.
dzieskim sidmego dnia miesica Czerwca tydzie przed witkami, a Latopiszec tydzie przed Boym Wsti)icnim kadzie. Odwiezion potym utciwie do Krakowa przez panv Litewskie Ko,
i
^^^^^^^^
^ir^...'
292
ronne, a tam jedennastego dnia Lipca
grobie
marmurowym
,
ktry
by
Stanisawa pochowan z wielk pomp zwykych ceremonij, ktre krlowa Elibieta z synami z biskupami i z pany Koronnymi i Litewskimi obchodzia. By wzrostu wysokiego strzelistego, dugiej a suchej twarzy, yssy na S^S^' mierzowe. gowie, mowy sczepictliwcj, obyczajw prostych, myhstwem okoo zwierzu ptastwa wszelkiego nader si bawicy, dla tego w Litwie wicej mieszkiwa, tak, i gdy wielkie podarki z Litwy posa synowi WadisaTakicwJa- wowi krlowi Czeskiemu, a Rybnickie je xii posom odj, potym wiWacidw aski odpuszczenia u Kazimirza krla prosi, jjedno to uczynek, dzc zIy j j
\ , i ra bogaty, ^ pyszny, trzczwi, bo Wina, piwa 1 miodu me piiat; utratny, nie budowny, niepytasi ^ i t o wicej, w azui SIC Z wiunikiom zawdy chwosta; prcej, zimna, wiatru, dimu, wnica z pi. upalenia sonecznego cirpliwy a we wszytkim ojcu Jagieowi podobny; staa, bo by maonk swoje Elbiet nad obyczaj miowa, ona take jego. Potomkw trzynacie wszytkich zostawi: sze synw, a siedm crek, ktrych narodzenia i maestwa widzisz od nas porzdnie wyraone.
, . . .
rzck
-^
.*
tilko psY wrci, a insze podarki niech sobie trzyma." Nie nioch '' ^ '
'
.
'
-i
!Synoivi:
1.
Wadisaw
krl Czeski
Wgierski
1456
2. Kazimirz 3.
4.
5.
xi
6. Friderik biskup
cardina
m7
soUis
Hrieteny:
}
.
Jadwiga
starsza
j,
\ i
2. Zophia
\.%
j
3. Elbieta
4. Elbieta
Pomary
f )
I
w dziecistwie
^
^
( )
I
I
.'S'
^
""
5.
6. 7.
Anna
Barbara
c" I-o
I"
Elbieta
/o
\Fridcrikowi Legnickiemu.
Trzy
Znaki, ktre si przed mierci Kazimirzow okazyway na niebie po soca peni Grudnia miesica, widziano trzy soca na poudnie. Potym cometa przez dwa prawie miesica trwaa. Krlowa Kazimirz lat 45 a wieku
,
czterzy lata.
Tego
i
czassu
Wadisaw
Kazi-
mirzowie Turkw wielkie wojska, Bosn granice Wgierskie jce porazi od oblenia Saaczyc odpdzi.
najeda-
FiUMunJiul illiLAi
,
&c.
Na Krlestwo
Polskie,
RSIF^GI
DWDZIESTE PIERWSZE.
Rozdzia pierwszy.
Do
ll^ielnioiiego
Pana
KRLA
J.
M.
RETOWSKIEGO.
anowie Litewscy skoro] poj mierci krla Kazimirza Vrielkiego Xi(lza w Wilnie na ktry przybyli: Wasi Micha kniaziowie Gliskie Stuckie Olclkowic Michaowic w pici Siemion
,
'
'
xi
set
koni,
xiijcta te,
Holszaskie
Mcisawskie
(acz
Wagajlo Gedrockie,
,
tltewskuf^.^
tam
te Siemion Olelkowic Michaowic xic Suckie z strony swoich przyjaci mia vota na si^) Kazimirzowego syna czwartego, wedug dania proby ojcowskiej, tudziesz za godnoci dzielnoci jego, ktr po sobie okazowa, na Wieikia Xistwo Litewskie modzkie Ruskie wybrali podnosili go z starodawno zwykymi ceremoniami na zamku Wileskim S. Stanisawa, w czapk xicc perami kamiemi drogimi ossadzon, take szat zwyk, jazaraz splnymi
gosy Alexandra
pj,jsj,g.
^''^lu\"nti' a IOWO.
dzi kurfierstowie Rzecy przy koronaciej cesarskiej nosz, przyl)ranego. Tam gdy go ju na majestacie posadzili a biskup Wileski Tabor nad nim bogosawiestwo napominanie pasterskie wedug zwyczaju
,
i
294
chTitnolic
NWeYkf^/fte
odprawi, wystpi Litawer Clireptowic, Wielkiego Xit'stvva marszaek nawyszy, ten mu goy miecz jak by oliyczaj podawajc za roskazanim
wszytkici panw Litewskici ty sowa mwi: Wezmi \i/;c ktrcgomy cic za xidza wodza sobie wybrali, ten miecz
i
i
najaniejsze.
przy
nim
zu-
pene panowanie
Decius
pamitaj
i
,
nad
i
Litw
jeste przeoo-
AUeratna-
nuframeam
?'^'^'
""/flf
iiam.
rycerskiej dzielnoci woserca ku temu mnego ^^^ dzcm bdziesz, stanio to xistwo za wszvstki z osobna cesaistwa krle^^^^'^ postronne, tylko ty obiema rkoma nad nami chciej panowa, w jednej miecz, w drugiej ask zawdy noszc, to jest: zych uczynkw srogoci sprawy dobrych ludzi dobre, i sprawiedliwoci aby powciga, a cnot uczynnoci askaw oci aby odpaca na ostatek za wszystkich stanw
"J' ^^ J^^'' ^y
i
>
.
ci
aby nie
Woskim,
ale
kt-
obudne,
i
Niemieckim obyczajem,
prawdzi-
in^iecza?
wym Litewskim Witodowym przykadem nas rzdzi i sdzi, czego jeli bdziesz przestrzega, kademu z osobna krlowi rwny bdziesz, a jeli od tej nauki i tego przedsiwzicia odstpisz, tedy i sam swojego i naszego zginienia ty sam przyczyn bdziesz." A to wyrzekwszy, goy ktry w rku trzyma poda mu miecz ktry on wziwszy za dobrowolne na Wielpanom kie Xistwo i stolec przodkw swoich podniesienie, xitom Litewskim podzikowa, ofiarujc si im bv we wszytkim gotowym wedug oraciej Litaverowej ktr Jodocus Decius w ksigach de lagielo,
num
familia
fol.
Panowie te zjcchali si na siem do Piotrkowa pod (leni miesica Augusta, zdania okoo electiej nowego krla, bo panowie wyWeSiiu a tam rne byy vota ^^^^^'. w szystko rycerstwo Koronne rozdwojeni na syny Kazimirzowe rno ta. wotowali, jedni Janowi Albrichtowi jako starszemu dla zwycistwa ktre by otrzyma niedawno nad Tatary, yczyli; drudzy za jego pych przegran bitw w Wgrzech obruszeni, na Alexandra Wielkiego Xidza
pan^Ko-^ rzowi
, i i i
i
48, Wapocius ^V. opissali. Koronni uczyniwszy pogrzeb krlowi swojemu Kazimi-
Na ^y^'""-
hojnoci ozdobionego radzili agodniejszymi obyczajami zjednocze e Litwy z Polsk wieczne, ktre nad to, i sprzymierzenie by Jagieo z Witotem uczynili potwierdzioby si byyby ty dwie monarchie pod jednego roskazowanim, gdyby Alexandra wzih, ktrego ju byli panowie Litewscy na Wielkie Xistwo Litewskie podnieli , skdby wielki poytek Koronie Polskie}, przyszed. Ale inszy za tego odradzali przywodzc i Litewscy j)anowie przeciw ugodzie i splnym zapisom wyLitewskiego
,
stpili
poniew
Xi-
te byaby
rzecz niesuszna
naladowa
ich zdania
Janusz xifkie.
na Sigmunta si zgadzaa, wybieraniu krla sobie. Drugich wielka zwascza Zbigniew arcibiskup Gnienieski, Rapha Jarosawski, marszaek Koronny i panowie z Tczyna, take wszyscy z herbu Toporw. te IMazowicckic Janusz sadzi si na krlestwo jako ten ktry z staroy,
cz
Xi
Moc
na
moc
krlw Polskich nard wid przyjecha by na siem w tysicu jezdnych z bratem Conradem. Co usyszawszy Elbieta krlowa stara zaraz tysic szeset jezdnych w Krakoj^ gjc rzecz ku gwatowi miaa
tnej familiej
i
,
295
wie za swoje pienidze zebrawszy, na pomoc ich Friderikowi biskupowi Krakowskiemu inszym ktrzy stron Albrichtow trzymali posaa. Tak tedy gdy moc na moc przysza, a wzia gr strona Albrichtowa, dwudziestego sidmego dnia miesica Augusta Albricht Kazimirzowic krlem Polskim wybran obwoan. Krakowie potym koronowan przez Zbigniewa Olenickiego arcibiskupa Gnienieskiego, ktry rycho po koronacie] z puchliny umar. A Friderik brat krlewski biskup rakowski na arcibiskupstwo Gniezniei
{'J^,^U'''^J.^ ^''^"
j^^;^?;5^.
^^'.f^^p';^^^':
wybrany po nim, tak i obiedwie Beneficia za potwierdzenim Alexanod tego papiea cardinalstwa pod dra Szstego, papiea otrzyma ituem in sepleni sol fis dosta, roku 1493, wszake mu czapki nieposa czerwonej cardinalskiej do Crakowa, a roku 1495, na przyczyn Albrichta Wadisawa Czeskiego Wgierskiego krlw^ bratowa jak Polskiego Miechovius fol. 356 pisze, galerum cum non misit ei Sfc. podobno a za dobrym podarkiem. Przyjechali potym do Albrichta posowie od Wenetw od Tureckiego cesarza Bajazeta winszujc mu szczliwego panowania na nowym krlestwie. Tureccy za posowie od Bajazeta przymierza proktrych krl praw ie cay rok na sowie wielkie podarki przynieli sili pozwoli potym Turkom przymierza na trzy lata ktre z obutrzyma
skie
i i i i
^'^^^.^^^
skim.
Tureooy^g podarkami.
dwu
stron przysigami
byo
utwierdzone.
i
Tego
miesicw
Lutego
j^.jg^
,j.
byy
za
socem askawie
i
grzejcym,
sady kwit-
'"ieji*"'^
losna
zi-
nv,
i
trawy zimie wielkie byy, role si i ki zieleniay, ptacy drugie wtre ptasztka podziy si wylgay; potym w Marcu zimno przez 15 wniwecz si obrcio. dni tak srogie uderzyo, i ono wszytko poscho
i
roku 1493, niemoc Francuska (ktr pospolicie Franca zow\, jako Miechovius lib. 4 i Bielski pisz) niewiasta jedna z odpustu Rzymskiego do Crakowa za upominek przyniosa, ktra niemoc w Polscze jako
osobliwa plaga
Tego
rozmoga. Potym
Boa za wszeteczestwem ludzi swowolnych prtko si z Wgier roku 1495 1496, ludzie suebni tym wrzoi
dem zaraeni do
Polski przychodzili
rozmnoyli j,
a naprzd nasz
xidz
miv
O WOJNIE MOSKIEWSKIEGO
i
I
NA LITW
iirsyBiiierzii z Z
iilati^
MAESTWIE ALEXANDRO\VYM
i
Rozdzia
,
drugi.
i
1 ego roku 1493, jak Latopiszcze Litewskie Ruskie wiadcz, Iwan Wasilewic Wielki Knia Moskiewski majc czas pogod za nowego
i
296
panowania AIexandrowego
Litewskie
i
wojn
na
pastwo
i
wzi Wiazm,
i
Serpokoch
tota
etc.
suce
z
zamki Ruskie Siewierskie, ku Litwie od Olgierda od Wiwooci inszych bardzo wiele w krtkim czasie opanowa.
i
Co widzc Alexander
trudno
tak
monym
nieprzyjacielem
panowie Wielkiego Xistwa Litewskiego i byo wojn zacz zwascza za tym no,
wym
lewscy.
przyjechanim Alexandrowym na
awc
i pana Piotra ri n pana Trockiego starost Zmodzkiego marszaka Litewskiego dwornego, Wociecha Janowica, a pisarza hospodarskiego Fiedora Hrehorowica dzierStokliskiego, ktrzy przyjechawszy do Moskwy zjednali przymierze
mi-
wieczne
silewicem Moskiewskim
midzy Alexandrem Wielkim Xidzem Litewskim Iwanem Wamidzy obiema pastwy, take potomkami ich,
i
na co przysig od Kniazia Wielkiego Moskiewskiego wzili. Wszake Nowogrd Wielki, Wiazma i insze wyszej mianowane zamki od Litwy oderwane przy Moskiewskim zostay, tylko nieco kupcw Smoleskich na
skiewka.
odpuci. Za tyme przymierzym ci posowie zmwili w maestwo za Alexandra crk Kniazia Wiellnego Moskiewskiego, Helen imieniem z Anny knieiniej maonki jego, z crki Tomasza Paleologa Pelepomskicgo despota urodzon, ktrej siostra druga bya za wojewod W^ooskim Stetych zamkach pobranych wolno
tei
na Tur-
Proroctwo
SolTei^Mn^ie
*^^^b?aof''^
phanem walecznym. Roku 1494, gdy si to w Litwie dziao, zjechali si potym do Lewocy miasta w Spiskiej ziemi krlowie bracia, W^adislaw Czeski Friderikiem gierski, Jan Olbracht Polski z braci suoj Sigmuntem cardinaem, by te siestrzeniec ich Friderik margrabia Brandenburski, Polskimi, radzc jakoby si mogli wszyscy z {)any radnymi Wgierskimi pomci okrutnej mierci stryja swego Wadisawa krla W^spoin gicrskicgo nad Turki pucili gos i nic nie postanowili aczkolwiek mieli w gowie kady swj umys ale go nie objawiali. Wiedzia to dobrze Turecki cesarz, z tej przyczyny wielki pose jego przyjecha do Crakowa tego roku chcc potwierdzi przymierze a sta gospod w xicej kamienicy, a wielbdy ktrych wiele byo w rynku pod ratuszcm karmili, przeto starzy ludzie wtenczas, ktrzy pamitali kazanic Kapistranowo, wspominali je, ktry powiada i we czterdzieci lat jeli si nie polepszycie, Turcy u was swe wielbdy rd rynku postawi: take si sstao, acz nie sam ale pose jego. Tego te czasu plaga przysza wielka przez ogie abowiem si zai
W-
rk
^"orzV paho od piekarzw podle nowej brony w Niedziel miesica Czerwca, do wiei wszytko wygorzao cokolwiek byo domw od Nowej brony ckiej kromia rynku, i z tymi Bronami: S. Mikoaja, S. Floriana, Saw-
kowska
rzay.
nie
etc.
. te Marka
na
jechali precz.
koci
klastorem
i
ze wszytkimi
wieami
z
ktre
byy w murze,
takie dzwonnica
dzwony
S.
Sczepana
i
plebani zgo-
A Turcy
wielbdy uoywszy
sw oje rzeczy
wziwszy odpuszcze-
u krla
297
ich krl
'jJ^f.l^^j';;.^^"
wjunani.
rza Wielkiego.
Tego
Podola
i
na
roku na schodzie Wrzenia miesica, Tatarowie Prekopscy do wtargnli, czego zaraz dowiedziawszy si krl Albricht
Wov
a gdy si dworzanie zczyli z suebnymi, byo, na Tatary pod Winiowcem xit W^iniewieckich zameczkiem, uderzyli, ale od pogan prtko ogarnieni strza- ^|^,y,^i^'*,[.'J larwzacnych polego, ami prawie zatumieni poraeni s, gdzie wiele midzy ktrymi zacniejszy byli; Henrik Kamieniecki Dersaw Gowiski. ten czas dwoie dziwy w Krakowie byy: bo jedna niewiasta na Cutia srogie w Krakowie, ! ,.., dziecitko martwe urodzia na ktrego grzbiecie w^ ulicy S. Ducha ywy wpi si by, gryzcy, kssajcy trawicy ciao dziecice. Druga niewiasta na przedmieciu Crakowskim w Czarnej wsi, tego czasu dziw
mao
i
mw
i
"^
i-ii/
, i
drugi urodzia
kie jelito,
dzieci, ktre miao szyj uszy jako zajc, a jedno wieldychao. wszytek brzuch zasaniajce, rozdziewiwszy
,
gb,
tym te Cromer
lib.
30,
Sfc.
fol.
644 primae
edilionis,
Mieclwius, Bielscius,
Na drugi rok potym, to jest 1495, Janusz Pockie xi, bez onaty umar, po ktrym xistwo Pockie w Mazowszu do Korony na Albrichta
krla spadkiem przypado.
piockiexiQ.
^'^roiy.'^'*"
Rozdzia
I otym
xan(ler,
trzeci.
je, to jest:
do Moskwy po Helen pany radne swo- ^nKe.**" pana Wileskiego namiestnika Grodzieskiego, kniazia Alexandra Juriewica, a pana Trockiego, namiestnika Poockiego, pana Jana Jurgewica Zabrzezieskiego, a namiestnika Brasawskiego pana Juria Zienowica; przy nich pisarza swego dzierawc Stokhskiego, Fiedora
,
posa
maonk xin
xicn Helen przynieli do Litwy. A ociec jej, knia Iwan Wasilewic Moskiewski, posa z ni posy, naprzd: kniazia Siemiopisarza swego na Ropaoskiego Michaa Rusak, Iwana Skuratowa Iwana Kuleszyna; a przynieli j w tyme roku wyszej pomienionym do "
Ilrehorowica; ktrzy
,
posIo*',^
z
ueien.
II.
38
298
Wilna [dzed Zapu^ly rzjnkskimi dwio
der, ze wszytkimi
niedzieli.
A knia
Wielki Alexani
pany radnymi
ze wszytkirn
z
dworem swym
,
wiel
wje-
zebrania ludzi,
chali
podka j, wyjachawszy
i
gr W^ilcskich
spoem
Krlowa
synem
*^"w?i'"'i
z 17.
''"
muntabrala
na jego
luipiscc posadzili,
zamek Wileski: tam przez kilka niedziel byli posowie Moskiewscy, a potym z wielk tci z wielkimi dary odpuszczono ich do Moskwy. Tego lata po Wielkiej-nocy, matka kniazia Alcxandra El/.bieta, z synem Friderikiem, ktry by cardinaem z dwiema crkami krlewnami, Barbara El/.biela, przyjechali do Alexandra do Wilna, ktry z wielka siostry przyj, gdzie czas niemay w Wilnie mie^'"'^^^''l matlic, brata szkali, a potym z wielk czci z wielkimi dary, odpuci ich do Polski. Teje jesieni krl Polski .Jan Albricht, posa do brata swego kniazia Wielkiego Litewskiego Alexandra, proszc go, aby siem z nim uczyni w Parczowie. Ale i AIexander z xicn Helen ze wszytkimi pany radami Litewskimi jedzi w objazd po zamkach ukrajnych Ruskicli by w Smoleiisku, w Poocku, w Witebsku, w Horszej, etc; z tych przyczyn tak rycho zjazd w Parczowie by nie mg. Wszake w roku 1496 jacha Alexander do Brzecia z nany Litewskimi, a krl Albricht z bratem T Thigmuntem do Lublina, a potym tedy ze wszytkimi pany swymi Koronnymi Litewskimi zjechali si na siem do Parczowa, adzie tajemnie krom , r panow rad Koronnych Litewskich naradziwszy si lako w Lewocy j j z W^adisawem krlem Wgierskim Czeskim przed tym uczyni, rozjechali si precz, e o tym aden czowiek nie wiedzia po co si zjedali.
i
i
"^
'
'
1-
'
t>
WOJNIE ABRIGHTA
KROA
^7^3lii^^7aa
1
li'^^ a<D
^4? (i)
(i>
(2
Si
W WOOSZECH,
A O
Kozdzial czwarty.
Jan
Albricht krl Polski,
wedug
i
zjazdu
zmowy w Lewocy
Wadi-
bratem krlem Czeskim Wgierskim, i z drugim bratem Alexandrem Wielkim Xidzem Litewskim w Parczowie rad tajemn zamknwszy, gotowa si na wojn przeciw Turkom, nieprzyjacielom strasznym wszytkiego chrzcciaiistwa, albo dla nabycia sawy, albo dla pomsczenia mierci Wadisawa Jagieowica strija swego krla Wgierskiego Pol,
sawem
skiego, u W^arny od
Turkw
zabitego
aczkolwiek si
299
tniiej
ze \vszvtkinii biaty
/mowy,
pospolicie
domylano
VVoosk ziemi na Sigmunta brata opanowa, oszukawszy Stephana wojewod Wooskiego Corlelem zmylonej wyprawy przez Woosk ziemi przeciw Turkom cign, jakosz tak byo, bo Cromerus k temu wiedzie Latopiszce Liale si mu nie powiodo tewskie tak wiadcz, i Albriclit cign na Stephana. Na t tedy wojn Alexandra Wielkiego Xiedza Litewskiego Jana
rzyli,
'\,^?j'^^|,'';,;''
,//;,'^'^^'''.,
'J^
"^'l.^li'';"
Caminachll
Wocha.
Mazowieckie i Sigmunta brata, wedug s|)issania splnego sprzymierzenia powinnego, namwi przywid; slachcie te wszytkiej Koronnej Prussom, Pomorzanom lzakom miesica Maja do Lwowa pospolitym ruszenim kaza si zjacha; nadto za pienidze suebnych onierzw wielko zgromaproszc, dzi, take do wojewody Wooskiego posia, napominajc go aby si z nim na Turki zgotowa, obiecujc mu pod Turki Biaogrod
Tifieniusa
mistrza Pruskiego
take Conrada
i
xi
y^.^^^^^^^
^^
ij"me
Kilj odiska.
i
z ludem sueRuszy si tejy krl Albricht z Sigmuntem bratem kilko dni lea tam go Kresaw a u Przemyla wojska czekajc Friderika biskup Kujawski naznaczony, swoim z kurozwak kanclerz kardinaa imieniem od tej wojny piknymi a susznymi przyczynami odwodzi, ale krl zajawszy go srogo, kaza mu, id precz!" mwic, i xic-
bnym,
w ktrej koszul swoje jeliby jego przedsiwzicie wiedziaa, spali si przyrzek. Alexander te Wielki Xidz Litewski, w tajemnicy na sejmie Parcoi
bratem by postanowi, i mia cign z Litw do Wooch przez Sorok. A tak Alexander z drugiej strony ruszy Litw, Zmod, Russaki, Podlaszany, a gdy ku rzece Bohu przycign, panowie Litewscy pytali go gdzieby szed, gdy z nimi o tym nie radzi, a Alexander prosi panw, aby mu za ze nie mieli, im tej tajemnice otworzy nie moe, dawajc im t przyczyn, jako Albricht Polakom, gdyby i koszula moja o tym wiedzie miaa pewniebych j spali, gdy te rzeczy musz by w tajemnicy chowane com z bratem swym krlem Polskim postanowi: skd si okazuje, i si to wszytko cigao na Stephana niebopowiedzieli raka. Tym bdc panowie bardzo obruszeni od Alexandra mu na to: Poniewae ty przed nami rad sw zatai przedsiwzicia swego, my z tob dalej nie pjdziemy wojowa nie bdziemy." Dla tego Alexander nie mogc ju umowie swej, ktr uczyni z krlem Olbrachtem dosy uczyni gdy panowie rada wszystko rycerstwo Litewskie nie chcieli z nim i, odprawi na pomoc Albrichtowi marszaka swego
wskim
Brasaw
Woy
namiestnika Lidzkiego, pana Stanisawa Piotrowica Kiszk, a kniazia Siemiona Iwanowica, a z nimi kilka tysic dworzan ludu panit ,
xit
^(^^l^j^J^
|^;.^^
'';,',
(\?J:
ktry
by
pierwej
J"'^^''-
byli
posiani
powiedzieli krlowi
Stephan wojewoda na
ciaiistwa
i
t wypraw
przeciw
Turkom wszytkiego
chrze-
swemu gwatownemu
300
krlowi stacje na wojsko jego sam sie z swoimi Wolochy Caklami do niego przyczy, tylko aby krl pierwej do nadolnej ziemie pod Biaogrod i pod Kili swoj moc przycign. Ale Wgierscy
obietujiic
z
i
l^^y.
niejest
wyjawio.
Proroctwo
Srobskiego szalonego,
Grom.
panowie w idzc, i Wooska ziemia z obrony z opieki ich miaa w yni za t wojn, wnet Stephana wojewod przez listy i posly swoje napomin;)li, aby si ostrzega, gdj krl Polski to wojsko nie na Turki, ale przeciw jcmu samcmu wicdzie, abv iego wy-inawszy, brata Siiimunta Wooskim hospodarem postanowi. Za tych tedy panw Wgierskich przestrzeZenim, Stephan wojewoda pocz pilniej przepatrowa przez spiegi coby krl chcia poczyna. A krl zszykowawszy wojska Koronne u Lwowa ostatniego dnia Czerwca miesica, cign prosto do Wooch, gdzie si ze znaki przyszej poraki naszych jawnie okazoway; bo Srobski ziemianin, " , i,. t i v i -i ktorcmu Si kazia gowa we Lwowie woa: iz naszy na swe ze id; pod krlem te samym, gdy jecha przez may potoczek, ko ywotny, bieluchny, na wybr urodziwy, pad uton w trosze wody, w ktrym si krl nawicej kocha; pod namiotami za grom zabi jednego slachcikoni dwanacie; kapan take, gdy mia msz, nieopatrznie zwali ca ciao Boe z otarza, ktre sam krl, jako Wapovius, Bielski Miecho\'ius pisz, obaczywszy, ukaza. A Stephan wojewoda Wooski majc na Albrichtowo przedsiwzicie ku czemuby si cigao pilne oko, jako skoro obaczy, i nie ku Kamiecowi, gdzie bya blisza i prociejsza droga do Kiliej i Biaogrodu zamkw Tureckich, ale na Pokucie cignie, pocz tym wicej by ostroniejszym posia trzech zacnych panw Wooskich do krla, dowiadujc si, jeliby przyjacielskim albo nieprzyjacielskim obyczajem cign do
i
'.jjojr
-'r
^*scze?o4^'
zarazeiirod-
^^
o^*Jch,
wojn wie,
tedy to
mg
dosy
pro-
powied,
cicjsz drog uczyui i do granic Tureckich przy, obiecujc wojskom jego Polskim Litewskim ywnoci dodawa i sam z swoim ludem zaraz ku pomocy przyby, gdyby si jedno na Tureckich granicach pooy.
i
A jeliby
Dli
z"wai
wojn
niewinnie
podnie,
tedy
si
i bdzie
krl
aowa, e
sfwRu^kie
-poiollc'-^
^''s^e^ll
Poi"akw*^i
Mosi^gWy I-c.
Ilu
by
nie'^'
*'"phanf'
Liczba woj*
^nego^"'
lyf" poselstwem hardym krl bdijc obruszony, posw onych nad prawo ludzkie poimawszy, do Lwowa pod stra odesa, a sam nie czewojsk Litewskich, ani Prussw, ani Mazurw, wcign nieprzyja'^'^i'-^ bielskim obyczajem do Wooch gdzie Soczaw stoeczny zamek ze czterzch stron obegna mocno strzelb mury tukc dobywa, spodziewajc si i Wooszy oprzykrzywszy sobie srogie tyraskie panowanie Stephanowo, do niego mieli przysta. Ale go to omylio, bo aczkolwiek omdzicsit tysicy ludu rycerskiego Koronnego byo, krom wonic, kucharzw, inszych zaszkodnych ludzi, ktrych o czterdzieci tysicy byo, bo w ozw piczowanych trzydzieci tysicy w obozie byo, wszake Wooszy mnie si iironili, a gdzie naszy dziur we dnie wybili, to oni w nocy gnojem, drzewem kamieniami zatarasowali. Tak gdy naszy dugo okoo Soczawy czas trawili, Stephan zebra the by wojsko z swoich Woochw, Czaklw, z ktrym ludem acz jawnie pola nie z Turkw, z Multanw
,
301
stawi, \\szuk/.e naszych ustawicznie
z
ktw
trapi, zwaszcza
nieposla-
rzdnym
clila wuliilii,
aby
icli l<rl
do
wszellia \^^}^^^^^^'
ndza dogrzewaa. Nadto ani Litwa, ani Mazurowie, nie przyszli na pomoc. Mistrz te Prusiii Tifienius, chory we Lwowie lea tam umar.
'J!,'f 'J^
pozarbowa
^^'
^,J^ "'"^'*
ywno,
wali.
i
pomoc przyby
nie
moga. Polacy te
swej
przyszli nie
obwaro-
A w
Wadisawa
krla
Wgierskiego
z
miociwie
wojewo-
d
o
Wooskim Stephanem postpowa aby si on z rospaczy do Turkw pomoc nie uda przyzwoli tedy krl Albricht snadnie na ugod gdy
;
sam
febr zachorowa
obaczy,
,
spraw
ale
szkod niespodzian w swoim wojsku za gdy si w condiciach okoo splnego pokoju zgodzi
i
nie mogli
pokoju tractowali. Tak tedy od oblenia Soczawy naszy odcignli, krl te posa do Alexandra brata Wielkiego Xicdza Litewskiego u Brasawia
lecego, aby ju
cignienie
i
wojskiem Litewskim
z
dalej
si
nie trudzi.
Potym wy-
wrcenie
Wooch
w wojsku
i
wy-
^-liawa?*^"^
woano
naznaczono.
A
drog
Stephan wojewoda
nie
Wooski,
Polacy insz
pro-
ciejsz
i tam tego kraju jeszcze byli nie spustoszyli, za czymby wojsko snadniej ywnoci dostawao), napomina krla przez posy, iby t drog, ktr przycign zasi, si nazad wrci powiadajc tamte drog, ktr umyli na lew stron wyciga, by nie tak jako pirwsz szerok, ale lassw gstoci, gr wysokich przykroci wwozw ciasnoci zaleg zawalon, dla czego trzeba si obawia, aby Indzie Wooscy srodzy, okrutni nieumierzoni, ktrych trudno mia
albo,
i
do Polski
wyciga
chcieli (albo
wojewoda
snociach 'szcze^^ro^ Ale temu napominaniu Polacy wiary nie dali, mwic, i na to Stephan .^^aSysam zdrajca chytro zachodzi, aby mu i jego poddanym tanity kraje niespusto- i""zesirzeszone a w cale od nas zostay; szli tedy gdzie kto chcia bez sprawy bez co za zdruji
posuszestwie zatrzyma, ile rozdranionych, w onych ciaczego si przeciw Polakom wetujc szkd swoich nie kusili,
rzdu, u|)ic, drapiec co si im nawino. A tak za czwartym stanowiskiem przycignli do Bukowiny, ktry las jest bukowy, bardzo gsty, na
dwie
z
'^^broni.'^"
Naszy-prz.z
''^^'"-
mili szeroki,
dzo ciasn
majc;
i
dla
"
przejechali go bez adnej szkody. Wielgopolany zaraz naprzd jacha; ale sam krl, jak Cromer wiadczy, drugiego dnia za nimi (posawszy naprzd dziaa wozy) wyjecha tylko z dworem swoim. Za krlem ])otym
i
cign
krl z
co^iupsiwo
Maej Polski slachta Ruska bez sprawy, bez szyku, bez w domu bespiecznie si wlekli na ostatku za onierze ski pisze, i dziaa we rodku nad obyczaj ku wasnej
i
,
'
Biel-
^sirzciba
szkodzie pucili,
dasnocir
30-2
SlszJ^.
^plzdf'
a ju
byy wozy
krlewskie
insze
\m\
'^^^^ przyszy,
gdy oto
Woociowie chopstwo
i
wyrwawszy si
^"^oCk
^cuiiiiljo'
occide.
jaski lenycli na obz krlewski uderzyli, ocide! ocide! krzyczg, wozy rozbijaj, rozi3taj, upi, a nadto drzewa wielkie, ktre byli umylnie spodcinali snadnie obalaj, drogi zawalaj, aby ostatnie uphy naszych dalej postpi, ani si przedniejsze na ratunek swoim wrci nie mogy. Wnet te bez
zdradliwie
z
morduj:
wielkimi
potnymi
kowwsieci.
bo na pedagr chorowa; tak z tyu z bokw uderzy. Zamieszali si naszy, rzecz niespodzian strwoeni, jednak si kady mnie broni, ale bez wojennych znakw i bez sprawy wszytko si dziao, a jeden
topiszec,
z
i si kaza
na saniach
wie,
drugiego nie
obalanim
^kowinlc'""
^^^^
mggossu sysze przed hukiem, krzykiem, koni ranim, drzew broni zbrj dwikiem ktry tym goniej po laszerokich straszliwie Echo roznosi, na ostatek gdy ju naszym Woi
omotem,
oszy dogrzewali, wrcili si do obozu swego od ktrego byli niedaleko odjechali, ale tam otoczeni ju zwtpiwszy w obronie w zdrowiu, tylko z Nieba, drc i narzekajc pomocy dali; drudzy si do Czstochowej, drudzy do witego Krzya, drudzy do S. Jakba grobu obiecowali; ale ich Woochowie na odpusty puci nie chcieli, a tym wicej zewszd ich bili, a krl dworu swego rycerstwo przebrane na ratunek im posa, ktrzy
,
iwan^isz\rii
/
P^Ctko
byli
Z lasa
wyjechawszy, trb
bbnw dwikiem
bitw znowu,
i
zbroje
wietnoci,
czasie oni co
woocLy. nieprzyjaci na
si
obrcili, stoczyli
tym
obleni
w obozie,
ucickali;
insze zaszkodne
ciary
przy-
Dwr
krleki plac 0-
S^^'^ ^^^
szli,
"^g
take
i
uphu
trzjmal.
do ktrego
ju by
krl
przyby
Woochowie te
a
nie strzymawszy
z
dworzanie si
zwycistwem
lesie
tyme
i
miejscu ze wszy-
swoich
si
za-
zabdzi,
,
ale
Ruskiej
zgino,
czci
pobitych
czci
dziaem sam mogi bardzo yyielkn koci sprchniae, roku 1574. A Stephan wojewoda wicej ni pogaskiej srogoci uywajc, wszytkich kt^Jo^^J^^yi^i^^o rzykolwiek w moc jego przyszli, przed oblicznoci swoj pobi kaza, niami. ^trych Turcy albo Tatarowie poimali, tych w niewol zagnali; z tych Se "tszTy ^y^ zacniejszy: Mikoaj grabi z Tczyna, wojewoda Ruski, i Gabriel drupobiti. Ayenius Ilerbort, mnie si bronic gj Xczyski z 3Iorawice dziedzic podkomorzego Krazabici, a Janusz Zbigniewa z tego Tczyna grabie kowskiego starosty Malborskiego (ktrego Latopiszec marszakiem wielkim zowie) syn do Turek by zawiedziony, ale potym z Turek uciek przyszed do ojczyzny, jako Miechoyius lib. 4 pisze. Piotr take Proinszych wiele, z Turek z Tatar pouciechnicki, jak Cromer wiadczy, odrowSic kali. A o synu Odrowa, wojewody Ruskiego, yytpiono, omnastego potym roku ten si wrci, a od matki wdzicznie przyjty do maj!dh
g^
i ,
i
303
noci ujczTst}ch przypuszczony by^, ale powiadano, ii nie by Odroww ym s.ynom, ale jego poddanj; wszake sif tym by czwierdzc, za syna
uszed, wiek swj wszytek potym
rodek strawi. od
w
,
pijastwie
,,-,-.
po szkodzie mdrszy porzdnym szykiem ruszywszy sie n^^nopo Potvm naszy .'',. , ', j szkodzie ich Woloszy zevyszd trapie me przesta- Poiakmdr.
'
*'
gwatownym wiatrem
i
lu
"Moskwa
uprztnli. ^lazurw
naszym jak vyielk szkod nie porwali, a trawy w koo nie posiekli ten czas szeset od xicia Conrada z Krzya-
pewnieby
by
uiyta.^gdy
chani^^cia-
^^''
powinnoci na pomoc krlowi do ^^'ooch cignli, przeciw ktrym Stephan wojewoda trzy tysice przei
branego rycerstwa
posa,
Mazurowie
V'J''od
Wie
tez acz
nierwn
widzieli,
dosy si
mnie
bronili, ale
przomoeni, na zbici na placu polegli, ktr bitw szczliw Stezbid.*''^ phan podniesiony, brzegi Prutu rzeki ze wszvtkim wojskiem swoim zasiad. Jesi ta rzeka " '^' Prullrocho - . ^ 1 Iaby naszym przescia zabroni, tam gdy naszy przycignh stoczywszy bi- w)tts.za ni tsy bili si z obu stron wszytk moc, gdzie dzielnoci Polsk Wooszy motja* wielk porak odpdzeni w lasy zwyke uciekaH, a potym si d^zTa^^lire' wsparci Nvicej na Polaki nie kusili. Tam krl chorujc u Czarnowicz trzy dni obocromeT^Ja zem lea, a naszy wszersz wzdu wkoo burzyli, a w tym wie nrzy- c-nifoisju kadzie ^ 11 1 .. } 11 ,. sza, IZ wielkie wojska nieprzyjaci przychodz, a iz kroi opuciwszy "J"//***' wojsko potajemnie chce ujacha, ta wie ktrej prtko uwierzyli tak wsz^lkich strwoya, zwaszcza Wielgopolany, i naprzd noczeli w to- wieigopoia r me strwo r / moki ukada a na konie ich przywizowac, tiirpcm fugam jak Croraer "' pisze parancs, chcc sromotnie porzuciwszy wozy insze sprzty ucieka. Czego dowiedziawszy si krl aczkolwiek chory zemdlony, musia si -p^^.^ wojsku ukazw a, a Sigmunta brata do panw posa, aby ty wieci uskro- wojsku Po'
gow
I,
J'l"^
,".,,,,'',..,
,
'
mi,
z
zapalonemi pochodniami
pilnie
Sigmunt
przez
ca on
.sigmunt
jedc, wszytkich kogo potka cieszc do namiotw panicych \ychodzc, take si ona trwoga uciszya. Nazajutrz gdy si ju chcia krl z obozu ruszy przycigno kilko tysicy jezdnego rycerstwa Litewskiego od AIexandra Wielkiego Xidza przysani, Regemque Sf exercUum omnem spe meliore, jako Cromer pisze, impeverunl, a krlowi wszystkiemu wojsku Polskiemu lepszej nadzieje serca dodali. Latopiszec Litewski kadzie przyczyn w ktrej Cromer wtpi, i Litwa nad ktrymi by przeoony Stanisaw Piotrowic Kiszka knia Siemion Osiemiaczic dla tego na ratunek do Bukowiny omieszkali, bo skoro Dniestr przebyli, potkao ich wojsko Wooskie jako Mazurw, co ku rzeczy, z ktrymi Litwa wielk bitw zwioda na Woonoc
i i
i
i
mierzji.
^jtwa
chw
za
pomoc
Bo
gow
^'rSa''"'
m'J5^''
?''*'"'*
porazili
za Cromer:
Peiiierunt a
Reg
czego Kroniki Polskie zamilczay. Pisze Liltani yc. prosio krla Litewskie rycer,
puci w
Woosk
Sotni!?
ziemi burzy,
ale
304
^'wmnlc"^^
Litwa Taia-
rw
^^orazi-
broni, chorym si zdrowim wymawiajc, dla ktrego si opatrzenia do A w Sniatyniu wojsko rospuci a Litwa nazad poci^^^y^ ^^ Brasawia i za Brasawiem we dwunastu milach porazili kilkaset
Polski spieszy.
,
Tatarw, jako Latopiszec wiadczy, a potym odjachali do Litwy. A krl Albricht przyjachawszy do Crakowa z Wooch po onej pora^^ sromotnej, jakoby co dobrego sprawi, koacie, biesiady, tace strojc, A^brkiu? W''by wes, powiadaj u raz w^ nocy tylko samotrze po miecie ceklowa, a gdy pijany na pijacw trafi, powadzi si z nimi, tame go raniono,
z ktrej rany dugo chorowa: prawie go by Bg tym szfankiem sromotnym skara, gdy godnoci urzdu swojego zahaczy. Wszake nic poytecznego nie postanowi, niedbajc na zely podjt w Wooszech miaego nieprzyjaciela Stephana na si pobuani pomnic jak srogiego
i
wo
dzi
cap.
urosy.
T
i
smutki Polakom
Miecho\ius
lib.
tus Ub.
vero edilionis fol. 434, Herbor18 /b/. 341, take Latopiszce wicej niesprawie naszych przypisuj, a i chcia wygna Stephana Albricht krl wedug tajemnej onej z braty ugody. Wiele smutku i aoci spou wszytkim w Polszce ta wyprawa nieUb.
fol.
75 Cromer
Bielski,
take Wapowski
30
rzdna
niesprawna na ten czas przyniosa, syszc o cnych a zacnych jedny by w Turcech drugie w Tatarzech
,
,
w
PhiHpCaiii-
Aziej
Kapadociej
za
,
morzem
ktrzy
sw
krwi
wizienim
zdrowie krlewskie odkupili wiele ich co ten upadek wkadali na Philippa Kallimacha ktrego rady krl Albricht wicej sucha nizii swoich
,
Woch.
zawdy
przekadaj sprawy wszelakie ni na swoje, ktrzy pooenia obyczaje swego nieprzyjaciela wiedz, ni cudzoziemiec. By ten Kallimach rodem Woch z miasta Florenciej, czowiek uczony, nauczyciel krla Albrichta, wiary
wicej wierz
i
na nie
rostargnionej
niktry
wystpek
przez
list
kowie
w
W
by uciek do Polski z Woch prze uciek po tym upadku za morze, wszake krla Albrichta nazad do Polski si wrci i tu umar, a w Krakociele u witej Trjce pod mosidzowym przykrycim ley
,
Polski
by
^lolem^"
Francogo wielki
po porace Polakw na Bukowinie, by gd pocza si mnoy w ludziach niemoc wielka niesychana Franca do Polski z Bzymu a z Polski do Litwy przyniesiona.
i
305
WYBRANIU NA HETMANSTWO
A O
o SR0G13I ZBURZENIU PODOLA I RUSI Tsirkw i Tatarowi, POZDYCHANIU CZTERDZIECI TYSICY TURKW OD ZIMNA.
I
Otl ^Voloclt^v,
Rozdzia pity.
Alexander Wielki Xidz Litewski wrciwszy si od Brasawia
Woyna ten
by
hetmanem nawyszym Litewskim. Tam widzc Alexander i. ju Piotr Biay z tej choroDy wyni nie mg, radzi si u niego, komuby hctmastwo po jego ywocie da mia; on powiedzia, i jest tu knia jeden ktry poszed z kniaziw Druckich, a mieszka na Woyniu imieniem Constantin Iwanowic, ten.u hetmastwo zle, a podTrockim
i
od
pom
i
Jako Alexander
tak uczyni,
Kni"uo"u"o"*'"'
mia
itry si potym
zwa
Constantin Ostro-
'"^^'"""
ski
si pomci krzywdy niewinnego podniesienia wojny przeciw sobie od Jana Albriclita, zebra wojsko nie mae z Wooch swoich, z Multan, z Turkw i z Tatarw, z ktrymi do Rusi wtargn, a minwszy Lww do Karoku 1498 do Podola czugi miasteczka do rzeki Wisoka wszytki wooci, wsi i miasteczka wolosu wszerz wzdu bez odporu splundrowa, Przemyle, Radzimin, Przewor- skirtriiS sko. Lanczut, miasta spali, gdzie wielko ludzi obojej pci w ndzn nie- '^''J*^*wol Turcy, Tatarowic Wooszy wywiedli, tak i Tracia, IMacedonia, Tatarskie hordy, Az. a i Grecia bracarai Ruskimi Polskimi byy napeniony, bo o sto tysicy ludu, jako powiedaj, w ty czassy wzili, z nieli- 'wTewSi'
i i
i i
i
czon byda
upw
zoywszy
^^"-J^"-
upy w
szy
ty Ruskie krainy uczyniwodwrt, bardzo okrutn wtarczk poburzyli. Tymi tedy tak wielkimi
Przekopskiej hordzie miesica Lipca,
i
szkodami
ju
Cromer
pisze) krl
kaza si na
,
wojn
na co gdy
obciony upami do hordy si w cale wrci, co usyszawszy naszy do domw si te wrcili gdy nic mniejsz jako Tatarowic Sendomirski kraj szkod utrapih, tvlko co wdy "
nieprzyjaciel
,
si naszy leniwo
Naszv swo-
ludzi
w "
niewol
nie brali.
'"'.'iir^"
39
306
TegoZ roku po Tatarach na schodzie miesica Novembra Turkw, Wolochy do Podola wtargnh', a wszystki wooci koo Dniestra, HaHcza, Zidaczowa, Drohobycy Sambora, ogniem elazem wojowali, a nie przestaliby burzy, gdyby ich Pan Bg sam by nie skara, abowiem przyszy na nich tak wielkie ..'"'. ,. zimna sniegi i zewszd zaspami ogarnieni, ani dalej cignc, ani si wrci nie mogli; gdzie krom koni ich dobytkw inszyci wicej ni wiele ich potym najdowaczterdzieci tysicy pogan od zimna zdecho, ^^^ J^tr^y ^ij^c konic, W brzuchy ich ros[irote grzejc si ciep krwi,
,
70000
Tur
kw do Podgrza.
.,.".."
,
^,
kT^od^zimna^zdech-
ale
^hallw na Turki.
prno
wazili.
Wooch uciekli, od Stephana wojewody Wow ony szaty na Bukowinie zupione po Pol-
^"kowie!'^^"
w sowie Polacy gonili, a oni spali) pobici roku 1499. roku urodzi si midzy ydami w Kazimirzu u Krakowa cielec ze dwiema gowami, jedna bya na ogonie, a druga na przodku, a ogon we srzodku grzbieta by, ng mia siedm na prawym boku, a na lewym adnej, a by na ksztat blinit rozdwojony.
ubra
(jakoby ich
Tego
O UGODZIE
BRATOW KROOW
Z AIB1IICHTE3I POLSKIM
I
WIADISIAWA WGIERSKIEGO
ALEXA^DRE
A O UDZIALE SIGMUNTOW YM
i
z STEPHANEM
W LSKU,
iirzyBuierzia
Ilozdzia szsty.
Koku 1499
skiego
i
przyjechali
w Krakowie bdcego ktrzy Tatarom i kademu nieprzyjacielowi Korony Polskiej, Czeskiej, AYgierskiej Wielkiego Xistwa Litewskiego, ale i pokj tym pastwom by nie mg, dla nieprzyjazni Stephana wojewody AYooskiego, ktry wszytki nieprzyjaciele zwascza Turki Tatary na Polsk na Litw pobudza, dla tego prosi za nim krl Wadisaw gdy sam Stephan tego Zjednocz- brata Albrichta, aby z nim askawie postpowa potwierdzenie ugody krla Wadisawa wcJioTS da. Tame si odnowienie Czeskiego z Polskim io'iCzeskie' Z krlem Albrichtem sstao, Wgierskiego take
Wgierskiego do
stanowili
obron
przeciw
Turkom
301
krlestw zjednoczenie
Do
i
tejio
si te
mi Woyskimi krlestwy ich zjednoLitewskim przyczy* i^ si te z bratami krlami czy sprzysig. Tame si sstao odnowienie ugody i zjednoczenia Wielkiego Xicstwa Litewskiego z Koron Polsk, tak przez samych Jana Albrichta krla
i
przeciw Turkom ulwirdzona bya. i obrona spoina Alexander Wielki Xidz Litewski z Ruskimi, Litewskixicty z pany radnymi, take ze wszytkim rycerstwem
i
^j-te^Ykie^
8"-
jako
Alexandra Wielkiego Xicdza bratw przedtym dawnego postanowienia, te jeszcze za Jagiea i za Witota potwierdzonego to wszystko na ten czas tak Koronni jako Litewscy panowie przy monarchach swoich
,
bya
declaracia
koo obie-
eVe*ciitj'poi*'"^ikiJjI'^^"
Wielkiego Xidza Litewskiego, to jest aby obadwa ty narody jeden bez drugiego pana sobie nie obierali, ani podnosili, skd zna, i bya naruszona zgoda midzy Albrichtem i Alexandrem i Polaki a Litw na tenczas podobno o to i by Albrichtow i na pomoc Alexander z Litewskimi wojskami do Wooch nie przyszed wedug zmowy. O czym te Miechoyius, Wapoyius i Cromerus lib. 30, fol. 653 primae, secundae
,
listy w skarbie Bielski fol. 284 wspominaj fol. 436 Koronnym na zamku Crakowskim, pod pieczciami panw Litewskich te wiadcz. Z Stephanem te wojewod Wooskim z synem jego Bohdanem pokj przymierze krl Albricht uczyni, z strony Koronnej; take Alexander z strony Wielkiego Xistwa Litewskiego. tene czas Moskiewskiego Wielkiego Kniazia Iwana Wasilewica o przymierze przyja poso-
icro editionis
Krakowie u Albrichta krla byli, ktre otrzymali; a dla czegoby tego przymierza Moskiewski knia pragn, gdy Moskwa od Polski tak wielkim przecigiem ziem inszych jest daleko rozczona, ja nie rozumiem, jedno podobno na to owi, gdy myli na W^ielkie Xistwo Litewskie wojn podnie, ktrym sprzymierzenim rozumia, i pomoc od Polakw Litwie powinna (jako te o tym W^apoyius wiadczy, a Cromerus si domnimawa) mia odj.
wie
^sklewskt
Tego
roku
Wadisaw
i
krl
Wgierski
,
Czeski,
take
Albricht Polxj,^l|Hem
i
swojemu Sigmuntowi bratu Gogowskie i Opawskie xicstwa w lsku postpili nad wysznym lskiem starost go przeoyli na ktrym pastwie bdc, ku poddanym pogranicznym ludziom z wielsaw dosy si sprawnie zachowa otrostwa take rozboje, uskromi. Rycho potym Wadisaw krl Wgierski Czeski brat jego, przyski, trzeciemu
,
*'^sk1m.^'*^'
da
Lusackic margrabstwo do
lska.
i
Rycho potym
i
monarchw zjednoczeniu sprzymierzeniu, zacne posy do Jana Albrichta krla Polskiego przysa, pokoju albo przymierza na czas prze-
xit
w tym mdrze postpowa, jako rozumny i ostrony aby jednego czasu tak wiel wojen nie by zabawiony, gdy w len czas Weneckie pastwa morzem ziemi wojowa 31eton, z ktrej si biskupami Wilescy sufraganowie pisz, take Koron i Jamiam
duenia proszc, bo
wojeniiik,
i i
308
Wenetowie
pokj odku piiiuTurka.
wydar
byy w dzierawie WenecTurkw odkupi musieli, ^ tanie czas roku 1500, wielkie wojny we Woszech byy, gdy ^ewJwoszech. Hispani z Francuzy o krlestwo Neapolitaiiskic Maximilian te z Szwejcerami, take Papie z Florentyny, ^yenctowie z Genuensami, Mediolanczycy z panem swoim Ludowikiem Sforci, dziadem Bony krlowej PolIlclespontskiego morza wyspy, ktre
tak
kiej
wojowa,
a
i
pokj u
skiej
O WOJNIE MOSKIEWSKIEGO
PRZECIW ZICIW I ALEXANDROWI,
I
WIEDROSSI.
Rozdzia sidmy.
Koku tego
rozszerzenia
wicej
M^na^^nT woju.
pastwa pragncy ni przymierza strzegcy, nalaz\vszy przyczyn bardzo na Litw, i Alexander Wielki Xidz Litewski crce J6go Helenie ktra bya za nim, nie zbirlowa cerkwie Ruskiej na Wileg[.jj^ zamku, zadawajc te to, i Litwa jego condicie przymierza przestpia nad to, prawem niewiem jakim starodawnych przodkw swoich, upomina si Ruskich pastw wszytkich od Litwy a po Berezin rzek, zmwi si z Medlikierejem carem Prekopskim z szwagrem swoim wo-
ma
LUw|.
Sowa
Lalo-
iiiszczo\v.
podnis wojn przeciw Litewskim pastwom. Posa te do kniazia Siemiona Iwanowica Mozajskiego do kniazia Wasila Iwanowica Osiemiatczyca, namawiajc ich z prob, aby ze wszytkimi zamkami swoimi Siewierskimi, od zicia jego Kniazia Wielkiego Litewskiego odstpili, a jemu suyli ktrzy wnet postanowienie i przysig z 3Ioskiewskim uczynili, aby Wielkie Xicstwo Litewskie z pomoc jego wojowah bez przestanku, a coby zamkw Litewskich wzili, to im knia Moskiewski wszytko obieca samym da. A gdy im to poprzysig speui Kma Wielki Moskiewski, posa zaraz wojewod swego Jakowa 2acharinicza z wiel ludzi swych na pomoc im z ktrymi poszli do Braska do Siewierskiej ziemie. A gdy przycignli pod Brask, a wojewoda Braski Stanisaw Bartoszowic w ten czas by z Braska odjacha do
i
i
dworu Alexandra Wielkiego Xidza Litewskiego na Usczyy bdcego, wiedzc o Moskwie, umylnie na zdradzie zaJi^ck zapalili. Co Moskwa widzc i zamek zgorza, popieszyli si ku zamkowi tame w jednej wsi pana Stanisawa Bartoszewica przy nim wiele Braskiej slachty ])oimali, a niktrzy Braczycy przysig uczynili
i
i
309
Moskiewskiemu. Tame knia Siemion Iwanowic Mozajski Sjfi^ii knia Wasili Iwanowic Osiemiaczyc przed wojewod Moskiewskiego Ja- MosTieS Wielkiemu p^^JsKu. kowom Zachariniczcm na rzece Kontowi przysigli niaziu Moskiewskiemu ze wszytkimi zamkami swoimi, lo jesl: z Czerniehowem, z Starodubiem, z Nowym Horodkiem Siewierskim, z Rilskiem cokolwiek mieli pod pastwem Wielkiego ze wszytkimi woociami Xicstwa Litewskiego. A knia Siemion Iwanowic Bielski, przed tym jescze ni by Brask wzi^^y, poda si Moskiewskiemu ze wszystk ojczyzne swoj: to tak Latopiszcze Litewskie wiadcz. A Alexander bdc tak wielk aoci zjty dla niesusznej wojny dla zdrady tych wyszej pomienioojca ony swej xicdza Moskiewskiego nych kniaziw, ktrzy z xit Litewskich idc, od niego si do Moskwy przekinli zebrawszy wojska Litewskie posa z nimi hetmana swego marszaka swego dwornego Constantina Iwanowica Ostroskiego namiestnika Mereckiego Onikcieskiego pana Hrehora Stanisawowica Ocika podczaszego Wielkiego Xicstwa Litewskiego namiestnika Biel- toS^do slciego, pana Mikoaja Mikoajewica Radziwia marszaka swojego pana "^'"^^^^yLitowara Chreptowica namiestnika Nowogrodzkiego Somiskiego inszich wiele xit, panw, bojar dworzan Litewskich Ruskich. A sam za nimi pocign do Mieska, a z Mieska do Borisowa tame niemay czas sta. A hetman jego knia Constantin Iwanowic Ostroski ze wszytkimi pany wyszej pomienionymi pocign ku Smolesku a na Smolesti/,y kniaziu
i
suy
|-
xi
wojewod byt pan Stanisaw Piotrowic nazwany Kiszka przysza nowina do Smoleska i wojewoda Kniazia Wielkiego Moskiewskiego Jakw Zacharinic stoi z ludmi na Wiedrossy. Co usyszawszy knia Gonstanti Ostroski, wzi z sob wojewod Smoleskiego pana Stanisawa Piotrowica Kiszk wszytki Smolany, a lak prosto cign do Dorohobuza napierwej przyszed do Jeinej, a tam poimali jednego od wojska Moskiewskiego imieniem Hermana, ktry by dijakiem u Bochdana Sapihy przed tym ni by uciek do Moskwy. Tene powiedzia i wojewoda Moskiewski Jakw Zacharinic z maymi ludmi pod Dorohobuzem lea, nili jako trzeci dzie przyszli k niemu drudzy wikszy wojewodowie to jest: knia Danio W^asilewic Szczeni, a knia Iwan Michajowic Przemyski z inszymi wiel wojewd ludzi ju si wszyscy na jednem miejscu zgromadzili; a przeto w tym
sku na ten czas od Kniazia Wielkiego Litewskiego
i
sianisaw
'^'|ewod*a"
Smoleski,
sklewij^ko.
bitw
i
Moskw
Wszake
mu w
zwodzi, gdy naszych l)yo mao. tym wiary dali go obiesi, a sami na
^'''sTn'!'''*''
Moskw
rzeki
li ,
i
przeszedwszy wie Lopaczyn, a niedoszedwszy sioa Wiedroszy, we dwu milach od wojska Moskiewskiego stan-
pocignli,
jako
Moskwy bardzo
wiele
i ju
w
i
a Constantin uczyniwszy
poszli
rad
pany
lassy
wiele
chcc zwie bitw z .Moskw, a tak cignli dwie mih ciasnymi l)otn drog, a skoro wyszH na pole, potkali si z Moskw, gdzie ludzi z obudwu stron pado, a Moskwa ustj)iwszy nazad przedoi
310
bywszy si przez rzek Wiedross ku swoim wielkim ufom, mao zaraz wszyscy tyu nie podali, bo si nadziewali wicej ludzi Litewskich z asa przyby, a gdy Litwa do rzeki Wiedrossy przyskoczyli, Moskwa obaczya
wojsko Litewskie
fy"icrLu. ^^^^Y^'
'
by bardzo mae,
posiku adnego
z lassu
ku nim nie
g^y^ ^1^^ Litwy tylko puczwarta tjsigca, a xMoskwy byo czter<^^'^^^^ tysicy konnych krom pieszych, dziwowaa si Moskwa tak wiel^JioTkwyT kiemu mstwu Litewskiemu. A potym widzc ich may poczet skoczyli ku
i
onal
''a^no-
gow, poimali tei midzy inszymi hetmana Hrehora Stanisawowica Osczika, Litowara Chreptowica marszaka Mikoaja Jurgiewica Hlebowica, Mikoaja Zienowica wiele inych panw pobito poimano odesano do Moskwy. A jako insze Latopiszcze wiadcz Jacynicza Iwana, Jurgego Woowica, Fiedora Niemir, Boclidana Maskiewica, setnikw, gdy si mnie l)ronili pora^^^wie, 3
tam
ich porazili na
samcgo ^
i
kniazia Constantina
,
niono,
byt
wszake obronn
na zad zalane
i
rk ubiegli w lass
i
,
y.
Knia
Constanti Ostroski
mia rce opak bo gdy nie mg dobroci tedy go ciszk niewol Iwan Moskiewski do przysigi wiernoci przymusza, ktr mu potym ale z nieprawego serca zmylnie musia uczyni by opatrzon prawie xicymi majtnociami w Moskwi i wielkie bitwy nad
wizieniu chowan, tak
jako powiadano
w tszym
oowem
nogi okowane
Tatary zyskiwa
kniazia Litew-
Moskiew-
zasmucon poszed
i
i wojpanw radnych poimano, z czego by bardzo ludmi swymi do Obolecz ku Witebsku, tam sta nie
,
tiwf
wz%ia.
Toro"piecz
wziiy,
Obolczach przyszed do niego goniec Moskieodpowiednymi, ktrego on odpuciwszy, poszed do Poocka, w Poocku by, a umocniwszy Poock, Wii tam przez wszytk jesie tebsk, Orsz i Smolesk, wrci si do Litwy. Teje jesieni wojewoda Kniazia Wielkiego Moskiewskiego Jakw knia Wasiej Iwanowic Zacharinic, a carewic Kazaski Machmecielej Mozajski i knia Wasilej Iwanowic Osiemiaczyc, zamek Litewski Puciwi, a od Czernihowa 30 mil lecy, wzili za Kijowem mil 60 w polach tam namiestnika Puciwlskiego kniazia Bohdana Fiedorowica Sapih, takwszytk ziemi Siewszytk slacht Puciwlsk w wizienie pobrali wicrsk posiedli; zamki te Dorohobus, Zalidw i Toropiec wzili. A pra^^.^ ^^^^ ^^^^ wielk i okrutn szkod AIexandrowi ziciu swemu i Wielkiemu Xicstwu Litewskiemu knia Moskiewski nad przysig (jako Latoczas, a
may
bdcemu w
wski
z listy
piszcze
Kniazia Moskiewskiego
Mindiki-
rej,
posa
mnstwem Tatar,
Polskie
i
Litewskie
i
Woysk,
w
Wodimirz, Brzecie
spustoszyli,
Podlask
ale
311
gan dogoni, wrci si do Krakowa. Ci Tatarowie rycho potym zoywszy upy w Prekopie miesica Wrzenia, wrcili si w ty kraje, gdzie Lilwy z naprawy Moskiewskiego Ruskie strony na poudnie lece i
cz
,
zwojowali,
Poiszce
te koo
Laricuta
Lezejska
Zawiciwosta przeby-
wszy
Wis
od Opatowa,
cignc,
Comcta,
wooci splundrowali. A znaczya t srog plag pogask cometa omnacie dni przed pirwszym wtargnienim Tatarskim trwajca. Tego czassu Wielki Xidz Litewski Alt'xander, da marszakowstwo by bardzo dworne kniaziu Micliaow Lwowicu Gliskiemu na ktrego
wszytki
i
,
'
Gliski
marszattiem.
posa
za
do Ko^
"^
do Niemiec lud
,
suebny zbiera
pienidze
'{,^^"6
obiera,
zebra poczet nie may, dawa. Nad tymi onierzami by Czech imieniem Jan Czerny starszym, a zwali si wszyscy Bratam!, ale ci panowie Bratrzykowie mao poytku a wicej szkody Litwie
przeciw
Moskiewskiemu
ktrych
w Poznaniu im
uczynili
bo
ju
zimno nadchodzio.
Alexander
W^asilewic
i
tymi
ludmi
pocign
z
Wszake do Mi-
ska, a tam
mu
przyniesiono
yk
wielkimi wojski
a
usyLite-
Moskwa do
szawszy to Alexander,
ktry
posa
i
by panem
i
Trockim
starost Zmodzkim ze
wszytk ziemi
Czernego Czecha ze wszytkimi cudzoziemcy. A syn kniazia Wielkiego Moskiewskiego sam mocnie Smoleska dobywa, czynic szturmy w nocy i we dnie, a nietylko z dzia obijali zamek, ale te tura-
wsk. Take
nasypujc piaskiem
za
szturm do zamku
czynili.
Wszake
pomoc
Bo
i
ziemi, niewymowny
i
^,'^^^'Yri '
Posze*
sawa Kiszki wojewody, take Juria Paca namiestnika jego Mikoaja Soohuba okolicznego Smoleskiego odbici byli wielk trudno podjw- smSska^ '^^^''^^ szy u kadego szturmu bardzo wiele ludu straciwszy, z wielk hab sromot od zamku odstpili. A starosta modzki ze w^szytk moc Lii
tewsk, take
k Dniepr
pod
Orsz
Litwa idzie przeciwko niemu, co rychlej pobieswego a Litwa si pooyli na grach i leeli tam na ten czas przez wszytk jesie. A prawie tego czasu knia Siemion Iwanowic Mozajski od Litwy przekiczyk, z wiel ludzi Moskiewskich przycign pod zamek Mcisaw, a w ten czas Litewskiego wojska nie mao na Mcisawiu byo knia Michajo Lingwieniewic Mcisawski z nimi a niedobywszy zamku, ode-
a do Moskwy do
knia Dimitrej
yka, i
ojca
zv?jk?afca.
zasza.
domw swych gdy zima Wapoyius, za ktrych si j-bfi^capS to ywota dziao Cromerus pisz, Litw biedn w ten czas podkaa, pir- szkodliwe wsz od kniazia Iwana Moskiewskiego, druga i pienidze prno wydali CTiw!
szli
precz.
Litwa te
i
gr rospusczeni
byli
do
Dwoj
312
na onierze, ktrzy miosto posugi, czego nieprzyjaciel nie zwojowa, to
oni
wracajc
sie
plundrowali
zwojowali.
To
teZ
Cureus
lskiej
Kronice wspomina.
SPRZISIZEMU TATARW
ZAWOLSKICH
Z
LITW
POLSK
przeciw MosRwi
A O
I
Rozdzia smy.
Koku. 1501,
jedennastego dnia Januaria, skoro krl Albricht odprawi z przymierzem ktrego rok cay czekali w Krakowie
,
posy Tureckie
te posowie
z
ktrzy sprzysienia
zjednoczenia
Polskim krlestwem
i
Wielkim Xic-
nym
i
Przjsiga
Tatarska.
ich a gwnym nieprzyjacioom dali co byo krlowi wdziczno uczyni przysig na to z pany Koronnymi z posami Wielkiego Xistwa Litewskiego od AlexaiKlra ku tej sprawie posanymi. PrzysigaH te posowie TatarscY, zwykym obyczajem na szable goe, leja na nie wod,
i
t' mwic tymi sowy: Ktoby t przyja to sprzysieme cielskie zama, albo przeciw jemu by, niechaj od szable tak
.
'
,,
pil
j,
przyja-
zginie
ta
,
ci
posowie
,
do hordy
wielkimi podarkami
,
a przy
Christopha Telika
Wielki
jego
Xidz
Michaa Chaleckiego
obu-
dwu
jurgeitca-
w jzyku
,
stwie
dzikujc
przyja,
i
postpujc mu
a
jurgieltu za trzy-
woiskiemu
Liiwy-
'
mia z wojskiem swoim, ktrego by powinien stawi trzydzieci tysicy, zawdy gotw by przeLitewskiemu nieprzyjacielowi. Przyjechali te ciw kademu Polskiemu posowie od wojewody Wooskiego Stephana na ten siem proszc aby mu wedug sprzymierzenia krl wyda zbiega Piotra syna wojewody Hehasza przed Stephanem panujcego, dla tego i si sadzi na hospodarstwo Wooskie, o tym gdy si dugo krl z pany radzi, niewinnego wyda zdaa si rzecz okrutna, za chowa nieprzyjaciela swego towarzysza wojewody, ktrego on chcia wojn odiskiwa, zdaa si rzecz niebespieczna,
dzioci tysiccy zotych
kouchw
i
sukna,
on
Pioir woje-
poniewa si
,
krl
,
w
.
ten czas
do Prus \vyprawowa,
-.i
a niechcia sobie
CO patrzyli
posowio
W oloscy,
--.^
,
a izby
kaza
iii'v mc oez
ci,
na
313
przyczyny, rozsawiano pospolicie acz niewinnie,
krlewsliicli
i si by
faszu
listacli
dopuci,
jaii
tym Cromerus
,
Iii).
30 primac
edUiunis
fol.
.
657,
etc.
sccwidae vero
439
Miechoyius
wiadczg.
Tali tedy krl Albricht
sie
odprawiwszy
posw Wooskich,
do Torunia
wyprawi, aby przysig wzi od nowego mistrza Pruskiego Friderika, ktry si dugo z posuszestwa wyamowa, a gdy do niego krl posa, on zwoczy czas ode dnia do dnia. tym krl Jan AiJjricbt umar apopIexia w Toruniu, ktrego ciao do Krakowa odwiezione w dzie . Anny w kociele S. Stanisawa na zamku utciwie jest z zwykymi ce-
'^"Aibricht
umari.
remoniami
,
, .
processiami pogrzebione.
.
.
Bv Jan
"i
Ailjricht
1
wzrostu wysokiego,
i'-"<5a ai-.
kocisty,
koo
historikow pilnie si
i
-I
bncluowa
obyczaje.
bawi,
hojnoci ku kademu skonny, w aciskim niemieckim jzyku krasomwca wielki, dworu niechcia wicej jedno tysic szeset chowa, mieczyk za wdy przy boku miewa, by dochcipny, miay, wielgomylny, ale si fortuna z nim nieprzyjacielskie obchodzia, krlowa lat om,
i
wedug
by
doctorem
lekarstwie,
,
miesicy
lat
Cromerus Herbort z niego piszc dziewi lowania jego rachuj, mia lat wieku swego 40 miesic.
i
om
24
ale
kr-
Teje
Ruskie
Miechovius
wiadcz
"
dawnego
I
przyjaciela Litewskie-
Wog
Don
hord Zawoi,
T -i Tir p^moc na pomoc Litwie przeciw Moskiewskiemu a przy pose kniazia Wielkiego Litewskiego Alexandra pan Michajo Chalecki.
sk przycign
I
mm
.
cy hordy na
L't-
Cromer
Sachmat
stoszy
sto tysicy
by (wedug
poyyieci
posw
i
carskich)
Wcign
tedy prosto
w
i
sta pod Nowogrdkiem Siewierskim pod inymi zamki spupastwa Moskiewskie a do samego Braska doby Noyvogrodka Siewierskiego, a insze zamki poday si dobroyyolnie. A carZayvoski poruczyyyszy ony zamki panu Michaowi Chaleckiemu aby ich trzyma na Alexandra Wielkiego Xidza Litewskiego, sam stan na Dnieprze midzy Czernihowem i Kijowem. Tam naprzd yyojska hordy carza Prekopskiego Mendlikiereja, gdy mu onych pl chcia broni, stoczywszy bitw porazi Zawolski car Prekopcw rozgromi, i ich mao ubiego, a po tym zwycistwie odprawi pana Miciaa Chaleckiego z posy swymi do Litwy,
, i
Tatarowiez
^^^^tiej
mos-
^^^^"^"'''^'
powiadajc
i im przyszed na pomoc
i
jirzeciw
kniaziu
Alexandra aby si z nim zjacha i nieprzyjaciele syvoje wojowa. A czas Polacy Alexandra na krlestwo wybrali ktry opuciwszy
,
ten
walk
nieprzyjacioy syyymi
z
na
misne
jatki
gotowa si
40
O ALFli^DRZE
RiZIMZOWICt
koronowanym
Na Krlestwo
Polskie
Roku
KS!F/iI
1501.
D\ DZIESTE
DRtGlE.
Koztlzia pierwszy.
!$o ^^ieliiioneso
Pana
^koro
wedug
i
brania
nowego
Friderik
arcibiskup
W-
gierskiego
Czeskiego krla
Piotra
i
radzili
z strony
swojej
ju
byli
posali do
przyje-
niego na
Budzy
i
Kmit marszaka
cha
na dziadowskie
ojcowskie krlestwo
na co
Wadisaw
bardzo rad
by
Rne
vota
eleclitj.
przyzwoli
i
go krla
inszych
do cessarza Maximiliana, take do Ludwika Francuskiepanw chrzeciaskich, rospisa listy, i go Pan Bg niei
tylko na Czeskie
Wgierskie krlestwo wywyszy raczy, ale i na ojczyst Koron Polsk. Drudzy za Signmnta Opaw^skiego i Gogowskiego xicia stron trzymali. Ale ci przewiedli, ktrzy Alexandrowi Wielpewnymi dowodami kiemu Xicdzu Litewskiemu sprzyjali, bowiem to okazali i Wadisaw poyteczny nie mg by Polszce i przykadami
i
,
du
swoimi krlestwami Wgierskim Czeskim, przywodzc pami nierzupadku swojego za Ludwika ktry te to dwoje krlestwo trzymai i ,
315
jijc,
r
sk
a w Wgrzech mieszkajc, Polsk by prawie w niwecz obrci, za a Jagieo Litwin, ramionami swoimi z upadku wydwign. Tene Jagieo z Wilotcm Litewskie \YieIkie Xicstwo z Koron
kt-
Pol-
wiecznym sprzymierzenia zwiskiem, jako jedno ciao zczyli i stowarzyszyli, ktre gdyby byy rozczone, wielkieby std szkody Koronie urosy; przywodzili te to jak Cromer pisze: Omnibus hellis prlscis Juxta ac recoilioribus Lilvanos multum momenti Polonorum tiribus alluUsse <Vc. i we wszytkich wojennych tak starodawnych, jako w swiezo pamitnych potrzebach Litwa na w ielkiej a znacznej pomocy zawdy Polakom bywaa,
a jako oni
Po*-j.tki?k
siwa Lit.
bdc, maoby
sawnego pojedynkiem dokaza mogli, jako si to niedawno jawnie na Wooskiej potrzebie okazao, gdzie bez Litwy, i si upornie Albricht krl sprawowa wiecznym tego iadkiem Bukowina bdzie. A gdzieby kto inszy by krlem Polskim mimo Alexandra rozerwaaby si ju Litwa nie mogoby to by bez wielkiego spolnej krwie rozlania bo z Polsk si ju Alexander bra z wojskiem Litewskim, chcc dochodzi prawa Koronnego ojczystego moc, jako Wapovius pisze, by go bya matka Elbieta krlowa stara od tego nie hamowaa. A w tym prawie na czas Litewscy panowie przyjachai, Wociech Tabor biskup Wileski, Jan Zabrzeziski, marszaek wielki, IMikoaj Radziwi podczaszy Wielkiego Xistwa, a drugich dwu Litewskich panw imion Cromer nie wiedzc pisze: SC alii
czego
,
PosiowieLi.
^er^i"^
qui(lam duo.
Ci tedy panowie z roskazania
i
i
nauki Wielkiego
Xidza Alexandra
z
pany Koronnymi
okoo
ncj
wybierania krla
wedug
przywodzc im dowodnie szerok rzecz wielkie poytki splz Polsk, a za wielkie szkody upadki zczenia Korony Polskiej z Wgiersk, oznajmujc te pewne rozczenie Litewskiego Wielkiego Xistwa z Polsk z tej przyczyny, i gdyby ju z Wgry jedno Polska wzia , jubycie panw ie Polacy chcieli obyczajw gierskich wykn naladowa, nami wzgardziwszy, coby nam wielk nieprzyja przynioso snadbycie potym tego aowali ale pozdno a te obyczajw Wgierskich dowiadczyli waszy przodkowie za krla Ludwika, takie Wladisawa, ktrzy nie tylko skarby wasze z Polski wycignli, was samych w wielkim udrczeniu, trapieniu mordowaniu chowali. ale
mierzenia,
jednoci Litwy
W-
gfl.^^J^^iP?^.
skich.
Pucili
te
wie
ci
i
wnego z Koron listy ukazah, pod pieczci Alexandrow i dwudziestu pici panw Litewskich, w ktrym sprzymierzeniu to pomiarkowanie niktre przydano, aby
z Litwy i z Polski, jeden by napotym nard, pod jednego pana wadz, a krl aby w Polszce by wybieran i koronowan, na ktrym zjedzie te panowie Litewscy, kady wedug miejsc swoich, w se-
natorskim kole
u obu narodw
wotowa,
,
albo zdania swoje cz\ni mieli. Rada jedtia aby towarzystwo take splne w szczliwych jnko w nie-
316
szczliwych przygodach jednakie byo; tylko sgdy, w Litwie w Polszce, aby sprawowano.
i i
wedug
i
zwyczaju sta-
rego
Posowie
Koronni do
Alcxuiidra.
Sc7.eroA
Vladis
^wowa^ wowa
Tak tedy drugie articuy potrzebne spisawszy postanowiwszy, wnet panowie przerzeceni Koronni Alexandra Wielkiego Xicdza Litewskiego krlem Polskim jednostajnie sj)lnymi gossy obwoali zaraz do Brzecia ku niemu panw z senatu przedniejszych wyprawili: Andrzeja Roego, arcibiskupa Lwowskiego; Jana Lubraskiego, biskupa Poznaskiego; Andrzeja z Szamotu Poznaskiego Jana Tarnowskiego Srama przezwiod panw Litewskiem Lubelskiego, wojewodw, ktrzy od Alexandra spiskw sprzymierzeskich przysig wziwszy okoo zachowania praw nia Litwy z Polsk zwykych, krlestwo mu oddali. Tak Alexander bez mieszkania w tysicu czterzech set jezdnego pocztu do Krakowa przyjecha, bo si obawia aby mu brat Wadisaw Czeski Wgierski krl, od niktrej czci na krlestwo Polskie wybrany, nie przeszkodzi': a on nie tylko eby si mia o to gniewa, ale pochwali Polaki, i Litw nard wielki waleczny, znowu do siebie tym sposobem
i
,
przyczyli.
A w ten czas posowie od carza Zawolskiego Sachraata, ktry w Kijowskich polach lea, przyjachali do Krakowa, ktrzy przed wszytkim senatem skaryli si tak na
^sr]r''T''od
Polaki, jako
na Litw,
a
oni
Sachmatha carza
^^^' ^
Saclimata.
sami
nimi
dugo odwaczaj zczy, czym towarzyniepogod godu gin wespoek z koniami ich dopuszczaj. Na co im odpowiedziano i krl Alexander koronacj odprawiwszy, mia si pieszy z Polskimi z Litewskimi wojskami na pomoc Sachmatowi, o to si te chce krl stara, i tak dalekiej drogi Sachmat carz aowa nie bdzie. Z tym tedy posel-
dug zmowy
i
sprzysienia tak
szw swoich
ona
Sach-
stwem Tatarowie
mata carza
zdradzia.
mu
odnieli, odprawieni.
Aw
tym
i
czasie
prawie,
ona
carza Sachmata,
,
ndz, gd
niepogody zimne
polach
wiksz
poowic
Sachmat
poraoii.
Ktrej przybycim mielszy car Prekopski 3Iendlikierej, zebrawszy wojska swe, bez wieci uderzy na cara Zawolskiego Sachmata i poi hord jego wszytk wzi. razi go na A sam car Zawolski Sachmat z bratem swym Hazak albo Kozak Soltanem i z niktrymi kniazmi ulany przybieg do Kijowa (wedug Latopiszca) a stanwszy nie podaleku Kijowa, posa do kniazia Dimitra Puciaczyca wojewody Kijowskiego, powiadajc mu o przygodzie swej. A wojewoda Kijowski wiele dni go tci i dary wielkie dawa. A potym Sachmat car bez wiadomoci z Kijowa we trzech set koni jako JMiechoyius pisze zjacha do Biaogrodu. Chcia potym do Bajazeta csarza Tureckiego uciec, a poda si mu w moc
bdc
gow
etc.
Polaki
Li-
tw,
dla ktrych
mci.
wiedzia,
cessarz Turecki
317
mu, kaza go sandziakowi Biaogrodzkiemu poima, a sobie do Constantiuopola przysa, skokiem za si do Kijowa przybiea. A wojewoda Kijowski obskoczYWSzy go do Wilna przyprowadzi, gdzie tam by w wi^j^^^""*^
^^'Eon**'''
do sejmu Brzeskiego, jak o tym bdzie niej. A AIexander Wielki Xigdz Litewski, od Friderika brata arcibiskupa Gnienieskiego i kardinaa, dwunastego dniaDecembra w kociele Krazieniii
kowskim zwykymi ceremoniami pomazany, koronowan na krlestwo PolWileskiego Woskie, przy bytnoci wszytkich biskupw Koronnych przy xiciu Conciecha Tabora przy Elbiecie krlowej matce swojej radzie Mazowieckim; te z Litwy przyxicciu Mozajskim Michale Gliskim Jurgim Grodzieskim przy wielkoci inszych panw posw postronnych. Rycho potym 13 dnia Decembra Sigmunt xic Gogowskie Opawskie z Wgier, brat AIexandrw, przyjacha Jan Baduarius pose Wenecki za nim, winszujc krlowi nowemu szczliwego krlowania. Przyjechaa krlowa Alexandrowa Helena, Wielkiego Xite potym JJ j z Litwy na drugiego roku dza 31oskiewskiego Iwana Wasilewica crka 1502 pocztku do Krakowa 4 dnia Februaria, ale nie bya koronowana krlewsk koron, dla tego, i w greckim zakonie trwajc katolick si
i
wiar
brzydzia.
O ODJEZDZE
AEXANDROWYM
Z NOI,
A O
Rozdzia
driigi.
Krl Alexander roku 1502, w Zapusty zaraz ruszy si do Litwy, z krlow Helen, syszc o tym i knia Dimitr Zylka szwager jego, syn Wielkiego Xidza Moskiewskiego, Smoleskie wooci wojowa, tak zostawiwszy Friderika brata kardinaa gubernatorem krlestwa Polskiego, przyjecha do Wilna a w tym czasie Stanisaw Kiszka i jego namiestnik Moskwa Soohub wtry raz Moskw od Smoleskiego zamku odbili, wszake jako wtry raz od Smoleska Miechoyius fok 3G4 lib. 4, cap. 81 pisze, wiele Moskiewski wooci Li- ""dbila/
;
tewskich na ten czas posiad, za niedbaoci Alexandrow. Teje zimy krl Alexander posa do ccia swego Wielkiego Kniazia
Korony
318
wojewod czyckiego, pana Piotra Myskowskiego, a Jana Buczackiego wojewodzica Podolskiego. A z Litwy wojewod Poockiego pana Stanisawa Hlebowica, a marszaka i pisarza krlowej Heleny, namiestnika
r MoTkw?^
Kni^^conostjoski z
uciek.
Posowie
os ie\>scy
Brasawskiego pana Iwana Sapiti ktrzy przymierze wzili na sze lat z Moskiewskim, a zamki odjte winie na ^Yiedroszy poimani w Moskwi zostali. Aczkolwiek Cromerus pod t condici przymierze to by pisze, i winiowie mieli by wrceni, Herbersteinus takie wiadczy, i knia Constanti Ostroski przed skoczenim tego przymierza gdy by zmylnie przysig Moskiewskiemu wiar zachowa opatrzenie z wielk majtnoci na Moskwi w dzieraw wzi w kilku bitew zwycistwo nad Tatary otrzlma, potym upatrziwszy czas do Litwy ubieg. Tego roku 1503, nie wtrego jako Latopiszec pooy, przyszli posowie od kniazia Moskiewskiego do krla Alexandra Piotr Plesczejw, Constantin Zamycki albo Semeczka i zi jego Michajo Klapist Mikita jj^jyjjj^j jjjg]^ [ utwierdzili przymierze do szeci lat stale trzyma. Teje jesieni dosza nowina krla Alexandra, i Tatarowie przeszedszy rzek Przypiecz pustosz wooci Litewskie, a krl przeciwko nich posa xic Michajowica Olelkowica Suckiego a wojew^odzica Podolskiego pana Jana Buczackiego przy nich dworzan Litewskich Racw niemao,
; i
,
oniersk
tarw pora-
Tatarov\ieu
Sucka.
Kicokospa-
^5^ ^^^^^ Siickie Siemion dogoniwszy Tatarw za Bobrojskiem w sze' ci milach na rzece Uzie, porazi ich na upy wszytkie take winie sowito odebra z zwycistwem si do krla wrci. Teje jesieni na rzece Ussy, knia Fiedor Iwanowic Jarosawowie knia Jurgi Iwanowic Dubrowicki i knia Hrehori Hliiiski starosta Owrucki stoczyli bitwie z Tatary Prekopskimi a tam z dopuszczenia Boego poraone byo wojsko Litewskie od Tatar i zabito kniazia Hrehora miskiego przy nim Hornostaja. tyme roku 1503, Augusta trzydziestego dnia, carzewic Prekopski Bitikierej SoHan syn carza Mendlikiereja wpad bez wieci w pastwa Litewskie, majc z sob sze tysicy ludzi przyszed naprzd do Sucka, ^ ^'Q^C Suckic Sicmion Michajowic by na ten czas w Sucku, ktrzy Xatarowie wiele zego w Slucku uczynili. A od Sucka cigna ich do Kopyla, a i ludzi przy sobie knia Sucki nie mia, zawar si na zamku, a carzewic sam pooy si koszem pod Suckiem w polu za Umiem, gdzie dzi Nowy dwr Jurgi Sutkie wnuk jego zbudowa. Z tamtd carzewic Talarw rospuci w zagony wojowali okoo Kiecka Niewiea zamek Kiecko spalili wrcili si a w szeci milach od Nowo-
gow
cz
xi
Taiarowic
grdka na Kolczy uroczyscu i wiele krwie chrzcciaskiej rozlawszy, bez odporu z ponnem uszli do hordy. Mao co przed tym Tatarowie Prekopscy, Podolskie, Ruskie Sdomirskie kraje zwojowawszy, splundrowali teRzessw, Jarosaw, Radzimin
i
"j-H-^"
Bez,
przeprawiwszy si przez
i
Wis,
Opatw,
agw
Kunowo
miasta zburzyli
Waposki.
do Piacianowa potym bez odporu przyszli, gdzie Jan Wapowski zebrawszy strzelcw ile mg, przed tym si im
sj)alili
,
310
obcieni miastem Facianowem miele zastawi, ale Tatarowie wszelkim rodzajem upw do hordy si WTcili, gdzie potopili przez tysic winiw naszych przcprawujc si przez Wis. Tego te czassu przymierze z Bajazctem Tureckim carzem krl Ale,
bdc
Przymierze
xander potwierdzi
skiego.
przez
Mikoaja
Firleja
Dbrowice
trzy tysice pod Suck bez wieci wpadli 1 i^T xir pod Nowogrdek, a szli nazad przez boto Hriczinskie, na ktrych xiz Suckie Siemion, a przy nim panowie Litewscy: Stanisaw Jerzy Niemirowic wnet si zebrah Piotrowic Kiszka, Olbracht Gastot ! ! T. II dojionili ich za rzeka Przyniecz za Grodkiem w mili tam za pomoc ich porazili na plonu kilka tysicy odbili z zwycistwem na zad si wrcili w ktrej bitwie zabici s dworzanie krlewscy Rak albo Rczko Maskiewic Zyniew z Wokowiskiego powiatu. Tego te roku wrciwszy si z tej bitwy Suckie Siemion, szczliwy zwycizca nad Tatary, umar. Teje jesieni car Kazaski Machmetcielej porzeza w Kazani wszyt-
Tego
1-
,'
wojowali
a/,
Bo
gow
''.."..
i
/-.
Taiarowie ^^ Hriczin-
s^im odLit^^y
poraze"
xi
^fl^slu'^^'^
umar.
kich
kupcw Moskiewskich.
Tego
tituli
priderik
^^(^''/Tnik"^^^^^o^*
arcibiskup
Gnienieski
biskup.
Krakw-
Koronny umar, dug niemoc francusk zemdlony, w Krakowie na zamku przed wielkim otarzem pochowan w mosidzowym grobie. By Friderik wzrostu wysokiego, wejrzenia wdzicznego, a godnoci peen ale rozumu nikczemnego prnujcy, w pijastwie ustawiczny wiek swj w dimie w smrodliwym mieszkaniu trawic, z niktrym sobie podobnym towarzystwem jako 3Iiechovius pisze lib. 4. Tego jednego czassu Conrad xic Mazowieckie umaro po nim Jan Stanisaw xita synowie w dziecistwie zostay, a matce ich xinie Annie wdowie po Conradzie xiciu krl Alexander dozwoli xistwo Mazowieckie do lat synw jej sprawowa ktrzy potym sami w 3Iazowszu mieli panowa , a jeliby bez potomstwa mskiego zeszh obadwa, tedy wszytko xicstwo Mazowieckie na krla Polskiego przypa miao, a crki xiny jeliby byy, tedy ich z posagiem wedug stanu xicego w maestwo wyprawi: taka bya o 3Iazowieckie xistwo na ten czas na sej, ,
Posqno-
Mazowsze,
mie Piotrkowskim ugoda. Tego roku wojewoda Kijowski knia Dimitrej Puciaczyc i knia Siemion Jurgiewic Holszaski starosta ucki pomarli da krl wojewdztwo Kijowskie JurgiewiMontowtowicu, albo Montulowicu. A ucko dano kniaziu Michnju Iwanowicu Ostroskiemu, ktry w rychle umar,
i
uck pisarzowi Fiedorowi .lanuszowicu. roku Tatarowie wtargnli do Podola o . Marcinie, gdzie wiele korzyci nabrali, a gdy z ponem cignli, spad nieg wielki, w tym zea
potym dano
Tego
brali
szli
onych krain rycerstwo z Zemek Halickim z innymi, pSniftorowanym, a oni do brzucha w niegu brodzili, pocignli ich zatym snadnie porazili, i dny nie uciek plon odjli.
si na
nie
320
2me\^^aia- ale
Zemeka hetman
ich
od Tatarzyna
na ziemi
lea,
postrzelony.
Potym Stcphan wojewoda Wooski, posawszy wojsko swoje, strony Ruskie wszytki Woochom przylegle, midzy Dniestrem grami Sarmai
zow,
bez odporu
powojowa
w moc swoje podbi, powiadajc i ten kraj Polacy niesusznie byli Woochom odjli. Przeto krl Alexander roku 1503, przyjacbawszy z Liw Lublinie na dzie S. Simona Judy na rycerstwo ktrym radzili okoo Pokucia ktre sobie przy wlascza Waaski wojewoda Stephan i przyjli w ten czas suebne obyczajem Rackim albo Usarskim z drzewcy z tarczami tych onierzw krl Po'3cv\vv AIexander do Wooch posa na wiosn przysz, roku 1504, ktrzy wzajem. Woosk zicmi wzajem wojowali tak dugo, Stephan wojewoda Wotwy,
zoy
siem walny
Korony
Polskiej, na
gerskfego^
Cromer
czterdzieci tysicy, na klreSte-
phan>yDocy
mlfsteczko
oski musia ustpi z Pokuckich zamkw, ktre by swoimi osadzi, zwaszcza gdy sam w ten czas na nogi pedagr chorowa, z ktrej potym niemocy tego roku umarh Ten Stephan wojewoda Wooski by chjtry bo Turkw putora sta tysicy jednym razem porazi krom i fortunny, inszych czstych a znacznych z nimi utarczek. Ten te Matiasza krla gcrskicgo walcczncgo z ziemie Wooskiej i z Czakielskiej wygna, porazi'^ ^ ,?. . ^iwszy przy mm wielkie wo sko ugrow i raniwszy samego f trzemi strza^ V .\ % ami, W micscie Ram, za ktrym zwycistwem odj mu Czakielsk zie,
W-
'
'
-^
,.-'
micc.
eMudefzyt na
piau'ioooo
rln*ychi
'^rwszystki
pamVw^ziT,
'krPsamo'-^
uciek^an^
"^"
dan
sie*^-
caruTpo
wooskuca"
ra drogi.
Swyi^mli
^%ilU^'
Rukowiuie nad nadziej naszych pogromi. Ktrego moe kady historyk z t fortun wielk a maym pastwem susznie wysawia. O tym Wooszy i Multaui piewaj ustawicznie w kadej biesiedzie na serbskich skrzypicach przygrawajc swoim jzykiem: Stephan, Stephan, wojewoda! Stephan, Stepban, wojewoda! bija Turkw! bi Talarw! bija grw, Ru Polakw!" Gdym jacha do Turek, widziaem w Rukorestu stoccznym miecie i w dworze hospodara Multaskiego, u ktregomy byli na czci, obraz wymalowany z possochem starowieckim, wzrostu wysokiego, tego Stephana w koronie krlewskiej, na murze w wietlicy hospodarskicj pokojowej; zowi go te Wooszy Kara Rochdan, to jest: drogi Rochdan Stephan, a dla jego niewymownej dzielnoci, maj go za witego. Zostawi po sol)ie syna Rochdana jednookiego. Tcgo roku 1504, krl Alexander w Krakowie przezimowawszy, jacha do Prus na wiosn, gdzie od miast Pruskich przysig wzi, a mistrz Pruski nowy Friderik nie chcc przysigi uczyni, do Niemiec ojczystego
i
W-
321
O SEJMIE
I
W BRZECIU LITEWSKIM
w roku 1505,
iiinic z
su-
sUcco zu^'"'
Stanisaw
za^l-nowiec
modzufai^"
^ki"""
Drody
za
wrcili
Lid
Ilinicowi.
krl
bdc
prze-
^^"eTsc/"
^"siuizncj"'
Krakowie usyszawszy o tym, rozgniewa si na pany, Gliski te ustawicznie krla namawia, aby si tego nad pany Litewskimi mci, a zwaszcza na Zabrzcziskim.
YiTriowT
wid
wzito
to na krlu,
i
Troki
suieinui/o""
dano je synowi wojewody W^ileskiego, Mikoajowi MikoajewiCU Radziwiu, ktry by podczaszym u krla Alexandra i namiestnikiem
i
'""^^'''
te starost Lidskiego kaza poima w wizienie osadzi, a panom radom nie kaza do siebie na oczy chodzi: to poty Latopiszec prowadzi rzecz swoje. Ale Miechovius lib. 4. fol. 364, cap. 81, za ktrych si to ywota dziao, Cromerus te lib. 30 jonmae eduionis fol. 66,
Bielskim. Ilenica
lib. 19, cap. 5, Bielski fol. 285, etc. dotym przerzeconym panom Litewskim kaza na siem przed si stan, rozgniewawszy si na nich o przyczyn jako Latopiszec wiadczy, i nie dopucili Lidskiego starostwa przerzcconemu
iiinicpoi-
'""wnf^'""^'
pisz,
krl
.41
,
czowiek
32-2
w
i
cesarza,
we Woszech, w Hispaniej na dworze Masimi/iana take w wojskach jego byway, w rzeczach rycerskich biegy, u monarchw postronnych dobrze zachoway, ruskiego zakonu bdc,
cudzych stronach
i
i
z zamkami, a prawie pu Litewskiego pastwa trzyma, czym wiele slachty, zwaszcza Ruskiej, na swojg stron by sposobi. Dla czego si obawiali panowie Litewscy aby Wielkiego Xicstwa Lite-
wielkie dzierawy
za
f.iisiiiegoz
'skiminie-
wskiego upatrzywszy czas nie opanowa, a do Rusi stolice nie przenis, wzgardziwszy Alexandra, i potomstwa nie mia powiadano pospolicie, i on sadzc sie na Wielkie Xistwo, stao na gardo zdradliwie Alexandrowi by w wielkiej nienawici u panw Litewskich. Ale Gliski b(Jc naprzcdniejszym w asce krla AIexandra, namniej tego ich osawienia nie dba i owszem jawn nieprzyjaz z pany Litewskimi wid, a mai i
jc
przyczyn na
nich,
zabronili Lidy
i
Drody, oskary
nieposuszni,
ich u
krla,
take mu ustawi-
w ucho szepcc, przywid go do tego, i krl Alexander Zabrzeziskiemu, Stanisawowi Kiszce, Hlebowicowi, Zarnowskiemu sta na gardo; i chytre sida na to gotowa, mwic krlowi: i pki w Litwie ci panowie (namniej trzej) garda nie dadz poty w tym xicstwie rostyrki bd. A to radzi Gliski przewrotnie, iby tym snadniej zbywszy przeciwnikw gwnych, mg Wielkie Xistwo Litewskie, na ktre si sadzi, z Rusi pod Alexandrem opanowa. Ale i krl Alexander nie mg te,
go dokaza co
dla wielkiej
Przewroma
muprzywoPanowie
i,i-
mu Gliski radzi, jakoCroraer pisze, w pojsrzodlai Litwy, pospolitego alu wszymonoci potnoci tych panw ttiej Litwy, przcto ich wyzwa na ten siem do Brzecia, chcc ich tam leby ju o ich zdrowiu, urzdach skara, zamek o nich zamknwszy potciwoci jyo, kiedyby ich by Jan aski kanclerz Koronny, jak Miei i i
irn'iex>'^a*^piec"not'
zamek
nie chcieli
wni. Tene te
i
kanclerz Laski
Janem
Owicimia
kanonikiem Krakowskim, spowiednikiem krlewskim, Alexandra krla od X. askiego tejio przedsiwziocia odwodzili owiadcza si kanclerz Koronnv Laski, kanclerza ., ^ i t. ^ ir' Koronnego mwic: IZ ja wol do Polski si wrocic, a niz przy tym szkodliwym roku panom sterku by. Tak si krl skromniejszym ssta, w onej zapalczywoci przetylko Zabrzeziskiemu Trockie wojewdztwo wzi. zabrzezi- ^iw pauom Litcwskim, krl Alexander posa po cara Zawolskiego Sachmata, ''cy^woj' A zaraz z Brzecia
ihzeifu?
.1
.^
'
M^zitio."
by
,
na ten czas
Wil-
sachraailwi carowi,
pod stra chowan. A gdy przyjacha car Sachmat do Brzecia, podka go krl Alexander przed miastem w pici milach z ozdobnymi pocztami stan namiotem na polu, a kaza dworu swego panw Koronnych tym suknem tam gdzie car mia z konia zsie sukien wiele nasa ^^ uamiotu krlcwskicgo szed, krl za potkawszy, wzi z sob do na miotu posadzi go po prawej stronie jako towarzysza, a tam siedzc
i i
,
krl Alexander
twy i Tatarw. Potym go krl wzi do Polski na siem Radomski Sdomirski jako Latopiszec kadzie.
nie
315
MIERCI WIELKIEGO
O SEJMIE RADOMSKIM.
Rozdzia czwarty.
Koku
1505, jako \Vapovius
acz Latopiszec
i
iMiechoyius
lib.
4,
fol.
376,
lat
cap.
85
Cro-
mer wiadczg,
kadzie, Iwan
Wasilewic Wielki Xidz Moskiewski na schodzie miesica Novembra umar. Najsczliwszy to by po Wodimirzu monarcha Ruski nad insze, bo si z Tatarskiej niewolej, ktr przodkowie jego zdawna cierpieli, dzielnoci swoj wybi samych prawie Tatarw kilko hord zholdowa:
i
Kazaskie, Permijskie, Sibirskie, Lapoiiskie, Hugierskie, zkd Wgrowie wyszli, i Bugarskie, Astrachaskie, Zawolskie krainy w Aziej na wschd do morza Kaspijskiego, po moskiewsku: ChwaHskiego; czsoca, ci zhodowa, czci pod moc swoj podbi; z Swdami, z Liflanty, z Fiandy szczliwie wojny wid, Litewskiemu xicstwu 70 zamkw straszny by wszytkim ssiednym i miast z Nowogrodem Wielkim odj zakaza; pici synw Wasila, narodom, w Moskwi pijastwa zabroni Juria, Dimitra, Siemiona, Andrzeja spodzi, a Helen crk, ktr da Alexandrowi Wielkiemu Xidzu Litewskiemu, potym krlowi Polskiemu
Dzielno,
fw^nawa'-^
skiewskio
wstpowa
za
na stolec
Dimitr
prawem
i
umar
ywota
,
ojcowskie-
Iwan Wasilewic syna jego a wnuka swego Dimitra jak Herberstein ^idzem pisze, naznaczy zwykymi ceremoniami podnis, po mierci swojej byc skimnazna. niesion. Wielkim Xicdzem Moskiewskim. Potym za porad wtrej ony Greczki
,
odmieniwszy swoje pirwsze postanowienie, Gabriela syna, ktrego z t Greck mia, ktry potym by mianowan Wasilem, na Wielkie Xistwo po mierci swojej ustawi, a Dimitra wnuka do Lglicza na wizienie po-
czeo.
wizienia do
przyzwa,
mu
na Wielkim Xistwie Moskiewskim wrci. Ale skoro sam Moumar, wnet Wasil syn jego w asny, Dimitra w wizienie wsadzi, a sam zupenie Wielkie Xistwo ojczyste opanowa, ktrego syn dzisiejszy Iwan Wasilewic tego imienia jako dziad a do tego czassu torem jego idc panuje. Bo ten nie mniejsz Litewskiego pastwa by opanowa; Tatarom te Prckopskim drog do swych pastw zagrodzi. I Liflantw wiksz (ktre mil 90 wzdu, a 40 wszerz paskiewski
i
, i
panowa
cz
cz
324
stwo swoje za panowania mistrzw od modzi do Filandlej rocigao) roku 1577 osiad. Krl Alexander tego roku 1505, przyjecha z sejmu Brzecia Litewskiego na siem do Radomia, na ozie Wszech witych, na ktry wzi z sob Sachmata carza Za wolskiego i postawi go naprzd w Nowym Miecie w Mazowszu pod stra. Potym gdy si panowie Polszcy i Lite^scy zjachah, przyzwan do koa senatorskiego Sachmat car Zawoiski, ktz wielk wspaniaoci skary si dug ry miele, dowodnie, powanie rzecz na krla Alexandra na pany Polskie Litewskie, i od nich prnymi obietnicami by przyzwan przeciw- carzewi Prekopskiemu na pood morza Kaspijmoc, z dalekich stron Scytijskich Zawolskiej hordy, skiego albo Perskiego; potvm gdy z w^ojskiem im na pomoc przycign, opusczony a prawie na misne jatki wydany, za czym dla nich od carza Prekopskiego poraony, wojsko wielkie i wszytki statki rycerskie skarby utraci, na ostatek gdy do nich jako przyjaci do towarzyszw sprzysionych uciek, nie mniejsz wczasno, jakoby u nieprzyjaci gwnych otrzyma, bo nad wite zachowanie przysigi, za winia poimaca od nich mian pod stra a prawie w ciemnicy do tych czassw chowauy. Ale Bg (tak rzek lamentliwie, rce w^zgr podniezwszy) dobrych wszytkich zych rzeczy odpacicie), mnie i krla, przed ktrym
i
wnle^^mowi
skfm"ko'i.
bdc a
^Sachmaia
siiana.
rwno staniewa, w tej sprawie kiedy rozsdzi, a ndze i utraty mojej zgwaconej przysigi pomci si sam sprawiedliwie, na potpienie krla JSdpToi.
'
obietnic swoich,"
Na
ostatek pro-
wrci si do
i
ffimafwi
carzowi.
^^'"i
to
odpowiedz
^
wzi
od rady Polskiej
Litewskiej,
ani na
Boga, ani
winy wkada nie masz, jedno sam na si, a to przysidze swojej dosy nie udziaa aboprzeto, ie umowie, sowu wiem gdy u Kijowa lea, miasto obrony albo pomocy, twoi ludzie naszym poddanym szkody dziaali, jako jedni nieprzyjaciele okoo Kijowa, i )Ye proszon od Kijowskich mieszczan i od nase przyzwolenie mia, aby lea z swoim ludem na granicy 3Ioskiewskiej pod Starodubiem,
j-,g
l^j-jf,
zawdy
gardo sta,
tam
bdc,
daleko przespieczniejszyby
by zawdy,
ludzi, statkuby
by
nie
Pro^i,a
^'"^^wa!^'"
zawid, tak swoich jako krlewskich i Wielkiego Xistwa Litewskiego rycerstwa, ktre swym uporem straci. Trzecie co gorszego, ie by do Turek pojacha bez naszej wolej, acz nie dobrze wiemy po co, ale to sam domys okazuje, e ku naszej szkodzie. Za tym Sachmat zwiesi gow, a prosi jusz ni ocz innego, jedno aby mu dopomg statku swego zdoby pod Prekopskim albo by mu dopucili brata jego posa do ziemie Tatarskiej, do braciej Nahajskich carw o pomoc, przez ktreby mg zasi do swej bliskoci przy: w tym go pocieszono, i to krl uczyni, by jedno mg tak rycho na to ludzi zeutraci, ani
,
bra.
la
Aw
ktrych
,,A
rk rzek:
ci
325
kiedy trzeba, na co je chowacie"? Odpowiedziano mu,
nie wszyscy u nas na
i tu
nic
wTatarzech,
,
wojny
jed,
m?^
^s"Je""^^'-
jedny
chowaj do
roi ej
drugie na
i
rzemifsa,' drugie na
trzenie
sub Bo,
na opa-
mu
brata Kozaka
posa
do braciej
jego \ohajskich carzw za ^Yolg^ rzek, tak jako prosi, aby go bracia ratowali, a pomogli mu zasi ku jego statkom i ludziom przy od Pre-
by
tej
przyczyny
i by we-
s
z
dobrej odprawy.
sejmie okoo obrony przeciw Tatarom panowie Koronni krlom stanowili, a niktr slacht o rozbjstwo otrowstwo potracono, Osuchowskiego Mysowskiego cito, nie Myskowskiego cnotliwego staroytnego, jako si drukarz w pirwszym wydaniu Bielskiego slachcica omyli, a Rusinowsk, ziemiank w skorzniach z ostrogami z mieczem w ubierze mskim, jako j poimano, obieszono. A na obron pospolit
Na tyme
siaphtgroipotl^acono.
3Iaej Polski slachta po 12 groszy zwoki na onierze postpili, ale Wielgo-polanie na to pryzwoli niechcieli. Na tyme sejmie w Radomiu
^"^"J^p"/"^
panowie Litewscy chcc niewinno swoje okaza, a niechcc duej w niesusznym gniewie i)y u krla Alexandra, dla oskarenia przewrotnego Michaa Gliskiego, prosili o przyczyn panw Polskich do krla; jakosz panowie Polacy za nimi prosili Alexandra, eby im gniew swj odpuci, a krl za przyczyn panw Polskich obieca ich w ask przyj, skoro si do Litwy wrci ich ziemie przyrodzonej. Tam biskup ^yiIeIiski Wociech Tabor pocz krlowi mwi, jako Latopiszec wiadczy tymi sowy: Miociwy krlu, niewinnie gniew twj krlewski by na nas, za przyczyn
niktrych ludzi,
Jup^^TaboLa^op^js^cfa
bomy my
alemy
swemu
nie stali,
si
sprzeciwiali,
bronili
praw
priwilejw naszych,
nich zostali.
jako Wielkiego
bd
tak miociwy krlu, ja jako Litewskiego pastwa twj Nidza a pana naszego pasterz, powinienem ciebie pana swego od tego odwodzi, aby ty pan nasz prawa nasze listy swoje przysig nam zupenie zachowa a jeliby chcia ich kto ama Boe! pomst kademu takowemu." I skoro to biskup wymwi, natychmiast krla zarazia niemoc paraliszowa, jak tene Latopiszec wiadczy. Przeto krl Alexandcr paraliszem zaraony schorzay, z Radomia do Krakowa jach<';, dla lekarstwa, a panowie Litewscy bdc z lepsz
i
i
Krl Ale
xander pa
ralis/.em za-
raon.
nadziej pewrii aski krlewskiej, do Litwy Sachmata carza prowadzili wedle roskazania krlewskiego, a w^ Trokach go utciwie i hojnie do przyjazdu krlewskiego postawili i inszych te jego murzw i sug po leach
rozdzielili,
^^"if^"^**
lubowa
,
Po-
tym
byli
posowie w omdziesit jezdnych Tatarw od Nahajskich carzykw do Wilna w poselstwie do Sachmata do ktrego na rozmow
przyjechali
,
nim w owy na prztjjezdzki jedc obcowali, bdc wszyscy hojnym wychowanim, pienidzmi szatami od panw Litewskich opatrzeni, upatrzywszy czas Sachmat nad przyrzeccnie lubowanie ze wszYtkimi swoimi Tatarv, ktrvchkolvviek mg
wolno przypuszczeni;
a
gdy tak
dugo
cJt^/^j^ok
L'.*;
mi Sie'
''^"^J^''"''
326
mie,
Trokw
i
od inszych dworzan krlewskich Litewskich noc i dniem u Kijowa dogonion, zwizan i na Troki odwiezion, gdzie pod stra pilnie by chowany. A w ten czas gdy krl Alexander w Polszce chorowa przyjechali posowie do panw Litewskich od Mendlikiereja cara Prekopskiego, napominajc, i jeliby rozumieli, aby Sachmata w wizieniu
nika Trockiego
Poso^^^od kiereja byli uczynili,
kop'skicgo
Litewscy stryjowi tego Mendlisi chcieli w tym Mendlikierejowi zachowa, obiecowa im pokj wieczn pomoc na kadego ich nieprzyjaciela, w ktrej si im jako przylegy ssiad bliski, rychlej a ni Sachmat z daleka hord swoj zgodzi mg. Uwierzyli tedy zdradliwym sowam Menchowali
,
jako
te przodkowie
i
ich pirwszy
co jeliby
wszake danie
poselstwo jego do
Sachmat
carz Zawolski
nieborak
Sachmat
chudzina
prorokuje,
gdy o sobie tragedi czynion widzia, napomina panw Litewskich aby zdradliwemu Mendlikierejowi Prekopskiemu nie wicrzyli, mwic, i si on tym moim niewinnym wizienim nie uskromi, -'.,, " . i na plundrowame: jakoz si wnet speaby uie mia do waszych kram
wizieniu u Litwy
,
bdc,
.
sa
, ,
O SROGIM ZBURZENIU
oiyOo sucka, nowogroda, miska, witebska, poocka,
ojowej
I
gry,
Rozdzia pity.
Do
^Tielssaoueg-o
Pana
roku 1506, jak Latopiszec wiadczy, ale ma by 1505, wedug Croprzyszed carewic Prekopski syn MendliMiechoviussa inszych z Bitikierej kiereja cara Prekopskiego Machmetkierej Soltan, z braci Soltanem a Burnas Soltanem i ze wszytkimi siami Tatarskimi i przyszli gr i tam si przez Dniepr przeprawiwszy, sam ku Dnieprowi na Machmetkierej Soltan poszed pod zamek Miesk, w srzodek Litwy,
mera
sw
ojow
327
a
pod Sucko
i
posa dwu
dzie
Burnas Soltaz
na
przyszli
wity
w Niebowziccia w Pidziecit'^^'^l^,^^!
'"^^'"^''
Siuckich dziadem. A tak Siemionowicem, dzisiejszych w koo Sucka burzyli do zamku, wiedzc i tylko w nim xic/:na bya, szturmowali, podmioty czynic ogie podkadajc; ale si mnie ])ronili prob Anastasia xina, aby Suczanie, ktrych obwizowaa lubem
kiem
Jiirp;im
xit
jedynego dziedzica swego od gwatu pogaskiego stale bronili, take wielTatarw pod zamkiem polega, bo slachty kniaziw inszych na ten czas wiele u tej xiny Anaslasicj na Slucku suyli. A sam starszy carz
ko
Machmetkierej
stan tego
dnia pod
Micskiem koszem
i ,
puci w
za-
gony pod Wilno i w Zawilijsk stro.n, take k Witebsku, Poocku, Ruskie a ci dwa carzewicy k Odrucku i na wszytkie strony Litewskie
bracia jego
minwszy Sucko, poszli ku Nowogrdku. A na ten czas panowie Litewscy wszyscy byli w Nowogrdku radzc z sob, coby mieli z tym czyni e si krl z przyczyny Gliskiego gniewa na nich a i ich obiecowa za do aski przypuci na sejmie Radomskim skoroby przyjecha do Litwy, zmawiali si te jakoby to Gliskiemu odda mieli. A dowie,
,
ku Nowogrdku
im
w Nowogrdku, tym si rychlej pospieon rad nie okoo obrony rzeczy pospolitej,
Panowie te widzc gwat
i
ale o priyacie
zaczt,
rozerwali.
Nowogro-
jaiarowiew
ifu",nafon1e
n^^'^Li'tJ*w-
dka wyjechali za Niemen, a Tataroyyie przyszedyyssy ku Nowogrdku nie wielk szkod uczyniU naszli nikogo i gonili za pany do Niemna i dalej przeszedwszy za Niemen w Litewskiej ziemi, a z winiami z dobytkiem nazad si wrcili, a zamku Nowogrodzkiemu nie mogli nic uczyni, bo
i
^kicii.
na ten czas
ktry
Nowogrdku wojeyyod by Albricht Marcinowic Gastot, sam yv Noyyogrodku zamek dobrze osadzi a przy nim MaNiemira insza slachta Nowogrodzka, skieyyic.horodniczy, Iyvan Trizna bijc si z Tatary, nie dali im zamyyyjedajc z zamku kadego dnia miastu szkody czyni. Bardzo te wiele strzelb z zamku samych koyyi Tatar pobito co widzc tedy Tatarowie, i zamkowi i miastu nic nie mo-
bdc
gli
A
ku
z
yyszytki
Machmetkierej carowie, ktry sta pod zamkiem Mieskim koszem, yyooci okoliczne zburzy, miasto Miesko spustoszy, tylko zam- okrucie'"^' inszymi obroni, monastery i cerkwi ogniem wypali, w ziemi Lite- ""skie!"
i
wskicj
i
\y
Poocku,
yy
nicpodjyyszy
si nazad.
nioTcffiei;i|)o"huv
"""tyci,!'^'
Take
wogroda
z
jako Miechoyius
Wapoyius, Bielski i Cromerus lib. 30 fol. 669 primae, secundae vcro ecUlionis 444, yyiadcz, z Rusi z Lityyy wyyyiedli, tak i si na kadego Tatarzyna po dyyudziestu pi308,
lib.
cap. 82,
ci
328
tysicy przebranych Tatarw acz Latopiszce wiadcz Tartarorum, na troj kosz mieli i poszli mimo Suck do hordy mao ludu swego utraciwszy. A po odeciu Tatar byo powietrze w Mieiisku w inszych
,
pi
miastach Litewskich.
Moskwa do
*^^""''
Wielki Knia Wasilej Iwanowic Moskiewski, posia braa z nim wojewod swego nawyszego kniazia Fiedora Iwanowica Bielskiego i inszych wiele wojewd, ze wszypieszymi ludmi, na wicinach rzetkimi siami Moskiewskimi konnymi Wolh, na Machmetcieleja cara Kazaskiego, a przyszedwszy ku Ka-
Teje
jesieni
ta
swego
kniazia Dimitra
yk,
zani, obstpili
zamek
ze
wod,
szturmujc. Po-
tym wyszli
uderzywszy Tatarowie,
inszy
uciekajcy
potonli
w jezierze
Moskwa u
^raloaa^
Pochanym
t>lko
w Wodze
rzece, a
ktrzy
wicinach na
wo-
i mao
nie wszyscy
potoucli;
z
kniaziem Fiedorem
wojewod w maych
i
ich bardzo
rzy byli
Moskwa
mao
nie
si szkoda
ludziach
mao
SS
umara,
Tego
ywota
witego
pobonego
pani, Idra
wiinoobmuroflane.
oyyieconym swoim potomstwem uczynia, dug ostatni z ciaa mierci zapacia, w Krakowie tame na zamku od syna AIexandra krla Polskiego W^ielkiego Xidza Litewskiego, pochowana utciwie, w tej kapHcy, gdzie krl Kazimirz ley maonek jej sawnej pamici. A w tym roku 1506, Wilnowcy panowie Litewscy, tym przestraCromer wiadczy, strwoeni mur chem Tatarskim, jako Miechoyius okoo Wilna obwodzi zamkw oprawowa poczli. Tego roku Wooski wojewoda Bochdan jednooki, posa w dziewosbstwie do krla Alexandra, proszc, by mu bya krlewna Elbieta siostra jego dana za maonk, postpujc za si wrci ty powiaty, ktTysmienic; re gwatownie by posiad jego ociec, jako Cieschybiesy
i i ,
i
miar nie chciaa przyzwoku temu jednooki: a to te k temu przekazio, i li, i by inszej wiary tego czassu krlowa Kazimirzowa Elbieta umara matka jej.
a krl to
da
na
wol
krlewnie, ktra
i
adn
Sporomiejsca
seua.
krl Alexander roku 1506, pilnoci lekarzw z niemocy wyzwomiesica Listopada do Lublina na siem z Krakowa przyjacha, na ,. ducnownymi, jitorym sejmie wscz si spor midzy wieckimi pany
lony,
^'
'-
'
okoo sposobu
porzdku
siedzenia
panowie wieccy, aby biskupi jeden bok krlewski chocia prawy sobie doobrali, a im jednego osobnego dopucili; a eby te z imion swoich chodw kocielnych, ktrych wicej ni krl z slacht trzymaj, wypraw pn"y swoi>h pospolit wojcun odprawowali. Tam po dugich swarzech krl za duchoKwient wnymi skaza, aby oni przy swych priwilejach wasnociach w cale zostali.
i
i
329
Tame
pu
uchwalono
monet
now kowa
na pospolit obron
firoszki.
Duchowni te pobr
kowano wy-
p^IJ,"^^''^
prawi przeciw Bochdanowi wojewodzie Wooskiemu, synowi Stephanow emu, gdzie posug wielk uczynili gdy zamki niektre nad Aiestrem pod A>'oochy zasi pobrali. \\' ten czas dwa modziecy urodziwi Strussowicowie, Sczsny a Jurek, odczywszy si od wojska, szli w kozactwo
,
jJ^P^jJ^j"^
Wooch w picidziesit koni, gdzie trafili na wielko Woochw, mogc ujecha, potkah si z nimi; tam od wielkoci przemoeni. Szczsny zarazem zabit; Jurek mg ujecha, ale nie chcia, mwic: Boe
do
daj,
|^^^|f^^"^^f.
tego nie
abych przy
swym miym
bracie
garda
nie da."
Bi si
z ni-
cw,
mi tak dugo,
aowa przez dugi czas; wszake si tego pomcili suebni zarazem nad Woochy, gdy take Kamieniecki samych Wooskich bojarw (poraziwszy ich dwa ufice) da na tym miejscu pidziesit ci.
teje liitwie starosta, albo Barkolab Chocimski zabit, a Kopacz hetman ledwo uciek, a potym Bochdan musia przymierza prosi, ktre Wooszypopod condiciami otrzyma; acz Miechoyius i Wapowski, take Bielski tej raeni bitwy skutku nie kad; ale Cromerus lib. 30, \o]. primae edilionis 668, secundae vero 445 kadzie, i si ta wojna przymierzem skoczya, dowo-
dzc
tego listami
skarbie
Koronnym widzia.
O PRZYJEDZIE
KROA AEXANDRA
W
KOWNIE,
MIERCI KRLEWSKIEJ,
Lekarzu,
A faszywym
A poraeniu
ielt
przez liitn
Rozdzia
Krl Alexander roku 1506,
belskiego do Litwy, na dzie
a
szsty.
Latopiszca 7, prosto
z
wedug
sejmu Lu,
jak
posowie carza Prekopskiego i od Nahajskich carzykw drudzy czekali. Te syszc, i roku przeszego knia Moskiewski Iwan Wasilewic rosia si z wiatem dla czego Alexander po jego mierci jego ociec Kazigotowa si odiska onych zamkw i xicstw, ktre bv ^ ^
Cromer
pisze
li.
42
330
jemu samemu od Wielkiego Xicst\va Litewskiego oderwa. Bo byy wielkie, jak si to wyiszej pokazao midzy synem jego Wasilem i wnukiem Dimitrem, okoo stolca Wielkiego Xicstw'a Moskiewskiego i midzy inszym posplstwem bojary Moskiewskimi, wielkie nieznaszki. Ale gdy si Alexander dowiedzia, i Wasil ociec dzinie chcia go drani siejszego, Wielkim Xicdzem zosta owszem bymirzowi
i
mwi: miy jeu nie kol!") umierzywszy, on przeciw Moskwi wypraw na inszy czas odoy. A cticc uczyni dosy daniu carza Prekopskiego zachowa mu si wedug jego
strze
kaza do
siebie
Trokw przyprowadzi
w rozbitych namiotach z swoimi i z onymi co byli do niego posani od Nahajskich carzykw Tatarw. Tam go wnet krl Alexander osdzi l3y zgwacicielem przymierza zdrajc, i chcia z Litwy uciec, a i te przed tym bdc przyjacielem szkody wielkie Litewskiemu pastwu koo Kijowa poczyni, przeto za wyrokiem panw Litewskich i Ruskich od kniazia Michaa Gliskiego poimany, do Kowna na wizienie sachmat odesan, gdzie not\m umar, a drudzy Tatarowie jego po inszych zamkach carz ndznie umar. rOzoCni. i Litetysicy Tatarw Prekopskich Podole, Rycho potym
Wilnem
i
..'"
,
''
jci
"
chrzcciau
wywiedli.
wskic paustwa srogo zwojowali przez sto tysicy winiw chrzescianskich, wtry raz w ndzna niewola do hordy bez odporu wywiedli, krom
1
*'
*"
*^
pi
'
'
'.'',..
'.
.,.,
Ru
..,
"^
starych
...
posiekli
pomordo\yali.
A
Baliski
tacz.
krl Alexander
Wilnie lec,
a
co dalej to gorzej
chorowa, paranija-
ten czas
ta'f
ozwa si
crk poj.
by
uro-
Laskaresi
'nfe^przld-'
mii?e^Grec'''^'
dzouym Polakiem, mianowa si by Grekiem z ojczyzny i z jzyka, z fasna przestrzegajc wyroku Christusowego i prorok milicj Laskarw uic bywa przyjemny w ojczynie syyojej a tak si by swoim matactwem rozsawi, i ze wszytkiego krlestwa a zwascza miesczanie z Krakowa do niego si cisnli, a tam w BaHnie w chopskich chrominach peni czarw jego uywali od bogatnadzieje a zdrowia prnych lekarstw
, , , ,
szych nie
czerwonych zotych, dla czego inszy medikowie nazywali go Setnikiem, a do Krakowa, jako Miechoyius pisze, nigdy
stu
bra jedno po
'
maficrkrlaieczj.
sowa na wiato, ukaza nie mia. mu niemoc przycisna, posa z Wilna po tego Baliskiego, savy jego faleczn uwiedziony, ktry nie chcia si czerwonych , z miejsca ruszy, a mu napiervyej dano trzysta zotych a wziwszy z sob aptek krlewsk, Jacha do Wilna, gdzie krlowi przyprawi ani (snad na zmowie z Michaem Gliskim), do ktrej ro2maitych zi mocnych w kotliki, drugie w garnce nakad, a z wirzchu nad par krla pooy, przyprawiwszy k temu miejsce, aby si poci, wina co namocniejsze kaza mu pi co jest przeciw k temu mamazj si
dla inszych doctorw, jako
wszytkim lekarzom.
gdy
zbytniego pocenia
by
zemdlon, upomina
331
drugi doctor krlewski
wiedli
z Bonia kanclerza askiego, aby go gwatem odod lego lekarstwa miertelnego, ale gdy z dobrej wolej nie chcia (bo go w tym knia Gliski bronilj kanclerz Laski z swego urzdu widzc chowa go krla na poy umarego, kaza lekarza poima, a wsadzi do przyjazdu Sigmunta z lska. Wszake przez pomoc Michaa Gliskiego uciek on matacz, a przez Prusk ziemi przyszed do Krakowa, gdzie na Zwierzycu w klastorze przy eni Baliskiej mieszka, potym na
i
Skace u mnichw, stamtd gozasic Miedzileski pisarz z kancelaricj wzi wsadzi do dworu biskupiego, wszake potym puszczon po dugim wizieniu by nie umar. Patrzy za si alchimiej potajemnie, na ktr zaduywszy si w pienidze u miesczan Krakowskich, jak Wapovius Bielski z niego pisz, uciek precz od ony, tylo go byo wida. Tak krl Alexander w Wilnie lec, co dalej tym gorzej parahszem zemdlony, czci z przepusczenia Boego wedug onego wyroku Tabora biskupa Wileskiego na Radomskim sejmie, czci dla zdradliwego ^^^JJ^^J^; faszywego lekarza matacza chorowa. A panowie Litewscy, jako Gro- ""J .c^^o'" mer pisze, wntrznymi nienawiciami, zwascza przeciw Gliskiemu spoinie si gryzc k temu krlewskim gniewem obruszeni kady z nich wasnej sprawy pilnowa, a adnego starania okoo rzeczy swojej priyaty pospoHtej nie mieli ktre ich rosterki Tatarowie Prekopscy baczc, wnet zoywszy ony pirwsze niedawne hipy, a mao co wytchnwszy z wiksz moc znowu w Litewskie pastwa wtargnli miesica Augusta. A w ten ^/^[^'{flfo Liiwy. czas krl z Wilna ruszy si do Lidy, dwanacie mil od W^ilna. Cromer ^'" wtpi dla ktrej przyczyny, boMiechoyius pisze, i krl usyszawszy o tym '^'"'fi'}^ Litewskiemu wtargnieniu Tatarskim, kaza si wszytkiemu rycerstwu przeciw im ruszy. Ale gdy tego uczyni Litwa niechciaa, za uporem Gliskiego, ktry na to wid, aby si sam krl osob swoj aczkolwiek chory przy wojsku ruszy, kaza si Alexander w lectice, a Cromer pisze na wozie, do Lidy prowadzi, chcc to pokaza, i on w ostatnym skonaniu przy poddanych swoich sta by gotowy. Wapowski te w swojej Kronice ktra na wiato nie wysza pisze, i do Polski umylnie cign, chcc tam bratu Sigmuntowi xiciu Gogowskiemu wszytk wadz Polskiego Litewskiego panowania zleci zda, aby sam dla nieuleczo^J^^^'^^j'^"^'^ noj choroby, co dalej to si we przymnaajcej, ostatek ywota w pokoju
i
i ,
strawi.
Latopiszcze
ale
za
Litewskie
wiadcz, i
z
1507,
bar-
ma by
G, skoro
przyjacha do Wilna
Polski
niemocen
bdc
chorob paraliszow, uczyni siem w Lidzie, Wielka tez Kniehini Helena widzc miertelnego za nim j)rzyjechaa. A gdy w Lidzie byli oto
dzo
, ,
jeden jaki, jak Cromer pisze slachcic przyjacha, opowiedajc, i Tatarowie ledwe na jeden dzie jazdy od Lidy burz plundruj ukazowal te ran co go Tatarowie strza w twarz postrzelili , za ledwe prtkokonia z ich rku uszed; za druga nowina takasz przysza, iz carei ,
wieina;^i "
ci
wicy Prekopscy Bitikierej Soltan, a Burnas Soltan, przyszli z dwudziest tysicy ludzi, a Cromer MiechoNius kadzie ich by w liczbie trzydzieci
i
332
tysicy pod
krlu
jeszcze nie do
Suck ktrzy si brali ku Nowogrdku, Ale temu panowie koca wierzyli dla tego knia Micha Gliski ktry przy mieszka, kilko Raczw swoich mnych onierzw posa, aby si
, ,
;
ale
Raczowie
a
dziewi
w'iI^"?Ta'^
ich zabili,
inszych rozgromili,
swego na
By
strach wielki
krl
okoo
krla
Szw*^
w
te
Lidzie chorego,
i
do Wilna
lek-
by
odniesion, slachta
widzc gwat, ku Lidzie do krla si zbieraa. Tam gniewajc si sam na si i na koniu nie mg siedzie Stanisawowi Kiszce hetmanowi wielkiemu i Michaowi Gliskiemu wszytk spraw nad wojskiem Litewskim, ktrego si byo wedug Latopiszcw dziesi, a wedug Cromera, Miechoyiusa i inszych siedm tysicy zebrao
wszytka dopiero
krl
,
, ,
zleci, do brata
bo chociaby te
albo
za
,
te Sigmunta posa aby co rychlej przyjeda do Litwy: krl by yw albo umar, chociaby te Litwa wygraa przegraa potrzeba bya jego bytnoci na ten czas wielka. A wieci
Krido\yiiz Lidi.
wieciami ustawiczne przychodziy, i Tatarowie przebrawszy dwadziecia tysicy ludu na wybr mnego, do Lidy uprzejmie cign, przeto Jan Zabrzekrla na poy umarego Wojciech Tabor biskup Wileski ziiiski Jan Laski kanclerz z krlow Helen dniem noc do Wilna pro, i
i
wadzili
a niesli go
lektyce
ich
.,
czsto,
na ktrych
siedzieli
by
zacni,
kanclerza askiego przyjaciel. i Jan Sobtka Tatarowie przyszedszy do Nowogrdka przeprawili si przez Niemen a pooyli si okoo zamku Lidy w mili, a drudzy w pul mili, tame kocioy, dwory i sioa palili co widzc panowie Litewscy, bardzo byh
A
,
aoni
Pirwsze
zebrao si
mogo by wicej w
posaU
" Tamary
."'^
mih od Lidy naleli kilka set Tatarw niemao ywych poiporazili palcych W zagouicch i tame ich na mali, drugich gowy zwascza Raczowie w taistrach przynieli. A Tataroju lud nad nimi wrcili si na zad. A panowie Liwie obaczywszy tewscy posli za nimi ku Nowogrdku chcc uderzy na kosz gdzie sami carzewicy stali pod zamkiem Keckiem, majc wiadomo od winiw Tatarskich i jeszcze do carzewicw Tatarowie z zagonw nie przyszh. Przeto wnet poruczywszy si Panu Bogu, wyjachali z Nowogrdka miesica Augusta czwartego dnia w Poniedziaek wieczr ju przed zmierznazajutrz we Wtorek przybieao niekanim cignli mimo Ostazyno mao ludzi od Cyrina od Polonki powiadajc ludzie Tatarscy tu nie daleko wojska chodz, a naszy nic nie odpoczywajc cignli ku Poonce
nieco ludzi dla jzyka, ktrzy
gow
,
piset Tata-
rw idcych
8z?zS[hva
zagonw do Kiecka
wzili, a
ci
tam
ich wszytkich
na
gow
pora-
zdi
^^,^
wiele
j^
winiw
buwa^zraj^jj^
wojsko Litcwskic
idzie, przeto
333
towali
i
ju
a naszy
ze
wszytkim wojskiem
wsi Lipiej nocowali
dnia
,
'
ktrego nie
a nazajutrz
gdy Stanisaw
swj
Tatary
ju majc
,
'slachty
onie-
rzw siedm tysicy, a trzy tysice motochu zebranego porzdnie zszykowawszy, tak i wszystkich l)yo 10000.
Rozdzia sidmy.
4 ak
I z
sa?ib.TMeIal%tl:
"*
Strwoyby si
Gdy do Egipskich pierzcha z swym senatem lasso w. Lecz Micha Gliski w sprawach rycerskich sprawny,
Widzc upadek tu by
Dziesi
tysicy Litwy
z
A A
dwa
si
w zagony
zebrali z
cS'agmSlVlfJ^rToleguteni.
od nich rozbieeli,
uderzy pierwej dwu carz\ku, ronych stron ku szyku. Bo ich dwadziecia tysic burzyo w zagonach, Uozbiegwszy si po Miskich, Lidskich, Suckich stronach,
Przeto
tych chcia
Nizliby
si
szerokie
'^"'''*''
zagony Ta-
Tak Micha
Gliiiski prosto
cign
pod Keck
sprawie.
lea
I pobi kilko uphcw pogaskich na drodze. Drudzy carzykom dali wnet zna o tej trwodze. Przeto wnet Biczykierej Soltan zapalczywy, A przy nim za brat Burnas carzyk bitwy chciwy,
c.rzykowio do bitwy
^"^"'**'
Wielkie wojska Tatarw w uphy zszykowali, A Litwy w sprawie stojc tak oczekiwali.
3'M
Z
botny obz ich oblewa, stamtd gwatu nie spodziewa, Lecz Raczowie Litewscy prtko przyskoczyli, A z stra ich nad stawem miele bj stoczyh. Raczom na ratunk pi set wnet Litwy przybyo, Tak Tatarw nad stawem miejsce omylio, I im Litwa zarazem odgromia konie, Za czym prtko poganom zeszo na obronie. Tak Tatarowie pieszy ju koni niemajnc. Jednak si koo stawu z Litw uganiajc,
jednej strony staw
Przeto si carzyk
od^r
''"''"^'"''^ '""'<=
Tatarowienicbezkoni.
O
tiva hoslilia
lepsze miejsce
dugo
sob
szermowali,
Lecz wsparci do carzykw swjch api)ellowali. Rya za rzcczka tamc nic bardzo ijiboka,
^
'. . .
Lccz botua 1 Z brzcgami przykrymi szeroka, Za t si Tatarowie nphcami zmocnili, Ry przecia przez ni Litwie do siebie bronili.
Tak Litwic uicchcac brodu dopuci grad z ukw Zclazny wypuscili, a nicbo brzmi z hukw, wiszczce strzay jak deszcz zewszd lec pdem, Lecz Gliski rozwlekym by Litw sprawi rzdem. Tak im strzay Tatarskie mao zaszkodziy, A jeszcze na nich samych naszym si zgodziy, Take si koo rzeki dugo uganiali, A Tatarowie si ju tym wicej zmacniali.
,
!^
W tym
',
kilku
,.
Uderzyli
Rczko pana Radzittihi >\ojcwodi Wileskiego marszaek ijiko z dwu runic kire dugie mieli Tatarw sirwo
i
w
,
mieli,
Raczko tc
^,
,
mia
.
harkabuz
,
Radziwiw drug
,
.
za
.
dziw
'
on
i
czas)
i-
dug,
,.
r,
poganow
oclparJi,
'*
A
A
sami
pdem
wielkim za nimi
przytarli,
Drudzy za lene rzgi siekc w rzek sali. Drudzy deski, gazie, gacc brd miotali. uasz Raczko hosoodiu tym mielej harcuje, j Z Tusuiczk swo gdy w mej wielk godno ii Nabiiaiet raz po raz, a gdy tolko puknie,
'
ii
'
'
czuje,
t,t
Ahc
a i-
Gliski te 31icha widzc i ju most gotowy Przez rzek, wnet napomnia swych krtkimy sowy Ry dla mieej ojczyzny mnie poczynali,
'^^
rySersu
A jej upadek sob miele zasaniali. Przywodzi im potciwo, saw wolnoci, Dziatki, ony, rodzice, braci, majtnoci, Aby si za ich zdrowie potnie potkali, A braci w polon wzit z niewolej wyrwali.
i
335
Tak napomnia wszy kich objedajc wkofo, A potym miele krzyczc sam skoczy na czoo, l)racia!" Litwa za nim z krzykiem Krzyczc: nu za
mn
AYielkim
pdem
Huk,
iirzmot,
lassy,
Gdy gwatownie w Tatary uderzyli naszy; Kurzy si py koskimi wzruszony kopyty, A eclio gos rozdwoj po polach soyyily. Gliski si midzy nimi okry z uphcem swoim,
''"'^ ^'''''
skfm zabuy?"
Tam postrzaem
i
dwoim;
'*^^'^''
Na drugiego si przesiad, tam z wielkiej miaoci, Jak hetman jak rycerz odnis dank dzielnoci. tym Nowogrodzka slachta pod chorgwi swoj,
Gliskiego.
Nowogrodzkiej slachly
Widzc i
carzykowie
mstwo.
Uderzyli
pdem,
moc
naprzd sami;
Tacem zwykym na walny uph naszych przytarli, A wszyscy krzyczc, huczc, garda swe rozdarli.
Haa! kaa! wszdzie
brzmi,
zewszd gossy
straszne,
soce
jasne,
Lecz Miska
Uderzyli
Grodzieska slachta wsplnej sprawie, sk^fsSt/dSS" poganom w bok na ten czas prawie,
i
im taniec zmylili szyk rozerwali, A za tym si Polacy zbrojni ukazali wietnych zbrojach, a wszytkich trzysta l)yokoni, Wszyscy te po usarsku mieli lnice broni,
Kopije
L
Nad
z proporcami, tarcze z skophiami, Stanli na pagrku dugiemi uphcami, si ich wielkie wojsko z daleka by zdao,
Fonei.
uderzyli tak niebo grzmiao. Czarnkowski hetman przeoony, ^ -1 tr Ktrych zaraz pogaski uph widzc strw ozony, Mnimajc, i wielki lud przyby, wnet pierzchnli, A po botnych niwinach uciekajc lgnli.
A w bbny
nimi
'
by
'
W trby
w
swym
bya
Litwie przydali,
w bbny
za
tylko straszc
pogan
bili,
milic-
Co
was
gnuno
o dworzanie
ja aczby
siebie,
330
crom. itague ttatim terga veriere it.
Tatarowie
,
bie rono
.
uciekajc,
r
mc segnius
^*''^"*-
instabant
siTiielc
cloganiajc,
Siek
kol
grzbiety ich
dugimi drzewy,
A
Huk
Jalarowie rozgromi-
krew po polach
i
plusczy zaraz
pync z
trzewy,
brozdzistych rolach,
Winiw za
rozwizali
eo^^^^/Si?*"^""'"*
Pod Gliskim trzech
koni nabito.
Na pogany, bo wszystkich a do mierci bili. Knia te Gliski jak hetman jak rycerz prawy, Otrzyma sam nad insze dank dla dzielnej sprawy, Bowiem trzech koni pod nim zabito w tej trwodze,
i
siek srodze. Q^y l^ij Tatarw wasn Tak ich bijc po polach Litwa mordowali.
i
rk
A
t\
ich do
Bo prawie rzodo
-i
ui
krwi
po
-i
kach pyno,
Ccprzc,
i
-i
rzeka
Bo
I
sobie zachowaa.
polach,
dzi
tych
Oracz krzywy najduje znaki jawne w rolach, Wyorywa pancerze strzay zbotwiae,
Kopije, szable, syki,
Crom. soUani duces Bitikierej
fe7ei1disltglVIiaere.
i
dawnoci
zbotwiae.
dwa carscy synowie, Widzc, i si im W onym nie szacuje owi, jeziorze botnym zbyli uciekajc koni,
Burnas,
''"' ^^'''
i
uS^?.^'^
Liczba Tatarw 'pobi-
Take
Tak,
tym boju,
Z trupw
^ ^^'
przedtym bez nawozu tak leay godne. Koui tc dwadziocia trzy tysicy odjli, I korzy wszytk w cale na koszu ich wzili.
Poimanych pogan
3000.
crom.Neque:iamenha
Ghnscius contentus
eioriafuit.
vi-
'
bdc
i
Wiedzc i si
rozeszli inszy
A
Fortel Gliskiego na insze zagony Tatarskie.
.,,..,.
pooy,
x
Do
i-
ich
gowa.
337
Nie wiedzc o pogromie swych, wpadli w swe sido, A Gliski ich z Litw bi jalio bdne bydo;
Zagony Tatarskie po
bile.
Bo jako bez
Uciekali jak
oni
Nastasja
bdni, odrzucajc broni. te xina Slucka, swych bojarw Rozesaa przejmowa pierzchliwych Tatarw, Tak, i ich pod Kopylem bardzo wiele zbito, I u Piotrowic gardem zapacili myto.
wszytkie wojska
wu
gromili.
Take pogaskie
Drugie
poraone
botnych pogrone, zwycistwo Litwie sawnej z siebie, I sna lepsze przyczyce, ni dzi mieli w Niebie. (Lecz Racko wikszy odnis dank z runic swoj, I Radwiw marszaek takie strzelb dwoj;
rzekach,
Dali zacne
w jeziorach
Dwa
A
A
tylko ze dwu runic, Tatar nazad wsparli, nam za dzi tysic dzia za to ci wydarli).
i
Wrcili si
z tryumphy z wielkimi upy, pogaskie na pokarm ptakom byy trupy, Tak i ich dla smrodu zagrzebaH naszy.
Trupy Tatarskie.
cz
Inszych
psi,
lassy.
Jeli co wiersze
Niech
bd
was aden
zupi wiek
przewanej cnoty,
Miejciesz
godn zapat w
Paiiskie
naboestwem
witoci
utciwszy,
W
Ju
Potwierdzie dusz przez chleb Anyelski prawdziwy, ktrym si nam Chrystus Bg sam okaza ywy.
kona, a dusza si na on wiat pieszya, Gdy go wdziczna nowina z wojsl^a pocieszya: I Tatarw pobia Litwa, a zwycistwo Sawne nad nimi wzili przez wrodzone mstwo.
polon
odbili, a
z
jc
Winiw,
sami
caoci,
Wyswobodzili
strachu krlewskie
wooci.
krl
by
mow zamkn ju
prawie konajc,
Alesander acz
Acz nie mwi, lecz wzdycha, Bogu chwa dajc. Wznosi rce, a soza soz z oczu toczy.
zamkn, Bogu
dziki.
mow
c/.yni
Tak
z serca
Wzdycha dugo,
Rk
Bo
clicc si jak podnie, ale prno: mierci ni z Tatary walczy byo rno. dawa kademu, stojcym okoo,
z
rk.
AY Niebo z paczem, na ludzi za patrzc wesoo, Z tym iryumphem da winny trybut mierci z ciaa, Ale sawa przed kos jej w cae zostaa.
43
338
Uo
^um"/!!"^
Wojn
w
z
ten czas
sam
nieprzyjacioly
jednego
wzi
tryumpi wesoy;
Lecz zwycisca zwycicAon za od mierci potym, Ktrej si nie odkupi i krl skarbem zotym.
O URODZIE,
OBYCZAJACH I POGRZEBIE
GOGOWSKIEGO
OPAWSKIEGO XI4CIA.
Rozdzia smy.
1 ak krl Alexander Kazimirzowic wnuk Jagiew, umar na zamku Wileskim, po tym sawnym zwycistwie nad Tatary roku 1506, Augusta miesica 19 dnia, we Srzod w noc czwartej godziny, wieku swego cztersze lat, jak Cromer pisze, a Miechovius 45 kadzie dni 14, dzieci wykonawszy na Wielkim Xistwie Litewskim lat 14, miesicy dwa, a na krlestwie Polskim 4 lata, miesicy 8 panowa. mier jego cometa znaczya ktra si na punocy mao co przed tym ukazowaa; te okrga kula Ognista bardzo jasna z obokw na wie Krakowskiego ratusza jei i
,
Comeia.
cudznieba.
]3yj
wosw
dochcipu
smlai
Hojno.
dych, kocisty, ramion szerokich si wiele zumu przytpszego dla czego by milczcy
,
mnych,
,
ale
ro-
bratw przewyszy, za roskosz to sobie go mnym, rycerskim, dworskim i uczonym ludziom uczyni; w musice w trbaczach te si bardzo kocha, dla czego wicej za marnotratnego nili za hojnego od wielu ludzi b\ mnimnn, tak, i prawie w czas umar, pki jeszcze wszstkiej Polski Wielkiego Xisl\va Litewskiego marnie nie krlewskich imion wielk by pozastawowa. rozszafowa, bo By potym spr okoo pogrzebu jego, bo Jan Laski kanclerz, usiowa ciao krlewskie do Krakowa prowadzi, poniewa i sam za ywota o to prosi; za panowie Litewscy w Wilnie go podle Kazimirza brata, Romwka pochowa chcicli, obawiajc si tego aby Gliski czowiek panowania ''wsticii. chciwy wieym zwycistwem nadty, Wielkiego Xistwa Litewskiego pomoc swoich llussakw nie posiad nie opanowa, za przyjani ubieawszy snadnie Wilno w nicbytnoci panw Litewskich, dokcjby oni za si nazad wrcili. A w tym Sigmunt, Sisimunt do ciao prowadzili do Krakowa Wilna, margrabia Lusacki, Gogowskie, Opawskie starosta lski, usyi
i i
cz
xi
339
szawzy od goucw Litewskich w drodze o mierci brata krla Alexanwe dwunacie mil od Wilna jako Decius pisze co rychlej si do Wilna pojjiesza. Tam ku niemu knia Micha Gliski napirwszy ze wszytkich panw Litewskich w siedmi set koni wyjecha, a z xicciem Sigmuntem w iccej dwu set jezdnych nie byo tame Gliski pikn oraci uczyniwszy, wiedzc, i ju by w podejzrzeniu u Sigmunta, wymawia si sprawowa z niewinnego oskarenia domniemania panw Litewskich, a oczyciwszy jakoby si on mia na Wielkie Xistwo Litewskie sadzi
dra,
, ,
obmawia?
si z tego podejzrzenia, poddano, wierno i posugi chtliwe xiciu Sigmuntowi jako [)anu przyrodzonemu obiecowa, za co mu te Sigmunt podzikowawszy, we wszytkim mu si askawie ofiarowa. Potym wszywietnymi poczty przyjechali, a przyscy panowie Litewscy z wielkimi witawszy Sigmunta i Wielkim Xidzem Litewskim pozdrowiwszy, do Wilna go utciwie prowadzili. Tam rycho potym zgotowawszy wszypotkie zwyke potrzeby do ceremonij pogrzebu krlewskiego nalece chowali Alexandra nad wol jego na zamku Wileskim, w kociele S.Stacudami winisawa, w teje kaplicy, w ktrej brat jego Kazimierz tobliwoci sawny by pogrzebiony i gdzie przed tym W^itod, ni jego koci Walerian biskup Wileski przenis, ea, take Sigmunt i jego syn Michajo Swidrigajo xita. Tego roku 1506, odprawiwszy utciwie pogrzeb Alexandrw, wszyscy panowie xicta Litewskie, zgodliwymi gossy Sigmunta Kazimirzowica brata Alexandrowego jako pana przyrodzonego na Wielkie Xicstwo
i
xi
Akslmfrw
xi
Litewskie wybrali.
Listopada miesica
Josla 26,
szesnastej z
,
wedug
Miechoyiussa dwudziestego,
na dzie przeniesienia . Wociecha, take godziny wielk utciwoci, ceremoniami i triumphy, podnosi go na czapk na axamintu czerwonego Wielkie Xistwo Litewskie w strefy zote kamieniami drogimi ossadzon wedug zwyczaju starodawnego, kad biskup Wileski Wociech Tabor, potym mu miecz podawa Micha Gliski, jako marszaek; tame mu wszyscy panowie Litewscy, modzcy Ruscy, i posowie z wojewdztw powiatw, za wierno, posuszestwo poddano przysigali.
we Wtorek
xic
Xiesto
^'fYjg["'jp"^ Li-
niesiony.
NA KRLESTWO POLSKIE
ROKU 1509.
KSipDWODZIESTE
TRZECIE.
Rozdzia pierwszy.
Do
'^Yielinoiie^o Kniazia
DZIERAWCE WILKIJSKIEGO,
Jr anowie Koronni
,
&c.
rycerstwo jako skoro si dowiedzieli i i wszytko AIexander dnia 19 Augusta miesica roku 1500 w Wilnie ostatni dtug mierci z ciaa zapaci, zjechali si na siem do Piotrkowa, dla electiej kral!)o Grudnia miesica, dnia smego, tame na la nowego, Decembra dzie wity Poczcia Panny 3Iariej, Sigmunta Knzimirzowego pitego
,
syna. Wielkiego
go,
i
Gogowskiego, etc,
i,
rychego
dosza; naprzd,
Wadisaw
krl Czeski
Wgierski,
brat jego,
spuci
mu
341
Ozwalda Karacza. Druga rzeca k temu pomoga, i jui Sigmunt by podmodzkie, ktre pana Wielkie Xicst\vo Litewskie, Ruskie btwa snadzby si byy pewnie oderway od Polslii, gdyby Ijy inszy wzity na krlestwo Polskie. Trzecia, i sobie panowie Koronni w pami brali wite panowanie Jagieowe Kazimirzowe tudzie obeczn dzielno
iiiesion
i i
,
^[^^^^i;^'^
^;^;?};|;;7,f
'^^^'J^J^^
Xidza
i
Litewskiego.
Wvprawili tedy zaraz panowie Koronni do Litwy posy, ktrzybySidziadowskie przyprowadzili, to ^^^^^^^^\ gmonta na krlestwo Polskie ojczyste gniunla jest: Wincentego Przerbskiego, Kujawskiego, Jana Lubraiiskicgo, Podo Lilwy, znaskiego Macieja Drzewickiego, Przcmylkiego, podkanclerzego Koronnego, biskupw; przy nich Andrzeja z Szamotu Poznaskiego, Jana Jana z Laska kanclerza Koronnego, z Tarnowa Beskiego, wojewodw, tam ktrzy Sigmunta w Mielniku z pany Litewskimi sejmujcego zastali
i
go na krlestwo Polskie od wszech stanw jednostajnie jako pana dzieradoci przyjwszy, a triumdzicznego dali, ktre on z wielk ochot phy z zwykymi ceremoniami z weseim pospolitego ludu w kocielech na chwa Panu Bogu odprawiwszy, nie mieszkajc do Krakowa z pany Lii
tewskimi
gdzie
jako Joslus Decius pisze: LhiiaLitewskim albo Kozackim strojem z wielkim kosztem przybrana bya bo to dzi po Trzech Krlach sami widzimy, i jaki krl i z ktrej krainy, taki i ubir naszy, jako simiae nosz. Tak tedy dwudziestej wtrej godziny na zamek Krakowski z radoci wszytkiego rycerstwa ludu pospolitego z niewymownym triumphem byt prowadzon a po zgotowaniu wszytkich potrzeb koronaciej nalecych w kociele witego Wacawa i S. Stanisawa zwykymi ceremoniami przyjwszy zbawionne witoci pomazan i koronowan na krlestwo Polskie, przez Andrzeja Roego arcibiskupa Gnienieskiego, przv bytnoci Bernharda Wilczka, arcybiskupa Lwowskiego, Jana Konarskiego, Krakowskiego, Macieja Drzewickiego, Przemyskiego, Jana Lubraskiego, Poznaskiego. Wincentego Przerbskiego, Kujawskiego, Ernsma Witeliusa Pockiego, ukasza z Torunia Warmieskiego i Jana Anficinusa Laodickiego, suh-agana Krakowskiego, biskupw przy pole V. iadisawakrla
nico rilu inslnicta,
:
wiksz
cz pocztw panicych,
i
Wiieiius,i)o
Cioiek.
Stephanie Teleckim. Nad to xit panw byo, ale nastrojniejszy by ze wszytkich pocztem okazaym knia Micha Gliski, take Jan Zabrzeziski, Jerzy Radziwi, Alcxander Chodkiewic Wirsza Hocikowic inszych bardzo wiele. Ta koronacia Sigmuntowa trafia si dnia 24 Stycznia, roku odkupienia naszego
Vt'gicrskiego
i
Czeskiego
Litewskich wiele
1507, za po odprawieniu tych ceremonij krlewskim obyczajem, drugiew szaty krlewskie ubrany, w koronie na rynek Krakowski z zamku wielkoci panw rycerstwa otoczony jacha, tame na majestacie przyprawionym od miesczan za wierno poddano przijmowa przysig, gdzie te i wszytko posplstwo podniesienim palcw przysig wiernoci przyznawao.
go dnia
i , i
34-2
A
ny,
odprawiwszy koroiiaci
zaraz krl
Kororuiyfni
Litewskimi pa-
spoin
chci obmyliwa
w skarbie
(ktry jest
nenus
belli,
si
wojny)
w inszych
rzeczach znisczaej,
naprawi
mogli.
Zoy
^'I^nw?""
^^^'
^^y
i^^'^ ^^?
krlw
w rzeczypospolitej,
za si
to
PoLor.
pokojem, wziwszy na czas przymierze z nieprzyjaz ktrej strony wojna nadesza, tedy i dla wynisczenia skarbu porzdnie sprawowana by nie moga, podatek pospolity uchwalono i wszyscy poddani sielscy tak krlewscy, jako slacheccv po
usczerbio,
cioy, nagrodzio, a jeliby
,
Moiic
z woki dawa mieli, wedug starego zwyczaju, miesczanie za po 6 groszy, slachta wjtowie inszy ktrzy na arendach pienidze maj, czynszw swoich czwart cz, duchowni take wedug starodawnego zwyczaju biskupi sm dziesicin mieli paci na pospolit obron. Na tyme sejmie monet jawnym decretem grosze, pugroszki
12 groszy
cz
szelgi uchwalono
kowa
krlowi.
Posei do
Stephan teTelecki, Wiadisawa Wgierskiego i Czeskiego krla poswszytkiego senatu do Wooch sa, za przyzwolenim Sigmunta krla
i
i
1)0
odjacha, aby przymierze condicie splnego pokoju midzy Bochdanem Wccr. i obiema krlami Wadisawem i Sigmuntem j)Ostanowi do Wgier
,
take posowie Koronni biskup Poznaski marszaek Koronny kanclerz Jan Laski i ChrislofFz Szydowca posani, ktrzy z krlem Wadisawem
,
krlestwy jego
Wgierskim
czas
Czeskim
przymierze postanow^ili
od
Prussw na ten
by
pokj.
ROZRUCHACH GLISKIEGO
W OJNY MOSKIEWSKIEGO Z
SIOm^NTEM,
o POCZTKU
Rozdzia
drugi.
tego roku 1507, wielkie rozruchy byy midzy kniaziem MiwielJanem Zabrzeziskim bo Gliski bdc kim miaym na wszem dzielnym rozumu dochcipnego do kadej potrzeby sposobnego (bo w Nieracech wicej ni dwanacie lat u Albrichta Saskiego iicia, gdy w Frisiej wojn wid, dobrze sobie poczyna
Litwie
chaem Gliskim
,
mem
343
i
mejuariis
wszytki stopnie rycerskiej godnoci przeszedsz}, jak Herbersteinus in ComMoschomicis fol. 106 pisze, wielkie a sawne imi otrzyma,
we Woszech te w wojskach Maximihana cesarza ohiiersk suy, za xiQety postronnymi dobrze by znaczny czym midzy wszytkimi krhni wielce zachoway); a gdy si do Litwy ojczystej wrci, u Aiexandra Wielkiego Xicdza Litewskiego, potym krla Polskiego, naprzedniejsz ask i prawie towarzyskie obcowanie mia, przyjaci za wielkoci, ktdatkiem sczodrym bez liczby by sposobi, tudzie rych sobie iojnoci majtnoci skarbw prawic xinicych dostatkiem, z wielkiego sczcia w pych, potym w ambici albo po/.dliwoi zbytnie chciw na opanowanie Wielkiego Xistwa Litewskiego, jawnie si by podnis: co jednak Sigmunt po mierci Alexandrowej prtkim swoim przyjachanim do Wilna uprzedzi i na czas jako tako umierzy, gdy mu Gliski za wierno a poddano z inszymi pany Litewskimi przy podnoszeniu na Wielkie Xistwo Litewskie przysiga. Ale si potym rycho umysy i przedsiwzicie Gliskiego, za dowodem Jana Zabrzeziskiego Wielkiego Xistwa Litewskiego marszaka, okazay sprawy jego jawnie si ku upadku nachyliy, eamue tunc mortaUhus commimem GUnscius expcrlus est, jako Jodocus Decius pisze, forunam, takiego te na ten czas sczcia ludziom pospoliGliski na sobie dowiadczy, i czassw sczliwych tego przyjaci wieJ JJ '^ , ie mia, a skoro si jedno troch fortuna jego zachwiaa, adnego przyjaciela nie byo, tak i ich ju i za pienidze nie mg dosta, ktrych pirwej gdy Alexandcr panowa darmo wielkimi rotami za nim przed nim dudkujac chodzio. A gdv si z Zabrzeziskim o zadanie zdrady jako ii'i 1 i iii'i z potwarc przed krla pozywa, zo/.y obiema kroi rok pewny na dowd odwd, ale i widzia rzecz wielk midzy dwiema wielkimi przei
i
^r"^J^"^\'1
los lis
numn-aamicos.
Gliskiego,
z Zabrze/.in-
''
skimzacie.
ciwniki
dla tego
tym jawniej
go
za
pewniejszym
odwczy, aby si sna jako pojednali, albo iby si dowodem o Glisliiego postpkach wywiedzia.
Wadisawa
W'gierskie-
Gliski do
te mia
i
Sigmuntowego, na Budzy dla porady przyczyny odjacha, gdzie widzc i si w nadziei omyli bez pociechy do Litwy si za wrci wszake przynis od krla Wgierskiego listy posowie Wgierscy, jako Herbersteinus wiadczy dla tego z nim przyjechali aby ta przewoka majtnoci, sawie i podciwoci jego nie szkodzia prosi krla Gliski, aby wdy jusz kiedy wyrok midzy nim a pany Litewskimi zwlascza z Zabrzeziskim uczyni. Ale gdy obaczy i krl on spraw po staremu zwoczy, albo sna przeciwnej stronie wicej folgowa, gniewem wielT .,,., I.,.-,,. ^ ... ^ |. M kim pobudzony, Gliiiski krlowi powiedzia mwic, iz si pokusz o tak tobie krlu rzecz ktra mnie na potym bdzie aosno. A odjachawszy do domu z gniewem, wnet jednego swojego wiernego sug z listami do Moskiewskiego posa, w ktrych to pisa, i jeliby mu Wielki Xidz Moskiewski dobrowolnego do siebie przyjachania dozwoli, a na to mu przysig listy glejtowne przysa, tedy z zamkanii ktre w Lit^^-ic trzyma, do niego si przekin obieca. Z czego si Moskiewski uradowaw, , i
, ,
Gliskiego
n'e ""'u-
czynienio
sprawiedii-
Gliskiego
^skie^ski!"'
"
344
gdy sysza zna wiolk dzielno Gliskiego, wnet na jego danie przysig uczyni czegobykolwiek od niego potrzebowa, to skutecznie przyrzek wypeni na to mu wieczne listy tajemne posa. ^^ tyme czasie wnet przerzecony Wasil Iwanowic knia Moskiewski z wojskiem wielkim minwszy Smolesk na mil trzydzieci, w Litewsk ziemi wcign; przeto krl Sigmunt uspokoiwszy krlestwo Polskie od Wgier, Wooch Prussw, ruszy si do Wilna z wojskiem Polskim, potym z rycerstwem Litewskim, Zmodzkim Ruskim, Tatarw k temu
szy,
i
i i i
two''wojujc"
Prekopskich przyzwawszy,
cign
i
usyszawszy,
twy, do
kw^wz^la
wojskiem swoim wrci, za czym Litwa od Moskwy Crzykw zamck odiskaa, a splundrowawszy nie mao miasteczek wooci Moskiewskich, upy wielkie z plonem wywiedli. Sigm.unt te krl widzc i nieprzyjaciel bitwy si chroni, ku temu wojsko Litewskie niedostatkiem ywnoci zbytni gorcoci byo strapione, do Wilna si wrz
i i
i krl Moskwy si
Litw
przeciw Moskiewskiemu, ktry zaraz Tatary si przyblia nie chcc kusi bi,
?tf c^'Ta^^
moc^L^fw^ie
ci.
Take
^^^'^^'^' j^'^^
nic sprawiwszy,
prno.
omdziesit tysicy Tatarw w wojsku do Prekopu si wrci, Krakowie zoywszy, z Litwy do Krako-
wa roku 1508
24
,
spraw Koronnych radzono litre z aski Boej spokojnie trway za domowym pokojem przez cay rok. Wszake nowego pana nowe przygody frasunki nachodziy, gdy skarb tak rzeczypospolitej. jako wasny krlewski, take dzi by wynicza, dobra krlewskie k teu panw, jako mu zawiedzione, a co wiksza, onierze Czechowie, rsiemcy i Polacy, ktrzy u Albrichta i AIexandra krlw suyli, odu zapacenia upornie
i
i
janBonar.
si domagali,
lecz
jednak krl za
rzeczpospolit
pomoc
i
Bo
w,
Zamki,
ktry
by
u niego
i
sprawc wielkim
starszym nad
miec
bardzo
Avio-
docho(i>;
wjkupione,
podpar, bo napierwej nakowawszy monety, krlewskie dobra w wielkich sumach pienidzy zastawiono wykupi. Napierwej ziemi S|)isk, ktra bya we 12 tysic zotych czyrwonych od Jana .Tordana z Zaklicina, Owicim i zupy Ruskie, ktre byy \ve 14 tysic zotych czyrwonych od Pawa Czarnego, miesczanina Krakowskiego wykupi. Proszowice od Jurka Langa dziewici tysic zotych czyrwonych, Nicssow od Stanisawa Kocieleckiego dziewici tysic. Od Krakowskich radzicc co ku wielkim rzdom zamkowym przysuszao ine dochody dwiemanacie tysic i z up stra rybitwi myny, jatki obudwu Krakowskich solnych wiele dugu skupi, olbor Olkusk, to jest dziesicin od krusczu u Sewerina Betmana miesczanina Krakowskiego pici tysic zotych, Siradz 5 tysic, Gostiriim dwiema tysicami i trzema sty. Radom trzemi tysicy, Sochaczow siedmi lysicy. Piotrkw tysicem i dwiema sty, Drohobycz pici tysicy, Rabstym putorem tysicem, Ritcztermi sty. Suchw 4 tyter zamek tysicem, co Lubelskie tysicem sicy, Tuchol 1 1 tysicy, Sdecz 4 tysicy, Inowodsaw 5 tysicy, mostowe i co Toruskie dziesici tysicy zotych wykupi etc.
siebie
,
,
prtko sam
upad
345
Suebnym te onierzom,
ktrjm si
byli bracia
Albritht
Alexan-,iy^jj'
^y"^T''."
der zaduyli, zapaci, nalitre wyszo wicej ni dwiecie tjsiccy zotych czerwonych. Nadto zamek Krakowski, ktry by prawie upad, wielkim
kosztem zmurowa, zwascza onc stron od zachodu soca i ine ciany. nijaki z swoimi pomocnikami saTego roku dnia 5 Kwietnia, cramentu Ciaa Boego w Krakowie nie utci i insze sprone rzeczy blu-
yd
nierstwem zoliwym popeni, poiman potym, a na drabin w kociele Panny Mariej przywizany rocigniony przy zgromadzeniu wielkim lumiele z strony swodzi uczonych, tam pismem dowodnie, acz te wiele spalony jest. jej mwi, przekonany, zwierzchnoci wieckiej podany Tego roku nad mnimanic, jak Decius pisze, astrologw naszych, ktrym mnstwo ludu pospolitego j)owietrze morowe srogo panowao pomaro. Tego roku Tatarw pu trzecia tysica do Woyskich krain ukradsawnej pamici. kiem \ytargncli, przeciw ktrym Jan Kamieniecki
i i
^^
Biunierra "P^^"-
Mr.
Lwowski
i
pici set jezdnych onierzw by posany. Ten miesica Lipca 23 dnia do Midzyboa przycignwszy, a koniom rycerstwu spracowanemu ledwo trzy godziny wytchnwszy, z Wincastellan
,
starosta Buski,
nickim
Brasawskim
starostami,
take
z slactit
Woysk
i
Tatary
cign,
i
drog
spieszno
gonili u Woronowa horodzisca, gdzie na nich, gdy ju wielkie upy winiw dobytku gnali, mnie miele uderzyli, porazili rosproszyli, tak i pogan dwa tysica na placu polego, a upy wszjtki odgromiwszy sowito odebrawszy, z zwycistwem do Midzyboa si wrcili. Tego roku J 508, knia Constanti Oslroski, hetman pamici sawnej Wielkiego Xistwa Litewskiego z Moskwy wyszed, gdzie by w wiziei
poraeni."
lat
roku 1500.
O ZABICIU
JANA ZABRZEZINSKIE60
X. L.
MARSZAKA WIELKIEGO
i
burzeniu jego
do
Moskwy
ROKLT
]oO.
Rozdzia
trzeci.
lYnia Micha Gliski, skoro po odjedzie krla Sigmunta z Litwy do Krakowa, widzc, i mu si nie po myli szacowao u krla, uda si ku
"
II
44
34(5
po-
mocniki
dz*i^xpTia
siucisic
svv"oje,
^'^"16"
Liskowa i prosto do Grodna wjacha, majc wiadomo przez tam Zabrzeziski Jan marszaek Wielkiego Ki^stwa Litewskiego, jego nagowniejszy nieprzyjaciel w ten czas mieszka w^ dworze swoim
^
pie"i,
li
ski
zabrzpziuobskoczon.
Schieinic
a na wiksze nieszczcie jego tejZe nocy potka w drodze Grodnem mionic jego, ktra od niego jachaa, a poimawszy j kaza jej pyta mkami straszc o wszystkich tajemnicach Zabrzeziiiskiego, ktra dla strachu wszystko musiaa powiedzie. Tak Gliski oskoczywszy J J ^ kaza do jego pokoju drzwi go W dworze niespodzianego takich gosci wybi, tam/.e jego najwierniejszy przyjaciel dworzanin Schleinic slachcic werwawszy si z inszymi naleli Zabrzez Missinskiej ziemie Niemiec
u Grodna
przed
'
zabrzeziii-
ziskiego
pocicli
lecego
prawie
pierwospy
kazali
go
ci Tur-
Giiskiw
Nowogrod-
kusiacht
wetknwszy gow jego na szabl, przynieli przed Gliskiego, niesiono j przed nim 4 mile, a do ktry j kaza na drzewce wetkn jeziorka jednego ku Wilnu jadc, tame j kaza utopi, gdzie jeszcze dzi slup murowany przy gocicu, nad tyme jeziorkiem w boru stoi. Potym wnet majc przez dwa tysica jezdnych rozesa ich po Limordotewskiej ziemi szuka panw Litewskich, ktrych kaza zabija wa, a sam zebrawszy wicej ludu, cign do Nowogrdka, gdzie mieJ szkajc, slachty bardzo wiele pomordowa, ktrych sobie byc przeciwczynowi, a
i
cz
i
'
*^
11,,
nymi rozumia.
Litw
Potym Gliski widzc i tym okrutnym uczynkiem krla wszytk przeciw sobie sto kro wicej ni pierwej obruszy, rozumiejc te i krlowi tego leda jako mimo si puci dla przyjaci Zabrzeziskiego nie przystao, zwtpiwszy w asce, wnet do wielkiej wojny myl nakoni, a krlowi moc odeprze umyli. Przeto kilko panw Litewskich
i
GiiiiskiMi^^
'
Giiski
tuje
i slachty Ruskiej na swoje stron obietnicami, darami i nadziej opanowania Wielkiego Xistwa przycign, a zwascza z Wasilem Gliskim, bratem rodzonym, zczy moc swoje, ktry mu te zaraz kilko zamkw swoich i krlewskich, nad ktrymi b) przeoe, poda; obiegli za 3Iiiisko, ale widzc, i go dobrze broniono , cignli z wojskiem pod Kiecko. Stamtd Wasili jego brat ku Kijowskim si przygrodkom obrci, Zytomira Owrucia dobywa, namawiajc Rusk slacht bojary, aby do jei i
si na to uda i w tym mu Bg, ktry go k temu sam pobudzi, poszczci i od Litwy do Rusi Wielkie Xistwo, jako przed tym byo, z starodawna przeniesie monarchi Kijo,
wsk
Gliski siucko oblef;h
1 KI,.V
odnowi,
ju by
przysigali. Sam za kniz 31icha Gliski Sucki zwid, i mu niktrzy vi.) O zamek obieg, spodziewajc si za porad swojej strony, i xina Anastasia,
jako
wdowa
na ten czas po
siciu
Siemionie
bdca
(tylko z je-
dnym synem xiciem Jerzym, dzisiejszych xit Sluckich dziadem), albo ktr z strachu albo z namowy agodnej jemu w maestwo przyzwoli pojwszy (bo ony nie mia) tak rozumia, i mu mocy nie mniejszej, tuKopylskiego przyby dzie skarbw za przybycim xistwa Suckiego
,
347
miao
jui
przedtym ^^'odimirzowi Olgierdowicu x\it Suckich przodkowi po eni lub prawem lub wojna docbodzi mg. Ale widzc, \i zamku nie tak^rMiuikw, jako czystymi wycieczkami broniono, a i te ani w ago-
m-
w zdradliwym sowie nie wskra, rozgniewawszy si przymiotem zamek spali; ale gdy mu wiele ludzi zbito, wnet zaoktudo Suckich i Kopylskich wolociacb, mieczem SIWO po wszystkicb eonv rosnuci 1 1 lillllni Tatarsk okrutnosci ludzi, dobytki, siota plundrujjc, f^'-^^^^"^^^i ogniem wicej tak i wszytki dzierawy wzdu i wszerz xicny Suckiej msczc si staoci jej nad poddanymi wypustoszy. Od Sucka za i od Kopyla odcidnej namowie, ani
umyli
oj
1111--'l|"iiii'
i
wnet doby, a swoimi ossadzi TuiwiMccnawszy, ciajina do Turowa o _' ktrego zcrGliiiski >Nzi. j)rzysigc od bojarw Ruskich wzi. Potym Mozer obieg, ktry te/.
oi^'^^;^
podanim od slachty Kijowskiej wzi ossadzi. Tam potym Wasil, Wielki Xidz Moskiewski, przisa mu na pomoc Ostaphija Daskiewica onego sawnego kozaka (ktry si by do niego przeda, jako
obyczaj) z dwudziest tysicy ludzi 3Joskiewskich jezdnych. Z tymi pod insze zamki Ruskie Gliski cign, a tak k niemu przystali kniaziowie Druccy z zamkiem swoim Druckiem i knia Michajo Mcisawski Lingwieniewic z zamkiem Mcisawiem, k temu Horsza, Kryczow, Kornel, podday mu si, ktre Gliski Moskw ossadzi. Sam za nazad wrci si do Slucka, spodziewajc si, i\ina Anastasia strachem jego sczcim Kopylskim, ale uwiedziona, miaa mu si podda z zamkiem Suckim pirwej omylia. Od Sucka za cign znowu do go ta nadzieja jako Nowogrdka, a stamtd zagony a pod Wilno rospuci, bo w ten czas wielkie zabiegi do Wilna byy przed nim. A widzc, i jeszcze tak wielkiej mocy nie mia, aby mg krlowi Sigmuntowi odeprze, wnet zamki swoje wszytki osadzi, a sam posawszy naprzd brata kniazia Wasila Gliskiego z skarbami z przyjacioy do Moskiewskiego Wielkiego Xidza Wasila zjacha wedug postanowienia, ktre by sobie przedtym
mia
<\i'ski*
u niego przez
ski,
listy
na to przysane
obwarowa. Tam
zaraz
Micha
Glin- Mosk*yzja-
bdc
by naprzd Smoleska dosta za czymby snadniej ju insze xistwa Litewskie osie mogli. Byo ich te ju z Rusi z Litwy bardzo wiele, jako Jodocus Decius pisze, ktrzy tego Gliskiemu pomagali i chtliwieby przy nim do koca byli stali i tego na co si sadzili dowiedli by by po
i
duszy; ale Sigmunt krl pocztkom szkodliwej wojny zabiegaj-ic, Mikoaja Firleja z rycerstwem suebnym co naprdzej przed sob wyprawi, sam te za nim uspokoiwszy Koronne sprawy ruszy si spieszno do Litwy, czwartego dnia Maja na dzie . Floriana. A w tym czasie Micha Gliski wziwszy pomoc od Moskiewskiego z wielkim wojskiem cign pod Misko dobywa zamku usilnym sztur- Gliski mowanim, ale widzc, i si mnie a stale slachta Miska bronia, k te- wiry raz i do11'1 t" VI Moskw bywa. mu syszar, IZ Sigmunt kroi z wojskiem cignie, przeto co rychej posa do Moskiewskiego proszc go o wiksz pomoc, ktry mu wnet posa na f ^;(J^^^'^'y ratunek szedziesit tysicy jezdnego wojska, nad ktrym wasnych swoich Giiuskiem.i.
czas
i 1 i
temu
348
kniazia Sczenic. Co usyszawZacliaryna tysicy onierzw Sigmunt w Brzeciu Litewskim, wnet Litewskie te wojska Ruskie i dworzany swoje przeciw Gliskiemu posa. wedug pospolitego ruszenia, Tatarw kilko uph u Nowogrdka si szykowali, z ktrwni zgczywszy si krl z ludem suebnym, cign przeciw Gliskiemu do Miska. Co syszc Micba Gliski, przestraszony osob krlewsk jego przyciganim z wojskiem Litewskim, zaraz od Miiiska odcign, a pod IJorissw z Moskiewskim ludem prosto si uda. Krl te zszvko\yawszy znowu u Mieska uphy wszytkie Litewskie suebne cign po nim dogoni go u Orszej nad Dnieprem gdzie mu ju ono drugie wojsko Moskiewskie w szeciudziesit tysicy !z Danilem Sczni i Jacobem Zacharinei byo przybyo. Przeto przerzeceni wodzowie Moskiewscy wyrozumiawszy, i Micha Gliski ucieka a krl za nim z Litw z suebnymi tym mielej goni wnet z niespodzianej trwogi upado im ono serce harde'^i zaraz uwodzili wojska swoje w samej ucieczce nadziej pokadajc, a przeprawiwszy si
i
szy krl
pi
nnuit z^ui^^'\k'ie''o["'
dcu'i?Gihi^''''
nazad z wielk
brzegi,
z
on
trudnoci szkod przez Dniepr, osadzili mocno wszytki chcc naszym przebycia za sob obroni, a sami si pooyli w mili stron Dniepra midzy lassy. A w tym czasie wojsko naszych nad
i
i
Dniepr przybyo w lnicych zbrojach, tarczami, drzewy, proporcami, pooyli si obozem ubiory wietnymi, pierzem, etc, bardzo ogromni, na tym miejscu, gdzie Moskwa przez Dniepr uciekaa, a ten dzie by na Dzie bitwy ^^j^ ^^as witcj Magorzacic powicony. A w tym kilkoset, a potym kilko tysicy, potym kilko set jezdnych i pieszych Litewskiego rycerstwa ochotnego onierzw na dwu rnych miejscach w brd przebyh Dniepr, jedni na dole, drudzy na grze. Tak tedy Moskwa bronili naszym brodu przeprawowania w jednym miejscu gdzie przeciw im nas/.y brnli, ale drudzy co si byli wniz wzgdaleko od siebie przepawili, bez wieci Moskwt rC ^^ tlwu miejscach rno okrzydnepsiron)% przyskoczy wszy na Moskiewski obz mnie z wesoym a ogromnym prawie byli poczli, kiem uderzyli od potraw ich, bo w ten czas' rozgromili, a pobiwszy ich on szczliyy utarczk bardzo wiele, z korzyci i z ujiami okwitymi w cale na czas prawie do swoich Dniepr przebywajcych a z Moskiewsk zassad o brd si uganiajcych przybyli, odbili, a zczywszy si, wnet 3Ioskw spoin moc od Dniepru wsparli tak i przewanoci brd sobie wolny elazem uczynili tam nad Sam krl Si brzegiem Dnieprowym bardzo w iele Moskwy porazili. Baczc to krl Sigmunt w abroi przez Dnipp"'^ gmunt, ktry z drugiej strony bitwie si zacztej dziwowa, wnet z wesoi
je
mia
postayy
we
si przeprawi,
i
gdzie
swoim
bo za krlem zewszd co ywo, krzyczc, huczc, ochotnie, jako na wesele, pieszy jezdni w brd cignli. Ale i ju soce zachodzio, przeto krl mdrze postpujc dla jakiej zdradliwej zasadki, kaza swoim zbrojnym w sprawie na koniach sta po gotowiu, aby tak snadniej na wielkie wojsko Moskiewskie, ktre nieserca dobrego przyda, a
Moskwie
szyki zmyli,
daleko
wita poczo;
349
postanowiwszy porzdnie stra w wojsku swoim, sam si do obozu w noc wrci i aZ w nocy obicdwa. A Micha Gliusiski, ktry ostatecznego szczcia swojego ze zwycistwa w tej bitwie owni skosztowa, napomina hetmanw Moskiewskich aby krlowi wala tak
o trzeciej godzinie
^.i^JI;,"^^*,^
lem
l)ilw<i
zwie.
bitw dali, obiecujc im pewne M edug jego rady postpowali. Ale hetmanowie, i im inaczej by Wielki mstwu swojej Moskwy nie Knjjiz Moskiewski roskaza, albo i wierze do koca uphali, nie chcieli Gliskiego w tym sucha, przeto o pul nocy ruszyli si ucieka, wielkim sirachcm potrwoeni, a porzucajc ciary ywnoci, przez bociste lasinsze zaszkodne statki konie ustawajce nieprzesze kaue ono wielkie wojsko uwodzili. Micha te Gliski sy harde szyki zmyliwszy, a na Starodub za nimi musia pierzcha, obawiajc si ai)y gdzie od naszych nic b} przejty; jako jednak by ich naszy
i i i
i
&Ioskvra
ucieka.
snadnie
Moskw
dla
bez sprawy
strwoon
po lesiech uciei
kajc
poraziliby, ale
i czci
drg niebespiecznych
inszych nie-
wczasw wojennych, panowie radni tego krlowi bronili, przeto prosto od Orszej ruszy si do Smoleska, a tam na przedmieciu obz pooy, Sierj)nia miesica dnia pierwszego. Wspomina te Herberstein m Commenlams rerum Moschomlkarum, dziwn przygod czassu tej wojny nijakiego Pierstiskiego, ktrego gdy Smoleskiem, ko twardousty krl z wojskiem lea miedzy Dbrwna wnis w pul Dniepru rzeki a potym go zrzuci z siebie a Pierstiski za kolana w^ kirissow zupen zbroj ubrany, do dna w gboko si rzei
,
ki bystrej
pogry
i
ju
go wszyscy
i
byli
opakali,
mniemajc i uton,
gdy na to krl sam Sigmunt ludzi przez 3000 patrzao, a w tym Pierstyski jako by w ciszk zbroj opity, pod wod po ziemi idc, przeszed na drug stron Dniepru a tylko si dwa razy wody napi, jako tame powiada, by potym u krla w lasce. A to si byo mnie trafio samemu, gdym by uton, jeszcze maym dzieciciem w stawie wielkim Strijkowskim, a gdy mi ju za umarego z wody wyrwano, pooono w kociele, z aosnym^paczem rodzicw, na marach, tame potym po dugich pospolikadzeniu rozmaitym jako mi rodzicowie powiatego ludu modlitwach dali, znowum na marach oy, z tiienaczka si rumieniejc. A to sam bacz, gdy rodzicowie Panu Bogu dzikujc, zaraz przyniozwszy mi zmar-
twyclnystalego
Potym
i
krl
kocioa, ubogich inszych ludzi zebranych czstowali. namwiwszy si z pany Litewskimi Koronnymi, uradzili
i i
Constantina Ostroskiego hetmana Wielkiejio Xistwa Litewskiego Mikoiija Fierleja z Dbrowice hetmana olnierzw Polskich na wojow-aiiie Moskiewskiej ziemie posa, a krl sam tym czasem iby w Smolesku lea. Ale gdy ta wyprawa, jako u naszych obyczaj, duej bja ni rzecz potrzebowaa odwczona, w tym si dwa panowie (ktrych historie nie mianuj) midzy sob powadzili tak trwog a niewymown nienagrodzon szkod rzeczypospolitej uczynili i nie tylko ono postanowienic do skutku przyszo, ale te Moskiewskie woisko ktre si po lasach (am sam strwoone bkao w cale uszo, a za sob naszym
i i
,
i
xi
Me/goda
kowojsiko
350
Moskwa
cign, drogi wielkie drzewa podcinajc pozai Drohobuz zamek za Smoleskiem mil 1 8 widzc ' go trudno broni mieli, spalili. Tak tedy dla onego za wichrzenia szkodliKFila'''
gdzie mieli
ich ziemie
i
Drohobus
sa-
rbowali ^
zawalali
Sm"
do Moskwy
^mkfisYi'e'
wolocizbu
rzj,
wojskiem wszytkim xic Constanti nie mg kozakw i zagony Litewskich wielkie szkody czstymi wtarczkami ogniem, mieczem i upw wywodzenim w Moskiewskich woociach poczynili. Kiszk te hetmana polnego Litewskiego krl posa z kilkiem tysicy Litwy Polakw, pod NYiazm (nie Wiosn jako Bielski i Decius pisz) zamek Moskiewski za DorohobuWiazmiesk wszerz zem nad Dnieprem lezcy, ktry on wszytk mieczem wyplundrowa. Co bai wzdu bardzo prtkimi zabiegi ogniem czc xidz Moskiewski wnet aby on niebespieczno nag odbi wojsko swoje przeciw Kiszce wyprawi, o ktrym wojsku Kiszka wywiedziawszy si
cign,
ale
jednak onierze
wo
si
by
onej niebes-
piecznoci ratowa
Firlejem
ni
rzecz
suebnego Polskiego kilko uphw z Mikoajem hetmanem Koronnym na pomoc Kiszce posa, ale Fierlej duej naga potrzebowaa, bawic si przebywanim zarbionych las,
ludu
da Kiszk w nadziei omyli, ktry jednak strach na stron odrzuciwszy kilko razw stra 3Ioskiewsk i zasadki pogromi. Druga za Moskwa ich czstymi utarczkami porazi, pobi ranna uciekajc dla sromoty, albo radniej strachem strwoeni, powiedzieli swoim hetmanom i wielkie wojsko Litewskie i Polskie przeciw im tusz przyciga co oni usyszawszy, zaraz porzucaj ciary zaszkodne noc do samej Moskwy uciekali drudzy po lasach i gstych szelii dniem
i
Kisika Mo-
wojska roz-
sczycili. Tak w ten czas Kiszka nie waln mocy Polskiej i Litewskiej, dwa kro zwycizc nad 3Ioskw zosta, wszake sam gdy mu zbiegowie Moskiewscy o wielkim wojsku Moskwy za Litw gonicych powiedzieli, co uciekajcemu zwycizcy by podobny, bo niechcc niebespiecznego sczcia bitwy wtpliwej z monym nieprzyjacielem (nie wiedzc i pewnie ucieka) kosztowa, na
bitw,
trzy mile
uwid wojsko
i
wielkim
upem
polo-
nem dobytku winiw w cale z Litw do krla przycign. A Wielki Xidz Moskiewski Wasil Iwanowic dowiedziawszy si o niesczliwym
powodzeniu wojska swojego
ludu pospolitego zabranego
Bielskie
Moskiewski
i
,
rycerstwa
tudziesz
widzc
i
wooci
i
Wazmieiiskie, Mozajskie,
Rsowskie wszerz
.
wzdu
mieczem
.
pych zoywszy
przymierza
pro7i!'"
"oiica do krla przemierza na czas proszc, za czvm l)Osy czac posla * /,,.' ,. 11 i'Wielkie z pewnymi condiciami dla postanowienia wiecznego pokoju przy, '
.
obiecowa. Krl te mdrze poytki wszylkiej rzeczypospolitej z radami swoimi uwaajc baczc i zima nadchodzia, nieprzyjaciel za biPolskie z wielkim twy jawnej zwie si chroni, wojsko Litewskie kosztem a z maym poytkiem z wiksz utrat prno po lassach botach nieprzeszych mordowa, k temu i pilne a wielkie sprawy Koronne
i
sa
i)ro-
351
a w tej 8nra\vie posJa do nie^o pana Iwana Sapih Temu mao Moskiewskiego, ~ nii'j>odol)iia .. \^- IItajemnego pisarza swego, namiestnika \> itcbskiego ktry snadnie ono ^^a'w'''Mwa' doczesne przymierze z Moskiewskim wojny si bojcym utwierdzi. A ty roku im
be ^
''
'
przcdiiiejsze coiidilie
Iki,
w Um
tg
ktre
Micha
i
Gbiiski przedlym
twie trz\ma
ktre za
wojn
prz>mierza
skim.
b}y
ty, a
zbieg, aby
w Litwie ju wszytkicb dzieraw postrada z nich by wyzuw Moskwi sobie mieszka. Winiowie te wszyscy z obudwu stron
wypuci w
,
al)y
ten
czas
nw
wizienia
,
ktrych ono
byo
kniaziem Constantinera
Gijskiegoz
na Wiedroszy poimano
Hrehora Bartoszowica ktrzy zamki od kniazia GHiiskiego osadzone wedug przymierza zamknionego Lipodali. Przyjacioy te Gliskiego z onami twie wrcili ze wszrtkim narodem Wasila brata jego z on, ci posowie paczcych lamentujcych (bo si im z ojczystej Litwy nie chciao) do Moskwy pobrali: bo tak byo w przymierzu postanowiono. Tak w ten czas Litwa Ru z kniaziw Gliskich bya oczyciona, i ich dzi znaku nie masz, acz si niktrzy Lichodziejskimi kniami w Litwie i na Woyniu z tego pokolenia odzywaj. Wszake rycho potym, gdy si im mieszkanie w Moskwi nad nadziej wizienim srogim zdao, do Litwy nazad uciekli, a do Drucka zamku kniazia Constantinowego dwiecie ich nazad przyszo, midzy ktrymi h)\'\ zacniejszy Ostaphi Daskowic Kozak rycerz czstymi zwycistwy nad Ulrik Scelndorf, Gliskiego poborca. A Ostaphi wziwTatary sawny, szy glejt od krla, do wojska Litewskiego przyszed; drudzy przejednaLitawera Chreptowica
z
Ocika
insz\ch wiele.
Przyjechah potym
Moskwy posowie,
i
Moskwy
Lichodziej-
^reznaroda
'"*
'*'^-
"iro^na^na"
sktj
dSi
u krla, do kniazia Constantina Ostroskiego; drudzy do swoich pirwszych panw rozeszli si Sapiha te Iwan z Moskwy, to poselstwo przymierze porzdnie sprawiwszy, do krla si wrci. A krl widzc, i si przymierze wedug wolej jego sstao wojsko
wszy
win
"*"*
rospuci, bo zima nadchodzia; tak onierzw z krlem do Wilna z kniaziem Constantinem Ostroskim na a druga cigna, bo tego czassu Tatarowie Prekopscy mnimajc, i si krl z Moskw duej zabawi do Litwy byli wtargnli ktrych knia Constanti porazi
cz
cz
Woy
na
gow
pobi, a
i
rycerz
pogromi
drug ich zagonw Polus Ruski sawny kozak upy odbi. ukasz za 31orawiec, rotmistrz na dwiezagon Tatarski trafi, a
cz
cz
^i"j,li
i^p";
'jogTomi-"^
ma
widzc
i, albo ucieka-
jc, albo
ciwsza
cz
si rzecz ponierwno z pogany bitw stoczy. Tak wnet nad Surzek, ktra pod Sucki zamek pynie, zatoczywszy wozy porzdnie,
mnie
si bronic, jednako
miele
z
acz
potka si
moc
jako fortelem
przemylnym do-
f^^^^lcw'
otrzyma. Tata- siuc^pJrowie porzuciwszy polony rospierzchnli si, ktrych gdy pieszy dogoni ^'^ nie mogli, wypadli im na ratunk jezdni bojarowie z zamku Suckiego,
ktrych Anastasia
xina w
ten czas
przy sobie
miaa
a ci
dogoniwszy
352
pogan na bocistych miejscach,
a drudzy rosproszeni,
ucieczka zdrowie
czas
c/
ich pobili
potopili,
cz poimali,
zachowali.
i
od Tatarskich Moskiewskich srogich dwu nieprzyjaci najazdw byo jednym razem wybawione. Krl potym do Wilna dnia 12 Novembra albo Listopada przyjacha, gdzie Panu Bogu za szczliwe zwycistwo rycerze dobrze zasuone w tych z hardych najezdiiikw podzikowawszy obu potrzebach opatrzywszy, odjachal do Polski na siem. Takowe tedy byo na ten czas roku 1508 w Litwie, w Rusi i w Polszce wszylkich rzei
czy postanowione.
O WOJNIE WOOSEIEJ
I
WZICIU PSKOWA
PllZEZ MOSKIEWSKIEGO,
KOmr
1509.
Rozdzia czwarty.
Do
^Wlelnaoiiie^o Pniia
STAROSTY SONLMSmEGO,
&c.
lYrl Sigmunt przyjacliawszy z Litwy jio Moskiewskiej onej wojnie i przyna ktrym midzy inszymi rzeczami Piotrkowie siem mierzu,
zoy
aby
w maeski
do Krakow^a
Stradom
zgorzat.
Kwietnia przyjacha, wyprawi posw do xicia zezwolenim panw radnych dajc u niego crki Anny w maestwo. A mao co przed tym 22 dnia Marca Stradom miasto midzy Krako, ,
wem
Posowie do Jacnieszki
burskiego pro/no.
tylko trzy kocioy . Jadwigi, S. Krakowa ledwo od tej niebespiecznoci obroniono. Wyjechali polym zgotowawszy si porzdtn'e Czerwca miesi^^ ^ Krakowa posowie do xicia Mekielburskiego w dziewosbstwie Jan Lubraski biskup Poznaski Jan z Laska kanclerz Koronny Chrii
Bernadinski zostay
stoff
Szydlowiecki
ale z drogi
sna
bya, bo to maestwo Koronie poytku mao przynie miao. Ale odmiennoci wiksza przyczyna bya naga a niespodziewana wojna Wooska, bowiem Bochdan wojewoda Wooski zamawszy przymierze
tej
355
Ruskici ziem na pocztku Wooski wojewoda ogniem l)u- Ii<)('li(i;in Podolf Porzc j)knKliujc okoliczne wooci. Halickiego zamku potym dobywa, kucieburzy. gdzie kilko szturmw prno straciwszy do Lwowa prosto cign, a zana zamki zwierzchu strzesadziwszy dziaa na grze z daleka na miasto
i
miesica Lipca
i
wielkim wojskiem
la
ale
Lww
gli
obie-
Woloszy.
Sigmunt przeciw trzeciego dnia od oblenia odstpi jemu na odsiecz cign, wszake wielkie upy wzi z przedmiecia Lwowskiego bo srebrne zote naczynie z kociow, szaty dzwony poupi,
krl
,
bo sysza i
take
Lwowem
za-
Rohatia
spalon.
przez podanie
wzi
w
,
polon
wielk korzyci
gna. Co gdy krl usysza, zaniechawszy swatania jako co naprdzej mg gotowa si na wojn przeciw Woochom tak tedy onierzw za pienidze zebrawszy wyjacha z Krakowa po S. Jakobie dnia 2G Lipca mie^ sica, a u Lwowa pooy si obozem, gdzie te bardzo wiele PodgrPolskiej slachty do niego przybyo. skiej, Ruskiej, Podolskiej \V tvm Wadisaw krl Czeski i Wgierski przez listi swoje prosi aby od tej wojny Wooskiej przesta, a z Bochdal)rata krla Sigmunta nem si wojewod pojedna prziwodzc mu na pami on niesczliw porak Albrichla brata na Bukowinie od Stephana ojca Bochdanowego; te to sna uwaa sobie Wadisaw, i gdyby Polacy Woosk ziemi spustoszyli sroszegoby potym nieprzyjaciela Turka na si zwojowaU przywiedli, ktryby w ssiedztwie tak Wgierskiemu jak Polskiemu krlestwu dogrzewa mg, Wolochy puste Turkami osadziwszy. Ale krl Sigm.unt adn miar ani rad, ani prnym strachem, nieda si od przedsiwzicia swojego odwie, a zszykowawszy wojsko wszytko Koronne, zleci je pod spraw Mikoaje wi Kamienieckiemu Krakowskiemu wojewodzie nawyszemu hetmanowi Koronnemu, bo sam dla niesposobnego zdrowia febr zemdlony nie mg z wojskiem cign. A tak Mikoaj Kawspaniaym sercem przyjwszy on sawny urzd mieniecki z wesoym przeprawi si przez Dniestr, Woosk ziemi wzajemnym sposobem wet mieczem burzc. za wet ogniem Byli te pod spraw Cernego Czecha cudzoziemcy onierze Czechowie i Niemcy, ktrzy wiele si, folwarkw miasteczek spalili w popi obrcili jako Czarnowce. Dorohim, Botussany, Sczepanowce, Chocim etc. a zburzywszy wszerz wzdu, tvch miast przylege wooci, pod Soczaw stoeczny zamek przystpili, ale i prno szturn)Owali, te nieprzybo wojewoda jaciela do stoczenia walnej bitwy wywabi nie mogli, w lesiech si kr>, przeto Kamieniecki hetman nie majc co wicej plundrowa (bo cae dwadziecia dni rospuciwszy zagony Wolochy bez odporu burzyli) wojsko Polskie .w cale ku Dniestrowi odwid, w cignieniu wyciganiu mw, niewiasty, starych dzieci, take bydo, ktre si przygodzie nie mogo ktrego wielkich trzd trudno zagna byo, posiei
, , i i
Krl do
Lwowa
wojskiem.
Naszy wza-
jem Wolocby.
kli
pobili.
II.
45
356
^'^ ^5"^ splundrowaniu Wooskiej ziemie Wadisaw krl Wgierski Jo brata Si^munta krla wtry raz przysa zacnych panw Wsierskicli Ozwalda Karlaca i Beticma Cornomiss, proszc, aby miiosciwiej postpo-
*\Ici\'b^'7'
nomissa do
^i"^-
Eochdaneni wojewod Wooskim. A gdy okoo przyz naszymi Iraclowali, a ju si przez Dniestr do Podola slachia Polska pra\yie wszytka przeprawia, tylko onierze pienini a dwr krlewski w Wooskim brzegu zostali, nad ktrymi Two-
wa,
pogodzi si
mierza poslo\yie
Wgierscy
rowski
z zasadki
i
dowiadczony by starszym natychmiast Buczca rycerz wypado wojsko Wooskiego \yojewody. A onierze Polszcy
i
dwr krlewski namniej nie strwoywszy sob, wnet si smiele a odlotnymi sercy do bitvyy szykowali, do ktrej te Wooszy ochotnie si stawili, a gdy z obudwu stron obie wojska mnie i rwn miaoci bj
okrutny stoczyy, na ostatek
Wooszy,
Burkoabw
siafioif>f'
zacniejszych
Wooskich panw
i
dwa
Dobrosteph,
etc.
Humienik yyielpidziesit
skich
cio za
Wooskich poimanych Kamieski hetman ci' kaza. A dla okaza, i te przedtym Stephan wojewoda W^ooski tego Bochdana ociec, onierzw Polskich w Trebowli poimanych, da by
slachcicw
tego
t srogo
w Podhajcach
gdzie byli
czas dokaza.
Franci,-
mogi
wesp
widzc
raz Kamieniecki z
ich
w^ ten
szka dzien
Polakom
soooTurkw
z
Wooch.
Pi?ymierze
potym ucciwiej obchodzie poczli. V\ Wooskim wojsku przedniejszy panowie slachta, take rycerstwo narwyborniejsze byo, k temu Turkw jezdnych Delijunakw dwa tysica, ktrych .*' iiri^i , vyiksza czsc na placu polega. Tak tedy naszy z zwycistwem sawnym z wielk korzyci upw wszelakich z Wooch do Lvyowa przycignh, a Wadisaw krl Wgierski gdzie krl lea. A i zima nadchodzia o ugod a zjednanie za Bochdanem prosi, przeto krl wojsko rospuci. A posowie Wgierscy Ozwaldus Karlacki Betlem Bernomisa pokj przymierze midzy Bochdanem wojewod Wooskim Sigmuntem krlem pod tymi condiciami umocnili, aby Bochdan szkody krlowi nagrodzi upy wszytki, ktre by z Ruskich ziem gwatownie wywid, wrci, krl take mia winie dobytki \yri, ktre postanowienie posovyie wojewodzini mieli potwierdzi. Takie tedy dokonanie W^ooskiej wojny na
,
Trafia si
ta
,
Octobra, ktre
wito Polacy
dnia
,
-^^^
.,",
ten czas
byo,
a krl
si do Krakowa wrci.
Tego
Taiarowie Nahajscy Prokopskich
hord
wielkim
pora-
/'li-
wojskiem najacha, na ktrego Nahjscy prdko si zebrawszy stoczyli wszytko wojsko Prekopskie porazili na gow, gdzie z nim bitw sro^a , t r te dwa carzykowie wnukowie carza Prekopskiego na placu polegli, a sam -ir \y maei dru/.vnie ledwo uciek.
i
'
'.
":
i-ir-ii
rc
i
lo
i
357
Tegoi roku wielkie a straszne ziemie trz^^sieriie w Traciej, w Greciej, Dalmatskim krlestwie i we Woszech byo, w Constantinopolu tak wszytki prawie budowania dray, i cessarz Turecki Bajazet, dzisiejszego Amurata pradziad, bojc si w murze mieszka na pole wy^^'^^'j^");;
ss'"-
Busseiiskim
cien^
i
tam dugi
czas
namieciech sta.
Jam bardzo
wiele
upadkw
wasnym okiem w Constantinopolu roku 1575 widzia, od tego trzsiesupw kilko ktre zwano Irlumphales za starych cesarzu w Greckich nia wiee trzy, take paac Constantiiia Wielkiego, od ktrego ma imi . Sopliie kocioa poowa upadla, Constantinopole, w ten czas upad w ktrim ju dzi Turcy swoim ksztatem mody czyni. Tego czassu posowie od krla Rzymskiego Maximiliana, Vitus Fiirst,
i
i
Jan Kuchemejster,
w
z
rzeczach Pruskich do
Krakowa
iszczc si
przyjachali.
Xidz Moskiewski,
postanowieniu
nim Iwan Sapiha z strony krlewskiej roku 1508 uczyni, posy swoje wielkie do Litwy posa, ktrzy do Wilna 18 dnia Januaria miesica we* trzech set koni pocztu swego wjachali, potym z obu stron wieczne przymierze przysigami i listami utwierdziwszy, uczciwie
byli
by
^}|,''/ti^^.|.';.
<ioKrakowa.
odprawieni, a
tych
Panowie
i
Gastot poborca Wielkiego Xislwa Litewskiego 3Iicha koniuszy, brat rodzony Kaslotw i zi kniazia Gliskiego, przy tych inRuskich byo; zacniejszy byli chowani szych wiele dworzan Litewskich pod stra w Wilnie w slacheckich domach, a inszych na Trockim zamku w wizieiue posadzono. Tego roku 1500 Wasil Iwanowic, Wielki Xidz 3Ioskiewski (nie
i
tomska dia
poimanr.'
miesica Octobra, Pskw miasto wielkie, ludne bogate przez zdrad niktrych popw Ruskich, wzi; bo naprzd zacnicjszich miescznn popw slacht take namiestnika Wielkiego Xistwa Litewskiego do siebie wyzwa w obz, a zatrzimawszy ich agodnie namwiwszy, potym posplstwo, gdy im rad odj, snadnie przyzwolio, jako si to w Poocku
i
za naszych czassw
z
byo
sstao.
Pskowskiego do rady na
i
wszelki
tak
gwat zbierali. Ten dzwon Moskiewski do Moskwy wzi, a sam sawne Xistwo miasto bogate opanow'a, Wej nienagrodzon szkod
i
Moskiewski
^IwIa^^'
Ley Pskw nad jeziorem wielkim, z ktrego rzeka Pskowska porto- ''Swai' srzodkiem miasta pynie, a w szeci milach za Pskowem w jezioro Czuczko ku LillHitskiej ziemi wpada, to samo jedno miasto we wszytkiej
wa
ley od Rygi
prawie ziemi Moskiewskiej jest murowane na cztery czci rozdzielone mil 00, od Nowogroda Wielkiego 36 od Narwy Iwanowego horudi zamkw portowych mil -10, take wiele i od Wielkich Lukw. Miewali z dawna swoje wasne rzeczpospolit szeroko w punocnych krainacli panujc.
i
,
xi
358
ROZMAITYCH POSELSTWACH
mEmmwMTm
Ilozdzia pity.
lioku nowego 1510, gdy posowie Maximiliana krla Rzymskiego w Krakowie odprawy czekali, przyjachal te legat od papiea Juliiissa Wtrego Jacobus Piso do Krakowa dnia O Stycznia: summa jego poselstwa bya do krla Sigmiinla, i })apie Julius, jako pasterz starajc sie o rozmnoienie owczarniej Christusowej, wszytki chrzeciaskie pany, krle xicta do zgody przywid, chcc i starajc si o to pilnie z urzdu swego, aby
i
^Poseisiwo
ony miecze, ktre sami na si dotd obracali, na nieprzyjaciela . KrzyTurka wszyscy jednostajnie spoin zgod obrcili. Przeto Sigmunta krla przez wiar napomina, aby te on uspokoiwszy przez spoin przyi i
mierza Polskie od
z-^dfifwfa-
di^awa u
cesarskipo-
miejsca
wyszej,'fl w.Yzszef;o
wyrzuci
Wooch, a Litewskie od Moskiewskiego wojny szkoobu stron najazdy, z Wadisawem bratem Wgierskim i Czeg]iirn krlem, wojska swoje Polskie, Litewskie i Ruskie zczy, a do Traciej przeciw Turkowi spoin moc cignli. Krl Sigmunt wysuchawszy z senatory poselstwa, a widzc rzecz poA gdy jednej Niei wielk, odoy to na siem bliski Piotrkowski. dziele posowie do kocioa Panny Mariej w rynku przyszli, Vitus de Fiirst (nie Piso, jako Bielski napisa omyliwszy si, gdy jednego za drugiego pooy) pose cesarza Maximiliana krla Rzymskiego wyrzuci z pirwszego miejsca legata papieskiego Pisona, a gdy o to spr midzy nimi byl przed krlem, a Piso dowodzi, i papieowi i jego legatom, pirwsze miejgca maj by pozwolone, odpowiedzia Vitus Furst: i cesarz w sprawach wieckich wicej ma by wazon; nad to tego dowodzi, i Piso nie niia zupenej mocy od papiea, ale si tego sam domyli, jako zwykli Woszkowie przewrotni, aby co wyudzi i wymata na krlu. A tak ten Jacobus Piso, nie by cesarskim, jak Bielski dwa kro kadzie z omyki, ale papieskim posem, czego Jodocus Dcciits w sprawach Sigmuntowych fol. 71, ktrych by lepiej wiadom dowodzi. By potym siem w Piotri
<i''we
wan
kowie, na ktrym
i
posw
cesarskich
od wszytkiej rzeszy Niemieckiej, Pomorskiej nali si, a odprawy cae trzy miesice czekali
Poso^\ie
cesarscy o
i i
Piussyod-
upomitym odprawi krl Sipanowie Koronni, i Pruski mistrz prno si Prussw i Pomorgtnunt O skiej Ziemie upomma, gdy tam nigdy z pr/.odkow swoich dziedzicami Mazowieckie mistrzowie i Krzyacy nie byli, ale ich xicta Polskie zakonnikw, dawszy im przywabili z Niemiec, jako inszych jamunikw
Pruskiej ziemie
,
'
'
359
w
ich
Chemieskiej ziemi ossad opatizcMiie suszne ku wychowaniu aby pomocy przeciw Prussom i Litwie poganom poniewa to bya ich
i , ,
professia,
uywali.
cesarscy
Tak posowie
promis
gdzie
i
krla na
com-
ugod z strony mistrza Pruskiego Albrichta do Poznania jechali, im by krl z postanowienia sejmu Piotrkowskiego miejsce nazna-
stamtd wrcili si do cesarza Maximiliana. Odprawiono te Pisona posa papieskiego z tym odkazem, i si krl Sigmunt z bratem Wadisawem krlem Wgierskim mia przez posy namwi o tej wojnie przeciw Turkom, a potym postanowienia splnego spraw papieowi obiecowa oznajmi przez posy swoje. Przeto z tego sejmu posowie Jan Laski kanclerz Koronny i Mikoaj Firlej wojewoda Lubelski do Wadisawa krla Wgierskiego Czeskiego wyprawieni, ktrzy tractowali o wyprawie splnej do Traciej przeciw Turkowi. Tego roku lolO, posowie od krla Duskiego przyjachali do Krakowa dajc u krla Sigmunta siostry Eli)iety w maestwo swojemu
czy, a
i
^^^^l^^^jj^^'^
^"^jj"*^^
wol
gow poo\, ni si dalek nieprzespieczno morsk nowego pastwa w cudzym krlestwie szukajc niebespiecznic trudzi; przeto posowie Duscy dosy hojnie udarowani z utciwoci wielk byli odprawieni. Dziesitego potym dnia Marca, pose cesarza Tureckiego Bajazeta do Krakowa przyjacha, ten oddawszy podarki zacne krlowi Sigmuntowi imieniem cesarza swojego winszowa mu i go Pan Bg na stolic ojcowsk dziadowsk wywyszy raczy, yczc mu tego uprzejmie, aby nad tymi pastwy dugo panowa rzeczpospolit ku niemiertelnej sawie imienia swojego rozmnaa, pragnc z nim przymierze umocni, ktre
a, i
ja
wol
przez tak
Posc^jure-
ojcem jego Kazimirzcm braci, krlami narodu Polskiego, stale trzyma. Za Tureckim posem przyjechali te posowie Bochdana wojewody Posowie
, i
Wooskiego,
ni
,
1*2
wojn pobra w
Piuskich cerkwiach,
przez
Trzynastego
za
Wadisawa
przyjecha
pose-
^^^^^/^Jl"
posa przysa,
Traciej przeciw
ktrzy
Wooski,
Turkom
tractowali.
Mao
posoPosJowie
scy.
ale cvbule
360
^k"ti^'*'
^bflku""''
^^ ^j'"' ^^ ^*^*''^'' Prekopskiego posfowie przybyli, chcc przymierze zdawna z Kazimirzem krlem Polskim Wielkim Xi^^dzem Litewskim zachowane odnowi umocni. Tego, roku dnia 20 Kwietnia, Andrzej Roh\ arcibisLup Gnienieski umar, na jego miejsce Jan Laski kanclerz Koronny 23 dnia Maja
i
1'osiowio cesarscy,
Czescy,}
wstpi. Potym za zjazd w Poznania na dzie . Jana bvi: zoony, na ktry posowIc od ccssarza 3Liximihana, opat Fuldeski grof de Mansfeld, Czeskiego krla Jan Turzo biskup pose te Wadisawa W^^gerskiego senatu Polskiego Jan Laski arcibiWrotsawski, a od krla Sigmunta skup Gnienieski, Wincenti Przerbski Kujawski, Lubraski Poznaski
."'
..
ukasz Warmieski
,
dzina Kaliski
wojewodowie
ukasz
;
Grki Poznaski
Pampowski Mal-
Coiidicieod
podane,
i od Friod zakonu Krzyackiego Jop biskup Pomezaski inszy zakonni contorowie byli. A ci sie upominali powtre, aby Priigka zicmia wszytka Pomorska zakonowi Krzyackiemu bya przywrcona, te aby od przysigi hodu Polskiego wolni byli. Trzecia aby wypraw wojennych z Polaki niepodejmowali. Czwarta aby Polacy do zakonu nie byli przijmowani a po dugich tractalach na t czwart condici Polacy snadnie przyzwolili, insze trzy ich condiciejako si niegodne by zday, tak te od senatu Polskiego gruntownie odrzucone byy, ua ostatek donowy ich mistrz zaraz wedug powinnoci przysig homagali si aby du uczyni. Tak naswarzywszy si a nic nie sprawiwszy posowie Cesarscy, Rzecy i Pruscy odjechali precz. Ku tej sprawie by te posa od papiea legat Achilles de Grassis, ale i dla dalekoci drogi omieszka, jednak do Krakowa przyjechawszy przed Sigmuntem krlem senatem
borski
starostowie przyjachali
strony
za
mistrza Pruskiego
derika Saskiego
i
xiccia
i
Poseia-
s[>rawowa, namawiajc krla usilnie aby wojn z Wadisawem bratem krlem Wgierskim, przeciw Turkom podnis, bo si do Woch z armat wodn w ten czas Bajazet gotowa; w ktrej te sprawie przedtym by od paj)iea Jakoljus Piso przysany. Ale gdy krl wyrozumia, i ta wyprawa jako niepotrzebna, tak niepoyteczna si by zdainsze poselstwo
przysig przymierza splnego przedbyoby to przeciw prawu wszech narodw, gdyby Polacy aczkoKyiek pogaskiemu panu wiar zama mieli; nad to niemniejszaby std niebespieczno urosa, turecki miecz od cudzej wojny na si obrci, a postronn szkod swojej nie uleczywszy zastpowa. Pewnieby cesarz i papie z xity Woskimi wydawszy Polaki na misne jatki nie wczas na .ratunek przybyli, jako to i Wadisawovyi Jagielowicu u Warny z aoci wszytkicj rzeczypospolitej zabitemu wyrzrozdzih byli roku 1444, ktrego take papie namowami agodnymi
a, poniewa
i
sam
cesarz Turecki
tym
ju by
dobrowolnie
przysa
zachowa, poniewa
i
vojnoiur
cesarz
inszy
panowie
361
chrzeciascy
dy le. krl
z wojskami tewedug zmowy na granicy Tureckiej z Litw do nich moe przyby. Tepoi to. czasu carz Prckopski pamitajc onc swoj jjirwsz porak
,
bd
Polaki
0(1
\aliajskich Tatarw,
zebra si
wielkim wojskiem
cign
i
wtry
Nahajskiemu, ktrego na
giow
porazi
wszytki i\a-
rzek Kam lece tak splundroZawolskie hordy za wa, poburzy, spustoszy ludu Nahajskiego w polon tak wiele wygna, i dudzy Nahajczycy Zawolczycy, nie majc z kim w wypustoszonych swoich hordach zosta, ci za onami, ci za synami, ci za ojcami i braci
hajskie
i
Wog
^|y Za'oT
'^,,'^''^^j(;|J"'
z'>jowaL
do Prekopskiej hordy za wojskiem nieprzyjacielskim, a gdv wszyscy oni |)ooncy w Taurice albo Prekopie osiedli, ju si snazmocnia horda Prekopska, tak, i wszytkim dnie rozmnoya, rozszyrzya przylegym narodom strasznymi Tatarowie Prekopscy by poczli.
dobrowolnie
szli
i
Tego
d,
jako
czassu u Wieliczki
w grze
z
solnej, jeden
ktrego
piekle wiele
si
ludzi zadusio, a
skini
grn aden
^mmu wpucie
nie
dymu w podziemnej jaskmi, drudzy chcc wyle, szyje poupnikiem bdc, gdy si w jasmia, on sam z hewermem Be-
Kociei.-rki
ogie
ugasi-
tmancm Krakowskim bormistrzem, ktry ju mia lat 90, w gr si wpuci, ci dwa podawszy y\yoty swoje w' wielk niebespieczno, jako
i
ogie bardzo
szkodliwy
przewan
pra-
ugasili.
dozwoli posa odprawi. A gdy ledwo posa Wooskiego odprawiono, wnet Turecki pose Imbraim przyjecha dla przymierza rocznego, ktre krl Sigmunt przed tyme posem przysig potwierdzi, bowiem Bajazet cesarz Turecki pierwej te w Constantinopolu to przysig przed Skarzewskim posem Jirlewskim.
i
Posci inre
O
I
WTAR&NENIU TATARW
DO LITWY DO WOOCH,
I
&c,
Uozdzial szsty.
-prawy
wtargnli
Liteyyskiego Wielkiego Xicstwa
z
spokojnie
trway
Ruskie strony,
widzc i odporu
xistwo
302
Litewskie ai do Wilna
i
za
Wilno dwanacie mil w stron rospucili zai dobytku wielk moc, uszli w caoci do
^Dnlesuze*
poioncii.
upami bez wszelakiego odporu. sczliwym powodzenim b^dc mielszy do Wooskiej ziemie wtargnli z tyme Bitikierejem carzykiem, ktr wszerz wzdu splundrowawszy, przez siedmdziesit tysicy ludzi byda w polon jako bya sawa wzicli, a gdy jusz chcieli Dniestr przebywa wracajc si do Przetopu, bo si bojeli Wooskiego wojska po sobie gonicego, tam carzvk
hordy
z
,
Tyfn
JJitikierej z
winiw wielkoci
potonli
w Dnie,
Fogerowie
rowie familia sJawna
tym czasie Konie pacz wojewody Wooskiego hetman zebrawszy jako na prtce mg wiele rycerstwa, dogoni Tatarw u przewozu, z ktrymi bitw wicej upornie nili bacznie stoczy, bo od nieprzyjaci ogarniony, gdy si mnie broni, zabity poleg. Woochw wicej ni siedmset na placu zostao, a przez trzysta ich ucieczk zdrowie zachowali, wszake winiw polonu w ten czas wiele odbili. Tak Tatarowie wiksz porak od potopu w wodzie ni od nieprzyjaci podjwszy, do hordy si wrcili. Tego roku 1511, papie Julius Wiry jubiieus albo miociwego lata odpusty z listami pargaminowymi, z buami dla budowania kocioa . Piotra w Rzymie, do Polski posia, a przy tym skrzyni elazn na pienido inszych krain rozesa by ty skrzynie, dze, take te do Niemiec g ^yyy nich kupcw z Augspurku Fogarw przystawi. Tych odpustw dugi spr okoo onych jubirycerstwo niochcieli przyj Polski scuat
strze,
gdy
A w
kupcw
Augspurku.
i dvyie czci pienidzy yyybranych za ty opatrzenie ukrajny, odpusty yyzili Polacy na obron przeciw poganom onej summy w skrzyni elazn a Fogarowie kupcy papiescy trzeci wzili na papiea. W^ Niemcech za a zwascza w Saskim xistwie lanleuszw
by,
"
.,..',.'',...',
to przeyyiedli, J^
.'
i
"
i
."".",."
i
cz
grabstwie Heskim, acz przijmowano ony jubileuszy, i kupowano drogo, zwascza lud prosty, bo je rozyyieszawali Woszy po cmintarzach jakoby
Iher
pocz
wichrzy,
0|.t>m
sze-
minika S.
sieidanajoYiusa elc.
w teolosiej, mnich Doii"^ Witembergu, niewiem jakim duchem pobudzony przeciw tym pocz kaza, a potym pisa, tedy szyderstwy, odpustom, uazyyyajc jo onv skrzynio elazne xiata, zwasca Saskie zahamoway, w ktrych bar" T a Luther od tych czassow dzo yyielka summa pienidzy bya zel)rana
towarY, ,J' yvszake cdy Mnrlinus Luter doctor
,^''..
'
-i-ii
1
"
'
sect swoj
pocz puy.
Sluckie Siemionoyyic, acz mo-ego roku 1511, Jurgi Xiesruc- vvieku ale serca prawie mskiego bdc. Tatarw, ktrzy okoo Kijowa Tatarw kie 1. i-i ""-i eoooporazi. -ysjele yyolosci byli zyyojowali, porazi na gioyy rozgromi, tak iz ich na
Tego
xi
tysicy polego, nalUitku urociscu za Kijoyyem mil 20, ktrych placu yyojewod Kijowfortelem nocnym poy, z Andrzejem ]\iemiroyyicc;m skim, a murzoyyie trzej starszy ledwo uciekli: Aria Sieni.ig, Adziga, To,
om
potym za nimi gonic, porazili ich stray siedmset. roku miesica Lutego, siem Koronny yy Piotrkoyyie by zoon, duchoyynych dochodw na ktrym krl z senatory pobr z rycerskich postanoyyil, dla podpory skarbu pospolitego; tame uchwalono aby monety
ksor, etc. yy polach
Tego
3G1
wicej me kowano bo i. si jej byo wiele a nie warownej w ten czas namnoyo, tedy czerwone zote wzdro.aly byy, a w faszowaniu tej mopodsliarbi Koronny, iitrego noty by obwinion mjal<i Piorun, senator na siem pozwano, nic stan, przeto by gdy^go byo o to obwiniono wywoa z ziemie, a zjacliawszy do Rakus mieszka w Wiedniu, tame
,
*"''''
'^'^;"';^'ij
i*H'runa.
owo
i
stare
Piorunki.
dwiema synami, Stanisawem Januszem przyjecbaa, gdzie za dozwoenim krlewskim senatu, Wiznesk ziemi Mazowszu przylegg, od Jana askiego
siem do Piotrkowa Anna xicna Mazowiecka
i
Na tene
by
wnego swego, we dwunacie tysicy zotych wykupia. tene czas gdy krl Sigmunt w Piotrkowie mieszka, Wadisaw z Ludwikiem synem, AYgierscy Czescy krowie, do lskiego Wratsawia 20 dnia Stycznia przyjechali: tam by spr wielki midzy Wgierskimi Czeskimi pany, przy ktrvmbv krlestw ie lskie xistw o Wrutsaw mia ," / -'11 ,, -Izosta ktremu krlowi posuszestwo mieli przysiga*! powinno ho-
W
,
/J.^^*^
'T
"
'
Wratslawiu-
jeli
W^gierskiemu,
,
gdy
przedtym zdawna
ten czas te Wadisaw pewnieby go by Sigmuntowi nie broni, gdyby prawem bliskoci dochodzi lska ale uchodzc tego aby sam i Si~ gmunt trudnoci na potym z synem Ludwikiem, ktry ju krlem Czeskim by koronowan, nie mia, puci to imo si. A nie postanowiwszy nic, wyjacha z Wratsawia z synem 15 dnia ]\Iarca. Tego czassu Wratsawianie otrzymali priwilej od Wadislawa krla, od Ludwika syna jego, i postanowili kupieckich wszytkich rzeczy skad w Wratsawiu, tak Niemcom jako Polakom, publikowali ty listy, aby aden kupiec z Polski z Niemiec W^ratsawia nie mia mija z kupiami, jedno ich tam przedawa tam kupowa. Przeto Sigmunt krl Polski znany radnymi, widzc, i ta wielka a niezmierna szkoda, zelywo uro^ saby Polakom, zakaza aby adnych towarw z Polski do Wratsawia nie woono, ale przez Czesk ziemi wszyscy kupcy Polszcy dobrowolnie do Niemie na handle jedzili. Co widzc Wratsawianie, starali si o to, jakoby inszym t drog zamkn, ale nie mogli, bo panowie Czescy Polakom dla swego poytku wicej yczyli; czynili za niezmierne nakady Wratsawianie aby tego obronili, a swoje priwileja otrzymali, dawajc |)odarki ju cesarzowi, ju Wgierskiemu Czeskiemu krlowi Wadisawowi (ktry te by w tym zahaczy mioci ojczyzny swojej Korony Polskiej)
,
i
naleao
ale
to
'
'^
xitom Niemieckim,
.
^ ziemie
Polskiej to-
'
'
bo Polacy na szkod
"
ich przewiedli
I
tak
to
przez towabo upadkiem rw Polskich wytrwa szkoda nie mo^li ~ z nienagrodzon ' ^ " " swoim. Tak ich krl Polski Sigmunt w ten czas siedzc w domu prawie
Wratsawianom
, '
!! duej
wary zamunionc
przez 4 lala.
.^^^^^
'
^'n(>gf> Gdaiiscza-
nomiiin-
by zwojowa,
II.
bo ten skad
niwecz
by potym
"
ni.
40
302
Przesporskim
z
Czeskiego,
Potym
prob
pa-
'Litewska
z'
Litewsk, zwascza Gastotw, ktrzy dla towarzystwa porozumienia z Gliskim Michaem ku pierwszej asce ich przyj. '^jl' poimaui, Z \vizienia wyzwoli
Litewskich,
on
i
slachl
Rusk
wypusczeni.
Przvjcchali
potym od carza Przekopskiego Mendlikiereja posowie, przez take wnuka lubowa da w zakadzie Sigmuntowi
jego Polskim
Na 30000 Talarw
ISnOO zo-
tych czer-
wonych
dn.
Lubczanie
Holandrw na morzu
rozbili.
postanowienia, te na kady rok przeciw nieprzyjacioom Litewskim trzydzieci tysicy Tatarw za wdy mia stawi; a krl Sigmunt Prekopskiemu carzowi na kody rok pitnacie tysicy zotych czerwonych odu mia dawa, ktrej summy poowic z Polskiego, a poowic z Litewskiego skarbu miano paci. Ale potym Mendlikierej wziwszy jurgielt, zama wiar i syna ani wnuka w zakadzie nie posa i owszem do Wooskiego pastwa hodownego krlowi Polskiemu, z wielkim wojskiem wtargn, gdzie wielk szkod uczyni, potym do Moskwy cign, skd wielki polon ludzi dobytku wygna. A krl Sigmunt postanowiwszy Litewskie sprawy w Brzeciu do Polski si wrci, a wjacha do Krakowa 30 dnia Pad/Jernika. Tego czassu Lubczaiiie (ktre miasto Lubek jest sawne mocne nad Batyckim morzem od przodkw naszych Polakw zbudowane i Bukowczem wedug Kronik Niemieckich nazwane, a przed 700 lat od Rarolussa Wielkiego cesarza podbite), ci skarbw dostatkiem i miasta obron, tudzie sposobnoci portu, jako naszy Gdasczanie, w pych podniesieni, z krlem Duskim na ten czas walczyli i wielkimi a czstymi porakami nad nim zwycistwo otrzyraawali na ostatek morsk wojn z nim wiedli. Trafio si te i Holandrowie w ten czas do Gdaska na S. Dominik wedug zwyczaju portem krla Duskiego, czego im Lubczanie chcieli zabroni przyjachali a nabrawszy kupi Polskich w okrty, miedzi mosidzu, oowu, wanczosw, zboa etc. nazad chcieli eglowa; ale i wiatru pogodnego niemieli , przeto u Hale krla Polskiego miasteczka na kopomocy krla Duskiego czekajc. A w tym twicach stanli, wiatru ))i okrtw Lubczanw strzelb i Frejbiterw dobrze dwadziecia k temu osadzonych za wiatrem pogodnym rano przypadli na Holandrw, a bez wieci na bespiecznych uderzywszy snadnie ich rozgromili, czterdzieci okrtw Holanderskich uciekajcych spalili potopili, a szedziesit i okrtw caych poimali, ktre z kupiami do ubka triumphujc przyprowadzili; inszy podniowszy agle ku Gdaskowi, drudzy na morze gbokie pouciekali, nawicej kupi Fokarom kupcom Augspurskim
i
wedug
om
ten
czas
pobrali,
zwascza miedzi
mosidzu, ktre
Krl Sigmunt
byli
przedtyra
z Polski
do
Gdaska
Wis
przyprowadzili.
i
skary si na
pisa do Lubczan, ale ledwo trzeLubczany cesarzowi Maximilianowi ci to mosidzu, a miedzi kupcom, zwascza Fokarom wrcili.
cz
3<53
TcTOA czassu Tatarowic Prokopscy, acz Iluskich ziem, dla przymierza Brzeciu Litewskim postanowionego nic najedali wszake zebrawszy wojska wifcej ni trzydzieci tysicy jezdnych do Wooch wtargnli przeciw ktrvni Bochdan wojewoda z wojskiem Wooskim ciggn. Po lakw mu te na pomoc cztery tysice z hetmanami Stanisawem Landskoroskim Tworowskim przybyo k temu Wgrw wicej ni omset. Bugarw, take Serbw Turkw, usarzw za pienidze z Traciej Boch-
cianie
dan przyzwa, a zszykowawszy wszitkich porzdnie, mieli wszyscy chrzepewn nadziej zwycistwa. Ale w ten czas Nahajscy Tatarowic, syszc i Prekopscy do Wooch wycignli, zaraz wtargnli do Prekopskiej
Tatarowic Na h aj SC y
f^^Jj^i^^^f^
hordy,
ktr wszerz
wzdu
jowaii.
dzia carz Prekopski, wnet si z Wooch broni swojej hordy wrci, ale ubiegli z wielkini przycign, tedy Nahajscy nabrawszy si za mi upami. A tak Wooska ziemia w ten czas od wielkiej poraki za
Wog
wasn
wielkie zamieszanie byo, bowiem Salcmbeg albo Selim, syn cesarza Bajzeta, stojc na zdrowie wasnemu ojcowi chcc pod nim cesarstwo Tureckie opanowa, Kaf miasto zacne portowe nad Czarnym morzem w Prekopie lece (ktre by Machomet dziad jego przedtym Genuensom wzi), pod ojcem ubiea opanowa; Biaogrodu te Kiliej miast portowych w Wooszech doby, a swoimi janczary porty morza Czarnego ossadziwszy, buntowa si z Prckopskim carzem na ojca Bajzeta, ktry w ten czas staroci zemi wojtak dosy biedy od Sophiego krla Perskiego, tak dlony, mia
Tego
^^^'/jj^'^*
,,^*'^i|!!,'u^^].
zeia.
Poszce
pi
dni jazdy
lecego
fg",'J^|j"jP,';j
rozwloko
'"o"^"" "'^
po grach, przeto Zelim widzc pogod, zebrawszy wojsko z Tatar Prekopskich, z Serbw, Bugarw niktrej sobie yczliwej strony Turkw, cign przeciw ojcowi Bajzetowi do Andrinopola. Co
si na
trzy mile
wycign
przeciw
zemu
synowi
wojJl;;^'^''^^,,^:
jitw srog porazi go, tak, i ledwo Zelim z carza Prekopskiego synem uciek. Na ktrej poraki miejscu dzie jazdy od
Andrinopola
razi.
mymy
nocowali
znaki, ktre
mi Bulgarowie ukazowali, roku 1575. Wszake rycho potym roku 1512, Bajzet cesarz zeszy w staroci uporowi syna swego (gdy si do niego wszyscy janczarowie przekinli) ustpi spuci mu cesarstwo Tureckie za ywota, a sam Ilamazi miasto krain w Syriej sobie ku wychowaniu obra, gdzie potym wtrego
i
A"^^^^*'|iJi^:'"
^'I^';,\'",;;J
^'^^'gj!,],'/^''^-
umar. Po jego mierci drugi syn Achmat Soltan, z wielkim wojskiem, majc Persw na pomoc, przeciw bratu Zeimowi przycign, a gdy z obudwu stron bitw o stolic cesarsk szczcia patrzc zwiedli, poraon Achmat z Persami ktrego poimancgo zaraz lirat Zelim kaza siekier, a tak po srogim kr wie rozlaniu zupene cesarstwo Tureckie, zbywszy ojca brata, opanowa. Syn za Aclimata zadnia po przyjedzie
,
^^,"^^"/j7'
odsya.
ci
3G4
bitego do Perskiego krla uciek, ktremu on
mae-
ojcowskiej,
i niewymowna', mu szkody wojn poczyni. Zelim po tym zwycistwie, przysa posa swojego do Sigmunta krla
ten
tumacza tymi sowy krtkimi poselstwo odprawi, mwic: Salembeg Turecki nowy cesarz, pokj ten z tob Sigmuncie
i
ociec zachowywali
chce trzyma."
krl
Sigmunt
cesarzowi,
Tego
krla
dzie
bdc
od brata
Wadisawa
w
sza
po wojewoSiedmigrodzkim Stephanie zostawionej, crk jej Barbar zmwi maeski stan, po ktr roku 151*2 Jana Lubraskiego biskupa PoJadwigi,
z
Wgierskiego
od
xiny
Treczjna,
wdowy
znaskiego,
z
CliristolFa
ukaokaza-
ci
w
i
wietnych
'^gensk^^v
'
z Krakowa przez lsko Moraw do Trczywziwszy z sob now oblubienic krlowi Sigmuntowi, wrcili si do Polski, ktr te Edwiga matka brat Janusz wojewoda Siedmigrodzki, potym krl Wgierski (za ktrym za ono Isabella SigCzesiskie w omi set koni prowamuntowna bya) Kazim.irz wuj dzi, a gdy przyjechali do Morawice blisko Krakowa pitego dnia Lutego tam nocowali. Nazajutrz w Pitkowy dzie rano, krl Sigmunt dosi z ozdobnymi pocztami wyjecha przeciw jej. A w tym te Bergieskie
ych
pocztach wyjechawszy
na przyjachali, tam
xi
xi
wcsde."^ Jerzy,
wietnych zbrojami J^rzyjecha, ktrego krl skoro uciwie przywita, zatym xicna Barbara nowa oblubienica z matk na wozie ozdobnie zgotowanym przyjechaa, a gdy z \vozu na ziemi wystpia po suknie ku krlowi bya prowadzona,
na
to
wesele proszony,
siedmiset koni
przywita
natu,
od
se-
pozdrawia acisk orati Jan Staphileus legat papieski y:c. Potym krl Sigmunt wziwszy j do siebie na sanie, jachali na zamek Krakowski, a w Niedziel ostatni Zapustw bya oddana krlowi w maestwo i koronowana przez Jana askiego arcibiskupa Gnienieskiego, przy ktrycli ceremoniach by Bernhard Wilczek arcibiskup Lwopanowie wski wszyscy biskupowie Polszcy Pruscy, opatowie take Koronni z Litewskimi, od Wadisawa Wgierskiego Ludwika Czeskiego, lskich i mistrza Pruskiego posowie; take Jerzy krlw od Brzeskie, Bartomiej lskie xita, Jan Turzo biskup Wrocawski, Staphileus legat papieski, Mazowiecka Ratiborska xinv, wdowy, posowie od biskupw Wgierskich Czeskich od Saskiego xicia Jerzego margrabi Brandenburskiego Friderika Wooskiego Siedmigrodzkiego wojewodw inszych Litewskich, Ruskich xit i panit bardzo wiele. A odprawiwszy zwyke ceremonie obiad hojnoci krlewsk, jak ten czas potrzebowa przygotowany, dugo kadego dnia tace krotochwile rozinsze rycerskie igrzyska byy sprawowane. maite, gonitwy, szermowania
potym
xit
365
Rechemberger
SIak
krlewski.
^l
Kozdzia sidmy.
Ijdy krl Sigmunt w Krakowie by z krlow now, Wnet przysza wie, Prekopski ii carz cignie gow,
Mendlikier|w Ruskie strony,
z
wojski ogromnymi,
Mendliliierej carz.
Syszc
krl
i
by wes
pany Koronnymi.
Paler palriae.
Chcc odbi
od swych
woci
byli
Posa dwr
Slachta
te
rycerstwo Ruskie
powinnoci
Knia Constanti Oslroski
cign
i
betman Litewski.
drugiej strony
splnej obrony.
25000 Talarw.
Tatarw dwadziecia pi tysicy wicej, liczbie byo, ktrzy tak srogoci^zwierzcej Uywajc, Ruski kraj z gruntu zburzy chcieli,
Bo Mendlikiera
gdy
carza tu przy sobie mieli. ju a pod Rielk pucili zagony, Wnet Landskoroiiski polny hetman dowiadczony, Z suebnymi onierzmi siedm set ich porazi,
Stani^lu^v
Landsko-
skazi.
plon
winiw
wszytkich
cale wybawili.
Za czym zwycistwo pewne sobie winszowali, I ochotniej w gromad wszyscy si zbierah. Polskie Ruskie wojsko te si ju cigao, A pod Winiowcem w polu obozem^ leao; Knia te Constanti hetman trzy tysice Litwy, Przywid ochotnych pragncych bitwy.
i
mw
366
Przy nim knia Winiewiecki
I
!^.''iu?ch^za''hetmana
Micha
h\\
synami.
knia Andrzej Zbaraski, z ktrych hetmanami Ka^y mg by, lecz xia/.e on Constanti wity,
"""
od wszytkich za sprawc zwierzchnego przyjty. sawny w mstwie, mielszym po wieym z Tatarw zwycistwie, Z pliiem swoich onierzw wojslia ich piegowa, A jak ich wiele w liczbie pilnie npatrowa. Knia te Constanti z pany Koronnymi radzi, Jakby przeciw Tatarom uphy swe rozsadzi,
Landskoronski Stanisaw rycerz
By
Bdc
Fortele przeciw
Bo ju
Rozrywka
mdra kil
ziaCoirsliintina.
Wykada
pogany sto kro przed tym si kosztowa. ich postpki sposb potkania,
Uwaa
te
sucha
Jak mdry hetman wszytko rozumem sprawujc, Jak w sprawie sta, jak goni, jak bi, ukazujc. tym Landskroski przyjecha z stray w obz w nocy, Dajc zna o pogaskim wojsku ich mocv, I w ten czas ju leeli na koszu spokojnie,
i
tak bespiecznych
moem bi
zaraz przystojnie.
pocieszyli,
serca na
pogany chciwie
zajnszyli.
Cchoin naszych.
^^c^romernsinoraiione
umrze,
czele.
widzc
nich
tak
ch bitwy,
e^Zmf:!r^r^nZ
^"^jodocusauicm Dechis
(ew llJjiliTKdiTL^ld-
ec"7/m/Lll^rS^^
'"'"
Do Polakw przyczy wojsko swoje z Litwy, Lcdwo wszytkich szc tysic z Woycami byo, Lecz kademu z dziesitkiem pogan bi si mio. Ruszyli si z Winio wca ku Tatarom drog, Tam w cignieniu niezgoda wnet zatrzsa trwog.
Hetmanowie swar wsczli
o pirwsze potkanie,
nie.
Ostroski przd
ich szyku
przywascza
i
sobie.
wiedzia
sposobie,
ich wszytki sprawy,
I
Bo
Mdra
^''^^'^
zna
i
wiadom
rady wszytkiej
koszu zastawy;
rada Consian-
z Litw i to wprzd przystoi, kosztowa ju si nie tak boi. gdyby si Polacy wprzd mieli potyka,
Nie wiadomi ich szykw, pewnieby nam myka. Bo skoroby si naprzd co le })opisao, Juby si ostatek wojska zamieszao. Tak knia Constanti mdrze radzi, lecz Polacy
i
Mwili
i te
u nas
dobrzy junacy,
307
Co
I
i
Niemrech
we Woszech,
Franciej bywali,
,w<^7.e*'^na"s/"^h''czyinj
"^^ Deciussa.
'"""'"
consiantS^'
domu
siedzia.
we Woszech
insza
Niemcech
wojnie sprawa,
Wic
Ni
z
inaczej z Tatary
postpowa
trzeba,
Wiochy, tylko jeden Bg niech bdzie z nieba. A gdy to knia Constanti rozwodzi szeroko. Wnet wie przysza i Tatar widziano na oko Tusz cigncych, wnet naszy porzuciwszy spory. Bo drugi co chcia wprzd bi ssta si z trwogi chory, Zszykowali si prtko stanli w sprawie, A knia Constanti naprzd jak Hector w postawie, Z buaw jedc wszytkich pociesza wesoo, A na prawy bok Litw zszykowa na czoo. Mikoaj Kamieniecki wojewoda zatym,
i
Siyk naszych.
sturmaku czubatym, Polskie na lewy rg wojska zszykowa, Srzedni za uph celniejszym ludem obwarowa, ktrym slacheckie poczty panice stay; skakay. A we wszytkich do bitwy serca Przed srzednim uphem roty za onierzkie byy, Kady mstwo okaza chcia wrodzonej siy. Tak stali gotowi si potka w sprawnym szyku.
Jedc
Tatarskiego z kadych stron okrzyku, knia Constanti Litw z Woycy na stron Odwid, chcc sam za wszytkich wzi na si obron Daleko od Polskiego wojska stan czoem.
Suchajc
Chcc
na Tatary
przypa
przez pagrki
doem,
Jak Hercules buaw ku grze ciskajc. Kadego bratem zowie serca im dodajc,
Ko pod
Sam
nim hasa
bystry,
Podkow ziemi
mowa
tina.
ko
bechterze, sturmakiem
obwarowa gow,
A
O
czynic
ch
mow:
potrzeba naga przypada w tej chwili, mi gossem przerwa milczenie przed wami, Bycie wszyscy wiedzieli co si dzieje z nami.
Jusz
nam
Kae
jak udrczona,
jest
Rzecz
z ruskiej
<lo
rycerstwa,
polskim wier-
szabl jak
potoczona
ona.
nam
by
miaa.
Pewn
ju
znisczaa.
368
Jnsz spustoszona ley, zysk
Znisczony, a
z
wesp
nadziej
tego si li pogaiicy
miej,
bkaj,
panie,
Ku
wiod w powrozach, panny wioz na ich wasnych wozach, habie, a ich tu w acuchach pdz, mu pacz nie da mwi przed tak srog ndz.
mw
t
Bo widz jako bracia naszy narzekaj. Zwizani niebo paczem gorzkim przenikaj,
W samych
nas
z
Z onami
Ze
dziatkami
niewoh wzdychajc.
jeszcze ich
ywoty
bd obronione.
s
spoem
nisczy.
Ju
byy. Zburzone w pastwiska si koskie obrciy. Ktsz to bdzie mg znosi, kto bdzie takiego, Cierpic to, serca take, umysu podego? Przyszed nam aobliwy czas widzim ktrego.
folwarki ktre nasze
,
Nad sob
Tatarzyna
Przeto potrzeba
Siada rzecz nasza, ju nas pohaniec osidzie. Lecz si dugo niebawic bro do rku bierzcie, A co rychlej na ratunk braciej si swej spieszcie." Gdy to mwi usysz okrzyk, potym ali Tatarw kilko uphw od kosza si wali,
Potkanie
I
Tatary.
A
Na
bbnw
grzmot
stra-
(szny,
kniazia Constantina
z wojskiem gotowym. Star si z nimi ochotnie, strzay jak grad lec; A knia Constanti majc o swych piln piecz,
Uderzyli, a on
te wnet
miao coDsiantego.
chci jednakow
Czycie, ja was zastawi naprzd swoj gow!" Tak si na umr siek si pomieszali, Litwa i Woycowie mstwem przewyszali.
Tatarzy
za wielkoci,
Dokazuj
Knia
Obaczy Tatary
by
Litwie bardzo
369
Przeto do Polskich
sprawie
stali
Przeto Constantin
krzykn: Hej!
mna
sia,
Napominanie kniazia
Conslaatina.
A A
Mnym
I
te
mnie cze moje tu w zakadzie macic, Wiecie i szczcie druhom pomahajet miaym. zniewieciaym." sawa dank dawa, Tatarowie Litwie tak jusz dogrzewah,
to
i
hab
i
Gwat
aa Litw.
W tym Wojciech
Smiele
drudzy ucieczk
gwatu
gotowali,
Sampoleiiski
Bernhard
Potoku,
Wociech
ski
i
Sampole-
Beraart Potocki.
Litw
Z rot swojj przypadwszy, knia Constantin przodkiem Jedc woa, za midzy Litw skoczy srzodkiem,
Napomina do bitwy, bo jusz pierzcha chcieli, na si wzdzieli, Lecz przy dobrym hetmanie znowu na Tatary wpadli wielkim pdem.
miao
pooyli rzdem.
omylne.
posilne.
I
A
im serce upado
z
uphy
Litw tym mielej naciera, kim jest ojczyzny szczera, Teraz j niech okae, teraz saw swoje Potwierd kody, owo ja przed wszytkimi stoj." Tak zapaleni sowem hetmaskim, wnet potym Gdy ju soce promieniem rozwiecio zotym.
knia Constantin
Woajc:
Hej
mio
Kilko
uphw
to
Tatarskich pobili na
gow,
drudzy uciekali
majc
konie zdrowe.
byli,
Widzc
carzykowie co u kosza
Wnet
murzami,
Tatarska
.
ich
mao
zostao
Aiw
kniaziu Constantim
moc wszytk
by
znali,
moc na Con-
Rozumiejc
to,
Tak na prawy rg
W
II.
z hukiem i z krzykiem natarli, Ale Constantinowcy wnet ich nazad wsparli, Znowu si bitwa wscza, strzay wiszcz straszne, Od kurzawy soce si zamieo jasne. tym Polacy dopiero, widzc i gwat srogi
Znowu
bitwa.
Na
kniazia Constantina,
mu
przybyli,
zakryli.
47
3/0
rot Polskich, bo w srzodek ich miec Tatarw kady dwu trzech ciele, A knia Constantin krzyczy serca im dodajc, Z swym kozactwom Tatarskie tace przerywajc. Potym ju roty Polskie wnet jedna po drugiej, Nastpuj za nimi bez zabawy dugiej, Srzedni uph walny w ktrym moc Polska stojaa, Uderzyli w Tatary a ziemia zadraa. Bbny, trby brzmi, zbrj grzmot, z rusnic trzask,
Jusz nic
wida
Przebili si,
Mstwo
Polakw.
konie,
Haa za
brzmi
Tatarskiej stronie,
Tak bitw odnawiali pogani raz trzeci, knia Constaiiti krzyczy: Hej! nusz teraz dzieci, Nasze zwycistwo jusz jest, jedno docierajcie, Na wolno, na sw braci w ptach wspamitajcie."
W tym
Przebia si do
winiw
tam gdzie
by
kosz carski,
winiach
byli,
wszytkich do jednego
tame w
koszu
zbili,
Paczc w
Z
niebo wznosili
bdc
wonej mce.
winiw
rycerze.
Potym jeden drugiego gdy rozwiza, ali Z winiw ndznych rycerze wnet si mni sstnli. Co kto mg, ten siekier, ten za kij dbowy, Porwawszy ratunk dali swym z tylu gotowy. A pogani ni w nocy, ni w sczciu nadzieje Nie majc, kady z strachu uciekajc zieje.
Tatarowie poraeni.
rno po polach, naszy po nich goni. Chopi u rzek poganom za przebycia broni. Tak pene pola trupw pogaskich leay,
Bie A
Sam te
Pobici
i
murzowie
mao
sto
ich
ubiego.
bitwie polego.
I.ilwy
Naszych
Litw ledwo
tej
Tak
przez dobrych
hetmanw
to
Bg dziwnie sprawi,
Nie w inocy lecz w swej asce zwycistwo objawi. Winiw szesnacie tysic mw, on z dziatkami,
Wybawili
hupy
i
polon wszytek
dobytkami,
broni.
Tatar.
Tatarskich wicej a
upw,
satrw,
Po opuszaskich polach gdzie ta bitwa bya. Ziemia si krwie pogaskiej tak bardzo napia. I dugo bez nawozu zboym role podne, ywiy swych oraczw w ony lata godne.
371
I
dzi tam jeszcze porzc oracz ziemie pugiem, Dziwuje si kopijom pokruszonym dugim
ir
Wyorywa
Najduje
i
sajdaki, strzay,
-11
^,iym
tamtdy
sczabatki
jarmolki krwawe.
lurekjacha.
TraGa si ta sawna bitwa pamici godnej zwycistwo roku 1512 dzie . Witalisa 28 dnia Kwietnia pod opuszn, w ktrej Constanti Iwanowic Ostroskie sawnej a witej pamici xi, Wielkiego Xistwa Litewskiego hetman, naprzedniejszy dank odnis, gdy za jego spraw przywodem, wszytek ten porzdny triumph do skutku szczliwego Pan Bg "przywid. Z Polski za byli ci panowie przedniejszy nad wojskiem Koroninm Ruskim: Mikoaj Kamieniecki, wojewoda starosta Krakowski, hetman Koronny, Jan Odrow ze Sprowej, Otto z Chodcza, wojew^oda Podolski, Stanisaw z Chodcza, marszaek Koronny, starosta Lwowski, Marcin Kamieniecki, Jan Amor z Tarnowa, Stanisaw LandskoruMikoaj Pilecki, Piotr Stanisaw Kmitowie, ski, Jan Swircowski, Jan mowie dzielni w rycerstwie dowiadczeni i wiele inszych panit i slaniezwyciona ku obronie ojczyzny w ten chty Koronnej, w ktrych panit Litewskich, ci przedniejczas znacznie si pokazaa. Z xit za
i
ILopuszna.-
^p^jj^^^y'"^
^''^J^J/^"
ch
Andrzej
i
xi
Zbarau
kniaziem
Iwanem
Alexandrem, knia
i paAlexander Czartorijski Jurgi Radziwi etc. i poczty inszych Te na drugich inszych miejscach zagony Tatarskie , ktre w ten czas z W^oynia i z Podola do Lwowskiej, Beskiej, Buskiej, Lubelskiej i pod Krasny Staw zachodziy, przez dwanacie utarcznych bitew od Polakw byy poraone. Gdy o tym zwycistwie krlowi do Krakowa zna dano i winiw wielko przywiedziono czyniono z wielkimi ceremoniami dziki Panu
xit
nit.
Bogu
i
za
takie dobrodziejstwo
i
niezasuone.
Powiadaj te, na
co
si
wszyscy historikowie
zwycistwie Polacy grube obyczaje porzucili, ubiorw dugich a ciasnych wyniosymi nad konierzami (ktre za dzi widzimy znowu nastajce poprzestali wosy, ktre przedtym w warkocze plecione dugie nosili, acz si im byy po onej w Wooszech na Bukowinie porace obrzydziy, poczli wysoko strzydz; picia zbytniego i biesiadowania ustawi-
gow
;
9^'^'jfp'^;,
J^^^^^P^ia
cznie
i
zwykego
insz skr
zaniechali
inszych cnot
naladowa
byli
cy
trzewoci przykadem krla pobonego i si prawie od tego czassu Polaznowu z grubych obyczajw w wypoprzeoblekli
,
poczli: tak
i
lerowane odrodzili.
znacznie|od naszych skarani gdy tak Tatarowie za pomoc miesica Maja dnia 13 pose od carza Prekopskiego Mendhkiereja do Krakowa przyjacha, aby przymierze ktre roku przeszego w Brzeciu Litewskim Ijyo postanowiono, odnowi, a iby^krl temu pewniejsz wiar da, powiedzia, i wnuk carski Dialaldin Soltan w zakadzie do
byli,
,
Bo
'-^^^^jj'"-
Wilna
jedzie.
ale
372
Dialalclin carzjk nie
ZamekPioir
murowany.
obraz.
Stanisawa.
oglda wszy krla w Wilnie umar febr roku 1513 miesica Lutego. Tatarowie te nad przymierze, jako nard pogaski nieustawiczny, czste wtarczki do Litewskich Koronnych krain czynili. Sigmunt krl z Krakowa do Piotrkowa z krlow na siem jacha stamtd za do Poznania si ruszy, a w ten czas zamek Piotrkowski poczto murowa, ktrogo potym aZ roku 1519 dokoczono. Tego roku krl pilnoci okoo oprawienia zaniku Krakowskiego przyobraz te . Stanisawa srebrny, ryty w Norimbereu da misternie o\, J ., rr wielkim kosztem uczyni, ktry w Krakowie na zamku w kociele S. Stanisawa za krat widzimy i grb mosidzowj bratu Friderikowi kardinaowi tame wystawi przed wielkim otarzem.
i ' ,
, \
'
<
Zaia^rgme|
iDiiianem cesarzem.
Tego roku cesarz Maximilian wzi wielk na krla Sigmunta, czci, i imo wnuczk jego crk Philippa krla Hispaskiego ojca Karolussa Pitego, ktr mu sam rai, Barbar poj, czci i na zjedzie Poznaskim, na ktry ono by posy swoje wyprawi, jako si wyszej
wrci mistrzowi Pruskiemu Pomorskiej si przez posy sprzymierzy z Wasilem xidzem Moskiewskim, obiecujc mu yczliwe we wszytkim przeciw Litwie Polakom pomaga. Jakosz Moskiewski w t nadzieje, zapomniawszy przymierza przez Jana Sapih, i potym przez wielkie posy swoje w^ Krakowie wielkie szkody czstymi utarczkami przez potwierdzonego i w Wilnie
powiedziao,
krl nie chcia
i
wa
Michaa Gliskiego
Smolesko
acz
by
Polskich
margraf
BranS^en-
mistrz Pru-
Tego roku 1512, Albricht margraf Brandenburski z Zophiej Kazimicrzowny krlewny Polskiej siostry Sigmuntowej urodzony, mistrzem w Krlewcu na wielkim zakonu Krzyackiego w Prusiech by obrany stolec z zwykymi ceremoniami triumphy by podniesiony, Sigmuntowi hodu ku Koronie Polkrlowi wujowi swojemu, powinnej przysigi skiej nalecego nie chcia uczyni i owszem za potuch cesarza Maximiliana i inszych xit Rzekich, ossadziwszy zamki Pruskie od Litwy Poli
i
ski,
knechtami
moc
w
odpiera, jako
dnia,
Barbara krlowa
Poznaniu uro-
dzia pirwsz crk, ktrej dano imi Edwiga. roku Jan Laski arcibiskup Gnienieski, z Stanisawem OstroTeso ^ rogiem castellanem Kaliskim, byli posani na concilium Lateraneskie od.
Juliussa
papiea zoone, a gdy Julius umar w tym czasie, a na jego Leo Dziesity wstpi. Sprawowali potym Laski z Ostrorogiem poselstwo u W^enetw od krla, take u papiea nowego w Rzymie odprawili potrzeby Koronne przeciw Krzyakom Pruskim.
miejsce
krl Sigmunt,
mu nowin, i
gdy na ten czas w Poznaniu mieszka, przyniesiono Wielki Xidz Moskiewski Wasil przez Michaa Gliskiego
373
czste najazdy do Litewskich stron czyni,
twie pospolitym riiszonim na
przeto krl
kaza si Li-
,^,^p^''Jo
do Moskwy. Tego roku 1.513 Stycznia 20 dnia Helena krlowa, Iwana przedlvm Moskicwskiejio crka, po krlu Alexandrze wdow zostawiona, umara w Litwie. Potyra te zamek Wileski niny, piknym kosztownym
i
wojn gotowa
Moskwy.
Helena
v
murla.
f/^if^fi^^drYe'-
rozmaitym budowanim acz z drzewa mao co przedtym wystawiony, zp;orza 2 1 dnia Lutego. A knia 3Ioskiewski syszc o mierci siostry na Liswojej Heleny, tym wiksze przyczyny wojny na Sigmunta krla tw pocz wynajdowa. Do Maximiliana cessarza przez Lillantsk i Prusk ziemi posy swoje wyprawi, proszc go o koron na Krlestwo
dzieem
m''^''^"^^f
Moskiewskie i wszytkiej Rusi. Te wedug sprzymierzenia namawia go, aby on z jedne stron z Rzesz Niemieck i z Krzyakami Pruskimi na Polsk, a on z drug stron z Liflantskim mistrzem na Litw wojn po- ^["?^^^'^^a dnieli. Gliski za 31icha posa Schleinica Niemca do lska, do Czech ^'\^fj''' rejterw i knechtw nai do Niemiec, ktry za pienidze bardzo wiele przijmowa do Moskwy przez Liflanty przywid. Byli te i midzy naktrzy potajemnie od Gliszymi niktrzy, zwascza chopskiego narodu skiego pienidze brali, a z tych by przedniejszym rotmistrzem Lata albo Lada Czech, miesczanin Krakowski, a ten poimany na granicy Moskiewskiej do Krakowa odesany, by city. Prussowie te i Liflanci buntowali si z drug stron; przeto tym zym pocztkom szkodliwej wojny krl wczas zabiegajc, siem Koronny ^'^"mfu^*' Polakom w Radomiu miesica Czerwca, na ktrym postanowiwszy i w pokoju opatrzywszy przymierzem z Prekopskim carzem nie dawno postanowionym ubespieczywszy sprawy Koronne, prosto z sejmu do Litwy odjecha. A w tym czasie Wawrzyniec Myszkowski, w sprawach rycerskich biegy zawoany, majc krzywd od Jana xicia Zatorskiego, prosi pokornie w Radomiu krla o sprawiedliwo, ale to krl na przyjazd swj z Litwy odoy, wszake do xicia Zatorskiego pisa, aby Myskowskiemu w tym czasie krzywdy nie czyni; ale na to niedbao owszem usyszawszy, i krl do Wilna odjacha, zaraz wod od jego staww odj. TedyMyskowski nie mogc onej krzywdy duej cierpie, odwaywszy sobie na ostatek zdrowie dla gruntu ojczystego pooy, jacha sam do xicia na ten czas polujcego, a gdy tylko sami dwa dalej od sug gadajc odjachali, pocz pokornymi sowy prosi 3Iyszkowski xiccia, aby mu krzywdy wicej nie raczy czyni. Ale jescze nad to wiksze mu szkody wyrzdzi grozi, ktr odpowiedzi Myszkowski zajuszony, doby^'^^S/e ^'>^''^wszy miecza przebi na obiedwie stronie midzy opatki, mwic, i tak gdy sprawiedliwoci nie mog, koniec sobie wojny uczyni. zaraz spadwszy z konia, ni sudzy przypadli skona, a Myskowski znajomymi cieszkami ujacha, i go nie mogli zaskoczy. Tak potym xistwoZaJ^" !*"'=*''' torskie od tego czassu w starostwo jest obrcone ku Krlestwu Polskiemu, poniewa bez potomstwa zeszo, wedug starodawnego z Kazimirzem krlem postanowienia. A Myskowski nieborak w wielkiej niebesi
, i
zoy
xi
xi
xi
Xi
^jlfr^'!^"^'"
xi
574
piecznoci
czois
u krla
skw
a potym roku 1514, na onej stawnej wojnie z Mopod Orsz stoczonej mstwa wielkiego dosy przewan miaoci, wojska nieprzyjacielskie przebijajc dokaza. Z ktrej dzielnoci gdy go hetmanowie i rotmistrzowie zalecali, by przyjct od krla w pirwsz ask. Potym przejedna sobie przyjaciele xiccia zabitego: ale o tej bitwie
zjacha do Litwy,
bdzie
niej.
.MosUiewsKi
nicikzwoiii.
carzPrekodobrze po
Skoro krl Sigmunt do Litwy wyjacha, naprzd w Mielniku mia sejmik, rycho potym w Wilnie naradziwszy si z pany radnymi Litewskimi posa do Moskiewskiego szukajc z nim wszelkim obyczajem zgody; ale gdy Moskiewski zhardziawszy pomoc Liflantsk, Cessarsk Prusk, pastwa Litowskio wojowa, niechcac na przymierze z Litw ani sowa rzec, ^rl Sigmuut widzc i gwat gwatem odbi potrzeba, posa upomink carzowi Prekopskicmu ktry wedu<? powinnoci do Moskiewskich ziem wcignwszy, wielk korzy ludu i dobytku wygna wooci wszerz do Starodubia spustoszywszy, kilko zastpw Moskiewskich i wzdu porazi, a tymi utarczkami Moskiewskiego od wojowania Litewskich ziem carz Prekopski tego roku 1514 odwid: tylko byo godniejszych ku pii
WZICIU SMOLESKA.
Moskwa L
w Wilnie z pany radnymi LitewskiAa drugi rok 1514, Sigmunt mi pobr uchwali, za ktre pienidze prtko pilnoci poborcw dobrych pieszych, panowie zgromadzone, onierzw naprzijraowano jezdnych te Litewscy gotowali si z pocztami wielkimi na wojn. Ale Moskiewski xidz Wasi wojsko bardzo wielkie do Litwy posawszy, ni si naszy zgoi
bdc
towali, wszerz
wzdu
i
krainy Litewskie
i
Smolehs!;
oblyoiH
3Cn dzia
cianami, blankami, k temu izbicami z dbu zrbionymi, a ziemi nafasowanymi dobrze opatrzony, nad Dnieprem lecy, wielk moc obcgna 1514, Maja 16 dnia i powiedaj,
przyrodzenim miejsca
jako
i
mek pooenim
Decius pisze
,
pod Smoleskiem
ktry tam
mia w
lesklem."
Mc.sk\M\
trzysta
dziel
;
cae dwanacie
nic-
ale
i si Soohub
by w
''huba^od*''
odbita.
^
brze i dosy mnie broni i kilko szturmw Moskiewskich pobi, tedy Moskiewski odcign od Smoleska. A tym czassem z wojskiem i tam i sam chodzi, czynic szkody xistwu Litewskiemu, potym za znowu pod Smolesko przycign i dobywa go przemylnie wszelkim sposobem, ustawicznie szturmy przypusczajc; ale gdy powtre kilko tysicy ludu straci, ju by myli odci-
gnc
na
kocu miesica
,
Lipca, bo
Sigmunt krl
i
SpiinoA
Soohub si
gdy
mu
31oskiesvski
Smoleskie iistwo
375
kimi przyleglociami podaci obieca
praktiki z
,
jeliby go dosta
wnet si
uda
na
onierzami
inszymi
Smoleskimi
nicmg
Moskiewski moc, to GIiiis'n przez chytre condicic i zdradliwe obietnice (ktre go samy potym omyliy) otrzyma, ustawicznie tractujgc z oblciecy, i si w zamku zdrajcw bardzo wiele najdowalo, naostatek gdy prawie wszyscy na podanie zamku przyzwolili, Solohub ich od tego hamowa, obiecujc im prctki ratunek od krla, bo jusz by przycign do Mieska. Ale gdy wszyscy Smolnianie na podanie woali, nie mg Soohub "','''.
fy,.'^^,,?'""
J't'cowa
^,"'|i''"^ij''''
wicej uhamowac. Tak tedy xicstwo zamek Smoleniedobyty, ktry jako go Witold by dosta, trwa przy waski sawny dzy xislwa Litewskiego lat sto, a Moskiewskiemu si opiera lat 12, )y poda Michaowi Gliskiemu wedug umowy miesica Lipca dnia 30, jako Jodocus Decius pisze. A nazajutrz sam Wielki Xidz Moskiewski Wasilej wjecha na zamek gdzie w cerkwi przedniejszej mody zwyke obyczajem"^ ruskim odprawiwszy, wszytek zamek ze wszytkich skarbw z zota, z srebra, z pere inszych klejnotw drogich zupi, a wielkie
ich niestwornosci
i
rii'-
if" ''"^a''
y'i<ii .peta,
'
Wizienie.
upy do Moskwy odesa, ale tak wiele ludu pod Smoleskiem utraci, szkody popad, i by mg takie dwa zamki snadnie nowe zbudowa. Nie raz si ten Smoleski zamek krwi Moskiewsk Litewsk obla,
i
bo przedtym za Kazimirza, Albrichta i za Alexandra krlw. Iwan Wasilewic dziad dzisiejszego Moskiewskiego kniazia, dobywa go prawie przez lat 1 2 pod niebem Wiazowicem potym pod Jurgim Illebowicem Montwidowicem synem jego, ktry by won czas po ojcu Hlebie Wiazowicu woiewoda Smoleskim od Alexandra. A gdv Iwan Iwanowic Moskiewski
i
HicbWiazowidowic
Snioleiiski
tvmze Hlebowicem obegna, ale utraciwszy kilko szturmw, odiacha sam wicsynjego Smoleska > ^ riii L odo Mosk\\-]', hetmanw dwu kniaziw Siewierskich Siemiatczicow, ktrzy iaii-2ijronii" I \ '
-JA-
Wasilei Iwanow'ic
-I
ri
11
^
Smolesko wielk
I-II
,
,,
moc
1
pod
od Litwy do Moskwy przedtym przekinli na swym miejscu zostawiwszy, ktrzy gdy ustawiczn a gwatown strzelb ju byli blanki zbili i dziur wielk w cienie do szturmu uczynHi, wnet Mikoaj Hiobowie tego Jurgego syn ktry by niedawno z Moskwy wypusczon po onym poimaniu na Wiedroszy, wziwszy na si rzd zamkowy, w zeszej staroci ojcowskiej, broni si mnie czas niemay, ale gdy Moskwa tym
si
byli
wiee blanki strzelb psowaa ju drug dziur znowu wybili, rokowa Mikoaj Hiobowie z ich hetmanem proszc maej folgi aby si rozmyli o podaniu zamku; pozwoli mu tedy Moskiewski hetman przez jedne noc rozmylania, pod t condici al)y siekier namniej okoo zamku oprawowania nie rbi, a nazajutrz aby si ze wszystkim poda. A w tym Illebowic penic condici podan, niekaza siekierami robi, ale umyliusilniej
i
wszy si do garda broni, z rycerstwem Litewskim i Ruskim Smoleskim, z Sapihami, Kopciami, Mieleskami, Hricinami (z ktrych Wojnowie), Ma-
,5,^^!;;' f,'|g
majtnoci pobra przy Litwie stalij wiernie sobie poczynajc tarassy mocne z drzewa izbice przez on noc piami miasto siekier robic zrbili i|ony dziury zaprawili. Moskwa
Salskimi etc. (ktrzy acz im Moskiewski
.
ovNi(a,pi}a
za .siekier.
v\
'
nazajutrz
gdy
to ol)aczyli, upominali
376
uczyni dosy pod przysig siekier nie rowyrzeka, tedy w tym nie winien, u w niewoli, ktra przemysw uczy, piami zamku oprawi. Co widzc Moskiewski hetman starszy, a i mu u pirwszycli szturmw ludu bardzo wiele zbito przekopy wszdzie pene trupw Ijyy, nasromociwszy Hlebowicowi Mosky obyczajcm swoim, a plunwszy, odcign z wojskiem od oblenia pod Smoleska*^ przez liie- Mcisaw drugi zamek Litewski roku 1501, ale i tam nie wskra, odl)ilv ^ bowica, a od Mcisa- przez kuiazia Soomicreckicgo starost. A tu si u Litwina nie jedc kniazia So^ (\o Woch jakicgo takiego fortelu moe nauczy. Wszake potym ten omicrec kiego odbi- Mikoaj Hiobowie prawnuk Montwidw rycho na Smolesku tame
wiedzia,
conditiej podanej
bic, a
pi
robi,
ii
si
nie
'
umar.
rzeczy
aoci
synowskiej Jurgi,
Smolesko
ale
si do
wracam.
Wszake
zaraz Moskiewski
miao
i
podniesiony, ze
5!l?,^!^^'y
80000 ku
Wilnu,
wojennych zew swosam w Smolesku zosta, a z hetmanami swoimi omdziesiat mocy, iei J J J \^r- 11 tysicy jezdnego W'Ojska na burzenie Wielkiego Ajstwa Litewskiego wyprawi, i cignli ku Orszej i ku Odrucku, a stamtd obrcili si prost drog ku Wilnu. Co syszc krl Sigmunt, ruszy si z Mieska do Borissowa majc z sob trzydzieci tysicy ludu wybranego pieszego jezdnego. Przydawa te w ten czas dobrej nadzieje Micha Gliski krlowi, ktry go za usiowa przejedna od Moskiewskiego do Litwy zbiee, bo jakom pierwej napisa, co te Herberstein wiadczy fol. 107 in Commenlais Moschorilicis takie mia postanowienie z Moskiewskim, i gdyby jakimkolwiek obyczajem Smoleska dosta, mia mu go Moskiewski z zamkiem i wszytkim xistwem da w dzieraw, ktrego postanowienia skutku gdy si upomina Gliski po wziciu Smoleska Moskiewski go tylko prn
wszytkich
ludzi
bra, tak
.
^la"fpdnV.'
nadziej karmi, czego nie mogc cierpie Gliii^ki, a niewtpic w asce za porad Wadisawa W^gierskiego i Czeskiego lirla krla Sigmunta posa jednego wiernego sug do Borissowa, proszc krla o ask, i jeliby mu pierwsze przewinienie odpuci raczy, chcia si do Litwy od
,
Moskiewskiego wrci.
Byo
mia, i
i
to poselstwo bardzo
bo rozu-
mgby
snadniej Moskiewski
miao
wi-
si tego
krl trzema
panom
ktrym
Rada^wyda
^^^
z listami
Te posaca pirwszego
by posa Gliskiemu, obiecujc go w pirstra Moskiewska poimaa, a gdy go z listami do kniazia Moskiewskiego prtko przywiedziono, odkrya si rada Gliskiego. Take go wnet Knia Wielki kaza j)oima i do Moskwy na wizie-
Giiskipoiinin*
jjjc
odcsa.
W tcue
czas niktresfo
'
slachcica Polskiego
,
Trepk, posa
asce swej, posacem dziao. Trepka dmniewiedzc co si ju z dziec, aby tym lepiej krlowi Gliskiemu posuy, zmyli si by zmiennikiem, a jako drudzy powiadaj, i si legatem papieskim, co wicej
by
krl z drugimi
listami
upewniajc go
377
g rzeczy czyni, bo w len czas by legatem Piso, zacny czowiek, u Itrla w Wilnie od papiea Leona, starajc si o to jakoby Moskiewskiego pojedna z krlem, ale krl nie chcc jednania z podzickowanini nazad legata do papiea odprawi.
A ten Trepko uczyni si by w ten czas zmylnie legatem papieskim, Mka Tn-p. bo po wee:iersku po wosku dobrze umia; ale oo ten fortel omyli, bo skw5i\\krgo Moskwa poimaa. Dano go potym na prb, a przywizawszy nagiego piiwu judo wielkiego rona elaznego, pieczono go, obracajc ku ogniowi, nie inasun
i
czej
jako pieczenia, na to
rozliczne
mu
gow
^i
paznogcie
goleni wierciano
insze
""pamie T''
j-fu.^^ij^f
nad nim wymylano, ktry jednak tak bardzo tajemnic krlewsk zachowa, i inaczej nic powiada, jedno jako i)ierwej. I tak ffo Moskiewski po dugich mkach wyleciwszy, udarowane^o hoinie do Litwy odpuci; skd si okazuje, i si on legatem papieskim czyni, a nie zmiennikiem w czym Ilerbersteinus uchybi ; bo gdyby si by zmiennikiem czyni, pewnieby go byo nazad nie puszczono. Ale jako posa papieskiego, ubagawszy go za ony mki zelywoci, aczkolwiek za jego uczciwie nazad odpusz.czono, czegoby nigdy zmiennikowi nie nie stao
i ,
mki
'".
,]^^|;!}'pory,n
'psoTrepkg
Kami^fej
''^'
me-
uczyniono. Co si to tusz
Gliskiego, a to zacnej
wielkiego za\yoania
Smole:
przywie
tymi go
sowy
,,Per- Moskiewski
p*^i'^aneao *''"
fide!
wemiesz." Potym przy zgromadzeniu %yielkoci ludu do \Yiazmy zameczku, z roskazania Wielkiego Kniazia by odesany. Tam nawyszy hetman wojsk Moskiewskich, porzuciwszy
mia by
zvyizany
a-
ciiskioko^^''"J'-
Tak knia
wielk,
ask poki mu wiernie suy tobie okazowa, ale jako zdrad chciae si zmocni, tym ci wedug zasug upominkiem daruje," a to wymawiajc, kaza na zarazem acuchy wrzuci. Potym do Moskwy z Wiazmy na wizienie w okowach odesa. O ktrego wybawienie wiele si krlw cesarz Ma\imilian, ktrym by dobrze zachoway, starali, przez posy listy, wnuczka jego z brata Wasila Gliskiego, ktr by Knia Wielki poj, ta si te ustawicznie przyczyniaa za nim. By potym wypusczony z wizienia a baczc jego dzielno we wszytkich postpkach rycerskich domowych porzdn spraw, Moskiewski uczyni go opiekunem synw swoich, majc t nadziej o nim, i za ". ' T jego pilnoci synowie jego jako dzisiejszy Iwan \\ asilewic Dimitrej spojako sam wiesz
przez
i
i
g...
,
opiokun
.Moskiewskit-o x.
-1
kojnie
panowa
cza rospustnie mieszkajc z Owczyn, z czego gdy j napominanim kara Gliski, zmwia si na z Ovyczyn, jakoby strija o gardo przyprawi, a i inaczej nie moga, zadaa mu zdrad, i sowie chcia znowu
do Litwy uciec, tak go poimano
niu
i
ona
iSjJez^e'!
olepiono,
ostatka
ywota
wizie-
ndznie dokona.
48
^'
ID
80000
Wm
1544,
WOJSK MOSKIEWSKICH
Ta
Rozdzia pierwszy.
Do Janie
NA BIERZACH
lYieliiionego Paiia
NA EiUBINDZS XIACIA,
]VO\l'OeRO0ZKIEOO ^rOJE^TODY,
MOZERSKIEGO, MERECKIEGO
<^C.
STAROSTY.
asil Iwanowic Wielki Xiclz Moskiewski, osadziwszy Gliskiego, usyszawszy od spiegw o maym wojsku przy Sigmuncie krlu w Borisowie, wnet posa do onego wojska swojego, ktre 3y wyprawi omdziesit tysicy na burzenie Litwy, aby prosto przeciw Sigmuntowi krlowi do Borissowa cignli a ostatecznego szczcia stoczywszy walbitw skosztowali, albo obstpiwszy wojska Litewskie i Polskie, z krHardo lem do 3Ioskwv jako bydo przygnali. Posa te do cesarza Maximiliana skiego, confiederata swojego do inszych panw chrzeciaskici, radzc si coby Moskiewski mia: z Sigmuntem krlem Polskim czyni, ktrego jusz sobie pewnie polOJ na meazwie.". .,,,.' (jziu skr inane^o i zwizanego przywie obiecowa. Tak tedy ony buczne wojska Moskiewskie za roskazanim Kniazia Wielkiego pod obz krlewski nad
W,
a
krl
tei
379
sice ludu w Borissowie bez mieszkaniu przeciw im sawnej a witej pamici hetmana kniazia Constantina Ostroskiego, ktry we wszytkim z hakowic mdrze postpujc, przebywszy Bcrezinf strzelb z dzia pocz gromi wojsko nieprzyjacielskie, a 27 dnia Augusta stoczywszy z nimi utarczk bitw po dwa kro, i kilko uphw porazi. Tego czassu slra Moskiewska potkaa si z Litewsk na rzece Bobrze, gdzie te Litwa plac otrzymaa winiw bardzo wiele do hetmana przywiedli. Na Drowi take jedna rota Litewska trzy uphce Moskiewskie porazia, gdzie Moskwy o kilko set polego, za spraw Iwana Sapihy, ktry by potym wojewod Witebskim i winiw ludzi bardzo zacnych do krla przy[)rowadzono. A tak naszy zajuszywszy si, miele sobie zwycistwa nad onym wielkim wojskiem Moskiewskim winszowali z dobr nadziej na nieprzy,
^S'^c^enw
^^^^..^^^
^^^'
Hetman za wielki Moskiewski Iwan Andrzejewicz Celadin, ze wszyt- Ceiadin heikim wojskiem swoim ruszy si nazad za Dniepr, chcc tam sobie miejsce tiewski. suszne do bitwy stoczenia obra. A knia Constantin za nimi z wojskiem PoLitewskim z Polaki cign a nad Dniepr pod Orsz, tam Litwa wilacy zapaleni wrodzon chci do stoczenia bitwy z nieprzyjacielem dzc i nie mog Dniepru inaczej przeby, jedno w tym miejscu przeciw ktremu Moskwa leaa, wnet poczynili mosty z potw z odzi, a na niktrycb miejscach czynili gaci drzewa acuchami wiciami przez ktre mosty, dziaa insze ristunki wojenne w cale przeprowadzili. ^\'^\^,^^j|:'" pr/e/. Jezdne za wojsko Litewskie, ktrego byo szesnacie tysicy, ci prosto w brd pod Orsz porzdnym szykiem z wesoymi sercami ochotnie przepawili si przez Dniepr wszyscy w cale i tylko jeden uton. Polskie te wojsko, nad ktrym by hetmanem Jan Swierczowski, przy Litwie, '''^^.^^'.'j^,; szczliwie Dniepr z dobr nadziej przebyo, take panice poczty Polskie ma" Pohkl Tczyskich, Pileckich, Kmitw, Zborowskich, Myszkowskich inszych, PoFktrzy z wrodzonej chci ku krlowi dosy ozdobnie a wielkim koszskich. tem uphy w ten czas przeciw Moskwi byli wywiedli, tak i wszytkich Litwy Polakw byo dw'adziecia tysicy do bitwy godnych. Pisze te Ilcrberstein, i gdy si poowica wojska Litewskiego przeprawia przez Dniepr, powiedziaa o tym stra Moskiewska Iwanowi Andrzejewicu Celadinowi, hetmanowi najwyszemu IMoskiewskiemu radzili mu inszy wojewodowie aby na t poowic wojska Litewskiego uderzy. Ale on odpowiedzia, i jelibychmy t wojska krlewskiego |)oI)ili tedy jeszcze druga ich poowica zostanie, do ktrej drugie uphy mogy by si przyczy, z czegoby nam wiksza niebespieczno ur moga, przeto JJardn myi diiiowii lepiej doczekajmy a si wszytko wojsko przeprawi bo taka jest moc na- wszetcczsza i bez wtpienia a z prac, to ich wojsko albo w niwecz zetrze albo otoczonych do Moskwy jako bydo z krlem ich pubami zapdzi, a zatyra o co nam gra idzie, wszytk Litw snadnie opanujemy: co ich omylio, jako o tym wierszem niej obaczysz.
i i
,
wic
pi
cz
ma
380
drugi.
rzeczy,
pieczy,
Dzielnych rycerzw
saw w
i
pilnej
majc
Wspomnicie
Rd kniaiia onstaa"^^"
bitne
mc
ich
krwawe
boje.
Hetman (ktry nard swj wiodc starodawny Z Ruskich wielkich monarchw) Litw k bitwie sprawi,
s.ykLitewskiiPoisk..
Strzelba
pieszy.
A szesnacie ich tysic w prawy rg |)ostawi, przeprawiwszy ich przez Dniepr, zszykowani stali, A dziaa Z insz strzelb sprawnie rozstawiali,
W posrzodku
jedny, z
bokw za
tyu
drugie,
Z pawzami
bokw
stao,
Zonicrzw te
dzielny sprawowa, Koronnych, Jan Swiercowski posileczny uph w nich walny zszykowa.
i
Kropiwna rzeka.
Czas poikania.
Tak oba hetmanowie Litewski z Koronnym, Cignli spoin moc w porzdku ogromnym, Za Orsz cztcry mile gdzie Kropiwna pynie. synie. Stanli, gdzie Moskiewskim pogromem \ o(|y jn trzy godziny na dzieii prawie byo, A Phcbus twarz uliaza zot wiecc mio, Moskiewskie wojska Iwan Celadin szykowa, Wszytkich omdziesit tysic dugo rozstawowa.
wo
Przemys priny
ladinw.
Ce-
chcc naszych ogarn widzc ich by mao, Z tyu Litwic zaskoczyc naprzd si mu zdao. Tak swych dwa uphy posa, ktrzy dugim rzdem, Clicicli z tyu zabiee Litwie wielkim pdem. Tam naprzd Moskwa w trby, w bbny uderzywszy,
Proporce
i
Piilkanie
Lawy zMo,
.
Na Litw
skwa.
lecz Constantin
miele,
Da
.
im wnet odpr
mny
.
sam stojc na
ochotnie,
czele.
Moskw i
kopiami.
wal
drzewy
koni.
i
wiszcz
rcznej broni.
381
Tak si naszym ua przodku szczcie szacowao, Skc^d nadzieje zwycistwa wszy tk im przybywao, Przeto za Moskw koniom puciwszy wdzida
Biei, gdzie ici nasiekli po polacli jak byda. do walnego wojska uciekali, Celadin prno woa aby w sprawie stali, A widzc u le, wnet im na ratunk wyprawi Drugi uph Moskwy jezdnej by bitw naprawi. Tale Moskiewski uph wieiy star si z Litw znowu,
druilzy
*"'
skn^z
Lit''^.'""*'
Litwa
Pieszy
gotowiu.
Litwie
byli.
zbili.
Bo
runic, skradajc si
Moskwy wielko
Co widzc knia Constantin, i si naszym miele, A Moskwa trwoy sob, wnet tak krzykn miele,
Litwie swojej" i
Hej!
sta5unado"r"e?s?wa""
Napomina ich piknie pociesznymi sowy; Oto nasze zwycistwo triumph gotowy,
Ju
chwili.
gdysz nieprzyjatele
myl, a sam Bg stoit z naszej strony. Ju nam sam tepir z Nieba dodawa obrony, Nusz teraz wszyscy za ran miele postpujte, A w mstwie sawnych ojcw synami si czujte. Owo ja sam przed wami swoju hawu stawi, A w pirwszym z nieprzyjato wnet szabl pokrwawi." Tak rzek hetman przesawny, a Itady t mow serca now Posilony, wzdzia na si Zapalili si zatym, z wielkim pdem skocz, A potrwoon Moskw bijc, komi tocz. A knia Constantin jedc z buaw w bechterze, wu^^^^cftosUa"''
miao
'"'
Woa
napomina
mni
rycerze
mne
siy
Jan Zboro\vski
i
Okacie przodkw
mnych
jego
dzielno.
Podobny bystrej rzece, ktra z gry pynie Gdy czstym ddem wielkim, wd swoich przymnoy, Z powodzi wszytki pola, wszytki woci trwoy.
i
362
hm Zborowski NYaw. i.ciuc Mjskowski syn
i
^Ll^^cu^S^^i^Sa
jusiiibcw.gdywywoania dla zabicia x. /atorskiego poprawowai.
ie"fo adem, ' J O '"^"^i' P^"" g^y t'e^b' ^} to gradem Bywa zbite, tak te on Moskw zbija z koni, ^ J J
na zad
>^
sic /.a
przcbii
mnie
Mc-iwo Polakw.
Potym drudzy Polacy z Swircowskim przytarli, A w srzodek si Moskiewskich walnych uphw wdar Siekc, kolac na umor, co si nawino. krwi Krzodlo pobitych Moskwitw pyno.
^'
giimini/'"'"'"
Knia te Constantin dziaa w chrocie by rozsadzi, A chcc by Moskw na hak ostatni wprowadzi, Pierzclin z Litewskim uphem od Polakw chytrze.
Rozstawiwszy
cf
wcjrw'^u^^^^^^
Crl
^|n|f "
^'"^'"''^
Moskwa gupia, mniemajc iby uciekali, Wnet si z walnego wojska za Litw porwali, Gonic ich, w tym Constanti uskoczy na stron
gromiona.
*'"^"^'^ ^^
zamio z wzruszonego piasku dzia wiszcz hucznych, a Moskwa si wali. Bo takiej strzelby na si przedtym nie miewali, Tak strwocui po polach wnet si rospierzchnli, A drudzy uciekajc w biotach z komi lgnli.
Powietrze si
Kule
Celadin hetman
Bo kady:
Litwa
las
apellowa.
za
m^iaiol^
pita!.'^!''"'
Goni, trupw pobitych peno w kadej stronie, Syszaby by tam rannych, a oni stkaj, Ci dobij!", drudzy nie siecz hoowy!" woaj, knia Constanty krzyczy, trzsc brod dug: Hej dtki! teper kady oka si z posug.
Oka kady
Na
szto umie!" a
postaw weso.
wiat zamiea. Litwa te z szczcia zajuszona. Siek Moskw pierzchliw, dugimi drzewy
i
Kol,
Kioiii^>ny
saiiie
krew
trzewy.
rzeki
opi-
Jg^^-
piasczysta.
Nad ni za ziemia chrostem porosa brazista. Midzy Horsz Dbrwna krzywym puczim pynie, Ta Moskiewsk porak dzi znacznie synie. tej to uciekajca Moskwa tak tona. I woda przedtym bystra na trupiech stana, Jak grobl, zastawiona, tam krwawe bechtiry Potony, z buczn\mi razem bohatiry.
i
383
Ct:laclin
hetman
jeszcze
^tal
na placu limielc,
ni
A gdy
drabskie piszczele,
"'"*"**
TillfsK.'"*'
uph
drzewy
na
przytar
okrzykiem,
^"^
PoiTifach'*^*^^'^^''
z swym kozackim szykiem, wnet ich rozgromili. I na pierwszej hardoci onej pomylili, Co chcieli Litw zagna do Moskwy jak bydo,
mstwem
wpadli
swoje sido.
Uciekaj po polach
onej krotochwile,
Litwa
Polacy
na czterzy mile
Moskwa poraona.
z gniewu nie ywili, Ch^ba co si w zalegle lassy ranni skryli. Cay dzie prawie bitwa ta ogromna trwaa, si nad Moskw biedn noc ulitowaa, Wywioda chmury na wiat, a soce te potym, Skryo twarz niechcc na krew patrzy okiem zotym. " Tak noc strwoon Moskw w ten czas\atowaa,
Goni
siekc,
adnego
Wszake
Peno
A do punocy Moskw
Drudzy si
zajuszona
ch
udekajcejr'
P"8a
w^
gonili
i
po polach,
zbitych po polach
brozdzistych rolach.
A upw,
Nad
nazajutrz wrcili z pogromu, szczcie lossem co przynioso komu. Wzili z Moskwy pobitej szat, zbrj, wozw, koni, Bechterw, dzienieg, zota rozlicznej broni:
i
to
spie,
w
up
strzelb
skarby
futra
kosmate,
Nieprzyjacielskich
upw
dla
ciarw
Ostatek na
cz
kamchy
drabik,
szat
Nabra si chudy
wozie,
Tam
Litwa
Polacy
mstwa
dokazali,
pomagali sobie,
osobie.
kady
Achillesem
mg zrwna w
Trafio si to
dziesit tysicy
sawne a wiecznej pamici godne zwycistwo nad omiMoskwy roku 1514, w dzie Narodzenia Panny Mariej
Moskiew^scy powiedzieli dowodnie,
i
Wrzenia
dnia 8.
Winiowie
tych co
na ronych miejscach
Kropiwnie potonli, tak i od omidzicsit tysicy ledwo ich co ubiego. Z wojska za Litewskiego slachPolskiego czterzej panit cicw zacniejszych a pospolitych onierzw i slachty mao co wicej
i
384
czterzech set ubito
,
acz rannych
tej
tragedie] jako to
i
Winiowie byo.
zaeni.
Z wlniw
Z
przedniejszy byli:
hetmanw
mao
dzie-
si^
Icnia Mi-
chajlo
Iwanowic Buhakw^
i
za knia Iwan
i
Di-
AYodimirz Siemionowicy Koyczow ie knia Boris syn jego Romanodowski knia Iwan Siemionowic Sielechw knia Boris synowiec jego, Siesyn jego Iwan Staroduhieccy, K. Piotr Puciaczyc Andrzej Siemionowic syn Koyczow, Boris Iwanowic mion Iwanowic Plesczejw, Iwan Wasilewic Kaleszw, Philip Iwanowic Kisielw, Jurgi Dimitrowic Lykczw, Andrzej Pliiiipowic Nasczokin, Iwan Andrzejewie Jaropin, Matwiej Iwanowic Wnuk, Czimochwiej Dimitrowic Ilubarw, K. Jurgi Iwanowic Diwa Iwan Dimitrowic Kopnik Harcziom Lupamdzin,
, , ,
i
Niekluda Parchwieniewic, Olniejew Kopczamiczyn syn jasielniczego, Bulaj Kuczakw, Fiedor Iwanowic Nowosielca, Siemion Fiedorowic ^yuski,
inszych panw radnych Hrehor Borisowic Bezumny Mikita Osajerw Urzdnikw" za rozraaityci Wielkiego Kniazia i dumnych bojar niemao. Nazajutrz knia Coni bojarskich dzieci wicej ni dwa tysica poimano.
,
stanti
posa
ich trzysta
80 do Borissowa krlowi
i
inszych
winiw
rozebrali,
motochu
prostego
byo
onierze
zamkach Litewskich rozsadzono. z Borissowa da zna o tym zwycistwie Leonowi papieowi, winiw te bardzo wiele do inszych panw chrzeciaskich rozesa, a do papiea czternacie slachcicw Moskiewskich posa przez Mikoaja Wolskiego na pewny znak zwycistwa. Potym gdy Wolski przyjecha na schodzie miesica Stycznia do Ilale, by zahamowa od rejterw cesarza Maximiliana confederata Moskiewskiego . tam mu Moskiewskich krlowi Polskiemu winiw okw y im odbiwszy odjto na zely Lipapieowi, ktrych poimaiicw udarowawszy cesarz przez Lubek flantsk ziemi do Moskwy odesa Wolskiego te nazad do Polski wra przedniejszych po
wo
cono
cae
utciwoci.
i
Wielki Xidz Moskiewski usyszawszy o tak srogiej a niewielkich wojsk swoich, zaraz osadziMoskiwski spodzianej porace onych hardych "'"'"* wszy zamek Smoleski do Moskwy w maym poczcie ludzi uciek, a oba-
A Wasi
wiajc si iby Litwa Dorobuza nieposiada, ktry ley za Smoleskiem nad Dnieprem mil 18, sam go zapali kaza, Smolnian te wszytkich wywid do Moskwy tam im imiona porozdawa w Moskiewskich woociach, a Moskwie podawa imiona Smoleskie. A knia Constantin Ostroski namwiwszy si z krlem po onym zwycistwie, cign z wojskiem Litewskim pod Smolesko, gdzie dla niepogod, niewczasw i zalegych samych wady"l60oo drg, Z wiclk szkod ledwo we czterzy niedziele przycign, bo cSyrh wozw piczownych w Litewskim wojsku byo tysicy wicej ni szesnacie, podsmoienwozy po p^.^^, ktrycli bardzo wiele koni naszym j)ozdychao, dla czego drogach drudzy porzucali. A knia Constanti jako hetman urzdowi swemu czynic dosy przedsic Smoleska przewanie dobywa, ale i po temu
Droh^biiz.
^ttkwyl
385
strzelby
wooci
okoliczne
i
Moskw wzi,
w
a z
wielk korzyci
saw
nazad si do Wilna wrci. Potvm krl wojsko rospuci, granice onierzami osadziwszy, a kniazia
Constantina
triumj)hem godnym
Wilnie przyjmowa
udarowawz
sz\ hojnie
do Ostroga odpuci.
Polski.
krl
Sigmunt rozoywszy
cz okrlow
*^sia^p,v'
-u||,'iju-e'"
Barbar do
Rozdzia
trzeci.
1 ego czassu Mendlikierej carz Prekopski gdy by wzi od krla Sigmunta i mia cign zaraz z Litw na t wojn przeciw Moskiewskiemu, tedy w tym chytrze postpujc, pooy si m'e daleko od wojska Zdradliwa krlewskiego, czekajc komuby, jeli Moskwie, jeli Litwie, szczcie po- pomocTasuyo, a ktoby z nich bitw wygra, tego stron trzyma by umyli, a tym czassem zwoczy rozmaitymi wymwkami na ratunek Litwie przyby, bo i Moskiewski posa mu by upominki. Wszake widzc i krl zwycistwo otrzyma, wnet Litewskiego szczcia naladujc ze wszytk hord swoj cign do Moskwy, a rospuciwszy zagony po wszytkich Moskiewskich woociach, tak ich sro^o bez odporu splundrowa, i co ni- ^
.
od
tym si me trafio, przez sto tysicy ludzi krom dobytkw, upw polonu rozmaitego do hordy wyprowadzi. A tymi porakami srogimi spustoszenim ziem swoich Wasi knia 3Ioskiewski pych hard zoy, ktry ono przedtym jusz by do cesarza do inszych panw rospisa, coby mu radzili z krlem Polskim Sigmuntera
gdy
pamici
ludzkiej przed
i
^''1?'.
f^l^^^
stwy wywie-
skrgna
dziu'|frzed'a-
poimanyTn czyni.
Ale cesarz Maximili3n,confederat Moskiewskiego,
i
^^'brze''"'
Boej krlowi Sigmuntowi Litwie za szczliwie powodzio, wyprawi do Sigmunta Polskiego do Wadisawa brata jego Wgierskiego do Ludowika syna Wadisawowego Czeskiego krlw posy, chcc z nimi wieczne przymierze postanowi, a prosi aby si do niego zjachali do Presporku. A tak potym krl Sigmunt Wadisaw z Ludwikiem synem dogadzajc splnym poytkom wszystkiego chrzeciaiistwa, mieli sawny zjazd z cesarzem Maximilianem w polu za Presporkiem midzy Hamburgiem Brugiem miasteczkami roku 1515, Lipca dnia IG, przy czym te posowie prawie wszystkich monarchw,
i i i i
sawny
rlemiricch
'''"'"'"'
krlw,
xit
rozmaitych stron
byli.
\\'ie-
Ann
crk
krla
sawa Wgierskiego sinowic Sigmuntow, Ferdinandowi synowi zaraz j sam koronowa. Tame te inszy panowie Koronni Litewscy na tym zjedzie wielkiej dzielnoci sawne danki II. 49
Wadiw ma-
estwo polubi
i
380 umia przewanie w zebraniu tak wielkich narodw okazowa, zwascza Radzimiski Mazur wielki zapanik. Mikoaj te Radziwil Stanisaw Gastot z wielkim kosztem z Polski w musice wiczonych mieli przez sto, po moskiewsku po taodnieli, bo ka/.dy co kto
G rozmaitych
i
i
tarsku
instrumentami roz-
maitymi musices
sarzem
szablami
nieszpory jjiewali, z wielkim podziwienim postronnych narodw i INicmcw i \Yochvv, ktrzy w tych stronach Litewskich nard by gruby przcdtym rozumieli. A potym krl Sigmunt, ktry by wyjachal z Krakowa dnia 5 Marca, za z Wiednia do Polski wyjacha 6 dnia Augusta, poegnawszy si z cesarzem.
kociele figur
zawdy msze
Summa
^
po-
pks^o""' t}"^
rzeczy postanowionych
,
cesarz
opuciwszy
*^''^du/^^^'
z trzema najmoniejszymi krlami, przymierze wieczne spowinowacenie z obudwu stron uczyni. Przymierze te z Moskiewskim przeciw Litwie postanowione mia wypowiedzie, albo go przywie do tego przez posy, aby wieczn ugod z krlem Polskim i z Litw postanowi. Mistrza take Pruskiego do uczynienia wypenienia powinnoci do posuszestwa i aby Koronie Polskiej i krlowi przysiga przywie, albo go
nieznaszki
odstpi mia
^sial*ly
ze'."
za pewnego
czassu na
Turka
A skad te
kupieckich towa-
psowan.
Wrotslawiu niedavyno ku szkodzie Polakom postanowiony, w^ ten niwecz obrcony. O czym te dosy szeroko moesz czyta Joslum Decium in Sigismundo.
by w
Taiarowie
Tcgo czassu W nicbytuoci krlewskiej Tatarowie Prekopscy do Rusi wtargnli, przeciw ktrym siedmset zonierzow jezdnych panowie Koronni, ktrzy byli na miejscu krlewskim, wyprawili; a gdy si ich ledwo poowica do Trbowlej cigna, wnet Tatarw dwa tysica 13 dnia
Marca na nich w miasteczku bez wieci, gdy naszy jeszcze spali, uderzyli. Ale Jan Tworowski z Buczca na ten czas hetman Ruskiego rycerstwa, dla dzielnoci rycerskiej godny wiecznej sawy, wnet swoich olnierzw do zbroje pobudzi, ktrzy za mnego hetmana spraw niewymy,^^ miaoci Tatarw z miasta wysiekli. Tatarowie za obaczywszy, i
Jan Tworosprawuj,
B'tw^Ta-
onierzw
Kokiessociussovie
naszych snadniej
poy
poima
J
mogli.
,
R2VII1SCV
Co widzc Tworowski hetman i si niemia z kim oprze a w^ miaobrony nie byo wszytkich onierzw przez most tc adnej J w cale uvyid, krom dwu zabitych, o ktry most naszy bili si z Tatary cay dzie. A tak Tatarowie nie uczyniwszy nic Trbowli odcignli do
steczku
,
hordy.
Tatarscy
przyjechali
czekali.
Barbara krlowa wtrego dnia Lipca drug crk Ann urodzia. te posowie, gdy si im na Podolu po myli nieszacowao,
do Krakowa
Kazimierzu
3b7
Krl potvm Sigmunt wyjechawszy z Wiedniu O dnia Augusta, 19 do Krakowa przyjecha, gdzie krlow Barbar niedolonego zdrowia dla niedawnego rodzenia zasta ktra potym Octobra
dnia tegoi miesica
dnia 2
,
Krakowie tei na len czas wielkie powietrze morowe panowao, ktrym wiele ludzi zacnych pospolitego gminu pomaro. Tak krl Sigmunt owdowiay po mierci krlowej Barbary dnia G do LiteLitwy si z Krakowa wrci bo tego w ten czas sprawy Ruskie
i
,
dug
mierci zapacia.
'^'"torie!"
i^roiTo^l^i"^i-
wskie potrzeboway; a wziwszy z sob Jadwig Ann krlewny, crki maluczkie Flel/biet siostr Kazimierzown doSdomirza przyjecha. Stami
i
td
polubion Friderikowi Legnickiemu uczciwym pocztem odesa. Potym krl do Brzecia Litewskiego przyjechawszy nie may czas zmieszka, radzc o obronie inszych potocznych rzeczach z pany LiteHel/.biet siostr
i
zmwion
z
xicciu
w maestwo
wskimi.
Rozdzia czwarty.
l>o Jego] ]VIioci
Pana
&c.
HORODMCZEGO WILESKIEGO
lloku za 1516,
dzie Presporskim
cesarz Maximilian,
i
wedug
postanowienia
ugody na
i
zje-
Wiedeskim,
sa
do Wasila Moskiewskiego
posw
z krlem Sigmunlem z Wielkim Xistwem Litewskim. Ale Moskiewski w swym uporze przedsiwzitym trwa, obciajc na cesarza, i go opuci pirwsze przymierze zrzuci. Krl jednak Sigmunt, jako pan pobony, g woli cesarzowi hamowa si od
i
podniesienia wojny na Moskiewskiego; wszake gdy obaczy, i Litewskie xicstwo inaczej pokoju od Moskwy otrzyma nie mogo, jedno przez woj-
n, posa do carza Prckopskiego, aby si na przysz wiosn z hord swoj gotowa wedug powinnoci.
do
Moskwy
,
Tatarowic
nTiltk w.
ten czas
,
Wadisaw
Czeski
brat
krla Sigmunta
przyjechawszy od cesarza
onego zjazdu
majc wieku
388
wadisjaw
mari.
swego
lat
mirzowfcu- <^wie
gierskim zostawi.
W-
Poslo^^ie
posali do Wgier Jana askiego arcibisknpa Gnienieskiego Krystopha Szvdowieckiego wojewod Krakowskiego, a do Czecb Andrzeja gra-
Wgier,
bi
z lcczyna wojewod Lubelskiego senatora rozumu docncipnego i rady wielkiej, ktrzy Ludwikowe rzeczy w Wgrzech w Czechach bardzo
i
nachylone postanowili
uspokoili.
szech z
i
te cesarz, aczkolwiek w ten czas wielk w^ojn we WoWenelami by zabawiony, wszake czynigc dosy postanowieniu zprzymir-rzeniu w Wiedniu z krlami jedny posy swoje wyprawi do
Maximilian
,
czji;ij Jo-
Wgier
drugich
stro-
teraum,
Carionom, phiiippum
ny Sigmuuta krla
Wielkiego Xiestwa Litewskieijo, posa do Moskiew^ i"ott taskiego, jako Sigmunta Herberstejna i Piotra Mraxiusa. Potym carz Prekopski na nowie Czerwca miesica, ktry mia wei
^''tarskl"'
Panowie
P"j^cnv^Ta-
postanowienia i powinnoci do Moskwy wtargn, obaczywszy, i Sigmunt w Litwie si zabawi do Podola si zdradliwie gotowa, o czym gdy czste wieci do starostw panw Koronnych przychodziy, nie wierzyli temu, spusczajc si na to, i Prekopski by w przymierzu z Koron z Litw. Ale gdy wieci za wieciami przyszy, i ju Tatarowie cign, wnet Marcin Kamieniecki Podolski wojewoda, jako czujny senator wzi sam na si obron oj[ YY\ dzicluoci sawnych przodkw godny,
dug
krl
niewielkich pocztach,
zczy
si z Stanisawem Landskoroskim z Janem Tworowskim. A za tym miesica Lipca Tatarw wicej ni trzydzieci tysicy ze cztermi carzykami do Rusi do Podola ogromnie wtargnli, a pooywszy si koszem nie daleko od Buska w zagony po wszytkich stronach rozpucili, palc upi, zabijajc,winc co si im nawino. Potym przeprawiwszy si przez j 1^ adoTairw Dniestr a do Tatrw gr Wgierskich wszyfkie krainy splundrowali, co si nigdy w pamici ludzkiej nie przytrafio. Pisze Jodocus Decius, i wicej ni szedziesit tysicy ludzi w ten czas w niewol zabrali, krom cinali. A krl dziatek i starych, ktrych z okrutnoci pogaskiej siekli 60000 wieten czas stanowic obron przeciw Moskiewskiemu z pany Litewskimi *'"skf.^"'' w w Wilnie sejmowa. Wszake slachta Ruska Podolska z wrodzonej ku ojczynie mioci zebrali si chcc odpr da poganom, ale nie w czas, jeBuska szturmowali usilnie go (nad obyczaj Tatarski) dobySrrauS ^^ S^^y ^^
i ,
spaliwszy przedmiecie,
Okruciefi-
zbito,
gdzie
na czterdzieci
mil wszytki
wooci
z
wszerz
wzdu
ogniem
^^^IkJf^' splundrowali.
z
Mikoaj
Fierlej
i
pany
slacht
Rusk Podolsk
rwn
Tatarowie
Z
widzia, musia
da
pokj.
Dbrowice hetman goni ich a do Winiowca, ale i nie A Tatarowie w caoci od Winiowca
jeden ich uphiec
wicIkim
poouom
,
do hordy
uszli, tylko
ktrym by-
DadobycYaj
"
^"'
"?ci.
Tatarw dwiecie wszyscy w blachowe zbroje nad obyczaj jako Niemcy uzbrojeni gdy si byli od walnego odczyli od kniazia Wisniewiec,
389
kicn)
Kozakw do jednego
z
pobici, tak
ii
aden
nie ujecha.
Marcin tez
niewielkim pocztem olnierzw wycignwszy z Miedzyboa, a Jan Tworowski z Buczca z Landskoroiiskim u Trebowlej jeden zaiion Tatarski mnie porazili, drugi take ich uphiec w ktrym byo Ta-
Kamieniecki
JJ^,^|J^j^;
tarw pic
mili;
set.
wszylkich do jednego
usyszeli,
na
gow
szczliwie
zbili
pogrookrut-
nie
Tak tody
to
pogastwo gdy
utraty
wszytek do hordy odesah, Ale Sigmunt a sami drugi raz odwrt do Kusi znowu uczyni chcieli. krl z Litwy posa do carza Prekopskiego, uskarajc si o ty szkody splundrowanie pastwa swojego, a o zamanie przymierza. Tatarski za carz przez posy swoje wymawia si z lego, na modz nieuhamowan, ktrej on nic mg powcign, wszytk win wkadajc; wszake pirwsze
swojej uszli, skoro Dniepr przebyli, polon
i
^.j,^.^^^
Titarska.
wszytk hord
rycer-
Litw od
te prawi'e rycerstwo Ruskie, Woyskie Podolskie granic Tureck wtargnwszy, pod Biaogrodem Tehini przez kilko tysicy trzd Czabaskich owiec i stada koskie i bawow zajli. A Turcy dogoniwszy naszych stoczyli z nimi rczn bitw: tam naszv widzc, i insz drog nie mogli ubiee, jedno si mnie bijc broni sobie przecie wolne uczyni, wnet porzuciwszy bojaz, miele si Turkom zastawili. A gdy tak dugo z obudwu stron, Turcy o zajte dobytki
ten
czas
i
gj'^]^^^ ;J^,..
Kozakami
za
kami.
Turcyjjora-
naszy
za
o zdrowie
nie
o wzdobycz
mnie
czynili,
,
naszy
pooywszy na
pla-
cu
Turkw
uszli.
mao
a przy yyszytkiej
korzyci zo-
stawszy, zdrowo
do Podola,
stao)
Gdy si
Wasil
rze
ty
burdy
w
z
Rusi
posa
z drugiej
tcwskiego; ale
mao
aski Boej
yv
pastwa Lionie-
Moskwa do
ciekajc
imali,
z zamkw ukrainnych, czsto Moskw trwoyli, w piczowaniu wszake do walnego stoczenia bitwy nie przyszo, bo aczkolwiek
^^j^^^^g ^j^
i,fi/y's"r^e.
^^
Moskwa sparzywszy si na onej Horszaskiej bitwie nie miaa naciera. Tatarski te carz chcc krla Sigmunta za ono splundrowanie Ruskich krain, ktre nad przysig uczyni, ubaga przejedna, zebrawszy omdziesit tysicy, jako bya sawa, wojska z hordy swojej, bez wieci do latarowiet Moskwy vytargn. Co usyszawszy Wasil Wielki Xidz Moskiewski stryyo- skw zwrsob bardzo, yynet wojsko ono z Litwy wrci, a przeciw Tatarom wszytk moc swoje posa. Tatarowic te z upem polonem do hordy si wrci chcieli jusz wycigali, w tym czasie Moskwa na nich przytara, wywabiajc ich do yyalnej bitwy. Tatarowieza wspomniawszy na wiei
na
on
pirwsz
porak
390
Moskwy
za Orsz od Litwy, obrcili si^ tacem zwykym tlo Moskwy. si walne wojska z obu stron potkay, Moskwa nie dotrzymawszy
A gdy
Tafa^npo^ raona.
^
Pocztek
skiej.
hordy uszli. Powiadaj, iZ w ten czas Moskwy na dwadziecia tysicy polego. Tego czassu Albricht margraf Brandenburski mistrz Pruski nowe burdy przeciw krlowi Polskiemu, wujowi swojemu, bardzie wznieca, a chcc Zmodzk ziemi od Litwy ku Prussom oderwa, posa by kilko uphw rejterw knechtw na burzenie Zmodzi. Ale Jan Mikoajowie Radziwi, modzki starosta, bez mieszkania wnet si zebra z slacht ktrzy w jednym kcie ciasnym nie daleko od i z rycerstwem modzkim,
sowitym
pooHcm do
nizii
pobojscu wicej
Niemej nd
racni.
gow
ich zbili.
Co usy-
i si
i
slachta
modzka
Tego
ny
lowieckie'.
czassu panowie
i
gim panowanim
wdowy
xi Stanisawa
xi
starszego.
mi
Niebespie-
obiegli j na zamku Moczkowie, gdzie si bya z synaStanisawem z Januszem zawara, tam gdy sturmowali, Stanisawa starszego, z przychcc sobie gwatem w zia na xicstwo gody jak to bywa w takiej trwodze, strzaa z uku do zamku z pola wystrzclotia, czapk na gowic u xicia Stanisawa przebia, a tak on ktre,
xiciem
cckf
Mazo'-
go wszytka slachta
posplstwo Mazowieckie
pragno
na panowanie, od
SK-Inbiaa.
swoichc
acz uicchccych
nie arcibiskup
Laski
uiao garda nie dal. Ale to szkodlisve zamieszauspokoi, wszUk t spraw do przyszego sejmu
wtry raz
odoywszy.
'laio'."*^^
Tego
ski
czassu
Leo
papie/.,
miociwe
lato
odpusty do Polpoczli,
przysa,
ale ludzie
na papiea jusz
ten czas
mao dba
wPolszceiwLitwie nie bardzo wielk summ legana opraw zamku Katowie zgromadzili, ktrych jednak czwart mieca Podolskiego a trzech ostatnich czci poowica rozdzielona jedrzeczypospolitej Koronnej, ku obronie przeciw Tatarom, druga na na wystawienie kocioa arcibiskupiego Gnienieskiego miaa by odprzeto przez dwie lecie
cz
cz
dana,
woriech
^labit"."*
Tego
pobony
i
Woch,
nauki czowiek
Okrucien
siwo Fra ciszkanw
Roslerki
Gdaskie
Pruskie.
Krakowa, gdy bv w klasterze . Franciszka starszym ministrem przeoony, a inszych mnichw z rospustnoci hamowa pocz, oni wnet sprzya tak miesica Wrzenia dnia pitego w nocy w ybilr do niego sigli si u celle drzwi, a porwawszy nagiego wywlekli, tam kaznodzieja uderzy go kijem w szyj a mu karby spady tak go okrutnie zamordowali. Tego roku, gdy krl w Litwie mieszka rostyrk szkodliwy zacz si by w Prusiech midzy Gdaskimimieszczany i slacht Prusk; wszak,
391
7.0
w czas zabiegajc , wszytko to zaraz uspoDrzewickiego biskupa Kujawskiego. Polvm na schodzie Novembra, Tatarowie ktrzy z IMoskwy wyciagnwszy, pooyli si byli u Czarnego lassu, rozdzielili zagony na czterzy na Podole wtargnli. Pirwsze wojsko cigwojska , z ktrymi do Rusi do Kamieca Podolskiego, drugie do Litawicza, trzecie do Miedzyboa. czwarte w Szynkowski powiat zagony rospucio. Ktry gwat wikrl
pocztkom szkodliwym
Taiarw
skl-fdo^R^sl'.
no
'
dzc panowie
'
Koronni, wnet
! I
kt,
.
rych gotowych po onei pirwszei szkodzie mieli, ruszyli sie przeciw Tata-
rom
slachta tez
pirwsza niedbaosc
II
zna
si
SlanisJawa
Landsko-
bya daa,
niechcieli
wicej
domach
nieprzyjaciela
czeka,
i
zebrali
dzielno.
wzi na si obron Miedzyboskiego Litawickiego powiatw a potkawszy si dwa kro z Tatary porazi ich szczliyyie pobi yyszytek polon wyswobodzi, murzw tei ulanyy przedniejszych kilko pcima. witej pamici wiecznej sawy godne Roman kniazia Con- Knia roZa ""^" ^^*"'^* stantina Ostroskiego synowiec na drugi zagon Tatarski uderzy, a gdy Tatarowie rozgromieni jusz ucieka chcieli knia Roman z wielkiej zapalczywoci w srzodek ich skoczy, tam gdy yyasn poganw kilko zabi, wnet za nieszczcim ko pod nim pad, a Tatarowie przyskoczywszy kniazia Romana yv szluki rozsiekali. Wszake naszy za ask onych wszystkich Tatarw potym ich zagony pogromili na goyy ich polony odbili, gdzie Jakob Secygniewski Paporaziwszy upy wszystki we Farurej wodzowie dank dzielnoci odnieli. Tego czassu Wasilej Wielki Knia Moskiewski wooci ukrainne Litewskie wojowa. Przelo krl Sigmunt roku 1517, wyprawi przeciw *'^*c')'c^^7''' jemu kniazia Constantina Ostroskiego hetmana z wojskiem Litewskim Jana Swiercowskiego z Polskimi, Czeskimi Ruskim Morawskimi Lepszy ka""^' onierzami o ktrych usyszawszy Moskiewski zarazem ustpi z wojskiem swoim, pamitajc na Horszesk przesz porak; wszake naszy Naszj Mo^'^^'^""^' za nim gonic wiele jego ludu na rozmaitych miejscach zbili wszystk Siewiersk ziemi ogniem mieczem zwojowali. Poym zwojowayyszy Siewierskie krainy na poudnie na yyschd le- po^zUpoace, obrcili si do punocnych krain .">[oskiewskich ku Pskowu, a przeprawiwszy si przez Dniepr, Dwin insze rzeki, przycignli a pod Opoczk zamek drzeyyiany, ale przyrodzenim miejsca obronny, do ktrego gdy Czeciowie szturmw kilko nie uczyniwszy dziury przypucili, wiele ich Moskwa z blankw zbia, obcinajc kodziny zawieszone, take kamiemi rozmait strzelb. Dla tego naszy popadwszy niema szkod yy ludu pieszym, a niewziyyszy zamku, ktry pierwej winim karmnikiem nazywali, nazad odcign. musieli; yyszake yyielkie szkody yy ziemiach Moskiewskich bez odporu poczynili tak dugo y\szerz yyzdlu wojowaKamieniecki starosta
,
i
xi
rk
Bo
li,
ich zima do
yyielkie
korzyci
domu yyrci si przymusia, z ktrej yyyprawy Litwa lupy odniosa. Dziao si to roku 1517.
^"^a^.'*''
3G2
Potym roku 1518, Bona, xiccia Mediolaskiego Jana Sforciego
ka, za cr-
do Krakowa w maeski stan Sigmuntowi krlowi, przez Jana Konarskiego archidiakona Krakowskiego Stanisawa Ostroroga castellana Kaliskiego tego roku koronowana bya przez Jana askiego arcibiskupa Gnienieskiego,
narajenim Maximiliana cesarza
przyniesiona
jesl
i
,
panw
Polskich
Litewskich.
Sierpnia, Tatarowie
porazili naszych
besk
Chemsk
ziemi,
u Sokala, bo niechcieli
sucha
Fredrus
"^cfus.
zdrowej rady kniazia Constantina hetmana Litewskiego sprawnego, ktry by Z Litw i z Rusi na ratunek Polakom przyby. Tam Fredro
wielkiego serca, (jako drugi Decius pater przeciw Latinom Decius filius przeciw Tuskom) mogc ubiec skoczy midzy Tatary z kopi zabiwszy
i
ich kilku,
bi si
tak
go
stuki rozsiekano.
ziemi.
To te by
sii zstawao,'a nie da si poima dzi Fredrowie zacni w Przemyskiej uczyni Melstiski Spitek, gdy ono Tatarowie Witota
dugo
Z
pki
mu
i
tego
porazili.
Wojna Pru- dy
twadoVruL"
Tego roku Albricht mistrz Pruski siestrzeniec krlewski czyni szkomodzkiej ziemi jawn wojn przeciw krlona ukraiuie Polskiej wi Sigmuntowi wujowi swojemu wznieca. Przeto krl zebrawszy lud suebny z Polski, z Czech i z Morawy wyprawi ich do Prus, Litewskich panw, take slachty bardzo wiele wyszo Polakom na pote moc do Prus z hetmanem swoim Jurgim Mikoajewicem Radziwiem starost Grodzieskim, ktry by potym panem Wileskim. Tak tedy Poz Rusi na kilku miejscach Pruslacy zczywszy splne mocy z Litw
i i
xit
sakw
Nasiych
p"wodzenfe.
Tsczw
zamkw: Holandu, Prabuty, QwiLubawy, Ornety wiele inszjch miasto wzili. wsi spustoszyli Brandenburg zamek obronny miast Potym roku 1520, Wolfgang Schonenburg hetman mistrza Pruskiego majc knechtw dziesi tysicy z Niemiec, a jezdnych cztery tysice dobrowolnie podane. A osadziwszy Tsczw yy^i Tsczw miasto nad ci-^^n do Gdaska pooy si obozem na grze Biskupiej, cztery tysiporazili
szczliwie
dobyli tych
Pisi,
Wis
4000. kul do
GdS^tgo
prno.
Knechci
podGda_^
*
i kto si jedno z miasta biy, gdy chopita ich wizay chopi zgodnieli, wanie jako pod Poockiem roku 1579. A gdy ich poimano, musieli od oblenia niebota ucieka. Krl b^^^^^^o wiclc zbito te Sigmunt Gdasczanom na odsiecz posa by dwanacie tysicy jezdnych
^^
wyrwa
ten ich
bi
ima
Niemcw
ucieka-
jcych pobili porazili, drugich Kaszubianie Pomorzanie potopili, tak i Litwa za tym szczliwym si ich mao do Niemiec wrcio. A Polacy miasta Starygrad. Insze zamki powodzenim wzili Tsczw, Chojnice dobrowolnie si krlowi poday, a Krzyakw i ich starosty wyrzucili.
i ,
Radwankoodsd^o*"!!.
Radwakowski tylko Ornet mistrzowi albo dla darw, albo dla bojani poda dla czego by czci odsdzon na walnym sejmie Piotrkowskim.
,
393
bormistrza dwu rajcw Kazimirskich cipoimawszy slachcica nijakiego Sabossa dali byli skwapliwie na gorcym prawie ci. Tegoi roku 1520, Bona krlowa wira Sigmuntowa, urodzia Sigmunta Augusta pierwszego dnia Augusta miesica w Krakowie, a krl AuguTurow ten czas by w Toruniu dla wojtiy Pruskiej gdzie jednego prawie ''^yczassu o zwyci^sf^vie nad Krzyaki i o synu szczliwie narodzonym otrzy-
Tegoi roku
ii.
w Krakowie
to
nie susznie
ma
krl
nowino.
A
przez
ii
prosi
przyjacioy aski
przymierza do czterech
u krla, czego
mu
askawie pozwoli roku 1521. Roku za 1523, posowie Moskiewscy od Wasila Wielkiego Kniazia iKiewscy
set koni przyjacbali
i
wzili przymierze
krlem
Li-
''*'
\Z^'
tw
sk
Tatarowie
Podoiszko-
^"arowiJ^"
z^wo^ow"!!
nie
opakan
d we
i
Tego roku Iwan AYasilewic knia zamek, skd si carzem pisze, opanowa.
i
Moskiewski
hord Kazask
Potym roku 1525, Marca miesica dnia 10, Albriclit mistrz Pruski hod przysig krlowi Sigmuntowi w Krakowie srzd rynku na majestacie siedzcemu, tame zrzuci pascz zakoim Krzyackiego, a naxicstwo Pruskie od krla jest przeoon. A od
margrabia Brandenburski uczyni
tego czassu zakon Krzyacki,
z
zakonKnyPrusYec^h
"^"'^'
wojny toczya,
Prusiech
usta.
Roku 1526, krl Sigmunt do Gdaska przyjachawszy burdy nowo wsczte uspokoi, tych ktrzy byli przyczyn rosterkw da szeci, inszych do zamkw na w izienie rozesa a potym siedmi a drudzy na
ci
w
G^afcy
*'='^'-
morze
uciekli.
Tego
roku Albrichtowi
xiciu
Pruskiemu przyniesiono
maeMazowsze
iciSone'
Mazowieckie umaro w motene prawie czas gdy Janusz dym wieku po bracie Stanisawie we dwu lat, krl Sigmunt przyjachawszy z Gdaska do Warszawy, w wiza si w xicstwo Mazowieckie z zupen moc, wcieli je przycz) do Korony Polskiej, aczkolwiek przeciw temu wiele slachly panw Mazowieckich byo. Tego roku 1526 Ludowik krl Wgierski Czeski, lskie etc. wnuk Ka/iniierzw, a synowiec Sigmuntw, poraon jest od Tureckiego
i
xi
xi
wielkim
przegranej bitwy od
wasnego
i
konia przytoczo-
uton
zaduszon
w^
botnym potoku 27
cicia
II.
S. Jana.
Soliman potym
tej
wzi Budzy
zamki
miasta
dzie uy-
wajc zwyciztwa. O
50
394
berstelmim, Curoum, Bielskiego
etc. O ktrego aosnej mierci mo/.emy on wiersz de Pallante przypomnie Wirgiliuszw:
wanie
Quem non
Roku 1527, gdy Tatarowie
virlutis
egentem
czstymi wtarczkami wnet panowie Litewscy z mioci ojczyzny zebrali sie przeciwko im ochotnie z rycerstwem Woyskim, a naprzd knia Constantin Ostroski hetman Jurgi SiemioJurgi Mikoajowie Radziwi starosta Grodzieski, nowic xij Suckie knia FicdorSanguskiewic Wodimirski, knia Iwan i Alesander Winiewieccy, knia Alexander Czartoryjski, Andrzej Niemirowic wojewoda Kijowski Ostafiej Daskiewic starosta Cyrkaski Kaniewski i wiele panit slachty ochotnej z Litwy z Rusi, ktrzy przycignwszy do Kijowa, gonili Tatarw za Kijw mil 40, a na Holsanice ktrych byo z wiel carzewicw trzydzieci cztery tysice Litwa ktrych za pomoc Russacy a bitw szczliwie na porazili, a poonu zwizanych Chrzecian obojej pci z Rusi, z Podola z Podgrza omdziesit tysicy odgromili upy wszystki z dobytkiem sowito odjli. Tatarw
wielkie szkody
czynili,
Rusi,
Polszce
w Litwie
przylegej
mia
mn
i
Bo
gow
i
rwponizinicy.
midzy
ktrymi
te Turkw
wiele
l)v-
oZ
Imbrannem wojewod Prekopsknn. A carewicowie starszy Obuskak Soltan iDziusub Sutan Kohuczuk Bij, w maej druynie ubiegli. Inszych murzw uanw bardzo wiele zbito, a drugich poimano. Jurgi Siemionowic Suckie drugi ich zagon porazi u Kaniowa u Cyrkaz z Osi
i
xi
taphiem
ktry
Daskiewiceni.
Janusz
\yni-
Tego roku 25 miesica Septembra Janus W^ajda krl Wgierski, by po Ludwiku koronowan od niemaej czci panw W' gierskich,
^^
apor..zoi,.
7jcmi'!n'w
Tokacza od ludu Ferdinanda krla Rzymskiego i Czeskiekrlestwa Wgierskiego po eni swojej Annie prawnucce Jageowej crce Wadisawa krla Wgierskiego Czeskiego Kazimirzowica. Janusz Wajda poraony naprzd do Kamieca Podolskiego przybieza, potym do Tarnowa, gdzie kilko miesicy czekajc pomocy i pogody mieszka, a potym za foritowanim Hieronima askiego (ktremu potym dobrodziejstwo niewdzicznic wizienim paci) Jjyt wprowadzon na krlestwo Wgierskie, przez pomoc Soimana Turep^j.yj,Q,jy jcgj
go, ktry
te bliskoci dochodzi
,
Tureckie
poj.iwanic
ckiego,
zkd Wgerska
ziemia
podawanie, a potym
a
w wadz
Ture-
ck
przysza.
A my
si te cudz
Nam
drino[)olim,
dum
projcimus ardet.
Ktry wiersz mnie czsto w podrnej Tureckiej rozmowie za AnAIexander Kindi, dzisiejszego krla naszego Stephana z Siedmigrodzkiej ziemie pose, z cikim wzdychanim upadku swojej ojczyzny
D/i.y srogi
urodzony.
przypomina, Tego roku 1527, w Brankowie u Radomia urodzi si wuelki a straszny dziw czowieczego ksztatu, ktry mia lwi gow, piersi kosmate.
305
a
zboma
straszliwie zgrzjta,
ryczQc ogroniiijiu
|,'lossein
oni
i
i^odzin
trwa ywy.
Tego
roku Borbonius
wojskiem cesarskim
sie
Rzym
wziat
ale
papie na
ti
i^m
[^^],'j;fjy-
poda
na lask cesarsk;
iJorbonlus
sujda-
tam zabiy zosta u szturmu. Roku za 1528, krl Sigmuiit z krlow Bon do Litwy wyjaciia miesicaj Marca postanowiwszy uspokoiwszy Pruskie, Mazowieckie, i Podgrskie rzeczy, take Koronne na sejmie Piotrkowskim. Tame gdy krl w \\'ilnie mieszka przyjacliali do niego posowie Moskiewscy, skarc si na zbjc morskiego Sewerina Nordweda, ktry Moskwi wielk szkod czyni ale krl do niego nie mia nic bo by nie Lilland, jako Bielski pisze, ale Nordwejczyk, przedtym krla Duskiego Christierna morski hetman. O ktrym czytaj Ilerbersteinum m re,
sowerinus
'
'
'''"'
'
bus Moschoiilicis
naszych ktrzy
polach pod
Oczakowem
Ni'sry poi-
umow
wskiego hetmana Koronnego, Jerzego Latalskiego inszych wiele rotmistrzw z ich rotami, ktrych Tatarowie po rokowaniu prosiwszy na cze powizali, tak i si jedni musieli okupowa, a drugich do Turek przedali. Sero sapiunt phriges, po szkodzie Polak mdr. Tego roku 1529, na dzie . ukasza Sigmunt August krlewic majc lat dziewi wieku swego, by na AYielkie Xistwo Litewskie, Ruskie modzkie od panw rycerstwa Litewskiego wybrany i podniesiony na zamku w kociele S. Stanisawa przy bytnoci ojca krla Sigmunta krlowej Bony w ielu panw duchownych i wieckich.
i
,
tarw na
sigmum
^wieiki"^
^'^^''*-
xit
potym tego roku odjacha krl Sigmunt z Litwy do Polski na siem Piotrkowski, ktry odprawiwszy, jacha do Krakowa, w wielkich pocztach panw rycerstwa tak Polskiego jako Litewskiego, na koronaci syna swego Sigmunta Augusta, roku 1530. Ktrego czassu Wilno ^j/s?' tak srogo pogorzao i go ledwo trzecia zostaa kocioy te tak Rzymskie jako Ruskie wielki upadek przez ogie wziy. Tego roku 1529, Turcy Wiede obiegli, gdzie ich zbito omdzie- Turcya siat tysicy u szturmw, tak i za ask z sromot odcign musieli, prno.
i
,
cz
Bo
306
O KORONAGIEJ
SIGMUNTA
ROHr
lo30.
Rozdzia pity.
panowie Koronni i Litewscy, take postronnij. do KraIrdy si xita kowa na ceremoni koronaciej uchwalonej zjechali, roku 15-JO, Februai
ria albo
by koronowan
pomazan na
krlestwo Polskie, przy bytnoci x'\rt, Albrichta Pruskiego, Irzyka Opolskiego, Fridricha Legnickiego i inych, z wielkimi triumphy, radoci,
i
^"raeni^
Tcgo roku Wgrowic Turcy porazili sze tysicy knechtw Hiszpanw Ferdinandowych pod Budzyniem, gdy Jana Wajdy wiry raz dobywali. A Jan si od tych czassw otrzsn, acz z szkod wszystkiej rzesze Niemieckiej.
Tatarowie
Tcgo
,
.
poraeni.
Pra^^aLitie pisane,
Wojna ^'0
rycerstwem Litewskim porazi na urociscu Puozorze, up wszystek odgromi. Tego roku Litwie i wszystkim krainom do Wielkiego Xistwa przylygjym dane s prawa pissane zuchwa wszystkich stanw na . Micha. A w Wilnie powietrze morowe srogie panowao. Roku potym 1531, Petrio wojewoda Wooski, zamawszy hod i przysig, wtargn z wielkim wojskiem do Pokuckich krain Koronnych z Woochy, z Wgry, z Turki i z Multany, Sniatin, Koomyj, Tismienic
browicki
z
i
y.
,'r
.,
"
-"nr
Du
insze miasteczka
wooci
do Halicza zwojowa.
posa
ich przeciw
krzywoprzysiscy Petriowi,
wnej Janem z Tarnowa herbu Leliwy. Naprzd tedy onierze Polszcy mieli bitw
kilkiem tysicy
Woo-
chw na
urociscu ktre
i
Godziem zowi,
gdzie za
pomoc Bo/
fortelem
ich porazili
upy
odbili.
Naszych
OberUna.
Potym Jan Tarnowski hetman, widzc i sam wojewoda z wielkim wojskiem przeciw jemu cignie, pooy si z szeci tysicy onierzw swoich u Obcrtina na miejscu obronnym, obwarowawszy obz dobrze pawozami zprzonymi. Wooski wojewoda ufajc w wielkoci sickami wojska swojego ktrcgo mia pidziesit tysicy, przybliy si miele
i ,
397
tu pod
ufami ukaza
obz naszych, a ku witszemu strachowi z onymi ogromnymi z dzia s\c z gry, potym na harc naszych kaza wywabia,
i
wielkich strzela, ktre namniejszej szkody w naszych nieuczyniy, jjo i/, niej leeh", tedy ich liule przenosiy. Szydzili Woochowie z naszych, ale
Woochw
wski starszy nad dziaami, za pierwszym strzelenim pod dziaem Wooupado puszkarza obrazi. Wytoczyli si potym z oboutrci skim zu Polszcy rotmistrzowie Balicki, Mikoaj Sieniawski, Maciej Wodek
si mnie, jako Leonides z Persami, z AYoochy'; naszy bitnych zobumstwem, W^ooszy wielkoci przechodzili, krzyk dwu stron, trzask z dzia z rusnic, rannych pod komi stkanie, koni hez panw zbitych ogromne ranie. Echo w lesiech po grach rozdwoja. A w tym Prokop Alexandcr Sieniawscy z herbu Leliwy rodzoni ])racia, przypadwszy z rotami wieymi w bok Woochom, rozerwali^ich, z obozu za strzelb gst na drugich Tarnowski hetman kaza wypuci a rozrzui
inszy, podkali
'^^'Jcjff >vofochy.
mw
^(^(3^.
*'''ny^''"
Woochw,
ktrzy zarazem
ty
i
podali,
rno po
i
Tak i za dziwnym foritowanim Boym on pidziesit tysic Woochw Turkw, naszych sze ^tysic, a prawie gar udzi pobia rozgromia winiw zacniejszych tysic poimali, obz wszystek wzili dzia wielkich 50 krom maych rcznej strzelby: to wszystko z triumphem do Krakowa prowadzono, a wojewoda Pctrio ranny ledwo samowtr uciek. Tego roku Jan aski sa\%Tiej damici prawy ojczyc ojczyzny arcybiskup Gnienieski umar, na jego miejsce wstpi 3Iaciej Drzewicki biich gonili daleko,
bijc, siekc
wic.
^^
^Sif"'
skup Kujawski.
drugi Annibal
knia Constanti Ostroski Iwanowic wojewoda Trocki, witej pamici trudno wysawionej dzielnoci, nad Tatary Moskw czsty a szczliwy zwycizca umar, po Wniebowziciu Panny Mariej; na jego miejsce Jurgi Mikoajewic Radziwil l;'.'trnancm
Scipio Ruski
m
w
Litewski
la "u?
umTrh
wielkim wvbran.
Tego
niebie.
roku
Morawie nad
Oomucem
trzy
soca
ukazay si na
zT^rUi?"
Tego roku Piotr Opaleski poszed do Turek, zjedna przymierze obiema krlami doywotne, od Turkw, T atarw Woochw. Tego roku miesica Czerwca Turecki cesarz Soliman we dwu set tysicy wojska, do Rakuskiej ziemie przycign, gdzie pod Gunszem
z
i
iiakus.*'
za
Wgrzyna
lud ndzny miasto wybawi od oblenia. Roku 1534, Tatarowie na Woyniu plundrowali, z ktrymi kilko bitew rotmistrzowie Polscy zwascza Jazowieccy zwodzili. le Kozak Chmielnicki porazi ich zagon pod Zasa wiem.
da
na rokowaniu, czym
Wyk
398
535, Wasilej Iwanowic Wielki Knia Moskiewski umar, miejscu Iwana starszego syna, dzisicjszei;o Wielkiego Xicdza Moskiewskiego, ktry si urodzi roku Paskiego 1528, z Wasilowny Gliiisczanki, wedug Herbersteina, ale w ten czas jeszcze by dzieciciem w opiece u Owcyny, ktry mia porozumienie z Knieini wdow. "mosWyI.^^ Dla czego wielkie zamieszanie w ten czas na Moskwi byo szkodliwe rosterki, za czym Micha Gliski w wizieniu umorzon od Knieinej wdowy crki )rata swojego wiele kniaziw bojar pomordowano. ktrym rozruchu przyjechali do Litwy na ask krlewsk z Moskwy knia Siemion Bielski Iwan Lacki; dla tego krl Sigmunt "Biel^Lack! skiemu Zizmory, Stokliski Kormiaowo, a Iwanowi Lackiemu z synem, da Wysoki Dwr Zoudek w Trockim wojewdztwie. A Owcyna opiekun Wielkiego Kniazia modego Iwana Wasilewica z wielkim wojskiem wtargn do Litwy tego roku 1535, gdzie wielkie a prawie pogaskie okruciestwo ogniem i szabl uczyniwszy, dziatki niewinne biaegowy okrucierozmaicie mordujc, aZ si w picinacie ^^ ^^^y wtykajc i oboje sUewski*e mil od Wilna wrci. Krl Sigmunt zebrawszy ludu suebnego dobrowolnego jezdnego i pieszego z Polski kilkouacie tysicy, przeoy nad nimi hetmanem Jana Tarnowskiego pana Andrzeja z Grki starost W^ielkiej Polski posa ich Litwie na pomoc. Xita te, panowie wszyLitwa i Po. stko rycerstwo Litewskie Ruskie zebrali si ochotnie dla splnego raMoskwy. tunku Z hetmanem swoim Jurgim Radziwiem, panem Wileskim, starost Grodzieskim. A tak zczywszy si z Polaki cignli za Moskw, wzili zamek Ilomel w Siewierskiej ziemi nad rzek Sos. Potym Starodub zamek gwny, mocny wielki w izbice zrbiony obiegli, na ktrym si by zawar Owcyna, Koluczw Sojski, sprawcy Moskiewscy ludu o szedziesit tysicy. Gdy go niemogli poy strzelb z dzia, podsadzili prochy tak zapalili zamek, gdzie Owcyn, Sojskiego, Kolucowa inszych ^wz?ciy.^ bojar zacnych poimali, tak i winiowie Polwiele wojewod, kniaziw skie i Litewskie wojsko przewyszali. Przeto ich wiksz cz, zwascza starych i mniej godnych, Jan z Tarnowa hetman Koronny kaza cina: byo wszystkich przez s^dziesit tysicy. Tam te skarbw i inszych rozPolacy bardzo wiele dostali, wszake ogie maitych wzdol)ycy Litwa z korzyci do nie mao popsowa. Wojska si potym z zwycistwem domw rozjechay, a krl z Polski tego roku do Litwy przyjacha, oddawszy crk Jadwig za Joachima margrabi. Wojna woRoku za 1537, znowu si wojna zacza Polakw z Woochy, bo os awiora. pgjj,jjQ ^ojcwoda Pokuckic wooci czstymi wtarczkami po onej Obertiskiej porace wojowa; przeto krl Sigmunt po rokoszu ktry mia z rycerstwem we Lwowie, wyprawi do W^ooch ludu suebnego kilko rot, wybrali Czarnowce, Botussany po . Marcinie, ktrzy wzajem spalili insze wsi miasteczka a do Soczawy. Wooska Na drugi rok potym 1538,Petrio wojewoda z wojskiem swoim Wooskim z Turkami wtargn na Podole, miesica Lutego, spaliwszy Cerwon, obieg Jagehiic Czarnokozinee. Tam si Polszcy rotmistrzeTklewski*''
Potym roku
umar,
zostawiwszy na
swym
'
pe
399
wic prtko przeciw jemu zgotowali, zwascza Andrzej Tczyski, Mikalaj Sieniawski hetman polny i inszy, a gdy bitw stoczyli zobudwu stron
uchodzi, bo miole, zfnnkowali naszy musieli przez Seret obronn konie mieli boss, a wtenczas bya wielka gooledz, na ktr byli Wooszy
i
rk
jpf
Turcy ostro konie ukowali. Wszake tak wiele Woochw jako Polakw lego, miedzy ktrymi Pilecki Wgliiiski rotmistrzowie zabici, a Woi i
^"j'
dek poiman.
Przeto krl Sigmunt tego: roku^^Tprawi do
Wooch
Tarnowa, ktry obegnawszy Chojuszby go by dosta przes cim nad Nieslrem dobywa go rozmaicie pokoju pod pewnymi podsad prochw, ale wojewoda Petrito laski condiciami prosi, co otrzyma, gdy znowu uczyni przysig krlowi Sigmuntowi. Jest Chocim zamek pikny i obronny na skale, podobny Kokonhauzowi w Liflanciech, jakom si sam obiema przypatrzy, wszakem jusz Turkami ossadzony widzia roku 1574. Ale w nim przedsi ma wojewoda swego Borkoaba, ktry nas tam dwa kro imieniem hospodarskim poz
ebny
Chocim.
dejmowa. Roku 1539, wojewoda Wileski Albricht Gastod umar, pochowan w kociele S. Stanisawa na zamku Wileskim w kaplicy swojej.
Tego roku Isabella crka krla Sigmunta w maestwo Janowi Wajdzie krlowi Wgerskiemu na Budzy odniesiona, przes Pereni Petra posa jego i Stanisawa Tara, biskupa Przemyskiego. Tego
roku Malcherowa rajcyna Krakowska o wiar
'^^^cler.^**
ydowsk
spa-
kiego
Roku 1541, Jurgi Mikoajowie Radziwi pan Wileski, hetman WielXistwa Litewskiego, umar po Wielkiej nocy. Tego roku Bernat Pretwic starosta sawny Barski msczc si nad
,
ho^d-wo*ju.
<-
ony
wcale uszed raz po raz odwrt do iordy czynic. Roku 1542, miesica Stycznia, Jan 31ikoajewic Radziwi
starosta
xia
Suckie,
m
poi^^cjj pa,
przewanych spraw
selstw
sawny mier
.
ywotem
przemienia.
z
"^
Tego
zasuonym
porozdawali
urzdy
niktre ziemskie
*,c'j*
nom
Liicw-
^-i^im-
pospolitej rzeczy, szstej Niedziele po Wielkiejnocy. Panu Janowi Jurjewicu Illebowicowi, ojcowi dzisiejszego pana Miskiego, da wojewdztwo Wileskie i Bobrojsko, da te wojewdztwo Trockie Stanisawowi Albrichtowicu Gastotowi, a Upite od Trokw w ten czas odczono. Panu Maciejowi Wojciechowicu Janowiczu starostwo Zmodzkie, kniaziu Iwanu Dabrowickiemu wojewdztwo Kijowskie, Stanisawo-
j.
.^^^^
irokow.
400
\vl Dowojnie wojewdztwo Poockie, Jurgiewi Nasziowskiemu wojewdztwo Witebskie, Hieronimowi Chodkowicu podczastwo i Rado i ciwoiistwo Wileskie, Wojciechowi Jondziowi marszalkostwo nadworne. Tego roku szaraiica w Polszce okoo Krakowa, w Rusi w Litwie
i
okoo
i
Iwieca
i
jarzyny
wygryza.
Teje
ogniste na
miesica Octobra dnia 10 czwartej godziny w noc cuda obokach byy widziane. tyme roku Stanisaw Albrichtowic Gastod wojewoda Trocki
jesieni
umai, w tydzieii przed Boym Narodzenim. Roku 1543, miesica Kwietnia, umar starosta modzki Maciej Wociechowic.
Tego
Pierwsza
skiego
Czeskiego
przyniesiona jest do
Krakowa
w maestwo
krlowi
maonka
Augusta
krla.
Krakowie panowao,
w
Zamienie
ludzi
albo Stycznia
24
dnia przed
poudniem
go-
soca
miesica
czworo.
Sicm w
Brzciciii.
dzin przysza ciemno wielka jakoby si znagla zamierzcho, a soca tylko ledwo by znak jakoby sierp, albo mody miesic, rogami na zachd, a potym si ony rogi obrciy na wschd soca, a dwie gwiazdzie, jedna biaa, druga czerwona, od zachodu si ukazay, trwao to zamienie soca o putory godziny zegarowych. Potym drugie zamienie soiica byo, tak i tego jednego roku czterzy si eclipses albo zamienia, soca dwoje, a miesica dwoje przytrafiy. Za czym by gd wielki w Wiljako si to won czas drogo zdao, pubeczek yta po putory kopy nie kupowano. Tego roku krl Sigmunt stary z krlem modym z sejmu Piotrkowskiego przez Warszaw jadc (ktre miasta w ten czas pogorzay) przyjai
,
Wielkie
"
Xislwo
Augustowi
spusczone.
cha do Brzecia Litewskiego dziesitej Niedziele po Wielkiejnocy, gdzie siem walny panom Litewskim zoy; na ktrym sejmie postanowiwszy insze potrzeby rzeczypospoitej, spuci Wielkie Xistwo Litewskie synowi krlowi modemu, w tydzie po ruskiej Pokrowie Bohorodzicy. Tame urzdy panom Litewskim rozda, Wiersuowi pastwo Wileskie,
Dubrowickiemu wojewdztwo Trockie Hieronimowi Mikoajowi Janowiczu Radziwiowi marszalkostwo ziemskie, Alexandrowi Chodkowicu wojewdztwo Nowokniaziu Januszowi
,
Urzcdi pa-
nom
Lilew. skim.
Chodkowicowi
pastwo Trockie
rom dobrze zasuonemu, wojewdztwo Kijowskie, Stanisawowi Piotrowicu Kiszce, mowi na wszem dzielnemu, wojewdztwo \\ ilebskie, panu
Mikoajewi Jurgewicu Radziwiowi podczastwo, ktry po wschodzie cnowojewdztwa Wileskiego dzi szczliwie ty hetmastwa wielkiego doszed, Janowi Janowicu Radziwiowi krajectwo, Hrehoremu Chodkoi
401
wicu podkomorstwo
,
ktry
by
nym
panem Wileskim.
Z sejmu Brzeciejskiego krl stary Sigmunt jacha do Pdski a Sigmunt August mfody do Wilna z krlow Helbiet mod. Tego roku Carolus cesarz po dugich wojnach zjedna si z krem
Francuskim Franciszkiem. Potym roku 1545, miesica Czerwca dnia 15, Helbieta krlowa USl^a'^ """^3. moda umara bez potomstwa w Wilnie, z wielk wszystkich
aoci
Wileskim
kaplicy
Kazimierza Sier-
Tego roku Augusta 31 dnia, krl mody Sigmunt August rostwo Zmodzkie panu Trockiemu Hieronimowi Chodkowicowi.
i
da
sta-
Potym krl mody rycho po pogrzebie maonki pirwszej Ilelbiety, pocz si swata zaleca Barbarze Radzi\viownie, ktra te bya wieo
zostaa po Stanisawie Gastolcie wojewodzie Trockim, a na ten czas mieszkaa przy matce swojej paniej W^ileskiej Juriowej Radziwiowej
,
wdow
pa-
dworu przechd. Tame z ni potym wzi lub ktry im wydawa pleban panw Radziwiw, przy bytnoci suZ z-BarMikoaja Radziwia, ktry by potym sawnej pamici wojewod \Vile- wiiw^.'" skim, marszakiem ziemskim kanclerzem Wielkiego Xistwa Litew. bra-
acu zamkowego
,
Stanisawa Kiejzgaa ciotecznego Mikoaja Radziwia na ten czas podczaszego brata rodzonego przy niktrych paniach dworzanach. Po lubie maeskim mieszkaa Barbara dugo przy matce, bo krl roku 1547, przed Boym Narodzenim, odjacha z Wilna do Polski nawiedzi ojca krla starego matk Bon krlow. Tame to oenienie swoje z Barbar Radziwiown objawi Samuelowi Maciejewskiemu biskupowi Krakowskiemu, ktry mu to maestwo potwierdzi i Janowi grabi z Tarnowa panu Krakowskiemu, ktry te jako mdry
ta jej stryjecznego
i
przy bytnoci
Potwierdrc.
maeskiego lubu
raueV'*
Barbar.
ciw temu
Polszce
i
krl
sam
Sigmunt
stary
mu
srogo bronili
pasquilus-
se rozmaite pissano.
xlty Saskimi,
inszymi szkodliwe
czym
czytaj
z'xi"ery?
inszych,
krl Sigmunt stary zoywszy siem walny w Piotrkowie na . 3Iarpostanowi wszystki sprawy Koronne okoo praw i obrony granic; tame Mazowsze Prussy odda na wychowanie ku Wielkiemu Xistwu Litewskiemu synowi krlowi modemu Augustowi, ktry z sejmu Piotrkowskiego poegnawszy ojca przyjacha do Wilna pocie roku 1548, gdzie go te panowie Litewscy niktrzy znowu frassowali o maestwo z Barbar i mao rosterkliwe nieznaszki do skutku onych wierszykw nie przywiody:
cin
na^^wych"
Yu"'iowi!
II.
51
40-2
Architretnuf.
A
^nfelief
ira, SCc.
Kri
Sig-
umlir.
Foku Januarii 13, widziano na obokach straszne cuda w noogromn bitw na pulnocy staczajce. Tego roku 1548, miesica Lutego krl stary Sigmunt przyjachawszy do Krakowa z sejmu Piotrkowskiego chory, tym bardziej pocz mdle chorowa. A tak przyjwszy z wielk skruch i naboestwem Paskie witoci rozrzdziwszy porzdnie oboj rzeczpospolit lak Koronn jako Wielkiego Xicstwa Litewskiego, przemieni ten ywot doczesny z wiecznym w dzie chwalebny Wielkonocny, godziny 9, wieku
cy,
Tcgo
jakoby
uffy zbrojne
omdziesit rok, miesicy dwa, dni siedm, a na Wielkim Xicstwie Litewskim, Ruskim modzkim etc. i na krlestwie PolskimJ lat czterdzieci i putora szczliwie wykonawszy. smutn nowin przyniesiono z Krakowa do Wilna rano w Przeswego
lat
i
,
wodn
\?nn?i'ismuntowi.
niedziel krlowi
z
modemu,
ktry
Xi-
stwa Litewskiego
aosnej
ojca ojczyzny
mierci
serdcztiym
opakiwa-
nim
czynili
z
C2ajem
tkich
obchd aobny w tyme tygodniu w pitek krlewskim obymarami, z wiecami 12. koniami kosztownie ubranymi po wszysi
Barbara Ranapalcie
dzona.
kocioach. tego czassu Niedziele trzeciej po Wielkiej nocy po mierci ojcowskiej miesica Kwietnia dnia siedmnastege, godziny 19, krl Sigmunt August, wezwawszy do siebie panw rad niktrych Litewskich posa ich do dworu pana Radziwiowego, po pani Barbar RadziwioTrock wojewodzin wdow, z ktr jusz by wzi lub, jako si wyszej powiedziao. A tak panowie Litewscy uczyniwszy jej uczciwo zwyk, prowadzili j do paacw krlewskich na zamek Wileski, krl j potyka w sieni u drzwi tam si witali. Opowiedzia to potym krl ozdobn rzecz wszystkim panom, i za wol dziwnym zrzdzenim \e"o jusz Z Barbara Radziwiowna, {ako z domu przednieiszeao w Litwie Z zacue^o oica urodzona, bra lub obyczaiem powszechnym Chrzescuuiprzeciwnicy powinna czesc musieli wyrzdza, skim. Przeto jej potym
A potym
wn
Bo
jako krlowej
s^Yojej.
gmuniw.''
Wilna do Krakowa na podworzan Litewskich. Koronni te panowie W^ociech Pruskie Ciesiskie xita i margrabi Brandenburski i posw bardzo wiele od krlw panw Chrzeciaskich. By j)otym pogrzeb odprawowan z wielk a krlewsk pomp, z chorgwiami zbrojnych chorw z ziemskimi powiatowymi chorgwiami
Potym
krl zarazem
tydzie wyjacha
poczcie
grzeb ojcowski,
w aobnym
i
panw
i
chowa. Krakowskim w kociele S. Stanisawa, w kaplicy, ktr potym krlowa Bona wielkim kosztem z kamienia ciossanego z wierzchu, a we wntrz z figurami marmurowymi ozdobnie jako widzimy wywie daa.
i
inszymi
ceremoniami
Polszce 'krlw
Pochowan tedy 26
dnia
na zamku
403
Po ceremonijach pogrzebu, krlowa Bona ustawicznie krla modego pany Koronnvmi frassowala, Nvio(]c go do rozwodu z Barbar Radziwiz maiown. Ale w tym krl odjacha do Litwy, gdzie w Wilnie
z
bdc
J.^^Yjbu-
onk
zia
Barbar krotofil rozmaitych wedug modoci uywa. wtargnli miesica Roku 1549, Tatarowic Prekopscy na
"-
Woy
Tego
Trocki.
roku
polonw rozmaitych nabrali kniapoimawszy do hordy zawiedli. wielki post umar knia Janus Dubrowicki wojewoda
i
maonk
Tego te roku Jan Illebowic wojewoda Wileski, kanclerz Wielkiego Xiestwa Litewskiego, doczesnemu wiatu podzikowa rycho po Wielkiejnocy.
:.
ROKU
Rozdzia
lVrl SIgmunt August
1550.
szsty.
swej Barbary,
wiele
zoy
siem
i
posw ziemskich zjechao. Tam bya pierwsza proposicia krlewska, i kady pan na jednym urzdzie albo dostojestwie mia przesta, a phiralltas dhjnUalum miaa by odbierana, executi te
panw Koronnych
odbierania
co niejednego ruszyo
sadno, bo
z
smaczne. Przeto
posw ie ktrzy
byli
mieli si wolej krlewskiej przeciwi, jedni bojc si straci, a drudzy zabiegajc aski. Bya tedy na tyme sejmie uchwalona koronacia Barbary Radziwiowny, ktra tego roku w tydzie
posani
powiatw
inszy, nie
Krlowa
ronowa-
po
. Barbarze
i
nisawa na
biskupw
majestacie
wedug
i
panw Koronnych
Litewskich, ktr
i
te
koronacia uczcili
xila
sig
z
i
Legnickie, Cieszyskie
Albrichta, ktry
te w
ten czas
potwierdzi.
koronaciej
Rycho po
Wocha
doctora
chorowaa przez wszystk zim wiosn. Roku 1551, po koronaciej krlowej, da krl wojewdztwo Trockie ,Kiejdanw w ojczyzn ze panu Mikoajowi Jurgewicu Radziwiowi
i
404
Ba?i)?i7a
umara.
A panu Mikoajowi Janowicii Radziwiowi marszakowi, kanclerstwo Wielkiego Xistwa Litewskiego. Tego roku zima nazbyt ciepa w Litwie bya, u przez w^szystki czassy Grudnia, Stycznia Lutego miesicw d/.d/.e ciepe szy, yta na polacti piknie si okazay, a skoro na wiosn wszystko za mrozy i dde zimne popsoway, skd drogo wielka urosa. Tego roku 1551, w witki krlowa Barbara umara w Krakowie, ]jj,^] prowadzi jej ciao do Wilna a odpoczywajc ^ wielk
i
aoci
Pogrzeb
Barbara
ciaem w Olkinikach, da wojewdztwo Wileskie panu Mikoajowi Radziwiowi marszakowi kanclerzowi Wielkiego Xicstwa Lit. Potym krl przyjachawszy do Wilna, pochowa krlow Barbar, z wielkim alem z pomp krlewsk na zamku w kaplicy S. Kazimirza podle pierwszej
z
i
maonki
Brasiaw
spuion.
wyjacha
w owy
mu nowin i
carz Prekopski
zamek Brasaw na
Woyniu
w
'^
zoy
o
ry-
nie.
'
witym
na ktry
i
staranie o
^"iner*^
namawiajc krla aby panw rymodzkie wid do Uniej z Koron Polsk, obron przeciw Tatarom kaza ktrym zjednoczenim wielkie poytki obiecowali. demu nieprzyjacielowi Wielkiego Xistwa Lit. podawali
cerstwo Litcwskie
,
Ruskie
Wszake
chcieli
i
panowie Litewscy
ani
condicij
przyjli,
ani
.
Uniej
pozwoli
mao
co potrzebnego na
tylko Serepcy-
zn
Serepcyzna
chy po 5 groszy
na wszystk ziemie Litewsk, Rusk Zmodzk, na trzy lata od soLit. dla obrony przeciw nieprzyjacioom, ktre pienidze
i
po5groszy
pieszym na ukrain Mojj^^^ano potym z skarbu rotmistrzom jezdnym skiewsk Tatarsk. Na tyme sejmie mao si wiele zego nie sstao, midzy panem Mikoajem Radziwilem Trockim, ktry mia z strony swojej Kiejzgaa midzy panem Stanisawem Kiszk Witebskim, wojewodami, wszake ich potym krl pogodzi, i pirwsz przyja potwierdzili.
i
Gidwpoiz
Roku 1552, by gd
wielki
jnnus krl
umari.''
Wilna wjjacha do Piotrkowa na siem. tene czas Isabella krlowa Wgierska siostra krlewska po mierci swojego Janusza Wajdy krla Wgierskiego ktry umar roku 1540, W rok po oddaniu maeskim, ucierpiawszy oblenie na Budzyniu od Ferdinanda gdy Turcy Budzy Wgiersk ziemi pogromiwszy Niemcw opanowali, roku 1542, ust., piwszy Solimanowi z Budzynia do Siedmigrodzkiej ziemie przyjachaa potym na granice lskie z synem
ma
Na
kriewica sirzelo'O-
Januszem krlewiccm do Krzepic, potym do Wielunia, gdzie gdy mieszj^-.,[{, strzeli z rnsnice na syna J jeden Czech zdrajca iej maego krlewica J C Janusza, yyszake zdrajca skaran zarazem. Przyjachaa potym do Piotrkowa roku 1552, gdzie krl w ten czas sejmowa,, ktry siem trwa do
'
.1
.j
.)
405
posowie Tureccy z Wgier do Isabelle do Krsi wrcili do Wger na swoje krlestwo. Jacha a |)otym Isabcila do Warszawy z krlewicem Januszem do krlo- Seiie^ wej Bony matki swojej, gdzie czas niemay zmieszkawszy, wrcia si do '"Se.""*" Wgier z synem krlewicem gdy jej posowie Tureccy przyrzekli pod przysig za przespieczno ktrzy si jej lepiej ni sami Wgrowie na wszystkim zachowali, tame ywota dokonaa. A opiekuna jej krlewicowego biskupa Waradiiiskiego mnicha Kintstarta, ktry by nowo kar- Mnich Kin^"^'^^ ^' dinaem uczyniony, zabi potym zdradliwie na pokoju w rozmowie Woch * Jan Baptista Gastaldus, roku 1560. A krl Sigmunt August tego roku 1552, skoro po Wielkiejnocy skoczywszy siem wyjacha z Piotrkowa do Gostinina, stamtd za ruszy si do Torunia, a potym do Gdaska skoro po witkach wyjacha mieszka w Gdasku a do S. Bartomieja, z Gdaska za wracajc si do KriAugusi gdzie by wdzicznie i wesoo przyjty Litwy, przyjaclia do Krlewca czstowan od Albrichta xicia Pruskiego; ale potym gdy strzelb ogniPruskie okazowao, z trafunku xie wist rozmaicie przyprawion z dzia kula z dziaa tu za krlem zabia zwierzchu kniazia Winiewieckiego, na zabu^TLmu rostrcia, tak a mzg na bezpfezten czas giermka krlewskiego, i krla skoczy: Pruskie bardzo si o to frasowa, obawiajc si al)y na niego Polacy jakiego domniemania zego o to nie miei. Ale krl obaWielkiejnocy.
Tame
'
xi
xi
gow
czywszy jego
suszn wypraw,
uwaywszy
m'e
uskromi to wszystko, a puszkarz zdrajca uciek. A potym xic weselc si z przyjazdu pana swego i mierzc on straszn przygod, krotofile rozmaite sprawowao. Wyjacha potym krl z Krlewca na Ragnet do ziemie modzkiej na Jurborg, na Skierstomo, Wielenia, Wilki nad Niemnem, a potym
na
Kowno do Wilna.
p^j^^^. ^^^
siachic.
wszystk slacht, z kadego konia wiele ktry powinien na wojn koni stawi po kopie Litewskiej, o czym slachta mao wiedziaa, ale za niewo-
musieli
da
a kto
odda
w czas
grabie brano
a ty kopy do
406
O KORONACI! TRZECIEJ
ROSTERKACH OKOO OSTROGA.
ItOKU
1553.
Rozdzia sidmy.
lvrl Sigmunt August
bdc modym
przez
odnowi
domem Rakuskim
maesk
z
1553, skoro po
Boym
Slow"!
jacha do Krakowa, z Rzymskiego Czeskiego Ferdinanda pierwszej maonki Helbicty ojca. Miedzy inszymi posami by przedniejszy Mikoaj Radziwi wojewoda Wileski kanclerz marszaek Wielkiego Xicstwa Litewskiego. A potym tego roku w Sobot po . Jakobie, crk Ferdinandow Katerin siostr rodzon Ilelbiety pierwszej krlowej wdow, przyprowadzi z inszymi pany ozdobnie do Krakowa. A ta Caterina Ferdinani , ,
Wilna do Grodna, gdzie z ktr namwiwszy s\ Krakowa za wyprawi posy w swatanie do krla
Narodzeniu wyjacha
ciem
cixi
3Jantuaskim
Rakuskie
z
tylko sze niedziel za Franciszkiem Gonzaga xiWoskim ktry potym uton na wielkim jezierze
,
brat rodzony
wiele
grotw
mieckich
fraucimerem strojnym.
to wesele z wielkoci panw i rycerWielkiego Xistwa Litewskiego wielkim, wietnym,
stwa Koronnego
a
Pompa
we-
wszystko
jakie
i
przewanym kosztem poczty dziwnie ozdobne przygotowa, tak i si wiocio od zota, srebra, zotogloww, altembassw, axamitw,
pierza, tarcy, zbrj pozocistych, koni przybranych etc.
szaratw, atlasw,
WirgiliusTurnussowy
Aeneidis
etc.
llomerus
opissuj.
Mcnnowy u
Trojej
barwy napodlejsze
byy szaratowe, wszake miedzy pany Koronnymi panowie z Grki, synowie pana Poznaskiego, a miedzy Litewskimi Radziwi wojewoda, a rirehory Alexandrowic Chodkiewic podkomorzy Wielkiego Nistwa Litewskiego starosta Kowieski dziwnie nakladnie
i
Maieftsiwo
oronacia.
Morw
"'^'
wii.
czym brakowa. Nazajutrz tedy w niedziel pierwsz po . Jakobie byo oddawanie maestwa miedzy krlem ^^^^.^ krlow ktra tego dnia bya koronowana, a potym wesele triumphy krotofilami odprawowano. z rozmaitymi turniejami Tego roku srogie a jadowite powietrze w Wilnie panowao, dla
wyszali
.
aczkolwiek
mao byo
mg. Maro te
Trokach,
407
w
i
Ejsiskach
Miednikach
Zizmorach
miasteczkach.
6 Wrzenia, knia Dimitr Sanguskowic starocic WloxicneHcIskc Ostrosk gwatem na Ostrogu, a xig/:c Constantin zamek Ostrg sam opanowa. A gdy xiena liijna pan Zborowski wojewoda Kaliski inszy pano-
Teje
jesieni
dimirski,
wzi
swym kosztem
jej
wali prosili o wyrok na kniazia Dimitra Sanguskowica, jako na nieposusznego mandatowi, bo pozwany nie stan jako na wzruszyciela pospolitego pokoju: Krl cay tydzie z pany radami Litewskimi na tym siedzia, potym wyrok od krla wyszed przez pana Mikoaja Radziwia wojewod Wileskiego marszaka wielkiego, na kniazia Dimitra, zawinc krlewsk, i on za mandatem nie sta, dla czegoby wywoa z ziemie, imiona jego na krla, kniejniej za Iliniej gardem go wya majtno imiona i zamek Ostrg kaza jej krl wrci, a po xicnc Helsk dano kazano wzi od kniazia Dicrk jej posano ludzi zacnych ktrym
i
mUr'"wpvo^^"
mitra
odda
matce.
,
Aw
czym
z
tylko na
jednym ko-
xin Helsk
Czech.
Panowie Polszcy z panem Zljorowskim wojewod Kaliskim pomagajc Ilijnej prawdziwie, acz z wielkim kosztem prac, dogonih go w Czechach sze mil od Pragi, w miasteczku Lyssej Grze, tame go Kniai Diprzez zdradliwe gospodarza jego wydanie, zdybali tylko jednego i zranili, m'"" ^a''"'?ustrzelali okrutnie, bo si mnie porwawszy aw, gdy nie mia czym inszym broni, tame w tych ranach w wizieniu umar od tyche mieszczan z wielk uczciwoci jako na przystao pochownn ktremu cum Epkaphio ozdobnie wystawili. A xina Helska przyniesiona i grb i oddana matce przez tyche panw Polskich. O ktr potym midzy panem z Grki a xiclem Siemionem Suckim byo zwad i rosterkw w iele. Krl te mieszkajc z krlow przez zim w Knyszynie dla powietrza w Litwie panujcego, zoy siem walny w Lublinie na ktry skoro po siomwLumisopucicch roku 1554 wyjacha; ale si mao panw rycerstwa Ko- ^""yf"^"" ronnego na ten siem zjachao, tylko posowie z powiatw ktrzy si o to zastawowali, i nigdy sejmy w Lublinie nie byway, dla czego si adne postanowienie o rzeczpospolit ziemsk na tym sejmie nie skoczyo. Tego roku Iwan Wasilew ic Wielki Knia Moskiewski Astrachan za- Moskiewski mki hord nad morzem Kaspijskim, ktre Moskwa zowie Chwalinskoje ^"'^^ morze, wzi o panowa, skd si carem Astrachaskim pisze. Tego roku Stanisaw Dowojna Poocki wojewoda w poselstwie od p(?s"?do '""'""'"ykrla do Moskwy jachawszy, w/i przymierze z Wielkim Xidzem Moskiewskim na dwie lecie, od Zwiastowania Panny Mariej roku wyszej mianowanego L5o4. A pose Moskiewski, z ktrym byo tysic koni Moskwy, do Lublina przyjachawszy potwierdzi to przymierze na dwie lecie z krlem.
xinie
xi
408
Moskiewski
23 tilu przYtiiierze
Krl do
Wilna.
to na instructii od wielkiego kniazia pose , i jeliby krl Moskiewskiego chcia pisa i wyzna go hospodarem i carem wszytpanw kiej Rusi, tedy z nim chcia pokj mie wedle wolej krlewskiej rad Wielkiego Xicstwa Litewskiego, cho na wiekuiste czassy, albo na czas pewny. Na co krl zezwoli nie chcia, a za titu prno chlubny pokoju nie kupowa, ktrego wojn zawdy mg dosta. Odprawiwszy tedy posy Moskiewskiego , wyjacha krl z krlow z Lublina do Litwy skoro po\Yielkiej nocy i zmieszka w Brzeciu dni pi, potym nazajutrz po Wniebowstpieniu Paskim, wyjacha z Brzecia do Grodna, gdzie te mieszka dni pi, w Olkinikach take zabawi si dni pi, a w wigiij Boego Ciaa przyjacha do Wilna, gdzie go wszyscy panowie Litewscy rycerstwo dworzanie w wietno ozdobnych pocztach potykali, a potym w niedziel u krla panowie na obiedzie byli.
Mia te
kniazia
OWOMZIFMI,
KSipi DWLDZIESTE PI4TE.
Rozdzia pierwszy.
Do
^l'ielnioiieso
Pana
STAROSTY KREW^SKIEGO.
Furstcmberg mistrz Liflandski, jako skoro ze zakonem Krzyakw swoich wiar hitersk przyj, zarazem na arcibiskupa Rygeskiego margrabi Brandenburskiego Wilhehna, rodzonego xic'j/.ccia Pruskiego Albrichta, a ciotczonego krla Sigmunta Augusta Polskiego brata, powsta, i mu broni kociow kawiary nicowa. A szukajc na niego przyczyny zoy tolickich psowa siem walny w Wendzie stoecznym zamku swoim, ktry dzi naszy Kiesie zowi, na ktrym postanowi wojn na arcybiskupa podnie, kadc
wszystkimi kontorami
i
na t
potwarz,
wyda
krlowi Polskiemu,
a Kurlandy bratu
xicciu Pruskiemu.
i
A tak roku 1556, po S. Janie Chrzcicielu sam Wilhelm Furstemberg ze wsz\stkim zakonem swoim i z Hermanem Derntskim z Rewel- WojnawngtrznaLi" TT I-I II T -n 11 skim 1 Habselskim biskupami i z slacht Litlandsk wcign w ziemic uandska. Rigeiisk arcibiskupi obyczajem nieprzyjacielskim. Arcybiskup te, acz si by umyli poln bitw potyka, bo mia przy sobie slachty niemao, ale widzc nie rwn, uchodzio bronn doKokenhausu zamku swojego nad Dzwin, tame si zawar. A mistrz go wiel1
rk
i
k n
dobrze obwarowany pooenim sam widzia roku 1573, jadc tam tdy Dzwido Rygi a z Witebska), przeto mu strzelba mao wadzia, tak tedy gd oblecw do poddania przymusi, i smego dnia od oblenia "
lecz
II.
moc
dobywa,
i by zamek
52
4i0
'Lma"ndsl'i
nVmanyi'^
arcybiskup otworzy, podajc si dobrowolnie. i miasteczko kaza Alc mistrz nie baczc ani na jego pokor, ani na godno iprimatska, naszydziwszy si z niego, trzyma go w wizieniu mao nie cay rok, zamki majtnoci pobrawszy. wszystki mu miasta
^amck
xici
sefzabiiy!
posa Kaspra Lczkiego do mistrza, dla wyswobodzcnia arcybiskupa Rigcskiego, brata ciotczonego. Ale Liflanci ludzkie Lczkiego w drodze zabili nisz do zgwaciwszy prawo Boe
Przeto krl August naprzd
i
,
mistrza dojacha.
Za tym despectem posia jeszcze krl biskupa Zmodkiego do misktry take o zabicie Lczkiego, jako o wyzwolenie arcybiskupa wiele pracowa, ale dla hardoci Niemieckiej prno za do krla przyjacha. Tvmi tedy despectami nieznonymi krl August susznie pobudzony, roku 1557 zebrawszy wojska prawie wybornego tak z Litwy jako z Poltrza,
i
ckfch^^Set
4UU0.
przez sto tysicy, wycign sam osob swoj do Poswola z dziay wielkim ryslunkiem wojennym. Panowie te Koronni i Litewscy wiel^'^ poczty stawili, take Jurgi i Siemion Olelknwicy xita Sluckie, czteozdobnym kosztem przywiedli. j-y tysice jezdnego i pieszego rycerstwa
ski
z
Wojsko; I.
przedtym jeszcze wojewoda Trocki Mikoaj Kadziwi jusz by na granicy Liflandsk wtarczki czyni. IMistrz te Liflandski Furstemberg trwajc w swej hardoci zebra by siedm tysicy rejterw
pocz by w ziemi
riandskie.
Misirz Lif'^|^".dskna-
proporcw pieszych knechtw, take Lolwy gburw kilko tysicy, Rewelski ufly swoje przeciw krlowi ^^y'^ wywiedli. Ale gdy o])aczyli, i prno przeciw osnowi wierzga, wnet zoywszy hardo nadt, uda si mistrz do pokory, a przez posy cesarza Ferdinanda i swoje prosi aski i pokoju, ktry snadnie otrzyma. Bo krl August naradziwszy si z pany radami, odpowiedzia posom askawie, i gdyby nam o sieroty niewinne wdowy nie szo, nigdybymy
{ i
g^c
pokoju mistrzowi nie pozwolili; wszake iby wyrozumia nas krwie Chrzeciaiiskiej rozlania nie j)ragn, sam mistrz jeli pokoju prosi, niechaj tu
do obozu naszego przyjedzie, a arcybiskupa z sob przyprowadzi. Tak tedy mistrz udawszy si na ask, przyjacha do krla z arcibiskupem we trzech set jezdnych, tam gdy uczyni pokor upadwszy u ng
i
P"'joj^Lif
")
krlowi,
postpi hod
szko-
Ktre condicie aczkolwiek si zday cikie stanom Liflandskim, wszake za mistrzem musieU wszyscy przyzwoli, obawiajc si czego gorszego. A za wojska rozpuszczone rotym by pokj z obudwu stron utwierdzony
dy
i
mu
nakady
odoy.
ku 1558.
Knisnyra-
Tcgo
byl
ry Polskich
w Krasnymstawie, na ktroku po Switkach krl siem panw mao przybyo, bo si upominali przez posy, aby siem Piotrkowie; a krl potym wyjacha do Warszawy, a stamtd do
zoy
tym
A w
czasie
Iwan Wasilewic
W.
mierza z Narwy, jako o nieoddanie pewnych patw pienidzy z biskupstwa Derptskiego, na ktre prawo dziedziczne sobie przywascza.
411
A
jowa
pol
,
zebrawszy sto
wielkim
i
gwatem
nie
ma cz Litlandskich
i
Narw
miasto
Talkonlais, Taurnest, Iladzel , Falkenacli, Neinhaus, Kirempe, 01Icntorn, Kanelicht, Talkoflen i inszych zamkw z wociami przez trzy-
take Derbet albo Derpl miasto zamek biskupi z wielkimi skarupw rzecz nic oszacowan heti opanowa: a winiw manowie jego do 3Ioskwy wyprowadzili bisku[)a Derptskiego z kanoniki. S uckie przyjachawszy nieznaRoku za 1559, Siemion Olelkowic cznie do Lwowa, wzi lub z xicn Halsk Iljank Ostrogsk, polubion przed tym ukaszowi panu z Grki, o co wielkie burdy midzy nimi z obudwu stron byy urosy, a to krl w Krakowie ledwo uhamowa to na czas. 3Iistrz te Liflandski od Moskiewskiego zewszd utrapiony w lekcc do Krakowa tego roku przyjezdzi, proszc krla o obron; przeto krl August wyjachawszy z Krakowa do Litwy, zoy siem walny w Wilnie, na ktrym potwierdzenia wolnoci i przywilejw swoich tudziesz poprawienia Statutu slachta si Litewska, modzka i Ruska domwia, za czym obrona Liffantom przeciw Moskiewskiemu bya uchwalona, na ktr seredzieci,
i
bami posiad
xi
Burdy o
""t^^rogsS
obrona
Li
pczyzn po
wiono.
dziesici groszy
litewskich
od sochy na dwie
lecie postano-
sipiona.
6 zamkw krlowi postpi w summie dziejest: Rowsko, Zelbork, Trezicze, \ewenmil Lucen IBassenborg na ktre zamki krl zarazem urzdniki swoje posa i jezdnych 500, a 500 pieszych dla obrony, nad ktrymi by przeoony Jan Chodkiewic stolnik W. X. Lit. i Jurgi Zienowic starosta Pro-
A mistrz
sto
i
Liflandski
si
kro
tysicy zotych, to
,
pojski
Ciecierski.
Liflanly
WojsUo
Li-
3Iarienborg zamek
bya
ruszona dla
Moskwa
na-
wielkimi lupami do
Moskwy
Hieronim Cbodkiewic pan Wileski, o:^m marszakw postarosta modzki, majc tysic ludu f)ieninego Zawilijskie wiatowych take wszystk slachl modzk, Kowiesk powiaty paskich pocztw niemao, przeprawiwszy si pod Zelborkiem przez Dwin cign przeciw wojsku Moskiewskiemu, ktrego byo pod Kiesi 50000, ktrzy usyszawszy o naszych ubiegli do Moskwy, dawszy ziemi Liflantskiej pokj. Wszake knia Alexander Poubieski mia z nigdzie stray mi dwa kro bitw pod Marienborkiem nie daleko Kiesi Moskiewskiej 400 na porazi wojewod jednego kniazia Iwana
roku przed
i
,
Tego
witkami
gow
by posa
inszymi zacnymi
winiami od
pana Wileskiego krlowi do Wilna przez Hrehora Trizn marszaka rotmistrza krlewskiego.
bya
Roku za 1561, wszystka ziemia Litewska do Lifland przeciw Moskwi ruszona z hetmanem wielkim Mikoajem Radziwiem wojewod Trobyli
Wojsko
Li-
panowie Hieronim Chodkiewic castellau Wileski, Hrehor Chodkiewic pan Trocki, Pawe Sai)iha Nowogrodzki, Wasil
ckim, przy ktrym
Yew^skiedo^
liiums.
412
insze rycerstwo Litewskie a gdy si pod Zelborkiera wszystko wojsko |)rzeprawio przez Dwin, wnet Moskwa ktrych sawiono by wojska 108000 ustpili z Lidand do Moskwy. A Mikoaj Radziwi wojewoda na on czas Trocki, hetman wielki Litewski, posa z Rumborku pod zamki Moskiewskie Juria Tiskiewicza Hrehora Trizn marszakw rotmistrw krlewskich, dawszy im pod sprai ,
i
pi
A
ktrzy plundrowali
do Derptu
woci
Taiirus
Moskiewskie.
wziy.
pod zamkiem Taurusem, z ktrego Moskwa czste najazdy czynia prno; potym 3Iikoaj Radziwi wojewoda Trocki hetman, ze wszystkim wojskiem Litewskim przycignwszy, doby go podsad prochw z wielk pilnoci i niemniejsz trudnoci ostatniego dnia Lipca miesica, gdzie si wielka a przewana dzielno rycerstwa Litewskiego jezdnego okazaa, ktrzy z wodzem swoim Janem
trzy niedziele prawie leeli
Wotam-
miskim
ie
dzisiejszym castellanem
Poockim zsiadwszy
koni
kopijami do
darli:
dziury wyrzuconej, a od
Moskwy potym
zarbionej, miele si
mnego
Ziemie
Li-
llandskiej
podanie.
Tego roku w jesieni mistrz Lillantski nowy Gotard Ketler po Furstembergu na Felinie od Moskwy wzitym wybrany, i arcibiskup i Ryzanie, do Wilna do krla przyjachali tam krlowi ziemi Liflantsk w obro^^ j gajj^ydi siebie w opiek podali na czym i przysig uczynieli. Teje jesieni pan Hieronim Chodkiewic pan Wileski umar. Potym
i
,
pan wojewoda Wileski Mikoaj Radziwi by posa do Rigi przed misopusty, dla przyjcia przysigi od miasta Rygi; ale oni ani zamku ani
miasta
rowali.
postpi krlowi
krl
nie
chcieli
tylko
poddano
wierno
ofia-
te w
ten czas
przed misopusty.
siebie posaca krwojsko na granice Litewskie, ktre Witebsk, Dbrown, Orsz, Kopysz, Sklw opalio. Przeto krl zarazem wyprawi wojewod Trockiego Mikoaja Radziwila hetmana wielkiego z wojskiem na
lewskiego
posa
Wojsko
Li-
tewskie na granice.
granice, ktry
niema pooywszy si nie daleko Orszy, wyprawi ziemi Moskiewsk, ktre si potym wrcio wypaliwszy wszystki woci czterzy mile od Smoleska. A potym z Witebska 31ikoaj Radziwi hetman sa pod W^cli, ktry take naszy opaliwszy, a nic dobywszy zamku na zad si wrcili. Hrehory te Chodkiewic pan Trocki hetman dworny, z slacht ziemie Zmodzkiej z ludem pieninym do Lidant by przeciw Moskwi wywojska
cz
praw ion.
La Jl^Um do
Wooch.
Tego roku Albricht Laski despota Jakoba Heraclida na Wooskie hospodarstwo przewanie wprowadzi, gdy Aiexander wojewoda wasny
do Tatar uciek.
Tego
i
413
bd.-jc chory z Jezierzysc
kieinnacie
i
dziaek,
a przy
wyprawiJ pod Newel zamek Moskiewski z kilnich byo dwiecie onierzw Litewskich
,
Naszych
bi-
wszYstkieh o jtutora tysica zebrao. \a tych przyszo wojska Moskiewskicgo 45000, a Polacy zastanowiwszy si w botnym, w ciasnym z przy-
T^^,y\^^mz ^^"s"^^^-
dziaa porzdnie rozsadziwszy, stoczyli bitw z onym wielkim wojskiem Moskie\^ skim ktra trwaa od poranku do wieczora, gdzie 31oskwy wicej ni trzy tysice na placu polego, a naszych tylko pitnacie lekkich osb zabito. Potym roku 1563, Iwan Wasilewic Wielki Knia Moskiewski odprakrla listem glejubespieczy wszy Litw wiwszy goca krlewskiego townym na wielkie posy danym, zebra wojska ze wszystkich ziem swodzia 200, ich jezdnego jako sawi dwiecie tysicy, a pieszych 80000
rodzenia obronnym miejscu
i
,
przicignwszy pod Poocko w Sobot miesica Grudnia 31 dnia, obieg zamek ze wszytkich stron, dobywajc go gwatown strzelb, miasto Przeto hetman wielki Litewski a krl na ten czas w Polszce sejmowa. Mikoaj Radziwi bdc w Mieiisku zbiera wojsko jako napiniej mg; ale gdy si mao powiatw tak gwatownie zebrao, cign jednak na odsiecz z Hrehorym Chodkiewicem panem Trockim, hetmanem polnym z bratem stryjecznym Mikoajem Radziwiem wojewod Wileskim, majc Litewskich onierzw dwa tysica, a Polakw czternacie set, Czernic rzeki, pooyli si od Poocka 14 mil, a przebywszy Berezyn a potym w omi milach, za czym kilko zagonw 3Ioskiewskich w piczowaniu naszy pogromili. Moskiewski za tym usilniej Poocka dobywa, w ktrym obleniu Jan Hlebowic wojewodzie Wileski, dzisiejszy pan Miski Hrehory Houbicki rotmistrz wielkiej dzielnoci, Piotr Dorohostiski, leszmanowie, Korsakowie Polszcy rotmistrzowie dosi si przewanie mnie bronili z zamku czstymi wycieczkami Moskw wspierali. Ale gdy Iloubickiego sztuka drzewa dziaem wytrcona zabia 1 dnia Lutego, Dowojna wojewoda kaza miasto parkan zapali, aczkolwiek mu tego pan Jan Hlebowic odradza, lubujc sam na si wzi obron wielkiej posady, czerni te prostych ludzi o 20000 z zamku wygnali co wszystko byo Moskiewskiemu na rk, bo za przywodem oi:\ eh chopkw z jam lenych wielkiej ywnoci 3Ioskwa dostaa za spalenini miasta pod samy zamek dziaa burzce przyszacowaa w nocy na Poniedziaek, a strzelajc gwatownie bez przestanku zapalia Moskwa zamek tak i o 40 horodzie wygorzao ludu w zamku gaszenia bronic bardzo wiele strzelb zbito. tym Dowojna wojewoda Poocki z Wadik wyszli z zamku, podajc si na ask Wielkiego Kniazia, Wierschliski jednak rotmistrz mnie si broni, zastawiwszy si w dziurze z Polakami i z slaclit Poocka. A potym z nimi iMoskiewski dugo traktujc przez wojewody bojarw swoich, a tak Polakw jako rycerstwo Litewskie Ruskie, gdy si jusz prno broni rozumieli do podania przywid, gdy wszystkich przyrzek zdrowo z majtnociami wypuci. Tak tedy 15 dnia Lutego Moskiewski Poocko opanowa, gdzie Tatarowie mnichw Bernardinw
a
i ,
Poiockoob^^'
Naszyna
*'ino.'^**
wzi*ie?
414
posiekli,
ydw
tei wszystkich
z
w Dwinie
i
potopiono, a
wojewod Pooi
ckiego
Dowojn
on
Wadik
Wileskiego, Niemierowicw, Jeszmanw, Korszakw wiele slachty zacnej, tak/.e wszystkich mieszczan Poockich z wielkich skarbw zupionych nad umow do wizienia wzito, do 3Ioskwy potym jako ydw
i
Roimistrzoue Polizcy
wypuszczeni.
do Babilonu zaprowadzono. Rotmistrzw samych Polskich czterzech po sobolim kouchu zlotogowem powleczonych darowawszy czstowa
i
wolno ich
wypuci
winiw
Polskie
kilko niedziel
chcc wywabi
Moskw
przeto
do stoczenia bitwy,
z
prno
prouo!'"
byo
Wilna
wywie
przed
gwa-
townym
powietrzyra
morowym,
mao
Rozdzia
drugi.
legoroku 1564, Wielki Knia Moskiewski zatrzymawszy posy Litewskie zebra wielkie wojsko, ktre tu za posami Litewskimi wyprawi z Piotrem Serebrnym z carzewicem Kazaskim na burzenie Litwy picia z Poiocka insz drog ruszy si Piotr Sojski dziesit tysicy jezdnych
i
ze trzydziest tysicy
hetman^
''ski.^^^
polach.
Pooy
O
na Druckich miay si obiedwie wojska si tedy obozem Srebrny dwie mili od Orszej nad rzek
,
cign
Kropiwn,
bowira.
a Sojski
na Czasnickich polach
w Sielisku Iwaskim
Burkoa-
ktrym majc pewn spraw od spiegw Mikoaj Radziwi wojewoda Trocki, hetman wielki, z Hrehorym Chodkowicem panem Trockim hetmanem polnym iz Janem Chodkowicem na on czas stolnikiem Wielkiego X. Lit. i z Bogdanem Soomiereckim, Romanem Sanguskiem, Bohusem Koreckim etc. xity, prtko si zgotowa, majc po temu sprawnych rotmistrzw, Juria Zienowica, Mikoaja Sapih, Jana Womiskiego, Julia Tiskiewica,
Moskiew^po?alone.
Bakw, Burkolaba i inszych dzielnych panit i rycerstwa Ruskiego nie wicej do boju godnego o cztery tysice. Z tymi na ono wielkie wojsko po nieszpornych godzinach 26 dnia Stycznia we rzod nazajutrz po nawrceniu Pawa S. Radziwi Mikoaj hetman
Litewskiego
i
udcrzy,
za
za
pomoc
Bo
415
przewanym mslwem naszych Moskwy 25,000 byo rozgromionych to rannych, bo pobitych, tak i do Poocka ledwo 5000 ubiego w pogoni przez ca noc gdy miesic wieci polym w rnych miescach tuajcych sie bardzo wiele chopi Kozacy pobili. Tame nawyszy wojewoda Poocki knia Piotr Sojski od chopa siekier zabity poleg, kti
sojski labi
'^'
Siemion WaJakw Lew, Iwan Wasilewic Sieremiel, knia Alexander Porosilewic zowski wojewoda przedniego plku, knia Dawid NYasilewic Skuntorw, Mikita Romanowie Odojewski, wojewoda wielkiego brodu, knia Sia
rego polym
i
Wilnie
Wasili Fiedor wojewodowie, Danio Ruliczw wzrostem wielki ptora snia wielOsiph Chwiedorowic Bykw, knia Iwan Zacharin, knia Fiekie, pod ktrego spraw dziaa byway dor i Siemion Paleccy inszych panw bardzo wiele radnych i bojar zacnych puhito na placu, a poimanych z obozem i z wielkimi upami, hetman, panowie i rycerstwo Litewskie miedzy si rozebrali, przedniejszych winiw do krla na ten czas w Warszawie bdcego odesawszy. Jam tam sam w tym polu Iwaskim widzia jeszcze stg wielki koci Moskiewskich zoony, jadc z Witebska roku 1573. Drugie wojsko witsze, ktrego 50000 leao z Serebrnym od Orszy
i
Mikita Kuntorowicy
m
i
dwie
y,
nad
mili, Fllon Kmita dzisiejszy wojewoda Smoleski tym fortelem strwoposia do Dubrowna z listami, dajc zna o zwycistwie wieym
Moskw
i
posacom
wska
tak
i zabiciu Sojskiego na Iwaskim, a kaza umylnie onym lam jacha, gdzie rozumia i ich miaa poima stra Moskie-
tsze^woj^ko
si sslao, i ich Moskwa z onymi listami poimaa, ktre gdy przeczyta Serebrny hetman Moskiewski, tak sob strwoy, i porzuciwszy wszystki obozy, namioty zawady wojenne ze wszystkim wojskiem zarazem pocz ucieka, a Filon Kmita starosta Orseski z Ocikiem Jurgiem wojewod Mcislawskim nie majc wicej dwu tysicu rycerstwa po nich gonii z okrzykiem bijc, siekc imajc. Polym gdy tak 3Ioskwa rozi , i
skie^me''Pg"'*''
gromiona bya, naszy wzili wozw 25,000 na koszu i bardzo wielkie upy wzdobycz szat ubiorw rozmaitych ywnoci, take pancerzw i bechterw, ktre wieziono za wojskiem na 6000 osb, naszy wzili. A tak ty dwie
i i
i
miay na Druckich polach, potym spoin moc ku Wilnu cign, w ten czas dziwn moc dzielnoci Litewsk byy rospruszone, a drugie na pogromione pobite z obozw zupione. Stanisaw te Pac Wielkiego X. Lit. na ten czas namiestnik, a dzisiejszy wojewoda Witebski, w dzie . Magorzaty, zebrawszy ze dwa ^^oSr'' tysica ricerstwa tak olnierzw jako slachty Kozakw Witebskich, po- ""oa!""" sa ich na odsiecz pod Ozieriscza zamek, ktrego Tokmak Jurgi z trzynaci tysicy Moskwy dobywa. Tam za pomoc przywodem Jana Snieporoda naszy, gdy im Kozakw przybyo, Moskwy 500 na placu pooyli, inszych rozgromili, powizali strzelb z obozem i upami wielkimi pobrali, a sam Jurgi Tolkmak ledwo ubiea, ktry jednak tego roku poprawiwszy si, wielk moc i szturmami doby tego zamku Oziewojska Moskiewskie wielkie, ktre si
a
cign
Bo
gow
Bo
416
eie wzlcfc.
izjsc, gdzie
da gardo
prawie
KlnogFo'^
''''''
Jau Dzierzziski rotmistrz przewanie zamku bronic mnie inszych wiele ludzi zacnych przy nim. A krl Swedski Erik
ty czassy
te
Rewel
Biay Kamie
i
i
Liflanciech
moc wzi.
panowie Polszcy pan z Grki Leniowolski, Jakb Secygniowski wiele inszych pod Krasnogrdek Moskiewski zamek chodzili, gdzie poczyniwszy ogniem i mieczem wielkie szkody, zamku jednak nie wziwszy, nazad si wrcili. Poczpw te zamek z Pilonem Kmit opalili miasto zburzyli, gdzie wielkich skarbw upw dostali, bo tam i karawany kupcw Tureckich zaskoczyli, take do Starodubia wszistki wooci snlundrowali. rr 17-0 15' nr-lit ^r Mikoiai te^ lalwos, dzisieiszY pan Zmodzki, Swedzkie wojsko porazi j ^ y^. i Af pod Moiz wsi Kuiempe rzeczon w Lillanciech, a pobiwszy ich kilko ufw na placu, goni drugich rozgromionych do Rewia, potym do
i i i
I^oku
za 1565,
rycerstwo Koronne
,.,,.,
a
i
kokni.
pod Korku-
BioskwapoKozakw.
chorgwiami z bbny przyprowadzi. z Ocikiem Karkus Holmet zamki przewan dzielnoci z 3Ioskiewskich gwatownych rku odratowa. Roku te 1566, kozacy Witebscy z Birul za spraw Stanisawa Paca wojcwody Witebskiego wielkie szkody w 3Ioskwi czynili upy wywodzili. Na Sitnie take Moskwy 300 pogromili roku 1567 i dziaek kilko, take hakownic 120, wzili, prochu z kulami moc wielk. Tego
Wilna
400,
z
winiw
strzelb
Swierski
kwy
rozgro-
"""^*^
Moskwy dworzan kniazia wielkie12 dnia Grudnia. Tego roku 1567, 20 dnia Lipca, knia Roman S^ingusko majc pewiadomo od spiegw o wojsku Moskiewskim, ktrego byo z Tatary 8000. ruszy si z Czasnik do nich majc z sob poczet hetmana Hrehora Chodkiewica 200 koni, nad ktrym by Frcz uk knia Koziski, kniazia te Constantina W'isniewieckiego koni 200, Juria Zienow^ica koni 200, nad ktrymi by Sczigie, kniazia Janusza Zbaraskiego, kniazia Sokoliiiskiego 400, Juria Tiskiewica 150, a samego kniazia Romana 200, jezdnych a pieszych Rusieckiego Dimitrowskiego rotmistrzw 400, kozakw te pieszych z Czielicz Bohdanem z Oskierk 150. Z tymi ze Czwartku na Pitek w nocy naprzd pogromi sto koni stray Moskicwskicj, potym nadedniem bez wieci na wojsko przypadli rozrzuciono wojsko Moskiewskie wszy kobylenia, tam na Tatarskie nie dawszy si im rospostrze porazili, zbili i winiw bardzo wiele, take rozmaitych upw ze wszystkim obozem nabrali. Piotr Serebrny helnnn ranny ledwo uciek, Amurat hetman Tataraki zabity, knia Wasili Palecki poiman, ale od ran umar; a z naszych tylko 12 zabitych, a rannych 30 byo, a Moskwy od 8000 mao co ubiego. Tego roku gdy Moskwy sze tysicy z Ozifem Szczerbatymi z Jurgim kniaziem Boratiskim, z Uy do Suszej cigno, a p;zy nich Tatarw 3000, z Segit Murz w porzdnym do bitwy szyku byo, wnet knia Roman Sangusko majc o nich pewn spraw, zszykowawszy roty jezdne porzdnie, uderzy na nich z wielk zarkoci, tak i si Moskwa strwoona miesza bez sprawy pocza, a naszy ich tym mielej przerywali, bili,
czassu pod Wielizem bardzo wiele
i
za
go na
gow
porazili
wn
gow
417
imali, gdzie knia Sczerbaty Ozif i Boratiiiski przedniejszy woje- ^'?,Sn^v' wodowiebyli poimani przy nich przez 80 osb zacnych, krom pospolitych ^"lonychf' bojar-, a na placu ich bardzo wiele polego, z naszych te 30 rannych, a trzej zabitych byo. Potym roliu 1508, Sip;munt August krl, zebrawszy wojska wybr- u^^yJprS nego wicej niZ sto tysicy, z wielk a nakadn armat wojenn wycia- trudo gna osob swoj pod Radoskowicze za Wilno mil 24, skd si do Moskwy 0^,!^^^"^ mia ruszy wszystk moc, ale strawiwszy leniwie pod Radoskowicami ^J^''\vim:"* wojska rosnusczono, a sam krl do Grodna si wr- gdygoFiokilko niedziel, J renlini maci, odprawiwszy suebnych z czci wojska pod zamek Moskiewski, ''T'''^'"''"''^" nad ktrym ludem b\ nrzeloonv Jan Chodkiewic starosta modzki, gu- napi^m: Tendimus ^ "t -n r 'I bernator Lillantski, ktry dosic przemylnie przewanie gwatown strzel- mLaUum. ba zamku Uy dobywa, ale gdy przysza oblecom pomoc z Potocka, u^prno. MoskNya si tym usilniej bronia, gdzie wiele ludzi naszych do szturmu niezwyczajnie przypusczonych (bo dziury nie byo) zbito, Jana Kurnickiego rotmistrza pieszego, gdy lud przywodzi, postrzelono, tak i naszy od oblsiekli
i
i
cz
I
'
'
'
enia
musieli
odcign.
, ,
z Lackim, Paluskim Wasilewskim i Iwanem Preskur take z starost Skowskim Jondzilem Jerzym z starost pana Hlebowicowym z Dbrwna, zebrawszy ludu o 4000 i
ismoienskkj
chodzi a pod Smolesko, gdzie przed miastem na harcu Moskwy bardzo wiele porazi i znacznych ludzi poima, a potym naszy kilkonacie mil za Smolesko burzyli ziemi Moskiewsk bez odporu. Jurgi le Zienowic castellan Poocki z synem Kristofem pod Leplem
woci
splundrowaiie.
Moskwy
rozgromili.
Tego
Wrzenia
zamek Moskiewski mocno obronny wzi spali, naprzd Kozaki cznach pod zamek przypuci, a sam zastpiwszy z ludem rycerskim od Poocka Turoniej, Racz-' Knia ro kowskiego Tarnawskiego rotmistrzw z drabinkami do blankw przy- """uic." puci, Kozacy za z Bierul, Minkiem Oskierkg, strzelb ziemn ubieeli, drudzy bramy forty poczli siec, a drudzy zamek zapalili. Bo MoskwTi radujc si strzelcom nowo przybytym popili si byli, a gdy si potym z naszymi wrcz z zaniku zapalonego w bramach poczli siec, wnet Mikoaj Soohub rotmistrz przewanie i miay nie szukajc brodu przeby rzek ze wszystk rot swoj doda pieszym posiku, ktrzy na blanki po drabinach leli w bramach si z Moskw siekli. Potym sam knia Roman posa rot swoje gdy jusz zamek gorza, take Wojn Tiskiewica kniazia Lukomiskiego rotmistrzw, ktrzy gwatownym zew^'''^^'^'^' szd pdem Moskw upornie si w ogniu bronic pogromili, pobili zamek wzili gdzie dwu wojewd Welaminow winiw zacnych 300
i i i
i
U w
dnia
20 Roman Sangusko
he-
mny
i
'
poimali, a strzelcw
runicami
800 byo,
:
ale
korzyci
inszych skar-
bw
ywnoci
wszake
,
naszy zamek
znowu
za-
budowali.
II.
53
418
Tego roku, Stycznia miesica dnia 5 i 17 Kozacy z Witebska zBierul, za spraw Stanisawa Paca wojewody Witebskiego, Uswiat, Wielis wooci Moskiewskie srogo opalili spustoszyli, a potym i Biele, zamki ^l^^lJ^"^' 28 dnia Stycznia, dworzan Kniazia Wielkiego pod W^ielizem (spaliwszy possad) pogromili, gdzie wiele osb zacnycb dworzan i podczasego Wielkiego Kniazia, Piotra Hoowina poimali, a z wielkimi upami do Witeblecie okrutne ska przywiedli. I tak przez cay ten rok ustawicznie zimie szkody w ziemiach Moskiewskich pod rozmaitymi zamkami ci Kozacy *>vSr*^ Witebscy czynili. Przeto miesica Wrzenia dnia 29 na . 3Iicha Moskwa z szeci tysicy Tatar Nahajskich pod Witebsk przycignli, z trzema przedniejszymi wojewodami Sieremietem, Wazilem Buturlin Hreliorem Soborom, ktrzy przez dwa dni posady miesckie we dwoj zapaliwszy pod zamek najedali, ale przemylnym fortelem wojewody Witebskiego Paca Stanisawa, gdy zmyli i mu na odsiec przyby knia Roman odbici i czstymi wycieczkami strapieni, przeto trzeciej nocy odcignli. A"\Vidi
i
blanie za nimi
^''''^ki""''''
idc trapili ich w ciasnych miejscach gdzie mogli. Potym roku 1569, by siem walny w Lublinie, na ktry przyjacha Hosius cardina Wincenti Porticus legat papieski i posowie od cesarza
i
Unia wiei-
s^l^lLUel^"^
nm.'^"
^'kj^scil^i'^
od Jana krla Swedskiego swagra krlewskiego, oznajraujc jako go Pan Bg po dugim wizieniu na krlestwo wywyszy. Byli Pomorskich od Tureckiego cesarza, take goniec te posowie od te Legnickie potym przyjachao odda za upominek Moskicwski krlowi dwu lwu modych. Na tym sejmie skoczya si gruntowanie Unia albo zjednoczenie Wielkiego Xistwa Litewskiego z Koron Polsk; Wote, Podlasze Kijowskie wojewdztwo, do Korony si przyczyy: aczkolwiek przeciw temu wiele panw z Litwy byo. Tame knia Roman dziaa winie xMoskIewskie przyprowadzi do Sangusko wziwszy krla. Tame Mikoajewskiego cito ktry dobrowolnie wola da garMaximiliana
i
;
xi
xit
U
,
do ni cze
kiego
Uurdy Gdaskie.
etc.
utraci
Tame
naliter,
krlewskiego nie
uczcili,
k temu no-
we burdy
Xiq7.cMo.
kii-Umrskie
Xia
wierno
i
te
Mekielburskie
w LillanciecJi poimane,
a na
pusczono.
Tame
cicie gwatowne
legiata mistrza
Zborowski
przymiezyir rzem 1 z Tuz
rek.
Hold
si
cia Pruskiet;o.
Wolskiego. tene czas Piotr Zborowski pose Koronny w Turcech zatrzymany, pod Ocza(i ono Laski Albricht z Jakbem Secygniowskim Tatarw kw gonili), z przymierzym doywotnim przyjacha. Na tyme sejmie 19 dnia Lipca Albricht Friderik margrabia Brandenburski, wtre xi/ Pruskie, hod i przysig krlowi Augustowi na majestacie siedzconui uczyni: tame go krl i inszych wiele przy nim
na rycerstwo passowa.
419
w Polszce panowa, tak i roku 1570, gd wielki w Litwie proci cicrwy zdechych bydlt i psw, na ostatek umarych ludzi trupy wygrzebujc jedli, aczkolwiek zboe nic nazbyt drogie byo. Tego roku Turkw 25000 jezdnych , a janczarw 8000, Talarw 80000 a galer 150 Zelim cesarz Turecki dobywa Astrachani pod Moskiewskim ziemi wod wyprawi. Ale im Moskwa naprzd galery z strzelba odja na rzece Donie u Pcrewoki i janczarw pobia, polym jezdni
PoUm
i
^'"'*-
ludzie
Turcy od
^'razcuiP"
pozdychali, strapieni gdy nazad cignli u Astrachani, godem drudzy potonli, drugich Moskwa, pogromia, tak i i Tatarowie sami ichwani towarzyszy onej wojny, bili ich. Przeto od tej wielkiej liczby
i ,
ndz
,
utraciwszy wszystk
armat
ledwo si
ich
2000
i
do Conslantinopola
Posowie
'^'"^kwy.
t
wrcio.
Roku za 1571 wojewoda Inowodsawski Mikoaj Talwos castellan modzki, posowie wielcy z Moskwy do Warszawy przyjachali na siem, utwierdziwszy przymierze z Moskiewskim na trzy lata z obudwu stron, aczkolwiek tam samych niemae despecty potkay niesusznie nad Boe
i
ludzkie prawo,
"^"^u^sko"
"'""'"^'
Tego roku Roman Sangusko, hetman sawny Litewski polny, umar gorczk dnia 12 Maja wieku 34 roku, Tego roku Tatarowie Prekopscy Moskiewskie krainy okrutnie zwojowali na dzie Boego Wstpienia, miasto stoeczne Moskw niny zamek do gruntu spalili, gdzie ludzi bardzo wiele zgorzao podusio si, tylko jednego zamku Kitajgroda obroniono: a Tatarowie z wielkimi upy
i i
i
Moskwa
zwojowana.
uszli
bez odporu.
p7'|J,'
Roku za 1572 Bochdan wojewoda od Iwonie z Wooskie*go pastwa wygnany, by potym prowadzon od sawnego przewanie dzielnego hetmana Mikoaja Mieleckiego wojewody Podolskiego do Wooch dokazali
Wojcwod
Iski
do
^^locii.
by by swego przedsiwzicia, (bo si jusz by Iwonia, aczkolwiek wielkie wojsko mia, strwoy), ale wicej szo o przymierze z Turkiem, a Bochdan potym do Moskwy zjacha.
Tego czassu gdy pan Haraburda z poselstwem by od Moskiewskiego do krla odprawion posowie Tatarscy we trzech set koni przyjachali do Moskiewskiego upominajc si dani , ktrych Moskiewski 300, kaza pocina a starszym nossy, uszy i wargi oberzn i tak ich do carza Prekopskiego odesa posawszy mu siekier miasto daru, z odpowiedzi i mu mia szyj t siekier uci.
, , , ,
jjj*|.f/g^j)^'^
Moskwi po
ski,
Potym tego roku 18 dnia Lipca miesica, Sigmunt August krl Polpobony, bogobojny pokj (co byo nie bardzo granicom Litewskim zdrowo), miujcy, zapaci mierci dug z ciaa w Knyszynie, wieku swego roku 50. A jako si sam pokojem rad bawi, tak te po jego mierci
i
^'^^[''ilj'^!^'^,
nad nadziej wszystkici ludzi, ze wszech stron by mile podany pokj, ^^^^^^^^ przez wszystko prawie Inlerrcgnum, w ktrym przez cay rok byy rozma- numspoitc zjazdy na rnych miejscach, tak panw Koronnych w Polszce jako
,
Litewskich
okoo
420
Talarowle pogromio-
Tylko si
1573
31 o r.
byo Tatarw z Bak i Siedz na Podole werwafo 1800 roku sobot Wicikonocn, ale i tych starosta Barski Buczacki Miko-
aj
Wszake
powietrze
raiescach.
morowe panowao,
tak
Litwie jako
Ilenrik kr-
sowie do
Potym tego roku 1573, Kwietnia dnia 7 pocza si gwna electia u Warszawy, na ktr si panowie i rycerstwo Polskie i Litewskie zjachao w wielkich pocztach. Tam po dugich tractatach oddawaniu poselstw rozmaitych competitorw, Henrik Andegaweskie, brat krla Francuskiego Carolusa by krlem Polskim i Wielkim Xidzem Litewskim wybrany Maja dnia 14. Po ktrego z condiciarni electiej byli wyprawieni Adam Konarski biskup Poznaski, Albricht Laski, Jan hrabia z Tczyna, Andrzej pan z Grki, .Tan Tomicki z Mikoajem synem Jan Ilerbort, Stanisaw Kriski Mikoaj Christof Radziwi z Oliki
nad
Wis
xi
Niewiea, Alexander
i
Pogrzeb Au^isla
krla.
Ilenrik do
Krakowa
nacia.
jego koro-
Mikoaj Firlej. A do Wielkiego Kniazia Moskiewskiego Andrzej Taranowski gocem by posa. Potym roku 1574, odprawiwszy pogrzeb z zwykymi ceremoniami krlowi Sigmuntowi Augustowi w Krakowie, miesica Lutego dnia 15 krl Henrik wybrany wjachat do Krakowa z Balic wieczr dnia 18 Lutego we Czwartek, a koronacia jego bya w Niedziel ostatni Zapustn dnia Lutego 21, ktrej tu ceremonije opusczam, take })ompe jego wjazdu do Krakowa, poniewaem to dosic szeroko wierszem na on czas uczyni polskim i acisk rzecz, gdziem wszystko dostatecznie opisa wedug
mojski, Jan Zborowski
Henrikowej.
potrzeby, ta^ie
te pogrzeb Augusta krla potym to w osobnych ksiwydam gruntownie wszystki sprawy za ywota Sig,
Wapnwsk
rasicjlan
Przemyli.
zabity.
Henrik
krl uja-
cha! do
Fraiicii.
munta Augusta. Potym z strony zabitego Wapowskiego na zamku Krakowskim od Samuela Zborowskiego toczyy si sdy prawie przez cay post. A krl Henrik niewykonawszy na krlestwie ledwo 10 niedziel, jako skoro mu nowina przysza o mierci brata Carolusa krla Francuskiego, natacowawszy si przedtym wolt na drugie si krotochwile w ogrodzie krlewskim nakadnie przygotowawszy, zbieg potym z zamku potajemnie w nocy z Pitku na Sobot tydzie przed . Janem ujacha z Polski z kilkanacie Francuzw (ktrym si tylko by tego zwierzy) na rozsadzonych xistwo Safojskie do Franciej koniach; potym przez Wiede, Weneci przyjacha, gdzie na ojczyste krlestwo uskromiwszy burdy z Ugonoty
i
wstpi.
Iwonia Turkom wydany."
czassu Iwonia hospodar Wooski, ktry Bochdana wygna, po przewanie mnych bitwach z Turki z Multany, by od swoich Turkom wydany i na cztery czci rostargany. Jego widziaem sam roku 1575 przybit na wrociech w Bukorestu stoecznym miecie hospodara Multaiiskiego AIexandra, ktrego brat Petrio na Iwoniowo
Tego
a
dugich
gow
niiesce
Wooskim wojewod
zosta.
421
ATaranowski Andrzej
z
zjazdu
w jesieni
z
Michale do Turek
i
hy posa, da
godu
Jam
dla wielkiego
w Wooszech
na wszystkich
Tureckich gocicach panujcego, musielimy jacha nie zwyk drogg, do Traciej przez wynioprzez Multask, Bugarsk, Tribalsk ziemie,
se
pod niebo kamieniste i wysokie skay Balchany nazwane. Przy nas Turecki cesarz soltan Zelim umar, skoromy do Gonstan- coijuwio '' tinopola wjachali a przed tym dwie niedzieli triumphowa po wziciu Tu,
a
i
nisu
Golety
Przeto nas
te
niebytnoci
od baszw wybrany cesarzem Tureckim, ktry przyjachawszy do Constanda zaraz pici bratw sa"iw*^" tinopola morzem z Amasiej krainy Sirijskiej modszych zamordowa i pooono ich wszystkich pici rzdem w wynio- *" g^yT'' so ozdobnych zotogowem przykrytych grobach, WMiogach grobu ojcowskiego na cmintarz u kocioa Sophie: na com sam wasnymi oczyma patrza, com wszystko porzdnie wierszami polskimi opisa, ktrym jest titu moYe^iur^^'^^^ Wolnoci Polskiej i Wielkiego Xicstwa Litewskiego, etc. A mymy te przyjachali do Polski roku 1 575, po Wielkiejnocy z utwier- Przymierze z Turki.; dzonym przymierzym, midzy nowym cesarzem Tureckim Amuratem Ko,
Polsk, a Wielkim Xistwem Litew^skim , tak z strony Woochw jako i Tatarw^ Wszake Tatarowie tego roku 1575, miesica Wrzenia Padziernika wielkie a nie oszacowane szkody w ziemiach Ruskich Woyskich woiyTpo
ron
Podolskich uczynili.
Bo okrom
maych
dziatek,
*^'VaU.^*'
chrzeciaskich pidziesit i tysicy 340, wywiedli w niewol, kro sto tya koni i klacz putora kro sto tysicy, byda rogatego sicy, a owiec dwie cie tysicy, okrom inszych upw, szat, zota, srebra statkw domowych. A tak spraw wycigali i skarbw, take rozmaitych z tymi upami z Podola: Naprzd carzykwsiedm synw carza Przekopskiego wszystki wojska hordiskie sprawowali.
ludzi
pi
pi
Tatarskie-
Alikierej Soltan z
chorgwi
kitajki
biaej
czerwonej wszerz na
dwa
snia, a na ni 15000.
wierzcliu kutas z
Lazikiernj Soltan z
chorgwi
biaej,
pod
ni byo
chorgwi czerwon
kitajki
chorgwi
czerwonej
biaej,
byo
tajki
Sabajscy Ta-
biaej
Za tymi
kitajki
biaej
chorgwi kizielonej o czterech ogonach, ludu byo pod ni 8 tysicy. szli Cerkassowie Pietihorscy drugim Bakartem z chorgwi q zielonej, z kutasami; ludu pod ni byo 7000.
starszy Solotaj Kikicrej
z
by
f "'yho^sry
i
cum^^cija.
422
Bkaj.
Dobruccy
kajera, ktrych
szli
mia
Tatar
byo 10000 po prawej stronie, drugi za Murza 12000 pieszych z chorgwi biaego zielonego hatasu po lewej
stronie wojska.
fiomunnicy
tysicy ludu z chorgwi bia, za tymi Derpozad wojska w pumilu z dziesigci tysicy ludu za tyi^i zaKomunnikw o jednym koniu chopw wybornych szo 12000. A gdy spraw z polonem cignli urywali ich naszy gdzie mogli ale
carski z
\vi
Zi
dwunaci
Murza szed
do walnej bitwy nie przyszo, dla wielkiej mocy pogaskiej, tak i w cale do hordy uszli z upami, z ktrych dziesicin carzowi dawali. Electia w Tego roku panowie Koronni Litewscy zoyli zjazd w Stycy, na Stycy prna. electi krla nowego, ale za uporem niktrych senatorw i posw krla Henrika odwloczenim nie przysza do skutku electia. Przeto znowu w Warszawie by zjazd dla gruntownej electicj, na ktr posowie od cesarza Maximiljana i od xiccia Ferarskiego i od wojewody Siedmigrodzkiego i inszych Rzekich przyjachali, ktrzy roElectia u zmaite condicie podajc, kady pose za panem swoim jako mg, aby by Warszawy. na krlestwo wybran usiowa, lecz w tym naszy pamitajc na postpki i oraci Moniukow po szkodzie ostroniejszy byli. A naprzd od Cesarza
i
xit
trzeci.
1.
Wszystki prawa, priwiieja i wolnoci stare poprzysic i mocno trzyma, nad to ich wedug zdania rzeczypospolitej wicej przy-
mnoy.
Urzdw tak duchownych jako wieckich adnym cudzoziemcom, okrom wasnych obywatelw, nie rozdawa. ziemi z Rzymskim cesarstwem na 3. Spr o Prusk i Illanstk wieki umierzy jeliby jakie prawo dm Rakuski na xicstwo Mazowieckie mia dobrowolnie si go wyrzec. eglowanie do Narwy z krlem Duskim z miasty zamorskimi 4. postanowi sprzymierzenie z siedmidziesit miast Niemieckich wolnych uwierdzi. 5. O Barskie xistwo dochodach Neapolitaskich aby krl Ilispaski krlestwu Polskiemu dosi uczyni, pilno si stara. 6. Z krlem Ilispaskim Koron Polsk i \Yielkie Nistwo Litewskie, take Wgierskie Czeskie krlestwa insze wszystki pastwa
2.
i i
To prawo
Rakuskie
Cimbarce wnuczce
Olgerdowej
licia
Rlazowieckiegucrce.
423
7.
Przyja przymierze wieczne z cesarstwem Rzymskim z pomoc przeciwko kaidyra nieprzyjacioom, takie sprzymierzenie i towarzySwcdskim krlami wszystkiej rzesze Niemiecstwo z Duskim
i
kiej xi/-ety
utwierdzi.
Kupiectwa oby watelw tych wszystkich krlestw z Koron Polsk tym wicej przymnoiy. Stanowienie z Turkiem, jeliby sig tak stanom Koronnym zdao, 9.
8.
uczyni.
10. Jeliby
snad
pewny
od.
zbudowa.
i
11. Dla obrony granic Koronnych cztery zamki ukrainne wedle zdania rzeczypospolitej na potrzebnych miejscach
12.
13. Ktrzy
bd godni
Polski
Litwy na wojennych
dworskich
urzdach
xit
llakuskich
bd przeoeni.
i
14. Pierwszego
wnie,
15.
dla
roku trzysta tysicy zotych do Korony Polskiej obrony granic i zapacenia odu onierzom.
Dugi
trzymane
dworzanom
za-
CONDICIE OD
lim FERARSKIEGO
cale
ALFONSA PODANE.
1.
2.
Nic nie
ani
za
dozwo-
Godnoci
ani
4.
5.
Krakowsk academi ludmi uczonemi ozdobi rzemieniki dla budowania obrony zamkw swoim kosztem z Woch przywie
i
i
zachowa.
i
6.
Dla poytkw witszych Koronnych, nowy sposb com Polskim ukaza sprawcie do Woch.
i
port kup-
7.
pieszych
strzelcw
i
onierzw byo potrzeba, tedy cztery tysice Woskich przez sze miesicy swoim nakadem wywie
chowa
obiecuje.
8.
Boe
xistw
posiki
jako na
424
9.
Wojn
sam
wszelk
za zdrowie
Koronne
swej osobie
^wkrzbi".^
objedajc, bdzie wypenia. Dugi Koronne za rozsdkiem wszystkich stanw zapaci. 12. Na kady rok z Woch do Polski wszystki dochody swoje bdzie dla obrony onego pastwa potrzebn. wnosi, zostawiwszy 13. Xistwo Kornutskie, ktre trzyma prawem dziedzicznym we
11.
cz
wcieli.
Pidziesit slachcicw Polskich w Ferariej, albo w inszym ktrym miecie pastwa swego, na naukach wyzwolonych, albo dla wiczenia rycerskiego rzemiosa, wasnym nakadem bdzie chowa. 15. Nad ty wszystki condicie obiecuje za dwa miesica dla obrony Koronnej trzysta tysicy zotych przysa, a sam co rychlej przyby, aby osob, porad i majtnociami swymi krlestwu mg by
14.
pomocny.
CONDICIE
BATOREGO WOJEWODY SIEDMIGRODZKIEGO KRTKIE.
1.
2.
3. 4. 5.
6.
7.
Prawa poprzysic mocno strzyma, Dugi Koronne zapaci. Cokolwiek Moskiewski posiad zdobywa. Wieczne przymiarze z Turki i z Tatary uczyni.
i
Przed
swym
nie
Winie
Dwa
candidaci od rycersiwa.
senatorw rycerstwo Po tych condicij podaniu rozbieraniu, niemal wszystko Koronne, nie zezwalajc adnym sposobem na cesarza, , ,^ -r^ t a \i/ Ferarskie i jego condicie zarazem opuciwszy, ani dm Rakuski
i
cz
'
-"^
>
mianowali
ja
z
Maximilian
cesarz kr-
lem miano
wan.
senatorw wyszedszy z miejsca okopem electiej naznamianowa krlem Polskim Maximiliana cesarza. Potym po dugich sporach, gdy pan z Tczyna wojewoda Beski, wymwi si aby nie by candidatem, ofiarujc w czym inszym posug rycerstwa i senatorw, wybrali zarazem witsza rzeczypospolitej
czonego, 12 dnia Grudnia
,
grabi niktr
dwu candidatw swoich, wojewod Sicdmigrodskiego AndrzeTczyna wojewod Beskiego. Arcybiskup za Gnienieski
i
czci
cz
sw
mianowali
krlow Polsk
Ann
krlewn Sigmuntown
za
wasn
i
dzie,
krla
maonka
wyprawiwszy posy
425
do niego aby na krlestwo Polskie i Wielkie Xicstwo Litewskie (aczkol- t"a ''" w iek |)rzv tej radzie panowie Litewscy nie byli) przijacha, gdali. A dla ^'*''"'' Sied gruntowniejszego postanowienia tej electiej zo/.yli zjazd w Andrzejowi grodski krlem Pol18 dnia St\cznia, na ktry si wszyscy jako na wojn zjaclia inieli, dla skim. gotowoci odporu przeciw kademu, kloby si chcia nad ich electi na zjazd w Ankrlcstwo sadzi, jako wszystko szerzej opiewa uniwersa Andrzejewski, drzejowie.
i
sS
A na przijmowanie krla obranego na granicach byli naznaczeni biskup Krakowski Sdomirski Ruski Beski, wojewodowie, pan Wojnicki hetman Koronny polny Sieniawski etc. Koronaciej za lubowi dzie 4 Marca naznaczony w roku 1576. A tak gdy Pan Bg sam, za mdrych senatorw porzdn spraw, ony burdy rozerwanim groce umierzy, koronowan jest Stephan Pirwszy, wojewoda Siedmigrodzki z familiej Batorych na Krlestwo Polskie W. X. Lit. wespoek z polubion oddan ma/,onk Ann krlow Sigmuntown, w Krakowie przez biskupa Kujawskiego Stanisawa Karnkowskiego, bo arcibiskup Gnezneski Jakob Uchaski trzymajc jescze stron Cesarsk wymwi si niedoo/.noci
i
Roronneia
siefanow*.
ziazdj
i.iio-
zdrowia.
'*^^'''''-
Tego te
nach,
nie
i
czassu
i
rycerstwo
Gieranoj-
Grodnie
we Mcibohowie
zjazdy miewali,
radzc
o potwierdze-
nowo nad wol niktrych koronowanego o przijciu jego na Wielkie Xicstwo. Bo te cesarz Maximilian przez czste jawne tojemne posy
i
c^,.,,,
\"!'/;i',"^;|*
by
mu wyszo
na to jako
'l^c^l^l^^^y-
Woch
cigncego malowali
tym napi-
sem: Tendhnus
in Lallum.
Bo bohowa
nazad
by
i
zupen moc
z listami
cesarskimi po Wielkiejnocy
musia
Co^arzMaekei
i'.."iski
ujeda noc,
krla Stephana za pana przyznali. A cesarz te xMaximilian elcctorow swoich wyda, gdy si rycho potym tego roku na krlestwo niebieskie zaniechawszy Polskiego popieszy, a Rudolf syn krl Rzymski i Wgierski na jego miejsce Cesarzem wybran.
Panowie te Litewscy
Ostafi
pan Trocki
Woowicz,
Alexand-T Ciodkiewic starosta Grodzieski inszy do Warszawy przyjechawszy miesica Maja Stephana krla imieniem wszystkiego Wielkiego
Xistwa Litewskiego
za
pana pozdrowili
przyznali.
Krl potym stanowic porzdek i pokj Koronny, siem w Toruniu tego roku 1576, na ktrym Gdasczanie dla hardych rozruchw swoich byli wywoani nieprzyjacioy i winnymi obraenia majestatu kri
zoy
sirmwTorumu.
lewskiego
byli
zamorskich
ludzi zbierali,
wziwszy
sobie za hetmana
Hanusa von
Collen.
Wszake
Pan Bg ich hardo znacznie skara przez Jana Zborowskiego castellana Gnienieskiego, hetmana Koronnego, ktry nie majc suebnych
o-
II
54.
426
niemw wicej putoru
1*2000 ktre l)}o
^o^sko^ld ^^^^'
'
dobywa Tsczowa
dziay
i
wycigno,
i
lak
ii
knech-
take miesczan hucznych luirdzic przed bitw kacych tych ktrych bardzo roraon "^ piacu 4000 zabitych polego, okrom rannych
rejterw,
wiele
i
stawacii
jezierze Labisewskim,
nad ktrym
bitwa
i
bya,
ci
W' \yi.le
potonlo, capilanowie
i
te
kl-
lassy uciekli,
inszYcli
upw
zbroje
ubiea na rczym: dziao si to roku Lj77, Kwietnia dnia 18. Apot^m kroi przycignwszy sam z lekkim wojskiem pod Gdasko
icli harde hudo posuszestwa przypdzi, tak i na condicie od krla ponakady wojenne postpi, 200000 zotych dane przyzwoli musieli Wi^lalborku 2 dnia Listopada, ^'^ Tatarowio Prekopscy tego roku majc pogod nie opakane
i
czne szyki
na Podoif!
szkody na Podolu
Posowiedo cy
na
Woyniu
poczyniei.
Knia
iios-
Lin<wiech
"bra/."'
Moskiewski te, aczkolwiek do niego byli wyprawieni posowie wieltego roku, Stanisaw Kriski wojewoda Mazowiecki Mikoaj Sapiha wojewoda Miski Fiedor Skumin Tiskiewic podskarbi nadworny Wielkiego Xistwa Litewskiego, nad nadziej naszycli z wielkim wojskiem do Lilant osob swoj z starszym synem z Magnusem przycign, miesica Sierpnia, gdy krl by pod Gdaskiem, gdzie wzi Kies, al!)o Wenden za nicstwomoci Niemcw j)rzez podanie, tnke Westen, Ericn, Nilaw, Jorgenburg, Sonsel, Rumborg, Marienhaus take te Dunemborg pod kniaziem Sokoliskim, zamekkopcem wynioso w rwninie iisutym oljronLonward miasteczko, Ascherad Crcutzborg, Kokenhms zamek ny zamki nad Dwin przez wystraszone w larwie podanie pobra kilkonacie inszych zamkw (jako ptaki na lepie zbierajc) opanowa, gdzie wielTatarowie nad Niemcami czynili, mw, panic kie morderstwa Moskwa yv stuki siekc, zwascza w Kiesi panny okrutnie gwacc, cinajc w Kokenhausie, ktre w larwie Magnusowej poowi. Bvli jusz w ten czas na granicach .Moskiewskich posowie naszy, Kriski Fiedor Skumin Mikoaj Sapilia Miiiski, wojewodowie Mazowiecki Tiskiewic podskarbi nadworny Wielkiego Xislwa Litewskiego, gdy usyi
szeli
ale z roskazania
o tym sphuulrowaniu Liilant, dla czego si byli chcieli nazad wrci, krlewskiego polym jachali do wielkiego kniazia, przed
ktrym gdy sprawowali poselstwo, nie da im ani wzmianki czyni o Liowszem si jescze uj)ominal wszystkiej Kurlandskiej zieflantskiej ziemi do Prus twierdzc si mie prawo krain inszych Pomorskich ^^siTia^icn mie LitewklfSwo mc dziedziczne nie tylko na to, ale i na wszytkie Prussy i na Polskie
i
i
,ch7b^'kT'. skie
'o(Uir'e*8o
pastwa, po Prusie
na wiecie
,
ktry jako
ywo
nie
by
^"prus';!?!
*'"
Kr
od ktrego si on wedug zmylonych bani czwartymnastym pokolcnim bez wstydu by zmylnie mieni. O czym gdy posowie naszy ni z Moskwy wyjachali krlowi dali zna, posa znowu krl do
wielkiego kniazia
goca
427
Modzc ^0 wszelkim sposobem pod susznymi condiciami do pokoju z obudwu stron utwierdzenia. Ale Moskiewski wedug wrodzonej hardoci, goca krlewskiego ledwo nie tylko sic da do przymiorza nakoni, ale wysucliawszy, daleko od siebie odesa prawic za winia chowa.
i
'zdboCg.'^
na od |)arcie Moskiewskiego
a
gwatu
ale
prno, bo
niepogody zaszy,
^o^^eu.
Moskiewski te. zamki pobrane osadzi\yszy z Lillanl wycign. Tego roku comela straszna ukazawszy si 13 Noyembra dugo odiskali trwaa, a' nasz v te potem Dunenbork z kozakiem dzielnym Wenden albo Kies przed tym stolic mistrzw Lillantskich pod Moskw
ab
i
zieli.
kro
'^'raiona^'
maym
poczcie
i
rozgromili,
dzia wicej zczywszy si z posikiem Swdw na ten czas przybyym ni 20 wielkich burzcych, a zyyascza Woka odjli, za spraw hetmaiistwem Andrzeja Sapihi wojewodzica Nowogrodzkiego; gdzie te wojei
dziaia^djg-
yyd
kw
krlewskich dobyyya,
A Mo-
skiewski
te po
tej
lazni
potym odprayyi.
Tego roku Alexander Cliodkiewic starosta Grodzieski witej pamici dug mierci z ciaa zapaci. Tego te roku miesica Sierpnia Jurgi Jurgewic Olelkoyyic, Olgerda
Wielkiego Xidza, Litewskiego potomek,
godne,
xi Suckie,
wiecznej
pamici
Moskieyyscy
do Krakowa przyjachuli,
ktrych
ciwie przyprowadzonych przypuci, wnet od wrodzonej hardoci i)oczi niechcc adn miar poselstwa sprawoyya aby ku nim krl pierwej powsta, a zjwszy czapk, o zdroyyiu carza przesawnego pUa. Czego gdy im jako rzeczy niesusznej krl pozyyoli niechcia,odjachali do Moskwy
nic nie postanowiyyszy, ani poselstwa sprawi\yszy.
"seifiwa"
^^''skle*
428
Rozdzia czwarty.
Do
afe^o
Mioci
kniazia
MARSZAKA KRLA
1 otym
KridoGro-
JEGO M.
etc.
krl przyjichawszy z
Grodna,
by
witaii
Warszawy roku 1579, przed zapusty, do imieniem wszystkiej rzeczypospolitej Litewskiej od Mi-
Wojna
prze-
'^\^'skiemu!
koaja Radziwila wojewody Wileskiego w polu ozdoljn orali; tame w Grodnie po dugicli namowach nie obron jako przed tym Litewskich g^anic, ale wojno przeciw Moskiewskiemu w jego ziemi krl z pany Litewskimi postanowi, ktra te ju bya na sejmie Warszawskim wszytkich stanw zezwoenim uchwalona, do czego wielkie gotowe pomocy panowie rycerstwo wszystko Wielkiego Xicstwa Litewskiego ochotnie ofiarowali potym to nad serepczyzny podatki insze z imion swoich wydane, tym ochotniej skuteczn rzecz znacznie pokazali, z mioci wrodzonej jako prawi ojczycy ku rzeczypospolitej panu swemu. A tak krl
i i
i
po''Motkwv
Faeiiciuiis.
poJ^^^flfiis
wszystkim postc[)UJc, posa gocem Wacawa Lopaciskicgo do Wiclkiego Kniazia 3Ioskiewskiego z listami, opowiadajc mu
\ve
strony swojej
Potym
swiera.
postpki
pa-
ny Litewskimi
popisu
pola
i
Wilnie, wyjacha ostatniego dnia Lipca do wira, dla szykowania wojska, ktre si tam byo wedug naznaczenia w ty
krl
i
ruszy si przez Hubokie Postawy do ze wszystkim wojskiem Wielkiego Xicslwa Litewskiego, niodzkiego Ruskiego, nad ktrym by hetmanem wielkim Mikoaj Radziwi wojewoda Wileski, a nad onierzami syn jego Christof hetman polnv, pan Trocki, nad Polskim za rycerstwem Mikoaj Mielecki wojewoda Podolski, nad Wgry Caspar Bekiesz, a nad NiemDzisny, a potym do Polocka
cigno. Stamtd za
przycign
i
czycki.
i
A W
sne
i
Kozacy Litewscy
spalili.
i
Ruscy uprzedzi-
nag arkoci
Polo. ko
ojzone.
ockiespa-
zamek Poocki obegna, dnia waem cianami, take bastami obronne, Wgrowie lud pieszy kanclerza Koronnego Jana Zamojskiego, take Litewscy hajducy Kozacy zapalili, gdzie Moskwy bardzo wiele pobili, a drudzy do zamku uciekli. Potym pod same ciany bramy zamkowe naszy si przyszacowali, ze trzech stron w wiee, w hakrl
yyg{g
sty,
take na
blanki
ogromn
Moskwa
nie mniej-
429
szQ
i
upornocia
strzelbie
i
gstej
nocy zastawowali
niktre strony
poku temu dde gwatowne na wielkiej przeszkodzie naszym byy. tvm dnia Augusta 29 soce wesoo jasne, promieniami dugo podanymi wiat owiecio, ktrego dnia naszy Polacy, Litwa Wgrowie pieszy, Poj)rzewana miaoci z ostatni niebespiecznoci swoj przekopy na wyniosy kopiec pod same ciany ognie podiott" rzek przebywszy niowszy, zamek zapalili, ktre zapalenie cdy moc wzio, wnet ochotnie Tows^ystko Polakw rota kanclerza Koronnego Jana didnmi zorycerstwo piesze Wgierskie
i
darli
si
przez
ogie
i
strzelb
Mo-
skiewsk do zamku,
ale
przed
gwatownym ogniem
strzelcw
niezgod swoj,
Nazajutrz tea cia-
a strzelb nieprzyjacielsk
Moskwy
200
zabili.
w
'
Niedziel
'
30
ny si tym cwatowniei pali poczy, strzelba te ustawiczna z trzech Polockopo \ i if ,^ J- V gaszenia odja, poMoskw trapia obron wszystk szacw naszych dane.
. y
daa si Moskwa
rzyby chcieli
z
zamkiem na lask krlewsk, gdy ich przyrzek, ktmajtnociami wolno do Moskwy wypuci, a klrzyby si
z
udali krlowi
suy,
tym te
ask
i
od
obiecano
i
speniono. Tylko
uporno
^'^*
Poocki Wasil Iwanowic Mikoliski, Dimitr Sczerbaty Oboliski, Matfioj Rzowski, Iwon Sussyn, Piotr WoLukian Tretiakw pisarz wielkiego kniazia, nie yski wojewodowie chcieli si dobrowolnie |)oda, aczkolwiek jusz zamek w mocy krlewskiej widzieli, jjrzcto ich te poimano pod stra osadzono. A wszystkiego ludu Moskiewskiego do boju bronienia zamku godnego, byo wicej ni sze tysicy. Tak tedy zamek sawny Poocko, stolica dawnych xit Ruskich udzielnych niktrych Litewskich z rku Moskiewskich jest wydarty roku 1579, Sierpnia dnia 30 godziny 20 ze wszystk ywnoci, strzelb prochw okwitym dostatkiem. Przed tym te mao sawnej pamici Jan Chodkiewic castellan Wileski, starosta Zmodzki etc. mj dobrodziej, wiatu podzikowa. Potym gdy jusz krl Poocko prawie wrota Litewskie od Moskwy wybawi, Kossinny te, Sitno Krasne 9 mil od Poocka naszy spalili. Zostay byy jeszcze dwa zamki na przeszkodzie wielkiej. Sok nad Driss Niss rzekami 5 mil na drodze Pskowskiej ku punocy Turowla nad D zwin 4 mile ku Ule Witebskowi od Poocka idc. Pod Sokoem leao wojsko prawie wyborne Moskiewskie z dworu z celniejszych bojarw wielkiego kniazia z Kozakw Doskich albo Tanajskich strzelcw przebrane, nad ktrymi byli hetmanami: Fiedor Wasilewic Sieremiet, Andrzej Palecki, Michajo Lika, Wasil Krzywoborski ins/.y zacni wojewodowie, ktrzy wszyscy mylili byli przebi si do Poocka swoim na odsiecz przez obz krlewski ale temu byli mdrze wojewoda Wileski Mikoaj Radziwi hetman wielki, z synem Cliristofem hetmanem polnym zabieeli, gdy drogi wszystki porzdnie opatrzyli. Naprzd tedy Jan Womiski castellan Poocki starosta Krewski,
Ciprian archiepiskp Wielikoucki
i i i
i
ni'nJ|;i/''^
430
mi
stym
wielkiej dzielooci
a
w rycerskich sprawach bitwach, z Moskwa czydawnym wiczcnim dowiadczony, by posa pod Sok z kilkiem
i i
ufw,
a za
przyi)y. Ale
nim Christof Radzik i iietnian polny z onierzami Litewskimi i wojsko Moskiewskie pod zamkiem pod strzcibtj leao
i
w
i
okopie,
bitwy walnej
zwlaczali
zwie,
tylko
urywkami
a Iiarcanii
wycieczkami czystymi bitwy zobudwu slron kosztowali, wszake naszy Moskw do samego okopu z kopiami wspierali. A w tym wojewoda Wileski Mikoaj lladziwi hetman wielki za wol krlewsk wv()rawi kilko uw Kozakw z kniaziem Constantinem Lukomskim |)od Tiirowl,
ktrych obaczywszy
ich
Moskwa,
samych zostawiwszy uciekli. wojcwodowie od swych opuszczeni 4 dnia Wrzenia zamek cay podali ze wszytk strzelb, prochy sp.Miumi'.' spi ktry potym naszy w kilku dni (ledwo mu si obradowawszy) gdy knia Lakomski kaza z witszych dzia pod dobr myl strzela spalili, tak i lekko nabyte, lekce zgino. tene czas Mikoaj wojewoda Podolski hetman Koronny z Polskim z Niemieckim wojskiem przebywszy przez mostz strugw uczyniony Driss rzek pod Sok przycign, a tego czassu pod zamek si przyszaSok ublg"""y" cowa, bo Polacy od Nissy, a Niemcy od Drissy szace porzdnie a prtko ukopali. Janusz za Zbaraski wojewoda Bracawski za Niss rzek, gdzie byo snadniej Moskwi ucieka, z ufem swoim stan, potym kulami elaznymi rospalonymi naszy na kilku miejscach zamek zapalili, a gdy ogie wzi moc, wnet Moskwa zwtpiwszy w obronie zamkowej, przez bram od Nissy wytoczyli si ku bitwie. Ale ich Polacy z szacw, a potym Niemcy pieszy strzelcy w zamek i w ogie zasi wparli, sami te zaNiebezpie- palczywicj Moskw gonic do zamku si werwali, tam wnet krat Moskwa siiiiu spucia z bramy, tak i Polacy Niemcy w zamku zapalonym z Moskw zamknieni na olep si rwn niebespiecznoci siekli. A gdy za naszy od szacw krat w bramie z wielk prac przeomili, dopiro si JMoskwa z zamku gorajcego wysypaa, take naszy ranni i opaleni wespek z nimi. Tam si dnjiiro okrutna bitwa sstaa, bo Niemcy adnego Moskwicina
Turowia
bram wojewodw
i
,
tak
Moskwa
bita
Vny.'*^
^s^okoem
pobici.
i cztery tysice zbitych na placu polego, miedzy ktrymi wojewodowie: Boris Sein, Andrzej Palecki Michajo yk, wielkiej dzielnoci Wasil Krywoborski zabici, a Sierenuet hetman Miesojed starszy sprawca Kozakw Doskich, ywo poimani inszjch i winiw, upw, take szat drogich, koni, pienidzy rystunkw kosztownych bardzo wiele naszy dostali, a zamek do gruntu zgorza. Z naszych te j)od Sokoem ludzi zacnycli, jako z Christobni Badziwiem hetmanem polnym z Janem Womiskim, tpk te w tej potrzebie mnie garda ^''*''' ^f^<"^'e"ski rotmistrz i Wysocki, Jakob Swieciski, Jakb BornkoMikoaj Kloczewski. xvski Potym wojewoda Potocki Mikoaj Dorohostajski Moniwid, po odjaprzedniejszy
chaniu krlewskim
Puocka
wzi
Suss
a
skim
Moskw
przez Fr^ca
Zuka,
431
wycie z ruchomymi majtnociami do Moskwy, wyszo ich w liczbie COOO a wojewoda Poocki z ryccrslwera Litewskim i z Polskim do zamku Suszej wjacha dnia C Padziernika, gdzie wzi dzia witszych 21, hakownic 1-36, rusnic dugich 123, prochu beczek 100, ktre 400 ctnarw wa/.jy, kul elaznych witszych od dzia 48 22 inszego sprztuzamkowei
""^"J*!*''
go
ywnoci
Przed tym
bardzo wiele.
te
majc
sob
ludu
riiilon
usk
"P"1'1
rycerskiego, jezdnego
j)ieszego
i
Smoleskie okrutnie ogniem mieczem zwojowa, samo Smoleskie przedmiecie w popi obrci,
dy swoich, lud rycerski
z
2000
si spali do
wielkimi
upami
stadami
winiw byda
i
llorszej
uwid.
i
Z drugiej za strony Constantin xic Ostrogskie z kniaziem Michaem Winiewieckim castelanem Ih-acawskim z synem Januszem przeprawiwszy si przez Dniepr, a rospuciwszy przed sob wszerz wzdu Kozakw swoicl) Tatarw w zagony, obiegli Czernihw zamek stolic dawnych xit Siewierskich; ale i si Moskwa przewanie bronia, a piei
i'
byo, przeto spaliwszy samo miasto Czernihowskle, zagony prawie po wszystkiej Siewierskiej ziemi a do Starodubia, Radolioscza Poczopowa rospucii, a potym z wielkimi upami bez odporu do domu si wrcili. Tyme sposobem starostaMcisawski Jarosawskie miabardzo wiele si wooci Moskiewskich poburzy. sto A krl potym przyjachawszy z Poocka do Wilna, w Grodnie te mao odpocznwszy, po|)ieszy si na siem do Warszawy, w' ktrym czasie listy prziniesiono do Mikoaja Radziwia wojewody Wileskieiro do Ostafia \Voowicza pana Trockieiio. od dwu panw radnych Moskiewskich, kniazia Iwana Mcisawskicgo Mikity Romanowica Zacharina 28 dnia Wrzenia pisane ze Pskowa, gdzie na ten czas z wojskiem wielki knia lea, w ktrych listach to si osobliwie zamykao, aby panowie Litewscy Koronni krla swojego od rozlania krwie chrzeciauskiej do zgody przywodzili, a oni take wielkiego kniazia swego, aby si nie mci szkd od krla poczynionych, hamowa do pokoju przywodzi si lubowali, a iby te tym czasem posowie z obudwu stron chodzc dobre rzeczy staszych do szturmu
i i
mao
Sie^Mcrsliie
zwoY^"! jowane.
Lisiy do
*^
panw
Lila-
oskich od
ski.Vskie-
nowili.
Ale
to
odoy,
gdzie
znowu
^N^ojnnprze-
po dugich
namowach
cerza Koronnego
br postanowiono.
wojn
mdr rad
wskiemu
Tego roku. Grudiiia miesica 13 dnia Jan Dorohostajski Moniwid wojewoda Poocki Niecierd zamek od Moskwy niedawno ugruntowany ui)iea spali, gdzie czterech wojewd, a m.czyzny, niewiast dzieci 1000 naszy poimali, a od miecza od ognia gdy zamek zewszd gorza, przez 2000 ^loskwy upornie si" ale prno bronicej zgino. Potym gdy krl z Warszawskiego sejmu do Wilna przyjacha roku 1580, a okoo koczenia wojny przeciw Moskiewskiemu z pany Litewskimi gruntownie postpowa, wnet Moskiewski, gdy mu mocy jawnej nie
i
^^;;;';;;i^'"'',',
432
Goniec.
stawao,
uda si
w
l^olci.'"
'"'""'
osobie
do chytrycli praktyk, a naprzd po Switkacli przysa z Nasczckinom, ktry Nasczekin goz familiej
Miecz
eza-
^''piea!*'^
nim tajemnic tractowa wWilnie, kujc zdrad przewrotn przeciw Wielkiemu Xicstwu Litewskiemu krlewskiemu. i zdrowiu A W tym tc/. czosic Maja 29 dnia w Niedzielny dzie Nachwalebnlejszej Trjce . miecz powicony i czapka, przez Pawia Uchaskiego od papiea Grzegorza 13 przysany, na skutek bogosawiestwa byt odda krlowi Stephanowi przed wielkim otarzem w kociele zamku Wileskiego klczcemu, przez rce J. M. X. biskupa Zmdzkiego Melchiora xicdzenia wyrodka Hrehora Ocika, czsto
z
cia
*7.(in!da*f
^'^*"'
Gedrockiego
krlowi
ojczynie jawnie
ocikcic'^*
Szyderstwo
**side7
^'lebskuT''
^Vicli
wziglj.
wzi^r/.
okazaa, ktrej gdy nic mg wicej prze ani wymawia, a jawne lice faszw zdrad jego, tudziesz samy prawa, ojczyzna, sprawiedliwo ika grzechu pomsty na niego woay, wzi godn uczynkw zapat 18 dnia Czerwca w Sobot. A krl sam odprawiwszy przed tym Nasczekina goca Moskiewskiego ruszy si z Wilna 15 dnia Czerwca na wojn potym przez Misko Borysowo do Czasnik, gdzie do krla goniec Moskiewski przyjacha, posy wielkio opowiadajc, przeto prosi aby si krl do Wilna ich poselstwa sucha wrci na zwyke miejsce. Ale krl widzc szyderstwo z Czasnik a do Lukomla jacha, gdzie si onierze przebrani okazowali marszaek krla Duskiego Farensbek z pocztem rejterw. Potym krl do Wirycerstwo Li'.ewtebska 29 dnia Lipca przycign, gdzie te panowie urzdnicy ziemie mdzkiej od xit Sluckich, take ciwonowie skie ozdobne poczty okazali. Tego dnia Jan Zamojski kanclerz Koronny wycign z Witebska do Wielia zamku Moskiewskiego z omi tysicy ludu pieszego jezdnego, a obegnawszy on zamek szesnacie mil od Witemocnymi cianami basztami, bska, przyrodzeniu! miejsca nad Dwiti tudziesz rycerstwem Moskiewskim obronny, pierwszego prawie dnia zbi zastaw obron Moskiewsk z blankw z baszt, tak i si prtko na rokowanie udali. A tak pitego dnia od oblenia, przez podanie przymuszone 6 dnia Sierpnia w Sobot wzi pan Jan Zamojski kanclerz Ko(ktry prawie nad szyj wisia wszystkiej ukrajny Ruronny Wielisz rozmait spi, tame skiej krlewskiej) ze wszystk strzelb, ywnoci dwa wojewodowie poimani, Parolin Bruczw Wasil Basmakw, a insza wszystka Moskwa wedug wiary danej wolno pusczona. Potym krl 8 dnia Sierpnia do Wielia przyjacha, a pan Mikoaj Radzi wi wojewoda Wileski, hetman wielki z synem Christofem hetmanem polnym, panem Trockim z panem \^'i!oskim Ostafiem Woowii
panw rycerstwa Litewskiego przedtym przycignwszy pod Uwiat drugi zamek 31oskiewski, a szace porzdne sprawiwszy, skoro do nich krl przyby, wzili take Uwiat porzdn spraczcm
i
inszymi poczty
w6
przymuszone pod
Mo-
433
skw
Iwan
Asczaruw, insze posplstwo wolno pusczono. A ten zamek by zdawna stolic Olgerda Wielkiego Xicdza Litewskiego, kiedy xiestwo Witebskie otrzyma po eni i z tego zamku wy- ^Hy!'* prawiwszy sie z Litewskim wojskiem na Dimitra Wielkiego Kniazia Moskiewskiego
za
przycign by
a
.
do samej
Moskwy
granice Litewskie
Mozajsk 6 mil ugruntowa. wojewoda Przed tvm te 8 dnia Augusta Mikoaj Moniwid Dorohostaiski wojeJ J Polocki do woda Polocki podNewel, trzeci zamek Moskiewski, z slacht ziemie Poo- Newia.
ckiej
ski
i
rycerstwem swoim
>la,
cign,
a pan kanclerz
gocw swoici od krwie chrzeciaskiej (czowiek nabonv spokojny) rozlania, wywodzc to z Pisma witego z psalmw Dawidowych, a i posowie wielcy z dobrym jad, opowiadajc, przeto aby si do Litwy wrci ich poselstwa sucha prosi. Ale krl widzc ja\vne szyderstwo, a Wieli i Uwiat rycerstwem swoim osadziwszy, obrci s\ ze wszystkim wojskiem do Wielkich Luk,
ku Wielkim Lukom. Wielki Knia Moskiewski
z liftami
i
Tame
hamujc
krla
s[fewsk?o
"a^^one.
^^01 do
^^'|f|*'^'*
wyprawiwszy na pirwsz stra rozdawanie stanw wszystkiemu wojsku, pana Jana NYominskiego, z domu Nassutowego, castellana Potockiego, starost Krewskiego z kilkiem rot i Tatarw Nahajskich plkiem z pici set Hajdukw, lak i mia w swym pku dwanacie set jezdnych pieszych na pierwszej stray. Za nim cign hetman polny Christof Kadziwi, castellan Trocki, z trzema tysicmi onierzw, przy ktrym te
i
^^["^^f^a.
P^l^/^^^g^
by
i
starosta
modzki, Jan
z
|)an
Kiszka,
majc 400
jezdnych, a
100
pieszych
Sposb ci.
gnicniawoju-^''P''i'
'''
woda Nowoiirodski,
,.',.,,
1
pku, pan Mikoaj Radziwi, wojeJan Hlebowic, caslellan Miski, Eustachi Tiset
omi
Wnuczek
ciwonowie, urzdnicy
jezdnych.
rycerstwo Zmodzkie,
wojewodowie Alexander Prunskie stolnik, ktrych byo 800, za nimi Mikoaj Radziwi wojewoda Wihetman wielki z trzemi tysicmi jezdnych potym pan Wilei'iski leski Ostafi Woowicz, wojewoda Miski Mikoaj Sapiha inszych panw rycerstwa Litewskiego 2000, potym rot Polskich jezdnych 5000, za grw 4000 jezdnych, dopiero sam krl z dworem, ktrego byo 1000 jezdnych. Za krlem dziaa insza armata, a przy nich pieszych 20000, za tymi za szo w pozad z Januszem xiciem Zbaraskim onierzw jezdnych 6000. A przeprawiwszy si przez rzek Dolz, dowiedzia si
i
,
Potym Trocki,
Woyski
xi
W-
od poimanej Moskwy pan Womiski castellan Polocki, i Tatarowie z Wielkich Luk mieli na uderzy w nocy, przeto chcc ich uprzedzi wyprawi przeciwko im syna swego Jerzego podkomorzego U|iitskiego rotmistrza, a przy nim kniazia Ilaurila , Holubka i Drobyssa rotmistrzw, ktorzy opunocy putkali si nad jeziorem we dwu milach od Wielkich Luk
I
/
lir'
Tatarowie rozgronueni-
porazili
z
winiw
kich
II.
Womiski
do krla,
rozgromili
Lukach wyrozumia.
....-,
55
434
Krl Wielkie
"
'
Posiowie
Vcy.'
A tak przez wielkie a trudne przebycia lassw, krl pod Wielkie Luprzycignwszy 26 dnia Sierpnia miesica obieg zamek na kopcu w rwninie nad rzek Lowaci jeziorem pooony, a miasto bardzo wielbudowne sama lAIoskwa dla snadnicjszej obrony spalia. Tamie pokie sowie Moskiewscy przyjachali z zwykymi baniami, bo naprzd powiedzieli, i poselstwa od carza przesawnego sprawowa nie mogli, aby krl od zamku odst|)i, a do Wilna si na zwyke miejsce suchania posw^ wrci. Na co gdy im odpowiedziano, i to by nie moe, ani si te godzi, odeli do swych namiotw, jakoby w sowie chcc precz jecha; a gdy tak kilko dni prno milczc strawili, a i zamek jusz gore z wieci usyszeli, wnet poczli audienciej do sprawowania poselstwa prosi, po staremu bani prawili wyliczajc z obuktrej gdy im dozwolono
ki
, i
wSiosuie-
krzywdy wielkie od krla wielkiemu kniaziu uczynione, ktrych aby potym ^Yi^cej nie czynie, dali, oznajmujc i te jusz knia wielki wszystek gniew zapa swj przeciw krlowi umierzy: a w ten czas z dzia trzask i grom straszny okoo dobywania zamku sycha byo. Potym wedug zwyczaju Moskiewskiego, w inszym namiecie
stron poselstwa
i i
dwu
przed pany
senatory Litewskimi ostatek poselstwa, ale raczej szyderstwa odprawowali, to jest: aby krl Poocko insze zamki wzite wielkiemu kniaziu wrci, a pokj wieczny jeliby chcia z nim utwierdzi: co gdy si im nie powiodo, pozwolili za aby krl Poocko trzyma w Liflanciech ty zamki ktre teraz dziery, a za winie Moskiewskie aby Uwiat zamek
i i
i
wzi,
A jeliby
si o co zgodzi
nie
mogo
(jakosz nie
podobno byo
wedug
aby przez^goca
oznajmili.
Czego
im krl dozwoli,
i
mil
z ich
gocem
swoje
i
swojego
goca
z listami
Alexandrowej slobodzie za
Moskw 36
sam
bliszych
Litw, z Wgrami, a kanclerz Koronny Jan Zamojski, z drugich szacw zamku tym usilniej dnia pierwszego Wrzenia dobywa poczli, starajc si aby go cao dosta mogli. Ale gdy Moskwy ani aska krlewska, ani condicie suszne do podania przywie nie mogy, a do
z
gard si broni
przysigli,
zamek za
wynio-
sym
pem
kopcu
z
rzek Lowaci,
i
tudziesz przeko-
drugiej strony
gbokim
obronny, ale
krl
waem
i
darnu mysternie
uda
kw by zamek zapalony,
szacw Wgierskich z wielk prac niebespiecznoci Hajduale Moskwa przez trzy dni praw ie mnie przedrzemylnie gasia, a w tym z szacw Polskich pod wiksz baszt
i
wiane ciany przez proch podkopem podsadzony zamek si gruntownie wiee ze wszystkich stron zapaliy w nocy, a nazajutrz 5 dnia Wrzenia
i
Wielkie Lu izapdonL.
rauo
^j^.
Moskwa si
nie
ale
na ofiarowanie
a-
|^j.^jg^^.g[^jgj
Wgrowie do zamku wielk arkrzyan processi idcych, jako inswoich morderstwa) zapaleni.
435
eskiej pci majgc, tak iZ krew indzie stmokrywaa, l)o j)rzez 7000 gw iMoskiewskicli za maluczki czas polego, tak i krzykiem, paczem, lamentem, zahijanim, wszystek zamek by napenion, tylko m/om niektrym niewiastom ywot by zachowa, zwascza ktrzy starym, a d/iatkom Polaki dostali. Wojewodowie zamkowi poimani Fiesie miedzy Lilwc dor ykw, Micha Kassin, Jurgi Athissakw Wasil Ismaelw syn przywiedzeni^lo szacw kanclerza Koronnego, Jana Zamojskiego, a Wieiko
siekli,
nial
rno
i
mskiej
5!,';;;^*
su-
mieniami
pyna
kopyta koskie
"'""'
v,-,.j.wo.io
WielkoLuccN.
ktry
by nawyszym wojewod
,
oon
take'
zosta
zamku
zabity,
winiw
i
ywnoci
Z naszych za
i
skiego
i
castellana Zawichojskiego
z
Rusiskiego
Snsj.),
pod
W^islkimi
Lukitni I*-
zamku.
Oprawowa potym
te
krl
zamek
waem
tyra
Janusz wojewoda Brasawski xiqc Zbaraskie Jurgi Barbi z Wgrainszy pod Toropiecz 16 mil od Wielkich Luk mi, Samuel Zborowski
i
Tatarw
porazili
na
i
gow, tu
pod
I'.losk^^.l
samym zaml<iem przeciw naszym zgotowane, tam upw winiw bardzo wicie dostali, a Moskwa sama miasto spalia. Tame w pogromie gdy jusz Moskwa rno uciekaa Demecin Ceremissa ask wielkiego kniaNasczekin ktry by niedawno w Wilnie u krla zia nad insze sawny gocem poimani ktry Nasczekin zwizany ujrzawszy Mikoaja Oleni,
i
,
TiU.irowi T..n.
{J^?,
inp
D^^^ecin
p,fi'^ani"
Wilnie
by
pozna, rzek do
rne
remucie nie dawno wszyscy wyjedali, teraz za zwizanego wiedziecie." Mikoaj te Moniwid Dorohostajski wojewoda Potocki dobywajc Newla zamku prawie od tego czassu kiedy krl pod Wielkie Luki przycign, wzi go potym przez podanie wielk moc zapalenim czstym
i
Ke"';!^"''^
przymuszone, gdy
z
mu
Wgrzyn
Wgierskich, gdzie wojewodowie Iwan Kramissa, Mindzan Koyczw, Iwan Bibikw, Stephan Bobron, byli poimani, posplstwo z majtnociami wolno wyinszych bojarw Moskiewskich
kilkiem set hajdukw
i
])usczono.
Tame
naszych
dwu
go
Stanisawa Rudzkiego.
Filona
te Kmit wojewod Smoleskiego, starost Orseskiego, z askawym a potym rozgniewanym sczcim Smoleskie woci burzy Moskiewskie uffy gromi, przeoy starost na zamku
ktry pierwej
,
Wielko-Luckim ze wszytk wadz, dziay i rycerstwem. A kanclerza Koronnego Jana Zamojskiego z czci wojska Zawoocia zamku dobywa WN prawi, a sam do Newla ciasna. Tame potym Jezierzyscza zamek przyrodzenim miejsca, budowanim strzelb warowny dziwnie obronny, na jezierze wielkim podaa Moskwa dobrowolnie, na wiar Mikoaja Radziwia wojewody Wileskiego hetmana wielkiego ze wszystk strzelb,
i
Filon starosta
^]
'u ilal-lll
na
JnnZ;imo.j-
woiocie
iscza
''poda
dziay, prochy,
okwit ywnoci.
436
Tame te
ki
guiicowie krlewski
z
dopiro przyjachali,
nad rzek
Dwin
dno zote u
sie-
bie
pieszych kanclerzowi
Koronnemu pod Zawoocle, sam si ruszy do Polocka, a polym do Dzizni gdzie mu przyniesiono wdziczn nnwinf, i. Znwoocic zamek na strzelb umocniony, kopcu \yysokim, wodami zewszd otoczony, ludem
i
^^romok^
*'wzi't"e.^
a trudny a
do dobycia,
yyzial
przewan spraw,
przez podanie
i
gwatem
cale, gdzie
strzelb, dziay,
ry
spi
ywnoci w
te
,
W.isil
Soborw
(kt-
Astrahaskie hordy pod jarzmo Moskiewskie podbi), Iwan Zlobin, \A'asiI Nazimor, wojewodowie s poimani a inszy wedug wiary r^SiewskM daupj wolno pusczeni. Ale z naszych, jako w takiej tragediej bywa, nie^\^Ki/^ mao ludzi rycerskich polego, zwascza Christof grof Rozrzarzewski stapostrzelony, rodzaju zacnoci, dowcipem, rosta czycki w bywaoci wielk dzielnoci sawny, take Marcin Wejher syn Ernesta "\Vejera w rycerskich sprawach po wszystkiej Europie sawnego. pamici wiecznej godne rzeczy bez znacznej ulraty skutek Ale znaczne swj trudno otrzynja mog, boz niebespiecznoci jakokolwiek moem si uwarowa, ale mierci aden si ustrzinz nie moe. Tak tedy krl za t wtra scziw wypraw, Wielis, Uwiat, Wielkie Luki, yyszystkich Moskiewskich krain spiarni, cejkhaus, slvad pomiejsce zbierania wojsk, \ewel Jezierzyscza Zawotrzeb wojennych ocie, z wielk saw Polskiej dzielnoci, Litewskiego mstwa i w bitwie arkiej prtkoci Wgierskiej przewanej miaoci z rku Moskiewskich wydarwszy, osadzi ich Litewskim Wgierskim rycerstwem, a roty Poli
Kazaskie
gow
ma
Litwie
Potym
pra\\iono
i
na dwie
\i
i
lecie, a
tyra
te
czasie naszy
Chemo
Russ
spahli.
A jusz
gdzie
iem
Sle-
bo
ty xicgi
i
druku wyszy,
niemniej-
sz prac nakadem moim wasnym, tedyby si ich byo tym sowito wicej przymnoyo gdybych tu by teraz przyoy ywot dostatecznie opi,
take
ktre
po Henriku
jusz
a
mam
porzdnie
iby tego
tyle drugie
sna
i ywych
437
ludzi sprawy a wieej pamici rzeczy, nie bardzo besplecznie bywaj na wiato wydawane, gdzie jeliby co komu susznie godnej chway sawy
i
za jego
uczciwe
to
chlebstwo przeciwnicy
jego sprosnrch
zazdrociwi przyczytaj,
zganisz
i
a jeli
za
co
postpkw prawdziwie
nic
prawd
te
z
(a
zwascza prawdziwie
i
li)
moemy da
zupenego
bespiecznego rozsdku
czas
tym na ten
zahamowao
ustawicznych
i
wszake
pracy
jeli Pan
a nasz dla
(bo
spronych
nie-
tamty rzeczy
a wszystki
rychle
przygody
i
ssiadw przylegych
i
sej-
wszystki
osobna wojny
jego
przewane
co
komu
za jego dzielnoci
i
sawa powinna
obaczysz.
teraz
nie
tej
uprzejmo sczerej
zda, tedy
i
si co komu
po myli
ile
smysw
gw
ludzkich
trudno ode mnie jednego tak potraw, ktraby wszystprzeto na ten czas uprzejofiary
kim jednako
mie
ktr
Bg sam wdziczniej ni
^^m^mmmm^
DO CZYTELNIKA.
Jako
ni,
omyki si
wychodzi ksigach
ich przeniesieniu,
drukar-
odmienie-
czasem
i adnych ksig duchownych wieckich, bez omyki w w sowach nie najdziesz, tedy tu w drukowaniu tej
i
Kroniki
cor-
omykw w
literach
si ustrzedz
rector, by
nie
moe
,
by
take
mia
sto oczy
w gowie,
jako on Argus
Metam. 1 pisze Cenliun luminibus cinclum caput Argus habebat, a przed si krowy jednej nie mg ustrzedz: a c ten ktry tu kad liter, ile ich w tych wielkich ksigach naszych widzisz, po jednej z oowu lanego, par tylko oczu mdych majc, sadzi, przeto tych omykw poprawienie, tumci rejestrzyk pooy, a ostatka si baczny a pilny Czytelnik dogada.
Omyki w
stron.
ilrnku.
ASKI BOEJ
postpkw
godiiiejszych,
w DRODZE
KRLEM,
Niathysa ^iryhowlusa
PREKONIDESA.
Cum Gratia
S^ Priuilegio S.
R. M.
w
DRLKOWANO
U MACIEJA
KRAKOWIE.
WIRZBITY TYPOGRAPHA JEGO.
1574.
K.
Roku Paiiskie^o
PAU
STAUOf^ClE
I
DZIEKA^Sl-CY OKOOSIEiSKlEITir,
etc
etc
Jak Mczala sw ask wzruszy Tibuliusa, Tak te wirsz mj w^zl)uclzia, Panie Miociwy! Twoja dzielno, s ktrej dom twj sawny uczciwy. Bowiem wielmono twoj Muz wychoway, ^Y Helikonic, jidzie mdre nauki poday,
Ktremi
swej ojczynie
snad
i
wszytkicli celujesz,
nich
si za\ydy obierasz
takich miujesz.
leciech
Minerwa
zdrow,
W ktrejc przeszed
Ktr ojczynie pomoc dawasz swej gotow. Daa te Pallas mstwo marsowe dary. Aby broni ojczyzny powszechnej wiary,
i
znacznie
Numm
Rzymskiego,
Strzegc w statecznej wierze zakonu Paskiego. Idc torem cnot wictich, przodkw swych przesawnych, Ktrzy s znaczni mstwem rad z lat dawnych.
i
znamienitej.
Czsto Tatarw, Moskw, z ojczyzny poszajc, Priwat w pospolitym dobru zamykajc. Ktrzy wasn dzielnoci w cnej sawie uroli, Herbw, godnoci zacnych, przez rycerstwo doszli. wiadczy to obroniony Kijw Podole, Krwawe Tatarskie hordy Iwaskie pole. Ktrych wszytki cne sprawy w twojej wiclmonori.
i i
wiec jak
A
H.
Phebus
zwaszcza
I
biego mdra
wspaniao
56
442
Ktre mnie niewolnikiem twojej wielmonoci, Uczyniy i wirsz mj wzbudziy z gnunoci.
Tak i cio
straciem pisa,
panie
mdej Minerwy
mojej,
Musz
Przeto
bdc
wielmony
koronacie,
szczerze opisuj.
mog, nie jakbych rad, wdziczno pokazuj. Na ktr si wielmonie wiem by przygotowa,
Ale on smutek suszny
Ojca wielmonoci twej
t ch
pohamowa.
Hetmana najwyszszego, ksistwa Litewskiego, Ktry za Achillesa, gdy y, sta ojczynie, Godzien by Piliusa przewyszszy w siwiznie, Lecz i cnot Bg zhibi, wzi go z ni do siebie,
Gdzie mu ju koron da, zasuon To Bogu poruczajc panie Miociwy,
niebie.
Upominek suby mej uprzejmie chtliwy, Ktry mj skarb przemoe, tobie ofiaruj, Inszego nad powolno w sobie nie najduj. Przy tym te Goca Cnoty twojej wielmonoci, Oddawam i Litewskich cnych Ksit dzielnoci.
I
powinno
w tobie,
Aby s cnot twej jasnoci bra kady wzr sobie. Znam to e dar maluczki, ale ch prawdziwa. Wszak te dymem s kadzida Bg ubagan bywa,
Ktry sam serce szczyre nad wszytki ofiary Przekada gdy go chwalim z uprzejmoci, z wiary. Perski krl Artaxerxes od chopka prostego Przyj wdzicznie gar wody, widzc szczyro jego. Bowiem ten wszytki skarby i zota daruje,
ofiaruje.
czym ja jirny, tym jasno twoje obdarzyy, Skarbem, ktry Bg sporzy, bo nim tam szafujesz
Hojnie,
W
A
kdy poczciwo,
tedy
wit
s
cnot
czujesz.
Racze ju
przyj mnie
ogarni
mdo
Bo gdy wdziczno tych wirszw ubogich poczuj, Ku witszym rzeczam k sawie twej piro zgotuj. Pirwej w cienk piszczak Maro Bukolika piewa, hojniejszym wirszem poda Georgika. A gdy by twym August darem pobudzony.
Wnet
Eneida stokro
w gone piewa
struny.
443
Goniej te Flakcc lira stokro twoja brzmiaa, Gdy si u Mecenasa wdziczn by poznaa.
Tycli wszytkich
I
twa
wielmono
przewyszsza hojnoci,
Ciebie
mde Muz
moje
Pragn ku
Winszujc by ku sawie
Mstwem
przeszed, a
W.
P.
itamnlejszy euebiilk
Matys Strykowius
Frekonides
P0CZ4TI1ER.
ilie
wzywam
Helikonu was z wymow hojn. Pisz s prosta, prostoci prawda potrzebuje, A w Ilelikonie mownym czsto uchramuje. Nie pisz tu Jowisza jak si ssta abciem,
Ni
Muz
Ni
Wenery
ognistej, s
swym lepym
dzieciciem.
wzi
Proserpin,
prosta
Bo poetowie
Folgujc ozdobie sw z gocica chybiali, Tak tylko sw nie rzeczy historjki byli, A kto po prostu idzie od prawdy nie zmyli. Ja tobie Czytelniku, com widzia to pisz, Aczem troch przyoy co s Franciej sysz . Jak si tam naszym posom s krlem swym wodzio, Jak go przejrzenie Paskie nam przyprowadzio.
Nic wirszowi folguj, prawdzie
historiej,
Bo prawda jest powana z dawna- w Sarmaciej. Szczyro rzeczy bdziesz mia, przyimie j szczyrze, A niech kady jak chce w swym a nie w cudzym gmyrze,
rzeczy
ju przystpuj
cnej koronaciej,
Wsawiam mne rycerstwo sawnej Jak krla z wol Bo dla cnoty obrali,
Sarmaciej.
I jak go do Krakowa wietno przijmowali. Teraz krtko przepowiem nic mni(^" potrzebniejsze. Wiedzie sprawy w Franciej cnych posw godniejsze,
Jak
I
Wiem i
nas
senatorskich sercach
rne, zwycznjmi, jzykiem narody, Ku, Niemcy byli jednej zgody, Cho si te byo troch burdy ukazao. rad wnet si zlckowao. Jednak to I tak Jowisz zgodny s swoimi bokami Nie by gdy si mci radzi krzywd nad Gigantami.
tak
Litwa, Polska,
mdr
445
Jednostajnymi woty na pana jednego,
Wszyscy si wnet
Zna d Bg
senatory,
sam
zebraniu siedzia,
Na Ihego wszytkich zgodzi w ktrym godno wiedzia. Ukaza im w Franciej ksi z Andegawy. Henryka, ktrego Si^ sawne w mstwie sprawy,
Piasty, graniczne pany, wszytki opucili,
A
S
posy do Franciej
cici
wyprawili.
mia Adam
Konarski,
grabi
Tczyna
i
Gneznieuski
te
kasztcilan s
z
Grki
knia
Radziwi
Prunski Alexander
ksi,
Firlej, Kriski
Zamojski,
Kady s Ci gdy ju
syszc
ty
nowiny,
Odezwa wnet Henryka brata od Rupclle, Ktrej wojskiem dobywa w ten czas mnym Rupellany wzi w ask przez mstwo podbite,
miele.
W Paryu mu
Naszy
obfite.)
zot
z
ochot.
Tame
Z Borbony,
Medwy,
Niyerny
ksita.
\Yjechao ich pidziesit huczno w miasto kotcych, Francuzw pene drogi chcc widzie strj obcych. Dziwuj si kowanym botom czuprynom, Szablom, sajdakom, kuczmom, rzdom, jak nowinom. Dziwuj si te naszych w^ jzykach biegoci,
i
Ten niemieckim, francuskim, ten woskim waciwie, Ten aciskim, hiszpaskim, jak ojczyc prawdziwie. Francuzowie uczeni z nieukw szydzili, Ukazujc Sarmaty uczeszy byli.
i/,
poselstwo
ozdobn
mow
sprawowali.
Tego dnia Kaleryn krlow witali, Matk krlw mod, skd dzik wdziczny
i
brali.
446
Drugiego dnia posowie wietnie po obiedzie,
drogich szatach
kady swj
poczet
wiodc
jedzie.
Skd
witszy dziw
Henryka obranego krla tam witali, Wszytkich Sarmatw k niemu szczyr wzjawiali, Ii go tylko dla sprawy sawnej, mstwa, cnoty, Obrali, ktre w Polszcz s pirwsze klejnoty. Za im krl dzikowanie sam krtko uczyni, Ktrego kanclerz Huralt wnet stokro przyczyni. Ofiarujc si dosy ich nadziei sprosta, Pastwa Sarmackie mnoy, cudzych k niemu dosta. Wszytkich wesp miowa wanie jak sam siebie,
ch
I to
niebie.
Gdzie do wieczora
byli
Do
Henryka, tam go
on uczciwie
W tene
Ktre Monluk
Lansakiem
Waiszawie
s
podali:
ma
krl skarby
wnosi do
Polski
Franciej,
Strzedz wolnoci, a
mnoy
pastwa
Sarmaciej.
Potym wszyscy u
zwyczajem prze jego zdrowie rzdem pili. to wszytko w kociele, Peni, co pose jego postanowi w cale. Krlowie ksita, ksiny i krlowe,
Krl nazajutrz poprzysig
i
Swym
Do kocioa si
I
zeszli,
na
drug umow.
gos posplstwa
dali,
pastwa Sarmackiego.
Tam
Tame
Jan Zborowski
Krl
te
si,
za hojnie wesp godowali. wyprawie z nowin do Polski, Parya potym na ten urzd Boski
go, bracia prowadzili,
z
i
Ruszy
ksita
Karolus krl
matka
nim si W7prawili.
siostrzeca
krzcili
krzcinach
Posowie naszy
crk, u ktrego,
447
W Blamoncie
I brat
siostra
r.
matk,
ksi,
wszytkim si
oczu ich
Tam
W Tabernach go miasteczku
k niemu dwoje
ksit
Rzeskici przyjechali,
hojnie czstowah'.
Rhen si przeprowadzi, tam w Hildebergu sta, Gdzie mu grabi cny Frydryk hojn staci da. Do Mogunciej potym, gdzie biskup ku niemu S szeci set swych wyjecha, na poczciwo jemu,
Przez
go u Menu W Hojnie uczciwo wszytkim przystojn za by w Boe Narodzenie, W Gdzie czstowan wit wita go W ^yahiku
Frankforcie
mieszczanie przyjli.
czynili.
Fuidzie
na jutrzni
kilko dni
przez
odprawienie.
Philip landgrafF
przystojnie,
hojnie.
czstowa
Wisurg
rzeki do
Sasw
wjechali,
Ktrzy
I
w dwu
a
Z
W Lokris pose
cz naszym
czynili.
przyj
krla wdzicznie,
Do Brandenburskich granic, gdzie margrabia k niemu Dwr swj wysa, uczciwo suszn czynic jemu. Do Frankfortu nad Odr potym przyjechali, Gdzie ju na mie Polskie granice patrzali. Tame krl cesarzowi Rzekim ksitom, Za presport ich dzikowa grabiom panitom. Do Midzyrzeca wietnie z wielkimi ufTami, Od Polakw wprowadzon s trby z bbnami.
i
i i
Ze wszech
stron
mnym
Za
witsz do
448
WJAZD DO KRAKOWA
18 dnia Lutego,
21
DNIA
Odprawiwszy przewany pogrzeb Augustowi, Jak jest w Polszcz obyczaj, onemu krlowi. Na ktry si panowie Sarmaccy zjechali,
Gdzie
te
czekali.
Tak wnet wszyscy zrzuciwszy kaptury aobne, Przewanie gotowali ubiory ozdobne,
Rnych kstatw, ktrych snadz samej roboty, Nie zmgby Tagus paci, hojny w kruszec zoty.
i
aden dla gonej sawy kosztu nie aowa. by tam on Tantalus, ni Midas akomy.
By
ten czas
wietnym
strojem niechcia
by
znakomy,
Biskupi swe ubiory dla stanw godnoci. wietnie przygotowali s przewanej hojnoci.
Take
Ci
senatorowie
wszyscy rycerze,
Na tym gadki, na onym wzorzysty i ryty. Konie u wszytkich takie jakie u Turnussa Maro wiadczy, Ilomerus u Menoniusa, I jakie Ewripides u Rhezussa cnego. Opisa gdy ratowa muru Trojaskiego.
Mieszczanie
te Krakowscy przewane
bierzc
s
ubiory
Wnet
sprawili,
Cechy si szykoway w swojej sprawie kady, do Krakowa zawdy. A lud ze wszech stron Zamek Krakowski kosztem chdoono wszelkim,
pyn
Nic prcej, nic nakadom nie olgujc wielkim. wieciy w gmachach ciany nadobnie przybrane,
I
jedwabne
szpalery
zotem haftowane.
Nie przybra by Salomon takich gmachw hojnie, Cidv Saba ona k niemu przyjechaa strojnie.
449
Ni Danus,
ni
mia nigdy, jak Krakw wietnie subtylnego. A gdy si ju tak kady stan piknie zgotowa, Do Balic przyjcctiawszy krl tame nocowa.
Nic
Nazajiilrz
omnasty dzie
ktry
by
Lutego,
Kady
\'\^szytki
pola i wszytki drogi pene byy, Drzewa, wsi pagrki ludem opyny. Od Krakowa do Balic gdzie pojrzysz tam wszdzie Kady swe ufTy wiedzie w wietno bucznym rzdzie. Usarze zewszd pyn jak las s proporcami, Francuzowie si wlok z muy i s karami. Dwa na koniu, drudzy te wioz swe toboy, A Phebus swe promienie rozstoczy wesoy. Arcybiskup Gneznieiiski dwiecie jezdnych strojnie, Po usarsku naprzd wid przybranycli tak hojnie, Ze axamity, srebro, zoto, zakrywao; Od proporcw si rnych soce odmieniao.
i
Sam
Pockim
Poznaskim biskupy
za tymi
nimi.
Arcybiskup
I
poczty swemi,
biskup Kamieniecki,
dworzany strojnymi.
Krakowskim biskupem, podkanclerzy potym. Dwiecie pocztu po wosku wietno strojem zotym.
podbity kunami,
Na kadym by axamit
i
Haftowany kosztownie rzebrznemi sznurami. Tu Kujawski Chemski biskup iche wzorem, A j)an Krakowski pothym s wietnym wielkim dworem. Zatym wojewodowie s pysznemi uffami, Krakowski Firlej z bratem trzysta wiedli sami. Sendomirski tak wiele te z bratem Miecznikiem, Jechali Isncym zotem zewszd bucznym szykiem, Trzysta mnych usarzw wielmonie przybranych, S tarczy s proporcw blask zotem malowanych,
i
Brzeziski,
Jechali
Owicimski te
kasztellanowie,
tu
Maogoski inszy s pocztami strojnymi, wojewoda wid swj poczet potym, askiego by si wanie rodzi w kraju zotym, Czterzysta szo usarzw przewanie przybranych, Sto kozakw s sajdaki zotem haftowanych. Podolski wojewoda potorasta swoje, Usarze wid, na ktrych byy wietne zbroje.
i
Kaliski
57
450
Kozacy te
pancerzach strojno
sajdakami,
szurmy brzmiay (e wiat dry) z bbnami. Za tymi te Litewscy przesawni panowie, Jad, jalc gwiazdy jasne cni senatorowie. Zotem, srebrem, ubiory icli wietnie paay,
i
Trby
proporce rnych
furl),
Wojewoda Wileski
Radzi wi przesawny,
wojewoda Trocki i kasztellan sprawny, Jan Chodkiewic genera modzki i Liflandski, Marszaek wielki ksistwa, wid te swj dwr paski. Pan Miski, take krajczy sawny Kiszka s swymi, Podczasy podstoli s pocztami strojnymi.
i
Tu
Bg
strojniej,
Gdy
hojniej.
Naruszowic podskarbi
pocztem
swym
ozdobnie,
Potym Radziwi dworny marszaek nadobnie, Jecha w swym woskim stroju, zoto si byskao, Ze dwa tysica z Litwy wszytkich mi si zdao.
Wojewoda Kijowski
synami swoimi,
s
Kozaki
mnymi:
proporcy si snialy,
Z Braclawskim wojewod te poczet wspaniay. Maborski i Pomorski potym wojewoda Z omdziesit jezdnych jecha, a w kadym uroda, Szaty niemieckim kstatem na nich axamitne, Z Dulskim trzidzieci jezdnych zotem w zbrojach wietne.
Jan
te Wojnicki
bratem
Tczyna
grabiowie.
Ten ptora sta prawie w wietnym zotogowie, Drugi omdziesit pocztu zotem ozdobnego Okaza, a kosztem snadz przenieli kadego. Po tycli sawni z dwiema set jezdnych Ilerbortow ie, S Kamieca, z Zawichwostu za kasztellanowie, Ptora sta jezdnych wid kady pocztu swego,
Wapowski te
Potym
poczet
mia
kstaltu usarskiego.
uff zbrojnych
kasztellan Biecki z
Radomskim
Pan Czechowski trzysta mia w szaraty przybranych, S proporcw i z zota blask by, patrzcym na nicli. Potym kanclerz s podskarbim, cni senatorowie
Koronni,
Ci
trbi, drudzy
w bbny
jak
grom
koatali.
451
Przctocki Wojciech
sawny,
i
z iiiiu
on mni uczony
dwr s swej strony. po tych starostowie panieta mone, Jak Ilyhlejskicii pszcz roje, poczty wiedli rine.
Rolundiis, wiedli
Wjt Wileski
Na kstat
Rej
Skrzydy s spw ubrani, tarcze, konie drogo. te swych dwadziecia z abmi caymi,
Na
tarczach na kstat
orw
z lilijmi
zotymi.
poczty swymi.
wielko
Taraantara wszdzie brzmi, a Echo krzyczy, Konie r, grzmot z zbrj s srebra, kto wszytkich Wlodymirz te Krupski s swoim pocztem jecha, snad nad wszytki stroju nie zaniecha. A Ligza s swoim pocztem, s starost Styckim,
i
Myk
Take Inowocawski
woj woda
i
czyckim.
Gdaski,
i
Nu
te panowie
si pirwej
i
Grki
kasztellan
Brzeski,
pan Zbaski,
Cho
Poznaniu
poczty okazali,
Wdy w
Dwr te
ten czas
krla
przewanych strojw nie zaspali. zmarego jecha prawie strojnie, s proporcy wietnymi przystojnie.
s
posplstwa jechali,
legatowie
Za slacheckimi stany Krakowianie byli, Sto jezdnych, ktrzy piknie w zbrojach si wiecili, Pieszych czterzy tysice, wszytko w zbrojach sncycb, A ci stali przy dziaach srogi gos dajcych. rozmaitych ubiorach wedug cechu swego; Z rusnicami, s spissami, a fendlu rnego. Posplstwo przewyszszao insze dwiecie tysic. Autor arytmetyki zmiliby ich liczc, A gdy miedzy Lobzowem Bronowicami,
Ty
b}y
i
ullami
Prawie
wiedzie
Sarmack naci.
452
Bogu dzikuje, i przywid zdrowego. Wylicza te dla ktrych obran cnoty jego, Wylicza e nie skarbw adnych akomoci.
Potyra
By
cn
dzielnoci.
sprawiedliwoci.
w pobonoci. Pochlebcom ucha broni, a Pocki biskup gdy skoczy rzecz Ciceronow,
e dozna
Boga
Bibrak kanclerz krlewski zacz swoje mow: krl Sarmackiej wiary i mioci,
Przyrzekajc ich broni,
mnoy
granic,
woci.
Obiecowa
nadziei wszylkich
do
uczyni,
Strzedz praw w swojej wolnoci, a nic nie odmieni. Zatym Kazimierzanie, potym Krakowianie Pozdrawiali go mowno, take Kleparzanie, Ktrym wdziczna odpowied dana zaraz bya. Tak i w koo stojcych wszytkich weselia. Gdy si tak pozdrawianie ju wszytkich skoczyo,
Krl patrzy
pilnie
na lud, bo
sw
mn
mu byo mio
sprawc zoto zabaw.
nie
dry
srogo powtarzaH.
S prochw dym, pomie sthraszny, trby z wie i z murw, Krzycz, ludzie woaj, jak w karczmie u gburw. Takie rycerstwa wielkie tam byo zebranie.
takie zdanie:
Ze go
mg snad zastawi
i
przeciw Turkowi,
I przeciw nawitszemu nieprzyjacielowi. Co si zbrj do wojny potrzeb dotykao, Takowych snad wojsko Xerxowe nie miao. A ubiory przewane kosztowne rzdy,
i i
Snad Kressussa sowito przewyszszay w^szdy. Take krl Florjansk bram w Krakw wjecha. aden wiata wywiesi z okien nie zaniecha,
pirw'szej
Okna
Krl
hatasowej szubce podbitej rysiami biaym koniu jecha, rajce sami Krakowscy nad nim nieli weluin z zotogowu. Pochodnie ze wszd wiec, a trby brzmi znowu. Gwaskonw za czterdzieci z boku z runicami. A Szwajczerw szedziesit le z halabartami.
Czarnej, na
453
Ubior wszytkich axamit ty Niemiecki kstalt, a bben
Przed krlem Niwerneskic Gwiza Mirandola grabi
i i
zielony,
piszczak wiczony.
i
ksi
i
Diimeuskie,
Eibieskie,
A gdy w
Sucha
Na Grock te ulic z rynku w ])irwszym weciu, Bram ubudowano czynic wdziczno szczciu.
Wkoo
Urzd
ae
serce skacze.
lilje
piersiach
mia,
ywy
chwia,
Kaniajc si gogota, szczliwie winszujc Wecia tego, Sarmack wdziczno okazujc. Ludzi cho w nocy byo wszytki miejsca pene, Godnoci nie patrzono, ni na szaty celne. Ciba ze wszd, a drudzy na murach wiszaj.
Drudzy rynny, a drudzy na wirzchy si pnaj. k zamku przyblia wnet z dzia uderzono, Chopa s koniem misternie s prochy zapalono. Z hakownic te ogromno ae Wawel draa.
Gdy si
godzin
nieba
gromy rozgniewany.
Wszytki zaraz w^ypuci, nie byby zrwnany.' Drugi orze na bramie zamkowej misterny
Kania si, chcc by jak brat cnym liijam wierny. Do kocioa witego wstpi Stanisawa, Od kanonikw witan, zkd bya zabawa. Piknie potym Te Deum Laudamus piewano, Koci witych krlowi caowa dawano. S kocioa do krlewny wystpi z ukonnoci, Tam si wesp witali, z opoln radoci. Prowadzon za wieczerza, na on paac wielki, Z dzia strzelba dugo trwaa, w kadym kcie gieki.
Nazajutrz krl do kola
wszed
senatorskiego,
Przez Bibraka
dzikowa
liojnie wszytkira s
tego
go na monarchij tak sawn obrali. Prosi by mu co rychlej w szafunk podali.] Drugiego dnia Sendiwoj Czarnkowski Koronny,
Referendarz,
454
Od
Na
wszytkiej slachty
By wolnoci, praw
to
za wzi
chce
by pastwa
Skak ju
wieczr jechali.
piknie w zotogowy, jedwabne szpalery z zotem woskie owy. Majestat zgotowano; poyska si wszdzie,
I
W niedziel
Zota
w piknym
rzdzie.
skoro Phebus
Oceanu
gow
Promienist ukaza, krla w szaty nowe Ubranego, Krakowski biskup po prawicy. Wiedli w koci, Kujawski biskup po lewicy.
Krl jak kapan
w
s
ornacie,
albie,
dalmaticc,
S humeraem,
axamitu, sadzona na
krzy
klejnotami.
Krakowski nis zot koron. Wojewoda te sceptrum piknie urobione, Wileski wojewoda jabko jak wiat s krzyem, A Zborowski miecz goy, pochwy z zotym bryem.
kasztellan
Krzy
Szli
])rzed
arcybiskupem
opaci
Ijiskupi drudzy,
i
Take
I
kocielni sudzy, wszyscy panowie s Ksistwa s Korony, grabiowie s Franciej i ksita ony.
i
swym rzdem
biegli,
Koci
peen, nie by tam acuch w diskreciej. Ni zotogw, nie zna chop lacheckiej naciej.
i
Wszyscy za rwno w koci moc si cisnli, Ganki, supy kraty, w koo napenili. Arcybiskup mia nad nim modlitwy do Boga, By przeze jego bya sprawowana droga.
na otarz woono. chlebem ofiar podle postawiono. Modlitwy dokoczywszy, biskup krla uczy. Jakby ku cnotam witym w woli Boej uczy,
A klejnoty, koron
Wino
z
Rozwaajc mu ciar
stanu krlewskiego,
ii jest
4o5
Pyta go jeli koci Boy chce chdoyd, Wiary slrzedz krlestwo te zwierzone mnoy. To krl nie tylko przyrzek peni w swej caoci, Lecz z moc B6q przenie z uprzejmej pilnoci. Polym klczc poprzysig wszytko trzyma trwale, 1 ze wszytkich si luby swoje speni w cale.
i
Obie rce
pooy
z
na Ewanieli,
Arcybiskup
powica
potym klczcego,
Od biskupw
Biskupi
Stali podle.
z
Gdy byo ju po
szkole,
confederaci,
przd Ewanielicy,
ksi
woa
Katholiki,
kady rno
krzyczy.
Ten
w strachu, gdy do groby drudzy appelluj. si krwawej burdy mao umykao. Lecz si wdy z aski Boej wszytko pojednao, Gdy im krl przyrzek wszytki peni condicie, Nad nim za arcybiskup mwi oracie.
Krl
A ju
Potym
wzi
kielich z
Pomaza mu
Prawic, rami,
grzbiet
midzy
plecy.
Na krzy,
a oracije
mwi
k wszelkiej rzeczy.
Potym biskup uczciwie krzymo z niego zmywa. Arcybiskup modlitw nad nim Boga wzywa. A przytym dalmatyk powica z ornatem,
ktre
mia by
dalmatyk
krl
i
ubra zwykym
apparatem.
Zatym
na
on ornat
woy.
Tame mu bogosawi by go Pan Bg mnoy, Aby zna mocy Boej wszystek wiat poddany,
A i on zrzuca s krlestw wywyszsza pany. Za arcybiskup mwi zwyk confessi, Krl te w swym stolcu klcza, z wielk dewocij.
i
Potym za do otarza
by
przyprowadzony.
Tam
przed arcybiskupem
klcza uniony.
Potym panom ktremu co przynaleao, Z otarza oddawano ich nosida cao. Ci przed arcybiskupem stanli porzdkiem,
Ktry
da
miecz krlowi,
mwic
tak z rosdkiem:
456
Wemi miecz wity Boy, bro nim wiernych jego, A zbij nim przeciwniki kocioa witego.
Karz nim zych, dobrych miuj, bro sirot ubogich, Mci si nad nieprawoci nieprzyjaci srogich,
Krl wziwszy miecz trzasn nim, da go miecznikowi, Miecznik w pochwach za odda arcybiskupowi, Ktry on tak przypasa krlowi do boku,
Winszujc mu zwycistwa, z Boego wyroku. Marszaek potym da zna i koron maj na krla, jelie wszyscy przyzwalaj. Brzmia koci, fiat, fiat gdy z nich woa kady, A drudzy vivat, vivat, Henryk nasz krl zawdy! Potym si uciszyli wnet wszyscy z ochot,
Ka
Mwic; Wezmi
niej
wiary
woy
Potym
mu
sceptrum zote
w praw
rk woy,
Jabko
w lew,
by
pastwo
By bdnych
drogi uczy,
A gdy
Jak prawy pasterz, piewano we mszy co offert zow\. Krl szed ku otarzowi z ofiar gotow,
Bo
S chlebem z winem, na otarz dawa po jednemu. Biskup jak zow Pacem da caowa jemu. Za skoro arcybiskup sam communicowa. Krl te do Sakramentu wnet si przygotowa. Ktry mu arcybiskup poda z uczciwoci. Tak ciao Paskie przyj, z wiar, z nabonoci. A gdy si msza skoczya, biskup miecz krlowi
Odpasa poda go w rce miecznikowi. Szed potym na majestat, krl koronowany. Ktry wpord kocioa by przygotowany. Sceptrum, jabko w rku nis, przy nim biskupowie, I wieccy wedug stanu cni senatorowie.
i
Thame
I
na nim prowadzi. tam te na rycerstwo Passowa kilko godnych uwaajc mstwo. Odda miecz miecznikowi, do paacu potvm By prowadze, tam obiad mia pod weliim zotim. Ksita przy nim jedli z grabiami s Franciej,
tam
by
cudzej naciej.
by
457
ratuszu
ubra wstpi
,
na majestat potym,
wzigt
i
Od
Tam/.e
mieszczan
przysig
dar srebrny
zotym.
te
nn rycerstwo
killio ich
passowa,
wdrowa.
Trb, bbnw
Drudzy
r/,
dr
mury,
obicie
rzc,
ludu ze wszech stron, i dachy ami, Drugi nalazl w kiesieni cudz tani. Do Zborowskiego zaraz Krl szed na wesele, Gdzie byo rozmaitych goci zacnych wiele. Take Krl nazajutrz by czstowan hojnie, Samuel mu Zborowski sto koni tak strojnie Okaza, po usarsku, kosztem s podziwieniem, Bo na wjazd nie mg, potrzeb zatrudnieniem. Rajce Krakowscy w rynku te tryumphowali, A wszczurnastcy Te Deum Laudamiis piewali. nocy kule race misterne puszczano. Dwa supy przyprawione s prochy zapalano. Z dzia te w dwa rzdy w rynku bito naprzemiany.
Ciba
rk
zdy
W zamku grom
Tam
Ognie
wiecc
z
gorzay
dzia,
s
wiee
zawieszony.
srogi,
k bitwie
bbny
We
Srzod zaburzka si
Wieczr,
e jako w
z
Wapowski
wojsku, zbroja
Gonitwy nieforemne
Insze dni na suchaniu
Potym o Wapowskiego mierci sprawy byy. Tak Samuel Zborowski cay w poczciwoci, Wywoa jest, z dekretu Krlewskiej Mioci. S tym si koronacya ta sawna zamkna, Ktrej nigdy podobna snad w Polszcz nie bya. Ty sam, o Panic! racz strzedz serca Krlewskiego, Rychtuj go ku pociesze pastwa Sarmackiego. Winszowabych tryumphw przyszych wirszem hojnym,
Ja si
Jako pocilebstwem drudzy zwykli nieprzystojnym. boj bych nieby faszywym prorokiem.
co
Wszak
Na
piro moje Sarmackie boje. Teraz na prostym wirszu przesta, czekaj koca,
on czas
te wysawi goniej
Tryumphy Henrikowe
czytaj chceszli
o tym szyrzej
mego Goca.
58
458
Koronariej
naley, zwaszcza
wedug
Ponliikau,
zamkn
wedug
rzecz nie
zwyczaj;i
moe, poniewa tam wszUhki rzeczy aciskim jcz\kiem, Kocioa Rzj niskiego sprawowane jywaJQ, zdaa mi si ninic^" poyteczna, aliychci wszytek poslopek porzcjdek, wanie
i
nalecych modlitw,
Naprzd tedy
ktra
prostej
oracyo poda.
w ten dzie wity zwyka bywa ko21 dzie Lutego, Krl wybrany bywa ubra przez marszaka najwyszszcgo w boi ki k temu przystojne, w suknia, w alb, w dalmatyk w rkawice w omal albo w iap z zotogowu, na kslalt kapana Rzymskiego. Tedy arc})iskup z inszemi bisluipaw
Niedziel (bo
ten czas
ronacia),
bya w
w ubiorach w
i
czapkach biskupich
laskami paslerskiemi,
id<j
proccssi
krla
paacu krlewskiego.
rze stojcego,
Tame
arcyl)iskup
wod wicon
pokropi
kadzidem okurzy.
mwi
oraci:
famuhim
iiium,
Ecclesiaslicae
ad aeternae pacis gaudium, te donante pervenire nostrum, Anun. Potym dwa biskupowie, jakom w wirszu opisa, krla miedzy sob prowadz, panowie te drym tho naley, koron, sceptrura, jabko miecz przed krlem nios, a Responsoria kaniorowie piewaj: En ego unito Angclum meitm S^c. Potym przyszedszy biskup Krakowski do wielkiego otarza, mwi do arcybiskupa gosem:
Dominum
Rcverertdissime jKitcr
postulat saneta
Potym
z
krl na
swym
stolcu przed
otarzem klczy,
dwa biskupowie
obudwu
te
Krakowski biskup zacznie psalm Exaudiat te Deus ^>. potym \virsz: Dormnc salcum fac Rcgem nostrum. R. Et exaudi nos in die qua invocai-erimus te. Potym CoUe-cla: Deus kuwUium institutor, qui nos Sancti Spiritus illustratione consolaris, praelendc super hunc famulum tuum Henricum graliam tuam, ut per eum tuum in nohis adesse sentiamus aduentum.
Za tym drugi biskup mwi modlitw;
Omnipotens sempilerne Deus, coekstium ac terreslrium moderator, qui
459
concede quaesumus ut a cunciis athcrsitabiis Uberatus,
pacis
S^"
Ecdeskislkae
ad aelernae i)acis gmidium, te dominie pewcnire mereatur, per Christnm Doininum iiostnini, Ameii. Skoczywszy modlilwf, upomina krla pilno o wierze, o mioci Bo-
dom
munlalur,
)(
ej,
mwic:
indigni,
Cum
hodie per
manus
nostrl lices
inhac re
fiturjinmr,
quamuis
est,
sacram unctionem,
\^
Re-
ul
te
fideles
aUguantidum moneamiis. Regiam hodie suscipis dlgnitatem S^" regendi popidos tihi commissos curam sumis, praeclarum san inter morlaks locum scd discrim.nis laboris, atgue anxielalis plenum, verum si conslderaveris quod omnis poleslas a Domino Deo est, per quem regnant Reges ipsi SC legum conditores iusla decerminl, quodque de grcge libi commisso
, ,
Deo ralionem
tholicam,
retincbis,
reddilunis ,
primum
pielalem seriabis,
,
Domimnn Deum
tu-
quam ab
incunnabidis professuses,
ad finem usque
iniiolatani
rum
diu consislere potest, erga omnes inconcusse adminislrabis, bonis praeuda, noxiis debila^
paenas imponcndo, viduas pupiUos pauperes ac debUes, ah omni oppressione defendes, omnibus te adeunlibus benignum, mansretum atque a/fabilem pro Regia tua dignilate pracbebis y ita te geres, ut non ad tuam, sed ad totius populi utilitalem regnare, praemiumgue benefactorum tuorum, non in terris, sed in coelo expectarc ridearis, guod ipse tibi
,
,
^ regnalDeus,
viris
in
saecida
saeculorum.Dokopyta:
iuslis
sowy
fdemsanctam, a CalhoUcis
sercire? R. Volo.
.
Voh),
commissum secundum iusliciam Palrum tenere, regere, S^^ defendcre? R. T'o/o. Et in gnantum dicino fultus offragio ac solatio omnium fidelium suorum raluero, ita me fidelier per omnia aclurum csse promilto.
Vis
tibi
, ,
Rcgnum a Deo
Skoczywszy pythanie krl, przed arcybiskupem klczc zjawszy czapk, niuwii to wyznanie: Ego Henricus Deo annuenlc fulurus Rex Polonorum, profUeor S^' promilto coram Deo, Sf Angelis eius deinceps legem S^^ iusliciam, Sf pacem
Ecclesiae Dci, populogue mihi subiecto, propossae SC nosse faccre atgue servare, sako condigno miscricordiae Dci respectu, sicut in consilio fdehum
meorum, mclius polero invenire. Ponlifcibus quoque Ecclesiarum Dei, condignum y canonicum honorem exhibere, alcpie ea quae ab Lnperatoribu.-^ S( Regibus Ecclesiae collata, Sf reddita sunt inciolabUiler obserrare, Abbalibus, Comitibus, Sf Vassallis meis congruum honorem^ secundum consiJium fidelium
meorum
praeslare.
460
Pothym pokada
arcybiskup trzyma,
gelia.
rcz
mwic:
me Deus
Ewan-
Rex Regtim
imdtipUcem
,
Omnipotens sempiterne Deus Crealor omnium, Imperator Angelorum, c^' Dominm Dominanlium, qui Ahraham fidelcm sernim luum
fecisti,
de hoslibus triumphare
tribuisti,
Moisi
^ losue populo
tuumRegni fastigio sublimasli Sf Salomonem sapienliae pacisque ineffabiU munere ditasti: respice quaesumus Domine, ad praeces humilitatis nostrae (^" super hunc famulum timm Henricum, quem supplici derotione veneramur Sf in Regem elligimus^ Renedictionum tuarum dona multiplica, eumqu6 dexlere potentiae luae^ semper hic (^ id)ique circumda. Quatenus praedicli Abrahae fulcUtale, Moisi mansuetudine fretus, losuae fortitudinae fultus, David humililate exaltatus, Salomonis sapientia decoralus,
tibi
humilemue
Damd puerwn
in omnibus complaceat
per
Tuae quoque
protectio-
munitus
armisque coelein-
stibus circumdaius
pacem
per Clirisum
Dominum
ad
qui
in
gloria humilium
^ vita
quo potestas omnis Regniqne consistit victoria; salusque populorum cpi tecum viiHt ^" re,
Druga modlitwa.
Te invocamus Domine sancte Pater Omnipotens sempiterne Deus, ut hunc famulum tuum Henricum quem tuae divinae dispensaionis proidentia in primordio plasniatum, usque ad hunc pracsentcm diem iuveniH flor laetantem crescere concessisti, cum tuae pietatis dono ditatum plenibmque de die in dicm coram Deo tj* hominihus ad meliora gratia ^^ veritate
, ,
semper proficere facias, ut summi regiminis solium gratia supernae largitatis gaudens suscipiat ^"misericordiae tuae muro, ab hoslium adoersitate undique munitus plcbemsibi commissam
ej"
irtute li-
a krl
obse-
R.
s
lecym
sthojc
Powtre piewa.
Et hunc
neris.
ellectum in
Regem Coronandum
461
Potym biskupi wszyscy klknwszy tho piewaj nad nim, a kantoletaniej, ktr skoczywszy, gdy jeszcze krl ley krzyem, a biskupowie w kolo klcz, arcybiskup mwi: Pater noster etc. Et ne nos inducas in tentalioncm. R. Sed libera nos a mao. V. Salrum fac servum tiiinn Domine. R. Deus rneus sperantem in te. V. Esto ei Domine turris forlitudinis. R. A facie inimici. V. Domine exaudi orationem meam. R. Et damor mens ad te reniat, V. Dominus vobiscum. R. Et cum Spirirowie dokonywyj
tu fuo.
Oremus.
regimine
amore dominaris, dafamulo cum regimine discipine, ut tibi toto corde mane at semper idoneus, tuoue munere ipsius
,
ad aeternum Reetc.
gnum
te
Regem Henricum
eum
in eius protinus rapiatur merita, da cum mansuetudine, ita regere populum tuum, sicut fecisti Salomonem tuum continere regnum pacificum, sit tibi semper cum timore subdifus, tibicjue militet cum quietej sit tuo cUpeo prolectus cum proceribus i^ ubiue tua grafia rictor existat, honorifica eum prae cunctis Regibus gentium, ut faeliciter populis tuis dominetur, (^' faeliciter eum nationes ado-
tuo spiramine
rent,
sit
gularis, locupletet
et
eius libcris tribuas profuturam. Protella ei prolixitatem mtae et in diebus eius criaturiusticia, a te robustum teneat regiminis solium et cumiu-
cunditate
et iusticia
aeterno glorietur in
Regno
per Christum
Dominum
nostrum, Amen.
biskupi stoj,
rk
Potym arcybiskup ledzie a krl przed nim klknie okoo ktrego tame z niego zdejmuj dalmatyk paszcz, a arcybiskup zmaczawszy wielki palec w oleju ktry krzymem zow, mae krlowi od doni do okcia i rami ])ravve midzy opatkami na grzbiecie,
, ,
mwic:
1'ngote in
ritus sancti,
Regem ex oko
sanctificato in
Nomine
Patris
et Filii et
Spi-
Amen.
Pax
tecum. R. Et
cum
Spiritu tuo.
Modlitwa.
Ungo
tis
te
in
Regem ex
te
noslrae officio in
oleo
unguimine despirituali
eius
quoque perfectissima
declinare tola
mcne
462
et ulilia
animae tuae,
lugller cogitare
liante
Domino
regnat,
lesus Christus
Dominus
nostcr , qui
a Patre
oleo
prae participibus
suis, ipse
Sjinte-
BenecUctionem infundat,
temporali Regno,
eundemue usiie ad
et traclabili
oleo
et
iustis
moderationihus execu-
Rex Regum,
Deus per
in unitale
Spiritus Sancti,
el
inungi
uaesumus manibus
,
nostris
opem tuae
[benedictionis, Sf
quem
hodie
licet
mus, dignum
^ tirtutem concede.
sit fortis,
Constitue
Da-
expugnator,
perDomi-
^ regnat inunitate
^ Prophe-
atque adepti sunt repromissiones, tua sanctissima unctio super caput eius defluat, atque
ad
sionibus , quas adepti sunt tictoriosissimi Reges gratia tua dignus cfficiatur
faeliciter regnet Sf
ad eorum consortium
in coele-
Dominmn nostrum
,
^ regnat <^c.
ravit
Unctus
^ rirtute sanctae
Diaboli supe-
Tartara destruxit,
Regnum
^ adcoelos victor ascendit, incujus manu victoria,virtus ^^ potestas consistunt Sf tecum vivit ^ regnat per omnia saecula saeculorum, Amen. Deus qui es iustorum gloria ^ misericordia peccatorum, qui misisti fdium
tuum pretiosissimo sanguine suo genus humanum
Sf es propuguator in
te
continetur potestas
te
sperantium , Sf sub cuius arbitrio omnium Rcgnorum kumiliter deprecamur, ut praesentem famulwn tuum
Henricum
sit
na eum corona
tibi
iusticiae Sf pietatis, ut
toto
te
credens
tuam Ecclesiam defendat Sf sublimet popidumue a te commissum iuste regat, nullum ius insidiantibus malis in iustidam vertat. Accende Domine cor eius, ad amorem gratiae tuae, per hoc unctionis oleum.
deserviat sanctam
463
iinde una^isti Reges Sf Prophetas, giiatmus iusticiam dihgeng, per tramitem
sliciae famiJiariter
iw
popidum
lentia
annonim
curricula, ad
c^
Dominum nostrum
lesinn Christum
ricum
cV'
sieul benedixisti
tionis siiiriluaUs'gratia,
Regem HenAbraham, Jsaac ^ lacob , sic illiini larga benediccum omni plenitudine poientiae irrigare, atqiiae perfun-
der dignare, tribue ei de rore coeli ^ de pingvedine terrae abundantiam frumend, vini 4' olei 4' omniitm frugum opulentiam, ex lurgiiate dirini muneris
longa per tempora, ul
riolata in
illo
regnante
sit
sanitas
Regno
4'
giae potcstatis
omnium
sit
corporum
Deus
ut
caenobiorum sancforUm, maxima cum pietate munificentiae atque sit fortissimus Regum, triumpkator kostium, ad opprimendas rebelles ^ paganas nationes, sitque suis inimicis satis
tiae.
terribilis
regalis poten-
Optimatibus quoque
^ praecelsis proceribus,
gnifcus
iq%ie
Reges quO'
,
qut
Regnum
^ post
sentis ritae
Quod
Amen.
Po tych modlitwach, ociera mu bisLnp miejscza pomazania bawen, awthcn czas ])is!aip dalmatik kap powica, tymi sowy: Deus Rex Regum ^^ Dominus Dominantium, per qnem Reges regnant, ^^
, i
legum conditores iura decernunt, dignare propiciusRenedicere hoc Regale ornamentum ^^ praesta ut famulus tuiis Rex noster Henricus, qiii illud portaturus
est,
ornainento
^^
bonorum morum
^^
geat
fi-
nem
sine
^"c.
i
Polym
niego:
kap, mwi
tliymi
sovvy do
mundi partes,
gere in
we mszy
A po Alleluja po Gradalo oracie za krla mwi ktry biskup. Potym krl klknie przed arcybiskupem od biskupw k niemu przyprowadzony, tedy
mwiconfcssig.
i
wemie
mwigc:
rce krlewskie,
manus
licet
sumptum per
officio in
nostras
indig-
auctoritate sanctorum
conccssum,
nostraeque benedictionis
464
clesiae,
^ memor
mohmque
deles
super femur tumn potentissime, ut in hoc, per eandem inm aequitatis exerceas ,
imquitatis, potenter destruas.
atqiie
fi-
propugnes,
protegas
quam
Christiani
nominis hostes
eocecrcs,
clementer adiuves
miusa, confirmes
Quatmus in hoc agendo virtuum triumpho, gloriosus iusticuius typum geris in nomine ciaeqe cultor egregius: cum mundi Sahatore eius, sine fine regnare merearis, qui cum Deo Patre ^ Filio (^ Spiritu Sancto vivit ^ regnat Deus per omnia saecula saeculorum, Amen. Tame potym postpuj jako wiszszej w wirszach a gdy krlowi miecz do boku arcybiskup przypasuje, mwi: Accingere gladio tuo superfemurtuum Potentissime ^ attende quod sancti, non in gladio, sed per fidem vicerunt Regna.
hene disposita.
, ,
quae
in
licet
nomine Patris
^^
quam
per
gloriam
4"
honorem
significare, ^^
hanc
te
nos in interioribus
pastores rectoresque
animarwn intelligimur,
,
ita ^^ tu
tibi
a Deo dati
commisi,
utilis
^ praemio
ti
sempiternae faelicitatis
cuius
coronatus,
cum redemptore
sahatore nostro lu
Christo,
cemcue gestare
tre ^^ Spiritu
Qui
ninit ^^
imperat Deus
mwic:
te
ohnoxium mulcere
disper-
pios
riam docere,
4'
lapsis
tibi
manum porrigerc,
dere superbos
relevare humilcs
ait:
appcriat
Damd ^
nemo
claudit, claudit ^^
nemo
^umbra
cecinit,
mortis, ut in
quo
Damd
Propheta
aequitatis,
(^
quem
ant
Dominum nostrum qui cum eo vivit et regnat Deus in saecula saeculorum. Potym we mszy posthpuj, gdy do offerty przijdzie, krl ofiaruje, Pax tecum pocauje, communicuje, potym mu miecz odpasuje arcybiskup, a po mszy prowadz go na majestat w porzd kocioa uczyniony, tame
go arcybisliup posdzajc, mwi:
465
Sta
potentis
&. retine
a modo locum
tihi
auctoatem Omniscilicet
Dei
& per
omnim
Episcopo-
&
et
hominum, te mediatorem cleri et plehis, secum regnare faciat lesus Ul hoc Regtii Solio conftrmet et in Regno ueterno Christus Doniinus noster, Rex Regum et Dominus Dominantium, qui cum Pa,
Potym
zacznie
arcybiskup:
Te
Deum
po prawiczy krla,
Firmetur maniis
paratio sedis tuae.
te
mwic:
tua, etexaltetur dextera tua. R. lusticia et iudicium
remat. V\
Domine exaudi orationem meam. R. Et clumor Dominus robiscum. R. Et cum Spiritu tuo.
V.
7neus
ad
Oremus.
Deus qui
citur
tictrices
qiii
cuamiiis aetate
languesceret infaligabili
.
sanctitate
manuum tuarum
te
a nostrae ora-
hahemus
et
nos apud
Sancte Pater
Dominum
frangaur
,
Sakatorem, qui pro nobis manus suas extendit in cruce, per quem etiam prae-
camur
impietas
aJtissime
,
te
per
eundem
Christian
Dominum
nostrum. R. Amen.
Oremus.
Deus
humani, confirmator
exeret
amici
,
tui,
Regcm
in
saeculis
profuturum
tu praesentem insignem
citu suo,
nium sanctorum sicut visilasti Moisem in rubo losue in castris, Gedeonem in agro Samulem crinitum in templo et iUa eum promissione et sgderea benediquam beatus Datid in ctione ac sapientiae tuae rore perfundere digneris
,
Psulteno
acies
Salomon fihus
et
eius te
remunerante percepit de
,
coelo.
Sis ei contra
sapienia in protectio,
proceres atque
lo-
pacem
diiig ant
teritatem
populus
,
iste
pullulet,
coalitus
et in
benedictione Trinitatis ut semper maneant tnpudiantes pace tictores per Christum Dominum nostrum. Amen.
armis gaudentes
PEUORATIUNCLLA AD MEGAENATEM.
Domine, Henrici Falesii faelicis inaugurationis Coronatwnisque ordinem ac triumphum san memorabilem tumultuario calamo descriJlabes amplissime
ptum.
II.
Et
ficct
kurni depressa
oratio
in hoc
tamen non
59
466
improhilis
erit,
quod ex
fide
remtantur omnta,
scrmonum, unda^jensuumuc flamma, ad iUas sigillatim recensendas mthi suppeteret et nisi breuitas opusculh cJaudere rkos mberet, in aJiud igitur
dcs,
iempus sifata
tellint,
,
unquam nomen
Ulustre
ma-
gnificentiae tuac
non immemor.
H3-<g^^|^->e*<
I<ll
llAWiS i]
PRZEZ
Matysa
W
ktrym
l^tt*yh'Oiviusa
UCZYNIONY
KSIT
I
LITEWSKICH
ICH
I
SPRAWY SKUTECZNE
wydane,
adnego przedtym
icli
nie
od fiocztku
do dzisiejszego z
aski Hoej
w KRAKOWIE.
DRUKOWANO
U MACIEJA
Ifioku
od
Syna Boeg^o
lo74
Cum
Regiae Magcstatis.
JSawa trbi na lew na praw stron, O zych gos zy, a dobrym dawa czci koron.
i
On
Szturmy i wojska zwodzc, tak wieniec wygrali. fendel na mur wznosi, ten z wczni harcuje,
Philozoph
te
i
nauki
w wiecu
tryumphuje.
hetmany z triumphy woono, supy drugim wystawiono. Piramides Ktre od wiekw dawnych i dzi cae trwaj, Cnot sawic, drugich tym do niej pobudzaj.
Na soniach
w Rzym
-wmcMc
StryJiovius
ad Lectorem.
Tu te
Masz
przeczci
tu crek
ich
dziewi
cnoty,
urzdy wasne,
Rozdzia pirwszy.
ilfam rd swj zacny od Boga wiecznego,
Petrarchamdevirtu3
'^if^^-
wyszy spoinie z niego, Ja Cnota s Prawdt^, a Minerwa potym, Z rozumem zotym, jM tak z jednego ojca gdymy wyszy Spraw jego uczy na wiatemy przyszy.
trzy siostry
Mymy
Platonem ne eiusdem.
m
.
,.
defimtio-
AristoteL polit. o
Cignc
yego
Boga wiecznego.
im yczc by go prawie znali, Zakonu jego na wszem przystrzegali, Z nas sistr swych aby si nie wyradzali, Ni zapierali. #est to jawna rzecz kto si nas trzech zaprzy,
troci,
dobrym paci.
470
Cnota wdz prawy,
^fjowiem
Boga ma
ojca,
obroc
J
s
pewnego,
emi^Auguslyn
s.
q. 71,
gotowCgO.
wszelkiej przygody,
z
;iynem go zowie, a
Gorgones
Harpiej
Obroni go Tu go cu
wyrwie
nagej szkody.
saw
darujo, a w:niebie
Siestwi!^"^'"""'^"^
Miejsce
siebie.
j^TRasine
^^""
psuyl!"*^'^""''^"'*'
^^Pandera.-maciczazby-
Gorgones ony, Gula i Luxus przez mi poraony, Epimeteus, Pandora moc moje Zunj I zbroj,
Harpije
i
mier w;moczy u sa- t#adowitem ja Parki zhodowaa, *^"'^ Sawiem je siestrze ciotczonej w moc daa, umietlr^ ^ Przcz czrki swojo jam Plutoua zbia, Kto cnoty naladuje
djaWazwycey.
Ex
definitione Peira-
iKtrych
jcst
TchoMantuani migari.
A Powcigliwo.
tych posagi stara^si nictrzeba, Jak za wnuczkami, da ich sam Bg z nieba, Skarby wieczne, ktrych ml, rdza nie psuje, Nifmiecz hoduje. FJF jednakiej za wdy ich posag trwa mierze,
ale-
Drog
Urzdy
wiary.
do nieba,
zacnej,
cho te
I
przytrudniejsz.
Do sawy
dobrego imienia,
do zbawienia.
ff^iara ta wprawdzie
Uabac.2.
uzna Boga uczy, Kto sic jej s prosta trzyma, ten w cel uczy, S tej sprawiedliwy szczerze trwaj cy wie,
^^j
Gencsisj.
^ ^^ ^^^ ^^^^^j
^
^^J S^^Y.
fenelw.
Z wiary by ywy.
Genesis ^lii.
JPJB^JCtko wywieda
I
Josepha
studnice,
domiecia
Egipskiej stolice,
^odi "
rozdzielone,
Jest przechodzone.
471
Ufrlw Jozue s tg zbi Amorejskich, S t Gedeon star wojska Madiaiiskicli, S t Goliata Dawid may poy, Pliilstyny strwoy. Olopherna s t Judit cna zabia, Ta Krzcciastwo wszytko oywia,
Bez
tej
losue 10.
ludcum
Regum
7.
17.
ludil 13,
W prn nikczemno.
jest
ciemno,
Nadzieja.
iVadzieja,
ktrej
moc
Krzeciaska,
suranieniu,
Przez
Ex
Sermone'Ioannt
Gdy
Boga prosz,
swym dobrym
Chrisoslomi.
Ku wspomoeniu,
t/est za pokarm wiernym od Boga dana,
Ptalm. Esai
4.
Gl, 113.
Iw
Proeerb.
16.
JDJE//izczyk
majowy jak
ziele
ssuszone
Psalm.
2, 124.
Znowu
Tak
nie
posila,
byw^a zielone,
Hierem.
17.
omyl
nadzieja strapionych,
Ecclesi. 31.
Cho
Trzecia crka ma,
udrczonych.
a
aska,
mu,
s
albo
aska
yczliwo ku
Pontificis.
szczera
blinie-
kazania Gregorii
Miowa
tej
Pan Proroki
tej
5, 1
By jeden
szczyrze drugiego
miowa,
brzk,
Sprawiedliwo.
bez
Na
Czwarta
Miarkuje
wiatr
prny dwik.
Sprawiedliwo,
ludziach ta
akom
chciwo.
T nad
ofiary wszytki
Sprawiedliwych
Broni ich
Psalm.
32.
ndzy,
mnoy sd
prawdziwy,
Traci faszywy.
Ma wag
miecz, way ze i dobre. Zych karze susznie, dobrym dary szczodre, Dawa, niezbonych na sd Boy nosi,
i
A pomsty prosi. Miara swych uczy nie traci dbr Gul, Zbytkiem szalonym, ani w krgle kul.
Chudym
udziela, a
uywa
miernie.
Szafowa
wiernie.
472
trS?u"poczc?wo*d
^'"^'^"'''
Roslropno czyni swych rnych od zwierzt, Na przysze rzeczy i niniejsze mie wzgld,
S przeszych wzory bra, mdrze swoje sprawy
seneca.
Augu.q.n
cap.d.
Wic na
A zawdy
Jak
cel
prawy.
Ortelu,
^^<^^-^^ ?/?<.
Samego
zia
rostropno pa-
Ta pasirbic
^.^ra
z ma Chytrogarn,
i
Co
nt'''oko'r'ffimeg
zbierania.
bogactwa zbiera chytro marne, skarb mnoc zym nabywaniem, Ma wiar na nim. Ta ni ubogim nie wana, ni sobie, Lecz przepada i ginie w swej chorobie, Z rodu crek mych susznie wywoana,
Lichw
siaio.
Stao
Jak
crka
ma
W sumnieniu
Ta
Slaloo cnothy dwojaka.
kamie
wodzie,
w zym
ze
w dobrym trwaa,
przygody.
czystym znosi
z
Czeka pogody.
jest
dwojaka
umysu
ciaa,
By zawdy moczniej w swym wezwaniu trwaa, Moc swoj na poytck wicty wiedzic,
A
Ta poczciwoci
i
na zych jedzie.
siao
ciaa.
Stao umysu.
W jasno
i
przez
chmur.
cirpiiwo
pokora.
pokora ona.
Crka
jej
wasna,
cirpi
cho
strapiona.
Boga
obroc
czekajc pewnego.
Skromne w"uciskach, _
,
cliwili,
Esai.
Zuacznic ich
ndze
.
-i-
w^yrwie
,'
i
,
posili.
IPar//om.
Bo
t.
Wstrzymao,
Ta crka moja ma, tak wiczy swoje, I dobry koniec ywota swojego,
Maj
Powcigliwo
zycti
i
godnego.
dzy Ta
jzyka.
swvm przcstawa kadego, / -nr Blinim me szkodzie, me pragnc cudzego. Jzyk wdzidem kae wciga twardym.
UCZY na
'
By
nie
by
hardy m.
473
Bo dwj ma jeyk od Boga mur
dany,
Mury do jzyka, zby kociany, wargi gliniany, palec zapora.
jeden sabszy, lecz drugi kociany, Palec zapora niech mwi czo k rzeczy, Nie prino skrzeczy,
Cho
lum.
Jczyk zbi
spodzi. ludzi mnogo Jzyk wiar tysi^c a rnych namnoy, Jzyk wciggniony cnot Kato nazwa,
i
zo
Yirlutem
primam puUngvam.
la compescere
Pirwsz mu
cze
da.
Cao
Disl. 1.
Ty
to
Ty swe potomstwo, jak Ilybicjskie roje. Ku chwale Boej w piknym yciu mno, Saw chdog. Przy mnie te Prawda, Sawa, Minerwa, Siostry mieszkaj, na ktrych zy Wyrwa
i
Petrarcha.
Srogo wojuje,
cho
go
zawdy
zbijem.
Prawda wroln cnoty.
loann. capit.
dny.
14.
Bez
ugu
zmyjem.
Bo prawda zawdy nasz zamek zamyka, Niebo, wiat wszytek sw moc przenika. Bg si ni zowie, sam jej wiecznie broni. Fasz przed ni stroni.
Mieszkamy spoinie na skale wysokiej,' Trudnej i przykrej dla wodej gbokiej,
Szcieszka ciasna, kamienista
i
Arislot. polit. 7.
trudna,
Droga do cnoty przykra.
Idcym mudna. Krzewin, cierniem zarosa i gogi. Rzadki tam bogacz, czciej wdy ubogi, Ciszka tam droga, lecz ktry wni moe. Ju si >Yspomoe.
Ale ich mao na nasz odpust chodzi, Roskosz ich zona zbytkami odwodzi,
Droga
ubita.
do roskoszy
Do
Za
niej ubita
szyroka droga,
w
z
miodzie,
Wesele roskoszy zdraUoe.
Gdy
W'iosna
Roskosz
domem
utopi,
chramic poskoczy, Srom kole w oczy. Ale przy naszym kto dworze posuy, Ten si Bogu nie bardzo zaduy,
Nie jeden
i
od
cnoty.
Woln
mie
bdzie,
Bespieczny wszdzie.
60
474
Mnie si Mdrcowie pogascy kaniali, Mnie naladujc roskoszy deptali, Na moj gi\^ cho trudn szed ka/.dy,
Cirpliwie
zawdy.
Ch
cnoiy
poganw
iio
Muic Sokrates,
Aristoteles, Plato,
Kato
wysawiali,
pnali.
Suyli
swym pismem
dla
Do mnie si
Wiele poganw
Kurcius, Attilus,
By si po mierci
ran
nacieszyli.
Tego pragnli. Wiele Tebanw, Spartanw przewanych. Ateskich, Greckich, Rzimskich panw sawnych, Dla mnie krew swoje chetliwie wilali, I garda dali.
Jam
I
te pewnie za to uslachcia, wieczn wiatu objania. Pki niebo trwa z nich bdzie kady Wiecznie zawdy. za posugi paslwam ich szerzya.
ich
saw
Mona Sparta moc, mona Rzymska })ya, I cudze pastwa przez mi chodowali,
I posiadali.
Byam
gw ci,
Sylla,
Jam
Ich potomkowie gdy
ich
szczcia.
wyrodzili,
u
i
mi
i
porzucili,
A
RzYtriinnie
patiieli,
s
Stracili
cnot
?.ni-
saw
^.,
i
.
wolnoci,
bez niej
szfzeli
Mci
Co
Ktr
jego drg,
przez
mi
mieli,
bezemnie
stracili,
Rzymianie
Snrmaiesihorzimiio niej cnoiy.
mili.
Takc
Ze
mn
Daam
im
wolno,
saw
475
Ktrym^sic tak dzi dziwi Fraucuzowie, Wloszy, Iliszpani i czarni Indowie, Skgd la Lihertas Sarmatom urosa,
Libertas,
Wszdy kdy
Ze mnie ta posza. mieczem obrcili, Nieprzyjacioy swe s stracliem p;romili, Jam si w ici pastwacli mnoya przez zgod, Wygnawszy szkod. Lecz w icti potomkaci (niewiem co si dzieje) si
z
Widz i
Jam tie od
wyrodkw wzgardzona,
porzucona.
gnum
Onota nas w Interre slrzegta, bo w radzie miejsce
Niewdziczni tego iem ich szczycia, I w Interregnum tak stale bronia. Nad tom im Krla mnego obraa, Bych wdziczno znaa. Ale niektrzy cio niewdziczni tego Daru z miejsca wypchnli mi swego, Nie zaraz si wdy jednak nad nimi mci,
i
miaa.
Nie karaby
by Bg Sodomy
onej,
By
niej
pi
byo
cnoty dowiadczonej,
Dobrych szukajc.
Ja
te
\yidzjc
i Sarmatowie
mili,
I ich
I teraz
cz
Najd
Nie
nagoli.
Rad'
wzgardzili
Jli pilnowa
swowolestwa zego,
roskoszach spronych
pywaj
po uszy,
Dzielno
Mj
ich
gubi,
ale
im
smaczne,
otr jawny mie in WI: jaUoin cnotliwy,
jakom poczciwy.
nieprzyjaciel
Tytuy wdy si
zacne.
A sw spron
Poczciwo
mn
oywa,
niszcz, a
476
Przykad ilych
brych psnje.
Chrisosto. Omkl.
9.
,
do-
Ziipiwszy, zdarszy
miych uczniw moich nadstawi zonych myli swoich. Swj sprony iwot cnym lierhera cukruj,
ich dbr,
A
Przeto oby
ta
dobrych truj.
horda zaraionych.
Nie zarazia owiec mnie zwicrzonych, Przez posa swego upomnie ich musz,
Za
ich
porusz.
Gdy
Naladowca cnolhy
nieposilony ustawa.
przykrej, nie moic przy zawidy, Ciasnej Czasem ustanie natur zemdlony.
Nie posilony.
Apostrophe ad verUatern,
Prawdo
Dla
siostro ty to musisz
sprawowa,
i
legatione
[functu-
Munus
iegationis.
tym pilnie pracowa, By wszyscy stanw swych powinnoci, Strzegli w caoci. Prawda jest imi, prawd wszytkim powisz, A zwaszcza w stanie slacheckim si dowiesz, Szczeroci ktr si pokrywa kady. Cho jest otr zawdy. Dobrych pochwalisz cnotliwe godnoci, Wyrodkw ukaesz ich omylnoci. Wiesz co masz mwi, Bg ci wiczy tego,
Boiej
chway
Z daru
hojnego.
nie przystao.
Gwatu si
nie boj,
boby
By posa kiedy
co
zego potkao,
i
poganin,
C
Gdy
pose jak wr, co
Odpowiedali
Cantdbit imcmtscoram
krzecianin ?
we
wo
nosi,
prosi,
odpowiada.
Nic nieprzykada.
atrone
tialor.
Rozbjnikw si
i prny,
otrowie,
piewa
Ty
prna
co wydr
Zoilusowie.
cnotliwych.
Ma
Synw
ci obroni.
Od zych zasoni.
Ktrzy s sawni s siebie i s cnych przodkw, atwiejci bdzie z nimi na wyrodkw, Ktrych z ojczycy zmieszao si wiele.
Mwe ju
miele.
477
PRAWDA
RZECZ POSELSTIIWA SWEGO ZACZYNA,
trzech sthanw powinnoci dotykajcz:
OllACKIEGO,
Rozdzia wtry.
Myl
skd pocz
poselstwo zlecone,
lecz slachecki
Wszem
na przd,
Slachectwo wszytki cnoty w sobie zamyka.
ma swj wywd,
to slachectwo ktoby
uway chcia,
(Prawdziwe mwi) ktre Bg z nieba da, Najdzie w nim pewnie wszytkich cnt zamknienie,
To
I swe zbawienie. prost drog wiedzie, Na cnocie grunt ma, a nie na mdym ledzie, Wolej Boej strzedz i zakonu jego, Uczy kadego. sam Bg k temu z nieba wszytkich wzywa, I on syn jego Krystus prawda ywa,
nas do nieba
S. Chrisost.
inSermo-
nc de genere vir(ulum.
wiod
k temu,
Bg chce aby byli wszyscy slachcicami nie rodu albo godnoci, ale wedug cnoty.
wedug
Slachectwu cnemu.
tych
si naprzd
ci
slachcicy sstaj,
Pirwsze
ctwa.
Ktrzy
I
rda slachei
miujc
go strzeg
sowa
jego,
Wiary
Z nieba danego.
Straszliwych
sthao
sku-
sdw jego nie sigaj, Krzywoprzysistwem Boga nie gabaj, Strzegcych zakonu Boego broni,
Od zoci
stroni. co czyni bliniemu krzywdy,
Dworno
brzjdka.
Bstwie
I ci
Mio bliniego.
Ani chytroci pod nim myl nfgdy. Szkd jego jak swych pilnie przestrzegaj,
Sid niestawiaj.
Ktrzy
sdz
sprawiedliwie siroty.
ni
Sjirawicdliwy sad.
na
acuch
zoty,
niebie zwierzchniego.
478
lichw mamonu
nie
pomnaaj,
Pych wzgardzai.
Zo
obcowanie,
Wichrowatej si rady nie trzymaj, A zwierzonych dbr sprawnie uywaj, Na azarza wzgld zndzonego majc,
Gdzie trzeba dajc. Ustawnie w pracy poczciwej ci trwaj. Daru zwierzonego w gnj nie kopaj,
Rad
Mio ojczyzny.
patriej
ratuj
pokoju,
A
Priyat gardz
dla
mieczem
boju.
dobra splnego,|
poczciwej potrzebie,
A
Stali
nie
auj
Dla ojczyzny
da w
Ksplnej ozdobie.
Staoci
skutek.
Myl w
nich od wiatrw namniej nie odmienna. Nie boj si strza szczcia przewrotnego, I odmiennego.
A
Przykad
cnoty.
Chcc
Rozum wdz ywota.
cnocie,
rozumu si na wszystkim trzymaj, Nauki poczciwe za wodze maj. Ktre ludzi czyni rnych od zwirzt,
S tych
Skutek nauk poczciwych.
mamy
mno
To wiczenie
A
opatrzy
swym
cnota pokazuje,
Oywia
ich
cho
na czas umieraj,
Pki wiat
Sawa
Taki
aden czowiek cznolh speni skutecznie nie moe.
swym sugom
Ktrzy
wszjlkich
wypeni
z
wszytki zwyczaje.
Nigdy si
479
Ale nic
W ktrymby
z
moe aden by
tak stay,
cnoty wszytki
wesp trway,
morum.
Wszyscy
odmiennoci.
cz
Uercules.
Wdy
Kiedy
mu woy wzi
cliytroci dziwn,
Cajut Cacsar.
Cnocie przeciwn.
Do
ludzkoci, sprawiedliwoci, wzi od swego w cudzostwie Draba wasnego. Wiele dobrych co miosierdzie czyni, Lecz tych za w niesprawiedliwoci wini, Ten w tym cnotliwie ywi, w tyra szwankuje,
nieba Kajus Cesarz
sw
i
Wyniesie mstwem
Wdy
gab
tak
gdy speni
Wszytkich cnt choby przetrwa Nestorw wiek. nie ju usta, lecz tim wicej robi,
Wdy
ich
mg
wzdoby.
Przyrodzenie.
cnocie
wiczy
I
pki
mode,
Zwyczaj drugie przyrodzenie.
winochod. Natura z miodu w cnotach wywiczona. Prze pilno bywa w lepsz przewirzgniona,
Nag si
S pilnym wiczeniem.
Trwa w cnocie ktrej z modu si napije> Z garnka z dawna wpitej woniej nie zmyje, Tak zwyczaj dobry przemienia natur,
A bez
cnotliw skr. wiczenia do cnoty nie idoa. Bo jest natura, jak tablica goa. Co na niej piszesz, to na si przyjmuje, S tym si sprawuje. Gdzie jej wiczenie z rozumem nie rzdzi Jak bez wiosa na morzu zabdzi.
tcles
Ilipocrales \~ AristoPolUi. 6.
Rozum
j jak
deszcz
majowy
rozkrzewia,
Zwid oywia.
^'^
Wszytko ju dobrze gdzie ju rozum zdrowy, Plaslr na natur nagrubsz gotowy. Ktr czyci ku zdrowiu dusznemu Cignie godnemu.
i
480
lihrroicuitae^itTo!^-
godniejszego,
^^^^ni^lTraeP^'''''''^"
Gdy
przeoy,
zdobi.
Chrizoslom oboju
z
cia-
' Pi^kniej
dusz.
Ciao nas cignie do roskoszy brzytkici, A dusza do cnot witycli pdzi wszytkici], S ktryci ubir ma i on pokarm wdziczny,
Do
Jako do cnoth
przy.
I ywot wieczny. atwo kto si da nauczy, CirpHwo, piluo, da wzr jak w nie uczi, Wwiod na gr ty, gdzie swe namioty,
ktrych
Rozbiy
cnoty.
Ku tym
Ktry
wyprawowa,
Bo kada rzecz jest Tak te natura chociaby nasroszsza, Pilnym wiczeniem bywa umierzona, dobr zmieniona.
W
I
nie
odmiana pikniejsza. Jako natura gdy s srogiej skromniejsza, Z dzikiej, z zwierzcej sstawa si cnotliw,
moe by
v.itobliw.
oszpeceni,
de
Stilpo uczeni,
bdc
Jak dugo
W CHotach
jednak pracowali,
plac wygrali,
kra^l^L^pT/rodzeni^ I przyrodzenie
^*^*^'^^^''-
Na wiecie by sam. Pilno, wiczenie, k temu ustawiczno, Zwyciyy w nich on wrodzone zo.
Bez ktrejby snad ludzie tak
zdzicieli,
I zzwierzcieli.
tego.
Bymy
Malthae.
25.
zo
Uczy nas thego on funt zagrzebiony, Gdy nim nie zyska komu by zwierzony,
cnoty
te
niszczej,
nikczemniej,
481
K temu
Tymotheusza
Pawe
swego
cnotach gruntowa.
Philipp.
Giiltil.
fi.
Wypeni,
tedy
2.
mogg, jedni drugich ladem, Splnym przykadem. Nie trzeba nigdy rospacza w trudnoci.
ich
Dosid
Mathae.
9.
August, ^i q.ll.
Do
W bojani Boej
cnoty jedno
przyoy
tak
pilnoci,
si
nie oszuka.
Ten
co ich szuka.
rodobicfislhwo od ro
Chwastw
Ale gdy czsto bywa sprawowana S pilnoci, oracz nie straci poytku, Przyjdzie do skutku.
Niedwied
jest srogi,
gruby
przyrodzenia,
Mwi
wiczenia.
Wiod
nas k temu
z
proste przykady,
Bymy
ju
natur
Ktr wiczenie
Przeto
Zo
i
k rzeczy
Praeparalio ailnobililatis
ipsius
dequaaje-
cnym lachectwie o cnocie witej, Trzy stany wieckie naprzd opiszemy, Spraw ich dotkniemy. Ktre sam Pan Bg poda ustawi, 1 chce aby si kady swoim bawi, powoaniu swym trwajc naznaczonym,
i
tur, (escriptioncm.
szafunk zwicrzonym.
ng kademu naina-
W jakim
kto
ma
czy
swj urz^d.
kady ma swj urzd, By go chwali std. temu godnoci nie zajrzy godnemu, I urzdowi z nieba zleconemu, Nie pna si k temu co nie suy tobie,
lachcic, ksidz, oracz,
Stj
swojej klobie.
Gdy Abel Kaim na wiecie tylko dwa Byli, wdy Kaim sam robi, rba drwa, Abel za Bogu sprawowa ofiary: Tak strzegli miarv.
Clirisosto.
sermone 4
de Sacrifcio.
61
482
Ofiar prno Kaim Bogu czyni,
I
^^"^
Zgin
Take
on Noe synom
dla tego.
]
swym urzdy
i
swym
yli,
A
^^Noe urzdy synom ro-
Boga
czcili.
j^^^y.
j^ g^^ bdziesz BogU ofiaroWa, Ty Japhet bdziesz rzdzi wojowa. Ty Cham orz rol, rb, strze kady tego,
i
Urzdu
Tu
trzy
swego."
urzdy trzem synom rne da, Kapan, lachcic, chop, by kady swym wada, Ten mod, ten za mieczem, ten robot. By yli s cnot. Nie czy si Chamie Japhetem,^strze roiej, Ty Japhet Semem przeciw Boej wolej, A ty Sem pilnuj Kocioa Boego,
Kadyfyj
swego.
Ty
.urzdy od Boga dane
urzdy da Bg
Izraelitom,
Lowitom,
Po
wiadczy
Tak rzd w nich sprawi. zakon wszdzie stary, now^, Jak gniew Paski by tym za wdy gotowy.
to
Chore
Oza
skaran, inszych
mnogo.
chepili,
Bg
w^c^zim rzeczpospoii^
si
czym nie byli. Bo w tych naley trzech urzdzlech caa, Rzeczpospolita od wszelkich szkd trwaa,
Gdzie
Tym
kady
patrzy
urzdu swojego,
Naznaczonego.
Pirwszy Oracki dla
Drugi
dla
dwu
pilnie,
Broni
usilnie.
takiejci
trway
rzeczypospolitej,
Lecz gdy
nich stany
W niwecz zginy.
miesza si poczy,
483
tych
te
Rzeczpospolit
swoj
zawiesili,
Po Lechu skoro ktra kwitnie w cale Rozrosa w mae. Gdy w zgodzie witej pastwa rozszerzali, swym powoaniu stale przestawali,
Pug
Kady
za
swym
bieg.
Nie wydar rycerz oraczowi pugu. Nie walczy ksidz, lud uczy,
suy
Bogu,
spIne dobro
mnoy,
mg chdoy.
W W
Jednemu
Wybrali
dali.
krla,
I{ex
gcitur.
Pooniae non
gowa
panuje,
roskazuje.
tym Sarmat wszystek wiat celuj, Ze na ktrego krla chc wotuj, Gdy si krwi wasn wolnoci dobili,
I dorobili.
Tak
jeden sprawowa,
zoci, cnotliwych darowa. Sprawiedliwie ich wedug prawa sdzi, A wszytkim rzdzi. Za to go wszyscy bogaclwy splnymi Czcili, by nie szed za poytki swymi,
Zych kara
y,
baczc i dwie wicej widz oczy, Dwie rce witszej s ni jedna mocy, Wzili porzdny on przykad z Mojesza,
I z
Exod.
18.
Daryusza.
Daniel.
6.
Tak wielki poczet stanu rycerskiego. Rady Koronnej, podle boku jego,
Posadzili,
Rada Koronna.
by
wsp
A
By stra piln
Mieli, a krla z
rzeczypospolitej
Praw
przestrzegali.
484
Ci
te przysig obwizani byli, By si w urzdzie zleconym icili, By splne dobro, wolno, prawa
cale,
Kwitny
r-i";;al r5/?I-oS;
'"^^''^'"'
trwale.
By
krl nie piewa, jak Nero swowolny: Tak chc, tak ka, od prawa krl wolny. To prawo co krl chce, co mu s poytkiem.
Niesychane
Wolno mnie w wszytkim. Polszcz piosnki takie. Owszem przykady narody wszelakie, Od krlw Polskich bior, praw wolnoci,
sw
pobonoci.
Skd
to Polska
i
Strzeg
Bg mie chcia,
Lsniaa Polska
Ale dzi
s
W wolnoci, w
ju
jeden stan.
Wesp
jest
zgmatwan.
mieszaj. n^^T^fHii!^^- Wszytki si stany w jeden Co dzie to insze sposoby nastaj, S chopa wnet slachcic, dla ndze slachcic chop. Za chopem ksidz pop.
kb
Ktre nie
idzie
jedno
poczciwych cnot.
Tak
!
Wyrwa, Bean,
by
Nie
cnoty zahaczywszy,
slachcic.
Dla niedostatku
za prawdziwy
stoi za nic.
Ju
si osie dzi lampartem zowie, Koczkodan z chce by Iwowi w rodzie, Chce dzi by kady zacnym, urodziwym, Swkiem faszywym.
i
map
c?!im-'/S'dK-' Najdziesz
*""
I
A le si prno zowie
ma
g abciem.
i
pstry czubek.
Kruk czarny take orowym dzieciciem. Cho w tim pierzu, wdi j wydawa gos, Kruka wrzask nos.
485
A wdy
si wszyscy w cne slachectwo stroj, Miedzy godnymi, li niegodnie stoj, Niewiedzc co jest slachectwo prawdziwe,
A
Wiele
co faszywe.
ze cnot,
Niegodnie
le
Ano
Strzee, a do
im szafuj.
Slachcic prawj
zapi roboty,
siebie
Sw
Ale
godnoci dom
A saw
Take
chdoy, mnoy.
Slachcic
ywy.
ci
Chc mie za skarby. Tym tu odpowiem na ich sd faszywy. Na czym naley, ten slachcic prawdziwy,
Nie aj
przeczcisz, a nie
tskni sobie,
skrobie.
Gdy
Dobrym
I
to
zych
wierz i go przijm s chci radzi; Zych gniewu niedbam, niech cnocie naaj,
Albo si kaj.
Rozdzia
thrzeci.
o SLACHECTWIE Z BOGACTWA.
Uni
slachcicy pirwszy naszy mili.
domy swe znacznie uslachcili, Dzielnoci sawn prawdziwym potem, Krwi sw, nie zotem. Tym dla ich cnoty do herbw majtno Dawano, aby znajc posug wdziczno, Rzeczpospolit tym wicej mnoyli,
Ktrzy
i
Pobudlii do cnoty.
chdoyli.
cnot naczyniami,
dobrych dary chc slokrota do cnoty pobudzaj.
Ci przcwyszszali
inszych skarbami,
Ktre u dobrych
Gdy
Zbytkiem niepsuj.
486
W Kartago byo
Aristotel. Polit. 7,
nie
wolno piercienia,
Mie
Znak cnoty
Kartagiski poridek.
brali.
ile
U
slachta.
acuch
Patricii
zoty
Znaki slachectwa.
Egipska
A
Persowie.
acuch
zoty,
Nosili;
to te u Persw chowano.
Skd
slacht znano.
Aleby u nas w tym barzo zabdzi, Gdyby slachcica s srebra, z zota sdzi. Bo to ma yd, wiec, lichwarz, chop, a
slachcie
Chudy
nie
ma
nic.
Bazen, pochlepca, lichwarz sprony choptas, Nierzdnica si zotem upstrzy po pas, Przeciwiajc si slachectwu zacnemu, S cnot idcemu. Tym si slachectwo wite zarazio,
cnoty,
klejnoty.
ledwo prawych sto slachcicw widzia. Lecz bogatych bez hczby prnych wszdzie.
Thak
drugi
w
i
urzdzie.
Auo
oni cni
Tak i
crkom ich mieszkw swych, A wdy si imi moc Rzymska wyniosa, pastwie rozrosa. Potym bogactwem Pompejuszowyra, Zniszczaa take s skarbem Cesarzowym, Gdy o Priyat srogo si pobili,
miejsczki skarb posagi
nie tuczyli
Musia da, bo
Rzym
wyniszczyli.
487
Bo skarby
bez szafowania susznego, rku szalonego, jak miecz
Diuiliae suferhi gladius in manu fu/rentit, Ecckti.
Wanie s
nie waZy godniejszych, nad si lepszych. ych bogactwach jedni slachectwo znaj, Ku drogiej szacie dzi tylko wstawaj,
Chop si nadyma,
I
czci
wiary,
Ustp
ty szary
Choby by mowny
nas,
wierszami,
z nimi.
Wzgardzone
Kiedy nie bdzie na tobie ubioru wietnie drogiego, wijaj bracie z dworu, Bo dzi slachectwo rozum w adamaszku.
Chodzi
Rozum
slachectwo
zlocie.
cho
saszku.
Aposfrophe ad J^asonemdicentem: Ingeniu m guondamfueralpraeiosius auro.
cenie;
teraz nie
mie
czemu
nie przywodzisz.
ludzi,
kadego wygodisz,
wwodzisz
I w dziwne zoci. Ze zota drugi slachcicem jest mniman. Sprony Tersites wnet Miociwy Pan, A Gnatonowie skacz pochlebujc,
Wkoo
1
dud kujc.
byt naszpenagorszy ze wszy ihkich eh Jop w GreTersites tniejszy i
ciej.
ranima by
do portu przypyn. Aby slachectwem swym kupionym syn. Nie mw jeszcze hup, nie tu do cnot pyn,
ju
Mylisz
Strze si ochyn. si na tym jelie z bogactwa Fundament mniemasz powstawa slachectwa. Boby te garbarz, kunirz, rymarz, s szewcem.
Std by
slachcicem.
Bo
ci
Gupi
to wierz
Zoto wiesz
Drugie
s
srebrem,
rodzi.
kradzicstwa,
z
Gdyby si
488
Nie
jest nic;
Mamon zy
trwa wiecznie,
S sawri spoecznie.
Slaciectwa nigdy nie kupisz za zoto,
Diogenes Laerlius.
Tirgilius.
urodny w ciele, Nie tyme slachcic Nie tym i zota i skarbw masz wiele. Jeste do czasu s tych rzeczy szczliwy, Lecz slachcic ywy. Nie trwae by tho twe slachectwo byo. Gdyby w nieszczciu s skarbami zgino, Przez miecz i ogie, przez zodzieja, wod, I nag szkod, Wszak szczcie ludmi ciska jako pi, Wzgor na d, z bogacza wnet wia. Dzi gaszcze tego, jutro za inego. Wnet pan z ndznego.
i
Samianus.
Dziw
bogacza (gdy
to
straci)
ludziom sprawi,
nic nie
To
Ten
Eufhomius Pariemius.
wzi, wszak przedtym kto mu to da. Sdzi kadego kogo ma po woli, Stanw nie patrzy wedug zdania goli, Na kole prtkim, lepe, guche soi,
za
gdzie
mia,
Dziw
zdrowia swego.
A ty cirp ndze. Czsto poera dom ogie gwatowny, Gdy przyjdzie z naga, jak zodziej niepewny, I pozrze skarby pomieniem, a zoto
Ale
Trwa miele,
m mdry wsd
jest
Obrci
boto.
ubogi.
srogi,
cnocie
cho
Wszdy
szczcia nie jest cay gdzie si sam obrci, Nikt go nie skrci.
mu
489
Tak te slachectwo szczcia si
nic boi,
stoi,
Cho mu
jost
cnot, z dzielnoci,
Trwa
swej staoci.
Lecz drugi pan Cham, tak si chcp zdobi, Z bogactw, jak pstry kot, a zakryty w krobi,
cnocie gruntuje,
Lecz
Dla^tejci
w tym
szwankuje.
C pragnie
s
A
Cliepi si
faszem
robi.
Herb kupi,
Lecz
godnego,
hej,
'^"p '^"^^'
Mej.
To
prawy
Pilnuje przy
Miej
patriej nie da
marnie szarpa,
Slachcica
tym zna.
Zoci
poczciwo da garda
traci
auje,
Nie
S przodkw roboty.
Bo
nie
pomog
herby,
ni
tytuy.
Ni
privileje, ani
zote buy.
Lecz kto
Priyilej s
ziemi nie toci. herbem na cnocie gruntuje. Dzielnoci strzegc ktr w sobie czuje, Nie dufa w papir, ktry ogie, woda,
Zniszczy
szkoda.
Sw
Ten
cnot
wasn sawy
cnej dostawa,
wasne
sprawy,
62
400
Rozdzia czwarty.
z JflST^l A I Z I RODi:
Jeszcze mj
Gocze
trzecie
spraw poselstwo,
Do
tych ktrzy
swe
karczmie
sawi mstwo,
W jamie si broni.
z
Slachectwo
mie chc
mstwa
urody,
Z zapasw, lecz to dziecinne dowody, Bo moc (cho ri:no) Bg dal wszylkim stanom, Chopom, ka|)anom.
Ale slachectwo
cho
idzie
jest
s
prosta
rozumian,
mixtacie,
twarz rumian.
Boby
^PaiingeniusinZodia-
w chop
drgiem na
z
^\^^f[ [jyj
Albo niedwiedzia, by si
Diocjenes Lacriius.
nim skosztowa,
Slachciccmby zwa.
Najdziesz
iz
Nad poczciwego
^znauisiachecztwapra-
Lecz go on cnot, mdroci celuje, Mocarz szwankuje. Z umysu cnego nie s ciaa czerstwego, g^j^ \ rozeznaj slachcica prawego,
,cnot pilnuje.
Na
socu.
Wiedzie slachectwo ku prawemu kocu. Cnoty, godnoci, przodkw mnie broni, Zmazy si chroni.
godnegoTrawe."'^''"'
Idzie
Nie
Z
s
mstwa,
ale
wiedz
jakiego,
pasowania wierz
I
karczmie chopskiego,
sw
ojczynie
wszytek.
poytek,
ywot
Bo
inS?JSSacLe"cLk-
to ma slachcic mie rzemioso dwoje, Albo ksig patrzy, albo mnej zbroje.
Jednym
ojczyzny
ratowa
pokoju,
drugim
boju,
491
Dzielnocig
Ti\
sawy popraw
przijdziesz
mslwera zacnym,
Comacijnisiachcic.
drog
ku godnociam wiecznym,
Przybawisz
sawy
slachcctwu pirwszemu,
Gdy
mny
Wskocz s szabl na ko, wzgard nikczemno Wszak czci zajcze serce nie dowodzi,
Poczciwie
zgin
raz ten
da
jej
trapi,
Wejrzy jak
mnie K
czynili
przodkowie,
je wzili.
Ob acz
skd
deszcz
pogodzie.
poczciwcgo^skrn^ek?^
mstwa zacnego
rycerstwo powstaje,
dostaje,
kry si w
lesie.
mie
z
slachectwo poczciwe,
Czy
mia waciwe,
wiecznie synie,
Rycersthwo
msthwem sawnym
Nigdy
nie zginie.
i
Achiles,
*^"
Syn, cho
zeszli kilko,
ciS^wiecS!''""'
mstwo
tylko.
Tym kstaltem ty, gdy si czujesz mnym. Czy mstwu dosy, bd w boju potnym,
Patrz tych
hetmanw, jak
Czynili
boju potnie,
.
'
mnie.
O ni
Dokazuj
si Tak wieczn
saw
wemiesz
mstwa
swego,
S serca miaego.
mstwa
s
Lecz
gdzio. potrzeba
poczciwa do tego
Wzywa,
Tatary, z
Moskw w
polu czvni,
' -
granic broni.
Tak na herb twj glanc wystpi janiejszy, Ktry s przodkw masz bdzie ozdobniejszr,
Albo go
i
nowu
Mn
dostaniesz
sw
cnot,
'
robot.
492
^^siachectwo poczciwie
j^^^ gj^
slachcicw
ilie
wszjscy
rodzili,
Ale si
Nagrody mstwa.
Czci dostpili.
Takie mstwa
poczciv,cgo nagrody,
Dokazanego, dla granic swiebody. Herby, majtno, wolno odnosib'. Przd ko A ie mili.
Take
ty swych przodkw nie wydajc, Dzielnoci wasn cnot ich docigajc, Nietra daremnie mstwa zwierzonego. Od Boga swego. tym si w mstwie i w slachectwie bramuj,
i
W powoaniu
miuj,
twemu.
Suy zacnemu.
Strze go aby by jasny jako krzyszta, Aby si brudnym z nadobnego n^'e ssta, Niech wieci inszym cnot, pobonoci.
bd slachcicem
Tego
Tak herb swj
i
potrzeba mj
sam
siebie przyozdobisz.
Wieczn cze
zrobisz.
GODNOCI
POYTKACH
piknych
ludzi
mdrych przykadw.
Rozdzia pity.
1 ogon mj
Cnota
ilo
Gocze
jeszcze niewstydliwych,
Goca.
Onych ktrzy ze od nauk poczciwych Dziel slachectwo, ty susznym dowodem, Stum fasz z ich smrodem.
493
Bo drudzy cnot bez
Skgd
slachcic
Gdy
rozum wiedzie
z
W poczciwym
Do
slachcica
ku
cnocie,
pocie.
Sam Bg nam
"^^"y*
K
Ty
Bymy rozumem
nas nauki
cnot ozdabiaj,
^^^^^^.^^^ CimtateDet.
^.,^
,^
^^
Ty
nas
wrodzon krewko
Od
K
Ty umys Ty
ludzki
cnocie kieruj.
ku rzeczom niebieskim
wiadomo
dawaj,
.
objaniaj. Przez ty wie czowiek nieba rozoenie, I z wiedbliwych gwiazd ludziom przestrzeenie,
Liskawice
^^^^^^.
^^^^^. ^ ^^.
uk poczciwych.
skd
panet bieguny.
Straszne pioruny.
Skd oboki s, deszcz, ciemne mgy spore, Skd rzek posiek skd wiatry skore,
i
Skd
Tak umys
ludzki
si co
rodzi.
Bg raczy ozdobi,
przez swj
Wodzem
go ciaa
Przeto wiczeniem
Bronic od zego.
11
godniej-
Bo gdyci umys od
dusze pochodzi,
i
ciao
ziemie
Tym te
nad ciao
Ma by
Nie zawadzi nic rozum do rycerstwa, Ale przymnoy stokro k niemu mstwa. Ku wszytkim rzeczam rozum nauki,
i
'
S pewne
Wspomni
Cesarze, krle, Rzymskie
sztuki.
'
mne
pany.
.
Uczy si
Cho mni
byli.
'
Wdy
On
Alesandra Wielkiego do nauk wyzwo- Illiady lonych.
uczonemi ku
themuby
chcieli,
Alexan(ler, krl
Ch
ktre Ilomerus pisa, Achiliowym mstwie zawdy czyta, nocy je sobie pod poduszk kada.
Aristotella
z nim gada. mia. Gdy de naturis rerum uczy si chcia, 1 doszed tego s pilnoci czytajc, Prac nakadajc.
Przez sen
tene
za mistrza
Ziole
sowa
Alexan-
ja inszych
celowa
drowe.
skarbie obfitowa,
Gdy
Gdy si na roszkoszy uda, zoci naplodzi, hetmany swe pobi.
i
Musiabych
bdzi.
hetmany,
Nauk, mstwem,
przez
mdre
C. lulius
Caesar.
Posiad wszystek wiat prawie z jego pany, Za gdy odstpi nauk, wnet zabdzi. Niesusznie rzdzi. Nu Kajus Cesarz jak si w pimie bawi, Zna to po ksigach ktre nam zostawi. Marsa z Minerw wesp chowa walczc,
Na
Wojny
I
saw
baczc.
prnowa.
synie swymi,
dzi ksigami
mstwem
Wieki wiecznymi.
Tiberius Caesar.
greczkim,
w aciskim jzyku
zliczy
Ciceronow, kto
Scipio Afrieanus.
cho
By
Nu
Ksig
rk
nie
by
na
mia.
unibal
Karlagiuski
Cho by
wielki,
wdy
saw
baczny,
Darius Perski.
Greckim jzykiem ksigi nam zostawi. Zna czym si bawi. Darius Pei-ski tak w pimie roskosz mia, Ilerakliusa rad przedni mie chcia, Philozopha z Ephezu ubogiego,
Ale mdrego.
405
Antonius cesarz chodzi si uczy dom^Appolona, chcc w kstat jogo iuczi, cesarzem uczy si nie wstydzi,
3I<irous AntonUu Caesar.
Bdc
Do
i
szlioy chodzi.
Jcron Sicilijski
krl.
Magon
Afrycki, Atta-
Phih'p
lusPergamski krlowie.
Philip
Macedoski.
rum.
Skarbu wielkiego.
gdy si
mu
x\lexander urodzi,
ten czas ugodzi,
Bogom dzikowa, u w
Gdy
y
i,
Aristoteles by go uczy,
W naukach wiczy.
zachowa,
i
Lecz
mu
mistrza takiego
Coby go wiczy
w
I
cnotach
naukach,
goskiego
w mdrych
i
sztukach.
Gdy pochlebca
raz tak
rzek Alphonsowi,
krlowi,
mdra pochlebcy.
Nazwa
go wnet
krl,
Besti zosn.
Mwic: Bestiam
to
gnunym
Tene
rzek:
Nad moc,
Bom si
tych z pisma
I
Szko
si
ywi
gdy
by
pastwa w^gnan.
uczy.
Zmarby by godem, lecz go ywi rozum. Tym mierzy swj srom. Nero, widzc i s pastwa wygnan mia by Dla tyrastw srogich, tak zawdy zwyk mwi:
Leda rzemieso wszelka ziemia
Nie
hojnie.
Neronis dictum.
ywi przystojnie. w carstwie, ni w imieniu. Ktrych mia dosy, ale w swym wiczeniu, Ktre s czowiekiem trwa w wszelkiej potrzebie, Z nim si w d grzebie.
mia
nadzieje
490
J^^icI^'^"'^''"''-
Mdre
Wyszszej ich sadza, a tok si z nich chlubi, I ich natura nad stan wzniosa wszelki.
Przez rozum wielki.
Bo rozum wiecznie z naukami kwitnie, Staro, mier, szczcie, wojna ich nie Z ludmi na wodzie ^a ziemi trwaj,
i
wytnie,
A
ct5mr'^di Seiiius Greci wojowa.
nie
wydaj.
Mdrzec
Stilpo
gdy
mu
skarb, dzieci,
Mwi,
nde
Talerium Uh.
7;
em ja
Bias:
Take rzek
^
lyT
^
\j(lY
'
Skarbu wasueso. Wszytko s sob nosz, i rozum cay skarbow ja uio prosz,
i
cum porto.
JNauki,
rozum, skarbem
wasnym
z
i
zwali,
Zota
... ^, odpowiedz, Platonowa
,
nie dbali.
j
mdry
gupim rni? o
'
Dronoci mdresoubogiego
z
bogalim gupim.
^.
,.
nich roznosci,
Stanu, godnoci.
si gupi skrzywi.
Dowid
Arisipus Megareus.
Bogaczem biednym.
Pync
Ty
uhs^'*^7iosophorumLS.
niego,
Okrt si
Wszytkiego
zh>yli.
Wnet
Jakie skarby trwae.
nauk, rozumem. Skarbw dosta, a bogacz gupi s szumem. Wszytko straciwszy, chleba ndznie ebra,
Aristippus
Wskaza
On si dobrze mia. do Aten, by synom zbieray, Takie bogactwa, coby z nimi trway,
W
Aristole.
potopie,
wojnie,
wszelkiej
nawanoci,
swojej caoci.
PoU.
W nauce szczcie
'
Plato.
Ahsiemius,
socrates.
wen
,
.
Dtogencs Phtloso.
497
Jest jako
mapa w
sukience nadobnej,
An.Hipuf
l'hilosopk.
I.aerliu*
titis
Dioanies Lib. 2 in
Jak winia sprona w kownacie ozdobnej, Jak kamie prny, jak koii nie skrcony, Jak gnj wzgardzony. Takichci s wiec Diogenes szuka.
Gdy
ludzi
woa,
Ktrzy
waniejsze,
przygd wszelkich.
Diogenei.
Solon.
Lepiej
chocia ubogim. bogatym w skarbie drogim, Z rozumem wszytko masz, on zawsze ndznik,
ci
mdrym by
a
Ni gupim,
ebrak
Nauka modych trzewi,
biednik.
Diogenes.
Fab. QmnUlian.
starych cieszy,
Wisi
przybita.
Cicero in Lib. de Se-
W pastwach si sprawy
I
prtkoci, Nie si mon, lecz nauk biegoci, S ktrych pynie rzd, powano, wymowa,
nie
dziej
nf ciule.
rada zdrowa.
Ariftolel. Polit.
8.
Za
rad
ludzi
Mnoy
si,
wszelkie
wielkie,
Bo rozum
mody. nage
przygody,
Cicero de Seneclute.
radzi,
lioboam
3. jRe^. 12.
A
Patrz
V,
szytkich wadzi.
Roboama
krla
sucha wicej
nieuczonych,
Gupich modzikw, a ni dowiadczoftych, Ktrzy porad daliby mu zdrow, I drog praw. Agamenona patrz krla Greckiego, Ten w trudnych rzeczach radzi si onego
Nestora, ktry trzech set
lat
Agamenon.
Neslor
l;)t
dochodzi.
walczjl:,
mem.
Wdy
wojn
zwodzi,
03
49^
Przez je^^o
1'ligsfs.
rad
prawie
z
doby
Irojej,
Take
Ulisses on
mdroci
swojej,
Diomedci
zbija,
I.iiius.
Roinulus,
Senal
H/\ niski
Sam w zdrowiu zwija. Romulus take kiedy Rzym zaoy, Nauczonych sto w nim przeoy, Ktrzyby mdrze Rzymski lud rzdzili,
mw
W cnotach
wiczyli,
nauki waniejsza,
Xen<)phoii.
Ta
Nauki
Prudenliits
Socra(es ad Ihuiu
dowiadczenia wielkiego godniejsza, krle zdobi, stanowi w pastwach rzd. Oddala z nich bd.
mno, chdo
wszelki stan,
zacniejszy jest pan.
Im nauczeszy tym
Sulon.
Ahstemius.
lioetius.
Bez nauk
jest zwierz.
Rozum
pihir
nauk
vv
liiine
Ktrej ni tyran
zy gniewem
Ni srogie
niewytnie,
lata,
Mauritaski krl Juba mdrcem by zwa, Z nauk Augustus i Trajan sawny pan,
Antonius, Gallus, wszyscy wiczeni,
I
Traianus Imjierd.
Antonius.
Gallus.
nauczeni.
dzieli noc:
Julianus na trzy
czci
Julianus cesarz.
ku uczeniu.
s
Nu
Jak dzi
sawni
I
wiczenia wielkiego,
Horatius.
to ci
Wdy
Gdy
ksigi wszyscy
wirsze
cole
pisali,
By syn krom nauki nie masz nic trwaego. Wszytko musi przy do koca swojego, Czas wszytko pozrze co si kolwiek rodzi.
naukami
kady, zawdy.
Za mierci schodzi. wiecznie trwaj. Mionikom swym niemiertelno daj. Ciaa mr na czas, lecz imi ich wiecznie. Synie bespiecznie.
Muz
41)0
Pki wiat
stoi
Ilomerus.
Naso.
Maro
Nazo,
cni
sw^ Muz^^
nie zginie,
Poetowie
wszyscy wiecznie
yw,
Maro.
S sawg prawdziw. Ci si nie boj srogich zbrj Marsowych, Ni strzelby przypraw, ni Wulkanusowych, Sawa ich wieczna, wirsze ich nie mdlej, Zawidy modniej. Przez pismo wiemy i Bg ten wiat stworzy, A jak go dziwnie sam z niczego zoy. Jak go hojnoci wszelk piknie przybra, Czowieku w moc da. Pismo nam wiadczy skd zbawienie mamy, S pisma wielmone Paskie sprawy znamy,
pisma pynie. Jak z hojnej skrzynie. Pismo nam wiadczy sprawy krlw sawne, Widzimy jak dzi wszytki czasy dawne, Pismo nam chway Boej wzr podaje,
Ewanielja jego
s I
VA\\.U
iiijina
iuauk.
cnot zwyczaje.
ley,
czytania
Skd
Bo
chceszli
w w
osobnoci.
DioijclWa
mde
dzieci bywa,
Co
Ktre
Nie
ni sobie
nieckach
pywa.
radzi,
ni
drugiemu
moe, nie wie co przywie ku czemu. Bez wiadomoci dziejw czowiek jak cie, Jak niemy kamie.
Cicero
I
posem ywota
prawdy
staroci
ich zowie,
Cicero in Oratori
wiec
wiadkiem
I
drog do
nieba.
Czyta
ich trzeba.
kt si
najdzie tak serca pochego. gdyby czyta Skanderbega cnego, Nie zapali si jego zacn spraw,
Skauderbeg.
Dzielnoci praw.
500
cnSzSorS!''"
''
Albo czytajc"dzieje ony dawne, Grekw, Trojanw Rzymiany sawne, Zasz nie poruszy s czytania chci swych, Ku dzielnociam ich.
i
Zaszby nie wola ywota wiecznego, Nad ktrym mocy mier jui mie nie bdzie,
Sup
AcLillesw.
Lecz synie wszdzie. AIexander sup Achillw ujrzawszy, Twirsz Homerw nad nim, rzek westchnwszy: 01 szczsny ktry wiadka tego,
mu,
s
Masz
Zapali si wnet
pisma jego
Chcia
Chcc
Pragn
Czym by by znano. by przez mstwo potomstwu, Ktreby wiadkiem byo jego mstwu.
syn
By go
Sawa
'^"'*"'
zaraz
mier
Ni
ciaem
nie
poara.
po mierci go-
zawara. Bo CO mier s ciaem wszytko pozrze chciaa, To dzielno zacna na jej odja,
w d
zo
s
then czas
wic sawa
cnoty,
zmsthwa
cnego,
do wszelkiej sprawy,
Miae
I I
Najdziesz grunt prawy. odpr tym ktrzy bogactwa, mstwo mieni gruntem bv slachectwa,
tu
gardz nauki poczciwe, Przez swka Iywe. i.> zas tym powiem ktrzy s cnego rodu Chepi si, cho w samych jest peno smrodu. Zdobi si dziada swego zacn cnot,
ktrzy
t
Nie
sw
robot.
501
O
I
SAGHEGTWIE
Rozdzia
szsty.
Cnota do Goca. Exod. 7.
1 u teraz gocze poci czoo trzeba, Wzywaj na ratunk sobie Boga z nieba, By s tob byl jak z Mojeszem onym,
Przed Pbaraonem.
Gdyby ci Prawdy
bra
na
zb,
Niech nie
bd,
zych
nic
groby ajce.
i kady.
2
ci zawdy.
Regum
Dawid proroka nie wini onego. Gdy go sromoci habi grzech jego, Upokorzy si, zjedna Boga swego, Tak uszed zego. Ty tu nie rzeczesz dobrym nic przykrego. Uczcisz ich sowa, tylko na spronego,
i
Wyrodka
instyguj o
krzywd
moje,
Slachectwo z rodu a cnoty przestawne.
Uczciwo,
godno
cnt
Czego si cnot
Ktrzy cnotliw a
1
mioci,
waciwy.
Za co
dane.
i
Przez pot
Maj
502
Herby sksiegi cnoty,
jj^,
j^g^by slacheckie
ksigi cnoty,
ich nabyli,
mili.
wabi, ktr
Przodkowie
Aby
jak oni
w
i
cnotach pracowali,
Czym by
przodkw
siebie statecznie,
Zdobili wiecznie.
Bowiem przodkowie
Maj
Prussy, Czechy,
Ru, Moskw,
Tatarzyny,
Niemce, Turczyny. Tychci Sarmat oni zwyciali, Hardo ich czsto sobie hodowali,
Splnemu dobru k
woli,
krew
sw
wasn,
Wylali jasn.
ulachceni,
ozdobieni,
odnosili
Std s: Topory, Leliwy, Rawicy, g^^ Trby, Strzay, Korabie, Jastrzbcy, Drzewice, Nacz, Oxa, Ra, Prawdzie, Kopacz, Hem, Wadwic. Std Godulia, lepowron, Nowina,
Radwan, Sulima, Odrow, Biayna, Cioek, Doanga, odzi, Gryph, Sreniawa, Habdank, Pilawa, Rwnia, Brg, Trzaski, Orla, Lew, Junoska,
Jednoroec, Gozdzowite, Dzioska,
Przeginia, Zrzebiec, Jelita, Kierdeja,
ab, Nieczuja.
Zadora, Pomian,
Dbowry, Zaramba,
Wyk,
krSr^nl^przyjS?
zmalowali.
^^oby
ty
Klrych dostali przez dzielnoci znaczne, I piknie ich krwi wasn zmalowali,
I
spozacali.
stoi.
sw"m
"*""" ^
pofu*^^
^ kady w
Bo
Nie
ich
polu
swym ozdobnym
polu dostano
i
te w
zbroi.
Lecz rycerstwami.
503
Sawni
Polacy co tak polowali,
wojowali.
wolnoci zdobili krlowie. Herby, wociami, aby potomkowie Na to wzgld majc ku cnotam si pnali,
ich
Domy
Abow iem
1
wsawiali.
Cnota
cnota jest
zacnych
takich zacniejsza,
cniejsza.
u wszech stanw
syn z
Gdy
W swych
cnotach znaczny.
sawy szukajc,
celuj,
Na
Przez cnoty
wiec rozsawione, zoto osadzone. Jak karbunkulus jasno s siebie daj. Inszych wzbudzaj. Bo cho jest zoto samo s siebie drogie. Lecz gdy w nim rubiny chdogie. Ju drogo swoje stckrotno rozmnaa,
takich
W saw szrobuj.
ju
Jak dyamenty
bd
SimUUudo Pluarehi.
ochdaa.
zaponie miedzianej
Ju
w
acz
Chdogo
te pozacanej
Cnolaw wielkim sawniejsza.
Cho
Tak nard
cho
domu
sawy
swej zacny,
Lecz gdy
Ju mu
w nim jest syn w wasnych cnotach znaczny, przybdzie sawy s poczciwoci. Jego dzielnoci.
Non Dorno nobilis, sed Donrns nobili clara.
Bo domy zacne przez syny cnotliwe Rozsawiaj si, gin przez zoliwie. Nie slachcic domem, dm sawny slachcicem.
Cnoty dziedzicem.
jeli z
I
domu
chce kto
mie
slachectwo,
przodkw swoich prawdziwe dziedzictwo. Musi w ich cnotach y, mnoy ich saw,
Przez
Ojczyzny
wasn
spraw.
ma broni Rad mieczem, a od zoci stroni, Nie tylko z nimi porwna cn spraw,
oni
i
take jak
'
Lecz przenie
saw.
504
Sfawisz si
z ojca
ktry Turki^gonit,
Czemuby te
wasne woci.
tomFoS? '"''"-
odu,
jej
Mioci, broni
Dla
niej
miej
dziedzizny,
Bi
Prussy przodek,
ty
Tak
Nie
Alexander Wielki dla czego paka.
czy,
spary.
dokazowa.
jg^ Alexander, kiedy ociec jego Philip posiada pastwa wiata tego.
Paka mwic:
Bo si ba
Straci,
ja
Ale twj przodek nie posiad wszytkiego. Miaby skd szuka imienia sawnego,
Ktreby odnis
s
Turka,
3Ioskwicina,
1 s
Tatarzyna.
Wic
^^^
powaniejszym.
cojcsidomsiachecki.
dm drewniany, domem zacnym jest przezwany. Lecz saw, dzielno, zacno Domem zow,
nie bogactwo, nie ten
Slachectwa
Gdzie cnota
gow.
syn,
Widome
rzeczy wszytki
czasem zgin.
Maj
nagrody.
To Domem zow
wiec,
jak
Tymi slachcicom
synJ do"c"n^oiy"pofi
^^^'
si zdobi.
^o
cnotach
chdoy.
505
ociec dobrogo syna rodzi, S kruka lah, drozd s kawki niewychodzi, Lecz s cnoty przodkw gdy si syn wyrodzi, Ju mu rd szkodzi. Ktrych jest wiele od rodzicw rinych,
Dobry
WyrodlvO\\lrdwadzl.
Jak Kaim on
Adama
i
ojca
swego
Wyrodzi si zabi brata cnego, Nie pomoga mu ojcowska pobono. Ruszya go zo. Take on Noe Patriarcha wity, S trzech synw jego Cham zosta przeklty.
Ktry si
s
Wyrodkowic
iobrjcli.
ojcw
niego szydzi.
Nu
Z
Jakbowi te
oni synowie,
Dobrego
By
Eliego synowie czo
zociach
spenili,
yli.
1
zbroili,
A
Bo
Dawidowi co niecnot
syn
Take Salmonw
nie
Amnon Thamar
str zgwaci.
3
sio-
pomoe ywot
Regum.
12.
Synowi zemu do ycia dobrego, Gdy si ku temu sam nie ma s pilnoci. Woli z zoci. Tullius, Kamillus Katonowie
Cnotliwi byli, synowie otrowie, Augustus niechcia mie syna adnego. Cho wybranego. Bo jeli wierzym cnemu Homerowi, Rzadko bywa syn podobny ojcowi,
Ilomerus in
Illiadis.
zych bez
liczby, lepszych
namniej wszdzie,
ich rzdzie.
Najdziesz
Sia dzi takich ktrzy wyniszczyli Slachectwo, ktre im przodkowie mili Zostawili krwi kupione s-w wasn. Dzielnoci jasn. Wiele ich ju dzi w herbach szwankowao. I ono imi Cnoty w nich zniszczao,
Mao
podobnym rodzicom
Bez
liczby
dzielnoci,
zoci.
04
500 Ano
jak cnota zacniejsza
i
slachcicu,
Wielkiego domu
zo
jawniejsza.
"''"
cn^ct gionk^za!
stanach wiclliich,
wszelkich,
za sawa gona
Brzmi
dobrze.
szczodrze.
w trb
Do cnt potrzeba, s cnych domw dziedzicom. Mstwem, nauk, slachectwo swe mnoy,
Dm
cny
chdoy.
Bo
tylko ten,
dm
Ktry w cnocie trwa, sw dzielnoci robi, Bez tego i sam s swym domem niszczeje,
I
herb plenieje.
ojca dobrego.
Lecz drugi
Jestem
s
rzecze:
jam
ju mam
Pod Orsz mj dziad sam sze harcw wygra, Pod Starodubiem te mstwa dokaza,
chepi si s
przodliw.
pod Sniatynem.
punkciku
Tu
chwa cudz
Ktrej
przypisujesz sobie.
i
snad niemasz
tobie,
Bo
Nie
Jue w
tym zmyli.
moe
ociec
legowa
ni
slachectwa,
s sob. tob.
(Prawego
mwi)
swojego mstwa,
Nie
Co ociecz synom
siania.
zo-
trwa
to
Zostawia
Lecz sobie
Bg
I
ci
da
nieba
A
wnet za na
to dasz
ich cne
mstwo.
mi tu odpowied:
Jestem poczciwy;
Nie
Palingeuius
stellatus.
Slachcic mi spodzi. ojca cliodz, umys, rozum, cnoty. Lecz s pilnoci twej id ty klejnoty, Ociec ciao da, a rozum baczenie,
z
W cnotach wiczenie.
507
Nie widzisz czasem ojca wysokiego. I. spodzi czsto, szpetnego, maego, Mijdry gupiego, mocny niemocnego. Szpetny l^rasnego.
pradziadw,
Chryzostom W zalecaniu cnot.
triumpliy
icli,
Bo sromothna
Bo
co on
s
si cnym przodkiem,
Bdt-jc wyrodkiem.
prac
to
mnie
iy
zagardowa,
To
ty
Wicej ci
ni
zdobi.
Wyrodek
ojca.
i
Pstry kocie
krobi.
dobrego
osa urodzi,
Albo jakby te jele wini spodzi, Ju tam bdzie dziw, nie lwie, ni jelenie, Monstrum, wzgardzenie. Gdy nie ukae w sobie nic godnego, A wdy si chepi z domu, s herbu cnego,
Nie rdci
Ulisses
czyni, lecz cnoty slachcica.
Herbw
dziedzica.
Uissis liligatio cum Aiace,de armis AchiUis:
mwi:
ja
rodu wielkiego,
Dziadw, pradziadw, gdym nie czyni tego Co oni, ledwo sobie przypisuj,
Swych cnot
pilnuj.
A
Cho
sprony zely
ich
sawne
klejnoty,
Co
ty
masz peno
domu herbw
Rubel'
sam
Cudz si
chepisz, nie
swoj dzielnoci,
hrisoslomu3
S sw haniebnoci. Slachectwo s cnot przodkw naszych prne, Jeli sprawy ze nasze od nich rne, To prawy slachcic co si zbytkw chroni,
Od zoci
Na wszem podobien ma
By By
nic
s
stroni.
by
krysztaowi.
da
wykroczy si
bieg.
strzeg,
ladem
ich
Bo ywot przodkw naszych im zacniejszy, Tym te nasz sprony stan jesthaniebniejszy, Nie masz poytku z rodu gdy masz zmaz,
I
w cnocie
skaz.
508
Cicero contra stium.
Salu
"
Za
nic nie
may,
Ktry
jest
cnocie,
w poczciwoci cay,
sam zdobi dobrego, zy, Iy zego.
Gdy ywot
dobry,
Za
Bo
in
zwa,
vUis Plnlosoph.
sw
Domowi memu;
Marius
Slai
ty
sawny pan z rodu prostego, Mwi: wol ja by z mstwa wasnego Slachcicem prawym, nie cudzim si sawi.
Wasn
IJoralii dictum.
cnot, z
nauk
dzielnoci,
Jelim
ja pierze
Ni
Tak zawdy mwi: swe szerzej rocign. gniazdo moje, tom cnot wycign.
nie znis, to cnota z
Co dom mj
Zniosa
Przeto co ujmiesz
dzielnoci pilnoci.
domowi prostemu,
to cnota nadstawia,
Co skarb
nie
zmoe,
Dom may
Lepiejci aby ojca Tersita
wsawia.
mia,
Sprawach Biesowych.
509
Frontinus grobu sobie sprawia nieda,
Fronlini dictum.
Mwijc:
Bd
potym jelim dobrze dziaa, mia saw wieczn s spraw swych dobrych. Nie s herbw modrych.
nic
Idem Frontinus.
Z wasnych
dzielnoci
pikne
klejnoty,
kto pami znaczn, spraw swych zacn. Nie herbem cudzym, zdobi si sw cnot, Nie spraw zacnych przodkw, sw robot, Nie na dom gruntuj, lecz na wasn spraw
Ma
Slachectwo prawe.
Wszak
domu maego
wielkiego,
Zmalich domw
kie
wiel-
Wyszli ku grze,
s rodu
urosy.
Za wierno, dzielno,
za rycerskie cnoty,
klejnoty.
Wzili
Skd
Ciele, murarze.
Ujrzysz
pradziad twj z rodu maego. Dosta mstwem swym herbu tak zacnego,
krwi, wielom dobrze sprawi, Slachectwa naby. Potomstwo swoje w cn saw wszrobowa, I niemiertelno sobie ufundowa, :| Lecz potomkowie niszczej schodz. Gdy s cnot wychodz.
cnot,
i
Sw
sw
Bo
I
co czas przynis,
za
to czas
moe wzi,
wyci.
staro wiekw,
moe
to precz
Brutw, Grakusw? ktby wierzy by ich dom mia tak zni. Lecz ku kocowi wszelka rzecz musi przy, Fortuna zmienna nie thrwa wiecznym wiekiem,
Z ndznym czowiekiem.
Czas wszytki rzeczy tu ludziom przynosi,
Czas je
za
kradnie prtko, a
las nosi,
Sama od
Schodzi
dm
wielki
Zabrzeziski
Gasziot.
Wirszuh
510
Gdzie
domy
Polskie
Litewskie ony,
A mna
Rd
tedy schodzi, herlD
i
sprawa.
niszczeje,
nie' plenieje,
dom
Lecz
nigdy
czasy wiecznemi,
mami
cnemi.
Przeto nie
domom
wszytko deferowa,
Bo
kiedy tedy,
wdy musz
szwankowa,
Lecz
Jestci
wita
idz za
mie
Wielka
Lecz
poczciwY dziedzicze,
cnoty,
'
mmi
tz,
drog do
pilnej roboty.
Kiedy si czujesz z domu by sawnego, Czyire to coby mu byo godnego, Staraj si by go ozdobi s pilnoci. dzielnoci. Miej si ku temu co uczciwego znasz, Nie co miego, tak cnej sawy doznasz,
Mn
s
i
Uwa
u siebie slacheck powinno, Co jej naley, skd ma swoje godno, Tak pewnie cnoty nie chybisz sawy,
i
Jak slachcic prawy. Najdziesz skdjherb ma slachectwo ozdobny, Ktrj da przodek za klejnot osobny,
Lecz go potrzeba cnot polerowa,
Slachcicowi slachelh-
njm sprawam
spondowa.
corre-
A w sawie chowa. Kupiony tobie krwi na wzr zostawi, r, n Jy; icgo torcm szcdf, cnot Si bawi,
s^
potrzebny czas
..
nie kry si w las. imi sawne, prace, mie jawne, cnota, dzielno mia bdzie.
cnota,
bd
Droga do siaciiectwa.
T tcdy
pjdziesz do slachcctwa
Umys zy
hamuj
dz jego srog,
spa
nieba,
trzeba.
511
Dla Patricj swej pracowa nie auj, Gdzie widzisz dziur tam yczliwie tamuj, Pracg czas uly, ty zostaniesz w sawie,
Prac czas
sawa
uliywa, a wiecznie ywa.
yjc
cnotliwie.
Bo
Lecz gdy
Za
spron spraw
wedug
potrzeby
s
jej pilnej,
chci pomoc usilnej, majtnoci, Dla jej mioci. Sprawy uczciwe mie przed sob zawdy. Cnot naladowa, by mia przykad kady.
mieczem,
Rad,
Nie
auj
czasu, zdrowia,
Ustawiczno
wa.
poczci-
Pospolit rzecz,
mnoy chdoy.
i
Nie
da
jej
trwoy.
Dziedzic slachectwa.
Tak ju zostaniesz przez dzielno slachcicem, I prawym herbw ojcowskich dziedzicem, Gdy w cnocie bdziesz ojczyzn miowa.
Dla niej gardowa. cnot ono Rzymskie pastwo zroso, I na wszytek wiat gow sw wynioso, Gdy s tej zbdzili, i pastwa stracili,
I
sawy
zbyli.
Tak te Trojanie,
zacni Grekowie,
Spartani, Macedoni,
Ku sawie
przyszli,
Strzegli
pilnoci.
Gdy wszytk privat woleli traci. Niby na szkod ojczyzny swej patrzy,
Szerzyli spoinie tak rzecz pospolit,
We
Za
to ich
I
wszem
obfit.
bya
cnota ulachcia,
saw
wieczn
ich
nard wszczepia,
Stale janieh
byo,
saw
do nieba wstpio,
Grekw zupio.
512
Bo Ambicio, s pychg Luxuria, nich si wzburzyy, z nimi Diskordla, Na cne slachectwo tak srogo walczyy,
A
i
je
wybiy.
stradali,
Niewola Grecka.
udali,
Domy
Tak
i
ich
zeszy
s
i
dzi
niewoli,
Co
nas boli.
Wielkoci domw, na czym utracili, Nie patrzc przodkw prostych s ktrych S ktrych uroli.
poszli,
Skd by
Patricii ex pebeis mrutis amore facH,
On Kato sawny,
Marcus Kurcius,
Lecz
jakiego
by
rodu:
S prostego ludu.
to czynili co przystao cnocie,
Bronic
ojczyzny bywali
niej
Kurcius dla
Brutus.
wskoczy
Jej
w kopocie, w d smrodliwy.
dobra chciwy.
Brutus
I
Scevola.
rk
spali,
A Rzym
Scipio.
wyzwoli.
Scipio
sawny
jak
Afryk
skrci,
Kartago pyszne do gruntu wywrci, Dla ojczyzny prac, garda nie litowa,
Tak
Horatius,
j miowa.
mnie
sam,
Take
Woch
wygoni.
chcieli,
Kamillus sawny,
Baczc i
cho
Krziwdy zahaczy, wnet swe wojsko sprawi, Skambry porazi. Sylla widzc swych i ucieka chcieli. Porwa chorgiew, wbieg w nieprzijacieli. Tym swych posili, zbi nieprzyjaciy,
Jak rojne pczoy.
Mirmtius.
rolej
Tak mdrze, stale w nim wid swj zaczny Ze sup otrzyma na znak niemiertelny, Za urzd wierny.
513
Attillius
on
podj mier
okrutn,
Niechcc by bya cna patrya smutn, Rzek: Wol umrze za mode ja stary,
posa
elc
Nu
mni,
Jiomullus.
Tullug.
Jak
Przyszli
na stany
Anrus.
Taruinius
Grakus,
i
mdry
on Kajus
Juiius,
S prostego rodu
^yalentianus
sw
cnot
uroli,
doszli.
Cesarstwa
by
syn rzeminicy,
Herach in
Fulgo Uh.
polit.
Siad na
6.
cap. 10.
Wszed
Mauricius
na cesarstwo.
pisarzem,
Mauricius Cappadox
sub Iistino
i. sito
by
wprzd na
on czas,
cle
libe-
Za
Bo cnot
lepiej
ni dzi. znano.
miano.
O wite
Kiedy
czasy,
i
Tej samej
godno, cze
Tej
z
deferowano,
si kaniano.
rodu,
Theodozius
te
maego
Wszed
na cesartwo
po godnoci wschodu,
Archelaus.
Telesphanes I.ydor
Jirx.
Cho
Fu!. Lib.
3.
cap. 4.
Lecz
cnoty, z
mstwa,
serca krlewskiego
Porwna
Ten w wojsku bdc raniony miertelnie. Gdy sysza o swych i wygrali pewnie, Rzek: To ju teraz umrze nie auj, Gdy triumphuj." Matias Wgrzyn, cho z rodu maego,
Ale z dzielnoci i z mstwa darskiego, Przewyszszi krlw wszech Wgierskich znacznie, Std synie wiecznie.
0.)
514
Nie wspominam tu cnego Eliiisa, Ani sawnego w mstwie Perseusa,
Ktoby
swej dzielnoci,
Przyszli k
godnoci.
starli.
Bo si do
.
cnoty
przez
ciriiie darli,
Herkules
swobodnej miaoci, Trudnych spraw dla sawy wiecznoci. Tak Parys, Hektor, Ajax ywi s cnot swych, Ucz si te od nich. Ale nie szukaj w narodach postronnych.
by
Imi
ich
ywe.
uy
Mieli
Skd by
Wszak
"
prostakowie.
Lecz powoaniu swemu i cnej sawie, Dosy czynili, widzim po ich sprawie.
nam grunt
dali
Sarmaciej wielki.
Baczy to wszelki.
Tych tedy
mstwo podam
krtko tobie,
Lechu, Litwinie,
lecz nie
tskni sobie.
Krojniki,
szyki.
z wielkiej
mne
MATYSA STRYKOWIDSA.
I
Rozdzia sidmy,
Vide Berosum
,
Taci-
JSarmate sawni
mni w
Europie,
poi)0-
z Japheta Noewica po potopie ^Yyszli, a pirwcj na pnoc na wschd, Zmnoyli swj rd.
i
^^""P'"!-
Gomer, Jascena, Twiskon ich rzdzili, Jeden po drugim pastwa rozmnoyli. Od Tanais, ze wschodu az na zachd, Do cnych Reskich wd.
515
Ci ruszywszy s\c od Tanais rzeki,
llenus
rzeka,
tikutl
W Przekopie
wszczli z Greki, Pontskie morze, Dniepr, Dunaj, Niestr osiedli, Z Greki bj wiedli.
siedli,
wojn
Bo si
Druga
ich
z ich
upw
ustawnio ywili.
nie robili.
Kr Sauros quod
jieram,
et
vi-
Omma
(juod
cz u
z
Gdy
rzeki
^Yisy siada.
tych polach dojada.
poszli
i
Do Wgier
Niemcy
Gotami,
Sarmatw drugie
szenie.
ru-
Pobratinami.
zwano.
dano,.
iN'andaiile sk<id.
miw
Liczba
mw, secun-
trzysta tysicy,
i
dum Procopium.
Krom on
Cho
wdy
nie robili,
tw.
Tu wypaszwszy wic
dalej postpili.
Augustus cesarz Rzymski gdy panowa, Wszytkiemu prawie wiatu roskazowa, Tylko Sarmat, Scite wolni byli,
Ci Rzymskiej
Ci z nim walczyli. mocy namniej si nie bali. Owszem pastwa ich czsto najedali.
ich
Hetmanw
monych czsto
Zbijali sami.
wojskami.
W ksiszkach de
Gdy
tu
Przekopie mieszka
wywoany,
Ad
gia
3laximum
Ele-
2. ^' i.
Ad
Yestatem Elegia
ani
s
si lkaj
strza swych
Nec
le
pulcherrima
rycerzw,
miao maj,
nii mililis
arma timet.
Pragnieniu, godu. prlkie strzay, Jadem jaszczorczym By dwie przyczyny rannym mierci day. Nie ma wiat sroszego ludu nad Gety,
ma
Yc.
nad Sarmaty.
516
^^Ad seuerum
Eierjui
gmier im
iiie straszna, tym sg ogromnymi Wszystkim samsiadom, Rzim nie zmoe z Ndzy przywykli, z wojny maj,
nimi,
ywno
Robi
Ci sami
z
nie znaj.
Goty moc Rzymsk zemdlili, Wgry, Missi, Traci zupili, Gdzie sig im zday krainy osiedli,
Z
Rzym
wzili.
Rzym
Cz
moc
wzili, potym
we
Franciej
Hiszpaniej,
ich osiada,
druga
^a
A
Kartago wzili,
Stamtd za do wioch
gdy
prziszedszy
lat
Rzim wzili,
^iaKs'a'z!.'.
Afryce dwiecie
spenili,
Belizarius on ich
Anno
Christi^^i.
IJeruli.
stamtd wygna.
Krla ich poiraa.
z ich
rodu,
Rzym
5wj;Z^'K'S;;: Roxolani te
wyzwolili.
%n^.^
ef
r"
Wolgary
z nimi,
Od Wogi
cuspiuminfiuend.oru.
By co wyrwali.
Traci, Serby,
UAdrinopoia.
Illirik
zupili,
Isropolis.
ride
Procojum.
zbili,
Peloponesum, kraj hojny zburzyli, Potym wytchnli. Za wity pokj lenistwem przezwali, Wgry, Missi, Trakw zwojowali; Illiriku, w Karwaciej osiedli,
strzegli.
Bosn, Blogari,
Drudzy gdzie
siebie nazwali.
Woy, w
Rusi odpocznli,
jli.
Robi si
^
Tak
Od
od morza poczwszy Woskiego, za Moskw do morza Lodowatego, Pontu wszytko do Pomorza tacv.
Trwaj
Sov/acy.
517
gdy si
Illiriku,
s
Traciej,
Dalmackiej,
Sami
S
tich
Czech
z
Lech bracia
s
Od Krupy
Wyszli
rzeki
Idc k zachodu
Czecb.
Tame
Lech
s swymi cign na pnoczy, na wschd, Ten pirwszy Polak rozmnoy Polski rd. Mstwem zhodowa ty pastwa punocne
miasta mocne.
lsko, Brandeburg,
Holszaty
Sasy,
i
Ru, Pomorski
kraj,
Kaszuby
Prussy,
Wisa
otoczya.
Rostok, Lubek,
Dzi zow Bremen, tak si s swymi mnoy, Z jego nauki ora ziemi jli,
Polacy
mili.
S tych
wygna
precz Niemczyki,
szyki,
Gnezno
Tame
gniazd wprzd
Wismer
wiele
Wzi
opiniej
ktrim u Histo-
rykw.
Ktry o pastwo
mnie
czyni
Niemcy,
eglarstwo Polski
e.
I s
cudzoziemcy.
Ten wprzd nauczy Polakw eglowa. Morzem ziemi by zwykli wojowa, Krla Duskiego s pastwy jego podbi,
i
Syuardus krlDuski
porae.
jego,
wiadczy Lubek, Gdask, Wismer mstwo Ktre zaoy Wisymir dla tego. By potomki swe w pokoju zostawi.
Mstwem
to
sprawi.
518
Pobudka.
Bro
Dwanacie wojewd.
Pirwsze Inlerregnum.
jej dziedzizny.
Gdy Wisymir zmar bez syna, Polacy, Dwanaciem dali zwirzchno nieboracy,
j^^^j.^^ j^^^-^
j^^j^j^j,;^
'cracus.
Sami si bili. Krakusa potym z rodu Lechowego, Biorej na pastwo, ten urzdu swego
Pilnujc, granic ojczyzny
Krakw
miusio.
Krakw od swogo
Kas
imienia
i
zaoy,
trwoy,
i
GdiPipinus syn
Poisky Francuzy.
gier
gaba
ivt-
t-.
LechusWlbory Graka
Lraia zabi.
ry.
strzez
kcie ulega. r ii Si przykadu Lecha syna jego, Ten Kraka zabi zdrad brata swego, Zajrzc mu pastwa, lecz go sam nie^^osiad,
.
\t7
bna w
tame
i.
Wis
wpada,
Zbia na gow, ktry j do tego Chcia przywie wojn, aby mu lubia, Tak sta bya. Potym pauiestwo bogom ofiarujc, J \Y Wis wskoczya mznic postpujc: 'i J*'
. .
'
Dwanacie wojewd.
Wtre inierregnum.
'50.
p Przemys
"^0
albo
Lesz-
1-
Wgry, Morawce
Bdc,
Tu za
Trzecie intcrregnum.
'^^'
ojczyzny broni,
-r
Romi
mSgan!^'"^"''^''"""
puszczaj pana obicrajc, Leszko zdradliwy pastwo koniem wygra, Od tego mier mia.
519
wtry Leszko na to miejsce wstpi, Prostaczek chudy, lecz prawym krlem by,
Leszko
2.
w Wgrzech
z
Les7.1io3.
Greki,
815 Popieli.
Z Wochy,
Ni
s
Niemczyki.
Popiel 2 0x1 myszi u na jeziorze Goplezjcdzion wzainku, klry lam dzi jest na
Popiela pirwszego.
Kruszwice
wyspie.
Ktrego dla zdradnych spraw myszy godzg, S stryjw si rodz. Gdy zych Popielw s potomstwem nie sstao, Zgodne zebranie Polskie wnet obrao Piasta s Kruwice, wieniaka prostego, Ale godnego. Ten nie jak prostak wielmonie panowa, Krain swych wzdoby cudze zhodowa.
i
Czwarte Inlerre.
842 Piast
Take Semowit
syn czyni z
Wgrami,
z
902 Leszko
4.
Niemcami. Leszko czwarty w pastwie uspokojonym, Spokojem ywi, Zemomys syn po nim,
Czechy,
Zemomys 921.
Mieszko lepy rza.
przej-
W pogaskim
krzczeniu.
By zwyczaj
ga dzieci
krzczenia.
poslhrzy-
Kryste
ty Mieszka leporodzonego
Owieci, Polsk przywid do krztu swego. Tobie ustpi Grom, Ladon, Marzana, Pogwizd, Ziewanna. Bolesaw Chrabry po ojcu Miecsawie. Polaki jak on wiczy w Boej sprawie.
Cesarz go Otto koronuje
ow j
Polaki 965.
Gnienie,
podbi.
Granice
lazne z
z
wzi,
Czechy,
Ru, Pomorze
Niemcy po Elb.
Mieszko
1035
Granic grunt zmocni, Mieszka nam zostawi, Ktry umniejszy pastwa sw gnunoci, S Polsk aoci. Kazimirz pirwszy z matk Ryx wygnan, Skapice potym na krlestwo przyzwan,
pithe
Interre-
gnum.
Z Maslaem,
mnie,
ksig
miay
Moraw, Ru w kt przed nim wzi, potym zabi Stanisawa, Skd mu za sawa. Herman Moraw, Pomorze wojuje,
Niemce,
Kijw
Mnie
zgruntowa.
520
^ Psie
"*
pole u Wrocra-
Wygra
i
znacnych,
"^*'
Czechw, Pomorze, Niemcw zacnich Prussw zbi, na Psim polu cesarz Henryk Biega, zmyli szyk. Przez morze jedzi do Duskiej krainy,
Ru
Zhodowa
Saw
swym mstwem.
rycerstwem.
Zdrad go Ru u Halicza strwoiya, Bo szczera cnota zdrady nie mylia, Jednak Ru, Litw, Wgry, pobi w mae, Sam uszed w cale.
1140.
Chciwoci
zbytniej
Wadysaw
i
przypaci,
Pragnc brackiego
swoje utraci,
stan.
Wojowa
z braty,
Ktremu
mSie'^
Osiad, na tego cesarz Rzymski wznis miecz, mnie cho nie rwno odpar.
Wasno sw
Lu&fe^t Prussy do
krztu
wydar.
wiodc
wojuje
z nimi,
^ p^,g^,.j
mnymi,
Zdrad od zbiegw na
jjg^^
W bocie
By
w
Prussy wwiedzieni,
stopieni.
Karze si Lachu po
Niewierz,
1173.
szkodzie, zbiegowi
da si zna twemu
narodowi,
Umar Bolesaw
fy W
kadego.
1174,
Mieszko stary
Przeto wygnany:
Polszcz
Nie
by
Mieszka forowa,
*''^^'*^'"^^'^'
stalom
Leszko Biay
stryjem walczy o
pastwo,
Ru
byo
600000.
Pomorczyk tyrastwo
zabi zdrada, -'
Polaki,
i22jf.Swantopeig Po-
morski starosta.
Okaza, gdy o j go o
w ani
S Polsk
Tatarw
z szkod.
Dziewi worw
Gdy
ich liczono.
521
Bolesaw Wstydliwy z Micszkcm, s Konradem, O pastwo walczy, Ru z Lilw swym ladem Polsk pustosz, lecz Polacy mili.
KonrnJ Maz-oweckl.
MicsAko stary.
Dwa kro
Tatarowie
ich zbili.
za Polsk
wojowali,
oni brali,
A do
kamie
nieboraka,
Polaka.
Leszlio Czarny Siradzkie
Paka
Czwarta wnet trwoga za Leszka Czarnego, Trapi Polsk przez Tatarzy na zego, Za Rusi, Lilwie ogania si Polak,
ksi.
1279.
e.
1280
I28-2
M/.nie nieborak.
Henryk Probus
Gardem
Zginienie
przypaci.
Przestroga.
pewne
wisi nad
Kto pod kim kopa d Za w prawdzie ywi, w niej trwa kto j Zdrada zych gubi. Przemys krl po nim Polsk zdobi piknie, Postronnych straszy, a Korona kwitnie, Zdrajca go Margraph Otlo Langus zabi,
lubi,
Gdy
Pijciesz
Rogonie
pi.
Przestroga.
ostronie krlowie
tak pobito
weselu.
wielu,
Gdy
zdrad na tym
Szste Interrcg.
Ammon
Cyrus.
1300.
Wacaw
krl Czeski,
Polsk za sprawuje,
i
1306
kietek.
Wadysaw o-
Z okietkiem
o nie,
Wgry
wojuje.
Krakw muruje,
utrapiony,
ony.
1326 margrabi Brandeburskie zoi, S. Krzy-
opraw uje.
akw
40000.
Dugo
od szczcia
oktek
cho may
ciele,
Poczyna miele.
zwa, wstpuje.
1331.
1333. 1340, 1349.
Prawa zgruntowa, Ru mnie hoduje. Miast namurowa, czterzech krlw uczci, Polsk uslachci. Potym krlestwo Ludwik Wgrzyn rzdzi, Wgrzech sam mieszka, Polsk kto chce szkodzi, Gdy zmar, Jadwig dziewk jego wzili,
.1370.
Sidme
Interre-
1382 Polacy
Jadwig
Wgier
wzili.
Polacy
mili.
66
522
Jagieo Litwin
sme
1410
IJOO
wstpi w maestwo,
olirzci,
-.-.t
Inlerregn.
Litliw,
Polszczc
Zmod
zczy w
i
jedno pastwo,
i
ririk
Jun^en
secundum
oi r\ Wzii hlSK, UpolC. Pidziesit tysic Krzyakw polego, Z mistrzem, s kontory, gdzie rdo krwi
i
biego,
sieijiisi<ie,
Ksiticla ne.
Ksita ^
Tu
bierz
Rzeskie pojma,
J^
'
moc
ich
.
zemdli,
-i
Jan Miaszszy
i'*^!'^'"^'^'-
herbu
w
'ego
len rzas
10000.
Niemcw
Raz po raz ich hi. wzr Lachu z Miszszego, ktry wzi Niemcom chorgiew, a chorego ci, Odios swym, w^ojska przobi, naszy Niemcw
Zbili jak cielcw.
Litwie za
mstwo
Polskich
hcrbw nada,
i
Pruss. porazi.
iimarii432.
Wgrzyn
biega,
zleczy,
1434
Polsk rzdzi
ubespieczy.
Wadysaw
daje.
1440
Wgry.
1443.
Wgrom
iku
1444.
Krlowa Polakom
4
lata,
21
roku
Przymusi Turka i przymierze z nim wzi. I wrci wszytko, lecz to paoie rozi, swego c TV zgin lurki U Wamy mnie walczc zgin. S
10,
1
Daj wiecznie
Kazimirz Polsk
^^^7 1454 u Chojnic biihwa z,Lud>vikiemmisthrzem
syn.
wzi w
g^^^j
**^^'
Krzyaki
wojna o Prussy
ir-'aa
SWObody. Ten mistrzw Pruskich gruntownie zhodowa, S ktrymi dugo cny Polak wojowa, Malborg te kupI, stolcc Prus s poytkiem, Polakom wszystkim.
Jan OlbiTcht Polsk 00 OJCU sprawuio, '
rp m' Mscic Si nad lurki wnet
,'
stryja gotuje,
jego
wity.
Zdrajca przeklty.
Wadysawa.
sieffan
Majc
^t
nic,
krlem
i
by za
i I
-
si
naii
i
i
oburzy,
las, '
Bohdan.
1494
do
Wooch
bd
=
Polak
vS"orun?u''''wieku^4i
szczeroci swej
way
kadego,
cnotliwego,
Wic
Q^y
zdradzi
atwo zawdy
Gdy
krlowa
8 fal
mie
^je
zwyk
polu jawnie.
czas przypadnie.
mz
Alexander krl wczasom nie folguje, Z Mosk\vQ o pastwo czas dugi wojuje, Dwadziecia tysic Tatar Litwa zbia,
up
Zygmunt prawy
krl
i
odgromila.
1506 prio/. spraw i; Slnislawa Kiszki, u Klecz-
ociec ojczyzny,
Wzi w sw
hojno,
1509.
Moskw wojowa
Woochom
Tatarw gromi,
take
ziemi ich
doomi.
biego.
spraw
rdo krwi
S susznej przyczyny wid wojn
S kontory
ich precz
z
1525.
Krzyaki,
Ksistwo Pruskie.
wygna
nieboraki.
Ksistwo
Niemiec szyk zmyh. 3Joskwy u Orszy omdziesit tysicy Zgromi, Starodub z Owcyn wzit jci.
1530.
Pidziesit tysic
Ambicia
gdzie Obertyn,
starli
Wooch,
Umar Zygmunt 1548 w Wielkanoc, scpullus
iOdieJulij.
Naszy
w w
proch.
nim za miejsca
nie
miaa.
to niechcia,
Mie
go za krla, przyzwoli
swym przesta. Wic Zygmunt August wzi koron potym, Ten s swymi dugo trwa w pokoju zotym, Helbiet krla Ferdynanda crk.
na
wan
1530.
Wzi za maonk. Drug Barbar wzi Radziwiwn, Trzeci Katryn poj ccsarzwn.
Bitwy niezwodzc, harde Liflanty wzi, Pych im odj. Kietler ksiciem jest wybran Kurlandskim, Rzndc Chodkiewic Jan zostha Liflandskim," Krlowi miasta Anse da si chciay,
I
1553.
1557.
posy say.
Pretwic
Podolu on Tafarw gromi, Turczyn, Wooszyn, nie raz szyj zomi, Tyche Mielecki s Sieniawskim piera.
i
upy
Laski Deszpota
odbiera.
wwid
do
Wooch mny,
Tatarw potym wielki huff drapieny Zbi, drugici a do Oczakowa goni, im odgromi.
up
524
I56L
Radziwil Taurus
Liflanciech
i
Taurus wzit.
15.58Poczlhek wojny Moskiewskim.
Za
mcin spraw
swych
Moskw
^^ojuje,
Moskwicin wzi czsto Infiand, Poock w Rusf, Litwa te z Lachy lud mu mcinie dusi,
wielko
zbili,
Ziemi
156.
ponili.
Tak i si trupw ualio soce, Lecz miesic wieci, cieszc nasze goce, Ua, czerwona, w polach krwie sthrumie bieg,
1564
Moskw
zbito
Tame
U
za
Sojski leg.
dzie Margorzty.
Srebrny od Orszej uciek, Piro zroni, Pacz ich trzynacie tysic potem zgromi,
Ozieriscz, ktre
Jurgi
Tokmak,
sak.
\Yzi w
Moskiewski
Pirwej 6000, drupi raz 3000 Swdw zb szy w Inflanciech pod Re~ wiem u wsi Kirempe.
Uy te
naszy
czstokro
kusili,
Sitnie kopcu Moskw zbili, Talwos spraw Chodkiewica, Swdw zbi. Strzelb im odbi. Kniasz Roman take czsto Moskw gromi, Scerbata pojma, Tokmak nie raz stroni.
Potym na
Krl
za zwid
Chodkiewic pod
U do
czyni
s siebie.
By
15C8 Septemhr. 29
tym
niebie,
Kniasz
nocy,
15 lanuarii.
18 lanuarii.
28
lanuarii.
tene czas Wielisz opalili. Uwiat, Moskwy wiele zbili, Bierula kozak Biel w Moskwi zgromi. Ziemi wy poni. Potym Kozacy Wielisz opalili, Dworzan trzydzieci, pocztu trzy sta zbili. Podczaszy, Trupczasz, Czarski, jt z inemi, Z upy wielkiemi.
Naszy
Take
Z Moskwy
Raz po
dobytkiem,
Uwiat za
drogi.
obegli,
raz wielkie
Chodzc po
525
Seremiet Witebsk
z
Nabajskimi obieg,
W oml
Krl na trzy
posy przymierze,
bierze.
1570.
zaw/.dy wygrawali,
za zamkw
za
Ula,
Wiele
ich zzua.
wdy
Wdy
Kt
Skarb
dliigo s Troj wojn Grek mia, swego dowid, nasz nic nie dokona, by w tym winien, niech kto inszy sdzi,
Snad
ten co rzdzi.
piszczy,
ndzny onierz go godny gdy nie pac niszczy, Moskal sie rozmg na Rusi powoli.
ksistwie zniszczon, chopek
Co nas dzi
boli.
Wywid
lud
pole, rad
patrzy na zbrojne,
precz ich puszcza,
mogc,
Skarb
niwecz pluszcza.
Skarb mog nazwa Cressussa onego, Ktry do czasu Litwa dawa tego.
Wytrzymaa
stos
W wojn w
Polsk
z
ywic
swe onierze,
przymierze.
Litw,
*^''v>v
.
.<
Rozumem sprawi, czego nie mg bitw, Tak i gdy w zgodzie ty paiistwa trwa bd, Co chc posid. Zmar potym, skoczy Jagieowo plemi, Mskie, rzdzio ktre dugo plemi. Siedm okiet ptna wziwszy s sob tylko,
.157-2JuIijl5wKnjszy"^'
Dziewite
Interreg-
Wzi
A
inszy wszytko.
swej
chway,
by
stay
wierze,
w cnocie, w
I
z
mstwie,
w sprawiedliwoci,
^f'
w pobonoci.
miosierdzia swego
Obra przywid do krlestwa tego, Nase w Interregnum w cale zachowa, rku piastowa. Tych Interregna w Polszcz dziewi byo,
imerregna.
Jak si od Lecha
to
pastwo poczo,
by
obran,
Na ksicy
stan.
526
Wtre po Wandzie dwanacie wojewd Rzdzio, trzecie gdy o pastwo w zawd Puszczano, czwarte gdy on Piast s Kruwice
Wzit
Pite po Mieszku gdy
do
stolice.
dziedzicem,
dostali,
Szste gdy
zdrad
Przemysaw,
Czech
Wzit
Wacaw.
obran,
sme, Ja gio gdy wzi w maeski stan Jadwig, przyj krzest s krlestwem Polskim,
Z zrzdzeniem Boskim.
Dziewitemy
W ktrym,
to
po Augucie
pokoju
mieli,
byli,
dotdemy
majc ze
Nad wszech
Sieoza Baka Talarscy Kozacy pobici w In terregnum, 1.573 w So-
nadzieje,
ssiady.
Bg strzeg od zwady. Turczyu si nam askawie ofiarowa, Moskwicin spena nam wiar zachowa.
na
Take
Niemcy, Tatarzyn
urwa
chcia.
Wzi w eb,
Jaki
nie
wygra.
Bg
ten czas
da
cnej Sarmaciej,
Od
wszej naciej.
Ju
tu Polaku
bierz
wzr
poytki.
nie zbroj,
gnuno, zo,
w myl
swoje.
mstwo,
Nie
chod do
Fryt.
A w dzielno ich ucz. Sprosta przodkowie twoi mieczem bili, Co chyba, to w eb, nie wiele kroczyli. Czech, Swed, skoczny Niemiec nie raz rzek: Gdy od nich by bit. Skutkiem slachectwo cnot zdobili.
Wdy
Fryt,
piersi nadstawili,
Pastwo od morza
Moesz si
do morza
szyrzyli.
Krwi
je kupili.
oby
bez obcych
w swym
i
kraju,
raju.
Tu
nie nowina.
527
Cudze ziemie twj chleb ywi, wirz grosz, Zamorczyk godny snadby zawdzi nos, Przepocilby si Fleisch, hrut, by nie Polak, Niemiec nieborak. Wisa to matka rzek Polskich na sobie, Warta, Narew, Buk, nosi Niemce tobie, Wilia, Niemen, Dwina, z Litwy, z Rusi,
i
Wam ywno
Tu
nosi.
ml
Zna
Grek,
Woch Wgrzyn.
i
swych 'pisz szeroko. Jak w ich ziemiach by Sarmata gboko. Wie to Europa, Afryka, z Grecie, Turek z Azi. Tu szczyro, przyja, rychlej ni gdzie indzie, Najdziesz yczliwe bractwo, w szczerej prawdzie, Tu zdrady nie masz, tu prawa, tu wolno, Swieboda, hojno.
dziejach
Bo sami
Nu
gdy
ty
wstpi w
kupiono,
tak roszkoszne
pastwo,
Bro
go
go
tyrastwo,
czuj.
Krwi je
krwi
je zapiecztuj,
Polakiem si
S strachem przodek twj posthronnym panowa, Kady z nich w mstwie dank mu zawdy dawa,
Krle postronne na
pastwa
wsadzali
SaKaueS'"''^^''^'
Inszych zrzucali.
Tu
gnunoci
pocili.
nie spali,
w
By
polu si
j
s
zmocnili.
Piknym
przezwiskiem
zaiste okrzczeni.
Ktre slachectwem
I
chdoyli.
Nie
patrzyli
polu
ndzy,
wdzonka,
suchorki, o wodzie,
Czasem o godzie.
Nie za kobiercy, nie w licznych paacech. Lecz w budkach s chrostu, a rzadko wnaraiociech,
Opocza,
szabla, oszczep,
uk,
a kusza,
Ich
bya
dusza.
528
Nu
wy te
mni
slachetni Polacy,
zawdy
co jest poczciwego,
Dosy wam
Jednobycie
wolnoci,
yznych woci.
Wszdzie
z ich mstwa sawa kwitnie wieczna. Od miertelnoci na wieki bespieczna, Zapat jak swej dzielnoci wzili,
Przodkowie
mili.
Tak wy te cnot slachectwo swe zdbcie, Nie s cudzej prcej, wasnym si dorbcie. Tak samych siebie, synw wsawicie,
i
ulachcicie.
Do
czytelnika.
jy^^j^,^ ^^ ].^^^^^
slacheckie
i
wasnoci,
'
przodkw dzielnoci, S porzdkiem krlw- przijmisz wdzicznie prosz, Czo z aski nosz. Rzecz troch przerwa musz przedsiwzit, Czczc w tym Uni Litwy s Polsk wit, Nakoniec powiem potrzeby jednoci,
Polaku bracie,
I ucisk woci. Tu ju Litwinie bracie zjednoczony, Z nami Polaki prawie ju rodzony. Bdziesz mia ksit swych wasnych Z mej uprzejmoci.
dzielnoci,
Saw
Ano
z
dzielnoci ich
nich
mne
zniszczya.
Pruski,
lud Ruski,
wiadcz mstwo
Ktrzy
I bitne szyki.
czas yli,
Ale ojczyzn
sw w
cnocie mnoyli,
przystoi,
zbroi.
synom
W 3Lirsowcj
Tych mnie Apollo wysawi przymusza, S prochu wydzwign kae jako slusza, By tak ich dzielno, potomkom wiecia,
Ch w nich wzniecia.
529
MTYSA
adnego
nie opisany.
Rozdzia smy.
do Czytelnika Przedmowa.
i?#ny
Litewski nard
waleczny,
rycerstwie bespieczny,
lath
wthpi
o przodkach swych,
dzielnociach ich.
jMi o ich
mstwie
postronni pisah,
Niemcy,
Ru, Moskwa,
Stella,
ktrim si
Krancius.
zna
dali.
przystrzegajc.
tym si ostoj czego dowie mog, tym zagasz Zoilusw trwog, Krciuchnym wirszem, lecz wiele zamyka, S prawd przenika.
I
.^
y^ogussa
Mae
M M czemu
Czas
prno traci
Ten
Sens da zawarcie.
530
O t
Masz
tu krtko Czjtelniku
miy,
Miae
i
mne
i
siy,
Litewskich wszytkich
ksit
wywd,
dzielnoci.
if ^ejrzysz
Jak si
Wojny
mne
abymy
I
caoci
nam
nabyli,
kupili.
tych
pastwach
trwali, ktrych
krwi
M nie
Jak tu
Woszy
do kraju punocnego,
Z zachodu
S hojnej dziedziny. C' ;iarmatw swych 'patrz jak do Woch zali, I do Afryki, gdzie dwiecie lat pali,
Trojanie,
Lombardy, jak
w Woszech
przybiegli.
z
siedli,
A skd
JPoznasz
wiele narodw
ziem wschodnych,
Osiado
oni czo
na wschodzie.
cho
Uchodzi trwogi.
j^Eneas dugo
Niechcc
jak
bdzi
po morzu,
ojczystej Trojej
patrzy gorzu,
sawy okry.
nie
Drog
ty.
W Wgrzech
Tatarzy,
W Niemcech Imbrowie.
teraz Niemcy.
Greciej Turkowie,
0]%fM
Chaldei wiatu panowali. Po nich Persowie, Grecy za wadali. Po tych Rzymianie, cesarzmi wic Francy,
A
Daniel.
2.
jUaniel
mwi i
wiele narodw.
godw,
Opuciwszy,
^kklesiastes
W kthrymby
Rodu
nie zmieni.
531
;icytowie tylko, a Indowie sami,
W swych
Z
ziemiach
nie
Wiochom
dziwno
by peen
Dzi
/edni na drugich
Mocniejszy sabszych
ich ni znaku.
iuas*sage'ic,'ueruife'tc.'
miejsca nadchodzili,
z
upiestwy
Nic nie
robili.
MiT0rY
co
urwa,
to
Zwaszcza Sarmat ten spoiny mieli dzia, Z upiestwa, tak i si wszyscy dzielili. Co inszym wzili.
H,
,.
naszy az za Lecha,
-TU
ja,
s
Kstat
Polski
wzia.
Bo gdy Gedimin
Ann
crk
sw da
iVOwe
gospodarstwo
s
w
s
Przyszedszy
Polski
ora ziemi
Widzc poytek ni
J!i^piej si Ju si im
kozactwa lepszy,
I bespieczniejszy.
w w
puszczach oprzykrzyo,
Lepszy im donos
izbie,
ni
zwirz
puszczy.
MV0
Niech
tedy
Litewskich
ksit
ty wirszyki
nich si dopyta. jR^cerstwa w nich te obaczy prawy grunt, Niemcw, Krziakw, na Litw prny bunt,
krciuchne przeczyta,
Najdzie tu Litwin
pewno
rodu swego,
czczc
Uni
tych
narodw dwoich.
'_
Pooyem
Patrzc porzdku.
532
jLC/bo
Jako krlowie
kademu snad wiedzie bdzie, kady w swoim rzdzie, Take ksita pastwa sprawowali,
tu
Jak wojowali.
irElfI si
Przypatrzy
thu rzeczom
i
w krciuchnych wierszykach
ich szykach,
dowie si o
Jak
te
nie
kady,
zawdy. J!^owie si k temu slacheckich wasnoci, Zacnoci herbw ich powinnoci. Co prawdziwemu suy ojczycowi,
i
Moe mie
slachcicowi.
#ak ma przodkw swych w mstwie naladowa. Jako zranionej ojczyzny ratowa, Ktrym sposobem ma swj stan slachecki,
Zdobi
rycerski.
wirsz
chci
gard
bracie
miy,
dany, nie
chudej siy,
nie
Ciceronem.
JL letniej nie kady ma Apolinowej, Ani wymowy Merkurjuszowej, Tak bogacz zotem, kadzidem ubogi,
Ubaga
Bogi.
jR#tmy take
Bogu,
ja
swoje ofiaruj,
si by czuj, sswym pobratinom, Lachom, Litwinom. JfMJiJfIonu mi fortuna nie yczya, Pallas z Minerw troch mi spucia,
patriej, ktrej
i
woli urodzon,
Darw swyci,
ktrymi
su
kademu,
Bratu dobremu.
Czytelniku miy,
Skd
siy,
Nie
gard chudej
tu
Bo ja
Toruj
sam drog.
jak
mog.
nie
aden
Ani na
wprzd
to
godzi,
Leay w
Cnych
ciemnoci,
dzielnoci.
ksilh
533
Litewskie godnoci, Dla pisma gnunoci, Jam nie s powinnoci,
Wywid
Sam
ku jasnoci.
Lecz
szczyrej
mioci,
Rycerskiej biegoci.
Naoy
Bycli
pilnoci,
NA HERB PRZESAWNY
liitwo
sawna masz za swe, a snad nad wszitkimi Pastwy, herl) swj wyniosa dzielnociami cnymi,
Nie
zmylili
obrali herb sobie potny. Bo herb prawie rycerski, Mq na koniu zbrojny, Z Gryffy, z Orami rwny, rycerstwu przystojny.
Z Narymuntem
Mieczem si goym zanis, bespiecznie harcuje. Hem na gowie, szczytem si s krzyem zastawuje. Krzy go szczyci, bo murem jest krzyowi zawdy, Od Turkw i Talarw broni go, wie kady.
Wszdy koem
zatoczy
Ko
Zna
dobrze ukowany,
m
i
na gooledzi.
jak wryty siedzi.
wiczony
rycerz nie
nowych onierzw.
Nie narzeka na zbroj, nie szuka pancerzw, Nie kadzie jej na giermka, sam j chciwie nosi,
Nikomu nie hoduje, ani czapki wznosi. Strzee swej gonej sawy jak w oku rzenice, Zdobi dzielnoci godno swej stolice, Pogoni go przezwano, nie ucieka, goni. Mnie ojczyzny miej od zych ssiad broni. bystry jadowity ksa, a siecze,
mn
Ko
mu ciecze, Zawdy w zwykej miaoci w rycerstwie stoi, A nigdy si ochyn sam w wojsku nie boi.
nieprzyjacielska po nogi
i
A krew
Dawa
ten elektorom
By na pastwo
Jedno ktryby
mnie
eby
k rycerstwu drudzy
534
Bo wic
jaki
czeladka,
Pasterz dobry
ma broni
zwierzonego stadka,
Srosze wojsko jeleniw, gdzie lew hetman bywa, A gdzie jele wodzem lww ju nadzieja krzywa.
herb zbrojny
i
mny ma
potrzebuje,
Coby koniem zawrci gdzie potrzeb czuje, Coby lekarstw niepatrzy, wczasw, ni pogody, Lecz by ustawnie broni ksistw, krlestw od szkody.
Jako oni
przemni
waleczni
ksita.
Od
ktrych ta
Pogoni
Przesadzali si mstwem jeden nad drugiego, Wiele mieczem posiedli narodu Ruskiego. Wybili si z ich mocy, samych zhodowali. Teraz z nich trybut bior co przed tym dawali,
Z maego
wielkie
pastwo mstwem
rozszyrzyli,
by
krwawili.
Harcuj
sawna Pogoni, karery wywracaj, Jako zwyka, bij mnie, pola nie utrcaj,
Krzep' si
stolica za dyament chowa. Prochemci nie da przypa, nie ujmie obroku, Natrzysz na nieprzyjaci ze wszystkiego skoku,
Bdzie ci twa
Przewr, pora na gow, niech s pola sstpuje. Obcy niech wtwojej ziemi satrwnietassuje. rzadce twoje, Wspomni na zacne pirwsze, Mendoga, Narimunta, Witennowe zbroje.
mne
Wspomni
Ktry
Moskwi przywita Moskwicina smierda, Odda mu wielkonocne jaj, a kopj jego paac skruszy, rzek: tak naszy bij, Jako Krzyaki gromi wspomni naKiejstuta, Lachw, Mazurw posza, a za si kry tuta. Wspomni cnego Jagiea, wspomni Witutowe Sprawy ony przesawne zwycistwa zdrowe, Pomci si granic swoich za Uhr pomknionych, 1 z Nowogroda, Pskowa, zwykych dni onyci, Za Kiowem szedziesit mil a do Putwila, Od Poocka po Mozajsk omdziesit mila, Z Witebska mil siedmdziesit a do Nowogroda,
i
nich wielka
szkoda.
Mci
I
Sam ci Bg k temu wzywa, chce pomoc do tego, S tyra wodzem kiedy zachcesz powetujesz swego.
535
Mci si
I
niemierteln ich wyrwi s ciemnoci. gdy chcieli sobie hodowali, Krzywdy si namniejszej mszczc paiistw^a rozszerzali. Wiesz i Witut Oczakw trzyma s krzeciany, Gdzie dzi Tatarzyn puy straszc Podolany, Przodkowie twoi sawni carzw ustawiali, Tatarom drugich wedug wolej swej skadali. Posadzi Tachtamissa Witut na Zawolskie, A Kamirz Aczkiereja na hordy Przekopskie, Przeto sawna Pogoni ru konia bystrego. Odnie zwycistwo sawne bronic gruntu swego. Masz Boga, masz i wodza (lecz go bud) potemu, Masz rok hojny rycerstwo, ku boju mnemu.
Ktrzy
saw
Moskw
Sam ci Bg
poprowadzi,
Do mnych spraw
Matth.
Stryk.
A>*<^OS)l''^-^
TU
SIE
m mim w\ wod
u Meotskich wd,
lyymbrowie
Z Gomera
oijm
CIUS,
Tacitus,Kr,m-
Potym lepszych miejsc szukajc w ty kraje Przyszli gdzie Dzwina, Wisa, Dunaj, wstaje Drudzy Dniepr, Wog, Bug, Niestr, Pont osiedli,
Psiemieczkich "rojnikach.
isz
2
.
Poowcy, Jaczwingowie
Papirius,
tego/,
rodu,
,
, .
M. Junius
C.
Sylvanus,
Manlius
Osicdli
^
^z|, przcz r
^ tranci,
.
az do
Woch
,.
przebiegli,
tw poraeni.
Tam
wojny czste
ich
Wojska
^ Post
,.j,
,.,
nOSlcdll.
Gdzie Papirius
Urbem condtlam m,AnteChristumim.
.
Junius poleg,
A
Potym moc Rzymsk
Skaurusa
,
Manlius zbieg.
s
Scipiusem
-i-
zbili,
o^S"dJ;Srf/"x'
fmdUuTpTstrSt''''''
A
Gdy
ich
witszym wojskiem porazili, Marius dwa kro zbi, moc ich star,
z
I z
Woch
precz
wypar.
tak
Woch
w
byli
Przyszli
ty kraje,
Drudzy
Roku Kryslusa
503.
Liflanciech siedli
Sweciej,
Drudzy w Gociej. S tych Wedenuto Pruskim krlem zosta, Dwanacie synw spodzi, ktrych tak zwa;
Natango, Sawo, Nadro, Litwo, Sajmo.
Galindo,
Warmo,
Pomedzo, Kulmo, Barto, Sudo, Ogo, Tym pastwa rozda za ywota mnogo, Kady swj dzia swym imieniem mianowa. Gdzie kto panowa.
537
I
jest
ksistw dziesi dzi w Prussiech sawnych, imion nazwane z lal dawnych, Kulma, Nadrawa, Bartenland, Warmia,
i
item
Tiiu,
Stirlaiiin,
SlnroUoijker-
(ialindia,
Od tyche
l'nutia,Pomesania,.iam-
Natangia.
Sajmo te
Zmod
od siebie mianowa,
Z niemiecka Samland, bo
Od
Litwo
I
Kurskich
jezior,
imo nimcupnla.
Miaa
granice.
za
otwa,
swym
Litw,
Prussowifi, Lolwa, Litwa,Gei)iae jeden nard.
Rozmnoy pastwo,
nazwa Litw
to
s
pokojem
nie bitwg,
siebie
imieniem,
Poowczy
Podole.
Podlasze.
Jeden
by
lud,
gdzio
dzi
gdzie
Gepide, Jaczwingi,
rwn
Ijitw,
Jaczwingowie
Kurlandy.
tego powiadczaj,
i
Tylko si
ksity
z
granicami,
Dzielili sami.
Potym Palemon
S kilkiem
set
narodu Woskiego,
ludu rycerskiego,
Wochw
by musiao.
sthusie
ale
pozdniej
ty strony
Snad
dla
Rne
5troiiv.
domniemania
Albo Albo
wntrznych nieznasek,
ty strony.
By
zaniesiony.
Bya te to ka w Rzymie wywoanie. Do krain cudzych za grzech odsyanie. Gdzie wedug winy tak dugo mieszkali.
przejednali.
Dobrych te
wani wyganiano
z
czasem.
Jak Scipiona
mnym
i sawny Palemon, Przyszed do tych stron. Niemnem z morza wszed w t Litewsk stron, Lud prosty da si gociom pod obron, Baczc ich ludzko posuszni im byli,
nie dziwno
I
Take
zgodzie vli.
68
538
coiumnae,
LeSJ
herbami,
Herby
domj Uzjm-
KolurniKimi,
Ursin, Kitaurus,
Ra domw
I
sawnych,
starodawnycli.
Rzymskiej
piszla.^''"
S tych domy slacheckie w Litwie urosy, I herby ktre dzi maj z nich poszy,
LudproslyzGollw.
j^^^
(Jg^ynych,
Gottw sawnych. Stde sw wiele woskich aciskich. litewskiej mowie, a z Gottw niemieckich. Lecz gdy si z Rusi, z Jaczwingi zczyli,
i
Jzyk
LituamaaWorc.
jg^j^^j
zmienili.
^wi
ii ci
Lituani,
sMd"?S..'iSS''
Przezwali^en
kraj, potyrn
Litwani,
Od brzegw
/^^S---^-:
Italiej,
nazwali ty dziedzizny
La
Italia,
potym
Litalia,
Za
Drudzy
tJiaalJcSo!''"'a
Litwani.
Tuba, Litore
Lecz
jej
Letando, bo
niej
hojno
dobrze,
Wesoo,
szczodrze.
sJ^Z^Sn^nZ^Z Po Palemonie ksit mnogo zacnych, Rzdem swym stoi, lecz zaledwie znacznych, i!^hT/iu-mbTaJmafiia Wtpliwych imion, ale zna i mskich, MiiTiii^. ^Zhiin
cit,
atque persius.
^^ sprawacn ry cei
i>iiicn.
Gospodarstwem si
adnym
nie bawili.
Lukiem
szabl
w
Bo
polach si ywili,
ywoty
W^ola kady
nich szabl
dokazowa.
Ni
W^
Ale
musz szwankowa
dzielnociach,
Przodkw sprawy zna. jednak ich sprawy przesawne. Wynurzaj si, bo cnoty cho dawne,
wdy
Zawdy
Przeto
kwitniej,
staro im
ich
nie szkodzi.
Sawa
modzi.
cz spissaa,
559
Nic
zatai
Jak szydo
Ma
si sawa zagrzebiona, w worze bywa wynurzona, tr^jb gong, umie drog nale.
Jak
s
prochu
zacni,
wyle.
cnym
zacni,
Trojanie nalezli
Homera
Takie Grekowie
Eneas, Turnus
rycerstwie
sawy
swej patrona,
Maj
Marona.
Tak te wirsz mj mdy Apollo pobudzi, K sawie cnej Litwy bych inszych przyudzi, Hy mstwo ich mdrszym pirem spisali, Mnie nie ajali. Bom ja tu sobie sam torowa drog, Gdy aden nie szed przedemn, rzec mog, Samem jak pczoka w rnych szpera, Gdzie dowd zbiera. Sam swj wirszyk mdy, nie z inszego skadam. Sam jzykiem mdym, mdrszim most zakadam,
Pisz kto chce lepiej, jeli sdzisz srogo,
POTOMSTWO
KSIT LITEWSKICH
idcce&.
I
MODZKICH,
r otomkowie
trzej
Palemona cnego,
Jiiri
I
W Zmodzi nad
tam. panowa.
Kunosz te zamek Kunoszw zaoy, Spera, Wilkomir, kady sw mnoy; Gdy ci dwa zmarli, Kunosz wszytkim rzdzi, Dwu synw spodzi. Kicrnus siad w Litwie, a Kiernw zaoy,
cz
lk Speranca.
Spera.asperando, Ha-
O tym
Ptrnii(i
Ru
pisze
Gibut brat
w modzi pastwa
Poocka
I
swoje
mnoy,
re
Ku
u Brasawia,
zburzyli,
zbili.
br/.Piiii
WTli
ludzio
otw
w Irby
dlujjio drzewia-
ne grawali.
540
Zlwibund Litwg po ojcu sprawuje, A Muntwil w modzi mnie roskazuje,
poczli wojowa, Niechcc hodowa.] Erdywi Ziwibundw syn lud z Litwy Zebrawszy, z Rusi krwawe zwodzi bitwy. Na Nowogrdku stolec opanowa, Grodno zbudowa.
o
Z Rusi
wolno
Tatarowie
te
Ru w
A ksit
zbiwszy
moc
ich przeomili,
mnoy,
Litw chdoy.
Hetmanom swoim
powiaty
Litwie da,
piSTf^^S^^aS
Ita^iJo^f^f^^dli^ye
^^'^*^'^'^'^-
Ejsiski
Dow
nw poszed.
IFnzera
na Okan
iTCe rzece.
Kierdasza Zawolskiego s hord schwosta; Mingajo, Algimunt po nim panuj, Z Rusi wojuj. Mingajo Poock wzi, hard strwoy, Ginwila Skirmunta syna spodzi, Then w Novogrodku, Ginwil w Pooczku siad, I Pskw na by spad.
Ru
Mari crk
Kniazia Borissa.
wzi
kniazia Twierskiego
-yy
O
1125.
Smoleiisczany.
Koci w
Polocku.
Borys syn jego po nim Pooczany Rzdzi, przeze jest koci zmurowany Sophiej, potym Borysw zbudowa,
J
Borissw miasto.
p^|^^^^
zhodowa,
PrS[^''acinnicy?1 ^^'^^^
Kjmit^''"'^''^''^
tw?iz^S^'''^^''^'^''
Rcchwolda na pastwic zostawi, '^^" mstwem sawy Litewskiej poprawi, Illeb jego syn zmar, nie dugo panowa, S wiata wdrowa.
Do Rzymu
"-'
zajechawszy
dusz daa,
wit zostaa,
Skirmuut Litcwski,
Porazi,
rzeki Jasiahiy.
Mcisawa uckiego
""^^
wzi
czaftKoydano:a'ti^^""'
Baakju
541
Mozer, Starodub
wzi,
Ciernieowa,
i
Dosta na Rusi
Da w
Giedrus
Pisymontu.
Kukowojcz rzdzi
mnie
Zmodz
Litw,
(iiedrus drojty
kthry Gi
zaoy.
otw
Ringolt panujc broni
Ksita
Ruskie zbi
Tatarskiego
wszytkich potar,
Carza porazi,
Drucki, Dimitr
mnie
Polegli, z nimi
1204.
Mogilnej, gdzie
Ru poraona.
I215.Krzyakw Niemcw przyszo do Prus
20000 za Friderika 2 cesarza, ktryci byli Saraceni z Jeruzalem wygnali. Krzyacy w Liflanciecli 12;J4 od papiea
Ru
Krzyacy do Prus
za niego
wcignli,
S Prussy pogany dugi si czas bili, Litwa jak bratom Prussom pomagali,
Niemcw
pierali.
Grzegorza 9 potwirdze-
Tak i Krzyacy precz wyni mylili. Lecz od Polakw za posiek wzili, Tak w Prusiech, drudzy w Liflanciech
osiedli,
Z Litw
Mindog
bj wiedli.
przemny
Liflandskich pierze
Krzyakw
Pruskich,
Smolesk
spustoszy,
Woycw
zna moc
umierzy,
1240.
Pastwo swe
Bolesaw Pudyk,
3Iazowsze,
Polski,
szyrzy.
jego,
lo
1243.
1246.
gdy
mia przyj
z
wiar^
IJzymsk
Rusi<i,czego
niespeloii
Okrzci si
koronoi
W Kiernowie
z
"le
Zalee PruLi
dozwolenia Papieskiego,
I
Hermana
Uandskiego, mistrzw.
Ileindenricus Legatus Aposlolicus Proiinctalis I olontae Episcopus
Cesarskiego.
By
Arcybiskup
Rygi, biskup
Armakaski, Kulmeski,
zmylili.
Annacaniae.
1253.
To mu Krzyacy
chytrzy wyprawili,
Lecz si
Bo im by za to zapisa swe pastwo. Lecz si rozmyli, wzgardzi krzeciastwo, A znowu Pruskich, Liflandskich Krzyakw, Bi nieborakw.
542
Wojsko zebrawszy Mazowsze spustoszy,
Pock wzi,
Za
do Prus
wcign,
miasta, wsi
splondrowa,
W tene
goniT^Llie^lirhe^ri,;
z
Ziemi zwojowa.
czas wojska Pruskich
i
Lillandskicli
Krzyakw poji u
granic Kuriandskici,
Karszowin, Hejzberg
wszitki.
Wzi
Tam Henryk Horsnus
dSV krVifrai,te
z marszakiem Pruskim,
feh,''na^tSia'^od
rrfJelila^czesTr^^i znak nowego krzecia-
koo,
Odszed WCSOo.
j^^ ^^-^ ^ micczem na koniu zbrojuego. Herb sobie sprawi krlestwa nowego.
Ktry
mu
Krzy
tarcz
woyli.
Mazowsze, gdzie Semowit city, Zburzy, a Konrad syn do Litwy jty, Z Rusi potym Mendog Mazowsze zburzy, owicz wykurzy. Ten si gruntownie wybi z dani Rusi, Co przed tym Litwa, to Litwie musi S4fr"*'"^'''''"
ksi
Ru
i;^;2-
kupili.
zmnocnili.
Za
1264.
Zapaci si
Dala
MendogzabitodSirojwnuka 121);? ou
'
Dowmania
sjnmi Rukla
sa-
z
i
dwiema
llepilcu-
1265.
1267.
Mendoga Strojnat zabi, sam panowa, I Towciwia brata zamordowa. Stroiuata Woisclk mszczac si ojca zabi, ' ! A sam panem by. Cerncem pirwej bywszy ksistwo sprawowa, Polsk srogo a do lie zwojowa, Potym go Lew knia Ruski zdrad zgadzi,
.
we^y^osku
w.
Mi-
chata klasztorze.
S ksistw Ruskich ssadzi. Swintorw stolec opanowa, Zatym J ,, ._,., ^ Bogom, gdzie dzis Wilno fundowa,
Mod
'.
Tame
potym
ksit trupy
rysie, konia, z
palono.
Paznokcie
nim kadziono,
Sokoa,
charta,
sug
namilszego.
Kadli ywego.
543
Bo
o
I s
sdnym
dla
dniu
paznokciami
Suga
posug,
ko
dla dalekoci,
Chart dla
ywnoci.
Al)y co uszczwa.
Giermont po mierci Swintorocha cnego, Z Rusi, s Krzyaki rycerstwa mnego Dokaza dwu svnw spodzi mnycii, jak sam potnycli.
i
Giigin
Litwie
Rusi panowa,
wa.
Tral)us modzkie pastwo sam sprawowa, Po bracie potym Ru, Zmod, Litw rzdzi, synw spodzi.
Pi
Ci sobie
I
pastwo po
ojcu
zdzielili,
ksistwach dzielnych zaoyli, Giedrus Giedroty, a Holsan Holsan, Dowmant Uczian. Narymunt wielkim by kniaziem nad nimi,
zamki
Polsk,
Ru
darli
kozactwy splnymi,
Trojdzin zosta
I
ksiciem
Jatwiejskira,
Doinowskim.
dzi Podlasze.
Rajgrot zbudowa,
Pruskim,
Polsk,
Woycw
z
zawdy.
Narymunt
brathem Dowmantem wojn wszcz Wntrzn o on, Ucian pod nim wzi, A Dowmant zbieg Pskowskim kniaziem zosta. Lepszego dosta. Potym Poock wzi, pastwo swe rozmnoy, Narimunt Ruskich kniaziw mnie trwoi. Krzyakw Pruskich Liflandskich gromi,
i
Lachw omi.
od prawdy stroni.
Ru
pisze, lecz
mia krzi w tarcz woi. Gdy go zwyk trwoy. Jak si tym szczyci mia co przeladowa.
Bo
by
poganin, jak
krzest
bogosawiestwo.
Bo byh Zmod Lilw zapisa chytrym Krzyakom po mierci za to i mu byli krlestwo wyi
Wzi
A
Krzyacy
Dali
s
na krlestwo.
mu
za
straci,
..
prawili.
.544
Tego Narymunt cny sawy poprawi, Znowu tene ierb sobie wasny sprawi, Bratom i krewnym spuci Kitaurusa,
Wolno
nie z
musa,
Narymunt gdy zmar, Trojdzien ksistwo osiad, Z naprawy Dowmantowej wnet z niego spad, Zy go chop zabi, z aniej idcego.
Nieopatrznego.
Wic
Rimunt syn Trojde^^^"^'^'^'
Dowmant Litw
Z
Ri^unt go zabi
I
kiv ksi'^ny
tak sic
pomci
Trojdzienia cnego.
Obra Witenna
po sobie na ksistwo,
1282.
sam wzgardziwszy wieckie przeoeustwo, cerncach dokona ywota swojego, wictobhwego. Bdc tak panem Witen rzdzi mnie. zhodowa potnie, Ruskich kniaziw S Krzyakami si kosztuje Pruskimi,
cz
I z
Liflandskimi.
Polsk, Mazowsze kozaclwem drapiey, Kazmirz czycki zbit od niego ley, Lachw polega z nim nie jedna gowa.
Pod ESochaczowem u Trojanowa wsi jeszcze widziaem sam koci Ralisz,
_ _
mnogo.
Prussy
Wzi
1300.
pastwo
jego.
Gedimin ksistwo, Witenna zabiwszy, Osiad, w Rusi si mnie rozszyrzywszy, Krzyakw czsto gromic goni z Litwy,
Przez
mne
'
bitwy.
Woyskich
LuckTYew, ^Roman' Braski, OlsaPrzeslawski, woiodimir wiodiporaeni kniamirski
, '
kniaziw
Siewierskich skrci,
Wodmir,
r^
i
Luck, wziawszY,
i
Woy
-i
k Litwie
i
wrci
szesc mil
od t"' Kijowa,
ziewie.
Upada gowa.
Kijw, Cerkassy, Kaniw opanowa,
Ji
"''*
.,.
nowa.
Putwi, lepowrosk, Brask, Przesaw zhodowa, Do Kiernowa si wrci s tryumphami, Z upy, z winiami. Zbudowa Troki, tam stolec s Kiernowy " ^ i Przenis, a potym zajechawszy w owy. Gdzie Wilna wpada w Wili, nocowa, Gdy si spracowa.
545
Tam
wyjcych
pigcycli
Wiltio zaloione.
1305.
Tak mu powiedzia:
sawne ludne. Gcdimin zaraz tam dwa zamki cudne Kaza budowa, Wilnem z rzeki nazwa, I tam panowa. Ledziejko z mdroci wszed na wielki stan, A z mdrej rady, Radziwiem nazwa, S tego dom urs Radziwiw sawnych.
miasto
ma
by
tu
Stolec
Wilnie od przezwana-
Ten Ledziejkobyl
orlim
giiiaz-
Tak potomkowie
patriej klejnoty.
Zdobi, chdo. rzeczy si wracam Gedymina cnego. Zburzy Polsk za okietka onego, Potym synowi jego Ann crk.
radzi
Za Kazimirza
Da
Za
Litwa jego
jli,
z
za
maonk.
Prussw
pobili,
spalili.
modzi
P
zbili,
inszych popalili,
mu
Prus
Derpt powojowa, Ludu trzy tysic wj wid, kraj splondrowa, Trzysta wsi w Mazowszu, Putusk wykurzy,
Liflanciech
Rewel
Za
Liflant zburzy.
Gedimiri zabi ognist slrzal.
1.3-26.
Gdy Frydburg obieg, Krzyak go postrzeli. Tak walczc umar, lecz synw rozdzieli Ksistwy pki y, porzdnie statecznie. By syn wiecznie. Montiwidowi Kiernow, Sonim odda, Narymunt wzi Pisk, Olgerd Krcwem wada,
Witebsk
Korjatu
z
on
wzi,
Zosta
Kiejstut kniaziem
i
Trockim
Ulianalisiijna Witebska, dla niejsiy okrzcil.
modzkim.
w Nowogrdku dzia dali. Synowie jego Podola dostali, Konstantyn, Fedor, Alexander mni,
boju potni.
zbudowali.
Tam
Smotric
Bekot
Za miejsce mocne gdy w owy jechali, Nali, gdzie zamek Kamieniec zrbili.
Tatarw
zbili.
69
.546
Kazimirz Polski tego Konstantina,
Lecz
Lubart
Chcia na krlestwo, bowiem nieminl syna, w tim zmar, a Jurgi od Woocli obran,
Na
Jawnucz nad szeci
Spodarski stan.
starszy
z ong, braci ona, \y Wilnie stolic mia ksistwa wielkiego. Lecz strcon z niego. Bo Olgerd, Kejstut spoinie si zmwili, godniejszy, by go^wysadzili,' i Tak Kejstut w Wilnie zamki oba ubieg,
Bdc
Pojman
Jawnut wigory zbieg. potym wsadzon w wizienie, Olgerd w Witebsku w ten czas by przy eni. Ktry wzi^stolec ksistwa przyjechawszy,
by
Cnota
Nie dobywa wszy. sprawia mio, Klestut Olgerdu starszemu godno Da, cho si zbrania: tu masz Orestessa,
to
wita
Piladessa.
Take
marsowej zbroi mnie, Pomci si ojca nad Prussy potnie, Jawnuczu z Wilna wygnanemu, z aslii Da kraj Zasawski.
Olgerd
13-28.
Margrabstwo nowe do Frankfortu zburzy, I nad Odr kraj Niemieckich wykurzy, A mszczc si ojca Prussy powojowa, Lud, miasta"^ psowa.
]
Korjatowica
Podola wygna,
Z
Na
^'^''^-
Ruskiej pomocy.
Sinej
wodzie od
Trzcch carzw^ Przekopskich zbi w dzikim polu, Ktrzy ojczyzn chcieli mie w Podolu,
ki
Kutubach, Kaczbej, Dmeitr pobici sami, S swymi hordami. Kniasz mu Mosliiewski potym odpowiedzia: Ogie, miecz posa, aby o tym wiedzia. I u niego mia s tym by na Wielkanoc,
Olgerd
wojskiem
cerkwi
I
jajem wiclkonocnym,
wojskiem mocnym.
547
Kopijg skruszy o zamek Moskiewski,
Rzek:
mny
cli
Litewski,
Pumigtaj
I ci
Olgerd
wMoskwi
wita,
Slrncono Wilnowuw
za 10
-JOO.
A
Granice
I |)0
lud twj
wy ta.
zaoy,
Koluhc Ruskich kniaziw strwoy, Zwrciwszy si skara w AYilnie pogany, Krzeciany. Ktrym by Gastot Piotr da koci w Wilnie,
Gdzie dwr biskupi Wilnowcy
usilnie,
Le
mk
przybili,
Drugim tene' G.isloll zaoil UI,i>/lor, i:d/ie dzi komi I',iiin j .M.iri<'j lin
pi.isKii iiiidWiii-
rzek
wrzucili.
kr jei^iorkiem.
Za
Clijiiy
Wilebskiej,
z Marii'j Iwerskii-j.
Synowie Olgerdowi.
kie<^o
ostatni,
Wszyscy
Totwila, Zygmunta,
udatni.
kdego.
mia
Wojdata,
i:J38.
W ihen czas
lan
o\v, ale
Ogniem wykurzy.
Potim Lukw, Grodziec,
i
Lww
opali,
1.347.
Bez, Wlodmir, Chem, Brze od Polski oddali, A Lubart, Halic Zawichwost zburzy, Potowsk wykurzy.
i
Koniora
Jana Koiin
inszich
irzi
dwa
kro s Krzyakami
i
i)ora z ii
Pruskim, Liflandskim
Krzyakom
odpiera,
Trzykro
jctwa zbieg,
im.
1363.
Oterzberg, Gogelanken
Prusiech wypali,
Inslerhorg,
za
Liflantom d
1373.
met.
Odda wet za wet. Witold syn jego Tajno w, fnsterborg wzi, Gdy go Krzyacy gonili las podci. Tame ich pobi, gdzie marszaek Godfryd, Ley z Niemcy bit. Jagieo po Olgerdzie sam panuje, Litwie na stryja s Prussy si buntuje,
548
Obieg w Poocku mocno
Kejstut
syna jego,
Wilno wzi.
Wojdi
obieszon.
Wilno ubieg mszczc si tego. Tam pojma z mntli bez wieci Jagiea, Straci Wojdia. Zjedna si z Jagiecm, da mu ojczyzn, Krewo z wociami, Witebsk macierzyzn. Sam si s Prussami m/.nie bije w Zmodzi,
Rejstut
Krzyakw
cudzi.
Kejstm uiJawion.
gdy pod Korybutem Nowogroda Rusi dobywa, potkaa go szkoda, Bo mu Jagieo Wilno wzi Troki, Przez dziwne skoki. Tak Kejstut goy z wojskiem Trok doby chcia. Lecz go Jagieo s synem chytrze pojma
^'^^'^-
S ktrymi braci gromi nieborakw, Potym zjednany, zwrci si do swych stron, S Prus wiodc poon. Z nim si Jagieo nad Krzyaki pomci, Prussy zburzywszy, z Zmodzi ich wychoci, Za Polsk a do Wilice zburzyli, Zawichwost wzili. Opatw, insze miasteczka spalili, Krzya witego drzewo z gry wzili.
Ktre
^^^'
za
nazad
odesa
Jagieo,
Polskie,
Uczciwie, cao.
Wic
Z braci
wzi
uznanie Boskie,
ogie. Bogi rne. Wyniszczy prne. mistrz Liflandski, ten czas Poocki knia Zelner Pruski Swetosaw Smoleski,
krzci,
i
i
Litw
we,
Kady
swej strony
Litw
poburzyli,
Czas upatrzyli.
Witut s Skiergajem s Polski wojska JMnie ich zbili, krainy posiedli, Lillantom koo Dzwiny wet oddali.
wiedli,
upw
1387^
nabrali.
Do Krzyakw
zbieg, Przez
Zmodz burzy
Litw,
krwaw
bitw.
549
Skicrgaja
Wilno obieg, do Prus, a Wilkomir obeg, Z Malborku crk posa Moskiewskiemu, Ziciu swojemu.
z
wojski zbi
Wrci si
Nnstazi,
niorzcDi.
'do
Nerwy
1390.
Krzyakw
nich zbi,
Wzi
Wilol
brj.
Skiergea s pastwa wyzu myii pilno, Fortelem dziwnym chcia ubiee Wilno, woziech skrywszy lud, lecz gdy nie dokaza,
im.
LuduwWilniezbitego
Za
S Krzyaki
z
do Prus zbieia.
burzy srogo,
i
raz
Litw
ludu mnogo.
Za
KorigeJa brata ci;!, Tolivila za nogi obii-sil uslhrzela,zamku Wisznego Polacy o14000,
i
bronili.
Z upy zbieg do swych. Witut Hektora w swjm mstwie celujc, Na ksistwo wstpi, a mnie wojujc. Pruskich, Liflandskich Krzyakw moc skrci, Czsto ich mci. Skierge, Swidrigie o pastwo z nim walcz, Take Korybut, ale zbici skacz, Orsz, Witebsk wzi, Swidrigeu zemu.
Niespokojnemu.
Tam mu w Witebsku
I
Odrucczy ksita,
Smolescy wsp, czoem niebota Bij, w moc jego wszyscy si poddaj, Z dzieraw hod daj.
Kijw, Cerkassy, Zjtomir, Swinigrod, Wzi, da ich bratu Skiergeowi w dochd. Ktrego otru mnich, w Pieczurach ley; Tak szczcie biey. Smolesk potym wzi Witudt, Hleba wygna, Ktry z wociami wiernym w dzieraw da,
Skiergct olrut.
Rezaski
kraj star,
Dokaza swego.
niemu bi czoem jemu, Tatarw wielko zbi, trzech czarzw poima, Swym dank mstwa da.
Przyjecha,
ten czas Basili kniasz Moskiewski k
w Smolesku
Basili
Moskiewski.
Korjata Podolskiego
wojskiem zbi,
Brasaw, Kamieniec, Smotric, Ska podbi. Wszytko Podole wzi, Prussom za da met, Odda wet za wet.
550
Tatarzy na Wace.
Za
*
maj.
Aziej,
mi,u August.
Witul z Edig carem hethmanem Tamerlano-
\Yo7aI go
,
klatcc,
oi
i
miy,
wjm
SkoSZtOWa
Siy.
i
-i
czyni.
Na
Dimitr Braski.
Andrzej Poiocki.
jego wojska
-i
miele uderzy,
gdzie
Wiclko
.
przeiiioga,
Zbiegli fortelem.
\.lam Jagieowi
I
bracia zbici
i-
legli,
Iwan Belski.
Kasztellan Krakowski
mae,
ubie/.e,
t i r i PoDlIl Stale.
i
cho mg
Wola
Epilaphittm.
sw
bil
tam poczciwie
leiet-.
Mni
miele
ojczyzny pokoju,
saw
powiat obrci,
Niemcw Liflandskich wrciwszy si skrci, Dunemborg im wzi, wsi, miastha popsowa, Szkd swych wetowa. Potym Waszya kniea Moskiewskiego
Za kthorym
stazia wituiiowna."
bya Na""
Zgromi, lud mu zbi, cho zicia swojego, Po Uhr rzck granice zaoy,
Da mu uoy. Za swj lud, s Polski, s Prus w Moskiewskie Wid a do Oki, zburzy ich obrony,
1410.
strony,
Tam
Krzykn: nie jest 3Jir! gdymy nie dobili Moskwy do gruntu, skd Niemier nazwa,
Ulachcil swj stan.
Przyczyna wojny.
ta
Na
cichej Sosni.
Dwu
551
Dzi
me
Siewrukw,
slachty pobrano,
Ziemie omdziesit mil Ruskiej urwano, Skarb, zoto z nimi, o Witulcie miy,
Za Witut
Zmd
im w eb, Liflantom take a do Rygi da met, Pskw, Nowogrd wzi. Tatary Przekopskie
okrzci,
i
1413
1414.
Da
Zbi Mankopskie. Nowogroda dziesi tysic zotych, Frezw sto wielkich, towarw kosmatych, Czterdzieci sorok kadego, a s Pskowa, Tego poowa. Za Witut z Lachy Prussw koatali, Czechowie go na krlestwo dali. Gdy niechcia, wic Korybuta obrali,
z
I
Rysi, kun, soboli, liwilkw itekolwiek futer zwyczajnych kadego czterdzieci Sorokw.
sw,
1414.
Zygmunt Korybut na
krlestwo
ran.
Czeskie ob-
miowali.
s
1419.
Czech
1423-
Witut w Lucku sprawi sawne gody. Gdzie by krl Duski Erik, Zigmunt cesarz,
I
Przekopski carz.
Jagie krl
Liflandski,
Ksi
Panita
Ruskich, Litewskich
i
Polski.
Tam
traktowali o rzecz
ubrw, wieprzw,
Zjedli
kadego.
ich,
pocz
radzi
by
Litewskim,
bliskim.
Wilul korony
chcia.
A Niemcom
Sa
mu
podarki, a potyra
Polacy mieli
dowid.
Wdy
go Litwin bd.
552
W triumphach
H3n.witunumarf,23
mne
pany,
Trokach,
lata
swego
Omdziesiijlego.
Ten nie obcymi, lecz Rusi Litw, Walczy, tryumpiy odnis bitw, S strachem ogromnym Tatarom panowa,
i
mn
Moskw zhodowa.
Pastwo
Litwa
rozszerzy od morza Pontskiego,
Gdzie Oczakw, do morza Niemieckiego,
kwitna w szczciu, w
sawie,
mstwem,
Z Ruskim rycerstwem. Fortuna go trzymaa na swym onie, Wyrywajc go s sid we wszelkiej stronie,
Fortelmi
mstwa swego
za
wdy
wspiera,
Tak ssiad wzbiera. Wina nie pija, wszytko czynii trzewo, Te wszytko dobrze co poczyna rzezwo. Nie lea prno, powoania swego. Strzeg rycerskiego. Std sawa jego wiecznie trwa w caoci.
Ktrej
s
swej
mnej
dostpi
dzielnoci.
Hard
furj
pysze swojej
bdzi,
Wilnie,
Ksie
starodubskie.
Potym go puci,
g ksistwa
i
ecem
m.
Polaki
Pobi s hetmany. Tak tedy Zygmunt sam w Litwie panowa, Swidrige Litw raz po raz wojowa, Z Ruskimi kniazmi, s Krzyaki Pruskimi,
I z
Lidandskimi.
Do Wooch.
Poraon potym
sam zbieg. tam mistrz Lillandski leg. Kniaziw czterdzieci Ruskich zacnych jto.
z
wojski, ledwo
Od
Litwy
mnej,
Inszych pobito.
^'o.
Zygmuntowi si Poock, Witebsk podda, Orsza Smolesk, tak ju wszUkim wada. Lecz pany radne s slacht srogo sdzi,
i
553
z wojewod Wileskim Dawgerdem, Z LclusQ Trockim Skobiejkiem smicrdem, Czartorijski si na Zygmuiit;i zmwi, Tak go uowi. Trzysta wozw wwios w zamek Trocki siana, kaidim pi zbrojnyci skri, tak swego pana Nieopatrznego zabi przy mszy witej, Z myli przekltej. chowanego, A mia niedwiedzia Zygmunt ^ J" we drzwi by puszczon do niego, Gdv drapn o r ^ drapna miasto niego, A Czartorijski J
Wiec
w Kwi^tn.-i
Skobiejko
leh
Ic
niediimu dal
^,c
-I
'
n;i
cian
widami
krew
przy
padl.i,
Ten skorzi
Ktrzy
ksit
Litewskich
II
swym rzdem
S cudzych nie brali. by krlem Polskim, Wnet syna jego za zrzdzeniem Boskim, WziU na ksistwo Kazimirza cnego, mstwie sawnego. Temu dajc miecz Litowar winszowa,
s
tych
,.
.
,
By
Nie
nie inaczej
ni Witut sprawowa,
nie cudzym przykadem. Lecz przodkw ladem.
AyiiikiegoKsuisiwaLi
Woskim prawem,
Drohicin, Podlasze
Mazurom odj,
i
Zmod skrzthn skrci Smolesk mocz wzi, Moskwa te Wiazm wziwszy Ru burzyli,
I pustoszyli.
Kamirz posa
I
cnym Kiszk
W^ooci
zburzy.
Z Wooziskimi Zygmuntowie Micha, Kamirza zabi chcia, gdy w Iowy jecha, Bg zdrajcw wyda, i byli pojmani,
I
pocinani.
Micha do Moskwy uciek, zebra wojsko, Kijw wzi ojczyzn swoje Brosko, Thy za Gasztot wzi, Micha do Moskwy zbieg, am otruty leg.
i
S-i widrige
tTT
z
T, Tl Wooch
Woy
i
"'
w
lat
przyszed do ojczyzny,
II
oKe sicdm
w Waosz-eh.
Wdzia
z laski
uckie
dzicd^izny,
Kazirairz granice
swe uspokoi,
aden
n.
nie broi.
70
554
w^by^S-M^mraUd Murzowic te
zysmuniaLid.
s
Przekopu przyjechali,
q^
By
bawi,
Na carstwo wstawi.
Tedy Kazimirz Aczkiereja e^o, Przez Radzi wia marszaka wielkiego. Na carstwo podnis Krymskie Przekopskie,
i
Bohrynowskie.
czsto
Dzi
miasto carzw
Nie
Kazimirz potym po
mieniamy.
krlestwo.
I)racie
Zabitym rzdzi
145}.
Litewskie ksistwo,
Krzyakw
Pruskich skutecznie
zhodowa,
Cho
mirScK'''''"^'''
raz
szwankowa.
SIsk z Jerzykiem Czeskim krlem czyni. Mars Czechom pomg, Kazimirz szyk zmyli, S pici Litewskich panw rady ubieg.
Bg go
Bo gdy ju
Litwa si
z
jeszcze strzeg.
nimi
mnie
z
potykali.
Tam
Woem
ucieka,
Za w
Tam
boto wjecha.
go Czechowie po wtre
z
W
Tak
chcieli,
uku
strzela,
z
przystpi
cni ojczycy.
nie mieli,
krl ujecha,
Wola Woowiczy,
Potym Kazmirz wzi s skarbu Litewskiego, Omdziesit tysic koron mci si tego. Jezdnych om tysic zczy s swymi Lechy,
Cign
Pobiwszy Czechy
na Czechy.
mstwa
dokazali.
upw
i"zy'nS:S&h
l^ande^fka^ini^z
i
nabrali.
i
"""'
,
,
oe-
Moskwicin potym wzi Pskw Nowogrd, Naszy przespali wszed w jego dochd, Kazmirz w Grodnie zmar, sze synw zostawi, m'&' WszYtkich rosprawi. Po mm Jan Olhrycht syn rzdzi krlestwo, AIexander wzit na Litewskie ksistwo,
,
,,
Moskwicin
Wiazm
Siewierskim
pastwem
Posiad tyraiistwem.
555
Alexander wzig Helen u niego, Potym wojsko wid s ksistwa Litewskiego, Bratu na pomoc, gdzie las nieborakw, Zdradzi Polakw.
Kiszka u Niestru sam
sw
mn Litw,
pobili,
Woochw wielko
Las podrbiii.
Tatarw Litwa na Podolu zbia, Kraina Siewierska precz odstpia, Do Moskiewskiego, skd Litwa szwankuje,
I
12 mil od Braslawia.
uchramuje.
sw
Litw,
Moskw
za
Wiedrosz bitw,
Za
hord carz Przekopski, Litw, Ru, zburzy, wtargn do Polski, spustoszy, Opatw, Lublin, Brze,
Mendligerej
z
i
Woj
Ludzi rosposzy.
Moskwicin Smolesk, potym Mcisaw obieg, Wooci w koo zburzywszy precz odbieg, Litwa s swym wojskiem Cernin Czech pozdno.
i
Gdy Olbrycht umar, wzi przymierze gorzkie Z Moskiewskim, Siewierskie pastwo bo siado,
Litwie nablado.
Tatarowie
za
u Slucka burzjli,
sta zbili,
Litwa
ich
zagon putrzecia
zbili
Litw
Tatarzy potym
srogo.
Sponili mnogo.
Beczykierej syn cara Przekopskiego,
Nowgrdka samego,
wielki
Mozer, spustoszy,
wywid
poon,
1503.
DoPrzekopskich
stron.
zbili,
Hetman
15C0.
Kisika.
opalili.
zburzyli,
Machmel Kerwi
nas. Beczjkerej
Ru
Tene
carz z
spustoszyli.
A Gliski s Kiszk wojska swe szykowa, Dwadziecia tysic pod Keckiem ich zbili,
up
odgromili.
538
Wielka moc pogan potona
Ceprze,
A
12 Aiigusli.
drugich zbito
Alexander
W Wilnie pochowan,
mn
Wstpi, tak rzdzi mnie krlestwo; Micha Gliski zbieg, Smolesk Moskiewskiemu, Podbi srogiemu. Krl Zygmunt mci si swej szkody potnie, Moskw, Tatarw, Niemcw bi mnie; Zygmunt August syn ksistwo koron. Wzi pod obron. Ten zczy Litw s Polsk bractwem wiecznym, Aby jak bracia w tym pastwie spoecznym, Trwajc mnoyh t rzeczpospolit. We wszem obfit.
i
i
by w
zgodzie,
Nie
dadz
miejsca gdy
Gdy
Trudno
spoinie wszyscy
szkodzie,
K splnej ozdobie. zama strza zaraz wielk zwisk, arae po jednej, kad zetrze w trzask,
tego carz Tatarski synw swych.
wiczy
Kwitn w
tej
zgodzie, a
niezgodzie
zgin.
sycha
szkody.
Litewski ostrony,
bez
maa
rzdzili.
Bg da
tej
zgodzie
swej sprawy,
ksi
Rann
Aby j zleczy; dla tego jest obran, By w praw klob za przi wid wszelki stan, Gdy gnuno wzgardzi, ma Boga po sobie,
Ku
tej
ozdobie.
0.57
pokoju,
syn
Pod BoZc jarzmo pogastwo nawrci, A moc ich skrci, Kiedy pieszczone poogi odrzucim, A ku rycerstwu ze snu si ocucim, Moem ratowa ojczyzny siebie,
i
wszelkiej potrzebie.
Gdyby si k temu
spoinie przyczynili.
Synowie wani ojczyzn podjli, Barzo upada, bierzcz wzr s przodkw swych,
I z
dzielnoci
ich.
Ojczyzn
mi
Kady
Lniaa
swj
lec w
zbytku.
Pastwa
szerzali.
teraz wszytko
Ley stkajc
Przeto ojczyzny
gos
lamentliwy,
^yyso^^
trzeba, by
Mci
si
jej
iPIS
M GROBIE
REllOIIA CHOOKIEll^ICA
PA>A WILESKIEGO
Ktry
the ku sawnym
slachcica
dzielnociam poczciwego
pobudzi moe.
J.
witych poda
s
i
siebie wzory,
Dom
swj
dawna
slachetny cnotami
saw.
%\7,w'i!
sfrze^dz^i
*''""^"
Prawy slachcic ozdobi swoj wasn spraw. Herby jego Strzegunia, a Lew z muru mny, w boju potny, ^'^^j ^^' ^^^^^^ "^ koniu Trzy jabka, k tym herbom stan swj zawdy stosowa,
cnotami, dzielnoci
wasn
i
polerowah
zych ssiad goni, Zamkw jak lew zleconych z wielk saw broni, S Pogoni Tatar, Moskw bi, goni w ich ziemi, Z jabek owoc przesawny poda nam cne plemi. Wiecznej sawy jest godzien, bo wrodzona cnota Wiecznej sawy pragna, wicej nili zota,
Strzeg granic
Strzegoni
sw
rycerstwie,
dzikich polach
i
questi,
Mars, Hektor
Mstwa te naladowa
Naprzd hetmanem
Tatar,
Herkulesa cnego.
na Podolu,
mnym bdc
gromi, take
Woochw
dzikim polu,
559
Na wojewdztwo
cnota wzniosa go Witebskie, Uwiuta, Oeryszc strzeg, bi wojslia Moskiewsliie, Wojewod Kiowskim bdjc bi Tatary,
Mnie, tak u s Przekopu patrzyli przez spary. Ptistwo Trockie da mu krl dla sawnej godnoci, modzkie ksistwo sprawowa, w ricerskiej czujnoci,
Hetmanem dwornym bdc ici si w urzdzie. wiadek tego jest Taurus, wiadek Sojski wszdzie. Kiedy Moskwy trzydzieci tysic z nim polego, Gdzie na Iwaskich polach z nich krwi rdo biego, M/.nvm pirwszym pod kaniem wszitkich sprawi miaych, I zwycistwem przesawnym odwid z bitwy caych. Tam si soce Moskiewskich trupw ualio, S Phebusem sprawc swoim w ocean si skryo, Miesic yczliwszy Litwie, kaza otrw goni. wiecc ca noc, skryte kaza bi omi. Tak zosta s cnot, z dzielnoci swych Wileskim panem,
i
Starostwo Mohilowskie
Day
Tak
z
cnoty dank
Bo
na urzd godno go nosia. nim cnota jak Phebus promiemi wiecia, Tak ju pater patrie (s sawnymi Rzymiany, Gdy zrwna sw dzielnoci) susznie ma by zwany.
urzdu
Wszytko
sob oddawa
pospolitej rzeczy,
Priraty zaniedbawszy,
on mia
na pieczy.
jej
ratowa,
dziury
jej
wiadczy
to
Ua, cho s skarbu nie pac, S Srebrnym dwanacie tisic Moskwy zbi pod Susz, Sccrbat z dziesici tysic potym rzygn dusz.
Ciotca, Casniki,
by
Boratyski pojmany, Scerbaty z inszymi, A namioty, obozy, s szpiami hojnymi, Litwa wzia, Tokmak te Jurgi jego spraw, Pirzcha nie raz Siermiet, z Litwy wieczn saw. Tatarom Nahajskim czsto pokrwiawiono, I drapiene zagony ich czsto gromiono, Przez czujno jego Litwa, Ku piknie kwitna, Podolska od Tatarw bespieczna bya. Moskiewskie Podolskie pola by mwiy, Peno)y uszy mstwa cnot jego byy. Gdzie czsto szabl krwawi zych ssiad zasady, I ziemi ich pustoszy gonic za ich lady.
i
wo
560
Jeli Achates wierny
by
Eneasowi,
Stokro on by wierniejszy swojemu krlowi, Czym by cnej Trojej Hektor, lim on by swej Litwie, Czym by Achiles Grekom, tym on swoim w bitwie. Czym by Nestor Greckiemu Agamenonowi, Czym by Marius cny Kurcius Rzymowi, Tym on by za wdy, a snad sowito ojczynie, Z Nestorem w sprawie zrwna, nie doszed w siwiziiie. Zazdrociwa mier cnoty jego nam zajrzaa,
i
Wzia mu
Caa,
Nic
ktrej
jej
zdrowie czesne,
lecz
sawa
zostaa.
mier
odmienno
Cbo tu moc jego lega, kopija skruszona, Cho zbroja zardziewiaa, cho szabla stpiona. Cho buawa nie grona, lecz ten warstat jego,
W ksigach diamentowych
Dzielnoci jego
Poty jego cna
Doszed
na twardej skale,
bd
wypisane trwale,
Ciao doczesne jego w tym grobie zostao. Ktre trby ostatniej tu bdzie czekao. Duch u Pana swojego w asce odpoczywa. Gdzie wesela wiecznego za cnoty uywa. Tam gdzie przewana cnota swoich postawia, A na wiecie saw ich wieczn rozskrzewia, Koci jego slachetne, rycerza mnego. Tak wzbudzaj przez znaki do urzdu swego.
Wsid
Ktry iwiesz a w czerstwym ciele masz moc zdrow, A pokrywasz si sawnej patriej swej gow, na mj ko, wdziej na si mj szyszak i zbroj,
Przypasz szabl
i
koncerz,
wem
i
kopij moje,
Wemi
puklerz,
wemi te
sawn buaw,
S tym warstatem, przed oczy bierz te moje spraw. Naladuj mstwa mego, bro milej ojczyzny, Jam dosy, pkim tu y, broni jej dziedzizny. Wypeniem swj urzd, wziem std dank cnoty, Saw ywot wieczny, nadobne klejnoty. Moskwicin mi nie poy, ni Tatarzyn srogi,
i
Owszem od
szable mojej
mier mi
na czas
poya,
Teraz bespiecznie
ywi ju w
561
Ale
ty, pki ci mier zdradna nie zaskoczy, A sawy dla gnunoci twej w ziemi nie^wtoczy, Hro ojczyzny, ktra ci w sobie wychowaa, Aby tei tak o tobie sawa gona brzmiaa.
NARZEKANIE
przeciwnoci przedsli^WKiccia ludzkiego.
Mie
A
Titan
I
czarne chmury
te
jui
zoty wz bystre
wprzga
konie,
roztacza swe
wosy
by m
las zielony,
zasmucony,
Rce w
I
niebo podnosi
paczem narzekajc,
bd naladowa,
i
Optany gdy ten witit we wszytkim szwankowa. domu frasunkw peno prcej troskliwej. Strach, ucisk, ndze dosy zewszd jest teskliwej. Kopotw rynki pene faszywej zdrady. Ju ty co chcesz poczynaj, wszdy peno zwady.
Wdrwka
Ciszkie
nieprzespieczna
z
pielgrzymowanie,
Kupca te szkoda zewszd zawsze oczekiwa. Ora rol nad wszUki jest praca teskliwa.
bojaliwe morze eglarza wszelkiego Straszy czsto niszczy z zdrowiem skarby jego.
i
Chceszli
za w paniestwie
nie
pojmujc ony,
Cirpie ciszko i zewszd bdziesz obmwiony; Lecz ciej wichrowatej strzedz ony mowi.
Za ona trzemi funty jest gorsza djabowi. onierzem by, te tam ze srogiej krwie rozlanie, Ndza, gd, mier, potym jed s kwitem k domu
panie.
Lichwa za, piekem pachnie, take zdradliwy zysk, Zewszd ndze dzi peno, gdzie pojrzysz tam ucislf,
Przez wojny, gniewy, zdrady
i
A
II.
gdy
za
Stern
71
562
Za ni
mier
straszna
Ali wnet
gak
strci, za sie tu
kry
grzybie.
w
w
niebie,
abo
niebie dobrze, a
piekle za
zo trapion bdziesz.
sw zo.
piekle sidziesz,
Sprzykrzy si wieczny ywot Promotheusowi, Ktrego serce Jowisz kae gry spowi.
Tak te Tantalusowi
I
przykra
niemiertelno,
Ten w wodzie stojc pragnie, aknie pod jabkami; Ten na gry z gr kamie dwiga ramionami. A chceszli w pokorze, w cichej ukadnoci,
Wnet nad tob niegodny, przewodzi z hardoci. Jeli te chcesz ywot wie, czysty w wstydliwoci, Wszak on Hypolit zgin dla witej czystoci;
Daszli za
Zo nad zoci, bo
niej
si
nieczystej
W enerze sw
szpetnie
wol.
klasztorze
w
i
jej
gol.
Dla
I
Sardanapalus
zgin
krl
Amon,
Troj sawn z gruntu zburzy Kupido on. te chcesz s kadym w szczyrym przyjacielstwie, Wnete ci zdrada potka, wzgardz ci w ubstwie. Jeli si za wystrzegasz z ludmi towarzystwa, Zewszd peno sam nie wzwiesz masz nieprzyjacielstwa. Wiary chowa nie ka Sagunt, Troja zbite, Zdrady broni Punickie trzy wojny krwi zlite. ich sia dugo aby panowali,
Jeli
Su W powadze
I tu zle,
godnoci by
bdziesz
bo skoro
ju
godnoci,
peno, omwek, zazdroci. Nie umie nic, to bdziesz u ludzi prostakiem, Za nad ksigami olni, nazow ci akiem. A jeli mierno chcesz y, wnet ci skpcom okrzcz. Za ij hojno, wesoo, to o tobie szepc. Co poczniesz, to przeciwno ludzkiej myli wszytko, Tu zle, tu jeszcze gorzej, tam myli brzydko. Bo si rozum nie moe zgodzi s chciw Rozum niechce, affekty wrodzone go zwodz. Przyrodzonym chciwociam s trudnoci si zbroni,
3Iasz nienawici
i
dz,
Od
Ranny
przejrzenia
naturze,
niemoem
ustroni.
wojn, onierz wdy powtore. Zahaczy pirwszej rany, wdziewa za t skr. eglarz morze przeklina, gdy potonie nagle, Wdy potym okrt wiedzie, rospuszcza za agle; Tak k rzemiosu zwykemu natura kadego
przeklina
Wiedzie
chuci, a
563
STANISAW LENICKI
do Czytelnika.
y ksigszki Czytelniku
jcli czyta
pilnie,
Zeznasz
u Autor prawdy
przyslrzega
usilnie.
Gdy opisa wasno cnot, szlacheckie urzdy, A nadobnym dowodem odkry w nim zvci bdy.
z narodu swego, z mciw zacnych wzr S krlw Polskich s ksit pastwa Litewskiego, Ktre on sam opisa, aden wprzd niechodzi.
i
i
Da
Ni na to co on
wywid
jako
yw
nie godzi.
KONIEC.
Spis
Rzeczy
KSIGI DWANASTE.
ROZDZIA
I
stron.
I.,
Kiejstut,
xi iiiodzkie,
II.
;
etc.
1.
O
ski
i
ubieeiiiu
2.
,
ROZDZIA
Podolski
Kiejstut,
si
trzech carzykw
!
Ta4.
przywrci
i
odpowiedzi Dimitra Semeczki, ^Yielkiego Kniazia Moskiewskiego, Olgerdowi Wielkiemu Nistwu Litewskiemu posanej, a oddaniu wielkonocnego jaja etc ROZDZIA IV. O burzeniu Mazowsza przez Litw przewanej dzielnoci Litewskiej gdy si bronili Krzyakom na zamku Pulenie. ... ROZDZIA V. O posiedzeniu Ruskich krain przez Wielkiego Kazimierza, krla Polskiego, ugodzie jego z ksity Litewskimi ROZDZIA VI. O burzeniu Mazowsza Pruskich ziem przez Litw o gwatownej a prnej wojnie Ludwika Wgierskiego, Jana Czeskiego krlw Karolussa margrafa Morawskiego, grofa Haleskiego, z momistrzem Pruskim na Litewskie. ROZDZIA VII. O czstych wojnach splnych najazdach midzy Wiiirikiem z Kiiiprodu mistrzem Pruskim, Litw Polaki O wojnie Litewskiej na Polaki zburzeniu Sendomirskiej ziemie, o poimaniu Kiejstuta, a oszukaniu zdrajcw etc ROZDZIA VIII. wziijeninym burzeniu Pruss, przez Litw, a Litwy poimaniu Kiejstutowym, a o zburzei modzi przez Krzyaki, o trojakim
III.
ROZDZIA
hardej
9.
16.
19.
Rzek
xita
21.
26.
28.
niu
Kowna
32.
IX.
ROZDZIA
i
xitom
iiiktrym
na
Woy
krla Polskiego
zburzeniu
Mazowsza
40.
43.
i
ROZDZIA
X.
wrceniu Wgerskim Polskim. ROZDZIA XII. O gstych wojnach Kiejstutowych inszych Litewskich z Krzyaki Pruskimi Liflandskimi, burzeniu okrutnym Polod nich
i
o Ludowikii, krlu
45.
xit
48.
ski
Litw
O Olgerdowy eh Kiejstutowych synach
i
ROZDZIA XIII.
ich udzialech.
57.
565
stron
KSIGI TRZYNASTE.
ROZDZIA
ROZDZIA
chwosta
,
I.
wskim, Witebskim
II.
elc
60.
i
Krzya
ROZDZIA
Ludwikown
III.
rosterkach Polskich
rnych
i
szym dzisiejszym czasom c podobne byy, a o przyzwaniu Jagea wielkiew maestwo z Jadwig go xidza Litewskiego na krlestwo Polskie,
"^0.
ROZDZIA
IV.
przyjachaniu
Jageowym do Krakowa,
i
koronaciej
"74.
jego na krlestwo Polskie O wojowaniu Litwy Rusi przez Krzyaki ; o poimaniu kniazia Anburzeniu Mcisawia, Witebska i Ordrzeja Jagetowego brata,
i
i
szej przez
Swantosawa
Smoleskiego kniazia
Polski
75.
77.
O wyprawie Jageowej do
Wielkiej
ROZDZIA
Jagea
Ruski
V.
Litwie przez
78.
ROZDZIA YL
i
xidz Litewski
Zmodzki
83.
O wyprawie Jageowej z Polski do Litwy przeciw Wi(otowi jego zamkom, a o dobywaniu Grodna / O burzeniu Litwy przez Witota z Krzyaki, o spaleniu Trokowi doVII.
i
ROZDZIA
^^'
t
i
bywaniu Wilna,
,
i
Totiwia , xi88.
91-
o przyjedzie
VIII.
Jageowym do
W^ilna
ROZDZIA
trzecim
obleniu Wilna
^
Wigunta,
93.
maestwie siostry
IX.
crki
Witotowych
Jako Witod od Krziakw zjednawszy si z I ujacha, trzy zamki ich spali, a Niemcw pobi
ROZDZIA
Jageem
94.
KSIGI CZTERNASTE.
Witot Alexander Kiejstutowie, xidz Litewski, mdzki
i
Ruski.
97.
ROZDZIA
I
i
O wojowaniu Litwy dobywaniu Wilna przez widrigaja z Krzyaki. ROZDZIA II. O bitwie Wilodowej z Koributem odjciu Kijowa Woxit Suckich przodkowi, z niesusznej wani, a o mierci dimirzowi
i
99.
Skirgajowej
<i
kw Podolskich
przez
III.
Witota
,
ROZDZIA O Podolu szersze wiadect\yo ROZDZIA IV. O zjednaniu Jageowym z Swidrygajem nim za Witod wzi \\itebsk Horsz dla jego rosferkw;
i
ciu
Druckich Jnrja Swentosawowica, Smoleskiego, o wzihodzie .Smoleska jemu jego bratu Illebowi , o zwojowaniu xicstwa Rezaskiego, poraeniu 'fatarw, o przyjedzie Wasila W. kniazia Moskiewskiego do Witolda na Smolesk ROZDZIA V. O wtrej wyprawie Witolda samego na Tatary. O wtrej wyprawie Witodowej przeciw Tatarom niefortunnej, o
i i
xit
107.
112. 113.
Timirkuciu
566
ROZDZIA VI. O mierci krlowej Jadwigi, o wlrym maestwie Jageowym, a o potwierdzeniu pactw z Litw Witodeiii O zaJoeniii academiej Krakowskiej postronnych burdach ROZDZIA VII. O przysidze wojewod Wooskich, o nieprzyjciu krlestwa Wgierskiego dobyciu trzeci raz Smoleska przez Witolda. O wojnie z Krzyakami za widrigielow niestwornoci ugodzie
i
i i
117. 118.
119.
z nimi, a oddaleniu
modzi
od Litwy
"do
120.
Pruss, a wziciu Podola ku
trzecim zbieeniu
widrigieowym
Polszce
121.
ROZDZIA
zoci
VIII.
z ziciem.
Moskiew122. 123.
ROZDZIA
O nowych burdach
Pruskimi, a o wziciu
modzi
Polskich z
Krzyaki
125. 127.
O Witodowej do Wgierskiego
krla wyprawie
KSIGI PITNASTE.
O sawnej wojnie szczliwej aki Pruskimi xity Niemieckiej
i
bitwie Jagieowej
rzesze.
Witodowej
z Krzy-
ROZDZIA ROZDZIA
ROZDZIA
raz
1
II.
128.
O odebraniu zamkw
O wtrym
i
eniu Marienborku
III.
141.
ROZDZIA W.
notw koronnych,
i
przyniesieniu klej.
Weneckich
Tatarskich posach
i
1-16.
nadaniu^wolnoci slaclieckich z lierbaini familiom Litewskim, a o przywiedzeniu dzi do chrztu wiary chrzeciaskiej ROZDZIA VI. b podbiciu xistwa Wielkiego Nowogroda, i Pskowa
V.
ROZDZIA
i
mo-
147.
przez Witolda
ku Litwie
z wielkimi wojskami Jagieowej z Polaki i z xiSlzkimi,a Witodowej z Litw z Tatarami do Pruss. . . .
i'
150.
152. 153.
O nowej wyprawie
ty
do Turka. ... ROZDZIA VII. O darach Witodowych ugodzie Litwy z Krzyaki, zburzeniu Kijowa przez Tatary o trzeciej eni Jagiebwej, O zjedzie Litewskim z Krzyaki, a nieprzepiecznoci Jagieowej,
O pierwszym
poselstwie Jagietowym
Witodowym
i
153.
154.
\Vitotowym zprzysieniu Witodowej na Krzyaki przestrachu Jagieowym. z krlem Duskim iSweczkim, ROZDZIA VII. O podawaniu carzw Tatarskich przez Witota. ...
i
wtrym
maestwie
i
O wyprawie Jagieowej
nieprzyiciu krlestwa Czeskiego dobrowolnie ofiarowanego Jagieowi VVitodowi, o mierci krlowej Helbiety
i"
ROZDZIA ROZDZIA
owej
IX.
X.
xicia Li.
o wojennej
i
Witodowej
ROZDZIA XI.
modzi
160.
ony
567
stron.
Kazimierza Jagieowi
i
ROZDZIA \li. O successiej syna i<rle\vskiego Wadistawa o mwi na krlow o cudzostwo przez Witolda lOZDZlA \ill. O zacnym zjedzie stawnym weselu w ucku,
,
i
po-
166.
i
ja-
ROZDZIA ROZDZIA
O
XiV.
XV. O
ROZDZIA
mierci jego
KSIGI SZESNASTE.
O Bolesawie Swidrigajtu Olgerdowicu Ruskim modzkim.
i
ROZDZIA ROZDZIA
II.
O chytrych
listach
przeciw- Swidrygajtowi przymierzu z Swidrigietem IV. Sigmuiit Kiejstutowie, wielki xidz Litewski, Ruski modzki Starodubski etc ROZDZIA V. O burzeniu Litwy przez Swidrigaja o mierci krla
O woinie Polakw
III.
ROZDZIA ROZDZIA
i
Jagea
189.
KSIGI
Wadisaw^
SIEDMNASTE.
i
Wgierski.
. .
ROZDZIA 1
dzi" etc
".
192
193.
O rzinch wojnach w
Litwie,
O poraeniu Swidrigielowym z wielkimi wojskami, utopieniu Koributa o hodzie dwii wojewodw Wooskich ROZDZIA III. O iipamitaniu SwMdrigieowym jego ndzy ROZDZIA IV. O burdach w Polscze przez Melstiskiego przyjciu
II.
i
ROZDZIA
195. 197.
korony Wgierskiej
199.
V.
VI.
i
202.
Ruski, W^olyski
206. 208.
i
nie-
bespiecznoci Kazimierzowej ROZDZIA IX. O powodzeniu Wadisawa Jagietowica, krla Polskiego Wgierskiego, z nieprzyjacioly wntrznymi postronnymi w Wgrzech o wojnie z Turki szczliwej
i i
210.
213.
KSIGI OMNASTE.
O zamaniu przymierza Tii:kom z namowy Papie<=!kipj, a o Wla lisia wa Jagilowica zabiciu jego u Warny.
i
zacnej z nimi
bitwie krla
568
stron.
po Wadislawie, przez pultrzecia lala, a o burdach przyjcia krlestwa z Kazimierzem z Litw ROZDZIA III. Kazimierz Trzeci Jagielowic, krl Polski wielki xidz Litewski
II.
ROZDZIA ROZDZIA
216.
Iiiterregiuiin
i
223.
226.
O odjedzie krlewskim do Litwy sejmie Parczowskim Nowogrodzkim rosterkacli Wooskich ROZDZIA V. O wymwieniu z przysigi Kazimierzowej Polakom
IV.
i i
i
ROZDZIA
228.
gwoli Litwie,
z Polaki
ROZDZIA
230.
Parczewie
231. 233. 234,
236.
ROZDZIA VII. O ucku przez Litw ubieonym, ROZDZIA VIII. Siem w Siradzu z Litw ROZDZIA IX. O trzecim sejmie w Parczowie
Piotrkowie
mierci Swidrigielowej
Polakw z Litw
i
w
238.
ROZDZIA
estwie
ma,
.
KSIGI DZIEWITNASTE.
O nieszczliwej
bitwie Kazimirzowej z mistrzem Pruskim u Chojnic.
;
ROZDZIA ROZDZIA
ROZDZIA
241
Litewskich czasem, miejscem
o mierci
i
II.
Omyki Latopisczw
O
rosterkach
nie-
245.
i
Ole248.
i
ka Wtodiniirowica
xicia
ROZDZIA
wskie, Suckich
IV.
Kijowskiego, xit Suckich przodka. .... O osadzeniu zamkw Podolskich przeciw Litwie, ich
surowym poselstwie do krla, a jako chcieli imo krla Kazimierza podnie sobie na wielkie xiztwo Litewskie Siemiona Olelkowica, Kijo-
xit
xi
przodka
i
do Pruss niepoyteczuej
i
i
O odjedzie krlewskim do Litwy, wyprawie do Pruss ROZDZIA VII. O sejmie Wileskim wtrym daniu kniazia Siemiona Olelkowica na wielkie xi.stwo Litewskie o wojnie z Krzyaki. . ROZDZIA VIII. O poraeniu wojska Krziackiego przez Polakw Tatarw Litewskich pod Niessow Puckiem IX. O sejmie Polakw z Litw prnym o poraeniu Lli
262.
266.
ROZDZU
flantw fortelem
modzknn
X.
wiecznym pokoju z Krzyaki Pruskimi, a skoczeniu wojny z nimi, ktra trwaa lat 150 z obu stron, a
i
ROZDZIA
O dobyciu Chojnic
za Kazimierza
lat
14
269.
KSIGI DWDZIESTE.
O koronaciej na krlestwo Czeskie WadisawaKazimirzowica, a odpdzeniu Kazimirza, drugiego syna Kazimirzowego,od krlestwa Wgierskiego przez Matiasza.
O wojnie Kazimierzowej zPulaki,Wadisawowej zCzechy przeciw Wgierskiemu krlowi Matiaszowi nieszczliwej, zburzeniu
II.
i
ROZDZIA ROZDZIA
2^3.
276.
569
'
stron.
ROZDZIA
da
zia
III.
Wooskiego
279.
IV.
ROZDZIA
knia-
282.
sta tysicy przez Stephana Bato.
ROZDZIA
rego
,
V.
VI.
O poraeniu Turkw
:
wojewodi^^ Siedmigrodzkiego.
284.
ROZDZIA
ROZDZIA
przysi(^'dze
i
Wo287.
ugodzie midzy Janem Albrichtem Wadislawem krlem Czeskim Kazimirzowicy, rodzonymi braty, a przekinieSiewier^skich od wielkiego Kistwa Litewskiego do Moskiewskieiiiu . go xiedza, a o mierci krla Kazimirza
O wojnie
,
xit
289.
mo293.
przymierzu z nim, wojnie Moskiewskiego na Litw(^ o maestwie Alexandrowym z crk jego Helen, o zjedzie w Lewocy poraeniu naszych u \Viniowca od Tatarw. ROZDZIA III. O prziniesieniu Heleny xicny Moskiewskiej do Wilna w maestwo Alexandrowi, a wyprawie jego prnej do Wooch ROZDZIA IV. O wojnie Albrichta krla Alexandra wielkiego xif;dza Litewskiego przeciw Turkom postanowionej, a wyprawie ich do Wooch o dobywania prnym Szocawy w Wooszech, a o poraeniu Polakw
II.
i
i
ROZDZIA ROZDZIA
295.
297.
na Bukowinie
298.
V.
, i
ROZDZIA
tina Ostroskiego
kniazia Constan-
Rusi od W' oochw, Turo srogim zburzeniu Podola, Tatarw, a o pozdychaniu czterdzieci tysicy Turkw od zimna. ROZDZIA VI. O ugodzie bratw krlw Wadisawa Wgierskiego z Albrichtem Polskim Alexandrem W. X. Litewskim, a o udziale Sigmuntowym w lsku przyniierzu z Stephanem Wooskim, Iwanem .Moskiew'. skim, Bajazetem Tureckim, monarchami ROZDZIA VII. O wojnie Moskiewskiego przeciw ziciowi Alexandrowi, wielkiemu xicdz^u Litewskiemu, poraeniu Litwy na ^Viedrossi. . . ROZDZIA VIII. O sprzisieniu Tatarw Zawolskich z Litw z Polsk przeciw Moskwi Przekopskim Tatarom, a-o ciciu Piotra wojewodzica Wooskiego o mierci Jana Albrichta krla
kw,
305.
306.
308.
312.
koronowanym.
I
O odjedzie AIexandrowym do Litwy, o poselstwie jego do Moskiewskiego przymierzu z nim, wojowaniu Ruskich krain przez Tatary, a o poraeniu ich przez Siemiona Olelkowica Suckieza BoII.
i
ROZDZIA ROZDZIA
314.
xi
brojskiem
317.
III.
Brzeciu Litewskim niesusznym gniewie Alexandra krla na pany Litewskie z oskarenia kniazia Gliskiego. ... ROZDZIA IV. O mierci wielkiego Iwana Wasilewica, Moskiewskiego kniazia, o sejmie Radomskim
sejmie
i
i
ROZDZIA
321.
323.
II.
72
570
ROZDZIAY. O srogim zburzeniu Litewskich pastw' przez Tatary okoo Sucka, Nowogroda, Miska, Witebska, Poocka, ojowej Gry, i o
Wileskiego miasta obmurowaniu ROZDZIA VI. O przyjedzie krla AIexandra do Wilna, osadzeniu Sachmata carza w' Kownie, niemocy mierci krlew-skiej a faszywym lei ,
326.
karzu,
Litw
za
burzeniu Litewskiego xicstwa od Tatarw, a poraeniu ich przez hetmastwem Gliskiego u Kiecka
VIL Bitwa z Tatary pod Keckiem sawna VIII. O urodzie, obyczajach pogrzebie Alexandrowym w Wilnie, podniesieniu na wielkie xi^stwo Litewskie Sigmunta brata jego, Gogowskiego i Opawskiego xicia
i
ROZDZIA ROZDZIA
i
329. 333.
33S-
Sigmunt Pirwszy, Jagiew wnuk, a syn pity Kazimirzw\ GogowOpawskie xie, starosta lski z wielkiego xieztwa Litewskiego
i^
wedug
,
dziedzictwa
godnoci
340.
O rozruchach Gliskiego w Litwie o pocztku wojny Moskiewskiego zSigmuntem, a wykupieniu przeze imion krlewskich, i poraeniu Tatarw pod Wronowem 342. ROZDZIA III. O zabiciu Jana Zabrzeziskiego marszaka wielkiego X. L. przez Michaa Gliskiego, burzeniu jego okoo Sucka, Kijowa, i inII.
i i
ROZDZIA ROZDZIA
Moskwy zbieeniu,
z
a rozgromieniu iMoskiew-
345.
ROZDZIA
ciu
IV.
O wojnie Wooskiej
Bochdanem wojewod
i
wzi352.
Pskowa przez Moskiewskiego ROZDZIA V. O rozmaitych poselstwach chrzeciaskich pogaskich panw do krla Sigmunta ROZDZIA VI. O wtargnieniu Tatarw do Litwy do Wooch, etc.
i
358.
361.
365. 374.
o pirw^szym
maestwie
VIL
krla Sigmunta
ROZDZIA
Litw
II.
Bitwa
sawna
Moskw
:
O burzeniu ziem Ruskich przez Tatary,i wojnie Pruskiej. O koronaciej Sigmunta Augusta wielkiego xidza Li*
'
mierci krlowej Barbary Radziwiowny i sejmach: Wileskim i Piotrkowskim ROZDZIA Vn. O koronacii trzeciej krlowej Katarzyny, rosterkach okoo Ostroga
koronaci!
i ,
ROZDZIA VL O
......
403. 406.
KSIGI DWDZIESTE
O wojnie
z Liflanti
i
PI^TE.
Moskw
potym
dla Liflantw.
571
Slron,
I.
II.
etc
Ciindicie Batorego
wojewody Siedmigrodzkiego
'
krtkie
IV.
Przesawnego wjazdu do Krakowa i pamici godnej koronaciej Henryka Walezyusa, ksiccia z Andegawy, z aski Boej krla Polskiego, wielkiego xicdza Litewskiego, etc. tudziesz naprzodku niektrych postpkw godniejszycli , posw naszych we Franciej i w drodze z krlem skiitheczne wirszem opisanie
439.
prawych slachciczw, uczyniony, w ktrym postpki Sarmatw krlw Polskich, ksit Litewskich ich narodu sawnego wywd, sprawy skuteczne z dawna w prochu zakryte, a od adnego przedtym nie wydane, od pocztku ich do dzisiejszego z aski Boej krla Henryka Cnota rd swj wyliczajcGocza prawd siostr rodzon, do prawdziwych faszywych slachcicw wy[)rawuje
Goniec cnothy
do
mw zacnych,
i
467.
469
469.
ROZDZIA ROZDZIA
ROZDZIA ROZDZIA ROZDZIA
IL
Prawda
rzecz poselsthwa
nw powinnoci dotykajcz
IIL
slacheckiego.
stha. .
.
siachectwie z bogactwa IV. O domniemanym siachectwie z mstwa z urody. V. O godnoci poytkach nauk poczciwych, na ty ktrzy ich do slachectwa nie przypuszczaj z piknych ludzi mdrych przykadw. ROZDZIA VL O siachectwie z rodu s cnoty gruntownym i o wyrodkach nim si faszywie zdobicym ROZDZIA Vii. O krlach Polskich wywodzie sawnego narodu Sar.
492.
501. 514.
mackiego
ROZDZIA
wskiego
,
VIIL
Wywd
krtki
a dostateczny
nie opisany
sawnego narodu
Lite-
przedtym nigdy od
adnego
529.
Wielmonego Pana GrehoraChodkiewica, pana Wileskiego, najwyszego hetmana wielkiego ksistwa Litewskiego etc. ktry theku sawnym dzielnociam poczciwego slachlica
pobudzi
moe
558.
siwzicia ludzkiego
561
572
Oaudido Lectori
S.
iam legisti bon lector gcsta, nec unnam Quae tihi, quae nec atis nota fiiere prhis, Haee dcdit in lucern Siricoiiiis arte perilus,
mLii
Nohilis ingenio^ tir
pieae
gratis.
Annacus rates laiidatur Caesar et ipse, Liriiis et laudcm^ qua celebr elur^ habet, Ast hic dignus erit majori laude, uod atra Nocie sepidta prius quae laluerc diii:
Aufore adjtdiis nutlo conscripserit, ecquid' Lector quod carpas Itic reperire pofes? Non pofes, hunc igiiir grata cape mentc taborem Aufori grates et reverenter age.
Johannes Stanczykiewicz
Samogita
PLEASE
DO NOT REMOYE
FROM
THIS
CARDS OR
SLIPS
UNIYERSITY
OF TORONTO
LIBRARY