You are on page 1of 21

Zenon Kulpa

Figury niemożliwe:
złudzenia interpretacji przestrzennej

Cz. II: Zastosowania i konstrukcja Copyright © 2008


Figury niemożliwe:
złudzenia przestrzennej interpretacji obrazów płaskich

Sztuka i projektowanie graficzne: Dwa pytania:


Pierwsza zasada reklamy: – dlaczego i w jaki sposób z nieskończonej liczby
przyciągnąć uwagę odbiorcy dopuszczalnych interpretacji danego rysunku,
Figury niemożliwe mieszczą się tu w okolicy w większości przypadków wybieramy tylko
drugiego miejsca (pierwsze zajmują modelki)... jedną interpretację i traktujemy ją jako
naturalną i oczywistą?
– dlaczego czasami właśnie ta naturalna i oczywista
Diagramatyka: interpretacja okazuje się wewnętrznie sprzeczna?
Przykłady błędów reprezentacji diagramowej
wynikających z niepełnej naśladowczości tych
Odpowiedzi na nie pomogą:
reprezentacji, t.j. nieizomorficzności struktury – w badaniu mechanizmow percepcji wzrokowej
płaszczyzny euklidesowej R2 ze strukturą (psychologia widzenia),
reprezentowanej dziedziny (tu: przestrzenią – w modelowaniu procesów percepcji
trójwymiarową R3 ). w komputerach (komputerowa analiza scen).

Copyright © 2008
Figury niemożliwe:
proces interpretacji przestrzennej
Płaski Relacje Interpretacja Interpretacja
rysunek przestrzenne globalna „możliwa”

Lokalna Globalna
analiza: integracja: Kontrola niesprzeczności:
„wskaźniki głębi”, ciągłość linii rozpoznanie przedmiotu,
dopasowanie znanych i obszarów, dopasowanie szukanie sprzeczności
fragmentów kształtów znanych kształtów interpretacyjnych
Interpretacja
„niemożliwa”

Znajdźmy inną interpretację...

Trzy główne etapy interpretacji: Figury:


1. Lokalna analiza wskaźników głębi; – niemożliwe: błąd etapów 1-2;
2. Globalna integracja; – nieprawdopodobne: błąd etapu 3;
3. Kontrola niesprzeczności. – prawdopodobne: błąd etapów 1-2 i 3.
Copyright © 2008
Interpretacja przestrzenna:
podstawowe reguły
1. Reguła prostoty: 2. Reguła minimalnej zmiany:
Interpretacja powinna być prostsza niż Geometryczne własności i relacje (np. prostolinijność,
rysunek (przynajmniej nie bardziej równoległość, przecinanie się) obecne na rysunku
złożona). powinny być zachowane w interpretacji
(jeśli nie jest to sprzeczne z regułą prostoty).

Prostsze jako Prostsze jako


płaskie przestrzenne
Wszystkie linie proste Większość to linie krzywe

3. Reguła pozycji ogólnej:


Obiekt jest przedstawiony na rysunku w takim położeniu,
że niewielka zmiana punktu widzenia nie narusza istotnie
struktury rysunku lub istotnych własności jego elementów. Reguły te sterują lokalną
interpretacją „wskaźników
głębi” i globalną integracją
tych lokalnych interpretacji.

Beleczki połączone Beleczki niepołączone Copyright © 2008


Interpretacja przestrzenna:
uzasadnienie reguł podstawowych
Zdolność do przestrzennej interpretacji płaskich obrazów jest stosunkowo nową
ewolucyjnie, specyficznie ludzką zdolnością „nadbudowaną” nad i wykorzystującą
w istotnym stopniu istniejące od dawna mechanizmy percepcji obiektów
świata trójwymiarowego. Rzeczywistość trójwymiarowa przejawia pewne
regularności, wykorzystywane do ujednoznacznienia interpretacji, jak np.:
– obiekty trójwymiarowe mają zazwyczaj prostszą strukturę, niż ich płaskie rzuty,
w których występują znaczne zniekształcenia perspektywiczne (reguła prostoty);
– z uwagi na widzenie za pomocą dwojga oczu i możliwości ruchu oka względem obiektu,
jest bardzo mało prawdopodobne zobaczenie obiektu tylko z tego jednego punktu
widzenia, który ukrywa jego rzeczywistą strukturę na skutek specjalnego ustawienia
jego części (reguła pozycji ogólnej) lub istotnego zniekształcenia ich własności
geometrycznych (reguła minimalnej zmiany).

linia krywa
w przestrzeni Z nieskończonej liczby
linia przerwana przestrzennych interpre-
tacji płaskiej figury wzrok
lin obr

w przestrzeni
ciąa pro zie
i
na

gła sta

wybiera zwykle tylko te,


a

które najlepiej pasują do


podanych reguł.
Niewielka zmiana punktu widzenia
Copyright © 2008
Struktura figur niemożliwych:
typy sprzeczności interpretacyjnych
Wszystkie one, jak się rzekło, nie istnieją, ale każdy rodzaj
w zupełnie inny sposób. [Stanisław Lem, „Cyberiada”]

1. Sprzeczność „figura-tło”:
– pewien fragment rysunku interpretowany jest raz jako część figury (przedstawionego
obiektu) a raz jako część tła, na którym ten obiekt się znajduje;
– sprzeczność ta generuje zwykle wtórne sprzeczności pozostałych dwóch typów;
– dla figur z tym typem sprzeczności najtrudniej jest znaleźć możliwą interpretację.

2. Sprzeczność „relacje w przestrzeni”:


– pewien fragment rysunku interpretowany jest jako obiekt o sprzecznych cechach
przestrzennych (położenie, rozmiar, itp.), lub jako dwa obiekty między którymi
zachodzą jednocześnie dwie sprzeczne relacje przestrzenne, takie jak:
– wyżej / niżej; – z lewej / z prawej; – bliżej / dalej – większy/mniejszy...

...

3. Sprzeczność „forma powierzchni”:


– obszar rysunku interpretowany jest jako fragment powierzchni obiektu posiadający jednocześnie:
3.1. Różne orientacje w przestrzeni: 3.2. Różne kształty:

pionowa,
widziana ...
pozioma Copyright © 2008
z prawej z lewej krzywy płaski ...
Struktura figur niemożliwych:
typy sprzeczności interpretacyjnych - przykłady
...wykrył trzy rodzaje smoków: zerowe, urojone i ujemne. [Stanisław Lem, „Cyberiada”]
1. Sprzeczność „figura-tło”:
W tej samej figurze, a nawet
na tym samym elemencie
figury, może wystąpić kilka
różnych sprzeczności.

2. Sprzeczność „relacje w przestrzeni”:


• położenie w głębi: • położenie w pionie: • węższe/szersze:
L tak samo b poniżej a b powyżej a za
a no
daleko jak R b rów
b a
L dalej niż R

b a
niżej
o
bp

3. Sprzeczność „forma powierzchni”:


3.1. inna orientacja: 3.2. krzywa / płaska:
Dwubelka pionowa płaskie
Ernsta płaszczyzna powierzchnie

pozioma
płaszczyzna cylindryczne Copyright © 2008
powierzchnie
Struktura figur niemożliwych:
typy sprzeczności - wzajemne związki
Figura-tło ⇒ położenie:
b

a {ba –– figura
tło {aa wyżej niż b
i b na tym samym poziomie

Figura-tło ⇒ orientacja:
b
{ab –– figura (zacieniona)
tło (zacienione)

{ab –– dwie belki


jedna belka
1=2

a {ab –– pionowa
pozioma
(sprzeczność niewizualna)

Położenie ⇒ kształt:
1

2
a

{ aa wyżej
i b na tym samym poziomie
niż b { 1 – powierzchnia płaska
2 – powierzchnia krzywa
Copyright © 2008
Struktura figur niemożliwych:
przykład analizy typów sprzeczności
Sprzeczności główne:
[Na podstawie rysunku
Oscara Reutersvärda]
figura - tło{ DG:: 55 –– figura
tło

G
powierzchni { D: 6 pionowa, widok z prawej
orientacja G: 6 pionowa, widok z lewej
G

figura - tło { G: 10 – tło


1 D: 10 – figura
2
powierzchni { D: 11 płaska
kształt G: 11 zakrzywiona (cylinder)
D 3
4
5
6 Sprzeczności pochodne:
7
8 G położenie
{ DG:: 55 tak
dalej od 3
9
10
11 { w głębi
orientacja
powierzchni
daleko jak 3

{ DG:: 55 pionowa,
pozioma, widok z góry
widok z lewej

{ DG:: 1010 tak


dalej od 8

{
położenie
D w głębi daleko jak 8
orientacja
1, 2, 3, ... – numery elementów figury powierzchni { DG:: 1010 pionowa,
pozioma, widok z góry
widok z lewej
D, G – „punkty widzenia” na figurę
Copyright © 2008
Recepty konstrukcyjne:
wielokąty

SSS NSNS NZZM NMSNMS

Cztery rodzaje narożników: Zapis sekwencji narożników:

kierunek
zapisu
N M sekwencji
sekwencja
„kanoniczna”

{
NSMS (leksykograficznie
równoważne SMSN pierwsza)
Z S sekwencje
N<M<Z<S opisujące MSNS
(przyjęta kolejność leksykograficzna) SNSM Copyright © 2008
Recepty konstrukcyjne - wielokąty:
grupy przekształceń geometrycznych „TIOE”
Jedna grupa 4-elementowa: Jedna grupa 1-elementowa:
I: inwersja
(odbicie lustrzane) IOE
lu

I
str

Z↔S, wspak
o

I O T
NNSM
T: figura
„typowa” E Ewewersja NMNM
(leksyko- T E (superpozycja I · O)
graficznie Z↔S, N↔M
pierwsza)
NNMZ
O I
NSMM Systematyczna generacja
O: obwersja wszystkich wielokątów:
O („w idok z tyłu”) 1. Generacja w porządku leksykograficznym
N↔M, wspak wszystkich n-elementowych sekwencji
kanonicznych;
NMMZ
2. Grupowanie sekwencji w klasy zamknięte
względem grupy przekształceń
Dwa rodzaje grup 2-elementowych: geometrycznych;
lustro 3. Wybranie z każdej grupy jej reprezentanta –
O O I I figury typowej T, jako leksykograficznie
I O pierwszej w grupie;
TO IE TI OE 4. Ponumerowanie grup w kolejności
E E leksykograficznej ich reprezentantów.
Copyright © 2008

NMSS NZZM NNSZ MMZS


Recepty konstrukcyjne - wielokąty:
tabele wielokątów dla n = 1, 2, 3 i 4 n=4
n=1 Nr T I O E 5T 5I
Nr T I O E
1 NNNN =T MMMM =O
1 N =T M =O 2 NNNM =T NMMM =O
2 Z S =T =I 3 NNNZ NNNS MMMZ MMMS
1TI: N 2IE: S 4 NNMM =T =T =T NNMZ NNSM
5 NNMZ NNSM NMMZ NSMM 5O 5E
6 NNMS NNZM NMMS NZMM
n=2 7 NNZZ NNSS MMZZ MMSS
Nr T I O E 8 NNZS =T MMSZ =O
1 NN =T MM =O 4IE: SS 3O: MZ 9 NNSZ =T MMZS =O NMMZ NSMM
2 NM =T =T =T 10 NMNM =T =T =T
3 NZ NS MZ MS 9IE 11 NMNZ NMNS NMZM
NMSM
4 ZZ SS =T =I 12 NMZZ NSSM =T
=I 14IE
5 ZS =T =T =T 13 NMZS NZSM NSZM NZZM
NMSZ
14 NMSS NZZM =T
=I
SSS 15 NZNZ NSNS MZMZ
MSMS
n=3 16 NZNS =T MZMS
=O
możliwe wg prostego
Nr T I O E kryterium Cowana 17 NZMZ NSMS =T
=I
(płaska rama) 18 NZMS =T =T
=T 15I
1 NNN =T MMM =O 19 NZZZ NSSS MZZZ
MSSS
2 NNM =T NMM =O n moż- niemo- razem
liwe żliwe 20 NZZS NZSS MSZZ
MSSZ
3 NNZ NNS MMZ MMS NSNS
4 NMZ NSM =T =I 1 2 2 4 21 NZSZ NSZS MZSZ MSZS
5 NMS NZM =T =I 2 3 7 10 22 NSMZ =T =T =T
6 NZZ NSS MZZ MSS 3 4 20 24 23 NSZZ NSSZ MZZS MZSS 17IE
7 NZS =T MSZ =O 4 6 64 70 24 ZZZZ SSSS =T =I
8 NSZ =T MZS =O 5 8 200 208 25 ZZZS ZSSS =T =I
9 ZZZ SSS =T =I 6 14 686 700 26 ZZSS =T =T =T NSMS
Copyright © 2008
10 ZZS ZSS =T =I 7 20 2324 2344 27 ZSZS =T =T =T
Recepty konstrukcyjne - wielokąty:
wielokąty wklęsłe i zaokrąglone
Wielokąty wklęsłe: Wielokąty zaokrąglone:
[wierzchołki wklęsłe
oznaczone apostrofem „’”] dwa nowe rodzaje narożników

Zo So

NZSZ’Z
Przykłady:

NMNZS’S

NZN’ZM’ZM Z oZ o NSoS ZZMZ’MS


o
Copyright © 2008
Recepty konstrukcyjne:
metoda centaura (1)

Rysujemy kilka równoległych linii:

Copyright © 2008
Recepty konstrukcyjne:
metoda centaura (2)

Dorysowujemy do nich jakieś przestrzenne zakończenie


na jednym końcu (np. dwie prostokątne beleczki):

Interpretacje pasów:
1. płaski, widok z przodu,
2. płaski, widok z prawej,
3. tło,
4. płaski, widok z przodu,
5. płaski, widok z prawej.

Copyright © 2008
Recepty konstrukcyjne:
metoda centaura (3)

Interpretacje pasów:
1. cylindryczny,
2. tło,
3. cylindryczny,
4. tło,
5. cylindryczny.

Dorysowujemy do nich inne przestrzenne zakończenie


na drugim końcu (np. trzy cylindryczne beleczki):

Copyright © 2008
Recepty konstrukcyjne:
metoda centaura (4)

Interpretacje pasów:
1. cylindryczny,
2. tło,
3. cylindryczny,
4. tło,
5. cylindryczny.

Teraz wystarczy połączyć razem...

Copyright © 2008
Recepty konstrukcyjne:
metoda centaura (5)

Interpretacje pasów:
1. cylindryczny,
2. tło,
3. cylindryczny,
4. tło,
5. cylindryczny.
I mamy
sprzeczność
figurę na każdym pasie
niemożliwą! Interpretacje pasów:
1. płaski, widok z przodu,
2. płaski, widok z prawej,
3. tło,
4. płaski, widok z przodu,
5. płaski, widok z prawej.

Copyright © 2008
Recepty konstrukcyjne:
figury pasowe

Ogólny schemat figury: Przykładowe interpretacje końców:


interpretacje
jednego końca I1 I2 ... In O obiekt, B tło,
każdego pasa Pl płaski, Cu zakrzywiony,
Vr płaszczyzna pionowa widziana z prawej,
... Vl płaszczyzna pionowa widziana z lewej,
interpretacje Ha płaszczyzna pozioma widziana z góry,
J1 J2 ... Jn drugiego końca Hb płaszczyzna pozioma widziana z dołu,
każdego pasa Sh cień, ... itd.

Opisy przykładowych figur:


Ha Vr Ha Vr Vl Hb B Vl Hb Pl O B O Pl Ha Vr Vr
Ha Ha Ha Vr Ha Vr B Ha Vr Cu B O B Cu Ha Vr B(ShHa)
lub dokładniej:
PROBLEM: określenie ograniczeń na do- Ha Vr B(Pl) Ha Vr
Copyright © 2008
puszczalne interpretacje sąsiadujących pasów. Cu B(Ha) Cu B Cu
Bibliografia
główne klasyczne prace
Thiéry A, 1895 "Über geometrisch-optische Täuschungen" Philosophische Studien 11 307-370
Pierwszy opis „figury Thiery’ego” jako figury niejednoznacznej (wklęsłe-wypukłe).
Penrose L S, Penrose R, 1958 "Impossible objects: a special type of visual illusion"
British Journal of Psychology 49 31-33
Pierwsza publikacja o figurach niemożliwych (rysunki trójkąta i schodów Penrose’a).
Huffman D A, 1971 "Impossible objects as nonsense sentences" in Machine Intelligence 6
eds B Heltzer, D Michie (Edinburgh, Edinburgh University Press) pp. 295-323
Pierwsze rozważania o figurach niemożliwych w komputerowej analizie obrazów;
próba określenia geometrycznych „wskaźników niemożliwości” (nieudana).
Cowan T M, 1977 "Organizing the properties of impossible figures" Perception 6 41-56
Zastosowanie teorii warkoczy do opisu wieloboków (możliwych i niemożliwych).
Térouanne E, 1980 "'Impossible' figures and interpretations of polyhedral figures"
Journal of Mathematical Psychology 24 370-405
Figury niemożliwe a interpretacja rysunków wielościanów.
Young A W, Deręgowski J B, 1981 "Learning to see impossible" Perception 10 91-105
Różnice w percepcji figur niemożliwych w różnych kulturach.
Sugihara K, 1982 “Mathematical structures of line drawings of polyhedrons –
toward man-machine communication by means of line drawings"
IEEE Transactions of Pattern Analysis and Machine Intelligence 4 458-469
Zastosowanie do automatycznej interpretacji przestrzennej rysunków wielościanów.
Kulpa Z, 1983 "Are impossible figures possible?" Signal Processing 5 201-220
Definicja, cztery typy figur, reguły interpretacji przestrzennej, typy sprzeczności.
Kulpa Z, 1987 "Putting order in the impossible” Perception 16 201-214 Copyright © 2008
Definicja, cztery typy figur, typy sprzeczności, recepty konstrukcyjne.
Figury niemożliwe
KONIEC
Części II
i ostatniej

Copyright © 2008

You might also like