CLEMENTE ROMANO

CLEMENS ROMANUS, Epistula ad Corinthios XL, 1-2, ed. A. JAUBERT (Sources chrtiennes 167), Paris 1971, 167.

Cuncta ordine debemus facere, quae nos Dominus statutis temporibus peragere jussit: oblationes scilicet et officia sacra perfici, neque temere vel inordinate fieri, praecepit, sed praefinitis temporibus et horis.

CLEMENS ROMANUS, Epistula ad Corinthios XXIV, 1-5, 143.

Consideremus, dilecti, quemadmodum Dominus continue nobis ostendat resurrectionem quae futura est, cujus primitias fecit Dominum Jesum Christum, suscitans eum e mortuis. Intueamur, dilecti, quae omni tempore fit, resurrectionem. Dies et nox resurrectionem nobis declarant: cubat nox, exsurgit dies: dies abit, nox ingruit et insequitur. Videamus fruges: seminatio grani quomodo fiat. Exiit seminator, et iecit semen in terram; jactisque seminibus, quae arida et nuda ceciderunt in terram, dissolvuntur; deinde, ex ea dissolutione, magna providentiae Domini potestas resuscitat; atque ex uno, fructum, pluribus auctum profert.

TERTULLIANO
TERTULLIANUS, De ieiunio adversus Psychicos X, 3, ed. A. GERLO (Corpus christianorum. Series latina 2), Turnholti 1954, 1267. Primo testo

Cur non intellegamus, salva plane indifferentia semper et ubique et omni tempore orandi, tamen tres istas horas, ut insigniores in rebus humani, quae diem distribuunt, quae negotia distinguunt, quae publice resonant, ita et sollemniores fuisse in orationibus divinis?
Secondo testo

Quod etiam suadet Danielis quoque argumentum ter die orantis, utique per aliquarum horarum exceptionem, non aliarum autem quam insigniorum exinde apostolicarum, tertiae, sextae, nonae.
Terzo testo

Porro cum in eodem commentario Lucae et tertia hora orationis demonstretur, sub qua Spiritu Sancto initiati pro ebriis habebantur, et sexta, qua Petrus ascendit in superiora, et nona, qua templum sunt introgressi.
TERTULLIANUS, De oratione XXV, 1-5, ed. E. DEKKERS (Corpus christianorum. Series latina 1), Turnholti 1954, 272-273.

De tempore vero non erit otiosa extrinsecus observatio etiam horarum quarundam, istarum dico communium, quae diei interspatia signant, tertia, sexta, nona, quas sollemniores in Scripturis invenire est. Primus Spiritus Sanctus congregatis discipulis hora tertia infusus est. Petrus, qua die visionem communitatis omnis in illo vasculo expertus est, sexta hora orandi gratia
2

ascenderat in superiora. Idem cum Iohanne ad nonam in templum adibat, ubi paralyticum sanitati reformavit. Quae etsi simpliciter se habent sine ullius observationis praecepto, bonum tamen sit aliquam constituere praesumptionem, quae et orandi admonitionem constringat et quasi lege ad tale munus extorqueat a negotiis interdum, ut, quod Danieli quoque legimus observatum utique ex Israelis disciplina, ne minus ter die saltem ad oremus, debitores trium: Patris et Filii et Spiritus Sancti; exceptis utique legitimis orationibus, quae sine ulla admonitione debentur ingressu lucis et noctis.
TERTULLIANUS, De ieiunio adversus Psychicos X, 7, ed. A. GERLO (Corpus christianorum. Series latina 2), Turnholti 1954, 1268.

Itaque in eam usque horam celebranda pressura est, in qua a sexta contenebratus orbis defuncto Domino lugubre fecit officium, ut tunc et nos revertamur ad iucunditatem, cum et mundus recepit claritatem.
TERTULLIANUS, De oratione XXVIII, 1-3, 273.

Haec est enim hostia spiritalis, quae pristina sacrificia delevit. Quo mihi inquit - multitudinem sacrificiorum vestrorum? Plenus sum holocaustomatum arietum et adipem agnorum et sanguinem taurorum et hircorum nolo. Quis enim requisivit ista de manibus vestris?. Quae ergo quaesierit Deus, evangelium docet. Veniet hora inquit - cum veri adoratores adorabunt Patrem in spiritu et veritate. Deus enim spiritus est et adoratores itaque tales requirit. Nos sumus veri adoratores et veri sacerdotes, qui spiritu orantes spiritu sacrificamus orationem hostiam Dei propriam et acceptabilem, quam scilicet requisivit, quam sibi prospexit.

TERTULLIANUS, Apologeticum XXX, 5, ed. E. DEKKERS (Corpus christianorum. Series latina 1), Turnholti 1954, 141-142.

Haec ab alio orare non possum, quam a quo me scio consecuturum, quoniam et ipse est, qui solus praestat, et ego sum, cui impetrare debetur, famulus eius, qui eum solus observo, qui pro disciplina eius occidor, qui ei offero opimam et maiorem hostiam, quam ipse mandavit, orationem de carne pudica, de anima innocenti, de spiritu sancto profectam.

CIPRIANO
CYPRIANUS, De dominica oratione XXXIV, ed. C. MORESCHINI (Corpus christianorum. Series latina 3A), Turnholti 1976, 111-113. Primo testo

In orationibus vero celebrandis invenimus observasse cum Danihele tres pueros in fide fortes et in captivitate victores horam tertiam sextam nonam, sacramento scilicet Trinitatis [].
Secondo testo

Quae horarum spatia iam pridem spiritaliter determinantes adoratores Dei statutis et legitimis ad precem temporibus serviebant. Et manifestata postmodum res est, sacramenta olim fuisse quod ante sic iusti precabantur. Nam super discipulos hora tertia descendit Spiritus sanctus []. Item Petrus hora sexta in tectum superius ascendens signo pariter et voce Dei monentis instructus est []. Et Dominus hora sexta crucifixus ad nonam peccata nostra sanguine suo abluit et ut redimere et vivificare nos posset [].
Terzo testo

Sed nobis, fratres dilectissimi, praeter horas antiquitus observatas orandi nunc et spatia et sacramenta creverunt. Nam et mane orandum est, ut resurrectio Domini matutina oratione celebretur. Quod olim Spiritus sanctus designabat in psalmis dicens: Rex meus et Deus meus, quoniam ad te orabo, Domine, mane: et exaudies vocem meam, mane adsistam tibi et contemplabor te. Et iterum per prophetam loquitur Dominus: Diluculo vigilabunt ad me dicentes: eamus et revertamur ad Dominum Deum nostrum.

Quarto testo

Recedente item sole ac die cessante necessario rursus orandum est. Nam quia Christus sol verus est et dies verus, sole ac die saeculi recedente quando oramus et petimus ut super nos lux denuo veniat, Christi precamur adventum lucis aeternae gratiam praebiturum. Christum autem diem dictum declarat in psalmis Spiritus Sanctus: Lapis, inquit, quem reprobaverunt aedificantes hic factus est in caput anguli. A Domino factus est iste et est admirabilis in oculis nostris. Iste est dies quem fecit Dominus: exultemus et iucundemur in eo. Item quod sol appellatus sit Malachia propheta testatur dicens: Vobis autem qui timetis nomen Domini orietur sol iustitiae, et in alis eius curatio est.
Quinto testo

Quodsi in scripturis sanctis sol verus et dies verus est Christus, nulla hora excipitur christianis quominus frequenter ac semper Deus debeat adorari, ut qui in Christo, hoc est in sole et in die vero, sumus instemus per totum diem precibus et oremus: et quando mundi lege decurrens vicibus alternis nox revoluta succedit, nullum de nocturnis tenebris esse orantibus damnum potest, quia filiis lucis et in noctibus dies est. Quando enim sine lumine est cui lumen in corde est? Aut quando sol ei et dies non est cui sol et dies Christus est?
Sesto testo

Qui autem in Christo, hoc est in lumine, semper sumus nec noctibus ab oratione cessemus. Sic Anna vidua sine intermissione rogans semper et vigilans perseverabat in promerendo Deo, sicut in evangelio scriptum est: Non recedebat de templo ieiuniis et orationibus serviens nocte et die. Nos, fratres dilectissimi, qui in Domini luce semper sumus [], computemus noctem pro die. Ambulare nos credamus semper in lumine, non impediamur a tenebris quas evasimus, nulla sint horis
6

nocturnis precum damna, nulla orationum pigra et ignava dispendia. Per Dei indulgentiam recreati spiritaliter et renati imitemur quod futuri sumus: habituri in regno sine interventu noctis solum diem, sic nocte quasi in luce vigilemus; oraturi semper et acturi gratias Deo hic quoque orare et gratias agere non desinamus.

EUSEBIO DI CESAREA
EUSEBIUS CAESARIENSIS, Commentaria in Psalmos LXIV, ed. J.P. MIGNE (Patrologiae graecae 23), Paris 1857, 639.

Nam quod per universum orbem in ecclesiis Dei in matutino solis exitu in vespertinis horis hymni, laudes et divinae verae delectationes Deo constituantur, id sane Dei virtutis non modicum signum est. Dei vero delectationes sunt hymni ubique terrarum in Ecclesiis sive matutinis et vespertinis horis emissi. Quare dictum est alicubi: Iucunda sit ei laus mea, ac rursum Elevatio manuum mearum sacrificium vespertinum et Fiat oratio mea sicut incensum in conspectu tuo.

ILARIO DI POITIERS
HILARII PICTAVIENSIS, Tractatus super Psalmos LXIV, ed. A. ZINGERLE (Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum 22), Vindobonae 1891, 244.

Post praeparationes montium in accinctu potentiae, et conturbati maris fundum et sonitum fluctuum eius, progressus Ecclesiae in matutinorum et vespertinorum hymnorum delectationes maximum misericordiae Dei signum est. Dies in orationibus Dei inchoatur, dies hymnis Dei clauditur, secundum quod dictum est: Suavis ei sit laudatio mea, et rursum Elevatio manuum mearum sacrificium vespertinum.

AGOSTINO
AUGUSTINUS, Enarrationes in Psalmos CXL, 5, edd. E. DEKKERS-J. FRAIPONT (Corpus christianorum. Series latina 40), Turnholti 1956, 2028-2029.

Dirigatur oratio mea tamquam incensum in conspectu tuo; elevatio manuum mearum sacrificium vespertinum. Hoc de ipso capite solere intellegi, omnis christianus agnoscit. Declinante enim iam die in vesperum, Dominus in cruce animam deposuit recepturus, non amisit invitus. Sed tamen et ibi nos figurati sumus. Quid enim illius pependit in ligno, nisi quod de nobis accepit? [] Illud ergo est
8

sacrificium vespertinum, passio Domini, crux Domini, oblatio victimae salutaris, holocaustum acceptum Deo. Illud sacrificium vespertinum fecit in resurrectione munus matutinum. Oratio ergo pure directa de corde fideli, tamquam de ara sancta surgit incensum. Nihil est delectabilius odore Domini: sic oleant omnes qui credunt.

CASSIANO
CASSIANUS, De Institutis Coenobiorum et de octo principalium vitiorum remediis III, 3, ed. M. PETSCHENIG (Corpus scriptorum ecclesiasticorum latinorum 17), Vindobonae 1888, 37-38.

Holocausta enim matutina et sacrificia vespertina cunctis diebus in templo, licet figuralibus hostiis, etiam ex eo probare possumus indesinenter oblata, quod a David canitur: Dirigatur oratio mea sicut incensum in conspectu tuo; elevatio manuum mearum sacrificium vespertinum, quo in loco de illo quoque vero sacrificio vespertino sacratius intellegi potest, quod vel vespere a Domino Salvatore cenantibus apostolis traditur, cum initiaret Ecclesiae sacrosancta mysteria, vel quod ipse in die postero sacrificium vespertinum in fine scilicet saeculorum, elevatione manuum suarum pro salute mundi totius oblatus est Patri.