Golem mozok (Telencephalon)

Golemiot mozok e najgolem del od mozokot i negovata prose~na te`ina iznesuva kaj ma`ite 1 400 g, a kaj `enite 1 300 g. Vo sostav na golemiot mozok vleguvaat dve hemisveri, desna i leva, spojnica na golemiot mozok, strani~na mozo~na komora i opti~kiot del od hipotalamusot. Dlabokata puknatina ( fissura interhemisphaerica) postavena sagitalno go deli golemiot mozok na dve hemisveri. Vo sekoja od niv se nao|a centralna {uplina ili strani~na mozo~na komora.
(rolandi)

(sylvi)

Sivata masa na golemiot mozok ja gradi negovata kora ( cortex cerebri) i subkorikalnata siva masa ili bazalni ganglii. Belata masa, pak e sostavena od brojni asocijacioni, komisuralni (spojni~ki) i proekcioni nervni vlakna. Site vlakana zaedno formiraat zrakasta kruna (corona radiata). Dodeka delovite od belaat masa smesteni me|u bazalnite ganglii gradat vnatre{na i nadvore{na mozo~na kapsla. Preku vnatre{nata mozo~na kapsla pominuvaat najzna~ajnite motorni i senzitivni pati{ta. Dvete hemisveri se povrzani so pomo{ na komisuralnite pati{ta koi{to gradat mozo~ni spojnici. Takvi se kaloznoto telo, svodot i prednata mozo~na spojnica. Na hemisferite im e pridodaden i mirisniot mozok (rhinencephalon) koj kaj ~ovekot e zakr`laven vo smisla na negovata rasprostranetost no prestavuva i najstar razvien del od mozokot kaj ~ovekot. Na sekoja hemisfera od mozokot se razlikuvaat tri strani, nadvore{na, vnatre{na i dolna. Nejzinata povr{ina e izbrazdena so brojni poplitki i podlaboki brazdi koi ograni~uvaat vitki ili girusi. Na hemisferite od mozokot se razlikuvaat po ~etiri rezni ili lobusi : ~elen (lobus frontalis), temenen (lobus parietalis), slepoo~en (lobus temporalis) i tilen (lobus occipitalis). Temeniot i ~elniot lobus se oddeleni so pomo{ na centralnata brazda na Rolandi. Dodeka slepoo~niot i temeniot gi oddeluva brazdata na Sylvi. Pred centralnata brazda se nao|a preden centralen girus, a zad nea zaden centralen girus.

A. ^elen lobus : ^elniot lobus se protega od predniot ~elen del na hemisferata do centralniot, Rolandov `leb nazad i lateralnata fisura od strana. Sulcus praecentralis se protega pred i paralelno so centralnata brazda. Ponatamu se deli na sulcus praecentralis superior i inferior. Gorniot i dolniot precentralni silkus odat na napred i nadolu delej}i ja povr{inata od frontalniot lobus na tri paralelni vijugi: gyrus frontalis superior, medius i inferior. Gyrus frontalis superior e podelen so pomo{ na prednata granka od brazdata na Sylvi - ramus anterior horizontalis i ramus anterior ascendes na tri dela: pars orbitalis le`i rostralno nasproti ramus anterior horizontalis; pars triangularis e klinest del pome|u ramus anterior horizontalis i ramus anterior ascendes; pars opercularis se nao|a pome|u ramus ascendes i sulcus precentralis. Orbitalnite brazdi i vijugi se nepravilni po oblik i polo`ba. Sulcus olfactorius se nao|a pod tractus olfactorius na povr{inata na orbitalniot del; medijalno od nego se nao|a gyrus rectus ili vistinski girus. Gyrus cinguli e `leb vo forma na polumese~ina na vnatre{nata strana pome|u sulcus cinguli i bradavi~astoto telo. Lobulus paracentralis e svrzuva~ka vijuga na krajot na centralniot `leb na vnatre{nata povr{ina na hemisverite.

B. Temenen lobus : Temeniot lobus se protega od centralnata brazda na Rolandi do fissura parietooccipitalis a lateralno do visinata na 2

fisure cerebri lateralis ( brazda na Sylvi). Sulcus postcentralis se protega kon i pararelno so fissura cerebri lateralis i se sostoi od goren i dolen del. Sulcus intraparietalis e horizontalen `leb koj ponekoga{ se spojuva so sulcus postcentralis. Lobus parientalis superior se nao|a nad horizontalniot del na sulcus intraparietalis, a pod nego lobus parietalis inferior. Gyrus supramarginalis e onaj del od dolniot del na temeniot lobus koj so svojot nadolu naso~en konkavitet go opfa}a ramus posterior fissurae cerebri lateralis. Gyrus angularis e del koj la~no go opfa}a gorniot kraj na Sulcus temporalis superior a pritoa se prostira niz Sulcus temporalis medius. Gyrus centralis posterior le`i pome|u Sulcus centralis (brazdata na Rolandi) i Sulcus postcentralis. Praecuneus e ~etvrtasta vijuga na medijalnata strana na hemisferata pome|u fissura parietoocipitalis i pome|u sulcus cinguli. V. Tilen lobus: Tilniot lobus e zadniot lobus koj ima oblik na piramida i se nao|a pozadi fissura parietooccipitalis. Sulcus occipitalis lateralis se protega transverzalno v dol` nadvore{nata povr{ina i go deli tilniot lobus na gyrus superior i gyrus inferior. Fisura calcarina ja deli srednata povr{ina na tilniot lobus na cuneus i gyrus lingualis. Klinestiot cuneus le`i pome|u fissura calcarina i fissura parietooccipitalis. Gyrus lingualis se nao|a pome|u fissura calcarina i pars posterior fissurae collaeralis. Gyrus occipito-temporalis lateralis ili gyrus fusiformis, - negoviot zaden del se nao|a centralnata ili bazalnata povr{ina na tilniot lobus.

G. Slepoo~en lobus: Slepoo~niot lobus e del od mozo~nata hemisfera koj le`i pod nadvore{nata fissura cerebri lateralis (brazdata na Sylvi) i se protega na nazad do nivoto na fissura parietooccipitalis. Sulcus temporalis superior se protega preku slepoo~niot lobus parealelno so fissura cerebri lateralis (brazdata na Sylvi). Sulcus temporalis medius odi paralelno so sulcus temporalis superior i malku pod nego. Gyrus temporalis superior e del od lateralnata povr{ina na slepoo~niot lobus pome|u brazdata na Sylvi i sulcus temporalis superior. Gyrus temporalis medius le`u pome|u sulcus temporalis superior i sulcus temporalis medius. Gyrus temporalis inferior se nao|a pod sulcus temporalis medius i se protega na nazad do gyrus occipitalis inferior. Gyri temporales transversi ( Heschlova vijuga) go zazemaat zadniot goren del od povr{inata na slepoo~niot lobus (dolnata ivica od brazdata na Sylvi). Sulcus temporalis inferior se protega v dol` dolnata povr{ina na slepoo~niot lobus. Gyrus fusiformis ili gyrus occipitotemporalis se nao|a medijalno a gyrus temporalis inferior lateralno od sulcus temporalis inferior. Fissura hippocampi se protega na dolniot del od medijalnata strana na slepoo~niot lobus od bradavi~astoto telo do uncus. Gyrus parahippocampi le`i pome|u fissura hippocampi i pars anterior fissurae collateralis, negoviot zaden del e zavitka nagore i nanazad vo kukast oblik poznat kako uncus.

D. Insula (Reilovo ostrov~e): nadvore{nata mozo~na puknatina i do razdvojuvawe na gornata i dolnata ivica go ograni~uva dlabokiot sulcus circularis.

Insulata le`i dlaboko vo nego mo`e da se dopre so na puknatinata. Ostrov~eto Nekolku kratki vijugi vo vid 4

na plitki brazdi go zazemaat predniot del na ostrov~eto; na zadniot del se nao|a gyrus longus insulae. Operculum ili poklopec na ostrov~eto e del od usnata na (brazdata na Sylvi). Operculum se nao|a pred i pod ramus anterior ascendens. Operculum frontale se nao|a pome|u operculum orbitale i ramus anterior ascendens. Operculum parientale le`i pome|u operculum frontale i krajot na ramus posterior. Operculum temporale le`i pome|u ramus posterior. \. Rhinencephalon: Kaj cica~i na koi setiloto za miris im go uslovuva opstanokot , mirisniot del od mozokot formira dobro razvien lobus (lobus olfactorius s. piriformis). Ovaj lobus kaj ~ovekot e prili~no zakr`laven vo pogled na negovata teritorija i negovite pati{ta, postojat prili~ni nesoglasuvawa pome|u avtorite. Toj kaj ~ovekot pretrpel promeni vo pogled na gradbata na svojata kora i funkcija. Vo morfolo{ki pogled na mirisniot mozok kaj ~ovekot se razlikuvaat dve koncentri~ni vijugi, periferna (limbi~na) i vnatre{na (intralimbi~na), koja go opkru`uva centralniot del na vnatre{naat strana na hemisferata na golemiot mozok. Ovie dve vijugi se spojuvaat napred so mirisniot snop (tractus olfactorius) koj e vo vid na sagitalna vrvca prislonet kraj dolnata strana na ~elniot lobus na golemiot mozok.

Perifernata ili limbi~na vijuga (gyrus limbicus) ima izgled na potkovica, ~ij konkavitet e naso~en napred. Nejziniot goren del gyrus cinguli koj se nao|a nad bradavi~astoto telo, prodol`uva kon mirisniot snop area subcallosa. Nejziniot dolen del - gyrus

parahippocampalis, koj se nao|a nad slepoo~nata vijuga se sviva na svojot preden kraj i obrazuva kuka ( uncus). Ovi dva dela na lumbu~nata vijuga ja povrzuvaat stesnatata vijuga, isthmus gyri cinguli, koja se nao|a pozadi zadniot del na bradavi~astoto telo (splenium). Vnatre{nata ili intralimbi~na vijuga (gyrus intralimbicus) e zakr`lavena osobeno nejziniot goren del , koj na gornata strana na bradavi~astoto telo obrazuva tenok sloj od siva masa ( induseum griseum). Pred bradavi~astoto telo taa se spojuva so mirisniot snop na gyrus paraterminalis. Od zadniot kraj na bradavi~astoto telo intralumbi~nata vijuga se sviva nadolu i napred i prodol`uva najprvo kako gyrus fasciolaris, a potoa kako gyrus dentatus i lumbus unci (Giacomini) dostignuva do predniot kraj na rahipokampalnata vijuga. Dolniot del na intralimbi~nata vijuga e odvoen parahipokampalnata vijuga so dlaboki `lebovi, sulcus hippocampi. Ovaj `leb stanuva zna~itelno podlabok vo svojot preden del i na dolniot yid od slepoo~niot rog na bo~nata komora formira ispaknatina, hippocampus s. cornu Ammonis. Ova vozvi{uvawe ima na svojot preden kraj prstovidno ispaknuvawe, koe so svojot izgled podsetuva na noga od nilski kow - pes hippocampi. Mirisniot snop (tractus olfactorius) ima na svoite kraevi po edno zadebeluvawe. Predno zadebeluvawe, glava (bulbus olfactorius), predstavuva primaren olfaktiven centar. Od zadniot, triagolno zadebeluvawe (trigonum olfactorium) pominuvaat dve zakr`laveni vijugi, odnosno traki (striae olfactoriae) koi odat do prednite kraevi na limbi~nata vijuga. Zad nego se nao|a predna dupkava supstancija (substantia perforata anterior) koja gi povrzuva prednite kraevite na intralumbi~nata vijuga. Dupkavata supstancija e ostatok od olfaktivnite bradavi~ki kaj nekoi cica~i. Niz nejzinite otvori pominuvaat krvnite sadovi za bazalnite ganglii na predniot mozok (thalamus corpus stratum). Nekoi avtori gi ozna~uvaat mirisniot snop i limbi~nata vijuga, ili samo nivnite predni kraevi kako preden olfaktiven lobus (lobus olfactorius anterior), a intralimbi~nata vijuga i prednata dupkava supstancija gi vbrojuvaat vo zadniot lobus ( lobus olfactorius posterior). E. Komisuri na golemiot mozok: corpus collosum, fornix i commissura cerebri anterior. Corpus collusum - Bradavi~astoto telo se nao|a na dnoto na me| usferi~niot izdol`en `leb, nad tretata i strani~nite mozo~ni komori. Na svojot preden kraj toj se sviva nadolu, gradi koleno ( genu) i pod nego klun (rostrum) koj se spojuva so zavr{nata plo~ka na embrionalnite nervni cevki (lamina terminalis). Negoviot sreden del, truncus, na svojot zaden del gradi zadebeluvawe (splenium). Fornix - Mozo~niot svod se nao|a na vnatre{niot yid na strani~nata mozo~na komora, pome|u bradavi~astoto telo i pokrivot na tretata mozo~na komora. So svojot izgled toj podsetuva vo celost na bukvata "H". Negoviot sreden del ili telo ( corpus fornicis) se spojuva so dolnata strana na bradavi~astoto telo. Teloto na

svojot preden i zaden kraj se deli na dva dela. Prednite delovi, solbovi na mozo~noto nebo (columnae fornicus) se svivaat vo lak i sleguvaat najprvo na predniot yid na tretata mozo~na komoraa potoa propa|aat vo hipotalamusot i zavr{uvaat vo corpora mamillaria. Pome|u slobodniot del na stubot na mozo~niot svod i predniot del na bradavi~astoto telo se nao|a tenka pregrada (septum pellucidum). Ovaa sagitalna neuroepitelna pregrada e odvoena od svoite parici so tesna pukotina (cavum septi pellucidi). Zadnite delovi od mozo~niot svod, negovite kraci ( crura fornicis), se svivaat vo lak nadolu i napred i gi obikoluva najprvo zadnata i dolnata strana na me|umozokot. Potoa krakot kako fimbria hippocampi se protega do predniot kraj naparahipokampalnata vijuga. Mozo~niot svod pokraj komisuralni sodr`i i proekcioni olfaktivni vlakna. Proekcionite vlakna odat do hypothalamus. Komisuralnite vlakna pome|u leviot i desniot hyppocampus obrazuvaat pome|u po~etnite delovi na krakovite od mozo~niot svod triagolna komisura (commissura fornicis s. lyra Davidis). Commissura cerebri anterior. Prednata mozo~na spojnica se protega popre~no kaj predniot yid na tretata mozo~na komora. Taa sodr`i komisuralni olfaktivni vlakna. @. Ventriculus lateralis: [uplinata na hemisferite, strani~nata mozo~na komora, se nao|a pod badavi~astoto telo. Taa ima oblik na potkovica ~ij konkavitet, naso~en napred i nadolu gi obfa}a thalamus i nucleus caudatus. Na nejziniot vnatre{en yid se nao|aat septum pellucidum, fornix i horoidniot splet na bo~nata komora (plexus chorioideus ventriculi lateralis). Na bo~nata mozo~na komora se razlikuvaat sredi{en del (pars centralis) i tri roga, ~elen ili preden (cornu anteruis), tilen ili zaden (cornu posterius) i slepoo~en ili dolen (cornu inferius). Sredi{niot ili parientalniot del e vo vrska so tretata mozo~na komora preku interventrikularniot otvor (foramen interventrikulare Monroi), koj se nao|a pome|u predniot kraj na talamusot i stolbot na mozo~niot svod. Niz ovaj otvor vleguva horizontalnot splet, koj se protega nazad i nadolu kaj slepoo~niot rog na bo~nata mozo~na komora.

Siva masa na golemiot mozok

Sivata masa na golemiot mozok ja obrazuva korata na hemisferite (cortex cerebri) i subkortikalnata siva masa,koja se nao|a vo prostorot pome|u insulata i talamusot. Najgolemata subkortikalna siva masa, prugastoto telo (corpus striatum) predstavuva najvisok centar ekstrapiramidalen motoren sistem. Drugite dve subkortikalni sivi masi, claustrum i corpus amygdaloideum, od koi prvata e del od korata na insulata a drugata del od kukata na mirisnata vijuga ( uncus) pripa| aat olfaktivniot sistem.

Cortex cerebri

Korata na hemisferite na golemiot mozok se sostojat od {est sloja nevroni, razli~ni po golemina i oblik, od koi sekoj ima posebna funkcionalna uloga. Ovaj {estosloen tip na kora ( isocortex) spored razvienosta na razli~nite sloevi, obrazuva golem broj na citoarhitektonski poliwa (Brodman, v.Economo). Samo korata na mirisniot mozok i toa samo eden pomal del od nego se sostoi od dva sloja na nevroni (allocortex), so ogled na toa deka predstavuva filogenetski najstar i spored toa najprost del od hemisferite na golemiot mozok (archipallium). Vo funkcionalen pogled na korata na hemisferite na golemiot mozok se deli na motorni, senzitivni i senzorielni poliwa, vo koi se nao|a soodvetni centri. Nejzinite centri vo pogled na slo`enosta na svojata funkcija se delat na primarni ili elementarni i na vi{i ili psihi~ki. Motorni centri. - Primarnite motorni centri ili piramidalnata zona na korata na golemiot mozok gi regulira elementarnite volevi dvi`ewa na ~ovekovoto telo. Toj se nao|a vo prednata centralna vijuga na ~elniot lobus (gyrus precentralis). Vo dolnata tretina na vijugata se nao|a centarot za glavata i vratot, vo srednata tretina centarot za dlankata, a vo gornata tretina centarot za ostanatiot del od teloto. Golemata povr{ina na centarot za dlankata i liceto go karakteriziraat ~ovekot. Pred elementarniot motoren centar vo gornata,srednata i dolnata ~elna vijuga se nao|aat vi{i motorni centri, koordinacioni i psihomotorni. Senzitivni centri. - Primarniot centar za povr{en i dlabok svesen senzibilitet se nao|a vo korata na zadnata centrana vijuga (gyrus postcentralis). Zad nea vo ostanatite delovi na temeniot lobus se nao|aat vi{ite senzitivni ili asocijacioni centri, koi vr{at analiza i sinteza na primenite drazbi od primarniot centar, odnosno nivno prepoznavawe (gnozia). Senzorielni centri. - Elementarniot centar za vid, area striata, se nao|a na vnatre{nata strana na tilniot lobus, vo kanxestiot `leb (sulcus calcarinus) i vo vijugite pod i nad nego. Elementarniot centr za sluh se nao|aat vo operkularniot del na gornata slepoo~na vijuga, kade postojat mali popre~ni nabori ( gyri temporales transversi Heschl). Elementarniot centar za miris se nao|a vo limbi~nata vijuga, i toa voglavno vo nejzinite predni delovi. Elementarniot centar za vkus se nao|a vo pedniot dolen kraj na parahipokampalnata vijuga, odnosno vo delot pozadi nejzinata kuka (uncus). Elementarnite setilni centri se pridodadeni na vi{ite, psihoasocijacioni centri, koi vr{at analiza i sinteza na drazbite primeni preku elementarnite centri, odnosno raspoznavawe i sozdavawe na vpe~atoci. Zaedno so psihosenzitivnite centri tie ja so~inuvaat integracionata zona na korata na golemiot mozok, sedi{teto na svesta i memorijata na ~ovekot. Poliwata za memorija go zazemaat najgolemot del od korata na slepoo~niot lobus (Penfield).

Bela masa na golemiot mozok

8

Belata masa na hemisferite se sostoi od mnogubrojni asocijacioni, komisuralni i proekcioni pati{ta, koi zaedno obrazuvaat ja obrazuvaat zrakastata kruna na golemiot mozok ( corona radiata). Nejzinite delovi pome|u supkortikalnite, sivi masi se narekuvaat mozo~ni ~auri, vnatre{ni i nadvore{ni. Nadvore{nata ~aura ( capsula externa) se nao|a pome|u claustrum i bazata na jadroto vo oblik na lupa (nucleus lentiformis).Vnatre{nata mozo~na ~aura ( capsula interna) se nao|a medijalno od jadroto vo oblik na lupa, a lateralno od talamusot i jadroto vo oblik na lupa ( nucleus caudatus). Na horizontalniot presek taa ima oblik na agol otvoren napolovina i na nea se razlikuvaat koleno (genu) i dva kraci, preden (crus anterius) i zaden (crus posterius). Spored toa na nea se razlikuvaat u{te dve dela, retrolentikularni i sublentikularni. Niz vnatre{nata ~aura vrvat najva`nite proekcioni pati{ta na centralniot nerven sistem i nezna~ajno krvarewe vo nejzinata visina doveduva do te{ko poremetuvawe vo sferata na dvi`ewa na ~ovekot, do pojavi poznatati pod imeto "{log". Asocijacioni pati{ta. - Asocijacionite pati{ta koi gi povrzuvaat me|u sebe centrite na edna hemisfera ovozmo`uvaat najvisoka funkcija na nejzinata kora, volja, svest i memorija. Tie obrazuvaat karatki i dolgi snopovi. Mnogubrojni kratki snopovi ( fibrae arcuatae cerebri) gi povrzuvaat centrite na sosednite vijugi. Dolgite snopovi gi povrzuvaat lobusite na hemisferite. Dva izdol`eni snopovi goren i dolen se protegaat se protegaat od temeniot lobus napred kon ~elniot i slepoo~niot lobus. Eden kratok snop, vo vid na kuka (fasciculus uncinatus), go povrzuva ~elniot i slepoo~niot lobus. Site lobusi gi povrzuava snop vo vid na pojas (cingulum). Komisuralni pati{ta. - Komisuralnite pati{ta koi gi porzuvaat centrite na desnata i levata hemisfera gi formiraat spojnicite na golemiot mozok: corpus callosum, fornix i commissura cerebri anterior.

Me|umozok (Diencephalon)

Me|umozokot se nao|a pome|u levata i desnata hemisfera na golemiot mozok, pokrien od site strani, osven negovata dolna strana koja e slobodna i go nalegnuva teloto na klinestata koska.Toj ima dva osnovni dela, goren talamus i dolen hipotalamus, od koi prviot e znatno pogolem od vtoriot. Negovata centralna {uplina, mozo~nata komora (ventriculus tertius) ,ima izgled na tesna puknatina, postavena vo sagitalnata ramnina.

Thalamus Talamus ili vidnoto breg~e e vo oblik na ovoid, koja se nao|a pome| u tretata mozo~na komora i vnatre{nata mozo~na ~aura na golemiot mozok. S o svojata gorna strana toj vleguva vo sostav pod strani~nata mozo~na komora, a so dolnata strana e srasnat so hipotalamusot. Na negoviot zaden zadebelen kraj (pulvinar)pridodadeni se dva pomali sostavni delovi na me|umozokot, metathalamus i epithalamus.Pod posledniot kraj se nao|a metathalamus - dve ovalni ispup~uvawa, koi se narekuvaat nadvore{no i vnatre{no kolenasto telce (corpus geniculatum_ laterale et mediale).Pome|u poslednite kraevi na leviot i desniot talamus se nao|a epithalamus, vo ~ij sostav vleguvaat: dve triagolni plo~ki (habenulae), spoeni me|usebno so komisura (commissura habenularum) i mozo~nata {i{arka (corpus pineale). Corpus pineale.- Mozo~nata {i{arka e organ so triagolen oblik, koj nalegnuva na sredniot mozok, pome|u gornite bregovi na negoviot pokriv.Taa se sostoi od posebni razgraneti }elii, od neuroglii i od retki neuroni. Nejzinata uloga e nejasna. Se smeta deka taa pripa|a 10

na endokriniot sistem, deka la~i hormon koj preraniot polov razvoj kaj decata.

go regulira, ko~i

Siva masa .-Sivata masa go ispolnuva skoro potpolno talamusot i go pretstavuva najvisokiot supkortikalen senzitiven centar, vo koj se prekinuvaat site senzitivni i senzorijalni pati{ta so isklu~ok na vestbularniot pat. Taa e so tenki liv~iwa od bela masa podelena na tri jadra, predno, vnatre{no i nadvore{no. Prednoto jadro (nucleus anterior thalami) pripa|a na olfaktivniot sistem. Na olfaktivniot sistem isto taka mu pripa|a edno jadro od epitalamusot, nucleus habenuale.Vnatre{noto jadro na talamusot (nucleus medialis thalami) prima kratki pati{ta od vegetativnite jadra na strani~niot yid i od podot tretata mozo~na komora. Nadvore{noto jadro na talamusot (nucleus lateralis thalami) prima dolgi pati{ta za povr{inskiot i dlabokiot senzibilitet. So svojot zaden kraj toa gradi pulvinar, vo koj se nao|a primarniot opti~ki centar. Primarniot opti~ki centar se nao|a i vo sivata masa na nadvore{noto kolenesto telce (nucleus corporis geniculati lateralis). Vo sivata masa na vnatre{noto kolenesto telce (nucleus corporis geniculati medialis) se nao|a vo primarniot akusti~ki centar. Nadvore{noto jadro na talamusot se sostoi od ~etiri jadrenca, tri ventralni i edno dorzalno. Prednoto ventralno jadro ( nucleus ventralis thalami anterior) pripa|a vo ekstrapiramidalnot sistem. Srednoto ventralno (nucleus ventralis thalami intermedius) gi prima cerebelotalami~nite pati{ta, a zadnoto ventralno jadro ( nucleus ventralis thalami posterior) pati{tata za povr{inskitot i dlabokiot svesen senzibilitet. Dorzalnoto jadro predstavuva filogenetski pomlad del od talamusot (neothalamus). Toa e asocijalno gi prima pati{tata od ventralnite jadra. Bela masa. - Talamusot e povrzan so mnogu brojni aferentni i eferentni pati{ta so mozo~noto steblo i 'rbetniot mozok, so maliot mozok, hipotalamusot, bazalnite ganglii na golemiot mozok i so korata na golemiot mozok. Pati{tata koi go povrzuvaa talamusot so korata na golemiot mozok, aferentnite (fasciculi corticothalamisi) i eferentni (fasciculi thalamocorticales), obrazuvaj}i ~etiri kraka, koi se {irat lepezasto sprema brazdite na golemiot mozok. Kracite na talamusot (peduncili thalami, superior, inferior, anterior et posterior) pominuvaat niz vnatre{nata mozo~na ~aura (capsula interna), so isklu~ok na dolniot (pedunculus thalami inferior) , koj odi sublentikularno kon korata na slepoo~nata brazda. Gorniot krak (pedunculus thalami superior) sodr`at kortikalni neuroni na senzitivnite pati{ta, koi gi prodol`uvaat senzitivnite pati{ta od lateralnite jadra na talamusot do zadnata centralna vijuga na temeniot breg na golemiot mozok (gurus postcentralis). Hypothalamus

11

Hipotalamus go pravi podot i dolniot strani~en yid na tretata mozo~na komora. Na negovata dolna strana, odej}i odnapred kon nazad, se gledaat slednite elementi:raskrsnicata na opti~kite nervi (chiasma opticum), pepelavo ispup~uvawe (tuber cinerium) i dve trkalezni izvi{uvawa, bradavi~esti tela (corpora mamillaria). Opti~kata raskrsnica i pepelastoto ispup~uvawe se delovi na golemiot mozok koi sekundarno se priklu~ile na hipotalamusot. Od pepelastoto ipup~uvawe se spu{ta kuka (infundibulum), na koja visi posledniot nerven breg na hipofizata. Siva masa. - Vo bradavi~estoto telo na hipotalamusot se nao| aat dve jadra, medijalno i lateralno (nuclei corporis mamillaris, medialis et lateralis) koi pripa|aat na olfaktivniot sistem. Ostanatata siva masa na hipotalamusot pretstavuva vsu{nost prodol`enie na na retikularnata supstancija na sredniot mozok. Nad prednite delovi na na crvenoto jadro i crnata supstancija taa obrazuva dve pogolemi retikularni jadra, nucleus subthalamicus i zona incerta, koi pripa|aat na ekstrapiramidalniot motoren sistem i verojatno gi reguliraat sporednite balansira~ki pokreti pri dvi`eweto. Nejziniot tenok periventrikularen sloj i pogolem broj na pomali jadra pretstavuvaat najvisoki centri na avtonomniot nerven sistem, koi go reguliraat matabolizmot, visinata na krvniot pritisok, sonot, seksualniea funkcii. Povisokite vegetativni centri vo korata na golemiot mozok, koi gi reguliraat afektivnite i emocionalnite pojavi vo `ivotot, se nao| aat vo mirisnata brazda i vo predniot del na ~elniot lobus (Delmas). Periventrikularniot siv sloj na hipotalamusot se nao|a odma pod ependimot na tretata mozo~na komora. Toj prodol`uva najpove}e dol` vnatre{nata i nadvore{nata strana na talamusot. Vo nego pokraj vegetativnite centri, se nao|aat i nevrosekretorni ostrov~iwa, ~ij sekret ima nevroregulatorna i nevrotrofi~na uloga. Odej}i odnapred nanazad, se nao|aat odma pod sulcus subthalaicus -ot trite nevrosektorni ostrov~iwa suprafonikalno, paraventikularno i supkomisuralno telo, koi se sostojat ependemot na tretata mozo~na komora (Royssy et Mosinger). Jadrata na hipotalamusot se nao|aat lateralno periventrikularniot sloj. Vo funkcionalen pogled tie mora da se podelat na predna i zadna grupa (Hess). Prednata grupa, na koja i pripa|aat tri jadra (nuclei, supraoticus et paraventricularis) ja stimuliraat rabotata na parasimpatikusot, a zadnata grupa, koja ima isto taka tri jadra (nuclei, ventromedialis, dorsomedialis et posterior) , rabotata na simpatikusot. Vo lateralniot del na sivata bradavica na hipotalamusot se nao|aat sitni jadra (nuclei tuberales). Tie se prodol`uvaat vo poleto na tankiot sloj na sivata masa, koi se nao|aat pod le}astoto jadro na golemiot mozok (nucleus lentiformis), kako substantia inominata (Reicherti).

12

Bela masa. _ Belata masa na hipotalamusot ja gradat asocijativni pati{ta i kratki aferentni i eferentni pati{ta, koi go povrzuvaat so medijalnoto jadro na talamusot, so kortikularnite vegetativni centri, retikularnata supstancija na mozo~noto steblo, mre`nicata na okoto i so zadniot breg na hipofizata. Najdolgiot pat, dorzalniot izdol`en snop, (fasciculus longitudinalis dorsialis Schutz), po~nuva od sitnite jadra na sivata bradavica i sleguva pod centralnata {uplina na mozo~noto steblo i 'rbetniot mozok. Toj se zavr{uva vo visceromotornoto jadro na mozo~nite nervi i vo vegetativniot centar na 'rbetniot mozok, so koi gi nosi impulsite od hipotalamusot. Treta mozo~na komora (ventriculus lll) Strani~nite yidovi na tretata mozo~na komora go gradat talamusot i hipotalamusot, pome|u koi granicata ja ozna~uva eden `leb, sulcus subthalamicus. Nejziniot pokriv e tenok, epitelijalen (lamina tectoria ventriculi lll) i na negi nalegnuvaat horoidniot splet i mozo~niot svod (fornix cerebri). Predniot yid go obrazuvaat stolbovite na mozo~niot svod, prednata komisura na golemiot mozok i zavr{nata plo~ka na na nevralnata cefka, odnosno predniot mozo~en meur (lamina terminalis grisea).Dolniot yid na tretata mozo~na komora go gradi hipotalamusot, a nejziniot zaden yid predniot kraj na sredniot mozok i epitalamusot, pome|u koi se nao|a predniot otvor na mozo~niot kanal (equeductus cerebri - Sylvii).Nad sredniot kraj na mozo~niot kanal se nao|a poslednata mozo~na spojka (commissura cerebri posterior). Na predniot, dolen i zaden yid na tretata mozo~na komora se nao|aat sitni {pagovi. Tretata mozo~na komora komunicira so strani~nata mozo~na komora so otvor (foramen interventriculare Monroi), koj se nao| a pome|u predniot kraj na talamusot i stolbot na mozo~niot svod. Vo nejziniot sreden del pome|u leviot i desniot talamus se nao|a siva spojka, adhesio interthalamica.

: 1. 2. 3. 4. Golem mozok (Thelencephalon) Siva masa na golemiot mozok Bela masa na golemiot mozok Me|umozok (Diencephalon)

13

Koristena literatura:
1. "Anatomija i fiziologija - 2" u~ebnik za zrdavstvena struka od Anica Kargovska - Klisarova i Dobrivoe \or|evi~, prosvetno delo, Skopje,1993.

2. " Anatomija coveka deskriptivna i funkcionalna" od Marjan S. Boskovic , medicinska knjiga, Beograd Zagreb,1984. 3. "Anatomija centralnog zivcanog sistema" od Dr.Branko M.Sljivic, naucna knjiga,Beograd,1970. 4. "Korelativna neuroanatomija i funkcionalna neurologija" od Dr.Joseph G. Chusid, savremena administracija,Beograd,1979.

14

5. "Anatomski atlas za studente medicine i stomatologije" od Dr Slavoljub Jovanovic, naucna knjiga, Beograd,1979.

15