Demokracja parlamentarna II Rzeczypospolitej do zamachu majowego 1926 roku Po uchwaleniu konstytucji marcowej rzd Wincentego Witosa ostatecznie ustpi

we wrzeniu 1921 roku. Do czerwca na czele rzdu sta Antoni Ponikowski, nastpnie Artur liwiski i Julian Nowak. dano jasnego ustalenia kompetencji Jzefa Pisudskiego w sprawie ustalania rzdu. 5 listopada 1922 odbyy si wybory do parlamentu, w ktrych zarejestrowano 19 list kandydatw (Ukraicy galicyjscy zbojkotowali wybory). Nie ustalono adnego progu wyborczego, dlatego na pocztku pierwszej kadencji sejmu byo dziesi klubw partyjnych, za pod koniec a siedemnacie. W pierwszych wyborach partie prawicowe (Chrzecijaska Jedno Narodowa) zdobyy 28% gosw w Sejmie i 36% w Senacie, partie centrowe 30% w Sejmie i 25% w Senacie, lewica uzyskaa odpowiednio 22% i 14%, za mniejszoci narodowe 20% i 24 %. Taki rozkad gosw utrudnia zebranie wikszoci parlamentarnej i wymusi zawizanie koalicji centroprawicowej. W latach 1921-1926 w sumie powoano trzynacie ekip rzdowych. 9 grudnia 1922 roku Zgromadzenie Narodowe wybrao na pierwszego prezydenta Gabriela Narutowicza (jego kontrkandydatami byli Stanisaw Wojciechowski i Maurycy Zamoyski). Mimo akcji propagandowej endecji Narutowicz zdecydowa si by prezydentem wszystkich obywateli. Mimo manifestacji zwolennikw endecji i blokady drogi do Sejmu prezydent zostaje zaprzysiony 11 grudnia. 16 grudnia 1922 roku dochodzi do udanego zamachu na ycie nowo wybranego prezydenta na wystawie Towarzystwa Zachty Sztuk Piknych przez Eligiusza Niewiadomskiego, za jego funkcje przejmuje marszaek Maciej Rataj. 20 grudnia Zgromadzenie Narodowe wybrao na prezydenta Stanisawa Wojciechowskiego.Od 19 stycznia 1923 roku pracami rzdu zaczyna kierowa Wadysaw Sikorski, ktry w swoim expos zapowiada normalizacj stosunkw w pastwie. 17 maja 1923 roku podpisany zostaje pakt lanckoroski porozumienie pomidzy endecj a PSL Piast. Nowy rzd mia zosta oparty na koalicji endecji, chadecji i PSL Piast. Dojcie chrzecijaskiej prawicy do wadzy skutkowao naciskiem na polonizacj Kresw Wschodnich, ograniczeniem

ustawodawstwa spoecznego, zmniejszeniem kompetencji Pisudskiego, a take przeprowadzenie reformy rolnej zakadajcej roczn parcelacj wielkiej wasnoci 200 tysicy hektarw wykup mia nastpi za pen, rynkow cen. Chopw maorolnych i bezrolnych pozbawiono prawa pierwokupu. Nowe zasady reformy rolnej ustalono za rzdw Wadysawa Grabskiego w 1925 roku (parcelacja miaa by dobrowolna, jednak istnia obowizek parcelacji przynajmniej 200 tysicy ha rocznie). 28 maja 1923 roku wadz przejmuje rzd Chjeno-Piasta (oparty na pakcie lanckoroskim), na czele ktrego, ponownie jako premier, staje Wincenty Witos. Pisudski, reagujc na zmiany ukadu si, rezygnuje z przewodnictwa w cisej Radzie Wojennej i przenosi si do Sulejwka. Pod wadz nowych ugrupowa w pastwie dochodzi do pogorszenia sytuacji spoecznej i gospodarczej. Strajkuje grnictwo, komrki sabotaowe KPRP organizuj zamachy bombowe. Dochodzi do militaryzacji kolei i wprowadzenia stanu wyjtkowego. 5 listopada 1923 roku w Krakowie wybucha strajk powszechny. Gospodarka jest w stanie cakowitego zaamania. Rzd, nie potrafic poradzi sobie z nabrzmiewajcymi problemami podaje si do dymisji 14 grudnia 1923 roku. Kolejny rzd powoany zostaje 19 grudnia 1923 roku, a jego gwnym celem jest wprowadzenie programu ratowania skarbu. Na czele nowej Rady Ministrw staje ekonomista Wadysaw Grabski. Nowe wadze prowadz do zrwnowaenia budetu, wprowadzenia penowartociowego zotego, nadzwyczajnego podatku majtkowego, waloryzacji podatkw, a take redukcji wydatkw pastwowych. 11 stycznia 1924 roku zostaje przyjta ustawa o ratowaniu skarbu. W latach 1924-1925 na scenie politycznej pojawiaj si nowe ugrupowania Niezalena Partia Chopska (partia kryptokomunistyczna), Klub Pracy (bliski Pisudskiemu, na ktrego czele stoi Kazimierz Bartel) oraz Stronnictwo Chopskie (osabienie PSL Wyzwolenie). Latem 1924 roku dochodzi do zaostrzenia sytuacji na Kresach Wschodnich. W zwizku z dziaalnoci dywersyjnych oddziaw ZSRR i akcjami terrorystycznymi utworzony zostaje Korpus Ochrony Pogranicza. Wyzwaniem staje si przeprowadzenie opartej na pakcie lanckoroskim reformy rolnej.

Konkordat midzy Polsk a Stolic Apostolsk zostaje podpisany 10 lutego 1925 roku przez rzd Wadysawa Grabskiego. Konstytuowa on zapisana w konstytucji marcowej uprzywilejowan pozycj Kocioa katolickiego pastwo tracio wpyw na sprawy kocielne, za koci zyskiwa istotne przywileje w pastwie. Na podstawie konkordatu nominacja biskupw i arcybiskupw przez papiea nastpowaa po zacigniciu opinii rzdu polskiego. Biskupi skadali jednak przysig na wierno prezydentowi, Rzeczpospolitej i konstytucji. Koci mia take prawo mianowania nauczycieli religii, a take ich kontrolowania. Kler rzymskokatolicki podlega sdownictwu kocielnemu i prawu kanonicznemu. Konkordat potwierdza prawa majtkowe Kocioa. Wprowadzi take nowy podzia administracyjny biskupstwa wileskie i krakowskie awansoway do rangi arcybiskupstw. Watykan uzna granice Polski i zgodzi si na parcelacj majtkw kocielnych. Po mierci kardynaa Edmunda Dalbora prymasem Polski zostaje w 1926 roku August Hlond. Za rzdw Grabskiego, ktry ustpuje 13 listopada 1925 roku, dochodzi do zawarcia ukadw w Locarno, wojny celnej z Niemcami oraz nastpuje druga fala inflacji. Wadz od 20 listopada 1925 roku obejmuje rzd koalicyjny Skrzyskiego, ktry ostatecznie ustpuje 5 maja 1926 roku (strajki, wystpienia czonkw PPS). 10 maja 1926 roku prezydent Wojciechowski powouje Wincentego Witosa na premiera powstaje drugi rzd Chjeno-Piasta. Doprowadzio to do zamachu stanu przeprowadzonego przez Jzefa Pisudskiego. Gwnym powodem zamachu majowego by kryzys parlamentarnego systemu rzdw. Do kryzysu w 1926 roku doprowadzio kilka czynnikw. Przede wszystkim na polskiej scenie politycznej funkcjonowao bardzo wiele partii w 1925 roku byo ich 96. Sytuacja narodowociowa wpywaa na to, ze obok partii polskich powstaway partie mniejszoci narodowych. W zwizku z wielopartyjnoci trudno byo zbudowa w parlamencie trwa wikszo, ktra pozwoliaby na prowadzenie jednolitej i dugofalowej polityki pastwa. Nietrwao wikszoci parlamentarnej powodowaa czste zmiany rzdw (do 1926 roku funkcjonowao 14 gabinetw). Na problemy z budowaniem modej demokracji naoyy si niepowodzenia w polityce gospodarczej kolejnych rzdw. Nieustabilizowanie rynku wewntrznego, wojna celna z Niemcami, a take liczne strajki i manifestacje. Do kryzysu przyczyniy si take

konflikty spoeczne, poraki w polityce zagranicznej, szerzca si korupcja, a take zaostrzenie konfliktw na tle narodowociowym. Impulsem do przeprowadzenia zamachu stao si powoanie przez prezydenta Wojciechowskiego rzdu Wincentego Witosa ChjenoPiasta, zoonego z przedstawicieli endecji, chadecji, NPR, PSL Piast.