2

I     ! dla ucz" #$%

56789@A BC DEBEF GHI PHI QH R SH TUVWXY`aUbca daefcWg hdbWie`YpqYrsUa tdYuXWc` fgvYif wgdWewpWuw hqWdpqYe`gxpy

Zadanie 1. (1 pkt)

przyznane punkty

qWdfcWg pbdwe`f Yg`apcwUq UVWXqUbcWr hqWdpqYe`gxp p bYbcYUbwcaUV e`dbYvgYXq udfhYUV pegYbfrs poprapcqW e`dbYvgq hwigdW dobre odpowiedzi): T`dbYvgY T`dbYvgY T`dbYvgY T`dbYvgY
przyznane punkty

Zadanie 2. (1 pkt)

UW hdYpibqpw e`pqWdibW phqeYcaUV iw `YWqy hqeb q`Wd rWWq e`pqWdibWcqW rWe` hdYpibqpW f q`Wd rWWq rWe` tYvebapWy

Stwierdzenie 1. 2. 3.
wU pwiwdw`Wcgxp `pwdbwcaUV hdbWb hqWdpqYe`gq b udfha hqWdpebWr q idfuqWr dwcqW p gqWdfcgf pegYbYcaX hdbWb e`dbYvg y vYUqpwUq gpYewpW `Wcgxp cY cYrpaebaUV e`whcqYUV f`WcqWcqY `pwdbwcaUV przez pierwiae`gq wr`W e`dbYvgYXq q dwecs buwicqW b kierunkiem wskazywanym hdbWb `W e`dbYvgqy uwicqW bW e`dbYvgs XYWrW hdwXqW rwcwpa rwcxp hdwe`aUV `pwdbwcaUV hdbWb `W

P/F

pierwiastki.
przyznane punkty

Zadanie 3. (1 pkt)

Zaznacz (zamaluj) na schemYUqW fgvYif hwbaUr `Wuw hqWdpqYe`gY b czwartego wgdWef f g`xdWuw w pacqgf hdwXwUrq WWg`dwcwpWr pae`hfrW ebW cqWehYdwpYcaUV WWg`dwcxp pYWcUarcaUVy

Zadanie 4. (1 pkt)

przyznane punkty

ahqeb eaXwW `aUV e`dbYvWg g`xdW p bYbcYUbwcWr udfhqW f p wgdWeqW pegYbfrs hwhdYpcqW Y`wXa hqWdpqYe`gxp febWdWuwpYcW pdYb bW pbdwstem liczby orbitali typu s. ihwpqWide ................................................................................................................................................
www.tutor.edu.pl

 ! & '( ) 0" 1234

      !  "#$%&

Zadanie 5. (2 pkt)
przyznane punkty

'()0123 4562789@A0()( 5B8C)2DE D9F5B 0GC895C32 5(76@32 45(H02)0(A@)0@E 3@D02 H(IP QBR zaobserwowa)2 A 95@DS02 4562H0@) 3P75(ABST , oraz zachowanie tego promieniowania w polu 2G2D95(89@9BS6)BHU V6C42W)03 G2I2)7X 7( 5B8C)DC, )@6BA@3PS 0 D5F9D( ST@5@D925B6C3PS 2H09(A@)2 A0P6D0U
1. ................................................................................................. ..................................................................................................... 2. ................................................................................................. ..................................................................................................... 3. ................................................................................................. ..................................................................................................... 4. ................................................................................................. ..................................................................................................... 5. ................................................................................................. .....................................................................................................
Rodzaje promieniowania

Zadanie 6. (1 pkt)
OD528

przyznane punkty

4FW95A@)0@ 06(9(4C A(7(5C Y 3H Y trytu wynosi 12 lat. W roku 2000 do pracowni naukowej 6@DC40()( 45FQDX 92I( 06(9(4C ( H@802 `Ea I5@H@U b D9F5BH 5(DC H@8@ 92I( 06(9 opu wodoru 6H)02386B 80X 7( acEd mg?
Obliczenia:

e74(A027fg

...........................................................................................................................................

Zadanie 7. (1 pkt)

przyznane punkty

Wiek )02D9F5BST 6)@G2608D @5ST2(G(I0S6)BST H(1)@ (D52hG0R na podstawie 6@A@59(hci w nich izotopu AXIG@ 14iE D9F52I( (D528 4FW95A@)0@ AB)(80 (DU ddp` G@9U i6B D(56B89@3PS 6 923 H29(7B, H(1)@ (D52hG0R A02D 89@5(1B9)2I( D5292q8D02I( 8@5D(r@IC ABD()@)2I( 62 8D@WB AXIG@)(A23s e74(A027f C6@8@7)03U ..................................................................................................................................................................... ..................................................................................................................................................................... .....................................................................................................................................................................
www.szkolna.pl

I     ! dla ucz" #$%

Zadanie 8. (4 pkt)

przyznane punkty

a) 56789 @A BCDEF7 G9AHI PQER7P9S7E 7 SC9GI 6HA@TUBVG DW@XPIPQ G GCHTSUCPQ SAHRCFSIPQ YC9CR7` UBVHE 6AG8BCSX G HECUPaCPQ 6A@CSIPQ 8TD8BHCBVGb cEdEF7 produkt gazowy nie powstaje, wpisz: S7E GI@97EFC 87Wb substraty 1. GWYFCS GC6S7C` UGC8 8AFSI 2. CFTR7S7TR` 8BWdASI GA@AHABFESEU 8A@T 3. tlenek magnezu, kwas bromowodorowy 4. R7E@e` 8BWdASI kwas azotowy(V) 5. siarczek potasu, kwas chlorowodorowy b) fC6789 P9X8BEP9UAGA HVGSCS7E HECUPa7 chemicznej opisanej w pkt 1. .................................................................................................................................................................... c) fC6789 G 86A8VD aASAGI 8UHVPASy HVGSCS7E HECUPa7 PQER7P9SEa A678CSEa w pkt 5. .................................................................................................................................................................... produkt gazowy

Zadanie 9. (2 pkt)

przyznane punkty

gA SCP9IS7C 9CG7EHCaXPEYA 87CHP9CShipq miedzihppq G8BCG7ASA DFC89UW GIUASCSX 9 UC@RT. Po 6EGSIR P9C87E DFC89UW GIaWBA 7 stwieH@9ASA` dE aEa RC8C 9RCFCrC A 3,2 g. Zapisz jonowo HVGSCS7E PQER7P9SE A678TaXPE 9CPQA@9XPE 6HAPE8Ib pFE YHCRVG GISA87 RC8C R7E@97 A8C@9ASEa SC DFC89PE kadmowej? sC8W 6A@Ca 9 @AUrC@SAtP7X @A @97E87XBIPQ P9WtP7 YHCRCb

uVGSCS7E HECUPa7v .................................................................................................................................

Obliczenia:

w@6AG7E@ev ...........................................................................................................................................  ! & '( ) 0" 1234

www.tutor.edu.pl

      !  "#$%&

Zadanie 10. (2 pkt)
przyznane punkty

'()01 23 24563741)8 (93@4 A323BCD AEFG(D 9GHICD (739CD 58(BP8 8 1QG3BC , zaproponuj 17059H17P8 lub jony FH3@H9B80 3263A8(2()01H @32HG3@ I( 63I8R574@ B45CIPCS T32 P(R24@ @32HGH@ A6857 A73B4 1QH@817IH 2AU1Q BURI41Q 1QH@817I41Q 8I24A82CUAD P9UBH @()0 (I(G3F817I0 VC23AE W6(9B7 6B74PX(2YS `(R2( PCGP( @3RH 327A8HB18H2G(a 23A3GI4 (93@D 6B363B1)H A A8HGP3b18(1Q (93@UA 635717HFUGI41Q 68HBA8(59PUA I8H @C570 V4a 7(1Q3A(IH. K(R2( PBH5P( 3VB(7C)H 23A3GIH A807(I8H chemiczIH W9(PRH A8HG3PB39IHYS cH7P( 7 2A8H@( PB36P(@8 6B7H259(A8( A3GI0 6(BE HGHP9B3I3A0S TB74PX(2S
a) b)

CH4, NH4+

Zadanie 11. (5 pkt)

przyznane punkty

dH2I0 7 @H932 39B74@4A(I8( 1QG3BC )H59 278(X(I8H 59ER3IHF3 PA(5C 53GIHF3 I( 59(X4 @(IF(I8(IWeffY 2+ 639(5CS d3I4 @(IF(I8(I3AHWeffY CGHF()0 A 9H) BH(P1)8 BH2CP1)8 23 P(983IUA 'I . g(6857 BUAI(I8( jonowo-HGHP9B3I3AH 6B31H5UA C9GHI8(I8( 8 BH2CP1)8 3B(7 6B7HV8HF 9H) BH(P1)8 7( 63@310 BUAI(I8( )3I3AHF3 5PBU13IHF3S
a) Reakcja utleniania

.....................................................................................................................................................................

b) Reakcja redukcji .....................................................................................................................................................................

c)

hUAI(I8H chemiczne opisanej BH(P1)8 39B74@4A(I8( 1QG3BC A i3B@8H )3I3AH) 5PBU13IH)

.....................................................................................................................................................................

www.szkolna.pl

Oficyna Wydawnicza
ul. Warszawska 14/2, 87-100 Toru, tel./fax 56 65-999-55, tel. kom. 603-929-227
Magiczna chemia. Zagadnienia z chemii nie tylko dla olimpijczykw gimnazjalistw i licealistw to obszerny wybr zagadnie i zada dla uczniw zamierzajcych szerzej pozna chemi. Intencj autora byo wypenienie luki wystpujcej pomidzy chemi szkoln a wiedz chemiczn niezbdn do udziau w konkursach i w olimpiadzie chemicznej oraz do podjcia studiw obejmujcych przedmioty przyrodnicze, takie jak: chemia, biochemia, farmacja czy medycyna. W kolejnych rozdziaach mona znale zagadnienia i zadania obejmujce takie tematy, jak: powstawanie pierwiastkw we Wszechwiecie, izomeria i analiza konformacyjna, aktywno optyczna zwizkw chemicznych i ich biomolekularna homochiralno czy aromatyczno wglowodorw. W odrbnym rozdziale przedstawiono osignicia chemikw uhonorowane nagrodami Nobla. S tu te zadania, ktrych tre jest oparta na historycznie wanych odkryciach chemicznych. Ucze znajdzie tu rne teorie budowy i dziaania kwasw i zasad oraz soli i roztworw buforowych. Cao ksiki zamyka kilka anegdot o chemikach. Do wikszoci pyta, zada i problemw doczono odpowiedzi i komentarze. Na kocu autor zamieci zestawienie ksiek, po ktre powinien sign kady ciekawy otaczajcego go wiata ucze, nie tylko ten interesujcy si chemi.
Jest autorem kilkunastu prac naukowych z zakresu zastosowa NMR do oznaczania skadu enancjomerycznego zwizkw organicznych oraz ksiek, m.in. Po naszej stronie lustra. Zamana symetria Wszechwiata oraz Chemiczna dialektyka. Testy egzaminacyjne z chemii dla gimnazjalistw i cyklu zbiorw zada Chemia. wiczenia dla licealistw. Jest wspautorem ksiek: Odlotowa matematyka. Zadania dla najmodszych olimpijczykw uczniw szk podstawowych i gimnazjw i Pewniaki. Prbne egzaminy gimnazjalne. Interesuje si szeroko pojtymi dyscyplinami matematyczno-przyrodniczymi. Wypoczywa w wiejskim domku pracujc w ogrodzie. Jego hobby to geograficzne i historyczne wdrwki ladami przodkw.

Autor ksiek Zdzisaw Gowacki jest doktorem nauk chemicznych, absolwentem Politechniki Gdaskiej. Studiowa fizyk i chemi. W latach 1982-93 pracowa w Katedrze Chemii Organicznej PG. By nauczycielem i wykadowc w Medycznym Studium Zawodowym w Toruniu oraz adiunktem na Wydziale Chemii UMK. Od 1991 roku jest dyrektorem Studium Owiatowego Tutor w Toruniu m.in. prowadzi zajcia dla licealistw przygotowujcych si do egzaminw na studia medyczne. W 1993 roku zaoy Oficyn Wydawnicz Tutor wydawnictwo o profilu edukacyjnym, nakadem ktrego ukazao si kilkadziesit tytuw.

www.szkolna.pl www.tutor.torun.pl

CHEMIA. wiczenia dla licealistw

Zdzisaw Gowacki

Zdzisaw Gowacki

Chemia. wiczenia dla licealistw

wiczenia i zadania z chemii zawarte w kolejnych czciach tej serii wydawniczej zostay opracowane zgodnie z podstaw ksztacenia oglnego dla szk ponadgimnazjalnych. Mog by one pomocne podczas realizacji dowolnego programu nauczania chemii dopuszczonego do uytku szkolnego. Niektre zadania zawieraj treci interdyscyplinarne problemy typowo chemiczne poczone s z fizyk, biologi czy z matematyk. Ma to na celu rozszerzenie i uzupenienie wiedzy, ktra jest przedstawiana w podrcznikach szkolnych. Zrnicowane, w formie i w treci, wiczenia ucz rozwi

zywania problemw chemicznych, krtkiego definiowania stosowanych poj, wyszukiwania informacji, opracowywania i graficznego przedstawiania danych, wycigania wnioskw z opisw przemian chemicznych, analizowania tekstw popularnonaukowych itp. Stopie trudnoci wicze jest zrnicowany nauczyciel bdzie mg je wykorzystywa w pracy z uczniami liceum a take przygotowujc gimnazjalistw do udziau w konkursach chemicznych. Do kadej czci wicze zosta opracowany poradnik dla nauczyciela, ktry zawiera rozwizania zada i problemw oraz komentarze do zagadnie bdcych treci pyta.

Wszystkie czci wicze wraz z poradnikami s doskona pomoc dla uczniw samodzielnie przygotowujcych si do zmaga konkursowych w gimnazjum i dla licealistw powtarzajcych zagadnienia z chemii przed sprawdzianami i do egzaminu maturalnego.

Treci zestaww wicze

wiczenia z chemii rekomendowane dla:
Cz 1 Cz 2b Chemia organiczna 1. Alkany 2. Wglowodory nienasycone (alkeny, alkiny, dieny i cykloalkeny) 3. Wglowodory aromatyczne i zwizki heterocykliczne 4. Fluorowcopochodne (halogenopochodne) wglowodorw 5. Alkohole i fenole Cz 2a zakres podstawowy i rozszerzony 1. 2. 3. 4. Reakcje chemiczne Podstawy oblicze chemicznych Roztwory i mieszaniny Reakcje w roztworach wodnych elektrolitw 6. Aldehydy i ketony 7. Kwasy karboksylowe, estry i tuszcze 8. Zwizki organiczne zawierajce azot 9. Cukry 10. Chemia na co dzie

! uczniw ambitnych ! kandydatw na studia medyczne ! uczestnikw konkursw chemicznych

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Budowa atomu Ukad okresowy pierwiastkw chemicznych Mol, masa molowa i objto molowa gazw Wizania chemiczne Waciwoci wybranych metali i niemetali Systematyka zwizkw nieorganicznych Chemia w Internecie

Pen ofert znajdziesz na www.tutor.edu.pl

OLIMPIADY I KONKURSY

CHEMICZNE
Ksika Konkursy chemiczne w gimnazjum jest godnym polecenia zbiorem zada przede wszystkim dla gimnazjalistw biorcych udzia w organizowanych przez wadze owiatowe konkursach chemicznych. W duym stopniu moe by on rwnie wykorzystywany jako bardzo dobry materia wiczeniowy dla uczniw przygotowujcych si do egzaminu gimnazjalnego z przedmiotw matematyczno-przyrodniczych. Stanowi take cenne rdo nietypowych zada dla nauczycieli przygotowujcych uczniw do konkursw chemicznych czy prowadzcych zajcia pozalekcyjne dla uzdolnionej modziey.
(fragment recenzji dra Aleksandra Kazubskiego z Pracowni Dydaktyki Chemii UMK w Toruniu)

Konkursy chemiczne w gimnazjum. Zestawy zada z rozwizaniami to ksika autorstwa dra Zdzisawa Gowackiego skadajca si z dwch czci. W pierwszej czci zatytuowanej Chemiczna dialektyka znajduj si zestawy zada wiczeniowych pogrupowanych tematycznie. Ich rozwizywanie ma by treningiem przed zmaganiami z zadaniami trudniejszymi. Dlaczego dialektyka? Pierwotne, staroytne znaczenie tego sowa to sztuka, sposb rozumowania lub dyskutowania. Chemiczna dialektyka to sztuka rozwizywania problemw chemicznych, zarwno tych przedstawiajcych zmiany jakociowe, jak i ilociowe. Autor chcia przedstawi problemy chemiczne w oderwaniu od poszczeglnych tematw lekcyjnych, a w powizaniu z innymi zagadnieniami, w takiej postaci, w jakiej mog pojawi si w zadaniach konkursowych oraz na egzaminie gimnazjalnym w czci matematyczno-przyrodniczej. Zgodnie ze standardami wymaga egzaminacyjnych ucze powinien stosowa zintegrowan wiedz do objaniania zjawisk przyrodniczych, powinien umie wyszukiwa i stosowa potrzebne informacje. Dlatego w zbiorze pojawiaj si teksty, tabele, wykresy zawierajce informacje, ktre naley wykorzysta do rozwizania zada. Cz drug stanowi pi zestaww konkursowych, ktrych stopie trudnoci odpowiada zestawom z etapw finaowych wojewdzkich konkursw chemicznych dla gimnazjalistw. Wszystkie zadania posiadaj odpowiedzi, a dla wielu przedstawiono rozwizania.

Zadania z konkursw chemicznych dla gimnazjalistw to ksika, w ktrej zostay zebrane zestawy zada konkursowych z kilku wojewdztw (kujawsko-pomorskiego, dzkiego, mazowieckiego, pomorskiego i wielkopolskiego). Do zestaww doczono kryteria oceniania oraz rozwizania wikszoci zada. Maj one uatwi prac uczniom przygotowujcym si do konkursw oraz ich nauczycielom. Zadania w zalenoci od etapu konkursu (szkolny, rejonowy, wojewdzki) maj zrnicowany stopie trudnoci i s bardzo rnorodne. Wrd zada otwartych wystpuj zadania problemowe, rozszerzonej odpowiedzi, krtkiej odpowiedzi, pytania z luk, na dobieranie, prawda-fasz, rachunkowe i chemografy. Tematyka zada obejmuje wiadomoci i umiejtnoci okrelone w podstawie programowej ksztacenia. Cz zada wykracza poza typowy szkolny program nauczania. S to przede wszystkim zadania dotyczce zagadnie zwizanych z jednostk licznoci substancji molem oraz te wymagajce wykonania oblicze stechiometrycznych.

Oficyna Wydawnicza Tutor ul. Warszawska 14/2 87-100 Toru

tel./fax 56 65-999-55 www.tutor.torun.pl www.szkolna.pl

Arkusz Prbna matura z chemii z Tutorem dla klas przedmaturalnych poziom rozszerzony 12 czerwca 2013 jest wzorowany na arkuszu maturalnym z chemii dla poziomu rozszerzonego zawiera 26 zada, cznie za 60 pkt czas pracy 150 minut. Arkusz bdzie sprawdza wiedz i umiejtnoci uczniw z zakresu programu realizowanego w wikszoci szk ponadgimnazjalnych i obejmuje zagadnienia z zakresu chemii oglnej, nieorganicznej i organicznej. Zawiera te podstawowe zadania dotyczce reakcji w roztworach wodnych oraz procesw utleniania i redukcji. Arkusz nie zawiera zada wymagajcych wiedzy z kinetyki reakcji chemicznych, termochemii i termodynamiki chemicznej oraz z elektrochemii. Dyrektorw szk oraz nauczycieli chemii zainteresowanych przystpieniem do Prbnej matury z chemii z Tutorem dla klas przedmaturalnych poziom rozszerzony organizowanej przez Oficyn Wydawnicz Tutor w kolejnych latach prosz o przesanie e-mailem zgoszenia pod adres tutor@tutor.torun.pl podajc:
- imi i nazwisko oraz funkcj osoby odpowiedzialnej za przeprowadzenie prbnej matury, - nazw i adres szkoy oraz orientacyjn liczb osb, ktre przystpi do tej matury, - adres e-mailowy, pod ktry maj by wysane pliki z arkuszem i modelem oceniania oraz odpowiedziami.

Uwaga!

Pen wersj tego arkusza maturalnego

bdzie mona od dnia 20 czerwca 2013 r. pobra ze stron

www.tutor.edu.pl www.szkolna.pl
Model oceniania i przykadowe rozwizania zada bd dostpne take w tym terminie na tych stronach. Pena wersja tego arkusza moe by wykorzystywana do celw edukacyjnych w szkoach.

Zdzisaw Gowacki jest doktorem nauk chemicznych, absolwentem Politechniki Gdaskiej. Studiowa fizyk i chemi. W latach 1982-93 pracowa w Katedrze Chemii Organicznej PG. By nauczycielem i wykadowc w Medycznym Studium Zawodowym w Toruniu oraz adiunktem na Wydziale Chemii UMK. Od 1991 roku jest dyrektorem Studium Owiatowego "Tutor" w Toruniu - m.in. prowadzi zajcia dla licealistw przygotowujcych si do egzaminw na studia medyczne. W 1993 roku zaoy Oficyn Wydawnicz "Tutor". Jest autorem kilkunastu prac naukowych z zakresu zastosowa NMR do oznaczania skadu enancjomerycznego zwizkw organicznych oraz ksiek edukacyjnych z chemii.