Polskie pastwo pod okupacj Pierwsze organizacje konspiracyjne w kraju

We wrzeniu 1939 roku na okupowanych terenach polskich zacza rozwija si siatka konspiracyjna. Wielu oficerw z myl o przyszej walce podziemnej zrzucio mundury. Ukryto rwnie cz broni i amunicji. W rnych rejonach Polski do koca wrzenia w cigu pary tygodni powstao kilkanacie innych organizacji o charakterze wojskowym. W Krakowie powsta Zwizek Ora Biaego (major Kazimierz Kierzkowski), wasne organizacje stworzy Zwizek Harcerstwa Polskiego i Zwizek Strzelecki. Take wielu generaw wydao rozkazy o podjciu pracy w konspiracji. 27 wrzenia 1939 roku w Warszawie powoano organizacj konspiracyjn Suba Zwycistwu Polski, na czele ktrej stan genera Micha Karaszewicz-Tokarzewski, a szefem sztabu pukownik Stefan Rowecki, pseudonim Grot. Przy Subie Zwycistwu Polski utworzono Gwn Rad Polityczn o charakterze koalicyjnym, do ktrej weszli czonkowie Polskiej Partii Socjalistycznej, Stronnictwa Ludowego i Stronnictwa Narodowego. Kadr SZP w listopadzie 1939 roku, na rozkaz generaa Wadysawa Sikorskiego, przeja nowa organizacja zwizana z rzdem emigracyjnym - Zwizek Walki Zbrojnej, Jej gwnym komendantem zosta przebywajcy na emigracji genera Kazimierz Sosnkowski. 14 lutego 1942 roku na ZWZ zosta przemianowany na Armi Krajow (AK). W skad ZWZ weszo 24 tysice zaprzysionych czonkw SZP, a wspprac nawizao kilkadziesit organizacji konspiracyjnych. W pierwszym okresie istnienia ZWZ podstawowym zadaniem by wywiad na rzecz aliantw i akcje propagandowe.

Polskie Pastwo Podziemne

Polskie Pastwo Podziemne, czyli podziemne organy administracji i wadzy pastwowej, istniay i rozwijay si od 1940 roku. W lutym 1940 roku przedstawiciele PPS, SL i SN powoali Polityczny Komitet Porozumiewawczy (PKP), ktry wspiera dziaania Delegatury oraz wsppracowa z Komend ZWZ. W 1944 roku PKP przeksztacono w Rad Jednoci Narodowej (przewodniczcy Kazimierz Puak) i poszerzono jej skad o inne ugrupowania. Miaa ona wpyw na obsad stanowisk w Delegaturze Rzdu na Kraj, wytyczaa gwne kierunki

konspiracyjnej polityki. Konspiracyjn wadz cywiln w Polsce zostaa Delegatura Rzdu na Kraj. Na jej czele pocztkowo sta Cyryl Ratajski, od wrzenia 1942 roku sta Jan Piekakiewicz, a od kwietnia 1943 roku Jan Stanisaw Jankowski. Delegat reprezentowa rzd polski na emigracji, a rwnoczenie Polskie Pastwo Podziemne. W skad biura delegata rzdu wchodzio kilkanacie departamentw, ktre w kolejnych latach tworzyy swoje oddziay na niszych szczeblach. Delegaturze podlegaa podziemna policja - Pastwowy Korpus Bezpieczestwa. Partie polityczne tworzyy wasne organizacje, take zbrojne. Ruchem ludowym w kraju kierowao Centralne Kierownictwo Ruchu Ludowego Roch. Ludowcy w 1940 roku utworzyli Chopsk Stra, przemianowan w 1941 toku na Bataliony Chopskie (BCh) pod koniec wojny liczyy one ok. 160 tysicy onierzy. Stronnictwo Narodowe powoao Narodow Organizacj Wojskow (z czci oraz z czonkw Zwizku Jaszczurczego powstay Narodowe Siy Zbrojne), za PPS Wolno, Rwno Niepodlego Gwardi Ludow WRN.

Armia Krajowa
Zwizek Walki Zbrojnej dy do integracji wszystkich wojskowych organizacji. W kwietniu 1942 roku powoano Kierownictwo Walki Cywilnej, przemianowane w 1943 roku na Kierownictwo Walki Podziemnej, ktre miao na celu koordynacj dziaa wszystkich podziemnych organizacji. Podejmowane od czerwca 1940 roku przez generaa Stefana Roweckiego prby scalenia wszystkich rodowisk napotykay na wiele oporw. 14 lutego 1942 roku wprowadzono nazw Armia Krajowa, ogaszajc i: wszyscy onierze w czynnej subie wojskowej [] stanowi Armi Krajow. Akcja integracji zakoczya si na wiosn 1944 roku w skad AK weszy m.in. jednostki PPS, Narodowej Organizacji Wojskowej, oddziay taktyczne Batalionw Chopskich. W momencie najwikszego rozwoju AK liczyo od 300 do 350 tysicy zaprzysionych onierzy. Bya to jednak armia gwnie ochotnicza i sabo wyszkolona. Terytorium pastwa polskiego zostao podzielone na obszary (kilka wojewdztw), okrgi (wojewdztwa), obwody (powiaty) i placwki (gmina lub kilka gmin). Kada placwka skadaa si z 2-3 plutonw, liczcych od 35 do 58 onierzy. Celem strategicznym ZWZ-AK mia by wybuch powstania powszechnego, dlatego wszelkie wczeniejsze wystpienia uwaano za

skazane na niepowodzenie, a dodatkowo groce odwetem na ludnoci cywilnej. Skupiono si wic na szkoleniach, zdobywaniu broni i amunicji, a take dziaalnoci wywiadowczej oraz akcjom propagandowym majcym na celu podtrzyma morale polskiego spoeczestwa. Suyy temu, midzy innymi, akcje maego sabotau - niszczenie niemieckich symbolw pastwowych, malowanie polskich napisw, pitnowanie osb utrzymujcych z hitlerowcami kontakty. Dziaalnoci zbrojn Armii Krajowej zajmoway si jednostki dywersyjne utworzono w 1940 roku Zwizek Odwetu. Latem powstaa elitarna dywersyjno-wywiadowcza organizacja Wachlarz, zasilana przez cichociemnych (oficerw szkolonych w Anglii i zrzucanych na okupowane tereny). Z poczenia tych organizacji powstaa Komenda Dywersji (Kedyw). Do dziaa akowcw zaliczy mona wykolejanie transportw kolejowych, niszczenie pojazdw wojskowych, wykonywanie zamachw na Niemcw. Na ziemiach polskich rozwino si tajne nauczanie organizowane przez Delegatur, dziaay rwnie podziemne uniwersytety, wychodzia take tajna prasa. Sie Delegatury zajmowaa si akcj samopomocow wykorzystujc oficjalnie dziaajce instytucje. Komendzie Gwnej AK nie podporzdkoway si wszystkie organizacje zbrojne. W opozycji pozostaa skrajnie nacjonalistyczna Organizacja Polska, ktra utworzya zbrojny Zwizek Jaszczurczy oraz wydawaa pismo Szaniec. W 1942 roku po poczeniu si z czci oddziaw Narodowej Organizacji Wojskowej stworzya Narodowe Siy Zbrojne, dziaajcej pod zwierzchnictwem Tymczasowej Narodowej Rady Politycznej. Dono do utworzenia alternatywnego pastwa podziemnego. Mimo porozumienia z 31 marca 1944 roku z AK wiksza cz oddziaw NSZ nie podporzdkowaa si jej rozkazom.

Dziaania polskich komunistw w kraju

Na przeomie 1939 i 1940 roku pojawiy si pierwsze inicjatywy, wiadczce o aktywnoci na ziemiach polskich komunistw, lewicowych socjalistw oraz radykalnych ludowcw. Procesy integracji tego rodowiska wzmogy si po wybuchu wojny niemiecko-radzieckiej. Jesieni 1941 roku Moskwa poja konkretne dziaania w celu odtworzenia na ziemiach polskich partii komunistycznej. Drog lotnicz dotara na ziemie polskie Grupa Inicjatywna, ktra miaa za zadanie odbudow rewolucyjnej partii robotniczej.

5 stycznia 1942 roku w Warszawie powstaa Polska Partia Robotnicza. Wiosn 1942 roku powoaa ona samodzieln organizacj zbrojn Gwardi Ludow (przeksztacon nastpnie w Armi Ludow), za rok pniej powstaa modzieowa formacja Zwizek Walki Modych. PPR w listopadzie 1942 ogosia manifest o co walczymy?, zapowiadajc radykalne reformy spoeczne, za na przeomie 1943 i 1944 roku powoano Krajow Rad Narodow, ktra miaa stworzy alternatywn do popieranej przez rzd londyski struktur wadzy i administracji. Na czele PPR od jesieni 1943 roku stali Wadysaw Gomuka i Bolesaw Bierut. Rozmowy z Delegatur w sprawie uznania granic przedwojennych i odcicia si od Kominternu zakoczyy si niepowodzeniem. Oddziay Gwardii Ludowej aktywnie wsppracoway z coraz liczniejszymi w 1943 roku jednostkami dywersyjnymi i wywiadowczymi Armii Czerwonej. 1 stycznia 1944 roku Krajowa Rada Narodowa wydaa dekret o przeksztaceniu Gwardii Ludowej i utworzeniu Armii Ludowej. Jej naczelnym dowdc zosta genera Micha ymierski (pseudonim Rola).

Plan Burza. Rozwizanie Armii Krajowej

30 czerwca 1943 roku aresztowano komendanta gwnego AK generaa Stefana Roweckiego pseudonim Grot, a nastpnie zamordowano go na rozkaz Himmlera po wybuchu powstania warszawskiego. Jego miejsce zaj genera Tadeusz Komorowski, pseudonim Br. Jesieni 1943 roku dowdztwo AK przyjo plan powstania zbrojnego i przejcia wadzy w Polsce pod kryptonimem Burza. Zakada on, podczas cofania si wojsk niemieckich i przesuwania si frontu na zachd, atak na wojska hitlerowskie i opanowanie poszczeglnych miejscowoci przez zajciem ich przez Armi Czerwon. W lutym 1944 roku, po przekroczeniu przez Armi Czerwon dawnej polskiej granicy (stycze 1944) do walki przystpi Okrg Woyski AK. Po cikich walkach i przejciu linii frontu onierze mieli wybr internowanie lub uznanie wadzy Krajowej Rady Narodowej i wstpienie do Armii Ludowej Berlinga. Wyszych oficerw aresztowano. Taki scenariusz powtarza si w na kolejnych obszarach zajmowanych przez Armi Czerwon. Akcja Burza trwaa jednak nadal wzio w niej udzia okoo 72 tysice wojsk, ktre przyczyniy si do wyzwolenia wielu miast i miasteczek (Wilno, Lww, Lublin).

Po opuszczeniu Warszawy w padzierniku 1944 roku wadze AK pod dowdztwem generaa Leopolda Okulickiego (pseudonim Niedwiadek) z trudem utrzymyway konspiracyjne siatk. Akcj Burza zawieszono, poniewa wobec przewaajcych si niemieckich na terenie GG skazane byy na niepowodzenie. Cz onierzy AK i czonkw pastwa podziemnego planowaa przedosta si na zachd w obawie przed drug okupacj ze strony ZSRR i majc wiadomo wydarze w Polsce lubelskiej. Delegat Rzdu i krajowi ministrowie oraz RJN byli bezradni wobec aktw dokonanych stosowanych na wschodzie przez Stalina. 12 stycznia 1945 roku rozpocza si ofensywa wojsk radzieckich, ktra miaa si zakoczy zajciem Berlina. 19 stycznia genera Okulicki wyda rozkaz o rozwizaniu AK, jednak zabroni ujawniania si wobec wadz radzieckich czy lubelskich. Rol podziemnego wojska przeja zakonspirowana organizacja NIE. Za oddziaami Armii Czerwonej poday specjalnie przygotowane grupy operacyjne majce organizowa wadz lokaln, przejmowa fabryki, zakady uytecznoci publicznej oraz tworzy jednostki urzdu bezpieczestwa i milicji. Rozpoczy si zamierzone na szerok skal prewencyjne aresztowania osb zwizanych z dziaalnoci pastwa podziemnego i AK.