Ukonstytuowanie si wadzy komunistycznej i pierwsze lata rzdw (1945-1947)

Po zakoczeniu wojny na scenie polskiej politycznej dominowaa Polska Partia Robotnicza (PPR). Wspieray j odbudowana Polska Partia Socjalistyczna (po wykluczeniu przeciwnikw komunistw), a take lewicowe Stronnictwo Ludowe (chopi) i Stronnictwo Demokratyczne (inteligencja, rzemielnicy). Stronnictwo Ludowe w styczniu 1946 roku uchwalio now deklaracj, ktra zapowiadaa umocnienie dziaania jednoci partii demokratycznych i sojusz robotniczo-chopski. Partie robotnicze przeksztacay si w partie masowe trzon partii stanowili robotnicy, robotnicy rolni i biedota. Na I Zjedzie PPR w grudniu 1945 roku zadeklarowano wybr ewolucyjnej drogi przebudowy Polski w pastwo socjalistyczne. Postulowano o wzrost wydajnoci pracy i zagospodarowanie Ziem Zachodnich i Pnocnych. W opozycji do partii dcych do wprowadzenia socjalizmu w Polsce znalazo si Polskie Stronnictwo Ludowe (zaoone przez Stanisawa Mikoajczyka w zwizku z niemoliwoci porozumienia z lewicowym SL). Pierwszym prezesem PSL zosta Wincenty Witos, a po jego mierci w padzierniku 1945 Stanisaw Mikoajczyk. Mikoajczyk postanowi o powrocie z emigracji i zdecydowa si na wspprac z nowymi wadzami. Partia ludowa szybko zdobywaa coraz wiksze poparcie spoeczne, nie tylko w warstwie chopskiej. Dya do wspierania drobnej i redniej wasnoci, przeciwstawiaa si nacjonalizacji zakadw zatrudniajcych do 100 osb na jedn zmian. Komunici blokowali jednak prby utworzenia organizacji przez rodowiska narodowe czy niezalenych socjalistw. Wkrtce wzmogy si take ataki administracyjne, polityczne i propagandowe na PSL, posuwano si nawet do aktw przemocy wobec dziaaczy lokalnych. Obok oficjalnej opozycji istniaa take opozycja nielegalna zakonspirowane zwizki polityczne i zbrojne. Najwiksz rol odgrywao Zrzeszenie Wolno i Niezawiso (WiN) utworzone przez pk. Jana Rzepeckiego, aktywne byy Narodowe Siy Zbrojne, organizacja Nie (Niepodlego). W kocu 1945 roku w takich organizacjach pozostawao okoo 80 tysicy osb. Przede wszystkim skupiano si na obronie i walce politycznej. Oprcz tego, cz z konspiracyjnych organizacji, przeprowadzaa krwawe ataki na czonkw Milicji Obywatelskiej, Urzdu Bezpieczestwa czy czonkw PPR. Determinacj tych grup podtrzymywao oczekiwanie na wybuch III wojny wiatowej.

Po powstaniu Tymczasowego Rzdu Jednoci Narodowej Delegatura Si Zbrojnych w Kraju skupiajca poakowskich onierzy (dawnych czonkw Armii Krajowej) zdecydowaa o rozwizaniu, z sierpniowej amnestii skorzystao okoo 42 tysice onierzy Batalionw Chopskich i AK. Wadza zwalczaa nielegalne organizacje do 1948 roku najczciej skazujc na mier ich czonkw, czsto stosowano take tortury. Oprcz milicji i wojska powoano w tym celu specjalny Korpus Bezpieczestwa Wewntrznego. Przeciwko walczcym zastosowano te silne akcje propagandowe, wykazujce beznadziejno walki podziemnej oraz oskarajce ich o demoralizacj i bandytyzm. W niepewnej sytuacji panowaa powszechna nienawi do Niemcw. Znajdowaa ona czsto ujcie w stosunku do wysiedlanych na zachd, zgodnie z postanowieniami konferencji poczdamskiej mieszkacw Ziem Zachodnich i Pnocnych. Po wyzwoleniu na tych ziemiach ustalono obecno ok. 3 milionw Niemcw i okoo 1 miliona ludnoci autochtonicznej. Planowane przesiedlenia w latach 1946-1949 objy nie mniej ni 2,3 miliona osb, a okoo 700 tysicy opucio Ziemie Zachodnie i Pnocne nieplanowo. Trudne warunki przesiedlenia dodatkowo komplikoway dziaania dywersyjne i sabotaowe jednostek zwizanych z niemieck organizacj Werwolf. ywe w nowej Polsce byy te nastroje antysemickie, zwizane ze stereotypem ydokomuny (napady rabunkowe, pogromy m.in. pogrom w Kielcach, gdzie 4 lipca 1946 roku zgino 40 osb). Na Rzeszowszczynie prnie dziaaa Ukraiska Armia Powstacza (UPA), propagujca wrd mieszkacw haso Wielkiej Ukrainy. Przeprowadzali oni napady na posterunki wojskowe, MO i UB (min. 28 marca 1947 roku pod Baligrodem UPA zamordowaa generaa Karola wierczewskiego), mordowali we wsiach i osadach ludno polsk z niezwykym okruciestwem. W 1947 roku przeprowadzono akcj pod kryptonimem Wisa. W jej ramach rozgromiono powstacze oddziay, a ludno ukraisk przesiedlono na inne tereny (Pomorze, lsk, Mazury). Gwnym zadaniem, jakie postawiy przed sob nowe wadze byo zagospodarowanie Ziem Zachodnich i Pnocnych. W latach 1945-1946 w ramach przesiedle przybyo z terenw ZSRR ponad 1,5 miliona Polakw (wczeniej Kresy Wschodnie opucio ok. 200 tysicy osb), z kolei z Niemiec i innych pastw powrcio okoo 2,3 miliona osb. Ludno ta stanowia podstaw zasiedlenia Ziem Zachodnich i

Pnocnych obok autochtonw i osadnikw z Polski centralnej. Akcj repatriacyjn w pierwszym okresie kierowa Pastwowy Urzd Repatriacyjny. Obywatelstwo polskie przyznano 1 milionowi osb zamieszkujcych Ziemie Odzyskane przed II wojn wiatow. Akcj osiedlecz utrudnia negatywny stosunek ludnoci napywowej do autochtonw (konflikty o gospodarstwa), dziaalno band zodziei i szabrownikw, akcje sabotaystw niemieckich. W listopadzie 1945 roku utworzono Ministerstwo Ziem Odzyskanych, ktrym kierowa Wadysaw Gomuka. We wrzeniu 1945 roku PPR I PPS zaproponoway stworzenie bloku demokratycznego z szeciu partii (PPR,PPS, PSL, SL, SD i SP), z ktrych cztery najwiksze otrzymayby rwn liczb mandatw w przyszym, wybranym na trzy lata sejmie konstytucyjnym. Gwnymi zaoeniami polityki miao by zapewnienie Polsce bezpieczestwa i pokoju, utrwalenie przyjani polsko-radzieckiej, za w polityce wewntrznej rozbicie podziemia zbrojnego, wzmocnienie demokratycznych praw obywateli i oparcie gospodarki narodowej o zasady planowania. Propozycja ta zostaa odrzucona przez PSL, ktre liczyo na zdobycie wikszoci mandatw. W Polsce powstay dwa przeciwstawne obozy skupione wok PPR i PSL.

Skupiajce wikszo wadzy rodowiska prokomunistyczne postanowiy o zwalczaniu take legalnej opozycji. 30 czerwca 1946 roku odbyo si referendum, suce odsuniciu terminu wyborw, w ktrym spoeczestwo odpowiadao na trzy pytania: czy jeste za zniesieniem senatu; czy jeste za utrwaleniem reform spoeczno-gospodarczych; czy chcesz utrwalenia granicy na Batyku, Odrze i Nysie uyckiej.

PPR nalegaa by gosowa na wszystkie pytania na tak, PSL proponowaa, by na pierwsze odpowiedzie nie, za konspiracja do gosowania dwa lub trzy razy na nie. Wedle poufnych danych PPR przeciwko nowemu systemowi opowiedziao si okoo 3/4 spoeczestwa (33% 3 x nie). Nie mogo to jednak przesdzi o wyniku wyborw, poniewa zostay sfaszowane

przez obz komunistyczny wedug nich na pierwsze pytanie na tak odpowiedziao 68,2%, na drugie 77,1%, a na trzecie 91,4% gosujcych. Mimo protestw i zastrzee (zarwno PSL, jak i mocarstw zachodnich) stay si one obowizujce. Po wygranym przez komunistw referendum przystpili oni do rozprawy z opozycj. W lipcu 1946 roku Karol Popiel zawiesi dziaalno Stronnictwa Pracy, ktre przejli zwolennicy komunistycznej wadzy. Od wrzenia 1946 roku na PSL przypuszczono zmasowany atak aresztowano jej przedstawicieli, likwidowano struktury lokalne, wywierano nacisk psychiczny i fizyczny na czonkw. 19 stycznia 1947 roku odbyy si przeprowadzone w nastroju terroru i naciskw wybory do Sejmu Ustawodawczego, w ktrych oficjalnie wzio udzia 89,9% uprawnionych. Sfaszowane wyniki day PPR i partiom satelickim ponad 80% poparcia, za PSL zyskaa jedynie 10,3% gosw. Protesty w sprawie faszerstw zarwno PSL, jak i Stanw Zjednoczonych oraz Wielkiej Brytanii zostay odrzucone. Na czele nowego rzdu stan Jzef Cyrankiewicz. Na pierwszym posiedzeniu Semu Ustawodawczego 4 lutego 1947 roku Bolesaw Bierut zosta wybrany Prezydentem Rzeczpospolitej Polskiej. Premierem nowego rzdu (bez udziau PSL) zosta Jzef Cyrankiewicz. 19 lutego przyjto ustaw o ustroju i zakresie dziaania najwyszych organw RP, zwan Ma Konstytucj. Na jej podstawie powoano nowy organ Rad Pastwa, ktra przeja zadania Prezydium KRN, jej pracami kierowa prezydent. Rozszerzono take kompetencje wadzy wykonawczej. W wyniku zastraszenia, z Polski musia uciec 21 padziernika 1947 roku Stanisaw Mikoajczyk. W Polskim Stronnictwie Ludowym do wadzy doszli dziaacze lojalni wobec wadz komunistycznych. 10 maja 1948 roku lewicowe Stronnictwo Ludowe i PSL ogosiy deklaracje o wsppracy i jednoci dziaania, za w kolejnym roku powstao Zjednoczone Stronnictwo Ludowe nawizujce do radykalnego ruchu ludowego i idei sojuszu robotniczo chopskiego. Take w 1948 roku Stronnictwo Demokratyczne uznao przodujc role partii klasy robotniczej w budowie socjalizmu, co potwierdzi III Kongres SD w 1949 roku. W lipcu 1950 roku dziaalno zakoczyo Stronnictwo Pracy.