Polski marzec 1968

Kolejny moment przeomowy po padzierniku 1956 roku nastpi w historii Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej w marcu 1968 roku. Ju w poowie lat szedziesitych rosy napicia pomidzy frakcjami PZPR. Modzi dziaacze pragnli odsun od wadzy dawnych, ktrzy naleeli jeszcze do Komunistycznej Partii Polski lub przybyli podczas wojny z ZSRR. Na ich czele stan Mieczysaw Moczar. Narastay take nastroje antysemickie, do ktrych przyczynio si zerwanie stosunkw dyplomatycznych z Izraelem po wojnie szeciodniowej w 1967 roku. 28 czerwca 1967 roku stojcy na czele Ministerstwa Spraw Wewntrznych Moczar przedstawi plan rozpracowania syjonistw i przeprowadzenia czystki. Modzie polska w obliczu braku perspektyw yciowych w pastwie socjalistycznym bya sfrustrowana. Bezporedni przyczyn wypadkw w 1968 roku byo zdjcie z afisza spektaklu III czci Dziadw Adama Mickiewicza wyreyserowanych przez Kazimierza Dejmka pod pretekstem akcentw antyradzieckich. Siy opozycyjne domagay si w odpowiedzi obrony niezalenoci kultury polskiej. Modzie zorganizowaa w obronie wolnoci sowa 30 stycznia 1968 roku pod pomnikiem Mickiewicza kilkusetosobow demonstracj. Na Uniwersytecie Warszawskim zebrano ponad trzy tysice podpisw pod petycj dajc przywrcenia przedstawienia. Do protestw przyczyo si rodowisko literackie, a take zwolennicy reforma. 8 marca 1968 roku doszo do organizacji wiecu na dziedzicu UW w obronie relegowanych (wyrzuconych) z uczelni po styczniowych demonstracjach Adama Michnika i Henryka Szlajfera. Manifestacja ta zostaa brutalnie rozbita przez oddziay milicji i uzbrojonych robotnikw (ZOMO, ORMO). 21 marca w obronie represjonowanych studentw i przeciw narastajcej fali antysemityzmu wystpi polski Koci. Na innych warszawskich uczelniach oraz w szkoach wyszych innych miast zaczy pojawia si protesty studenckie w obronie wolnoci sowa oraz postulaty demokratyzacji systemu (23 marca we Wrocawiu modzie akademicka utworzya Oglnopolski Komitet Studencki). Wskazywano take na negatywne zjawiska w gospodarce, brak zaufania w dialogu miedzy wadz i inteligencj. Manifestacje ograniczyy si jednak gwnie do modziey szkolnej i studenckiej. Aresztowano okoo 2,5 tysica osb. Wielu wykadowcw zwolniono z uniwersytetw, a wrd nich profesora Leszka Koakowskiego.

Wadze zwizane z Moczarem odpowiedzialnoci za organizacje wrogich wystpie obciyy intelektualistw, rewizjonistw i starych. Do tego wykorzystano take nastroje antysemickie walka z syjonizmem, oskarajc ludzi pochodzenia ydowskiego o wspieranie postaw buntu przeciw wadzy. W zakadach pracy odbyway si propagandowe wiece potpiajce syjonistw, bananow modzie oraz narodowych renegatw i stalinowskich zbrodniarzy. Z uczelni, administracji, wydawnictw masowo zwalniano osoby pochodzenia ydowskiego, najczciej zmuszajc je do emigracji. Z Polski wyjechao okoo 20 tysicy osb, gwnie przedstawicieli wiata kultury i nauki. Mimo i Gomuka utrzyma si na stanowisku, z wadz odeszo wielu dawnych dziaaczy, ktrych miejsce zajli ludzie zwizani z Mieczysawem Moczarem, modzi oraz genera Wojciech Jaruzelski. Rosnce napicia w bloku pastw socjalistycznych, a przede wszystkim denia demokratyczne w Czechosowacji spowodoway inwazj wojsk Ukadu Warszawskiego w sierpniu 1968 roku na Czechosowacj i zahamowanie wewntrznych reform.