Od Furopcjskich

do Krajowych Ram Kwalikacji

(pod rcdakcj mcryLoryczn Fwy Chmiclcckicj)

Warszawa, grudzic 2000
Publikacja przygotowana w ramach realizacji zada partnera projektu systemowego
Ministerstwa Edukacji Narodowej pt. Opracowanie bilansu kwalikacji i kompetencji dostpnych
na rynku pracy w Polsce oraz modelu Krajowych Ram Kwalikacji Poddziaanie 3.4.1 Priorytetu
III Programu Operacyjnego Kapita Ludzki

Publikacja przygotowana z wykorzystaniem tekstw
opracowanych przez zesp ekspertw projektu w skadzie:
Fwa Chmiclccka ckspcrL wiodcy
PioLr BarLosiak
KrzyszLo Chcpiski
SLanisaw Drzadcwski
Marck Frankowicz
Andrzcj 3anowski
SLcan KwiaLkowski
Iudmia opaciska
Tomasz Saryusz-Wolski
SLanisaw Sawiski
Magdalcna SzpoLowicz
Urszula SzLandar-SzLandcrska
3olanLa Urbanik
Ircncusz Woniak
WiLold Woniak
MagorzaLa ubcr-Ziclicz
oraz LcksLw ukasza Sicnkicwicza i Michaa SiLka

Redakcja i korekta:
Tcrcsa Czcrnicwicz-Umcr
Wydawca:
Fundacja Fundusz Wsppracy
ul. Crnolska 4a,
00-444 Warszawa,
www.cound.org.pl
Opracowanie graczne:
Tomasz Woniak
druk:
PrinLmax
ul.Sochaczcwska 37,
0l-327 Warszawa
Nakad:
l500 cgz.
Publikacja wspnansowana przcz Uni Furopcjsk
w ramach Furopcjskicgo Funduszu Spocczncgo
SPIS TRECI
Wstp.
Furopcjskic i Krajowc Ramy Kwalikacji jako narzdzic uczcnia si przcz cac ycic ........................................................... 7
1. Europejskie Ramy Kwalikacji wybr dokumentw ........................................................................................... 10
l.l. Furopcjskic Ramy Kwalikacji dla uczcnia si przcz cac ycic (FRK) ..................................................................... l0
l.2. Wyjanicnic Furopcjskich Ram Kwalikacji dla uczcnia si przcz cac ycic ........................................................... 22
l.3. Podnoszcnic wzajcmncgo zauania zapcwnianic jakoci proccsu usLalania odnicsic do FRK ........................... 32
l.4. KryLcria i proccdury odnoszcnia poziomw krajowych kwalikacji
do Furopcjskich Ram Kwalikacji (FRK) ...................................................................................................................... 42
l.5. Furopcjska inicjaLywa New Skills for New Jobs a Ramy Kwalikacji .................................................................... 47
2. Warto dodana Europejskich i Krajowych Ram Kwalikacji ............................................................................ 53
3. Glosariusz Europejskich i Krajowych Ram Kwalikacji komentarz ............................................................. 61
4. Wprowadzanie Krajowych Ram Kwalikacji:
przykad Szkocji, Chorwacji i Austrii .......................................................................................................................... 69
4.l. Szkocja ............................................................................................................................................................................. 60
4.2. AusLria ............................................................................................................................................................................. 7S
4.3. Chorwacja ........................................................................................................................................................................ 70
5. Analiza raportw referencyjnych przygotowanych przez Malt i Irlandi .................................................. 82
5.l. MalLa ................................................................................................................................................................................ S2
5.2. Irlandia ............................................................................................................................................................................ S4
6. Potrzeba Ram Kwalikacji polski punkt widzenia .............................................................................................. 86
6.l. Polskic Ramy Kwalikacji a rynck pracy ...................................................................................................................... S6
6.2. Krajowc Ramy Kwalikacji uwagi doLyczcc nickLrych kompcLcncji ................................................................... 06
7. Punkt startowy prac nad Polskimi Ramami Kwalikacji .................................................................................. 101
7.l. Dokonania w zakrcsic szkolnicLwa oglncgo
nowc podsLawy programowc kszLaccnia oglncgo ................................................................................................ l0l
7.2. Dokonania w scrzc zawodowcj poziomy kwalikacji zawodowych w Polscc ...................................................... l02
7.3. Ramy kwalikacji dla szkolnicLwa wyszcgo ............................................................................................................. l03
8. Rezultaty prac .................................................................................................................................................................... 106
S.l. ProjckL Lablic kaLcgorii kluczowych dcskrypLorw zawodowych
i oglnych oraz dla szkolnicLwa wyszcgo .................................................................................................................. l06
S.2. Walidacja cckLw uczcnia si zarys problcmu ....................................................................................................... l30
S.3. PunkLacja FCTS i FCVFT w polskim sysLcmic kwalikacji zarys problcmu ........................................................ l36
S.4. Budowanic zaplccza spocczncgo dla Ram Kwalikacji ............................................................................................ l3S
9. Zaoenia bada empirycznych sucych analizie systemu kwalikacji w Polsce ................................. 143
0.l. Zaocnia oglnc ........................................................................................................................................................... l43
0.2. Zaocnia z punkLu widzcnia unkcjonowania rynku pracy
i poLrzcb pracodawcw ................................................................................................................................................. l45
0.3. McLodyka badania ........................................................................................................................................................ l40
0.4. WykorzysLanic wynikw badania w projckcic ........................................................................................................... l52
0.5. Zaocnia pcncgo badania w laLach nasLpnych ...................................................................................................... l52
0.6. Podsumowanic .............................................................................................................................................................. l53
10. Na zakoczenie .................................................................................................................................................................. 153
Bibliograa .................................................................................................................................................................................. 156
7
WSTP
Europejskie i Krajowe Ramy Kwalikacji jako narzdzie uczenia si przez cae ycie
Rozwj spocczcsLwa i gospodarki oparLcj na wicdzy oraz poszcrzajca si wsppraca mi-
dzynarodowa powoduj zwikszanic si zawodowcj i gcograczncj mobilnoci osb. Skala Lcgo
zjawiska, a zwaszcza jcgo znaczcnic dla przyszoci spocczcsLw, wpywa na Lworzcnic poliLyki
cdukacyjncj poliLyki na rzccz uczcnia si przcz cac ycic (lifelong learning III).
Do gwnych cclw poliLyki cdukacyjncj III w Furopic zaliczono:
uaLwianic swobodncgo przcpywu osb midzy rnymi micjscami uczcnia si
oraz micjscami pracy w rozmaiLych sckLorach, branach, rcgionach i krajach,
uaLwianic przcnoszcnia zdobyLych kwalikacji oraz ich akLualizacji i rozwijania
nowych,
promowanic krcaLywnoci i innowacyjnoci,
przyczynianic si do wzrosLu gospodarczcgo i zaLrudnicnia.
W ccnLrum zainLcrcsowania Lwrcw curopcjskicj poliLyki III sLawiana jcsL osoba uczca si,
a nic insLyLucja lub sysLcm cdukacyjny (sposb rcalizacji i cckLy uzgodnic doLyczcych Lcj
dzicdziny powinny mic odzwicrcicdlcnic w yciu konkrcLnych osb, a nic Lylko w unkcjono-
waniu insLyLucji i sysLcmw). Wanic do osb odnosz si Lrzy podsLawowc zasady III:
lifewide learning rwnorzdnc LrakLowanic porwnywalnych cckLw uczcnia
si przcbicgajccgo w rnych ormach, micjscach i okrcsach ycia (uczcnia
si ormalncgo, pozaormalncgo, nicormalncgo),
learning outcomes prowadzcnic occny i uznawanic cckLw uczcnia si nic-
zalcnic od ormy, micjsca i czasu rcalizacji Lcj czynnoci,
lifelong learning nicusLajcc uczcnic si od picrwszych do osLaLnich laL ycia,
zalcnc nic Lylc od nakaniania do podcjmowania nauki w Lradycyjnym rozu-
micniu Lcgo sowa, co od:
bardzicj prccyzyjncj ni doLychczas idcnLykacji uczcnia si rcalizowancgo w rnych
syLuacjach i okrcsach ycia, w Lym przcdc wszysLkim wszclkich przcjaww uczcnia
si prakLyczncgo,
dosLpncj i rzcLclncj occny cckLw uczcnia si,
doccniania Lych cckLw w sysLcmach kwalikacji.
S
PodsLawowym narzdzicm umoliwiajcym porwnanic kwalikacji uzyskiwanych w rozmaiLych
zakrcsach i ormach uczcnia si, w rnych micjscach i czasic s Furopcjskic i Krajowc Ramy Kwali-
kacji. ParlamcnL Furopcjski i Rada w Zalcccniu z dnia 23 kwicLnia 200S roku rckomcnduj ich wpro-
wadzcnic, sLwicrdzajc zarazcm, c s onc wsplnymi curopcjskimi ramami odnicsicnia, wi-
cymi sysLcmy kwalikacji rnych krajw dziki kLrym kwalikacjc sLaj si bardzicj czyLclnc
i aLwicjszc do zrozumicnia w rnych pasLwach i sysLcmach w Furopic. Ich dwa gwnc cclc Lo:
promocja mobilnoci obywaLcli pomidzy krajami oraz uaLwianic im uczcnia si przcz cac ycic.
SLworzcnic zarysu ckspcrckicgo modclu Polskich Ram Kwalikacji jcsL podsLawowym cclcm
projckLu Opracowanic bilansu kwalikacji i kompcLcncji dosLpnych na rynku pracy w Polscc
oraz modclu Krajowych Ram Kwalikacji (KRK) . PoLrzcba podjcia zagadnic objLych Lym
projckLcm wynikaa z:
koniccznoci dosLosowania sysLcmu kwalikacji w Polscc do wyLycznych
Furopcjskich Ram Kwalikacji dla uczcnia si przcz cac ycic, przcdc wszysLkim
w cclu umoliwicnia jasncgo i aLwcgo porwnywania kwalikacji zdobywanych
w naszym kraju z kwalikacjami osiganymi w innych krajach Furopy, dziaania
na rzccz wikszcj przcjrzysLoci i zrozumiaoci polskicj cdukacji na orum
midzynarodowym,
koniccznoci sLworzcnia insLrumcnLw pozwalajcych na wdrocnic idci
uczcnia si przcz cac ycic,
koniccznoci opracowania modclu umoliwiajccgo uznawanic dorobku w uczcniu
si uzyskiwancgo poza sysLcmcm cdukacji ormalncj jako clcmcnLu kwalikacji.
InLcrcsariuszcm projckLu jcsL waciwic cac spocczcsLwo polskic wprowadzcnic Ram Kwalikacji
bdzic miao wpyw na isLoLnc aspckLy cdukacji, ycia zawodowcgo i poLrzcby rozwoju wszysLkich
polskich obywaLcli w kraju i zagranic, bcz w wzgldu na wick, pozycj zawodow i spocczn.
Ninicjsza publikacja zawicra podsLawowc inormacjc o Furopcjskich i Krajowych Ramach
Kwalikacji oraz wybranc wsLpnc rczulLaLy prac podjLych w Lym projckcic, zmicrzajcych do
uLworzcnia modclu Polskich Ram Kwalikacji.
Ukad Lrcci publikacji jcsL nasLpujcy:
W rozdzialc l podana zosLaa Lrc Zalcccnia ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady z dnia 23 kwicLnia
200S roku oraz dokumcnLw wyjaniajcych i rozszcrzajcych jcj zasadniczc idcc przygoLowanc
przcz odpowicdnic insLyLucjc curopcjskic. Nad wdrocnicm Furopcjskich Ram Kwalikacji
czuwa Crupa Doradcza (EQF Advisory Group) majca mandaL Komisji Furopcjskicj, wadz pasLw
czonkowskich, jak rwnic parLncrw spoccznych. Crup Doradcz wspomagaj ckspcrci
0
zgromadzcni w jcdnym z omiu zcspow dziaajcych w ramach Education and Training 2010
Work Programme. Od 200S roku obok Crupy Doradczcj uLworzona zosLaa sic Krajowych PunkLw
Koordynacyjnych ds. KRK. WszysLkic Lc grcmia wspomagaj krajc czonkowskic w budowic
i wdraaniu Ram Kwalikacji. PunkLcm docclowym Lych dziaa jcsL po opracowaniu i wdrocniu
Ram Kwalikacji przygoLowanic Lzw. raporLu rccrcncyjncgo, w kLrym opisanc zosLan
Krajowc Ramy Kwalikacji oraz ich przysLawalno do Furopcjskich Ram Kwalikacji w sposb
uzasadniony i wiarygodny. RaporL Lcn zosLanic podany do publiczncj wiadomoci i occny. Zasady
prowadzcnia proccsu rccrcncyjncgo opracowaa Crupa Doradcza i jcj podzcspoy. Pracom
Crupy Doradczcj Lowarzyszy wiclc inicjaLyw uzupcniajcych, prowadzonych w ramach projckLw
curopcjskich zwizanych LcmaLycznic z ramami kwalikacji, Lakich jak New Skills for New Jobs,
FQARF i innc. ZawarLc w rozdzialc l wybranc ragmcnLy dokumcnLw i ich omwicnia Lo cckL
dziaania wymicnionych zcspow.
Rozdziay 2-5 omawiaj midzynarodowy konLcksL Lworzcnia Krajowych Ram Kwalikacji.
W rozdzialc 2 rozwaana jcsL poLrzcba Lworzcnia Ram Kwalikacji i wynikajcc z nich korzyci
(warLo dodana). Tu Lakc podsLaw do analiz s LcksLy przygoLowanc przcz curopcjskich ckspcrLw
zajmujcych si Ramami. Rozdzia 3 powicony jcsL opracowaniu sownika podsLawowych
Lcrminw zwizanych z Ramami Kwalikacji. ULworzcnic Lakicgo glosariusza jcsL prawdziwym
wyzwanicm, zwaywszy na konicczno zapcwnicnia przcjrzysLcgo, przckonujccgo i umoliwia-
jccgo porwnania zapisu Krajowych Ram Kwalikacji w syLuacji, gdy jcgo podsLaw jcsL nicprzy-
jazny i wicloznaczny jzyk dokumcnLw bruksclskich. Rozdzia 4 zawicra analiz sposobw
wprowadzania Krajowych Ram Kwalikacji w Lych krajach, z kLrymi nawizano szczcglnic
blisk wspprac przy opracowywaniu Polskich Ram AusLrii, Szkocji i Chorwacji, za rozdzia 5
analiz Lrcci Lych raporLw rccrcncyjnych, kLrc zosLay opublikowanc do jcsicni 2000 roku.
Rozdziay 60 ukazuj wybranc wsLpnc wyniki prac nad Polskimi Ramami Kwalikacji. Rozwaanc
s poLrzcby i uzasadnicnia dla nich (polski punkL widzcnia) od sLrony podanych kompcLcncji osb
uczcych si oraz poLrzcb rynku pracy (rozdzia 6). W rozdzialc 7 przcdsLawiono dorobck ckspcrcki
i badawczy zgromadzony do czasu rozpoczcia prac nad Ramami Kwalikacji w Polscc. Rozdzia S za-
wicra propozycj najisLoLnicjszcgo clcmcnLu Krajowych Ram Lablicc dcskrypLorw poziomw cckLw
uczcnia si opracowanych dla Polskich Ram Kwalikacji (S.l.) oraz rozwaania o innych clcmcnLach
sysLcmu kwalikacji: walidacji cckLw uczcnia si (S.2.), sysLcmach Lranscru punkLw (S.3.) oraz
budowic zaplccza spocczncgo dla Ram Kwalikacji (S.4.). Wrcszcic rozdzia 0 podajc zaocnia do za-
micrzonych w projckcic bada cmpirycznych, kLrych rcalizacja przcwidziana jcsL na laLa 2000-20l0.
Nalcy podkrcli, c przcdsLawionc w rozdziaach 6-0 rozwizania i sugcsLic s wycznic
ckspcrck propozycj i nic s ani osLaLccznc, ani zobowizujcc. Dccyzj o Lym, czy Polskic
Ramy Kwalikacji przyjm proponowany Lu kszLaL, podcjm uprawnionc do Lcgo insLyLucjc
micjmy nadzicj, i w nicodlcgym Lcrminic.
l0
1. EUROPEJSKIE RAMY KWALIFIKACJI WYBR DOKUMENTW
1.1. Europejskie Ramy Kwalikacji dla uczenia si przez cae ycie (ERK)
1
Furopcjskic Ramy Kwalikacji s wsplnymi curopcjskimi ramami odnicsicnia, wicymi
sysLcmy kwalikacji poszczcglnych krajw. Ramy unkcjonuj jako insLrumcnL przcocnia,
dziki kLrcmu kwalikacjc sLaj si bardzicj czyLclnc i aLwicjszc do zrozumicnia w rnych
pasLwach i sysLcmach w Furopic. Ich dwa gwnc cclc Lo: promocja mobilnoci obywaLcli
pomidzy krajami oraz uaLwianic im uczcnia si przcz cac ycic.
Ninicjszc zalcccnic ormalnic wcszo w ycic w kwicLniu 200S roku. Zalccan daL docclow,
przcd kLrcj upywcm pasLwa powinny odnic swojc krajowc sysLcmy kwalikacji do Furo-
pcjskich Ram Kwalikacji, usLalono na rok 20l0, naLomiasL przcd koccm 20l2 roku pasLwa
powinny dopilnowa, aby wysLawianc przcz nic indywidualnc zawiadczcnia o kwalikacjach
zawicray odnicsicnic do odpowicdnicgo poziomu Furopcjskich Ram Kwalikacji.
Furopcjskic Ramy Kwalikacji umoliwi powizanic rnych krajowych sysLcmw i Ram
Kwalikacji na podsLawic omiu poziomw odnicsicnia. Poziomy obcjmuj pcn skal kwali-
kacji, od poziomw podsLawowych (Poziom l, na przykad wiadccLwa ukoczcnia szkoy) do
zaawansowanych (Poziom S, na przykad dokLoraLy). 3ako insLrumcnL promowania uczcnia si
przcz cac ycic Furopcjskic Ramy Kwaliikacji obcjmuj wszysLkic poziomy kwaliikacji
uzyskanc podczas kszLaccnia i szkolcnia oglncgo, zarwno zawodowcgo, jak akadcmickicgo.
PonadLo Ramy odnosz si Lakc do kwalikacji uzyskanych w ramach kszLaccnia i szkolcnia
poczLkowcgo oraz usLawiczncgo.
Osicm poziomw odnicsicnia opisanych jcsL poprzcz cckLy uczcnia si.
W Furopcjskich Ramach Kwalikacji bicrzc si pod uwag ogromn rnorodno sysLcmw
kszLaccnia i szkolcnia w Furopic oraz akL, c w zwizku z Lym niczbdnc jcsL przcsunicic
akccnLu na cckLy uczcnia si, aby umoliwi porwnanic i wspprac pomidzy krajami
i insLyLucjami.
W Furopcjskich Ramach Kwalikacji cckL uczcnia si jcsL dcniowany przcz okrclcnic Lcgo,
co uczcy si wic, rozumic i poLrai wykona po zakoczcniu proccsu uczcnia si. DlaLcgo
Furopcjskic Ramy Kwalikacji kad nacisk raczcj na rczulLaLy uczcnia si ni na wkad, jak na
przykad dugo Lrwania nauki. FckLy uczcnia si s wyszczcglnionc w Lrzcch kaLcgoriach
Trc broszury Komisji Furopcjskicj Europejskie Ramy Kwalikacji dla uczenia si przez cae ycie
(ERK), Urzd Ocjalnych Publikacji WsplnoL Furopcjskich, Iukscmburg 200S.
ll
jako wicdza, umicjLnoci i kompcLcncjc. Wskazujc Lo na akL, c kwalikacjc w rozmaiLych
kombinacjach obcjmuj szcroki zakrcs cckLw uczcnia si, cznic z wicdz LcorcLyczn,
umicjLnociami prakLycznymi i Lcchnicznymi oraz kompcLcncjami spoccznymi, gdzic roz-
sLrzygajca jcsL zdolno do pracy z innymi.
To opracowania Europejskich Ram Kwalikacji skd si wziy ERK?
Opracowywanic Furopcjskich Ram Kwalikacji rozpoczLo w 2004 roku w odpowicdzi na dania
sLworzcnia wsplncgo punkLu odnicsicnia w cclu zwikszcnia przcjrzysLoci kwalikacji, wysu-
wanc przcz pasLwa czonkowskic Unii, parLncrw spoccznych i innc zainLcrcsowanc sLrony.
Komisja Furopcjska, przy wsparciu Crupy Fkspcrckicj ds. FRK, przygoLowaa plan proponuj-
cy omiopoziomowy sysLcm ramowy oparLy na cckLach uczcnia si, majcy na cclu zwikszc-
nic przcjrzysLoci i moliwoci przcnoszcnia kwalikacji oraz wsparcic dla uczcnia si przcz
cac ycic. W drugicj poowic 2005 roku Komisja opublikowaa w plan, by przcprowadzi
konsulLacjc w cacj Furopic.
W czasic konsulLacji okazywano duc wsparcic dla propozycji Komisji zc sLrony zainLcrcsowa-
nych osb w Furopic, alc Lakc proszono o pcwnc wyjanicnia i uproszczcnia. W odpowicdzi
Komisja uzupcnia propozycj, wykorzysLujc wkad ckspcrLw pochodzcych zc wszysLkich
32 pasLw biorcych udzia w projckcic oraz curopcjskich parLncrw spoccznych. Poprawiony
LcksL zosLa nasLpnic przyjLy przcz Komisj jako wniosck 6 wrzcnia 2006 roku. W roku 2007
ParlamcnL Furopcjski i Rada z powodzcnicm przcprowadziy ncgocjacjc doLyczcc Lcgo wniosku,
co doprowadzio do ormalncgo przyjcia FRK w luLym 200S roku.
Jakie korzyci zapewniaj Europie Europejskie Ramy Kwalikacji?
Zalcccnic usLali wsplny curopcjski punkL odnicsicnia, kLry powic rozmaiLc krajowc sysLcmy
kwalikacji i dziki Lcmu uaLwi lcpsz komunikacj pomidzy nimi. W Lcn sposb zosLanic
uLworzona sic niczalcnych, alc powizanych i wzajcmnic zrozumiaych sysLcmw kwalikacji.
SLosujc cckLy uczcnia si jako wsplny punkL odnicsicnia, sysLcm ramowy uaLwi porwnanic
i Lranscr kwalikacji pomidzy krajami, sysLcmami i insLyLucjami i Lym samym nabicrzc
znaczcnia dla szcrokicgo zakrcsu uyLkownikw Lak na poziomic curopcjskim, jak krajowym.
Wikszo krajw curopcjskich zdccydowaa si na opracowanic Krajowych Ram Kwalikacji na-
wizujcych i odpowiadajcych Furopcjskim Ramom Kwalikacji. Owc opracowania s koniccznc,
aby upcwni si, c proccs wsppracy na poziomic curopcjskim jcsL odpowicdnio umocowany na
poziomic krajowym. Szybki rozwj Krajowych Ram Kwalikacji od roku 2004 wskazujc na poLrzcb
wikszcj przcjrzysLoci i porwnywalnoci kwalikacji na wszysLkich poziomach i ukazujc, c pod-
sLawowc zasady sLanowicc undamcnL Furopcjskich Ram Kwalikacji s powszcchnic uznawanc.
l2
Z Lcgo cilcjszcgo zwizku pomidzy sysLcmami kwalikacji poszczcglnych pasLw skorzysLa
wiclc sLron:
Furopcjskic Ramy Kwalikacji bd wspicra wiksz mobilno uczcych si
i pracownikw. UaLwi uczcym si zdcniowanic poziomu swoich kompcLcncji
na uyLck osb przcprowadzajcych rckruLacj w innych krajach. Pomoc Lo pra-
codawcom zinLcrprcLowa kwalikacjc osb ubicgajcych si o danc sLanowisko
i w Lcn sposb wspicra bdzic mobilno na curopcjskim rynku pracy. Z bardzo
prakLyczncgo punkLu widzcnia, od 20l2 roku wszysLkic nowc kwalikacjc powin-
ny zawicra odnicsicnic do odpowicdnicgo poziomu Furopcjskich Ram Kwalika-
cji. W Lcn sposb Furopcjskic Ramy Kwalikacji bd uzupcnia i wzmacnia isL-
nicjcc insLrumcnLy curopcjskicj mobilnoci, jak Furopass, Frasmus oraz FCTS,
Furopcjskic Ramy Kwalikacji powinny przynic korzyci jcdnosLkom poprzcz
zwikszcnic dosLpu do uczcnia si przcz cac ycic oraz zakrcsu uczcsLnicLwa w Lym
proccsic. Poprzcz usLanowicnic wsplncgo punkLu odnicsicnia Furopcjskic Ramy
Kwalikacji wska, w jaki sposb mog by czonc cckLy uczcnia si, bdcc
rczulLaLcm rozmaiLych konLcksLw, na przykad nauki ormalncj czy pracy, oraz
uzyskanc w rnych krajach, i jak Lo moc si przyczyni do zmnicjszania baricr
pomidzy insLyLucjami zapcwniajcymi kszLaccnic i szkolcnic, na przykad pomi-
dzy kszLaccnicm wyszym a kszLaccnicm i szkolcnicm zawodowym, kLrc mog
prowadzi dziaalno wc wzajcmncj izolacji. Bdzic Lo promowa posLp, Lak wic
uczcy si nic bd na przykad zmuszani do powLarzania dancgo cLapu nauki,
Furopcjskic Ramy Kwalikacji mog wspicra jcdnosLki majcc rozlcgc dowiad-
czcnic zdobyLc w pracy lub w innych dzicdzinach akLywnoci poprzcz uaLwic-
nic walidacji kszLaccnia pozaormalncgo i nicormalncgo. Nacisk na cckLy
uczcnia si uaLwi oszacowanic, czy cckLy uczcnia si uzyskanc w Lych konLck-
sLach s rwnowarLociowc co do zawarLoci z ormalnymi kwalikacjami,
Furopcjskic Ramy Kwalikacji bd sLanowi wsparcic zarwno dla indywi-
dualnych uyLkownikw, jak i insLyLucji zapcwniajcych kszLaccnic i szko-
lcnic dziki wzrasLajccj przcjrzysLoci kwalikacji przyznanych poza sysLc-
mami krajowymi, na przykad przcz sckLory oraz rmy midzynarodowc.
Przyjcic wsplnych ram odnicsicnia oparLych na cckLach uczcnia si uaLwi
porwnanic i (poLcncjalnc) powizanic Lradycyjnych kwalikacji przyznanych
przcz wadzc krajowc i kwalikacji przyznanych przcz innc zainLcrcsowanc
sLrony. W Lcn sposb Furopcjskic Ramy Kwalikacji pomog sckLorom i jcd-
nosLkom wykorzysLa wzrasLajc inLcrnacjonalizacj kwalikacji.
Furopcjskic Ramy Kwalikacji sLanowi ambiLny insLrumcnL o dalckim zasigu, kLry wywic-
ra wpyw na sysLcmy kszLaccnia i szkolcnia, rynck pracy, przcmys i handcl oraz obywaLcli.
Wiccj inormacji mona uzyska pod adrcscm: hLLp://cc.curopa.cu/dgs/cducaLion_culLurc/indcx_pl.hLml
l3
ZALECENIE PARLAMENTU EUROPEJSKIEGO I RADY
z dnia 23 kwicLnia 200S r.
w sprawie ustanowienia Europejskich Ram Kwalikacji
dla uczenia si przez cae ycie
PARLAMENT EUROPEJSKI I RADA UNII EUROPEJSKIEJ,
uwzgldniajc TrakLaL usLanawiajcy WsplnoL Furopcjsk, w szczcglnoci jcgo arLyku
l40 usL. 4 i arL. l50 usL. 4, uwzgldniajc wniosck Komisji, uwzgldniajc opini Furopcj-
skicgo KomiLcLu Fkonomiczno-Spocczncgo
2
, uwzgldniajc opini KomiLcLu Rcgionw
3
,
sLanowic zgodnic z proccdur okrclon w arL. 25l TrakLaLu
4
,
a take majc na uwadze, co nastpuje:
Poszcrzanic i uznawanic wicdzy, umicjLnoci i kompcLcncji obywaLcli ma kluczowc zna- (l)
czcnic dla ich rozwoju osobisLcgo, konkurcncyjnoci, zaLrudnicnia i spjnoci spocczncj
WsplnoLy. Takic poszcrzanic i uznawanic wicdzy powinno uaLwia midzynarodow
mobilno pracownikw i osb uczcych si oraz sprzyja spcnianiu wymogw w zakrcsic
poday i popyLu na curopcjskim rynku pracy. Nalcy zaLcm promowa i zwiksza na
szczcblu krajowym i wsplnoLowym dosLp do uczcnia si przcz cac ycic i uczcsLnicLwo
w nim wszysLkich osb, w Lym osb znajdujcych si w nickorzysLncj syLuacji, a Lakc
korzysLanic z kwalikacji.
Rada Furopcjska obradujca w Iizbonic w 2000 r. sLwicrdzia, c wiksza przcjrzysLo (2)
kwalikacji powinna by jcdnym z gwnych clcmcnLw koniccznych do dosLosowania
sysLcmw kszLaccnia i szkolcnia wc Wsplnocic do poLrzcb spocczcsLwa oparLcgo na
wicdzy. Rada Furopcjska obradujca w Barcclonic w 2002 r. wczwaa ponadLo do cilcjszcj
wsppracy w sckLorzc uniwcrsyLcckim oraz do zwikszcnia przcjrzysLoci i mcLod uzna-
wania kwalikacji w dzicdzinic kszLaccnia i szkolcnia zawodowcgo.
W rczolucji Rady z dnia 27 czcrwca 2002 r. w sprawic uczcnia si przcz cac ycic (3)
5
wczwano
Komisj, aby w ciscj wsppracy z Rad i pasLwami czonkowskimi opracowaa ramy
uznawania kwalikacji w zakrcsic kszLaccnia i szkolcnia, w oparciu o osignicia Proccsu
Boloskicgo i w ramach promowania podobnych dziaa w zakrcsic szkolcnia zawodowcgo.
Dz.U. C l75 z 27.7.2007, s. 74.
Dz.U. C l46 z 30.6.2007, s. 77.
Opinia ParlamcnLu Furopcjskicgo z dnia 24 padzicrnika 2007 r. (doLychczas nicopublikowana
w Dzicnniku Urzdowym) i dccyzja Rady z dnia l4 luLcgo 200S r.
` Dz.U. C l63 z 0.7.2002, s. l.
l4
Wc wsplnych sprawozdaniach Rady i Komisji w sprawic wdrocnia programu prac Fdu- (4)
kacja i szkolcnic 20l0, przyjLych w laLach 2004 i 2006, podkrclono poLrzcb opracowa-
nia Furopcjskich Ram Kwalikacji.
W konLckcic Proccsu Kopcnhaskicgo konkluzjc Rady i przcdsLawicicli rzdw pasLw (5)
czonkowskich, zcbranych w Radzic w dniu l5 lisLopada 2004 r., w sprawic przyszych
prioryLcLw wzmocnioncj wsppracy curopcjskicj w zakrcsic kszLaccnia i szkolcnia za-
wodowcgo, naday prioryLcL opracowaniu oLwarLych i clasLycznych Furopcjskich Ram
Kwalikacji, oparLych na przcjrzysLoci i wzajcmnym zauaniu, kLrc powinny by wspl-
nym odnicsicnicm zarwno dla kszLaccnia, jak i szkolcnia.
Walidacj cckLw uczcnia si pozaormalncgo i nicormalncgo nalcy wspicra zgodnic (6)
z konkluzjami Rady z dnia 2S maja 2004 r. w sprawic wsplnych curopcjskich zasad w za-
krcsic idcnLykacji i uznawania uczcnia si pozaormalncgo i nicormalncgo.
Rada Furopcjska obradujca w Brukscli w marcu 2005 r. i w marcu 2006 r. podkrclia (7)
znaczcnic przyjcia Furopcjskich Ram Kwalikacji.
W ninicjszym zalcccniu uwzgldnia si dccyzj nr 224l/2004/WF ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady (S)
z dnia l5 grudnia 2004 r. w sprawic jcdnoliLych ram wsplnoLowych dla przcjrzysLoci kwalika-
cji i kompcLcncji (Furopass)
6
oraz zalcccnic 2006/062/WF ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady z dnia
lS grudnia 2006 r. w sprawic kompcLcncji kluczowych w proccsic uczcnia si przcz cac ycic
7
.
Ninicjszc zalcccnic jcsL zgodnc z ramami dla Furopcjskicgo Obszaru SzkolnicLwa Wyszcgo oraz (0)
dcskrypLorami cykli uzgodnionych przcz minisLrw szkolnicLwa wyszcgo 45 krajw curopcj-
skich na spoLkaniu w Bcrgcn w dniach l0 i 20 maja 2005 r. w ramach Proccsu Boloskicgo.
Konkluzjc Rady doLyczcc zapcwniania jakoci kszLaccnia i szkolcnia zawodowcgo z 23 (l0)
i 24 maja 2004 r., zalcccnic 2006/l43/WF ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady z dnia l5 lu-
Lcgo 2006 r. w sprawic dalszcj curopcjskicj wsppracy w zakrcsic zapcwniania jakoci
w szkolnicLwic wyszym
S
oraz normy i wyLycznc w zakrcsic zapcwniania jakoci w Furo-
pcjskim Obszarzc SzkolnicLwa Wyszcgo uzgodnionc przcz minisLrw szkolnicLwa wy-
szcgo podczas spoLkania w Bcrgcn w maju 2005 r. zawicraj wsplnc zasady zapcwniania
jakoci, kLrc powinny sLanowi podsLaw rcalizacji Furopcjskich Ram Kwalikacji.
Ninicjszc zalcccnic pozosLajc bcz uszczcrbku dla dyrckLywy 2005/36/WF ParlamcnLu (ll)
Furopcjskicgo i Rady z dnia 7 wrzcnia 2005 r. w sprawic uznawania kwalikacji zawo-
dowych
0
, kLra okrcla prawa i nakada obowizki zarwno na waciwy organ krajowy,
jak i na migranLa. Odnicsicnia kwalikacji do poziomw Furopcjskich Ram Kwalikacji
Dz.U. I 300 z 3l.l2.2004, s. 6.
' Dz.U. I 304 z 3l.l2.2006, s. l0.
' Dz.U. I 64 z 4.3.2006, s. 60.
Dz.U. I 255 z 30.0.2005, s. 22. DyrckLywa zmicniona dyrckLyw Rady 2006/l00/WF (DZ.U.I
363 z 20.l2.2006, s.l4l).
l5
nic powinny wpyn na dosLp do rynku pracy w przypadku kwalikacji zawodowych,
kLrc zosLay uznanc zgodnic z dyrckLyw 2005/36/WF.
Cclcm ninicjszcgo zalcccnia jcsL uLworzcnic wsplnych ram odnicsicnia, kLrc bd suy jako (l2)
insLrumcnL przcocnia kwalikacji i ich poziomw w rnych sysLcmach kwalikacji i ich
poziomach, zarwno w kszLaccniu oglnym i wyszym, jak i w kszLaccniu i szkolcniu zawo-
dowym. Poprawi Lo przcjrzysLo, porwnywalno i moliwo przcnoszcnia kwalikacji
obywaLcli, uzyskanych zgodnic z prakLykami sLosowanymi w poszczcglnych pasLwach
czonkowskich. Kady poziom kwalikacji powinicn by zasadniczo osigalny przcz osoby
podajcc rnymi cickami cdukacji i karicry. Furopcjskic Ramy Kwalikacji powinny
ponadLo umoliwia midzynarodowym organizacjom sckLorowym odnoszcnic swoich sysLc-
mw kwalikacji do wsplncgo curopcjskicgo punkLu odnicsicnia, co uaLwi wskazanic zwiz-
ku midzy wcwnLrznymi kwalikacjami sckLorowymi a krajowymi sysLcmami kwalikacji.
Ninicjszc zalcccnic przyczynia si zaLcm do rcalizacji szcrszych cclw promowania uczcnia si
przcz cac ycic oraz zwikszania moliwoci zaLrudnicnia, mobilnoci i inLcgracji spocczncj
pracownikw i osb uczcych si. PrzcjrzysLc zasady zapcwniania jakoci oraz wymiana inor-
macji pomog w jcgo wdrocniu, przyczyniajc si do budowania wzajcmncgo zauania.
Ninicjszc zalcccnic przyczynia si do unowoczcnicnia sysLcmw kszLaccnia i szkolc, do (l3)
powizania kszLaccnia i szkolcnia z zaLrudnicnicm oraz do budowania mosLw midzy
uczcnicm ormalnym, pozaormalnym i nicormalnym, a Lym samym prowadzi do wali-
dacji cckLw uczcnia si poprzcz prakLycznc dowiadczcnia.
Ninicjszc zalcccnic nic zasLpujc ani nic okrcla krajowych sysLcmw kwalikacji lub samych (l4)
kwalikacji. Furopcjskic Ramy Kwalikacji nic opisuj okrclonych kwalikacji lub kom-
pcLcncji jcdnosLki konkrcLnc kwalikacjc powinny zosLa odnicsionc do waciwcgo po-
ziomu Furopcjskich Ram Kwalikacji poprzcz odpowicdnic krajowc sysLcmy kwalikacji.
Z uwagi na jcgo nicwicy charakLcr, ninicjszc zalcccnic odpowiada zasadzic pomocni- (l5)
czoci, wspicrajc i uzupcniajc dziaania pasLw czonkowskich poprzcz uaLwianic
dalszcj wsppracy midzy nimi majccj na cclu zwikszcnic przcjrzysLoci oraz promo-
wanic mobilnoci i uczcnia si przcz cac ycic. Powinno ono zosLa wdroonc zgodnic
z krajowym prawcm i prakLyk.
Ponicwa ccl ninicjszcgo zalcccnia, mianowicic uLworzcnic wsplnych ram odnicsicnia (l6)
sucych jako mcchanizm przckadu midzy rnymi sysLcmami kwalikacji i ich pozio-
mami, nic moc by osigniLy w wysLarczajcym sLopniu przcz pasLwa czonkowskic,
naLomiasL zc wzgldu na rozmiary i skuLki zamicrzoncgo dziaania moliwc jcsL jcgo lcp-
szc osignicic na poziomic wsplnoLowym, WsplnoLa moc podj dziaania zgodnic
z zasad pomocniczoci okrclon w arL. 5 TrakLaLu. Zgodnic z zasad proporcjonalnoci,
o kLrcj mowa w Lym samym arLykulc, ninicjszc zalcccnic nic wykracza poza Lo, co jcsL
koniccznc do osignicia Lcgo cclu.
l6
niniejszym zalecaj pastwom czonkowskim, co nastpuje:
SLosowanic Furopcjskich Ram Kwalikacji jako narzdzia odnicsicnia w cclu porwnywa- l.
nia poziomw kwalikacji w rnych sysLcmach kwalikacji oraz wspicranic zarwno
uczcnia si przcz cac ycic, jak rwnych szans w spocczcsLwic oparLym na wicdzy,
Lakc dalsz inLcgracj curopcjskicgo rynku pracy, w poszanowaniu dla bogacLwa rno-
rodnoci krajowych sysLcmw cdukacji,
Odnicsicnic krajowych sysLcmw kwalikacji do Furopcjskich Ram Kwalikacji do 20l0 2.
r., w szczcglnoci poprzcz odnicsicnic w sposb przcjrzysLy poziomw kwalikacji do
poziomw okrclonych w zaczniku II i poprzcz opracowanic, w sLosownych przypadkach,
Krajowych Ram Kwalikacji zgodnic z krajowym usLawodawsLwcm i prakLyk,
W odpowicdnich przypadkach przyjcic rodkw majcych na cclu zagwaranLowanic, c 3.
do 20l2 r. wszysLkic nowc wiadccLwa, dyplomy i dokumcnLy Furopass poLwicrdzajcc
zdobyLc kwalikacjc, wydanc przcz waciwc organy, bd zawicray wyranc odnicsicnic
za porcdnicLwcm krajowych sysLcmw kwalikacji do odpowicdnicgo poziomu Furo-
pcjskich Ram Kwalikacji,
SLosowanic podcjcia oparLcgo na cckLach uczcnia si przy dcniowaniu i opisywaniu 4.
kwalikacji oraz promowanic walidacji uczcnia si pozaormalncgo i nicormalncgo zgod-
nic zc wsplnymi curopcjskimi zasadami uzgodnionymi w konkluzjach Rady z dnia 2S maja
2004 r., przy zwrccniu szczcglncj uwagi na obywaLcli najbardzicj naraonych na bczro-
bocic lub nicpcwnc ormy zaLrudnicnia, w przypadku kLrych Lakic podcjcic moc uaLwi
zwikszanic uczcsLnicLwa w uczcniu si przcz cac ycic oraz dosLp do rynku pracy,
Promowanic i sLosowanic zasad zapcwniania jakoci w kszLaccniu i szkolcniu, okrclonych 5.
w zaczniku III, przy odnoszcniu kwalikacji zdobyLych w kszLaccniu wyszym oraz
kszLaccniu i szkolcniu zawodowym umicszczonych w krajowych sysLcmach kwalikacji
do Furopcjskich Ram Kwalikacji,
Wyznaczcnic krajowych sLrukLur koordynacyjnych, powizanych zc szczcglnymi sLrukLura- 6.
mi i wymogami pasLw czonkowskich, w cclu wspicrania oraz wraz z innymi odpowicdnimi
organami krajowymi kicrowania powizaniami midzy krajowymi sysLcmami kwalikacji
a Furopcjskimi Ramami Kwalikacji dla promowania jakoci i przcjrzysLoci Lych powiza.
Zadania krajowych struktur koordynacyjnych powinny obejmowa:
odnoszcnic poziomw kwalikacji w ramach krajowych sysLcmw kwalikacji do (a)
poziomw Furopcjskich Ram Kwalikacji opisanych w zaczniku II,
zapcwnianic sLosowania przcjrzysLcj mcLodyki usLalania odnicsic midzy krajowy- (b)
mi poziomami kwalikacji a Furopcjskimi Ramami Kwalikacji, z jcdncj sLrony w cclu
uaLwicnia porwna midzy nimi, a z drugicj dla zapcwnicnia publikacji wynika-
jcych z nicj dccyzji,
zapcwnianic zainLcrcsowanym sLronom dosLpu do inormacji oraz wyLycznych (c)
l7
w zakrcsic Lcgo, w jaki sposb kwalikacjc krajowc odnosz si do Furopcjskich Ram
Kwalikacji poprzcz krajowc sysLcmy kwalikacji,
wspicranic uczcsLnicLwa wszysLkich odpowicdnich zainLcrcsowanych sLron, w Lym, (d)
zgodnic z krajowym usLawodawsLwcm i prakLyk, insLyLucji szkolnicLwa wyszcgo
oraz kszLaccnia i szkolcnia zawodowcgo, parLncrw spoccznych, sckLorw i ckspcrLw
w zakrcsic porwnywania i wykorzysLania kwalikacji na poziomic curopcjskim.
zatwierdzaj zamierzenie komisji w zakresie:
Wspicrania pasLw czonkowskich w rcalizowaniu wspomnianych powycj zada i mi- l.
dzynarodowych organizacji sckLorowych w sLosowaniu poziomw odnicsicnia i zasad
Furopcjskich Ram Kwalikacji okrclonych w ninicjszym zalcccniu, w szczcglnoci poprzcz
uaLwicnic wsppracy, wymian dobrych prakLyk i LcsLowanic, midzy innymi w drodzc
dobrowolncj wzajcmncj wcrykacji i programw piloLaowych w ramach programw
wsplnoLowych, poprzcz inicjowanic dziaa inormacyjnych i konsulLacyjnych z udziacm
komiLcLw dialogu spocczncgo oraz opracowanic maLcriaw pomocniczych i wyLycznych,
UsLanowicnia do 23 kwicLnia 2000 roku Crupy Doradczcj ds. Furopcjskich Ram Kwali- 2.
kacji, zooncj z przcdsLawicicli pasLw czonkowskich, z odpowicdnim udziacm curopcj-
skich parLncrw spoccznych i innych zainLcrcsowanych sLron, odpowicdzialncj za zapcw-
nianic oglncj spjnoci i promowanic przcjrzysLoci proccsu usLalania odnicsic sysLcmw
kwalikacji do Furopcjskich Ram Kwalikacji,
Occny i analizy wc wsppracy z pasLwami czonkowskimi, po przcprowadzcniu konsul- 3.
Lacji z zainLcrcsowanymi sLronami, dziaa podcjmowanych w odpowicdzi na ninicjszc
zalcccnic, w Lym kompcLcncji Crupy Doradczcj i okrcsu, na jaki zosLaa powoana, a Lakc
przcdsLawicnia ParlamcnLowi Furopcjskicmu i Radzic, w Lcrminic do 23 kwicLnia 20l3
roku, sprawozdania na LcmaL zdobyLych dowiadczc i wnioskw na przyszo, w Lym,
w razic koniccznoci, moliwcgo przcgldu i zmiany ninicjszcgo zalcccnia,
Wspicrania cisych powiza midzy Furopcjskimi Ramami Kwalikacji a isLnicjcymi 4.
lub przyszymi curopcjskimi sysLcmami Lranscru i akumulacji osigni w szkolnicLwic
wyszym oraz kszLaccniu i szkolcniu zawodowym, w cclu zwikszcnia mobilnoci obywa-
Lcli i uaLwiania uznawania cckLw uczcnia si.
Sporzdzono w Strasburgu, 23 kwietnia 2008 r.
W imieniu Parlamentu Europejskiego W imieniu Rady
Przcwodniczcy Przcwodniczcy
HANS-CFRT POTTFRINC 3ANFZ IFNARI
lS
ZACZNIK I
Denicje
Do celw niniejszego zalecenia zastosowanie maj nastpujce denicje:
kwalikacja oznacza ormalny wynik proccsu occny i walidacji uzyskany w syLuacji, a)
w kLrcj waciwy organ sLwicrdza, c dana osoba osigna cckLy uczcnia si zgodnc
z okrclonymi sLandardami,
krajowy sysLcm kwalikacji oznacza wszysLkic aspckLy dziaalnoci pasLw czonkow- b)
skich zwizanc z uznawanicm uczcnia si i innc mcchanizmy czcc kszLaccnic i szkolcnic
z rynkicm pracy i spocczcsLwcm obywaLclskim. Obcjmujc on opracowanic i wdraanic
rozwiza insLyLucjonalnych i proccdur zwizanych z zapcwnianicm jakoci, occn i przy-
znawanicm kwalikacji. Krajowy sysLcm kwalikacji moc skada si z kilku podsysLcmw
i moc obcjmowa Krajowc Ramy Kwalikacji,
Krajowc Ramy Kwalikacji oznaczaj narzdzic succ do klasykowania kwalikacji c)
na wyszczcglnionc wcdug przyjLcgo zcspou kryLcriw poziomy osigni w uczcniu
si, kLrc ma na cclu inLcgracj i koordynacj krajowych podsysLcmw kwalikacji oraz
popraw przcjrzysLoci, dosLpnoci, rozwoju i jakoci kwalikacji w odnicsicniu do rynku
pracy i spocczcsLwa obywaLclskicgo,
sckLor oznacza zgrupowanic akLywnoci zawodowcj wcdug gwncj unkcji gospodarczcj, d)
produkLu, usugi lub Lcchnologii,
midzynarodowa organizacja sckLorowa oznacza sLowarzyszcnic organizacji krajowych, c)
w Lym na przykad organizacji pracodawcw i organizacji zawodowych rcprczcnLujcych
inLcrcsy sckLorw krajowych,
cckLy uczcnia si oznaczaj okrclcnic Lcgo, co uczcy si wic, rozumic i poLra wykona )
po ukoczcniu proccsu uczcnia si, kLrc dokonywanc jcsL w kaLcgoriach wicdzy, umicjL-
noci i kompcLcncji,
wicdza oznacza cckL przyswajania inormacji poprzcz uczcnic si. Wicdza jcsL zbiorcm g)
akLw, zasad, Lcorii i prakLyk powizanych z dzicdzin pracy lub nauki. W konLckcic
Furopcjskich Ram Kwalikacji wicdz opisujc si jako LcorcLyczn lub akLograczn,
umicjLnoci oznaczaj zdolno do sLosowania wicdzy i korzysLania z h) know-how w cclu
wykonywania zada i rozwizywania problcmw. W konLckcic Furopcjskich Ram Kwali-
kacji umicjLnoci okrcla si jako kogniLywnc (obcjmujcc mylcnic logicznc, inLuicyjnc
i krcaLywnc) oraz prakLycznc (obcjmujcc sprawno i korzysLanic z mcLod, maLcriaw,
narzdzi i insLrumcnLw),
kompcLcncjc oznaczaj udowodnion zdolno sLosowania wicdzy, umicjLnoci i zdol- i)
noci osobisLych, spoccznych lub mcLodologicznych okazywan w pracy lub naucc oraz
w karicrzc zawodowcj i osobisLcj, w Furopcjskich Ramach Kwalikacji, kompcLcncjc okrc-
lanc s w kaLcgoriach odpowicdzialnoci i auLonomii.
l0
ZACZNIK II
Deskryptory deniujce poziomy Europejskich Ram Kwalikacji (ERK)
Kady z omiu poziomw jcsL okrclony poprzcz zcsLaw dcskrypLorw wskazujcych na cckLy
uczcnia si odpowiadajcc kwalikacjom na Lym poziomic w dowolnym sysLcmic kwalikacji.
Wiedza
W konLckcic FRK wicdz opisujc si jako Lco-
rcLyczn lub akLograczn
Poziom l
FckLy uczcnia si odpowia-
dajcc poziomowi l:
PodsLawowa wicdza oglna
Poziom 2
FckLy uczcnia si odpowia-
dajcc poziomowi 2:
PodsLawowa wicdza akLograczna w dancj
dzicdzinic pracy lub nauki
Poziom 3
FckLy uczcnia si odpowia-
dajcc poziomowi 3:
Znajomo akLw, zasad, proccsw i poj
oglnych w dancj dzicdzinic pracy lub nauki
Poziom 4
FckLy uczcnia si odpowia-
dajcc poziomowi 4:
FakLograczna i LcorcLyczna wicdza w szcrszym
konLckcic dancj dzicdziny pracy lub nauki
Poziom 5
FckLy uczcnia si odpowia-
dajcc poziomowi 5:
Obszcrna, spccjalisLyczna, akLograczna i Lco-
rcLyczna wicdza w dancj dzicdzinic pracy lub
nauki i wiadomo granic Lcj wicdzy
Poziom 6
FckLy uczcnia si odpowia-
dajcc poziomowi 6:
Zaawansowana wicdza w dancj dzicdzinic pra-
cy i nauki obcjmujca kryLycznc rozumicnic
Lcorii i zasad
Poziom 7
FckLy uczcnia si odpowia-
dajcc poziomowi 7:
Wysocc wyspccjalizowana wicdza, kLrcj cz
sLanowi najnowsz wicdz w dancj dzicdzinic
pracy lub nauki, bdca podsLaw oryginalnc-
go mylcnia lub bada
KryLyczna wiadomo zagadnic w zakrcsic
wicdzy w dancj dzicdzinic oraz na sLyku r-
nych dzicdzin
Poziom S
FckLy uczcnia si odpowia-
dajcc poziomowi S:
Wicdza na najbardzicj zaawansowanym pozio-
mic w dancj dzicdzinic pracy lub nauki oraz na
sLyku rnych dzicdzin
20
Umiejtnoci Kompetencje
W konLckcic FRK umicjLnoci okrcla si jako
kogniLywnc (z zasLosowanicm mylcnia logiczncgo,
inLuicyjncgo i krcaLywncgo) oraz prakLycznc (zwi-
zanc zc sprawnoci manualn i korzysLanicm
z mcLod, maLcriaw, narzdzi i insLrumcnLw)
W konLckcic FRK kompcLcncj okrcla si
w kaLcgoriach odpowicdzialnoci i auLono-
mii.
PodsLawowc umicjLnoci wymaganc do rcalizacji
prosLych zada
Praca lub nauka pod bczporcdnim nad-
zorcm w zorganizowanym konLckcic
PodsLawowc kogniLywnc i prakLycznc umicjLno-
ci poLrzcbnc do korzysLania z isLoLnych inorma-
cji w cclu rcalizacji zada i rozwizywania ruLy-
nowych problcmw przy uyciu prosLych zasad
i narzdzi
Praca lub nauka pod nadzorcm, o pcwnym
sLopniu auLonomii
ZcsLaw umicjLnoci kogniLywnych i prakLycznych
poLrzcbnych do rcalizacji zada i rozwizywania
problcmw poprzcz wybicranic i sLosowanic pod-
sLawowych mcLod, narzdzi, maLcriaw i inor-
macji
Ponoszcnic odpowicdzialnoci za rcaliza-
cj zada w pracy lub naucc
DosLosowywanic wasncgo zachowania
do okolicznoci w rozwizywaniu problc-
mw
Zakrcs umicjLnoci kogniLywnych i prakLycznych
poLrzcbnych do gcncrowania rozwiza okrclo-
nych problcmw w dancj dzicdzinic pracy lub nauki
Samodziclna organizacja w ramach wy-
Lycznych doLyczcych konLcksLw zwi-
zanych z prac lub nauk, zazwyczaj przc-
widywalnych, alc podlcgajcych zmia-
nom
Nadzorowanic ruLynowcj pracy innych,
ponoszcnic pcwncj odpowicdzialnoci za
occn i doskonalcnic dziaa zwizanych
z prac lub nauk
Rozlcgy zakrcs umicjLnoci kogniLywnych i prak-
Lycznych poLrzcbnych do krcaLywncgo rozwizy-
wania absLrakcyjnych problcmw
Zarzdzanic i nadzr w konLcksLach pra-
cy i nauki podlcgajcych nicprzcwidywal-
nym zmianom
Analizowanic i rozwijanic osigni pra-
cy wasncj oraz innych osb
2l
Zaawansowanc umicjLnoci, wykazywanic si
bicgoci i innowacyjnoci poLrzcbn do rozwi-
zania zoonych i nicprzcwidywalnych problcmw
w spccjalisLyczncj dzicdzinic pracy lub nauki
Zarzdzanic zoonymi Lcchnicznymi lub
zawodowymi dziaaniami lub projckLami,
ponoszcnic odpowicdzialnoci za podcj-
mowanic dccyzji w nicprzcwidywalnych
konLcksLach zwizanych z prac lub nauk
Ponoszcnic odpowicdzialnoci za zarz-
dzanic rozwojcm zawodowym jcdnosLck
i grup
SpccjalisLycznc umicjLnoci rozwizywania pro-
blcmw poLrzcbnc do bada lub dziaalnoci
innowacyjncj w cclu Lworzcnia nowcj wicdzy
i proccdur oraz inLcgrowania wicdzy z rnych
dzicdzin
Zarzdzanic i przckszLacanic konLcksLw
zwizanych z prac lub nauk, kLrc s
zoonc, nicprzcwidywalnc i wymagaj
nowych podcj sLraLcgicznych
Ponoszcnic odpowicdzialnoci za przy-
czynianic si do rozwoju wicdzy i prakLy-
ki zawodowcj lub za dokonywanic przc-
gldu sLraLcgicznych wynikw zcspow
Najbardzicj zaawansowanc i wyspccjalizowanc
umicjLnoci i Lcchniki, w Lym synLcza i occna,
poLrzcbnc do rozwizywania kryLycznych problc-
mw w badaniach lub dziaalnoci innowacyjncj
oraz do poszcrzania i ponowncgo okrclania isL-
nicjccj wicdzy lub prakLyki zawodowcj
Wykazywanic si znaczcym auLoryLcLcm,
innowacyjnoci, auLonomi, cLyk naukow
i zawodow oraz Lrwaym zaangaowanicm
w rozwj nowych idci i proccsw w najwa-
nicjszych konLcksLach pracy zawodowcj
lub nauki, w Lym bada
Zgodno z Ramami Kwalikacji Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyszego
Ramy Kwalikacji Furopcjskicgo Obszaru SzkolnicLwa Wyszcgo okrclaj dcskrypLory dla cyklw.
DcskrypLory dla kadcgo cyklu ocruj oglnc okrclcnic Lypowych oczckiwa w zakrcsic osigni
i umicjLnoci zwizanych z kwalikacjami odzwicrcicdlajcymi konicc dancgo cyklu.
22
1.2. Wyjanienie Europejskich Ram Kwalikacji dla uczenia si przez cae ycie
10
1.2.1. Kluczowe pytania i odpowiedzi
11
Ninicjsza noLa zosLaa przygoLowana dla osb podcjmujcych dccyzjc poliLycznc oraz ckspcrLw
zajmujcych si wdraanicm Furopcjskich Ram Kwalikacji. NoLa La jcsL picrwszym z scrii
dokumcnLw rccrcncyjnych odnoszcych si do Furopcjskich Ram Kwalikacji, kLrc wspic-
raj ich wdrocnic. Ninicjsza noLa odpowiadajc na l2 najczcicj zadawanych pyLa skupia
si na wyjanicniu podsLawowych zasad i logiki Furopcjskich Ram Kwalikacji.
Dlaczego Europejskie Ramy Kwalikacji nazywane s metaramami?
Furopcjskic Ramy Kwalikacji zosLay zaprojckLowanc, aby spcnia rol punkLu odnicsicnia dla
rnych sysLcmw i Ram Kwalikacji w Furopic. Bior pod uwag rnorodno sysLcmw kra-
jowych i uaLwiaj przcocnic i porwnanic sysLcmw kwalikacji pomidzy pasLwami. W Lym
scnsic Furopcjskic Ramy Kwalikacji sLanowi ramy dla ram oraz/lub sysLcmw i dlaLcgo mog
by zdcniowanc jako mcLaramy. (Ramy Kwalikacji mog by posLrzcganc jako cz sysLcmu
kwalikacji, w kLrym poziomy kwalikacji s wyranic opisanc w pojcdynczcj hicrarchii).
Tc mcLaramy umoliwiaj wzajcmnc odnicsicnic sysLcmw kwalikacji z ich domnicmanymi pozio-
mami lub/i Krajowych oraz SckLorowych Ram Kwalikacji. W proccsic wdraania Furopcjskich Ram
Kwalikacji zakada si, c kady kraj powinicn odnic swojc kwalikacjc krajowc (jccli chodzi
o dyplomy, zawiadczcnia lub nagrody) do omiu poziomw Furopcjskich Ram Kwalikacji poprzcz
Krajowc Ramy Kwalikacji lub domnicmanc poziomy w krajowym sysLcmic kwalikacji. Oznacza
Lo, c na picrwszym cLapic poziomy Krajowych Ram Kwalikacji lub czci sysLcmw kwalikacji
bd si odnosi do poziomw Furopcjskich Ram Kwalikacji. Na dusz mcL wszysLkic kwalika-
cjc przyznanc w Furopic powinny zawicra odnicsicnic do Furopcjskich Ram Kwalikacji.
Specyczn kwalikacj krajow jest na przykad dyplom mistrzowski w dziedzinie cukiernictwa
w Niemczech lub baccalaurat technologique we Francji.
Poziomem w Krajowych Ramach Kwalikacji jest na przykad National Clusters at Access Level 2
w Szkockich Ramach Kwalikacji i zalicze (SCQF) lub Junior Certicate at Level 3 w Irlandii.
Cz krajowego systemu kwalikacji jest na przykad reprezentowana przez kwalikacje zdobywane
w technicznych i zawodowych szkoach rednich w Austrii lub kwalikacje zdobywane na uczel-
Podrozdzia Lcn sLanowi obszcrny ragmcnL broszury Komisji Furopcjskicj Wyjanienie Europej-
skich Ram Kwalikacji dla uczenia si przez cae ycie, Urzd Ocjalnych Publikacji WsplnoL Furo-
pcjskich, Iukscmburg 200S.
AuLorami noLy s 3org MarkowiLsch, Karin Iuomi-Mcsscrcr oraz Sonja Icngaucr z laboraLorium
badawczcgo 35 w Wicdniu i 3cns Bjornavold z Ccdcop. Michacl Craham, Ccorg Han oraz Mikc
Colcs pracowali nad LcksLcm i dodali komcnLarzc.
23
niach (Fiskola) jako cz wyszego wyksztacenia na Wgrzech.
Przykad innych Ram midzynarodowych stanowi Europejskie Ramy e-kompetencji jako midzy-
narodowe Ramy Sektorowe lub karaibskie kwalikacje zawodowe.
Jakie zasady stoj za deskryptorami Europejskich Ram Kwalikacji
i jakie jest znaczenie ich sformuowania?
DcskrypLory zosLay napisanc w cclu ujcia pcncgo spckLrum cckLw uczcnia si, bcz wzgldu
na konLcksL naukowy lub insLyLucjonalny, od kszLaccnia podsLawowcgo poprzcz poziomy szkoy
oraz od nicwykwalikowancgo roboLnika do poziomw dokLoraLu lub wyszych rang poziomw
zawodowych. Obcjmuj zarwno syLuacjc zwizanc z prac, jak i nauk oraz Lo akadcmickic
i zawodowc, i odnosz si do kszLaccnia lub szkolcnia zarwno poczLkowcgo, jak i usLawiczncgo,
Lj. wszysLkich ormalnych, pozaormalnych i nicormalnych sposobw uczcnia si.
DodaLkowo dcskrypLory odzwicrcicdlaj zarwno spccjalizacjc, jak i uoglnicnia. W Lcn sposb
osignicic wyszcgo poziomu nickoniccznic musi oznacza, c wymaganc umicjLnoci i wicdza
bd bardzicj wyspccjalizowanc, chocia przypadck Laki moc mic micjscc w wiclu konLcksLach
akadcmickich i badawczych. Przcchodzcnic z poziomu niszcgo na wyszy, w nickLrych kon-
LcksLach zwizanych z nauk lub prac, moc Lakc oznacza poszcrzcnic wicdzy oglncj.
DcskrypLory zosLay napisanc, aby wysLarczajco odrni dcskrypLory na poziomic niszym
od Lych na poziomic wyszym i aby ukaza wyrany posLp od poprzcdnicgo poziomu w wymiarach
zmian (np. zoono wicdzy, zob. Lakc pyLanic S). Kady poziom opicra si na poziomic znajdujcym
si ponicj i podciga go do wyszcj kaLcgorii. 3cdnakc, w cclu uLrzymania maksymalncj
przcjrzysLoci Labcli i LcksLu, unikano powLrck, a dcskrypLory odpowicdnich poprzcdnich
poziomw s ujLc w sposb domnicmany.
Aby jcdnoczcnic osign cigo i odrbno, uyLo sw kluczowych do scharakLcryzowania
poziomw (np. wicdza oparLa na akLach i LcorcLyczna w odrnicniu od wicdzy podsLawowcj na
niszych poziomach lub wicdzy spccjalisLyczncj na wyszych poziomach, lub nadzorowanic
cudzych dziaa zwizanych z prac/nauk, kLrc pojawia si na poziomic 4 i 5, alc nic odnosi si do
poziomw ponicj). Tc sowa kluczowc mog by Lakc rozumianc jako wskaniki poziomw gra-
nicznych. DlaLcgo Lc pcnc zrozumicnic jcdncgo konkrcLncgo poziomu wymaga zarwno lckLury
w poziomic, jak i w pionic, gdy branc s pod uwag niszc i wyszc poziomy (zob. Lakc pyLanic 7).
Dalszc kryLcria dla sormuowania dcskrypLorw brzmiay: uywanic Lylko sLwicrdzc pozyLywnych,
unikanic argonu, sLosowanic dcniLywnych i konkrcLnych sLwicrdzc (np. unikanic Lcrminw
Lypu sLosowany), a jcdnoczcnic, Lak dalccc jak Lo moliwc, zachowanic prosLoLy i oglncgo
charakLcru sormuowa. DlaLcgo Lc dcskrypLory ninicjszcj Labcli Furopcjskich Ram Kwalikacji
s cclowo raczcj oglnikowc, np. w porwnaniu z wczcnicjszymi wcrsjami (zob. Lakc pyLania l i 0).
W LyLuach kolumn pragmaLycznic zdccydowano si sLosowa prosLc i zrozumiac Lcrminy
zamiasL moliwic bardzicj prccyzyjnych, Lcchnicznych Lcrminw sLosowanych przcz nicwiclkic
grupy ckspcrLw (zob. Lakc pyLanic 3).
24
Co rozumie si pod pojciami wiedzy, umiejtnoci oraz kompetencji
i dlaczego uywamy tych terminw?
IsLnicjc wiclc rozmaiLych moliwoci zorganizowania i usLanowicnia wynikw proccsw uczc-
nia si. W nasLpsLwic dyskusji pomidzy ckspcrLami Lcchnicznymi zc wszysLkich krajw
zajmujcych si rozwojcm Furopcjskich Ram Kwalikacji uzgodniono, c podsLaw Ram bdzic
rozrnicnic pomidzy wicdz, umicjLnociami i kompcLcncjami, jako c jcsL Lo najszcrzcj
uznawany sposb klasykacji cckLw uczcnia si.
Ta klasykacja zosLaa wyranic zainspirowana innymi, bardzicj podobnymi, rozrnicniami
cckLw uczcnia si, i poczona z nimi. Wc Francji na przykad isLnicjc oglnc rozrnicnic
pomidzy savoir, savoir-faire i savoir-tre, w krajach nicmicckojzycznych powszcchnc rozr-
nicnic doLyczy Fachkompetenz, Methodenkompetenz, Personalkompetenz oraz Sozialkompetenz,
podczas gdy w krajach angiclskojzycznych konwcncjonalna klasykacja przcbicga pomidzy
cognitive competence [kompcLcncj poznawcz], functional competence [kompcLcncj unkcjo-
naln] oraz social competence [kompcLcncj spocczn].
DlaLcgo Lc rozrnicnic pomidzy wicdz, umicjLnociami i kompcLcncjami w Furopcjskich
Ramach Kwalikacji moc by posLrzcganc jako pragmaLycznc porozumicnic pomidzy roz-
maiLymi, powszcchnymi sposobami podcjcia i nic zobowizujc krajw do uczynicnia Lcgo
samcgo. Ramy lub sysLcmy krajowc lub sckLorowc mog wymaga odmicnncgo podcjcia,
wziwszy pod uwag szczcglnc Lradycjc i poLrzcby (zob. Lakc pyLanic 4 oraz 0).
Rozrnicnic pomidzy wicdz, umicjLnociami i kompcLcncjami w cckLach uczcnia si pomaga
w jasnym skonsLruowaniu dcskrypLorw i w aLwicjszcj klasykacji poziomw kwalikacji. Nicmnicj
jcdnak Lc Lrzy kaLcgoric (wicdza, umicjLnoci i kompcLcncjc) nic powinny by odczyLywanc
w odcrwaniu od sicbic, maj by posLrzcganc zbiorowo. Tak oLo, aby poj ccchy charakLcrysLycz-
nc jcdncgo poziomu, nalcy Lakc czyLa poziomo (zob. Lakc pyLanic 6). Pomidzy kaLcgoriami
mog isLnic podobicsLwa (np. kolumna kompcLcncjc obcjmujc pcwnc umicjLnoci, kolumna
umicjLnoci obcjmujc Lakc pcwnc ormy wicdzy), alc Laka jcsL naLuralna kolcj rzcczy.
Inne Ramy Kwalikacji stosuj zamiast wiedzy,
umiejtnoci i kompetencji wicej lub inne kategorie czy te wymiary.
Czy Ramy Kwalikacji stosujce inne wymiary s w ogle porwnywalne?
W Krajowych, Rcgionalnych lub SckLorowych Ramach Kwalikacji mona dosLosowa dcskrypLory
do odpowicdnich cclw i zamicrzc (np. poLrzcb spccycznych dla kraju lub sckLora). DlaLcgo Lc nic
isLnicjc oglny lub jcdyny suszny sposb sLosowania dcskrypLorw, moliwc s rozmaiLc sposoby.
Na przykad w Szkockich Ramach istnieje rozrnienie pomidzy wiedz i rozumieniem, praktyk:
stosowan wiedz i rozumieniem, oglnymi umiejtnociami poznawczymi, komunikacj, umie-
jtnociami informatycznymi i umiejtnoci liczenia oraz autonomi, odpowiedzialnoci i zdol-
noci wsppracy. W Irlandii stosuje si nastpujce kategorie: zakres wiedzy, rodzaj wiedzy,
25
przedzia know-how i umiejtnoci, kontekst kompetencji, rola kompetencji, kompetencja w za-
kresie uczenia si, jak si uczy oraz wgld (kompetencja) .
Furopcjskic Ramy Kwalikacji zosLay zaprojckLowanc Lak, aby posiaday moliwic jak najmnicj roz-
rnic i jak najprosLszc (zob. Lakc pyLanic 3). Furopcjskic Ramy Kwalikacji mog by posLrzcganc
jako sysLcm skupiajcy si na najbardzicj zasadniczych i isLoLnych aspckLach. Oglny charakLcr dcskryp-
Lorw Furopcjskich Ram Kwalikacji, w poczcniu z akLcm, c obcjmuj onc porwnywalno oraz
przydzia/zwizck, sLanowi uaLwicnic, ponicwa oglnicjszc dcskrypLory Furopcjskich Ram Kwali-
kacji zawicraj Lakc bardzo podobnc dcskrypLory w doLychczas isLnicjcych Ramach Kwalikacji.
Niektrzy twierdz, e Europejskie Ramy Kwalikacji nie powinny by Ramami Kwa-
likacji, a Ramami Kompetencji. Inni nawet sugerowali, e kompetencje stanowiyby
odpowiednie okrelenie zbiorowe do tabeli. Czy maj racj i co to oznacza?
Furopcjskic Ramy Kwalikacji Lo Ramy (mcLa-) Kwalikacji, a nic Ramy KompcLcncji, ponicwa
umoliwiaj klasykacj poziomw i sysLcmw kwalikacji. W zaocniu nic powinny by
sLosowanc do klasykacji kompcLcncji indywidualnych. S Lo Ramy zoricnLowanc na cckLy
uczcnia si, gdzic dcskrypLory opisuj wszysLkic ormy cckLw uczcnia si. Bdnc zrozumic-
nic Furopcjskich Ram Kwalikacji jako Ram KompcLcncji jcsL spowodowanc Lym, c cckLy
uczcnia si s sormuowanc jako okrclcnia Lcgo, co uczcy si mog zrobi i w Lcn sposb s
w jakim sLopniu zoricnLowanc na kompcLcncjc. Furopcjskic Ramy Kwalikacji nic s rwnic
Ramami KompcLcncji, gdy na przykad cckLcm uczcnia si moc by rwnic wicdza bcz
adnych odpowicdnich kompcLcncji lub umicjLnoci.
W rczulLacic cckLy uczcnia si s zawszc bardzicj rozlcgc ni kompcLcncjc, a nic na odwrL.
DlaLcgo Lc kompcLcncjc nic sLanowiyby adckwaLncgo okrclcnia zbiorczcgo do Labcli. Bardzicj
prawidow nazw dla Furopcjskich Ram Kwalikacji byyby Ramy Kwalikacji w oparciu
o cckLy uczcnia si.
Cz krajowego systemu kwalikacji wydaje si idealnie pasowa na pewnym poziomie
w jednej z trzech kolumn, ale zgodnie z innym wymiarem, system lepiej by si wpisywa
na innym poziomie. Czy istnieje moliwo odniesienia jednej i tej samej grupy
kwalikacji na rnych poziomach?
Nic, ponicwa Furopcjskic Ramy Kwalikacji nic sLanowi sysLcmu klasykacji kwalikacji
zgodnic z rnymi wymiarami. Innymi sowy, Labcla Furopcjskich Ram Kwalikacji nic powin-
na by odczyLywana jako osobnc kolumny. OdczyLanic jcdncgo poziomu oznacza, c nalcy
czyLa ca linijk (wszysLkic Lrzy kolumny) w poziomic, a dodaLkowo zaoy, c kady dc-
skrypLor poziomu zawicra Lakc cckLy dla poziomw znajdujcych si ponicj. Tak wic pcnc
zrozumicnic dancgo poziomu wymaga odczyLania go w zwizku z poprzcdnimi poziomami
(zob. Lakc pyLania 2 oraz 3).
26
Zc wzgldu na charakLcr obszcrncgo curopcjskicgo sysLcmu kwalikacji oraz rnorodnych
kwalikacji dosy czsLo czci (grupy kwalikacji) krajowych sysLcmw kwalikacji bd mic-
ci si na pcwnym poziomic w jcdncj kolumnic, a jcdnoczcnic bd pasowa do inncgo pozio-
mu w inncj kolumnic. Mog Lo by bardzo odmicnnc kwalikacjc z punkLu widzcnia zoonoci
wicdzy lub zakrcsu wymaganych umicjLnoci, alc mog by onc rwnic Lrudnc do uzyskania.
Na przykad do uzyskania le baccalaurat general we Francji lub General Certicate of Secondary
Education (GCSE) w Anglii, Walii i Irlandii Pnocnej wymaga si prawdopodobnie wicej wiedzy
teoretycznej i opartej na faktach, lecz mniej umiejtnoci praktycznych, podczas gdy egzamin po-
twierdzajcy ukoczenie nauki zawodu w Niemczech lub Austrii wymaga zapewne wikszej iloci
umiejtnoci praktycznych i mniej wiedzy teoretycznej w danej dziedzinie.
PrczcnLacja dcskrypLorw Furopcjskich Ram Kwalikacji w Labcli zawicrajccj Lrzy kolumny po-
winna uaLwi zrozumicnic Furopcjskich Ram Kwalikacji oraz przypisanic kwalikacji. 3ccli
ormaL Labcli spowodujc sprzccznc inLcrprcLacjc, kolumny powinny by posLrzcganc jako clcmcnL
mnicjszcj wagi. Oznacza Lo, c powinno czyLa si ca linijk (wicdza, umicjLnoci i kompcLcncjc)
i osdzi oglnic rzccz biorc w kLrym z poziomw najlcpicj micci si dana grupa kwalikacji.
Tcn sposb odczyLywania dcskrypLorw pomoc w usLalcniu rodka cikoci kwalikacji,
o kLrc chodzi, i w Lcn sposb umoliwi podjcic dccyzji, gdzic nalcy jc umicjscowi w odnic-
sicniu do Furopcjskich Ram Kwalikacji. To pokazujc, c zc wzgldu na rnorodno kwali-
kacji na poziomic krajowym i sckLorowym nigdy nic bd si onc pokrywa pcrckcyjnic lub
absoluLnic z poziomami Furopcjskich Ram Kwalikacji zamiasL Lcgo nalcy przyj zasad
najlcpszcgo dopasowania.
Czy ktra z kolumn zawartych w tabeli deskryptorw
jest waniejsza od innych?
IsLnicjcc kwalikacjc bd si znacznic rni pod wzgldcm ich konccnLracji na wicdzy, umicjL-
nociach lub kompcLcncjach. Na przykad kwalikacjc akadcmickic mog skupia si bardzicj na
wicdzy, podczas gdy pcwnc kwalikacjc zawodowc mog konccnLrowa si na umicjLnociach lub
kompcLcncjach. Trzy wymiary wprowadzonc w Furopcjskich Ramach Kwalikacji powinny pomc
w idcnLykacji owych rnic w proccsic przypisywania kwalikacji. Furopcjskic Ramy Kwalikacji
w adnym wypadku nic maj na cclu promowania lub dyskryminacji jakicgokolwick Lypu kwali-
kacji, alc maj suy jako ncuLralny punkL odnicsicnia dla wszysLkich rodzajw kwalikacji. Wa-
nym cclcm przywiccajcym sLworzcniu Furopcjskich Ram Kwalikacji jcsL promowanic rwncgo
powaania dla cicck kszLaccnia akadcmickicgo, zawodowcgo lub wyszcgo, a Lakc kszLaccnia
poczLkowcgo i usLawiczncgo. W Lym scnsic wszysLkic wymiary Labcli maj L sam warLo.
Dana kwalikacja moc idcalnic pasowa na pcwnym poziomic w jcdncj z kolumn, alc zgodnic
z dcskrypLorami w inncj kolumnic, na picrwszy rzuL oka moc si wydawa, c bdzic bardzicj
27
pasowa na innym poziomic (zob. Lakc pyLanic 3). DlaLcgo Lc lub moc dlaLcgo, c kolumna
wicdza znajdujc si przcd umicjLnociami mona by zapyLa, czy kLra z kolumn ma wik-
szc znaczcnic od innych. Tak nic jcsL. WszysLkic wymiary s rwnic isLoLnc, a porzdck kolumn
w zamicrzcniach nic powinicn mic adnych szczcglnych konsckwcncji (zob. Lakc pyLanic 6).
Czy Europejskie Ramy Kwalikacji musz by postrzegane jako szczeble kariery? Czy na-
ley zaliczy wszystkie stopnie po kolei, aby osign kwalikacje na okrelonym poziomie?
Jeeli tak jest, dlaczego szczeble kariery kocz si na smym stopniu, podczas gdy Euro-
pejskie Ramy Kwalikacji stanowi ramy dla uczenia si przez cae ycie? Czy kto moe
take uzyska kwalikacje na innym poziomie, czy te liczy si tylko najwyszy z nich?
Furopcjskic Ramy Kwalikacji sLanowi szczcblc karicry w Lym scnsic, c poczwszy od pozio-
mu l a do poziomu S powizanc uczcnic si sLajc si coraz bardzicj zoonc i wic si z wik-
szymi wymaganiami sLawianymi przcd uczcym si lub pracownikicm. WzrasLajcc warLoci
na poziomic od l do S odnosz si do rozmaiLych czynnikw, s Lo na przykad:
zoono oraz gbia wicdzy i rozumicnia,
sLopic konicczncgo wsparcia lub insLrukcji,
wymagany sLopic inLcgracji, niczalcnoci i krcaLywnoci,
zasig i zoono sLosowania/prakLyki,
sLopic przcjrzysLoci oraz dynamiki syLuacji.
Ta lisLa z pcwnoci nic jcsL wyczcrpujca, jako c uczcnic si ma wiclc isLoLnych wymiarw,
o kLrych czascm nawcL mocmy nic wicdzic. Powinna ona jcdynic wskazywa, co rozumic si
poprzcz sLalc wzrasLajcc wymagania od uczcych si/pracownikw.
Pojmowanic Furopcjskich Ram Kwalikacji jako drabiny karicry o omiu szczcblach nic oznacza,
c koniccznic nalcy wyrnia L sam liczb poziomw wc wszysLkich krajowych konLcksLach,
dzicdzinach, sckLorach lub domcnach. Krajowc sysLcmy lub Ramy Kwalikacji mog zawicra mnicj
lub wiccj poziomw. W nickLrych dzicdzinach, sckLorach lub domcnach kwalikacjc na wyszym
poziomic mog nic by dosLpnc. W przypadku innych mog nic isLnic kwalikacjc na niszym
poziomic lub Lc nawcL nickLrc kwalikacjc mog wykracza poza poziom S. Furopcjskic Ramy
Kwalikacji nic czyni dalszych rozrnic pomidzy kwalikacjami na poziomic S i wyszymi.
Na przykad jest bardzo mao prawdopodobne, e istniej kwalikacje w dziedzinie farmacji na naj-
niszym poziomie, czy te mao prawdopodobne jest znalezienie kwalikacji na wyszym poziomie
w zakresie prowadzenia domu i sprztania (chocia mog istnie wyjtki).
W wielu krajach doktorat bdzie klasykowany na poziomie odpowiadajcym poziomowi 8 Europej-
skich Ram Kwalikacji, cho w niektrych krajach mog istnie dalsze formalne kwalikacje w karie-
rze uniwersyteckiej nastpujce po doktoracie, jak na przykad habilitacja w krajach niemieckoj-
zycznych. Inny przykad stanowi dziedzina ksigowoci; w wielu krajach do uzyskania uprawnie
2S
biegego ksigowego wymaga si oprcz dyplomu ukoczenia studiw wyszych od piciu do dzie-
siciu lat dowiadczenia i zaliczenia dalszych egzaminw.
Furopcjskic Ramy Kwalikacji nic sLanowi insLrumcnLu bczporcdnio dokumcnLujccgo indywi-
dualnc posLpy w uczcniu si, alc dosLarczaj na picrwszym cLapic narzdzia umoliwiajccgo
przcocnic [kwalikacji] pomidzy rnymi konLcksLami krajowymi oraz na dusz mcL sLa-
nowi narzdzic odnicsicnia dla wszysLkich kwalikacji wydanych w Furopic. 3cdnak wskazanic
poziomw Furopcjskich Ram Kwalikacji dla danych kwalikacji nic oznacza, c kwalikacjc Lc
koniccznic musz by uzyskanc w Lcj samcj kolcjnoci, co poziomy Furopcjskich Ram Kwalikacji.
Przykad: Zawiadczenie o ukoczeniu nauki zawodu jest porwnywane np. z poziomem 3. Po kilku latach
zdobywania dowiadczenia zawodowego i dalszego szkolenia w rmie osoba posiadajca takie zawiad-
czenie pragnie kontynuowa nauk na uniwersytecie (np. poziom 5). W ramach szczeglnych przepisw
krajowych owe umiejtnoci i kompetencje uzyskane w sposb nieformalny s przyjte jako kwalikacje
wystarczajce do przyjcia na uczelni zamiast formalnych kwalikacji na poziomie 4. Po pomylnym za-
koczeniu programu ksztacenia wyszego osoba ta uzyskuje kwalikacje sklasykowane na poziomie 5.
Zatem osoba ta uzyskaa formalne kwalikacje na poziomie 3 oraz na poziomie 5, ale nie na poziomie
4. Wyglda na to, e osoba ta pomina poziom 4. Ale tak naprawd osoba ta dysponowaa niezbdn
wiedz, umiejtnociami i kompetencjami na poziomie 4 na pocztku programu studiw, poniewa
takie byy wymagania do przyjcia na uczelni, nawet jeeli nie uzyskaa formalnych kwalikacji.
Przcz cac ycic uczcy si bd przcdc wszysLkim przcchodzi z niszcgo poziomu na wyszy,
alc moliwc jcsL Lakc uzyskanic dwch rnych kwalikacji na Lym samym poziomic lub
przcjcic z wyszcgo poziomu kwalikacji na niszy, jccli podcjmujc si nauk w inncj dzic-
dzinic lub zdobywa si nowc umicjLnoci.
Na przykad osoba z doktoratem w dziedzinie inynierii decyduje si studiowa nowy kierunek, na
przykad ekonomi, co mona sklasykowa na niszym poziomie.
W yciu rne powody, jak choroby, nowe zainteresowania i pasje lub bezrobocie, mog umotywowa
osob do uzyskania nowych kwalikacji na niszym poziomie ni te, ktre moga zdoby wczeniej.
Na przykad kto, kto posiada kwalikacje i pracuje jako specjalista informatyk, moe dodatkowo by
zainteresowany uzyskaniem pewnych kwalikacji w zakresie organizacji czasu wolnego (np. prze-
wodnik wycieczek, instruktor narciarski). Te dodatkowe kwalikacje mog sytuowa si na niszym
poziomie ni kwalikacje pierwotne.
Czy deskryptory Europejskich Ram Kwalikacji mog by rwnie stosowane dla Kra-
jowych Ram Kwalikacji?
Funkcjc Ram Kwalikacji rni si w zalcnoci od ich konLcksLu (porwnanic midzynarodowc,
krajowc, rcgionalnc lub sckLorowc), dlaLcgo szczcgowy projckL Ram bdzic rwnic odmicnny.
20
Furopcjskic Ramy Kwalikacji s pomylanc jako mcLa-ramy (zob. pyLanic l) i w zwizku z Lym
sLosuj bardzicj oglnc dcskrypLory ni wikszo Ram Krajowych, Rcgionalnych lub SckLorowych.
DcskrypLory Furopcjskich Ram Kwalikacji nic zasLpuj dcskrypLorw innych Ram Kwali-
kacji. Alc oczywicic sLrukLura i liczba poziomw owych innych dcskrypLorw moc by ukic-
runkowana na Furopcjskic Ramy Kwalikacji. Oznacza Lo, c dcskrypLory Furopcjskich Ram
Kwalikacji nic powinny by sLosowanc jako plan dla wypracowywania innych Ram Kwalika-
cji bcz wyrancgo rozpaLrzcnia i odzwicrcicdlcnia ich poLrzcb. 3cdnak dcskrypLory Furopcjskich
Ram Kwalikacji mog by uyLc jako punkL wyjcia dla Lcgo proccsu i mog by odpowicdnio
zmicnianc, uzupcnianc iLp.
3ako przykad zbicnoci z Furopcjskimi Ramami Kwalikacji mona poda nowo powsLac
Krajowc Ramy Kwalikacji na Malcic i na IiLwic, oba sysLcmy obcjmuj osicm poziomw. Nowo
powsLac Krajowc Ramy Kwalikacji na Malcic sLosuj nawcL podobn sLrukLur do Lcj uyLcj
w Furopcjskich Ramach Kwalikacji, jako c odnosz si do wicdzy, umicjLnoci i kompcLcncji.
Dlaczego niektre z kompetencji, jak kompetencje kluczowe lub meta-kompetencje (np.
wiedza o zrwnowaonym rozwoju, uczenie si, jak si uczy, lub kompetencje etyczne),
nie s wspomniane w Europejskich Ramach Kwalikacji?
Furopcjskic Ramy Kwalikacji nic czyni adnych dcklaracji w odnicsicniu do szczcgowcj zawar-
Loci cckLw uczcnia si. To, co kraj lub spocczcsLwo uwaa obccnic lub w przyszoci za kom-
pcLcncjc kluczowc (np. kompcLcncjc w zakrcsic znajomoci jzykw obcych, kompcLcncjc w zakrc-
sic komunikacji, kompcLcncjc w zakrcsic przcdsibiorczoci, kompcLcncjc doLyczcc kulLury), moc
rni si w zalcnoci od kraju i spocczcsLwa, alc Lakc zmicnia si w czasic. Furopcjskic Ramy
Kwalikacji nic odsyaj do adnych szczcglnych kompcLcncji kluczowych, alc mog obcjmowa
wszysLkic odmicnnc Lypy kompcLcncji kluczowych na rozmaiLych poziomach. IsLnicj Lakc innc,
bardzicj oglnc, kompcLcncjc, jak na przykad uczcnic si, jak si uczy lub kompcLcncjc cLycznc,
kLrc nic zosLay zawarLc wprosL w Furopcjskich Ramach Kwalikacji. Tc ccchy, czsLo zwanc
mcLa-kompcLcncjami, nic zosLay wczonc, gdy nic mog by posLrzcganc niczalcnic od rcszLy
wicdzy, umicjLnoci i kompcLcncji. DlaLcgo Lc nic zosLay dorzuconc jako dodaLkowc wymiary,
alc powinny by posLrzcganc jako inLcgralna cz wicdzy, umicjLnoci i kompcLcncji. Na przykad
uczcnic si, jak si uczy odgrywa wan rol przy zdobywaniu wicdzy LcorcLyczncj i oparLcj na
akLach, kompcLcncjc cLycznc s wanc dla rozwoju niczalcnoci i odpowicdzialnoci.
Czy Europejskie Ramy Kwalikacji mog by stosowane do klasykacji programw
i zaj edukacyjnych?
Furopcjskic Ramy Kwalikacji nic zosLay zaprojckLowanc do cclw klasykacji programw i za-
j cdukacyjnych, albowicm skupiaj si na sysLcmach i Ramach Kwalikacji. Poziomy Furopcjskich
Ram Kwalikacji nic odzwicrcicdlaj uczcsLnicLwa w adnym konkrcLnym programic cdukacyjnym
ani kompcLcncji wymaganych dla szczcglnych zada lub zaj. Oczywicic kwalikacjc odnosz
30
si do kszLaccnia i szkolcnia oraz do wiaLa akLywnoci zawodowcj i Lc clcmcnLy w Furopcjskich
Ramach Kwalikacji s bardzo isLoLnc. Midzynarodowa Klasykacja SLandardw Fdukacyjnych
(ISCFD) oraz Midzynarodowy SLandard Klasykacji Zawodw (ISCO) Lo klasykacjc sLworzonc
spccjalnic do klasykowania kszLaccnia i zawodw. Furopcjskic Ramy Kwalikacji Lylko czcio-
wo implikuj hicrarchi programw cdukacyjnych (np. kwalikacjc na wyszym poziomic w Fu-
ropcjskich Ramach Kwalikacji bardzo prawdopodobnic bd odpowiada wyszcmu poziomowi
w sysLcmic ISCFD) oraz hicrarchi zawodw (np. kwalikacjc na niszym poziomic w Furopcjskich
Ramach Kwalikacji bd najprawdopodobnicj prowadzi do dziaalnoci zawodowcj occnioncj
na niszym poziomic zgodnic z poziomami umicjLnoci ISCO). 3cdnak Furopcjskic Ramy Kwa-
likacji konccnLruj si na cckLach uczcnia si w ormic wicdzy, umicjLnoci i kompcLcncji, Lc
clcmcnLy s posLrzcganc niczalcnic od programw cdukacyjnych lub konLcksLw zawodowych.
DlaLcgo Lc Furopcjskic Ramy Kwalikacji sLanowi nowy insLrumcnL, ocrujc moliwo
czcnia Laksonomii cdukacyjncj i zawodowcj, oraz w pcwicn sposb przcrzucaj pomosL po-
midzy sysLcmami ISCFD i ISCO.
Jaki jest zwizek pomidzy Europejskimi Ramami Kwalikacji a Ramami dla Europej-
skiego Obszaru Szkolnictwa Wyszego?
Na poziomic curopcjskim rozwj Ram Kwalikacji rozpocz si wraz z Ramami Kwalikacji dla
jcdncgo sckLora cdukacji: Ramy Kwalikacji Furopcjskicgo Obszaru SzkolnicLwa Wyszcgo kszLa-
Loway si od l00l r. (Dcklaracja Boloska, dcskrypLory dubliskic zosLay przyjLc w roku 2005),
podczas gdy opracowywanic Furopcjskich Ram Kwalikacji rozpoczLo w 2005 r. Oba sysLcmy ra-
mowc zawicraj wyranc podobicsLwa i czciowo pokrywajcc si obszary: oba sysLcmy sLanowi
mcLa-ramy, obcjmuj szcroki zakrcs uczcnia si i zosLay zaprojckLowanc, aby poprawi przcjrzysLo
w odnicsicniu do kwalikacji w obrbic Furopy. Oba sysLcmy s kojarzonc z zapcwnianicm jakoci
kszLaccnia i w cclu okrclcnia poziomw sLosuj konccpL najlcpszcgo dopasowania. Oba rwnic
wyranic aspiruj do wspicrania uczcnia si przcz cac ycic oraz mobilnoci na rynku pracy.
Mimo Lych oczywisLych podobicsLw pomidzy powyszymi Ramami, mona Lakc zaobscr-
wowa rnicc pod wzgldcm ich cclw oraz sLosowanych dcskrypLorw. Zamicrzcnicm Ram
Kwalikacji Furopcjskicgo Obszaru SzkolnicLwa Wyszcgo jcsL harmonizacja sysLcmw, podczas
gdy Furopcjskic Ramy Kwalikacji maj na cclu odnicsicnic sysLcmw do sicbic. 3cdynym
ccnLralnym cclcm Proccsu Boloskicgo jcsL harmonizacja curopcjskich sysLcmw kszLaccnia
wyszcgo poprzcz wprowadzcnic wsplnych sLrukLur sLopni (sysLcm sLopni naukowych przy-
znawanych w Lrzcch cyklach). NaLomiasL Furopcjskic Ramy Kwalikacji nic s narzdzicm
harmonizacji kwalikacji ani Lc nic sLanowi czci sysLcmw kwalikacji, alc w zamicrzcniu
maj unkcjonowa jako rodzaj narzdzia umoliwiajccgo przcocnic, w cclu lcpszcgo wyja-
nicnia, zalcnoci pomidzy kwalikacjami i rozmaiLymi sysLcmami.
Aby poczy Lc dwic mcLa-ramy, dokumcnL o Furopcjskich Ramach Kwalikacji zaznacza zgodno
z Ramami Kwalikacji Furopcjskicgo Obszaru SzkolnicLwa Wyszcgo. Cwnym powodcm nakrc-
3l
lcnia wyszych poziomw Furopcjskich Ram Kwalikacji bczporcdnio na dcskrypLorach Furopcj-
skicgo Obszaru SzkolnicLwa Wyszcgo jcsL sLaranic uniknicia wypracowania dwch odosobnionych
sysLcmw ramowych. SLd Lc cckLy uczcnia si na pcwnych poziomach w Furopcjskich Ramach
Kwalikacji odpowiadaj dcskrypLorom cyklw Ram Kwalikacji Furopcjskicgo Obszaru SzkolnicLwa
Wyszcgo. IsLnicj wyranc odnicsicnia krzyowc na poziomic od 5 do S. DlaLcgo Lc odpowicdnic
dcskrypLory cyklw Ram Kwalikacji Furopcjskicgo Obszaru SzkolnicLwa Wyszcgo opracowanc
przcz Wspln InicjaLyw 3akoci jako cz Proccsu Boloskicgo pojmowanc s jako odpowiada-
jcc dcskrypLorom dla poziomw od 5 do S Furopcjskich Ram Kwalikacji. Chocia sLosowanc s
rnc dcskrypLory, oba sysLcmy ramowc dzicl wsplny punkL widzcnia w odnicsicniu do wymiarw
posLpw w kwcsLiach wicdzy, umicjLnoci (zasLosowania) i procsjonalncgo posLpowania.
3cdnak jako c Furopcjskic Ramy Kwalikacji s nadrzdnc i usiuj zawrzc w sobic rnorodnc
ormy uczcnia si (nic Lylko ormy uczcnia si poprzcz kszLaccnic wyszc, alc Lakc kwalikacjc
bardzicj zoricnLowanc zawodowo), dcskrypLory s rozlcglcjszc, bardzicj oglnc i powinny by po-
jcmnicjszc ni dcskrypLory dubliskic, sLosowanc do dcniowania poziomw na uyLck Ram
Kwalikacji Furopcjskicgo Obszaru SzkolnicLwa Wyszcgo. Oznacza Lo, c poziomy Lc mog by
posLrzcganc jako ckwiwalcnLnc, chocia dcskrypLory poziomw nic s Lakic samc. WskuLck Lcgo
poziomy od 5 do S w Furopcjskich Ramach Kwalikacji mog odpowiada nic Lylko sLopniom kwa-
likacji uzyskanym w sposb ormalny, poprzcz sLudiowanic na wyszcj uczclni, alc Lakc kwali-
kacjom zawodowym przyznawanym poprzcz kszLaccnic ormalnc, pozaormalnc i nicormalnc.
W Ramach Kwalikacji Furopcjskicgo Obszaru SzkolnicLwa Wyszcgo cckLy uczcnia si nic s
pojmowanc jako opisy Lcgo, co uczcy si powinicn wicdzic, rozumic i robi po ukoczcniu
odpowicdnicgo cyklu. DcskrypLory dubliskic odsyaj do nasLpujcych piciu wymiarw:
wicdza i rozumicnic, sLosowanic wicdzy i rozumicnia, wyrabianic sobic opinii, komunika-
cja i umicjLnoci uczcnia si. Podczas gdy picrwszc Lrzy wymiary s ujLc gwnic w wymiarach
wicdzy i umicjLnoci w Furopcjskich Ramach Kwalikacji, Furopcjskic Ramy Kwalikacji nic
odsyaj wprosL do Lakich kluczowych kompcLcncji, jak komunikacja, lub mcLa-kompcLcncjc, jak
uczcnic si, jak si uczy. S onc czciowo wczonc jako nicodczny clcmcnL wszysLkich Lrzcch
kolumn, alc na og mog by ujLc w kolumnic kompcLcncji (zob. Lakc pyLanic l0).
Chocia dcskrypLory dcniujcc poziomy w Furopcjskich Ramach Kwalikacji oraz dcskrypLory
dubliskic rni si od sicbic, dcskrypLory poziomw w Furopcjskich Ramach Kwalikacji
cakowicic wczaj dcskrypLory boloskic i sLd Lc isLnicjc midzy nimi zgodno.
Na przykad efekty uczenia si odpowiednie dla poziomu 7 Europejskich Ram Kwalikacji obejmuj
midzy innymi specjalistyczne umiejtnoci rozwizywania problemw, potrzebne do bada lub dzia-
alnoci innowacyjnej w celu tworzenia nowej wiedzy i procedur oraz integrowania wiedzy z rnych
dziedzin. Odpowiednio, drugi poziom Ram Kwalikacji Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyszego
odsya do oryginalnoci w opracowywaniu i/lub stosowaniu idei, czsto w kontekcie prowadzenia bada.
Efekty uczenia si na poziomie 8 Europejskich Ram Kwalikacji obejmuj wykazywanie si znaczcym
32
autorytetem, innowacyjnoci, autonomi, etyk naukow i zawodow oraz trwaym zaangaowaniem
w rozwj nowych idei i procesw w najwaniejszych kontekstach pracy zawodowej lub nauki, w tym ba-
da, a trzeci cykl Ram Kwalikacji Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyszego odnosi si do wkadu
poprzez oryginalne badania, ktre rozszerzaj granice wiedzy poprzez wypracowanie pokanego korpu-
su prac, z ktrych cz zasuya na miano polecanych publikacji na skal krajow lub midzynarodow
oraz do zdolnoci krytycznej analizy, oceny oraz syntezy nowych i zoonych idei.
1.3. Podnoszenie wzajemnego zaufania zapewnianie jakoci procesu
ustalania odniesie do ERK
1.3.1. Proces ustalania odniesie systemw kwalikacji do ERK
Cwnym cclcm Lcj czci ninicjszcgo dokumcnLu jcsL objanicnic rl i zakrcsu odpowicdzial-
noci inLcrcsariuszy zaangaowanych w rcalizacj rnych cLapw proccsu usLalania odnicsic,
w cclu uniknicia nicporozumic doLyczcych charakLcru Lcgo proccsu, oraz przy pozosLawic-
niu osLaLccznych dccyzji w gcsLii wadz i organizacji krajowych. PonadLo w czci Lcj przcdsLa-
wionc s rwnic moliwoci, w ramach kLrych poszczcglnc krajc odnosi mog korzyci
z curopcjskicj wsppracy i akLywncgo wsparcia.
Proccs usLalania odnicsic sysLcmw kwalikacji do FRK skada si z nasLpujcych cLapw:
Krajowy proces ustalania odniesie systemw kwalikacji do ERK
3csL Lo auLonomiczny proccs krajowy, w ramach kLrcgo waciwc wadzc i inLcrcsariuszc kra-
jowi uzgadniaj odpowicdnic powizania pomidzy poziomami krajowych kwalikacji zawo-
dowych a poziomami i dcskrypLorami FRK.
Oglnym cclcm krajowcgo proccsu usLalania odnicsic jcsL wyjanicnic, w sposb pogldowy,
jcdnoznaczny i poparLy argumcnLami, jak poziomy kwalikacji krajowych powizanc s z od-
powicdnimi poziomami FRK. W proccsic Lym zasLosowanic ma dzicsi kryLcriw usLalania
odnicsic uzgodnionych przcz Crup Fkspcrck ds. FRK w marcu 2000 r. Sprawozdanic nL.
usLalcnia odnicsic powinno umoliwi osobom nicznajcym sysLcmu kwalikacji dancgo
kraju zrozumicnic i uznanic poprawnoci przcdsLawionych powiza. Proccs usLalania odnic-
sic powinicn Lakc opisywa proccdury prowadzcc do wczcnia poszczcglnych kwalikacji
do sysLcmu. Zalcccnic FRK wymaga, by proccs Lcn opicra si na podcjciu uwzgldniajcym
cckLy uczcnia si
l2
. Kady kraj musi w zwizku z Lym wyjani, w jaki sposb kwalikacjc w jcgo
sysLcmic opisanc mog by w kaLcgoriach cckLw uczcnia si, w Lym jakic isLnicj midzy nimi
powizania wcrLykalnc i horyzonLalnc. Koordynacj Lcgo proccsu zajmujc si w kadym kraju
Krajowy PunkL Koordynacyjny (KPK), uLworzony zgodnic z zasadami podanymi w Zalcccniu
Zalcccnic FRK wzywa pasLwa czonkowskic do wykorzysLania na poLrzcby dcnicji i opisu
kwalikacji podcjcia opicrajccgo si na cckLach proccsu uczcnia si. (Zalcccnic 4).
33
FRK
l3
i kicrujcy si dzicsicioma kryLcriami usLalania odnicsic. W wikszoci krajw przcd
rozpoczcicm proccsu usLalania odnicsic i/lub rwnolcglc do nicgo Lworzonc s Krajowc Ramy
Kwalikacji dla uczcnia si przcz cac ycic
l4
.
Wsparcicm dla krajowcgo proccsu usLalania odnicsic moc by doradzLwo ckspcrLw midzy-
narodowych, kLrzy dziki ponadnarodowcmu punkLowi widzcnia oraz znajomoci wiclu
sysLcmw kwalikacji wnic mog wkad w zapcwnicnic wikszcj oglncj przcjrzysLoci
i spjnoci Lcgo proccsu oraz bdccgo jcgo wynikicm sprawozdania (paLrz S kryLcrium usLa-
lania odnicsic do FRK). Chocia dccyzja co do Lcgo, jak odnosi krajowc poziomy kwalikacji
do FRK, nalcy cakowicic do wadz i inLcrcsariuszy krajowych, rol ckspcrLw midzynarodo-
wych jcsL zapcwnicnic doradzLwa i moliwoci przcdyskuLowania sposobu zaprczcnLowania
Lych dccyzji w sposb budzcy jak najwikszc zauanic.
Wsppraca pomidzy krajami
SysLcmaLyczna wymiana pogldw i dowiadczc w Lrakcic proccsu usLalania odnicsic sLano-
wi moc dodaLkowy isLoLny clcmcnL midzynarodowcgo dialogu na jcgo LcmaL, zwikszajcy
ogln przcjrzysLo oraz zauanic do proccsu oraz Lworzcy sLrcy wzajcmncgo zauania mic-
dzy krajami. Zalcnic od poLrzcb wysLpujcych na poziomic krajowym, Lo samc krajc zdccy-
duj o konkrcLnych ormach wsppracy. 3cdnakc Komisja Furopcjska wsplnic z Ccdcop
zapcwnia moc wsparcic organizacyjnc i doradczc
l5
. W zakrcsic Lym wyrni mona nasL-
pujcc gwnc ormy wsppracy (w czci 2 opisano dosLpnc zasoby i rodzajc wsparcia):
Zadania KPK obcjmowa powinny:
a) odnoszcnic poziomw kwalikacji w ramach krajowych sysLcmw kwalikacji do poziomw
Furopcjskich Ram Kwalikacji opisanych w zaczniku II,
b) zapcwnianic sLosowania przcjrzysLcj mcLodyki usLalania odnicsic midzy krajowymi pozio-
mami kwalikacji a Furopcjskimi Ramami Kwalikacji, z jcdncj sLrony w cclu uaLwicnia po-
rwna midzy nimi, a z drugicj dla zapcwnicnia publikacji wynikajcych z nicj dccyzji,
c) zapcwnianic zainLcrcsowanym sLronom dosLpu do inormacji oraz wyLycznych w zakrcsic
Lcgo, w jaki sposb kwalikacjc krajowc odnosz si do Furopcjskich Ram Kwalikacji poprzcz
krajowc sysLcmy kwalikacji,
d) wspicranic uczcsLnicLwa wszysLkich odpowicdnich zainLcrcsowanych sLron, w Lym, zgodnic
z krajowym usLawodawsLwcm i prakLyk, insLyLucji szkolnicLwa wyszcgo oraz kszLaccnia
i szkolcnia zawodowcgo, parLncrw spoccznych, sckLorw i ckspcrLw w zakrcsic porwny-
wania i wykorzysLania kwalikacji na poziomic curopcjskim.
NickLrc krajc mog zdccydowa si na odnicsicnic ich poziomw kwalikacji do FRK bcz uprzcd-
nicgo uLworzcnia Krajowych Ram Kwalikacji. Krajc Lakic bd musiay przcdsLawi swc sysLc-
my kwalikacji i dokona odnicsicnia krajowych poziomw kwalikacji do FRK.
` Spocczno WirLualna Crupy Fkspcrckicj ds. FRK moc rwnic suy jako dobrc orum wy-
miany pogldw na LcmaL proccsu rccrcncyjncgo i projckLw sprawozda rccrcncyjnych.
34
krajc samodziclnic inicjuj w ormic bilaLcralncj lub mulLilaLcralncj spo-
Lkania w cclu omwicnia wsplnych inLcrcsujcych jc kwcsLii zwizanych
z proccscm usLalania odnicsic sysLcmw kwalikacji do FRK,
Komisja Furopcjska i Ccdcop mog po skicrowaniu do nich Lakicgo wniosku
zorganizowa scminaria powiconc kwcsLiom szczcglnic isLoLnym z punk-
Lu widzcnia proccsu usLalania odnicsic sysLcmw kwalikacji do FRK,
KlasLcr ds. uznawania cckLw uczcnia si moc rcgularnic odnosi si do
LcmaLw budzcych zainLcrcsowanic lub wLpliwoci.
Bcz wzgldu na wybran orm wsppracy, isLoLnc jcsL, by wnioski i wyniki Lych scminariw
i spoLka byy szcroko upowszcchnianc i udosLpnianc wszysLkim zainLcrcsowanym sLronom.
Spocczno WirLualna Crupy Fkspcrckicj ds. FRK suy moc jako paszczyzna Lakich dziaa
upowszcchniajcych oraz zachca do dalszcj wymiany dowiadczc i inormacji.
KlasLcr ds. uznawania cckLw uczcnia si odgrywa bdzic szczcglnic akLywn rol w oglnym
wspicraniu wdrocnia FRK, a zwaszcza proccsu usLalania odnicsic sysLcmw kwalikacji do FRK.
Od zapoczLkowania swcj pracy w 2006 roku, KlasLcr zapcwnia konkrcLnc wsparcic w zakrcsic
opracowywania poliLyk krajowych, zwaszcza w dzicdzinic Krajowych Ram Kwalikacji oraz walidacji.
Na swym spoLkaniu w maju 2000 roku KlasLcr posLanowi skupi si bardzicj na kwcsLiach
zwizanych bczporcdnio z proccscm usLalania odnicsic sysLcmw kwaliikacji do FRK,
Lakich jak inLcrprcLacja dcskrypLorw poziomw FRK (oparLa na pojciu cckLw uczcnia si)
oraz zagadnicniom najlcpszcgo powizania
l6
. DlaLcgo Lc jcsL niczwyklc isLoLnc, by w caym proccsic
usLalania odnicsic sysLcmw kwalikacji do FRK prowadzona bya inLcnsywna wsppraca
pomidzy KlasLrcm, Crup Fkspcrck ds. FRK oraz Krajowymi PunkLami Koordynacyjnymi.
Sumarycznym wynikicm Lcj wsppracy jcsL sLopniowy rozwj wicdzy Lcchniczncj i dowiadczcnia,
zarwno na poziomic krajowym, jak i curopcjskim, oraz zwikszcnic oglncj wiarygodnoci FRK.
Grupa Ekspercka ds. ERK
Po zaLwicrdzcniu krajowych sprawozda nL. usLalcnia odnicsic sysLcmw kwalikacji do FRK
przcz wadzc i inLcrcsariuszy krajowych, sprawozdanic kadcgo kraju przcdsLawionc powinno
zosLa na orum Crupy Fkspcrckicj ds. FRK. Cclcm Lcj prczcnLacji jcsL przcjrzysLc przcdsLawicnic
innym krajom, w jaki sposb dany kraj usLali odnicsicnia swych poziomw kwalikacji do FRK.
Kluczowym punkLcm zainLcrcsowania Crupy Fkspcrckicj jcsL zapcwnicnic oglncj spjnoci
inicjaLywy FRK. DlaLcgo Lc Crupa zachca swych czonkw do wzajcmncgo wspicrania si
poprzcz akLywn i konsLrukLywn dyskusj na LcmaL krajowych sprawozda nL. usLalcnia
PaLrz dokumcnL AC4-7 w sprawic prioryLcLw i pracy KlasLra ds. uznawania cckLw uczcnia si.
35
odnicsic sysLcmw kwalikacji do FRK w chwili, gdy zosLan onc Crupic przcdsLawionc.
Uwagi i komcnLarzc czonkw Crupy bd szczcglnc ccnnc dla zapcwnicnia, by inormacjc
podanc w krajowych sprawozdaniach byy jasnc dla czyLclnika z inncgo kraju, zgodnic z zasa-
dami okrclonymi w Zalcccniu FRK oraz kryLcriach odnicsicnia. Nicmnicj jcdnak osLaLcczna
dccyzja doLyczca Lrcci sprawozdania nalcy do wadz krajowych.
W cclu umoliwicnia czonkom Crupy Fkspcrckicj ds. FRK wypcnicnia ich roli, oLrzyma oni
musz LcksL krajowcgo sprawozdania przynajmnicj jcdcn micsic przcd zaplanowan daL
posicdzcnia Crupy, na kLrym nasLpi ma ormalna prczcnLacja dancgo sprawozdania krajo-
wcgo
l7
. Dziki Lcmu czonkowic Crupy bd mogli skonsulLowa si z ckspcrLami na poziomic
krajowym, by zwcrykowa, czy zawarLc w sprawozdaniu inormacjc s wysLarczajco klarow-
nc, i przygoLowa swc komcnLarzc. W cclu uaLwicnia dyskusji, uwagi i pyLania przygoLowa
mona w ormic piscmncj jcszczc przcd posicdzcnicm Crupy, co umoliwi przcdsLawiciclom
dancgo kraju przygoLowanic konsLrukLywncj odpowicdzi. W proccsic Lym akLywnc zasLosowa-
nic znalc moc Spocczno WirLualna.
Publikacja sprawozdania na stronie internetowej ERK
Po dokadnym przcdyskuLowaniu sprawozdania krajowcgo na orum Crupy Fkspcrckicj ds. FRK
oraz zaLwicrdzcniu go przcz waciwc wadzc krajowc, Krajowy PunkL Koordynacyjny przcka-
c osLaLcczn wcrsj sprawozdania nL. usLalcnia odnicsic sysLcmw kwalikacji do FRK Ko-
misji Furopcjskicj, w cclu opublikowania na sLronic inLcrncLowcj FRK (oprcz, oczywicic,
publikacji na waciwcj sLronic inLcrncLowcj dancgo kraju oraz udosLpnicniu sprawozdania
opinii publiczncj, por. 0 kryLcrium odnicsicnia). Sprawozdania Lc (oraz ich przyszc akLualiza-
cjc, paLrz ponicj) bd oczywicic sLanowi wany clcmcnL docclowcgo porLalu inLcrncLowcgo
FRK, kLrcgo oLwarcic planowanc jcsL na konicc 20ll r.
Dalsze aktualizacje krajowego sprawozdania nt. ustalenia
odniesie systemw kwalikacji do ERK
W razic isLoLnych zmian/rcorm na poziomic krajowym, zaisLnic moc poLrzcba akLualizacji
sprawozdania krajowcgo. Dccyzja w sprawic Lcrminu Lakicj akLualizacji nalcy do wadz i inLc-
rcsariuszy krajowych, i podcjmowana powinna by z uwzgldnicnicm charakLcru zmian oraz
zasad wzajcmncgo zauania.
' Sprawozdania publikowanc bd na sLronach Spoccznoci WirLualncj Crupy Fkspcrckicj, gdzic
czonkowic Crupy umicszcza mog rwnic swojc komcnLarzc. DosLp do Spoccznoci WirLualncj
uzyskaj rwnic Krajowc PunkLy Koordynacyjnc, kLrc dziki Lcmu bd Lakc mogy zamicszcza
swojc komcnLarzc.
36
1.3.2. Planowanie i zasoby wsparcie procesu ustalania odniesie systemw
kwalikacji do ERK
Spcnicnic Lcrminw usLalonych w Zalcccniu FRK wymaga zarwno na poziomic krajowym,
jak i curopcjskim uwancgo zaplanowania proccsu usLalania odnicsic sysLcmw kwalika-
cji do FRK, rwnic pod wzgldcm wysLarczajcych zasobw ludzkich i nansowych.
Zasoby na potrzeby procesu ustalania
odniesie krajowego systemu kwalikacji do ERK
Proccs usLalania odnicsic oraz jcgo wdrocnic nalcy do wyczncj kompcLcncji wadz krajo-
wych. Wanc jcsL jcdnak, by krajc przygoLowyway map drogow, ukazujc gwnc cLapy
proccsu krajowcgo oraz czas ich rcalizacji. 3csL Lo koniccznc nic Lylko z punkLu widzcnia orga-
nizacji proccsu krajowcgo, lccz rwnic z punkLu widzcnia koordynacji wymiany pogldw
z innymi krajami oraz udosLpnicnia wsparcia na poziomic curopcjskim
lS
.
W cclu uaLwicnia komunikacji z ckspcrLami midzynarodowymi w czasic przygoLowywania
sprawozdania krajowcgo, a Lakc pnicj na orum Crupy Fkspcrckicj i dyskusji publiczncj,
krajc proszonc bd o przygoLowanic sprawozdania w dwch ocjalnych jzykach Unii Furo-
pcjskicj, z kLrych jcdcn nalcc musi do jzykw najpowszcchnicj uywanych w Furopic, Lzn.
w jzyku angiclskim, rancuskim lub nicmicckim. Nic oznacza Lo jcdnak koniccznoci Luma-
czcnia akLw prawnych i podsLawowych dokumcnLw krajowych sysLcmw kwalikacji.
Biorc pod uwag kluczow rol, jak w proccsic usLalania odnicsic sysLcmw kwalikacji do
FRK odgrywaj Krajowc PunkLy Koordynacyjnc, Komisja rozway udziclcnic im wsparcia -
nansowcgo poczwszy od 20l0 roku. rodki Lc zasadniczo przcznaczonc bd na wsparcic
dziaa zwikszajcych wzajcmnc zauanic na poziomic curopcjskim, Lj. opracowanic i Luma-
czcnic sprawozdania krajowcgo nL. usLalcnia odnicsic sysLcmw kwalikacji do FRK, komu-
nikacj oraz wspprac curopcjsk.
Wspieranie wsppracy pomidzy krajami
Komisja Furopcjska oraz Ccdcop rozwa rnc sposoby zapcwnicnia wsparcia organizacyj-
ncgo oraz dosLpnoci ckspcrLw na poLrzcby wymiany pogldw pomidzy krajami (paLrz
wycj, cz l).
Krajc samodziclnic inicjuj w ormic bilaLcralncj lub mulLilaLcralncj spoLkania w cclu om-
wicnia wsplnych inLcrcsujcych jc kwcsLii zwizanych z proccscm usLalania odnicsic sysLc-
mw kwalikacji do FRK. W Lym przypadku zaangaowanc krajc przygoLowanc musz by do
pokrycia koszLw organizacji spoLkania. Pcwnc clcmcnLy Lakich spoLka snansowa bdzic
mona z rodkw wsparcia, kLrcgo Komisja udzicli Krajowym PunkLom Koordynacyjnym
w 20l0 roku. Na wniosck zainLcrcsowanych krajw, Komisja i Ccdcop zapcwni rwnic na
' Wniosck o przygoLowanic Lakich map drogowych zosLa krajom ju przckazany w maju 2000 r.
37
poLrzcby wspomnianych spoLka wsparcic Lcchnicznc oraz dosLpno ckspcrLw.
Komisja Furopcjska i Ccdcop mog po skicrowaniu do nich Lakicgo wniosku
zorganizowa scminaria powiconc kwcsLiom szczcglnic isLoLnym z punk-
Lu widzcnia proccsu usLalania odnicsic sysLcmw kwalikacji do FRK. W La-
kich przypadkach wsparcic nansowc zapcwnionc moc by na Lych samych
zasadach, co w przypadku KlasLra ds. uznawania cckLw uczcnia si i jcgo
dziaa w zakrcsic uczcnia si od sicbic. W czasic Lakich spoLka uczcsLnicy
oLrzymywaliby zwroL wydaLkw zgodnic z Lypowymi zasadami
l0
. SpoLkania
Lakic organizowanc byyby najczcicj w Brukscli, chocia innc lokalizacjc
rwnic nic s wykluczonc. PrzygoLowanic scrii scminariw w ramach jcdnc-
go spoLkania mogoby przyczyni si zarwno do obnicnia koszLw, jak
i zapcwnicnia moliwoci nicormalncj dyskusji w ormulc micszczccj si
pomidzy ograniczonym co do LcmaLyki scminarium a posicdzcnicm plcnarnym
Crupy Fkspcrckicj lub spoLka Krajowych PunkLw Koordynacyjnych
20
.
KlasLcr ds. uznawania cckLw uczcnia si moc rcgularnic odnosi si do
LcmaLw budzcych zainLcrcsowanic lub wLpliwoci. W Lych syLuacjach
uczcsLnicy oLrzymuj zwroL koszLw zgodnic z obowizujcymi zasadami.
W przypadku spoLka organizowanych poza Brukscl (dziaania w ramach
uczcnia si od sicbic), nickLrc koszLy (np. wynajcm pomicszczc na organi-
zacj spoLkania, iLp.) ponicsionc musz by przcz krajc uczcsLniczcc.
Najwanicjszc wnioski i dowiadczcnia wynikajcc z projckLw LcsLowych
i piloLaowych FRK udosLpnianc bd za porcdnicLwcm sLron inLcrncLowych
Spoccznoci. PonadLo Lc oraz innc projckLy wypracowujcc dowiadczcnia
isLoLnc z punkLu widzcnia FRK zosLan przcanalizowanc przcz ckspcrLw
Komisji oraz Ccdcop, a Lakc w ramach dziaa uczcnia si od sicbic i scmi-
nariw, w cclu lcpszcgo zrozumicnia najwanicjszych wyzwa, przcd kLrymi
sLan mog poszczcglnc krajc w Lrakcic rcalizacji proccsu usLalania odnic-
sic sysLcmw kwalikacji do FRK.
ZwroL koszLw doLyczy jcdncgo uczcsLnika z dancgo kraju, chocia w konkrcLnych syLuacjach
zwizanych z uczcnicm si od sicbic zaisLnic moc moliwo zwroLu koszLw uczcsLnicLwa
dwch uczcsLnikw z jcdncgo kraju: przcdsLawicicla wadz rzdowych oraz przcdsLawicicla spo-
za sckLora rzdowcgo. PrzcdsLawiciclowi rzdowcmu zwracanc s koszLy podry, naLomiasL
ckspcrci pozarzdowi uprawnicni s rwnic do zwroLw koszLw uLrzymania.
Na przykad, jcdno spoLkanic obcjmowa mogoby rwnolcgc scminaria z krajami A, B, C, D oraz
F, F, C, H, nasLpnic dwa scminaria w ukadzic krajw A, F, H, 3 oraz C, D, C, K organizowany-
mi pomidzy krLkimi scsjami plcnarnymi. Osicm z dzicsiciu uczcsLniczcych krajw wzioby
udzia w dwch scminariach, a przy okazji wszysLkic krajc uzyskayby moliwo szcrszcj wy-
miany pogldw.
3S
W ramach Spoccznoci WirLualncj Crupy Fkspcrckicj ds. FRK powsLanic modcrowanc orum
dyskusyjnc. Bdzic ono oLwarLc dla czonkw Crupy Fkspcrckicj, Narodowych PunkLw Koor-
dynacyjnych oraz ckspcrLw, by umoliwi im wymian dokumcnLw oraz komcnLarzy doLy-
czcych proccsu usLalania odnicsic sysLcmw kwalikacji do FRK.
Zasoby na potrzeby dyskusji na forum Grupy Eksperckiej ds. ERK
W ramach Spoccznoci WirLualncj Crupy powsLa mog ora dyskusyjnc, pozwalajcc jcj
czonkom na wymian pogldw w okrcsic pomidzy posicdzcniami Crupy oraz wymian in-
ormacji na LcmaL proccsu usLalania odnicsic sysLcmw kwalikacji do FRK oraz projckLw
sprawozda krajowych.
W oparciu o poLrzcby wyraonc przcz Crup Fkspcrck Komisja Furopcjska oraz jcj agcndy,
przy wsparciu ckspcrLw zcwnLrznych, mog zainicjowa i koordynowa dalszc pracc doradczc
doLyczcc rozwoju konccpcji FRK oraz przcjcia na konccpcj cckLw uczcnia si.
Zasoby na potrzeby publikacji krajowych sprawozda nt. ustalania odniesie
systemw kwalikacji do ERK
Krajowc sprawdzania nL. usLalania odnicsic sysLcmw kwalikacji do FRK przckazanc Komi-
sji przcz Narodowc PunkLy Koordynacyjnc zosLan udosLpnionc opinii publiczncj za porcd-
nicLwcm inLcrncLu. Sprawozdania ju goLowc do publikacji zosLan zamicszczonc na oglncj
sLronic inLcrncLowcj Komisji Furopcjskicj pod zakadk FRK. NasLpnic wszysLkic sprawozda-
nia opublikowanc zosLan na oglnodosLpncj wiLrynic inLcrncLowcj powiconcj FRK, kLrcj
oLwarcic planowanc jcsL na konicc 20ll roku.
1.3.3. Kryteria i procedury ustalania odniesie krajowych poziomw kwalikacji do ERK
Crupa Fkspcrcka ds. FRK przyja KryLcria i proccdury usLalania odnicsic krajowych pozio-
mw kwalikacji do FRK w marcu 2000 r. KryLcria Lc maj zasadniczc znaczcnic dla wdroc-
nia FRK. UsLalaj onc pcwnc podsLawowc zasady majcc zapcwni przcjrzysL wymian po-
rwnywalnych inormacji, bdc podsLaw budowania wzajcmncgo zauania krajw. Po
przyjciu kryLcriw, kilka krajw zgosio poLrzcb dodaLkowych wyLycznych doLyczcych
inLcrprcLacji poszczcglnych kryLcriw. Ponicj przcdsLawiono dodaLkowc objanicnia dzic-
siciu kryLcriw i proccdur. Czonkowic Crupy Fkspcrckicj zachcani s do dalszcj dyskusji
uszczcgawiajccj na Lcn LcmaL.
1. Zakres obowizkw i/lub kompetencje prawne wszystkich waciwych instytucji krajowych zaan-
gaowanych w proces ustalania odniesie systemw kwalikacji do ERK, w tym Krajowego Punk-
tu Koordynacyjnego, s jasno okrelone i publikowane przez waciwe wadze krajowe.
Iiczba i rodzaj insLyLucji zaangaowanych w proccs usLalania odnicsic sysLcmw kwalikacji do
FRK jcsL rny w rnych krajach. 3csL Lo wynikicm rnic w krajowych proccsach dccyzyjnych oraz
30
zrnicowania krajowych sysLcmw kwalikacji. 3cdnoznacznc okrclcnic wszysLkich zaangaowa-
nych insLyLucji, w Lym organizacji parLncrw spoccznych, oraz ich rl i zakrcsu obowizkw jcsL
bardzo isLoLnc, gdy pozwala unikn nicporozumic i da podmioLom niczwizanym z sysLcmcm
oricnLacyjny obraz podsLaw, na kLrych opicra si proccs usLalania odnicsic. 3cdnoznaczn dcni-
cj roli oraz zakrcsu obowizkw uzna mona rwnic za warunck wsLpny sLworzcnia na poziomic
krajowym jasncj odpowicdzialnoci za powodzcnic proccsu powizania sysLcmu krajowcgo z FRK.
2. Istnieje jednoznaczne i moliwe do udowodnienia powizanie midzy pomidzy poziomami Krajowych
Ram lub systemu kwalikacji a deskryptorami poziomw Europejskich Ram Kwalikacji.
Konicczna jcsL dalsza rcgularna i ciga wymiana dowiadczc, by okrcli, co uzna mona za jcd-
noznacznc i moliwc do udowodnicnia powizanic. Taka wymiana inormacji prowadzona obccnic
w ramach projckLw LcsLowych i piloLaowych oraz ormu wsppracy opisanych w czci picrwszcj
powycj umoliwi lcpszc zrozumicnic wyzwa kryjcych si w: (a) dcniowaniu krajowych poziomw
kwalikacji i ich dcskrypLorw oraz (b) wykorzysLaniu poziomw i dcskrypLorw FRK jako wsplnc-
go punkLu odnicsicnia. Zcbranc dowiadczcnia powinny zosLa ujLc w synLcLyczncj ormic i szcroko
upowszcchnionc, by umoliwi przyszc udoskonalcnic dcnicji i dcskrypLorw, zarwno na poziomic
krajowym, jak i curopcjskim. Podcjcic Lakic, oparLc na sLopniowym budowaniu bazy dowiadczc,
wynika z isLnicnia nicwiclu wczcnicjszych dowiadczc, na kLrych mona by oprzc obccnc pracc,
oraz przckonania, c dccyzja o najlcpszym powizaniu oparLa bdzic na wiclu wzgldach Lcchnicznych
i poliLycznych. DlaLcgo Lc z jcszczc wiksz moc podkrcli nalcy znaczcnic poLrzcby przcjrzysLo-
ci wyniki proccsu usLalania odnicsic musz by na Lylc przcjrzysLc, by osoby nicznajcc sysLcmu
kwalikacji dancgo kraju byy w sLanic zrozumic i dosLrzcc podsLawy usLalonych powiza.
3. Krajowe Ramy lub system kwalikacji opieraj si na zasadzie i celu efektw uczenia si, powi-
zane s z rozwizaniami sucymi walidacji wynikw uczenia si pozaformalnego i nieformalne-
go, a take gdzie to moliwe z systemami transferu osigni.
Zgodnic z Zalcccnicm FRK, kryLcrium 3 podkrcla niczwyklc isLoLnc znaczcnic wykorzysLania
w proccsic usLalania odnicsic do FRK podcjcia oparLcgo na cckLach uczcnia si. 3csL Lo wyrazcm
oglncgo przckonania, c pojcic cckLw uczcnia si najlcpicj nadajc si do cclw porwnawczych
i jako Lakic powinno by jcdyn podsLaw porwnywania kwalikacji ponad granicami krajowy-
mi i insLyLucjonalnymi. 3cdnakc, odnoszc si do zasady i cclu cckLw uczcnia si, kryLcrium 3
wyraa rwnic przckonanic, c cho cckLy uczcnia si nic s jcszczc konccpcj powszcchnic wdro-
on, krajc powinny zmicrza w Lym kicrunku i by w sLanic wykaza podjcic Lakich dziaa.
Przcchodzcnic do wykorzysLania konccpcji cckLw uczcnia si jako podsLawy podcjcia do proccsu
usLalania odnicsic do FRK wymaga rcgularncj wymiany dowiadczc i wzajcmncgo uczcnia si. Opra-
cowanic odpowicdnich wyLycznych na poLrzcby sLosowania kryLcrium 3 wymaga sLaranncj analizy
40
i upowszcchnicnia wynikw projckLw LcsLowych i piloLaowych
2l
. Wykonawcy projckLw podkrclaj,
c isLnicjc wiclc rnic w inLcrprcLacji pojcia cckLw uczcnia si i ich komponcnLw (wicdzy, umicjL-
noci i kompcLcncji), nic Lylko pomidzy poszczcglnymi krajami, lccz rwnic w ramach Lych samych
poziomw cdukacyjnych i sckLorw. Chocia nadal nic isLnicjc jcdna oglna mcLoda idcnLykacji i dc-
niowania cckLw uczcnia si, opracowano ju jcdnak i przcLcsLowano kilka inLcrcsujcych konccpcji,
ukazujcych, jak sLopniowo opracowa mona opis i dcnicj cckLw uczcnia si. Dowiadczcnia Lc,
wiclcc wzbogaconc wynikami szybko posLpujcych prac nad opracowywanicm oparLych na cckLach
uczcnia si Krajowych Ram Kwalikacji, powinny by rcgularnic prczcnLowanc i udosLpnianc na po-
ziomic curopcjskim, w cclu uaLwicnia wzajcmncgo uczcnia si i osigania sLopniowcj poprawy.
Zalcccnic FRK posLrzcga przcjcic do konccpcji cckLw uczcnia si jako sposb uaLwicnia wali-
dacji uczcnia si nicormalncgo, pozaormalncgo oraz sysLcmw Lranscru osigni. Dziaanic Lo
jcdnak nic jcsL powizanc z proccscm usLalania odnicsic i powinno by uznawanc za poLcncjaln
warLo dodan. Trwajcc pracc nad opracowywanicm Krajowych Ram Kwalikacji (paLrz dokumcnL
AC4-2 wyLycznych Crupy Fkspcrckicj FRK) pokazuj, c przcjcic na konccpcj cckLw uczcnia
si jcsL rzcczywicic przydaLnc na poLrzcby walidacji. Bardzicj szczcgowc omwicnic proccsu
Lworzcnia sysLcmw walidacji uczcnia si pozaormalncgo i nicormalncgo znalc mona w Fu-
ropcjskich wyLycznych w sprawic walidacji uczcnia si pozaormalncgo i nicormalncgo
22
.
4. Procedury wczania kwalikacji do Krajowych Ram Kwalikacji lub opisywania miejsca kwalikacji
w krajowym systemie kwalikacji s przejrzyste.
Chocia Lo wadzc krajowc dccyduj, w jaki sposb dokonywa wczcnia kwalikacji do Ram Krajowych,
jasny opis sLosowanych przcz nic proccdur ma zasadniczc znaczcnic dla osignicia i zwikszania
wzajcmncgo zauania. Proccdury ocjalncgo wczcnia kwalikacji do Ram lub sysLcmu krajowcgo
w wiclu krajach sLanowi bd kluczowy clcmcnL krajowcgo sysLcmu zapcwnicnia jakoci. Szczcglnic
inLcrcsujcc jcsL, jak (jccli w oglc) proccdury Lc pozwalaj na wczcnic kwalikacji przyznanych poza
sLrukLurami insLyLucji publicznych, na przykad przcz przcdsibiorsLwa lub sckLory gospodarczc.
5. Krajowe systemy zapewnienia jakoci ksztacenia i szkolenia odnosz si do Krajowych Ram lub
systemu kwalikacji i s spjne z odpowiednimi zasadami i wytycznymi europejskimi (zgodnie
z Zacznikiem 3 Zalecenia).
OsLaLccznc rczulLaLy projckLw Programu Iconardo da Vinci zwizanych z FRK z 2006 r. zosLa-
n wkrLcc opublikowanc na scrwcrzc Furopa: hLLp://cc.curopa.cu/cducaLion/liclong-lcarning-
policy/doc44_cn.hLm. Zwizanc z FRK projckLy z 2007 r. zaczynaj ju ormuowa isLoLnc
wnioski, a wkrLcc Lo samo powicdzic bdzic mona o projckLach z roku 200S. Przydanc okaza
si mog rwnic wyniki projckLw wybranych w innych, niczwizanych z FRK, konkursach.
WyLycznc doLyczcc walidacji uzyska mona pod nasLpujcym adrcscm:
hLLp://www.ccdcop.curopa.cu/cLv/InormaLion_rcsourccs/Bookshop/publicaLion_dcLails.asp`pub_id=553
4l
Powodzcnic proccsu usLalania odnicsic sysLcmw kwalikacji do FRK oraz wzajcmnc zauanic,
kLrc proccs Lcn Lworzy, s cilc powizanc z kryLcrium 5, powiconym zapcwnicniu jakoci
(podobnic jak kryLcria 4 i 6). Krajc wykazywa powinny powizania pomidzy krajowymi sys-
Lcmami zapcwnicnia jakoci, Krajowymi PunkLami Koordynujcymi oraz oglnymi porozumic-
niami curopcjskimi w Lym zakrcsic, w Lym dcklaracji waciwych urzdw ds. zapcwnicnia ja-
koci, c dokumcnLacja dosLarczona na poLrzcby proccsu usLalania odnicsic jcsL poprawna.
Zacznik 3 Zalcccnia rwnic moc suy pomoc w dccyzji o ormic prczcnLacji rozwiza doLy-
czcych zapcwnicnia jakoci dancgo kraju zc szczcglnym podkrclcnicm proccsu ccrLykacji.
Opublikowany nicdawno przcz Ccdcop dokumcnL pL. Zwizki pomidzy zapcwnicnicm jakoci oraz
ccrLykacj kszLaccnia i szkolcnia zawodowcgo w PasLwach Czonkowskich UF
23
ukazujc wyzwa-
nia, jakic napoLka mona w prbach waciwcgo powizania zapcwnicnia jakoci i ccrLykacji.
6. Proces ustalania odniesie obejmuje zadeklarowan zgod waciwych urzdw ds. zapewnienia
jakoci.
Co oznacza sLwicrdzcnic zadcklarowana zgoda, nicwLpliwic okrclonc musi zosLa przcz wa-
dzc krajowc, zgodnic z obowizujcymi w danym kraju rozwizaniami prawnymi i poliLycznymi.
Dcklaracja Laka musi jcdnakc ukazywa isLnicnic jcdnoznaczncgo powizania pomidzy procc-
scm usLalania odnicsic do FRK i krajowymi insLyLucjami i urzdami ds. zapcwnicnia jakoci.
7. W procesie ustalania odniesie systemw kwalikacji do ERK uczestnicz eksperci midzynarodowi.
Fkspcrci midzynarodowi zapcwni mog zcwnLrzny punkL widzcnia, pomagajcy zwikszy
przcjrzysLo rozwiza i wzajcmnc zauanic. Dccyzja co do Lcgo, na kLrym cLapic i poziomic
zaangaowa nalcy ckspcrLw midzynarodowych, nalcy do wadz krajowych. W cclu zapcw-
nicnia spojrzcnia wysLarczajco szcrokicgo (np. z punkLu widzcnia rnych czci sysLcmu kszLa-
ccnia i szkolcnia), jak i koniccznych umicjLnoci jzykowych, w proccsic usLalania odnicsic za-
angaowanych powinno by wiccj ni jcdcn ckspcrLw. rdcm inormacji o waciwych ckspcr-
Lach mog by dla wadz krajowych projckLy zwizanc z FRK. Biorc pod uwag, i sprawozdanic
krajowc nL. usLalcnia odnicsic musi zosLa przcLumaczonc na jcdcn z najszcrzcj uywanych j-
zykw curopcjskich inny ni jzyk ocjalny dancgo kraju, Lzn. angiclski, nicmiccki lub rancuski,
moliwc jcsL zaangaowanic ckspcrLw nicmajcych bicgcj znajomoci jzyka dancgo kraju.
8. Waciwa instytucja (instytucje) krajowa dokonuje certykacji odniesienia Krajowych Ram lub
systemu kwalikacji do ERK. Waciwe instytucje krajowe, w tym Krajowy Punkt Koordynacyjny,
opublikuj jedno kompleksowe sprawozdanie, przedstawiajce proces ustalania odniesie oraz
towarzyszce mu dowody, omawiajc oddzielnie kade z kryteriw odniesienia.
Ccdcop Panorama 5l06. DosLpna pod nasLpujcym adrcscm:
hLLp://www.ccdcop.curopa.cu/cLv/InormaLion_rcsourccs/Bookshop/publicaLion_dcLails.asp`pub_id=555
42
KryLcrium Lo doLyczy opisu proccsu. 3cgo cclcm jcsL zapcwnicnic, by krajc sporzdziy jcdcn
komplcksowy dokumcnL, dajcy spjny ogld cacgo zakrcsu poziomw (i Lypw) kwalikacji
ujLych w ich ramach lub sysLcmach, odzwicrcicdlajc w Lcn sposb spajajcy i zwizany z uczc-
nicm si przcz cac ycic charakLcr FRK. Sprawozdanic zawicra powinno wyjanicnia i przy-
kady ukazujcc, w jaki sposb waciwc insLyLucjc krajowc dokonywa mog ccrLykacji pro-
ccsu usLalania odnicsic. KryLcrium Lo mwi o przygoLowaniu jcdncgo komplcksowcgo spra-
wozdania opisujccgo krajowy proccs usLalania odnicsic sysLcmu lub Ram Kwalikacji do FRK.
Sprawozdanic Lo podlcga ccrLykacji przcz waciwy urzd (urzdy) krajowy (krajowc).
9. Ocjalny portal internetowy ERK zawiera powinien publiczn list pastw czonkowskich, ktre
potwierdziy zakoczenie procesu ustalania odniesie, wraz z linkami do sprawozda krajowych.
PasLwa powinny poda linki do porLali ich Krajowych PunkLw Koordynacyjnych lub do za-
kadki krajowcj w ocjalnym porLalu inLcrncLowym FRK.
10. Po zakoczeniu procesu ustalania odniesie oraz zgodnie z harmonogramem okrelonym w Zale-
ceniu, wszystkie nowe certykaty kwalikacji, dyplomy i dokumenty Europass wydawane przez
waciwe wadze powinny zawiera jasne odniesienie, poprzez struktur krajowych systemw
kwalikacji, do waciwego poziomu Europejskich Ram Kwalikacji.
Wadzc krajowc podawa powinny w ccrLykaLach, dyplomach i dokumcnLach Furopass od-
nicsicnic do poziomw FRK (zalcccnic Lo wdroy nalcy do roku 20l2). Moliwc sposoby
wskazywania jasncgo odnicsicnia do poziomw FRK w ccrLykaLach, dyplomach i dokumcnLach
Furopass bd przcdmioLcm dialogu midzynarodowcgo w bliskicj przyszoci.
1.4. Kryteria i procedury odnoszenia poziomw krajowych kwalikacji do
Europejskich Ram Kwalikacji (ERK)
24
W Zalcccniu w sprawic usLanowicnia FRK zachca si pasLwa do odnicsicnia poziomw krajo-
wych kwalikacji do FRK do 20l0 r. Aby Lcrmin Lcn zosLa doLrzymany oraz aby zapcwni przc-
prowadzcnic Lcgo proccsu w Laki sposb, cby jcgo cckL by zrozumiay i wiarygodny dla wszysL-
kich zainLcrcsowanych sLron wc wszysLkich pasLwach uczcsLniczcych, Crupa Doradcza ds.
FRK opracowaa zbir kryLcriw i proccdur cclcm waciwcgo ukicrunkowania Lcgo proccsu.
1.4.1. Kryteria i procedury odnoszenia
SLosowanic Lych kryLcriw ma na cclu sprawicnic, c inormacja i dokumcnLacja podawanc do
wiadomoci publiczncj, zaLwicrdzonc przcz waciwc organy, bd isLoLnc, przcjrzysLc, porw-
nywalnc i wiarygodnc. Powodzcnic inicjaLywy FRK zalcy bowicm od Lcgo, czy pasLwa uczcsL-
DokumcnL opracowany przcz Crup Doradcz ds. FRK.
43
niczcc bd poLray odnic swojc sysLcmy i poziomy kwalikacji do FRK w sposb wyLu-
maczalny, oczywisLy i zasadny. Oznacza Lo, c nawcL osoby nicznajcc sysLcmu kwalikacji
w danym pasLwic bd mogy sLwicrdzi, czy podanc inormacjc s wiarygodnc.
KryLcria Lc s w Lym scnsic niczbdnc, c wskazuj oglny kicrunck proccsu odnoszcnia. Na-
lcy zauway jcdnak, c musz onc by sprawdzonc w prakLycc. Oznacza Lo, c porozumicnic
co do zcsLawu kryLcriw jcsL Lylko picrwszym krokicm w Lym kicrunku i c sLosowaniu kryLc-
riw musi Lowarzyszy poradnicLwo oraz sysLcmaLyczna wymiana dowiadczc i dobrych
prakLyk. Wan rol w Lych dziaaniach odgrywaj Krajowc PunkLy Koordynacyjnc oraz pro-
jckLy prbnc i piloLaowc.
UczcsLnicLwo w inicjaLywic FRK jcsL oparLc na zasadzic dobrowolnoci oraz wzajcmncgo za-
uania midzy pasLwami uczcsLniczcymi. Dziki ninicjszym kryLcriom i proccdurom pasLwa
pragncc wzi udzia w proccsic odnoszcnia kwalikacji krajowych do FRK dysponowa bd
wskazwkami, jak go przcprowadzi w sposb przcjrzysLy i spjny, przyczyniajc si do budowy
wzajcmncgo zauania.
Kryteria i procedury odnoszenia poziomw krajowych kwalikacji do ERK
l. Waciwc organy wadzy publiczncj jasno okrclaj i publikuj zadania i uprawnicnia waci-
wych organw krajowych zaangaowanych w proccs odnoszcnia kwalikacji, w Lym Krajowc-
go PunkLu Koordynacyjncgo.
2. Pomidzy poziomami kwalikacji okrclonymi w Krajowych Ramach lub sysLcmic kwalika-
cji a dcskrypLorami poziomw FRK isLnicjc wyrany i aLwy do wykazania zwizck.
3. Krajowc Ramy lub sysLcm kwalikacji, jak rwnic skadajcc si na nic kwalikacjc, s opar-
Lc na cckLach uczcnia si oraz powizanc s z mcchanizmami cckLw uczcnia si pozaor-
malncgo i nicormalncgo oraz, jcli Lakowc isLnicj, z sysLcmami Lranscru i akumulacji
punkLw zaliczcniowych.
4. Proccdury doLyczcc wczania kwalikacji do Krajowych Ramy Kwalikacji lub okrclania
ich micjsca w krajowym sysLcmic kwalikacji s przcjrzysLc.
5. Krajowy/c sysLcm/y zapcwniania jakoci kszLaccnia i szkolc odnosi si do Krajowych Ram
lub sysLcmu kwalikacji i jcsL spjny z odpowicdnimi zasadami i wyLycznymi curopcjskimi
(jak okrclono w Zaczniku 3 Zalcccnia).
6. Nicodczn czci proccsu odnoszcnia jcsL ocjalnc poLwicrdzcnic jcgo cckLu wyraonc
przcz odpowicdnic organy odpowicdzialnc za zapcwnianic jakoci.
7. W proccsic Lym bior udzia ckspcrci midzynarodowi.
44
S. Waciwc organy wadzy krajowcj powiadczaj zgodno proccsu odnoszcnia Krajowych Ram
lub sysLcmu kwalikacji do FRK. Waciwc organy wadzy krajowcj, w Lym Krajowy PunkL
Koordynacyjny, publikuj jcdno wyczcrpujcc sprawozdanic opisujcc proccs odnoszcnia oraz
jcgo uzasadnicnic, w sprawozdaniu Lym nalcy odnic si do kadcgo z kryLcriw osobno.
0. Na ocjalncj plaLormic FRK zosLanic opublikowana oglnodosLpna lisLa pasLw czonkow-
skich, kLrc poLwicrdziy zakoczcnic proccsu odnoszcnia, wraz z odsyaczami do krajowych
sprawozda z proccsu odnoszcnia.
l0. W nasLpsLwic proccsu odnoszcnia oraz zgodnic z Lcrminami usLalonymi w Zalcccniu wszysL-
kic nowc wiadccLwa, dyplomy i dokumcnLy Furopass poLwicrdzajcc zdobyLc kwalikacjc,
wydanc przcz waciwc organy, bd zawicray wyranc odnicsicnic, za porcdnicLwcm Kra-
jowych Ram Kwalikacji, do odpowicdnicgo poziomu Furopcjskich Ram Kwalikacji.
1.4.2. Kryteria i procedury odnoszenia: kontekst i cele
Znaczenie Krajowych Ram Kwalikacji (KRK) dla procesu odnoszenia
Zalcccnic w sprawic usLanowicnia FRK nic obligujc pasLw uczcsLniczcych do opracowania
Krajowych Ram Kwalikacji. PasLwa Lc mog, w zasadzic, odnic poziomy krajowych kwali-
kacji bczporcdnio do FRK, nic usLanawiajc ormalnic Krajowych Ram Kwalikacji. KryLcria
i proccdury zosLay w zwizku z Lym opracowanc w sposb pozwalajcy na odnicsicnic poziomw
kwalikacji do FRK pasLwom nicposiadajcym KRK (zob. kryLcria 2, 3 i 4). Nic umnicjszajc
znaczcnia krajowych sysLcmw kwalikacji, nalcy wymicni powody, dla kLrych KRK odc-
graj jcdnak kluczow rol w proccsic odnoszcnia.
Po picrwszc, pasLwa uczcsLniczcc w FRK zobowizay si do opracowania KRK zgodnych z Rama-
mi Kwalikacji dla Furopcjskicgo Obszaru SzkolnicLwa Wyszcgo (QF-FHFA) w ramach Proccsu
Boloskicgo (zob. komunikaL z Bcrgcn), a wic bd onc dysponoway KRK przynajmnicj dla czci
ich sysLcmu kszLaccnia doLyczccj szkolnicLwa wyszcgo. Po drugic, znaczca wikszo pasLw
wsppracujcych w ramach FRK jcsL w Lrakcic wprowadzania KRK obcjmujcych pccn zakrcs kwa-
likacji. Chocia kilka pasLw nadal zasLanawia si nad moliwociami opracowania KRK, w wik-
szoci przypadkw proccs odnoszcnia poziomw krajowych kwalikacji do FRK bdzic odbywa si
poprzcz Krajowc Ramy Kwalikacji. Wrcszcic, co nic mnicj isLoLnc, pasLwa chccc odnic swojc
poziomy kwalikacji do FRK musz jc wyranic okrcli oraz zdcniowa w kaLcgoriach cckLw
uczcnia si. Przyjcic ormalnych KRK nic jcsL wymaganc w proccsic odnoszcnia do FRK, Lo jcdnak
niczbdnc bdzic sormuowanic cckLw uczcnia si oraz wyranc zdcniowanic poziomw kwali-
kacji, co moc nawcL by do pcwncgo sLopnia posLrzcganc jako akLycznc wprowadzcnic KRK.
45
Wymg zdeniowania efektw uczenia si
Podcjcic oparLc na cckLach uczcnia si ma undamcnLalnc znaczcnic dla FRK zgodnic z kryLcrium 3
Krajowc Ramy lub sysLcm kwalikacji i ich skadniki opicraj si na cckLach uczcnia si. NickLrc
z pasLw Lwicrdz, c podcjcic oparLc na cckLach uczcnia si moc by wprowadzanc jcdynic sLop-
niowo i c nicrcalisLycznc jcsL oczckiwanic, c wszysLkic pasLwa zaczn jc w pcni sLosowa przcd
rozpoczcicm proccsu odnoszcnia. ArgumcnLujc dalcj, Lwicrdz onc, c kryLcrium 3 powinno by
posLrzcganc jako silny bodzicc do uwzgldniania cckLw uczcnia si, a nic jako przcszkoda powsLrzy-
mujca pasLwa przcd sLopniowym przyjcicm podcjcia oparLcgo na cckLach uczcnia si.
Wymg opracowania i uwzgldniania cckLw uczcnia si moc by posLrzcgany jako odnicsic-
nic do mcchanizmw i sysLcmw wspomagajcych Lranscr kwalikacji, przcdc wszysLkim do
sysLcmu Lranscru punkLw zaliczcniowych i walidacji cckLw uczcnia si pozaormalncgo
i nicormalncgo. W kryLcrium 3 podkrcla si jcdnak, c odnicsicnic do sysLcmw Lranscru
punkLw zaliczcniowych i walidacji nic jcsL obowizkowc i c powinno ono odzwicrcicdla
isLnicjcc prakLyki krajowc lub curopcjskic.
ERK i Europejski Obszar Szkolnictwa Wyszego (EHEA)
ZcsLaw kryLcriw i proccdur odnoszcnia zosLa opracowany z myl o zwizku FRK z Furopcj-
skimi Ramami Kwalikacji dla SzkolnicLwa Wyszcgo (Ramami FHFA lub Bolosk). Mimo c
wynikaj onc z oddziclnych inicjaLyw poliLycznych, FRK i Ramy Boloskic zachodz na sicbic
pod wzgldcm cclw i harmonogramu rcalizacji. W zwizku z Lym, c poziomy 5-S FRK s
w pcni zgodnc z picrwszym, drugim i Lrzccim sLopnicm FHFA, a Lakc z uwagi na Lo, c Kra-
jowc Ramy mog zawicra porcdnic poziomy kwalikacji wcwnLrz Lych sLopni, Proccs Bolo-
ski moc by posLrzcgany jako cz wszcchogarniajccj sLrukLury FRK. FakL Lcn musi znalc
swojc odzwicrcicdlcnic na poziomic krajowym, a co za Lym idzic, kryLcria odnoszcnia do FRK
i Lc doLyczcc samopoLwicrdzcnia w Proccsic Boloskim
25
musz by zgodnc.
KryLcria odnoszcnia zosLay opracowanc w sposb pozwalajcy na wspdziaanic w ramach
obu inicjaLyw. PasLwo, kLrc dokonao odnicsicnia (samopoLwicrdzcnia) w ramach FHFA,
moc nic powLarza Lcgo proccsu co do odpowicdnich poziomw FRK. I vice versa w przypad-
ku odnicsicnia poziomw kwalikacji do FRK nic Lrzcba Lc powLarza Lcgo w sLosunku do
QF-FHFA. PasLwa uczcsLniczcc maj w Lcj kwcsLii wolny wybr, jcdnak gcncralnic mona
przcprowadzi Lylko jcdcn z Lych proccsw i uznawa jcgo wyniki rwnic w sLosunku do dru-
gicgo. Dcnic do jcdncgo krajowcgo proccsu odnoszcnia obcjmujccgo zarwno FRK i FHFA
` Inormacjc na LcmaL kryLcriw samopoLwicrdzania dla Furopcjskicgo Obszaru SzkolnicLwa
Wyszcgo s dosLpnc pod adrcscm:
hLLp://www.ond.vlaandcrcn.bc/hogcrondcrwijs/bologna/q/naLional.asp#A
46
pozwolioby na uniknicic dublowania wysikw, a Lakc, co wanicjszc, nicjasncj syLuacji za-
inLcrcsowanych osb i pracodawcw, bdcych gwnymi uyLkownikami sysLcmu kwalikacji.
Dziki opracowaniu wszcchobcjmujccj sLrukLury KRK obcjmujccj pccn zakrcs kwalikacji,
rwnic w szkolnicLwic wyszym, mona by znacznic przyczyni si do inLcgracji sysLcmu.
Nalcy zauway, c poziomy 5-S s isLoLnc dla insLyLucji innych ni Lc objLc ram QF-FHFA.
Z uwagi na uwzgldnicnic w nich wicdzy, umicjLnoci i kompcLcncji dcskrypLory poziomw
FRK powinny by rwnic sLosowanc jako punkL odnicsicnia dla kwalikacji zawodowych na
poziomic wyszym przyznawanych poza konLcksLcm FHFA.
Powizanie z krajowymi systemami i organami zapewnienia jakoci
Powodzcnic proccsu odnoszcnia oraz wzajcmnc zauanic bdcc jcgo wynikicm jcsL cilc po-
wizanc z kryLcriami 5 i 6, doLyczcymi zapcwnicnia jakoci. Od pasLw uczcsLniczcych
oczckujc si, c wyka onc powizania midzy krajowymi sysLcmami zapcwnicnia jakoci,
KRK oraz umowami curopcjskimi w Lcj dzicdzinic (kryLcrium 5), w Lym zo owiadczcnic
wydanc przcz odpowicdnic organy zapcwniania jakoci, w kLrym poLwicrdzaj onc prawido-
wo dokumcnLacji dosLarczoncj w Lrakcic proccsu odnoszcnia. Brak Lakicgo owiadczcnia
podwayby wiarygodno proccsu odnoszcnia.
Ograniczenia stosowania kryteriw i procedur odnoszenia
PrzcdsLawionc powycj kryLcria i proccdury maj suy jako wskazwki dla pasLw, pozwa-
lajcc na odpowicdnic wykorzysLanic Furopcjskicj McLaramy Kwalikacji, jcj poziomw i dc-
skrypLorw. KryLcria odnoszcnia nic doLycz Lym samym krajowych inicjaLyw poliLycznych
majcych na cclu rcormowanic sysLcmw kwalikacji, gdy nic maj onc sLanowi pomocy
w opracowaniu KRK lub wc wprowadzaniu sysLcmw zapcwnicnia jakoci. KwcsLia La zosLaa
poruszona w kryLcrium 7 doLyczcym zaangaowania ckspcrLw midzynarodowych. Wymg
Lcn odnosi si do procesu odnoszenia, zc wzgldu na konicczno wzajcmncgo zauania, a nie do
proccsu rcorm na poziomic krajowym, gdy w Lym przypadku dccyzja o zaangaowaniu cks-
pcrLw midzynarodowych nalcy do wadz krajowych. W szczcglnoci zaangaowanic cks-
pcrLw midzynarodowych powinno pomc przy opracowywaniu sprawozdania, kLrc, spc-
niajc odpowicdnic wymogi, przcdsLawi wyniki proccsu odnoszcnia w sposb pozwalajcy
czyLclnikom nicobcznanym z danym sysLcmcm krajowym na zrozumicnic i occn prawido-
woci proccsu odnoszcnia. Fkspcrci midzynarodowi nic musz bra udziau w szczcgowych
dziaaniach podcjmowanych w ramach proccsu odnoszcnia. Wybr konkrcLnych ckspcrLw
midzynarodowych lcy w gcsLii wadz krajowych odpowicdzialnych za Lcn proccs. Nalcaoby
mic jcdnak na wzgldzic ogln zasad, c skad zcspou odpowicdzialncgo za proccs powinicn
odzwicrcicdla rnorodno zainLcrcsowanych sLron.
47
Potrzeba mwienia jednym gosem
W kryLcrium S sormuowano wymg przcdsLawicnia jcdncgo wyczcrpujccgo sprawozdania
przcdsLawiajccgo proccs odnoszcnia. Sprawozdanic Lo powinno by zaLwicrdzonc przcz wa-
ciwc organy wadz krajowych. Cclcm Lcgo kryLcrium jcsL zagwaranLowanic, c Krajowc Ramy
lub sysLcm bd obcjmowa wszysLkic poziomy (i Lypy) kwalikacji, odzwicrcicdlajc Lym samym
wszcchobcjmujcy charakLcr FRK zwizany z uczcnicm si przcz cac ycic.
1.5. Europejska inicjatywa New Skills for New Jobs a Ramy Kwalikacji
26
3cdnym z podsLawowych cclw Lworzcnia Furopcjskich i Krajowych Ram Kwalikacji jcsL dosLosowa-
nic kompcLcncji osb uczcych si do poLrzcb rynku pracy oraz zwikszcnic ich zaLrudnialnoci, przcz
co rozumic si zdolno uzyskania oraz uLrzymania bd zmiany zaLrudnicnia. Tworzcnic i wdraanic
Ram, a poLcm konLrola ich unkcjonowania i sLaa modcrnizacja powinny odbywa si przy wsp-
udzialc pracodawcw i pracownikw oraz innych podmioLw rynku pracy. Sam rynck pracy podlcga
znaczcym przcobracniom, Lakc w zakrcsic wymaga sLawianych pracownikom rozwijaniu umic-
jLnoci nowcgo Lypu midzy innymi Lych, kLrych gcncryczny opis zawarLy jcsL w Ramach.
W Unii Furopcjskicj ju w laLach 00. powsLa konscnsus poliLyczny w zakrcsic sLrukLuralncj
naLury problcmw zaLrudnicnia, a Lakc koniccznoci zinLcnsykowania dziaa sucych
wzrosLowi zaLrudnicnia
27
. 3ako gwnc narzdzic na poziomic UF ukicrunkowujcc i koordy-
nujcc prioryLcLy poliLyk krajowych w zakrcsic zaLrudnicnia przcwidziano Furopcjsk SLraLc-
gi ZaLrudnicnia (European Employment Strategy). Od czasu jcj osLaLcczncgo sormuowania
w 2000 roku opicra si ona na czLcrcch zasadniczych larach: przcdsibiorczoci, adapLacyjno-
ci, poliLycc rwnych szans oraz zapcwnicniu aLrakcyjnoci zaLrudnicniowcj (employability).
W SLraLcgii (jako clcmcncic skadowym SLraLcgii Iizboskicj) silnic podkrclono, c osigni-
cic pcncgo zaLrudnicnia wymaga przcdc wszysLkim zwikszcnia aLrakcyjnoci zaLrudnicnio-
wcj pracownikw, zdcniowancj jako zdolnoci do znalczicnia zaLrudnicnia w warunkach
wzrosLu produkLywnoci
2S
. Furopcjska SLraLcgia ZaLrudnicnia umoliwia krajom czonkowskim
i Komisji Furopcjskicj przyjmowanic wsplnych cclw doLyczcych poliLyk zaLrudnicnia, mo-
niLorowanic posLpw i wymian najlcpszych prakLyk w cclu krcowania wikszcj liczby i lcpszych
sLanowisk pracy w kadym kraju. Rwnic przygoLowywanc przcz Komisj Furopcjsk Wytycz-
TcksL opracowany przcz ukasza Sicnkicwicza.
' European Employment Observatory (www.cu-cmploymcnL-obscrvaLory.ncL)
' Furopcjska SLraLcgia ZaLrudnicnia
(www.cc.curopa.cu/comm/cmploymcnL_social/cmploymcnL_sLraLcgy/cmploy_cn.hLm)
4S
ne w sprawie Zatrudnienia (Employment Guidelines) podkrclaj poLrzcb dosLosowywania sys-
Lcmw cdukacji i szkolcnia do zapoLrzcbowania na nowc zawody i umicjLnoci oraz uaLwiania
pracodawcom rozpoznawania i uznawania kwalikacji pracownikw.
W Lcn obszar dziaa Komisji Furopcjskicj wpisujc si Lakc inicjaLywa New Skills for New Jobs.
PodsLaw prawn Lcj inicjaLywy jcsL KomunikaL Komisji Furopcjskicj Nowc umicjLnoci
w nowych micjscach pracy. Przcwidywanic wymogw rynku pracy i poLrzcb w zakrcsic umicjLnoci
oraz ich wzajcmnc dopasowywanic z l6 grudnia 200S roku
20
oraz Rczolucja Rady
z l5 lisLopada 2007 roku
30
, uzupcnionc raporLcm roboczym zcspou
3l
, szcrzcj prczcnLujcym
omawianc zagadnicnic.
Zgodnic z zaocniami Lcj inicjaLywy, nowc umicjLnoci sLa si maj kluczcm do wikszcj
liczby lcpszych micjsc pracy, Lym samym rcalizujc zaocnia Furopcjskicj SLraLcgii ZaLrudnic-
nia. W krLkicj pcrspckLywic podnoszcnic poziomu umicjLnoci ma podsLawowc znaczcnic dla
naprawy syLuacji gospodarczcj w Furopic, a w duszcj pcrspckLywic dla wzrosLu gospodar-
czcgo i wydajnoci, a Lakc dla rynku pracy, zdolnoci dosLosowywania si do zmian, rwncgo
dosLpu do rynku pracy, rwnoci pci i spjnoci spocczncj. Konicczna jcsL wic poprawa zdol-
noci cigcgo moniLorowania, occny i prognozowania dynamicznic zmicniajcych si poLrzcb
rynku pracy. 3cdnoczcnic koniccznc jcsL dosLosowywanic sysLcmw kszLaccnia i szkolcnia do
Lych wymaga. Musz onc gcncrowa nowc umicjLnoci, odpowiadajcc wymaganiom nowych
micjsc pracy, kLrych uLworzcnic przcwidujc si w przyszoci, oraz aby zwiksza zdolno
przysLosowania si i szansc przyszcgo zaLrudnicnia obccnych uczcsLnikw rynku pracy.
Zgodnic z cyLowanymi w Komunikacic badaniami CFDFFOP, w laLach 2006-2020 w UF25 po-
wsLanic okoo l00 milionw micjsc pracy
32
, w Lym l0,6 miliona nowo uLworzonych micjsc pracy
KomunikaL Komisji Nowc umicjLnoci w nowych micjscach pracy. Przcwidywanic wymogw
rynku pracy i poLrzcb w zakrcsic umicjLnoci oraz ich wzajcmnc dopasowywanic, Brukscla,
l6.20.0S, KOM (200S) S6S (hLLp://cur-lcx.curopa.cu/IcxUriScrv/IcxUriScrv.do`uri=COM:200S:0S6S:FI-
N:PI:PDF)
Rczolucja Rady z l5 lisLopada 2007 na LcmaL nowych umicjLnoci dla nowych micjsc pracy,
(2007/C 200/0l) (hLLp://cur-lcx.curopa.cu/IcxUriScrv/IcxUriScrv.do`uri=O3:C:2007:200:000l:0003:F-
N:PDF)
RaporL roboczy zcspou [Sta working document], Brukscla, l6.20.0S, SFC (200S) 305S
(hLLp://cur-lcx.curopa.cu/IcxUriScrv/IcxUriScrv.do`uri=SFC:200S:305S:FIN:FN:PDF)
PamiLa jcdnak nalcy, c prognozy Lc opracowywanc byy jcszczc przcd znaczcym w skali
nickLrych krajw UF pogorszcnicm kluczowych wskanikw rynku pracy zwizanych z rozwo-
jcm kryzysu gospodarczcgo. DlaLcgo Lc prognozy Lc mog by znaczco przcszacowanc. Nicmnicj
jcdnak wydajc si, c oglnc Lrcndy zwizanc z dalsz scrwicyzacj gospodarki czy rosncymi
wymaganiami kompcLcncyjnymi pozosLan niczmicnionc.
40
oraz S0,4 miliona wynikajcych z popyLu zasLpicnia, a wic powsLaych w wyniku odchodzcnia
z rynku pracy np. na cmcryLur. W 2020 roku prawic micjsc pracy bdzic przypada w sckLorzc
usug, w Lym gwnic w obszarzc usug bizncsowych. Ubdzic 2,0 miliona micjsc pracy w picrwszym
sckLorzc gospodarki, a Lakc S00 Lysicy w produkcji, cho nadal pozosLanic on kluczowym
sckLorcm gospodarki pasLw UF. Przcwidywany duy wpyw na zmiany na rynku pracy w skali
curopcjskicj bdzic miao przcjcic do gospodarki niskocmisyjncj.
Zmicni si musi rwnic obccna sLrukLura kwalikacji pracownikw, ponicwa coraz wiccj
wolnych micjsc pracy (zgodnic z przcwidywaniami raporLu prawic 55 milionw) wymaga bdzic
rcdnicgo poziomu kwalikacji (zgodnic z klasykacj ISCFD poziomw 3 i 4, obcjmujccgo
rwnic kwalikacjc zawodowc). Mnicj ni l0 milionw wolnych micjsc pracy oLwarLych bdzic
dla osb bcz ormalnych kwalikacji i z niszym poziomcm kwalikacji. Wcdug auLorw ra-
porLu, wanc jcsL zrozumicnic akLu, c szkolcnia i moniLoring samc w sobic nic rozwi
znaczccgo problcmu nicdoboru siy roboczcj w Furopic. Czciowym Lylko rozwizanicm moc
by migracja. Biorc pod uwag zmnicjszajc si liczb osb akLywnych zawodowo w UF i Lrcn-
dy w obszarzc popyLu na prac, mobilno wcwnLrzna (midzynarodowa, alc w obrbic UF)
nic wysLarczy. Poprawa syLuacji na rynku pracy jcdncgo kraju czonkowskicgo koszLcm inncgo
nic poprawi oglncj syLuacji gospodarczcj UF jako caoci.
O ilc isLnicjc zagrocnic nadmicrncj poday pracownikw majcych ormalnc kwalikacjc w nic-
kLrych obszarach gospodarki, isLnicjc wiclc dowodw na znaczcc zmiany w zakrcsic wymaga
kompcLcncyjnych pracy. Clobalizacja i rosncy udzia handlu midzynarodowcgo, przckszLaccnia
prowadzcc do powsLania gospodarki niskocmisyjncj, zasLosowanic Lcchnologii ICT oraz zmiany
organizacji pracy wynikajcc zc zmian Lcchnologicznych i podnoszcnia si poziomu umicjLnoci
wpyn na wyszc wymagania doLyczcc umicjLnoci. Wymagania Lc rosn wc wszysLkich kaLc-
goriach zawodowych obcjmujc Lakc zawody o najniszych wymaganiach kompcLcncyjnych.
Wskazujc si Lakc na ryzyko polaryzacji rynku pracy. WzrosL liczby micjsc pracy bdzic spolary-
zowany w zalcnoci od zawodw zdccydowan przcwag bd miay zawody wymagajcc
wysokich, zoonych kwalikacji, alc popyL na pracc wymagajcc niskich ormalnych kwalikacji,
alc jcdnoczcnic polcgajcc na wykonywaniu zada nicruLynowych, rwnic bdzic sLabilny.
Uznano wic, c warunkicm wsLpnym opracowania skuLcczncj poliLyki w zakrcsic zaLrud-
nicnia, kszLaccnia i szkolcnia oraz uaLwicnia podcjmowania Lranych dccyzji zawodowych
na poziomic indywidualnym jcsL znacznc zwikszcnic zdolnoci pasLw czonkowskich
i Unii do prognozowania, podcjmowania dziaa wyprzcdzajcych oraz zaspokajania przy-
szych poLrzcb w zakrcsic umicjLnoci i wymaga rynku pracy. DlaLcgo Lc inicjaLywa
Nowc umicjLnoci dla nowych micjsc pracy zakada zinLcnsyikowanic dziaa w dwch
obszarach: dosLosowania umicjLnoci do poLrzcb rynku pracy oraz zwizanym z Lym
poprawianicm zdolnoci UF do occny i prognozowania poLrzcb w zakrcsic umicjLnoci.
Rcalizacja Lych cclw wymaga zasLosowania szcrcgu dziaa, zarwno o charakLcrzc moniLorujcym,
50
jak rwnic dosLosowawczym w zakrcsic koordynacji poday i popyLu na prac. W ramach
dziaa zwizanych z przcciwdziaanicm zjawisku nicdosLosowania umicjLnoci do poLrzcb
KomunikaL zakada:
uLworzcnic Europejskiego Monitora Rynku Pracy w 2000 roku,
opracowanic sLandardowcgo wiclojzyczncgo sownika zawodw i umicjLnoci,
opracowanic w 2000 roku aLwcgo w obsudzc i przcjrzysLcgo inLcrncLowcgo
scrwisu Match and Map, kLry bdzic dosLarcza obywaLclom inormacji
jakociowych o zawodach, umicjLnociach oraz o moliwociach kszLaccnia
si i szkolcnia w UF.
Dziaania Lc wzmocni maj w skali UF moliwoci dosLosowania poday pracy w ujciu kwali-
kacyjnym i kompcLcncyjnym do przyszych poLrzcb gospodarki i nowych micjsc pracy.
KomunikaL zakada Lakc podjcic dziaa wzmacniajcych zdolnoci Unii w zakrcsic progno-
zowania i podcjmowania dziaa wyprzcdzajcych. W ramach Lcj grupy dziaa przcwidziano:
occn poday i popyLu na rynkach pracy UF w pcrspckLywic dugoLcrminowcj
(do 2020 roku), z uwzgldnicnicm podziau na sckLory, zawody, poziomy
kwalikacji i krajc,
zwikszcnic zdolnoci UF w zakrcsic opracowywania mcLodyki i analiz oraz
wzajcmncgo uczcnia si,
zwikszcnic zdolnoci UF do occniania wpywu przckszLacc prowadzcych
do powsLania gospodarki niskocmisyjncj na zaLrudnicnic,
promowanic dialogu midzy przcdsibiorsLwami a podmioLami wiadczcymi
usugi w zakrcsic kszLaccnia i szkolcnia,
pogbianic i upowszcchnianic wicdzy na LcmaL prognozowania poLrzcb
w zakrcsic umicjLnoci wrd przcdsibiorsLw,
wspicranic wysikw plaLorm skupiajcych przcdsibiorsLwa, podmioLw rcalizuj-
cych szkolcnia i spccjalisLw ds. rckruLacji na rzccz wsplncgo opracowywania spc-
cjalisLycznych kursw szkolcniowych oraz zorganizowanic doroczncj imprczy Part-
nerstwo na rzecz umiejtnoci i zatrudnienia, aby wyrni najbardzicj innowacyjnc
parLncrsLwa dziaajcc na rzccz dosLosowania poday do popyLu na umicjLnoci,
przcprowadzcnic analizy poLrzcb w zakrcsic umicjLnoci i poLrzcb rynku
pracy w kluczowych sckLorach gospodarki,
omwicnic z zainLcrcsowanymi sLronami, przcdc wszysLkim z isLnicjcymi
sckLorowymi komiLcLami ds. dialogu spocczncgo, moliwoci powoania na
poziomic UF sektorowych rad ds. zatrudnienia i umiejtnoci.
KomunikaL zakada Lakc dziaania zwizanc z pogbianicm wsppracy midzynarodowcj, Lakic jak:
akLywnc uczcsLnicLwo w nowym programic OFCD na rzccz midzynarodowcj
occny kompcLcncji dorosych (PIAAC), a Lakc w programach occny umicjLnoci
5l
uczniw (PISA) i wynikw nauczania na poziomic szkolnicLwa wyszcgo (AHFIO),
wspprac z Midzynarodow Organizacj Pracy (MOP), przcdc wszysLkim
w cclu opracowania plaLormy wymiany wicdzy oraz w cclu occny wpywu
poliLyki w zakrcsic zmian klimaLu na umicjLnoci i micjsca pracy w skali
wiaLowcj,
pogbianic prowadzoncgo ju dialogu z krajami Lrzccimi, przcdc wszysLkim
z Chinami, Indiami, USA i Kanad, kLrcgo cclcm s wsplnc badania naukowc
i wsppraca w zakrcsic prognozowania i mcLodyki,
rozwijanic dialogu doLyczccgo poliLyki z krajami ssiadujcymi z UF.
FckLywno powyszych dziaa uzalcniona jcsL rwnic od zakadancgo w Komunikacic
wykorzysLania innych insLrumcnLw wsplnoLowych. Oprcz konwcrgcncji w ramach znaczcych
programw nansowych (Furopcjski Fundusz Spocczny, Furopcjski Fundusz Rozwoju Rcgio-
nalncgo, Furopcjski Fundusz Rolny na rzccz Rozwoju Obszarw Wicjskich, Furopcjski Fundusz
DosLosowania do Clobalizacji) czy obccnych sLraLcgii (sLraLcgia na rzccz wzrosLu gospodarczcgo
i zaLrudnicnia, dcnic do exicurity clasLycznoci zaLrudnicnia i bczpicczcsLwa spocczncgo)
podkrcla si znaczcnic Furopcjskich Ram Kwalikacji. Ich wykorzysLanic, podobnic jak wykorzy-
sLanic Krajowych Ram Kwalikacji na szczcblu narodowym, uaLwi moc Lworzcnic i doskonalcnic
narzdzi anLycypowania poLrzcb w zakrcsic przyszociowych umicjLnoci.
W ramach inicjaLywy podjLo jak do Lcj pory znaczcc badania sckLorowc na poziomic UF,
Investing in the future of jobs and skills, rcalizowanc przcz Furopcjsk Fundacj na rzccz Popra-
wy Warunkw ycia i Pracy
33
. Cclcm badania jcsL wsparcic dla krajw czonkowskich Unii Fu-
ropcjskicj udziclanc w zakrcsic zwikszania cckLywnoci dziaa majcych na cclu przcwidy-
wanic i wspomaganic zapoLrzcbowania na prac (w Lym przygoLowanic prognozy zapoLrzcbo-
wania na kwalikacjc do 2020 roku), co przyczyni si do promowania wykorzysLania zasobw
pracy, zwikszania cckLywnoci pracy oraz wzrosLu zaLrudnicnia. Cclcm projckLu byo rwnic
wypracowanic spjncj mcLodologii umoliwiajccj opracowanic oglnocuropcjskicj inrasLruk-
Lury wspicrajccj zarzdzanic Lakimi obszarami jak: cdukacja i oricnLacja zawodowa, szkolcnia
i kursy zawodowc, occna kwalikacji i kompcLcncji oraz mobilno zawodowa.
Badania przcprowadzono mcLod analizy danych zasLanych oraz analizy ckspcrckicj, kLrcj
cclcm byo opracowanic ckonomiczncj oraz sLaLysLyczncj mapy dancgo sckLora, zc szczcglnym
uwzgldnicnicm sLrukLury oraz Lrcndw w produkcji oraz zaLrudnicniu, lokalnych charakLc-
rysLyk produkcji oraz zaLrudnicnia, a Lakc innych czynnikw, Lakich jak rozmiar przcdsibior-
sLwa, sLrukLura wickowa, pc, kwalikacjc oraz sLrukLura zawodowa pracownikw. Badania
przcprowadzono na Lcrcnic Unii Furopcjskicj w laLach 200S-2000.
hLLp://www.curoound.curopa.cu/
52
Badaniami objLc zosLay sckLory Lakic jak: kompuLcry, clckLronika i przcmys opLyczny, han-
dcl i dysLrybucja, produkcja cncrgii clckLryczncj, gospodarka cncrgcLyczna i wodna oraz gospo-
darka odpadami, przcmys clckLromcchaniczny, usugi nansowc, hoLclc i rcsLauracjc, pozo-
sLac usugi (salony ryzjcrskic i kosmcLycznc, pralnic, usugi pogrzcbowc, usugi Lypu spa,
osoby do LowarzysLwa, opicka nad zwicrzLami, asLrologia, sLudia LaLuau iLp.), przcmys
sLoczniowy, przcmys lckki, LransporL i spcdycja, przcmys wydawniczy, maLcriay nicmcLa-
lowc, zdrowic i usugi spoccznc, przcmys mcblarski, przcmys chcmiczny, armaccuLyczny,
produkLy plasLikowc i gumowc, poczLa i Lclckomunikacja. Sukccsywnic opracowywanc s Lak-
c raporLy dla kolcjnych sckLorw.
W kadym z sckLorw na podsLawic analizy SWOT okrclono oczckiwanc zapoLrzcbowanic na kon-
krcLnc kompcLcncjc i kwalikacjc. Przykadowo w sckLorzc hoLclc i rcsLauracjc wrd oczckiwanych
kompcLcncji znalazy si: multi-skilling (wiclozadaniowo, wszcchsLronno), zarzdzanic nansami,
umicjLnoci ICT (Lcchnologic inormacyjnc i Lclckomunikacyjnc), kompcLcncjc midzykulLurowc
i jzykowc oraz pogbiona wicdza i umicjLnoci z zakrcsu obsugi klicnLa. PaLrzc przckrojowo, do
najczcicj wymicnianych w raporLach sckLorowych kwalikacji i kompcLcncji zawodowych nalc:
wicdza z zakrcsu prawa,
kompcLcncjc jzykowc,
obsuga programw i sprzLu kompuLcrowcgo,
wicdza z zakrcsu markcLingu i sprzcday,
wicdza z zakrcsu Lcchnologii IT,
znajomo produkLw i Lcchnologii,
zdolnoci komunikacyjnc i midzykulLurowc,
umicjLnoci analiLycznc,
inicjaLywa,
krcaLywno,
umicjLno planowania i zarzdzania czascm,
umicjLno radzcnia sobic zc sLrcscm,
umicjLno pracy grupowcj,
clasLyczno,
wszcchsLronno,
umicjLno pracy nad rnymi zadaniami jcdnoczcnic (podziclno uwagi),
umicjLno idcnLykacji Lrcndw,
umicjLno wsppracy z klicnLami,
rozumicnic bizncsu.
Planowanc jcsL prakLycznc wykorzysLanic wynikw zarwno na poziomic Komisji Furopcjskicj,
jak i poszczcglnych pasLw czonkowskich oraz sLron zaangaowanych w dziaania na rynku
pracy, Lakich jak przcdsibiorcy, sLowarzyszcnia zawodowc, szkoy i rmy szkolcniowc. Z uwa-
53
gi na Lo, c cclcm projckLu nic bya occna prowadzonych obccnic programw inLcgrowania
rynku pracy, wypracowanc rckomcndacjc mog by zgodnc lub sprzccznc z konkrcLnymi pro-
gramami rcalizowanymi w poszczcglnych krajach czonkowskich UF.
Wyniki bada bd wykorzysLanc przy pracach nad opracowanicm sLraLcgii rozwoju oraz po-
dcjmowaniu konkrcLnych dziaa w Unii Furopcjskicj do roku 2020, zarwno na szczcblu Ko-
misji Furopcjskicj, jak i rzdw krajw czonkowskich, samorzdu LcryLorialncgo, przcdsibiorsLw,
sLowarzyszc zawodowych, szkolnicLwa wyszcgo i zawodowcgo oraz rm szkolcniowych.
Cclcm bada jcsL wypracowanic rckomcndacji w zakrcsic podcjmowania inicjaLyw zwikszaj-
cych jako kapiLau ludzkicgo poprzcz podnoszcnic poziomu kwalikacji zawodowych oraz
zapcwnicnic dopasowania kszLaccnia i szkolcnia zawodowcgo do poLrzcb rynku pracy. ZosLa-
n onc rwnic wykorzysLanc jako uzasadnicnic dziaa lcgislacyjnych zwizanych z usuwanicm
baricr w przcpywic siy roboczcj w Unii, wpywajcych na zwikszcnic zawodowcj, sckLorowcj
i gcograczncj mobilnoci pracownikw.
Omawiany projckL wpisujc si w SLraLcgi Iizbosk, zgodnic z kLr nalcy zwiksza konku-
rcncyjno Unii Furopcjskicj poprzcz nakicrowanic rozwoju gospodarczcgo na nowc dzicdziny,
pozwalajcc osiga wzrosL warLoci dodancj oraz krcowa nowc, lcpszc micjsca pracy. W pro-
ccsic dosLosowywania do nowych rcaliw gospodarczych pojawia si konicczno sLraLcgicznc-
go zarzdzania zasobami pracy, skonccnLrowancgo na dynamiczncj i zoricnLowancj na przy-
szoci wsppracy pomidzy uczcsLnikami rynku pracy. Zagadnicnia zwizanc z kwalikacja-
mi zawodowymi oraz micjscami pracy sLaj si coraz uwanicj obscrwowanc i badanc, zarwno
na szczcblu krajw czonkowskich, jak i cacj Unii Furopcjskicj. Ninicjszy projckL ma na cclu
dosLarczcnic inormacji wykorzysLywanych w cclu sprosLania Lym wyzwaniom. Umoliwia on
podjcic inicjaLyw zwikszajcych jako kapiLau ludzkicgo poprzcz podnoszcnic poziomu
kwalikacji zawodowych oraz zapcwnicnic dopasowania kszLaccnia i szkolcnia zawodowcgo
do poLrzcb rynku pracy. Wyniki projckLu mog ponadLo zosLa wykorzysLanc do usuwania
baricr w przcpywic siy roboczcj w Unii Furopcjskicj, a Lym samym wpyn na zwikszcnic
zawodowcj, sckLorowcj i gcograczncj mobilnoci pracownikw.
2. WARTO DODANA EUROPEJSKICH I KRAJOWYCH RAM
KWALIFIKACJI
34
Kicdy w roku 200l wydano pod auspicjami OFCD picrwszc opracowanic na LcmaL kluczowych
kompcLcncji (Dening and selecting key competencies), Lrudno byo przypuci, c rozpoczyna
si wanic nowa cra porzdkowania zupcnic doLd nicporwnywalnych rnych moliwych
podcj do zagadnicnia cckLw uczcnia si.
PowsLanic Furopcjskich Ram Kwalikacji jcsL rczulLaLcm proccsu, kLry rozpocz si do dawno,
AuLorcm Lcgo rozdziau jcsL Andrzcj 3anowski.
54
alc kLry nabra przypicszcnia dopicro w drugicj poowic laL 00. XX sLulccia i w picrwszych laLach
XXI wicku, gdy wyranic zdano sobic spraw z Lcgo, c proccs globalizacji wymaga wypracowania
narzdzi do occniania i porwnywania kwalikacji nabywanych w rnych sysLcmach cdukacji.
3ako zapowicd podobnych inicjaLyw mona wymicni zorganizowany i kicrowany przcz Rad
Furopy program bada i dziaa noszcy LyLu Secondary education for Europe, rcalizowany w laLach
l00l-l006. ProjckL Lcn mia na cclu znalczicnic podobicsLw, a nickicdy wsplnych ccch programw
kszLaccnia w poszczcglnych krajach obccnych wwczas w Radzic Furopy, a Lakc okrclcnic za-
gadnic, wobcc kLrych isLnicj znacznc rozbicnoci. Bya Lo picrwsza inicjaLywa zaczynajccj
jcdnoczy si po l0S0 roku (jcszczc nicmiao) Furopy. Wydawao si wwczas, c proccs jcdnoczc-
nia nalcy rozpoczyna od uporzdkowania rnych, nicraz sprzccznych zc sob, wizji przcszoci.
W ramach Unii Furopcjskicj uznano jcdnak, c zagadnicnia doLyczcc przcszoci i pracc na rzccz
wsplnych midzynarodowych podrcznikw hisLorii s z pcwnoci ccnnc, alc jcsL Lo zawszc
poruszanic si w gszczu nicporozumic (Au jardin de malentandus jak Lo ujmowa jcdcn wspl-
nic opracowany podrcznik rancusko-nicmiccki), za zadanicm Unii Furopcjskicj jcsL budowanic
wsplnoLy skicrowancj ku przyszoci i nasLawioncj na koopcracj ckonomiczn i spocczn.
Pomys Furopcjskich Ram Kwalikacji (FRK) pojawi si w 2004 roku, zosLa sormuowany
przcz Komisj Furopcjsk w padzicrniku 2006 roku, a po dyskusjach ormalnic przyjLy przcz
ParlamcnL Furopcjski w luLym 200S roku. FRK Lo picrwszy midzynarodowy ukad odnicsicnia,
kLry obcjmujc wszysLkic kwalikacjc. 3cgo undamcnLcm s wyniki uczcnia si nic s wanc
czynniki charakLcryzujcc lokalnc sysLcmy owiaLowc, Lakic jak np. liczba laL nauki w szkolc
podsLawowcj. Cclcm FRK jcsL przcdc wszysLkim uaLwicnic mobilnoci siy roboczcj i promo-
wanic idci uczcnia si przcz cac ycic (III). Cdy rozpoczLo pracc nad Lworzcnicm FRK, poja-
wio si pyLanic, jak mona wprowadzi Lcn ukad na poziomic narodowym. PowsLa wLcdy
pomys Lworzcnia Krajowych Ram Kwalikacji (KRK), kLry podjLo w wiclu krajach Furopy.
IsLnicjc ogromna rnorodno sysLcmw owiaLy i insLyLucji kszLaLujcych u ludzi poszczc-
glnc kwalikacjc. Rnorodno jcsL czym pozyLywnym, bo pozwala na zaspokajanic wiclu
odmicnnych poLrzcb. Konicczna jcsL jcdnak moliwo occniania i porwnywania kwalikacji
powsLajcych wc wszclkich sysLcmach cdukacji. W cclu umoliwicnia porwnywania zakada
si, c wymogi zwizanc z kwalikacjami musz by przcjrzysLc (LransparcnLnc). Przcz przcj-
rzysLo kwalikacji rozumic si moliwo okrclania warLoci kwalikacji i moliwo zoba-
czcnia ich na Llc innych kwalikacji obccnych na rynku pracy, w owiacic i w szcrszym oLoczc-
niu spoccznym. Przyjmujc si, c kady obywaLcl powinicn mic moliwo kompcLcnLncj
occny warLoci poszczcglnych kwalikacji na Llc innych kwalikacji obccnych w jcgo kraju lub
w innych pasLwach.
SLworzcnic FRK i poocnic nacisku na rczulLaLy uczcnia si moc by LrakLowanc jako sposb
na promowanic i doccnianic oraz uznawanic wszclkich skuLkw kadcgo rodzaju uczcnia si, nic
Lylko ormalncgo w powoanych do Lcgo insLyLucjach, alc Lc nicormalncgo i pozaormalncgo.
55
W modclu FRK najwanicjszc jcsL nic Lo, jak drog dochodzi si do okrclonych poziomw
wykszLaccnia, alc Lo, jakic osigniLo rczulLaLy uczcnia si. FckLy uczcnia si Lo sLwicrdzcnia
okrclajcc, co uczc wic, rozumic i co poLra po zakoczcniu proccsu uczcnia si. 3ako rczulLaL
uczcnia si nalcy uzna caokszLaL kwalikacji, poczynajc od Lych nabyLych w Lrakcic rcali-
zacji Lzw. obowizku szkolncgo a po najwyszc kwalikacjc akadcmickic i procsjonalnc.
W obrbic FRK rczulLaLy uczcnia si s okrclonc jako kombinacja wicdzy, umicjLnoci i kompcLcncji.
Wicdza Lo znajomo akLw, Lcorii i sposobw posLpowania isLoLnych dla dancj dzicdziny nauki lub
w danym zawodzic. W FRK wyodrbnia si wicdz LcorcLyczn (theoretical) i wicdz o akLach (factual).
UmicjLnoci Lo zdolno do zasLosowania wicdzy w cclu wykonania zada i rozwizywania
problcmw. W FRK umicjLnoci opisujc si jako poznawczc (cognitive) i prakLycznc. UmicjLnoci
poznawczc Lo mylcnic logicznc, inLuicja i mylcnic Lwrczc. UmicjLnoci prakLycznc Lo spraw-
no manualna oraz umicjLno posugiwania si mcLodami, narzdziami i insLrumcnLami.
KompcLcncja Lo zdolno uycia wicdzy i umicjLnoci w syLuacjach spoccznych. Aby kompc-
Lcncjc mona byo wykorzysLa z poyLkicm dla czowicka lub spocczcsLwa, niczbdnc jcsL,
by podmioL (organizacja, insLyLucja lub czowick) jc posiadajcy dysponowa Lakc auLonomi
i mia poczucic odpowicdzialnoci.
FRK doLyczy kwalikacji, a nic kompcLcncji. Posiadanic przcz czowicka kwalikacji oznacza,
c ormalnic zosLa przcz wiarygodn, prawomocn insLyLucj poLwicrdzony akL, i czowick
uzyska rczulLaLy uczcnia si zgodnc z okrclonymi sLandardami. W occnic kwalikacji nacisk
pooony jcsL na Lo, co jcdnosLka wic i co umic zrobi, a nic na Lo, czcgo jcdnosLka bya lub
powinna by nauczona. Kwalikacjc powsLaj wic dziki uczszczaniu czowicka do insLyLucji
powoancj do nauczania, alc Lc w rczulLacic jcgo samokszLaccnia lub uczcnia si w rodowisku
pracy lub w syLuacji wolonLariaLu.
UsLanowicnic FRK ma na cclu opracowanic Krajowych Ram Kwalikacji (KRK), Lak by w po-
szczcglnych krajach sLaa si moliwa rcalizacja czLcrcch podsLawowych cclw:
sLworzcnic krajowych sLandardw okrclajcych rczulLaLy uczcnia si z uwzgldnic-
nicm cckLw uzyskanych drog uczcnia si nicormalncgo i pozaormalncgo,
okrclcnic powiza midzy poszczcglnymi kwalikacjami Lak, by zrcduko-
wa baricry midzy rnymi sysLcmami cdukacji i odrbnymi insLyLucjami
prowadzcymi dziaania na rzccz uzyskania kwalikacji,
poocnic nacisku na dosLpno, Lranscr i kumulowanic si rczulLaLw uczcnia
si, uzyskanic wyszych szczcbli wykszLaccnia powinno zalcc od osigniLych
rczulLaLw uczcnia si i od nabyLych kompcLcncji, a nic od Lcgo, jak dugo czo-
wick by obickLcm zorganizowancgo, ormalncgo proccsu nauczania,
zapcwnicnic jakoci kszLaccnia, Lroska o uznawanic rczulLaLw nicormal-
ncgo uczcnia si powinna by poczona z usLanowicnicm orm konLroli ja-
koci wcwnLrz insLyLucji kszLaccych La konLrola jakoci powinna Lc bra
pod uwag opinic powsLajcc poza insLyLucj kszLacc.
56
Wida wic, c Lworzcnic przcz danc pasLwo Krajowych Ram Kwalikacji powizanych moc-
nymi nimi z FRK moc by bodccm lub kaLalizaLorcm rcormy krajowcgo sysLcmu cdukacji.
Z nickLrych dokumcnLw zdajc si wynika, c rozwj FRK i odpowicdnich KRK nic Lylko
mona, alc wrcz nalcy LrakLowa jako prb rcormowania isLnicjcych sysLcmw zdobywa-
nia kwalikacji. To samo mona powicdzic o prbic sLworzcnia sysLcmu uznawania (wcry-
kowania, walidacji) rczulLaLw uczcnia si nicormalncgo.
Konicczno rcormowania wynika z nasLpujcych okolicznoci: migracji siy roboczcj, przypic-
szonych zmian Lcchnologicznych, globalizacji. WarLo podkrcli, c zarysowujc si wanic koniccz-
no wiclokroLncgo (cykliczncgo) rcormowania cdukacji Lcraz i w przyszoci, a nic jcdnorazowcj
rcormy poczoncj z wprowadzcnicm KRK. Moliwo modykacji dosLosowujcych cdukacj do
zmicniajcych si okolicznoci musi by nicjako wpisana w sysLcm. Cclc syLcmu cdukacji i sposoby
ich osigania musz wic by LrakLowanc clasLycznic, zc sLa goLowoci poddania ich wcryko-
waniu, czy w dancj syLuacji spocczncj su onc sprawic uczcnia si przcz cac ycic (III), czy
Lc sLay si przcyLkicm 3csL ju chyba oczywisLc, c przygoLowanic si do jcdncj pracy raz na cac
ycic Lo przcszo. Kady sLajc wobcc koniccznoci zmian, a wic uczcnia si przcz cac ycic.
IsLnicj co najmnicj czLcry okolicznoci uzasadniajcc konicczno Lworzcnia Krajowych Ram
Kwalikacji (KRK):
konicczna jcsL moliwo dokadncgo opisu kwalikacji poLrzcbnych na danym
sLanowisku pracy, bo od poziomu kwalikacji pracownikw zalcy konkurcncyj-
no gospodarki krajowcj. Od dobrcj oricnLacji co do wasnych kwalikacji zalc-
y Lakc indywidualnc powodzcnic pracownikw na globalnym rynku pracy,
niczbdna jcsL przcjrzysLo, czyli LransparcnLno sysLcmw kwalikacji. Dwa s
po Lcmu powody. Osoba majca pcwnc kwalikacjc powinna mc okrcli ich war-
Lo na obcym rynku pracy. Aby Lcgo dokona, musi umic porwna jc zc sLandar-
dami obowizujcymi w LamLcjszcj syLuacji. Dobrzc, gdy poLra Lc kwalikacjc
opisa Lak, by poLcncjalny pracodawca ocrL zrozumia i si ni zainLcrcsowa.
To samo zadanic sLoi przcd przcdsibiorc musi pozna kwalikacjc, kLrymi
lcgiLymujc si pracownik przybyy z inncgo kraju i podj dccyzj, czy kwalikacjc
Lc s wysLarczajcc do wykonywania pracy, na kLrcj przcdsibiorcy zalcy,
migracjc i globalizacja wywouj konicczno opracowania orm uznawania
kwalikacji uzyskanych w innych krajach i skaniaj do rozwacnia szans
cksporLu kwalikacji,
rwnolcglc z posLpujc globalizacj pojawia si Lc Lcndcncja, a czascm konicczno,
Lworzcnia programw uczcnia si dopasowanych do indywidualnych poLrzcb.
Indywidualizacja podcjcia do uczccgo si jcsL rcakcj na globalizacj. Uwaa si, c z punkLu
widzcnia jcdnosLki najbardzicj skuLcczna sLraLcgia dawania sobic rady z posLpujc globali-
zacj Lo poocnic nacisku na uczcnic si przcz cac ycic (III).
57
IsLnicj dwa podcjcia do okrclcnia poziomw kwalikacji w obrbic KRK. Picrwszc jcsL oparLc
na analizic Lcgo, co uczc wic i umic po zakoczcniu pcwncgo okrcsu cdukacji, przy czym w occnic
rczulLaLw uczcnia si uwzgldnia si Lakc Lc, kLrc zosLay nabyLc w sposb nicormalny i po-
zaormalny. W drugim zwraca si uwag na inrasLrukLur sysLcmu szkolncgo, jcgo swoisLc wa-
ciwoci i Lo, co nauczyciclc czynili dla czy na rzccz ucznia, jak oddziayway programy iLp.
Zanim rozpoczLo pracc nad Furopcjskimi Ramami Kwalikacji i poszczcglnymi Krajowymi
Ramami Kwalikacji, zagadnicnic odpowicdnioci i porwnywalnoci kwalikacji byo obickLcm
zainLcrcsowa Midzynarodowcj Organizacji Pracy (IIO). IIO uznao, c powszcchnic wysLpu-
jc kilka moLyww, kLrc skaniaj do Lworzcnia FRK. 3ako isLoLnc powody IIO wymicnio:
przcsLarzac Lrcci w programach nauczania w szkoach rnych krajw,
brak clasLycznoci w sposobic prczcnLowania maLcriau nauczania,
brak w sysLcmach cdukacji nacisku na wyposaanic dzicci i modzicy w kwa-
likacjc niczbdnc do zaspokajania nowo powsLajcych poLrzcb spoccznych
i ckonomicznych,
brak zaangaowania parLncrw spoccznych, kLrzy powinni mic wpyw na
Lworzcnic sLandardw wykszLaccnia,
nicjasnc lub sabc powizania midzy kwalikacjami zawodowymi a kwali-
kacjami akadcmickimi,
niski prcsLi kszLaccnia zawodowcgo w spocczcsLwic.
W Midzynarodowcj Organizacji Pracy przcprowadzono rwnic analiz dla okrclcnia, jakic
korzyci moc przynic sLworzcnic Krajowych Ram Kwalikacji rnym kaLcgoriom osb
yjcych w danym kraju.
DosLarczajc pracobiorcom wicdz o kwalikacjach, Krajowc Ramy Kwalikacji:
daj wiksz oricnLacj co do moliwoci wykorzysLania wasnych umicjL-
noci, a wic zwikszaj szansc na zaLrudnicnic, karicr i zarobki,
dziaaj jako sLymulaLor mobilnoci siy roboczcj,
uaLwiaj clasLyczny dosLp do ormalncj cdukacji i szkolc,
sLanowi pomoc w planowaniu kszLaccnia si i w planowaniu karicry zawodowcj,
przyczyniaj si do wzrosLu moLywacji do nauki.
Rwnic i przcdsibiorcy odnosz korzyci. Dziki Krajowym Ramom Kwalikacji maj oni do
swcj dyspozycji:
wskaniki umoliwiajcc poznanic umicjLnoci osb sLarajcych si o prac,
moliwo rozpoznania braku umicjLnoci i okrclcnia poLrzcb szkolcniowych,
pomoc w planowaniu rozwoju zasobw ludzkich,
moliwo Lworzcnia szczcgowych sLandardw wykonania zada,
ukad odnicsicnia zapcwniajcy jako produkLw i usug.
5S
Midzynarodowa Organizacja Pracy podkrcla, c Krajowc Ramy Kwalikacji przynosz ko-
rzyci Lakc rzdom poszczcglnych krajw oraz insLyLucjom i organizacjom zajmujcym si
kszLaccnicm modzicy i dorosych.
Sprbowano rwnic spojrzc na KRK z pcrspckLywy korzyci, jakic mog odnic z ich isLnicnia
poszczcglni ludzic, niczalcnic od Lcgo, czy akuraL nalc do kaLcgorii pracobiorcy czy pracodawcy,
czy Lc w oglc nic unkcjonuj na rynku pracy. Przy Lworzcniu Krajowych Ram Kwalikacji nic za-
kadano, c bd onc LrakLowanc jako narzdzic indywidualnych korzyci w prakLycc jcdnak oka-
zao si, c dziki rnym uyLkownikom KRK powsLay zjawiska korzysLnc dla wiclu jcdnosLck.
OdnoLowano wic nasLpujcc cckLy:
isLnicnic KRK moc wzmacnia poradnicLwo cdukacyjnc i zawodowc, zapo-
bicgajc Lym samym wypadaniu z sysLcmu szkolncgo,
wspicrajc rnorodnc ormy uczcnia si, KRK moc skoni ludzi do ponow-
ncgo rozpoczcia cdukacji lub szkolcnia si, gdy ludzic wicdz, c Lo, czcgo
nauczyli si nicormalnic, moc zosLa ocjalnic uznanc, wwczas wzrasLa
ich poczucic warLoci i moLywacja,
posiadanic pcnych kwalikacji jcsL wanc, alc przcwidziana w KRK moliwo
zaliczania ragmcnLw wicdzy lub umicjLnoci, czyli Lzw. maych jcdnosLck
uczcnia si, przydajc si i uczcym si, i przcdsibiorcom,
zaliczanic odrbnych maych jcdnosLck uczcnia si i punkLy przcwidzianc
w KRK umoliwiaj clasLycznc podcjcic do nauki i zwikszaj moLywacj.
Nic ma jcdncgo obowizujccgo schcmaLu, zgodnic z kLrym winny by zbudowanc Krajowc
Ramy Kwalikacji (KRK). RozpaLrujc odmicnnc sposoby podcjcia do Lcgo zadania w rnych
krajach, mona zauway, c Lwrcy KRK bior pod uwag czLcry rodzajc Ram Kwalikacji,
kLrc sLanowi gradacj od do oglnikowych, a po bardzo cisc. Mona wic wyodrbni:
l. Ramy Kwalikacji, kLrc nic s Lu okrclonc explicite, lccz opicraj si na poLoczncj,
unkcjonujccj w spocczcsLwic wicdzy na przykad o Lym, co Lrzcba wicdzic, by by
roboLnikicm wykwalikowanym,
2. Ramy Kwalikacji, kLrc s prccyzyjnic okrclonc na uyLck jcdncgo lub kilku sckLorw
(dzicdzin) owiaLy i szkolcnia, nic ma powiza midzy Ramami isLoLnymi i wanymi
dla odrbnych, oddziclonych wobcc sicbic sckLorw,
3. Ramy, kLrc budowanc s Lak, c Lworz poczcnia midzy sckLorami oddziclnc
SckLorowc Ramy Kwalikacji isLnicj jako podsLawa dla mosLw midzysckLorowych,
4. Ramy, w kLrych obrbic pojcdynczy zcsLaw poziomw i dcskrypLorw obcjmujc
wszysLkic dzicdziny. Nic ma SckLorowych Ram Kwalikacji. ZinLcgrowany ukad Ram
Kwalikacji czy rnc sckLory (dzicdziny) cdukacji i szkolcnia.
Wydajc si, c jak doLd nic isLnicj jcszczc KRK, kLrc mona by zaliczy do opisu punkLu
czwarLcgo, najbardzicj zinLcgrowancgo. Znanc mi rcalizacjc pasuj raczcj do opisu punkLu
50
Lrzccicgo lub drugicgo. Nic poLra sLwicrdzi, czy jcsL Lo rczulLaLcm wiadomych dccyzji (by
moc punkL czwarLy odsLrcza nadmicrn ccnLralizacj`), czy Lc mamy Lu do czynicnia
z wskanikicm ciglc jcszczc ograniczonych cckLw w Lworzcniu KRK.
W kadym razic wiadomo ju Lcraz, c Lworzcnic KRK Lo dugi proccs, a nic jcdnorazowa dc-
cyzja. WykorzysLujc dowiadczcnia bryLyjskic, mona Lu wyodrbni nasLpujcc cLapy:
cLap oricnLacji rozwaanic argumcnLw za i przcciw KRK,
cLap Lworzcnia konccpcji wiclosLronna dyskusja nad wszysLkimi aspckLami
zarysu przyszych Ram Kwalikacji,
cLap planowania czas na zarysowanic KRK i uzgodnicnic zc wszysLkimi
zainLcrcsowanymi insLyLucjami sposobu wprowadzania planu w ycic,
cLap LcsLowania planowanic opcracyjnc i sprawdzcnic narzdzi niczbdnych
do rcalizacji cacgo przcdsiwzicia,
cLap rcalizacji wykonanic planu zc zwracanicm szczcglncj uwagi na sposb
kicrowania, zapcwnicnic jakoci przcprowadzanych dziaa i koordynacj,
cLap occniania rczulLaLw czsLo wLcdy ujawnia si konicczno modyka-
cji doLychczas sLosowancgo planu.
23 kwicLnia 200S roku ukazao si Zalcccnic ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady w sprawic usLa-
nowicnia Furopcjskich Ram Kwalikacji dla uczcnia si przcz cac ycic. PodsLawowc punkLy
Lcgo dokumcnLu brzmi nasLpujco. Zalcca si:
sLosowanic Furopcjskich Ram Kwalikacji jako ukadu odnicsicnia w cclu porw-
nywania poziomw kwalikacji w rnych sysLcmach kwalikacji oraz wspicra-
nic zarwno uczcnia si przcz cac ycic, jak i rwnych szans w spocczcsLwic
oparLym na wicdzy, a Lakc dalszcj inLcgracji curopcjskicgo rynku pracy, w po-
szanowaniu dla bogacLwa rnorodnoci krajowych sysLcmw cdukacji,
odnicsicnic krajowych sysLcmw kwalikacji do Furopcjskich Ram Kwali-
kacji do 20l0 roku, w szczcglnoci poprzcz odnicsicnic w sposb przcjrzysLy
poziomw kwalikacji do poziomw okrclonych w Zaczniku II i poprzcz
opracowanic, w sLosownych przypadkach, Krajowych Ram Kwalikacji zgod-
nic z krajowym usLawodawsLwcm i prakLyk,
w odpowicdnich przypadkach przyjcic rodkw gwaranLujcych, c do 20l2
roku wszysLkic nowc wiadccLwa, dyplomy i dokumcnLy Furopass poLwicr-
dzajcc zdobyLc kwalikacjc, wydanc przcz waciwc organy, bd zawicray
wyranc odnicsicnic za porcdnicLwcm krajowych sysLcmw kwalikacji
do odpowicdnicgo poziomu Furopcjskich Ram Kwalikacji,
sLosowanic podcjcia oparLcgo na cckLach uczcnia si przy dcniowaniu
i opisywaniu kwalikacji oraz promowanic walidacji uczcnia si pozaormal-
60
ncgo i nicormalncgo zgodnic zc wsplnymi curopcjskimi zasadami uzgod-
nionymi w konkluzjach Rady z dnia 2S maja 2004 roku, przy zwrccniu
szczcglncj uwagi na obywaLcli najbardzicj naraonych na bczrobocic lub
nicpcwnc ormy zaLrudnicnia, w przypadku kLrych Lakic podcjcic moc
uaLwi proccs uczcnia si przcz cac ycic oraz dosLp do rynku pracy.
Uwagi kocowe
Ninicjszc opracowanic powsLao gwnic na bazic LcksLw napisanych przcz 3cnsa Bjornavolda i Mi-
kca Colcsa gwnych ckspcrLw CFDFFOP-u ds.Ram Kwalikacji. Ich auLorzy nic s bczkryLyczny-
mi propagaLorami Lworzcnia KRK za wszclka ccn, bcz wzgldu na okolicznoci. W Lckcic Bjorna-
volda i Colcsa zc sLycznia 2000 roku pojawia si sugcsLia, c przcd przysLpicnicm do Lworzcnia KRK
nalcy zasLanowi si, czy w kraju isLnicjc na nic zapoLrzcbowanic. RK daj moliwo poprawy
sysLcmu owiaLy poprzcz zwikszcnic parLncrsLwa i rozwj wspdziaania. Nic gwaranLuj jcdnak
sukccsu przcciwnic, lc zaplanowanc i lc wprowadzonc KRK mog przynic wiclkic szkody.
Dccyzj o Lym, czy przyj KRK, mona podj wLcdy, gdy wiadomo, co i dlaczcgo warLo popra-
wi w sysLcmic cdukacji, i gdy isLnicj powody do sdzcnia, c KRK mog si przyczyni do
rcalizacji Lych zmian. 3cli w kraju poLrzcbnc s dalcko idcc rcormy w owiacic, Lo analiza
z uycicm KRK moc podsun isLoLnc propozycjc zmian, alc KRK nic zasLpi kryLyczncgo
mylcnia i dobrzc zdcniowancj woli rcormowania, bcz wzgldu na Lo, czy przcwidywanc
zmiany dobrzc wpisuj si w Furopcjskic Ramy, czy Lc nic.
3cli jcdnak isLnicjc mocno wyraona Lcndcncja do Lworzcnia KRK, niczbdnc jcsL rozwacnic
cclu i zasigu Lcgo przcdsiwzicia. Trzcba wic zdccydowa, jakic cclc bdzic mona osign,
posugujc si KRK, i jakic dzicdziny cdukacji lub zaLrudnicnia wcmic si pod uwag. PoLcm
mona mylc o sLraLcgii, a wic zdccydowa, jak bardzo jcdnoliLc i jak bardzo zccnLralizowanc
maja by KRK, oraz okrcli, co nalcy zrobi, by powsLay KRK. Dopicro wLcdy Lrzcba sporz-
dzi plan niczbdnych czynnoci, zasLanowi si, jak wprowadza go w ycic, i zdccydowa, jak
cac Lo przcdsiwzicic winno by zarzdzanc i kicrowanc.
TcksL napisany przcz Colcsa w 2007 roku koczy si posLawicnicm zasadniczcgo pyLania: KLo jcsL
waciciclcm KRK w danym kraju` , czyli kLo dccydujc o kszLacic KRK i kLo przcdc wszysLkim osiga
korzyci z ich isLnicnia. AuLor zwraca uwag, c rzdy, wprowadzajc KRK, sLaraj si zachowywa cis
konLrol nad Lworzcnicm Ram. Colcs osLrzcga: Wadza nad Ramami moc by sccnLralizowana, moc
wzmc odgrny nadzr nad sysLcmcm, moc ograniczy ckspansj indywidualizacji i rcgionalizacj.
Jak warto dodan uzyskuje si przez stosowanie KRK?
IsLnicjc mocnc przckonanic, c KRK mog wspicra rcormowanic sysLcmu cdukacji narodowcj
i szkolc i promowa uczcnic si przcz cac ycic. Dyskusjc podkrclaj moliwo uzyskiwania
bardzo konkrcLnych rczulLaLw bdcych skuLkicm wprowadzcnia KRK.//By moc najwanicj-
szc znaczcnic KRK polcga na Lym, c naciska na wyniki uczcnia si, zwiksza przcjrzysLo i uaLwia
6l
wszysLkim uyLkownikom occnianic wasnych i cudzych posLpw w Lrakcic uczcnia si.//
Mona spodzicwa si pozyLywnych rczulLaLw w nickLrych (lub wc wszysLkich) dzicdzinach
wymicnionych ponicj:
zwikszcnic si zwarLoci (wcwnLrzncj spjnoci) kwalikacji,
lcpsza przcjrzysLo (LransparcnLno) isLoLna dla poszczcglnych osb
pracobiorcw i pracodawcw,
zwikszcnic zasLosowa poszczcglnych kwalikacji,
branic pod uwag szcrszcgo zcsLawu orm uczcnia si,
krajowc/zagranicznc ukady odnicsicnia dla sLandardw kwalikacji,
rozpaLrywanic rnych drg uczcnia si i posLpy w naucc,
wzrasLajcc szansc przcnoszcnia kwalikacji (midzy sckLorami lub midzy
krajami),
odgrywanic roli plaLormy promujccj koopcracj i zaangaowanic inLcrcsariuszy,
zwikszony wkad w dziaania na rzccz rcormy,
silna podsLawa na rzccz wsppracy midzynarodowcj, wzajcmncgo rozumicnia si
i porwna.
3. Bjornavold, M. Colcs, Te added value of NQF in implementing the EQF, 2000.
Kady kraj winicn zasLosowa Laki sposb posLpowania, kLry pasujc do jcgo wiclkoci i Lradycji
oraz zgodny jcsL z jcgo sLrukLur spocczn. Wywodzcc si z KRK sposoby zapcwnicnia jakoci po-
winny konccnLrowa uwag na Lym, co naprawd najwanicjszc czasami .mnicj oznacza wiccj.
3. Bjornavold, M. Colcs Te added value of NQF in implementing the EQF, 2000.
3. GLOSARIUSZ EUROPEJSKICH I KRAJOWYCH RAM KWALIFIKACJI
KOMENTARZ
35
Cclcm Zalcccnia ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady z dnia 23 kwicLnia 200S roku w sprawic
usLanowicnia Furopcjskich Ram Kwalikacji dla uczcnia si przcz cac ycic
36
jcsL uLworzcnic
wsplnych ram odnicsicnia, kLrc bd suy jako narzdzic porwnywania kwalikacji i ich
poziomw w rnych sysLcmach kwalikacji i ich poziomach, zarwno w kszLaccniu oglnym,
wyszym, jak i kszLaccniu i szkolcniu zawodowym.
Wc wsLpic do dokumcnLu sLwicrdzono, c Furopcjskic Ramy Kwalikacji (FRK), a wraz nimi
Krajowc Ramy Kwalikacji (KRK), dosLarcz wszysLkim zainLcrcsowanym wszcchsLronncj in-
` Rozdzia opracowany przcz 3olanL Urbanik.
Urzd Ocjalnych Publikacji WsplnoL Furopcjskich, Iukscmburg 200S.
62
ormacji na LcmaL dosLpu do kszLaccnia, Lranscru osigni oraz progrcsji w ramach sysLcmu
kszLaccnia. FRK i KRK umoliwi okrclcnic rclacji posiadancgo dyplomu lub wiadccLwa wobcc
kwalikacji nadawanych w poszczcglnych krajach Furopy. Dziki Lcmu kwalikacjc sLan si
bardzicj czyLclnc i aLwicjszc do zrozumicnia w rnych pasLwach i sysLcmach w Furopic, przcz
co osigniLc zosLan dwa gwnc sLawianc przcd nimi cclc, Lj. promocja mobilnoci obywaLcli
pomidzy krajami czonkowskimi Unii oraz uaLwicnic im uczcnia si przcz cac ycic.
Aby Lak si sLao, aby kady zainLcrcsowany by w sLanic Lc rclacjc poj, Ramy Kwalikacji powinny by
zrozumiac nawcL dla laika, a Lcrminy i pojcia w nich uyLc powinny by klarownic i prosLo wyoonc.
Tymczascm przcLumaczcnic LcksLu omawiancgo Zalcccnia wraz z doczonym do nicgo sow-
nikicm podsLawowych Lcrminw nic jcsL zadanicm prosLym. Po picrwszc, jzyki krajowych
sysLcmw kwalikacji s niczwyklc bogaLc i zrnicowanc, co wynika z wicloci Lradycji i hi-
sLorycznic ukszLaLowanych rodzajw dyplomw i wiadccLw. NaLomiasL jzyk Ram Furopcjskich
jcsL uboszy i obarczony uproszczcniami wynikajcymi z koniccznoci dosLarczcnia narzdzia
opisu sLanowiccgo wsplny mianownik dla bardzo rnych sysLcmw kwalikacji w krajach curo-
pcjskich. W sowniku dcnicji pomicszczonym w Zaczniku I Zalcccnia znajdujc si zalcdwic
dzicwi Lcrminw wraz z wyjanicniami. Tumaczcnic Lych Lcrminw z jzyka angiclskicgo na
jzyk polski (sLosownic do zaproponowanych dcnicji) sLanowi powanc wyzwanic, ponicwa w j-
zyku polskim unkcjonuj rwnolcglc rozmaiLc znaczcnia Lych samych Lcrminw. Rnicc Lc wyni-
kaj z jcdnoczcsncgo unkcjonowania Lradycyjncj konoLacji Lcrminw w naukach pcdagogicznych
i uLrwalonych ju nowych nawykw jzykowych, bdcych rczulLaLcm prac wspczcsnych lcgisla-
Lorw, a Lakc Lumaczy pracujcych w agcndach curopcjskich, kLrzy (pracujc pod prcsj czasu)
nic zawszc maj moliwo sprawdzania spccjalisLyczncgo znaczcnia poszczcglnych Lcrminw.
DodaLkowc problcmy wynikaj Lakc z akLu, c polska Lcrminologia doLyczca spraw owiaLy,
w Lym kszLaccnia, szkolc i uczcnia si oraz znaczcnia kwalikacji w wymiarzc oglnokszLac-
cym i zawodowym jcsL wicloznaczna, pynna i wcwnLrznic nicspjna. Inna Lrudno wynika
z szybkicgo rozwoju Lcj dzicdziny, co skuLkujc czsLym modykowanicm dcnicji Lcrminw
sLosowanych przcz rodowisko midzynarodowych ckspcrLw, przygoLowujcych projckLy ko-
lcjnych dokumcnLw doLyczcych FRK i KRK.
O Lym, jak Lrudnc jcsL przcocnic, nawcL Lylko Lych dzicwiciu podsLawowych Lcrminw (lub
jak nicdoccnia si poLrzcby dosLarczcnia uyLkownikom Ram odpowicdnicgo narzdzia jzy-
kowcgo), wiadczy moc akL, c prawic na wszysLkich sLronach www powiconych Krajowym
Ramom Kwalikacji, odnicsionym do FRK, przcdsLawiono jcdynic angiclsko-angiclski glosariusz
podsLawowych Lcrminw, bcz prby ich wyjanicnia w jzyku ojczysLym.
W odnicsicniu do Lcrminu kwalikacjc, kLry sLanowi pojcic kluczowc Zalcccnia, a Lakc cacj
konccpcji uczcnia si przcz cac ycic, nalcy pamiLa, i sowo Lo ma swojc znaczcnic oraz warLo
w spccycznych konLcksLach insLyLucjonalnych, sLrukLur cdukacyjnych, spocczncgo wymiaru
pracy oraz sposobu organizacji rynku pracy w danym kraju. Na przykad rnc pojmowanic Lcr-
minu skills w Anglii oraz Qualikationen w Nicmczcch wynika z rnic kulLurowych, hisLorycz-
63
nych oraz spoccznych midzy Lymi krajami. Innc kluczowc Lcrminy qualications i certications
maj odmicnnc znaczcnic w rnych jzykach, bywa Lakc, c w obrbic jakicgo jzyka s homo-
nimami. Bardzo wiclc Lcrminw opisujcych w jzyku polskim zjawiska z dzicdziny szkolnicLwa
Lo wyracnia z jzyka angiclskicgo, kLrc auLorzy licznych opracowa sLosuj w polskim konLckcic,
ucickajc si Lylko do liLcralncgo przckadu. NicsLcLy, nadcr czsLo Lcrminy Lc okazuj si Lym, co
po angiclsku nazywamy false friends, czyli homonimami. Wypada w Lym micjscu przyLoczy
choby Lakic Lcrminy, jak qualication, competence, credit, prole, czy title.
Szczcglnic Lrudny, nawcL dla rodzimych uyLkownikw jzyka angiclskicgo, jcsL Lcrmin competence,
kLry w Lcrminologii Furopcjskich Ram KompcLcncji odnosi si do clcmcnLu learning outcomes
cckLw uczcnia si, na rwni z knowledge i skills. Z kolci pojcic competence/competences
odnosi si do pcwncj wizki cckLw uczcnia si (learning outcomes) isLoLnych dla wykonywania
pcwncj unkcji, roli czy zajcia. FckLy kszLaccnia skadajcc si na competence zawicraj
clcmcnLy knowledge (wicdzy), skills (umicjLnoci) i competence. Tu Lylko w picrwszym
przypadku Lcrmin competence jcsL uyLy na rwni z learning outcome. I na konicc pojcic
competency/competences oznacza sLopic osignicia cckLu uczcnia si (czyli competences)
wymagancgo jako kwalikacja do pcnicnia roli, wykonania zajcia lub podjcia roli ckspcrLa
w zakrcsic dancj dzicdziny. Tu competency ma Laka rang, jak qualication.
3u na wsLpic prac nad polskimi Ramami Kwalikacji zmicrzono si z niczwyklc Lrudn kwcsLi, ma-
jc zapcwnc isLoLnc znaczcnic dla rcccpcji spocczncj i zrozumicnia insLyLucji Qualications Framework.
Chronologicznic pracc polskich ckspcrLw najpicrw (2005) skupionc byy na spolszczcniu Qualications
Framework for European Higher Education Area.
37
DokumcnL Lcn, przcoony przcz zawodowych Lumaczy,
majcy sLanowi narzdzic przckadu pomidzy rnymi curopcjskimi LyLuami i dyplomami nadawa-
nymi po ukoczcniu sLudiw wyszych, zosLa zaLyLuowany po polsku jako Ramowa struktura kwali-
kacji dla Europejskiego Obszaru Szkolnictwa Wyszego. Fkspcrci, nic mogc pogodzi si z Lak nicprzyjaznym
LyLucm, proponowali, odwoujc si do unkcjonujccgo ju w rodowisku owiaLowym i akadcmickim
modclu
3S
, okrclcnic Furopcjski SysLcm Opisu Kwalikacji w szkolnicLwic wyszym. Ta nazwa, jak
rwnic kolcjnc odnoszcc si do kwalikacji nadawanych w polskim szkolnicLwic wyszym, krajowa
sLrukLura kwalikacji oraz Krajowa Rama Kwalikacji, nic zyskay aprobaLy Lakc w odnicsicniu do
narzdzia opisujccgo kwalikacjc uzyskiwanc podczas uczcnia si przcz cac ycic. Przcway argumcnL,
i wczcnicj wprowadzonc do obicgu dokumcnLy curopcjskic zawicrajcc wyraz framework, przcoo-
ny przcz midzynarodowych Lumaczy na ramy, wpisay si Lrwalc do jzyka polskicgo i zasLpowanic
ich innym Lcrmincm przyczyni si do wikszcj konuzji Lcrminologiczncj.
Z powodw, o kLrych mowa powycj, przysLpujc do pracy nad Ramami Kwalikacji, nalcao
szczcglnic zadba, aby Lcrminy FRK i KRK byy inLcrprcLowanc w naszym jzyku w Laki sam sposb
oraz aby wszyscy parLncrzy spocczni i uyLkownicy zgodzili si na przyjcic zaproponowanych dc-
' Bcrgcn 2005.
' Furopcjski SysLcm Opisu KszLaccnia 3zykowcgo, Rada Furopy i CODN, Warszawa 2003.
64
nicji podsLawowych Lcrminw, co nic jcsL aLwc. W Lym cclu od samcgo poczLku swojcj dziaalnoci
zcsp ckspcrLw pracujcych nad opracowanicm polskich Ram Kwalikacji podj prac nad usLalc-
nicm adckwaLncj dla problcmaLyki Ram Kwalikacji Lcrminologii w jzyku polskim oraz waciwcgo
powizania Lcrminw polskich z ich angiclskimi odpowicdnikami. Z koniccznoci pracc nad sow-
niczkicm glosariuszcm Lcrminw i poj dla Ram Kwalikacji musiay by zawonc do najbardzicj
podsLawowych hasc. Picrwszc, wsLpnc i nickomplcLnc jcszczc wyniki prac nad Lcrminologi pozwo-
liy na podjcic rzcczowych dyskusji w gronic czonkw zcspou ckspcrLw, z myl o przcdsLawicniu
wynikw prac do konsulLacji i cwcnLualncj akccpLacji szcrszcmu gronu zainLcrcsowanych.
Closariusz Lcrminw i poj dla Ram Kwalikacji w wcrsji podsLawowcj bdzic zawicra Lcrminy
uywanc w FRK/KRK, naLomiasL w wcrsji rozszcrzoncj bdzic uzupcniony o gwnc pojcia z zakrc-
su kszLaccnia oglncgo i zawodowcgo, szkolnicLwa wyszcgo oraz z dzicdziny szkolc, niczbdnc dla
opisania charakLcrysLycznych ccch sysLcmu kwalikacji w Polscc. W konsLruowaniu glosariusza za-
sLosowano mcLodologi Panglossa
30
, co oznacza, c w wcrsji polsko-angiclskicj obok dancgo Lcrminu
przcdsLawionc s wybranc polskic dcnicjc Lcrminu, wypracowana w zcspolc ckspcrLw propozycja
dcnicji dla poLrzcb PRK, odpowicdnik angiclskojzyczny oraz nickLrc dcnicjc Lcrminu w doku-
mcnLach midzynarodowych (w Lym dcnicja z FRK). Hasa uoonc s w porzdku alabcLycznym,
dcnicjc przyLaczanc s z podanicm rda (odsyacz do wykazu LcksLw cyLowanych w zaczniku).
Docclowo opracowana zosLanic Lakc wcrsja angiclsko-polska glosariusza.
Picrwsz grup wsLpnic przyjLych przcz zcsp ckspcrLw dcnicji Lcrminw przcdsLawiono
w Labcli ponicj.
Tabcla l. Closariusz podsLawowych Lcrminw zwizanych z Ramami Kwalikacji
I.p. Tcrmin polski Propozycja dcnicji uzgodniona w zcspolc ckspcrLw
l. DcskrypLory poziomu
Oglnc sLwicrdzcnia okrclajcc zakadanc cckLy uczcnia
si odpowiadajcc dancmu poziomowi kwalikacji
2.
DcskrypLor poziomu
gcncryczny
DcskrypLor wsplny dla wiclu odrbnych dzicdzin, a zarazcm
wymagajcy zinLcrprcLowania (skonkrcLyzowania) w ramach
kadcj z Lych dzicdzin
3.
FckLy
uczcnia si/kszLaccnia
SLwicrdzcnia oznaczajcc Lo, co uczcy si wic, rozumic i po-
Lra wykona po ukoczcniu jakicgo okrcsu uczcnia si, uj-
Lc w kaLcgoriach wicdzy i umicjLnoci oraz innych kompcLcn-
cji (posLaw) niczbdnych do podcjmowania dziaa na poziomic
odpowiadajcym zdobyLcj wicdzy i umicjLnociom
Pangloss Lcrmin ukuLy przcz Marka Frankowicza, ckspcrLa boloskicgo, na poLrzcby konsLruk-
cji glosariusza Lcrminw Krajowych Ram Kwalikacji dla szkolnicLwa wyszcgo.
65
4.
Furopcjskic Ramy
Kwalikacji dla uczcnia si
przcz cac ycic (FRK)
Wsplny curopcjski ukad odnicsicnia umoliwiajcy wza-
jcmnc porwnywanic i powizanic sysLcmw kwalikacji
w poszczcglnych krajach, FRK wyrnia osicm poziomw
odnicsicnia obcjmujcych pcn skal kwalikacji od
najniszcgo poziomu cdukacji obowizkowcj (l) do najwy-
szcgo poziomu kszLaccnia akadcmickicgo (S)
5. KompcLcncjc
Zbir cckLw uczcnia si, czyli Lo, co dana osoba wic, ro-
zumic i jcsL w sLanic wykona
6.
Krajowc Ramy Kwalikacji
dla uczcnia si przcz cac
ycic (KRK)
Narzdzic succ w danym kraju do klasykowania kwa-
likacji (rozumianych zgodnic z nicj podan dcnicj)
wcdug poziomu dancj kwalikacji, KRK ma jasnc odnic-
sicnic do FRK
7. KszLaccnic (kogo)
SysLcmowo uporzdkowanc dziaania zmicrzajcc do Lcgo,
aby uczcym si pomc osign okrclonc cckLy uczcnia
si
S. Kwalikacja
Formalny wynik proccsu occny i walidacji uzyskany w sy-
Luacji, w kLrcj waciwy organ zgodnic z usLalon procc-
dur sLwicrdzi, c dana osoba osigna cckLy uczcnia si
zgodnc z okrclonymi sLandardami
0. PosLawy
Trwac dyspozycjc do dziaa ukicrunkowanc zinLcrnali-
zowanym sysLcmcm warLoci
l0.
Poziomy
(w Ramach Kwalikacji)
Wyodrbnionc wcdug przyjLcgo zcspou kryLcriw kaLc-
goric kwalikacji, zgodnic z konccpcj Lworzcnia FRK i KRK
poziomy w Ramach Kwalikacji isLoLnic rni si pomi-
dzy sob, co jcsL okrclonc przcz usLalony dla kadcgo po-
ziomu zcsLaw dcskrypLorw gcncrycznych
ll.
SckLor (midzynarodowa
organizacja sckLorowa)
Wizka akLywnoci zawodowcj wyodrbniona wcdug gw-
ncj unkcji gospodarczcj, produkLu, usugi lub Lcchnologii,
(midzynarodowa organizacja sckLorowa oznacza sLowa-
rzyszcnic organizacji krajowych, w Lym na przykad orga-
nizacji pracodawcw i organizacji zawodowych rcprczcnLu-
jcych inLcrcsy sckLorw krajowych)
66
l2. Uczcnic si
Proccs przyswajania przcz uczccgo si wicdzy, umic-
jLnoci oraz innych kompcLcncji
l3. UmicjLno
Wywiczona sprawno w wykonywaniu okrcloncj (pro-
sLcj lub zooncj) czynnoci albo okrcloncgo zadania
l4. UmicjLnoci (w FRK i KRK)
Zdolno do rozwizywania okrclonych problcmw
oraz wykonywania okrclonych zada w oparciu o wic-
dz, zarwno LcorcLyczn, jak i prakLyczn, czyli doLy-
czc sLosowania odpowicdnich dla dancgo zadania lub
problcmu proccdur, narzdzi i maLcriaw
l5.
Walidacja (poLwicrdzanic)
cckLw uczcnia si
Proccs poLwicrdzania, c okrclonc, poddanc occnic
osignicia w uczcniu si, uzyskanc przcz uczccgo si,
odpowiadaj cckLom wymaganym do uzyskania dancj
kwalikacji
l6. Wicdza (w FRK i KRK)
FckL uczcnia si przyswajania inormacji doLyczcych
akLw, zasad, Lcorii oraz wzorw prakLyczncgo dzia-
ania, powizanych z okrclon dzicdzin pracy lub
nauki
Przy ormuowaniu polskich dcnicji powyszych Lcrminw sLosowanych w Furopcjskich
i Krajowych Ramach Kwalikacji zcsp ckspcrLw sLara si zachowa inLcncjc auLorw Zalc-
ccnia, jcdnoczcnic czcrpic z bogaLcj polskicj Lradycji owiaLowcj. 3cdnak nic udao si unikn
wyrac sLanowicych na pozr kalk z jzyka angiclskicgo.
Do Lakich nalcy okrclcnic dcskrypLor i dcskrypLor gcncryczny. Do nicdawna nicspoLyka-
nc w jzyku polskim wyracnic dcskrypLor Lorujc sobic drog do powszcchnicjszcgo sLoso-
wania. I Lak Uniwersalny Sownik Jzyka Polskiego PWN
40
podajc, i jcsL Lo sowo lub grupa sw,
kLrc wraz z innymi opisuj Lrc LcksLu na poLrzcby kaLalogw lub sysLcmw wyszukiwania
inormacji. ZaLcm zasadnc wydajc si uycic Lcgo Lcrminu do oznaczcnia grupy sw (sLwicr-
dzc) okrclajcych zakadanc cckLy uczcnia si.
DcskrypLor gcncryczny Lo z kolci, za Megasownikiem synonimw
4l
, dcskrypLor charakLcry-
sLyczny, wsplny dla cacgo rodzaju. PrzymioLnik gcncryczny oznacza jcdnoczcnic, c jcsL
on obligaLoryjny dla kadcj z dzicdzin, kLrych doLyczy, i winicn by skonkrcLyzowany, uszczc-
gowiony w ramach kadcj z Lych dzicdzin.
hLLp://usjp.pwn.pl/
hLLp://mcgaslownik.pl/slownik/synonimy_anLonimy/
67
Dcnicja cckLw uczcnia si powsLaa jako kompilacja dwch dcnicji podanych w Zalcccniach
ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady: z dnia 23 kwicLnia 200S roku w sprawic usLanowicnia Furopcjskich
Ram Kwalikacji dla uczcnia si przcz cac ycic oraz z dnia 2 kwicLnia 2000 roku w sprawic usLano-
wicnia curopcjskicgo sysLcmu Lranscru osigni w kszLaccniu i szkolcniu zawodowym (FCVFT).
W obu Lych rcgulacjach jcsL mowa o kompcLcncjach dcniowanych oryginalnic w kaLcgoriach samo-
dziclnoci i odpowicdzialnoci. Dla cclw Polskich Ram Kwalikacji uznano, i odpowicdnikicm Lych
Lzw. innych kompcLcncji s wymicnionc w dcnicji w nawiasach posLawy, kLrc w propozycji Polskich
Ram Kwalikacji s dcniowanc w kaLcgoriach Losamoci, odpowicdzialnoci oraz umicjLnoci
pracy w zcspolc. Nalcy Lakc podkrcli, c wyracnic cckLy uczcnia si, kLrc wywodzi si z nowc-
go paradygmaLu kszLaccnia akccnLujccgo podmioLowo uczccgo si w proccsic uczcnia si przcz
cac ycic, z Lrudcm przcnika do dyskursu cdukacyjncgo. DlaLcgo Lc przcdsLawionc jcsL jako rwno-
rzdnc do wyracnia cckLy kszLaccnia, na kLrc Lo cckLy skada si nic Lylko wysick uczccgo si.
Dcnicja Furopcjskich Ram Kwalikacji dla uczcnia si przcz cac ycic (FRK) zosLaa sormuowana
na podsLawic zapisu w cyLowanym Zalcccniu ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady z dnia 23 kwicLnia 200S
roku. Forma liczby mnogicj Lumaczcnia Lcrminu framework ramy przyjLa przcz Lumaczy,
zosLaa zaaprobowana przcz dccydcnLw, mimo c ormalnic i scmanLycznic nic ma uzasadnicnia.
Tcrmin kompcLcncjc jcsL pojcicm, kLrc dochowao si bardzo wiclu rnych dcnicji i in-
LcrprcLacji, nawcL w pokrcwnych projckLach curopcjskich, co wynika z nicjcdnoznacznoci Lcgo
pojcia w jzyku angiclskim oraz innych, w kLrych unkcjonujc jako homonim, o czym wycj.
Wcdug Sownika Jzyka Polskiego
42
kompcLcncja Lo zakrcs czyjcj wicdzy, umicjLnoci lub
odpowicdzialnoci. Pojcic kompcLcncjc jcsL czsLo sLosowanc zamicnnic z pojcicm umic-
jLnoci. Nalcy jc jcdnak rozrnia. UmicjLnoci s kszLaLowanc w proccsic dydakLycznym,
odnosz si do scry dziaania. NaLomiasL kompcLcncjc s skuLkicm, rczulLaLcm osigniLym
przcz wiczcnic umicjLnoci i nabywanic dowiadczc podbudowanych przckonanicm oparLym
na rccksji. KompcLcncjc powsLaj w wyniku zinLcgrowania pcwncj liczby umicjLnoci, opa-
nowanych sprawnic i wiadomic.
KszLaccnic wcdug Nowego Sownika Pedagogicznego WinccnLcgo Okonia
43
jcsL jcdnym
z najmnicj jasnych poj pcdagogicznych z powodu uLrwalcnia si w polskicj Lradycji jzykowcj
pogldw rnych auLorw. Idc za Okonicm, ckspcrci zcspou sownikowcgo posLanowili
przyj jcgo opini, c Lcrmin kszLaccnic, jak wszysLkic rzcczowniki odsownc koczcc si
na -nic, oznacza czynno, z L modykacj, c przcz kszLaccnic nalcy rozumic zcsp
czynnoci uaLwiajcych osignicic cckLw uczcnia si.
Dcnicja Lcrminu kwalikacja zosLaa przyjLa za sormuowanicm z Zalcccnia z dnia 23
kwicLnia 200S roku, gdzic ormalny wynik oznacza, c w cckcic przcprowadzcnia okrcloncj
proccdury dana osoba oLrzymaa jaki dyplom bd wiadccLwo oraz c Lak zdcniowana
Sownik Jzyka Polskiego PWN, Warszawa l004.
W. Oko, Nowy Sownik Pedagogiczny, WydawnicLwo Akadcmickic ak, 200S.
6S
kwalikacja pociga za sob zmian sLaLusu, a wic podjcic nauki w szkolc wyszcgo szczc-
bla lub uzyskanic zaLrudnicnia, wymagajccgo dancj kwalikacji, Lo jcsL okrcloncgo dyplomu
lub wiadccLwa. Nalcy zauway, c w jzyku polskim Lcrmin kwalikacja uywany by
doLd w innych znaczcniach (na przykad kwalikacja czynu lub kwalikacja narciarska).
W bardzicj zblionym do podancj w dcnicji znaczcniu Lcrmin Lcn wysLpujc w jzyku polskim
raczcj w liczbic mnogicj. Mwimy na przykad o pracowniku o odpowicdnich kwalikacjach.
Innym Lcrmincm nioscym Lo samo znaczcnic moc by wyracnic kompcLcncjc spoccznc, kL-
rc Lakc oznacza dyspozycjc do okrclonych dziaa zgodnic z wyznawanym sysLcmcm warLoci.
Tcrmin poziomy (w Ramach Kwalikacji) nic powinicn nasLrcza problcmw zc zrozumicnicm,
ponicwa w jzyku polskim Lakic znaczcnic Lcgo Lcrminu jcsL przyjLc w bardzo wiclu konLcksLach.
Tcrminy sckLor i midzynarodowa organizacja sckLorowa odnosz si do parLncrw spo-
ccznych oraz branowych organizacji procsjonalnych, kLrych zaangaowanic w proccsic
konsulLowania i wdraania Ram Kwalikacji jcsL nic do przcccnicnia.
Zgodnic z podan powycj dcnicj uczcnic si jako pojcic obcjmujc zarwno samoisLnc, spon-
Lanicznc proccsy rozwojowc doLyczcc czowicka w kadym wicku, jak i wszclkicgo rodzaju samo-
dziclnc bd ukicrunkowanc i wspomaganc przcz innc osoby lub insLyLucjc czynnoci uczccgo
si, bardzicj lub mnicj wiadomic nakicrowanc na przyswojcnic sobic czcgo nowcgo.
Zaproponowana dcnicja Lcrminu umicjLnoci powsLaa na wzr dcnicji zawarLcj w Zalc-
ccniu ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady z dnia 23 kwicLnia 200S roku.
NaLomiasL znaczcnic Lcrminu walidacja cckLw uczcnia si oparLc jcsL na dcnicji podancj
w Zalcccniu ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady z dnia 2 kwicLnia 2000 roku.
Tcrmin wicdza (w FRK i KRK) unkcjonujc jako LyLu picrwszcj kolumny dcskrypLorw dc-
niujcych poziomy Furopcjskich Ram Kwalikacji, podobnic jak Lcrminy umicjLnoci i po-
sLawy sLanowi odpowicdnio LyLuy drugicj i Lrzccicj kolumny dcskrypLorw.
Powysza wcrsja podsLawowych Lcrminw i poj dla Ram Kwalikacji zawarLych w Zaczni-
ku do Zalcccnia ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady z dnia 23 kwicLnia 200S roku w sprawic
usLanowicnia Furopcjskich Ram Kwalikacji dla uczcnia si przcz cac ycic zosLanic uzupc-
niona w wcrsji rozszcrzoncj o gwnc pojcia z zakrcsu kszLaccnia oglncgo, zawodowcgo
i szkolc oraz szkolnicLwa wyszcgo, niczbdnc dla opisania charakLcrysLycznych ccch sysLcmu
kwalikacji w Polscc. Closariusz docclowo suy ma uporzdkowaniu kwcsLii Lcrminologicz-
nych, ujcdnoliccniu sLosowanych Lcrminw i poj, a Lakc oswojcniu nowych insLyLucji i pro-
ccdur, co wpyn powinno na odpowicdni odbir i wdrocnic Ram Kwalikacji.
Przczwycicnic narasLajccgo chaosu jzykowcgo w szcroko pojLcj scrzc cdukacji wymaga
nic Lylko dobrych propozycji Lcrminologicznych, alc Lakc zgody rnych rodowisk, kLrc si L
Lcrminologi posuguj. Taki konscnsus moc by osigniLy jcdynic w drodzc pogbioncj dysku-
sji pomidzy wszysLkimi parLncrami zaangaowanymi w proccs Lworzcnia Polskich Ram Kwali-
kacji, kLra powinna si Loczy rwnoczcnic z posLpcm prac projckLowych i wdrocniowych.
60
4. WPROWADZANIE KRAJOWYCH RAM KWALIFIKACJI:
PRZYKAD SZKOCJI, CHORWACJI I AUSTRII
44
Dowiadczcnia wiclu krajw curopcjskich pokazuj, c wprowadzanic Krajowych Ram Kwalikacji
przcbicga w rny sposb. Ponicj przcdsLawionc zosLan Lrzy sccnariuszc nadawania kwalikacjom
krajowym uporzdkowancj sLrukLury w Lrzcch krajach curopcjskich. 3cdcn z nich Lo ugrunLowany
i unkcjonujcy od kilku laL sysLcm Szkockich Ram Kwalikacji (SCQF), kLry doczcka si nic Lylko
pcncj obudowy insLyLucjonalncj, alc z powodzcnicm unkcjonujc ju w sysLcmic kszLaccnia oraz
w konLckcic uczcnia si ormalncgo i nicormalncgo. Dwa pozosLac przykady Lo krajc, w kLrych
idca KRK jcsL nowa i w kLrych, podobnic jak w Polscc, nad konccpcj sposobu wdraania Ram
Kwalikacji pracuj spccjalnic do Lcgo cclu powoanc zcspoy ckspcrLw. Krajami Lymi s AusLria
i Chorwacja. W kadym z Lych krajw podcjcic do KRK jcsL jcdnak innc. W AusLrii Lrwa dcbaLa
spocczna nad Lym, w jaki sposb spowodowa, aby Krajowc i Furopcjskic Ramy Kwalikacji sLay
si powszcchnic uywanym punkLcm odnicsicnia, alc przy moliwic najmnicjszcj ingcrcncji w isL-
nicjcy sysLcm cdukacji. W Chorwacji przcciwnic, pojawicnic si idci KRK zbicgo si w czasic
z powanymi rcormami sysLcmu i KRK sLay si jcdn z isLoLnych si napdowych zmian.
4.1. Szkocja
45
Rozwj Szkockich Ram Kwalikacji (SCQF)
W Szkocji Krajowc Ramy Kwalikacji powsLay w Lrybic cwolucji sysLcmu zdobywania kwali-
kacji ormalnych i nicormalnych. Idca La wyrosa z poLrzcby uznawania kompcLcncji nabyLych
poza sysLcmcm kszLaccnia oraz z Lradycji cdukacyjncj oparLcj na cckLach kszLaccnia i uczcnia
si. WarLo pamiLa, c podwaliny szkockicgo sysLcmu kwalikacji isLniay na wiclc laL przcd
sLworzcnicm Furopcjskich Ram Kwalikacji. 3u wLcdy opis kwalikacji wyraano poprzcz
dcskrypLory gcncrycznc oglnc zapisy okrclajcc poziom kwalikacji, czyli jcj zaawansowa-
nic. Nalcy podkrcli, c pomimo Lcgo, i w Szkocji Ramy Kwalikacji dla rnych sckLorw
rozwijay si niczalcnic, Lo w pcwnym momcncic udao si Lam sLworzy wsplny sysLcm
odnicsicnia obcjmujcy wszysLkic sckLory cdukacji. 3csL on baz dla odnicsicnia do Ram Sck-
Lorowych. Oddziclnc Ramy SckLorowc s wic podsLaw dla Ram pomosLowych, kLrc s or-
malnym cznikicm pomidzy sckLorcm cdukacji i szkolc. Szkockic Ramy Kwalikacji, czyli
SCQF (Scottish Credit and Qualications Framework), zaczy ocjalnic obowizywa w 200l roku.
W laLach l00S-200l Lrway pracc nad konccpcj i opiscm Szkockich Ram Kwalikacji.
Pracc prowadzonc byy przcz pracownikw szkockich uniwcrsyLcLw, agcncji zajmujcych si
Rozdzia opracowany przcz Magdalcn SzpoLowicz.
` Na podsLawic nicopublikowancgo raporLu rccrcncyjncgo Report on the Referencing of the Scottish
Credit and Qualications Framework (SCQF) to the European Qualications Framework (EQF), z 30
maja 200S, opracowancgo przcz 3ohna HarLa, midzynarodowcgo konsulLanLa.
70
jakoci kszLaccnia i uznawanicm kwalikacji oraz programu uczcnia si przcz cac ycic. Od
roku 2006 opick nad rozwojcm SCQF sprawujc insLyLucja spccjalnic do Lcgo cclu powoana.
3csL ni Scottish Credit and Qualications Framework Partnership, kLrcgo zadanicm jcsL opicka
nad szkockim sysLcmcm uczcnia si przcz cac ycic (Scotlands lifelong learning framework).
W podrczniku SCQF
46
czyLamy, c gwnymi cclami Lcj insLyLucji s:
zapcwnicnic jakoci i spjnoci Ram Kwalikacji,
promocja oraz rozwj Szkockich Ram Kwaliikacji, podLrzymywanic
i rozwijanic konLakLw z insLyLucjami pracujcymi nad Ramami Kwalikacji
w Wiclkicj BryLanii, Furopic i na wiccic.
W cclu zapcwniania odpowicdnicj jakoci SCQF ParLncrship powoao Komisj do Spraw 3ako-
ci. Wrd jcj czonkw znalcli si przcdsLawiciclc rnych sckLorw cdukacji i rynku pracy,
parLncrw spoccznych oraz ckspcrLw do spraw zapcwniania jakoci i nadawania kwalikacji.
PonadLo powoano Narodowc Forum Szkockich Ram Kwalikacji, kLrc skupia przcdsLawicic-
li wszysLkich organizacji rzdowych i pozarzdowych zajmujcych si cdukacj i szkolcniami
w Szkocji. Forum Lo pcni unkcj doradcz i moniLorujc pracc zwizanc zc Szkockimi Ramami
Kwalikacji.
Cele
Cclc Szkockich Ram Kwalikacji osadzonc s w konLckcic sLraLcgii uczcnia si przcz cac ycic.
Cclc oglnc Lo pomoc osobom wc wszysLkich grupach wickowych i wszclkich warunkach ycio-
wych w dosLpic do kszLaccnia si przcz cac ycic, aby mogy jak najpcnicj wykorzysLa swj
poLcncja. 3csL Lo rwnic pomoc pracodawcom, uczniom i cacmu spocczcsLwu w zrozumic-
niu pcncj ocrLy kwalikacji w Szkocji, po Lo, by przyczyni si do podnicsicnia oglncgo po-
ziomu umicjLnoci na krajowym rynku pracy.
Cclc szczcgowc Szkockich Ram Kwalikacji Lo midzy innymi pomoc w ormuowaniu pro-
gramw nauczania Lak, aby prowadziy do osigania rnych kwalikacji, wspicranic uaLwia-
nia przcjcia z jcdncj kwalikacji do drugicj, w Lym uznawanic wczcnicj zdobyLych kwalika-
cji poprzcz przcjrzysLy sysLcm Lranscru punkLw pomidzy kwalikacjami.
Wanym cclcm opracowania Szkockich Ram Kwalikacji jcsL doprowadzcnic do Lcgo, c wszysL-
kic osoby i insLyLucjc zajmujcc si cdukacj w Szkocji bd posugiway si Ramami Kwali-
kacji w opisic kursw i programw nauczania, kLrc ocruj. DoLyczy Lo nic Lylko szk wyszych
oraz insLyLucji zajmujcych si kszLaccnicm usLawicznym czy doskonalcnicm, alc rwnic
szk podsLawowych i rcdnich oraz wszclkich orm kszLaccnia i doskonalcnia w owiacic i na
SCQF Handbook na www.scq.org.uk
7l
rynku pracy. Zdanicm auLorw podrcznika SCQF kady, nawcL krLki program, modu czy
dowiadczcnic zdobyLc w pracy maj szans by uznanc i wyraonc w punkLach pod warunkicm,
c s onc opisanc w jzyku cckLw uczcnia si, unkcjonuj w odpowicdnim sysLcmic gwaran-
Lujcym jako oraz podlcgaj rzcLclnym i Lranym mcLodom occny.
Dziki opracowancmu i przyjLcmu raporLowi rccrcncyjncmu, kLry opisujc sposoby odnoszc-
nia Szkockich Ram Kwalikacji do innych Ram Kwalikacji w Wiclkicj BryLanii oraz Furopcjskich
Ram Kwalikacji, Szkocja ma narzdzic, dziki kLrcmu osoby zdobywajcc kwalikacjc w Lym
kraju powinny aLwicj odnalc si na rynku pracy lub sysLcmic cdukacji w innym kraju, gdzic
wdroonc s Krajowc Ramy Kwalikacji.
Dowodcm na Lo, c Szkockic Ramy Kwalikacji isLoLnic unkcjonuj na co dzic w rzcczywi-
sLoci przcciLncgo obywaLcla, s nasLpujcc akLy:
opisy kursw w inormaLorach uniwcrsyLcLw i kolcgiw zawicraj adnoLacjc
doLyczcc Szkockich Ram Kwalikacji (na przykad poziom SCQF 7),
rodzicc i uczniowic, rozwaajc cicki cdukacyjnc w zupcnic nicormalnych
rozmowach, posuguj si numcrami poziomw Szkockich Ram Kwalikacji
(SCQF), szczcglnic wLcdy, gdy zasLanawiaj si nad przygoLowanicm do zawodu,
wiadccLwa i dyplomy, nawcL Lc w szkolc podsLawowcj, zawicraj odnicsicnia
do numcru poziomu SCQF jcsL Lo poziom zdobyLych kwalikacji poLwicr-
dzony przcz w ccrLykaL.
Deskryptory poziomw Szkockich Ram Kwalikacji (SCQF)
W Szkocji kwalikacjc opisanc s za pomoc dwch wskanikw: poziomu cckLw uczcnia si
oraz objLoci cckLw uczcnia si, kLra jcsL przcdsLawiona w posLaci punkLw.
Szkockic Ramy Kwalikacji (SCQF) maj dwanacic poziomw kwalikacji, przy czym kady
z nich moc zawicra jcdn lub wiccj kwalikacji. Oznacza Lo, c na danym poziomic kwali-
kacji mona uzyska rozmaiLc kwalikacjc pochodzcc z rnych sckLorw, czyli cdukacji
oglncj, szkolnicLwa wyszcgo oraz sckLora szkolc zawodowych.
72
Tabcla 2. Szkockic Ramy Kwalikacji (www.scq.org.uk)
47
Szkockic Ramy Kwalikacji sLworzonc zosLay w oparciu o isLnicjcc ju dcnicjc kwalikacji
i unkcjonujcy opis poziomw. Przcd 2000 rokicm wszysLkic gwnc kwalikacjc w Szkocji
' Diagram pozosLawiony w oryginalncj wcrsji jzykowcj, ponicwa przcocnic na Lcrminologi
waciw dla sLrukLury polskicj cdukacji moc zdcormowa scns oryginau.
THE SCOTTISH CREDIT AND QUALIFICATIONS FRAMEWORK
SCQF
Icvcl.
SQA NaLional UniLs,
Courscs and Croup Awards
Highcr FducaLion
ScoLLish
VocaLion
QualicaLions
l2. DocLoraLcs **SVQ5
ll. UmicjLnoci (w FRK i KRK) MasLcrs
l0. Advanccd Highcr
Honours Dcgrcc
*CraduaLc Diploma/CcrLicaLc
Ordinary Dcgrcc
*CraduaLc Diploma/CcrLicaLc
**SVQ4
l6. Highcr **SVQ3
InLcrmcdiaLc 2
CrcdiL SLandard Cradc
**SVQ2
InLcrmcdiaLc l
Ccncral SLandard Cradc
**SVQl
Acccss 3
FundaLion SLandard Cradc
Acccss 2
Acccss l
*Tcsc qualicaLions arc dicrcnLiaLcd by volumc o ouLcomcs and may bc ocrcd aL ciLhcr lcvcl.
73
byy wyraonc cckLami kszLaccnia. W poczLkowcj azic prac Szkockic Ramy Kwalikacji
odnosiy si wic do isLnicjcych i opisanych kwalikacji, a poczcnia midzy nimi i dcskryp-
Lorami poziomw zosLay opracowanc pnicj. Szkockic Ramy Kwalikacji Lo mapa wszclkicgo
rodzaju kwalikacji wyraonych nazwami dyplomw i ccrLykaLw, kLrc mona zdoby
w Szkocji (paLrz Labcla 2). Z punkLu widzcnia Lworzcnia Krajowych Ram Kwalikacji w Furopic
nic by Lo Lypowy sposb dziaania, gdy zwyklc punkLcm wyjcia jcsL opracowanic dcskryp-
Lorw poziomw.
W Szkocji do przygoLowania wsLpncj wcrsji dcskrypLorw poziomw uyLo cckLw uczcnia
si zwizanych z kadym z gwnych Lypw kwalikacji. Typowc ccchy cckLw uczcnia si
zosLay uyLc do sLworzcnia piciu obszarw i dcskrypLorw na poziomach Lych kwalikacji.
Wyodrbnionc obszary Lo:
wicdza (wiadomoci) i rozumicnic gwnic doLyczcc konkrcLnych dzicdzin
(przcdmioLw),
wykorzysLanic wicdzy (wiadomoci) i rozumicnia w prakLycc,
gcncrycznc sprawnoci poznawczc, np. cwaluacja, analiza kryLyczna,
umicjLnoci porozumicwania si, liczcnia i posugiwania si Lcchnologi
inormacyjn,
auLonomia, odpowicdzialno i wsppraca z innymi.
WszysLkic z powyszych obszarw zosLay wykorzysLanc do opisu poszczcglnych poziomw
kwalikacji poprzcz zasLosowanic proccsu sLopniowania polcgajccgo na porwnywaniu wy-
maga na rnych poziomach kwalikacji. W rczulLacic opis poziomw SCQF wyglda Lak, c
kada z Lych dzicdzin jcsL opisana na kadym z poziomw z wyjLkicm picrwszcgo, zc wzgldu
na Lo, c w czasic Lworzcnia Ram Kwalikacji auLorzy nic micli jcszczc odpowicdnich rdc do
opisania Lcgo poziomu. Po opracowaniu wsLpncj wcrsji Szkockich Ram Kwalikacji przcpro-
wadzono scri warszLaLw, podczas kLrych poLcncjalni uyLkownicy mogli przckaza swojc
uwagi i poprawki.
Dla lcpszcgo zilusLrowania sposobu opisu poszczcglnych poziomw ponicj zamicszczony
zosLa pcny opis jcdncgo z nich SCQF 3.
SCQF Poziom 3 (Access 3, Standard Grade Foundation Level Lo przykadowc kwalikacjc na Lym
poziomic)
NB: Poniszc dcskrypLory opisuj Lypowc cckLy uczcnia si na kadym poziomic. Ich cclcm
jcsL wskazanic oglncgo i wsplncgo rozumicnia kadcgo poziomu, po Lo, by moliwc byo
porwnanic pomidzy kwalikacjami i uczcnicm si na rnych poziomach. DcskrypLory Lc
nic maj na cclu dosLarczcnia dokadncgo i wyczcrpujccgo opisu. Nic oczckujc si Lc, c ka-
da kwalikacja lub program bd mic wszysLkic z wymicnionych ccch. DcskrypLory zosLay
opracowanc w drodzc licznych konsulLacji i s picrwsz robocz propozycj, kLra bdzic po-
prawiana w miar nadchodzcych uwag o wykorzysLaniu Lcgo opisu w codzicnnym yciu.
74
W
i
c
d
z
a

(
w
i
a
d
o
m
o

c
i
)

i

r
o
z
u
m
i
c
n
i
c
W
y
k
o
r
z
y
s
L
a
n
i
c

w
i
c
d
z
y

(
w
i
a
d
o
m
o

c
i
)

i

r
o
z
u
m
i
c
n
i
a

w

p
r
a
k
L
y
c
c
C
c
n
c
r
y
c
z
n
c
s
p
r
a
w
n
o

c
i

p
o
z
n
a
w
c
z
c
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i

p
o
r
o
z
u
m
i
c
w
a
n
i
a

s
i

,

l
i
c
z
c
n
i
a

i

p
o
s

u
g
i
w
a
n
i
a

s
i

L
c
c
h
n
o
l
o
g
i

i
n

o
r
m
a
c
y
j
n

A
u
L
o
n
o
m
i
a
,

o
d
p
o
w
i
c
d
z
i
a
l
n
o

i

w
s
p

p
r
a
c
a

z

i
n
n
y
m
i
T
y
p
o
w
c

c

c
k
L
y

u
c
z
c
n
i
a

s
i

n
a

k
a

d
y
m

p
o
z
i
o
m
i
c

o
z
n
a
c
z
a
j

c

o
s
o
b
a

j
c
s
L

z
d
o
l
n
a
:
Z
a
p
r
c
z
c
n
L
o
w
a

/
w
y
k
o
r
z
y
s
L
y
w
a

w

p
r
a
c
y
:

p
o
d
s
L
a
w
o
w

w
i
c
d
z

w

z
a
k
r
c
s
i
c

p
r
z
c
d
m
i
o
L
u
/
d
z
i
c
d
z
i
n
y
,
p
r
o
s
L
c

a
k
L
y

i

p
o
j

c
i
a

z
w
i

z
a
n
c

z

p
r
z
c
d
m
i
o
L
c
m
/
d
z
i
c
d
z
i
n

P
r
z
y

p
c
w
n
c
j

p
o
m
o
c
y

o
d
n
i
c

p
o
s
i
a
d
a
n

w
i
c
d
z

d
o

s
y
L
u
a
c
j
i

y
c
i
a

o
s
o
b
i
s
L
c
g
o
/
c
o
d
z
i
c
n
n
c
g
o
,
u

y
w
a

k
i
l
k
u

p
o
d
s
L
a
w
o
w
y
c
h

r
u
L
y
n
o
w
y
c
h

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i

w

r
u
L
y
n
o
w
y
c
h

i

z
n
a
n
y
c
h

z
a
d
a
n
i
a
c
h
,

p
r
z
c
p
r
o
w
a
d
z
i

i

z
a
k
o

c
z
y

z
a
p
l
a
n
o
w
a
n
c

z
a
d
a
n
i
a
,
w
c
d

u
g

w
s
k
a
z

w
c
k

u

y
w
a

p
o
d
s
L
a
w
o
w
y
c
h

n
a
r
z

d
z
i

i

m
a
L
c
r
i
a

w

w

s
p
o
s

b

b
c
z
p
i
c
c
z
n
y

i

c

c
k
L
y
w
n
y
R
o
z
p
o
z
n
a
w
a

,

z

p
c
w
n

p
o
m
o
c

,

j
a
k

r
a
d
z
i

s
o
b
i
c

w

k
o
n
k
r
c
L
n
c
j

s
y
L
u
a
c
j
i

l
u
b

z

k
o
n
k
r
c
L
n

s
p
r
a
w

u
n
k
c
j
o
n
o
w
a

w

z
n
a
n
y
c
h

s
y
L
u
a
c
j
a
c
h
,

u

y
w
a
j

c

o
k
r
c

l
n
y
c
h

k
r
y
L
c
r
i

w
,
z
d
a
w
a

s
o
b
i
c

s
p
r
a
w

z

k
o
n
k
r
c
L
-
n
y
c
h

k
o
n
s
c
k
w
c
n
c
j
i

o
k
r
c

l
o
n
y
c
h

d
z
i
a

W
y
k
o
r
z
y
s
L
y
w
a

p
r
o
s
L
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i
,

n
p
.
:

L
w
o
r
z
y

i

o
d
p
o
w
i
a
d
a

n
a

p
r
o
s
L
c

L
c
k
s
L
y

w

k
o
m
u
n
i
k
a
c
j
i

p
i
s
c
m
n
c
j

i

u
s
L
n
c
j
,

w

z
n
a
n
y
c
h

i

r
u
L
y
n
o
w
y
c
h

s
y
L
u
a
c
j
a
c
h
w
y
k
o
n
y
w
a

p
r
o
s
L
c

z
a
d
a
n
i
a

w

c
c
l
u

p
r
z
c
L
w
a
r
z
a
n
i
a

d
a
n
y
c
h

i

u
z
y
s
k
i
w
a
n
i
a

i
n

o
r
m
a
c
j
i
,
u

y
w
a

p
r
o
s
L
y
c
h

d
a
n
y
c
h

l
i
c
z
b
o
w
y
c
h

i

g
r
a

c
z
n
y
c
h

n
a

c
o

d
z
i
c

P
r
a
c
o
w
a

s
a
m
o
d
z
i
c
l
n
i
c

l
u
b

z

i
n
n
y
m
i

n
a
d

p
r
o
s
L
y
m
i

z
a
d
a
n
i
a
m
i
,

a
l
c

p
o
d


c
z

s
L
y
m

n
a
d
z
o
r
c
m
,
b
r
a

u
d
z
i
a

w

w
y
z
n
a
c
z
a
n
i
u

c
c
l

w
,

p
l
a
n
o
w
a
n
i
u

h
a
r
m
o
n
o
g
r
a
m
u
,

i
L
d
.
,
b
r
a

u
d
z
i
a

w

w
c
r
y

k
o
w
a
n
i
u
/

s
p
r
a
w
d
z
a
n
i
u

w
y
k
o
n
a
n
c
j

p
r
a
c
y

i

w
s
k
a
z
y
w
a

s
p
o
s
o
b
y

u
l
c
p
s
z
c
n
i
a

s
p
o
s
o
b
u

i

c

c
k
L
u

p
r
a
c
y
,
r
o
z
p
o
z
n
a

,

z
a

p
o
m
o
c

w
s
k
a
z
a
-
n
y
c
h

k
r
y
L
c
r
i

w
,

s
w
o
j
c

m
o
c
n
c

i


s

a
b
c

s
L
r
o
n
y

w

p
r
a
c
y

T
a
b
c
l
a

3
.

O
p
i
s

p
r
z
y
k

a
d
o
w
c
g
o

p
o
z
i
o
m
u

k
w
a
l
i

k
a
c
j
i

w

S
z
k
o
c
k
i
c
h

R
a
m
a
c
h

K
w
a
l
i

k
a
c
j
i

(

o
:

H
a
n
d
b
o
o
k

s
L
r
.

3
S

n
a

w
w
w
.
s
c
q

.
o
r
g
.
u
k
)
75
System punktowy
WarLo zauway, c sysLcm opisu kwalikacji, jakim s Szkockic Ramy Kwalikacji, obcjmujc
rwnic, i Lo ju w samcj nazwic, opis sysLcmu punkLowcgo (credit points system) pozwalajccgo
na Lranscr i akumulacj osigni osoby uczccj si.
3ak wspomniano powycj, punkLy s przypisanc kwalikacjom po Lo, by wyrazi ich objLo.
3csL Lo sposb na opisanic i porwnanic iloci nauki zainwcsLowancj w cclu osignicia dancgo
poziomu na rnych sLopniach skali Ram Kwalikacji. Oczywicic po Lo, by kwalikacjc mogy
by wymicrzonc w punkLach, cckLy uczcnia si musz by occnionc w sposb rzcLclny i Lrany
i by poddawanc odpowicdnicj konLroli jakoci.
PunkLy s przyznawanc w Laki sposb, c objLo kwalikacji, wcznic z zadaniami na occ-
nianic, w kwalikacji lub programic nauczania, jcsL odnicsiona do iloci czasu, w jakim przc-
ciLny uczc moc jc osign. Czas na zdobycic kwalikacji jcsL wycznic szacunkowy, bo
nic jcsL Lo czas konkrcLncgo ucznia. 3cdcn punkL wyraa cckLy uczcnia si osigniLc w Loku
nauki przcz szacunkowc dzicsi godzin.
System punktw a uznawanie efektw uczenia si
SysLcm punkLw jcsL rwnic wykorzysLywany do uznawania wczcnicj zdobyLych kompcLcn-
cji lub kompcLcncji uzyskanych w drodzc nauki nicormalncj lub pozaormalncj. Obccnic
wiclc insLyLucji szkolnicLwa wyszcgo i usLawiczncgo w Szkocji posugujc si ju spjnym sys-
Lcmcm uznawania cckLw uczcnia si zdobyLych poza dan insLyLucj (Recognising Prior Lear-
ning RPI). NickLrc programy kursw s pisanc z myl o osobach uzupcniajcych kwalikacjc.
W przypadku sLudcnLw RPI i gromadzcnic punkLw pozwalaj im na wiksz mobilno,
czyli przcnoszcnic si midzy wydziaami w ramach Lcj samcj uczclni lub midzy uczclniami,
albo uznawanic czciowo kwalikacji zdobyLych w Lrybic kszLaccnia zawodowcgo lub ogl-
ncgo. SLosowanic Szkockich Ram Kwalikacji i sysLcmu punkLw pomaga Lc w zawicraniu
midzy insLyLucjami umw o moliwoci konLynuacji nauki (articulation agreement), po Lo, by
wczcnicj zdobyLa wicdza i umicjLnoci mogy by zaliczonc na poczcL nowcj kwalikacji.
Zwyklc jcdnak uznawalno doLyczy okoo 50 punkLw poLrzcbnych do zdobycia pcncj
kwalikacji i nadania jcj w dancj insLyLucji (Hornc, 2000).
Odniesienie Szkockich Ram Kwalikacji do Europejskich Ram Kwalikacji
Aby umoliwi porwnanic kwalikacji zdobywanych w Szkocji z kwalikacjami uzyskiwanymi
w innych krajach oraz sLworzcnic narzdzia do odnoszcnia kwalikacji z innych krajw na gruncic
szkockim, opracowano raporL rccrcncyjny dla Szkocji
4S
, w kLrym omwiono zasady porwnywania
' Report on the Referencing of the Scottish Credit and Qualications Framework (SCQF) to the European Quali-
cations Framework (EQF) nicpublikowany raporL z 30 maja 200S, opracowany przcz 3ohna HarLa.
76
poziomw obu sLrukLur. W analizic porwnawczcj posuono si kilkoma zasadami. 3cdna z nich
Lo zasada best t, czyli moliwic najlcpszcgo dosLosowania, z uwzgldnicnicm akLu, i opis pozio-
mw nic jcsL ani prccyzyjny, ani caociowy, alc wycznic kicrunkowy. Zdajc sobic spraw z Lrud-
noci zadania, auLorzy raporLu sLarali si sLworzy zcsLawicnic, kLrc mnicj lub bardzicj oricnLa-
cyjnic wskazujc poziomy porwnywalnc. Ponisza Labcla pokazujc, w jaki sposb dokonano od-
nicsicnia i jakic clcmcnLy wziLo pod uwag dla wszysLkich poziomw. W lcgcndzic po prawcj
sLronic Labcli opisanc s wybranc obszary, kLrc posuyy jako wsplnc punkLy porwnania.
SzRK Czynniki poziomy FRK
Poziom W&U WaZ Z&ZS Oglny
l2 S --- S S Klucz
ll 7 --- 7 7
W&U wicdza (wiadomoci) i umicjLnoci
(wicdza [wiadomoci], umicjLnoci
inLclckLualnc i prakLycznc)
WaZ Warunki zasLosowania (czynnoci/
zadania i syLuacjc i problcmy/zagad-
nicnia)
Z&ZS Zarzdzanic i zarzdzanic sob (au-
Lonomia i organizacja pracy)
l0 6 6 6 6
0 6 6 6 6
S 5 --- 5 5
7 5 5 5 5
6 4 4 4 4
5 3 --- 3 3
4 2 --- 2 2
3 l l l l
2 --- ---/l l ---/l
l --- --- --- ---
Tabcla 4. Podsumowanic porwnania Szkockich Ram Kwalikacji Furopcjskich poziom po poziomic
(HarL, 200S: 2l)
Wcdug auLora raporLu porwnanic inormacji o kwalikacjach zc Szkockich Ram w odnicsicniu
do Lych samych obszarw Furopcjskich Ram Kwalikacjipozwala sLwicrdzi, czy isLnicjc zwizck
midzy ich cclami i ccchami. Pomimo Lcgo, c nic znalcziono waciwcgo odnicsicnia dla poziomu
2 SCQF, analiza porwnawcza okazaa si zadowalajca i poLwicrdzia przcwidywanc zwizki.
W wyniku Lcgo porwnania wysuniLo nasLpujcc wnioski i zalcccnia:
nic ma podsLaw do odnoszcnia poziomu l SCQF do FRK,
77
Poziom 2 SCQF moc by porwnany z poziomcm l FRK Lylko w nickLrych
obszarach. Ponicwa nic znalcziono Lc narzdzi do odpowicdnicgo porwnania,
w raporcic zarckomcndowano, aby Lcgo poziomu nic odnosi do FRK wcalc,
poziomy 3-6 SCQF mog by bczpiccznic odnoszonc do poziomw l-4 w FRK,
dla poziomu 7 SCQF Lrudno jcsL zasLosowa zasad najlcpicj dopasowancgo
poziomu (best t) wycznic na podsLawic analizy dcskrypLorw. 3cdnak na
podsLawic innych, zcwnLrznych warunkw rckomcndujc si odnicsicnic Lcgo
poziomu do poziomu 5 FRK,
poziom S SCQF moc by bczporcdnio odnoszony do poziomu 5 FRK,
poziom 0 SCQF rcprczcnLujc wyszc wymagania ni poziom 5 FRK, dlaLcgo
nic moc by wycznic odnicsiony do Lcgo poziomu. Nic jcsL on Lc rwny
poziomowi 6 FRK pod wzgldcm analizy dcskrypLorw. 3cdnak w zwizku
z Lym, c zarwno poziom 6 FRK, jak i poziom 0 SCQF s porwnywanc do
picrwszcgo cyklu kszLaccnia w szkolnicLwic wyszym w Szkocji, uznano, c
na Lcj posLawic odnicsicnic Lakic jcsL uprawnionc,
poziom l0 SCQF moc by bczpiccznic odnicsiony do poziomu 6 FRK,
poziomy ll i l2 SCQF mog by bczpiccznic odnicsionc do poziomw 7 i S FRK.
Powysza analiza dajc pojcic o Lym, jakic Lrudnoci nicsic zc sob proccs porwnywania kwa-
likacji, zwaszcza wLcdy, gdy liczba poziomw w porwnywanych sLrukLurach jcsL rna.
Upowszechnianie Szkockich Ram Kwalikacji
W lad za opracowanicm dcskrypLorw i cigych prac nad jakoci i rccrcncyjnoci
Szkockich Ram Kwalikacji do Furopcjskich Ram w Szkocji prnic rozwin si sysLcm
inormacji i promocji Ram Kwalikacji. Kluczow rol pcni Lu spccjalnic w Lym cclu po-
woanc ParLncrsLwo na rzccz Szkockich Ram Kwalikacji (SCQF ParLncrship). InsLyLucja
La zarzdza sLron inLcrncLow, kLra jcsL bogaLym rdcm inormacji na LcmaL rozwoju
Ram, organizujc koncrcncjc, uLrzymujc konLakLy z parLncrami z zagranicy i publikujc
maLcriay promujcc Ramy Kwalikacji. Wspomniana sLrona inLcrncLowa skicrowana jcsL
do rnych odbiorcw: uczniw, pracodawcw i insLyLucji zajmujcych si kszLaccnicm
i doskonalcnicm. Mona Lam znalc prakLycznc inormacjc doLyczcc programw naucza-
nia, cicck cdukacyjnych oraz moliwoci powroLu do nauki po duszcj przcrwic.
BryLyjska Lradycja uznawania kompcLcncji zdobywanych drog pozaormaln jcsL powszcchn
prakLyk. Przykady Lakich rozwiza mona znalc nic Lylko w sckLorzc zawodowym, alc
rwnic na poziomic cdukacji oglncj. W dzicdzinach Lakich, jak gra na insLrumcnLach czy
Lanicc, mona przysLpowa do cgzaminw na omiu rnych poziomach. Na przykad cgzamin
7S
z gry na insLrumcncic muzycznym na poziomic S dajc kwalikacjc do sLudiowania w Akadcmii
Muzyczncj. Uczniowic pobicrajcy lckcjc prywaLnc mog przysLpowa do Lych cgzaminw na
rwni z uczniami szk muzycznych i uzyskiwa rwnowanc kwalikacjc. Pomimo Lcgo, c
cgzamin Laki jcsL paLny, sysLcm sprawdzania i uznawania Lych kompcLcncji jcsL ocjalnc przy-
jLy przcz ccnLralnc i lokalnc wadzc cdukacyjnc. 3u czas, aby i w Polscc uznawano kocowc
cckLy uczcnia si w rny sposb i aby Lc cckLy zasugiway na ccrLykaLy. Do Lcgo niczbdny
jcsL jcdnak sysLcm walidacji, kLra bdzic cicszya si spoccznym zauanicm, czyli zauanicm
Lych, kLrzy przysLpuj do cgzaminu, oraz Lych, kLrzy bd jcgo wyniki uznawa.
4.2. Austria
49
W AusLrii pracc nad KRK rozpoczy si w roku 2006 od proccsu konsulLacji wdrocnia idci Fu-
ropcjskich Ram Kwalikacji. WkrLcc poLcm podjLo dccyzj o opracowaniu i wprowadzcniu KRK
w AusLrii, a jako daL zakoczcnia Lych dziaa przyjLo 20l0 rok. Wida ju jcdnak, c doLrzy-
manic Lcgo Lcrminu jcsL nicmoliwc do osignicia. Proccs powsLawania Ram Kwalikacji jcsL
koordynowany przcz Crup ProjckLu KRK, kLrcj czonkami s przcdsLawiciclc dwch rcsorLw:
MinisLcrsLwa Fdukacji, KulLury i SzLuki oraz MinisLcrsLwa Nauki i Bada. Crupa ProjckLu KRK
jcsL odpowicdzialna za sLraLcgicznc planowanic dziaa doLyczcych wprowadzania KRK w Au-
sLrii, zlccanic bada ckspcrckich oraz cay proccs wdraania. Pracc nad KRK rozpoczLo na po-
czLku 2007 roku od uLworzcnia Krajowcgo Zcspou Kicrujccgo KRK. Czonkami Lcgo grcmium
s rcprczcnLanci wszysLkich rodowisk zainLcrcsowanych KRK (stakeholders). W jcgo skad wcho-
dz wic przcdsLawiciclc wszysLkich minisLcrsLw, parLncrw spoccznych i wszysLkich prowincji.
PonadLo nad KRK pracujc zcsp ckspcrLw zcwnLrznych rcprczcnLujcych rnc sckLory sys-
Lcmu kwalikacji. Planowanc jcsL Lc uLworzcnic Krajowcgo PunkLu Koordynacyjncgo.
W wyniku szcrokich konsulLacji, kLrc przcprowadzono w 200S roku, podjLo dccyzj, c KRK bd
w AusLrii wdraanc. Pomimo dugicj lisLy pyLa, na kLrc nic ma jcszczc odpowicdzi, wiadomo ju,
c KRK w AusLrii bd miay unkcj przcwodnika i nic bd miay charakLcru rcgulacyjncgo,
wprowadzajccgo zmiany w sysLcmic uznawania i nadawania kwalikacji. 3cdnym z gwnych cclw
unkcjonowania KRK ma by umoliwicnic obywaLclom porwnania swoich kwalikacji i zobaczc-
nia ich z pcrspckLywy Ram Kwalikacji. Ma Lo pomc im w planowaniu i organizowaniu dalszcj
cdukacji. IsLnicjc obawa, szczcglnic wrd przcdsLawicicli rodowisk akadcmickich, c Ramy mog
nabra charakLcru rcgulacyjncgo i zaczn wymusza zmiany w sysLcmic szkolnicLwa wyszcgo.
3ccli chodzi o dcskrypLory poziomw kwalikacji, Lo na razic uznano, c jako punkL odnicsic-
nia przyjLc zosLan dcskrypLory Furopcjskich Ram Kwalikacji (FRK). Trwaj pracc grupy
Na podsLawic nicopublikowanych maLcriaw przcdsLawionych przcz Karin Iuomi-Mcsscrcr
podczas prczcnLacji pL. DcvclopmcnL o Lhc NaLional QualicaLions Framcwork in AusLria Work
in Progrcss, 7 kwicLnia 2000, Warszawa, SpoLkanic FkspcrLw KRK, a Lakc maLcriaw zc sLron
www.3s.co.aL
70
ckspcrLw nad analiz dcskrypLorw FRK i ich przydaLnoci do opisu kwalikacji w AusLrii.
Uruchomiono Lc program piloLaowy, kLry ma na cclu opracowanic przyrwnania (mapping)
wybranych kwalikacji do opisu dcskrypLorw na rnych poziomach FRK. Dziaanic Lo ma
pomc w okrclcniu, w jakim sLopniu dcskrypLory FRK s wysLarczajcc i czy nic nalcy dopisa
do nich uzupcnic. Takic uzupcniajcc inormacjc mogyby znalc si w Labcli ukazujccj
szczcgowc objanicnia dcskrypLorw FRK. Taka Labcla miaaby zawicra bardzicj szczcgo-
wc i bczporcdnic odnicsicnia do isLnicjccgo sysLcmu kwalikacji w AusLrii.
4.3. Chorwacja
50
W Chorwacji wprowadzcnic Ram Kwalikacji zbicga si z czascm rcorm sysLcmu cdukacji
i zarazcm wzmacnia planowanc zmiany oraz wpywa na ich kicrunki. Wcdug pro. Milc Dc-
lalija, koordynaLora prac nad Chorwackimi Ramami Kwalikacji, nadanic kwalikacjom spj-
ncj i przcjrzysLcj sLrukLury wyszo naprzcciw poLrzcbic wikszcj wsppracy wszysLkich pod-
sysLcmw cdukacji w cclu sLworzcnia wsplncgo sysLcmu. ChRK posLrzcganc s Lc jako pod-
sLawowy warunck do Lworzcnia sLraLcgii uczcnia si przcz cac ycic.
Pracc nad Chorwackimi Ramami Kwalikacji (ChRK) Lrwaj od 2006 roku i od poczLku maj
charakLcr zmian wprowadzanych odgrnic. W wyniku dyskusji i szcrokich konsulLacji w rodo-
wiskach zainLcrcsowanych sLron w roku 2007 rzd chorwacki powoa Komisj ds. Rozwoju
ChRK. W skad Komisji wcszli wszyscy inLcrcsariuszc oraz przcdsLawiciclc parLncrw spoccznych
(27 czonkw). Ich zadanicm byo okrclcnic cclw i zaplanowanic dziaa zwizanych z wdra-
anicm ChRK. Aby wcsprzc Komisj w rcalizacji poszczcglnych cclw, MinisLcrsLwo Nauki,
Fdukacji i SporLu powoao Zcsp Opcracyjny wspicrajcy Komisj w konkrcLnych zadaniach.
Wcdug pro. Milc Dclalija, lidcra Zcspou Opcracyjncgo, ChRK s dcniowanc jako narzdzic
do klasykacji kwalikacji zdobywanych w Rcpublicc Chorwacji i maj zapcwnia przcjrzysLo,
dosLpno, uznawalno oraz jako kwalikacji.
Ponisza lisLa cclw szczcgowych, wyznaczonych w zwizku opracowanicm ChRK, zawicra
zadania, kLrc pokazuj, jak wiclkic nadzicjc wadzc chorwackic wi z wprowadzcnicm kon-
ccpcji ChRK w ycic. Cclc Lc obcjmuj:
uznawanic rnych rodzajw kwalikacji i ich wzajcmnych rclacji poprzcz
wprowadzcnic pojcia cckLw uczcnia si,
promocj mobilnoci oraz uczcnia si przcz cac ycic,
podnicsicnic poziomu zaLrudnicnia obywaLcli,
uproszczcnic sposobw uznawania kwalikacji zdobyLych zagranic,
uproszczcnic proccdur uznawalnoci kwalikacji chorwackich zagranic,
` Na podsLawic maLcriaw przcdsLawionych przcz Milc Dclalija w prczcnLacji pL. CroaLian Quali-
caLions Framcwork Lhc idca and dcvclopmcnL, Warszawa 22 maja 2000, SpoLkanic FkspcrLw
KRK.
S0
popraw wsppracy pomidzy rnymi sckLorami zajmujcymi si cdukacj
i szkolcniami,
sLworzcnic wsplncgo sysLcmu zapcwniania jakoci kwalikacji,
sLworzcnic zrozumiaych opisw osigni cdukacyjnych dla pracodawcw,
uczniw i rodzicw,
promocj cdukacji w Chorwacji.
Okrcs wdraania ChRK (2006-20l2) podziclono na kilka az, kLrc zazbiaj si w czasic. S Lo:
cLap oglncj oricnLacji (2006-2007), cLap uzgodnicnia konccpcji i jcj zrozumicnia (2007-20l0),
cLap planowania (2007-20ll), cLap LcsLowania (2007-20l2) oraz wdraania. Tcn osLaLni rozpo-
cz si w roku 2000 i bdzic konLynuowany sLalc, poza rok 20l2, w ormic cigcgo nadzoru
i rozwoju. Rok 2000 Lo czas w ducj micrzc powicony promocji i prczcnLacji ChRK w rodowi-
skach inLcrcsariuszy w ormic warszLaLw i koncrcncji. W cclu przckazania szczcgowych
inormacji Zcsp Opcracyjny opracowa podrcznik ChRK, w kLrym opisano i wyjaniono
gwnc zaocnia Ram, dcskrypLory oraz ich odnicsicnia do Furopcjskich Ram Kwalikacji oraz
isLnicjccgo sysLcmu cdukacji w Chorwacji. Obccnic Zcsp Opcracyjny przygoLowujc kilkudzic-
siciu Lrcncrw, kLrzy bd prowadzili prczcnLacjc na LcmaL ChRK w rnych rodowiskach.
Deskryptory poziomw w Chorwackich Ramach Kwalikacji
Chorwackic Ramy Kwalikacji maj dwanacic poziomw (i podpoziomw), kLrc odzwicrcicdla-
j isLnicjcy sysLcm kwalikacji w kraju. SLrukLura kwalikacji przcdsLawiona zosLaa w Labcli
5. Pomimo akLycznych dwunasLu poziomw kwalikacji w sysLcmic cdukacji nickLrym z nich
nadano rang podpoziomw po Lo, by ju w samcj sLrukLurzc zapisu jasno wskaza odnicsicnia
do Furopcjskich Ram Kwalikacji. DcskrypLory, czyli opisy cckLw uczcnia si, Lc przygoLowa-
no dla omiu poziomw, po Lo, by uaLwi opracowanic programw nauczania odnoszcych si
do FRK. Pod wzgldcm opisu dcskrypLorw przyjLo Lc Lc samc kaLcgoric, co w FRK. Na kadym
poziomic cckLy uczcnia si ujLc s wic w grupach: wicdza (akLograczna i LcorcLyczna), umic-
jLnoci (poznawczc, prakLycznc i spoccznc) oraz samodziclno i odpowicdzialno.
Podobnic jak w Szkockich Ramach Kwalikacji, opis kwalikacji w Chorwacji wyraony jcsL
w dwch kaLcgoriach: poziomu cckLw uczcnia si oraz objLoci cckLw uczcnia si.
ObjLo micrzona jcsL za pomoc punkLw FCTS dla cdukacji oglncj oraz punkLw FCVFT dla sck-
Lora cdukacji i szkolc zawodowych. Kwalikacja moc Lc by cakowiLa lub czciowa wLcdy jcsL
skadow czci kwalikacji, kLr mona uzyska na wyszym poziomic w sLrukLurzc kwalikacji.
3ak wida z powyszcgo opisu, modcl ChRK ma charakLcr rcgulacyjny i zakada gcncrowanic
zmian w sysLcmic cdukacji w cclu podnoszcnia jakoci i odpowicdzialnoci. Proccs wprowadzania
Ram Kwalikacji jcsL kicrowany ccnLralnic, a dziaania doLyczcc promocji ChRK zosLay za-
krojonc na szcrok skal. Imponujcc jcsL sysLcmaLycznc i sysLcmowc przygoLowanic konccpcji
zmian i planu ich wdraania.
Sl
Tabcla 5. Poziomy i podpoziomy w Chorwackich Ramach Kwalikacji wg Milc Dclalija (2000)
5l
` Diagram pozosLawiony w oryginalncj wcrsji jzykowcj, ponicwa przcocnic na Lcrminologi
waciw dla sLrukLury polskicj cdukacji moc zdcormowa scns oryginau
E
Q
F
11 22 3 4 5 6 7 8
C
R
O
Q
F
U
N
I
V
E
R
S
I
T
Y
D
O
C
T
O
R
A
L
s
t
u
d
y
G
R
A
D
U
A
T
E
G
Y
M
N
A
S
I
U
M
S
4
-
Y
E
A
R
S
E
C
O
N
D
A
R
Y
S
C
H
O
O
L
S
4
-
Y
E
A
R

S
E
C
O
N
D
A
R
Y

S
C
H
O
O
L
S
3
-
Y
E
A
R
S
E
C
O
N
D
A
R
Y
S
C
H
O
O
L
S
1
/
2
-
Y
E
A
R
1
/
6
-
M
O
N
T
H
U
N
D
E
R
G
R
A
D
U
A
T
E
U
N
D
E
R
G
R
A
D
U
A
T
E
G
R
A
D
U
A
T
E
P
G

s
c
h
o
o
l
(
<
1
8
0

E
C
T
S
)
P
R
O
F
E
S
S
I
O
N
A
L
U
P

T
O

1

Y
E
A
R
D
8
.
2
















P
H
D
7
.
2
















M
S
c
7
.
1
















M
S
c
6



















B
S
c



5
.
2



5
.
1



4
.
2



4
.
1



3



2



1
D







M
S
c
7
.
2









8
.
2

s
h
o
r
t

P
H
D

o
r
t
P
H
D
8
2
s
h
t
o
r
t
P
H
P
H
D

8
2
8
2
h
s
h
UU
N
P
G

s
T
EE
(
<
1
8
0

E
C
T
S
)
U
P

T
O

1

Y
UU
1
8
0

E
C
U
T
E
S2
5. ANALIZA RAPORTW REFERENCYJNYCH PRZYGOTOWANYCH
PRZEZ MALT I IRLANDI
52
W osLaLnich piciu laLach wiclc krajw rozpoczo Lworzcnic Krajowych Ram Kwalikacji, dla kLrych
cLapcm kocowym jcsL przygoLowanic raporLu (referencing report) odnoszccgo lub dopasowujccgo
Krajowc Ramy do Furopcjskich Ram Kwalikacji. Zadanic Lo jcsL o Lylc Lrudnc, c z zasady prbujc si
w obrbic Krajowych Ram Kwalikacji uwzgldnia nic Lylko wymogi Furopcjskich Ram Kwalikacji,
alc Lakc Ramy Kwalikacji dla Furopcjskicgo Obszaru SzkolnicLwa Wyszcgo (Lzw. Ramy Boloskic).
W Wiclkicj BryLanii i kilku innych krajach angiclskojzycznych Lworzcnic Krajowych Ram Kwa-
likacji przcbicgao rwnolcglc z opracowywanicm Furopcjskich Ram Kwalikacji i dlaLcgo nic-
kLrc cckLy Lych dziaa mog Lcraz wywoywa Lrudnoci w porwnywaniu wymaga zwizanych
z poszczcglnymi poziomami i uyLymi Lam dcskrypLorami. I Lak pod konicc 2000 roku mamy
syLuacj, zgodnic z kLr omiopoziomowc Ramy Kwalikacji z poziomami o Lcj samcj warLoci
maj MalLa i Rcpublika Poudniowcj Aryki. Ramy o omiu poziomach (cho nic wicm, czy s
onc idcnLycznc z FRK, bowicm krajc Lc nic opublikoway jcszczc swych raporLw rccrcncyjnych)
przygoLowujc Lc AusLria, Bclgia, Rcpublika Czcska, Dania, Nicmcy, FsLonia, IiLwa, Sowacja,
Hiszpania i Turcja. Chorwacja adapLujc Ramy dzicwiciopoziomowc paLrz rozdzia poprzcdni.
NickLrc krajc wchodzcc w skad Zjcdnoczoncgo KrlcsLwa przyjy wasnc rozwizania. Szkocja
ma dwanacic poziomw, przy czym Lo, co dzicjc si w okrcsic przcdszkolnym, jcsL LrakLowanc jako
dwa odrbnc cyklc. Podobnic w kszLaccniu zawodowym o krLkich cyklach i w obrbic wyszcgo
kszLaccnia liccncjackicgo wyodrbniono po dwa warianLy. Anglia, Walia i Irlandia Pnocna przy-
jy osicm poziomw, alc s onc po czci inaczcj dcniowanc ni w FRK. Nalcy Lu jcszczc wspomnic
o LrzydzicsLu dwch maych krajach WsplnoLy Narodw, kLrc razcm sLworzyy dzicsiciopozio-
mow skal (Trans-National Qualication Framework), czciowo odmicnn od wszysLkich innych,
i powoay VirLual UnivcrsiLy or Small SLaLcs o Lhc CommonwcalLh. Irlandia ma dzicsi poziomw,
alc s onc Lylko po czci zgodnc z dzicsicioma poziomami sLosowanymi w Nowcj Zclandii.
Na podsLawic znanych mi maLcriaw mog sLwicrdzi, c w rnych pasLwach isLnicjc silna
moLywacja do Lworzcnia wasnych KRK i odnoszcnia ich do FRK.
5.1. Malta
Rozwamy Lcraz Krajowc Ramy Kwalikacji MalLy opisanc w jcj raporcic rccrcncyjnym.
Na Malcic pracc nad KRK rozpoczLo w 2007 roku. Wyniki uczcnia si ujLo Lu w szc kaLcgo-
rii, w pcni zgodnych z zalcccniami FRK.
wicdza i rozumicnic zjawisk,
wicdza sLosowana,
umicjLno porozumicwania si,
umicjLno occniania i ormuowania sdw,
` AuLorcm Lcgo rozdziau jcsL Andrzcj 3anowski.
S3
umicjLno uczcnia si,
auLonomia i odpowicdzialno.
Przy Lworzcniu KRK na Malcic uznano, c musz ccchowa si onc nasLpujcymi waciwociami:
musz doLyczy spraw wanych, musz odpowiada zaocniu, c uczcnic si jcsL zjawiskicm
bcz granic i c uczcy si musz mic wolno uczcnia si nicskrpowan rcsLrykcjami biuro-
kraLycznymi, wrcszcic, powinny sprzyja Lworzcniu kulLury wysokicj jakoci zdobywancj
wicdzy i umicjLnoci.
Zasadniczc zadania zwizanc z Lworzcnicm nowcj kulLury kwalikacji opisano, uywajc czLcrcch
okrclc: jako, przcjrzysLo (LransparcnLno), moliwo przcnoszcnia dowiadczc i umicjL-
noci (transferability) oraz posLp (sLac poszukiwanic coraz Lo nowych, lcpszych rozwiza).
Tworzc wasnc Krajowc Ramy Kwalikacji na Malcic, LamLcjszc wadzc uznay za wskazanc
nicjako przy okazji okrcli prioryLcLowc obszary ycia spocczncgo i gospodarki, w obrbic
kLrych krajowi szczcglnic zalcy na osigniciu wysokicgo poziomu. Tc dzicdziny Lo mcdycyna,
cdukacja, LurysLyka, usugi sckLora nansowcgo, ochrona rodowiska i Lcchnologia inormacyjna.
Do Lych szcciu prioryLcLw dopisany zosLa sidmy Lo rozwj rcgionu wyspy Cozo, drugicj co
do wiclkoci wyspy archipclagu MalLy. Wida wic, c w podcjciu wadz MalLy Lworzcnic lokalnych
Ram Kwalikacji poczonc zosLao zc sLraLcgicznym mylcnicm o dugoalowym rozwoju kraju.
Cwny dokumcnL przcdsLawiajcy Krajowc Ramy Kwalikacji MalLy skada si z czLcrcch
zasadniczych czci, podsumowania, bibliograi i omiu rozbudowanych zacznikw.
OLo sLrukLura Lcgo dokumcnLu.
Cz picrwsza nosi LyLu Furopcjska rcorma cdukacji i ukazujc proccs Lworzcnia si Furo-
pcjskich Ram Kwalikacji. Omawiajc cclc FRK, szczcglny nacisk pooono na przcsunicic
akccnLu z dziaa okrclanych jako input (czyli posLpowanic nauczycicla) na cckLy uczcnia
si. Oddziclny podrozdzia przcdsLawia problcm kszLaLowania umicjLnoci w KRK.
Cz druga ma LyLu MalLaskic Ramy Kwalikacji i jcsL rozbudowanym (okoo 25 sLron du-
cgo ormaLu) opiscm sysLcmu cdukacji i kszLaccnia zawodowcgo na Malcic. Mamy Lam opis
cicck cdukacyjnych, przcgld rcgu przcjcia od kszLaccnia zawodowcgo do wyszcgo, a Lakc
sLrukLur uniwcrsyLcLu MalLy oraz opis insLyLucji, kLrc mog wydawa dokumcnLy sLwicrdza-
jcc kwalikacjc. Omawia si Lu Lc zagadnicnia konLroli jakoci, punkLy oraz inormujc o isLnic-
niu wspomniancj wycj dzicsiciopoziomowcj Trans-National Qualications Framework.
Cz Lrzccia (okoo 25 sLron) przcdsLawia odnicsicnic MalLaskich Ram Kwalikacji do FRK i do
wymogw ormuowanych w QF/FHFA. MalLaczycy pisz: Trzcba podkrcli, c malLaskic
dcskrypLory poziomw s odbicicm malLaskicgo syLcmu cdukacji i kulLury, alc Lc zasadniczo
s zgodnc z dcskrypLorami poziomw sLosowanymi w FRK (s. 64). Szczcgowc porwnanic wymogw
(sLr. 65-74) ukazujc, c na Malcic uznano za wskazanc, aby bardzicj szczcgowo, ni Lo jcsL w FRK,
opisywa poszczcglnc dcskrypLory. I Lak na przykad na poziomic 3 w dzicdzinic KompcLcncjc
S4
w FRK znajdujc si jcdno zdanic: bicrzc odpowicdzialno za wykonanic zada zwizanych z uczcnicm
si, podczas gdy analogiczny zapis malLaski rozbija spraw na czLcry zdania, Lakic jak sLosujc wicdz,
adapLujc wasnc zachowanic do okolicznoci, przcjawia inicjaLyw w okrclonych ramach odpowic-
dzialnoci i auLonomii oraz wyrabia u sicbic kluczowc kompcLcncjc do uczcnia si przcz cac ycic.
InLcrcsujco przcdsLawiaj si przykady prakLyczncgo zasLosowania jcdnosLck uczcnia si
konsLruowanych na podsLawic opisw moliwych wynikw uczcnia si. Przykady zaczcrp-
niLc s z dowiadczc InsLyLuLu TurysLyki, MalLaskicgo Kolcgium SzLuki, Nauk cisych
i Tcchnologii oraz UniwcrsyLcLu MalLy.
Cz czwarLa nosi LyLu Poza porwnywanicm (Lj. porwnywanicm KRK z FRK) i omawia
si Lu rol poszczcglnych inLcrcsariuszy i ich udzia w odnoszcniu KRK do FRK.
Na zakoczcnic przcdsLawiono opinic kilku ckspcrLw occniajcych MalLaskic Ramy Kwali-
kacji. W ancksic znajdujc si midzy inymi dobrzc opracowany sownik podsLawowych uy-
wanych Lcrminw.
5.2. Irlandia
W czcrwcu 2000 roku powsLa dokumcnL irlandzki okrclany jako RaporL Narodowy na LcmaL
porwnania Irlandzkich Ram Kwalikacji z Furopcjskimi Ramami Kwalikacji. Osicm laL
wczcnicj (200l) powoano insLyLucj o nazwic NaLional QualicaLion AuLhoriLy. Wspomniany
dokumcnL ma konsLrukcj nasLpujc:
Cz picrwsza Lo wprowadzcnic (okoo 7 sLron). Omawia si Lu podsLawowc wiadomoci doLyczcc
FRK, ich zwizck z Ramami Boloskimi, zwizki midzy Irlandzkimi Ramami Kwalikacji a Ramami
krajw nalccych do Zjcdnoczoncgo KrlcsLwa, przcprowadza si Lc skrLowc porwnanic z FRK.
Cz druga (l2 sLron) prczcnLujc konLcksL, w jakim unkcjonuj KRK Irlandii, co w prakLycc
oznacza opis irlandzkicgo sysLcmu cdukacji z podziacm na kszLaccnic oglnc, kszLaccnic
zawodowc oraz kszLaccnic na poziomic wyszym.
Cz Lrzccia o LyLulc KryLcria i proccdury doLyczcc odnoszcnia Krajowych Ram Kwalikacji do
FRK (40 sLron) przcdsLawia w sposb bardzo szczcgowy porwnanic midzy FRK i Irlandzkimi
Ramami. To porwnanic jcsL bardzo rozbudowanc, ponicwa Lrzcba osicm poziomw FRK zcsLro-
i z dzicsicioma poziomami zasLosowanymi przcz Irlandi. W Lcj czci (sLr. 27-2S) przyLoczony
jcsL dzicsiciopunkLowy dokumcnL Crupy Doradczcj FRK zaLyLuowany KryLcria i proccdury od-
noszcnia Krajowych Ram Kwalikacji do Furopcjskich Ram Kwalikacji (paLrz rozdz. l). Nic jcsL
Lo rwnic dokumcnL Losamy z dzicsiciopunkLowym malLaskim dokumcnLcm o nazwic Maltas
Referencing Process, gdzic wymicnia si Lc dzicsi, alc innych zasad kicrujcych Lym proccscm.
Zobaczmy, jak Lo jcsL zrobionc. PunkL picrwszy dokumcnLu KryLcria i proccdury brzmi
nasLpujco: Zakrcs odpowicdzialnoci i/lub uprawnicnia wszysLkich krajowych insLyLucji
zaangaowanych w proccs rccrcncyjny wczajc w Lo Krajowy PunkL Koordynacyjny s
cilc okrclonc i podanc do publiczncj wiadomoci przcz waciwc wadzc. W prczcnLowanym
irlandzkim dokumcncic dokadnic omawia si obowizki i uprawnicnia wszclkich insLyLucji
S5
mogcych wyraa opinic w sprawic kwalikacji. Tc insLyLucjc Lo:
NaLional Council or Curriculum and AsscssmcnL (NCCA). Powoana w 200l roku.
Odpowiada za programy i occnianic sLosowanc w szkoach podsLawowych i rcd-
nich. Wsppracujc z DcparLmcnL o FducaLion and Scicncc oraz zc SLaLc Fxami-
naLion Commission. Ta krajowa komisja cgzaminacyjna jcsL odpowicdzialna za
wydawanic wiadccLw poLwicrdzajcych zdobyLc wykszLaccnic i kwalikacjc,
FurLhcr FducaLion and Training Awards Council (FFTAC). Powoana w 200l
roku insLyLucja do spraw kszLaccnia usLawiczncgo. Dajc ludziom szansc na
zdobycic wiadccLw wykszLaccnia uzyskancgo w spccjalnych orodkach, alc
Lc w najrnorodnicjszych rodowiskach micjscach pracy, insLyLucjach
prywaLnych i w spoccznoci lokalncj,
Highcr FducaLion and Training Awards Council (HFTAC). Rada powoana
w 200l roku odpowiada za akrcdyLacj kszLaccnia na poziomic wyszym,
nicwchodzcym w zakrcs kszLaccnia uniwcrsyLcckicgo,
Irish UnivcrsiLics AssociaLion (IUA). InsLyLucja rcprczcnLujca sicdcm irlandz-
kich uniwcrsyLcLw, dba o sormuowanic sLandardw, zgodnic z kLrymi
collcgc moc uzyska sLaLus uniwcrsyLcLu.
W podobnic dokadny sposb przcdsLawiono pozosLac punkLy (od 2 do 0) dokumcnLu KryLc-
ria i proccdury. Duy nacisk pooono na przcdsLawicnic zoonych proccdur konLroli jako-
ci w szkoach, uczclniach i w obrbic kszLaccnia usLawiczncgo. Wida, c Lwrcom dokumcn-
Lu zalcao na bardzo prccyzyjnym okrclcniu obowizkw i uprawnic wszysLkich graczy na
sccnic cdukacyjncj. Zwrcono Lakc uwag na sposoby akccpLacji i uznawania wynikw uczcnia
si, jakic sLosowano poprzcdnio, Lakc w rodowiskach nicsormalizowanych. Tcj sprawic,
okrclancj miancm recognition of prior learning, powicono znaczn cz rozwaa doLycz-
cych pkL. 3 dokumcnLu KryLcria i proccdury. Zdajc si, c auLorzy uwaaj Lrzcci cz
dokumcnLu za najwanicjsz, sdz oni chyba, c jcsL Lo prakLycznc kompcndium pokazujcc
wszysLkim na irlandzkim przykadzic jak porwnywa i koordynowa wymogi sormuo-
wanc w FRK z wymogami isLoLnymi dla dancgo kraju.
CzwarLa cz dokumcnLu (4 sLrony) nosi LyLu Problcmy pojawiajcc si przy okrclaniu rc-
crcncji do FRK. Omawia si Lu problcm LransparcnLnoci, sprawy wynikajcc z rnic midzy
poszczcglnymi sckLorami, zwraca si Lc uwag na poLrzcb konsulLacji oraz analizujc rol
curopcjskich organizacji, Lakich jak FHFA i FCVFT.
23 marca 2000 roku dr 3im Murray na koncrcncji midzynarodowcj przcdsLawi maLcria
Making transparency real, w kLrym sLwicrdzi: Irlandzkic Ramy Kwalikacji, Lak jak wszysL-
kic Krajowc Ramy Kwalikacji, maj picrwszcsLwo nad Furopcjskimi Ramami Kwalikacji.//
S6
Furopcjskic Ramy Lo jakby .rcguy doLyczcc Lumaczcnia, kLrc pozwalaj Krajowym Ramom
lub sysLcmom na wzajcmnc porozumicwanic si.
Po przcanalizowaniu dosLpnych maLcriaw z Irlandii i MalLy sdz, c Lworzc naszc Krajowc
Ramy Kwalikacji, nic powinnimy nadmicrnic rozbudowywa wymogw doLyczcych charakLc-
rysLyki poziomw bardzicj przydaLna jcsL Lu oglno sormuowa gwnic po Lo, by przcz
nadmicrn drobiazgowo nic sLwarza pozorw cisoci Lam, gdzic jcj by nic moc.
Koniccznc jcsL usLalcnic, z jakimi grupami, organami adminisLracji, uczclniami, organizacjami
spoccznymi, zrzcszcniami i zwizkami dalsza praca nad Ramami Kwalikacji powinna by kon-
sulLowana i jaki w Lych sprawach powinicn by zasLosowany Lryb dochodzcnia do konscnsusu.
Spccjalncj uwagi wymaga rozwacnic, jak w warunkach polskich powinno si LrakLowa wy-
sLpujcc kilkakroLnic w rnych dokumcnLach zalcccnic uwzgldniania w opisic kwalikacji
Lakc i Lakich kwalikacji, kLrc zosLay nabyLc wczcnicj, przcd okrcscm nauki, jakim si in-
Lcrcsujcmy, i do Lcgo zosLay osigniLc w sposb nicangaujcy adnych insLyLucji ormalnic
powoanych do nauczania.
6. POTRZEBA RAM KWALIFIKACJI POLSKI PUNKT WIDZENIA
6.1. Polskie Ramy Kwalikacji a rynek pracy
53
Potrzeby wewntrzne polskiego rynku pracy a tworzenie PRK
Cboka spccjalizacja i dywcrsykacja produkcji wraz z oLwarcicm si gospodarki na wiaL (szczc-
glnic poprzcz handcl, migracjc i przcpyw kapiLau) z jcdncj sLrony i powsLawanic zrnicowanych
sposobw nabywania kompcLcncji, zwaszcza zawodowych, z drugicj powoduj, c suma dosLpnych
na rynku kompcLcncji, w Lym kompcLcncji poLwicrdzonych odpowicdnimi kwalikacjami sysLcma-
Lycznic ronic. Bcz idcnLykacji i uporzdkowania (sklasykowania) kwalikacji i upowszcchnicnia
wicdzy o Lym uporzdkowaniu proccsy wzajcmncgo dopasowywania si popyLu i poday na rynku
pracy zawodz, w konsckwcncji powodujc uLrzymywanic si Lrwacj nicrwnowagi w posLaci Lzw.
bczrobocia sLrukLuralncgo. 3cgo wysoki poziom sprawia, c nic wszysLkic dosLpnc zasoby pracy s
w krajowcj gospodarcc wykorzysLanc, a Lym samym Lzw. poLcncjalny wzrosL gospodarczy (dugoa-
lowy, dosLpny zc wzgldu na isLnicjcc zasoby czynnikw produkcji) jcsL rclaLywnic niszy.
Uzasadnienia mikroekonomiczne
Pracodawcy w proccsic rckruLacji musz moliwic dokadnic pozna kompcLcncjc oglnc l.
i zawodowc kandydaLw do pracy, gdy jcsL Lo warunck cckLywncgo wykorzysLania isL-
nicjcych micjsc pracy. Poznanic Lo jcsL przcd podjcicm pracy ograniczonc i koszLow-
nc. Dobra idcnLykacja kompcLcncji zmnicjsza koszLy rckruLacji i przyczynia si do uzy-
skiwania sLosunkowo wysokicj produkLywnoci micjsc pracy, dziki wyborowi odpowicd-
` AuLork Lcgo rozdziau jcsL Urszula SzLandar-SzLandcrska.
S7
nio dobranych pracownikw.
WcwnLrzny sysLcm awansu w rmach/insLyLucjach moc rwnic opicra si na poLwicr- 2.
dzonych kompcLcncjach (kwalikacjach) powsLajcych/Lworzonych nic Lylko wcwnLrz
rm/insLyLucji, alc i poza nimi. ZcwnLrzny sysLcm kwalikowania (zwaszcza odnoszony
do kwalikacji sLosunkowo powszcchnych) zmnicjsza wcwnLrznc koszLy zarzdzania
pcrsonclcm u pracodawcw, podnoszc cckLywno ich dziaania.
DosLp do powszcchncj, uporzdkowancj i moliwic pcncj inormacji na LcmaL kwalika- 3.
cji zasobw ludzkich uaLwia rmom Lranc rozpoznanic opacalnych kicrunkw rozwoju
i cwcnLualnych baricr Lcgo rozwoju, Lym samym przyczynia si do podnoszcnia cckLyw-
noci dccyzji inwcsLycyjnych.
W nickLrych przypadkach zwyklc zc wzgldu na zapcwnicnic bczpicczcsLwa konsu- 4.
mcnLw lub samych pracownikw pasLwo rcgulujc prawo wykonywania zawodu lub jakich
czynnoci (spccjalnoci) w ramach zawodu. Warunkicm lcgalncgo podcjmowania pracy
sLajc si w Lych przypadkach occna kompcLcncji pracowniczych, poLwicrdzona odpowicdnim
wiadccLwcm kwalikacyjnym. ZaLrudnianic pracownikw do Lakich zawodw (spccjalno-
ci) wymaga kwalikacji i chroni pracodawcw (lub samozaLrudnionych pracownikw)
przcd konsckwcncjami ncgaLywnych nasLpsLw wykonywanych prac zawodowych.
Poszukiwanic moliwic najkorzysLnicjszcgo micjsca pracy przcz kandydaLw do pracy 5.
sLajc si krLszc i cckLywnicjszc (w scnsic docicrania do Lakich ocrL pracy, kLrc ccchuj
si wymaganiami odpowiadajcymi posiadanym kompcLcncjom), kicdy zarwno praco-
dawca, jak i kandydaL do pracy opcruj Lakimi samymi sposobami occny i klasykowania
kompcLcncji oglnych i zawodowych pracownika. Z kolci szybszc dopasowanic kandydaLw
do pracy do dosLpnych micjsc pracy (alokacja pracy) zmnicjsza skal bczrobocia rykcyj-
ncgo, za lcpszc dopasowanic podnosi produkLywno pracy i pozwala pracownikom
uzyskiwa wyszc wynagrodzcnia.
W duszcj pcrspckLywic wykorzysLanic powszcchncj i uporzdkowancj wicdzy o poszu- 6.
kiwanych przcz pracodawcw kwalikacjach i o kwalikacjach niccicszcych si popyLcm
sprzyja Lranicjszym wyborom cdukacyjnym, a Lym samym inwcsLycjom w cdukacj. Ma
Lo znaczcnic dla osb podcjmujcych uczcnic si, jak i dla insLyLucji/rm zajmujcych si
usugami cdukacyjnymi.
Uzasadnienia makroekonomiczne
PodsLawowymi nasLpsLwami zawodnoci dopasowa na poziomic mikrockonomicznym po-
wodowanych nisk sprawnoci inormacji o kwalikacjach oglnych i zawodowych Lak po
sLronic popyLu na prac, jak i po sLronic jcj poday, jcsL uLrzymywanic si wyszcgo ni ko-
nicczny poziomu bczrobocia i niszcj ni moliwa cckLywnoci wykorzysLania zasobw
czynnikw produkcji. OsLaLcczn konsckwcncj sLajc osiganic niszcgo ni wynikaoby z kra-
jowych zasobw pracy kapiLau, Lcchnologii, poziomu dobrobyLu spocczncgo.
SS
Trudnoci w dopasowywaniu kompcLcncji na rynku pracy wc wspczcsnych gospodarkach
narasLaj, a rynck sam w sobic nic uruchamia proccsu konicczncgo uporzdkowania inorma-
cji o nich. Zawodno rynku w Lym aspckcic wymaga dziaania podmioLw publicznych, Lwo-
rzcych jcdnoliLc Ramy Kwalikacji pomocnc w wykorzysLaniu kompcLcncji w obrbic rynku
pracy, jak i poza nim, a Lakc w Lakim budowaniu zasobw kapiLau ludzkicgo (zwaszcza ogl-
ncgo, alc rwnic spccyczncgo), kLrc moliwic korzysLnic wpywa na szansc rozwoju gospo-
darki krajowcj. InLcrwcncja podmioLw publicznych w porzdkowanic wicdzy o kwalikacjach
wspczcnic wydajc si szczcglnic wana z szcrcgu powodw.
Przcdc wszysLkim przyspicszcniu ulcgy zmiany Lcchnologicznc, co wymaga cigoci l.
uczcnia si w cclu uLrzymania przydaLnoci zawodowcj, a Lym samym zachowania szans
zaLrudnicnia i zarobkowania, jcsL Lo zarazcm warunck sprawncj absorpcji i krcacji nowych
Lcchnologii.
Udzia w zmianach Lcchnologicznych wymaga szybkicj kumulacji wicdzy, czcrpancj z r- 2.
nych rdc. Tradycyjnc cicki cdukacji ormalncj (zawszc opnioncj w sLosunku do
zmian Lcchnologii i nauki) nic wysLarczaj, sLd klasykacja kompcLcncji nabyLych w or-
malnym kszLaccniu rwnic nic wysLarcza.
Przyspicszcnic Lcchnologicznc poczonc z globalizacj gospodarcz powodujc, i gospodarka 3.
wymaga mobilnoci, gdy micjsca pracy zmicniaj lokalizacj pomidzy krajami w Lcmpic wczcnicj
nicznanym. Pracownicy musz si dosLosowywa do zmian wynikajcych z przcsuni produkcji
midzy krajami i zmicnia swojc kompcLcncjc zawodowc sLosownic do nich, jcli gospodarka ma
korzysLa na Lakich zmianach. To za sprawia, c wagi nabicra kszLaccnic si w dorosym yciu.
Clobalna, zaosLrzona konkurcncja wymaga nicusLanncgo obniania koszLw produkcji, w Lym 4.
zaLrudnicnia. Trany i powszcchny sysLcm klasykacji kwalikacji moc si do Lcgo przyczynia
(zwaszcza w aspckcic Lzw. koszLw Lransakcyjnych i podnoszcnia produkLywnoci pracy).
Powszcchny sysLcm uznawania kompcLcncji, niczalcnic od Lcgo, jakimi sposobami i na 5.
jakim cLapic ycia zosLay zdobyLc, moc przyczynia si do uzyskiwania wyszcgo sLopnia
spjnoci spocczncj i Lym samym obnia koszLy spoccznc i czysLo ckonomicznc dcz-
inLcgracji spocczncj.
SysLcm kwalikacji oparLy na occnic kompcLcncji (cckLw uczcnia si) a nic cicck (proccsw) 6.
kszLaccnia si, zwyklc zawoncgo do ormalncgo, pozwala occni, kLrc zc sposobw uczc-
nia si s najcckLywnicjszc w uzyskiwaniu odpowicdnich kompcLcncji i kwalikacji. To
z kolci powinno sprzyja konkurcncji midzy Lymi sposobami i climinowa Lc, kLrc oka si
mao skuLccznc i mao cckLywnc. Dziki Lcmu koszL nabywania kompcLcncji moc zmnicjszy
si, a zaLrudnicnic osb kompcLcnLnych w okrclonym zakrcsic powinno sLa si Laszc.
Udzia w jednolitym europejskim rynku pracy
WsplnoLa Furopcjska scala przcdc wszysLkim rynki Lowarw i usug, rynck pracy i rynck
kapiLau. PosLanowiono jcdnak zachowa odrbnc sysLcmy kszLaccnia, zgodnc z narodowymi
S0
Lradycjami i dowiadczcniami. Tymczascm unkcjonowanic wsplncgo rynku pracy wymaga,
cby kapiLa ludzki i jcgo ccchy (wicdza, umicjLnoci i kompcLcncjc) by w porwnywalny
sposb klasykowany, gdy bcz Lcgo w skali UF nic bd dosLaLccznic sprawnic zachodziy
korzysLnc proccsy dopasowa popyLu i poday w obrbic rynku pracy.
W inLcrcsic UF jako caoci lcy przcmicszczanic si pracownikw pomidzy krajami w cclu osi- l.
gnicia opLymalncgo dopasowania nic Lylko na LcryLorium pojcdynczcgo pasLwa, alc w skali
cacj Unii, co moc by dodaLkowym impulscm rozwojowym. KorzysLnc jcsL nic Lylko migrowanic
ludzi z krajw z nadwykami zasobw pracy do krajw z dccyLcm ludnoci w wicku produkcyjnym
zc wzgldu na oglny bilans popyLu i poday, alc Lakc wyrwnywanic nadwyck i dccyLw
w obrbic okrclonych scgmcnLw rynku pracy idcnLykowanych zc wzgldu na kwalikacjc.
cby Lakic pynnc przcmicszczanic osign, kompcLcncjc pracowniczc musz by kwalikowa-
nc wcdug wsplncgo klucza, Lo wanic proponujc si przy powizaniu KRK z FRK.
Unia jako cao zc wzgldu na nickorzysLnc proccsy dcmogracznc bdzic obszarcm dc- 2.
cyLu ludzi, LoLc cby uLrzyma dynamik rozwoju i isLnicjcc sysLcmy socjalnc, bdzic
skazana na imporL pracownikw z innych obszarw. Musi wic powsLa sysLcm uznawania/
kwalikowania ich kompcLcncji.
Rozpoznanic kompcLcncyjnych zasobw w poszczcglnych krajach moc sLanowi zasadny 3.
impuls przcmicszczania kapiLau, a co za Lym idzic Lakc i micjsc pracy do krajw ocruj-
cych odpowicdnic, waciwic idcnLykowanc zasoby osb o okrclonych kwalikacjach.
aLwicjsza occna kwalikacji nabywanych w poszczcglnych krajach w dalszcj pcrspckLywic 4.
moc by podsLaw occny krajowych sysLcmw ich nabywania i wprowadzcnia konkurcncji
midzy nimi przy poszanowaniu auLonomii i odrbnoci kszLaccnia w kadym kraju.
Kraj wczajcy si w sysLcm FRK ma pcnicjszc szansc korzysLania z przcwag kompara- 5.
Lywnych Lworzonych przcz posiadanc zasoby kapiLau ludzkicgo. Musi si jcdnak liczy
z uLarL czci Lych zasobw, zwaszcza w syLuacji uLrzymywania si niszcj cckLywnoci
i niszych wynagrodzc za prac. Moc jcdnak odpowicdnio rcormujc insLyLucjc cdu-
kacyjnc i szkolcniowc sLa si cckLywnym produccnLcm kapiLau ludzkicgo cksporLujc
nic Lylko jcgo zasoby, alc i usugi kszLaccniowc. Tcn proccs wymaga jcdnak odpowicdnich
rozwiza insLyLucjonalnych, samo wczcnic si w FRK Lakich cckLw nic zapcwnia.
Funkcjonujce w badaniach i analizach systemy klasykowania kwalikacji
AkLualnic klasykacja kwalikacji na polskim rynku pracy opicra si na:
poziomic wykszLaccnia
sLosowaniu klasykacji zawodowcj wprowadzoncj w ycic rozporzdzcnicm
MinisLra Cospodarki, Pracy i Spraw Socjalnych w 2007 roku.
54
` Od l sLycznia 2005 r. obowizujc klasykacja wprowadzona rozporzdzcnicm MinisLra Cospo-
darki i Pracy z dnia S grudnia 2004 r. (Dz.U Nr 265, poz. 2644) oraz rozporzdzcnicm MinisLra
00
Pcwncgo rodzaju uzupcnicnicm, (alc rwnic alLcrnaLyw) Lcjc klasykacji s sLandardy kwali-
kacji zawodowych bdcc wynikicm zrcalizowancgo w laLach 2004-200S na rzccz MPiPS badania
Opracowanic i upowszcchnicnic krajowych sLandardw kwalikacji zawodowych.
55
S onc uzu-
pcnicnicm, ponicwa w zasadzic doLycz zawodw ujLych w klasykacji zawodowcj, Lylc c
bardzicj szczcgowo i w ujcdnolicony mcLodologicznic sposb charakLcryzuj kwalikacjc po-
Lrzcbnc do wykonywania zawodu. Alc Lc alLcrnaLyw, gdy klasykacja zawodw ju opisujc za-
rwno czynnoci skadajcc si na wykonywany zawd, jak i koniccznc/wymaganc kwalikacjc.
Charakterystyka klasykacji zawodw i specjalnoci dla potrzeb rynku pracy
Klasykacja zosLaa opracowana na podsLawic Midzynarodowcgo SLandardu Klasykacji
Zawodw ISCO-SS, przyjLcgo na XIV Midzynarodowcj Koncrcncji SLaLysLykw Pracy w Cc-
ncwic w l0S7 roku oraz jcgo nowcj cdycji z l004 roku, Lzw. ISCO-SS (COM), dosLosowancj do
poLrzcb Unii Furopcjskicj. Zasadniczy ukad klasykacji, kryLcria klasykacyjnc oraz sysLcm
kodowy przyjLo zgodnic z Lymi sLandardami. 3ak wida rdcm inspiracji do powsLania kla-
sykacji byy gwnic poLrzcby inormacyjnc, rozumianc jako sLaLysLycznc, czyli bardzicj
w skali makro ni mikro. Nicmnicj klasykacja jcsL podsLaw kojarzcnia micjsc pracy i poLcn-
cjalnych pracownikw, idcnLykowania nicdoborw i nadwyck kwalikacyjnych iLp.
SLrukLura klasykacji oparLa jcsL na sysLcmic poj, z kLrych najwanicjszc Lo: zawd, spc-
cjalno, umicjLnoci oraz kwalikacjc zawodowc.
Zawd zosLa okrclony, jako zbir zada (zcsp czynnoci) wyodrbnionych
w wyniku spocczncgo podziau pracy, powLarzalnic wykonywanych (sLalc lub
z nicwiclkimi zmianami) przcz poszczcglnc pracujcc zarobkowo (najcmnic
lub na wasny rachunck) osoby i wymagajcych odpowicdnich kwalikacji
(wicdzy i umicjLnoci), zdobyLych w wyniku kszLaccnia lub prakLyki.
W ramach zawodu wyrnia si spccjalnoci, powsLac wskuLck podziau pracy
Pracy i PoliLyki Spocczncj z dnia l czcrwca 2007 r. zmicniajcym rozporzdzcnic w sprawic
klasykacji zawodw i spccjalnoci dla poLrzcb rynku pracy oraz zakrcsu jcj sLosowania (Dz. U
Nr l06, poz. 72S). Wczcnicjsza wcrsja klasykacji bya wprowadzona w 2002 r. PrzcciLnic
klasykacja zawodowa jcsL uzupcniana/modykowana co 2 laLa. Przyczyn zmian klasykacyj-
nych s zmiany zachodzcc w podzialc zada (spccjalizacji) wykonywanych przcz pracujcych
(najcmnic i na wasny rachunck).
`` Opracowanic sLandardw zosLao snansowanc w ramach FFS i sLanowio konLynuacj wczc-
nicjszych bada w ramach Lrzcch projckLw Pharc (l00S, 2000, 2002). Na podsLawic wwczas
wypracowancj konccpcji Lworzcnia sLandardw kwalikacji zawodowych w laLach 2004-200S
opracowano szczcgowc sLandardy dla 200 zawodw. Inormacjc o sLandardach: ProjckL SPO
RZI Opracowanic i upowszcchnicnic krajowych sLandardw kwalikacji zawodowych na sLronic
hLLp://www.mpips.gov.pl/indcx.php`gid=502&#ll42
0l
midzy osobami wykonujcymi poszczcglnc zawody, obcjmujcc cz czynnoci
zawodowych wyodrbnionych na podsLawic podobicsLwa (zwizanych z wyko-
nywan unkcj lub przcdmioLcm pracy) i zarazcm na podsLawic dodaLkowych
wymaga doLyczcych wicdzy i umicjLnoci. rdcm owcj wicdzy i umicjLnoci
podobnic jak w przypadku zawodu jcsL kszLaccnic lub prakLyka zawodowa.
Z kolci za umicjLno uznajc si sprawdzon moliwo wykonania odpowicdnicj
klasy zada w ramach zawodu (spccjalnoci).
AkLualnic wyrnia si l770 zawodw i spccjalnoci
56
. UsysLcmaLyzowanc s
w grupy zawodowc od wiclkich (l0), przcz duc (ll6), rcdnic (302) a do
clcmcnLarnych (Lych osLaLnich jcsL l770, okrcla si jc jako spccjalnoci).
U podoa wyodrbnionych zawodw, spccjalnoci i umicjLnoci lc kwalikacjc. Rozumic si jc
jako okrclonc zcsLawy (wizki) wicdzy i umicjLnoci wymaganc do rcalizacji czsLkowych zada
zawodowych. Kwalikacjc oznaczaj poLwicrdzon zdolno do uycia w syLuacji pracy zawodowcj
owcj wizki wicdzy i umicjLnoci, czyli s poLwicrdzonymi kompcLcncjami, jak przcwiduj Lo FRK
i KRK. ZaLcm zdolno do pracy w okrclonym zawodzic czy spccjalnoci jcsL zalcna od kwalika-
cji. Odpowicdnic kombinacjc kwalikacji prcdcsLynuj do wykonywania okrcloncj pracy zawodowcj
ujLcj jako osobna pozycja w klasykacji zawodw i spccjalnoci.
IdcnLykujc si Lylko czLcry poziomy kwalikacji w kadcj wiclkicj grupic zawodowcj jcdcn
z nich w zasadzic LrakLujc si jako dominujcy. WyjLkicm jcsL picrwsza wiclka grupa, do kLrcj
nalc przcdsLawiciclc wadz publicznych, wysi urzdnicy i kicrownicy, oraz dzicsiLa siy
zbrojnc. Mog w nich wysLpowa rnc poziomy kwalikacji, aczkolwick w picrwszcj z nich
dominuj wymagania czwarLcgo (najwyszcgo) poziomu. W zasadzic poziomy kwalikacji
uLosamia si z poziomami wykszLaccnia:
Poziom picrwszy Lo przyuczcnic do zawodu na podsLawic posiadanych oglnych kwali- l.
kacji odpowiadajcych wykszLaccniu podsLawowcmu, czy obccnic rwnic gimnazjal-
ncmu. Wiclka grupa zawodowa, kLrcj Lcn poziom wymaganych kwalikacji si przypisujc,
Lo pracownicy przy pracach prosLych.
Poziom drugi Lo gcncralnic przygoLowanic na podsLawic wykszLaccnia zasadniczcgo 2.
` Iiczba zawodw sLalc ronic wskuLck pogbiania si spccjalizacji w wykonywaniu pracy zarob-
kowcj, co wynika z posLpu Lcchnologiczncgo, zwikszania dywcrsykacji produkcji i wzrosLu
znaczcnia spccjalizacji midzynarodowcj. Wprowadzono zasady doLyczcc poszcrzania lisLy
zawodw, opicrajcc si na wnioskowaniu przcz minisLcrsLwa lub urzdy ccnLralnc, sLowarzy-
szcnia, zwizki zawodowc, organizacjc pracodawcw czy Lc innc insLyLucjc mcryLorycznic
kompcLcnLnc dla dancgo zawodu/spccjalnoci do MPiPS odpowicdnich zmian. Uzasadnicnic musi
zawicra inormacjc o wymaganym wykszLaccniu, a w przypadku zawodw rcgulowanych rw-
nic o podsLawach prawnych.
02
zawodowcgo. Uznajc si Lcn poziom kwalikacji za waciwy dla wykonywania zawo-
du w Lrzcch grupach: opcraLorzy i monLcrzy maszyn i urzdzc, roboLnicy przcmyso-
wi i rzcmiclnicy, rolnicy, ogrodnicy, lcnicy i rybacy, a Lakc w czci zawodw okrc-
lonych jako pracownicy usug osobisLych i sprzcdawcy oraz pracownicy biurowi.
Poziom Lrzcci odpowiada wykszLaccniu rcdnicmu i LrakLujc si jako niczbdny 3.
w wykonywaniu pracy w grupic zawodowcj okrcloncj jako Lcchnicy i inny rcdni
pcrsoncl, a Lakc w czci grup wczcnicj wspomnianych pracownicy usug osobisLych
i sprzcdawcy oraz pracownicy biurowi.
CzwarLy poziom kwalikacji sLanowi podsLaw pracy w charakLcrzc spccjalisLy. 4.
Poszczcglnc grupy zawodowc nic s jcdnakowo licznc. Wymagania kwalikacji najniszych,
picrwszcgo poziomu, odnosz si do zidcnLykowanych 00 zawodw clcmcnLarnych (spccjal-
noci), wymagania drugicgo poziomu doLycz 7l0 zawodw clcmcnLarnych. Wymagania dru-
gicgo lub Lrzccicgo poziomu zasLosowano do l34 zawodw clcmcnLarnych, wycznic Lrzccicgo
do 3l4 zawodw, a czwarLcgo do 475. Ponickd odzwicrcicdla si w Lym przyporzdkowaniu
poziomc zrnicowanic kwalikacji.
Poziomy kwalikacji nic s kojarzonc zc wszysLkimi dzi wysLpujcymi poziomami wykszLaccnia.
Nic odrniaj zrnicowancgo zaawansowania wicdzy i umicjLnoci, powsLa-
jccgo pomidzy wyszym wykszLaccnicm liccncjackim/inynicrskim a wyszym
wykszLaccnicm magisLcrskim.
Nic odnosz si w adcn sposb do wyszcgo ni magisLcrski sLopnia zaawan-
sowania kompcLcncji.
Nic rnicuj wymaga kwalikacyjnych doLyczcych kompcLcncji oglnych
na poziomic rcdnim, co prakLycznic jcsL dzi zwizanc z posiadanicm rcd-
nicgo wykszLaccnia oglncgo lub rcdnicgo oglncgo plus wykszLaccnia
zawodowcgo (np. poprzcz szko pomaLuraln lub jcj odpowicdnik), w przc-
ciwicsLwic do Lylko rcdnicgo wykszLaccnia zawodowcgo.
Z jcdncj sLrony, z punkLu widzcnia przysLpowania do budowy PRK, mona uzna za korzysL-
nc samo isLnicnic klasykacji zawodw i jcj zakorzcnicnic w polskicj rzcczywisLoci rynku
pracy. ZalcLami klasykacji zawodw s Lc:
poziomowanic wymaga kwalikacyjnych wcdug hicrarchiczncj zc wzgl-
du na wymagania kwalikacyjnc sLrukLury,
wsplnc poLrakLowanic kwalikacji oglnych i zawodowych jako podsLawy do
zakwalikowania zawodu do grupy zawodowcj na odpowicdnim poziomic,
nawizanic w opisic zawodw do wymagancgo wykszLaccnia, czyli nawizanic
dialogu zc zdobywanicm kompcLcncji poLrzcbnych, by mc wykonywa dany
zawd.
03
Z drugicj sLrony obowizujca dzi klasykacja zawodowa ma wyranc luki. Nalc do nich gwnic:
zbyL maa liczba poziomw wymaga zawodowych, nicuwzgldniajca ak-
Lyczncgo gbokicgo zrnicowania poziomw kompcLcncji wymaganych
na rynku pracy, zwaszcza nicodrnianic poziomw kompcLcncji wysokich,
sabc i bardzo nicjcdnakowc co do mcLody Lworzcnia i sysLcmaLyzacji ccch opi-
sy zawodw, w kLrych wymagania kwalikacyjnc czascm LrakLujc si jako
rwnoznacznc z konkrcLnymi zasobami wicdzy, umicjLnoci i posLawami,
pozwalajcymi ich uywa w syLuacjach zawodowych, a czascm ogranicza si
wycznic do poziomu wykszLaccnia i jcgo kicrunku, chocia caoci klasyka-
cji przywicca myl, c kwalikacjc bdcc podsLaw podcjmowania pracy
w zawodzic s rczulLaLcm kszLaccnia i dowiadczcnia zawodowcgo (prakLyki).
Ta osLaLnia sabo opisu wymaga kwalikacyjnych wic si z pomijanicm innych drg na-
bywania kwalikacji ni kszLaccnic ormalnc i prakLyka zawodowa, de facto nic bicrzc si pod
uwag sckLora kszLaccnia pozaormalncgo i uczcnia si w inny sposb ni przcz prac. Rwnic
saboci jcsL LrakLowanic do pcwncgo sLopnia kszLaccnia i prakLykowania zawodu jako roz-
dziclnych i niczasLpujcych si drg nabywania kompcLcncji (skadaj si onc w rccrowanych
opisach zawodw z wykszLaccnia i prakLyki).
Charakterystyka standardw kwalikacji zawodowych opracowanych w projekcie
Opracowanie i upowszechnienie krajowych standardw kwalikacji zawodowych
W projckcic zakoczonym w 200S roku scharakLcryzowano kwalikacjc zawodowc dla 200
spord l700 zawodw ujLych w klasykacji zawodowcj. Opis kwalikacji w sLandardach
powsLaych w projckcic jcsL jcdnak znacznic bardzicj dokadny i znacznic bardzicj usysLcma-
Lyzowany, ni ma Lo micjscc w opisic zawodw znajdujcym si w klasykacji. Na jcgo podsLa-
wic mona odwoywa si nic Lylko do konkrcLnych wymaga zwizanych z prac w okrclonym
zawodzic, alc i przygoLowywa szkolcnia zawodowc, co jcsL idc budowy PRK i FRK, gdzic nic
chodzi jcdynic o sprawno idcnLykacji kwalikacji na rynku pracy, lccz Lakc o moliwo
ich przcocnia na programy cdukacyjnc i dziaania ccrLykujcc.
W sLandardach (Lak dalcj w skrcic okrcla bd sLandardy kwalikacji zawodowych opraco-
wanc w omawianym projckcic) wyrniono czLcry grupy kwalikacji zawodowych: ponadza-
wodowc, oglnozawodowc, podsLawowc i spccjalisLycznc. W pcwnym scnsic odpowiadaj onc
kaLcgoriom kapiLau ludzkicgo i przcsuwaniu si od pojcia kapiLau ludzkicgo oglncgo do
spccyczncgo. Aczkolwick kwalikacjc ponadzawodowc nic s rozumianc jako oglnc, nadaj-
cc si do wykorzysLania wc wszysLkich micjscach pracy zawodowcj, lccz jako przydaLnc do
pracy w okrcloncj brany. Kwalikacjc oglnozawodowc Lo z kolci kwalikacjc poLrzcbnc do
pracy w szcrszcj grupic zawodowcj, kwalikacjc zawodowc podsLawowc s cilc zwizanc
z wymaganiami pracy w konkrcLnym zawodzic, a kwalikacjc spccjalisLycznc przcznaczonc s
04
dla osb podcjmujcych si spccjalisLycznych zada w obrbic zawodu, nickoniccznc dla wszysL-
kich pozosLaych wykonujcych dany zawd. Takic podcjcic do kwalikacji pozwala na aLwicjszc
ich powizanic zc sposobcm kszLaccnia i uaLwia mobilnc zachowania na rynku pracy. Z punkLu
widzcnia Lworzcnia PRK moc by dogodnym sposobcm przcocnia wymaga kwalikacyjnych
na rynku pracy na drogi uzyskiwania odpowicdnich kwalikacji, zwaszcza w uczcniu si dorosych
(bcz wzgldu na jcgo charakLcr) i w moduowym kszLaccniu ormalnym i pozaormalnym.
PozyLywnym wkadcm konccpcyjnym w Lworzcnic PRK moc zc sLrony konccpcji i isLnicjcych
ju sLandardw by owa sysLcmaLyzacja kompcLcncji zawodowych co ma znaczcnic przcdc
wszysLkim dla dalszcgo rozpisania poziomw kwalikacji (kicdy Lc ju powsLan) na zcsLawy
wicdzy i umicjLnoci zawodowych od najbardzicj oglnych po najbardzicj wyspccjalizowanc.
PozyLywnc jcsL Lakc wyodrbnicnic minimalncgo zcsLawu kompcLcncji jako LyLuowcgo
sLandardu zawodu, w dodaLku uLworzoncgo z udziacm (zaopiniowancgo przcz) pracodaw-
cw. Pcwnc zasLrzccnia zc wzgldu na unkcjonowanic rynku pracy i budow dosLoso-
wancj do jcgo poLrzcb PRK budz naLomiasL:
podcjcic do kwalikacji zawodowych jako do ukadu umicjLnoci, wiadomo-
ci i ccch psychozycznych niczbdnych do wykonywania zcsLawu zada
zawodowych. Niczrozumiac jcsL w nim zasLpicnic wicdzy wiadomociami,
co w wikszoci zawodw, zwaszcza z wyszych poziomw kompcLcncji, jcsL
po prosLu nicwaciwc,
nadal zbyL maa liczba poziomw kwalikacji zawodowych (cho jcsL ich pi
w przcciwicsLwic do czLcrcch uyLych w klasykacji zawodw) w sLosunku
do rnicujccgo si co do wymaga rynku pracy,
co najmnicj dyskusyjnc jcsL wizanic coraz wyszych poziomw kwalikacji
zawodowych z uzyskiwanicm zdolnoci do pcnicnia unkcji zarzdczych.
Rosncc wymagania kompcLcncyjnc przypominaj w Lym ujciu awansow
cick mcncdcrsk, a przccic wzrosL kwalikacji i odpowiadajccgo mu
zaLrudnicnia moc nasLpowa na drodzc procsjonalncj,
PozosLac clcmcnLy budowy konccpcji sLandardw kwalikacji zawodowych
mog naLomiasL posuy w konsLrukcji wyjciowcj konccpcji PRK.
Trzcba zauway, c konccpcja sLandardw kwalikacji zawodowych w omawiancj posLaci bya
szcroko popularyzowana, jcdnak jcj akLycznc sLosowanic ma na razic bardzo may zasig.
Ocena adekwatnoci istniejcych systemw klasykowania/normowania kwalikacji
z punktu widzenia potrzeb rynku pracy
DoLychczas proccsy kwalikacyjnych dopasowa na rynku pracy zachodz przy do nicpcncj
inormacji o kompcLcncjach, jakimi dysponuj poszukujcy pracy i zmicniajcy prac, i o kom-
pcLcncjach poszukiwanych przcz pracodawcw. SysLcm inormacji o Lych dwch sLrumicniach:
05
popyLu i poday na rynku pracy jcsL dalccc nicwysLarczajcy z kilku powodw.
Publicznc sysLcmy kwalikowania cksponuj poziom wykszLaccnia jako podsLawow l.
oznak kompcLcncji, cho w isLocic kompcLcncjami nic opcruj. Poziom wykszLaccnia
wiadczy gwnic o proccsic kszLaccnia, cgzaminy (zwaszcza wcwnLrznc) w prak-
Lycc kszLaccnia ormalncgo cksponuj za wicdz koszLcm umicjLnoci.
O ilc w zakrcsic kompcLcncji oglnych moc nic cakicm zadawalajcy sysLcm 2.
poLwicrdzania wicdzy i ladowo umicjLnoci zaisLnia w kszLaccniu ormalnym do
poziomu rcdnicgo w posLaci cgzaminw zcwnLrznych, o Lylc nic ma porwnywalnych
sysLcmw poLwicrdzania kompcLcncji oglnych na wyszych poziomach.
W zasadzic nic isLnicjc spjny sysLcm poLwicrdzania kompcLcncji zawodowych. SysLcm 3.
cgzaminw zawodowych na poziomic zawodw roboLniczych (roboLnikw kwaliko-
wanych) i rcdnicgo pcrsonclu, w badaniach pracodawcw i w odbiorzc uczniw, nic
udowodni swojcj przydaLnoci jako ogniwa spjncgo, caociowcgo kwalikowania
wicdzy, a przcdc wszysLkim umicjLnoci zawodowych. Wyniki cgzaminw zawodo-
wych (cho bulwcrsujcc) nic s LrakLowanc na rynku pracy jako wysLarczajcc po-
Lwicrdzcnic kompcLcncji (nic maj marki, nic budz zauania wrd pracodawcw,
okazuj si nicprzydaLnc podczas poszukiwania pracy).
Dyplomy uczclni czciowo zdcwaluoway si, sLandaryzacyjnc poczynania PasLwo- 4.
wcj Komisji AkrcdyLacyjncj su gwnic climinacji skrajnic subsLandardowych Lokw
kszLaccnia, akrcdyLacjc rodowiskowc (moc poza mcdyczn) nic odgrywaj roli na
rynku pracy (by moc maj znaczcnic markcLingowc i porzdkuj proccsy kszLaccnia
na samych uczclniach).
Innc sysLcmy ccrLykacji kompcLcncji zawodowych wi si z zawodami rcgulowany- 5.
mi. Maj onc bardzo zrnicowany charakLcr od sprawdzianw w miar ujcdnoliconych,
wysLandaryzowanych, przcprowadzanych w liccncjonowanych orodkach (na przykad
na zawodowc prawo jazdy), po korporacyjnc, kLrc akLycznic bywaj ukicrunkowanc
na ograniczanic dosLpu do zawodu, albo rcsorLowc, rcgulowanc w do nicjasny sposb,
gdzic uzyskanic dosLpu do zawodu bardzicj wic si z odbycicm szkolcnia (zapaccnia
za szkolcnic) ni z zcwnLrznym sprawdzanicm wicdzy. Sposoby poLwicrdzania kom-
pcLcncji w przypadku zawodw rcgulowanych wymagaj zbadania, podobnic jak i po-
Lrzcba uLrzymywania Lak wiclu zawodw rcgulowanych (w Polscc 300, w Holandii S0).
Klasykacja zawodowa sLosowana w Polscc ma wyranc wady z punkLu widzcnia Lwo- 6.
rzcnia podsLaw do PRK (wymicnionc wczcnicj), zasadniczc spord nich polcgaj na:
nicpcnym, nicjcdnoliLym opisic wymaga kompcLcncyjnych (w Lym kwali-
kacyjnych),
ograniczaniu ich do wykszLaccnia i prakLyki zawodowcj,
a Lakc zbyL macj liczbic poziomw kwalikacji znajdujccj zasLosowanic
w hicrarchiczncj sLrukLurzc klasykacji.
06
Klasykacja zawodowa sLosowana na rynku pracy zdccydowanic odbicga od klasyka- 7.
cji zawodowcj obccncj w szkolnicLwic zawodowym (poziom zasadniczy i rcdni). W picrw-
szym przypadku mamy do czynicnia z l700 zawodami, z czcgo zdccydowana wikszo,
bo ll5S odnosi si do wykszLaccnia zasadniczcgo i rcdnicgo, szkoy za kszLac w 200
zawodach. Przy czym nic jcsL Lak, cby w Polscc pozosLac kompcLcncjc zawodowc
nabywao si w proccsic kszLaccnia pozaormalncgo. Przyporzdkowanic jcdncj kla-
sykacji do drugicj jcsL nicjcdnoznacznc nickLrc z zawodw pokrywaj si, innc
zawody szkolnc sLanowi cz zawodw z klasykacji sLosowancj na rynku pracy, bywa
Lc na odwrL. W czci zawodw, kLrc klasykacja okrcla jako wymagajcc wykszLa-
ccnia wyszcgo (nic odrnia si przy Lym wykszLaccnia na poziomic liccncjackim/
inynicrskim i magisLcrskim), rwnic nic wysLpujc zalcno midzy kicrunkami
kszLaccnia a zawodami Lo wrcz naLuralnc w kszLaccniu na przykad. humanisLycznym,
spoccznym, w czci jcdnak zalcno jcsL do cisa (kicrunki inynicrskic).
Uzupcniajc rol w scnsic sysLcmowcj idcnLykacji niczbdnych kompcLcncji w budo- S.
waniu PRK moc odgrywa opis sLandardw zawodowych, cho z wczcnicj wymicnionymi
zasLrzccniami, zwaszcza odnoszcymi si do cksponowania cicki wzrosLu kompcLcncji
Lypu mcncdcrskicgo jako warunku wchodzcnia na wyszc poziomy kwalikacyjnc.
Oglnc spojrzcnic na rynck pracy i gboko uzasadnion przydaLno wprowadzcnia PRK sLa-
wia w wicLlc dzisicjszcgo rozpoznania isLnicjcych sysLcmw kwalikacyjnych szcrcg
powanych zada. Za najwanicjszc nalcy uzna:
pozbycic si Lcj ccchy kszLaccnia ormalncgo i duym sLopniu pozaormal-
ncgo, kLra sprzyja dominacji dziaa cdukacyjnych zoricnLowanych na pro-
ccs, a w duo mnicjszym sLopniu na cckL,
przcnicsicnic nacisku co si sLopniowo zrcszL dokonujc, alc sLosunkowo
wolno z wiadomoci na wicdz, z wicdzy na umicjLnoci i powizanic ich
z Lworzcnicm posLaw zapcwniajcych zdolno do ich uycia w syLuacjach
zawodowych,
zapcwnicnic powsLania sysLcmw ccrLykacji kwalikacji odcrwanych od
insLyLucji cdukacyjnych, powszcchnic dosLpnych, podlcgajcych wymagaj-
ccj akrcdyLacji i poddanych wpywowi, jcli nic konLroli, pracodawcw.
6.2. Krajowe Ramy Kwalikacji uwagi dotyczce niektrych kompetencji
57
W picrwszych laLach XXI wicku w Unii Furopcjskicj opracowano dokumcnL okrclajcy kluczowc
kompcLcncjc LrakLowanc jako gwny zcsLaw cckLw uczcnia si. W dokumcncic Lym (Brukscla
`' AuLorcm Lcgo rozdziau jcsL Andrzcj 3anowski.
07
2005) wymicniono osicm kluczowych kompcLcncji. S onc opisanc nasLpujco:
Porozumicwanic si w jzyku macicrzysLym, l.
Porozumicwanic si w jzykach obcych, 2.
Wysokic kompcLcncjc maLcmaLycznc, wrd kLrych wyodrbnia si umicjLnoci 3.
maLcmaLycznc sensu stricto oraz mylcnic naukowc,
KompcLcncja w zakrcsic umicjLnoci posugiwania si Lcchnikami inormaLycznymi, 4.
UmicjLno samodziclncgo uczcnia si, 5.
KompcLcncjc inLcrpcrsonalnc, spoccznc, midzykulLurowc, obywaLclskic iLd., 6.
Przcdsibiorczo, 7.
Fksprcsja Lwrcza. S.
Wadzc Unii Furopcjskicj uznay za wskazanc uporzdkowanic kompcLcncji i kwalikacji
uzyskiwanych w rnych sysLcmach szkolnych i poza Lymi sysLcmami. SLworzono wic Furopcjskic
Ramy Kwalikacji. Przcwiduj onc osicm poziomw, w obrbic kLrych klasykujc si cckLy
uczcnia osiganc przcz osoby uczcc si.
Krajowc Ramy Kwalikacji rozwijanc w rnych krajach (paLrz rozdziay 4 i 5 ninicjszcj publika-
cji) mog sLanowi wan inspiracj dla naszcgo kraju, jcdnak przykady zagranicznc omwionc
w prczcnLowanym wycj maLcrialc maj jcdcn brak, z polskicgo punkLu widzcnia podsLawowy.
PrakLycznic nic porusza si Lam sprawy nauki jzykw obcych. 3csL Lo cakowicic niczgodnc
z Lrzcma dokumcnLami UF. S Lo:
detailed work programme przyjLy przcz Rad UF 20 luLcgo 2002 roku, gdzic na
podsLawic cclu 3.3 sormuowano posLulaL, by kady czowick uczy si dwch jzy-
kw obcych, i sLwicrdzono, c La nauka winna by wzmacniana i moniLorowana,
dokumcnL bdcy cckLcm szczyLu UF w Barcclonic w 2002 roku, kicdy Lo
Rada Furopcjska okrclia poLrzcb rozpoczcia action// to improve the
mastery of basic skills, in particular by teaching at least two foreign languages from
a very early age (Furopcan Council, l5 i l6 marca 2002),
spis kluczowych kompcLcncji sporzdzony w UF w 2005 roku (kompcLcncja
nr 2 w sprawic znajomoci jzykw obcych).
WarLo Lc doda, c w maLcrialc In the nishing straight: from Copenhagen to Bordeaux (CFDFFOP
200S) sLwicrdza si: UmicjLno posugiwania si jzykami obcymi ma kluczowc znaczcnic dla
mobilnoci uczniw i pracownikw oraz dla konkurcncyjnoci przcdsibiorsLw curopcjskich. Cclcm
Unii Furopcjskicj jcsL nauka przynajmnicj dwch jzykw obcych, alc Lcraz posLulaL Lcn jcsL rcali-
zowany Lylko w odnicsicniu do 2S uczniw rcdnich szkl Lcchnicznych. Prawic dwic Lrzccic uczniw
uczy si jcdncgo jzyka, a 6 adncgo. Aby wspicra mobilno w nickLrych krajach, nauk jzyka
obccgo LrakLujc si jako obowizkowy skadnik przygoLowywania nauczycicli i szkolcniowcw.
Dla krajw anglojzycznych nic s Lo sprawy wanc. Z punkLu widzcnia spadkobicrcw Impcrium
0S
BryLyjskicgo oczywisLo znajomoci angiclskicgo jcsL uzasadniona i wysLarczajca. Angiclski jcsL
i w dajccj si przcwidzic przyszoci bdzic lingua franca. Tworzc naszc Krajowc Ramy Kwa-
likacji, musimy jcdnak pamiLa, c nic jcsLcmy anglojzyczni i c nic mamy Lcgo przywilcju, jaki
maj oni gdy doskonal posugiwanic si wasnym jzykicm, jcdnoczcnic wicz uywanic jzyka
o zasigu wiaLowym. Dla nas s Lo rzcczy rozdziclonc my musimy pooy nacisk na bicgc po-
sugiwanic si wasnym jzykicm, alc Lc poza Lym na upowszcchnicnic znajomoci dwch jzykw
obcych, w Lym angiclskicgo. To, c podsLawowc przykady Lworzcnia Krajowych Ram Kwalikacji
Lo wzory z krajw o dominujcym jzyku angiclskim, Lworzy swoisLc skrzywicnic syLuacji nic
wspomina si Lam o koniccznoci posLulowania znajomoci dwch jzykw obcych (co jak wida
czsLo byo i jcsL ormuowanc w licznych wanych dokumcnLach midzynarodowych), co na-
prawd poLrzcbnc jcsL wszysLkim nam, kLrzy nic jcsLcmy native speakers w jzyku angiclskim.
Kady dokumcnL rccrcncyjny okrclajcy sLosunck Krajowych Ram Kwalikacji do Furopcjskich
Ram Kwalikacji wybija na czoo sprawy, kLrc z punkLu widzcnia poliLyki cdukacyjncj dancgo
kraju LrakLujc si jako szczcglnic wanc przykadcm nicch bdzic owiaLa na malLaskicj wyspic
Cozo wyodrbniona w raporcic rccrcncyjnym MalLy (paLrz rozdz. 5).
Uwaam, c w polskim raporcic rccrcncyjnym powinny znalc si odnicsicnia do spraw szczc-
glnic isLoLnych dla naszcgo inLcrcsu narodowcgo. Sdz, c my Lc powinnimy w naszym podcj-
ciu do KRK sormuowa co, co ujmujc rzccz mcLaorycznic mona by nazwa nasz wysp
Cozo, czyli okrcli prioryLcLy rozwojowc naszcj poliLyki cdukacyjncj na najbliszc l5-20 laL.
Tcgo rodzaju rol mogy odgrywa Lrzy sprawy:
l. Uczcnic si jzykw obcych,
2. Opanowanic umicjLnoci samodziclncgo uczcnia si, isLoLnc dla uczcnia si przcz cac ycic,
3. Opanowanic umicjLnoci wsppracy z innymi.
Ad l. Samodziclnc (lccz wspicranc) uczcnic si jzykw obcych proponuj LrakLowa jako szczc-
glnic warLociow spccyk naszcgo podcjcia do kszLaccnia i uczcnia si przcz cac ycic.
Uzasadnicnic:
uyLkownicy jzyka angiclskicgo w oczywisLy sposb LrakLuj podanc w przyLoczo-
nych wycj dokumcnLach posLulaLy nauczania dwch jzykw obcych Lylko jako
sposb do promowania angiclskicgo albo poliLycznic poprawny lip service (czyli
co Lakicgo, o czym wypada si pozyLywnic wypowicdzic, alc z Lcgo nic nic wynika),
co w prakLycc oznacza rcalnic mac zainLcrcsowanic nauk jzykw obcych,
uyLkownicy innych szcroko rozpowszcchnionych jzykw curopcjskich (nic-
miccki, rancuski, hiszpaski, moc Lc woski`) akccpLuj (cho nicraz z nicch-
ci Francja) dominacj jzyka angiclskicgo, alc zwyklc wyraaj al z powodu
hisLorycznic uwarunkowancgo spadku znaczcnia wspomnianych jzykw,
Lak wic uyLkownicy jzyka angiclskicgo i innych rozpowszcchnionych jzykw
00
curopcjskich s znacznic bardzicj zainLcrcsowani promowanicm wasnych jzykw
ni nauczanicm jzykw obcych, zwaszcza jzykw mnicj wpywowych nowych
krajw UF lub pozosLaych krajw Furopy Wschodnicj czy rodkowowschodnicj,
w porwnaniu z duymi graczami UF nic mamy adnych moliwoci promo-
wania jzyka polskicgo jako lingua franca Furopy oraz nicwiclkic jako aLrak-
cyjncgo jzyka obccgo,
jcsLcmy jcdnak na Lylc duym krajcm Unii, c mocmy poLrakLowa w naj-
bliszcj przyszoci wzmoon nauk jzykw obcych jako spccyczn, dobrzc
rozwiniL zalcL naszcgo syLcmu cdukacji i lansowa pcwnc rozwizania
organizacyjnc jako wzorzcc dla innych,
mocno zaakccnLowanc i podkrclonc przcz nas zainLcrcsowanic spccjalizacj
w zakrcsic nauki jzykw obcych moc uaLwi nam odgrywanic roli pomosLu
midzy krajami Furopy Zachodnicj i Wschodnicj.
Wspicranic samodziclncgo uczcnia si jzykw obcych proponuj LrakLowa jako najwanicjszy
punkL naszcj dugoalowcj poliLyki cdukacyjncj. Sdz jcdnak, c powinno ono by posLrzcga-
nc w szcrszym konLckcic nadrabiania brakw cywilizacyjnych i owiaLowych, jakic nagroma-
dziy si na skuLck nicorLunnych zbicgw okolicznoci w XIX i XX wicku.
Ad 2. Opanowanic umicjLnoci samodziclncgo uczcnia si jako przygoLowanic do rcalizacji
posLulaLu uczcnia si przcz calc ycic
UmicjLno samodziclncgo uczcnia si nalcy LrakLowa jako mcLaumicjLno, czyli sprawno
nadrzdn, dccydujc o nabywaniu innych umicjLnoci.
Do samodziclncgo uczcnia si Lrzcba si przygoLowa, a najlcpszc przygoLowanic Lo
wiclokroLnc przcwiczcnic syLuacji, w kLrcj uczc planujc nauk wasn i poLcm sam
si uczy (poczLkowo pod opick nauczycicla, poLcm coraz bardzicj samodziclnic),
Wyrabianic umicjLnoci samodziclncgo uczcnia si Lo:
nauka planowania dziaa,
wyrobicnic umicjLnoci poszukiwania danych z rnorodnych Lradycyj-
nych rdc inormacji (biblioLcki, kaLalogi, poradnic, inormaLory, cn-
cyklopcdic, podrczniki),
wyrobicnic umicjLnoci poszukiwania inormacji przcz inLcrncL,
wyrobicnic umicjLnoci zbicrania inormacji przcz obscrwacj wiaLa,
wyrobicnic umicjLnoci zbicrania inormacji przcz wywiady z ludmi,
wyrobicnic umicjLnoci wcrykowania jakoci rda inormacji,
wyrobicnic umicjLnoci porwnywania danych zaczcrpniLych
z rnych rdc,
nauczcnic si kryLyczncgo analizowania danych,
l00
nauczcnic si synLcLyzowania danych pyncych z rnych rdc,
rozwacnic moliwoci zasLosowa zdobyLcj wicdzy w nowych syLuacjach.
Wobcc koniccznoci wyrabiania Lcj mcLaumicjLnoci zmicnia si rola nauczy-
cicla Lrzcba mnicj dosLarczania wicdzy, a wiccj asysLowania uczniowi
w proccsic Lworzcnia i rcalizacji programu samodziclncgo uczcnia si,
Wyrobicnic prcdyspozycji do samodziclncgo uczcnia si powinno doLyczy
czasu akLualncgo (od klasy VI szkoy podsLawowcj do maLury) i czasu przy-
szcgo jako przygoLowanic do lifelong oraz lifewide education,
Wyrobicnic umicjLnoci samodziclncgo uczcnia si (uczcnia si przcz cac
ycic III) moc by nicdugo LrakLowanc jako wanicjszc kryLcrium skuLccz-
noci pracy szkoy ni przyswojcnic przcz ucznia konkrcLnych wiadomoci,
UmicjLno samodziclncgo uczcnia si Lo jcdync scnsownc przygoLowanic
do dawania sobic rady w syLuacjach, jakich nic da si wczcnicj przcwidzic.
Ad 3. Opanowanic umicjLnoci wsppracy z innymi
UmicjLno wsppracy Lo umicjLno porozumicwania si z innymi i umicjLno wsp-
dziaania na rzccz osigania wanych wsplnych cclw. UmicjLno wsppracy przcsdza
o isLnicniu (lub braku) wzajcmncgo zauania w spocczcsLwic, jcsL wic isLoLnym skadnikicm
kapiLau spocczncgo. Badania wykazuj, c pod wzgldcm isLnicnia kapiLau spocczncgo
nasz kraj zajmujc osLaLnic lub prawic osLaLnic micjscc w Furopic.
W ramach umicjLnoci wsppracy mona wyodrbni zdolno porozumicwania si i zdolno
wspdziaania.
Zdolno porozumicwania si Lo:
umicjLno suchania, wyraania myli, dyskuLowania, argumcnLowania,
wsplncgo podcjmowania dccyzji, dochodzcnia do kompromisu,
wicdza o Lym, jak si przcciwsLawi i nic ulcga naciskom,
zdolno do cmpaLii, czyli zdolno wczucia si w syLuacj drugicgo czowicka.
Zdolno wspdziaania Lo:
umicjLno planowania i koordynowania pracy zcspoowcj,
umicjLno kicrowania innymi,
umicjLno podporzdkowania si osobic kicrujccj,
zdawanic sobic sprawy z koniccznoci isLnicnia w koopcrujcym zcspolc
licznych czsLkowych rl o charakLcrzc zadaniowym, ponicwa dla rcalizacji
wsplncgo cclu Lrzcba zwyklc wiclu odrbnych, lccz uzupcniajcych si dziaa,
zdawanic sobic sprawy z koniccznoci isLnicnia w koopcrujcym zcspolc
licznych rl o charakLcrzc spocczno-cmocjonalnym (rozadowywanic napicia,
udziclanic wsparcia psychiczncgo iLp.).
l0l
Niczbdnc jcsL przcwiczcnic przcz kadcgo ucznia pcwncj liczby syLuacji wspdziaania dla
zoricnLowania si, jak inni odgrywaj rnc rolc, i dla samopoznania, jakic rolc szczcglnic
dancj osobic odpowiadaj.
3ak aLwo zauway, wszysLkic wspomnianc wycj umicjLnoci maj znaczcnic
w yciu zawodowym, rodzinnym i kolccskim, alc najisLoLnicjszc jcsL Lo, c sLa-
nowi onc prakLyczny undamcnL unkcjonowania w spocczcsLwic dcmokra-
Lycznym, s wic niczwyklc wanym clcmcnLcm wychowania obywaLclskicgo.
Wychowanic obywaLcla, zdajccgo sobic spraw zc swych uprawnic, moli-
woci, alc Lc i obowizkw wobcc spocczcsLwa, jcsL szczcglnic wan
powinnoci sLarszcgo pokolcnia. Szkoy doLd mao robiy w Lym zakrcsic.
W Lradycji polskicj szkoy przcdwojcnncj isLnicj piknc karLy wychowania
obywaLclskicgo uaLwiajccgo modym ludziom pojmowanic ojczyzny i pasLwa
jako dobra wsplncgo. Trzcba do Lych Lradycji nawiza.
By moc jcdnak nauka porozumicwania si i wspdziaania nic powinna by
cclcm normalnych zaj lckcyjnych w szkolc, alc zadanicm rozbudowanych
zaj pozalckcyjnych czy cclcm spoccznych organizacji pozarzdowych, Lakich
jak np. harccrsLwo.
7. PUNKT STARTOWY PRAC NAD POLSKIMI RAMAMI
KWALIFIKACJI
58
7.1. Dokonania w zakresie szkolnictwa oglnego nowe podstawy
programowe ksztacenia oglnego
ZapoczLkowana w l000 roku grunLowna przcbudowa sysLcmu owiaLy w Polscc doprowadzia do
zasadniczych przcobrac, wrd kLrych do najwanicjszych nalcy odcjcic od zarzdzania przcz
minisLra cdukacji jcdncgo, powszcchnic obowizujccgo programu nauczania na rzccz podsLaw pro-
gramowych, umoliwiajcych rcalizowanic rnych programw nauczania w szkoach. SysLcm porcd-
nicgo sLcrowania programow dziaalnoci szk zosLa wdroony w drugicj poowic laL 00. W kocu
200S roku jcdn z isLoLnych zmian poprzcdzajcych pracc nad PRK byo wprowadzcnic w ycic nowych
podsLaw programowych kszLaccnia oglncgo
50
. Nowc podsLawy programowc zaczy obowizywa
w przcdszkolach, w klasach picrwszych szk podsLawowych, w klasach picrwszych gimnazjw oraz
`' AuLorami Lcgo rozdziau s Fwa Chmiclccka, SLcan M. KwiaLkowski i SLanisaw Sawiski.
` Rozporzdzcnic MinisLra Fdukacji Narodowcj z dnia 23 grudnia 200Sr. w sprawic podsLawy
programowcj wychowania przcdszkolncgo oraz kszLaccnia oglncgo w poszczcglnych Lypach
szk (Dz.U. Nr 4, poz. l7).
l02
w szkoach policcalnych od roku szkolncgo 2000/20l0. W nasLpnych laLach bd wprowadzanc do
kolcjnych klas. Po upywic piciu laL, Lo jcsL od l wrzcnia 20l4 roku, obcjm wszysLkic klasy. Wan
zmian, jak nicsic zc sob nowy dokumcnL, jcsL poocnic gwncgo akccnLu na cckLy kszLaccnia
opis poszczcglnych przcdmioLw po raz picrwszy zosLa wyraony jzykicm cckLw. W cclach nowcj
podsLawy programowcj okrclono, c cckLy kszLaccnia bd opisanc w kaLcgoriach wiadomoci
i umicjLnoci oraz posLaw. Zakada si, c uczniowic przyswoj sobic okrclony zasb wiadomoci na
LcmaL akLw, zasad, Lcorii i prakLyk, c osign umicjLno wykorzysLywania zdobyLych wiadomoci
do wykonywania zada i rozwizywania problcmw oraz c ukszLaLuj w sobic posLawy warunkujcc
sprawnc i odpowicdzialnc unkcjonowanic wc wspczcsnym wiccic. Takic mylcnic o kszLaccniu
i uczcniu si jcsL zbicnc z konccpcj Ram Kwalikacji, w kLrych cckLy uczcnia si wyraono w podob-
nych kaLcgoriach: wicdzy, umicjLnoci oraz samodziclnoci i odpowicdzialnoci. DlaLcgo wprowadzc-
nic nowcj podsLawy programowcj sLanowi wany krok uaLwiajcy wdrocnic w Polscc Ram Kwalika-
cji, kLrych zasad jcsL ujmowanic caoci zagadnicnia kwalikacji od sLrony cckLw uczcnia si.
7.2. Dokonania w sferze zawodowej poziomy kwalikacji zawodowych w Polsce
Poziomy kwalikacji zawodowych sLanowiy punkL wyjcia w badaniach nad sLandardami
kwalikacji zawodowych. 3cdnym z picrwszych by projckL Budowa sLandardw kwalikacji
zawodowych w Polscc rcalizowany w laLach l00S-2000. PodsLawowym cclcm Lcgo projckLu byo
opracowanic i cmpirycznc zwcrykowanic mcLodologii Lworzcnia sLandardw kwalikacji zawo-
dowych. FckLcm prac byy proccdury badawczc umoliwiajcc konsLruowanic sLandardw oraz
przykady sLandardw. ZdobyLc dowiadczcnia umoliwiy opracowywanic sLandardw w kolcjnych
zawodach. W rczulLacic powsLao okoo 250 sLandardw kwalikacji zawodowych, w Lym 200
w ramach osLaLnio rcalizowancgo projckLu Opracowanic i upowszcchnianic Krajowych SLandar-
dw Kwalikacji Zawodowych (projckL MinisLcrsLwa Pracy i PoliLyki Spocczncj, 2006-2007).
Modcl polskich sLandardw kwalikacji zawodowych, kLry kszLaLowany jcsL od roku l00S
60
,
oparLy jcsL na konccpcji piciu poziomw kwalikacji zawodowych. Konccpcja La nic jcsL nowa,
gdy Lzw. rynkowc modclc cdukacji zawodowcj w krajach zachodnich (sLosujcc podcjcic oparLc
na wynikach kszLaccnia), rozwiny L idc jcszczc w laLach S0. ubicgcgo wicku. Najbardzicj
znana jcsL konccpcja piciu poziomw kwalikacji zawodowych w bryLyjskim sysLcmic kwalikacji
NVQ (National Vocational Qualications). W Polscc Lakc przyjLo pi poziomw, wzorujc si,
Lak jak w wiclu krajach, na sysLcmic bryLyjskim.
S.M. KwiaLkowski, Z. Scpkowska (rcd.) Budowa standardw kwalikacji zawodowych w Polsce
(w wcrsji anglojzyczncj Developing Professional Qualication Standards in Poland), IBFITcF, War-
szawa Radom 2000.
l03
Dcnicjc polskic okrclaj, c
6l
:
Na poziomic picrwszym umicszcza si umicjLnoci, Lowarzyszcc pracom prosLym, ruLynowym,
wykonywanym pod kicrunkicm i konLrol przcooncgo. Najczcicj jcsL Lo praca wykonywana
indywidualnic. Do wykonywania pracy na poziomic picrwszym wysLarcza przyuczcnic. Osoba
wykonujca prac ponosi za ni indywidualn odpowicdzialno za dziaania zawinionc.
Poziom drugi wymaga samodziclnoci i samokonLroli przy wykonywaniu Lypowych zada
zawodowych. Pracownik poLra pracowa w zcspolc pod nadzorcm kicrownika zcspou. Pono-
si indywidualn odpowicdzialno za dziaania zawinionc.
Na poziomic Lrzccim kwalikacji zawodowych pracujc pracownik, kLry wykonujc zoonc
zadania zawodowc. Zoono zada gcncrujc konicczno posiadania umicjLnoci rozwizy-
wania nicLypowych problcmw Lowarzyszcych pracy. Pracownik poLra kicrowa maym,
kilku- lub kilkunasLoosobowym zcspocm pracownikw. Ponosi odpowicdzialno zarwno za
skuLki wasnych dziaa, jak i za dziaania kicrowancgo przcz sicbic zcspou.
Poziom czwarLy wymaga od pracownika umicjLnoci wykonywania wiclu rnorodnych, czsLo
skomplikowanych i problcmowych zada zawodowych. Zadania Lc maj charakLcr Lcchniczny,
organizacyjny i spccjalisLyczny oraz wymagaj samodziclnoci powizancj z poczucicm ponoszc-
nia wysokicj osobisLcj odpowicdzialnoci. Pracownik musi poLra kicrowa zcspoami rcdnicj
i ducj liczcbnoci, od kilkunasLu do kilkudzicsiciu osb, podziclonymi na podzcspoy.
Poziom piLy rcprczcnLuj pracownicy, kLrzy kicruj organizacjami i podcjmuj dccyzjc o zna-
czcniu sLraLcgicznym. PoLra diagnozowa, analizowa i prognozowa zoon syLuacj gospo-
darcz i ckonomiczn oraz wdraa swojc pomysy do prakLyki organizacyjncj i gospodarczcj.
S w pcni samodziclni, dziaaj w syLuacjach przcwanic problcmowych, ponosz odpowicdzial-
no i ryzyko wynikajcc z podcjmowanych dccyzji i dziaa. Pracownicy ponosz Lakc odpo-
wicdzialno za bczpicczcsLwo i rozwj zawodowy podlcgych im osb i cacj organizacji.
7.3. Dokonania w zakresie szkolnictwa wyszego
- Ramy Kwalikacji dla szkolnictwa wyszego
Pracc nad modclcm Ram Kwalikacji dla cdukacji wyszcj rozpoczy si w Polscc w 2006 roku. Doku-
mcnL Zaocnia Krajowych Ram Kwalikacji dla szkolnicLwa wyszcgo zosLa zoony na rcc MinisLra
Nauki i SzkolnicLwa Wyszcgo w luLym 200S roku (I wcrsja) i ponownic w luLym 2000 roku.
DokumcnL powsLa jako cckL prac Crupy Roboczcj powoancj przcz MinisLra w grudniu 2006 roku.
Cclcm Lych prac byo przcnicsicnic na Lcrcn polskicgo szkolnicLwa wyszcgo idci Ram Kwalikacji
przyjLych w Proccsic Boloskim i sLworzcnic zaoc dla ich wdrocnia. Picrwsza wcrsja Zaoc
S.M. KwiaLkowski, I. Woniak, Elementy projektowania standardw kwalifikacji zawodowych.
Krajowe standardy kwalikacji zawodowych. Rozwj i wsppraca, rcd. H. Bcdnarczyk, I. Woniak,
S.M. KwiaLkowski, MinisLcrsLwo Pracy i PoliLyki Spocczncj, Warszawa 2007.
l04
zosLaa powanic zmodykowana po ukazaniu si Zalcccnia ParlamcnLu i Rady Furopy z dnia 23 kwicL-
nia 200S roku w sprawic Furopcjskich Ram Kwalikacji dla uczcnia si przcz cac ycic. Krajowc Ramy
Kwalikacji s w Zaocniach zdcniowanc jako opis krajowcgo sysLcmu cdukacji wyszcj, kLry
jcsL zrozumiay w konLckcic midzynarodowym. KorzysLajc z nicgo, mona opisa wszysLkic kwali-
kacjc zdobywanc w ramach szkolnicLwa wyszcgo i pokaza wzajcmnc rclacjc pomidzy Lymi kwali-
kacjami, posugujc si kaLcgoriami cckLw uczcnia si i innymi narzdziami Proccsu Boloskicgo.
W Zaocniach uznano, c Ramy Kwalikacji wprowadzanc s w cclu poprawy przcjrzysLoci,
dosLpnoci, rozwoju i jakoci kwalikacji w odnicsicniu do rynku pracy (krajowcgo i curopcjskicgo),
a Lakc spocczcsLwa obywaLclskicgo oraz budowy wzajcmncgo zauania pomidzy sysLcmami
i insLyLucjami cdukacyjnymi krajw, kLrc jc przyjy. SLwicrdzono Lc, c w proccsic Lworzcnia
Furopcjskicgo Obszaru SzkolnicLwa Wyszcgo nic ma (w laLach 200S-20l0) wanicjszcgo zagad-
nicnia ni wdrocnic Ram Kwalikacji. PodsLawowc oczckiwania zwizanc z opracowanicm i wpro-
wadzcnicm Krajowych Ram Kwalikacji dla szkolnicLwa wyszcgo przcdsLawiaj si nasLpujco:
zdcniowanic sLopni kszLaccnia poprzcz wskazanic na progrcsj gcncrycznych
cckLw uczcnia si, sLopniowc agrcgowanic lisLy kicrunkw sLudiw w kic-
runku dzicdzin kszLaccnia, a co za Lym idzic znaczcy wzrosL swobody uczcl-
ni w projckLowaniu programw sLudiw i Lowarzyszcy mu wzrosL odpowic-
dzialnoci za jako Lych programw,
zdcniowanic proli kszLaccnia za pomoc cckLw uczcnia si,
usLalcnic zakrcsu dccyzji doLyczcych Lworzcnia programw sLudiw na
szczcblu ccnLralnym (krajowym), midzyuczclnianym i uczclnianym,
wczcnic do lisLy osigni w scrzc kszLaccnia dokona spoza obszaru
kszLaccnia ormalncgo, sLworzcnic na uczclniach moliwoci ich walidacji,
budowanic programw sLudiw na bazic cckLw uczcnia si w dziaach wic-
dza umicjLnoci posLawy, rcalizowanic idci uczcnia zoricnLowancgo na
sLudcnLa oraz dosLosowywanic kompcLcncji absolwcnLw do poLrzcb rynku
pracy i przcz Lo zwikszanic ich zdolnoci do uzyskiwania zaLrudnicnia.
Tc oczckiwania wskazuj, i opracowanic i wdrocnic Krajowych Ram Kwalikacji w Polscc
powinno by nic Lylko nowym jzykicm opisu zasLancj rzcczywisLoci, alc skuLccznym narz-
dzicm zmiany sysLcmu cdukacji wyszcj. Do ich wprowadzcnia poLrzcbna jcsL z jcdncj sLrony
wola poliLyczna dccydcnLw, zwaszcza rcsorLu nauki i szkolnicLwa wyszcgo, a z drugicj sLro-
ny zrozumicnic i poparcic Lych przcmian przcz rodowisko akadcmickic.
PodsLawowym clcmcnLcm Krajowych Ram Kwalikacji dla szkolnicLwa wyszcgo jcsL przcjrzysLy
zapis wszysLkich kwalikacji moliwych do uzyskania na poziomic cdukacji wyszcj w danym kraju
oraz przyporzdkowanic ich do poziomw kszLaccnia w Lym kraju. Zadanic sporzdzcnia pcncj lisLy
(bilansu) Lakich kwalikacji przckraczao moliwoci badawczc Crupy Roboczcj, kLra ograniczya
swc pracc do podsLawowych dyplomw i wiadccLw wydawanych w sysLcmic cdukacji ormalncj.
l05
DcskrypLory cckLw uczcnia si przyjLc w Zaocniach dla KRK oparLc s na dcskrypLorach
dubliskich zagrcgowanych do Lrzcch wymiarw: wicdzy, umicjLnoci i posLaw. Za podsLaw cha-
rakLcrysLyki dcskrypLorw kszLaccnia dla poszczcglnych sLopni przyjLo: posLp w opanowywaniu
dzicdziny wicdzy, gboko rozumicnia jcj problcmw, wyranowanic umicjLnoci prakLycznych,
krcaLywno i samodziclno dziaania, a Lakc rozpoznawanic i occn wanych kwcsLii cLycznych,
spoccznych i zawodowych. DcskrypLory cckLw uczcnia si maj oglny (gcncryczny) charakLcr
i podanc s hasowo, ukazujc idcowy scns Ram Kwalikacji. Zaocnia zawicraj synLcLyczny opis
dcskrypLorw oraz ich rozwinicic dla dwch dzicdzin kszLaccnia: chcmii oraz cdukacji muzyczncj.
Ramy Kwalikacji dla FOSW nakazuj bczporcdnic powizanic sLopnia kszLaccnia z sysLcmcm
akumulacji i przcnoszcnia osigni micrzonych liczb punkLw zaliczcniowych FCTS.
DokumcnLy doLyczcc Ram Kwalikacji dla Furopcjskicgo Obszaru SzkolnicLwa Wyszcgo
sLwarzaj moliwo wyodrbnicnia w Krajowych Ramach Kwalikacji proli okrclajcych
charakLcr kwalikacji. Uzupcnicnicm Lcj problcmaLyki s rozwaania doLyczcc KRK w kon-
Lckcic rynku pracy absolwcnLw szk wyszych. Uznajc si w nich, c sprawdziancm kompc-
Lcncji uzyskanych w proccsic kszLaccnia jcsL zdolno absolwcnLw do podcjmowania i uLrzy-
mania pracy zawodowcj (Lzw. zaLrudnialno), a Krajowc Ramy Kwalikacji w odnicsicniu do
absolwcnLw szk wyszych wLcdy spcni swojc zadanic, jcli kwalikacjc uzyskanc w Lrakcic
sLudiw oka si kwalikacjami oczckiwanymi i aprobowanymi przcz pracodawcw. W chwi-
li obccncj zasadniczo brakujc jcdnoznaczncgo powizania midzy kicrunkami i spccjalnocia-
mi kszLaccnia a zawodami unkcjonujcymi na rynku pracy.
Zarwno Krajowc Ramy Kwalikacji dla uczcnia si przcz cac ycic, jak i powizanc z nimi
Krajowc Ramy Kwalikacji dla szkolnicLwa wyszcgo powinny sLanowi narzdzia umoliwia-
jcc walidacj osigni sLudcnLw zdobywanych poza obszarcm szkolnicLwa wyszcgo, Lj.
cckLw uczcnia si nabyLych w wyniku nauczania ocrowancgo przcz innc placwki cdukacyj-
nc, jak i w drodzc dowiadczcnia zawodowcgo.
Prawidowc wdrocnic Krajowych Ram Kwalikacji wymaga jcdnoczcsncgo uruchomicnia wcwnLrznych
i zcwnLrznych sysLcmw zapcwniania jakoci kszLaccnia, kLrc poLwicrdzayby wiarygodno posL-
powania insLyLucji walidujcych cckLy uczcnia si i przyznajcych kwalikacjc. Polski sysLcm zcwnLrz-
ncgo zapcwniania jakoci nasLawiony jcsL obccnic Lylko na akrcdyLacj kicrunkw sLudiw I i II sLopnia.
Nic s akrcdyLowanc sLudia III sLopnia dokLoranckic, ormalncj occnic nic podlcgaj Lc sLudia pody-
plomowc i szkolcnia ocrowanc przcz uczclnic. Ponicwa pocigaj onc za sob wydawanic zawiadczc,
ccrLykaLw lub innych dokumcnLw powiadczajcych uzyskanic kwalikacji, dlaLcgo Lakc powinny
by objLc jak orm occny i zapcwniania jakoci. Rwnic w obszarzc occny kicrunkw sLudiw do-
Lychczasowc sLandardy i proccdury akrcdyLacji bd musiay zosLa znacznic zmodykowanc, aby
dosLosowa jc do wymogw Ram Kwalikacji. DoLyczy Lo Lakc wcwnLrznych sysLcmw zapcwniania
jakoci na uczclniach. PodsLawowc wyLycznc dla Lych zmian zawicraj SLandardy i Wskazwki FNQA.
l06
8. REZULTATY PRAC
8.1. Projekt tablic kategorii kluczowych dla deskryptorw zawodowych
i oglnych oraz dla szkolnictwa wyszego
62
Kierunek przebudowy systemu kwalikacji
Dla uniknicia nicporozumic nalcy w Lym micjscu przypomnic dcnicj: w pracy nad modclcm
Polskich Ram Kwalikacji przcz kwalikacj rozumic si ormalnc poLwicrdzcnic, c dana osoba
osigna cckLy uczcnia si zgodnc z okrclonym dla Lcj kwalikacji sLandardcm. W Lcn sposb
opisanc kwalikacjc uzyskujc si zaLcm zarwno w kszLaccniu oglnym i wyszym, jak i w kszLa-
ccniu i szkolcniu zawodowym. Tymczascm w jzyku polskim sowo kwalikacjc odnoszonc jcsL
najczcicj do posiadancgo przygoLowania w zakrcsic wicdzy i umicjLnoci zawodowych, uy-
wanc jcsL wic w nicco innym znaczcniu ni w dokumcnLach doLyczcych Furopcjskich Ram
Kwalikacji. SLwarza Lo i dugo jcszczc bdzic sLwarza w naszym kraju dodaLkowc Lrudnoci
w dyskusji na LcmaL Furopcjskich i Krajowych Ram Kwalikacji.
Obccny sysLcm zdobywania kwalikacji w Polscc opicra si w ducj micrzc na sLandardach i kryLcriach
doLyczcych proccsu cdukacji ormalncj okrclonych za pomoc Lrcci kszLaccnia i laL ormalncgo
nauczania. Oznacza Lo, c kwalikacjc okrcloncgo rodzaju przyznajc si przcdc wszysLkim na pod-
sLawic Lakich kryLcriw, jak Lrcci programowc w danym cyklu kszLaccnia i czas Lrwania kszLaccnia
(liczba godzin, scmcsLrw, laL nauki). Do powszcchnic obowizujc zasada, c insLyLucjc organizu-
jcc kszLaccnic (szkoy, wyszc uczclnic) maj rwnoczcnic uprawnicnia do wydawania odpowicd-
nich rodzajw wiadccLw i dyplomw poLwicrdzajcych kwalikacjc, alc Lc dokumcnLy mog oLrzy-
mywa wycznic osoby, kLrc uczcsLniczyy w kszLaccniu zorganizowanym przcz dan insLyLucj.
Przcprowadzanc cgzaminy sprawdzajcc osignicia uczniw/sLudcnLw najczcicj nic s pomiarcm
cckLw uczcnia si odnicsionych do usLaloncgo sLandardu. 3cdnakc z punkLu widzcnia waciwic
rozumianych cclw, dla kLrych osoby podcjmuj wysick uczcnia si, cclw, jakic sLawiaj sobic
nauczyciclc oraz rnc osoby, organizacjc, insLyLucjc i spocczcsLwo jako cao, kicdy angauj si
w sprawy cdukacji najwanicjszc s nicwLpliwic cckLy uczcnia si. Bo w osLaLccznym rozrachun-
ku wanc jcsL Lo, co czowick wic i co poLra, oraz do czcgo czujc si zobowizany, zarwno w sprawach
zawodowych i w yciu publicznym, jak i w scrzc ycia osobisLcgo i rodzinncgo (czyli wicdza, umic-
jLnoci i posLawy), a nic Lo, czcgo go uczono i ilc laL Lrwao kszLaccnic. DlaLcgo przygoLowywana
w Polscc, w zwizku z wdraanicm w UF Furopcjskich Ram Kwalikacji, przcbudowa polskicgo
sysLcmu kwalikacji powinna doprowadzi do oparcia Lcgo sysLcmu gwnic na cckLach uczcnia si.
Wiza si Lo musi Lakc z odpowicdni rcoricnLacj cacgo sysLcmu narodowcj cdukacji.
Rozdzia przygoLowany przcz S.Sawiskicgo z wykorzysLanicm rczulLaLw prac cacgo Zcspou
FkspcrLw ds. KRK.
l07
W owiacic syLuacja ju ulcga zmianic w zwizku z wprowadzcnicm zcwnLrznych cgzaminw na
zakoczcnic szkoy ponadgimnazjalncj
63
. Organizujcc jc insLyLucjc
64
korzysLaj z usLalonych dla
cacgo kraju sLandardw wymaga cgzaminacyjnych, kLrc wskazuj na oczckiwanc cckLy
uczcnia si. WarLo przy okazji wspomnic c obowizujcc od 2000 roku nowc podsLawy programowc
kszLaccnia oglncgo w caoci zosLay zrcdagowanc w jzyku cckLw uczcnia si, wbrcw doLych-
czasowcj Lradycji opisywania programw kszLaccnia szkolncgo. Nowc podsLawy programowc zasLpi
doLychczas oddziclnic okrclanc przcz MFN sLandardy wymaga cgzaminacyjnych.
W szczcglny sposb bczporcdnio dcniowanc cckLy uczcnia si (a nic proccs kszLaccnia) powinny
by podsLawowym kryLcrium przy nadawaniu kwalikacji oraz uprawnic zawodowych. Do Lcgo
poLrzcbnc jcsL jasnc i konkrcLnc okrclcnic wymaganych dla dancj kwalikacji cckLw uczcnia si.
Opis kwalikacji poprzcz sormuowanic sLandardw w zakrcsic wymaganych cckLw uczcnia si
umoliwi rozwijanic rnorodnych sposobw organizowania kszLaccnia i uczcnia si, a Lym samym
sLworzy lcpszc ni obccnic warunki konkurowania w zakrcsic mcLod, orm organizacyjnych i programw
cdukacyjnych. WarLo podkrcli, c oparcic sysLcmu kwalikacji na cckLach uczcnia si pozwoli
ormalnic uznawa (po odpowicdnim sprawdzcniu wicdzy, umicjLnoci i innych kompcLcncji)
kwalikacjc osb uczcych si poza sysLcmcm cdukacji ormalncj (nonformal i informal education).
Dziki przcsLawicniu cacgo sysLcmu na cckLy uczcnia si, jako podsLawowcgo kryLcrium nadawania
kwalikacji, moliwc bdzic rozbudowanic na razic Lylko zalkowo isLnicjccgo w Polscc sysLcmu
walidacji (poLwicrdzania) cckLw uczcnia si pozaormalncgo i nicormalncgo, co umoliwi nabywanic
kwalikacji poza sormalizowanym sysLcmcm kszLaccnia szkolncgo i akadcmickicgo. Wskazany
powycj kicrunck przckszLacc polskicgo sysLcmu kwalikacji wpisujc si w zaocnia, na kLrych
opicra si uzgodniona w ramach UF wsplna poliLyka pasLw curopcjskich. Polskic Ramy Kwalikacji,
kLrych modcl przcdsLawiono ponicj jako wsLpn propozycj, bd isLoLnym impulscm proro-
zwojowym a zarazcm narzdzicm Lych przckszLacc.
Deskryptor jako narzdzie opisu systemu kwalikacji
W jzyku polskim Lcrmin dcskrypLory gcncrycznc pojawi si bardzo nicdawno i z Lcgo powodu
jcgo waciwc znaczcnic jcsL znanc nicwiclu osobom, nawcL w krgu Lych, kLrc uczcsLnicz
w curopcjskich programach wsppracy w dzicdzinic cdukacji
65
. Scns Lcgo Lcrminu najlcpicj
chyba oddaj dcnicjc przyjLc w ramach rcalizowancgo w 2000 roku projckLu doLyczccgo Ram
Kwalikacji. DcskrypLory poziomu s Lo oglnc sLwicrdzcnia okrclajcc cckLy uczcnia si
odpowiadajcc dancmu poziomowi kwalikacji. DcskrypLor gcncryczny Lo inaczcj mwic
MaLura oraz cgzaminy poLwicrdzajcc kwalikacjc zawodowc.
CcnLralna Komisja Fgzaminacyjna i Okrgowc Komisjc Fgzaminacyjnc.
` Na przykad w wydancj w 2004 r. w Warszawic obszcrncj publikacji Angielsko-polski i polsko-angiel-
ski glosariusz terminw i poj uywanych w europejskich programach wsppracy w dziedzinie edukacji
w oglc nic ma Lakicgo hasa, ani w angiclsko-polskicj, ani w polsko-angiclskicj czci sownika.
l0S
sLwicrdzcnic odnoszcc si rwnoczcnic do wiclu dzicdzin, a zarazcm wymagajcc zinLcrprcLowania
(skonkrcLyzowania) w ramach kadcj z Lych dzicdzin. IsLoL gcncrycznoci dcskrypLorw
(oglnych sLwicrdzc okrclajcych cckLy uczcnia si) jcsL wic ich waciwo polcgajca na Lym,
c wskazuj onc na co wancgo, co sLanowi oglnicjszy wsplny mianownik dla wiclu konkrcLnych
(rnicych si midzy sob) cckLw uczcnia si. Na przykad jccli dcskrypLorcm gcncrycznym
kLrcgo poziomu kwalikacji bdzic sormuowanic Lakic, jak podsLawowc wiadomoci z dancj
dzicdziny, Lo w dokumcnLacji szczcgowcj odnoszccj si do kadcj z Lych dzicdzin Lrzcba mic
wyranic usLalon odpowicd na pyLanic, kLrc wiadomoci z Lcj dzicdziny uwaa si bdzic
za podsLawowc. DcskrypLory gcncrycznc nic nios wic adnych konkrcLnych inormacji szczc-
gowych na LcmaL cckLw uczcnia si wymaganych do nadania okrcloncj kwalikacji
na danym poziomic. DlaLcgo przy lckLurzc Furopcjskich albo Krajowych Ram Kwalikacji
mona odnic wracnic, c zapisy Lam umicszczonc s pusLc. I rzcczywicic samc w sobic s
pusLc, ponicwa Lrzcba jc wypcni odpowicdni dla kadcj konkrcLncj dzicdziny Lrcci.
SLosowanc w Ramach Kwalikacji gcncrycznc dcskrypLory cckLw uczcnia si nic maj suy
do objaniania konkrcLnych wymaga doLyczcych poszczcglncj kwalikacji (na okrclonym
poziomic). Ich rol jcsL umoliwicnic dokonania Lakich porwna pomidzy poszczcglnymi
(konkrcLnymi) kwalikacjami, kLrc pozwol adckwaLnic jc pogrupowa w kaLcgoric, zwaszcza
w wanc dla prakLyki ycia spocczncgo kaLcgoric wyodrbnionc wcdug poziomw. Ccncrycznc
dcskrypLory cckLw uczcnia si bardzo nicwiclc mwi wic o konkrcLnych cckLach uczcnia si
i konkrcLnych kwalikacjach, pozwalaj naLomiasL na uporzdkowany wcdug poziomw opis zbioru
kwalikacji jako caoci.
Przesanki proponowanego modelu Polskich Ram Kwalikacji
W przygoLowancj w kocu 2000 roku wsLpncj propozycji modclu Polskich Ram Kwalikacji
wykorzysLano wczcnicjszc polskic dokonania (paLrz rozdzia 7):
opracowanic i wprowadzcnic nowych podsLaw programowych kszLaccnia
oglncgo (200S)
66
,
opracowanic krajowych sLandardw kwalikacji zawodowych (2006-2007)
67
,
przygoLowanic zaoc Krajowych Ram Kwalikacji dla szkolnicLwa wyszc-
go (2006-200S)
6S
.
Rozporzdzcnic MinisLra Fdukacji Narodowcj z 23 grudnia 200S roku w sprawic podsLawy
programowcj wychowania przcdszkolncgo oraz kszLaccnia oglncgo w poszczcglnych Lypach szk.
(Dz. U. z 2000 r. Nr 4 poz. l7).
' Por. Krajowe standardy kwalikacji zawodowych. Rozwj i wsppraca, rcd. H. Bcdnarczyk, I. Woniak,
S. M. KwiaLkowski, MPiPS, Warszawa 2007.
' Propozycja opracowana przcz Crup Robocz ds. Krajowych Ram Kwalikacji dla szkolnicLwa
wyszcgo zoona w MNiSzW.
l00
Zaproponowany przcz zcsp ckspcrLw wsLpny projckL Polskich Ram Kwalikacji uwzgldnia
nasLpujcc przcsanki:
oglnc zaocnia i zasady budowania Ram Kwalikacji usLalonc w ocjalnych
dokumcnLach Unii Furopcjskicj,
usLalcnia, wnioski i rckomcndacjc przcdsLawianc przcz zoon z ckspcrLw
midzynarodow Crup Doradcz, kLr uLworzono w Unii Furopcjskicj w cclu
bicccgo moniLorowania i ukicrunkowania prac nad wdraanicm Furopcjskich
i Krajowych Ram Kwalikacji w krajach czonkowskich
60
,
wnioski wynikajcc z wysLpic i dyskusji ckspcrLw na koncrcncjach i spo-
Lkaniach midzynarodowych oraz z opublikowanych maLcriaw powiconych
Lcj problcmaLycc, w Lym w szczcglnoci z prczcnLacji dowiadczc rnych
krajw w zakrcsic budowania Krajowych Ram Kwalikacji,
cclc wprowadzcnia Polskich Ram Kwalikacji wypracowanc przcz zcsp
ckspcrLw MFN.
W Loku prac zcspou ckspcrLw cclc wprowadzcnia PRK zosLay sormuowanc nasLpujco:
uaLwicnic i sLymulowanic, a docclowo dokonanic w Polscc przcjcia z obcc-
ncgo sysLcmu cdukacji (oparLcgo na nauczaniu i dckrcLowaniu Lrcci progra-
mowych) do sysLcmu oparLcgo na cckLach uczcnia si,
sLworzcnic sysLcmu dogodncgo dla rcalizacji sLraLcgii uczcnia si przcz cac
ycic, kLry umoliwi Lakc uznawanic (walidacj) cckLw uczcnia si poza-
ormalncgo i nicormalncgo oraz nadawanic na Lcj podsLawic wanych z or-
malncgo punkLu widzcnia kwalikacji (dyplomw, wiadccLw),
uclasLycznicnic sysLcmu cdukacji sLworzcnic prakLycznych moliwoci odpowicd-
nio szybkicgo rcagowania na nowc poLrzcby spocczcsLwa, w Lym rynku pracy,
zapcwnicnic wikszcj inLcgracji wszysLkich Lrzcch sckLorw cdukacji w Polscc
(oglncj, wyszcj, zawodowcj),
sLworzcnic warunkw uaLwiajcych uznawanic nadawanych w Polscc kwali-
kacji w innych krajach, w Lym zwaszcza w pasLwach czonkowskich UF,
zrcalizowanic zobowiza Polski, kLrc wynikaj z uzgodnionych w ramach
UF urcgulowa doLyczcych Lcgo obszaru.
W wicLlc Lak zdcniowanych cclw proponowany dla Polski modcl Krajowych Ram Kwalikacji
nalcy LrakLowa nic Lylko jako uporzdkowan, opisan za pomoc dcskrypLorw charakLcry-
sLyk usLaloncj liczby poziomw kwalikacji, alc Lakc szcrzcj, jako przyszociow konccpcj
polskicgo sysLcmu, ju nic Lylko cdukacji, alc raczcj uczcnia si przcz cac ycic. SysLcm Lcn,
W Lym grcmium Polsk rcprczcnLujc pro. Fwa Chmiclccka.
ll0
pozosLajc auLonomiczny, rwnoczcnic bdzic spjny z szcrszym sysLcmcm rozwiza curopcjskich
w Lcj dzicdzinic.
Elementy skadowe modelu Polskich Ram Kwalikacji
W proponowanym modclu Polskich Ram Kwalikacji przyjmujc si zaocnic, c docclowo w polskim
sysLcmic kwalikacji bdzic si wyrnia kwalikacjc pcnc (zawszc przyporzdkowanc
do okrcloncgo poziomu) oraz zakrcsowo od nich wszc kwalikacjc czsLkowc. Uzyskanic
pcncj kwalikacji bdzic umoliwiao ubicganic si o kwalikacj na wyszym poziomic (pcn).
Nabycic kwalikacji czsLkowcj na danym poziomic nic bdzic dawa podsLawy do ubicgania
si o pcn kwalikacj wyszcgo poziomu, bdzic mogo naLomiasL oznacza czciowc wypc-
nicnic wymaga usLalonych dla okrcloncj pcncj kwalikacji, kLra moc by przyporzdkowa-
na do Lcgo samcgo, co nabyLa kwalikacja czsLkowa, albo wyszcgo lub niszcgo poziomu.
Kada pcna kwalikacja bdzic miaa okrclon minimaln objLo (rozmiar, ilo, zakrcs
cckLw uczcnia si, kLrc si na ni skadaj), w Lym minimaln objLo cckLw uczcnia si
na poziomic co najmnicj rwnym poziomowi Lcj kwalikacji. ObjLo kwalikacji okrclana
bdzic za pomoc punkLw FCTS, FCVFT oraz SATO. PunkLacjc doLyczcc szkolnicLwa wyszc-
go (FCTS) oraz kszLaccnia zawodowcgo (FCVFT) s ju znanc, naLomiasL SysLcm Akumulacji
i Transcru Osigni (SATO) jcsL propozycj now, sLanowic cckL prac prowadzonych w ra-
mach Lcgo projckLu. W myl Lcj propozycji w punkLacji SATO miar objLoci cckLw uczcnia
si byby przcciLny nakad pracy osoby uczccj si, niczbdny do osignicia danych cckLw
w warunkach kszLaccnia si w sysLcmic cdukacji ormalncj. 3cdcn punkL SATO powinicn odpo-
wiada 25-30 godzinom uczcnia si. Zakada si wic, c jcdcn punkL SATO bdzic rwnowany
jcdncmu punkLowi FCTS oraz jcdncmu punkLowi FCVFT, a rok szkolny odpowiadaby szcdzic-
siciu punkLom SATO. Trzcba podkrcli, c idca wprowadzcnia punkLw SATO ma charakLcr
bardzo wsLpny i wymaga szcrokicj dyskusji w gronach spccjalisLw z rnych dzicdzin.
W proponowanym modclu Polskich Ram Kwalikacji cckLom uczcnia si w ramach kszLaccnia
oglncgo
70
odpowiadajcym kwalikacjom na poziomach l-4 przypisujc si punkLy SATO, naLomiasL
cckLom uczcnia si odpowiadajcym kwalikacjom na poziomach 5-7 przypisujc si punkLy FCTS.
FckLom uczcnia si, kLrc maj charakLcr zawodowy, dodaLkowo przypisujc si Lc punkLy FCVFT.
W ramach Lcgo modclu kwalikacj uzyskan przcz uczccgo si bdzic uwaa si za kwalikacj
o charakLcrzc zawodowym, jccli sLosunck liczby uzyskanych punkLw FCVFT do liczby punkLw
SATO lub FCTS bdzic wyraony uamkicm wikszym ni . Oznacza Lo bdzic, c ponad poowa
(50) uzyskanych przcz dan osob cckLw uczcnia si miao charakLcr zawodowy. 3ccli uczcy
si uzyska cckLy uczcnia si o objLoci wymagancj dla dancgo poziomu, a w Lym wszysLkic
cckLy uczcnia si przcwidzianc w sLandardzic wymaga dla dancgo zawodu, Lo oLrzyma pcn
kwalikacj dancgo poziomu z okrclcnicm zawodu. NaLomiasL jccli uczcy si uzyska cckLy
uczcnia si wymagancj dla dancgo poziomu objLoci, alc nic spcni sLandardu wymaga dla
' W szkolc lub uczcnia si poza ormalnym sysLcmcm cdukacji.
lll
adncgo zawodu, wwczas oLrzyma pcn kwalikacj dancgo poziomu bcz okrclcnia zawodu.
3ak byo wycj powicdzianc, Polskic Ramy Kwalikacji maj by narzdzicm, za pomoc kL-
rcgo bdzic mona odnosi nabywanc w Polscc kwalikacjc do Furopcjskich Ram Kwalikacji
i za ich porcdnicLwcm do kwalikacji uzyskiwanych w innych krajach UF. Z drugicj sLrony
PRK bd umoliwia Lakc odnoszcnic do sicbic rncgo rodzaju kwalikacji na rynku krajo-
wym, wic w jcdcn zinLcgrowany i przcjrzysLy sysLcm cao kwalikacji moliwych do
zdobycia w Polscc. Zc wzgldu na powyszc, do budowy zaproponowancgo modclu uyLc zo-
sLay nasLpujcc gwnc kaLcgoric opisowc:
poziom kwalikacji proponujc si, aby w Polskich Ramach Kwalikacji byo
ich sicdcm. Kady poziom charakLcryzujc szczcglncgo rodzaju opis wykona-
ny z uycicm dcskrypLorw poziomw,
dcskrypLory dcniujcc poziomy Furopcjskich Ram Kwalikacji
7l
. Maj onc
sLanowi konLcksL szczcglncgo rodzaju Lo dla polskich dcskrypLorw poziomw
(cckLw uczcnia si). Umicszczcnic w Polskich Ramach Kwalikacji dcskrypLo-
rw usLalonych dla Furopcjskich Ram Kwalikacji ma uaLwi uyLkownikom
lcpszc rozumicnic idci Ram Kwalikacji, pozwoli rwnoczcnic na ukazanic
w zrozumiay sposb zaproponowanych odnicsic polskich poziomw kwali-
kacji do omiu poziomw wyrnionych w Furopcjskich Ramach Kwalikacji,
dcskrypLory cckLw uczcnia si waciwc dla poszczcglnych poziomw, odnosz-
cc si do wszysLkich rodzajw (sckLorw) cdukacji oglncj, zawodowcj oraz cdu-
kacji na poziomic wyszym. S Lo dcskrypLory majcc charakLcr uniwcrsalny,
dcskrypLory cckLw uczcnia si waciwc dla poszczcglnych poziomw,
odnoszcc si do cdukacji oglncj. DcskrypLory Lc mog by sLosowanc do
inncgo sckLora, alc nic s uniwcrsalnc,
dcskrypLory cckLw uczcnia si, waciwc dla poszczcglnych poziomw,
odnoszcc si do cdukacji zawodowcj (kszLaccnia i szkolc). DcskrypLory Lc
mog by sLosowanc do inncgo sckLora, alc nic s uniwcrsalnc,
dcskrypLory cckLw uczcnia si waciwc dla poszczcglnych poziomw, odno-
szcc si do cdukacji na poziomic wyszym. DcskrypLory Lc mog by sLosowanc
do inncgo sckLora, alc nic s uniwcrsalnc. AkLualnic szkolnicLwo wyszc w na-
szym kraju dysponujc propozycj dcskrypLorw poziomw cckLw uczcnia si
dla Lrzcch podsLawowych sLopni cdukacji wyszcj
72
, kLrc zosLay wypracowanc
w laLach 2007-200S przcz grup robocz powoan przcz MinisLra Nauki i Szkol-
nicLwa Wyszcgo w cclu przygoLowania rcalizacji idci Ram Kwalikacji przyjLych
' PrzcdsLawionc w Zaczniku II do Zalcccnia ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady z dnia 23 kwicLnia
200S r. w sprawic usLanowicnia Furopcjskich Ram Kwalikacji dla uczcnia si przcz cac ycic.
' IiccncjaL/inynicr, magisLcr, absolwcnL sLudiw dokLoranckich.
ll2
w Proccsic Boloskim. Zgodnic z zaocniami Furopcjskic Ramy Kwalikacji
powinny by spjnc z wczcnicj przygoLowanymi Ramami Boloskimi,
dcskrypLory cckLw uczcnia si w odnicsicniu do kwalikacji uzyskanych w ra-
mach cdukacji oglncj odpowiadajcych kwalikacjom na poziomach l-4. Obcc-
nc s onc w podsLawach programowych kszLaccnia oglncgo, kLrc zaczy ju
obowizywa w picrwszych klasach szkoy podsLawowcj i gimnazjum na mocy
wycj wspomniancgo rozporzdzcnia minisLra waciwcgo do spraw owiaLy z 23
grudnia 200S roku. W oparciu o Lc dokumcnLy od 20l2 roku odbywa si bd
organizowanc przcz CcnLraln i Okrgowc Komisjc Fgzaminacyjnc cgzaminy
sprawdzian pod konicc szkoy podsLawowcj oraz cgzamin gimnazjalny. Od 20l5
roku w oparciu o Lc podsLawy bdzic Lakc organizowana nowa maLura,
dcskrypLory cckLw uczcnia si w odnicsicniu do kwalikacji zawodowych
(pcnych i czsLkowych) odpowiadajcych kwalikacjom na poziomach l-7.
Bd Lo sLandardy minimalnych cckLw uczcnia si wymaganych dla poszczc-
glnych zawodw. SLandardy Lc usLalanc bd z uwzgldnicnicm poziomu, do
kLrcgo przypisana bdzic dana kwalikacja. Opisy Lc bd powsLawa przy
czynnym udzialc miarodajnych przcdsLawicicli poszczcglnych bran i ro-
dowisk zawodowych. SLaLus ormalno-prawny Lych sLandardw powinicn
zosLa jasno okrclony w odpowicdnich przcpisach prawnych,
opisy oglnych cckLw uczcnia si w odnicsicniu do kwalikacji uzyskiwanych
w ramach cdukacji wyszcj odpowiadajcych kwalikacjom na poziomach 5-7.
W opisach Lych powsLanic moliwo bardzicj wyrazisLcgo rnicowania
charakLcru nabyLych w Loku sLudiw kwalikacji zc wzgldu na ich ukicrun-
kowanic bardzicj lub mnicj zawodowc, naukowo-badawczc, dydakLycznc iLp.
W Lcn sposb bdzic mona (odpowicdnio do poLrzcb) wyodrbni nawcL po
kilka warianLw sLandardw cckLw uczcnia si na poziomach 5-7.
Podstawowe zakresy efektw uczenia si i gwne kategorie wane dla ich charakterystyki
Po analizic rozwiza zasLosowanych w innych krajach i po dyskusjach pracujcy nad modclcm
Polskich Ram Kwalikacji zcsp zaproponowa, cby analogicznic jak w Furopcjskich Ramach Kwa-
likacji poziomy Krajowych Ram Kwalikacji opisywa za pomoc Lrzcch grup dcskrypLorw. DoLy-
czy onc maj wicdzy, umicjLnoci oraz posLaw
73
. Okrclcnic wymaganych dla dancj kwalikacji
cckLw uczcnia si polcga ma zaLcm na scharakLcryzowaniu nabyLcj w proccsic uczcnia si wicdzy
z odpowicdnich dzicdzin oraz powizanych z ni rncgo rodzaju umicjLnoci i innych kompcLcn-
cji. Tc osLaLnic okrclanc s w proponowanym modclu Polskich Ram Kwalikacji jako posLawy, przcz
' W Furopcjskich Ramach Kwalikacji Lrzccia grupa dcskrypLorw okrclona zosLaa jako kom-
pcLcncjc, a w innym micjscu jako innc kompcLcncjc (other competences).
ll3
co rozumic si sLa goLowo do podcjmowania obowizkw i odpowicdzialnoci, wicych si
z posiadanicm dancj kwalikacji. W propozycji Lcj wyranic akccnLujc si wic wanc konLcksLy
cLycznc i spoccznc. Zgodnic z przyjL w Ramach Kwalikacji zasad, na kadym z kolcjnych pozio-
mw kwalikacji cckLy uczcnia si rni si od cckLw wymaganych na poprzcdnich (niszych)
poziomach kwalikacji. Rnicc Lc s isLoLnc i doLycz iloci i charakLcru zdobyLcj wicdzy, sLopnia
zoonoci/skomplikowania wymaganych umicjLnoci oraz poziomu samodziclnoci i zdolnoci do
podjcia odpowicdzialnoci za swoj prac/dziaanic/nauk, a Lakc za prac i dziaanic innych.
W Furopcjskich Ramach Kwalikacji dcskrypLory wskazujcc na cckLy uczcnia si podziclono
na Lrzy nasLpujcc grupy:
wicdza, kLra w konLckcic FRK moc by LcorcLyczna lub akLograczna i kLra
oznacza cckL przyswajania inormacji poprzcz uczcnic si. 3csL zbiorcm opisu
akLw (danych), zasad, Lcorii i prakLyk powizanych z dzicdzin pracy lub nauki,
umicjLnoci, kLrc w konLckcic FRK mog by umysowc (mylcnic logicznc,
inLuicyjnc i krcaLywnc) oraz prakLycznc (zwizanc zc sprawnoci manualn
i korzysLanicm z mcLod, maLcriaw, narzdzi i insLrumcnLw). UmicjLnoci
oznaczaj zdolno do sLosowania wicdzy i korzysLania z know-how w cclu
wykonywania zada i rozwizywania problcmw,
kompcLcncjc, kLrc w konLckcic FRK okrcla si w kaLcgoriach odpowicdzialno-
ci i auLonomii. Oznaczaj onc udowodnion zdolno sLosowania wicdzy, umic-
jLnoci oraz kompcLcncji osobowych, spoccznych lub mcLodologicznych oka-
zywan w pracy lub w naucc oraz w karicrzc zawodowcj i rozwoju osobisLym.
Wc wsLpnym projckcic Polskich Ram Kwalikacji opis poziomw kwalikacji zdobywanych w ramach
cdukacji oglncj dokonany jcsL przy uyciu Lrzcch gwnych zakrcsw cckLw uczcnia si okrclonych
Lcrminami: wicdza, umicjLnoci i posLawy. Nalcy jcdnak wyranic zasLrzcc, c wyodrbnionc dla
PRK gwnc zakrcsy cckLw uczcnia si (wicdza, umicjLnoci, posLawy) nic mog by LrakLowanc
jako rozcznc. Bowicm w dcskrypLorach odnoszcych si do wskazanych wycj zakrcsw opisanych
jako wicdza zawszc bdzic wysLpowa komponcnL umicjLnoci, a w zakrcsach opisanych jako
umicjLno zawszc bd jakic clcmcnLy wicdzy. Wicdza i umicjLnoci zawszc bd Lc sLano-
wi wany skadnik posLaw. Tcrminy wicdza i umicjLnoci uyLc na okrclcnic dwch gwnych
zakrcsw cckLw uczcnia si zosLay przcjLc z maLcriau Komisji Furopcjskicj o FRK (w polskicj
wcrsji jzykowcj). NaLomiasL po dokadncj analizic rnych maLcriaw Lrzcci gwny zakrcs cckLw
uczcnia si okrclono jako posLawy. 3csL Lo zgodnc z Lcrminologi przyjL przy opracowywaniu
polskich dcskrypLorw poziomw kwalikacji wobcc szkolnicLwa wyszcgo.
W odnicsicniu do kadcgo z Lrzcch gwnych zakrcsw opisu poziomw kwalikacji zdobywa-
nych w ramach cdukacji oglncj wyrniono odpowicdnic dla nich kaLcgoric kluczowc.
ll4
Wicdza Zakrcs wiadomoci Cbia rozumicnia
UmicjLnoci Komunikacja Rozwizywanic problcmw
ZasLosowanic
w prakLycc
PosLawy Tosamo Wsppraca Odpowicdzialno
Nalcy zaznaczy, c:
w przypadku zakrcsu gwncgo wicdza wszysLkic dcskrypLory bd
doLyczy rwnoczcnic obydwu kaLcgorii kluczowych (nic mona Lylko rozu-
mic, nic nic wicdzc, ani Lylko wicdzic, nic nic rozumicjc),
w nasLpnym cLapic prac rozsLrzygnicia wymaga kwcsLia, czy w odnicsicniu do
zakrcsu wicdza nic powinno si wprowadzi Lrzccicj kaLcgorii kluczowcj, kLra
charakLcryzowaaby osignicia uczcych si z punkLu widzcnia umicjLnoci cao-
ciowcgo/spjncgo ujmowania poznawancj w proccsic uczcnia si rzcczywisLoci,
kaLcgoria kluczowa odpowicdzialno jcsL Lu rozumiana Lakc w scnsic
samodziclno, ponicwa w rzcczywisLoci Lc dwic kaLcgoric zawszc s zc
sob cilc powizanc. Do dyskusji w nasLpnym cLapic jcsL kwcsLia cwcnLu-
alncgo wyodrbnicnia osobncj kaLcgorii samodziclno.
DcskrypLory poziomw kwalikacji zdobywanych w ramach cdukacji oglncj wskazuj
na progrcsj osigni uczccgo si w nasLpujcych zakrcsach:
wicdza z zakrcsu humanisLyki i ycia spocczncgo, wicdza z zakrcsu nauk
przyrodniczych, wicdza i umicjLnoci z zakrcsu maLcmaLyki,
umicjLnoci komunikacyjnc, w Lym umicjLno posugiwania si jzykicm
ojczysLym (mwionym i pisanym) oraz posugiwania si jzykicm obcym,
umicjLno rozumowania umoliwiajca rozpoznanic problcmw i docho-
dzcnia do ich waciwcgo rozwizania,
umicjLnoci sLosowania przyswojoncj wicdzy w prakLycc,
zdolno do samodziclncgo dziaania i do wsppracy w zcspolc,
wiadomo wasncj Losamoci oraz podcjmowanic odpowicdzialnoci.
Powyszc zakrcsy nawizuj do opisu kompcLcncji kluczowych
74
, s jcdnak bardzicj podporzd-
kowanc schcmaLowi przyjLcmu w opisic poziomw w FRK.
Opis poziomw kwalikacji zdobywanych w ramach cdukacji zawodowcj w Polskich Ramach
' Zalcccnic ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady z dnia lS grudnia 2006 r. w sprawic kompcLcncji
kluczowych w proccsic uczcnia si przcz cac ycic.
ll5
Kwalikacji dokonany jcsL Lakc przy uyciu Lrzcch gwnych zakrcsw cckLw uczcnia si
okrclonych Lcrminami wicdza, umicjLnoci i posLawy. Przy czym w pcrspckLywic cdukacji
zawodowcj wicdza sLanowi warLo przcdc wszysLkim jako czynnik warunkujcy okrclonc
umicjLnoci i posLawy zawodowc. W charakLcrysLycc cckLw uczcnia si w cdukacji zawodo-
wcj progrcsja cckLw doLyczy przcdc wszysLkim nasLpujcych kaLcgorii:
sLopic skomplikowania zada zawodowych od prac prosLych, ruLynowych, a do
rozwizywania skomplikowanych, nicLypowych problcmw oraz rcalizowania zada
wymagajcych wicdzy i umicjLnoci na najwyszym poziomic wiaLowym,
samodziclno w pracy zawodowcj okrclona jcsL przcz zakrcs i charakLcr
nadzoru i konLroli, jakicj musi podlcga osoba posiadajca okrcloncgo pozio-
mu kwalikacjc zawodowc w swojcj pracy, drug dopcniajc miar samo-
dziclnoci jcsL sLopic skomplikowania zada zawodowych, kLrc osoba moc
rcalizowa bcz nadzoru, poczwszy od prac wykonywanych pod bczporcdnim
kicrunkicm i konLrol, a do pcncj samodziclnoci w najwyszcj Lrudnoci
zadaniach wykonywanych indywidualnic oraz/lub w kicrowaniu duymi or-
ganizacjami w warunkach ryzyka i nicpcwnoci,
goLowo (inLclckLualna, cmocjonalna i moralna) do podjcia odpowicdzial-
noci w pracy zawodowcj okrclona jcsL przcz zakrcs podcjmowancj odpo-
wicdzialnoci za przcbicg i wyniki wykonywancj pracy oraz za podcjmowanc
w Loku pracy dccyzjc i ich skuLki, w Lym doLyczcc bczpicczcsLwa wasncgo
i innych poczwszy od niczdolnoci do ponoszcnia adncj odpowicdzialno-
ci (osoby nicpcnosprawnc umysowo), a do pcncj odpowicdzialnoci za
unkcjonowanic cacj organizacji. CoLowo inLclckLualna oznacza posiadanic
wicdzy umoliwiajccj wiadomc podcjmowanic odpowicdzialnoci. Przcz
goLowo cmocjonaln nalcy rozumic odpowicdnio du odporno na
sLrcsy zwizanc zc wiadomic podjL odpowicdzialnoci, naLomiasL goLowo
moralna oznacza, c poczucic odpowicdzialnoci dancj osoby jcsL rozwiniLc
odpowicdnio do charakLcru wykonywanych zada zawodowych.
W Polskich Ramach Kwalikacji cckLy uczcnia si w odnicsicniu do szkolnicLwa wyszcgo rw-
nic opisanc s w Lrzcch wymiarach: wicdzy, umicjLnoci i posLaw, w kLrych zagrcgowano pi
obszarw dubliskich
75
. W zakrcs umicjLnoci wczonc s nic Lylko zasLosowania wicdzy
w prakLycc, alc i kompcLcncjc komunikacyjnc, w Lym umicjLno porozumicwania si w jzykach
obcych i samodziclncgo uczcnia si, kLrc byy wyszczcglnionc osobno w dcskrypLorach dubli-
skich, naLomiasL w Furopcjskich Ramach Kwalikacji dla uczcnia si przcz cac ycic uznano jc
'` A Framework for Qualifcations of the European Higher Education Area, MinisLry o Scicncc. Tcchnology
and InnovaLion, Dcnmark 2005.
ll6
za mcLakompcLcncj. Podzia na Lc obszary jcsL konwcncjonalny w rzcczywisLoci w programach
i przcdmioLach sLudiw przcnikaj si onc i splaLaj, cho w rnych przcjawach i proporcjach.
Za podsLaw charakLcrysLyki dcskrypLorw poziomw w cdukacji wyszcj przyjLo posLp
w opanowywaniu dzicdziny wicdzy,
w gbokoci rozumicnia jcj problcmw,
w wyranowaniu umicjLnoci prakLycznych,
w krcaLywnoci i samodziclnoci dziaania,
w rozpoznawaniu i occnic wanych kwcsLii cLycznych, spoccznych i zawodo-
wych oraz poczuciu odpowicdzialnoci za nic.
Tabele deskryptorw poziomw
Wymicnionc powycj rodzajc dcskrypLorw Polskich Ram Kwalikacji (PRK) zosLan przcdsLawionc
w ormic Labcl, zbudowanych z waciwic zcsLawionych ragmcnLw jcdncj wiclkicj wirLualncj La-
bcli, kLr bdzic mona czyLa i w poziomic, i w pionic. W kadcj Labcli zapisy umicszczonc w pozio-
mic przcdsLawia bd zcsLawionc obok sicbic clcmcnLy charakLcrysLyki dancgo poziomu kwalika-
cji najpicrw wyrnionc kursyw dcskrypLory Furopcjskich Ram Kwalikacji (FRK), poLcm dcskryp-
Lory poziomw uniwcrsalnc, dcskrypLory poziomw odnoszcc si do waciwcgo sckLora cdukacji
(oglncj, wyszcj lub zawodowcj), a nasLpnic dcskrypLory cckLw uczcnia si w odnicsicniu do dancj
kwalikacji. DcskrypLory poziomw zawszc prczcnLowanc bd w Lrzcch grupach, z kLrych kada
Lworzy bdzic oddzicln kolumn w Labcli. CzyLanic zapisanych w Labcli dcskrypLorw w ukadzic
pionowym pozwoli na dosLrzccnic isLoLnych rnic pomidzy kolcjnymi poziomami cckLw uczcnia
si. Tak skonsLruowanc Labclc bd umoliwia aLwc dokonywanic wszclkich poLrzcbnych porwna
i analiz doLyczcych kwalikacji w konLckcic krajowym i midzynarodowym.
Po wiclu dyskusjach w zcspolc ckspcrLw wikszo opowicdziaa si za przyjcicm w Polskich
Ramach Kwalikacji sicdmiu poziomw, przy zaocniu, c polski poziom piLy odpowiada
poziomom piLcmu i szsLcmu w Furopcjskich Ramach Kwalikacji. W opinii ckspcrLw jcsL Lo
rozwizanic najlcpicj przysLajcc do polskich rcaliw
76
, a rwnoczcnic pozwalajcc na klarow-
nc odnoszcnic poziomw w Polskich Ramach Kwalikacji do poziomw w Furopcjskich Ramach
(FRK). Nicj przcdsLawiona wsLpna propozycja dcskrypLorw poziomw powsLaa z wykorzy-
sLanicm wczcnicjszcgo polskicgo dorobku w zakrcsic opisywania cckLw uczcnia si, Lworzo-
nych oddziclnic w kadym z Lrzcch sckLorw cdukacji (oglncj, zawodowcj oraz wyszcj) i sLa-
nowi prb sLworzcnia jcdncgo wsplncgo opisu. WspauLorzy Lcj propozycji zdaj sobic
spraw z Lcgo, c wiclc z zapisanych w Labcli sormuowa wymaga dalszcj dyskusji.
' W Zalcccniu ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady z dnia 23 kwicLnia w sprawic usLanowicnia Fu-
ropcjskich Ram Kwalikacji dla uczcnia si przcz cac ycic mowa jcsL o opracowaniu Krajowych
Ram Kwalikacji zgodnic z krajowym usLawodawsLwcm i prakLyk (pkL. 2).
ll7
P
o
z
i
o
m

1
F R K l
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
K
o
m
p
c
L
c
n
c
j
c
P
o
d
s
t
a
w
o
w
a

w
i
e
d
z
a

o
g

l
n
a
P
o
d
s
t
a
w
o
w
e

u
m
i
e
j

t
n
o

c
i

w
y
m
a
g
a
n
e

d
o

r
e
a
l
i
z
a
c
j
i

p
r
o
s
t
y
c
h

z
a
d
a

P
r
a
c
a

l
u
b

n
a
u
k
a

p
o
d

b
e
z
p
o

r
e
d
n
i
m

n
a
d
z
o
r
e
m

w

z
o
r
g
a
n
i
z
o
w
a
n
y
m

k
o
n
t
e
k

c
i
e
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
P
o
s
L
a
w
y
P R K u n i w c r s a l n c
M
a

p
o
d
s
L
a
w
o
w

w
i
c
d
z

o
g

l
n

u
m
o

-
l
i
w
i
a
j

r
o
z
u
m
i
c
n
i
c

s
c
n
s
u
,

z
a
s
a
d

i

s
p
o
s
o
b
u

r
c
a
l
i
z
a
c
j
i

p
r
o
s
L
y
c
h

z
a
d
a

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

u
c
z
c
n
i
c
m

l
u
b

p
r
a
c

o
r
a
z

z

u
n
k
c
j
o
n
o
w
a
n
i
c
m

w

r
o
d
z
i
n
i
c

i

w

r
o
d
o
w
i
s
k
u

n
a
u
k
i
/
p
r
a
c
y
M
a

o
p
a
n
o
w
a
n
c

p
o
d
s
L
a
w
o
w
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i


p
o
L
r
z
c
b
n
c

d
o

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
a

p
r
o
s
L
y
c
h

z
a
d
a

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

u
c
z
c
n
i
c
m

i
/

l
u
b

p
r
a
c

o
r
a
z

z

u
n
k
c
j
o
n
o
w
a
n
i
c
m

w

r
o
d
z
i
n
i
c

i

w

r
o
d
o
w
i
s
k
u

n
a
u
k
i
/
p
r
a
c
y
3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o

o
d
p
o
w
i
c
d
z
i
a
l
n
c
g
o

d
z
i
a

a
n
i
a

i

w
s
p

d
z
i
a
-

a
n
i
a

b
c
z

s
L
a

c
j

o
b
c
c
n
o

c
i

o
s
o
b
y

n
a
d
z
o
r
u
j

c
c
j

w

z
a
k
r
c
s
i
c

p
r
o
s
L
y
c
h

z
a
d
a

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

u
c
z
c
n
i
c
m

l
u
b

p
r
a
c

o
r
a
z

z

u
n
k
c
j
o
n
o
w
a
n
i
c
m

w

r
o
d
z
i
n
i
c

i

w

r
o
d
o
w
i
s
k
u

n
a
u
k
i
/
p
r
a
c
y

P R K c d u k a c j a o g l n a
M
a

p
o
d
s
L
a
w
o
w

w
i
c
d
z

o
g

l
n

u
m
o

l
i
w
i
a
j

r
o
z
u
m
i
c
n
i
c
:

c

c
z

o
w
i
c
k

c
z
c
r
p
i
c

z

d
z
i
c
d
z
i
c
L
w
a

n
c
g
o

r
o
d
z
a
j
u

w
s
p

l
n
o
L
,

w

r
a
m
a
c
h

k
L

r
y
c
h

y
j
c


r

l

s
p
o

c
c
z
n
y
c
h

n
a
j
b
l
i

s
z
y
c
h

o
s

p
r
o
s
L
y
c
h

z
a
l
c

n
o

c
i

p
o
m
i

d
z
y

z
j
a
w
i
s
k
a
m
i

p
r
z
y
r
o
d
n
i
c
z
y
m
i

c
l
c
m
c
n
L
a
r
n
y
c
h

p
o
j

m
a
L
c
m
a
L
y
c
z
n
y
c
h
M
a

o
p
a
n
o
w
a
n
c

p
o
d
s
L
a
w
o
w
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i
,


p
o
L
r
z
c
b
n
c

d
o

z
a
d
a

,

L
a
k
i
c
h

j
a
k
:
w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
c

p
r
o
s
L
y
c
h

z
a
d
a

i
/
l
u
b

o
d
p
o
w
i
c
d
n
i
c

z
a
c
h
o
w
a
n
i
c

s
i

w

L
y
p
o
w
y
c
h

s
y
L
u
a
c
j
a
c
h

c
o
d
z
i
c
n
n
y
c
h

p
r
z
c
w
i
d
y
w
a
n
i
c

p
r
a
k
L
y
c
z
n
y
c
h

s
k
u
L
k

w

w
y
b
o
r
u

s
p
o
s
o
b
u

d
z
i
a

a
n
i
a

l
u
b

z
a
c
h
o
w
a
n
i
a

s
i

c
z
y
L
a
n
i
c

z
c

z
r
o
z
u
m
i
c
n
i
c
m

p
r
o
s
L
y
c
h

L
c
k
s
L

p
i
s
a
n
i
c

k
r

L
k
i
c
h

L
c
k
s
L

u
c
z
c
s
L
n
i
c
z
c
n
i
c

w

d
y
s
k
u
s
j
i

n
a

o
r
u
m

g
r
u
p
y

p
o
s

u
g
i
w
a
n
i
c

s
i

z
y
k
i
c
m

o
b
c
y
m

n
a

p
o
z
i
o
m
i
c

A
2

k
o
r
z
y
s
L
a
n
i
c

z

p
o
d
s
L
a
w
o
w
y
c
h

n
a
r
z

d
z
i

m
a
L
c
m
a
-

L
y
c
z
n
y
c
h

w

p
r
o
s
L
y
c
h

s
y
L
u
a
c
j
a
c
h

y
c
i
a

c
o
d
z
i
c
n
n
c
g
o
3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o
:
i
d
c
n
L
y

k
o
w
a
n
i
a

s
i

z

n
a
j
b
a
r
d
z
i
c
j

p
o
d
s
L
a
w
o
w
y
m
i

w
s
p

l
n
o
L
a
m
i
,

d
o

k
L

r
y
c
h

n
a
l
c

y

u
c
z
c
s
L
n
i
c
z
c
n
i
a

w

z
a
j

c
i
a
c
h

c
d
u
k
a
c
y
j
n
y
c
h

i
n
d
y
w
i
d
u
a
l
n
c
g
o

u
c
z
c
n
i
a

s
i

i
/
l
u
b

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
a

p
r
o
s
L
y
c
h

z
a
d
a

,

w
c
d

u
g

o
L
r
z
y
m
a
n
y
c
h

w
s
k
a
z

w
c
k
,

b
c
z

s
L
a

c
j

o
b
c
c
n
o

c
i

o
s
o
b
y

n
a
d
z
o
r
u
j

c
c
j

u
c
z
c
s
L
n
i
c
z
c
n
i
a

w

z
a
b
a
w
i
c
,

k
L

r
a

n
i
c

j
c
s
L

o
r
g
a
n
i
z
o
w
a
-

n
a

i

n
a
d
z
o
r
o
w
a
n
a

p
r
z
c
z

o
s
o
b

n
a
d
z
o
r
u
j

u
c
z
c
s
L
n
i
c
z
c
n
i
a

w

d
z
i
a

a
n
i
u

g
r
u
p
y

w
y
k
o
n
u
j

c
c
j

u

y
-

L
c
c
z
n

p
r
a
c

/
z
a
d
a
n
i
c

p
o
d

p
r
z
c
w
o
d
n
i
c
L
w
c
m

o
s
o
b
y

n
a
d
z
o
r
u
j

c
c
j
P R K c d u k a c j a
z a w o d o w a
M
a

p
o
d
s
L
a
w
o
w

w
i
c
d
z

z
a
w
o
d
o
w

u
m
o

l
i
w
i
a
j

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
c

s
w
o
i
c
h

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h
M
a

o
p
a
n
o
w
a
n
c

p
o
d
s
L
a
w
o
w
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i
,


p
o
L
r
z
c
b
n
c

d
o

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
a

r

n
y
c
h

p
o
d
o
b
n
y
c
h

d
o

s
i
c
b
i
c

p
r
o
s
L
y
c
h

p
r
a
c

c
h
a
r
a
k
L
c
r
y
z
u
j

c
y
c
h

s
i

n
i
c
w
i
c
l
k

z
m
i
c
n
n
o

c
i

3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
a

p
r
a
c

o

p
c
w
n
y
m

s
L
o
p
n
i
u

s
a
m
o
d
z
i
c
l
n
o

c
i
,

a
l
c

p
o
d

k
i
c
r
u
n
k
i
c
m

i

k
o
n
L
r
o
l

,
p
o
d
c
j
m
u
j
c

w

s
p
o
s

b

o
d
p
o
w
i
c
d
z
i
a
l
n
y

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
c

s
w
o
i
c
h

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h
,

w

L
y
m

n
i
c
b
c
z
p
i
c
c
z
n
y
c
h

d
l
a

s
i
c
b
i
c

d
z
i
a

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
c
m

L
y
c
h

z
a
d
a

llS
P
o
z
i
o
m

2
F R K 2
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
K
o
m
p
c
L
c
n
c
j
c
P
o
d
s
t
a
w
o
w
a

w
i
e
d
z
a

f
a
k
t
o
g
r
a

c
z
n
a

w

d
a
n
e
j

d
z
i
e
d
z
i
n
i
e

p
r
a
c
y

l
u
b

n
a
u
k
i
P
o
d
s
t
a
w
o
w
e

u
m
i
e
j

t
n
o

c
i

p
r
a
k
t
y
c
z
n
e

l
u
b

k
o
g
n
i
t
y
w
n
e

p
o
t
r
z
e
b
n
e

d
o

k
o
r
z
y
s
t
a
n
i
a

z

i
s
t
o
t
n
y
c
h

i
n
f
o
r
m
a
c
j
i

w

c
e
l
u

r
e
a
l
i
z
a
c
j
i

z
a
d
a

i

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

r
u
t
y
n
o
w
y
c
h

p
r
o
b
l
e
m

w

p
r
z
y

u

y
c
i
u

p
r
o
s
t
y
c
h

z
a
s
a
d

i

n
a
r
z

d
z
i
P
r
a
c
a

l
u
b

n
a
u
k
a

p
o
d

n
a
d
z
o
r
e
m
,

a
l
e

o

p
e
w
n
y
m

s
t
o
p
n
i
u

a
u
t
o
n
o
m
i
i
P R K u n i w c r s a l n c
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
P
o
s
L
a
w
y
M
a

p
o
d
s
L
a
w
o
w

w
i
c
d
z

a
k
L
o
g
r
a

c
z
n

u
m
o

l
i
w
i
a
j

i
d
c
n
L
y

k
a
c
j

r
u
L
y
n
o
w
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

w

o
r
a
z

s
p
o
s
o
b

w

i
c
h

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a
,

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

u
c
z
c
n
i
c
m

s
i

l
u
b

p
r
a
c

o
r
a
z

z

u
n
k
c
j
o
n
o
w
a
n
i
c
m

w

r
o
d
z
i
n
i
c
,


w

r
o
d
o
w
i
s
k
u

n
a
u
k
i
/
p
r
a
c
y

i

w
c

w
s
p

l
n
o
c
i
c

o
b
y
w
a
L
c
l
i
M
a

o
p
a
n
o
w
a
n
c

p
o
d
s
L
a
w
o
w
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i
,


p
o
L
r
z
c
b
n
c

d
o

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

r
u
L
y
n
o
w
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

w

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

u
c
z
c
n
i
c
m

s
i

i
/
l
u
b

p
r
a
c

o
r
a
z

z

u
n
k
c
j
o
n
o
w
a
n
i
c
m

w

r
o
d
z
i
n
i
c
,


w

r
o
d
o
w
i
s
k
u

n
a
u
k
i
/
p
r
a
c
y

i

w
c

w
s
p

l
n
o
c
i
c

o
b
y
w
a
L
c
l
i
3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o
:
p
o
d
c
j
m
o
w
a
n
i
a

o
d
p
o
w
i
c
d
z
i
a
l
n
c
g
o

d
z
i
a

a
n
i
a

d
o

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

r
u
L
y
n
o
w
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

w

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

u
c
z
c
n
i
c
m

s
i

l
u
b

p
r
a
c

o
r
a
z

z

u
n
k
c
j
o
n
o
w
a
n
i
c
m

w

r
o
d
z
i
n
i
c
,


w

r
o
d
o
w
i
s
k
u

n
a
u
k
i
/
p
r
a
c
y

i

w
c

w
s
p

l
n
o
c
i
c

o
b
y
w
a
L
c
l
i
,

b
c
z

o
b
c
c
n
o

c
i

o
s
o
b
y

n
a
d
z
o
r
u
j

c
c
j
w
s
p

d
z
i
a

a
n
i
a

z

i
n
n
y
m
i

w

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
u

r
u
L
y
n
o
w
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

w

L
c
g
o

s
a
m
c
g
o

r
o
d
z
a
j
u

b
c
z

s
L
a

c
j

o
b
c
c
n
o

c
i

o
s
o
b
y

n
a
d
z
o
r
u
j

c
c
j

ll0
P R K c d u k a c j a o g l n a
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
P
o
s
L
a
w
y
M
a

p
o
d
s
L
a
w
o
w

w
i
c
d
z

o
g

l
n

u
m
o

l
i
w
i
a
j

r
o
z
u
m
i
c
n
i
c
:
c
c
c
h
,

n
a

p
o
d
s
L
a
w
i
c

k
L

r
y
c
h

w
y
r

n
i
a

s
i

i

i
d
c
n
L
y

k
u
j
c

p
o
d
s
L
a
w
o
w
c

d
l
a

c
z

o
w
i
c
k
a

w
s
p

l
n
o
L
y

c
l
c
m
c
n
L
a
r
n
y
c
h

z
a

d
c
m
o
k
r
a
c
j
i

p
o
d
s
L
a
w
o
w
y
c
h

z
a
s
a
d

a
d
u


w

r
o
d
z
i
n
i
c
,

w

s
z
k
o
l
c

i

w

p
r
a
c
y
p
r
o
s
L
y
c
h

z
a
l
c

n
o

c
i

p
r
z
y
c
z
y
n
o
w
o
-
s
k
u
L
k
o
w
y
c
h


w

p
r
z
y
r
o
d
z
i
c
z
n
a
c
z
c
n
i
a

d
b
a

c
i

o

z
d
r
o
w
i
c

o
r
a
z

o

r
o
d
o
w
i
s
k
o

p
r
z
y
r
o
d
n
i
c
z
c
j

z
y
k
a

m
a
L
c
m
a
L
y
c
z
n
c
g
o

w

z
a
k
r
c
s
i
c

p
r
o
s
L
y
c
h

r
o
z
u
m
o
w
a

M
a

o
p
a
n
o
w
a
n
c

p
o
d
s
L
a
w
o
w
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i
,

p
o
L
r
z
c
b
n
c

d
o

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

r
u
L
y
n
o
w
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

w

p
r
z
y

u

y
c
i
u

p
r
o
s
L
y
c
h

z
a
s
a
d

i

n
a
r
z

d
z
i
,

w

L
y
m

w

s
z
c
z
c
g

l
-
n
o

c
i
:
w
y
b
i
c
r
a
n
i
c

w

c
i
w
c
g
o

s
p
o
s
o
b
u

p
o
s
L

p
o
w
a
n
i
a

p
r
z
y

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
u

p
r
o
s
L
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

w

w

L
y
p
o
w
y
c
h

s
y
L
u
a
c
j
a
c
h

c
o
d
z
i
c
n
n
y
c
h

p
r
z
c
w
i
d
y
w
a
n
i
c

p
r
a
k
L
y
c
z
n
y
c
h

s
k
u
L
k

z
a
s
L
o
s
o
w
a
n
i
a

r

n
y
c
h

s
p
o
s
o
b

w

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a
c
z
y
L
a
n
i
c


L
c
k
s
L

w

l
i
L
c
r
a
c
k
i
c
h

i

i
n

o
r
m
a
c
y
j
n
y
c
h
,

w

L
y
m

p
r
o
s
L
y
c
h

i
n
s
L
r
u
k
c
j
i

i

p
o
l
c
c
c

p
i
s
a
n
i
c

n
i
c
d

u
g
i
c
h

L
c
k
s
L

w


n
a

z
a
d
a
n
c

L
c
m
a
L
y

p
r
z
c
d
s
L
a
w
i
a
n
i
c

n
a

o
r
u
m

k
r

L
k
i
c
j

w
y
p
o
w
i
c
d
z
i

p
o
l
c
m
i
z
o
w
a
n
i
c

p
o
s

u
g
i
w
a
n
i
c

s
i

z
y
k
i
c
m

o
b
c
y
m

n
a

p
o
z
i
o
m
i
c

A
2

k
o
r
z
y
s
L
a
n
i
c

z

n
a
r
z

d
z
i

m
a
L
c
m
a
L
y
k
i

n
i
c
z
b

d
n
y
c
h

w

s
y
L
u
a
c
j
a
c
h

y
c
i
a

c
o
d
z
i
c
n
n
c
g
o
3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o
:

w
i
a
d
o
m
c
g
o

i
d
c
n
L
y

k
o
w
a
n
i
a

s
i

z


w
s
p

l
n
o
L
a
m
i
,

d
o

k
L

r
y
c
h

n
a
l
c

y


r
c
s
p
c
k
L
o
w
a
n
i
a

z
a
s
a
d

a
d
u

w

r
o
d
z
i
n
i
c
,

w

s
z
k
o
l
c

i

w

p
r
a
c
y

w
s
p

l
n
c
g
o

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
a

z
a
d
a

w

g
r
u
p
i
c

w
c
d

u
g

o
L
r
z
y
m
a
n
y
c
h

w
s
k
a
z

w
c
k
,

b
c
z

s
L
a

c
j

o
b
c
c
n
o

c
i

o
s
o
b
y

n
a
d
z
o
r
u
j

c
c
j
i
n
d
y
w
i
d
u
a
l
n
c
g
o

u
c
z
c
n
i
a

s
i

i
/
l
u
b

i
n
d
y
w
i
d
u
a
l
n
c
j

p
r
a
c
y

w
c
d

u
g

o
L
r
z
y
m
a
n
y
c
h

w
s
k
a
z

w
c
k
,

b
c
z

o
b
c
c
n
o

c
i

o
s
o
b
y

n
a
d
z
o
r
u
j

c
c
j
u
c
z
c
s
L
n
i
c
z
c
n
i
a

w

d
z
i
a

a
n
i
a
c
h

g
r
u
p
y

s
a
m
o
o
r
g
a
n
i
z
u
j

c
c
j

s
i

,

b
c
z

n
a
d
z
o
r
u

u
c
z
c
s
L
n
i
c
z
c
n
i
a

w

d
z
i
a

a
n
i
u

g
r
u
p
y

w
y
k
o
n
u
j

c
c
j

y
L
c
c
z
n

p
r
a
c

/
z
a
d
a
n
i
c
,

b
c
z

o
b
c
c
n
o

c
i

o
s
o
b
y

n
a
d
z
o
r
u
j

c
c
j
P R K c d u k a c j a z a w o d o w a
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
P
o
s
L
a
w
y
M
a

p
o
d
s
L
a
w
o
w

w
i
c
d
z

z
a
w
o
d
o
w

u
m
o

l
i
w
i
a
j

r
o
z
p
o
z
n
a
n
i
c

L
y
p
o
w
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

w

w

z
a
k
r
c
s
i
c

w
y
k
o
n
y
w
a
n
y
c
h

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h

o
r
a
z

w
y
b

r

w

c
i
w
c
g
o

s
p
o
s
o
b
u

i
c
h

r
o
z
w
i

z
a
n
i
a

M
a

o
p
a
n
o
w
a
n
c

p
o
d
s
L
a
w
o
w
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i
,


p
o
L
r
z
c
b
n
c

d
o
:

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
a

p
r
o
s
L
y
c
h

p
r
a
c

z
m
i
c
n
n
y
c
h

o
r
a
z

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h

o

p
r
z
c
c
i

L
n
y
m

s
L
o
p
n
i
u

L
r
u
d
n
o

c
i
r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

L
y
p
o
w
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

w

z
a
k
r
c
s
i
c

w
y
k
o
n
y
w
a
n
y
c
h

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h
3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o
:
w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
a

p
r
a
c
y

i
n
d
y
w
i
d
u
a
l
n
i
c

b
c
z

b
c
z
p
o
-

r
c
d
n
i
c
g
o

u
k
i
c
r
u
n
k
o
w
a
n
i
a

i

k
o
n
L
r
o
l
i

i
/
l
u
b

w
s
p

d
z
i
a

a
n
i
a

w

r
a
m
a
c
h

m
a

c
g
o

z
c
s
p
o

u
,

p
o
d

o
g

l
n
y
m

n
a
d
z
o
r
c
m

p
o
d
c
j
m
o
w
a
n
i
a

w

s
p
o
s

b

o
d
p
o
w
i
c
d
z
i
a
l
n
y

s
w
o
i
c
h

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h
,

w

L
y
m


n
i
c
b
c
z
-
p
i
c
c
z
n
y
c
h

(
d
l
a

s
i
c
b
i
c

i

d
l
a

i
n
n
y
c
h

o
s

b
)

d
z
i
a

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
c
m

L
y
c
h

z
a
d
a

l20
P
o
z
i
o
m

3
F R K 3
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
K
o
m
p
c
L
c
n
c
j
c
Z
n
a
j
o
m
o

f
a
k
t

w
,

z
a
s
a
d
,

p
r
o
c
e
s

w

i

p
o
j

o
g

l
n
y
c
h

w

d
a
n
e
j

d
z
i
e
d
z
i
n
i
e

p
r
a
c
y

l
u
b

n
a
u
k
i
Z
e
s
t
a
w

u
m
i
e
j

t
n
o

c
i

k
o
g
n
i
t
y
w
n
y
c
h

i

p
r
a
k
t
y
c
z
n
y
c
h

p
o
t
r
z
e
b
n
y
c
h

d
o

r
e
a
l
i
z
a
c
j
i

z
a
d
a

i

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

p
r
o
b
l
e
-
m

w

p
o
p
r
z
e
z

w
y
b
i
e
r
a
n
i
e

i

s
t
o
s
o
w
a
n
i
e

p
o
d
s
t
a
w
o
w
y
c
h

m
e
t
o
d
,

n
a
r
z

d
z
i
,

m
a
t
e
r
i
a

w

i

i
n
f
o
r
m
a
c
j
i
P
o
n
o
s
z
e
n
i
e

o
d
p
o
w
i
e
d
z
i
a
l
n
o

c
i

z
a

r
e
a
l
i
z
a
c
j

z
a
d
a

w

p
r
a
c
y

l
u
b

n
a
u
c
e
;

d
o
s
t
o
s
o
w
y
w
a
n
i
e

w

a
s
n
e
g
o

z
a
c
h
o
w
a
n
i
a

d
o

o
k
o
l
i
c
z
n
o

c
i

w

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
u

p
r
o
b
l
e
m

w
P R K u n i w c r s a l n c
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
P
o
s
L
a
w
y
M
a

w
i
c
d
z

z

r

n
y
c
h

d
z
i
c
d
z
i
n

u
m
o

l
i
w
i
a
j

-
c

r
o
z
u
m
i
c
n
i
c

c
h
a
r
a
k
L
c
r
u


o
r
a
z

s
p
o
s
o
b
u

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

p
r
o
b
l
c
m

w

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

u
c
z
c
n
i
c
m

s
i

l
u
b

p
r
a
c

o
r
a
z

u
n
k
c
j
o
n
o
-
w
a
n
i
c
m

w

r
o
d
z
i
n
i
c
,


w

r
o
d
o
w
i
s
k
u

n
a
u
k
i
/
p
r
a
c
y

i

w
c

w
s
p

l
n
o
c
i
c

o
b
y
w
a
L
c
l
i
M
a

o
p
a
n
o
w
a
n
c

r

n
c

k
o
m
p
l
c
m
c
n
L
a
r
n
c

w
z
g
l

d
c
m

s
i
c
b
i
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i

p
o
L
r
z
c
b
n
c

d
o

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

p
r
o
b
l
c
m

w

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

u
c
z
c
n
i
c
m

s
i

i
/
l
u
b

p
r
a
c

o
r
a
z

u
n
k
c
j
o
n
o
w
a
n
i
c
m

w

r
o
d
z
i
n
i
c
,


w

r
o
d
o
w
i
s
k
u
n
a
u
k
i
/
p
r
a
c
y

i

w
c

w
s
p

l
n
o
c
i
c

o
b
y
w
a
L
c
l
i
3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o
:
o
d
p
o
w
i
c
d
z
i
a
l
n
c
g
o

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

p
r
o
b
l
c
m

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

u
c
z
c
n
i
c
m

s
i

l
u
b

p
r
a
c

o
r
a
z

u
n
k
c
j
o
n
o
w
a
n
i
c
m

w

r
o
d
z
i
n
i
c
,


w

r
o
d
o
w
i
s
k
u

n
a
u
k
i
/
p
r
a
c
y

i

w
c

w
s
p

l
n
o
c
i
c

o
b
y
w
a
L
c
l
i
w
s
p

d
z
i
a

a
n
i
a

w

L
y
m

z
a
k
r
c
s
i
c

z

i
n
n
y
m
i

b
c
z

o
b
c
c
n
o

c
i

o
s
o
b
y

n
a
d
z
o
r
u
j

c
c
j
l2l
P R K c d u k a c j a o g l n a
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
P
o
s
L
a
w
y
M
a

w
i
a
d
o
m
o

c
i

z

r

n
y
c
h

d
z
i
c
d
z
i
n
,

u
m
o

l
i
w
i
a
j

c
c

r
o
z
u
m
i
c
n
i
c
:
c
l
c
m
c
n
L

w

d
z
i
c
d
z
i
c
L
w
a

h
i
s
L
o
r
i
i
,

L
r
a
d
y
-

c
j
i

i

k
u
l
L
u
r
y

w
s
p

l
n
o
L
,

d
o

k
L

r
y
c
h

n
a
l
c

y
z
a
s
a
d

u
c
z
c
s
L
n
i
c
L
w
a

w

y
c
i
u

p
o
l
i
L
y
c
z
n
y
m

o
b
o
w
i

z
k

w
,

k
L

r
c

w
i

s
i

z

u
c
z
c
s
L
n
i
c
L
w
c
m

w
c

w
s
p

l
n
o
L
a
c
h
m
c
L
o
d
y

n
a
u
k

p
r
z
y
r
o
d
n
i
c
z
y
c
h

z
a
s
a
d

p
o
s
L

p
o
w
a
n
i
a
,

z
c

w
z
g
l

d
u

n
a

o
c
h
r
o
n

z
d
r
o
w
i
a
,

b
c
z
p
i
c
c
z
c

s
L
w
o

o
r
a
z

o
c
h
r
o
n

r
o
d
o
w
i
s
k
a
p
r
o
s
L
y
c
h

s
L
r
a
L
c
g
i
i

i

m
o
d
c
l
i

m
a
L
c
m
a
L
y
c
z
n
y
c
h
M
a

o
p
a
n
o
w
a
n
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i

L
a
k
i
c

j
a
k
:
w
y
b

r

s
p
o
s
o
b
u

p
o
s
L

p
o
w
a
n
i
a

p
r
z
y

r
o
z
w
i

z
y
w
a
-

n
i
u

p
r
o
b
l
c
m

w

w

k
o
n
L
c
k

c
i
c

u
c
z
c
n
i
a

s
i

/
p
r
a
c
y
p
r
z
c
w
i
d
y
w
a
n
i
c

p
r
a
k
L
y
c
z
n
y
c
h

s
k
u
L
k

w

z
a
s
L
o
s
o
w
a
-

n
i
a

w
y
b
r
a
n
y
c
h

m
c
L
o
d
,

n
a
r
z

d
z
i

i

m
a
L
c
r
i
a

w

c
z
y
L
a
n
i
c

z
c

z
r
o
z
u
m
i
c
n
i
c
m

p
r
z
c
c
i

L
n
i
c

L
r
u
d
n
y
c
h

L
c
k
s
L

w
w
y
s
z
u
k
i
w
a
n
i
c

w

L
c
k
s
L
a
c
h

i
n

o
r
m
a
c
j
i

p
i
s
a
n
i
c

L
c
k
s
L

w
,

w

k
o
n
L
c
k

c
i
c

u
c
z
c
n
i
a

s
i

/
p
r
a
c
y

p
r
z
c
d
s
L
a
w
i
a
n
i
c

n
a

o
r
u
m

g
r
u
p
y

w
y
p
o
w
i
c
d
z
i

p
r
o
b
l
c
m
o
w
c
j
u
z
a
s
a
d
n
i
a
n
i
c

w

a
s
n
c
g
o

s
L
a
n
o
w
i
s
k
a

i

p
o
l
c
m
i
z
o
w
a
n
i
a

p
o
s

u
g
i
w
a
n
i
c

s
i

z
y
k
i
c
m

o
b
c
y
m

n
a

p
o
z
i
o
m
i
c

A
2
+
(
p
o
s
z
c
r
z
o
n
y
m

o

z
n
a
j
o
m
o

L
c
r
m
i
n

w

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h
)
k
o
r
z
y
s
L
a
n
i
c

z

n
a
r
z

d
z
i

m
a
L
c
m
a
L
y
k
i

w

k
o
n
L
c
k

c
i
c

u
c
z
c
n
i
a

s
i

/
p
r
a
c
y
3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o
:
u
j
a
w
n
i
a
n
i
a

p
o
c
z
u
c
i
a

p
r
z
y
n
a
l
c

n
o

c
i

d
o

w
s
p

l
-

n
o
L
,

w
y
n
i
k
a
j

c
c
g
o

z
c

z
r
o
z
u
m
i
c
n
i
a

w
a
r
L
o

c
i
,

n
a

k
L

r
y
c
h

s
i

o
p
i
c
r
a
j

,


w

p
o

c
z
c
n
i
u

z

s
z
a
c
u
n
k
i
c
m

d
l
a

i
n
n
y
c
h

w
s
p

l
n
o
L

u
d
z
i
a

u

w

g
r
u
p
i
c

s
a
m
o
k
s
z
L
a

c
c
n
i
o
w
c
j

i
n
d
y
w
i
d
u
a
l
n
c
g
o

u
c
z
c
n
i
a

s
i

i
/
l
u
b

i
n
d
y
w
i
d
u
a
l
n
c
j

p
r
a
c
y
,

b
c
z

n
a
d
z
o
r
u
,

w
c
d

u
g

u
s
L
a
l
o
n
c
g
o

p
l
a
n
u
u
c
z
c
n
i
a

s
i

/
w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
a

z
a
d
a

w

p
r
a
c
y
u
c
z
c
s
L
n
i
c
z
c
n
i
a

w

o
r
g
a
n
i
z
o
w
a
n
i
u

w
s
p

l
n
c
g
o

s
p

d
z
a
n
i
a

c
z
a
s
u

w
o
l
n
c
g
o

w

w
a
r
L
o

c
i
o
w
y
c
h

o
r
m
a
c
h
u
c
z
c
s
L
n
i
c
z
c
n
i
a

w

p
l
a
n
o
w
a
n
i
u

i

o
r
g
a
n
i
z
o
w
a
n
i
u

d
z
i
a

a
n
i
a

g
r
u
p
y

w
y
k
o
n
u
j

c
c
j

u

y
L
c
c
z
n

p
r
a
c

/
z
a
d
a
n
i
c
P R K c d u k a c j a z a w o d o w a
M
a

w
i
c
d
z

z
a
w
o
d
o
w

u
m
o

l
i
w
i
a
j

r
o
z
p
o
z
n
a
w
a
n
i
c

n
i
c
L
y
p
o
w
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

w

w

z
a
k
r
c
s
i
c

w
y
k
o
n
y
w
a
n
y
c
h

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
-
w
y
c
h

o
r
a
z

z
n
a
j
d
o
w
a
n
i
c

w

c
i
w
c
g
o

s
p
o
s
o
b
u

i
c
h

r
o
z
w
i

z
a
n
i
a

M
a

o
p
a
n
o
w
a
n
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i

p
o
L
r
z
c
b
n
c

d
o
:
w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
a

z

o
n
y
c
h

i

L
r
u
d
n
y
c
h

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h
r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

n
i
c
L
y
p
o
w
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

w

z
a
k
r
c
s
i
c

w
y
k
o
n
y
w
a
n
y
c
h

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h
3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o
:
w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
a

i
n
d
y
w
i
d
u
a
l
n
i
c

p
r
a
c
y

s
a
m
o
d
z
i
c
l
n
i
c

(
b
c
z

b
i
c

c
c
g
o

u
k
i
c
r
u
n
k
o
w
a
n
i
a

i

k
o
n
L
r
o
l
i
)

i
/
l
u
b

k
i
c
r
o
w
a
n
i
a

p
r
a
c

m
a

c
g
o

z
c
s
p
o

u
a
l
b
o

n
a
d
z
o
r
o
w
a
n
i
a

g
o
p
o
d
c
j
m
o
w
a
n
i
a

w

s
p
o
s

b

o
d
p
o
w
i
c
d
z
i
a
l
n
y

d
z
i
a
-

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

s
a
m
o
d
z
i
c
l
n
y
m

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
c
m

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h

i
/
l
u
b

z

k
i
c
r
o
w
a
n
i
c
m

m
a

y
m

z
c
s
p
o

c
m

a
l
b
o

n
a
d
z
o
r
o
w
a
n
i
c
m

j
c
g
o

p
r
a
c
y
l22
P
o
z
i
o
m

4
F R K 4
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
K
o
m
p
c
L
c
n
c
j
c
F
a
k
t
o
g
r
a

c
z
n
a

i

t
e
o
r
e
t
y
c
z
n
a

w
i
e
d
z
a

w

s
z
e
r
s
z
y
m

k
o
n
t
e
k

c
i
e

d
a
n
e
j

d
z
i
e
d
z
i
n
y

p
r
a
c
y

l
u
b

n
a
u
k
i
Z
a
k
r
e
s

u
m
i
e
j

t
n
o

c
i

k
o
g
n
i
t
y
w
n
y
c
h

i

p
r
a
k
t
y
c
z
n
y
c
h

p
o
t
r
z
e
b
n
y
c
h

d
o

g
e
n
e
r
o
w
a
n
i
a

r
o
z
w
i

z
a

o
k
r
e

l
o
n
y
c
h

p
r
o
b
l
e
m

w

w

d
a
n
e
j

d
z
i
e
d
z
i
n
i
e

p
r
a
c
y

l
u
b

n
a
u
k
i

S
a
m
o
d
z
i
e
l
n
a

o
r
g
a
n
i
z
a
c
j
a

w

r
a
m
a
c
h

w
y
t
y
c
z
n
y
c
h

d
o
t
y
c
z

c
y
c
h

k
o
n
t
e
k
s
t

w

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

p
r
a
c

l
u
b

n
a
u
k

,

z
a
z
w
y
c
z
a
j

p
r
z
e
w
i
d
y
w
a
l
n
y
c
h
,

a
l
e

p
o
d
l
e
g
a
j

c
y
c
h

z
m
i
a
n
o
m
.
N
a
d
z
o
r
o
w
a
n
i
e

r
u
t
y
n
o
w
e
j

p
r
a
c
y

i
n
n
y
c
h
,

p
o
n
o
s
z
e
n
i
e

p
e
w
n
e
j

o
d
p
o
w
i
e
d
z
i
a
l
n
o

c
i

z
a

o
c
e
n

i

d
o
s
k
o
n
a
l
e
n
i
e

d
z
i
a

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

p
r
a
c

l
u
b

n
a
u
k

P R K u n i w c r s a l n c
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
P
o
s
L
a
w
y

M
a

w
i
c
d
z

z

w
y
b
r
a
n
y
c
h

d
z
i
c
d
z
i
n
,

w

z
a
k
r
c
s
i
c

u
m
o

l
i
w
i
a
j

c
y
m

r
o
z
u
m
i
c
n
i
c

i
s
L
o
L
y

p
r
o
b
l
c
m

w

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

u
c
z
c
n
i
c
m

s
i

l
u
b

p
r
a
c

o
r
a
z

u
n
k
c
j
o
n
o
w
a
n
i
c
m

w

r
o
d
z
i
n
i
c
,

w

r
o
d
o
w
i
s
k
u

n
a
u
k
i
/
p
r
a
c
y

i

w
c

w
s
p

l
n
o
c
i
c

o
b
y
w
a
L
c
l
i
M
a

o
p
a
n
o
w
a
n
c

r

n
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i

p
o
L
r
z
c
b
n
c

d
o

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

s
k
o
m
p
l
i
k
o
w
a
n
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

w

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

u
c
z
c
n
i
c
m

s
i

i
/
l
u
b

p
r
a
c

o
r
a
z

u
n
k
c
j
o
n
o
w
a
n
i
c
m

w

r
o
d
z
i
n
i
c
,

w

r
o
d
o
w
i
s
k
u

n
a
u
k
i
/
p
r
a
c
y

i

w
c

w
s
p

l
n
o
c
i
c

o
b
y
w
a
L
c
l
i
3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o
:
s
a
m
o
d
z
i
c
l
n
c
g
o

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

p
r
o
b
l
c
m

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

u
c
z
c
n
i
c
m

s
i

i
/
l
u
b

p
r
a
c

o
r
a
z

z

u
n
k
c
j
o
n
o
w
a
n
i
c
m

w

r
o
d
z
i
n
i
c
,

w

r
o
d
o
w
i
s
k
u

n
a
u
k
i
/
p
r
a
c
y

i

w
c

w
s
p

l
n
o
c
i
c

o
b
y
w
a
L
c
l
i
p
o
d
p
o
r
z

d
k
o
w
a
n
i
a

s
i

z
c
s
p
o

o
w
i

w
y
k
o
n
u
j

c
c
m
u

o
k
r
c

l
o
n
c

z
a
d
a
n
i
c

o
r
a
z

k
i
c
r
o
w
a
n
i
a

n
i
c
d
u

y
m

z
c
s
p
o

c
m

w
y
k
o
n
u
j

c
y
m

z
a
d
a
n
i
c

p
o
d
c
j
m
o
w
a
n
i
a

o
d
p
o
w
i
c
d
z
i
a
l
n
c
g
o

d
z
i
a

a
n
i
a

w

p
o
w
y

s
z
y
c
h

z
a
k
r
c
s
a
c
h
l23
P R K c d u k a c j a o g l n a
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
P
o
s
L
a
w
y
M
a

w
i
c
d
z

z

w
y
b
r
a
n
y
c
h

d
z
i
c
d
z
i
n
,

w

z
a
k
r
c
s
i
c

u
m
o

l
i
w
i
a
j

c
y
m

r
o
z
u
m
i
c
n
i
c

L
r
c

c
i

k
s
z
L
a

c
c
n
i
a

a
k
a
d
c
m
i
c
k
i
c
g
o
,
o
r
a
z

w
i
a
d
o
m
o

c
i


u
m
o

l
i
w
i
a
j

c
c

r
o
z
u
m
i
c
n
i
c

z
n
a
c
z
c
n
i
a

o
r
a
z

z
a
s
a
d


d
i
a
l
o
g
u

i

w
s
p

p
r
a
c
y

p
o
m
i

d
z
y

l
u
d

m
i
,
z
a
s
a
d

r
o
z
p
o
z
n
a
w
a
n
i
a

p
o
L
r
z
c
b

s
p
o

c
c
z
n
y
c
h

w

r
o
d
o
w
i
s
k
u
,

z
a
s
a
d

o
r
m
u

o
w
a
n
i
a

w
n
i
o
s
k

w

i

u
o
g

l
n
i
c

n
a

p
o
d
s
L
a
w
i
c

w
y
n
i
k

w

b
a
d
a

w

n
a
u
k
a
c
h

p
r
z
y
r
o
d
n
i
c
z
y
c
h
,

z
a
s
a
d

z
r

w
n
o
w
a

o
n
c
g
o

r
o
z
w
o
j
u

z
a
s
a
d

r
o
z
p
o
z
n
a
w
a
n
i
a

z
a
g
r
o

p
r
o
s
L
y
c
h

s
L
r
a
L
c
g
i
i

i

m
o
d
c
l
i

m
a
L
c
m
a
L
y
c
z
n
y
c
h
M
a

o
p
a
n
o
w
a
n
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i

L
a
k
i
c

j
a
k
:
d
o
b

r

w

c
i
w
y
c
h

m
c
L
o
d

i

z
a
p
l
a
n
o
w
a
n
i
c

s
p
o
s
o
-

b
u

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

L
y
p
o
w
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

w

w

k
o
n
L
c
k

c
i
c

u
c
z
c
n
i
a

s
i

i
/
l
u
b

p
r
a
c
y

a
n
a
l
i
z
o
w
a
n
i
c

i

p
o
r

w
n
y
w
a
n
i
c

k
o
n
s
c
k
w
c
n
c
j
i

n
y
c
h

s
L
r
a
L
c
g
i
i

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

p
r
o
b
l
c
m

w

i
s
L
o
L
n
y
c
h

w

p
r
o
c
c
s
i
c

u
c
z
c
n
i
a

s
i

/
p
r
a
c
y
c
z
y
L
a
n
i
c

L
r
u
d
n
y
c
h

L
c
k
s
L

w

w

k
o
n
L
c
k

c
i
c

u
c
z
c
n
i
a

s
i

/

p
r
a
c
y
k
r
y
L
y
c
z
n
a

a
n
a
l
i
z
a
,

s
c
l
c
k
c
j
a

i

c
z
c
n
i
c

i
n

o
r
m
a
c
j
i

z

r

n
y
c
h

d
c

p
i
s
a
n
i
c

d

s
z
y
c
h

L
c
k
s
L

w
,

w

k
o
n
L
c
k

c
i
c

u
c
z
c
n
i
a

s
i

i
/
l
u
b

p
r
a
c
y
p
r
z
c
d
s
L
a
w
i
a
n
i
c

n
a

o
r
u
m

g
r
u
p
y


p
r
o
b
l
c
m
u

i

m
o

l
i
w
y
c
h

s
p
o
s
o
b

w

j
c
g
o

r
o
z
w
i

z
a
n
i
a
,

w

k
o
n
L
c
k

c
i
c

u
c
z
c
n
i
a

s
i

i
/
l
u
b

p
r
a
c
y
p
o
s

u
g
i
w
a
n
i
c

s
i

z
y
k
i
c
m

o
b
c
y
m

n
a

p
o
z
i
o
m
i
c

B
l

3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o
:
p
r
o
w
a
d
z
c
n
i
a

d
i
a
l
o
g
u

i

p
a
r
L
n
c
r
s
k
i
c
g
o

w
s
p

d
z
i
a
-

a
n
i
a

z

k
a

d
y
m

c
z

o
w
i
c
k
i
c
m
,

m
a
j

c

p
o
g

b
i
o
n

i

u
g
r
u
n
L
o
w
a
n

w
i
a
d
o
m
o

a
s
n
c
j

L
o

s
a
m
o

c
i
p
r
z
c
w
o
d
z
c
n
i
a

i

p
o
d
p
o
r
z

d
k
o
w
a
n
i
a

s
i

i
n
n
y
m

i
n
d
y
w
i
d
u
a
l
n
c
g
o

u
c
z
c
n
i
a

s
i

/
p
o
z
a

z
o
r
g
a
n
i
z
o
w
a
-

n
y
m
i

z
a
j

c
i
a
m
i

c
d
u
k
a
c
y
j
n
y
m
i
/

i
/
l
u
b

i
n
d
y
w
i
d
u
a
l
n
c
j

p
r
a
c
y
,

s
a
m
o
d
z
i
c
l
n
i
c

w
y
b
r
a
n
y
m
i

m
c
L
o
d
a
m
i

u
c
z
c
-
n
i
a

s
i

i
/
l
u
b

p
r
a
c
y
w
s
p
o
m
a
g
a
n
i
a

i
n
n
y
c
h

w

p
r
o
c
c
s
i
c

u
c
z
c
n
i
a

s
i

/
p
r
a
c
y

P R K c d u k a c j a z a w o d o w a
M
a

w
i
c
d
z

z
a
w
o
d
o
w

u
m
o

l
i
w
i
a
j

d
i
a
g
n
o
z
o
w
a
n
i
c

n
i
c
L
y
p
o
w
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

w

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
c
m

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h

z

u
w
z
g
l

d
n
i
c
n
i
c
m

u
w
a
r
u
n
-
k
o
w
a

w
c
w
n

L
r
z
n
y
c
h

(
L
c
c
h
n
i
c
z
n
y
c
h
,

o
r
g
a
n
i
z
a
c
y
j
n
y
c
h
,

s
p
o

c
c
z
n
y
c
h
)
M
a

o
p
a
n
o
w
a
n
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i

p
o
L
r
z
c
b
n
c

d
o
:
w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
a

s
k
o
m
p
l
i
k
o
w
a
n
y
c
h
,

b
a
r
d
z
o

L
r
u
d
n
y
c
h

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h
r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

n
i
c
L
y
p
o
w
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

z

u
w
z
g
l

d
n
i
c
n
i
c
m

u
w
a
r
u
n
k
o
w
a

w
c
w
n

L
r
z
-
n
y
c
h

(
L
c
c
h
n
i
c
z
n
y
c
h
,

o
r
g
a
n
i
z
a
c
y
j
n
y
c
h
,

s
p
o

c
c
z
-
n
y
c
h
)
3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o
:
w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
a

i
n
d
y
w
i
d
u
a
l
n
c
j

p
r
a
c
y

c
a

k
o
w
i
c
i
c

s
a
m
o
d
z
i
c
l
n
i
c

i
/
l
u
b

k
i
c
r
o
w
a
n
i
a

p
r
a
c

z
c
s
p
o

r
c
d
n
i
c
j

w
i
c
l
k
o

c
i

a
l
b
o

n
a
d
z
o
r
o
w
a
n
i
a

j
c
g
o

p
r
a
c
y
p
o
d
c
j
m
o
w
a
n
i
a

w

s
p
o
s

b

o
d
p
o
w
i
c
d
z
i
a
l
n
y

d
z
i
a

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

c
a

k
o
w
i
c
i
c

s
a
m
o
d
z
i
c
l
n
y
m

w
y
k
o
n
y
-
w
a
n
i
c
m

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h


i
/
l
u
b

z

k
i
c
r
o
w
a
n
i
c
m

z
c
s
p
o

c
m

r
c
d
n
i
c
j

w
i
c
l
k
o

c
i

a
l
b
o

n
a
d
z
o
r
o
w
a
n
i
c
m

j
c
g
o

p
r
a
c
y
l24
P
o
z
i
o
m

5
F R K F R K 5
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
K
o
m
p
c
L
c
n
c
j
c
O
b
s
z
e
r
n
a
,

s
p
e
c
j
a
l
i
s
t
y
c
z
n
a
,

f
a
k
t
o
g
r
a

c
z
n
a

i

t
e
o
r
e
t
y
c
z
n
a

w
i
e
d
z
a

w

d
a
n
e
j

d
z
i
e
d
z
i
n
i
e

p
r
a
c
y

l
u
b

n
a
u
k
i

i

w
i
a
d
o
m
o

g
r
a
n
i
c

t
e
j

w
i
e
d
z
y
Z
a
a
w
a
n
s
o
w
a
n
a

w
i
e
d
z
a

w

d
a
n
e
j

d
z
i
e
d
z
i
n
i
e

p
r
a
c
y

i

n
a
u
k
i

o
b
e
j
m
u
j

c
a

k
r
y
t
y
c
z
n
e

r
o
z
u
m
i
e
n
i
e

t
e
o
r
i
i

i

z
a
s
a
d

R
o
z
l
e
g

y

z
a
k
r
e
s

u
m
i
e
j

t
n
o

c
i

k
o
g
n
i
t
y
w
n
y
c
h

i

p
r
a
k
t
y
c
z
n
y
c
h

p
o
t
r
z
e
b
n
y
c
h

d
o

k
r
e
a
t
y
w
n
e
g
o

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

a
b
s
t
r
a
k
c
y
j
n
y
c
h

p
r
o
b
l
e
m

w
Z
a
a
w
a
n
s
o
w
a
n
e

u
m
i
e
j

t
n
o

c
i

w
y
k
a
z
y
w
a
n
i
a

s
i

b
i
e
g

c
i

i

i
n
n
o
w
a
c
y
j
n
o

c
i

p
o
t
r
z
e
b
n

d
o

r
o
z
w
i

z
y
-
w
a
n
i
a

z

o
n
y
c
h

i

n
i
e
p
r
z
e
w
i
d
y
w
a
l
n
y
c
h

p
r
o
b
l
e
m

w

w

s
p
e
c
j
a
l
i
s
t
y
c
z
n
e
j

d
z
i
e
d
z
i
n
i
e

p
r
a
c
y

l
u
b

n
a
u
k
i

Z
a
r
z

d
z
a
n
i
e

i

n
a
d
z

r

w

k
o
n
t
e
k
s
t
a
c
h

p
r
a
c
y

i

n
a
u
k
i

p
o
d
l
e
g
a
j

c
y
c
h

n
i
e
p
r
z
e
w
i
d
y
w
a
l
n
y
m

z
m
i
a
n
o
m
,

a
n
a
l
i
z
o
w
a
n
i
e

i

r
o
z
w
i
j
a
n
i
e

o
s
i

g
n
i

p
r
a
c
y

w

a
s
n
e
j

o
r
a
z

i
n
n
y
c
h

o
s

b
Z
a
r
z

d
z
a
n
i
e

z

o
n
y
m
i

t
e
c
h
n
i
c
z
n
y
m
i

l
u
b

z
a
w
o
d
o
w
y
m
i

d
z
i
a

a
n
i
a
m
i

l
u
b

p
r
o
j
e
k
t
a
m
i
,

p
o
n
o
s
z
e
n
i
e

o
d
p
o
w
i
e
-
d
z
i
a
l
n
o

c
i

z
a

p
o
d
e
j
m
o
w
a
n
e

d
e
c
y
z
j
e

w

n
i
e
p
r
z
e
w
i
d
y
-
w
a
l
n
y
c
h

k
o
n
t
e
k
s
t
a
c
h

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

p
r
a
c

l
u
b

n
a
u
k

,

p
o
n
o
s
z
e
n
i
e

o
d
p
o
w
i
e
d
z
i
a
l
n
o

c
i

z
a

z
a
r
z

d
z
a
n
i
e

r
o
z
w
o
j
e
m

z
a
w
o
d
o
w
y
m

j
e
d
n
o
s
t
e
k

i

g
r
u
p

P R K u n i w c r s a l n c
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
P
o
s
L
a
w
y

M
a

w
i
c
d
z

o
g

l
n

i

s
z
c
z
c
g

o
w

w

w
y
b
r
a
n
y
c
h

z
a
k
r
c
s
a
c
h

p
o
z
w
a
l
a
j

n
a

r
o
z
u
m
i
c
n
i
c

i

r
o
z
w
i

-
z
y
w
a
n
i
c

p
r
o
b
l
c
m

w

w

k
o
n
L
c
k

c
i
c

u
c
z
c
n
i
a

s
i

n
a

p
o
z
i
o
m
i
c

s
L
u
d
i

w

w
y

s
z
y
c
h

I
I

s
L
o
p
n
i
a

i
/
l
u
b

p
r
a
c
y

w
y
m
a
g
a
j

c
c
j

z
a
a
w
a
n
s
o
w
a
n
c
g
o

(
w
y
s
o
k
o

p
r
o

c
s
j
o
n
a
l
n
c
g
o
)

p
r
z
y
g
o
L
o
w
a
n
i
a

M
a

o
p
a
n
o
w
a
n
c

w
y
s
o
k
o

p
r
o

c
s
j
o
n
a
l
n
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i

p
o
L
r
z
c
b
n
c

d
o

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

p
r
o
b
l
c
m

w

w

k
o
n
L
c
k

c
i
c

u
c
z
c
n
i
a

s
i

i
/
l
u
b

p
r
a
c
y
3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o
:

s
a
m
o
d
z
i
c
l
n
o

c
i

i

i
n
i
c
j
a
L
y
w
y

n
a

r

n
y
c
h

p
o
l
a
c
h

w
s
p

p
r
a
c
y

z

i
n
n
y
m
i

w

r
a
m
a
c
h

d
z
i
a

o

r

n
y
m

c
h
a
r
a
k
L
c
r
z
c
w
y
p
o
w
i
a
d
a
n
i
a

s

w


w

w
a

n
y
c
h

s
p
r
a
w
a
c
h
,

z

u
w
z
g
l

d
n
i
c
n
i
c
m

c
L
y
c
z
n
y
c
h

w
y
m
i
a
r

w

s
w
o
j
c
g
o

p
o
s
L

p
o
w
a
n
i
a
l25
P R K c d u k a c j a w y s z a
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
P
o
s
L
a
w
y
M
a

w
i
c
d
z

o
g

l
n

d
o
L
y
c
z

n
i
c
k
L

r
y
c
h

p
o
d
s
L
a
w
o
w
y
c
h

o
b
s
z
a
r

w

s
L
u
d
i
o
w
a
n
c
j

d
z
i
c
d
z
i
n
y
m
a

w
i
c
d
z

s
z
c
z
c
g

o
w

d
o
L
y
c
z

n
i
c
k
L

r
y
c
h

o
b
s
z
a
r

w


s
L
u
d
i
o
w
a
n
c
j

d
z
i
c
d
z
i
n
y
w
y
k
a
z
u
j
c

s
i

z
n
a
j
o
m
o

c
i

n
i
c
k
L

r
y
c
h

L
c
c
h
n
i
k

u
z
y
s
k
i
w
a
n
i
a

d
a
n
y
c
h

w

c
i
w
y
c
h

d
l
a

s
L
u
d
i
o
w
a
n
c
j

d
z
i
c
d
z
i
n
y

m
a

w
i
c
d
z

n
a

L
c
m
a
L

h
i
s
L
o
r
y
c
z
n
c
g
o


r
o
z
w
o
j
u

i


p
o
z
n
a
w
c
z
c
g
o

z
n
a
c
z
c
n
i
a


w
/
w

m
c
L
o
d
M
a

o
p
a
n
o
w
a
n
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i

:
p
r
a
k
L
y
c
z
n
c
g
o


w
y
k
o
r
z
y
s
L
a
n
i
a

w
i
c
d
z
y

w

r
u
L
y
n
o
w
c
j

d
z
i
a

a
l
n
o

c
i

p
r
o

c
s
j
o
n
a
l
n
c
j

p
r
a
k
L
y
c
z
n
c
g
o


w
y
k
o
r
z
y
s
L
a
n
i
a

r
u
L
y
n
o
w
y
c
h

L
c
c
h
n
i
k


u
z
y
s
k
i
w
a
n
i
a

d
a
n
y
c
h

w

c
i
w
y
c
h

d
l
a

s
L
u
d
i
o
w
a
n
c
j

d
y
s
c
y
p
l
i
n
y

o
r
a
z


s
L
o
s
o
w
a
n
i
a

n
i
c
k
L

r
y
c
h

L
c
c
h
n
i
k

n
a

p
o
z
i
o
m
i
c

z
a
a
w
a
n
s
o
w
a
n
y
m

l
u
b

s
p
c
c
j
a
l
i
s
L
y
c
z
n
y
m
p
r
z
c
p
r
o
w
a
d
z
c
n
i
a


z
l
c
c
o
n
c
g
o

p
r
o
s
L
c
g
o

z
a
d
a
n
i
a

b
a
d
a
w
c
z
c
g
o

l
u
b

c
k
s
p
c
r
L
y
z
y
l
o
g
i
c
z
n
c
g
o

w
y
c
i

g
a
n
i
a

w
n
i
o
s
k

o
r
a
z

o
r
m
u

o
w
a
n
i
a

s

w

n
a

p
o
d
s
L
a
w
i
c

d
a
n
y
c
h

z

r

n
y
c
h

d
c

k
o
m
u
n
i
k
a
c
j
i

i


k
o
n
s
u
l
L
a
c
j
i

z
c

s
p
c
c
j
a
l
i
s
L
a
m
i

w

s
w
o
j
c
j

d
z
i
c
d
z
i
n
i
c
d
a
l
s
z
c
g
o

u
c
z
c
n
i
a

s
i

z

p
c
w
n

d
o
z

s
a
m
o
d
z
i
c
l
n
o

c
i

3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o
:
i
n
i
c
j
a
L
y
w
y

i

s
a
m
o
d
z
i
c
l
n
o

c
i

w

d
z
i
a

a
n
i
a
c
h

p
r
o

c
s
j
o
n
a
l
n
y
c
h

o
d
p
o
w
i
c
d
z
i
a
l
n
o

c
i

z
a

p
r
a
c

a
s
n

i

i
n
n
y
c
h

w

k
o
n
L
c
k

c
i
c

p
o
d
s
L
a
w
o
w
y
c
h

z
a
s
a
d

c
L
y
k
i
,

w

L
y
m

c
L
y
k
i

z
a
w
o
d
u
c

c
k
L
y
w
n
o

c
i

d
z
i
a

(
p
r
a
c
y
)

w
c
d

u
g

w
s
k
a
z

w
c
k

o
r
a
z

d
o

p
r
a
c
y


w

z
c
s
p
o
l
c

o
r
m
u

o
w
a
n
i
a

s

w


w

w
a

n
y
c
h

s
p
r
a
w
a
c
h

s
p
o

c
c
z
n
y
c
h

i

w
i
a
L
o
p
o
g
l

d
o
w
y
c
h
l26
P
o
z
i
o
m

6
F R K 6
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
K
o
m
p
c
L
c
n
c
j
c
W
y
s
o
c
e

w
y
s
p
e
c
j
a
l
i
z
o
w
a
n
a

w
i
e
d
z
a
,

k
t

r
e
j

c
z

s
t
a
n
o
w
i

n
a
j
n
o
w
s
z
a

w
i
e
d
z
a

w

d
a
n
e
j

d
z
i
e
d
z
i
n
i
e

p
r
a
c
y

l
u
b

n
a
u
k
i
,

b

c
a

p
o
d
s
t
a
w

o
r
y
g
i
n
a
l
n
e
g
o

m
y

l
e
n
i
a

l
u
b

b
a
d
a

.

K
r
y
t
y
c
z
n
a

w
i
a
d
o
m
o

z
a
g
a
d
n
i
e

w

z
a
k
r
e
s
i
e

w
i
e
d
z
y

w

d
a
n
e
j

d
z
i
e
d
z
i
n
i
e

o
r
a
z

n
a

s
t
y
k
u

r

n
y
c
h

d
z
i
e
d
z
i
n

S
p
e
c
j
a
l
i
s
t
y
c
z
n
e

u
m
i
e
j

t
n
o

c
i

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

p
r
o
b
l
e
m

w

p
o
t
r
z
e
b
n
e

d
o

b
a
d
a

l
u
b

d
z
i
a

a
l
n
o

c
i

i
n
n
o
w
a
c
y
j
n
e
j

w

c
e
l
u

t
w
o
r
z
e
n
i
a

n
o
w
e
j

w
i
e
d
z
y

i

p
r
o
c
e
d
u
r

o
r
a
z

i
n
t
e
g
r
o
w
a
n
i
a

w
i
e
d
z
y

z

r

n
y
c
h

d
z
i
e
d
z
i
n

Z
a
r
z

d
z
a
n
i
e

i

p
r
z
e
k
s
z
t
a

c
a
n
i
e

k
o
n
t
e
k
s
t

w

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

p
r
a
c

l
u
b

n
a
u
k

,

k
t

r
e

s

o
n
e
,

n
i
e
p
r
z
e
w
i
d
y
w
a
l
n
e

i

w
y
m
a
g
a
j

n
o
w
y
c
h

p
o
d
e
j

s
t
r
a
t
e
g
i
c
z
n
y
c
h
.

P
o
n
o
s
z
e
n
i
e

o
d
p
o
w
i
e
d
z
i
a
l
n
o

c
i

z
a

p
r
z
y
c
z
y
n
i
a
n
i
e

s
i

d
o

r
o
z
w
o
j
u

w
i
e
d
z
y

i

p
r
a
k
t
y
k
i

z
a
w
o
d
o
w
e
j

l
u
b

z
a

d
o
k
o
n
y
w
a
n
i
e

p
r
z
e
g
l

w

s
t
r
a
t
e
g
i
c
z
n
y
c
h

w
y
n
i
k

w

z
e
s
p
o

w

P R K u n i w c r s a l n c
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
P
o
s
L
a
w
y

M
a

w
i
c
d
z

o
g

l
n

w

w
y
b
r
a
n
c
j

d
z
i
c
d
z
i
n
i
c

w
i
c
d
z
y

i

s
z
c
z
c
g

o
w

w

z
a
k
r
c
s
i
c

s
w
o
i
c
h

s
p
c
c
j
a
l
i
z
a
c
j
i

p
o
z
w
a
l
a
j

n
a

r
o
z
u
m
i
c
n
i
c

i

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
c

j
a
k
o

c
i
o
w
o

n
o
w
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

w


w

p
r
a
c
y

w
y
m
a
g
a
j

c
c
j

z
a
a
w
a
n
s
o
w
a
n
c
g
o

(
w
y
s
o
k
o

p
r
o

c
s
j
o
n
a
l
n
c
-
g
o
)

p
r
z
y
g
o
L
o
w
a
n
i
a

s
p
c
c
j
a
l
i
s
L
y
c
z
n
c
g
o

M
a

o
p
a
n
o
w
a
n
c

w
y
s
o
k
o

p
r
o

c
s
j
o
n
a
l
n
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i

s
p
c
-
c
j
a
l
i
s
L
y
c
z
n
c

p
o
L
r
z
c
b
n
c

d
o

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

j
a
k
o

c
i
o
w
o

n
o
w
y
c
h



p
r
o
b
l
c
m

w

w

k
o
n
L
c
k

c
i
c

u
c
z
c
n
i
a

s
i

i
/
l
u
b

p
r
a
c
y
3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o

d
z
i
a

a
n
i
a

n
a

r

n
y
c
h

p
o
l
a
c
h

w

s

c
r
z
c

p
u
b
l
i
c
z
n
c
j

i

z
a
w
o
d
o
w
c
j

z

u
w
z
g
l

d
-
n
i
c
n
i
c
m


z
o
b
o
w
i

z
a

w
y
n
i
k
a
j

c
y
c
h

z

p
c

n
i
o
-
n
y
c
h

r

l

s
p
o

c
c
z
n
y
c
h
,

w

L
y
m

r
o
l
i

z
a
w
o
d
o
w
c
j
l27
P R K c d u k a c j a w y s z a
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
P
o
s
L
a
w
y
M
a

w
i
c
d
z

o
g

l
n

d
o
L
y
c
z

w
n
y
c
h

o
b
s
z
a
r

w

s
L
u
d
i
o
w
a
n
c
j

d
z
i
c
d
z
i
n
y

m
a

w
i
c
d
z

s
z
c
z
c
g

o
w

w


z
a
k
r
c
s
i
c

j
c
d
n
c
j

l
u
b

w
i

c
c
j

s
p
c
c
j
a
l
i
z
a
c
j
i
w
y
k
a
z
u
j
c

s
i

z
n
a
j
o
m
o

c
i

w
i
c
l
u

L
c
c
h
n
i
k

u
z
y
s
k
i
w
a
n
i
a

d
a
n
y
c
h

w

c
i
w
y
c
h

d
l
a

s
L
u
d
i
o
w
a
n
c
j

d
z
i
c
d
z
i
n
y

m
a

w
i
c
d
z

n
a

L
c
m
a
L

o
d
k
r
y

i


p
u
b
l
i
k
a
c
j
i

w

s
L
u
d
i
o
w
a
n
c
j

d
z
i
c
d
z
i
n
i
c
/
s
p
c
c
j
a
l
i
z
a
c
j
i
M
a

o
p
a
n
o
w
a
n
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i

:
p
r
a
k
L
y
c
z
n
c
g
o

w
y
k
o
r
z
y
s
L
a
n
i
a

w
i
c
d
z
y

w

w
i
c
l
o
k
o
n
L
c
k
-

s
L
o
w
c
j

d
z
i
a

a
l
n
o

c
i

p
r
o

c
s
j
o
n
a
l
n
c
j
p
r
a
k
L
y
c
z
n
c
g
o


w
y
k
o
r
z
y
s
L
a
n
i
a

r
u
L
y
n
o
w
y
c
h

i
/
l
u
b

s
p
c
c
j
a
-

l
i
s
L
y
c
z
n
y
c
h

L
c
c
h
n
i
k

u
z
y
s
k
i
w
a
n
i
a

d
a
n
y
c
h

o
r
a
z

n
i
c
k
L

r
y
c
h

m
c
L
o
d

b
a
d
a
w
c
z
y
c
h

w

c
i
w
y
c
h

d
l
a

s
L
u
d
i
o
w
a
n
c
j

d
z
i
c
d
z
i
n
y
s
L
o
s
o
w
a
n
i
a

k
i
l
k
u

z

n
i
c
h

n
a

p
o
z
i
o
m
i
c

z
a
a
w
a
n
s
o
w
a
n
y
m

l
u
b

s
p
c
c
j
a
l
i
s
L
y
c
z
n
y
m
z
a
p
l
a
n
o
w
a
n
i
a

i

p
r
z
c
p
r
o
w
a
d
z
c
n
i
a

z
a
d
a
n
i
a

b
a
d
a
w
c
z
c
g
o

l
u
b

c
k
s
p
c
r
L
y
z
y
i
d
c
n
L
y

k
a
c
j
i

p
o
j

i

p
r
o
b
l
c
m

w

(
L
a
k

c

n
o
w
y
c
h
)

w

c
i
-

w
y
c
h

d
l
a

s
L
u
d
i
o
w
a
n
c
j

d
z
i
c
d
z
i
n
y
,

i
c
h

k
r
y
L
y
c
z
n
c
j

a
n
a
l
i
z
y
,

s
y
n
L
c
z
y

i

o
c
c
n
y

o
r
a
z

o
r
m
u

o
w
a
n
i
a

s

w

n
a

i
c
h

p
o
d
s
L
a
w
i
c
k
o
m
u
n
i
k
o
w
a
n
i
a

s
i

z

o
s
o
b
a
m
i

o


r

n
y
m

s
L
o
p
n
i
u

w
y
k
s
z
L
a

c
c
n
i
a

i

k
o
n
s
u
l
L
a
c
j
i

z
c

s
p
c
c
j
a
l
i
s
L
a
m
i

w

s
w
o
j
c
j

d
z
i
c
d
z
i
n
i
c
s
a
m
o
d
z
i
c
l
n
c
g
o

u
k
i
c
r
u
n
k
o
w
a
n
i
a

d
a
l
s
z
c
g
o

u
c
z
c
n
i
a

s
i

3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o
:
i
n
i
c
j
a
L
y
w
y
,

s
a
m
o
d
z
i
c
l
n
o

c
i
,

p
o
d
c
j
m
o
w
a
n
i
a

n
i
c
z
a
l
c

n
y
c
h

d
z
i
a

p
r
o

c
s
j
o
n
a
l
n
y
c
h

o
d
p
o
w
i
c
d
z
i
a
l
n
o

c
i

z
a

p
r
a
c

a
s
n

i


i
n
-

n
y
c
h

s
L
o
s
o
w
a
n
i
a

i

r
o
z
w
i
j
a
n
i
a


z
a
s
a
d

c
L
y
k
i

z
a
w
o
-

d
u
p
r
z
y
w

d
z
L
w
a

i

p
r
z
c
d
s
i

b
i
o
r
c
z
o

c
i

o
r
a
z

w
i
a
d
o
m
o

c
i

p
c

n
i
o
n
c
j

r
o
l
i

z
a
w
o
d
o
w
c
j

w
i
a
d
o
m
o

c
i

p
c

n
i
o
n
c
j

r
o
l
i

s
p
o

c
c
z
n
c
j
,

z
r
o
-

z
u
m
i
c
n
i
a

w

a
s
n
c
j

i

z
b
i
o
r
o
w
c
j

o
d
p
o
w
i
c
-
d
z
i
a
l
n
o

c
i

z
a

w
a

n
c

w
y
d
a
r
z
c
n
i
a

s
p
o

c
c
z
n
c
P R K c d u k a c j a z a w o d o w a
M
a

w
i
c
d
z

s
p
c
c
j
a
l
i
s
L
y
c
z
n

u
m
o

l
i
w
i
a
j

:
w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
c

s
k
o
m
p
l
i
k
o
w
a
n
y
c
h
,

b
a
r
d
z
o

L
r
u
d
n
y
c
h

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h
p
l
a
n
o
w
a
n
i
c
,

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
c

l
u
b

k
i
c
r
o
w
a
n
i
c

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
c
m

o
p
c
r
a
c
j
i
,

s
k

a
d
a
j

c
y
c
h

s
i

z

z
c
s
p
o

w

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h
,

w
y
m
a
g
a
j

c
y
c
h

i
n
n
o
w
a
c
y
j
n
c
g
o

i

L
w

r
c
z
c
g
o

p
o
d
c
j

c
i
a
r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
c

n
i
c
L
y
p
o
w
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

z

p
o
g
r
a
n
i
c
z
a

r

n
y
c
h

d
z
i
c
d
z
i
n

d
z
i
a

a
l
-
n
o

c
i
,

z

u
w
z
g
l

d
n
i
c
n
i
c
m

u
w
a
r
u
n
k
o
w
a

w
c
w
n

L
r
z
n
y
c
h

i

z
c
w
n

L
r
z
n
y
c
h
,

w

L
y
m

m
i

d
z
y
n
a
r
o
d
o
w
y
c
h

(
r
c
g
u
l
a
c
j
c

p
r
a
w
n
c
,

L
r
a
d
y
c
j
a

i

o
b
y
c
z
a
j
c
,

p
o
l
i
L
y
k
a

g
o
s
p
o
d
a
r
c
z
a

i
/
l
u
b

s
p
o

c
c
z
n
a
,

s
y
L
u
a
c
j
a

n
a

r
y
n
k
u

p
r
a
c
y
,

n
a
s
L
r
o
j
c

s
p
o

c
c
z
n
c

i
L
p
.
)
M
a

o
p
a
n
o
w
a
n
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i

p
o
L
r
z
c
b
n
c

d
o
:
w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
a

s
k
o
m
p
l
i
k
o
w
a
n
y
c
h
,

b
a
r
d
z
o

L
r
u
d
n
y
c
h

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h

w
y
m
a
g
a
j

c
y
c
h

w
y
s
o
k
o

z
a
w
a
n
s
o
w
a
n
c
j

s
p
c
c
j
a
l
i
s
L
y
c
z
n
c
j

w
i
c
d
z
y
p
l
a
n
o
w
a
n
i
a
,

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
a

l
u
b

k
i
c
r
o
w
a
n
i
a

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
c
m

o
p
c
r
a
c
j
i
,

s
k

a
d
a
j

c
y
c
h

s
i

z

z
c
s
p
o

w

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h
,

w
y
m
a
g
a
j

c
y
c
h

i
n
n
o
w
a
c
y
j
n
c
g
o

i

L
w

r
c
z
c
g
o

p
o
d
c
j

c
i
a
r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

n
i
c
L
y
p
o
w
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

w

z

p
o
g
r
a
n
i
c
z
a

n
y
c
h

d
z
i
c
d
z
i
n

d
z
i
a

a
l
n
o

c
i

z

u
w
z
g
l

d
n
i
c
n
i
c
m

u
w
a
-
r
u
n
k
o
w
a

w
c
w
n

L
r
z
n
y
c
h

i

z
c
w
n

L
r
z
n
y
c
h
,

w

L
y
m

m
i

d
z
y
-
n
a
r
o
d
o
w
y
c
h

(
r
c
g
u
l
a
c
j
c

p
r
a
w
n
c
,

L
r
a
d
y
c
j
a

i

o
b
y
c
z
a
j
c
,

p
o
l
i
L
y
k
a

g
o
s
p
o
d
a
r
c
z
a

i
/
l
u
b

s
p
o

c
c
z
n
a
,

s
y
L
u
a
c
j
a

n
a

r
y
n
k
u

p
r
a
c
y
,

n
a
s
L
r
o
j
c

s
p
o

c
c
z
n
c

i
L
p
.
)
3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o
:

i
n
d
y
w
i
d
u
a
l
n
c
g
o

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
a

c
a

k
o
w
i
c
i
c

s
a
m
o
d
z
i
c
l
n
i
c

s
p
c
c
j
a
l
i
s
L
y
c
z
n
c
j

p
r
a
c
y

w
y
m
a
-
g
a
j

c
c
j

w
y
s
o
k
o

z
a
a
w
a
n
s
o
w
a
n
c
j

w
i
c
d
z
y

i

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i

i
/
l
u
b

k
i
c
r
o
w
a
n
i
a

p
r
a
c

d
u

c
g
o

z
c
s
p
o

u

w

w
a
r
u
n
k
a
c
h

r
y
z
y
k
a

i

n
i
c
p
c
w
n
o

c
i
,

a
l
b
o

j
c
j

n
a
d
z
o
r
o
w
a
n
i
a
p
o
d
c
j
m
o
w
a
n
i
a

w

s
p
o
s

b

o
d
p
o
w
i
c
d
z
i
a
l
n
y

d
z
i
a

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

c
a

k
o
w
i
c
i
c

s
a
m
o
-
d
z
i
c
l
n
y
m

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
c
m

s
p
c
c
j
a
l
i
s
L
y
c
z
n
y
c
h

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h

w
y
m
a
g
a
j

c
y
c
h

w
y
s
o
k
o

z
a
a
w
a
n
s
o
w
a
n
c
j

w
i
c
d
z
y

i

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i
p
o
d
c
j
m
o
w
a
n
i
a

w

s
p
o
s

b

o
d
p
o
w
i
c
d
z
i
a
l
n
y

d
z
i
a

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

k
i
c
r
o
w
a
n
i
c
m

d
u

y
m

z
c
s
p
o

c
m

w

w
a
r
u
n
k
a
c
h

r
y
z
y
k
a

i

n
i
c
p
c
w
n
o

c
i
,

a
l
b
o

n
a
d
z
o
r
o
w
a
n
i
c
m

j
c
g
o

p
r
a
c
y
l2S
P
o
z
i
o
m

7
F R K 7 i S
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
K
o
m
p
c
L
c
n
c
j
c
W
i
e
d
z
a

n
a

n
a
j
b
a
r
d
z
i
e
j

z
a
a
w
a
n
s
o
w
a
n
y
m

p
o
z
i
o
m
i
e

w

d
a
n
e
j

d
z
i
e
d
z
i
n
i
e

p
r
a
c
y

l
u
b

n
a
u
k
i

o
r
a
z

n
a

s
t
y
k
u

r

n
y
c
h

d
z
i
e
d
z
i
n

N
a
j
b
a
r
d
z
i
e
j

z
a
a
w
a
n
s
o
w
a
n
e

i

w
y
s
p
e
c
j
a
l
i
z
o
w
a
n
e

u
m
i
e
j

t
n
o

c
i

i

t
e
c
h
n
i
k
i
,

w

t
y
m

s
y
n
t
e
z
a

i

o
c
e
n
a
,

p
o
t
r
z
e
b
n
e

d
o

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

k
r
y
t
y
c
z
n
y
c
h

p
r
o
b
l
e
m

w

w

b
a
d
a
n
i
a
c
h

l
u
b

d
z
i
a

a
l
n
o

c
i

i
n
n
o
w
a
c
y
j
n
e
j

o
r
a
z

d
o

p
o
s
z
e
r
z
a
n
i
a

i

p
o
n
o
w
n
e
g
o

o
k
r
e

l
a
n
i
a

i
s
t
n
i
e
j

c
e
j

w
i
e
d
z
y

l
u
b

p
r
a
k
t
y
k
i

z
a
w
o
d
o
w
e
j

W
y
k
a
z
y
w
a
n
i
e

s
i

z
n
a
c
z

c
y
m

a
u
t
o
r
y
t
e
t
e
m
,

i
n
n
o
w
a
c
y
j
n
o

c
i

,

a
u
t
o
n
o
m
i

,

e
t
y
k

n
a
u
k
o
w

i

z
a
w
o
d
o
w

o
r
a
z

t
r
w
a

y
m

z
a
a
n
g
a

o
w
a
n
i
e
m

w

r
o
z
w

j

o
w
y
c
h

i
d
e
i

i

p
r
o
c
e
s

w

w

n
a
j
w
a

n
i
e
j
s
z
y
c
h

k
o
n
t
e
k
s
t
a
c
h

p
r
a
c
y

z
a
w
o
d
o
w
e
j

l
u
b

n
a
u
k
i
,

w

t
y
m

b
a
d
a

P R K u n i w c r s a l n c
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
P
o
s
L
a
w
y

M
a

w
i
c
d
z

o
g

l
n

w

w
y
b
r
a
n
c
j

d
z
i
c
d
z
i
n
i
c

w
i
c
d
z
y

i

s
z
c
z
c
g

o
w

w

z
a
k
r
c
s
i
c

s
w
o
i
c
h

s
p
c
c
j
a
l
i
z
a
c
j
i

n
a

p
o
z
i
o
m
i
c

w
i
a
L
o
w
y
m
,

p
o
z
w
a
l
a
j

n
a

r
o
z
u
m
i
c
n
i
c

i

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
c

j
a
k
o

c
i
o
w
o

n
o
w
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

w

w

p
r
a
c
y

w
y
m
a
g
a
j

c
c
j

z
a
a
w
a
n
s
o
w
a
n
c
g
o

(
w
y
s
o
k
o

p
r
o

c
s
j
o
n
a
l
n
c
g
o
)

p
r
z
y
g
o
L
o
w
a
n
i
a

s
p
c
c
j
a
l
i
-
s
L
y
c
z
n
c
g
o

M
a

o
p
a
n
o
w
a
n
c

n
a

p
o
z
i
o
m
i
c

w
i
a
L
o
w
y
m

w
y
s
o
k
o

p
r
o

c
s
j
o
n
a
l
-
n
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i

s
p
c
c
j
a
l
i
s
L
y
c
z
n
c

p
o
L
r
z
c
b
n
c

d
o

r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

j
a
k
o

c
i
o
w
o

n
o
w
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

w

w

k
o
n
L
c
k

c
i
c

u
c
z
c
n
i
a

s
i

i
/
l
u
b

p
r
a
c
y
3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o

p
o
d
c
j
m
o
w
a
n
i
a

o
d
p
o
w
i
c
d
z
i
a
l
n
o

c
i

z
a

r

n
c

o
b
s
z
a
r
y

d
z
i
a

a
n
i
a

w

s

c
r
z
c

p
u
b
l
i
c
z
n
c
j

i

z
a
w
o
d
o
w
c
j

z

u
w
z
g
l

d
n
i
c
n
i
c
m


z
o
b
o
w
i

z
a

w
y
n
i
k
a
j

c
y
c
h

z

p
c

n
i
o
n
y
c
h

r

l

s
p
o

c
c
z
n
y
c
h
,

w

L
y
m

r

l

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h
l20
P R K c d u k a c j a w y s z a
W
i
c
d
z
a
U
m
i
c
j

L
n
o

c
i
P
o
s
L
a
w
y
M
a

w
i
c
d
z

o
g

l
n

d
o
L
y
c
z

z
a
s
a
d
n
i
c
z
y
c
h

L
c
o
r
i
i
,

m
c
L
o
d

b
a
d
a
w
c
z
y
c
h
,

z
a
s
a
d

i

p
o
j

z

o
b
s
z
a
r
u

s
L
u
d
i
o
w
a
n
c
j

d
z
i
c
d
z
i
n
y


n
a
u
k
i
m
a

n
a
j
n
o
w
s
z

w
i
c
d
z

s
z
c
z
c
g

o
w

w


z
a
k
r
c
s
i
c


j
c
d
n
c
j

l
u
b

w
i

c
c
j

s
p
c
c
j
a
l
i
z
a
c
j
i
w
y
k
a
z
u
j
c

s
i

z
n
a
j
o
m
o

c
i

L
c
c
h
n
i
k

i

m
c
L
o
d
o
l
o
g
i
i

u
z
y
s
k
i
w
a
n
i
a

d
a
n
y
c
h

w

c
i
-
w
y
c
h

d
l
a

s
L
u
d
i
o
w
a
n
c
j

d
y
s
c
y
p
l
i
n
y
w
y
k
a
z
u
j
c

s
i

k
r
y
L
y
c
z
n
y
m

z
r
o
z
u
m
i
c
n
i
c
m

w
k

a
d
u

w
y
n
i
k

w

w

a
s
n
c
j

d
z
i
a

a
l
n
o

c
i

b
a
d
a
w
c
z
c
j

i
/
l
u
b


L
w

r
c
z
c
j

w

r
o
z
w

j

s
L
u
d
i
o
w
a
n
c
j

d
z
i
c
d
z
i
n
y
W
y
k
a
z
u
j
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i
:
L
w
o
r
z
c
n
i
a

n
o
w
c
j

w
i
c
d
z
y

p
r
a
k
L
y
c
z
n
c
g
o


w
y
k
o
r
z
y
s
L
a
n
i
a

i

u
d
o
s
k
o
n
a
l
a
n
i
a

m
c
L
o
d

b
a
-

d
a
w
c
z
y
c
h
,

u
z
y
s
k
i
w
a
n
i
a

d
a
n
y
c
h

w

c
i
w
y
c
h

d
l
a

s
L
u
d
i
o
w
a
n
c
j

d
z
i
c
d
z
i
n
y

n
a

p
o
z
i
o
m
i
c

z
a
a
w
a
n
s
o
w
a
n
y
m

l
u
b

s
p
c
c
j
a
l
i
s
L
y
c
z
n
y
m
p
o
s
z
c
r
z
a
n
i
a

/
r
o
z
w
i
j
a
n
i
a

o
r
y
g
i
n
a
l
n
y
c
h

i

k
r
c
a
L
y
w
n
y
c
h

r
o
z
w
i

z
a

p
r
o
b
l
c
m

w

s
a
m
o
d
z
i
c
l
n
c
g
o

z
a
p
l
a
n
o
w
a
n
i
a

i

p
r
z
c
p
r
o
w
a
d
z
c
n
i
a

p
r
o
j
c
k
L
u

b
a
d
a
w
c
z
c
g
o
r
o
z
w
i

z
y
w
a
n
i
a

n
o
w
y
c
h

i


z

o
n
y
c
h

p
r
o
b
l
c
m

w

n
a
u
k
o
w
y
c
h

i
/
l
u
b

p
r
a
k
L
y
c
z
n
y
c
h

w

c
i
w
y
c
h

d
l
a

s
L
u
d
i
o
w
a
n
c
j

d
z
i
c
d
z
i
n
y
,

i
c
h

k
r
y
L
y
c
z
n
c
j

a
n
a
l
i
z
y
,

s
y
n
L
c
z
y

i

o
c
c
n
y

o
r
a
z

o
r
m
u

o
w
a
n
i
a

s

w

n
a

i
c
h

L
c
m
a
L
k
o
m
u
n
i
k
o
w
a
n
i
a

s
i

i

k
o
n
s
u
l
L
a
c
j
i
,

L
a
k

c


z

w
s
p

p
r
a
c
o
w
n
i
-

k
a
m
i

i

c
k
s
p
c
r
L
a
m
i

w


s
w
o
j
c
j

i

i
n
n
y
c
h

d
z
i
c
d
z
i
n
a
c
h
s
a
m
o
d
z
i
c
l
n
c
g
o

p
l
a
n
o
w
a
n
i
a

s
w
c
g
o

r
o
z
w
o
j
u

i
n
L
c
l
c
k
L
u
a
l
n
c
g
o

3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o
:
i
n
i
c
j
a
L
y
w
y

w

o
k
r
c

l
a
n
i
u

n
o
w
y
c
h


o
b
s
z
a
r

w

b
a
d
a

l
u
b

w

L
w
o
r
z
c
n
i
u

n
o
w
y
c
h


m
i
c
j
s
c

p
r
a
c
y
p
c

n
c
j

o
d
p
o
w
i
c
d
z
i
a
l
n
o

c
i

z
a

p
r
a
c

a
s
n

i

i
n
n
y
c
h

o
r
a
z

p
r
z
y
c
z
y
n
i
a
n
i
a

s
i

d
o

p
o
d
L
r
z
y
m
a
n
i
a

i

d
o
s
k
o
-
n
a
l
c
n
i
a

c
L
o
s
u


w
s
p

l
n
o
L
y

n
a
u
k
o
w
c
j

(
z
a
w
o
d
o
w
c
j
)
s
a
m
o
k
r
y
L
y
c
y
z
m
u

w

p
r
a
c
y

L
w

r
c
z
c
j
,

d
z
i
a

n
a

r
z
c
c
z

j
c
j

u
s
p
r
a
w
n
i
c
n
i
a

i

w
z
r
o
s
L
u

j
c
j

c

c
k
L
y
w
n
o

c
i

p
r
z
y
c
z
y
n
i
a
n
i
a

s
i

d
o

p
o
s
L

p
u


s
p
o

c
c
z
n
c
g
o

i
/
l
u
b

k
u
l
L
u
r
a
l
n
c
g
o

w

s
p
o

c
c
z
c

s
L
w
i
c

o
p
a
r
L
y
m

n
a

w
i
c
d
z
y
P R K c d u k a c j a z a w o d o w a
M
a

w
y
s
o
k
o

z
a
w
a
n
s
o
w
a
n

s
p
c
c
j
a
l
i
s
L
y
c
z
n

w
i
c
d
z

n
a

n
a
j
w
y

s
z
y
m

p
o
z
i
o
m
i
c

w
i
a
L
o
-
w
y
m

u
m
o

l
i
w
i
a
j

:
w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
c

s
k
o
m
p
l
i
k
o
w
a
n
y
c
h
,

b
a
r
-

d
z
o

L
r
u
d
n
y
c
h

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h
d
i
a
g
n
o
z
o
w
a
n
i
c

i

p
r
o
j
c
k
L
o
w
a
n
i
c

p
r
z
c
b
i
c
-

g
u

z

o
n
y
c
h

p
r
o
c
c
s

w

z
a
c
h
o
d
z

c
y
c
h

w

o
r
g
a
n
i
z
a
c
j
a
c
h
M
a

o
p
a
n
o
w
a
n
c

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i

p
o
L
r
z
c
b
n
c

d
o
:
w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
a

s
k
o
m
p
l
i
k
o
w
a
n
y
c
h
,

b
a
r
d
z
o

L
r
u
d
n
y
c
h

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h

w
y
m
a
g
a
j

c
y
c
h

w
y
s
o
k
o

z
a
w
a
n
s
o
w
a
n
c
j

s
p
c
c
j
a
-
l
i
s
L
y
c
z
n
c
j

w
i
c
d
z
y

n
a

n
a
j
w
y

s
z
y
m

p
o
z
i
o
m
i
c

w
i
a
L
o
w
y
m

d
i
a
g
n
o
z
o
w
a
n
i
a

i

p
r
o
j
c
k
L
o
w
a
n
i
a

p
r
z
c
b
i
c
g
u

z

o
n
y
c
h

p
r
o
c
c
s

w

z
a
c
h
o
d
z

c
y
c
h

w

o
r
g
a
n
i
z
a
c
j
a
c
h
.
3
c
s
L

z
d
o
l
n
y

d
o
:

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
a

c
a

k
o
w
i
c
i
c

s
a
m
o
d
z
i
c
l
n
i
c

s
k
o
m
p
l
i
k
o
-

w
a
n
y
c
h
,

b
a
r
d
z
o

L
r
u
d
n
y
c
h

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h

w
y
-
m
a
g
a
j

c
y
c
h

w
y
s
o
k
o

z
a
w
a
n
s
o
w
a
n
c
j

s
p
c
c
j
a
l
i
s
L
y
c
z
n
c
j

w
i
c
d
z
y

n
a

n
a
j
w
y

s
z
y
m

p
o
z
i
o
m
i
c

w
i
a
L
o
w
y
m

k
i
c
r
o
w
a
n
i
a

p
r
a
c

d
u

y
c
h

o
r
g
a
n
i
z
a
c
j
i

w

w
a
r
u
n
k
a
c
h

r
y
z
y
k
a

i

n
i
c
p
c
w
n
o

c
i

a
l
b
o

d
o

n
a
d
z
o
r
o
w
a
n
i
a

i
c
h

p
r
a
c
y
p
o
d
c
j
m
o
w
a
n
i
a

w

s
p
o
s

b

o
d
p
o
w
i
c
d
z
i
a
l
n
y

d
z
i
a

z
w
i

z
a
n
y
c
h

z

s
a
m
o
d
z
i
c
l
n
y
m

w
y
k
o
n
y
w
a
n
i
c
m

s
p
c
-
c
j
a
l
i
s
L
y
c
z
n
y
c
h

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h

w
y
m
a
g
a
j

c
y
c
h

w
y
s
o
k
o

z
a
a
w
a
n
s
o
w
a
n
c
j

w
i
c
d
z
y

i

u
m
i
c
j

L
n
o

c
i

n
a

n
a
j
w
y

s
z
y
m

w
i
a
L
o
w
y
m

p
o
z
i
o
m
i
c

i
/
l
u
b

z

k
i
c
r
o
w
a
-
n
i
c
m

d
u

y
m
i

o
r
g
a
n
i
z
a
c
j
a
m
i

w

w
a
r
u
n
k
a
c
h

r
y
z
y
k
a

i

n
i
c
p
c
w
n
o

c
i
,

a
l
b
o

n
a
d
z
o
r
o
w
a
n
i
c
m

i
c
h

p
r
a
c
y
.
l30
Polskie Ramy Kwalikacji jako systemowy instrument stymulujcy rozwj
systemu kwalikacji i uczenia si przez cae ycie
Z powyszych rozwaa wynika, c Krajowc Ramy Kwalikacji zaczn mic prakLycznc znaczc-
nic dla unkcjonowania i rozwoju najszcrzcj pojLcj cdukacji w Polscc dopicro od momcnLu, kicdy
w odpowicdnio ducj skali rozpocznic si proccs idcnLykowania konkrcLnych cckLw uczcnia
si i odpowiadajcych im konkrcLnych kwalikacji z waciwym micjsccm w Krajowych Ramach
Kwalikacji. SysLcmowo uporzdkowany opis poziomw sporzdzony przy uyciu gcncrycznych
dcskrypLorw poziomw i dcskrypLorw cckLw uczcnia si, zcsLawiony z obccn prakLyk
w dzicdzinic kwalikacji, z pcwnoci odsoni rodowiskom cdukacyjnym i branowym, w kLrych
unkcjonuj hisLorycznic ukszLaLowanc kwalikacjc, moliwoci lcpszcgo ich uporzdkowania
i udoskonalcnia. Po odnicsicniu unkcjonujcych obccnic u nas kwalikacji do Polskich Ram
Kwalikacji sLopniowo zacznic si Lakc odsania prawdziwa rclacja pomidzy Lymi kwalika-
cjami i podobnymi kwalikacjami, kLrc unkcjonuj w innych krajach curopcjskich.
Zarysowanc powycj rozwizanic sysLcmowc pozwoli na zinLcgrowanic w sLopniu isLoLnic
wyszym ni obccnic Lrzcch sckLorw cdukacji oglncj, wyszcj i zawodowcj. Proponowany
modcl umoliwi modzicy i dorosym naLuralnc uzupcnianic i kumulowanic cckLw uczcnia
si osigniLych w poszczcglnych, Lradycyjnic rozcznych sckLorach, zarwno w ramach
cdukacji ormalncj, jak i pozaormalncj i nicormalncj. OLworzy Lo nowc moliwoci kszLaLo-
wania przcz poszczcglnc osoby swojcj karicry cdukacyjncj w sposb duo bardzicj zindywi-
dualizowany, a przcz Lo lcpicj dosLosowany do zcwnLrznych i wcwnLrznych uwarunkowa
dancj osoby. W Lcn sposb sLworzonc zosLan lcpszc warunki i nowc zachLy micszkacw
Polski do uczcnia si przcz cac ycic.
PrzygoLowanic i wprowadzcnic Polskich Ram Kwalikacji bdzic Lrwajcym kilka laL proccscm,
w kLrym zgodnic z przyjL przcz grcmia unijnc mcLodologi uczcsLniczy bd nic Lylko
polski rzd i parlamcnL, alc rwnic pracodawcy, organizacjc i sLowarzyszcnia zawodowc oraz
rodowiska organizujcc kszLaccnic i szkolcnic w ramach szkolnicLwa podsLawowcgo, rcdnic-
go i wyszcgo, a Lakc poza sysLcmcm cdukacji ormalncj. W pracach nad Polskimi Ramami
Kwalikacji, podobnic jak w innych krajach, bd uczcsLniczy ckspcrci midzynarodowi.
Wdraanic Furopcjskich i Krajowych Ram Kwalikacji zakada sLa wymian dowiadczc
pomidzy krajami czonkowskimi Unii Furopcjskicj, nic ogranicza Lo jcdnak krajw w wyborzc
rozwiza najlcpicj odpowiadajcych ich Lradycji, pogldom i prccrcncjom oraz akLualncmu
usLawodawsLwu i prakLycc.
8.2. Walidacja efektw uczenia si zarys problemu
77
SyLuacj w Polscc w zakrcsic nabywania, uzupcniania, poLwicrdzania i uznawania kwalikacji
'' AuLorami Lcgo rozdziau s WiLold Woniak, Marck Frankowicz, MagorzaLa ubcr-Ziclicz.
l3l
zawodowych oraz zapcwniania jakoci Lych proccsw i proccdur mona okrcli jcdnym sowcm
rnorodno. 3u samo rozumicnic pojcia walidacja sLwarza pcwnc Lrudnoci, ponicwa
dla rnych cclw uywa si odmicnnych dcnicji. W dyskusjach o walidacji uywa si zamicnnic
zwroLw: walidacja kwalikacji i ccrLykacja kwalikacji. Alc jcli kwalikacjc poLwicrdzanc
s przcz wiadccLwa, dyplomy iLp., Lo nalcy przyj, c walidujc i ccrLykujc si cckLy uczcnia
si, aby na Lcj podsLawic osoby przysLpujcc do proccdury walidacyjncj uzyskay kwalikacjc.
Potwierdzanie efektw uczenia si w edukacji formalnej
Rcorma sysLcmu cdukacji w Polscc, zapoczLkowana w l000 roku, obja wprowadzcnic no-
wcgo, zobickLywizowancgo sysLcmu occniania. Wyodrbniono w nim: occnianic wcwnLrz-
szkolnc oraz occnianic zcwnLrznc. Occnianic wcwnLrzszkolnc prowadzonc jcsL przcz nauczy-
cicli w oparciu o wymagania, kLrc wynikaj z rcalizowanych przcz szko programw naucza-
nia. Occnianic zcwnLrznc jcsL organizowanc przcz CcnLraln Komisj Fgzaminacyjn (CKF)
i osicm Okrgowych Komisji Fgzaminacyjnych (OKF). SysLcm occniania zcwnLrzncgo, wpro-
wadzany w Polscc sukccsywnic od roku 2002, sLawia sobic nasLpujcc zadania:
zdiagnozowanic osigni cdukacyjnych uczniw,
occn jakoci oddziaywa cdukacyjnych szkoy,
obickLywn i akLyczn porwnywalno zawiadczc, wiadccLw i dyplomw
bcz wzgldu na micjscc ich wysLawicnia.
CKF/OKF organizuj nasLpujcc rodzajc cgzaminw:
sprawdzian pod konicc VI klasy szkoy podsLawowcj. 3csL on powszcchny
i obowizkowy, nie mona go nie zda. 3cgo wynik ma unkcj inormacyjn
i nic powinicn by podsLaw jakicjkolwick sclckcji uczniw,
cgzamin gimnazjalny pod konicc III klasy gimnazjum. 3csL powszcchny i obo-
wizkowy, nic mona go nic zda. Wynik cgzaminu gimnazjalncgo ma unkcj
zarwno inormacyjn, jak i sclckcyjn jcsL brany pod uwag przy rckruLacji
do szk ponadgimnazjalnych,
cgzamin maLuralny na zakoczcnic liccum i Lcchnikum. PozyLywny wynik
cgzaminu maLuralncgo dajc moliwo ubicgania si o przyjcic na wysz
uczclni. Do cgzaminu maLuralncgo moc przysLpi absolwcnL szkoy ponad-
gimnazjalncj: liccum oglnokszLacccgo, liccum prolowancgo, uzupcniaj-
ccgo liccum oglnokszLacccgo, Lcchnikum i Lcchnikum uzupcniajccgo,
cgzaminy poLwicrdzajcc kwalikacjc zawodowc. Fgzaminy przcprowadza si
na dwch poziomach roboLnika i Lcchnika w zawodach ujLych w szkolncj
klasykacji zawodw. Fgzaminy maj cz LcorcLyczn (wiadomoci) i prak-
Lyczn (umicjLnoci).
l32
PoLwicrdzanic cckLw uczcnia w cdukacji ormalncj na poziomic akadcmickim przyjmujc
nasLpujcc posLaci:
sLudia I sLopnia wymagania wsLpnc: wiadccLwo dojrzaoci. Uzyskiwanc dyplo-
my (LyLuy zawodowc): liccncjaL/inynicr po zocniu cgzaminu dyplomowcgo,
sLudia II sLopnia i jcdnoliLc sLudia magisLcrskic wymagania wsLpnc na sLudia II
sLopnia: dyplom (LyLu zawodowy) liccncjaLa, inynicra, magisLra lub rwnorzd-
ny, na jcdnoliLc sLudia magisLcrskic: wiadccLwo dojrzaoci. Uzyskiwanc dyplomy
(LyLuy zawodowc): magisLcr lub rwnorzdnc (lckarz, lckarz wcLcrynarii iLp.) po
przcdsLawicniu pracy dyplomowcj i zocniu cgzaminu dyplomowcgo,
sLudia III sLopnia w Prawic o SzkolnicLwic Wyszym LrakLowanc s inaczcj
ni sLudia I i II sLopnia (uywanc s nawcL oddziclnc Lcrminy: sLudia i sLu-
dia dokLoranckic). AbsolwcnL oLrzymujc wiadccLwo ukoczcnia sLudiw
dokLoranckich (arL. l67 PSW). Nic jcsL wymaganc przcdsLawicnic rozprawy
dokLorskicj warunkujccj uzyskanic sLopnia naukowcgo dokLora (PodsLawowy
problcm pograniczc dwch usLaw: PSW rcgulujc sprawy sLudiw, a usLawa
o sLopniach i LyLulc naukowym zasady uzyskiwania sLopnia dokLora),
sLudia podyplomowc warunkicm przyjcia jcsL posiadanic dyplomu uko-
czcnia sLudiw wyszych (co najmnicj liccncjaL). AbsolwcnL uzyskujc wiadcc-
Lwo ukoczcnia sLudiw podyplomowych,
kursy dokszLacajcc nic jcsL wymagany dyplom ukoczcnia sLudiw. Ab-
solwcnci oLrzymuj wiadccLwo ukoczcnia kursw.
W usLawic Prawo o SzkolnicLwic Wyszym nic przcwidujc si uznawania kompcLcncji nabyLych
poza sysLcmcm szkolnicLwa wyszcgo. W arL. l65 usLawy napisano:
Organizacja i Lok sLudiw uwzgldniaj przcnoszcnic i uznawanic wynikw osiganych l.
przcz sLudcnLa w jcdnosLcc organizacyjncj uczclni macicrzysLcj lub w inncj uczclni, w Lym
zagraniczncj, zgodnic z zasadami sysLcmu przcnoszcnia osigni.
MinisLcr waciwy do spraw szkolnicLwa wyszcgo okrcla, w drodzc rozporzdzcnia, 2.
warunki i Lryb przcnoszcnia osigni, uwzgldniajc, przy zapcwnicniu porwnywalno-
ci i odpowicdnioci sLandardw kszLaccnia i czasu Lrwania sLudiw odbywanych w rnych
uczclniach, krajowych i zagranicznych, punkLowc mcLody wyraania osigni sLudcnLa,
warunki ich przcnoszcnia i akumulacji oraz Lryb uznawania Lych osigni, majc na
uwadzc konicczno zapcwnicnia konLynuacji kszLaccnia.
Tak sormuowanc zapisy usLawy koliduj z unkcjonujcymi w kraju rozwizaniami w rodzaju
sLudiw pomosLowych dla piclgniarck, kolcgiw jzykowych I sLopnia czy uznawaniu kompc-
Lcncji jzykowych.
l33
Potwierdzanie efektw uczenia si uzyskanych poza systemem edukacji formalnej
Na pograniczu cdukacji ormalncj i szkolc mona ulokowa dziaalno walidacyjn Zwizku
Rzcmiosa Polskicgo (ZRP). Rzcmioso dysponujc wasnym, niczalcnym sysLcmcm nadawania
LyLuw kwalikacyjnych czcladnika i misLrza unkcjonujcym na podsLawic usLawy o rzcmiolc.
UsLawa, okrclajc kompcLcncjc i uprawnicnia izb rzcmiclniczych, nadaa im prawo przcpro-
wadzania cgzaminw i na Lcj podsLawic poLwicrdzania kwalikacji wiadccLwami czcladniczymi
i dyplomami misLrzowskimi. Na mocy usLawowcgo zapisu (arL. ll usL. 3) izby rzcmiclniczc
zosLay uprawnionc do opaLrywania wydawanych dokumcnLw picczci z godcm pasLwa.
Fgzaminy zawodowc czcladniczc i misLrzowskic s rcgulowanc usLaw o rzcmiolc oraz rozporz-
dzcnicm MFN w sprawic cgzaminw na LyLuy czcladnika i misLrza w zawodzic. Ccch Lych cgzami-
nw, rnic jc od cgzaminw w OKF, jcsL ich oLwarLo i dosLpno dla kandydaLw bdcych:
modocianymi absolwcnLami nauki zawodu u rzcmiclnika,
osobami dorosymi, chccymi poLwicrdzi kwalikacjc zdobyLc w drodzc
pracy zawodowcj i przygoLowania LcorcLyczncgo.
ZRP jcsL upowaniony do lcgalizowania wiadccLw czcladniczych i dyplomw misLrzowskich,
z kLrych posiadaczc zamicrzaj korzysLa za granic.
7S
Do uznawania i poLwicrdzania cckLw uczcnia si uzyskanych poza sysLcmcm cdukacji or-
malncj unkcjonuj w Polscc licznc rozwizania branowc. Przykadami w zakrcsic organizacji
szkolc, cgzaminowania i ccrLykowania mog by midzy innymi unkcjonujcc od wiclu laL
rozwizania sLosowanc w spawalnicLwic i w sckLorzc clckLrycznym. Wyrazcm rosnccgo zapo-
Lrzcbowania na walidacj kompcLcncji uzyskanych poza sysLcmcm cdukacji ormalncj jcsL
projckL Budujmy razcm Warmisko-Mazurskicgo Zakadu Doskonalcnia Zawodowcgo, zrc-
alizowany wraz z parLncrami w ramach InicjaLywy WsplnoLowcj FQUAI w 200S roku
70
(Lzw.
projckL olszLyski). Innym przykadcm walidacji kompcLcncji zdobyLych poza sysLcmcm cdu-
kacji ormalncj na poziomic przcdakadcmickim s cgzaminy cksLcrnisLycznc. Fgzaminy cks-
LcrnisLycznc zosLay wczonc do sysLcmu cgzaminw zcwnLrznych od kwicLnia 2007 roku
i prowadzonc s przcz Okrgowc Komisjc Fgzaminacyjnc. Umoliwiaj osobom pcnolcLnim
uzyskanic odpowicdnicgo rodzaju wiadccLwa z zakrcsu szkoy podsLawowcj, gimnazjum i li-
ccum oglnokszLacccgo, bcz koniccznoci uczszczania do szkoy.
Wan czci dziaa prowadzonych w zakrcsic walidacji i zapcwnicnia jakoci poza obszarcm
cdukacji ormalncj s sysLcmy ccrLykacji kompcLcncji wysLpujcc w najbardzicj innowacyjnych
sckLorach gospodarki. Mona jc podzicli na sysLcmy rmowc, wprowadzonc i konLrolowanc
'' hLLp://www.zrp.pl/o_rzcmioslc/usLawa.pd
' ProjckL szczcgowo opisany w: Narwojsz H., Krawczyski C., Symcla K., Zwicka K., Walidacja
kompetencji nieformalnych uzyskiwanych poprzez dowiadczenie w pracy, WydawnicLwo Naukowc
InsLyLuLu Tcchnologii FksploaLacji, OlszLyn 200S.
l34
przcz rmy komcrcyjnc, i niczalcnc sysLcmy ccrLykacji, wprowadzonc i konLrolowanc przcz
organizacjc zauania publiczncgo. CcrLykaLy poLwicrdzajcc kwalikacjc do obsugi produk-
Lw konkrcLnych rm sLay si powszcchnic rozpoznawalnc i honorowanc przcz pracodawcw.
CcrLykaL rmowy doLyczy zwyklc sLosunkowo wskicgo wycinka wicdzy i umicjLnoci przy-
daLncj na okrclonych sLanowiskach do obsugi konkrcLnych produkLw. OsLaLnio jcdnak coraz
czcicj pojawiaj si w ocrLach rm ccrLykaLy doLyczcc kwalikacji z pogranicza Lcchnolo-
gii i bizncsu, z pcwnoci jcdnak nic s Lo ccrLykaLy pozbawionc zwizkw z prolcm produk-
cji/dziaalnoci dancj rmy. UgrunLowan pozycj na rynku maj licznc ccrLykaLy wydawanc
przcz produccnLw z rnych obszarw gospodarki. Przykadami mog by ccrLykaLy wyda-
wanc przcz midzynarodowc korporacjc unkcjonujcc na rynku LclcinormaLycznym, jak IBM,
MicrosoL czy Cisco. WszysLkic Lc rmy maj dobrzc zdcniowanc programy szkolcniowc,
kLrc rcalizowanc s przcz rmy bczporcdnio, przcz auLoryzowanych parLncrw handlowych
lub w ormic c-lcarningowcj. FckLy Lych szkolc mog by nasLpnic wcrykowanc w Lrakcic
cgzaminw LcsLowych prowadzonych w auLoryzowanych orodkach.
Osobnc zagadnicnic sLanowi rozsLrzygnicia prawnc doLyczcc nadawania kwalikacji i/lub
uprawnic zawodowych. Zwyklc na poziomic branowcj usLawy rozsLrzyganc s wymagania
doLyczcc Lylc proccsu, co cckLu. Przykadcm s:
usLawa Prawo Budowlanc,
usLawa Prawo Ccodczyjnc i KarLogracznc,
usLawa Prawo FncrgcLycznc.
Okrcla si w nich, jaki Lyp szkoy/kursu nalcy ukoczy, jakic dokumcnLy powiadczajcc
uczcnic si, zdanic cgzaminw, odbycic sLosownych prakLyk/sLau/dowiadczcnia zawodowcgo
nalcy zoy, by mc ubicga si o uzyskanic konkrcLnych uprawnic.
Rnicc pomidzy isLnicjcymi w Polscc rozmaiLymi sposobami walidowania cckLw uczcnia
si poza sysLcmcm cdukacji ormalncj doLycz:
rozwiza insLyLucjonalnych,
podlcgoci rcsorLowcj insLyLucji szkolcych i ccrLykujcych,
umocowania prawncgo poszczcglnych rozwiza,
zakrcsu i rodzaju dziaa projakociowych,
posiadancgo dowiadczcnia,
prcsLiu, wiarygodnoci (poLwicrdzonych parLncrsLwami, akrcdyLacjami, li-
ccncjami),
okrcsu obccnoci na rynku iLp.
Problemy walidacji i perspektywy ich rozwizywania
Tradycyjnic rozumiany zawd sLajc si pojcicm coraz mnicj przysLajcym do dynamiki zmian
rynku pracy, szczcglnic w sckLorach zaawansowanych Lcchnologii. Obccnic zawd moc by okrc-
l35
lony raczcj jako zbir wszysLkich przydaLnych w danym obszarzc/sckLorzc/brany kwalikacji
zawodowych i oglnych. Przy Lakim podcjciu mona zdcniowa bazowy zbir kwalikacji wyma-
ganych w danym zawodzic, a konkrcLna spccjalizacja okrclaaby zbir kwalikacji zawodowych
niczbdnych do wykonywania dancgo rodzaju pracy. To podcjcic uprocioby proccs walidacji.
FckLy uczcnia si walidowanc byyby jcdnakowo dla kwalikacji oglnych i zawodowych. Daoby
Lo rwnic niczalcno od sposobu uczcnia si, ponicwa dopuszcza Lo wiclo rdc pozyskiwa-
nia wicdzy, umicjLnoci i (innych) kompcLcncji pozwalajcych na uzyskanic dancj kwalikacji
czyli rwnorzdno porwnywalnych cckLw cdukacji ormalncj, nicormalncj i pozaormalncj.
Du Lrudno sLanowi akL, c w doLychczasowcj prakLycc nic uywao si jzyka kwalikacji
do opisywania cckLw uczcnia si. WyjLck sLanowi sLandardy kwalikacji zawodowych (253)
opracowanc pod cgid MinisLcrsLwa Pracy i PoliLyki Spocczncj.
S0
W obccncj chwili sLandardy Lc
nic maj jcdnak umocowania prawncgo. W obszarzc kwalikacji zawodowych Laka sLandaryzacja
jcsL moliwa pod warunkicm nawizania wsppracy z waciwymi rcsorLami lub/i insLyLuLami
branowymi.
W przykadach rozwiza sLosowanych w innych krajach mona dosLrzcc nasLpujcc podsLa-
wowc zasady sLandaryzacji kwalikacji zawodowych i cdukacji zawodowcj:
sLandardy kwalikacji zawodowych maj rang krajow,
odpowicdzialno za Lworzcnic i uznawanic sLandardw kwalikacji zawodo-
wych spoczywa na organach pasLwa (na og s Lo rcsorLy cdukacji i pracy),
organa pasLwowc s wspicranc przcz parLncrw spoccznych, kLrych skad
wykracza poza Lradycyjny LrjsLronny ukad: przcdsLawiciclc rzdu, organi-
zacji pracodawcw i pracobiorcw,
uznawanic wynikw uczcnia si w ramach cdukacji nicormalncj i pozaor-
malncj wymaga isLnicnia krajowych sLandardw kwalikacji zawodowych
oraz wsplncj ramy odnicsicnia, poLrzcbncj do porwnania wynikw naby-
wania w rny sposb umicjLnoci, kompcLcncji i kwalikacji zawodowych,
podsLaw dziaa zwizanych z poLwicrdzanicm wynikw cdukacji nicormalncj
i incydcnLalncj jcsL zgoda parLncrw spoccznych i innych inLcrcsariuszy na roz-
wizania prawnc, proccduralnc i Lrc sLandardw kwalikacji zawodowych.
Opisany w rozdzialc l ninicjszcj publikacji curopcjski program New Skills for New Jobs rysujc
rozwizania problcmw walidacyjnych w pcrspckLywic ich dosLosowania do poLrzcb osb do-
sLosowujcych swc kwalikacjc do poLrzcb rynku pracy. Drugi z wiclkich wspomnianych Lam
programw European Quality Assurance Reference Framework for Vocational Education and Training
FQARF wic walidacj z powszcchnym sysLcmcm zapcwniania jakoci obcjmujcym wszysL-
kic ormy cdukacji i szkolc zawodowych.
' PaLrz sLr.l02.
l36
8.3. Punktacja ECTS i ECVET w polskim systemie kwalikacji zarys
problemu
81
Prbujc wdroy sysLcm FCVFT w Polscc, przcd rozpoczcicm jakichkolwick dziaa nalcy
zcbra doLychczasowc maLcriay, kLrc pomog w pracach nad sysLcmcm. Do chwili obccncj
w kraju podjLo rcalizacj kilku projckLw w ramach wsppracy ponadnarodowcj, w kLrych po-
rcdnio lub bczporcdnio porusza si nasLpujcc zagadnicnia zwizanc LcmaLycznic z FCVFT:
Lcrminologicznc, bowicm jasno kluczowych poj ma podsLawowc znaczcnic
w pracach nad FRK i FCVFT,
mcLodologicznc wykorzysLujcc podcjcic wynikowc do uczcnia si jako
rodck zapcwniajcy przcjrzysLo cckLw uczcnia si. W momcncic, kicdy
FRK i FCVFT bd jasno okrclonc jako narzdzia majcc zapcwni przcjrzy-
sLo kwalikacji i kompcLcncji, nalcy znalc sposb, jak sobic radzi z r-
norodnoci sysLcmw kszLaccnia i jak zapcwni wzajcmnc zauanic w za-
krcsic osigni pomidzy krajami,
korclacyjnc zakadajcc konsLruowanic FCVFT w oparciu o insLrumcnLy ju
isLnicjcc, na przykad nickLrc projckLy sugcruj wykorzysLanic wzorw
dokumcnLw Furopass, szczcglnic suplcmcnLw do dyplomu, gdy w kadym
kraju maj onc Lcn sam ormaL,
wsppracy na poziomic krajowym wczajccj parLncrw spoccznych w pro-
ccs wdraania FCVFT,
dialogu pomidzy insLyLucjami rcalizujcymi projckLy doLyczcc FCVFT
a Komisj Furopcjsk. ProjckLy mog okaza si pomocnc poprzcz sLworzcnic
plaLormy do wsplncj wymiany prakLyk oraz dowiadczc, jak rwnic po-
przcz organizowanic innych dziaa.
Po przcprowadzcniu dyskusji w zcspolc ckspcrLw zauwaono, c kwcsLia powizania FCTS
i FCVFT pozosLajc problcmaLyczna i rodzi wiclc wLpliwoci. Prbowano wskaza moliwoci
zasLosowania obu sysLcmw:
Przy zaocniu, c FCVFT byby sLosowany na wszysLkich poziomach Ram Kwalikacji, miaby l.
on rwnic zasLosowanic w szkolnicLwic wyszym, a Lym samym cckLy uczcnia si byyby
wyraanc w FCTS i FCVFT. Tym samym dccydcnci szkolnicLwa wyszcgo sLaj przcd pyLanicm
doLyczcym zasadnoci zasLosowania dwch sysLcmw. PodsLawowym problcmcm bdzic w Lym
przypadku okrclcnic, kLrym cckLom uczcnia si nalcy przypisywa punkLy FCTS, a kLrym
FCVFT. DodaLkow Lrudnoci jcsL obccnic Lo, c FCTS jcsL wyraony miar bczwzgldn, na-
' AuLorami Lcgo rozdziau s Tomasz Saryusz-Wolski i PioLr BarLosiak przy wsppracy z Iudmi-
opacisk.
l37
LomiasL FCVFT miar wzgldn, W jaki sposb nalcy zaLcm odnic FCVFT do FCTS, jak pora-
dzi sobic z porwnywalnoci, jcli punkLy FCTS sLanowi miar bczwzgldn odzwicrcicdla-
jc nakad pracy uczccgo si, a punkLy FCVFT sLanowi miar wzgldn, ponicwa wyraaj
znaczcnic danych cckLw uczcnia si w konLckcic konkrcLncj kwalikacji (oznacza Lo, c Lc
samc cckLy uczcnia si w konLckcic inncj kwalikacji mog mic inn warLo punkLow). Czy
w krajowym FCVFT mocmy analogicznic jak w FCTS przyj odnicsicnic do nakadu pracy
uczccgo si` A jcli Lak, Lo w jaki sposb obliczy nakad pracy ucznia i sLudcnLa` Czy obliczony
przcciLny nakad pracy odpowiada rzcczywisLcmu nakadowi pracy, w szczcglnoci w przy-
padku szk zawodowych` I kLo miaby przyznawa punkLy FCVFT` Czy wobcc braku programw
nauczania na poziomic ccnLralnym powinny przyznawa jc szkoy, czy Lc zosLayby onc odgr-
nic usLalonc w nowcj podsLawic programowcj kszLaccnia w zawodach. Nalcy przy Lym wzi
pod uwag akL, c w przypadku nadawania punkLw przcz szkoy moc okaza si, c za Lcn
sam cckL uczcnia si szkoy bd przyznawa rn liczb punkLw. Z drugicj sLrony, gdyby
chcic zamicci punkLacj w podsLawic programowcj, okazaoby si, c dokumcnL Lcn jcsL zbyL
oglny, aby mona odnic do nicgo punkLy FCVFT.
W odnicsicniu do cckLw uczcnia si na poziomach l-S zgoszono nasLpujcc propozycjc: 2.
punkLy FCVFT byyby przypisywanc cckLom uczcnia si o charakLcrzc za-
wodowym, a punkLy FCTS (lub sysLcmu zblioncgo do FCTS) cckLom o cha-
rakLcrzc oglnym. 3cli dana kwalikacja ma charakLcr zawodowy, Lo odpo-
wiadaaby jcj odpowicdnia liczba punkLw FCVFT. Takic podcjcic umoliwi-
oby wycliminowanic okrclania objLoci kwalikacji za pomoc czasu, laL
kszLaccnia ormalncgo. Wymaga Lo jcdnak przyjcia undamcnLalncj zasady
komplcmcnLarnoci punkLw FCTS i FCVFT za danc cckLy uczcnia si
mona przyzna FCTS lub FCVFT,
moliwc jcsL rwnic drugic podcjcic, w kLrym wszysLkim cckLom uczcnia
si przypisujc si punkLy FCTS z indckscm poziomu, naLomiasL Lym o charak-
Lcrzc zawodowym dodaLkowo punkLy FCVFT. WLcdy objLo kwalikacji
bdzic okrclana za pomoc FCTS, a jcj charakLcr zawodowy lub oglny,
bdzic odzwicrcicdlony liczb punkLw FCVFT.
Wci pozosLajc problcm occny objLoci kwalikacji na poziomach l do 5 w Polscc. Do dzisiaj 3.
jcsL Lo warLo okrclana za pomoc zakrcsu laL kszLaccnia ormalncgo. Taki sposb okrclania
kwalikacji jcsL bardzo nicdogodny dla III. Mona zaLcm zaproponowa, aby w polskim sys-
Lcmic FCVFT, wzorcm FCTS, zawszc byy punkLy odzwicrcicdlajcc nakad pracy w warunkach
kszLaccnia ormalncgo przcciLncgo ucznia nic jcsL Lo sprzccznc z proponowanym zalcccnicm
PF [porwnaj: propozycja punkLw SATO w rozdz. S.l.].
IsLnicjc rwnic moliwo zasLosowania sysLcmu FCVFT bcz odnicsicnia do punkLw 4.
na zasadzic zaLwicrdzania samych osigni (cckLw uczcnia si) wyraonych w jcdnosLkach
uczcnia si. Nic ma w Lakicj syLuacji problcmu z przcliczanicm punkLw. Tcgo Lypu rozwizanic
l3S
wymagaoby jcdnak uprzcdnicgo opracowania i wdrocnia rcjcsLru kwalikacji zawodowych na
poziomic krajowym, Lak jak Lo miao micjscc wc Francji. Z punkLu widzcnia Krajowych Ram
Kwalikacji, Lcgo rodzaju rozwizanic wydajc si godnc rozwacnia. W Lym przypadku Lraci si
unkcjc sysLcmu FCVFT pozwalajc okrcla objLo kwalikacji. (PunkLy FCVFT sLanowi
uzupcniajcc liczbowc rdo inormacji o kwalikacjach i jcdnosLkach uczcnia si).
Skrajnym rozwizanicm jcsL uLworzcnic nowcgo krajowcgo sysLcmu przyznawania punkLw, 5.
kLry byby kompilacj dwch isLnicjcych sysLcmw. 3cdnakc Lcgo rodzaju propozycja
moc sLa si przcdmioLcm rozwaa na dalszym cLapic prac nad wdrocnicm sysLcmu
FCVFT w Polscc.
Wskazanc jcsL znalczicnic Lypowcgo programu kszLaccnia wyszcgo, dopasowanic FCVFT
do wynikw kszLaccnia oraz porwnanic z Lradycyjnic przyznawanymi punkLami FCTS. By
moc nalcy znalc program kszLaccnia i szkolcnia zawodowcgo, przyzna punkLy obu ro-
dzajw i sprawdzi rnicc. WarLo Lc sprawdzi, jakic bd konsckwcncjc dla sLudcnLw/
uczniw, jccli jcdni oLrzymaj punkLy FCVFT, a inni FCTS. Wydajc si, c jasno syLuacji
mona bdzic uzyska dopicro po przcprowadzcniu bada piloLaowych uwzgldniajcych dwa
podcjcia: z wykorzysLanicm punkLacji FCVFT i bcz punkLacji.
8.4. Budowanie zaplecza spoecznego dla Ram Kwalikacji
82
Ramy Kwalikacji mog rni si liczb zaprojckLowanych clcmcnLw, bardzicj lub mnicj
szczcgowym projckLcm sLrukLury, mog mic wkomponowanc podsLawy prawnc lub by
Lworzonc na bazic konscnsusu wizji rnych parLncrw spoccznych. 3cdnak zawszc zadanicm
Ram Kwalikacji jcsL zapcwnicnic bazy dla poprawicnia jakoci, dosLpnoci oraz uznawalnoci
kwalikacji zarwno wcwnLrz kraju, jak i poza nim.
Krajowc Ramy Kwalikacji mog odcgra wan rol wc wspicraniu rcorm scry spocczncj,
gdy s czci szcrszcj sLraLcgii na przykad sLraLcgii uczcnia si przcz cac ycic inaczcj
rczulLaLy ich wdrocnia bd nicwiclkic. Kluczcm do sukccsu przy wdraaniu KRK jcsL sLwo-
rzcnic szcrokicj sLraLcgii biorccj pod uwag wszysLkic czynniki wpywajcc na kocowy cckL.
Mona Lu wymicni: spjno poliLyki rnych minisLcrsLw, zapcwnicnic waciwcgo poziomu
nansowania, wsparcic dla insLyLucji cdukacyjnych i szkolcniowych, w Lym przygoLowanic
maLcriaw szkolcniowych i przcszkolcnic pcrsonclu. Najwanicjsz jcdnak rzccz jcsL zapcw-
nicnic auLcnLyczncgo wsparcia i zauania dla KRK wrd inLcrcsariuszy. Organizacjc pracodaw-
cw i pracownikw maj do odcgrania kluczow rol w Lym proccsic.
' Rozdzia opracowany na podsLawic LcksLu KrzyszLoa Chcpiskicgo.
l30
PrakLyk sLosowan w wiclu krajach jcsL powicrzcnic zarzdzania KRK organowi bdccmu
krajow wadz do spraw kwalikacji. 3csL on niczalcny od rzdu, alc jcdnoczcnic odpowiada
przcd nim za swc dziaania. Dwa gwnc zadania organu kicrujccgo KRK Lo koordynacja
poliLyk minisLcrsLw i zapcwnicnic nalcyLcgo zaangaowania inLcrcsariuszy.
Modcl KRK musi uwzgldnia zaangaowanic inLcrcsariuszy doLyczcc kluczowych kwalikacji
i ich wzajcmnych powiza. 3csL mao prawdopodobnc, aby mona byo uzyska akccpLacj
dla Ram Kwalikacji lub nawcL zrozumicnic zc sLrony obywaLcli, jcli nic zosLanic zasLosowanc
podcjcic majcc wyranc aspckLy prakLycznc, w szczcglnoci w odnicsicniu do kwalikacji
o najwikszym znaczcniu, na przykad zwizanych z uzyskanicm i uLrzymanicm zaLrudnicnia.
Niczwyklc isLoLnc z punkLu widzcnia inLcrcsariuszy jcsL zapcwnicnic jakoci uzyskanych cck-
Lw uczcnia si (kompcLcncji). Niczbdnym dla wdrocnia KRK clcmcnLcm jcsL zapcwnicnic
zauania dla KRK zc sLrony inLcrcsariuszy wcwnLrz kraju oraz zc sLrony spoccznoci midzy-
narodowcj. Trzy najwanicjszc micrniki zapcwnicnia jakoci Lo: wiarygodno walidacji/po-
Lwicrdzania kwalikacji akrcdyLacja i/lub inna konLrola insLyLucji cdukacyjnych i szkolcniowych
oraz zapcwnicnic jakoci proccsu cdukacji i occny prowadzccgo do uznawania kwalikacji.
Wok Lych proccsw nalcy Lworzy kulLur jakoci, za Lwrcy i dysponcnci Ram Kwalikacji
powinni zachca insLyLucjc ocrujcc kszLaccnic do brania odpowicdzialnoci za jako wc
wsppracy z inLcrcsariuszami.
WszysLkic krajc wprowadzajcc Ramy Kwalikacji uznaj wano uczcnia si przcz cac ycic,
kLrc jcsL kluczowc w podnoszcniu poziomu zaLrudnialnoci pracownikw na zmicnnym i coraz
bardzicj wymagajcym rynku pracy. KszLaccnic modych ludzi w szkoach i na uczclniach
pozosLajc wanym clcmcnLcm zdobywania kwalikacji. 3cdnakc uznajc si obccnic za rwnic
wanc, cby i modzic, i doroli micli lcpszy dosLp do kszLaccnia i szkolc przcz cac ycic,
aby mogli sprosLa rosncym oczckiwaniom wynikajcym z rozwoju Lcchnologiczncgo i ckono-
miczncgo, jak rwnic zmicniajcych si cicck rozwoju rynku pracy.
W proccsic budowania Ram Kwalikacji nalcy uwzgldnia konicczno pozyskiwania zaua-
nia rnych inLcrcsariuszy, co do rzcLclnoci rczulLaLw kszLaccnia i szkolc. ZidcnLykowa-
nic inLcrcsariuszy i wdrocnic mcchanizmu dialogu z nimi umoliwia budowanic konscnsusu
wok Ram Kwalikacji przcz wspln prac i dyskusj. Wan drog do budowania zauania
i akccpLacji jcsL zapcwnicnic, c podcjcic top-down adminisLracyjncgo wprowadzania Ram
powizanc jcsL z proccscm bottom-up akLywncgo zaangaowania inLcrcsariuszy w Lcn pro-
ccs. Mona zaprojckLowa rnc drogi konsulLacji, alc najwanicjszc jcsL, aby byy onc Lak
przcjrzysLc i przckonujcc, jak Lo Lylko moliwc.
Wsppraca z wybranymi inLcrcsariuszami powinna by uzupcniona przcz zaproszcnic do
dyskusji, na LcmaL occny proponowanych rozwiza szcrokicj opinii publiczncj. NawcL jcli
wikszo cckLywncgo wkadu w occn Ram pochodzi bdzic od wskicj grupy inLcrcsariuszy,
Lo ich uprawomocnicnic bdzic wikszc, jcli poszcrzymy baz konsulLacji.
l40
InLcrcsariuszami Ram Kwalikacji s w zasadzic wszyscy obywaLclc spoccznoci, w kLrcj Ramy
s wprowadzanc. Kady czowick jcsL jako zangaowany w konLcksL uczcnia si przcz cac ycic:
jako uczcy si lub nauczajcy, on sam albo czonkowic jcgo rodziny, grupy spocczncj, oLoczcnia
zawodowcgo. Do grona inLcrcsariuszy Ram Kwalikacji Lrzcba zaprosi rcprczcnLanLw grup
inLcrcsariuszy, kLrymi mog by:
uczniowic/sLudcnci w kraju i zagranic, ich organizacjc, a Lakc ich rodziny,
nauczyciclc i Lrcncrzy oraz ich sLowarzyszcnia,
insLyLucjc cdukacyjnc i szkolcniowc,
ciaa walidujcc, cgzaminujcc, ccrLykujcc, a Lakc agcncjc zapcwniajcc
jako kszLaccnia,
agcndy rzdowc, w kLrych gcsLii znajduj si clcmcnLy sysLcmu cdukacji
i kwalikacji,
organy samorzdowc, w kLrych gcsLii znajduj si clcmcnLy sysLcmu cdukacji
i kwalikacji,
insLrukcjc rzdowc i samorzdowc odpowicdzialnc za zaLrudnicnic, rozwj
gospodarczy, konkurcncj i imigracj,
organizacjc pracodawcw i pracownikw lub szcrzcj rcprczcnLanci pracodawcw
i pracownikw,
bczroboLni oraz osoby zaLrudnionc chccc podnic swc kwalikacjc,
organizacjc zawodowc,
organizacjc spoccznc,
insLyLucjc lub bczporcdni rcprczcnLanci imigranLw i cmigranLw,
naukowcy badajcy poliLyk cdukacyjn i zagadnicnia rynku pracy,
doradcy pcrsonalni,
i inni.
Osoba lub organizacja, kLra bicrzc udzia w proccsic publicznych konsulLacji doLyczcych Ram
Kwalikacji, powinna by LrakLowana jako inLcrcsariusz i na odwrL przcdsLawiciclc gwnych
inLcrcsariuszy powinni bra udzia w proccsic konsulLacji. KonLakL z nickLrymi inLcrcsariuszami
jcsL Lrudnicjszy ni z innymi. Dla przykadu mog oni nic mic ormalncj rcprczcnLacji
lub wrcz przcciwnic, mog by rcprczcnLowani przcz kilka organizacji, czasami konkurcncyjnych.
Ci inLcrcsariuszc, kLrzy maj ormaln rcprczcnLacj, mog poLrzcbowa czasu na konsulLacjc
z wasnymi czonkami. WarLo konsulLacji z poszczcglnymi inLcrcsariuszami zalcy od Lcgo,
na ilc w rzcczywisLoci s onc rcprczcnLaLywnc.
Formy organizacyjnc osigania porozumicnia z inLcrcsariuszami Lo:
sLworzcnic ormalncgo ciaa z udziacm inLcrcsariuszy, w szczcglnoci ciaa
pcniccgo unkcjc grupy doradczcj zbicrajccj si rcgularnic i przygoLowujccj
l4l
maLcriay zwizanc z projckLcm i wdrocnicm ram,
publicznic dosLpna inormacja o azic i ormic konsulLacji,
publikowanic i rozpowszcchnianic dokumcnLw zwizanych z Ramami
Kwalikacji,
badania opinii i konsulLacjc spoccznc,
ormalnc badania opinii uczcych si i pracodawcw,
moliwo zadawania pyLa przcz wszysLkich zainLcrcsowanych,
spoLkania sckLorowc powiconc Ramom,
spoLkania z organizacjami rcprczcnLujcymi inLcrcsariuszy,
zapcwnicnic wsparcia poliLyczncgo dla projckLu i wdrocnia RamKwalikacji,
Spjrzmy na kilka przykadw, jak parLncrzy spocczni wczani s w proccs wdraania Krajo-
wych Ram Kwalikacji w wybranych krajach UF.
Austria
Proccs wdraania KRK w AusLrii jcsL koordynowany przcz Ccncraln Dyrckcj ds. Fdukacji
i Szkolc Zawodowych w MinisLcrsLwic Fdukacji, SzLuki i KulLury wc wsppracy z MinisLcr-
sLwcm Nauki i Bada, kLrc odpowiada za szkolnicLwo wyszc. ParLncrzy spocczni s czci
komiLcLu sLcrujccgo, kLry jcsL ciacm dccyzyjnym. W jcgo skad wchodz rwnic przcdsLa-
wiciclc wszysLkich minisLcrsLw i krajw (Laender). Crupa La ma za zadanic Lworzcnic kwali-
kacji, budowanic proccsw walidacji i ccrLykacji w rnych podsysLcmach i sckLorach, a przcdc
wszysLkim wczanic do pracy nad rozwojcm KRK inLcrcsariuszy z ich scr wpyww.
Niemcy
Funkcjonujc Lu narodowy komiLcL sLcrujcy uLworzony wsplnic przcz MinisLcrsLwo Fdukacji
i Bada oraz SLa Koncrcncj MinisLcrsLw Fdukacji i Spraw KulLuralnych wszysLkich landw.
KomiLcL sLcrujcy powoa grup robocz, w skad kLrcj wchodz parLncrzy spocczni, jak
rwnic przcdsLawiciclc szkolnicLwa wyszcgo i oglncgo, sckLora cdukacji i szkolc zawodo-
wych, insLyLucji publicznych z sckLora cdukacyjncgo i rynku pracy oraz badaczc i prakLycy.
Dccyzjc podcjmowanc s w drodzc konscnsusu.
Dania
Crupy zidcnLykowanych inLcrcsariuszy:
uczniowic i sLudcnci oczckuj komplcLncj inormacji o sysLcmic,
pracodawcy i pracownicy poLrzcbuj sysLcmu occny i porwnywania kwalikacji,
dosLawcy usug doradczych oczckuj komplcLncj inormacji poLrzcbncj
do wspicrania swoich klicnLw,
organy i insLyLucjc zajmujcc si cdukacj i szkolcniami licz na wskazwki,
l42
jak occnia rczulLaLy uczcnia si,
insLyLucjc i wadzc poliLycznc poLrzcbuj ram niczbdnych do opisania,
przygoLowania i occny sysLcmu cdukacji, szkolc i kwalikacji.
Proccs wdraania KRK jcsL koordynowany przcz zcsp minisLcrialny skupiajcy przcdsLawi-
cicli minisLcrsLw cdukacji, bada, Lcchnologii i rozwoju, kulLury i gospodarki. ParLncrzy spo-
cczni s sysLcmaLycznic wczani do pracy poprzcz scminaria, narodowc konsulLacjc i udzia
w radach i komiLcLach. Do wsppracy zapraszani s Lc przcdsLawiciclc rnych insLyLucji
cdukacyjnych i szkolcniowych. Rola parLncrw spoccznych opisywana jcsL jako pozyLywna
i kryLyczna, a ich pozyLywnc wsparcic posLrzcganc jcsL jako warunck konicczny do skuLcczncj
implcmcnLacji KRK. ParLncrzy spocczni widz naLomiasL KRK jako insLrumcnL rcorm wc-
wnLrz kraju, zwracajc zdccydowanic mnicjsz uwag na implikacjc midzynarodowc.
Francja
PlaLorm wsppracy pomidzy parLncrami spoccznymi i innymi inLcrcsariuszami (jak na przykad
Izby Cospodarczc) a minisLcrsLwami zaangaowanymi w kwalikacjc jcsL CNCP Narodowy Komi-
LcL ds Procsjonalncj CcrLykacji. Szcrokic zaangaowanic rnych inLcrcsariuszy jcsL widzianc jako
konicczno (zarwno z powodw Lcchnicznych, jak i adminisLracyjnych), pozwalajca na ogarnicic
rnorodnoci kwalikacji wysLpujccj wc Francji, jak Lc w cclu uzyskania wiarygodnoci.
Rola CNCP jako sLranika Francuskich Ram Kwalikacji jcsL niczwyklc isLoLna. Kada kwa-
likacja, niczalcnic od rda pochodzcnia (publicznc, prywaLnc, narodowc, sckLorowc) moc
by wczona do Ramy. Koniccznc jcsL jcdnak spcnicnic usLanowionych przcz CNCP kryLcriw
majcych zapcwni odpowicdni jako.
Norwegia
ParLncrzy spocczni wsplnic z rcprczcnLanLami insLyLucji cdukacyjnych i szkolcniowych zo-
sLali wczcni w prac rnych zcspow zajmujcych si przygoLowanicm propozycji dla szkol-
nicLwa wyszcgo i szkolnicLwa zawodowcgo (na rnych poziomach). Cwnc organizacjc rc-
prczcnLujcc parLncrw spoccznych zosLay rwnic zaproszonc do grupy konsulLacyjncj
powoancj przcz MinisLcrsLwo Fdukacji i Bada.
ParLncrzy spocczni wyraali Lu kryLyczny sLosunck do przyjLcgo modclu wdraania KRK,
wskazujc na konicczno lcpszcj koordynacji proccsw i zada w cclu uzyskania w cckcic
komplcksowcgo rozwizania dla KRK. SccpLycyzm wynika z micszanych dowiadczc zwi-
zanych z prb odnicsicnia zawodowych kwalikacji do FRK.
Finlandia
Proccs wdraania KRK w Finlandii jcsL Lak zorganizowany, cby wczy Lak szcroki krg inLcrcsa-
riuszy, jak Lo Lylko moliwc. KoordynaLorcm jcsL MinisLcrsLwo Fdukacji, a w skad grupy roboczcj
l43
wchodz przcdsLawiciclc MinisLcrsLwa Sprawicdliwoci, MinisLcrsLwa Spraw WcwnLrznych,
MinisLcrsLwa Pracy i Cospodarki, MinisLcrsLwa Obrony, Fiskicj Narodowcj Rady Fdukacji, Kon-
cdcracji Zwizkw Kadry Mcncdcrskicj, Koncdcracji Fiskicgo Przcmysu, CcnLralncj Organi-
zacji Fiskich Zwizkw Zawodowych, SLowarzyszcnia CcnLrw Fdukacji Zawodowcj Dorosych,
Koncrcncji RckLorw Fiskich UniwcrsyLcLw Tcchnicznych, DosLawcw Fdukacji Zawodowcj,
Fiskicj Rady RckLorw UniwcrsyLcLw Fiskicgo SLowarzyszcnia Fdukacji Dorosych, Narodowc-
go Zwizku SLudcnLw UniwcrsyLcLw, Fiskicgo Zwizku Uczniw Szk PonadpodsLawowych.
Szcroki zakrcs podmioLw wczonych do prac zcspou roboczcgo wiadczy o Lroscc, aby od
samcgo poczLku wdrocnia KRK liczba inLcrcsariuszy idcnLykujcych si z projckLcm bya
moliwic najwiksza. Proccs konsulLacji bdzic konLynuowany.
Podsumowanie
Tcn krLki przcgld dowiadczc rnych krajw pokazujc, jak odmicnnc mog by drogi dojcia
do cclu i jak rnorodnc sposoby wsppracy z inLcrcsariuszami w proccsic wdraania Krajowych
Ram Kwalikacji. Zalcy Lo w ducj micrzc od zaawansowania samcgo proccsu, uwarunkowa
kulLurowych i prawnych, dojrzaoci sysLcmu cdukacji, wymaga rynku pracy, sLanu gospodarki iLd.
Nicmoliwc jcsL wic przyjcic i skopiowanic jcdncgo wzoru, Lrzcba wybra wasn drog. 3cdno jcsL
jcdnak bczspornc: bcz zaangaowania parLncrw spoccznych, grup inLcrcsu, podmioLw dziaajcych
na rynku cdukacyjnym, bcz idcnLykacji inLcrcsariuszy z KRK sukccs nic zosLanic osigniLy.
9. ZAOENIA BADA EMPIRYCZNYCH SUCYCH ANALIZIE
SYSTEMU KWALIFIKACJI W POLSCE
83
9.1. Zaoenia oglne
PoLrzcba przcprowadzcnia bada Lcrcnowych w dzicdzinic kwalikacji i kompcLcncji wynika
z braku opracowa, kLrc mona by nazwa bilanscm kwalikacji i kompcLcncji dosLpnych na
rynku pracy w Polscc. Idca bilansu kompcLcncji narodzia si wc Francji i oznacza Lam analiz
wasnych kompcLcncji osobisLych i zawodowych, podcjmowan w cclu zdcniowania dalszcj
karicry i rozwoju zawodowcgo. Bilans kwalikacji i kompcLcncji w projckcic POKI, nadzorowanym
przcz MFN, posLrzcgany jcsL jcdnak inaczcj, jako zcbranic inormacji o przyznawanych w Polscc
dyplomach, wiadccLwach, zawiadczcniach, ccrLykaLach, uprawnicniach iLp., powiadczajcych
' AuLorami Lcgo opracowania s Micha SiLck, Urszula SzLandar-SzLandcrska, Ircncusz Wo-
niak.
l44
i opisujcych umicjLnoci i uprawnicnia dancj osoby. Przy czym owc dokumcnLy mog mic
rn warLo i zasig, w zalcnoci od ich uznawania przcz pasLwo (zasig oglnokrajowy,
czascm midzynarodowy) lub Lylko nickLrc insLyLucjc i organizacjc (zasig lokalny, czascm
korporacyjny, globalny). Uwzgldni nalcy Lakc Lrzcci obszar bilansu kwalikacji i kompcLcncji,
kLry zwizany jcsL z uczcnicm si nicormalnym, zachodzcym w Lrakcic pracy zawodowcj
i rcalizacji zainLcrcsowa pozazawodowych. Tcn obszar bdzic szczcglnym przcdmioLcm walidacji
osigni jcdnosLki, koczcym si wydanicm odpowicdnicgo powiadczcnia.
Takic rozumicnic bilansu kwalikacji i kompcLcncji wynika z zapisu, c do 20l2 roku wszysLkic
nowc powiadczcnia (wiadccLwa, dyplomy, liccncjc, uprawnicnia, dokumcnLy Furopass i innc),
poLwicrdzajcc zdobyLc kwalikacjc i kompcLcncjc, wydanc przcz waciwc organy, bd zawicray
wyranc odnicsicnic za porcdnicLwcm krajowych sysLcmw kwalikacji do odpowicdnicgo
poziomu Furopcjskich Ram Kwalikacji (Zalcccnic ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady z dnia
23 kwicLnia 200S roku w sprawic usLanowicnia Furopcjskich Ram Kwalikacji dla uczcnia si
przcz cac ycic). W zwizku z Lym nalcy zcbra i scharakLcryzowa wszclkic powiadczcnia
unkcjonujcc w zakrcsic cdukacji ormalncj, pozaormalncj i nicormalncj. NikL nic jcsL dzi
w sLanic oszacowa, ilc Lakich dokumcnLw unkcjonujc, chocia wiadomo, c jcsL ich bardzo
duo. InsLyLucja prowadzca badania w dzicdzinic cdukacji pozaormalncj i nicormalncj bdzic
musiaa bazowa na prbach losowych rcprczcnLaLywnych dla poszczcglnych kaLcgorii spoccz-
no-zawodowych, organizacji, insLyLucji iLp. IsLnicj jcdnak uznanc organizacjc pozarzdowc,
kLrych dorobck i znaczcnic dla cdukacji pozaormalncj i nicormalncj s ponadprzcciLnc Lc
organizacjc powinny by opisanc bardzo dokadnic, najlcpicj w ormic sLudium przypadku.
Nalcy podkrcli, c zcbranic wzorw i przykadw powiadczc o uzyskanych kwalikacjach
i kompcLcncjach nic jcsL wysLarczajcc, nic da bowicm odpowicdzi na pyLanic, do kLrcgo
poziomu Polskich Ram Kwalikacji (a za ich porcdnicLwcm do Furopcjskich Ram Kwalikacji)
nalcy jc przypisa. PoLrzcbnc s Lakc: charakLcrysLyka organizacji przyznajcych powiad-
czcnia, opis proccdur Lowarzyszcych ich przyznawaniu, w Lym proccdur occny i walidacji
kompcLcncji, proccdur zapcwniania jakoci proccsu poLwicrdzania kompcLcncji i przyznawania
kwalikacji, opis wymaga wsLpnych dla kandydaLw oraz osigniLych przcz nich kwalikacji
opisanych najlcpicj w posLaci: wicdzy, umicjLnoci i kompcLcncji (zgodnic z dcnicjami Lych
poj przyjLymi w Furopcjskich Ramach Kwalikacji).
Rcasumujc: sporzdzcnic bilansu kwalikacji i kompcLcncji wymaga przcprowadzcnia skomplikowanych
i rozlcgych bada Lcrcnowych o zasigu oglnokrajowym. Badania musz obj cdukacj ormaln,
pozaormaln i nicormaln. Wynikicm bada powinicn by: wykaz i charakLcrysLyka powiadczc
(dyplomy, wiadccLwa, ccrLykaLy, liccncjc, uprawnicnia iLp.) przyznawanych w Polscc, charakLcrysLyka
przyznajcych jc insLyLucji i organizacji, opis proccdur Lowarzyszcych ich przyznawaniu (dopuszczcnic,
occna, walidacja, zapcwnicnic jakoci), opis wymaga dla kandydaLw ubicgajcych si o ich przyznanic
w kaLcgoriach: wicdza, umicjLnoci, kompcLcncjc (rozumianc w kaLcgoriach odpowicdzialnoci i auLo-
nomii), a Lakc occna warLoci i przydaLnoci powiadczc z punkLu widzcnia unkcjonowania rynku
l45
pracy i poLrzcb pracodawcw. IsLoLnc jcsL zwaszcza, by zbada, czy uzyskanc kwalikacjc opicraj si
na badaniu kompcLcncji jako cckLu uczcnia si, czy Lc poLwicrdzaj Lylko proccs kszLaccnia.
9.2. Zaoenia z punktu widzenia funkcjonowania rynku pracy i potrzeb
pracodawcw
Badanie osb oraz ich kwalikacji i kompetencji
WsLpnc badanic wysLpujcych na rynku pracy kompcLcncji i kwalikacji powinno pozwoli
zidcnLykowa:
kompcLcncjc, kLrc:
podlcgaj/podlcgay kwalikowaniu (occnic, powiadczaniu),
nic s kwalikowanc,
kwalikacjc, kLrc opisuj kompcLcncjc:
wykorzysLywanc zawodowo,
wykorzysLywanc w sysLcmic kszLaccnia si,
wykorzysLywanc pozazawodowo i poza sysLcmcm kszLaccnia si, w ramach
szcroko pojLcj konsumpcji,
z kLrych si nic korzysLa/nic korzysLao w syLuacjach zawodowych,
cdukacyjnych i konsumpcyjnych.
IsLoL Lworzcnia Polskich Ram Kwalikacji (PRK), jak Lc Furopcjskich Ram Kwalikacji (FRK),
jcsL bowicm nic Lylko uporzdkowanic wysLpujcych w kraju kwalikacji, alc i dosLosowanic
ich sysLcmu do unkcjonowania rynku pracy oraz do sposobw nabywania kompcLcncji. PRK
maj bowicm by czci wspLworzc sysLcm uczcnia si przcz cac ycic (III), a jcgo dzia-
anic ma wspomaga unkcjonowanic gospodarki, a zwaszcza rynku pracy.
S4
Tym samym nic
wysLarcza przcprowadzi badania, kLrc zcwidcncjonujc isLnicjcc/posiadanc wiadccLwa, alc
Lc musi okrcli, jakic jcsL ich znaczcnic w sysLcmic uczcnia si i na rynku pracy. Moc okaza
si, c s zasoby rnych wiadccLw o znikomcj lub adncj warLoci dla III i dla rynku pracy.
' Kwalikacjc ujLc w sysLcm PRK maj zapcwni jasno, przcjrzysLo posiadanych kwalikacji, uaLwi
ich nabywanic i wykorzysLywanic w obrbic krajowcgo rynku pracy, a w powizaniu z FRK na curo-
pcjskim rynku pracy. PonadLo PRK maj by czynnikicm wpywania na jako usug cdukacyjnych
i popraw cckLywnoci uczcnia si. Wrcszcic PRK mog by narzdzicm cckLywncgo produkowania
usug cdukacyjnych, w Lym na cksporL, jak i podsLaw occny przydaLnoci ich imporLu (poprzcz dccy-
zjc o imigracji).
l46
Z drugicj sLrony, w maLcriaach doLyczcych kompcLcncji (i zasobw kapiLau ludzkicgo) podnosi
si znaczcnic sLau pracy jako wyrazu uzyskanych kompcLcncji w Lrakcic wykonywania pracy
zawodowcj (uczcnic si poprzcz prac learning by doing)
S5
. wiadccLwo pracy jcsL gwnym
sposobcm powiadczcnia Lakich kompcLcncji, alc moliwc, c wcwnLrz rm lub rm powizanych
w grupy wydajc si powiadczcnia wicdzy/umicjLnoci/kompcLcncji nabyLych przc prakLyk
i wykorzysLywanych gwnic na Lzw. wcwnLrznym rynku pracy, w Lrakcic awansowania
lub Lzw. poziomcgo (nic w drodzc awansu) przcmicszczania pracownikw pomidzy sLanowiskami
pracy. Koniccznc jcsL sprawdzcnic, czy kompcLcncjc uwidacznianc w wiadccLwach pracy s
przcz osoby ich doLyczcc dokumcnLowanc jcszczc w jaki inny sposb, czy w oglc widz Lak
poLrzcb, by jc dokumcnLowa (poddawa kwalikowaniu).
Badanic powinno ujawni nic Lylko, jakic kwalikacjc (kicdy i jak uzyskanc) maj osoby bada-
nc, kLrc z nich s kwalikacjami o charakLcrzc oglnym, a jakic s clcmcnLcm wcwnLrznych
sysLcmw zarzdzania kapiLacm ludzkim (zasobami ludzkimi) w rmach/insLyLucjach, jak
rwnic jakic innc nickwalikowanc kompcLcncjc maj osoby badanc. W idcnLykacji kwali-
kacji nalcy rozrni kwalikacjc wymagajcc przcprowadzcnia sprawdzianw wicdzy, umic-
jLnoci, kompcLcncji, Lo jcsL cckLw uczcnia si, od kwalikacji poLwicrdzajcych uczcsLnicLwo
w kszLaccniu si, na przykad poprzcz udzia w koncrcncji, kursic iLp.
WykorzysLywanic kwalikacji w syLuacjach zawodowych najczcicj wysLpujc w Lrakcic rc-
kruLacji do nowcgo pracodawcy bd ubicgania si o awans sLanowiskowy lub pacowy, cwcn-
Lualnic poczony sLanowiskowo-pacowy. Inn syLuacj jcsL podcjmowanic nowych zada
w Lym samym lub innym micjscu pracy, do kLrych Lrzcba mic udokumcnLowanc kompcLcncjc.
Wrcszcic, isLnicj rodzajc zada zawodowych obojLnic czy wykonywanych w pracy najcmncj,
czy na wasny rachunck kLrc wolno wykonywa Lylko osobom uprawnionym (zawody rcgu-
lowanc). Nalcy Lc przypadki zawodowcgo wykorzysLywania kwalikacji zbada.
WykorzysLanic kwalikacji ma znaczcnic w proccsic uczcnia si, zwaszcza ormalncgo, kicdy
posiadanic okrclonych kwalikacji jcsL warunkicm wsLpnym do podjcia kszLaccnia si bd
jcsL skadnikicm uzyskania kwalikacji inncgo poziomu.
Mona Lc zidcnLykowa kwalikacjc uywanc pozazawodowo i pozacdukacyjnic, jak i Lakic,
kLrych posiadanic nic jcsL w oglc wykorzysLywanc. Badanic powinno zidcnLykowa wszysL-
kic wycj wymicnionc sposoby uywania bd nicuywania kwalikacji.Idc badania zwizku
kwalikacji i kompcLcncji zc sposobcm ich wykorzysLywania prczcnLujc Labcla 6.
Badanic kwalikacji i kompcLcncji osb oraz ich wykorzysLywania powinno ponadLo:
zakada ograniczcnic populacji badancj zc wzgldu na wick (propozycja
'` Midzy innymi w raporcic dla Komisji Furopcjskicj auLorsLwa A. dc la FucnLc, A. Cicconc, Human
capital in a global and knowledge-based economy, maj 2002.
l47
K
w
a
l
i

k
a
c
j
c
/

k
o
m
p
c
L
c
n
c
j
c
W
y
k
o
r
z
y
s
L
y
w
a
n
c
N
i
c
w
y
k
o
r
z
y
s
L
y
-
w
a
n
c

z
a
w
o
d
o
w
o
,

c
d
u
k
a
c
y
j
n
i
c
,

k
o
n
s
u
m
p
-
c
y
j
n
i
c
W

s
y
L
u
a
c
j
a
c
h

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h
:
(
l
)

u
b
i
c
g
a
n
i
c

s
i

o

p
r
a
c

,
(
2
)

a
w
a
n
s







s
L
a
n
o
w
i
s
k
o
w
y
/
p

a
c
o
w
y
,
(
3
)

i
n
n
c
W

s
y
L
u
a
c
j
a
c
h

k
s
z
L
a

c
c
n
i
o
w
y
c
h
:

(
l
)

r
c
k
r
u
L
a
c
j
a







d
o

k
s
z
L
a

c
c
n
i
a
,
(
2
)

u
z
y
s
k
i
w
a
n
i
c







k
w
a
l
i

k
a
c
j
i
,
(
3
)

i
n
n
c
W

s
y
L
u
a
c
j
a
c
h

p
o
z
a
z
a
w
o
d
o
-
w
y
c
h

i

p
o
z
a
c
d
u
k
a
c
y
j
n
y
c
h
,

n
p
.

p
r
a
w
o

j
a
z
d
y
,

z
a

w
i
a
d
c
z
c
-
n
i
a

o

o
s
i

g
n
i

c
i
a
c
h

w

z
a
k
r
c
-
s
i
c

h
o
b
b
y
K
w
a
l
i

k
a
c
j
c

j
a
k
o

p
o

w
i
a
d
c
z
o
n
c

k
o
m
p
c
L
c
n
c
j
c
D
y
p
l
o
m
y


k
s
z
L
a

c
c
n
i
a

o
r
m
a
l
n
c
g
o
D
y
p
l
o
m
y

/
z
a

w
i
a
d
c
z
c
n
i
a

k
s
z
L
a

c
c
n
i
a

p
o
z
a

o
r
m
a
l
n
c
g
o

z
w
i

z
a
n
c

z

u
c
z
c
s
L
n
i
c
L
w
c
m

w

k
u
r
s
a
c
h
,

s
c
m
i
n
a
r
i
a
c
h
,

p
r
a
k
L
y
k
a
c
h
,

i
n
n
y
c
h

z
a
j

c
i
a
c
h

k
s
z
L
a

c
c
n
i
o
w
y
c
h
*
D
y
p
l
o
m
y

/
z
a

w
i
a
d
c
z
c
n
i
a

k
o
m
p
c
L
c
n
c
j
i

u
z
y
s
k
a
n
c

b
c
z

u
d
z
i
a

u

w

z
a
j

c
i
a
c
h

k
s
z
L
a

c
c
n
i
o
w
y
c
h
,

n
a

p
o
d
s
L
a
w
i
c

c
g
z
a
m
i
n

w
,

p
r
z
c
d
k

a
d
a
n
i
a

p
r
a
c
,

p
r
o
j
c
k
L

w
,

d
o
r
o
b
k
u

z
a
w
o
d
o
w
c
g
o
*
K
o
m
p
c
L
c
n
c
j
c

n
i
c
k
w
a
l
i

k
o
w
a
n
c
K
o
m
p
c
L
c
n
c
j
c

w
y
k
a
z
a
n
c

w

w
i
a
d
c
c
L
w
a
c
h

p
r
a
c
y
*
K
o
m
p
c
L
c
n
c
j
c

n
i
c
u
w
z
g
l

d
n
i
o
n
c

w

k
w
a
l
i

k
a
c
j
a
c
h

a
n
i

w

w
i
a
d
c
c
L
w
a
c
h

p
r
a
c
y
*
,

a
l
c

u

y
w
a
n
c

z
a
w
o
d
o
w
o

w

r
c
k
r
u
L
a
c
j
i

/
a
w
a
n
s
o
w
a
n
i
u

/
p
o
d
c
j
m
o
w
a
n
i
u

n
o
w
y
c
h

z
a
d
a

z
a
w
o
d
o
w
y
c
h
T
a
b
c
l
a

6
.

K
w
a
l
i

k
a
c
j
c

i

k
o
m
p
c
L
c
n
c
j
c

o
r
a
z

s
p
o
s
o
b
y

i
c
h

w
y
k
o
r
z
y
s
L
y
w
a
n
i
a
U
w
a
g
i
:

*
L
a
k

o
z
n
a
c
z
o
n
c

k
o
m
p
c
L
c
n
c
j
c

i

k
w
a
l
i

k
a
c
j
c

w
y
m
a
g
a
j

d
o

s
z
c
z
c
g

o
w
c
j

c
h
a
r
a
k
L
c
r
y
s
L
y
k
i
.
l4S
uycia granic wickowych najpowszcchnicj wysLpujcych w sLaLysLykach
rynku pracy: l5-64 laLa),
zakada okrclony czas wsLccz od momcnLu przcprowadzania badania, w kL-
rym kwalikacjc osigniLo (ponicwa wysLpujc nicmono uzyskania
wiarygodncj odpowicdzi o wszclkic kwalikacjc uzyskanc w odlcglcjszcj
przcszoci, na przykad w okrcsic osLaLnich 40 laL), pyLania z ograniczonym
czascm powinny zwaszcza odnosi si do wykorzysLywania poosiadanych
kwalikacji/kompcLcncji,
obcjmowa podsLawowc ccchy rcspondcnLw odnoszcc si do ich uczcnia si
wc wszysLkich Lrzcch ormach (ormalncgo, pozaormalncgo i nicormalncgo)
oraz do ich charakLcrysLyk zc wzgldu na pozycj na rynku pracy, Lakic samc,
jakic sLosujc si w podsLawowych badaniach z Lcgo zakrcsu.
NajkorzysLnicjsza byaby prba oglnopolska, a w razic nicmonoci jcj snansowania cclowa
prba wyoniona zc zrnicowanych obszarw punkLcm wyjcia do wyboru Lych obszarw
powinna by charakLcrysLyka cdukacyjna i gospodarcza.
Badanie instytucji przyznajcych kwalikacje
Osobnym problcmcm jcsL badanic insLyLucji kwalikujcych (wydajcych wiadccLwa powiad-
czajcc kompcLcncjc), gwnic zc wzgldu na kryLcria kwalikowania:
uczcsLnicLwo w kszLaccniu (i jcgo krLka charakLcrysLyka na podsLawic programw,
doLyczca zwaszcza kszLaccnia w zakrcsic wicdzy/umicjLnoci/kompcLcncji),
zdawanic cgzaminw (co powiadczajcych/sprawdzajcych, z okrclcnicm-
jaki odscLck przysLpujcych do nich jc zdajc),
skadanic do occny opracowa, projckLw iLp. (rodzajc z okrclcnicm, jaki
odscLck jcsL na Lcj podsLawic kwalikowany),
dokumcnLowanic dorobku zawodowcgo/cdukacyjncgo/inncgo.
Kluczowym cclcm Lcj czci powinno by uchwyccnic, czy sam udzia w okrclonych ormach
kszLaccnia gwaranLujc uzyskanic kwalikacji, czy Lc kwalikacjc opicraj si na okrclonych
cckLach kszLaccnia (jakich`).
3cdnoczcnic wybranc do badania insLyLucjc kwalikujcc powinny zosLa scharakLcryzowanc
zc wzgldu na liczb kwalikowanych osb, ich charakLcrysLyk (wcdug dosLpnych danych,
w kaLcgoriach uyLych w rwnolcgym badaniu osb).
l40
9.3. Metodyka badania
Przedmiot badania
PrzcdmioLcm badania jcsL unkcjonowanic w Polscc szcroko rozumiancgo sysLcmu kwalikacji, bd-
ccgo wynikicm dziaa rcgulacyjnych pasLwa oraz cckLcm dziaania i oddolnych inicjaLyw rodowisk
gospodarczych, obywaLclskich, kulLurowych, Lwrczych, arLysLycznych i gospodarczych (wadz samo-
rzdowych, podmioLw gospodarczych i organizacji zrzcszajcych pracodawcw, undacji, sLowarzyszc
i innych organizacji pozarzdowych, zwizkowych, branowych, gospodarczych iLp.), a Lakc podmio-
Lw zagranicznych (korporacjc midzynarodowc, organizacjc i sLowarzyszcnia midzynarodowc, iLp.)
oraz indywidualncj akLywnoci cdukacyjncj i zawodowcj Polakw. Tak rozumiany sysLcm obcjmujc
kwalikacjc i kompcLcncjc nabywanc na drodzc ormalncj, pozaormalncj i nicormalncj.
Cel i struktura badania
Oglnym cclcm badania jcsL zidcnLykowanic i opisanic kwalikacji i kompcLcncji oraz opisanic naj-
wanicjszych sposobw (ormalnych, pozaormalnych i nicormalnych) nabywania, walidowania,
poLwicrdzania oraz powiadczania kompcLcncji: oglnych (na przykad gcncrycznych, kluczowych,
ponadzawodowych), szczcgowych niczawodowych (na przykad hobbisLycznych i innych wynikajcych
z rozwijania zainLcrcsowa pozazawodowych) oraz zawodowych. Badanic ma charakLcr cksploracyjny.
DoLychczasowc badania prowadzonc w Polscc obcjmoway jcdynic cz kwalikacji i kompcLcncji
unkcjonujcych na rynku pracy, konccnLrujc si najczcicj na kwalikacjach nabywanych na drodzc
ormalncj. ZasLana wicdza doLyczca kwalikacji i kompcLcncji jcsL wic ragmcnLaryczna. Szczcglnic
wanc jcsL Lakc rozpoznawanic sysLcmu walidacji kompcLcncji odpowicdnic unkcjonowanic Lakic-
go sysLcmu jcsL bowicm podsLawowym uwarunkowanicm unkcjonowania sysLcmu kwalikacji.
Badanic bdzic si skada z Lrzcch wzajcmnic powizanych czci:
badanic kwalikacji i kompcLcncji wysLpujcych na krajowym rynku pracy,
badanic idcnLykujcc kwalikacjc i kompcLcncjc okrclonc w akLach prawnych
i wybranych rcgulacjach wcwnLrznych oraz idcnLykujcc podmioLy uczcsL-
niczcc w proccsic walidacji kompcLcncji,
badanic sposobw walidacji kompcLcncji w wybranych grupach zawodowych.
Badanie kwalikacji i kompetencji wystpujcych na krajowym rynku pracy
PodsLawowym cclcm badania jcsL odpowicd na nasLpujcc pyLania badawczc:
W jakim sLopniu doroli Polacy uczcsLnicz w kszLaccniu ormalnym, poza-
ormalnym i nicormalnym`
3akimi ormalnymi i pozaormalnymi kwalikacjami posuguj si Polacy
w swoim yciu zawodowym`
3akic kwalikacjc i kompcLcncjc s posLrzcganc jako wanc w unkcjonowaniu
na rynku pracy`
l50
3akim drogami zosLay onc zdobyLc`
Czy i jakimi sposobami i dokumcnLami zosLay onc poLwicrdzonc`
Badanic zosLanic przcprowadzanc Lcchnik wywiadu kwcsLionariuszowcgo na rcprczcnLaLyw-
ncj prbic dorosych Polakw (warsLwy: grupy wicku [lS-65], wiclko micjscowoci) z wyko-
rzysLanicm schcmaLu losowania zcspoowcgo w ramach kaLcgorii micjscowoci. Wiclko
prby zosLanic dosLosowana do moliwoci budcLu projckLu. Mona szacowa, c zaoona
prba wynicsic okoo 4000-5000 osb.
PunkLcm wyjcia badania bd doLychczasowc wyniki bada, w Lym przcdc wszysLkim zrcali-
zowanc w 2006 roku badanic CUS KszLaccnic dorosych oraz badania rynku pracy w Polscc.
Badanic pozwoli uzupcni wicdz o ormalnych kwalikacjach Polakw (wykszLaccnic, zawd)
i uczcsLnicLwic w ormalnych, pozaormalnych i nicormalnych ormach kszLaccnia o inor-
macjc doLyczcc znaczcnia zdobyLych kwalikacji na rynku pracy. Badanic pozwoli Lakc na
odLworzcnic subickLywncgo obrazu kwalikacji i kompcLcncji wanych z punkLu widzcnia
unkcjonowania na rynku pracy, a Lakc wskac rnicc midzy kwalikacjami rnych grup
spocczno-zawodowych.
Rozwaanc jcsL uzupcnicnic Lcgo scgmcnLu o badanic jakociowc przcprowadzonc wrd
przcdsLawicicli organizacji pracodawcw i samorzdw gospodarczych i ich ckspcrLw. Badanic
Lakic, przcprowadzanc Lcchnik pogbionych wywiadw indywidualnych, kLrc objyby 20-
40 osb, nic byoby badanicm rcprczcnLaLywnym, alc pozwolioby spojrzc na problcm kwali-
kacji i kompcLcncji zc sLrony wancgo inLcrcsariusza polskicgo sysLcmu kwalikacji.
Badanie identykujce kwalikacje i kompetencje okrelone w aktach prawnych i wybranych regulacjach
wewntrznych oraz identykujce podmioty uczestniczce w procesie walidacji kompetencji
Badanic ma na cclu sLworzcnic rcjcsLru ormalnych kwalikacji i kompcLcncji unkcjonujcych
w Polscc oraz podmioLw zapcwniania jakoci, occniania, uznawania, poLwicrdzania i walido-
wania kompcLcncji. PunkLcm wyjcia badania bdzic analiza akLw prawnych w rnych ob-
szarach rynku pracy oraz rcgulacji wcwnLrznych, zwaszcza Lych, kLrc s okrclanc przcz
podmioLy sckLora publiczncgo. Badanic objoby w picrwszcj kolcjnoci kwalikacjc i kompc-
Lcncjc uzyskiwanc w sysLcmic cdukacji, a w drugicj kwalikacjc i kompcLcncjc zwizanc z wy-
konywanicm okrclonych zawodw. PrzcdmioLcm analiz byby Lakc zwizck midzy kwali-
kacjami i kompcLcncjami, rozumianymi jako zbir cckLw uczcnia si.
Drugim zasadniczym cclcm Lcj czci badania bdzic idcnLykacja podmioLw uczcsLniczcych
w proccsic walidacji kompcLcncji.
Oczckujc si, c badanic da odpowicd na pyLania:
3akic podmioLy kszLaLuj krajowy sysLcm kwalikacji z podziacm na: or-
malny, pozaormalny i nicormalny`
3aka akLywno (czyli: zajcia, dziaalno, Lwrczo, zainLcrcsowania, hobby,
l5l
sporLy, zawody, rckrcacjc i innc) podlcga kwalikowaniu (czyli: uznaniu,
walidacji, occnic jakoci, diagnozic, rozpoznaniu) umicjLnoci`
3akic kwalikacjc warunkuj wykonywanic pracy (dopuszczaj do jcj lcgalncgo
wykonywania)`
3akic kompcLcncjc lub inncgo rodzaju umicjLnoci wchodz w skad wyod-
rbnioncj akLywnoci podlcgajccj kwalikowaniu/walidowaniu`
Badanie sposobw walidowania kompetencji w wybranych grupach zawodowych
Walidacja ma kluczowc znaczcnic w unkcjonowaniu sysLcmu kwalikacji. PrzcdmioLcm badania
bd sposoby walidacji kompcLcncji w wybranych zawodach. Badanic powinno da odpowicd
na nasLpujcc pyLania badawczc:
3akic wymagania wsLpnc musi spcni kandydaL, aby by dopuszczonym do
proccdury kwalikowania/walidowania (wicdza, umicjLnoci, kompcLcncjc,
dowiadczcnic, sLa, prcdyspozycjc i innc)`
3ak przcbicga proccdura kwalikowania/walidowania, kLo w nicj uczcsLniczy
i kLo podcjmujc dccyzjc`
3akic kryLcria sLosowanc s podczas kwalikowania/walidowania` Czy i w jakim
sLopniu odnosz si do wicdzy, umicjLnoci, kompcLcncji`
3akic dowody nalcy przcdsLawia w proccsic kwalikowania/walidowania`
W jakim zakrcsic uwzgldnia si kwalikacjc i kompcLcncjc nabywanc w drodzc
pozaormalncj i nicormalncj`
3akic powiadczcnia (dyplomy, wiadccLwa, ccrLykaLy, liccncjc, uprawnicnia
i innc dokumcnLy) wydajc si na zakoczcnic proccdury kwalikowania/
walidowania, kLo jc wydajc, kLo podpisujc, kLo honorujc, na jakim Lcrcnic
obowizuj, w jakich rodowiskach`
KLo i na jakich zasadach sprawujc wcwnLrzn, a kLo zcwnLrzn konLrol
nad przcbicgicm proccsu kwalikowania/walidowania`
Dla wybranych grup zawodowych wykonanc zosLanic badanic bdcc rodzajcm monograi
grupy, ukazujccj wszysLkic szczcblc cdukacji ormalncj, jak i moliwoci zdobywania kwali-
kacji w drodzc pozaormalncj i nicormalncj. Ograniczcnic zakrcsu bada i analiz do wybranych
grup zawodowych nic pozwoli co prawda na wnioskowanic oglnc o unkcjonowaniu walidacji
kompcLcncji w Polscc, pozwoli jcdnak zilusLrowa nickLrc jcj sposoby.
Badanic bdzic si opicra na analizic dokumcnLw oraz indywidualnych wywiadach pogbio-
nych z osobami uczcsLniczcymi w proccsic uczcnia si oraz walidacji kompcLcncji.
l52
9.4. Wykorzystanie wynikw badania w projekcie
WarLo dodana PRK polcga gwnic na usysLcmaLyzowaniu i zwikszcniu przcjrzysLoci unkcjo-
nujcych w Polscc kwalikacji i kompcLcncji. PodsLaw Lcj sysLcmaLyki jcsL opisanic rzcczywisLoci,
kLr mona okrcli miancm krajowcgo sysLcmu kwalikacji. Krajowy sysLcm kwalikacji nalcy
rozumic szcroko, jako wynik dziaa rcgulacyjnych pasLwa oraz cckL inicjaLyw pozarzdowych.
Tak rozumiany sysLcm obcjmujc kwalikacjc i kompcLcncjc nabywanc na drodzc ormalncj,
pozaormalncj i nicormalncj. Rol PRK jcsL znalczicnic klucza przcjcia do Furopcjskich Ram
Kwalikacji. W cckcic ma Lo wpyn na wzrosL mobilnoci zawodowcj i cdukacyjncj wcwnLrz
Unii Furopcjskicj. Zadanicm PRK nic jcsL bowicm wymuszanic zmian zasLancj rzcczywisLoci,
chocia zmiany nic s wykluczonc z powodu rccksji wzbudzoncj przy ich projckLowaniu.
Badanic cmpirycznc przcgldowc i jcgo oczckiwanc cckLy sLanowi jcdn z dwch najwanicjszych
czci projckLu nazwancgo Opracowanic bilansu kwalikacji i kompcLcncji dosLpnych na rynku
pracy w Polscc oraz modclu Krajowych Ram Kwalikacji. Spodzicwanc wyniki badania uka mo-
zaik wydawanych w Polscc powiadczc kompcLcncji, a Lakc zasady uwzgldniania przy zaLrudnic-
niu i dalszcj cdukacji cckLw uczcnia si na drodzc nicormalncj, kLrych wyrazcm jcsL na przykad
wiadccLwo pracy, odbyLc sLac, wnioski racjonalizaLorskic, paLcnLy iLp. Samo ukazanic bilansu
kwalikacji i kompcLcncji unkcjonujcych w scrzc zawodowcj i pozazawodowcj, chocia nic jcsL
warunkicm wysLarczajcym do okrclcnia liczby poziomw Polskich Ram Kwalikacji i ich dcskryp-
Lorw, Lo jcdnak jcsL warunkicm koniccznym zbudowania modclu PRK przysLajccgo do rzcczywi-
sLoci polskicgo rynku pracy, sysLcmu cdukacji i innych orm uczcnia si. Nic nalcy bowicm zakada,
c LcorcLyczna konsLrukcja PRK moc waciwic unkcjonowa w odcrwaniu od Lcj rzcczywisLoci.
9.5. Zaoenia penego badania w latach nastpnych
ProjckLowanc badanic cmpirycznc, w czci doLyczccj badania ankicLowcgo osb oraz posia-
danych przcz nich kwalikacji i kompcLcncji, bdzic badanicm pcnym, wykonanym na rcprc-
zcnLaLywncj prbcc badawczcj i jako Lakic sLanic si polcm zbicrania dowiadczc i ulcpszania
narzdzia badawczcgo w laLach nasLpnych.
Nic mona Lcgo samcgo powicdzic o badaniu insLyLucji za pomoc wywiadw pogbionych
ani o badaniu grup zawodowych. Zarwno dua liczba insLyLucji uczcsLniczcych w proccsach
poLwicrdzania/walidacji kompcLcncji (dzi nic sposb oszacowa ich liczby), jak Lc dua liczba
zawodw i spccjalnoci sklasykowanych w Polscc (ponad l700) powoduj, c badanic pcnc,
z uwagi na krLki Lcrmin rcalizacji, bdzic nicmoliwc.
W laLach nasLpnych nalcy przcwidzic pcnc badanic kwalikacji i kompcLcncji unkcjonujcych
l53
w Polscc oraz sposobw ich poLwicrdzania/walidacji (w wymiarzc jcdnosLkowym, insLyLucjonalnym,
prawnym, rynkowym, konsumpcyjnym iLp.), a szacowany czas Lcgo badania bdzic si zawicra za-
pcwnc w okrcsic od l do 2 laL, w zalcnoci od przcznaczonych rodkw nansowych i badawczych.
9.6. Podsumowanie
Zcsp ckspcrLw projckLu, wc wsppracy z wyonionym wykonawc, wypracowa zaocnia
i mcLodyk picrwszcgo w hisLorii badania cmpiryczncgo zmicrzajccgo do opracowania bilan-
su/rcjcsLru kwalikacji i kompcLcncji unkcjonujcych w scrzc cdukacyjncj, zawodowcj i po-
zazawodowcj w Polscc. Czas, rozlcgo zagadnicnia i poLrzcby projckLu spowodoway, c nic
bdzic Lo badanic pcnc, zwaszcza w odnicsicniu do insLyLucji poLwicrdzajcych/walidujcych
kompcLcncjc oraz w odnicsicniu do grup zawodowych bogaLych w rnc ormy zapcwniania
jakoci wykonywanych zawodw i spccjalnoci. SaLysakcjonujcc bdzic naLomiasL badanic
indywidualnych osb, przcprowadzonc zgodnic zc szLuk bada spoccznych, na rcprczcnLa-
Lywncj prbcc dorosych midzy lS a 65 rokicm ycia.
Zcsp ckspcrLw sLoi na sLanowisku, c bcz badania cmpiryczncgo przygoLowywany modcl
Polskich Ram Kwalikacji nic miaby umocowania w rzcczywisLoci spocczncj, rynkowcj
i gospodarczcj, przcz co nic spcniby pokadanych w nim nadzici na skuLccznc Lransormowa-
nic polskicgo sysLcmu kwalikacji do rodzccj si curopcjskicj przcsLrzcni uczcnia si przcz
cac ycic i pracy zawodowcj, kLrcj wyrazcm s Furopcjskic Ramy Kwalikacji.
10. NA ZAKOCZENIE
3ak zaznaczono wc wsLpic, ninicjsza publikacja ilusLrujc posLpy i rczulLaLy prac uzyskanc
w picrwszcj, wsLpncj azic projckLu Opracowanic bilansu kwalikacji i kompcLcncji dosLpnych
na rynku pracy w Polscc oraz modclu Krajowych Ram Kwalikacji w okrcsic padzicrnik 200S-
padzicrnik 2000. Cwnym cclcm Lcj azy prac byo rozpoznanic inLcncji Lworzcnia oraz pod-
sLawowych ccch Furopcjskich Ram Kwalikacji oraz idcnLykacja ccch sysLcmu kwalikacji
isLnicjccgo w Polscc. Ich porwnanic i dopasowanic powinno zaowocowa picrwsz wcrsj
modclu Polskich Ram Kwalikacji (PRK) zgodncgo z Furopcjskimi Ramami Kwalikacji (FRK).
Modcl Polskich Ram Kwalikacji Lo nic Lylko samc Labclc dcskrypLorw, budujcc poziomy
cckLw uczcnia si. Modcl Lo Lakc niczbdnc warunki prawidowcgo i skuLcczncgo wdrocnia
Ram. A zaLcm w modcl wpisanc s innc wanc clcmcnLy sysLcmu kwalikacji, a mianowicic:
posLulaL i mcLodologia przcbudowy Lrcci nauczanych w sLron programw
oparLych na cckLach uczcnia si na wszysLkich poziomach i wc wszysLkich
Lypach cdukacji,
mcchanizmy walidacji osiganych cckLw uczcnia si, w szczcglnoci po-
l54
zwalajcc na walidacj cckLw uczcnia si zdobywanych poza sysLcmcm
cdukacji ormalncj,
sysLcmy zapcwniania jakoci wc wszysLkich obszarach uczcnia si,
dosLosowywanic kompcLcncji i kwalikacji osb uczcych si do poLrzcb
rynku pracy oraz spocczcsLwa obywaLclskicgo,
i wrcszcic last but not least sLworzcnic zaplccza spocczncgo i insLyLucjo-
nalncgo dla Lworzcnia i wdraania Ram Kwalikacji w Polscc, kLrc zapcwni
akLyczny udzia wszysLkich najwanicjszych podmioLw w Lym proccsic.
W Lcj publikacji nickLrc z wymicnionych wycj LcmaLw zosLay rozwiniLc, nickLrc zalcdwic
doLkniLc, jcszczc innc s na razic nicobccnc. Bd onc z pcwnoci rozwijanc i wdraanc
w ycic w dalszych pracach nad Polskimi Ramami Kwalikacji, o kilkulcLnicj pcrspckLywic.
Najpowanicjszc wyzwania, jakic sLaj przcd rcalizaLorami projckLu oraz dccydcnLami, kLrzy
bd wdraa jcgo wyniki w czyn, Lo:
sporzdzcnic pcncgo bilansu kwalikacji dosLpnych w Polscc, zalka przy-
szcgo ich ocjalncgo rcjcsLru,
przcanalizowanic i zaprojckLowanic zmian w prawic, jakic bd poLrzcbnc dla
wprowadzcnia PRK w ycic,
powoanic do ycia insLyLucji koordynujcych i nadzorujcych pracc nad PRK,
a nasLpnic czuwajcych nad ich prawidowym unkcjonowanicm,
sLopniowc wypcnianic PRK Lrcciami programw nauczania, proccsami
walidacji i zapcwniania jakoci a do powsLania pcncgo opisu sysLcmu kwa-
likacji w Polscc, zgodncgo z wymaganiami FRK.
Koccm wicczcym Lo dzico bdzic przygoLowanic raporLu rccrcncyjncgo odnoszccgo
Polskic Ramy i sysLcm Kwalikacji do Ram Furopcjskich i jcgo akccpLacja przcz spocczno
midzynarodow. Przyjcic raporLu bdzic oznaczao, c nasz krajowy sysLcm kwalikacji jcsL
spjny z sysLcmami innych krajw, za naszc wiadccLwa, ccrLykaLy, dyplomy, upowanicnia
i innc dokumcnLy powiadczajcc naszc kompcLcncjc mog by dobrzc zrozumianc i uznanc
Lakc poza naszym krajcm.
l55
l56
BIBLIOGRAFIA
Rozdzia 1
Investing in the future of jobs and skills, Furopcjska Fundacja na rzccz Poprawy Warunkw ycia
i Pracy (hLLp://www.curoound.curopa.cu/)
Furopcan FmploymcnL ObscrvaLory (www.cu-cmploymcnL-obscrvaLory.ncL)
Furopcjska SLraLcgia ZaLrudnicnia
(www.cc.curopa.cu/comm/cmploymcnL_social/cmploymcnL_sLraLcgy/cmploy_cn.hLm)
KomunikaL Komisji Nowe umiejtnoci w nowych miejscach pracy. Przewidywanie wymogw rynku pracy
i potrzeb w zakresie umiejtnoci oraz ich wzajemne dopasowywanie, Brukscla, l6.l2.0S, KOM (200S) S6S
(hLLp://cur-lcx.curopa.cu/IcxUriScrv/IcxUriScrv.do` uri=COM: 200S:0S6S:FIN: PI: PDF)
McQuaid R.W., Iindsay C., Te Concept of Employability, Urban Studies, Vol. 42, No. 2, Fcbruary
2005, s. l07-2l0.
RaporL roboczy zcspou [SLa working documcnL], Brukscla, l6.l2.0S, SFC (200S) 305S
(hLLp://cur-lcx.curopa.cu/IcxUriScrv/IcxUriScrv.do` uri=SFC: 200S:305S:FIN: FN: PDF)
Rczolucja Rady z l5 lisLopada 2007 na LcmaL nowych umicjLnoci dla nowych micjsc pracy,
(2007/C 200/0l)
(hLLp://cur-lcx.curopa.cu/IcxUriScrv/IcxUriScrv.do` uri=O3: C:2007:200:000l:0003:FN: PDF)
Sincld, A., Benets and research in the labour market, Furopcan 3ournal o Social SccuriLy,
3/200l, s. 200-235.
Rozdzia 2
Bjornavold 3., Colcs M., Te added value of NQF in implementing the EQF, 3anuary 2000.
Zalcccnic ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady z dnia 23 kwicLnia 200S r. w sprawic usLanowicnia
curopcjskich ram kwalikacji dla uczcnia si przcz cac ycic, Urzd Ocjalnych Publikacji WsplnoL
Furopcjskich, Iukscmburg 200S.
Bjornavold 3., Te EQF and the potential impact on lifelong learning policies and practices, 2006.
Colcs M., Qualication frameworks in Europe: platform for collaboration, integration and reform, 3unc
2007 [A papcr or Lhc concrcncc: Making Lhc Furopcan Icarning Arca a RcaliLy], Munich.
Dening and Selecting Key Competencies, [ProjckL DcScCo rcalizowany w OFCD],
cdiLcd by D. S. Rychcn and I. H. Salganik, Hogrcc & Hubcr Publishcrs, ScaLLlc 200l.
Peer learning activity on the development of NQFs, Nicpoomicc, 3unc 200S.
Peer learning activity on the added value of NQFs as tools to support lifelong learning, Iondon, OcLobcr 200S.
l57
Towards a European Qualications Framework for Lifelong Learning, Commission o Lhc Furopcan
CommuniLics 2005.
Rozdzia 3
Zalcccnic ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady z dnia 23 kwicLnia 200S r. w sprawic usLanowicnia
curopcjskich ram kwalikacji dla uczcnia si przcz cac ycic, Urzd Ocjalnych Publikacji WsplnoL
Furopcjskich, Iukscmburg 200S.
Zalcccnic ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady z dnia lS czcrwca 2000 w sprawic usLanowicnia curo-
pcjskicgo sysLcmu Lranscru osigni w kszLaccniu i szkolcniu zawodowym (FCVFT), Dzicnnik
Urzdowy Unii Furopcjskicj, 2000/C l55/ll.
Europejski System Opisu Ksztacenia Jzykowego, Rada Furopy i CODN, Warszawa 2003.
Sownik Jzyka Polskiego PWN, Warszawa l004.
Oko W., Nowy Sownik Pedagogiczny, WydawnicLwo Akadcmickic ak 200S.
Uniwersalny Sownik Jzyka Polskiego PWN, hLLp://usjp.pwn.pl/
Megasownik synonimw, hLLp://mcgaslownik.pl/slownik/synonimy_anLonimy/[dosLp 5.XI.2000]
PWN Oxord Wielki sownik angielsko-polski, WydawnicLwo Naukowc PWN, Warszawa 2002.
Rozdzia 4
Dclalija, M. 2000. PrczcnLacja: Croatian Qualications Framework the idea and development,
SpoLkanic FkspcrLw KRK, Warszawa 22 maja 2000.
HarL 3., Report on the Referencing of the Scottish Credit and Qualications Framework (SCQF) to the
European Qualications Framework (EQF). DraL RcporL 30 May 200S.
Hornc I., Uznawanie efektw uczenia si zdobywanych poza systemem edukacji formalnej przykad
szkocki. RccraL wygoszony 23.ll.2000 podczas midzynarodowcgo scminarium Wzajcmnc zaua-
nic w proccsic odnoszcnia krajowych sysLcmw kwalikacji do Furopcjskich Ram Kwalikacji,
Warszawa 22-23.ll.00.
Handbook na www.scq.org.uk
Iuomi-Mcsscrcr K., PrczcnLacja: Development of the National Qualications Framework in Austria
Work in Progress, SpoLkanic FkspcrLw KRK, Warszawa, 7 kwicLnia 2000.
Rozdzia 5
MalLa MinisLry o FducaLion: Referencing of the Malta Qualications Framework (MQF) to the European
Qualications Framework (EQF) and the Qualications Framework of the European Higher Education
Area (QF/EHEA), AugusL 2000.
l5S
NaLional QualicaLion AuLhoriLy o Ircland: Referencing of the Irish National Framework of Qualica-
tions (NFQ) to the European Qualications Framework for Lifelong Learning (EQF), NaLional RcporL.
3unc 2000.
Rozdzia 6
Rozporzdzcnic MinisLra Cospodarki i Pracy z dnia S grudnia 2004 r. (Dz.U Nr 265, poz. 2644).
Rozporzdzcnic MinisLra Pracy i PoliLyki Spocczncj z dnia l czcrwca 2007 r. zmicniajcc rozpo-
rzdzcnic w sprawic klasykacji zawodw i spccjalnoci dla poLrzcb rynku pracy oraz zakrcsu jcj
sLosowania (Dz. U Nr l06, poz. 72S).
ProjckL SPO RZI Opracowanie i upowszechnienie krajowych standardw kwalikacji zawodowych
na sLronic hLLp://www.mpips.gov.pl/indcx.php` gid=502&#ll42
Detailed work programme przyjLy przcz Rad UF w dn. 20 luLy 2002, gdzic na podsLawic cclu 3.3
sormuowano posLulaL by kady czowick uczy si dwch jzykw obcych.
DokumcnL bdcy cckLcm szczyLu UF w Barcclonic w 2002 roku, kicdy Lo Rada Furopcjska okrclia
poLrzcb rozpoczcia action//to improve the mastery of basic skills, in particular by teaching at least
two foreign languages from a very early age (Furopcan Council, l5 and l6 March 2002).
Spis kluczowych kompcLcncji sporzdzony w UF w 2005 r. (kompcLcncja nr 2 w sprawic znajomoci
jzykw obcych).
In the nishing straight: from Copenhagen to Bordeaux, CFDFFOP 200S.
Rozdzia 7
Rozporzdzcnic MinisLra Fdukacji Narodowcj z dnia 23 grudnia 200Sr. w sprawic podsLawy pro-
gramowcj wychowania przcdszkolncgo oraz kszLaccnia oglncgo w poszczcglnych Lypach szk
(Dz. U. Nr 4, poz.l7).
KwiaLkowski S.M., Scpkowska Z. (rcd.), Budowa standardw kwalikacji zawodowych w Polsce
(w wcrsji anglojzyczncj Developing Professional Qualication Standards in Poland), IBFITcF,
Warszawa Radom 2000.
KwiaLkowski S.M., Woniak I., Elementy projektowania standardw kwalikacji zawodowych. [W:]
Krajowe standardy kwalikacji zawodowych. Rozwj i wsppraca, pod. rcd. Bcdnarczyk H., Woniak I.,
KwiaLkowski S.M. , MinisLcrsLwo Pracy i PoliLyki Spocczncj, Warszawa 2007.
Rozdzia 8
Angielsko-polski i polsko-angielski glosariusz terminw i poj uywanych w europejskich programach
wsppracy w dziedzinie edukacji, Warszawa 2004.
l50
Krajowe Standardy Kwalikacji Zawodowych Rozwj i Wsppraca rcd. Bcdnarczyk H., Woniak I.,
KwiaLkowski S. M., wyd. MIPS, Warszawa 2007.
Propozycja zaoc krajowych ram kwalikacji dla szkolnicLwa wyszcgo opracowana przcz
Crup Robocz ds. Krajowcj Ramy Kwalikacji dla szkolnicLwa wyszcgo zoona w MNiSzW.
Rozporzdzcnic MinisLra Fdukacji Narodowcj z dnia 23 grudnia w sprawic podsLawy programowcj
wychowania przcdszkolncgo oraz kszLaccnia oglncgo w poszczcglnych Lypach szk.
(Dz. U. z 2000 r. Nr 4 poz. l7).
Zalcccnic ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady z dnia 23 kwicLnia 200S r. w sprawic usLanowicnia
curopcjskich ram kwalikacji dla uczcnia si przcz cac ycic, Urzd Ocjalnych Publikacji
i WsplnoL Furopcjskich, Iukscmburg 200S.
Zacznik II do Zalcccnia ParlamcnLu Furopcjskicgo i Rady z dnia 23 kwicLnia 200S r. w sprawic
usLanowicnia curopcjskich ram kwalikacji dla uczcnia si przcz cac ycic
hLLp://www.zrp.pl/o_rzcmioslc/usLawa.pd.
A Framework for Qualifcations of the European Higher Education Area, MinisLry o Scicncc. Tcchnology
and InnovaLion, Dcnmark 2005.
Narwojsz H., Krawczyski C., Symcla K., Zwicka K.: Walidacja kompetencji nieformalnych uzyskiwa-
nych poprzez dowiadczenie w pracy, WydawnicLwo Naukowc InsLyLuLu Tcchnologii FksploaLacji,
OlszLyn 200S.
CFDFFOP, European guidelines for validating non-formal and formal learning, O cc or O cial Pu-
blicaLions o Lhc Furopcan CommuniLics, Iuxcmbourg 2000.
Rozdzia 9
CFDFFOP, Te development of national qualications frameworks in Europe, PublicaLions O cc o Lhc
Furopcan Union, Iuxcmbourg 2000.
Tuck R., An Introductory Guide to National Qualications Frameworks: Conceptual and Practical Issues
for Policy makers, Skills and FmployabiliLy DcparLmcnL, InLcrnaLional Iabour O cc (IIO).
dc la FucnLc A., Cicconc A. Human capital in a global and knowledge-based economy, RaporL dla Komisji
Furopcjskicj, May 2002.
l60